Anthrax : ...... 15, 158, 159. 161, 274, 279, 482, 604, 713, 816, 879, 1007, 1123

246, 254, 289, 299, 308, 309, 310, 345, 354, 401, 409, 415, 457, 468,
473. 5^X3. 5\'9. 527. 5⁶9. 5⁸3. 625, 631, 681, 694, 695, 697, 699, 737,
743. 747. 75°. 793. 802, 8)6, 809, 812, 849, 856, 862, 864, 867, 905,
918, 923, 926, 961, 974, 995, 1026, 1047, 1081, 1098, 1112, 1117,
1145, 1164, 1201, 1226, 1234, 1265, 1273, 1275, 1277, 1292, 1295

Bibliografie: ... 118, 229, 342, 451, 564, 677, 788, 900, 1022, 1140, 1262, 1364

Bladvullingen : 13, 15, 44, 105, 115, 127, 139, 141, 146, 259, 298, 314, 427,
55°. 559. ⁶ⁱ4. 638, 676, 698, 730, 736, 776, 792, 814, 951, 960, 1008,

bloedtappen........................................................................................513, 862

Blieck, Prof. Dr. L. de en Jansen, Dr. J., Het onderzoek van met mond-
en klauwzeervirus besmette vaccine ................................ 802

Bloedcalciumgehalte-verlagende zouten, De invloed van injecties met —
bij runderen en de vergelijking der symptomen met die bij runderziekten
met verlaagd bloedcalciumgehalte (Seekles, Sjollema en d. v. Kaay) 750

Histologie. Lehrbuch der — und vergleichenden Micros-
copischen Anatomie der Haussäugetiere (Trautmann

Raüde. Die —• der Pferdeais Kriegs-Tierseuche (Bartsch) 167
Report of the Food Investigation Board for the year

Veröffentlichungen aus den Jahres-Veterinär Berichten
der beamteten Tierärzte Preussens für die Jahre 1927

Calciumzouten. Over de werking van injecties van organische —, in het
bijzonder van gluconzuur calcium bij runderen (Sjollema, Seekles en

614, 650, 709, 890, 1062, 1098, 1171, 1331
,, Over Vogeltuberculose in nier en milt bij het varken 345
„ Voedselvergiftigingen door bacteriën uit de Salmo

Deficientie-ziekte bij dieren door gebrek aan minerale stoffen (Wester) 1201. 1 277
Destructie. Enkele opmerkingen over de destructie van afgekeurd vleesch

Diermeel. De bereiding van diermeel. Diermeelproblemen (te Hennepe) 918
Diermeel. Ingezonden. Dr. J. G. de Ruyter de Wildt, H. J. Prins, Jean

Graaf, Dr. C. de, .....53, 116, 150, 171, 208, 218, 274, 286, 337, 367,
392, 438, 487, 495, 507, 550, 560, 593, 602, 621, 657, 671, 710, 733,
779, 827, 843, 896, 934, 951, 955, 960, 1018, 1067, 1075, 1081, 1123,

1186, 1189, 1253, 1257, 1310, 1355
Graaf, Dr. C. de, Het bacteriologisch onderzoek van z.g. vleknieren van

Huisdier. Het kleine — in het licht der geneeskunde (Klarenbeek) .... 177
Huizinga, K.............................. 267, 495, 544, 590, 816, 822

Ingewandswormen bij verschillende diersoorten : — 205, 280, 316, 318, 363, 419

Joodsche Slachtmethode (Ingezonden) (v. d. Laan) (Veenstra) . . 377, 612, 731
Juridische kwesties ...... 172, 219, 372, 439, 561, 589, 621, 733, 846, 897,

Klarenbeek, Prof. Dr. A. 33, 177, 282, 505, 766, 1265
Klarenbeek, Prof. Dr. A. Het kleine huisdier in het licht der geneeskunde 177
Klarenbeek, Prof. Dr. A. Nieuwere inzichten in het ontstaan van de angst-
neurose der honden............................................... 33

Koepokken, Het verband tusschen — en mond- en klauwzeer (van Diermen) 354
Kok. Dr. D. J., Autohaemotherapie bij eczema inmpetiginosum, eczema
humida acuta, eczema squamocrustosum chronicum en furunculose van

Krediet, Prof. Dr. G., Vermannelijking door een ovariale tumor bij een paard 961

Kroon, Prof. Dr. H. M., ....681, 699, 764, 765, 783, 1009, 1196, 1260, 1360
Kroon, Prof. Dr. H. M. De keuring van trekhonden volgens Kon. Besluit

Leeuwen, Dr. A. van —■. Tuberculose bij het rundvee en haar bestrijding, 17, 65

669,731,770,830,855,953,1011, 1256, 1357
Alg. vergaderingen 214, 428, 615, 831, 1360

Mededeelingen van de Brucelle-Bang-commissie; No. 1. Verdere onder-
zoekingen over Brucella-Bang-infecties bij paarden (v. d. Hoeden) ... 1321

Mond- en klauwzeer, Het verband tusschen koepokken en — (v. Diermen) . . 354
Mond- en klauwzeer, De stammen van het — virus in Nederland ged.

Mulder, Dr. J. C., Over het gebruik van Omnadin in de kleine-huisdieren-
praktijk ......................................................... 631

Necrologieën : Prof. Frick, 64 ; G. L. Hinrichs, 106 ; Prof. Beyerinck, 175 ;
Prof. Railliet, 287; L. J. Hoogkamer, 478; Prof. Kitasato, 735;
Roelof Takens, 764; L. J. M. Rijnenberg, 829; H. van Aken Sr.,

Pullorum-bestrijding., Enkele opmerkingen over de pullorum-bestrijding
in Nederland. (Dr. W. B. Luxwolda, Dr. H. A. Zwijnenberg en A. J.

Vergelijkende pathologie : . i6r, 326, 490, 598, 704. 879, 939, 1063
Ve^rloskunde, ziekten de^r geslachtsorganen, abortus: 267, 538, 821, 1127

Ziekten van herkauwers: . 107, 278, 419, 544, 653, 755, 1005, 1176
Ziekten van kleine huisdieren, laboratoriumdieren en pelsdie-

Roos, Prof. Dr. J., Physiologische demonstraties. Enkele reflexen . 737, 1226
Roukens, W. A. A. en van Vloten, J. M., De zuurgraad van het vleesch als

Sjollema, Prof. Dr. B., De symptomen van grastetanie van het rund.... 80
Sjollema, Prof. Dr. B., Seekles, L. en van der Kaay, Prof. Dr. F. C. :
Over de werking van injecties van organische calciumzouten, in het bij-
zonder van gluconzuur calcium, bij runderen........................ 254

Sjollema, Prof. Dr. J3., Seekles, L. en van der Kaaij, F. C., De invloed
van injecties met bloedcalcium verlagende zouten bij runderen en de ver-
gelijking der symptomen met die bij runderziekten met verlaagd bloed-

Toskomst. (Ingezonden) v. d. Plank, Tenhaeff, v. d. Kamp, Simons, Ker-
stens, Karsemeijer : ................ 210, 211, 333, 378, 379, 555, 1010

Tuberculose. .....17, 65, 150, 153, 283, 324, 328, 331, 345. 372. 380, 401, 418,

1074, 1125, 1145, 1171, 1216, 1296
Tuberculose. De onderzoekingen van Nieberle over tuberculose (Schor-
nagel) .................................................... ^JI45. 1216

Tuberculose bij den hond. Een merkwaardig geval van — (Seyffers) . . 401
Tuberculose bij het rundvee en haar bestrijding, (v. Leeuwen) ... 17, 65, 551

218, 234, 238, 274, 286, 337, 367, 392, 438, 487, 507, 527, 560, 593.
621, 671, 710, 733, 779, 827, 843, 896, 934, 955, 1018, 1075, 1123,

Vogeltuberculose. Over — in nier en milt bij het varken( Clarenburg) 345
Vogelziekten, Zie ziekten van Vogels.
Vrouwelijke dierenarts. De eerste Nederlandsche —

161, 175, 202, 222, 259, 270, 287, 298, 326, 363, 372, 419, 427, 442, 450
490, 510, 536, 548, 559, 614, 638, 646, 662, 676, 698, 704, 717, 730
736. 756, 767, 814, 879, 893, 939, 1005, 1008, 1066, 1074, 1097, nu

,, ,, ,, ,, Deficientie-ziekten bij dieren door gebrek aan mi-
nerale stoffen....................... 1201, 1277

Ziekten van honden............................33. ^I2§. 4⁰¹. ⁸ⁱ5. ¹¹⁸¹

419. 445. 544. 545. 605, 653, 825,864,890,891,1005, 1172, 1176, 1180, 1334
Ziekten van schapen ..... 108, IC9, 278, 281, 309, 419, 445, 448, 544.

Het Tijdschrift voor Diergeneeskunde verschijnt met deze
aflevering in een nieuw gewaad. De redactie meende de grootere
bijdrage, welke haar, aanvangende met den Jaargang 1931, door
de Maatschappij werd verstrekt, voor een klein deel in de eerste
plaats hiervoor te mogen aanwenden. Hiermede verdwijnen de
laatste sporen der besnoeiing op het uiterlijk van het Tijdschrift
die in de moeilijke oorlogsjaren noodig was. Vergelijkt men een
aflevering uit den jaargang 1918 met deze dan zal men de voldoe-
ning der Redactie over dit herstel kunnen deelen.

Bij de verzorging van den inhoud van ons Tijdschrift laat de
Redactie zich leiden door de volgende gedachten.

Het Tijdschrift moet zijn het archief waarin alle wetenschappe-
lijke onderzoekingen op het gebied der diergeneeskunde in Neder-
land verricht, worden neergelegd.

Hiertoe rekent zij niet alleen het werk uit laboratoria en kli-
nieken, doch ook de waarnemingen der practici. Gaarne verleent
zij ruimte aan de nog te weinig binnenkomende mededeelingen der
in de praktijk werkzaam zijnde dierenartsen.

Daarnevens moet het Tijdschrift de lezers op de hoogte
houden van onderzoekingen en waarnemingen in andere landen.
De voor hen belangrijkste zaken in ongeveer allë buitenlandsche
diergeneeskundige tijdschriften worden hier door een staf van
medewerkers gerefereerd, waarbij ook aan belangrijke periodieken
uit de grensgebieden aandacht wordt geschonken. De rubrieken
Bibliografie en Boekbeoordelingen worden als aanvulling op deze
afdeeling opgenomen.

Ten derde dient ons orgaan als nieuwsblad, waarin mededeelin-
gen op veterinair-maatschappelijk gebied, vereenigingsnieuws,
personalia enz. hun deel vragen. In de rubriek „Ingezonden",
tracht de redactie den leden der Maatschappij de gelegenheid te
bieden hun meening over tal van vraagstukken te zeggen, op
zoodanige wijze, dat het standsbelang daar slechts voordeel en zoo
mogelijk geen nadeel van ondervindt.

De goede invloed van de in den aanvang vermelde grootere
bijdrage kan eerst tot volledige ontplooiing komen, wanneer
het nadeeling saldo der periode 1929—1930 niet meer op de jaar-
begrooting drukt, en de ontvangsten uit advertentiën weer het
oude peil zullen hebben herwonnen.

Dankbaar voor den verleenden steun en medewerking vangt de
Redactie het werk voor den nieuwen jaargang aan in het ver-
trouwen, dat ook deze laatstgenoemde moeilijkheden zullen worden
overwonnen en het Tijdschrift steeds meer zal voldoen aan de wen-
schen, die de lezers daaraan stellen.

Op 19 December 1930 is aan Mejuffrouw Jeannette Voet het
diploma als veearts uitgereikt en het doet ons genoegen onzen
lezers haar portret te kunnen aanbieden. De redactie wenscht Mej.
Voet van harte geluk rnet haar succes en wenscht haar toe, dat zij
in haar verder leven volle bevrediging moge vinden in het door
haar gekozen vak. Herhaaldelijk hebben meisjes erover gedacht
om diergeneeskunde te gaan studeeren, doch als zij er hun ouders
de moeilijkheden leerden kennen waarvoor zij bij de studie zouden
komen te staan, zagen zij van hun voornemen af. Mej. Voet echter
heeft doorgezet en nu haar doel bereikt. Zij zal zeker bijzonder

niersarbeid, was ook
zich nam geen ge-
mogen wij zeggen,
studietijd op dik-
waardig gemakke-

studentenmaat-
geleefd. Zij was lid
vrouwelijke Studen-
doch bewoog zich
onder de veterinaire
daar den juistenweg
zich niet geisoleerd,
onder de medestu-
Ja, wij gelooven zelfs
invloed uitoefende
ten; wij hebben
wel eens hooren
zeggen: „wij moesten eigenlijk in ieder studiejaar een Mej. Voet
hebben\'\'. Zij heeft zich verder absoluut niet trachten te onttrekken
aan de somwijlen niet speciaal „vrouwelijke" werkzaamheden,
die de studie meebrengt; zij volgde alle klinieken en nam deel aan
alle practica en excursies en stond daarin bij geen mannelijk
collega ten achter.

Nu zij op het punt staat het leven in te gaan en zij de richting
zal moeten kiezen, waarin zij zich verder bewegen zal, hopen wij
dat het haar gelukken mag zich een positie te verwerven, die haar
volledige voldoening schenkt.

welkom zijn in den kring der dierenartsen.

Evenals alle pio-
de taak, die zij op
makkelijke. Gerust
dat zij zich in haar
wij ls bewonderens-
lijke wijze in de
schappij heeft in-
van de Utrechtsche

tenvereeniging,
den geheelen dag
studenten. Zij heeft
weten te vinden,
doch zich als student
den ten vrij bewogen,
dat zij eengunstigen
op haar jaargenoo-
enkele hoogleeraren

Het braken heeft natuurlijk al sedert eeuwen de aandacht ge-
trokken der natuuronderzoekers. Vóór 1813 berustte de meening
omtrent het mechanisme van het braken bij mensch en dier slechts
op beschouwingen, en dacht men zeker te weten, dat braken tot
stand kwam door maagcontracties.

Magendie was de eerste die trachtte doelbewust door expe-
rimenten dit verschijnsel nader te onderzoeken (1813)¹).

Door voorbereidende proeven had hij aanleiding gekregen te
twijfelen aan de waarheid der toen algemeen verspreide meening
en om de proef op de som te nemen, nam hij de maag bij een hond
weg en verving die door een met geel vocht gevulde varkensblaas,
welke hij met een caoutchouc canule met den slokdarm verbond.

Het bleek, ook bij controle van deze proef door een daartoe be-
noemde commissie (Cuvier, Pinel, Percy, v. Humbold) ²),
dat daarbij inderdaad evengoed braken optrad, wanneer het
organisme daartoe werd geprikkeld door intraveneuse injectie
van tartarus emeticus.

Overigens bleek volgens Magendie uit zijn proeven, dat het
braken het gevolg was van den druk van de buikspieren aan de
eene zijde en van het middenrif aan de andere zijde op de maag.

Zijn bewijsvoering was echter niet sterk, integendeel bleek
zelfs, bij één experiment met een hond, onder controle der com-
missie bovenbedoeld in zijn labaratorium uitgevoerd, dat de buik-
spieren grootendeels kunnen zijn weggenomen en het dier dan toch
nog in staat blijkt te braken.

De controle-commissie trok hieruit dan ook de conclusie, dat
middenrifcontracties in dezen de hoofdrol spelen.

Hoewel de theorie van Magendie in de litteratuur niet geheel
zonder tegenspraak is gebleven, wordt meestal toch, ook in de
nieuwere leerboeken over de physiologie van mensch en dier zijn
meening als juist aangenomen.

Wat betreft de herkauwers, ieder practiseerend veearts weet,
dat koeien en geiten wel eens braken. De leerstelling, zooals men
die in de wetenschappelijke litteratuur wel vindt, dat herkauwers
niet kunnen braken, is onjuist. Deze stelling werd het eerst uit-

gesproken door Flourens ¹), die bij een schaap na intraveneuse
injectie van tartarus emeticus wel heftige pogingen tot braken
zag, maar geen braaksel te voorschijn zag komen.

Later is door een anderen experimentator (Mellinger ²) deze
zelfde meening in de litteratuur gebracht, nadat hij bij geiten
apomorphine subcutaan inspoot en tartarus emeticus per os had
gegeven, zonder braken te zien.

Het één noch het ander bewijst echter, dat deze dieren niet
kunnen braken. Trouwens van tartarus emeticus was het al tien-
tallen jaren bekend, dat het niet tot braken leidt bij inwendige
toediening bij herkauwers\'"), (Daubanton, Gilbert, Huzard)
en later is experimenteel gebleken, dat dit ook geldt voor subcutane
injectie van apomorphine ; apomorphine wekt bij herkauwers
slechts lekzucht op.

De feiten uit de praktijk bekend worden daardoor dus volstrekt
niet te niet gedaan.

Overigens zou men, de definitie van het mechanisme van het
braken, zooals die door Magendie werd opgesteld als juist aan-
nemende, aan de juistheid daarvan toch wel eenigszins moeten
gaan twijfelen, als men overweegt hoe het braken bij een koe
dan wel tot stand zou kunnen komen. Immers hoe zou het mo-
gelijk zijn, dat contracties der buikspieren bij een rund, de zeer
groote hoeveelheden pens- en netmaaginhoud, zij het dan met
hulp van het middenrif, zoo snel en krachtig zouden kunnen ver-
plaatsen, zoodat het voedsel met kracht door den mond naar buiten
wordt gestort, terwijl toch het middenrif zich maar enkele centi-
meters naar achteren kan verplaatsen. Dit lijkt a priori onwaar-
schijnlijk.

Ik nam mij daarom voor het mechanisme van het braken bij
het rund nader te onderzoeken.

Een stier met een digestielijden gaf ik pulv. rhiz. veratri albi
met bicarbonas natricus per os in. Na eenigen tijd begon het dier
te braken. Dit bracht mij in herinnering de ervaring, die ik in
de praktijk had opgedaan, dat onder sommige omstandigheden
koeien na het ingeven van pulv. veratri albi kunnen gaan braken.

Ik begreep dat dit niet het gevolg kon zijn van een irriteerenden
prikkel op het slijmvlies van den slokdarm, noch op het slijm-
vlies van de netmaag of de pens en ook niet door resorptie der
alkaloiden uit de pulv. veratri albi vanuit netmaag, pens en boek-
maag tot stand kon komen. De prikkel moest wel uitgaan van de leb-

1 Le mécanisme du rumination in ..Memoires de l\'anatomie et de physio-
logie comparée" 1844.

maag, hetzij door plaatselijke irritatie hetzij door prikkeling van
het braakcentrum na resorptie der alkaloiden van dit poeder,
wat eveneens slechts in de lebmaag kan plaats grijpen.

Het vraagstuk was dus in hoofdzaak te reduceeren tot deze
vraag : Hoe breng ik bij een rund pulv. veratri albi in de lebmaag ?

Dit vraagstuk was na mijn onderzoekingen over de slokdarm-
sleufreflex gemakkelijk op te lossen. Ik had slechts bij een jong
rund pulv. veratri albi met bicarbonas natricus in te geven (zie
mijn artikel over de slokdarmsleufreflex in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde 1930).

Ik gaf als orienteerende proef bij een 1 J-jarig pensfistel-rund
10 gr. pulv. veratri albi in met water en controleerde met de hand
aan de slokdarmsleuf waar het medicament bleef.

Ik gaf daarna bij hetzelfde rund 10 gr. pulv. veratri albi in
met 250 gr. 10% bicarbonas natricus-solutie en controleerde
weer met de hand aan de slokdarmsleuf, of het medicament in-
derdaad in de lebmaag terecht kwam. Dit bleek zoo te zijn.

Daarna ben ik bij dit rund en bij een ander rund van denzelfden
leeftijd steeds in staat geweest op de beschreven wijze braken op
te wekken. Daardoor was ik dus telkens in de gelegenheid het
proces te bestudeeren. Soms duurt het echter wel een uur of nog
langer voor het dier braakt.

Het bleek mij, dat het braken op deze wijze opgewekt, bij het
rund verloopt als volgt.

Het dier begint spoedig iets te speekselen en wordt na korteren
of langeren tijd stiller. l)e motiliteit der voormagen vertraagt;
tenslotte vóórdat het braken optreedt, staan deze geheel stil.
Dan komt nausea met braakneigingen, daarna braakbewegingen;
tenslotte treedt voedsel uit den mond te voorschijn en is dus braken
tot stand gekomen.

Onderzoekt men het dier nader, met de hand aan de cardia,
dan blijkt het volgende :

i°. de buikspieren trekken zich meer of minder heftig samen ;
deze contracties blijken echter niet de minste beweging in de
voedselmassa van de netmaag en de pens te brengen — het voedsel
blijft daarbij als een inerte massa in de magen liggen ;

2°. de magen trekken zich volstrekt niet samen, zijn zelfs ge-
durende het braken volkomen atonisch.

3⁰. Het middenrif fixeert zich door een inspiratorische con-
tractie bij iedere braakpoging, wat echter slechts een verplaat-
sing naar achteren van enkele centimeters tengevolge heeft ;
druk wordt er daardoor op de netmaaginhoud niet voelbaar uit-
geoefend.

Men voelt met de hand aan de cardia van een brakend rund,
dat telkens tegelijk met de inspiratorische fixatie van het midden-
rif een groote hoeveelheid voedsel met kracht uit de netmaag wordt
opgezogen, waarbij zich een groote trechter vormt, principieel
precies als bij het herkauwen geschiedt.

Bij het braken hebben deze bewegingen echter met veel grooter
kracht plaats ; de trechter welke gevormd wordt is bij het braken
veel grooter, de zuigkracht is veel sterker.

Dit is echter geen principieel verschil, want ook bij het braken
evenals bij het herkauwen, geschiedt de zuiging door overlangsche
contracties van den slokdarm, blijkens de sterke verplaatsing van
de cardia naar voren.

Wanneer men bij een jong rund, hetwelk men pulv. veratri
albi heeft ingegeven om het dier te laten braken, een gedeelte van
den slokdarm van het halsgedeelte blootlegt (of in omgekeerde volg-
orde) (afb. i) en men brengt den slokdarm over een caoutchouc buis
naar buiten (zie afbeelding) dan blijkt het, dat het halsgedeelte
bij het braken zich niet zichtbaar overlangs contraheert. Wel
ziet men dan, dat de zuiging bij het braken gepaard gaat met een
verkorting van den slokdarm, waardoor hij naar binnen wordt
getrokken.

Blijkbaar heeft de overlangsche contractie in het achterste
deel van den slokdarm plaats.

Na tracheotomie geschiedt de zuiging even krachtig als vóór
de tracheotomie, terwijl toch na tracheotomie de negatieve
druk in den thorax en dus ook in den oesophagus lang niet zoo
laag wordt als vóór de tracheotomie (zie mijn bock : „Die Phy-
siologie und die Pathologie der Vormagen beim Rinde").

Dus ook hier heeft, evenals bij het herkauwen, de inspiratie
die voorafgaat aan de zuiging in hoofdzaak ten doel het midden-
rif te fixeeren, wat de slokdarmcontracties meer vat op het voedsel
geeft. Trouwens braken geschiedt evenals het herkauwen ook
wel zonder middenriffixatie.

Het mechanisme van het braken komt dus in principe overeen
met dat van het herkauwen (zuiging door overlangsche slokdarm-
contracties ; fixatie van het middenrif), echter er is toch wel ver-
schil :

i°. Buikspiercontracties komen niet voor bij het herkauwen,
wel en soms zeer sterk bij het braken. Dit komt echter practisch
ongeveer op hetzelfde neer, omdat de buikpers toch het voedsel
niet sterk verplaatsen kan.

Vraagt men, teleologisch denkende : „waarvoor dan die buik-
pers ?" dan moet ik het antwoord schuldig blijven.

bij het braken slokdarmcontracties de maag leegzuigen, dan kan
men zich zeer goed voorstellen, dat bij dit dier de buikspiercon-
tracties bij het braken aan het resultaat daarvan wel ten goede
komen, omdat de inhoud van de maag naar boven, resp. naar
voren wordt gedrukt tegen de cardia aan, en dus het voedsel be-
schikbaar wordt om den invloed van de zuiging te ondergaan.

2°. De magen liggen stil bij het braken, niet bij het herkauwen.
Wel heb ik indertijd aangetoond (zie mijn boek : „Die Physio-
logie und die Pathologie der Vormagen beim Rinde") dat herkau-
wen ook mogelijk is bij stilliggende magen, maar physiologisch
is, dat gedurende het herkauwen de magen wel werkzaam zijn,
zelfs sterker en krachtiger dan in de tusschenperioden.

3°. Bij het herkauwen wordt een afgepaste hoeveelheid voedsel
opgezogen en naar boven geëxpedieerd. Bij het braken is dat
niet het geval. Daarbij vormt zich een groote trechter, waardoor
groote hoeveelheden voedsel worden opgezogen, terwijl de zuiging
niet zoo kort en abrupt geschiedt als bij het herkauwen.

4°. Bij het herkauwen maakt zich dadelijk de antiperistaltiek
van den slokdarm van de opgezogen voedselmassa meester ; bij
het braken niet. Het dier braakt als het ware in den slokdarm.

Het opgezogen voedsel wordt niet steeds dadelijk uitgeworpen,
maar vloeit veelal in den slokdarm heen en weer, komt soms ge-
deeltelijk soms geheel weer in de netmaag terug, totdat tenslotte
de vulling sterk genoeg is om de vereischte spanning op te wekken,
welke noodig is voor het opkomen van antiperistaltiek.

Dit laatste is ook het geval bij het zgn. „braken" dat op-
treedt bij verstopping van den slokdarm bij een slokdarmdi-
vertikel (vlak vóór de cardia), zooals dit bij het rund menigvuldig
optreedt.

Dan eet of drinkt het dier eerst met graagte, houdt echter spoe-
dig op en braakt dan dadelijk daarna door antiperistaltische con-
tracties van den slokdarm het pas opgenomen voedsel of water,
dat voor den divertikel bleef zitten, weer uit. Iets dergelijks ziet
men optreden als men met de slokdarmsonde snel groote hoe-
veelheden water in den slokdarm giet.

Als de antiperistaltiek van den slokdarm bij het braken is op-
getreden, is de werking daarvan niet zoo gecoördineerd als bij
het herkauwen; zij geschiedt niet gelimiteerd en is veel krachtiger.

De strekking van kop en hals verschaft een fixatiepunt aan
den slokdarm, waardoor de overlangsche slokdarmcontracties
meer effectief worden.

In de genoemde vijf opzichten verschilt het braken dus belang-
rijk van het herkauwen. In andere opzichten zijn de twee functies
identisch. Bij beide overlangsche slokdarmcontracties ; bij beide

trechtervorming door zuiging van den slokdarm ; bij beide een
voorafgaande inspiratie; bij beide glottissluiting.

Dat de glottis zich sluit bij de inspiratie die het braken inleidt,
is gemakkelijk te controleeren, door gedurende het braken, met
den vinger via een kleine tracheaalopening, die vlak onder den
larynx is aangebracht, de arykraakbeenderen en de stembanden
te betasten.

Bij het braken is de trechtervorming — zooals reeds gezegd —-
zeer sterk en vormt het middenrif, hoewel het gedurende de zui-
ging meestal gespannen staat, daarvoor geen beletsel, evenmin
als dat bij het herkauwen het geval is. De pilaren van het midden-
rif geven in beide gevallen mee, waardoor de trechter zich kan
vormen.*)

Dit alles geldt voor het braken bij het rund, dat door middel
van een pensfistel — zooals boven beschreven — gemakkelijk
bleek te bestudeeren. Bij de geit kan dat niet geschieden en ook
met Röntgenstralen zou de studie van het braken bij schaap
en geit, in practisch resultaat ver ten achter blijven staan bij
de pensfistelmethode, zooals die bij het rund mogelijk is.

Men mag aannemen, dat het mechanisme van het braken bij de
kleine herkauwers niet verschilt van dat van het rund.

Eigenaardig is intusschen, dat Flourens bij schapen na in-
jectie van tartarus emeticus (zie boven) wel braakneigingen zag
optreden, maar geen eigenlijk braken. Hij trok hieruit de onjuiste
conclusie, dat herkauwers niet kunnen braken.

Ik zelf experimenteerde bij 2 geiten met pulv. rhiz. veratri
albi, welk poeder ik met 10 % bicarbonas natricus-solutie ingaf
(pulv. veratri albi 3 gr., bicarb. natricus 10 gr., aq. 100).

Na enkele minuten begonnen de dieren heftige braakbewegin-
gen uit te voeren. Het eene bracht daarbij eenig voedsel naar boven,
het andere echter niet. Bij sectie bleek, dat het niet aan voedsel
in de netmaag had ontbroken.

Het is echter bekend, dat geiten, bv. na het eten van rhodo-
dendrontakjes, wel gewoon braken.

Ik vermoed, in verband met experimenten door mij dadelijk
na den dood bij een geit uitgevoerd, dat door de heftige werking
van de zeer groote, sterk toxische dosis pulv. veratri albi (de die-
ren stierven resp. na 12 en 24 uur) de contracties van den slok-
darm zoo sterk waren, dat de cardia eenigermate werd dichtge-

:) Zij, die het mechanisme van het herkauwen willen bestudeeren raad ik aan
een jonge fistelkoe te doen braken, zooals ik dat aangaf, en dan met de hand aan
de cardia het mechanisme te bestudeeren.

De studie daarvan is bij een brakende koe veel gemakkelijker dan bij het her-
kauwen, omdat de bewegingen veel krachtiger geschieden en eenmaal opgewekt,
niet door het dier kunnen worden onderdrukt, wat bij het herkauwen wel het
geval is.

trokken door de optredende spanning van den bovensten rand
van de slokdarmsleuf. Deze spierlus is sterker ontwikkeld bij de
geit dan bij het rund. Misschien beletten bij zeer sterke prikkeling
ook tetanische contracties van den slokdarm in toto het opstijgen
van het voedsel.

Met een intraveneuse injectie van tartarus emeticus (500 gr.
in 5 cc. water bij een kleine geit) heb ik geen braken kunnen op-
wekken. Het dier stierf na een half uur aan hartzwakte, na een
periode van geringe nausea. Braakbewegingen traden niet op.

Ik waag het tenslotte te veronderstellen, dat overlangsche
slokdarmcontracties ook bij andere dieren en bij den mensch
de hoofdrol spelen bij het braken.

CoLiN heeft bij vivisectorisch onderzoek van honden blijk-
baar overlangsche slokdarmcontracties gezien, zonder aan zuiging
daardoor te denken.

Ten behoeve vooral van de practiseerende veeartsen nog de
volgende opmerkingen :

1. Het is bekend, dat pulv. veratri albi met bicarbonas natri-
cus ingegeven vaker braken opwekt dan met sulfas natricus. (Hess).

De verklaring daarvan is deze : bicarbonas natricus sluit sterker
de slokdarmsleuf dan sulf. natricus, waardoor er dus met bicar-
bonas natricus in dezelfde dosis meer kans bestaat, dat het middel
direct in de lebmaag komt dan met sulf. natricus.

Ook met melk of karnemelk zou pulv. verati albi bij jonge die-
ren braken kunnen opwekken. (Zie mijn art. in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde 1930).

2. Om braken te voorkomen geve men de pulvis, veratri in met
water resp. met een dunne slijmige vloeistof; dan komt het middel
in de netmaag en wordt eerst langzamerhand in de lebmaag over-
geheveld, waardoor het niet zoo gemakkelijk tot braken komt.

3. Pulv. veratri albi is van oudsher bekend als het beste rumi-
nans. Nu gebleken is dat het braken op hetzelfde mechanisme
berust als het herkauwen, is dat begrijpelijk geworden : een geringe
braak wekkende prikkel zal niet tot braken, maar tot herkauwen
prikkelen. Men ziet soms bij brakende geiten, dat herkauwen
en braken elkaar afwisselen, terwijl het dier zich daarbij toch
alles behalve gezond gevoelt. Omgekeerd is bij een herkauwend
rund wel eens braken opgetreden.

4. De dosis kan als ruminans, met water ingegeven 5 gram
zijn, terwijl ik met bicarbonas natr. 10 % door 3 gr. pulv. veratri
albi bij een jongen stier nog braken zag optreden. Misschien was bij
dit dier de lebmaag aangetast. Ook zag ik bij een koe met digestie-
lijden braken optreden door 2 Xdgs. 10 gram met water in te geven.

droog is bewaard ; door lang bewaren, maar vooral ook door
vocht, gaat de werking sterk achteruit.

6. De werking van pulv. veratri albi is een gecombineerde,
d. w. z. een plaatselijke prikkel op het lebmaagslijmvlies, naast
resorptie der alkaloiden. Dat plaatselijke prikkeling in het spel
moet zijn, mag men besluiten uit het zeer snel opkomend braken
na het ingeven van een zeer groote dosis (met bicarbonas natricus)
bv. 3 gr. bij een geit. Dat deze plaatselijke prikkel niet alleen oor-
zaak is van het braken, blijkt wel uit het feit, dat bv. 3. gr. bij
geiten doodelijk is (na 12—24 uur) zonder dat het slijmvlies van
de lebmaag tenslotte sterk geprikkeld blijkt bij sectie.

7. In het algemeen is het braken een functie die veel inspan-
ning vereischt en tot een ongewenschte vermoeidheid van den
patiënt aanleiding geeft. Bovendien wordt, wanneer het braken
met pulv. veratri albi wordt opgewekt, het lebmaagslijmvlies op
ongewenschte wijze geprikkeld, en is daarna gedurende eenige uren
de eetlust verminderd.

Bij lebmaagaandoeningen, die waarschijnlijk veel vaker voor-
komen dan wij weten, is de prikkeling door pulv. veratri albi
op het lebmaagslijmvlies al zeer ongewenscht.

8. Men late zoo mogelijk dus een ziek rund niet anders braken
dan doelbewust. Doelbewust opwekken van braken kan nuttig
zijn bij maagoverlading en verdient dan ook aanbeveling. Helaas
kan men met pulv. veratri albi en bicarb. natr. (hetwelk oplost
i : li), slechts met zekerheid jonge dieren laten braken, en is het
toeval als de slokdarmsleuf van den patiënt ook op lateren
leeftijd nog gevoelig genoeg blijkt te zijn voor dit middel.

Zekerder is het voor dit doeleinde in te geven met sulfas natric.
in sterkere concentratie (bv. 100 gr. op 300 water), of nog beter
met keukenzout 30 %. (Deze stoffen lossen op 1 op 2.8). Men
geve langzaam in, opdat de sleufreflex tijd heeft zich te ont-
plooien.

9. Tartarus emeticus is overschat als ruminans : onder geen
voorwaarde geeft het aanleiding tot braken :

a. Bij herhaalde groote giften met water, geeft het aanleiding
tot diarrhee door darmontsteking.

b. Men kan bij een jong rund tartarus emeticus in de lebmaag
brengen door het in te geven met een oplossing van suiker (20 %).
Ik bracht op die wijze bij een jong rund met een pensfistel 5 gr.
tartarus emeticus in de lebmaag. Na eenige minuten trad ver-
traging der pens- en netmaagcontracties op, daarna een oogenblik
gretig herkauwen, wat zeer spoedig eindigde, toen totale atonie
van de magen met anaurexie en tenslotte diarrhee. Braak beweging,
noch braakneiging, noch nausea werd opgemerkt.

c. 500 m.gr. tartaras emeticus in 10 gr. water intraveneus in-
gespoten bij een geit van ongeveer 8 maanden veroorzaakte geen

braken noch braakneiging en gaf aanleiding tot den dood in
30 minuten, door hartzwakte.

10. Pulv. nuces vomicae 15 gram met 250 gr. 10 % bicarb,
natr.-oplossing in de lebmaag gebracht, bleek geen invloed uit te
oefenen op de motorische functie der voormagen en wekte geen
braakneiging op.

11. Pulv. radix ipecacuanha 15 gram met 10 % bicarb, natr. in de
lebmaag gebracht bij een jong rund had geen invloed op de moto-
rische maagfunctie en gaf niet tot braakneiging aanleiding.

12. Het braken kan overvloedig zijn. Dit hangt af van de inten-
siteit van den prikkel, maar ook van de hoeveelheid voedsel welke
in de netmaag aanwezig is. In een uur tijds braakte één mijner
proefdieren 5700 gr. (zie afbeelding 2).

Verfasser rief bei jungen Rindern mit einer Pansenfistel experimentell Er-
brechen hervor durch Verabreichung von 10 Gramm Pulv. veratri albi.

Dieses Mittel wurde mit einer 10 prozentigen Natrium bicarbonicum-Lösung
per os eingegeben. Durch das Natrium bicarbonicum schliesstdie Schlundrinne
sich und das Medikament kommt direkt in den Labmagen.

Nach i—Stunden erfolgte stets Erbrechen. Mit der durch die Pansen-
fistel eingeführten Hand an der Kardia studierte Verfasser den Mechanismus
des Erbrechens. Daraus ging hervor:

1. Die Bauchpresse die jedesmal beim Erbrechen beobachtet wurde, hat
keinen Teil an der Ausleerung des Futters beim Erbrechen.

3. Die Schlund zieht sich der Länge nach zusammen wodurch ein starkes
Saugen entsteht, wie beim Wiederkäuen.

4. Inspiratorische Fixation des Zwerchfelles wird beobachtet, wie beim
Wiederkäuen.

Hieraus glaubt Verfasser folgern zu können : dass das Erbrechen auf Schlund-
kontraktionen in der Längsrichtung beruht und also prinzipiell beim Erbrechen
das Futter auf ähnlicher Weise wie beim Wiederkäuen hinauf befördert wird

Verfasser nimmt an dass auch bei den andren Tieren und beim Menschen
die saugende Wirkung der Schlundkontraktionen auf den Mageninhalt beim
Erbrechen die Hauptrolle spielt.

The author experimentally produced vomiting in young bovines (with a
fistula of the rumen). To that purpose he brought 10 grammes Pi*lv. veratri
albi into the abomasum. This medicament is to be administered by the mouth
in a 10 per cent solution of bicarbonate of soda. The bicarbonate of soda makes
the oesophageal groove shut and consequently the medicament runs directly
into the abomasum.

After I—IJ hours vomiting always took place. By means of manual pal-
pation of the cardia through the fistula of the rumen the author studied the
mechanism of vomiting. He found that:

1. The contraction of the abdominal muscles always observed in vomiting
plays no part in the evacuation of the food in vomiting.

3. The oesophagus contracts in a longitudinal direction and, by doing so,
exercises a strong suctive power in the same way as it does in rumination.

The author concludes that vomiting is due to contractions of the oesophagus
in a longitudinal direction and that as to the principle in vomiting the food
is forced upwards in the same way as during rumination.

He assumes that also in other animals and in man a suction on the con-
tents of the stomach by contractions of the oesophagus in a longitudinal
direction plays the principal part in vomiting.

L\'auteur a provoqué expérimentalement des vomissements chez de jeunes
bovidés (avec une fistule du rumen) en leur taisant ingérer 10 grammes de
Pulv. veratri albi. Ce médicament doit être administré par la bouche dans une
solution de bicarbonate de soude de 10 p. 100. Par le bicarbonate de soude
la gouttière oesophagienne se ferme de sorte que le médicament entre direc-
tement dans la caillette.

Après 1—ij heures la vomissement avait toujours lieu. Avec la main au
cardia (à travers la fistule du rumen) l\'auteur a étudié le mécanisme du
vomissement.

D\'après l\'auteur la contraction des muscles abdominaux, qui est toujours
observée pendant le vomissement, est sans influence sur l\'évacuation de la
nourriture pendant le vomissement.

3. L\'oesophage se contracte dans une direction longitudinale et provoque une
aspiration semblable à celle qu\'on observe pendant la rumination.

4. Une fixation inspiratoire du diaphragme se présente comme dans la
rumination.

5. La glotte se ferme après l\'inspiration comme on l\'observe pendant la
rumination.

L\'auteur conclut que le vomissement est causé par les contractions longi-
tudinales de l\'oesophage et qu\'en principe pendant le vomissement la régur-
gutation a lieu de la même façon que pendant la rumination.

Il suppose qu\'aussi chez les autres animaux et chez l\'homme l\'aspiration du
contenu de l\'estomac causée par les contractions longitudinales de l\'oesophage
joue le rôle principal dans le vomissement.

Onderzoekingen hebben geleerd dat bij gebruik van alkohol in geconcentreerden
toestand (cognac b.v.) de werking spoediger intreedt maar ook sneller weer ver-
mindert, dan wanneer men minder sterke concentraties (bier b.v.) toedient. Dat
komt doordat de alkohol in sterke concentratie sneller door het lichaam wordt
opgenomen. Bij zwakke concentratie neemt de werking nog toe op een tijdstip,
waarop bij sterke concentratie die reeds vermindert. (Graf, Forschungen u. Fort-
schritte, 1930, No. 24).

In Wurtemberg werd een troep ganzen, die de rust van een bijenstand verstoorde
door de bijen aangevallen. De dieren waren letterlijk bedekt met bijen, die door
bespuiten met water verjaagd werden. Het was echter reeds te laat, de negen
volwassen ganzen stierven aan de gevolgen. (Veldbode No. 1438, 1930).

Wanneer ik het waag nogmaals over deze methode van bac-
teriologisch vleeschonderzoek te schrijven — ik heb hierover een
artikel geschreven in het Tijdschrift (jaargang 1922 afl. 6) — dan
doe ik dat niet om de collega\'s, die zich met de vleeschkeuring
bemoeien, ervan te doordringen, dat dit de beste en voor hen
aangewezen methode is, maar omdat verschillende collega\'s,
kennis genomen hebbende van de wijze van werken met den har-
poen, mij gevraagd hebben, waar deze harpoen verkrijgbaar is.
Ik kon daar tot nu toe geen bevredigend antwoord op geven,omdat
de harpoenen, die wij zelf gebruikten, aan het abattoir werden
vervaardigd.

Nu echter ben ik in staat hun een firma aan te wijzen, waar
zij den beschreven harpoen kunnen bestellen.

Ik heb mij in verbinding gesteld met de firma Hauptner en
deze heeft op mijn aanwijzing een zeer bruikbaren harpoen ver-
vaardigd, voorzien van een gemakkelijk handvat, zoodat ik de
collega\'s, die een dergelijken harpoen wenschen te gebruiken, verwijs
naar bovengenoemde firma (prijs / 8.40, bestellingen te richten
aan de Mij. t. v. d. z. Kappelhof en Hovingh, Schiedam).

Het is ongetwijfeld waar, dat iedere methode, waarbij het ge-
lukt om op steriele manier materiaal uit het centrum van een stuk
vleesch op of in den voedingsbodem te brengen, goed is.

Men kan er echter over twisten welke manier het gemakkelijkst
is. Het komt mij voor dat de harpoenmethode, die wij jaren ach-
tereen gevolgd hebben, zooveel voordeelen biedt wat betxeft
gemakkelijkheid en vlugheid van werken, gepaard aan een min-
stens even groote zekerheid betreffende steriel werken, dat ik
het gebruik van den harpoen bij het bacteriologisch vleeschonder-
zoek zeer kan aanbevelen.

Het ware nutteloos hier nogmaals een beschrijving te geven
van de dóór ons gevolgde werkwijze, daar deze methode van wei-
ken reeds uitvoerig in het Tijdschrift deel 49 (1922) is aangegeven.

De heele methode komt hierop neer dat de harpoen en pincetten
niet worden gesteriliseerd in een sterilisator, maar in de vlam,
waarna afkoeling volgt in alcohol, die er dan weer afgebrand
wordt.

Het voordeel bestaat in de vermijding van het tijdroovende
en omslachtige steriliseeren.

wel vooruitgang gekomen in het bacteriologisch vleeschonder-
zoek. Zoo neemt het onderzoek van organen en lymphklieren
een voorname plaats in, een onderzoek dat vroeger geregeld
werd nagelaten.

Door verschillende onderzoekingen is men tot den stelregel kun-
nen komen : „is de milt steriel, dan is het vleesch ook steriel".
De milt is geworden tot een waardevol onderzoekingsmateriaal
en deze behoort dan ook steeds in het onderzoek betrokken te
worden.

Bij het bacteriologisch onderzoek van milt en andere organen
behoeven de instrumenten ook niet te worden gesteriliseerd in
den sterilisator.

Wanneer men de beschikking heeft over enkele oude, sterk
afgeslepen keuringsmessen of oude scalpellen dan kan men deze
zonder bezwaar steriliseeren in de vlam.

De versche sneevlakte van de milt wordt geschroeid, het af-
gekoelde mes ingestoken, enkele malen rondgedraaid en men
verzamelt zoo een behoorlijke hoeveelheid miltpulpa op het mes,
waarvan men dan een deel en liefst een zoo groot mogelijk deel
op of in den voedingsbodem brengt.

In den laatsten tijd gebruik ik daarvoor een dikken platina-
draacl (i mM. dik), dien ik aan het eind spatelvormig uitgeslagen
heb. Hiermee kan ik dan gemakkelijk veel pulpa in den bouillon
brengen. Met een platinaoogje kan het doel echter eveneens bereikt
worden.

Een te onderzoeken lymphklier pak ik tusschen een koorntang,
waarna de klier aan alle kanten geflambeerd kan worden.

Als voedingsbodem wordt hier, naast sclmingestolde agar,
het meest i% glucose-bouillon gebruikt, het buisje tot over de
helft gevuld ; een voedingsbodem, die zeer goed voldoet.

In de Vereenigde Staten bestaan verschillende plaatsen waar aligators (voor
handelsdoeleinden) worden gekweekt. De oudste en grootste is in Los Angeles
(Californië) ; deze heeft 25 kunstmatige meertjes met in \'t geheel 2000 aligators
van eiken leeftijd ; de dieren van ongeveer dezelfde grootte bij elkaar, daar zij
anders zouden vechten en elkaar opeten. De voedering der dieren wekt veel belang-
stelling bij het publiek. Volwassenen kunnen in één maaltijd 30 K.G. vlees ver-
orberen. In den winter eten zij niet, maar houden hun winterslaap.

In Engeland (Huil) kwam een sterfgeval voor van miltvuur, waarbij de besmet-
ting was overgebracht door een nieuwe scheerkwast. Ontsmetting van scheer-
kwasten met formaline is dringend aan te raden, (Pharm. Weekblad). Vr.

Hoewel bij de keuring van vleeschwaren, de meest voorkomende
afwijking, welke reden tot afkeuring is, het bederf is, komen zoo
nu en dan andere afwijkingen voor, waarvoor wij al of niet een
oorzaak kunnen aangeven. Zoo werd hier onlangs een bevinding
gedaan, welke mij interessant genoeg lijkt om te worden vermeld.

Ter keuring werden aangeboden twee stukken gerookt vleesch,
samen wegende 5 K.G. Degene die de vleeschwaren ter keuring
aanbood, stond bij ons bekend als iemand, waarvan vaak vleesch-
waren werden afgekeurd. Bij inprikken van het vleesch werd
direct de typische reuk van houtvuur waargenomen. Op doorsnede
vertoonde het vleesch ook het typische beeld van boutvuur n.1.
het uiteengerukt zijn van de spiervezelen en een donkere ver-
kleuring op de plaatsen, waar het vleesch de sponsachtige ver-
anderingen vertoonde. In uitstrijkpreparaten gekleurd met methy-
leenblauw was een mengelmoes van bacteriën te zien, echter
boutvuurbacillen of sporen konden niet worden aangetoond. Om
uit te maken of boutvuur aanwezig was, werd aseptisch wat
vleeschsap uit het vleesch genomen en in een mortier samen
gewreven met phys. NaCl-opl.

Met dit materiaal werd een cavia subcutaan geënt. Na i 36
uur bleek de cavia gestorven ; op steriele wijze werd zij gedeeltelijk
van de huid ontdaan en werd de buikholte geopend.

De subc.utis en de spieren in de omgeving van de entplaats
waren sereus ontstoken en donker verkleurd. In borst- en buik-
holte was een donker sereus vocht aanwezig. Aan de organen
waren zoo goed als geen afwijkingen te vinden.

In preparaten van de ontstoken spieren en van het peritoneaal
vocht waren de boutvuurbacillen nu in massa aan te toonen, en
wel in het beginstadium van sporevorming, n.1. bacteriën met een
vacuole-teekening, verdikking aan een eind enz. Vervolgens kon
een bijna-reincultuur van boutvuur verkregen worden door eenige
Buchnersche buizen volgens de pyrogallol-methode te enten met
stukjes lever genomen van de diafragma-zijde.

In den vóór-bacteriologischen tijd was het medisch denken niet
in staat zich een goede voorstelling te maken van verschillende
besmettelijke ziekten.

Men was in vroeger eeuwen wel overtuigd van de besmettelijk-
heid van sommige ziekten, welke groote sterfte teweeg brachten
onder menschen en dieren (pest en pokziekte bij den mensch, vee-
pest en longziekte bij het rundvee en dgl.), maar met andere zat
men toch verlegen, waar het gold een verklaring te geven van het
verschillend optreden en verloop der ziekte.

Dit gold inzonderheid voor de tuberculose bij mensch en dier.
Deze ziekte was reeds vóór het begin onzer jaartelling bekend en
behalve andere, waren het vooral de geschriften van Hippocrates,
die de gedachten van dien tijd vertolkten omtrent haar aard en
wezen. Reeds aan die oude onderzoekers was het opgevallen, dat
sommige ziekten (w. o. tuberculose), welke later als besmettelijke
werden erkend, een merkwaardigen samenhang vertoonden met
de constitutie, het gestel, de samenstelling van het menschelijk
lichaam, welke bij verschillende individuen sterk kan uiteen loo-
pen. En niet alleen bij onderscheiden individuen, maar ook bij
onderscheiden volken, levende onder verschillende omstandighe-
den.

Hippocrates sprak de stelling uit, dat de constitutie van het
individu aangeboren en in wezen onveranderlijk is. Hij onder-
scheidde een goede en slechte, een sterke en zwakke, een droge en
vochtige constitutie. De lichaamsbouw had, volgens hem, invloed
op het verloop en de al- of niet-genezing van bepaalde ziekten.

Menschen met misvormde borstkas en vleugelvormig afstaande
schouderbladen waren in slechte conditie bij ontsteking der lucht-
wegen. Ten aanzien van de longtuberculose onderscheidde hij
den „habitus phthisicus", gekenmerkt door den langen hals,
smalle, platte borst met afstaande schouderbladen, blanke huid en
lange, smalle vingers.

De begrippen van „habitus" en „constitutie" waren eeuwen lang
vrijwel de eenige, welke dienst deden als hulpmiddelen ter verkla-
ring van een aantal ziekten, welke bij onderscheiden individuen
een sterk uiteenloopende uitwerking hadden. Dit kon niet anders,
omdat de directe oorzaken, de causae externae der besmettelijke
ziekten, onbekend waren.

Wel kon men in latere eeuwen van meening verschillen omtrent
de vraag, of de dispositie voor bepaalde ziekten gezeteld was in de
lichaamsvochten (humoraal-pathologie) of in de cellen, weefsels en

organen (cellulair-pathologie), maar men bleef tot zekere hoogte
in het duister rondtasten. Ook heeft de eene onderzoeker meer
den nadruk gelegd op anatomische verschillen en de ander meer
op functioneele verschillen, maar bij gemis aan de kennis van den
voornaamsten factor, de pathogene bacteriën, kon de wetenschap-
pelijke schakel nooit gesloten worden en bleven de gedachtewis-
selingen tot zekere hoogte vruchteloos, waar het gold de juiste
verklaring te geven van het ontstaan en het verloop van bepaalde
ziekten.

Deze toestand veranderde plotseling na de ontdekkingen van
Pasteur en R. Koch, die den grondslag legden voor de bacterio-
logie en deze tot een nieuwe wetenschap opbouwden. Toen sloeg
al spoedig de schaal maximaal naar de andere zijde door en werden
de bacteriën als de eenige oorzaak van besmettelijke ziekten aan-
gezien, terwijl geheel de oude wetenschap aangaande dispositie,
constitutie, erfelijke factoren en wat dies meer zij, in den ban
werd gedaan. Wie daar verder nog over sprak, gold als onweten-
schappelijk en wat mystiek van aanleg. ,,Het kon ook niet anders",
zoo zegt Prof. Hijmans van den Bergh, in zijn rede uit-
gesproken bij de aanvaarding van het Hoogleeraarsambt aan de
Rijksuniversiteit te Utrecht (1918), getiteld „Over het gestel",
„het kon niet anders, of de stroom van ontdekkingen, die de
bacteriologie bracht, de tastbare practische uitkomsten, die de
juistheid van het theoretisch gevondene schenen te bewijzen,
moesten de aandacht van andere factoren in het ziekworden
afleiden. Ziende, dat bepaalde bacteriën om klemmende redenen
als oorzaak van zekere ziekten moeten worden beschouwd, ging
men de ziekte met het ziekmakende agens vereenzelvigen, of verloor
althans uit het oog, dat de ziekte verwekkende microbe, ofschoon
de noodzakelijke, daarom nog niet de eenige en alleen voldoende
oorzaak der ziekte behoefde te zijn.

Zoo is het te verklaren, eenerzijds dat men in een tijdperk,
dat nog slechts kort achter ons ligt, zoo goed als uitsluitend aan-
dacht heeft geschonken aan de uitwendige ziekteoorzaken, met
veronachtzaming van andere factoren, en anderszins, dat dit
tijdperk zoo kort heeft geduurd, en dat er reeds weer een snel
groeiende belangstelling valt op te merken voor den inwendigen
factor in het ontstaan van ziekten, voor het gestel.

Het is nog niet lang geleden, dat de geneesheer, die er aanspraak
op maakte als natuurwetenschappelijk onderzoeker te worden
aangemerkt, vermeed het woord „gestel" te gebruiken, uit vrees
zijn reputatie in de waagschaal te stellen".

De directe volgelingen van Koch stelden zich op het standpunt,
door Cohnheim in 1890 aangegeven in de woorden : „Alles kommt
auf die Eigentümlichkeit des Virus und seine Wirkung hinaus.

Tuberkulös wird jeder, in dessen Körper sich der tuberkulöse
Virus etabliert".

Lang heeft echter de medische wereld dit wat al te simplistische
en absolutistische standpunt niet verdragen. Daarvoor was het te
zeer in strijd met de practische, dagelijksche waarneming.

Reeds in 1891 vroeg O. Rosenbach : „Wie erklärt man die auf
den ersten Blick befremdliche Tatsache, das im Experiment die
Infection stets erfolgt, während, trotz der Möglichkeit einer
Ansteckung auf dem gewöhnlichen Wege von einer grossen
Anzahl unter denselben Verhältnissen befindlicher Individuen
nur ein relativ kleiner Bruchteil erkrankt? Was ist der Grund
für dieser differente Verhalten? Wir müssen trotz aller Fort-
schritte der Wissenschaft noch immer antworten : Die Disposition,
und so dunkel und vielsagend ja auch dieser Begriff ist, so sind
wir doch einzig und allein mit Hilfe einer solchen Annahme im-
stande, wenigstens einiges Licht auf diese trotz ihrer Wichtigkeit
so wenig aufgeklärten Verhältnisse zu werfen".

Dit was heel voorzichtig uitgedrukt, maar toch trof Rosenbach
het anathema van de overheerschende strooming. Wel had hij
medestanders, zooals b.v. Ferd. Hueppe, leerling van Koch, die
in 1893 op de Naturforscherversammlung te Neurenberg, na uit-
eenzetting van de theoretische grondslagen van het causaal-pro-
bleem en na opsomming van vele empirische feiten aangaande de
inconstante pathogene werking der microben, het uitriep : „Wie
man angesichts solcher Tatsache die entscheidende Bedeutung
der Krankheitsanlage als „Ursache" und die Vererbbarkeit der
Krankheitsanlage bestreiten kann, ist nur einfach unbegreiflich
oder doch nur verständlich bei jemandem, der sich eben das Pro-
blem noch nicht naturwissenschaftlich zurechtgelegt hat, weil er
in ontologischen Fesseln festgehalten ist, die es nicht erlauben,
den Gegenstand von verschiedenen Seiten zu betrachten".

Dit was forscher gezegd en sloeg vermoedelijk beter in ; althans
nadien is een groote stroom van geschriften ontstaan, die hetzelfde
thema in gelijken zin behandelen. Wij noemen daarvan de werken
van Liebreich, v. Hansemann („Ueber das Konditionale Denken
in der Medizin und seine Bedeutung für die Praxis", Berlin 1912),
Tornier, R. Schlüter („Die Anlage zur Tuberkulose", 1905),
Schröder und Sommerfeld (Handbuch der Tuberkulose), Borc-
hardt (Klinische Konstitutionslehre), F. Martius (Konstitution
und Vererbung in ihren Beziehungen zur Pathologie, 1914), H.
Günther (Grundprobleme der Konstitutionsforschung) ; J.
Bauer (Konstitutionelle Disposition zu inneren Krankheiten,
1917) en bij ons de hoogleeraren Tendelo, R. de Josselin de Jong
(Nieuwere begrippen over de beteekenis der constitutie) ; Hijmans
van den Bergh (Over het gestel, 1918) e. a.

polemisch karakter, hetgeen bewijst, dat de geheele medische
wereld nog niet voor het beter inzicht gewonnen is, zoodat het nog
noodig is, een overstelpend aantal bewijzen bij te brengen, om den
doorslaanden invloed van de constitutie, hetzij als geërfden aanleg,
hetzij gedurende het leven door uitwendige invloeden verkregen,
bij het ontstaan en het verloop van verschillende besmettelijke
ziekten aan te toonen.

Deze bewijzen alle te noemen, zou te ver voeren. Enkele, groo-
tendeels door iedereen waar te nemen, feiten mogen worden aan-
gestipt.

Zoo het verschijnsel, dat bij een mazelen-epidemie vrijwel alle
menschen (in de jeugd) door de ziekte worden aangetast en bij
een roodvonk-epidemie slechts ongeveer de helft.

Het ervaringsfeit, dat de pneumococcen, welke de croupeuze
pneumonie veroorzaken, in de mondholte van volkomen gezonde
menschen kunnen verblijf houden, zonder eenige schade aan te
richten. Totdat door een gevatte koude, waarvoor groot verschil
in vatbaarheid bestaat, het natuurlijk weerstandsvermogen van
het slijmvlies der luchtwegen wordt verminderd en de pneumonie
het gevolg is. Evenals in het neusslijm van gezonde menschen
tubercel-bacillen kunnen voorkomen, zonder schade aan te richten,
indien geen vatbaarheid voor deze ziekte bestaat (waargenomen
bij gezond personeel, werkzaam in ziekenhuizen).

Voorts de verschillende verhouding tegenover allerlei chemische
prikkels en die van corpusculairen aard. Men denke aan de hooi-
koorts, waaraan een klein aantal menschen gedurende den voor-
zomer lijdende is, soms in hevige mate, terwijl een veel grooter
percentage daarvoor geheel ongevoelig is, ofschoon zij even goed
zijn blootgesteld aan de prikkels van het stuifmeel en andere rond-
vliegende producten van bloeiende planten.

Men denke voorts aan de idiosyncrasiën en al wat daarmee
samenhangt, welke niet anders kunnen worden verklaard dan door
een verschil in aanleg, in dispositie, gelegen in de samenstelling
van het organisme, de constitutie, of om met Prof. Hijmans van
den Bergh dit „onwetenschappelijk" woord te gebruiken, in het
gestel.

Ook de praedilectieplaatsen, de verschillende localisaties van het
ziekteproces der tuberculose wijzen op afhankelijkheid van con-
stitutioneele factoren. Men onderscheidt bij den mensch ver-
schillende vormen van constitutie, als de lymphatische, de asthe-
nische, de hypoplastische en dgl. Welnu, Bartel, een patholoog-
anatoom in Weenen, vond na vergelijking van 2500 secties, dat
lymphatici zich tegenover tuberculose anders gedragen dan andere
menschen. Bij deze constitutie komt meer darm- en hersenvlies-
tuberculose voor dan long-tuberculose. Deze van den gewonen
norm afwijkende localisatie kan moeilijk anders worden verklaard

dan door den invloed der constitutie. Wij kunnen hierop niet ver-
der ingaan, maar alleen vaststellen dat de bij den mensch ingevoer-
de groepeering van de verschillende constitutie-vormen haar uit-
drukking vindt in deze uitspraak, welke Bauer in zijn „Allgemeine
Konstitutionspathologie" voor zijn rekening neemt : „Wir ver-
stehen heute unter Körperkonstitution im weitesten Sinne des
Wortes die zellulaire und humorale Beschaffenheit bestimmter
Gruppen von Menschen, die auf Grund von eingeborenen Eigen-
schaften sowohl in ihrer Entwicklung als auch im Kampf ums
Dasein ein typisches Verhalten aufweisen".

Ten slotte zijn er de „bacillendragers" (Typhus, Diphtherie),
die eiken twijfel komen buiten sluiten, welke nog mocht bestaan
omtrent het verschil in vatbaarheid tusschen verschillende indi-
viduen.

Van onze landgenooten mogen wij nog de volgende definities
van het begrip constitutie weergeven.

Josselin de Jong zegt : constitutie is de aanleg van het men-
schelijk lichaam, die het in staat stelt, door de innerlijke samen-
stelling en onderlinge samenwerking zijner verschillende organen,
werkdadig op te treden tegen schadelijke invloeden van buiten.
En Hijmans van den Bergh noemt haar : de som van alle eigen-
schappen van een mensch, lichamelijke en geestelijke, waardoor
bepaald wordt de wijze waarop zijn organisme functioneert en op
uitwendige invloeden reageert, onverschillig of die eigenschappen
inhaerent waren aan het kiemplasma, dan wel tijdens het leven
werden verkregen.

„Het valt niet te ontkennen", zoo zegt de laatste verder, „dat
het gestel afhankelijk is, zoowel van erfelijke, als van tijdens het
leven inwerkende factoren en als sommigen met de benaming
constitutie slechts de erfelijke eigenschappen aanduiden, dan
vindt dit hierin zijn oorzaak, dat zij de verkregen eigenschappen
den afzonderlijken naam van conditie hebben gegeven". En ten op-
zichte der tuberculose : „Wel staat het vast, dat de mensch als
soort vatbaar is voor infectie met den tubercelbacil, zoo goed als
het guineesche biggetje. En ook, dat de plaats, waar de bacillen
in het lichaam binnenkomen, hun aantal, en hunne virulentie
misschien, van groote beteekenis kunnen zijn voor het lot, dat
den geïnfecteerde zal treffen. Maar even zeker is het, dat de vat-
baarheid om ziek te worden, uitermate verschillend is". Bij den
eenen mensch heeft de ziekte een sterke neiging tot voortschrijden
en leidt tot weefselverval en langzame slooping van het lichaam,
terwijl zij bij anderen, dikwijls zonder merkbare ziekteverschijnse-
len, als het ware wordt ingemetseld, onschadelijk gemaakt en in
welhaast volkomen genezing overgaat. Verder wordt gewezen op
de correlatie tusschen habitus en constitutie, in zake de tuberculose.
„Het is niet mogelijk", zoo zegt hij verder, „de practische uitkom-

sten, die wij aan de kennis der uitwendige ziekteoorzaken en in
het bijzonder aan de bacteriologie danken, hoog genoeg te schat-
ten. Toch heeft ook deze wetenschap hare grenzen. Men moet
zich niet blind staren op de vernietiging der microben alleen.
Gelukkig zijn er velen, die de groote beteekenis van de weerkracht
van het individu ten volle begrijpen en gelukkig ook kennen wij
middelen, om die weerkracht te verhoogen".

Omtrent de erfelijkheid der constitutioneele eigenschappen in
engeren zin, zij mogen dan van anatomischen of functioneelen aard
zijn, kan, met inachtneming van de Mendel\'sche overervingsregels,
onder ernstige beoefenaars van de natuurwetenschappen geen ver-
schil van meening bestaan.

Met Martius nemen zij als vaststaand feit aan, dat alles, ,,was
im individuellen Bauplan unseres Organismus begründet liegt,
seiner Natur nach vererbt ist. Die vererbbare Anlage zur Tu-
berkulose besteht in einem komplex von Eigenschaften, die,
unter sich äusserst variabel, Gesamtwerk positiver Art darstellen
die zwischen Null und unendlich schwanken können. Daher
trotz der wenig variabeln Natur des Erregers die klinisch immer
wieder auffallenden, ungeheure Differenzen in der Empfänglich-
keit für die Tuberkulose und im Verlauf dieser Krankheit. Die
individuelle angeborene Disposition zu Infektions Krankheiten
stammt aus dem Erbe der Vorfahren und ist darum selbst erblich
übertragbar".

Bauer onderstreept dit standpunt in zijn meergenoemd werk
nog nader, door te wijzen op het verschil in vatbaarheid voor long-
tuberculose tusschen verschillende menschenrassen, hetwelk niet
anders te verklaren is dan door het verschil in hun constitutioneele
dispositie.

Zoo is nu het standpunt van vele vooraanstaande mannen op
het gebied der medische wetenschap.

In het algemeen kan men zeggen, dat deze kant van het tuber-
culose-vraagstuk in onze kringen slechts een matige belangstelling
ondervindt. Alle aandacht is bijna gevestigd op de tubercelbacil
en de andere, even goed onmisbare factoren voor het ontstaan van
tuberculose als ziekte, schijnen de aandacht van de meeste vee-
artsenijkundigen niet te trekken.

Voor de „conditie" als praedisponeerend moment hebben som-
migen nog wel oog en men vindt het soms nog wel de moeite waard,
hiervan gewag te maken en er rekening mee te houden.

Sporen hiervan kan men b.v. opmerken in het rapport van de
Staatscommissie (ingesteld bij Kon. Besluit van 3 Juli 1918, No.
25) over tuberculose-bestrijding, uitgebracht 1922, in welke com-
missie als eenige dierenarts zitting had Prof. Dr. D. A. de Jong,

die met enkele anderen een afzonderlijke nota indiende, waarin
tot uiting kwam de overwegende beteekenis van de z.g. directe
bestrijding (tegengaan der besmetting), maar waarin toch ook
werd toegegeven, dat de indirecte bestrijding (verhooging van het
gezondheidspeil der bevolking door hygiënische en sociale maat-
regelen) wenschelijk zoude zijn, maar practisch niet uitvoerbaar is.
En al gold nu in dit geval de wenschelijkheid van verhooging van
het weerstandsvermogen speciaal den mensch, zoo mag men toch
met recht veronderstellen, dat overeenkomstige maatregelen ook
voor het rund hun waarde zouden hebben. In de jaarverslagen van
den Veeartsenijkundigen Dienst kan men, zij het geheel ter loops,
nu en dan uitingen opvangen, die aangeven, dat aan het indivi-
dueel weerstandsvermogen eenige waarde wordt gehecht. Zoo kan
men in het jaarverslag over 1926 in het rapport uit Groningen
lezen, dat mond- en klauwzeer, abortus, slechte voeding en dgl.
aanleiding kunnen geven tot toeneming der sterfte aan tuberculose.
Ook de Inspecteur voor Noord-Holland wees er op, dat de tubercel-
bacil, welke hier of daar in het lichaam verblijf houdt, grootere
kansen voor ontwikkeling en uitbreiding verkrijgt, wanneer het
lichaam verzwakt wordt door mond- en klauwzeer. In gelijken geest
gewaagde de Inspecteur voor Friesland in het verslag over 1925
van verhooging der vatbaarheid voor tuberculose wegens het door-
staan van mond- en klauwzeer.

In het rapport uit W.-Brabant en N.-Limburg werd ook ver-
beterde voeding genoemd als factor in de bestrijding der tuber-
culose. De hier aan het woord zijnde Inspecteur had reeds het
vorig jaar er op gewezen, dat het hoog en overdreven opvoeren
van de melkproductie het weerstandsvermogen der dieren tegen
de tuberculose ernstig kan benadeelen.

Dit zijn sporadische uitingen uit het kamp der diergeneeskun-
digen, waarin wordt te kennen gegeven, dat deze kant van het
vraagstuk niet geheel aan hun aandacht is ontsnapt en dat althans
de conditie van het dierlijk lichaam een factor kan zijn, waar-
mee rekening mag worden gehouden in den strijd tegen de tuber-
culose bij het rund.

Komt men echter te spreken over de constitutie in engeren zin,
n.1. de som van erfelijke eigenschappen, welke den graad van
vatbaarheid voor tuberculose bepalen, dan kan men in onze krin-
gen den wind nog van voren krijgen. Dit is mij nu en dan gebleken
bij gedachtenwisselingen over dit onderwerp in de Veldbode.

In een onlangs verschenen brochure, geschreven door Dr. J. H.
Picard, vét. Insp. van de Volksgezondheid te \'s Hertogenbosch,
getiteld „De tuberculose bij het rundvee en haar bestrijding", kan
men het volgende lezen : ,, Erfelijkheid speelt geen rol. Wat de erfe-
lijkheid betreft, deze heeft feitelijk afgedaan, nu wij met groote

zekerheid .weten, dat het tot de groote uitzonderingen behoort, indien
een kalf met tuberculose wordt geboren\'.

Uit deze stelling blijkt duidelijk hoe men tot foutieve conclusies
moet komen, als het uitgangspunt onjuist is. Dr. P. vereenzelvigt
toch twee van elkaar goed onderscheiden zaken, n.1. dat wat wij
verstaan onder congenitale besmetting eenerzijds en hereditairen
aanleg of erfelijke praedispositie anderzijds. Een fout, die bij niet
wetenschappelijk onderlegde menschen veel voorkomt en ver-
klaarbaar is, maar bij ons niet moest voorkomen. Weismann heeft
het in 1902 reeds zoo duidelijk gezegd :

,,Die Ueberlieferung von Keimplasma samt den in seinen Bau
begründeten Eigenschaften ist Vererbung im wissenschaftlichen
Sinne, aber die Uebertragung von fremden Mikroorganismen
durch die Keimzellen ist Keimesinfektion". Trouwens, wij kun-
nen ons troosten met het feit, dat ook in medische kringen dezelfde
fout nog wordt gemaakt. Martius zegt daarvan in zijn meerge-
noemd werk: „Wer sich noch jetzt darauf versteift, die germi-
natieve oder intrauterine Infektion mit dem biologischen Ver-
erbungsakte zu verwechseln, mit dem lässt sich wissenschaftlich
nicht streiten".

Dat is uiterst scherp gezegd, te scherp naar mijn meening. Maar
toch zou ook ik er wel op willen aandringen, dat wij althans in
populaire geschriften een zooveel mogelijk juiste voorstelling geven
van de feiten, opdat wij niet door onze voorlichting de verwarring
in het denken helpen vergrooten.

Wij staan nu in onzen veestapel voor het merkwaardige feit, dat
de tuberculose in veel uitgebreider mate voorkomt bij het zwart-
bonte Friesch-Hollandsche dan b.v. bij het roodbonte IJsselvee.
De jaarverslagen van den Veeartsenijkundigen Dienst zijn daar
om het te bewijzen. En anderzijds staan wij voor het feit, dat er
een duidelijk verschil in type is waar te nemen tusschen deze
beide veeslagen.

Vooral het Friesche vee, dat sedert geruimen tijd in de uiterste
melkrichting is gefokt, draagt hiervan in zijn exterieur de dui-
delijke kenmerken. Het komt in lichaamsbouw en constitutie het
meest van onze veeslagen overeen met wat men in medische
kringen noemt het asthenische type (Status asthenicus). Hiervan
worden als kenmerken opgegeven: lang model met lange beenen ;
mager en schraal gespierd ; met smallen en langen neus ; langen
hals en lange, smalle en vlakke borstkas. Dit type, zegt Bauer,
komt in hoofdzaak overeen met wat de ouden noemden den
„habitus phthysicus".

Daartegenover staat het arthritische type (volgens Bauer)
welk begrip in hoofdzaak wordt gedekt door den status hypoplasti-
cus (Bartel, Martius), waarvan de status lymphaticus een belang-
rijk onderdeel vormt. Dit type onderscheidt zich door een krach-

tigen lichaamsbouw, meer gedrongen figuur, met krachtige mus-
iculatuur en aanleg voor vetvorming, met korten en dikken hals en
<een korte, breede en gewelfde borstkas. Dit type wordt ook wel
genoemd het musculaire of digestieve type. Het exterieur van den
lymphaticus of hypoplasticus, waarvan de eerste zich kenmerkt
door hyperplasie van het lymphatisch apparaat en de laatste meer
door de fibreuze diathese, komt veel meer overeen met het arthri-
tische dan met het asthenische type. In groote trekken komt nu
dit type ook voor bij ons roodbonte IJsselvee. En nu geldt het voor
den lymphatiker in de menschelijke geneeskunde, dat hij een groot
weerstandsvermogen heeft tegen longtuberculose, terwijl de loca-
lisatie zich meer openbaart in darmen, hersenen en andere prae-
dilectieplaatsen. Het zou de moeite waard zijn, ook bij ons rood-
bont IJsselvee na te gaan, of iets overeenkomstigs daarbij waar te
nemen is. Dat er minder tuberculose in het algemeen en minder
longtuberculose bij dit veeslag voorkomt dan bij het Friesch-
Hollandsche, staat voldoende vast.

De vraag is nu, bestaat er verband tusschen de verschillen in
exterieur en constitutie, welke men in onze drie veeslagen kan
opmerken, en de verschillen in het voorkomen van tuberculose,
welke zoowel kwalitatief als kwantitatief aan den dag treden.
D. w. z. voor mij persoonlijk is dit geen vraag, maar anderen den-
ken er anders over.

In het jaarverslag 1926 werd door den Inspecteur te Groningen
geconstateerd, dat clinische tuberculose vooral voorkwam bij vee,
uit Friesland ingevoerd. Een feit, dat 30 jaar geleden in Groningen
reeds bekend was en ondersteund werd door de waarnemingen aan
het abattoir aldaar omtrent de veelvuldigheid der tuberculose bij
slachtvee, afkomstig van de Leeuwarder markt. Verder wordt de
aandacht er op gevestigd, dat tuberculose bij het zwartblaarde vee
minder veelvuldig voorkwam dan bij de bonten, hetgeen ook in
1926 door onderscheidene veeartsen werd bevestigd. ,,In hoeverre
„hierbij een meerdere of mindere vatbaarheid een rol speelt is,
„voor zoover bekend, nog nimmer onderzocht". — Nu is zulk een
onderzoek zeker niet gemakkelijk ; aan experimenteel onderzoek
door een wijze van besmetting, welke van de natuurlijke zeer ver
verwijderd is, zou m. i. niet veel waarde zijn te hechten. Nauw-
keurige statistische gegevens over langeren tijdsduur zouden m.i.
mischien in staat zijn eenig inzicht te doen verkrijgen omtrent de
hier opgeworpen vraag aangaande de meerdere of mindere vatbaar-
heid.

De keuringsdiensten te Groningen en te Leiden zouden het best
in staat zijn hieromtrent op den duur eenig licht te verschaffen.
Echter mag hierbij niet uit het oog worden verloren, dat de zwart-
blaarde kleursverdeeling op zich zelf natuurlijk niets zegt. Als een
zwartblaarde koe het Groninger type niet heeft, maar in haar

exterieur meer het Friesche type nadert, dan zal het verschil in
vatbaarheid (indien dit bestaat) bij haar zeker niet tot uiting
komen. Het zwartblaarde vee is van nature al tengerder van bouw
dan het roodbonte IJsselvee en als het sterk in de melkrichting
wordt gefokt en het model wordt omgevormd in de boven genoemde
richting, dan zal vermoedelijk van eenig verschil in vatbaarheid
voor tuberculose geen sprake kunnen zijn.

Dr. PicArd zegt in meergenoemd vlugschrift, dat er talloos veel
voorbeelden zijn van het feit, dat het zwartblaarde vee in de sterk
besmette centra van Zuid-Holland evengoed tuberculeus wordt als
de andere veesoorten en dikwijls nog veel ernstiger en veel spoediger
ziek wordt dan het inheemsche vee. Aangenomen dat dit feit door
talloos veel voorbeelden buiten twijfel is gesteld, dan hebben wij,
ter verklaring daarvan, met deze drie factoren rekening te houden :
ie. de mindere conditie, waarin het uit Groningen in Zuid-Holland
geïmporteerde vee wordt gebracht : 2e de toeneming van den leef-
tijd en 3e. het gemis van de immuniseerende werking der jeugd-
besmetting. Wat den eerst genoemden factor betreft, is het een
in veeteeltkundige kringen welbekend feit, dat het Groninger vee
in Zuid-Holland in kwaliteit achteruitgaat. Men mag zooveel stie-
ren uit Groningen invoeren als men wil, de Zuid-Hollandsche
zwartblaarden kunnen toch nooit wedijveren met de echte Gronin-
gers. Op de zware Groninger klei van het Hoogeland en het Noor-
delijk Westerkwartier en met de meer eiwitrijke stalvoeding in
Groningerland is de vleeschvorm van het zwartblaarde vee beter
in stand te houden dan op de lichtere gronden in Zuid-Holland,
waar ook de stalvoeding meer op de melkproductie is gericht en
dus de melkvormigheid meer in de hand wordt gewerkt. Over de
toeneming van den leeftijd als factor zal in onze kringen vermoe-
delijk geen verschil van meening bestaan en wat den derden factor
betreft is het buiten kijf, dat de besmettingskansen in Zuid-Holland
grooter zijn dan in Groningen. Herinneren wij ons nu de uitspraak
van Guérin : ,,pour resister a la tuberculose il faut être tuber-
„culeux", benevens het in medische kringen bekende feit, dat
inboorlingen uit tuberculosevrije gebieden, overgebracht naar sterk
besmette streken, waar zij tevens den invloed van veranderde
omstandigheden ondergaan, eerder aan de ziekte ten offer vallen
dan de bewoners van laatstgenoemde streken, welk feit verklaard
wordt door het gemis van de immuniseerende werking der jeugd-
besmetting, dan ligt het voor de hand, ook dezen factor voor het
zwartblaarde vee in het oog te vatten. Intusschen ligt hier nog een
veld braak voor het doen van waarnemingen.

Verder dan het zwartblaarde staat het roodbonte IJsselvee van
het zwartbonte type af. Dit zwaar gebeende, oerkrachtige veetype,
met korten en dikken hals, sterk gewelfde ribben en aanleg voor
vleesch- en vetvorming (in groote trekken het musculaire, hypo-

plastische type) moet a priori minder vatbaar zijn voor sloopende
tuberculosevormen, hetwelk overigens door de dagelijksche waar-
neming van jaren her wordt bevestigd. In Overijssel zijn de zwart-
bont-gebieden tamelijk scherp afgebakend van de inheemsche rood-
bonten. Zij beperken zich in hoofdzaak tot het noordwesten en tot
de omgeving van Enschedé, Lonneker e. a. Hiermede is in over-
eenstemming het rapport van den Inspecteur voor Overijssel (over
1926), die, na gewezen te hebben op het feit, dat alle dierenartsen
in de provincie melding maakten van het voorkomen van tuber-
culose, zegt : ,,Toch schijnt, behalve in het noordwestelijk gedeelte
en enkele meer zuidelijk gelegen gemeenten, de ziekte nog niet
die uitbreiding verkregen te hebben als in enkele andere deelen
van ons land. De streken waar veel vee aangekocht wordt, vooral
uit Friesland, blijken het grootste percentage tuberculoselijders
te bezitten, terwijl daar, waar in eigen beslagen wordt doorge-
fokt over het algemeen nog weinig gevallen worden aangetroffen".
!?. Uit Gelderland klinkt hetzelfde geluid op. De practiseerende
dierenartsen merken er over het algemeen weinig van. De directe
schade komt ook niet duidelijk naar voren. Maar, zoo voegt de be-
treffende Inspecteur er aan toe : ,,In verband met de meening van
„sommigen, dat het roodbonte M. R. IJ. vee minder voor tuber-
„culose-besmetting vatbaar zou zijn, zij hier vermeld eene mede-
,,deeling van den dierenarts te Laag-Keppel", welke hierop neer-
komt, dat van 79 roodbonte runderen op 3 stallen er 23 op tuber-
culine reageerden en 1 twijfelachtig. ,,Het gaat dus wel wat ver te
zeggen" (zoo eindigt het rapport), „dat het M. R. IJ. rund prac-
tisch niet door tuberculose is aangetast". Nu zegt deze mede-
deeling op zichzelf niets omtrent de uitbreiding der tuberculose als
ziekte onder het IJsselvee. Meer zeggen de mededeelingen der prac-
tiseerende dierenartsen, die er in de praktijk weinig van merken,
terwijl de ziekte weinig merkbare schade veroorzaakt, benevens de
resultaten der keuringsdiensten, welke het tuberculose-percentage
van 4—7 % opgeven. Van groot belang zou het zijn, ook hier eens
nauwkeurige waarnemingen te doen omtrent het percentage long-
tuberculose en andere clinische vormen, welke aanleiding geven
tot de bekende uitterende ziektevormen. De smetstof is er in Gel-
derland-Overijssel even goed als in Friesland en Holland, alleen
de uitwerking verschilt zeer belangrijk.

Dr. Picard mag wel worden genoemd als vertegenwoordiger van
hen, die elk verband tusschen constitutie en ziekte verwerpen. Hij
staat nog op het standpunt van 1882, n.1. dat de tuberculose uitslui-
tend en alleen veroorzaakt wordt door den tuberkelbacil, en verwerpt
andere factoren, welke op het ziekteproces van invloed kunnen
lijn. Wel erkent hij, dat de hygiënische verhoudingen, waaronder de
dieren leven, zooals voeding, verpleging, stalinrichting enz. een zeer
grooten invloed hebben op het tuberculosecijfer en is ook hij van

meening, dat hoe slechter die hygiënische verhoudingen in het alge-
meen zijn, hoe hooger het percentage tuberculoselijders. Maar van meer-
dere of mindere vatbaarheid bij bepaalde veeslagen, families of ras-
sen wil hij niets weten ; hij noemt dit opvattingen, die door niets
bewezen zijn. Zelfs verschil in vatbaarheid tusschen verschillende
diersoorten schijnt hij tot zekere hoogte in twijfel te trekken. Zoo
wordt b.v. bestreden, dat de geit minder gevoelig zou zijn voor
tuberculose dan het rund en stelt hij daartegenover, dat de geit
zeer gevoelig is voor tubercelbacillen, zelfs gevoeliger dan vele andere
diersoorten. Dat de ziekte bij de geit zoo weinig voorkomt, vindt
volgens hem zijn oorzaak in het feit, dat de besmettingskansen
voor dit dier veel geringer zijn dan bij het rund. Zelfs bij paarden
wordt de ziekte ,,lang niet zelden" waargenomen.

,,Het is boven alles en voor alles de al of niet besmette omgeving der
dieren, die oorzaak is dat de tuberculose veel of weinig voor-
komt". En : „wat de vatbaarheid betreft, kan men zeggen, dat
naast den mensch, alle zoogdieren en ook de vogels door tuber-
culose kunnen worden aangetast".

Dit is zoo absoluut mogelijk en daar de schr. voorts op het
standpunt staat, dat er slechts betrekkelijke verschillen bestaan
tusschen humane, bovine en vogel-bacillen en deze slechts onder
bepaalde omstandigheden kunnen worden waargenomen, terwijl vol-
gens hem „wetenschappelijk vaststaat, dat onder bepaalde
levensverhoudingen die verschillen niet meer zijn waar te nemen
en die verschillende vormen in elkaar overgaan", zoodat de weder-
zijdsche besmetting zonder meer behoort te worden aanvaard, moet
men zich wel in hooge mate verbazen over het feit, dat na duizen-
den jaren ongehinderde voort woekering van deze ziekte onder
mensch en dier er desondanks nog menschen en dieren zijn over-
gebleven, die zich nog in een redelijke gezondheid mogen verheu-
gen. En dat de populatie van menschen en dieren over het rond
der aarde nog gestadig toeneemt. Hier staat men zeker voor ondoor-
grondelijke raadselen, maar gelukkig kunnen wij zeggen, dat de
practische en nuchtere waarneming van eiken dag zulke absolute
beweringen ten eenenmale weerspreekt.

Niemand onzer zal met Dr. Picard van meening verschillen
over de onmisbaarheid der tubercelbacillen bij het ontstaan der
tuberculose als ziekte, maar ook andere onmisbare factoren mo-
gen wij daarbij niet uit het oog verliezen, ook bij het vee.

En behalve het weren der besmetting, door het zooveel moge-
lijk uitroeien der smetstof, heeft het ook nog zijn waarde bij de
veehouders aan te dringen op allerlei andere hygiënische maat-
regelen, die het weestandsvermogen der dieren kunnen vergroo-
ten. En behalve licht, lucht, zindelijkheid, goede voeding, harding
en wat dies meer zij, behoort daaronder ook de keuze der fokdieren,
welke niet eenzijdig gericht is op groote en overdreven opbrengsten

aan melk en botervet, maar ook het exterieur in aanmerking
neemt. Gelukkig is er ook in Friesland een streven waar te nemen,
dat meer nadruk legt op een krachtig exterieur, diepen bouw,
ruime borstkas en dgl.; en wanneer dit streven doorwerkt, zal het
zeker ook aan de tuberculosebestrijding ten goede komen. Wat be-
treft het roodbonte IJsselvee is er niet veel kans, dat het in de
uiterste melkrichting zal worden gefokt en waar dit wel gebeurt,
daar ligt het op onzen weg, waarschuwend den vinger op te heffen
en te wijzen op het gevaar van toeneming der vatbaarheid voor
tuberculose. Dat bij het zwartblaarde vee dit streven wèl be-
staat, mag ons als voorlichters op veeteeltkundig gebied niet ont-
gaan en wij zullen wel doen daaraan de noodige aandacht te be-
steden en de aandacht van belanghebbenden daarop te vestigen.
Wij mogen er gerust op wijzen, dat ook in andere landen de er-
varing is opgedaan, dat tuberculose minder voorkomt bij vleesch-
rassen, werkrassen en weinig veredelde landrassen, dan bij de
melkrassen en dat hierbij van erfelijke praedispositie moet worden
gesproken, als men zich niet blind wil blijven staren op de tubercel-
bacillen alleen. Ook de bacteriologen a outrance mogen zich wel
een oogenblik losmaken van microscoop en broedstoof om een
onbevangen blik in de wijde wereld te leeren slaan. Eenzijdigheid
is steeds een groote hinderpaal om de werkelijkheid in haar vollen
omvang te onderkennen.

Er zijn nog enkele andere vraagpunten met betrekking tot dit
onderwerp, waaromtrent onder ons geen eenstemmigheid bestaat
en die wel eens nader onder de oogen mogen worden gezien. Wij
noemen daarvan :

tuberculose als ziekte.
2e. De gevaarlijkheid der reactiedieren, in verband met de onder-
scheidingen in open, gesloten en clinische vormen.
3e. De onderlinge besmettingskansen tusschen menschen en die-
ren.

4e. De oeconomische schade, door de tuberculose aan den vee-
stapel veroorzaakt.

Wat het iste punt betreft, werd in het Verslag van de Staats-
commissie d.d. 1922 ten aanzien van den mensch vastgesteld,
dat sedert een halve eeuw de sterfte aan tuberculose dalende is
onder de blanke rassen, doch onder vele gekleurde daarentegen
toenemende. In sommige landen, als Nederland, Engeland en
Denemarken was de daling zelfs vrij snel. In Nederland liep het
sterftecijfer van longtuberculose van 226.7 (per 100.000 inwoners)
in 1875/79 terug tot 107.3 in 1914. Deze daling hield verband met
de toenemende welvaart onder de arbeidende klassen en dienten-
gevolge betere voeding en huisvesting, arbeidswetgeving etc., het-

geen ook bewezen wordt door de weer stijgende cijfers gedurende
den oorlog (in 1918 zelfs tot 158.6), toen de oeconomische toestand
der bevolking zoozeer achteruit ging. Met nadruk wordt er op
gewezen, dat de daling reeds lang waar te nemen was vóór 1882,
dus vóórdat de tubercel-bacil bekend was.

Na 1900 trad echter een versnelde daling in, waaraan het op-
richten van sanatoria en het isoleeren van patiënten, benevens het
opruimen van krotten en kelderwoningen zeker niet vreemd is.

Ten aanzien van het rundvee ontbraken steeds goede statistie-
ken, zoodat men zich in hoofdzaak met veronderstellingen moest
behelpen, gegrond op toevallig verkregen cijfers of op zichzelf
staande waarnemingen.

Prof. Bang (Kopenhagen) was in 1900, op grond van statistische
gegevens, verkregen bij vleeschkeuring en tuberculinaties, zoowel
in als buiten Europa, van meening dat de tuberculose onder het
vee eerder af- dan toeneemt. Wel is waar reageerden vele dieren,
maar bij een groot percentage daarvan werd geen ziekte veroor-
zaakt. De toestand blijft jarenlang stationnair en kan ten slotte
verdwijnen, omdat de ziektehaarden verschrompelen en verkalken.

Bang haalde voorbeelden aan, dat dieren, die vroeger typisch
reageerden, 5 a 6 jaar later bij slachting nog slechts eenige bacillen
bevattende kalkkorrels in zich hadden. Zulke dieren zijn niet ziek
en niet in staat om smetstof te verspreiden.

De Zweedsche paardenarts G. Regner was in 1905 (Budapester
Congres) van tegenovergestelde meening. Hij deelde mede, dat de
tuberculose volgens de statistieken toeneemt en noemde als voor-
beeld de slachthuis-berichten uit Beijeren, waar in 1898 5.7 %
en in 1903 9.1 % van het geslachte rundvee tuberculeus werd be-
vonden.

Ook onze Prof. D. A. de Jong verdedigde deze meening op het
Congres en zeide, dat, als niet werd ingegrepen, het tuberculose-
gevaar ongestoord verder zou groeien. Deze meening werd nadien
onder de Nederlandsche dierenartsen vrij algemeen gehuldigd.
Vooral in Limburg was deze gedachte zeer levendig. Dit had mede
tengevolge, dat op landbouwvergaderingen wel eens overdreven
voorstellingen werden gegeven van de uitbreiding der ziekte onder
ons rundvee. Zoo werd op een vergadering van de afd. Limburg
van het Nederlandsch rundveestamboek in het laatst van 1909 te
Roermond door den Voorzitter uitgeroepen : „Onze veestapel is
rot". En de Secretaris beweerde, dat de tuberculose niet alleen in
Nederland, maar in alle rijken in de laatste jaren „schrikbarend
toeneemt" onder runderen en varkens. In Januari 1910 verscheen
te Amsterdam een brochure (van een niet-dierenarts), waarin
beweerd werd, dat duizenden kinderen in ons land stierven door
het gebruik van slechte melk en dit was een gevolg van het feit,
dat de melkkoeien in ons land op een heele kleine uitzondering

;na tuberculeus waren, ja, men kon gerust aannemen, dat er op de
duizend koeien maar tien vrij van tuberculose zijn. Verscheidene
dierenartsen en doctoren waren het met den schrijver eens, zoo
deelde hij mede.

In 1901 werd door H. G. van Harrevelt (Rotterdam) veronder-
steld, dat onze veestapel „misschien voor 50 % tuberculeus" was
(Wkbl. voor Zuivelbereiding en Veeteelt) en in 1910 stelde K.
Hoefnagel (Utrecht) dit percentage op 20 % (Veldpost). Waren
beide schattingen juist, dan zou dit op een verheugende inkrimping
der ziekte wijzen, maar wij kunnen gerust aannemen, dat de
eerstgenoemde schatting te hoog is geweest.

In 1925 verscheen een rapport van de Tuberculosecommissie,
benoemd door de Mij. voor Diergeneeskunde, waarin wordt gezegd,
dat „ontegenzeggelijk de ziekte de laatste jaren sterk toeneemt.
Niet alleen de abattoir-cijfers wijzen zulks uit, doch ook de erva-
ring van vele practici leidt tot deze uitspraak.

Eén bewijs moge hier aangevoerd worden. In 1909 werd door
steekproeven uitgemaakt, dat op de Zuid-Hollandsche eilanden
10 % van het vee reageerde op tuberculine. Blijkens dergelijke
proeven in 1922 was toen dit percentage gestegen tot 45 %.

De voorspelling is dan ook niet gewaagd, dat in sommige streken
van ons land binnen afzienbaren tijd bijna alle volwassen runderen
reageeren, als niet tijdig wordt ingegrepen".

Raadplegen wij daarentegen de jaarverslagen van den Vee-
artsenijkundigen Dienst (V. D.), dan vinden wij daarin vermeld,
dat uit de verschillende rapporten over 1924 slechts valt op te
maken, dat in den stand der tuberculose, in vergelijking met
andere jaren, in het algemeen nog geen verandering kan worden
bespeurd.

In Drente was toename, welke werd toegeschreven aan import
van elders en aan het herhaaldelijk verwisselen van vee. Nieuw
ingevoerde dieren zouden vreemde stammen van tubercelbacillen
medebrengen, welke gevaarlijk zijn voor het inheemsche vee, en
omgekeerd. In 1925 werd voor Groningen-Drente neiging tot uit-
breiding vastgesteld, in 1926 bleef de ziekte vrijwel stationnair. De
betrokken Inspecteur maakte toen de, m. i. zeer juiste, opmerking :
„Immers of in een bepaald jaar al eens eenige dieren meer of minder
aan tuberculose te gronde gaan dan in voorafgaande of volgende
jaren, zegt ten aanzien van de eventueele uitbreiding of inkrim-
ping dier ziekte niets. Dat te gronde gaan is meestal te wijten
aan bijkomstige omstandigheden, als slechte voeding, andere
ziekten en andere bekende en onbekende factoren, die grooten-
deels buiten onze macht liggen en die, zij het niet constant of op
gezette tijden, toch met bijna wiskundige zekerheid terugkeeren".

Uit Gelderland—Oostelijk Utrecht werd over 1925/26 gemeld,
dat tuberculose over het algemeen weinig voorkwam en de practi-

seerende dierenartsen er weinig van merkten. Waar zij werd waar-
genomen, daar meende men ze vooral te moeten toeschrijven aan
import van vee uit andere provincies. „Maar", zoo vervolgt de be-
trokken Inspecteur, „aangezien de ziekte, zij het dan niet in hoog
percentage, aanwezig is, zal zij zich dus, gelet op den aard en het
wezen van het lijden, uitbreiden."

Voor Noordelijk Zuid-Holland—Westelijk Utrecht werd er op
gewezen, dat het percentage van 1926, voor zoover Zuid-Holland
betreft iets lager was dan over 1925, maar voor Utrecht veel hoo-
ger.

Voor West Noord-Brabant—Noord Limburg werd in 1926 ver-
meld, dat in den stand der ziekte weinig of geen verandering was
te bespeuren. De Inspecteur voor Limburg meldde echter : „meer
uitbreiding, langzaam maar zeker voortwoekerend, zeer vele der
waargenomen gevallen zijn in verband te brengen met in deze
provincie ingevoerd vee. Het meer waarnemen van de ziekte
door de practiseerende dierenartsen kan voor een gedeelte worden
toegeschreven aan het werk van de keuringsdiensten. De cijfers
der keuringsdiensten wijzen op een gestadig toenemen der tuber-
culose onder runderen en varkens. Bij runderen steeg het percen-
tage tusschen 1924 en 1926 van 12.29 ^{tot I}3 ^I3\' bij varkens van
1.89 tot 2.07".

Intusschen meende de dierenarts te Venlo in bepaalde fokcentra
een afnemen der ziekte te hebben kunnen waarnemen.

Dr. Picard voorspelt in zijn meergemelde brochure, dat de ziekte
zich stellig in de naaste toekomst geweldig zal uitbreiden, indien
daartegen geen maatregelen worden getroffen. Deze voorspelling
wordt overigens niet gemotiveerd.

Om nu het hier gestelde vraagpunt, zij het slechts bij benadering
te kunnen beoordeelen, beschikken wij over twee maatstaven,met
name de abattoir- (resp. keurings)- cijfers en de tuberculinatie-
cijfers.

Een derde maatstaf zou verkregen worden, indien de practi-
seerende dierenartsen gedurende een reeks van jaren nauwkeurig
aanteekening hielden van de in hun praktijk waargenomen geval-
len, maar deze maatstaf ontbreekt, bij ons zoo goed als elders. Ook
in Duitschland en Frankrijk b.v. heeft men slechts globale cijfers ter
beschikking. Zoo schatte Prof. DaMmann (Hannover) reeds in 1907
het percentage tuberculose onder het rundvee in Duitschland op 30
tot 80 % in vele groote veestapels ; in kleine veestapels was de
toestand gunstiger. Fransche berichtgevers spreken van 40 %
en hooger, tot 80 % (Guérin). (Wordt vervolgd)

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde werd door mij een twee-
tal artikelen gepubliceerd betreffende deze ziekte, waarbij vooral
het klinische beeld werd besproken. Het ligt niet in de bedoeling
om nu wederom in extenso de klinische verschijnselen na te gaan,
doch veeleer om weer te geven, hetgeen ons sindsdien ten aan-
zien van de mogelijke oorzaken nader duidelijk is geworden. Niet-
temin zou ik willen memoreeren het feit, dat de ziekte het eerst
wercl waargenomen in de Zuidelijke Staten van Noord Amerika,
zich daarbij naar het Noorden uitbreidde, vervolgens werd ge-
signaleerd eerst in de havensteden van Engeland en later over
geheel Groot Britannië verspreid bleek te zijn, terwijl tenslotte
van het vasteland alleen ons land sinds omstreeks 1926 tallooze
gevallen kon boeken. Eveneens moet nog in herinnering worden
gebracht, dat in dat jaar vooral het gebied tusschen Maas en Lek
werd geteisterd, waarbij de waak- en trekhonden niet vrij bleven
en dat sindsdien de ziekte vrijwel in geheel ons land en vooral
in het centrum veel wordt waargenomen.

Van de verschijnselen, die ons het meeste opvallen, zijn wel
de plotselinge, af en toe hërhaalde angstaanvallen bij oogenschijn-
lijk volkomen normale dieren van iederen leeftijd en van ieder
ras. Wanneer wij deze symptomen bestudeeren en daarbij vooral
letten op de inleidende verschijnselen van deze explosies, dan
zouden we dit geheele beeld gemakkelijk kunnen verklaren, door
aan te nemen, dat de dieren gewaarwordingen of z.g. aura onder-
vinden, zooals deze bekend zijn bij de epilepsie van den mensch.

Het maakt den indruk alsof ook het dier plotseling gewaar-
wordingen krijgt, die het bewustzijn troebleeren. Het zijn dus
sensorieele aura en grootendeels sensiebele, waarbij de optische
en de gehoorsaura kunnen domineeren. Evenals de mensch kan
het dier daarbij hallucinaties hebben, waarbij b.v. roodkleuring
van het gezichtsveld, grooter of kleiner worden van de objecten,
het ontstaan van mensch- en diergestalten, worden waargenomen.
Ook kunnen bij de gehoorsaura, doofheid en subjectieve gehoor-
indrukken, fluiten, brommen, ruischen, het dier plotseling ver-
ontrusten. Aldus kunnen wij de zeer karakteristieke angstaan-
vallen, in analogie met wat dienaangaande bij den mensch bekend

\') Voordracht gehouden voor de Maatschappij voor Diergeneeskunde op
11 October 1930.

is, verklaren. Zouden wij de vergelijking met de epilepsie verder
willen trekken, dan dienden we nog te wijzen op de motorische
en psychische gewaarwordingen zooals trekkingen, respectievelijk
psychische onrust en opwinding, zooals deze bij de epilepsie vóór
een aanval voorkomen en die ook bij de angstneurose soms reeds
eenigen tijd te voren niet ontbreken.

In het voorgaande hebben wij vooral het oog gehad op die
verschijnselen van angstneurose, waarbij wij het typische symp-
tomen-complex waarnemen; waarbij wij dus bij een hond, die al
of niet in actie is, den plotselingen angstaanval zien uitbreken en
waarbij het dier korter of langer tijd ten prooi is aan den hevig-
sten angst en zich dien overeenkomstig gedraagt. Voor deze aan-
vallen kunnen de stoornissen in het sensorium en in de zintuig-
functie als domineerend beschouwd worden ; na korter of langer
tijd verdwijnen de daardoor te voorschijn geroepen hallucinaties
zonder dat het in de meeste gevallen komt tot epileptiforme aan-
vallen of paroxysmen.

Evenwel komen deze — zij het minder vaak — direct aanslui-
tend aan een angstaanval, of min of meer op zich zelf staand, bij
de angstneurose voor ; in het laatste geval ingeluid door pro-
dromiën, soms ook apoplectisch.

Wij kunnen deze epileptiforme aanvallen, waarbij niet de be-
wustzijnsstoornissen maar de krampen op den voorgrond komen,
beschouwen als uiting van heftiger ontladingen. Ook bij de epi-
lepsie van den mensch kent men de verschillende vormen als
uitvloeisel van de meer of mindere heftigheid. En evenals men
bij die ziekte onderscheid maakt tusschen den echten epilep-
lischen krampaanval (,,grand mal") en de niet met krampen op-
tredende bewustzijnsstoornissen („petit mal"), kunnen wij ook
een dusdanig verband wel aannemen tusschen den onrusttoestand
van den angstaanval en den epileptiformen kramptoestand.

Voor de diffcrentieel-diagnose komen verschillende andere neu-
rosen in aanmerking en wanneer wij weten hoe moeilijk het voor
den medicus is een differentieel-diagnose, ten opzichte dezer zenuw-
ziekten zonder waarneembare anatomische afwijkingen, te maken
en hoe lastig het is voor een psycho-analyst een juisten blik te
werpen in het zieleleven van zijn patiënt, behoeft het geen be-
toog, dat ook ten aanzien van de honden met functioneele zenuw-
stoornissen het opsporen van de juiste afwijking of oorzaak, moei-
lijk zal zijn.

In de eerste plaats moeten als lijders aan angstneurose worden
uitgeschakeld die dieren, waarbij een constitutioneele neuropa-
tische belasting aanwezig schijnt te zijn. Deze dieren, meest ras-
honden, zijn zeer nerveus, angstig en onrustig, vooral op straat ;
zij hebben aanleg voor zenuwaanvallen (epileptiforme aanvallen).
Deze ziekte is te beschouwen als een endogene ziekte en heeft

veel gemeen met de psychasthenie van den mensch. Vermoedelijk
speelt inteelt een groote rol ; de verschijnselen zijn reeds bij het
jonge dier merkbaar; zij zijn niet te genezen, hoogstens te ver-
beteren door paedagogische behandeling. Vaak zijn daaronder
gedegenereerde dieren, waarbij ook rachitis veelvuldig voorkomt.
Ofschoon men met het trekken van een parallel tusschen ziekten
van den mensch en bij het dier voorzichtig moet zijn, vindt men
bij de zenuwaanvallen bij deze dieren veel gelijkenis met de pa-
roxysmen bij de hysterie. Dat echter hysterie bij den hond voorkomt,
en dat dus de naam van ,,hysteria", die de Engelschen voor angst-
neurose soms gebruiken juist is, is een opvatting, die ik meen,
niet te kunnen huldigen, vooral omdat de vergelijking ten op-
zichte van de gedragingen van de patienten tusschen de aanvallen
in, in het geheel niet opgaat.

Behalve aan deze ziekte moet men bij de differentieel-diagnose
bij angstneurose ook aandacht schenken aan die dieren, die, meest-
al nerveus belast, veelal door een of ander accident zooals schrik,
trauma enz. heftige nerveuse aanvallen krijgen en ook tijdelijk
soms geruimen tijd zeer nerveus blijven. Zoo hebben b.v. verschil-
lende honden grooten angst tijdens onweer. Deze dieren vertoonen
een beeld, dat veel overeenkomst geeft met de neurasthenie bij
den mensch, een exogene ziekte, die voor verbetering en genezing
vatbaar is.

Tenslotte moet de angstneurose niet verward worden met de
epileptiforme aanvallen, zooals wij ze waarnemen als symptoom
van een of andere ziekte, waarbij de hondenziekte een voorname
plaats inneemt. Bij deze laatste ziekte zijn de verschijnselen een
gevolg van anatomische afwijkingen, grootendeels van de schors
van de groote hersenen en berusten dus niet op functioneele neurose.

Voor het overige kan de differentieel-diagnose der reflexneu-
rosen alleen verkregen worden door nauwkeurig klinisch onder-
zoek, waarbij aandacht wordt geschonken aan de verschillende
factoren die tot reflex-epilepsie of reflexneurose aanleiding kun-
nen geven.

Een zeer belangrijke kwestie is het opsporen van de oorzaken,
die tot het ontstaan dezer zenuwafwijkingen aanleiding geven.
In den beginne is vooral gedacht aan een bacterieele infectie. Daar-
voor pleitte oogenschijnlijk de wijze, waarop de ziekte zich uit-
breidde en ook het voorkomen van tallooze zieken b.v. in een
kennel. Met den tijd heeft men over het algemeen de bacterieele
infectie als oorzaak laten varen. Daartoe gaven verschillende
factoren aanleiding : Het geheele verdere beloop, zoowel het ziekte-
beloop bij het dier, als de verspreiding der ziekte ; het meestal
ontbreken van een temperatuurverhooging en van immuniteit ;
de lange pauze tusschen de aanvallen en de volkomen gezondheid
tusschentijds. Verder maken de negatieve uitkomsten van de

sectie en het bacteriologisch onderzoek van se- en excreta van
hersenen en organen, zooals in Engeland nauwkeurig werd ge-
daan, (Eywe) benevens het experimenteele onderzoek waarbij
entingen werden verricht met hersenmateriaal bij honden, ko-
nijnen en cavia\'s, deze opvatting niet meer goed aanvaardbaar.

Behalve aan een bacterieele infectie is in den aanvang aandacht
geschonken aan de mogelijkheid van een neurotroop ultravirus
als oorzaak der angstneurose. Verschillende omstandigheden
leidden er toe, dat toen ter tijd aan onze kliniek hersenentingen
v.n.1. bij konijnen werden ingesteld en dat verdere proeven werden
genomen, zooals bekend zijn ten opzichte van pokken, encephali-
tis lethargica, rabies. (Levaditi). Een aanleiding voor deze rich-
ting van onderzoek was mijns inziens zeker gewettigd door de blijk-
baar opvallend groote affiniteit van het vermoede virus voor
het zenuwstelsel, zooals ook van verschillende ultra-virus vol-
doende bekend is. Deze entingen verliepen alle negatief ; ook tegen
deze opvatting kan den laatsten tijd bij verdere studie dezer ziekte
aangevoerd worden, het vrijwel koortsloos beloop en de vaak
waar te nemen recidiven, na korter of langer termijn.

Hadden wij bij een eventueele bacterieele infectie of een be-
smetting van het organisme met een neurotroop ultra-virus te
maken met een meestal directe aantasting van het zenuwstelsel
(ontsteking), zoo moet de parasitaire infectie in het kader be-
schouwd worden van de reflexneurosen, zooals ook bij den mensch
bekend zijn, in verband met rachitis, periphere prikkels uitgaande
van de tanden, ascariden enz. en die aanleiding kunnen geven
tot aanvallen van angst en tot toevallen. Bij den hond komen
daarvoor in aanmerking in de allereerste plaats darmpara si eten :
ascariden vooral bij jonge dieren, taeniae, ancylostomen, cocci-
diën. Vervolgens oormijten, waarvan een karakteristiek beeld is
beschreven in vroeger jaren door Cadiot. Verder komen in aan-
merking tceken, vlooien en luizen benevens de linguatula rhinaria.
Reeds vroeger werd door mij in het T. v. D. er op gewezen, dat
een reflexprikkeling, uitgaande van boezems en neusgang en
veroorzaakt door deze parasiet, die vooral op het platteland bij
groote honden zeer veelvuldig voorkomt, niet onmogelijk zou
zijn. Ieder pleidooi voor de parasieten als mogelijke oorzaak van
de angstneurose stuitte af op het feit, dat al deze parasieten reeds
lang bekend waren, betrekkelijk weinig aanleiding gaven tot
klachten over zenuwaanvallen, (o. a. toxische krampen) en dat
voor zoover de kliniek dat met groote waarschijnlijkheid laat zien,
geen bijzondere uitbreiding der infecties bij de honden in het
algemeen en bij de patienten met angstneurose in het bijzonder,
waar te nemen viel.

van het organisme door een schadelijk principe in den vorm van
stoffen, die door inhalatie aanleiding gaven tot het ontstaan van
overgevoeligheidsreacties. Bij den mensch zijn deze reacties, ver-
oorzaakt door allergeenen, bekend en komen daarvoor in aanmer-
king stoffen van geheel verschillenden oorsprong, zooals stuif-
meel(pollen) en dierlijke substanties, zooals paardehaar, geiten-,
konijnen-, hondenhaar, kippen- en ganzenveeren enz. De ver-
schijnselen daarbij opgewekt treden heel vaak onmiddellijk na
de inhalatie op en kunnen aanleiding geven tot heftige aanvallen,
vooral van de zijde van het respiratieorgaan (rhinitis vasomotoria ;
asthma bronchialis), zooals voldoende bekend is bij hooikoorts
en asthma. Echter zijn ook bekend andere verschijnselen en Stofm
van Leeuwen meent ook nerveuze aanvalsgewijze optredende ze-
nuwstoornissen zooals migraine en bepaalde vormen van epilepsie
aan het inwerken van allergeenen (deels proteïnen) te kunnen
toeschrijven.

Voor een theorie over het ontstaan van de angstneurose heeft
de allergeenen-opvatting veel aantrekkelijks. De ziekte komt toch
vooral voor in het jaargetijde, waarop de planten tot rijpheid
zijn gekomen, zij wordt percentsgewijze meer op het platteland
dan in de steden waargenomen, de aanvallen treden eveneens
plotseling op, verdwijnen vrijwel steeds, zoodra het dier in een
andere omgeving wordt geplaatst. De invasie der ziekte in het
gebied van Maas en Lek indertijd beschreven zou daarbij een
aanwijzing zijn tot het veronderstellen van een tijdelijk sterk
veranderde vegetatie in dat gebied, het jaar na de overstroomingen,
een veronderstelling, die volgens verkregen gegevens van Prof.
Pulle juist bleek te zijn. Niettemin valt als duister punt waar
te nemen, de geringe specificiteit; daar zoovele dieren gevoelig
blijken te zijn voor bepaalde stoffen, hetgeen met de allergische
ziekte in flagranten tegenstrijd is.

Als laatste oorzaak moet gedacht worden aan een schadelijke
stof welke in het voedsel voorkomt en die dus door opname per os
het lichaam aantast.

Ook hier zouden allergeenen een rol kunnen spelen. Vele stoffen,
als voedingsmiddel gebruikt, kunnen bij den mensch, individueel
in minimaal kleine doseeringen, aanleiding geven tot allergische
reacties, vaak van catastrophalen aard. Men kent de gevallen
van overgevoeligheid tegenover krab, kreeft, ei, melk, pruimen,
boonen enz. Een dergelijk alimentaire allergie treedt in de meeste
gevallen snel na het gebruik op, soms enkele seconden na de eerste
hap. Daarbij kunnen symptomen waargenomen worden, waarbij
tot uiting komt hoe het centrale zenuwstelsel plotseling abnor-
male prikkels ontvangt. Ook zijn stoornissen waar te nemen,
vooral van de zijde van de huid zooals urticaria en verder maag-
darmstoornissen van verschillenden aard. Ook ten aanzien van

Vervolgens zouden andere stoffen in het voedsel aanwezig
kunnen zijn, die tot het ziektebeeld aanleiding konden geven.
Bedriegen de verschijnselen niet dan zal juist in dit laatste het
zwaartepunt van het onderzoek naar het ontstaan dezer ziekte
moeten liggen. Het ontstaan en beloop der angstneurose in ver-
schillende kennels, vooral in Engeland, hebben reeds op goed ge-
documenteerde gronden het vermoeden doen ontstaan, dat de
voeding en in dit geval het hondenbrood er debet aan was. Een geval
beschreven in Vet. Journal waarbij met een partij hondenbrood
de ziekte kon worden opgewekt al naar believen, is een vrij
zeker bewijs voor deze veronderstelling. Dat de meening onzer
Engelsche collega\'s en der Engelsche fokkers wijd verbreid is,
bewijst het gebaar van cle directie van een groote hondencake-
fabriek, om op zich te nemen het inzamelen van £ 20.000 voor
het instellen van een leerstoel aan de Royal Veterinary College
te Londen, vooral ook — zooals in de circulaire staat — tot be-
studeering der „frightdisease".

Ook wij hebben een onderzoek kunnen instellen, dat op duide-
lijke wijze moet demonstreeren, dat hondenbrood de ziekte kan
veroorzaken. Het hondenbrood in kwestie verkregen wij van
een eigenaar in 1928. De eigenaar had een kleinen kennel, verzorgde
de honden zeer goed, voedde ze steeds met hondenbrood en kreeg
in November 1928, kort na het feit, dat hij een ander soort hon-
denbrood voederde, bij zijn honden heftige verschijnselen van
angstneurose met vaak herhaalde paroxysmen.

Dit hondenbrood werd bij ons op verschillende tijdstippen aan
proefhonden verstrekt, met het gevolg, dat bij alle dieren, in
totaal 9, de verschijnselen in korten tijd en wel binnen een week,
konden worden opgewekt. Al naar de individueele gesteldheid
van het dier waren de verschijnselen meer of minder intensief ; zij
waren thuis te brengen onder de zeer nerveuze verschijnselen,
de echte angstaanvallen met of zonder voorafgaande aura of
wel konden onder de epileptiforme paroxysmen worden gerang-
schikt. Een der honden stierf in een epileptiformen aanval, welke
een half uur duurde ; een andere hond werd gedood, daar het dier
in een aanval tijdens het verblijf in een ruim bviitenhok beide
voorbeenen brak. De andere honden genazen onmiddellijk door
of enkele dagen na het veranderen der voedering. Bij enkele
honden konden de verschijnselen steeds opnieuw weer worden
opgewekt. De hoeveelheid van het geleverde brood liet niet toe
onderzoekingen op grootere schaal op dieren te nemen, zoodat
gescheiden proeven met plantaardige bestanddeelen, respectie-
velijk met dierlijke producten, niet konden worden ingesteld.
Het brood, dat bij onderzoek afkomstig bleek van een zeer goed

bekend staanden Hollandschen groot-leverancier, wiens bedrijf wij
persoonlijk eens bezochten, was van oogenschijnlijk goede kwali-
teit. Volgens mededeeling van den bakker bestond het brood
uit gegarandeerd zuivere tarwebloem, grootendeels van hollandsch
graan, gedeeltelijk echter met amerikaansche tarwe vermengd ;
het was, wat dit product betreft, volkomen gelijkwaardig aan
het voor wittebrood voor menschen gebruikte materiaal. Het vleesch
werd geleverd uit Zuid-Amerika, was daar vermoedelijk aan de
lucht gedroogd en kwam als molensteenen geperst naar Holland.
De koeken als zoodanig werden in den oven, waarin ook op andere
dagtijdstippen gewoon brood gebakken werd, verhit en onder-
gingen verder geen ander procédé, werden ook niet met andere
bestanddeelen vermengd. Een onderzoek van het monster, hetwelk
wij te Wageningen aan het Rijks-Landbouw-Proefstation lieten
instellen, bleek in hoofdzaak deze gegevens te bevestigen. De
biscuit bleek te bestaan uit tarwebloem plus dierlijk afval v.n.1.
pees en slechts weinig vleesch en bevatte verder een hoogst enkel
fragment van een wortel, waarvan de identiteit niet kon worden
vastgesteld. Op grond van dit onderzoek meende de Directie te
Wageningen nog aan een te kort aan voedingsbestanddeelen
als oorzaak der angstsymptomen aandacht te moeten besteden.
Daar wij echter bij onze proeven in sommige gevallen behalve
dit brood, ook melk deden verstrekken, en evengoed positieve
resultaten verkregen, meenen wij deze veronderstelling niet te
moeten overnemen. Bovendien is het ontstaan der verschijnselen,
reeds 5 dagen na het instellen van het dieet, daar ook mede in
tegenstrijd. Prof. Sjollema nam op zich bij een hond, welke wij
met dit brood voederden, en die de verschijnselen krachtig de-
monstreerde, het bloed te onderzoeken op calcium- en magne-
sium-gehalte. Evenals bij een onderzoek van een spontaan aan-
getasten hond bleek echter dat in een gestoorde calcium- of mag-
nesiumbalans de oorzaak niet kon worden gezocht. Wij hebben
zelf getracht een oordeel te krijgen over de mogelijkheid van een
of andere bijmenging, b.v. door het aantoonen van haemagluti-
ninen, waarbij wij dus o.a. dachten aan bijmengen van b.v. boonen-
mcel(phasinen). Eveneens werd onderzocht op aanwezigheid van
moeder koorn, schimmels en mijten, terwijl ook Prof. Storm van
Leeuwen een gedeelte van het onderzoek, waarvan de resultaten
nog niet bekend zijn, op zich nam. Eveneens werden nog huid-
reacties gedaan bij honden, die voor de ziekte vatbaar bleken te
zijn, met extracten van het hondenbrood, ter onderzoek op een
sensibiliteits-reactie in den zin van het allergeenen-onderzoek.
Ook dit onderzoek verliep negatief. Door deze onderzoekingen
van dit brood werden echter geen bijzondere aanwijzingen aan-
gaande de stof, welke hier de ziektemakende factor was, verkregen.
Niettemin bewijst het feit, dat een voedsel, hetwelk zeer veel-

vuldig in Engeland en Amerika zoowel als in ons land aan honden
wordt verstrekt, bestanddeelen kan bevatten, die aanleiding geven
tot angstneurose. Wij zijn overtuigd dat wij hier te maken hebben
met een schadelijk principe, dat in enkele partijen, hetzij van het
meel, hetzij van het vleesch kan zitten. Een dergelijke partij echter
waarbij door een groote fabriek misschien honderd, tweehonderd
of meer balen brood over het land worden verspreid, moet zonder
twijfel aanleiding geven tot het ontstaan der verschijnselen, zelfs
bij dieren die op de beste wijze worden verpleegd en gevoed.

Het beeld der angstneurose moet worden beschouwd in het
licht van een reflexneurose, een zenuwaandoening dus zonder
anatomisch aangetoonden grond, berustend op reflexprikkeling.
Met zekerheid is uitgemaakt, dat een zeer verspreid voedsel de
verschijnselen kan doen ontstaan, zoodat dan sprake is van ali-
mentaire reflexneurose berustend op een nog onbekend principe.

De aetiologie der angstneurose is moeilijk na te speuren ; bij
uitsluiting van alle bekende oorzaken, die reflexneurose kunnen
doen ontstaan, dient men in eerste instantie aan voedsel-intoxi-
catie in den ruimsten zin te denken en dienovereenkomstig het
voedsel te wijzigen ; vooral het geven van een slap dieet is nevens
symptomatische bestrijding der ziekte met sedantia als broom-
calcium e.d. aangewezen.

Es ist gelungen bei einigen Hunden, die Symptome der Angstneurose (..fright
disease", ,.hysteria in dogs") regelmässig hervor zu rufen durch die Fütterung
dieser Tiere mit Hundekuchen von augenscheinlich normaler Konsistenz.

Obwohl es bekannt ist, dass auch andere Ursachen, dieselben Erscheinungen geben
können, z. B. Darmparasiten muss man die Hauptursache suchen in eine im Futter
manchmal vorkommende, bisher noch unbekannte Substanz.

The author regularly succeeded in raising fright-disease in a number of dogs by
feeding them with a sample of dogcake of apparently normal quality. Although
other factors also may give rise to these symptoms (parasites in the intestines)
it is most probable that a yet unknown substance in the food is the principal cause.

On a réussi äproduire constamment chez des chiens la maladie de la peur (..fright
disease", „hysteria in dogs") par 1\'ingestion de certains biscuits, d\'un aspect normal.

Quoique plusieurs états morbides peuvent causer des symptómes analogues
(des parasites de 1\'intestin ou de 1\'oreille, etc.), la cause principale de ladite maladie
est une substance encore inconnue, siégeant dans la nourriture.

De diergeneeskunde in Nederland bloeit ! Op velerlei gebied is
bereikt, al datgene waarnaar de beste onder de diergeneeskundigen
bij den overgang van de negentiende in de twintigste eeuw streef-
den.

De instelling van den Militairen Veterinairen Dienst als afzon-
derlijk dienstvak onder zelfstandig commando is een der voorbeel-
den hiervan.

De opleiding, ingelascht als zesde faculteit der Rijks-Universiteit,
heeft haar blijvenden vorm gevonden. Een regelmatige ontplooiing
van de daarvoor noodige hulpmiddelen en personeelsbezetting zal
in dit kader tot stand kunnen komen, zij het dat elke verbetering
eerst na langdurig en eensgezind aandringen van alle betrokken
instanties zal worden bereikt.

De medewerking der dierenartsen bij de openbare gezondheids-
regeling is op het voornaamste gebied bij wet vastgelegd. De in-
voering der vleeschkeuringswet en met haar de instelling eener
veterinaire hoofdinspectie waarborgt de leidende positie der dieren-
artsen op dit terrein.

De medewerking der dierenartsen bij het toezicht op melk en
andere menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong
is nog niet zoo ver uitgewerkt. Doch er zijn teekenen die op een
goede toekomst in deze wijzen. Wij stippen hierbij aan het vrucht-
bare werk der gezondheidsdiensten voor vee, die op het gebied van
het toezicht op melk pioniersarbeid van verstrekkende beteekenis
hebben verricht. Daarnaast noteeren wij de oprichting van ver-
schillende melkcontröle-stations onder diergeneeskundige leiding.
Uit den laatsten tijd stammen de oproepingen voor dierenartsen
bij de keuringsdiensten van waren, waardoor zich een ruim en
vruchtbaar arbeidsveld opent.

Deze dierenartsen zullen de kernen vormen, waaruit verdieping en
uitbreiding der diergeneeskundige werkzaamheden op dit terrein
zullen uitstralen, zooals de vroegere directeuren van gemeentelijke
slachthuizen en keuringsdiensten deze functie voor de vleesch-
keuring hebben vervuld.

Moge de uitoefening der klinische diergeneeskunde meer bloot
staan aan de gunst en ongunst der tijden, de eenvoudige waar-
neming leert, dat de meerderheid harer beoefenaren zich met succes
in maatschappelijken zin weet te handhaven. De ergste nadeelen,
die de verdrijving der paarden door motortractie hen kon toe-
brengen, schijnen alweer voorbij te zijn (opleving der liefhebberij
voor paardensport). Naast ten deele verloren gebieden staan even
zoovele aanwinsten. (Systematische bestrijding van besmettelijke
ziekten onder vee, pluimvee, vermeerdering der kleine-huisdieren-
praktijk enz.).

De medewerking der diergeneeskundigen aan de maatregelen
ter verbetering van de veerassen (veeteelt) uit zich thans in
hoofdzaak door onderwijs en voorlichting op dit gebied. Alle
belangrijke plaatsen, waar hier onderwijs wordt gegeven zijn thans
door dierenartsen bezet. Tal van collega\'s geven cursussen aan
belanghebbenden.

Het zou echter onjuist zijn te meenen, dat de taak der Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, die tot het bereiken van vele der
bovenstaande punten wezenlijk heeft bijgedragen, thans wel als
volvoerd kan worden beschouwd. Integendeel. Op vele der ge-
noemde gebieden doen zich omstandigheden voor, die het bereikte
te loor kunnen doen gaan, voornamelijk door onvoldoende ont-
plooiing in verband met vooruitgang op ander gebied. Het is in
deze niet voldoende om te bereiken, het bereikte moet verzorgd
en bestudeerd worden. Het behoud van het tegenwoordig stand-
punt, en het gelijken tred doen houden der diergeneeskundige be-
langen, met die van verwante groepen van deskundigen, kan alleen
verkregen worden door verdieping en samenwerking. Leiding van
de beoefening der diverse groote gebieden der diergeneeskunde en
bevordering der samenwerking harer beoefenaren zal evenals
vroeger de moeilijke taak zijn van hen, die geroepen zijn de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde te besturen.

Wij zien op dit gebied oude vormen afsterven en nieuwe verrijzen.
In tal van plaatsen is men overgegaan tot de oprichting van „dier-
geneeskundige kringen", misschien op voetspoor van zulk een kring
die in 1916 te Utrecht werd opgericht en die haar leden over het
geheele land telt. Stelt deze zich alleen de behandeling van weten-
schappelijke vraagstukken ten doel, de plaatselijke nemen in hun
program ook de behartiging van locale maatschappelijke belangen
en vooral behandeling van intercollegiale zaken op. Vele dezer
kringen voeren een bloeiend bestaan zonder dat daaronder het
afdeelings-leven lijdt.

Echter voor den diergeneeskundigen stand als geheel kunnen deze
kringen, hoe belangrijk ik ze voor plaatselijke aangelegenheden
acht, de oplossing niet brengen. Te talrijk zijn de aangelegenheden,
die bij het Hoofdbestuur zich om oplossing aandienen, dan dat men
mag verwachten, dat al zijn leden daarover direct een oordeel zul-
len willen vellen. Hoe is dan de procedure? Een commissie wordt
benoemd om het Hoofdbestuur van advies te dienen (tuberculose-
bestrijding) ; een collega wordt uitgenoodigd om hetzelfde te doen
(vischkeuring, modehnelk) ; doch men bereikt daarmede niet, dat
contact wordt verkregen met al die leden der Maatschappij, die in
het betrokken onderwerp meer dan gewoon belangstellen en waardevolle
adviezen kunnen geven. Het te bewerken terrein is zoo groot, dat

men onmogelijk voor dergelijke zaken een behandeling in de alge-
meene ledenvergadering zou kunnen doorvoeren. Een schriftelijke
voorbereiding is dan welhaast onmogelijk. Ook hier is verdeeling
van arbeid geboden.

Na rijp overleg ben ik tot de overtuiging gekomen, dat de
zoo gewenschte verdieping der kennis en samenwerking slechts
bereikt kan worden, indien binnen het kader der Maatschappij een
band gelegd wordt tusschen de beoefenaren der diverse onderdeelen
der diergeneeskunde. Men zal — zonder aan de eenheid der
Maatschappij ook maar in het minst te kort te doen — de
mogelijkheid moeten openen, dat de vakgenooten in engeren zin
groepen vormen, om groepsgewijze hunne belangen te behartigen.

Om daarbij leiding te geven is het instellen van groepscommissies
voor de beoefening der diverse onderdeelen der diergeneeskunde noodig.
Ik noem a!s voorbeelden : groepsconmiissie voor klinische dierge-
neeskunde (met inbegrip van verloskunde, gerechtelijke veeartse-
nijkunde en veterinaire politie) ; idem voor de kennis der men-
schelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong (vleeschkeuring,
melkhygiëne, vischkunde enz.) ; idem voor zootechniek. Ik zie in
de toekomst een groep omvattende : Algemeene Pathologie, Verge-
lijkende pathologie, en Pathologische Anatomie.

Vraagstukken, die bij het Hoofdbestuur ter oplossing voor-
komen, worden zoo noodig verwezen om advies naar de betrokken
groep. De leiders der groep openen het schriftelijk overleg
met die leden, die bij hen bekend staan als meer dan gewoon
belang te stellen in het te behandelen onderwerp. Zij stellen
alle leden der Maatschappij in staat, kennis te nemen der
betrokken stukken. Zij zullen zoo noodig, doch steeds na overleg
met het Hoofdbestuur, een vergadering beleggen waartoe alle leden
der Maatschappij, die in deze onderwerpen belang stellen, toegang
hebben. Daarna wordt het advies der groep aan het Hoofdbestuur
uitgebracht. Steunende op dit advies zal het Hoofdbestuur zijn
voorstel, aan de afdeelingen, de algemeene vergadering, of de
daarvoor in aanmerking komende autoriteiten doen.

Gedurende een deel van den voor de algemeene vergadering be-
schikbaren tijd kunnende vergaderden groepsgewijze bijeenkomenen
de wetenschappelijke problemen behandelen, die hun het naast aan
het hart liggen. Het zal de wetenschappelijke winst der deelnemers
aan deze vergaderingen verhoogen en het regelmatig beoefenen
der onderdeelen van het zeer omvangrijke gebied der diergenees-
kunde verbeteren. Door de groepscommissies kunnen aan het
Hoofdbestuur voorstellen worden gedaan ter zake van het post-
universitaire onderwijs op elk dezer gebieden, waaraan de behoefte
met eiken dag dringender blijkt. Zij zullen districtsgewijze vervolg-
cursussen voor dierenartsen kunnen organiseeren en de post-

universitaire opleiding tot specialisten (vleeschkeuring, melkkeu-
ring, pluimveeziekten, enz.) onder haar zorg nemen.

Op deze wijze zal binnen het kader der Maatschappij bijeen
blijven hetgeen bijeen behoort. De Maatschappij zal zich daardoor
voorzien van die organen, die haar in staat stellen de maatschap-
pelijke en wetenschappelijke ontwikkeling op al de genoemde onder-
deelen niet alleen te volgen, doch bovendien, waar noodig, daaraan
leiding te geven en ongewenschte invloeden te verzachten.

Reeds lang voel ik de noodzaak van een ontwikkeling der orga-
nen onzer Maatschappij in den aangegeven zin. Ik meende dat een
en ander nog niet rijp was, om het bij de thans aanhangige behan-
deling der statuten en het huishoudelijk reglement ter hand te
nemen. Gesprekken met verschillende collega\'s deden mij zien,
dat soortgelijke wenschen en denkbeelden in veler hoofden leven
en zoeken naar een vorm om zich in daden om te zetten. Ik heb
daarom deze denkbeelden op schrift gesteld en aan verschillende
collega\'s rondgezonden. Steunende op deze eerste peiling der mee-
ningen acht ik thans het oogenblik gekomen tot plaatsing van dit
stuk in ons Tijdschrift, om de behandeling van dit veelzijdige en
belangrijke vraagstuk alsnog in te leiden.

Het verleden der Maatschappij voor Diergeneeskunde is eer-
biedwaardig en roemvol, de wensch om zoo mogelijk bij te dragen
tot een toekomst, die een waardig spiegelbeeld zij van dit verleden
deed mij deze denkbeelden op schrift stellen en aan het algemeen
oordeel onderwerpen.

Vanaf 1855 werden verschillende scholen gesticht, die echter geen stand hielden,
Zoo werd in 1857m den Staat New-Yorkeen school gesticht, die later een paar maal.
werd gereorganiseerd en in 1873 gesloten werd en toen opgevolgd door de Ameri-
kan veterinary College onder leiding van een fransman, Dr. Liautard.

In 1868 werd de Cornell University geopend, waar ook een ,,department of vete-
rinary medicine" werd gesticht. In 1894 werd hiervan gemaakt de tegenwoordige
,,New-York State Veterinary College at Cornell".

In de Vereenigde Staten van N.-Amerika zijn 11 veeartsenijscholen, gevestigd
in de volgende Staten : n.1. : the New-York State Veterinary College te Cornell
New-York ; Iowa State (1879) ; Ohio State (1884) ; University of Pennsylvania
(1884) ; State College of Washington (1896) ; Kansas State (1905) ; Alabama
(1907) ; Colorado (1907) ; Michigan (1909) ; Texas (1916).

In Canada is de „Ontario Veterinary College" te Toronto, dat reeds in 1862
werd gesticht, en de Quebec Veterinary school, te Oka.

Van de dierenartsen in de Vereenigde Staten is ongeveer 1/3 gedeelte (4516)
lid van de American Veterinary Medical Association. Het aantal practiseerende
dierenartsen is ongeveer 8000.

Om te waken tegen besmettelijke ziekten werd in 1884 te Washington opgericht
„the Bureau of animal industry", dat onder Dr. Salmon en zijn opvolgers schit-
terend werk heeft verricht. Vr.

Hyperol (Gideon Richter A. G., Budapest) een waterstof-peroxydepreparaat dat
in tabletvorm voor het bereiden van mondwater en als desinficiëns wordt gebruikt.

Jodixode is spiritueuze jodiumtinctuur met joodkalium, dat in vasten vorm is
gebracht en in busjes in den handel komt.

Novipithel (Labopharma, Charlottenburg) is jong varkensepitheel met silicaten
en geslachtshormonen, en wordt ingespoten om de ouderdomsslijtage tegen te
gaan.

Optiform (Oearson & Co., Hamburg) is een formaldehyde-zeepoplossing, ge-
bruikt voor desinfectie.

Uroselectan (Schering-Kahlbaum A. G.) is het natriumzout van 2-oxy-jood-
pyridine-N-azijnzuur. Het bevat 42 % jodium dat echter moleculair gebonden is
en niet toxies werkt. In waterige oplossing gebruikt als intraveneuze inspuiting bij
Röntgenologies onderzoek van nieren en urinewegen.

Venlraemon (fabriek Organon) is gedroogd poeder van varkensmagen, gebruikt
tegen pernicieuze anaemie (3—4 maal daags een eetlepel).

Novurit is een 10 %-oplossing van een kwikverbinding en bevat 38.8 % kwik ;
de giftigheid is half zoo groot als die van salyrgan, terwijl de diuretiese werking
dezelfde is.

Ephedraline (Merck, Darmstadt) is een combinatie van adrenaline en epheto-
nine.

Endojodme (I. G. Farbenindustrie) (vroeger jodisan genoemd) is een 20 %-
oplossing van hexamethyl-diamino-isopropanoldijodide, die per c.c. 0.118 gr.
jodium bevat.

Het jodium is niet aan koolstof maar aan stikstof gebonden, waardoor de af-
splitsing in de weefsels beter is. Afgeleverd in ampullen van 2 c.c. voor subcutane,
intramusculaire en intraveneuze inspuiting bij verschillende aandoeningen (asthma
bronchiale, pleuritis, arteriosclerose, e. a.).

Heparglandol (Roche) bevat de werkzame bestanddeelen van de lever en plant-
aardige extractiefstoffen, in bouilloncubi ; een cubus komt overeen met 100 g.
lever.

Oraslhine (I. G. Farbenindustrie) is de fractie van het hypophysine die op de
uterus werkt. In den handel in ampullen van 1 c.c. (10 V. E.)

Perhepar (Gideon Richter A.G.) is een leverextract, waarvan 1 gram gelijk staat
met 100 gr. verse lever. (Pharm. Weekbl.).

Aetocaïne (Nederl. Cocaïnefabriek, Amsterdam) = para-amino-benzoyldiaethyl-
aminodethanolum hydrochloric. = novocaïne.

Dentoraline (Ned. Cocaïnefabr. Amst.) = novocaïne-adrenaline ; in ampullen die
2 % aethocaïne met 0.005 adrealine bevatten.

Bacté-coli-phage, bacté-intesti-phage, bacté-pyo-phage, bacté-rhino-phage, bacté-
staphy-phage, (lab. du bactériophage, Paris) zijn preparaten, bereid onder con-
trole van prof. d\'Herelle, tegen verschillende ziekten, in verband met weten-
schappelijke onderzoekingen over de bacteriofaag.

Carbion (Merck) (in ampullen van 4 c.c.), is fijn verdeelde kool met chloor-
calcium, wordt in onderhuidse inspuitingen gebruikt tegen tuberculose, daar het
evenals metaalzouten (goud therapie) de natuurlijke afweermiddelen stimuleert.

Cardiotonine (Degen en Kuth) bevat de op het hart werkende bestanddeelen
van Convalaria majalis en benzoas natricus cum coffeïno. Gebruikt bij hartneuro-
sen : 3 maal daags, na de maaltijden 25 druppels, of 2—4 tabletten.

Chrysemine (lab. Carteret, Paris) (in druppels of geglutineerde perlae) is het
werkzaam bestanddeel van flores pyrethri en wordt gebruikt tegen ingewands-
wormen.

Veröffentlichungen aus den Jahres-Veterinär-Berichten der beamteten Tier-
ärzte Preussens für die Jahre 1927 und 1928.

Zwanzigster Jahrgang, Erster Teil, mit 12 Tafeln und 2 Karten, Zusammen-
gestellt im Auftrage des Vorsitzenden des Landesveterinäramtes Dr. von Wiemann.
Berlin 1930, Rhchard Schoetz-, (198 blz ). Preis Mk. 11.—.

In 19 hoofdstukken wordt niededeeling gedaan van ervaringen bij de bestrij-
ding van de besmettelijke dierziekten, voor zoover deze vallen onder bepaling
van verplichte aangifte. Het is niet doenlijk in het kort een overzicht te geven
van wat hier behandeld is. Daarvoor zijn te veel statistische en casuïstische gege-
vens verwerkt. Maar juist door het rijke feitenmateriaal is de bestudeering van
dit ambtelijke bericht zoo belangwekkend. Hoofdstuksgewijs worden de ziekten
besproken, statistisch naar het optreden in de verschillende provincies, bij de
verschillende diersoorten en in vergelijking met vorige jaren. In aansluiting daar-
aan volgen opgaven van de schadeloosstellingen door den staat, epizoötiologische
gegevens, bespreking der ziekteverschijnselen en van het verloop, de anatomische
bevindingen bij de obducties, de differentieel-diagnostiek, de behandelingswijzen,
ziektegevallen bij den mensch en de veterinaire politiemaatregelen. Enkele - vrij
willekeurige — grepen mogen ter illustreering dienen.

De verliezen, door dood ten gevolge van besmettelijke veeziekten geleden,
bedroegen in 1927 bijna 14 millioen RM., in 1928 ruim 15J millioen ; daarvan
komt op rekening van de tuberculose resp. 9.851.400 en 11.923.560 RM. Verreweg
de meeste verliezen vallen bij het rundvee (10.838.520 en 12.724.200 R.M.),
daarna volgt het varken en eerst in de derde plaats het paard (minder dan 1/40
deel van het bedrag voor koeien).

Staat en provincie betaalden voor schadeloosstelling in 1928 : 8.079.134 RM.,
waarvan voor de bestrijding der tuberculose 6.739.496. — Van de 150 personen
die zich in het tijdperk 1927—1928 met miltvuur infecteerden stierven 14 ; 3 be-
smette dierenartsen herstelden. Bij boutvuur wordt een spontaan genezen geval
vermeld. Het afnemen dezer ziekte wordt in verband gebracht met de bodem-
verbetering en de meer rationeele wijze van cadaververnietiging. Wild- und Rin-
derseuche werd in 1927 bij 44, in 1928 bij 124 koeien vastgesteld. Ook bij andere
dieren trad deze ziekte op. Van 134 koeien herstelden 19, van 138 varkens 4 en
van 4 paarden géén. Het aantal gevallen van hondsdolheid is sterk afgenomen.
Hoe snel de besmetteing kan worden verbreid komt duidelijk uit in de mededeeling,
dat in één kring 6 paarden en 55 koeien verloren gingen door de beten van slechts
3 honden en dat één hond in één dag kans kreeg om ongeveer 100 paarden en koeien
te bijten. Malleus werd in de meeste gevallen, evenals de beide voorgaande ziekten,
ingevoerd uit Polen. In 1927 werden 155 paarden besmet bevonden, in 1928 : 53.
Eén geval bij den mensch verliep gunstig.

De mond- en klauwzeer-epizoötie had een zeer bijzonder karakter. In alle ge-
vallen greep de ziekte het eerst de varkens aan (687.995 stuks), eerst daarna het
rundvee (197.573). De koeien, ook het jonge vee, dat geen verkregen immuniteit
kon bezitten, was niet ernstig ziek ; het verloop bij de varkens was zeer verschil-
lend ; steeds stonden de klauwaandoeningen op den voorgrond. Verschillende ge-
vallen van infectie bij menschen en één geval bij een paard werden waargenomen.
Het oordeel over entingen luidde in het algemeen zeer gunstig. Verder volgen
mededeelingen over longziekte bij 9 koeien, blaasjesuitslag bij paarden en run-
deren, schurft bij eenhoevers, koeien en schapen, Schweineseuche en -pest, vlek-
ziekte, vogelcholera, hoenderpest, tuberculose bij het rundvee en goedaardige
droes der paarden.

Voor wie belang stelt in de besmettelijke ziekten der dieren is de bestudeering
van dit ambtelijke verslag zeer aan te bevelen.

1. Diseases transmitted from animais to Man. Thomas & Hull, Baillierf,
Tindall en Cox, Londen 1930.

2. Mensch und Tier im Zyklus des Kontagiums. T. van Heelsbergen. Ferdi-
nand Enke, Stuttgart 1930. Prijs R.M. 8.—, geb. R.M. 10.—.

De belangstelling voor hetgeen men in de wandeling gewoon is „vergelijkende
Pathologie" te noemen, doch dat nauwkeuriger aangeduid wordt door „verge-
lijkende aetiologie van eenige bij mensch en dier voorkomende parasitaire en
infectieziekten", is wel levendiger geworden sedert, als een der eersten, wijlen
Prof. L)r. D. A. de Jong daarvan een overzicht samenstelde. Dat op dit terrein
twee boeken bijna gelijktijdig het licht zien is hiervan het beste bewijs. Een korte
bespreking van beide werken moge er toe bijdragen de belangstelling voor deze
problemen onder de Nederlandsche dierenartsen te verlevendigen.

Het eerstgenoemde werk munt uit door zelfbeperking van den schrijver. Twee
zinnen uit de ,,Preface" geven doel en strekking van het werk aan „Diseases which
may be transmitted from animais to man immediately concern several groups
„of workers : the veterinarian, the phvsician, the laboratorium and the health-
.,official. The present vulome was written with each of them in mind, to afford
„a common meeting ground, where each might understand the problems of the
„other and thus through concerted effort reduce the number of infections which
„man contracts from animais".

De groepeering der behandelde ziekten is origineel en zeer overzichtelijk. Be-
handeld worden een twaalftal ziekten van huisdieren, die gevaar voor den mensch
opleveren en een groep parasieten dezer dieren, vervolgens ziekten van knaag-
dieren. Een duidelijk afgeteekende groep is dan die der menschen-ziekten welke
door dieren worden verspreid, gevolgd door de ziekten waarbij de dieren een
passieve rol spelen, door het in het leven houden der smetstoffen in hunne inge-
wanden.

Het boek van Hull is bij uitstek geschikt om den nieuweling op dit terrein
een overzicht te geven van de gevaren, die de menschelijke samenleving door het
contact met dieren ondervindt. Niemand zal kunnen beweren, dat het onderwerp
met het verhandelde is uitgeput. De op bescheiden schaal toegevoegde litteratuur-
opgave is echter een wegwijzer voor diepere studie. De beknopte vorm waarin
een en ander is samengebracht is wel oorzaak, dat men in dit Amerikaansche
boek uitspraken vindt, die een Europeesch onderzoeker niet voor zijn rekening
zou willen nemen.

In het boek van van Heelsbergen is hooger gegrepen. Prof. Schüffner tee-
kent het doel, waarmede dit werk geschreven werd als volgt :

,,Es (das Tier) liefert durch das Studium seiner Krankheiten den Schliissel
„mancher menschlicher Krankheiten und tut Dienst als Quelle zahlreicher Schutz-
,,und Heilstoffe. Ueber dieses gewaltige Gebiet von zwei Schwesterwissenschaften
,,das der einzelne kaum noch beherschen kann einen Ueberblick zu geben ist die
„Absicht des vorliegenden Buches".

Dr. van Heelsbergen heeft zich echter niet tot zulk een „overzicht" willen
bepalen. Als ie. nevendoel wil Dr v. H het innige verband in het licht stellen
tusschen medische en veterinaire wetenschap. Hij merkt op verschillende plaatsen
in zijn boek op, hoe dezelfde hulpwetenschappen bijdragen tot den opbouw der
geneeskunde en der diergeneeskunde (blz. XV en 167) en hoe deze laatsten op hun
beurt tot een ondeelbaar geheel samengroeien.

Hij geeft in zijn „Voorwoord" een te korte historische schets van dit verband,
waarin hij aanstipt, hoe in de oudheid het onderzoek van ziekten bij mensch en
dier in écn hand lag, hoe in de middeleeuwen religieuze stroomingen dezen toestand
verbraken, doch hoe in het einde van de 18e, doch vooral in de 19e eeuw verschil-
lende beoefenaars der geneeskundige wetenschap zich weer tot onderzoek van dier-
ziekten wendden (Pasteur). Terecht stelt v. H daartegenover, dat de tegenwoor-

dige werkkring van den huisarts in de steden, de kennis van dierziekten en de
belangstelling daarvoor weer zeer doet verminderen.

De schrijver heeft zich als 2de nevendoel gesteld ,,die Einheit von Mensch- und
Tierkrankheiten zu betonen" (blz. 166). Onder Einheit = gelijksoortigheid van
ziekten bij mensch en dier verstaat Dr. v. H. dan, dat deze wezens niet toevallig
enkele ziekten gemeen hebben, doch dat : ,,die Uebereinstimmung zwischen den
Krankheiten von Mensch und Tier die algemeine Regel ist und dasz prinzipielle
Unterschiede zu den Ausnahmen gehören" (blz. 167).

Wanneer men wil spreken over gelijksoortigheid van „ziekten" zal men in de
eerste plaats moeten omschrijven wat men onder het eenheidsbegrip ,.ziekte"
(morbus) wil verstaan en dan eerst kunnen nagaan of de zoo bepaalde eenheden
bij mensch en dier beide voorkomen. Dr. v. H. onthoudt zich van zulke voor zijn
doel fundamenteele overwegingen. Hij begint bijna onmiddellijk met de bespreking
van een groot aantal bij dieren en menschen voorkomende ziekten. Over de
eerste bladzijden (1 en 2) moet mij nog de volgende opmerking van het hart.

Het is niet gewaagd uit den opzet van dit werk te concludeeren, dat het bestemd
is voor artsen, dierenartsen en biologen die, reeds bekend zijnde met een der aspec-
ten van het probleem, zich over de andere deelen gegevens willen verschaffen.
Maar dan dient dit werk ook op dit peil gehouden ! Hetgeen onder „Algemeines"
op blz. i en 2 staat, zou misschien geschikt zijn voor een lezing voor H. B. S.\'ers,
doch het past niet dit een publiek van natuuronderzoekers voor te zetten.

Een indeeling der stof als in het werk van Hull, of voor zoover infectieziekten
betreft volgens een erkend systeem der infecteerende organismen wordt niet ge-
geven. Telkens worden behandeld een aantal ziekten van dieren, gegroepeerd
om en naast een bij menschen waargenomen ziekte. Vermeld wordt in hoeverre
de verwekkers der hier bedoelde dierziekten bij den mensch en omgekeerd de
bij den mensch waargenomen ziekteverwekkers bij dieren tot aandoeningen voe-
ren. Daarnevens wordt het verband in dezen zin van diverse ziekten bij verschil-
lende diersoorten beschreven. Dat het hoofdstuk over door „virus" verwekte
ziekten onevenredig groote afmetingen heeft aangenomen is geen bezwaar. Hier
is de schrijver, die als een der beste kenners van deze microörganismen in ons land
genoemd mag worden, op eigen terrein.

Hoe mist men echter bij de behandelde stof telkens een scherp gesteld beknopt
beeld van de patholoog-anatomische veranderingen dezer „ziekten" bij verschil-
lende dieren en evenzeer een heldere uiteenzetting der kenmerkende eigenschappen
der betrokken ziekteverwekkers. Meer nog dan uit de wel opgenomen casuïstiek
en beschrijving der klinische verschijnselen, zou uit eerst bedoelde elementen
„de eenheid der ziekten bij mensch en dier" in het oog zijn gesprongen. Dan ware
de schrijver ongetwijfeld genaderd tot een nog belangrijker vraagstuk ; het onder-
ling verband, ja de identiteit van hetgeen nu onder velerlei namen als verschillende
ziekten wordt onderzocht en beschreven.

De schrijver zet ons echter slechts een gedeelte van dit kostbare materiaal
voor, zoodat het voor den deskundige vaak moeilijk is de bewijskracht zijner
argumenten in te zien. Voor een lezer die niet gewoon is over beide gebieden der
medische wetenschap te denken, zal zijn betoog al zeer weinig samenhangend
schijnen.

Het boek is geschreven met onderschatting van het gestelde doel ; de stijl is
slordig en de taal schijnt mij een hybride tusschen Nederlandsch en Duitsch.
De vrees is gewettigd, dat de schrijver aan de zaak waarvoor hij strijdt met dit
boek meer kwaad dan goed heeft gedaan. Wie het wetenschappelijk oeuvre van
den schrijver kent zal dit betreuren, temeer daar uit tal van bladzijden zijn groote
feitenkennis, zijn doorzicht en zijn vermogen om schijnbaar ver uiteenliggende
denkbeelden te associeeren, blijken. Moge hij in een tweede geheel omgewerkte
en verbeterde druk op schitterende wijze revanche nemen.

In Afl. 23 (van i December) pleit de heerS. Broersma voor verplichte kunst-
matige infectie van alle in 1930 niet met mond- en klauwzeer besmette veebedrij-
ven, door inspuiting met virulente lymphe.

Hieronder volgt een opgave van het aantal genoteerde besmette bedrijven,
tot i Nov. van dit jaar, met ter vergelijking een opgave van het mond- en klauw-
zeer in 1920 en 1924.

Uit deze cijfers blijkt duidelijk, dat in de meeste provinciën verreweg de meeste
bedrijven tot nog toe zijn vrij gebleven. Maar ook in het sterk bezochte gebied
Zuid-Holland b.v. zijn nog vrij wat erven tot nog toe den dans ontsprongen.

Zou de heer Broersma heusch meenen, dat als de Minister de door hem bedoelde
last gaf, deze uitgevoerd zou kunnen worden ? Er zouden dooden onder de enters
vallen !

En wie zou, gezien de zeer wisselvallige uitwerking van mond- en klauwzeer-infectie
door inspuiting met virulente lymphe, in gemoede den boer, wiens vee nog vrij is,
thans nu het pas op stal staat en de kans op vrij blijven is gestegen, durven aanra-
den : „man laat je dieren kunstmatig besmetten, want de spontaan optredende
gevallen verloopen zoo goed als zonder uitzondering goedaardig".

Laat de heer Broersma de Friesche veefokkers en -houders, wier vee tot nu
toe vrij bleef, eens vragen wat zij van een ministrieel bevel als door hem gepro-
pageerd, denken. Enkele zullen wellicht zeggen, ja goed, mits alle risico voor
het Rijk. Ik zal de schade, die in dat geval geschat zou worden, maar niet be-
grooten.

En wanneer zou verder die verplichte algemeene infectie bij b.v. gooo Noord-
Brabantsche boeren zijn afgeloopen, indien, laat ons aannemen, alle daar geves-
tigde dierenartsen dagelijks voor dien arbeid op stap gingen. De heer Broersma
kan het misschien uitrekenen.

Verder wordt de Nederlandsche runderveestapel jaarlijks voor 25 % en de
varkensstapel voor 100 % vernieuwd door aanfok en afslachting, en wordt b.v.
de rundveestapel op veel bedrijven in Zuid-Holland en Noord-Holland ook meer
dan 2 x per jaar gewisseld, zoodat alle doorgeziekte bedrijven daar ook weer
besmet zouden moeten worden om de theoretische algemeene immuniteit te
verkrijgen.

Dat de infectie wegens niet aanslaan, nogal eens overgedaan zou moeten worden,
blijve buiten bespreking.

Ik veronderstel dat velen met den heer Broersma van meening zijn, dat de
regeeringsmaatregelen tegen het mond- en klauwzeer niet erg doelmatig zijn
en dat het voor Collega\'s zeker weinig bevrediging geeft aan de uitvoering mede
te werken. Ook velen steken, als hij, graag den draak met de regeeringsvoorschriften.
De N. R. C. heeft er b.v. slag van, met een betoogwijze, als in den aanvang in

het stukje van B., de zaak belachelijk te maken en zegt dan : onderzoek matafto
en gij zijt er!

Wel, het komt mij voor, dat uit het bovenstaande blijkt, dat ook B\'s idee, trou-
wens door leeken meermalen geuit, in dezen zin : „besmet de heele Nederlandsche
veestapel, runderen, varkens, schapen, geiten in eens en gij zijt er ook in eens af",
(zoo bij wijze van viruswolkbreuk over heel Nederland), niet tot het doel kan
voeren, om het zacht te zeggen ; waarmede uiteraard niet wordt betwist, dat
kunstmatige infectie, b.v. van nog gezonde dieren in besmette bedrijven ook
wellicht van nog vrije bedrijven aan besmette grenzende, geen gunstige resultaten
kan geven.

Namens het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde hebben wij
de eer Uwe Excellentie bijgaand aan te bieden het afschrift van een schrijven,
gelijk met deze verzonden aan Uwen Ambtgenoot, Zijne Excellentie den Minister
van Staat, Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw.

Namens het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde hebben wij
de eer ons te teekenen,

Onderwerp :
Verzoek om controle op
den import van buiten-
landsche sera en entstof-
fen.

Zijne Excellentie den Minister van Staat, dm
Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw,

Het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde heeft de eer het
navolgende ter kennis van Uwe Excellentie te brengen.

Het euvel van den onbeperkten import van uit het buitenland, hoofdzakelijk
vanuit Duitschland en België, van sera en entstoffen ter behandeling van dieren
en de verkoop van deze sera en entstoffen aan leeken neemt hand over hand to?.
Niet alleen is te constateeren, dat eigenaren van dieren hun eigen dieren behandelen,

maar ook geschiedt genezende en voorbehoedende behandeling door personen,
die hiervan hun beroep maken, vaak naast dat van castreur of veeverloskundige.

Menigvuldig zijn de gevallen, waarin deze kwakzalvers door het stellen eener
onjuiste diagnose een behandeling instelden, die juist het tegenovergestelde van
de beoogde resultaten ten gevolge had, doordat namelijk de uitbreiding eener
besmettelijke ziekte niet beperkt werd, doch ongehinderd voortgang kon vinden.
Een en ander zeer tot schade van den toch reeds moeilijke tijden doormakende
landbouwenden en veehoudenden stand.

Ter illustratie van het bovenstaande voegen wij als bijlage hieraan toe een af-
schrift van een schrijven van de N.V. Handel Mij. ,,Nedigepha", vertegenwoordi-
ging voor Nederland van de I.G. Farbenindustrie Aktiëngesellschaft, Pharm.
Verkoopafdeeling „Bayer-Meister-Lucius", te Leverkusen am Rhein, gericht aan
onzen voorzitter. In dit schrijven blijkt dat ook dit groote Duitsche concern uit
economische overwegingen in den vervolge door zijn handelwijze de kwakzalverij
zal bevorderen.

Intusschen schuilt er ook een gevaar in het feit, dat op den invoer van sera en
entstoffen van overheidswege geenerlei controle bestaat, waardoor minder deugde-
lijke sera en entstoffen in het verkeer komen.

Aangezien de door de Serum- en entstofcommissie voorgestelde wettelijke maat-
regelen tot op heden nog geen kracht van wet hebben gekregen, zoo moge het
Hoofdbestuur onzer Maatschappij zich veroorloven Uwe Excellentie beleefd in
overweging te geven het daarheen te willen leiden dat althans wettelijke maat-
regelen genomen worden betreffende den invoer en den handel in sera en entstoffen
van buitenlandsche herkomst.

Te meer is een regeling van deze aangelegenheid noodzakelijk, daar zelfs ent-
stoffen, welke levende micro-organismen bevatten, die ook voor de gezondheid
van den mensch gevaar kunnen opleveren, door leeken aan leeken worden ver-
kocht. In het bijzonder noemen wij den verkoop van vlekziektecultuur, welker
bacillen reeds menigmaal bij den mensch infecties hebben veroorzaakt en van
culturen van bac. abortus Bang, welke ook bij den mensch oorzaak is eener chro-
nisch verloopende ziekte, zooals thans in medische kringen als vaststaand wordt
aangenomen.

Het is om deze laatste reden, waarbij ook de volksgezondheid in het geding
komt, dat wij ons verloven een afschrift van dit schrijven te zenden aan Uwen
Ambtgenoot, Zijne Excellentie den Minister van Nijverheid en Handel.

Namens het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde hebben wij
de eer ons te teekenen,

Bijlage genoemd in schrijven dezerzijds No. 137, d.d. 22 Nov. 1930, van de N.V.
Handel Mij ,,Nedigepha", vertegenwoordiging voor Nederland van de I.G.
Farben-industrie Aktiëngesellschaft, Pharm. Verkoopafdeeling ,,Bayer-Meister-
Lucius", Leverkusen am Rhein.

den Weled. Zeergel. Heer Dr. J. F. Dhont,
Voorzitter van de Maatschappij voor Dierge-
neeskunde, Laan van Nieuw Oost-Indie 94,

Weled. Zeergel. Heer,
Wij refereeren beleefd aan het onderhoud, dat U zoo vriendelijk waart ons toe
te staan en bevestigen hiermede, overeenkomstig Uw verlangen, dat wij ons door
omstandigheden genoodzaakt zien de onzerzijds op 3 Januari 1929 tegenover Uwe
Maatschappij gedane toezegging : onze sera, entstoffen en chem. pharm. producten

ad us. vet. uitsluitend via H. H. dierenartsen te zullen leveren — gedeeltelijk weer
in te trekken.

Door een uitgebreid serieus onderzoek en uit besprekingen met vooraanstaande
personen op dit gebied is ons gebleken, dat de verkoop van deze producten buiten
de dierenartsen om reeds een zeer grooten omvang heeft aangenomen, die in geen
verhouding staat tot de geringe resultaten, welke wij ondanks de van onzen kant
op de meest roj\'ale wijze opgevatte samenwerking met H. H. dierenartsen, tot
nu toe mochten bereiken.

Wij hebben veeleer moeten ervaren, dat wij met onze producten van den eersten
rang, die op streng wetenschappelijke basis en in samenwerking met leidende
figuren — wij herinneren aan namen als Robert Koch, von Behring, Loeffler,
Ehruch, Lorenz, enz. — tot stand gekomen zijn, door het optreden van de con-
currentie geheel en al op zij gedrongen worden. Dat dit ten slotte den verbruikers,
die aanspraak mogen maken op betrouwbare praeparaten, zelf schade moet berok-
kenen, is zonder meer duidelijk.

Daar wij anderzijds bij deze niet-verwachte ontwikkeling der dingen niet werkloos
kunnen toezien, laat staan gedoogen, dat onze voortbrengselen op deze wijze in
een hoek gedrongen worden, is het ons tot ons leedwezen niet langer mogelijk
den tot dusver betreden exclusieven weg verder te blijven gaan.

Overigens staan wij desgewenscht gaarne voor verdere persoonlijke bespreking
te Uwer beschikking.

De Redactie maakt bekend, dat de honoraria voor medewerking
aan het Tijdschrift voor Diergeneeskunde met ingang van den
Jaargang 1931 als volgt zijn vastgesteld :

Vanaf de 33e blz. zal in den regel geen honorarium worden uit-
gekeerd, behalve in bijzondere gevallen, ter beoordeeling de
Redactie.

Voor Ingezonden stukken, Ambtelijke Mededeelingen, Verslagen
enz. wordt uit den aard der zaak geen honorarium uitgekeerd.

Dat de Chinees om de hygiëne niet veel geeft, blijkt uit een mededeeling in
,, Voeding en Hygiëne". Ondanks de buitengewoon moeilijke tijden wordt in China
n.1. nog veel vleesch gegeten. Zelfs het rundvleesch, waar men tot dusverre niet
aan wilde, wordt meer en meer populair. Varkensvleesch is echter meer gewild,
terwijl iedere slager tevens nog in gevogelte handelt, waarvan hij veel aftrek
heeft en dat goedkoop is.

Het meeste vleesch verkoopt hij niet in den winkel, maar in stalletjes, die men
overal in de straten aantreft. Ook vent men er mee langs de huizen.

Voor het vestigen van een nieuwen slagerswinkel is voor den Chineeschen slager,
na het kiezen van de beste plaats, de belangrijkste kwestie het vinden van den
naam, omdat het Chineesche volk daaraan groote beteekenis hecht. Het komt
heel dikwijls voor. dat men zich voor het kiezen van een naam voor de nieuwe
slagerij tot den een of anderen waarzegger of „ziener" wendt.

Tot voor enkele jaren waren de slagerswinkels nog zeer primitief ; thans vindt
men hier en daar belangrijke verbeteringen, hetgeen aan de vestiging van buiten-
landsche slagers is te danken, die er modern-ingerichte winkels op na houden.
Deze moderne slagerswinkels vindt men vooral in de z.g. tractaatsteden. Daar
wonen ongeveer 350.000 blanken. Door deze winkels neemt het gebruik van versch
rundvleesch en van vleeschwaren zeer toe. Deze vleeschwaren komen echter niet
alle uit het buitenland,; ook in China heeft men conservenfabrieken.

In verband met de Haarlemsche kwestie verscheen in de „Vee- en Vleeschhan-
del" van 14 Nov. j.1. nog eens een beschouwing over deze zaak, waaraan het vol-
gende is ontleend :

Bij deze kwestie kan men, volgens schr., een 4-tal hoofdpunten onderscheiden n.1.:

ie. mag een bij de keuring gemaakte fout, welke ontdekt is na de aanbrenging
der goedkeuringsmerken, hersteld worden?

2e. indien de onder sub ie gemaakte fout hersteld wordt en het goedgekeurde
vleesch een andere bestemming krijgt, wordt dan schade geleden?

4e. is de gemeente, waar het betrokken slachtdier geslacht werd en wier keurings-
dienst niet keurde volgens de wettelijke voorschriften, aansprakelijk voor de schade,
of de gemeente van invoer ?

Ad ie. Het is ondenkbaar dat de rechter het als een schending der wet zou
aanmerken dat vleesch buiten de consumptie wordt gehouden, waaromtrent vast-
staat, dat het niet volgens de krachtens de vleeschkeuringswet gegeven voorschrif-
ten is gekeurd en dat achteraf blijkt gevaar voor de volksgezondheid te kunnen op-
leveren. Het feit, dat het vleesch van goedkeuringsmerken is voorzien, is niet
van zooveel belang, dat dit er toe zou moeten leiden, dat het, ondanks ziekelijke
afwijkingen, opgegeten werd.

Het standpunt - van eenmaal goedgekeurd vleesch, mits het niet bedorven is,
blijve men af — is onhoudbaar en slechts te verdedigen op buitengewoon formalis-
tische gronden, welke echter bovendien nog aanvechtbaar zijn.

De considerans der Vleeschkeuringswet luidt „bepalingen tot wering van vleesch
en vleeschwaren, die voor de volksgezondheid schadelijk zijn". Het is dus vol-
komen overeenkomstig den geest dier wet, dat vleesch met ziekelijke afwijkingen,
ook al draagt dit een goedkeuringsmerk, wordt behandeld volgens het bepaalde in
de art. 36 t/m 39 van het K. B. van 5 Juni 1920, Stbl. 285.

Ad 2e. De grossier in het Haarlemsche geval neemt als uitgangspunt voor de
schade, door hem geleden, het bedrag dat het vleesch waard is tengevolge van de
aanwezigheid van de goedkeuringsmerken. De koe had echter bij de eerste keuring
niet mogen worden goedgekeurd, de werkelijke waarde is dus die van de niet-

goedgekeurde koe. F.r is derhalve geen schade. Het is ongetwijfeld niet prettig be-
drogen te worden in de verwachting, dat vleesch een zeker bedrag zal opbrengen,
maar die bedrogen verwachting levert alleen nog geen onrecht op.

Nu kan in de praktijk een eigenaar van een eerst goedgekeurde en daarna voor
waardelijk goedgekeurde koe toch wel schade lijden, indien hij tengevolge dier
veranderde beslissing de koopsom van den vorigen eigenaar niet kan terugvorderen
Wanneer een koe wordt goedgekeurd en de huid is afgesneden, staat de identiteit
van de koe niet meer vast. Wordt de koe daarna afgekeurd, dan zal de betrokkeni
slager zeer moeilijk er in kunnen slagen, de 4 voeten door den vorigen eigenaar te:
doen herkennen als diens oorspronkelijk eigendom.

Ad. 3e. Als er, doordien de slager de koopsom niet terug kan vorderen, door-
hem schade wordt geleden tengevolge van een onjuiste, eerste, keuringsbeslissing,
heeft hij dan recht op schadevergoeding? Met deze vraag betreden wij het terreim
van art. 1401 B. W., handelende over „onrechtmatige daad". Dit artikel is niett
toepasselijk op daden der overheid. Wanneer een keuringsambtenaar iets over
het hoofd ziet bij de keuring, schendt hij geen geschreven rechtsregel. Zoo kam
ook b.v. onvoldoende bewaking door politie geen grond tot schadeloosstelling;
opleveren.

Ad. 4e. Deze vraag vervalt indien die onder 3 genoemd, ontkennend wordt
beantwoord.

Aannemende echter, dat een onjuiste keuringsbeslissing wel aanspraak geeft
op vergoeding, dan zou o. i. de gemeente, wier keuringsdienst het eerst keurde
en de fout beging, aansprakelijk zijn. Lettende op het feit, dat met het ontdekker¹van de fout bij invoer en het geven eener andere bestemming aan het vleeschi
niet gehandeld wordt in strijd met den geest der wet en bovendien het verbodl
0111 zoodanig te handelen niet uit art. 8 der Vleeschkeuringswet voortvloeit, volgt
hieruit dus van zelf. dat de gemeente van invoer niet aansprakelijk is.

Tenslotte wordt m. i. de wensch geuit dat men een uniforme uitvoering der keu-
ring moet trachten te verkrijgen. Bij een 390 keuringsdiensten en een nog grooter
aantal keuringsambtenaren zal dit echter moeilijk te bereiken zijn.

De abattoirplannen te Vlissingen, waartoe de slagersvereeniging aldaar het
initiatief nam, nadat zij zich had verzet tegen een gemeenschappelijk slachthuis
voor Vlissingen en Middelburg te zamen, nemen nu vasteren vorm aan. Nog voor
de coöperatie werd gesticht kwamen B. en W. met de slagerspatroonsvereeniging
tot overeenstemming over de wijze, waarop het gemeentebestuur medezeggenschap
zou krijgen ten aanzien van de exploitatie. O. a. zal de raad het reglement vast-
stellen en de leider van het abattoir zal benoemd worden door het bestuur uit een
voordracht van 2 personen, welke voordracht de goedkeuring van B. en W. behoeft
De wethouder van financiën zal ambtshalve gedelegeerde bij de vereeniging zijn
en het recht hebben, alle vergaderingen bij te wonen, alle bescheiden in te zien
en een adviseerende stem kunnen uitbrengen. De handhaving van de hygiënische
eischen wordt opgedragen aan de ambtenaren van den vleeschkeuringsdienst

B. en W. zetten in een schrijven aan den gemeenteraad uiteen, dat het recht
om slachtplaatsen elders te verbieden h. i. niet afhankelijk is van de vraag, of een
abattoir een gemeentelijke instelling is of een indirecte, zooals deze coöperatieve
slachtplaats.

Bij de behandeling van de begrooting van Arbeid, Handel en Nijverheid, drong
de Heer Marchant (V.D.) er bij den Minister op aan, eventueel in overleg met
zijn ambtgenoot van Binnenl, Zaken en Landbouvv, te willen bevorderen, dat de
gemeenten geen of slechts een matige winst zullen maken uit de opbrengst van
keurloonen voor vleesch. Uitvoerig schetste spreker de misstanden, die zich bij
deze heffing van keurloonen voordoen. Het totaal bedrag, over het geheele land
betaald, loopt in de millioenen. Spr. sprak over deze zaak nu reeds voor de derde
maal en zal er over blijven spreken tot een voorziening is getroffen. Ook pleitte

hij steun voor de Thermo-Chemische Fabriek te Bergum. Eveneens deed zoo de
Heer Vos, die er bovendien nog op wees, dat de gemeentebesturen anders destructoren
zullen moeten oprichten en daartoe de kleine gemeenten niet in staat zullen zijn
in antwoord op deze vragen heeft de Minister medegedeeld, dat hij, hoewel
overtuigd van de moeilijkheden, waarin de fabriek te Bergum verkeert, ter wille
van de consequentie\'s, aan het verzoek om steun niet kan voldoen. Daar vooral
de ervaring leert, dat groepen van gemeenten een rendeerend bedrijf van de
destructie hebben gemaakt, zal z. i. als het bedrijf te Bergum gesaneerd zal zijn.
dit eveneens rendabel worden en zal de N V. het noodige kapitaal voor uitbreiding
van haar nuttig bedrijt kunnen krijgen.

Jaarverslag van de verrichtingen van de Veterinaire Afdeeling van het Centraal
Laboratorium over 1929.

Vergeleken met het jaar 1928 is het aantal routine-onderzoekingen belangrijk
toegenomen n.1. van 1402 tot 1728, dus een toeneming van ruim 30 %. Naast
het onderzoek van vleesch en vleeschwaren begint ook het melkonderzoek meer
beteekenis te krijgen. In voorbereiding is dan ook een gelegenheid waar speciaal
aan hygiënische vraagstukken, de melk betreffende, aandacht zal worden besteed.
Zelfs viscliziekten maakten in het afgeloopen jaar insgelijks herhaaldelijk een onder-
werp van studie uit.

Wat het onderzoek van vleesch, eventueel met organen, op steriliteit betreft,
geeft onderstaande tabel in het kort een duidelijk overzicht. In het geheel werden
484 monsters onderzocht.

Bij het paard werden gevonden t maal Streptococcen, 1 maal Streptococcen
en staphylococcen en 1 maal bact. coli ; bij het rund 2 maal miltvuurbacillen, 1
maal bact. coli, 1 maal Streptococcen, 1 maal bac. enteritidis Gaertner en 3 maal
anaërobe rottingsbacteriën ; bij het varken 7 maal vlekziektebacillen, 5 maal
Streptococcen en 1 maal bact. coli ; bij het kalf 1 maal Streptococcen, 4 x bac.
ent. Gaertner en 1 x bact. coli.

In 49 gevallen werd een onderzoek van voedingsmiddelen (zoowel vleesch als
vleeschwaren) op voor den mensch pathogene micro-organismen verricht. In 12
gevallen konden microörganismen gekweekt worden, die als vermoedelijke oorzaak
der voedselvergiftiging konden worden beschouwd. 7 maal werden inagglutinabele
paratyphus B-bacteriën gekweekt ; 2 maal werd b. paratyphi B (Aertrijke) ge-
kweekt en 3 X bac. enteritidis Gaertner.

Bijna een 100-tal bacterieculturen werden ter nadere differentiatie opgestuurd.
Het meest werden colibacillen gevonden, ook zeer vaak Gaertnerbacillen, staphy-
lococcen, bac. mesentericus.

Het onderzoek van se- en excreta omvatte o. a. :
runderfaeces op paratbc.bacillen : 14 maal positief, 33 maal negatief, 1 maal
verdacht.

op distomumeieren, 1 maal positief, 7 maal negatief,
op coccidieën : 2 maal positief.

op wormeieren : 1 maal negatief,
runderurine op bac. renalis bovis : 6 maal positief, 1 maal negatief,
rundermelk op streptococcen : 19 maal positief, 40 maal negatief,
op Brucella Bang : 3 maal negatief.

Onder diverse onderzoekingen wordt vermeld, dat een aantal busjes lever-
pastei, busjes worst en busjes corned beaf, als gevolg van onvoldoende sterilisatie,
anaërobe bacteriën bleken te bevatten. Een stuk rookspek met carbolsmaak
bleek in de rookkast te dicht bij het hout te zijn gerookt waardoor de carbolsmaak
van het hout op het vleesch was overgegaan. In Amerikaansche lijnkoek konden
geen pathogene bacteriën worden aangetoond, terwijl eveneens het onderzoek van
materiaal, afkomstig uit een slagerswinkel, op paratyphusbacillen, negatief uit-
viel.

Het onderzoek van vleeschmeel (71 maal), technisch vet (38 monsters) en af-
valwater (25 maal) bracht geen pathogene kiemen aan het licht.

Pathologisch-anatomische en bacteriologische onderzoekingen werden verricht
bij een groot aantal ingezonden organen of deelen daarvan. Het humane gedeelte
omvatte 552 malen een path.anatomisch onderzoek.

Afzonderlijk wordt genoemd het miltvuuronderzoek ; dit was 3 maal positief
en 14 maal negatief. In 1 geval werd in plaats van miltvuur de verwekker van
maligne oedeem aangetroffen. De positieve anthrax-bevindingen hadden respec-
tievelijk betrekking op : milt en bloedig vocht om de larynx van een paard,
op de milt van een kalf en op milt en spier van een rund.

Het serologisch onderzoek vermeldt, dat 2 monsters bloed, afkomstig van kal-
veren, met negatief resultaat, op de aanwezigheid van paratyphusagglutininen
werden onderzocht. In een 4 tal gevallen werd het bloed van runderen, door middel
van de agglutinatie en de complementbindingsreactie met positief resultaat op
de aanwezigheid van Brucella-infectie onderzocht.

Tenslotte vindt men enkele rapporten en adviezen vermeld, die de veterinaire
fdeeling aan den Hoofdinspecteur uitbracht.

In een aantal bijlagen vindt men afgedrukt eenige wetenschappelijke onder-
zoekingen door de verschillende afdeelingen van het Centraal-Laboratorium ver-
richt.

In de N. R. Ct. van 11 Dec. j.1. verscheen van de N. R. Correspondent te Kopen-
hagen een beschrijving van de pluimveetentoonstelling te Kopenhagen. Bijzonder
opvallend is het, schrijft hij, dat een enorme collectie geslacht pluimvee aanwezig
is; alle dieren voorzien van het officieele regeerings-vleeschkeuringsstempel.

Denemarken heeft n.1. 2 maanden geleden een vleeschkeuringswet voor pluim-
vee ingevoerd, uitsluitend voor export-doeleinden. In steden, als b.v. Kopenhagen,
is de keuring, bij wijze van overgangsmaatregel, voor binnenlandsch gebruik nog
facultatief. Naar het bericht mededeelt, is zoo b.v. in Aarhuus de keuring, ook
voor stedelijk gebruik, verplicht.

Gekeurd wordt pluimvee boven 11 K G. gewicht, dus volwassen dieren. Voor-
namelijk wordt gelet op tuberculose, acute infectieziekten (typhus, cholera) en
tumoren. De keuring geschiedt door een insnijding te maken op een bepaalde
plaats van den buikwand, van waaruit men, dank zij de bijzondere ligging der
organen bij vogels, alle inwendige organen kan overzien. Zonder dat men iets
van den vogel behoeft te verwijderen, kan men longen, hart, lever, milt, nieren,
eierstok en darmen bekijken.

Terwijl men bij de slachting van groote dieren de ingewanden zoo snel mogelijk
verwijdert, streeft men er juist bij vogels naar niets te verwijderen, zelfs niet het
maag-darmkanaal. In ons land wordt de darm wel verwijderd, in Denemarken
wil men dat niet.

gesloten en het dier niet een cirkelrond stempel op den rug gemerkt. Elke poelier
heeft een geregistreerd nummer, zoodat later altijd te controleeren is, wie het
dier afgeleverd heeft. Vervolgens wordt het dier netjes opgemaakt en met den
rug naar boven in de exportkisten verpakt. Naar de correspondent mededeelt,
waren op de tentoonstelling groote hoeveelheden van dergelijke bouten (Rhode
Island Reds, witte Sussexkapoenen. Plymouth Rocks, enz.), versierd met linten
en groen, uitgestald.

De Deensclie industrie tracht echter ook nog op andere wijze afzet te krijgen voor
haar overtollig slacht-pluimvee. Zoo werd een groote stand ingenomen door een
firma, die pluimvee in bus fabriceert. Vanaf kuikens van 500 gram tot oudere
soephanen en kippen worden op allerlei manieren geconserveerd. Ook in Amerika
begint deze industrie van „canned chicken" vorderingen te maken.

De belangstelling voor het tafelpluimvee brengt ook mede een belangstelling
in het doelmatig slachten en opmaken van pluimvee. Zoo werden installatie\'s
vertoond om de dieren na het slachten te koelen en te modelleeren, terwijl kleine,
handige machientjes aanwezig waren, waarmede men de onderbeenen afknipt en
meteen de pezen uit de beenspieren trekt. Deze pezen in de kuitspieren van kippen
verbeenen n.1. spoedig na de eerste jeugd en zijn dan bij consumptie zeer onaange-
naam. Vandaar dat men tracht deze pezen, al of niet verbeend, uit de spieren te
verwijderen.

Behalve in Denemarken heeft men in de Vereenigde Staten sinds eenige jaren
een keuring op pluimvee ingevoerd met het oog op den export naar Canada, terwijl
Polen thans, met het oog op zijn export, een groot pluimveeslachthuis aan de
grens heeft opgericht.

In het ,,Maandblad voor Koeltechniek" van November j.1. kwam van de hand
van Ir. D. J. Mink een artikel voor over de bereiding van vlokkenijs of bladijs.
Na er op gewezen te hebben hoe sinds 1850 — toen het Dr. Gorrie, en later Bla-
kely, gelukte, ijs in blokvorm te maken door middel van cellen, hangende in
een pekelbad, — nog steeds de fabricage van blokijs overal geschiedt en de afnemer
nog steeds het blokijs in den gewenschten kleineren vorm moet brengen, deelt
Ir. Mink mede, dat in Amerika een andere methode van ijsmaking ingang schijnt
te vinden. Bij deze methode wordt het ijs continu op een draaienden, metalen
cylinder gevormd in een dunne laag van 3—6 m.M. dikte. De cylinderwand wordt
voortdurend gekoeld door koude pekel. Men heeft hier dus te doen met een con-
tinu-proces. Door middel van messen tracht men nu ijs van de trommel af te
schaven. Bij het begin van deze proeven, toen de trommels zuiver rond waren,
bleek het afschaven nog al met groote moeite gepaard te gaan.

De druk tegen de trommel moest groot zijn, waardoor een belangrijk krachtver-
bruik, terwijl de messen spoedig bot en versleten waren en het geproduceerde ijs
tamelijk nat en fijn gedrukt.

De leider van de ,,Flak Ice Corporation", Crosby Field, heeft deze moeilijk-
heid opgelost door het vervormen van den trommelmantel. Zoodra de vorm van
de trommel niet meer zuiver cylindrisch is, m. a. w. zoodra de doorsnede afwijkt
van den cirkel, springt het ijs los van den wand. Het aldus gefabriceerde vlokken-
of bladijs moet zeer voldoen.

Bij de behandeling van de begrooting in de Tweede Kamer, werd door den
Minister van Arbeid, Handel en Nijverheid, in antwoord op gestelde vragen,
medegedeeld dat hij over de kwestie der hooge keurloonen en slachtrechten en het
maken van een grooten winst door de keuringsdiensten met den Min. van Binnenl.
Zaken en Landbouw overleg heeft gepleegd, en dezen bereid heeft gevonden mede-
werking te zullen verleenen tot een verlaging van de keurloonen en slachthuis-
rechten.

Blijkens een mededeeling in de „Vee- en Vleeschhandel" van i Dec. j.1. hebben
Voor de Zwolsche rechtbank terecht gestaan 2 slagers uit Zwartsluis, die zich
aan een zeer ernstig vergrijp schuldig hebben gemaakt.

Eenige jaren geleden hebben zij n.1. een koe geslacht, die niet heelemaal goed
was. Het dier had z.g. „pokken" en dus liepen de slagers kans dat het vleesch
afgekeurd zou worden.

Er meldde zich een derde slager, die in de klieren van het beest sneed en van
meening was, dat het nogal meeviel. Hij wilde het vleesch wel koopen, mits het
eerst gestempeld was.

Verdachten hebben toen de geslachte koe in het waschlokaal van de slacht-
plaats verborgen en den volgenden dag een andere koe geslacht. Zij hadden afge-
sproken, dat wanneer de keuringsveearts kwam, één van hen deze mede zou nemen
naar een stal waar een ziek paard stond, zoodat de andere gelegenheid zou hebben
met het stempel van den keuringsveearts gauw het verborgen rund te stempelen.
Zooals werd afgesproken werd gedaan. De Officier van Justitie achtte deze feiten
zoo ernstig, dat hij tegen elke der verdachten 6 maanden gevangenisstraf eischte.

De gemeenteraad van Vlissingen heeft het voorstel van B. en W. tot het vast-
stellen van verordeningen en reglementen voor het openbaar slachthuis, dat zal
worden opgericht door de coöperatie van slagerspatroons en het verleenen van
een garantie voor een leening voor het stichten van een koelhuis, aangenomen,
zoodat Vlissingen een coöperatief slachthuis zal krijgen.

Bij de behandeling van de begrooting te Schiedam werd gevraagd naar den stand
der abattoirplannen.

In Delft is de voorbereiding betreffende den abattoirbouw zoover gevorderd,
dat binnen afzienbaren tijd daaromtrent de definitieve plannen kunnen worden
ingediend.

B. en \\V. van 1 \'la ar dingen hebben geen overwegend bezwaar om aan den aan-
drang van den raad te voldoen en op den kapitaaldienst een memoriepost voor
de stichting van een slachthuis in 1931 uit te trekken.

Zoowel te Arnhem als te Gendringen werd besloten tot verlaging van de slacht-
rechten en keurloonen. de Graaf.

Tweede Kamer ; Memorie van antwoord van den Minister van Binnel. Zaken
en Landbouw.

Ten aanzien van het middel van den heer van den Berg, genaamd „Matafto"
meent de ondergeteekende in de eerste plaats te moeten verwijzen naar het rapport
van Dr. 1\'renkel, Directeur van het Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinsti-
tuut, dat ter griffie ter lezing voor de leden ligt. Indien overigens „officieel\'\' proe-
ven zouden worden genomen, zou daarin reeds opgesloten liggen, dat zulks onder
strikt onbevooroordeelde leiding zou geschieden.

Intusschen dient bij het nemen van zoodanige proeven niet uit het oog verloren
te worden, dat de omstandigheden, noodig voor een doeltreffend onderzoek, niet
steeds gunstig zijn en dat hierbij met tal van factoren rekening dient te worden ge-
houden, zoodat niet op elk willekeurig tijdstip waardevolle experimenten op dit
gebied mogelijk zijn.

Hierbij is gedacht aan afnemende virulentie der smetstof, zooals men die bij
terugloopende epizoötiën kan waarnemen, maar vooral ook aan de onvatbaarheid,
die dieren voor längeren of korteren tijd kunnen hebben, als zij de ziekte doorstaan
hebben. Zouden zulke dieren voor proefneming gebruikt worden, dan is elke z.g.
gunstige conclusie eene niet juiste. Eventueele proefneming moet dan ook onder
strikt deskundige leiding staan. Feitelijk zou de ondergeteekende zich moeten stel-
len op het algemeen aanvaard wetenschappelijk standpunt — o. a. ingenomen
door het Internationale Veeziektenbureau en het in Augustus j.1. te Londen ge-

houden Internationaal Veeartsenijkundig Congres -—■ n.1., dat van Staatswege
proeven met z.g. geheimmiddelen niet genomen dienen te worden.

Wanneer hij dan ook, met het oog op hetgeen rondom deze aangelegenheid in
ons land heeft plaats gevonden, er toe zou besluiten, alsnog de gevraagde officieele
proefneming te doen plaats hebben, dan acht hij die, onder verwijzing naar hetgeen
opgemerkt is omtrent de omstandigheden, thans niet op haar plaats.

De meest geschikte plaats, om onder de meest gunstige omstandigheden derge-
lijke proefnemingen te doen, acht hij het bovengenoemd instituut, waar, behalve
het „Matafto" dan ook met andere z.g. specifieke middelen kan geëxperimenteerd
worden.

Ten aanzien van het ,,Matafto" heeft de ondergeteekende — en hier beantwoordt
hij tevens eenige leden die gevraagd hebben naar hoevele van die middelen door
het Departement een onderzoek is ingesteld — eraan te herinneren, dat in 1919
bij Kon. besluit een Staatscommissie inzake mond- en klauwzeer is ingesteld,
waarin, behalve ter zake deskundigen, ook vertegenwoordigers van den georgani-
seerden landbouw zitting hadden. Aan het slot van de opdracht der Staatscommis-
sie werd de vraag gesteld ,, welke waarde is te hechten aan verschillende in de laatste
jaren aangeprezen middelen ter voorkoming en genezing der ziekte?"

Om deze vraag te kunnen beantwoorden, is door de Staatscommissie een sub-
commissie uit haar midden aangewezen, met opdracht bedoelde middelen zoo
mogelijk aan een onderzoek te onderwerpen.

Deze subcommissie heeft van hare omvangrijke werkzaamheden een lijvig rap-
port uitgebracht, hetwelk, als bijlage V, aan het rapport der Staatscommissie is
toegevoegd.

Uit het rapport blijkt, dat belanghebbenden ruimschoots in de gelegenheid zijn
gesteld een of meer door hen aangeprezen middelen aan het oordeel der Staats-
commissie te onderwerpen, waarvan ook door velen gebruik is gemaakt.

De conclusie der commissie komt hierop neer, dat het onderzoek geen enkel
middel van waarde voor het voorkomen of genezen van mond- en klauwzeer heeft
opgeleverd. De vraag, of het onderzoek eenig nut heeft gehad met betrekking tot
het aan het licht komen van nieuwe middelen, die de gevreesde ziekte zouden klin-
ken bestrijden, wordt volmondig met „neen" beantwoord.

De Commissie ontraadt ernstig in den vervolge een onderzoek van geheim-
middelen, zooals dat is geschied, te doen plaatsvinden. Naar haar oordeel moet
men geen tijd en geld verspillen aan middelen, welke in het brein van den eerste
den beste zijn opgekomen en waarachter gewoonlijk uitsluitend de zucht zit, zich
ten koste van anderen te verrijken. Middelen, aan welker vinden een wetenschap-
pelijke basis ten grondslag ligt, zullen gaarne onderzocht worden en de Commissie
zinspeelt hier reeds op een eventueel mond- en klauwzeerinstituut.

Men zou nu nog hiertegen kunnen inbrengen, dat het toch ook mogelijk
is dat iemand, niet-wetenschappelijk ontwikkeld, bij toeval en door ervaring
een middel ontdekt. Ook aan dezen onderzoeker moet de gelegenheid gegeven
worden zijn middel te laten beproeven ; hij moet dan echter de samenstelling be-
kend maken, opdat de onderzoeker kan beoordeelen, of er termen voor een grondig
onderzoek aanwezig zijn. Wenscht hij zulks niet te doen, dan dient de Regeering
er zich niet mede in te laten. Wil hij zijn middel geheim houden, dan staat hem
toch te allen tijde de weg open, om door een particulier deskundige in de praktijk
zijn middel te laten toepassen, ten einde te kunnen bewijzen, dat het middel goed
werkt, en mocht dit onderzoek hem financieele offers kosten, dan zal het voordeel,
dat het middel hem daarna eventueel zal brengen, daar ruimschoots tegen opwegen.

Ten aanzien van een middel aangeboden door den heer van den Berg, moge
verwezen worden naar hetgeen de Commissie hieromtrent mededeelt op bladz. 19
van de Bijlage behoorende bij het Verslag der genoemde Commissie.

De indruk, die bij eenige leden schijnt te zijn gevestigd, als zoude aan het Depar-
tement niet steeds de noodige welwillendheid in acht worden genomen tegenover

hen, die middelen, ter voorkoming of genezing van mond- en klauwzeer meenen te
hebben gevonden, moet op onjuiste berichten daaromtrent zijn gegrond.

Zij, die zich aanmelden, teneinde bedoelde middelen aan te bevelen, worden
steeds welwillend ontvangen en in de gelegenheid gesteld, hunne mededeelingen
te doen.

Dat zij in den regel in hunne verwachtingen dienaangaande worden teleurgesteld,
vermits de betrokken dienst zich niet aangewezen acht om, in verband met het
advies der meergenoemde Staatscommissie, proeven met de aangeboden middelen
te doen nemen, sluit niet in eene minder welwillende behandeling.

Vanwege het Departement zijn nadien twee middelen beproefd n.1. een middel
genaamd ,,atafteen" en een ander geheimmiddel waaraan geen naam was gegeven.

Deze proefnemingen hebben plaats gehad onder leiding van een inspecteur van
den Veeartsenijkundigen Dienst, beide met absoluut ongunstig resultaat.

Afsluiting van een bepaalde boerderij of van een deel eener gemeente geschiedt
in den regel slechts, indien de uitbreiding van het mond- en klauwzeer nog zoo-
danig beperkt is, dat van de isolatie succes te verwachten is.

Bij sporadische gevallen wordt steeds de betreffende hoeve, eventueel met de
daarbij behoorende landerijen afgesloten.

Breidt de ziekte zich sterk uit, zoodat van afsluiting geen heil meer is te ver-
wachten, dan worden, zooals wellicht met de opmerking bedoeld wordt, onbesmette
gebieden voor den invoer van vee uit de besmette streken afgesloten, de z.g. af-
gesloten kringen. Uiteraard zijn deze steeds min of meer uitgestrekt.

Overigens is het ondergeteekende niet bekend, dat in den laatsten tijd geheele
gemeenten of complexen van gemeenten wegens het in die gemeenten vóórkomen
van mond- en klauwzeer zijn afgesloten.

Bij de Tweede Kamer is een ontwerp van wet ingediend tot het stellen van rege-
len betreffende het hebben van Röntgentoestellen en het in voorraad houden van
radio-actieve stoffen. Artikel 2 daarvan luidt:

1. Het is verboden een toestel, dat stralen voortbrengt, te hebben of radio-
actieve stoffen in voorraad te houden, zonder schriftelijke vergunning van Onzen
Minister.

2. Dit verbod is niet van toepassing op den fabrikant of handelaar, die een
of meer toestellen in voorraad heeft, mits hij die toestellen niet gebruikt om stralen
voort te brengen.

3. Een vergunning wordt slechts verleend, wanneer de stralen, die door
het toestel zullen worden voortgebracht, of de radio-actieve stoffen, die in
voorraad zullen worden gehouden, een geneeskundige, veterinaire, wetenschap-
pelijke of technische bestemming hebben.

4. Een vergunning wordt, wanneer de stralen op inenschen zullen
worden aangewend, ter voorkoming van gevaar, slechts verleend aan artsen,
tandartsen en tandheelkundigen, als bedoeld in de wet van 30 December 1926
(Staatsblad No. 454), die in zake het aanwenden van stralen, naar het oordeel
van Onzen Minister, of, indien krachtens artikel 6 bij Ons beroep is ingesteld,
naar het oordeel van Ons, voldoende waarborgen van bekwaamheid kunnen geven.

5. Onze Minister heeft de bevoegdheid, ter voorkoming van gevaar, aan een
vergunning voorwaarden te verbinden of de voorwaarden van een verleende
vergunning te wijzigen.

6. De bepaling van het eerste lid geldt onder bij algemeenen maatregel van
bestuur te stellen voorwaarden niet, indien de stralen van een zeer geringe spanning
of energie zullen zijn of indien radio-actieve stoffen in zeer geringe hoeveelheid
in voorraad worden gehouden.

Voor dit Congres, dat van 14—18 October 1931 te Parijs wordt gehouden heeft
zich op verzoek van het Fransche Congres-Bestuur een Nederlandsche Comité
gevormd. De onderwerpen, die op dit Congres worden behandeld, zijn in twee
groepen verdeeld n.1. die, waarover rapporten worden uitgebracht (24 pagina\'s
druk) en die, waarover slechts korte mededeelingen (2 pag. druk) zijn toegelaten.

Les Bruceloses humaines et animales; Le Lait, comme agent pathogène; Les
Carences minerales ; Les ultra-virus ; Les Helminthiases.

Korte mededeelingen zijn eveneens toegelaten over bovengenoemde onderwerpen
en bovendien nog over :

De leden ontvangen daarvoor de rapporten en de verschillende drukwerken
betreffende het Congres.

Het Nationaal Comité spreekt de hoop uit dat een groot aantal Nederlanders
als lid zullen toetreden en ook actief aan het Congres zullen deelnemen.

Zij, die als lid willen toetreden, worden uitgenoodigd zich aan te melden bij
den Secretaris, Dr. E. A. R. F. Baudet, Instituut voor Parasitaire- en Infectie-
ziekten, Biltstraat 168, Utrecht.

Nederlandsch Nationaal Comité van het 2e Congrès International de Pathologie
Comparée te Parijs van 14—18 October 1931.

Prof. Dr. L. de Blieck, Hoogleeraar aan de Faculteit der Veeartsenijkunde
der Rijks Universiteit te Utrecht, Voorzitter.

Prof. Dr. R. de Josselin de Jong, Hoogleeraar aan de Faculteit der Genees-
kunde der Rijks Universiteit te Utrecht, Onder-Voorzitter.

Prof. Dr. Joh^a. Westerdijk, Hoogleeraar in de Faculteit der Wis- en Natuur-
kunde der Rijks Universiteit te Utrecht.

Dr. E. A. R. F. Baudet, Conservator aan de Rijks Universiteit te Utrecht,
Secretaris.

Leden van het Nationaal Comité : Prof. Dr. H. C. L. E. Berger, Buitengewoon
Hoogleeraar aan de Faculteit der Veeartsenijkunde der Rijks Universiteit te
Utrecht; Prof. P. C. Flu, Hoogleeraar aan de Faculteit der Geneeskunde te Lei-
den ; Dr. H. S. Frenkel, Directeur van het Staats-Veeartsenijkundig Onder-
zoekings-Instituut te Utrecht ; Prof. Dr. E. Gorter, Hoogleeraar aan de Facul-
teit der Geneeskunde der Rijksuniversiteit te Leiden ; Prof. Dr. G. Grijns, Hoog-
leeraar aan de Landbouw Hoogeschool te Wageningen ; Dr. T. van Heelsbergen,
Chef van de Veterinaire Afdeeling van het Centraal Laboratorium ten behoeve
van de Volksgezondheid, te Utrecht ; Dr. M. R. Heynsius van den Berg, Direc-
teur van het Consultatie-Bureau voor lijders aan tuberculose, Amsterdam ; Dr.
J. van der Hoeden, Conservator aan de Rijks Universiteit, Utrecht; Dr. G.
Kapsenberg, Directeur van den Gezondheidsdienst te Groningen ; Dr. R. Korte-
weg, Hoofd van het Laboratorium Antonie van Leeuwenhoek-Huis te Amster-
dam ; Prof. Dr. E. C. van Leersum, Oud Hoogleeraar aan de Universiteit te
Leiden, Directeur van het Nederlandsch Instituut voor Volksvoeding te Amster-
dam ; Prof. Dr. J. J. van Loghem, Hoogleeraar aan de Faculteit der Geneeskunde
der Universiteit te Amsterdam ; Dr. L. F. D. E. Lourens, Directeur van de Rijks-
seruminrichting te Rotterdam ; Prof. C. F. van Oijen, Hoogleeraar aan de Facul-
teit der Veeartsenijkunde der Rijks Universiteit te Utrecht; Prof. Dr. H. M.
Quanjer, Hoogleeraar aan de Landbouw-Hoogeschool te Wageningen; Prof.
Dr. H. Schornagel, Hoogleeraar aan de Faculteit der Veeartsenijkunde der
Rijks Universiteit te Utrecht ; Prof. Dr. W. Schüffner, Hoogleeraar aan de Uni-
versiteit te Amsterdam ; Prof. Dr. F. van Slogteren, Directeur van het Labora-
torium voor bloembollenonderzoek te Lisse ; Prof. Dr. B. Sjollema, Hoogleeraar
aan de Faculteit der Veeartsenijkunde der Rijks Universiteit te Utrecht ; Prof.

Dr. W. Storm van Leeuwen, Hoogleeraar aan de Faculteit der Geneeskunde der
Rijks Universiteit te Leiden ; Prof. Dr. J. J. Wester, Hoogleeraar aan de Facul-
teit der Veeartsenijkunde der Rijks Universiteit te Utrecht; Prof. L. K. Wolff,
Hoogleeraar aan de Faculteit der Geneeskunde der Rijks Universiteit te Utrecht.

Het \'23e Ccngres zal gehouden worden te Delft op 7, 8 en 9 April. De 3e afdee-
ling (Geneeskundige Wetenschappen) zal in haar geheel vergaderen de 8e \'s mor-
gens ; de onderafdeelingen er van op de 9e \'s morgens. Voorzitter van de 3e afdee-
ling is Dr. L. S. Hannema, den Haag; van de onderafdeeling voor diergenees-
kunde is Voorzitter Dr. H. S. Frenkel, Utrecht.

Wie als lid, of als tijdelijk lid wil toetreden, kan zich wenden tot den ien Alg.
Secretaris : Dr. D. Coelingh, Regentesselaan 2 te Bussum.

Het Bestuur der veterinaire faculteit van Unitas-Studiosorum Rheno-Trajectina
heeft zich als volgt samengesteld :

B. Stonebrink, Praeses ; H. H. J. Frederiks, Ab-actis, J. v. Scorelstraat 65,
Utrecht ; Samadiman, Fiscus ; L. Hoedemaker ; A. m. Huizinga.

e. Vroom, op proefschrift getiteld : Dermanyssus avium en haar beteekenis voor
de overbrenging van vogelcholera.

F". Lubberink, Pharmacologische en therapeutische proeven met tetrachloor-
aethyleen bij honden en zilvervossen.

Sergent, de leider van het Instituut-Pasteur in Algiers verstaat de kunst
om een jaarverslag samen te stellen, dat in vele opzichten tot voorbeeld strekken
mocht. In niet meer dan 33 bladzijden wordt een overzichtelijk beeld gegeven
van de verrichtingen in zijn instituut, waaruit duidelijk blijkt hoe veel en belang-
rijk werk is verricht.

Bij den mensch werden twee vormen van Leishmaniase waargenomen, de zoogen.
Orientbuil bij volwassenen en een vorm bij jeugdige personen, die waarschijnlijk
geïnfecteerd worden door honden, welke in groot aantal lijden aan viscerale Leish-
maniase. Voor de diagnostiek is de zoo eenvoudige formaline-geleficatieproef van
het serum van groot nut gebleken.

Een uitgebreid onderzoek heeft aangetoond, dat het Algerijnsche schaap niet
geinfecteerd is met B. melitensis, dus geen rol speelt in de epidemiologie van de
maltakoorts.

In 4 jaren zijn in Algiers, met in het algemeen gunstig resultaat, 3598 kinderen
geënt met B. C. G. ; de behandeling geschiedde per os.

Bij de runderen heeft men te doen met 5 verschillende vormen van piroplasmen,
van welke 4 ernstige verliezen veroorzaken. Goede gevolgen werden gezien van
vaccinatie met levend virus.

Ter bestrijding van de hondsdolheid is met gunstig resultaat gebruik gemaakt
van een onschadelijk formaline-vaccin om honden praeventief te immuniseeren.
Ook bleek het nut te hebben voor de behandeling van gebeten dieren.

Varkenspest zou men goed gevolg bestreden zijn met een antipestserum, waar-
van de aard niet nader wordt vermeld.

Zeer aanbevelingswaardig heet de enting met geformalineerd virus volgens
Vallée, Carré en Rinjard tegen mond- en klauwzeer.

Het instituut verrichtte bovendien 9792 routine-onderzoekingen op medisch,
diergeneeskundig of landbouwkundig gebied en entte 2229 personen tegen lyssa.

Aanwezig 14 leden en 1 toekomstig lid. Ter sprake kwam weder de „polikli-
nieken"-kwestie. Na nog eenige discussie werd thans de zaak definitief afgedaan
met het aannemen (met algemeene stemmen) van de volgende motie :

,,De diergeneeskundige kring Amsterdam (omvattende nagenoeg alle collega\'s
te A. en onmiddellijke omgeving woonachtig), gehoord de uitvoerige discussies
over de wijze waarop in Amsterdam diergeneeskundige poliklinieken worden
aangekondigd en gexploiteerd,

spreekt haar sterke afkeuring uit over het feit, dat deze aankondigingen en
exploitatie rechtstreeks schaden de belangen der aldaar bonafide practiseerende
collega\'s in \'t bijzonder en van den geheelen veterinairen stand in het algemeen,

Zij besluit deze motie van afkeuring ter kennis te brengen van alle leden onzer
Maatschappij, door middel van publicatie in het tijdschrift voor Diergeneeskunde,
en gaat over tot de orde van den dag".

Collega Folmer demonstreerde een narcose-apparaatje voor kleine huisdieren,
dat door hem naar een gangbaar model vervolmaakt is.

Hierna demonstreerde collega Gajentaan eenige zeer interessante en goed ge-
slaagde Röntgenfoto\'s, gemaakt door hem met zijn metalix toestel.

Aanwezig 11 leden en 1 cand. lid. Deze avond werd besteed aan z. g. vrije mede-
deelingen.

Collega Floiiil opende deze serie met eenige uitgewerkte mededeelingen over
Scirrhuscarcinoom van de uterus van het rund.

Collega v. Woerden opende discussie\'s over de kwestie of het vervoer van zoo-
genaamde doodtrekkers (nuchtere kalveren van 1—7 dagen oud) is toegelaten
in den zin der wet.

Collega Flohil vroeg inlichtingen inzake te nemen maatregelen bij ongewenschte
dekking van ras- of luxe honden.

Collega Frankenhuis vroeg aandacht voor zijn briefwisseling met den Minister
over een voorbehoedende enting bij mond- en klauwzeer, welk relaas spr. gaarne
had opgenomen gezien in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, hetgeen door de
Redactie hem was geweigerd.

Collega Folmer demonstreerde een praeparaat Röntgenfoto van een corpus
alienum in het thoracale gedeelte van de oesophagus van een Schotsche terrier.
Collega R. H. van Gelder, deelde mede dat gebleken is, dat van bedrog geen
sprake kan zijn, als na de tuberculinatie bij runderen het oog direct wordt uit-
gespoeld, zoodra de dierenarts de stal verlaten heeft. Tevens deed deze collega
nog mededeelingen over Catadin, hetwelk inderdaad bacteriedoodende werking
bezit, zooals spr. uit door hem genomen proeven is gebleken. Spr. demonstreerde
eenige door hem aangelegde culturen op agarplaten.

Op al deze mededeelingen volgden geanimeerde discussie\'s, zoodat wegens het
vergevorderde uur de Voorzitter de vergadering moest sluiten, verdere mededee-
lingen uitstellende tot een volgende maal.

Het is jammer dat deze laatste kringvergadering niet meer leden heeft kunnen
trekken, daar ze toch wel beter verdiend had. Op vrije mededeelingen zijn de
discussie\'s des te vruchtbaarder als er heel veel leden aanwezig zijn, des te meer
deskundige meeningen kunnen over een bepaald onderwerp worden geuit.

Wij ontvingen het programma van de 46e internationale tentoonstelling van
hoenders, watervogels, duiven, konijnen en pelskonijnen. De tentoonstelling zal
worden gehouden te den Haag in de gebouwen van het Kon. Zoölog. Genootschap
(Dierentuin). Door verbouwing is de ruimte daar veel verbeterd ; tevens worden

hoogstens 3600 nummers ondergebracht ; een en ander zal de tentoonstelling
ten goede komen.

De dagbladen berichtten eenigen tijd geleden dat Prof. Dr. Keesom te Leiden
benoemd was tot Voorzitter van het Institut International du Froid te Parijs.

Wij kunnen daaraan thans toevoegen, dat Prof. C. F. van Oijen te Utrecht
werd benoemd tot vice-President van de Ille Internationale Commissie uit dit
Instituut, n.1. de commissie voor ,.Biologie, Hygiëne et Mcdecine".

Prof. Frick f. Op 13 Dec. 1930 overleed op 70-jarige leeftijd Geh. Regierungs-
rat. Prof. Hermann Frick, Direktor der Chirurgischen Klinik der Veeartsenijk.
Universiteit te Hannover. Door zijn werken over Chirurgie was Frick ook bij de
Nederlandsche dierenartsen wel bekend. Vb.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan, die op 1 Nov. nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 2234 (3178) eigenaars, waarvan in Groningen bij 141
(197) eig. ; Friesland bij 675 (1644) ; Drenthe bij 84 (73) ; Overijsel bij 312 (173) ;
Gelderland bij 392 (266) ; Utrecht bij 222 (58) ; Noordholland bij 116 (578) ; Zuid-
holland bij 137 (149) ; Zeeland bij 31 (14) ; Noordbrabant bij 119 (26) ; Limburg
bij 5 eig.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : (331 gevallen bij 7
eig.), waarvan in Groningen (258 bij 3 eig.) ; Friesland (1) ; Drenthe (42 bij 2 eig ) ;
Noordholland (30 bij 1 eig ).

Rotkreupel bij schapen : 32 gevallen bij 5 eig. (561 bij 21 eig.), waarvan in Gronin-
gen 6 bij i eig. ; Friesland 22 bij 3 eig. (417 bij 11 eig.) ; Drenthe (6 bij 2 eig.) :
Utrecht (43 bij 1 eig.) ; Noordholland (95 bij 7 eig.) ; Zuidholland 4 bij 1 eig.

Anttirax : 54 gevallen bij 53 eig. (2 bij 2 eig.), waarvan in Groningen 4, waarbij
i varken, bij 4 eig. ; Friesland 8 bij 7 eig. ; Drenthe 2 (varkens) bij 2 eig. ; Overijsel
5, waarbij 2 varkens, bij 5 eig. ; Gelderland 11 bij 11 eig. (2 bij 2 eig.); Utrecht 9
bij 9 eig. ; Noordholland 3 bij 3 eig. ; Zuidholland 4 bij 4 eig. ; Noordbrabant 5,
waarbij 1 varken, bij 5 eig. ; Limburg 3 bij 3 eig.

Dr. G. Leurink : belast met de waarneming der betrekking van Hoofd van
den Burg. Veeartsenijk. Dienst, tijdens het verlof naar Europa van het Hoofd
van den Dienst J. L. van Eck.

H J. M. Valois, gouv. veearts, wegens volbrachten diensttijd op verzoek eervol
ontslagen uit \'s Lands dienst.

Benoemd : tot dierenarts bij de Prov. keuringsdienst van Waren te Leeuwarden
J. Bosma.

Wat nu de abattoir-cijfers in ons land betreft, deze toonen over
het algemeen een stijgende lijn. De cijfers van vóór 1900 zijn nog
weinig betrouwbaar, maar na 1900 begon er meer teekening in
den toestand te komen. Zoo geven de cijfers van het slachthuis
te Amsterdam tusschen 1904 en 1918 een stijging te zien van £
15 tot 22.47 % ^v00r runderen en van 0.11 tot 0.24 % voor kal-
veren. Merkwaardig is hierbij te zien, dat van 1905 tot 19Ö9 de
cijfers laag bleven, hetgeen voor een deel allicht verband houdt
met het destijds heerschende bestrijdingssysteem Lovink-Poels,
terwijl in 1912 een hoogtepunt voorkwam van 24.74 % voor run-
deren. Tusschen 1912 en 1918 was er een gestadige daling van het
procentcijfer. Later liepen de cijfers op tot 45.4 (1927) en 41.25
(1928).

In Leiden werd een stijging tusschen 1904 en 1925 waargenomen
van 32.62 tot 40.39 %. In Rotterdam in hetzelfde tijdsverloop van
10—16 %. In Utrecht van 13—17.5 %. In Groningen tusschen
1904 en 1930 van 12.80 — 13 %. In Nijmegen daalde het percentage
tusschen 1903 en 1908 van 8.13—5.77. Merkwaardig is het verschil
tusschen \'s Gravenhage, waar het percentage tusschen 1906 en
1908 steeg van 3.3—3.55, in Delft van 5 tot 8, in Schiedam van
2.45—6 en andere kleinere steden in Zuid-Holland, waar het per-
centage schommelde tusschen 1.3 (Gouda 1906) en 14 % (Vlaar-
dingen 1904), terwijl in 1*926 het percentage voor Zuidelijk Zuid-
Holland werd opgegeven als 21.73 % en voor het Noordelijk ge-
deelte 24.66 %.

Inderdaad wekken deze cijfers den indruk van een gestadig
voortschrijden der ziekte, soms afgewisseld met vrij groote sprongen
naar boven, althans in Zuid-Holland, terwijl Groningen en Gelder-
land een zoodanig beeld niet te zien geven. Moeten wij daaruit nu
de gevolgtrekking maken, dat de tuberculose in onzen veestapel
voortdurend verder groeit, zoodat binnen afzienbaren tijd de 100%
zal zijn bereikt? In de eerste plaats hebben wij ons bij de beant-
woording dezer vraag voor oogen te houden de meer geperfection-
neerde keurings- methoden, terwijl ook na het in werking treden
der vleeschkeuringswet meer uniformiteit in de vleeschkeuring werd
betracht. Een deel van de stijgende tuberculoselijn moet dus stellig
op rekening gesteld worden van het feit, dat in den loop der eerste
twee decenniën dezer eeuw een aantal gevallen aan de aandacht
ontsnapten, die in het derde aan het licht werden gebracht. En

het overige deel dan, wijst dat op stijging van het tuberculose per-
centage? Als wij deze vraag bevestigend durven beantwoorden, dan
doemt onmiddellijk een andere vraag op, n.1. deze : Waarom in
de 20ste eeuw zulk een merkbare stijging en waarom niet in vroeger
eeuwen? Waarom werd in vroeger eeuwen de 100 % niet bereikt?
En als die ooit bereikt is, waarom ging de ziekte, die steeds voort-
woekert, dan weer terug? Toch zeker niet, omdat de hygiënische
omstandigheden in vroeger eeuwen zooveel beter waren dan thans.
De schommelingen in het percentagecijfer zijn stellig afhankelijk
van velerlei bekende en onbekende factoren, waarop ten Hoopen
(Groningen) doelde. Zij zeggen ons niets ten aanzien van de vraag,
of de ziekte zich in de naaste toekomst geweldig zal uitbreiden of
niet.

Als echter iets ons den juisten kijk op den stand en den gang der
tuberculose als ziekte kan ontnemen, dan zijn het wel de tubercu-
linaties en haar waardeering. Reeds vóór 1900 werden in Zuid-
Holland tuberculinaties verricht met ontstellende uitkomsten. Ik
zelf verrichtte tusschen 1885 en 1897 tuberculinaties in de omgeving
van Leiden, waarvan de uitslag was 70 % reacties en meer. En dat
in veestapels, die overigens van gezondheid blaakten en waarin nooit
of slechts sporadisch een geval van tuberculose als ziekte voorkwam
gedurende de 12 jaar, die ik in die sterk besmette omgeving als prac-
ticus doorbracht. Ook onder leiding van den toenmaligen districts-
veearts Lameris werden tuberculinaties verricht in die omgeving,
waarvan er een beschreven is in dit Tijdschrift, jg. 1900. Het be-
trof een groote hoeve in Zuid-Holland met een aantal van 76 stuks
rundvee (met inbegrip van 14 pinken en 5 kalveren), welke een
reactie-percentage van 52 % te zien gaven. Van het jonge vee
beneden 3 jaar reageerde slechts een enkele boven 40° C., zoodat
voor het volwassen vee het percentage op ± 70 kwam bij de eerste
proef in April 1898. Lameris noemde het gunstig reageeren van
het jonge vee zeer opmerkelijk, aangezien de jeugdige dieren met
melk van reageerende koeien waren of werden gevoed en uierge-
breken daarbij dikwijls voorkwamen, welke echter grootendeels
aan streptococcen-infectie moesten worden toegeschreven. Na een
halfjaar werden de dieren andermaal getuberculineerd en ziet, toen
reageerden 15 stuks van de vroegere reageerders niet meer. Zij waren
vermoedelijk \'s zomers in de weide genezen. Ziekteverschijnselen
kwamen overigens niet voor en Lameris trok de wijze slotsom, dat
men runderen, welke eenmaal reageerden, niet onvoorwaardelijk
mag veroordeelen. Hebben wij nadien betere inzichten gekregen?

Tien jaar later maakte Dr. A. ten Sande (den Haag) melding
van een geval uit dezelfde streek (Warmond), waar een veehouder
sedert vele jaren met tuberculose in zijn veestapel te kampen had
gehad, maar waar het in het najaar van 1908 (onder het systeem

Lovink-Poels) gelukt was den rundveekoppel nagenoeg vrij van
die ziekte te verkrijgen. Er bleef echter een rund achter, dat aan
open tuberculose bleek geleden te hebben, met het resultaat, dat
de kalveren (n stuks) besmet werden, die alle buitengewoon achter-
lijk in groei waren en nagenoeg alle veel hoestten. Zij werden ge-
slacht en bleken alle aan tuberculose te lijden, n.1. 7 aan gesloten
vormen (lymphklieren) en 6 aan open vormen. Zeker een ernstig
geval, maar welke factoren werkten hier mede tot het ongunstig
resultaat? Verzwakking van het weerstandsvermogen door uiter-
lijke omstandigheden? Erfelijke voorbeschiktheid?

Terzelfdertijd had de Lonnekersche proef, onder leiding van Dr.
Poels, plaats. Van 96 kalveren, gedurende 4 maanden gevoed met
rauwe ondermelk, reageerde 75 %.

Mede terzelfdertijd deed Dr. Overbeek (toen districtsveearts
te Groningen) te Ruinerwold een overeenkomstige ervaring op.
Van 14 eigenaars werden 297 runderen aan de tuberculineproef
onderworpen en daarvan reageerden er 41, d. i. ^ 14 %• Geen erg
besmet centrum dus. Maar van 73 halfjarige kalveren reageerde 11
(boven 40° C.) niet minder dan 38, d. i. ± 56 %. Waarschijnlijk
waren zij besmet door ongepasteuriseerde centrifuge-melk. Maar
toen Dr. Overbeek dit alarmeerend resultaat ging vergelijken met
de slachthuiscijfers, stond hij voor een raadsel. Uit de gevolgde ge-
dachtenwisseling met Dr. Markus bleek, dat bij ^-jarige gras-
kalveren wel meer tuberculose wordt gevonden dan bij vette en
nuchtere kalveren, maar daarmede was het raadsel niet opgelost.
Want zelfs in het meest besmette centrum (Leiden) vond men in
den regel niet meer dan hoogstens 3 % tuberculose bij graskalveren,
terwijl bij uitzondering (in 1908) eenmaal 6 % werd gevonden.

Dr. Markus erkende toen reeds, dat door tuberculinatie veel
meer gevallen aan het licht worden gebracht dan door de vleesch-
keuring. Macroscopisch onzichtbare haardjes in lymphklieren of
latente bacillen kunnen voorkomen bij oogenschijnlijk gezonde
dieren. M. a. w. de bacillen zijn wel aanwezig, maar zij doen geen
kwaad. (Lymphoïd stadium volgens Bartel—Bacillendragers).

De bacillen worden vaak in de mesenteriale lymphklieren terug-
gehouden, zonder hierin macroscopisch zichtbare laesies teweeg te
brengen. Zoo vond Joest epitheloïde cellen en reuzencellen in
macroscopisch normale lympklieren.

Mij dunkt, hiermede is het raadsel voldoende opgelost. Dr.
plcard stelde het aantal, waarmede de tuberculinatie-cijfers de
keuringscijfers overtreffen, op 36 %, hetgeen ik zonder meer aan-
neem, maar voor kalveren is dit verschil zeker veel en veel grooter.
Want zooals het te Ruinerwold en op honderden andere plaatsen
ging en vermoedelijk alle eeuwen door is gegaan, zoo gaat het he-
den ten dage nog en desniettemin groeien jaarlijks duizenden kal-
veren op tot gezonde koeien. Wij weten niet, hoe het met die 38

kalveren te Ruinervvold verder is gegaan, maar de mogelijkheid is
niet uitgesloten, dat zij alle tot gezonde koeien zijn opgegroeid,
waaraan nooit eenig ziekteverschijnsel werd ontdekt.

Prof. de Jong (Leiden) zeide het toen reeds : ,,Het lichaam is
niet weerloos tegen de ziekte. Hoe meer weerstandbiedend het
lichaam is, des te minder invloed zal de ziekteoorzaak kunnen
uitoefenen."

En verder : „Elke infectie geeft nog maar geen duidelijke tuber-
culose. Op grond van verschillende vondsten bij lijkopeningen
mag men aannemen, dat verreweg het meerendeel der menschen
wel eens een tuberculose-infectie opdoet, zonder dat men iets van
ziekte merkt. De door de infectie bewerkte veranderingen zijn
dan ongemerkt genezen, want tuberculose kan genezen". Geluk-
kig kunnen wij dit ook van het rundvee zeggen en wij mogen er ge-
gerust aan toevoegen, dat zij in verreweg het grootste aantal ge-
vallen geneest, of althans geen hinder van beteekenis veroorzaakt.
Daarom gaf S. Broersma (Franeker) blijk van een echt practischen
en nuchteren kijk op de werkelijkheid, waar hij zegt : „Het komt
mij zoo voor, dat de tuberculose bij het rundvee wel een zeer
goedaardig verloop heeft. Heel dikwijls treft men de ziekte bij
slachtkoeien en secties aan, zonder dat men ooit van klachten
gehoord heeft. Het aantal gevallen, dat een dier, ziek zijnde,
onder behandeling komt wegens tuberculose, is zeer gering. Men
krijgt zoo vaak den indruk, dat de tuberkelbacil een saprophy-
tisch bestaan voert". En wat daar verder volgt in het „Tijdschrift
voor Diergeneeskunde" van i Februari 1925.

Men denke hierbij ook aan de immuniseerde werking der jeugd-
besmetting, die vroeger reeds bij de dierenartsen ingang vond en
aanleiding gaf tot immunisatieproeven (von Behring, Koch-
Schütz, Klimmer, Thomassen e. a.), welke thans weer op den
voorgrond traden door Calmette-Guérin. Al die proeven bedoelen
door aanwending van verzwakte bacillen het lichaam meer weer-
standbiedend te maken tegen de natuurlijke infectie. In de prak-
tijd van het dagelijksch leven gebeurt echter principieel hetzelfde
bij mensch en dier door onverzwakte bacillen, welke alleen ziekte
veroorzaken, als het weerstandsvermogen beneden een zekere
fatale grens is gedaald. Is het natuurlijk weerstandsvermogen vol-
doende, dan is hun werking niet ziekmakend, maar immuniseerend.
Dat was ook de quintessence van het betoog van Guérin in 1924
te Utrecht.

En daarom maken op den nuchteren deskundigen beschouwer
de alarmeerende uitslagen der tuberculinaties weinig indruk. Zij
zeggen ons niets, dan dat in het reageerende lichaam hoogstwaar-
schijnlijk tubercelbacillen voorkomen, maar of zij daar latent ver-
blijven of schade aanrichten en hoe groot die schade dan is, daarvan
vermelden zij niets. Dit standpunt wordt ook ingenomen door

Prof. von üstertac te Berlijn en zijn medewerker in Pruisen, Dr.
Scharr te Berlijn. En Dr. Rautmann, hoofd van den tuberculose-
bestrijdingsdienst in Saksen, is van gelijke meening. Volgens hem
wijst de tuberculine-reactie slechts op een veranderd vermogen
van het dierlijk lichaam, hetwelk zich openbaart door overgevoe-
ligheid voor gifstoffen of een verschijnsel is van verhoogd weer-
standsvermogen.

De feiten bewijzen zulks meer dan overvloedig. Het verslag over
1921/22 van den Frieschen gezondheidsdienst geeft aan, dat het
aantal reactiedieren onder de koeien bedroeg 46 %, terwijl daar-
entegen het aantal gevallen van open tuberculose onder 36.456
onderzochte runderen slechts 106 bedroeg, d. i. nog geen 3 op
1000 ; of bijna 1 op 150 reactiedieren.

Er is dus geen aanleiding, om op grond van tuberculinatiecijfers
sombere voorspellingen te doen. Ook de aard en het wezen der
ziekte geven daartoe geen aanleiding. En een profetie aangaande
geweldige uitbreiding in de naaste toekomst in vrij zeker te beschou-
wen als veel andere, die gelukkig nooit uitgekomen zijn.

Aan de cijfers der keuringsdiensten is zeker meer waarde te hech-
ten en daaromtrent kan ik mij van heeler harte aansluiten bij den
wensch van Dr. S. G. Zwart (toen Hilversum), die in 1920 wees
op het groote belang van een uniforme, wetenschappelijke statistiek
der keüringsbevindingen. Deze zou ons een groot eind in de goede
richting kunnen helpen en alle subjectieve opvattingen en beschou-
wingen overbodig kunnen maken. In de jaarverslagen van den V. D.,
die zulk prachtig materiaal bevatten omtrent vraagpunten als het
onderhavige, is deze uniformiteit nog niet geheel verkregen.

Natuurlijk zal men ook bij de beoordeeling der slachthuiscijfers
met het feit moeten rekenen, dat deze geen zuiver, maar een ver-
groot beeld, weergeven van den werkelijkcn toestand in den
levenden veestapel. Ten eerste, omdat het slachtvee over het geheel
genomen ouder is dan het bedrijfs- en fokvee, en ten tweede omdat
zich daaronder bevindt het uitschot van den veestapel.

Het tweede verschilpunt, betreffende de gevaarlijkheid der
reactiedieren, houdt verband met het voorgaande.

De gevaarlijkheid is toch in de eerste plaats afhankelijk van het-
geen door de tuberculinatie in werkelijkheid wordt aangewezen.
En dat is, practisch gesproken, niet veel. Na aftrek van een klein
percentage miswijzingen wordt door de tuberculinatie aangewezen
een groot conglomeraat van open en gesloten vormen van tuber-
culose, al of niet clinisch waarneembaar, benevens de eenigszins
geheimzinnige verspreiders van smetstof zonder eenig verschijnsel
van ziekte, die wij dus tot de bacillendragers mogen rekenen.
Rekenen wij deze laatste ook tot de open vormen, of laten wij ze
geheel buiten beschouwing, dan wordt de gevaarlijkheid der rea-

geerders (R.) bepaald door de verhouding tusschen de open en ge-
sloten vormen. De stelling : „Alle R. zijn gevaarlijk voor de om-
geving" is dus even onjuist als b.v. deze : „Alle Javanen zijn ge-
vaarlijk, omdat er een zeker percentage amokmakers onder voor-
komt of kan voorkomen, als de omstandigheden daartoe aanlei-
ding geven". Het percentage gevaarlijke individuen is in beide
gevallen klein.

Alle becijferingen van vroeger en van later bevestigen dit. Zelfs
in Friesland is het percentage klein, zooals reeds met een enkele
becijfering werd gereleveerd ; in de roodbont-districten is de ver-
houding vanzelf nog gunstiger. Zoo werden in Cuijk in 1928 van
230 veehouders 1552 runderen onderzocht. Van de 954 runderen
boven 2 jaar reageerden 87 stuks positief en daaronder was 1 rund
lijdende aan open tuberculose. Van 449 onderzochte runderen te
Haps reageerden 71 stuks positief en daaronder kon geen enkele
open lijder worden ontdekt. Te Ulicoten reageerden van 512 run-
deren boven 2 jaar 242 stuks, d. i. 47.26 %. En ook daaronder
werd blijkbaar geen enkele open lijder gevonden.

Te Stramproij en omgeving (in 1900 reeds genoemd het meest
besmette centrum van Limburg) werden 465 runderen boven 2 jaar
onderzocht, waarvan 62 positief reageerden en ook daaruit kon
slechts i lijder aan open tuberculose worden opgespoord. Uit bijna
alle provinciën kwamen de laatste jaren rapporten van hooge
procentcijfers, verkregen bij tuberculinatie, terwijl de eigenaren
nooit een spoor van ziektebij hunne veekoppels ontdekten. Dit
moet toch tot nadenken stemmen en daarom maakt het een eenigs-
zins vreemden indruk, nog steeds als wenschelijkheid te hooren
uitspreken, dat alle R. dieren onschadelijk moesten worden ge-
maakt, hetzij door blokkade of op andere wijze. (In Californië
is men er nu sedert een paar jaar weer toe overgegaan alle „reac-
tors" af te slachten). En als men in het jaarverslag van den V. D.
over 1927 leest, dat van de kalveren der aangesloten veehouders
bij „De Eersteling" (Noord-Holland) slechts enkele positief reageer-
den, en dat het mocht gelukken de betrokken veehouders er toe te
brengen deze reactiedieren te doen slachten", dan vraag ik mij af,
of deze maatregel in het algemeen wenschelijk zou zijn of niet en
ik ben geneigd deze vraag ontkennend te beantwoorden. In het
rapport wordt verder niet vermeld, of bij deze kalveren eenig
ziekteverschijnsel na slachting werd waargenomen. En al ware
dit wèl het geval geweest, dan mogen wij toch, op grond van over-
vloedige ervaring, vaststellen dat de genezingskansen onder gun-
stige omstandigheden vele malen grooter zijn dan die van ziek
worden en sterven.

Met het oog daarop is dan ook de wijze maatregel ingevoerd van
Rijkswege, om R. dieren beneden 2 jaar op de hoeven en niet in
de ooren te merken.

Van honderduizenden R.dieren met gesloten tuberculose kan dan
•ook worden gezegd, wat Dr. Picard er van zegt, n.1. dat men er
geruimen tijd mee kan rfcwboeren ; dat zij zonder belangrijke prijs-
vermindering en gretig voor verschillende doeleinden in den bin-
nenlandschen handel worden aangekocht ; en dat bij slachting
meestal slechts geringe ziekelijke afwijkingen worden gevonden,
zoodat eventueele afkeuring zich tot een enkel orgaan van geringe
handelswaarde beperkt in verreweg de meeste gevallen. ,,Practisch
is de hierdoor veroorzaakte schade dan ook zeer gering ; vele
veefondsen en onderlinge, zoowel als algemeene slachtvee-verzekering
Maatschappijen nemen de reactiedieren zonder eenige premiever-
hooging op". Het spreekt daarbij vanzelf, dat de 36 % R.dieren,
bij welke na slachting geen enkele afwijking wordt gevonden, het
resultaat nog gunstiger maken.

Nu kan grif worden toegegeven, dat het percentage open vormen
tot geslotene iets ongunstiger is dan tot hiertoe bekend werd. Zoo
constateerde Dr. J. Staal (Assen) in 1927 uitbreiding van het
aantal tuberculose gevallen in Drente door aankoop van Friesch
vee. Onder de aangekochte melkkoeien waren niet zelden open
lijders, wat speciaal gebleken is, sinds regelmatig sputum, melk
enz. op tubercelbacillen werden onderzocht. M. a. w. hoe meer en
hoe nauwkeuriger men onderzoekt, hoe meer men vindt.

Maar men moet niet de 1\'out begaan, in dit opzicht de slachthuis-
cijfers als maatstaf aan te leggen, want dan zou men b.v. voor Zui-
delijk Zuid-Holland, waar in 1928 van alle bij slachting waarge-
nomen tuberculosegevallen 80.6 % tot de gesloten en 19.4 % tot
de open vormen behoorden, tot verkeerde gevolgtrekkingen komen.

Het gevaar van de gesloten vormen zit in het „open" worden.
De mogelijkheid daarvan moet worden toegegeven, al is deze uit-
gang betrekkelijk zeldzaam.

De gang van het ziekteproces zal wel zijn zooals Dr. Poels
hem in 1916 schilderde, dat de open tuberculose bij het rund in
de groote meerderheid der gevallen het eerst ontstaat in de longen
en dat de darm-, uterus- en uiertuberculose eerst dan tot ontwik-
keling komen, wanneer de open longtuberculose reeds langen tijd
bestaan heeft. De primaire longtuberculose, langs aërogenen weg
ontstaan, is de meest gevaarlijke. De secondaire vorm, langs
haematogenen weg ontstaan, kan miliair-tubercels in het intersti-
tieele weefsel te voorschijn roepen, maar deze vorm van long-
tuberculose begint uit den aard der zaak met gesloten te zijn ; wijl
de haardjes aanvankelijk niet in verbinding staan met de bronche-
olen en alveolen. Deze gesloten vorm kan open worden, dat moet
in theorie worden toegegeven, al is het zeker niet gemakkelijk te
bewijzen. Het omgekeerde, n.1. het overgaan van open vormen
in geslotene, is gemakkelijker te bewijzen of althans aannemelijk te
maken. Alle tuberculeuze aandoeningen van retropharyngeale,

bronchiale, mediastinale en mesenteriale lymphklieren zonder cor-
respondeerende aandoeningen der slijmvliezen wijzen op het ge-
sloten worden van oorspronkelijk open vormen. Tenzij men wil
aannemen, dat de bacillen de slijmvliezen van respiratie- en diges-
tie-tractus hebben gepasseerd, zonder daarin eenige laesie te heb-
ben terweeggebracht, een gang van zaken, die althans voor de
darmen veel aannemelijks heeft. De statistieken van Dr. Poels
waren daaromtrent zeer leerrijk. Van 516 dieren met gesloten
tuberculose waren in maal de mesenteriale lymphklieren aange-
daan en van 1158 gevallen van open tuberculose waren 1140 maal
de longen aangedaan en slechts 1 maal de darmen (zonder longen).
Dat lichte graden van open longtuberculose evengoed bij het rund
als bij den mensch kunnen genezen, zal wel niet aan twijfel onder-
hevig zijn. En de residuen daarvan in bronchiale en mediastinale
lymphklieren doen bij beiden in den regel weinig of geen kwaad.
Zoowel bij het rund als bij den mensch zullen een gezond levens-
régime, krachtige voeding en wat dies meer zij, een gunstigen in-
vloed uitoefenen en mag ook de constitutioneele aanleg geacht
worden een krachtig woord mee te spreken. Vooral bij meer hypo-
plastisch of lymphatisch aangelegde rassen is de kans op het open
worden van gesloten vormen zeker gering. Zoo is het wetenschap-
pelijk en practisch zeer goed te verklaren, dat onder het Cuijksche
vee zoo weinig open tuberculose voorkomt en heeft het voorkomen
van 10 a 12 % reacties op tuberculine heel weinig te beteekenen,
zoolang de oeconomische toestanden voor dit vee blijven zooals
zij zijn.

Het derde verschilpunt, betreffende de wederkeerige besmetting
tusschen mensch en dier, heeft al tientallen jaren aanleiding tot
strijd gegeven, terwijl thans nog niet van een communis opinio kan
worden gesproken.

Allereerst kan worden vastgesteld, dat de gevaarlijkheid van de
rundertuberculose voor den mensch in veeartsenijkundige kringen
veel meer op den voorgrond wordt gesteld dan in medische kringen.

Vooral in Nederland is dit het geval, waarbij onmiskenbaar is
de nawerking van de in 1902 door Dr. de Jong (Leiden) gepubliceer-
de proeven, waardoor hij tot de conclusie kwam van de „eenheid
der zoogdiertuberculose", een conclusie, die door hem in woord en
geschrift met kracht en gloed werd verdedigd, met het resultaat,
dat hij in binnen- en buitenland een grooten aanhang verkreeg. Uit
het feit, dat met humane bacillen het rund en andere herkauwers
niet of bijna niet waren te besmetten en met bovine bacillen wel,
werd de conclusie getrokken, dat het verschil tusschen bovine en
humane bacillen voornamelijk hierin bestond, dat de eerste in den
regel veel virulenter waren, niet alleen voor de herkauwers, maar
ook voor den mensch. Er waren wel verschillen tusschen de hu-

mane, bovine en aviaire bacillen, maar zij vormden slechts varië-
teiten van eenzelfde soort, waartusschen overgangsvormen be-
stonden. De morphologische en physiologische verschillen tusschen
de onderscheidene typen waren niet constant. Inderdaad een zeer
aannemelijke voorstelling, indien zij maar door de praktijk werd
gedekt.

Ofschoon de meening van de Jong op verschillende tuberculose-
congressen de zege behaalde, zoodat b.v. op het Budapester con-
gres een conclusie van Löffler, inhoudende, dat men bij den
mensch nooit een spontane infectie door bovine bacillen had waar-
genomen, op voorstel van de Jong bijna eenstemmig werd ver-
worpen, bleven er toch ettelijke vooraanstaande mannen aan het
dualisme vasthouden. I)e consequentie van het standpunt de Jong
ten opzichte der vleeschkeuring werd niet door allen aanvaard.

Zoo achtte Prof. Bang evenals R. Köch (1900) het gevaar, ont-
staan door het gebruik van vleesch, niet groot, maar vaak over-
dreven. Hij nam met Theobald Smith (1898) aan, dat de be-
smetting in den regel geschiedt van mensch op mensch en van rund
op rund. Die overtuiging berustte op proeven en op practische waar-
nemingen, n.1. deze, dat in Noorwegen en Denemarken, waar
tuberculose onder de menschen veel voorkomt, geheele veebeslagen
vrij van de ziekte werden bevonden. Ernstig achtte hij echter het
gevaar voor kinderen, aan het gebruik van ongekookte melk ver-
bonden.

S. Kitasato wees in 1905 op een overeenkomstig verschijnsel
voor Japan, waar het inheemsche rund weinig of niet vatbaar was
voor tuberculose, en waar toch de ziekte onder de menschen even
veelvuldig voorkwam als in andere beschaafde landen. Zelfs de
primaire darmtuberculose kwam evengoed voor, ofschoon in Japan
weinig gebruik werd gemaakt van koemelk.

Dr. Corner (1910) zag op het eiland Yersey bij het rundvee
in het geheel geen tuberculose, terwijl de ziekte bij den mensch
evenveel voorkwam als elders.

Bij ons bond Hoefnagel, op grond van proeven, in navolging
van Dr. M. Westf.nhoeffer, den strijd aan tegenover het stand-
punt van de Jong, maar hij moest daarin het onderspit delven
(verklaring van 7 abattoir-directeuren, 1905). Duitsche onder-
zoekers als ZwtCK, Eber, Möller en het K. Gesundheitsamt te
Berlijn kwamen na onderzoek tot de overtuiging, dat tusschen bo-
vine en humane bacillen een typisch onderscheid bestaat. Bij den
mensch vond men steeds het humane type, waarmede men geen
runderen kon besmetten (19I1).

In 1912 werd op het tuberculose-congres te Rome de conclusie
aangenomen, dat het opnemen van bovine bacillen met melk en
vleesch voor tuberculose bij den volwassen mensch een onderge-
schikte rol zou spelen. Bij kinderen zouden zij darmtuberculose

in goedaardigen vorm teweeg kunnen brengen. Alleen als de
mensch millioenen bovine bacillen tegelijk binnenkreeg, dan zou
dit gevaarlijke gevolgen kunnen hebben.

De strenge eisch van de Jong, dat een slachtdier nooit vrijge-
geven mocht worden, wanneer de zekerheid bestond, dat er ook
maar één tubercelbacil in het vleesch aanwezig was, vond niet
algemeen instemming en werd ook practisch niet overal opgevolgd.

Hoefnagel zeide het in 1900 reeds terecht : ,,Hoe verder men
verwijderd raakte van 1882, des te geringer ging men het gevaar
achten. De felle strijd van 20 a 40 jaar geleden is geluwd ; men
heeft in de vleeschkeuring ten opzichte der tuberculose een modus
vivendi gevonden".

Deze is meer in overeenstemming met de praktijk, welke ons
leert, dat van een zeker paralellisme tusschen menschen- en run-
dertuberculose tot hiertoe nergens sprake was. De tuberculose was
steeds meer een ziekte van de achterbuurten in de groote steden,
die met vleesch weinig in aanraking kwamen, dan van de boeren
op het platteland, die met het tuberculeuze rundvee en zijn pro-
ducten voortdurend in aanraking kwamen en de laatste consu-
meerden.

Ook de mededeclingen uit de praktijk van Spronck-Hoefnagel,
IJ. van der Sluis (Amsterdam) en anderen toonden duidelijk aan,
dat bovine bacillen wel in staat waren bij den mensch een plaat-
selijke ontsteking met neiging tot tubercelvorming teweeg te bren-
gen, maar geen algemeene tuberculose konden te voorschijn roe-
pen. Of de besmettelijkheid voor den mensch in andere landen
grooter is dan bij ons, is misschien niet gemakkelijk te zeggen, maar
als men de uit Duitschland vermelde cijfers (10 % bovine bacillen
als oorzaak van chirurgische tuberculose bij den mensch), of de
door Griffith (Engeland?) vermelde van meer clan 20 % bovine
infecties, vergelijkt met de bij ons bekende sporadische gevallen,
dan staat men voor een raadsel, dat niet gemakkelijk optelossen is.

L. van Es (Amerika) stelde in zijn geschrift ,,On heterologous
„tuberculous infection" de bovine bacillen vaak aansprakelijk voor
gevallen van z.g. chirurgische tuberculose bij den mensch. Deze
infecties zouden ten nauwste verband houden met het voorkomen
van tuberculose bij het rundvee en het gebruik van rauwe melk.

Ik heb de moeite genomen een kleine enquête in te stellen bij
hoogleeraren, specialisten in kinderziekten en sociale hygiene, en
enkele medici in Utrecht, \'s Gravenhage en Amsterdam, dus in
den kring, waar tuberculose onder het vee in ons land het meest
voorkomt.

1. In ons land is van bovine infectie\'s heel weinig bekend, be-
trouwbare statistieken daaromtrent bestaan niet.

zijn en deze slechts onder zekere reserve aanvaarden. Zij toonen
soms groote verschillen, waarvoor moeilijk een verklaring te vin-
den is. Zoo vond BuRnet in Frankrijk bij 59 kinderen met chi-
rurgische tuberculose nooit bovine bacillen. En Mitchel in Schot-
land vond bij 72 kinderen den bovinen vorm in 90 % der gevallen.
Er zijn er, die zulke enorme verschillen trachten te verklaren door
de al of niet bestaande gewoonte om de melk te koken. Anderen
hechten aan die statistieken in het geheel geen waarde, om ver-
schillende redenen.

Een bekend kinderarts in den Haag schreef mij bijna nooit
bovine tuberculose te hebben opgemerkt, maar dat het op het
platteland meer „schijnt" voor te komen. De oorzaak daarvan
zou niet moeten worden gezocht in het drinken van ongekookte
melk, maar in de besmetting langs aërogenen weg door den omgang
met tuberculeus vee.

In bijna alle gevallen van tuberculose bij den mensch is de men-
schelijke besmettingshaard op te sporen, in dien zin, dat de patiënt
stamt uit een besmette omgeving (familie). Een zeker percentage
blijft onopgehelderd en voor die gevallen kan worden gedacht aan
bovine besmetting, al is het bewijs daarvan niet te leveren.

3. Al mijn berichtgevers zijn het er over eens, dat het gevaar
voor den mensch door de bovine bacillen vaak sterk wordt over-
dreven. Veel grooter b.v. acht men het gevaar voor overbrenging
van typhus- en abortus-bacillen door de melk, maar dit gevaar
wordt, met het tuberculosegevaar, ondervangen door het koken
der melk. Het allergrootste deel der doodelijk verloopende tuber-
culosegevallen bij den mensch is niet van bovinen oorsprong. Voor
de chirurgische tuberculose, die veel minder vaak doodelijk ver-
loopt, omvattende vele gevallen van onschuldige kliertuberculose,
schat men het aantal bovine infecties in ons land op 10 a 20 %,
terwijl primaire darmtuberculose door bovine bacillen bij kinderen
een zeldzame ziekte is. (Prof. van Loghem te Amsterdam).

Hoewel moet worden erkend, dat bovine tuberculose een ziekte
is, waarmede de hygiëne wel degelijk rekening heeft te houden, is
daaraan toch geen motief te ontleenen voor bestrijding der tuber-
culose onder het rundvee ; dit blijve een oeconomisch-veeartsenij-
kundige aangelegenheid. De strijd tegen de tuberculose bij den
mensch mag niet gekoppeld worden aan dien tegen de runder-
tuberculose (Prof. van Loghem e. a.).

Wat ten slotte de oeconomische schade betreft, daarvan is zeker
niet gemakkelijk een juisten staat op te maken. Juiste maatstaven
voor de berekening ontbreken voor het heden, zoodat men zich
moet behelpen met benaderende cijfers. Een benaderende maatstaf
hebben wij in de opgaven der Rijksseruminrichting voor de jaren,
waarin het bestrijdingssysteem Lovink-Poels werkte. Daaruit

blijkt, dat per jaar ongeveer 4500 runderen door het Rijk werden
overgenomen, waarvan rond 70 % lijdende werd bevonden aan open
tuberculose en 15 % aan gesloten vormen. Stellen wij het aantal
open lijders op rond 3200 en dat der dieren behept met gesloten
tuberculose op rond 700, en berekenen wij voor eiken open lijder
bij de tegenwoordige veeprijzen een verlies van / 300.— per stuk en
voor de anderen / 100.— per stuk, dan krijgen wij een totaalverlies
van ruim 1 millioen gulden per jaar. Een bedrag, dat niet te laag
is berekend, want zoowel onder de open als onder de gesloten
lijders kwamen er voor, die bij koppelonderzoek waren gevonden,
overigens geen ziekteverschijnselen hadden en door de veehouders
slechts met moeite en tegenzin werden afgestaan. Daarvoor kon
geen andere reden bestaan dan deze, dat het besmettingsgevaar
geringer werd geacht dan de voordeelen, welke zulke dieren in het
bedrijf opleverden.

Nu is een millioen gulden verlies per jaar zeker een bedrag, dat
niet te verwaarloozen is, maar omgeslagen over den geheelen vee-
stapel van rond 2 millioen stuks beteekent het toch niet meer dan
ƒ 0.50 per stuk. Deze berekening is niet in overeenstemming met
de voorstelling van Dr. Picard, die meent, dat het financieel ver-
lies „vaak zoo ingrijpend en van zoo\'n enormen omvang is, dat de
rundertuberculose in vele streken oorzaak is, dat de voorspoed,
de welvaart en daarmede het geluk van de veehoudende bevolking
wordt bedreigd of vernietigd". Ik heb het voorrecht gehad, 12 jaar
te practiseeren in het meest besmette deel van Zuid-Holland, de
provincie die het grootste contingent leverde voor overname door
het Rijk (in 1905—i()o8 82 per 10.000 stuks tegenover Gelderland
2 per 10.000), uit welk deel (boven Maas en Lek) meer dan j van
alle overgenomen runderen stamden, maar zulke ernstige toestan-
den heb ik daar toch nooit aangetroffen. Slechts van één veehou-
dersbedrijf weet ik, dat daar de tuberculose onder het rundvee
een zoodanig karakter had aangenomen, dat van een ramp mocht
worden gesproken. Er moet echter worden bijgezegd, dat daar ook
andere omstandigheden medewerkten, welke den weerstand tegen
het kwaad sterk verminderden.

Dr. PicarD schat de jaarlijksche schade op ,,millioenen en niil-
lioenen" (dat zijn er dus minstens vier) en ontleedt die in de samen-
stellende factoren, als : verlies aan voedsel; bekorting van den
leeftijd der dieren ; vermindering van de opbrengst aan zuivel
en vleesch ; ongeschiktheid voor de voortteling ; afkeuring van
vleesch en het ontijdig opruimen van wrakken. Hij verliest echter
uit het oog, dat in dit laatstgenoemde verlies de vooraf genoemde
vrijwel zijn opgenomen, hetgeen af te leiden is uit het feit, dat de
veehouder dikwijls maar noode een clinisch ziek dier wil afstaan,
zoolang hij daarvan nog voordeel meent te hebben. Hij kan daarin
misrekenen, zeer zeker, maar als de uitgaven de inkomsten merk-

Eén nadeel brengt Dr. Picard nog in rekening en dat is de be-
lemmering van onzen uitvoerhandel en de vermindering van de
reputatie van ons vee in het buitenland. Dit nadeel is zeker niet
te onderschatten, al mag men veronderstellen, dat onze buiten-
landsche afnemers vrij goed met de toestanden ten onzent op de
hoogte zijn. Dertig jaar geleden werd in de „Centralzeitung für
Tierzucht" het Nederlandsche vee reeds genoemd „das verseuch-
teste, das es auf der Erde giebt". Met het gevolg, dat het buiten-
land toch steeds ons vee bleef afnemen, als men het noodig had,
en het ons liet houden als men er buiten kon.

Intusschen acht ik het van de fokkers, die zich toeleggen op de
productie van eerste klasse fokvee, geschikt voor export, zeer
juist gezien en blijk gevend van een goeden handelsgeest, wanneer
zij de gelegenheid aangrijpen om, zoo mogelijk, hun veestapel van
elk spoor van tuberculose te zuiveren. Ook al bezorgt deze ziekte
hun niet zulke enorme verliezen, dat daardoor hun welvaart en
geluk worden bedreigd of vernietigd.

Ook zonder zulke overdrijving is de tuberculose van het rundvee
de moeite van de bestrijding wel waard. Ik meen echter, dat ook
deze actie moet staan op de basis der werkelijkheid en dat het
onze plicht is, vooral in populaire geschriften en voordrachten,
den toestand, zij het ook bij benadering, zoo juist mogelijk weer
te geven. Door sterk te overdrijven loopt men het gevaar, dat de
juistheid van het onderricht in twijfel wordt getrokken.

A. Ofschoon de tubercelbacil voor het ontstaan van tuberculose de noodzakelijke
voorwaarde is, is zij toch niet de eenige.

In de menschelijke geneeskunde hecht men in dit opzicht tevens groote waarde
aan de som van lichamelijke eigenschappen, als uitvloeisel van erfelijken aanleg
en tijdelijke conditie gedurende het leven, kortom aan het gestel. Naar lichaams-
bouw en constitutie kan men bij den mensch verschillende typen onderscheiden,
die zich op verschillende wijze verhouden tegenover bepaalde ziekte-wekkende
microben, in casu de tubercelbacillen. Op overeenkomstige wijze kunnen ook de
verschillen in vatbaarheid bij het rundvee worden verklaard. Bij het rundvee zijn,
evengoed als bij den mensch, verschillende typen te onderscheiden, welke het ver-
schil in voorkomen van tuberculose zeer goed verklaren.

B. Omtrent de toeneming der tuberculose onder den veestapel heeft men zich
lang beholpen met ruwe schattingen en soms overdreven voorstellingen. Betrouw-
bare statistieken als positieve maatstaf van beoordeeling ontbreken tot nu toe.
Een deel van de stijging in de tuberculosecijfers moet worden toegeschreven aan
meer geperfectionneerde onderzoek-methoden en het meer betrachten van unformi-
teit in de vleeschkeuring. Schommelingen in deze cijfers komen voor, maar de
oorzaken daarvan zijn slechts ten deele bekend

C. De gevaarlijkheid der reactiedieren hangt af van de verhouding tusschen
open en gesloten vormen. Omtrent den overgang van gesloten in open vormen en
omgekeerd is weinig bekend. In theorie moet worden toegegeven, dat de overgang
van gesloten in open vormen mogelijk is, al is er wel reden om ook te denken aan
een voortschrijden der ziekte in omgekeerde richting.

D. Het gevaar voor besmetting van den mensch door bovine bacillen, worit
van veeartsenij kundige zijde sterker op den voorgrond gesteld dan van medische
zijde. Betrouwbare statistieken hieromtrent bestaan niet.

Van een bepaald parallelisme tusschen menschen- en rundertuberculose kan niet
worden gesproken. Vooraanstaande medici, specialiteiten in kinderziekten en sociale
hygiëne, wijzen er op, dat in bijna alle gevallen van tuberculose bij den mensch,
de menschelijke besmettingshaard is op te sporen. Volgens hen is besmettingsge-
vaar van het rund niet weg te cijferen, maar mag dit toch niet gelden als motief
voor de bestrijding der tuberculose onder het rundvee.

E. De oeconomische schade, door tuberculose bij het vee veroorzaakt, is niet
met juistheid bekend. Overdreven voorstellingen hieromtrent kunnen op den dirir
slechts wantrouwen wekken.

A. Obwohl für die Entstehung von Tuberkulose der Tuberkelbazillus die not-
wendige Bedingung darstellt, ist er doch nicht die einzige.

Die Humanmedizin legt diesbezüglich auch grossen Wert auf die Summe der
Körpereigenschaften als Ausfluss von Erbanlage und zeitlicher Lebensbedingung,
kurzum auf die Konstitution. Nach dem Körperbau und der Konstitution unter-
scheidet man beim Menschen verschiedene Typen welche sich gegenüber krank-
heiterregenden Mikroben, in casu den Tuberkelbazillen verschieden verhalten.
Auf analoge Weise erklären sich auch die Unterschiede in der Empfänglichkeit
beim Rindvieh. Bei letzterem kann man gleichwie beim Menschen verschiedene
Typen unterschieden womit sich die Unterschiede in dem Vorkommen von Tuber-
kulose leicht erklären lassen.

B. Ueber den Anstieg der Tuberkulose im Viehbestand hat man sich lange
Zeit mit beiläufigen Schätzungen und bisweilen mit übertriebenen Vorstellungen
beholfen. Verlässliche Statistiken als ein positiver Massstab für die Beurteilung
fehlen bis jetzt noch. Ein Teil des Anstiegs der Tuberkulosezahlen muss den per-
fektionierten Untersuchungsmethoden und der Einhaltung von Uniformität in
der Fleischbeschau zugeschrieben werden. Schwankungen ir. diesen Zahlen kommen
vor. die Ursachen davon sind nur teilweise bekannt.

C. Die Gefährlichkeit der Reaktoren hängt von dem Verhältnis zwischen
offener und geschlossener Form der Tuberkulose ab. Hinsichtlich des Ueber-
ganges von geschlossener in die offene Form und ungekehrt ist wenig bekannt.

D. Die Gegafhr der Ansteckung des Menschen mit bovinen Bazillen wird von
veterinärer Seite stärker in den Vordergrund gestellt als von den Medizinern. Est
fehlen diesbezüglich verlässliche Statistiken.

Von einem gewissen Parallelismus zwischen Menschen- und Rindertuberkulose
kann nicht die Rede sein. Medizinische Autoritäten, Spezialisten in der Kinder-
heilkunde und Sozialhygienie weisen darauf hin, dass in beinahe allen Fällen von
Tuberkulose beim Menschen der menschliche Ansteckungsherd zu ermitteln ist.
Innen zufolge ist die Ansteckungsgefahr durch das Rind nicht zu leugnen, darf
aber nicht als Motiv für die Rindertuberknlose-bekämfung gelten.

E. Der durch die Tuberkulose des Rindes verursachte ökonomische Schaden
ist nicht mit Sicherheit bekannt. Uebertriebene Vorstellungen können diesbezüg-
lich auf die Dauer nur Misstrauen erwecken.

A. One of the principal conditions to the cause of tuberculosis is the presence
of tubercle-bacilli, but this is not the only condition.

In this respect in human medicine one attachés high importance to the com-
positum of bodily qualiteits, as a result of heriditary disposition and temporarv
condition during life, in one word to the Constitution. From build and Constitution
several types can be differentiated in men, which behave in different ways against
particular pathogenic microbes, in this instance the tubercle-bacilli. In the same
way differences in susceptibility in cattle can be explained. In cattle just as in

men different types are to be distinguished, which explains very well the diffe-
rence in aspect of tuberculosis.

B. In order to show the increasing of the number of cases of tuberculosis in
the stock of cattle one has managed a long time with rough estimations and some-
times formed an exaggerated idea.

A part of the increasing of the figures of tuberculosis must be ascribed to the
more perfectionated methods of research and to more uniformity in meat-inspec-
tion.

C. The danger caused by the animals, reacting upon tuberculine, depends upon
the proportion between open and closed forms.

There is little known about the change from closed into open forms and vice
versa.

D. The danger of infection of men by bovine bacilli is more raised to the fore-
front from veterinary side than from human medical side.

There can not be a question about a particular paralellism between human and
bovine tuberculosis.

Leading physicians, specialists in diseases of children and in social hygienics
point out that in nearly all cases of tuberculosis the human seat of infection can
be traced.

According to their opinion the danger of infection referred to is not to eliminate,
but this may not count as a motive for the fight against tuberculosis in cattle.

E. The economical damage caused by tuberculosis in cattle is not exactly
known. Exaggerated notions thereabout can only inspire distrust in the long run.

A. Quoique pour le développement de la tuberculose la bacille de la tuber-
culose soit condition indispensable, elle n\'est pas la seule.

Dans la médecine humaine on admet que la somme de qualités physiologiques,
la constitution, est d\'importance.

D\'après structure et constitution on peut distinguer chez l\'homme des types
divers, qui réagissent d\'une manière différente aux microbes pathogènes, dans
l\'espèce le bacille de la tuberculose.

Analoguement on peut expliquer les différences en susceptibilité chez les bovidés.

B. Quant à l\'augmentation des cas de tuberculose parmi le bétail, jusqu\' ici
il nous manque de statistiques sûres.

En partie l\'augmentation des chiffres de la tuberculose doit être attribuée aux
méthodes de recherche plus perfectionnées et à l\'uniformité plus grande dans
l\'inspection des viandes.

C. Quant aux animaux, qui réagissent positivement à la tuberculine, la con-
tagiosité dépend de la proportion entre les cas avec des lésions fermées et ceux
avec des lésions ouvertes.

Cette proportion, de même que la transformation d\'une à l\'autre n\'est pas
encore suffisamment connue.

D. Le danger d\'infection de l\'homme par des bacilles bovines est mis en avant
surtout par les vétérinaires. Nous ne possédons pas de statistiques exactes là-dessus.

LTn parallelisme entre la tuberculose humaine et la tuberculose bovine n\'existe pas.

Des médecins de premier rang, des spécialistes en maladies infantiles et en
hygiène sociale démontrent que dans presque tous les cas de tuberculose humaine
on peut démontrer l\'infection d\'homme à homme. Suivant eux, on ne peut pas nier
le danger d\'infection par les bovidés, mais pourtant ceci ne peut pas motiver la
lutte contre la tuberculose bovine.

E. Les pertes oeconomiques, causées par la tuberculose des bovidés, ne sont
pas connues exactement ; quelquefois on les exagère.

Uit vele tot mij gerichte vragen blijkt telkens weer, dat vele
dierenartsen over de symptomen en de diagnose van grastetanie
gaarne nader ingelicht zouden worden.

Ook de bij sommigen heerschende meening dat de grastetanie,
welke cle laatste jaren in alle provinciën van ons land voorkomt,
niet dezelfde zou zijn, die reeds een halve eeuw en misschien langer
in Zuid-Holland, langs den Ouden Rijn voorkomt en verder het
feit, dat er blijkbaar nog dierenartsen zijn die dit syndroom nog
niet bewust herkenden, maken m. i., dat publicatie dezer sympto-
men van belang is.

Als niet-clinicus zou ik er mij van onthouden dit te doen, wan-
neer ik, wat dit punt betreft, niet in een bijzonder gunstige om-
standigheid verkeerde, n.1. deze, dat ik door correspondentie en
besprekingen met een groot aantal dierenartsen, die hun praktijk
in verschillende provinciën uitoefenen, in het bezit kwam van
een zeer groot aantal gegevens. Met eenige dierenartsen, die veel
ervaring omtrent grastetanie bezitten, had ik bovendien de ge-
legenheid om, hetgeen ik uit de vele gegevens, die mij verstrekt
waren, had opgesteld, nog eens aan een kritische beschouwing te
onderwerpen.

Bij grastetanie is het van het grootste belang cle voorboden of
wel de eerste symptomen te kennen en waar te nemen. Immers
wanneer het reeds tot de hevige aanvallen is gekomen, bestaat het
gevaar dat ingrijpen niet meer afdoende is ; ook zal, wanneer de
veehouder te laat het begin der verschijnselen waarneemt, dier-
geneeskundige hulp veelal niet meer op tijd verleend kunnen
worden.

Nu is er veel verschil in de snelheid waarmede de ernstige toe-
stand op de aankondigende symptomen volgt.

Men kan onderscheid maken tusschen de per-accuut, en de meer
sleepend verloopende gevallen. Bij de eerste, dikwijls doodelijk
verloopende gevallen, zal het waarnemen der eerste symptomen in
sommige gevallen al niet veel baten, de dood kan daarbij reeds binnen
enkele uren, zelfs binnen een uur intreden. Bij de meer sleepend
verloopende gevallen, zijn soms reeds meer dan 24 uren, vóórdat de
ernstige symptomen optreden, voorboden waar te nemen.

Als een der allereerste verschijnselen moge genoemd worden
een abnormaal gedrag bij het weiden, o. a. zich afzonderen van de

koppel en soms veelvuldig loeien, \'levens vallen onrust en een
ongewone, steile, stand van de ooren op. Ook een wilde blik en
schrikachtigheid, en naar het schijnt ook reeds spoedig tanden-
knarsen kunnen voorkomen. Verder behooren spierrillingen, vooral
achter de schouderbladen, tot de eerste symptomen. Meestal is
ook reeds spoedig een abnormale gang waar te nemen, o. a. wagge-
lend en slingerend, de achterbeenen min of meer sleepend en met
schragenden stand (dus wijd uit elkaar) ; daarbij met moeite over
een drempel stappende en dan de achterbeenen op ongewone wijze
opbeurend. Ook overigens maken zij vaak ongewone bewegingen.

De dieren eten en drinken weinig of niet. Zij snuffelen over
het voeder, wanneer zij opgestald werden en hooi etc. krijgen.
Bij weinig acute gevallen, hebben zij een opgetrokken buik.

Een aanwijzing van beteekenis is een verminderde melkgift.
Soms treedt de afneming der productie zeer plotseling in en daalt
zij tot zeer laag niveau, soms is zij meer geleidelijk.

De veehouder heeft niet zelden verder niets dan een geringe
melkproductie aan het dier waargenomen. In veel gevallen zou
hij bij nauwkeuriger waarneming eenige der bovengenoemde
symptomen kunnen hebben opgemerkt. De veehouders op het
hart te drukken, gedurende de eerste weidedagen goed op hun
dieren te letten en hun in het bijzonder op de bovenstaande ver-
schijnselen te wijzen, is zeker zeer gewenscht.

In den regel komt het vrij spoedig tot een duidelijken kramp-
toestand, tot heftige excitatie en niet zelden slaat het dier plotse-
ling tegen den grond. Soms springt het later met een ruk overeind.
Het gebruikt zijn spieren niet op gewone wijze.

De krampen zijn grootendeels tonisch-clonische krampen (con-
vuisies) ; het meest opvallend zijn die van de ledematen. Neerge-
vallen zijnde slaan de dieren veelal met alle vier de beenen.

Ook tetanische krampen, krampen -—althans van sommige spie-
ren - komen veelvuldig voor.

Knarsetanden, kauwbewegingen (abnormale contracties der
kauwspieren (trismus)) en in verband daarmede schuimbekken,
neemt men veelal waar. Kramptoestanden van de nekspieren ver-
oorzaken een abnormale — achterovergebogen houding van het
hoofd. Bijzondere contracties der oogspieren en ooglidspieren heb-
ben een abnormalen blik tengevolge.

Grastetanie schijnt in verband hiermede niet zelden met me-
ningitis en encephalitis verwisseld te zijn ; wegens de convulsies
ook wel met epilepsie.

Door contractie der staartspieren is de staart in den regel stijf
(misschien niet in alle stadia).

Met de heftige excitatie hangt ongetwijfeld samen een groote
gevoeligheid voor allerlei prikkels, zooals mechanische, geluids-
en lichtprikkels. Deze prikkels veroorzaken niet zelden plotseling

Op de excitatie en krampaanvallen volgt niet zelden een toestand
van depressie (uitputting), die misschien ook wel als soporeus of
paretisch aangeduid mag worden. Niet alle dierenartsen, die gras-
tetaniepatiënten behandelen, nemen dezen toestand waar. Dit
schijnt als volgt verklaard te moeten worden. Zij die vroeg bij de
patiënten geroepen worden, treffen dezen toestand niet of zelden
aan ; in die streken echter waar de boeren te lang wachten met te
waarschuwen, eventueel de dieren zelf reeds behandelden, treffen
de dierenartsen de patiënten in den zooeven bedoelden toestand
herhaaldelijk aan. Het is in het bijzonder in dit stadium niet altijd
gemakkelijk een juiste diagnose te stellen. Dat het wenschelijk is
dan te informeeren of de reeds genoemde symptomen door den
veehouder werden opgemerkt, spreekt van zelf.

Er zij verder nog op gewezen, dat de slijmvliezen van het oog
en de conjunctiva veelal hyperaemisch en de vaten van de oog-
bollen sterk met bloed gevuld zijn.

De defaecatie is veelal vertraagd of geheel onderdrukt ; zoo ook
de diurese. Bij genezing treedt niet zelden een erge (waterige)
diarrhee op ; nadat eerst stinkende faeces ontlast werden.

Afwezigheid van koorts is een gegeven, dat uit den aard dei-
zaak voor de diagnose van belang is. Gelijkmatig schijnt de tem-
peratuur niet te zijn ; wat wel in verband met een ongewone bloed-
verdeeling gebracht zal moeten worden. De rectaal opgenomen
temperatuur bleek wisselend te zijn ; d. w. z. gedurende verschil-
lende stadia der ziekte te verschillen.

Een ziekte waarmede vergissing mogelijk is en die niet zelden
tot twijfel aanleiding geeft, is de kalfziekte.

Een voornaam punt van verschil met kalfziekte (melkziekte)
is reeds dadelijk, dat grastetanie geen direct verband met den
partus heeft. Het is mogelijk dat eenige weken na het kalven de
gevoeligheid voor dit syndroom grooter is, maar het kan ook zeer
goed zijn, dat dit slechts schijnbaar het geval is, omdat vele koeien
eenige weken vóór het begin van den weidetijd afkalven.

Informeeren naar den kalftijd, is naast het inwinnen van in-
lichtingen omtrent hetgeen de laatste uren, resp. laatste paar da-
gen, werd opgemerkt en natuurlijk ook omtrent de melkproductie,
is dus gewenscht. \').

Wanneer de excitatie en kramptoestand, niet slaan van de lede-
maten, gedurende den nacht voorkwam, kan de veehouder dit
weten doordat het dier dan een plek van de weide zal hebben ver-

i) Dat nu en dan gevallen van kalfziekte voorkomen enkele maanden na het af-
kalven, schijnt zoowel uit de in die gevallen voorkomende symptomen als uit het
bloedonderzoek te mogen worden afgeleid.

Voor het maken van een differentieel-diagnose moge hier nog
op het volgende worden gewezen *).

Bij kalfziekte valt als regel geen wilde blik waar te nemen —
wat bij grastetanie wel het geval is —, doch veeleer een droo-
merige blik ; althans wanneer de voor kalfziekte typische —
geprononceerde - toestand is ingetreden.

Aangezien in den toestand van depressie welke bij grastetanie
voorkomt, verwisseling met kalfziekte, zooals die zich in een tame-
lijk ver gevorderd stadium voordoet, het meest denkbaar is, mogen
wij dit stadium van kalfziekte tegenover den depressietoestand bij
grastetanie stellen.

Bij kalfziekte is weliswaar niet zelden in het begin eenige on-
rustigheid (o.a. trippelen) aanwezig. Tot de heftige excitatie van
grastetanie komt het zeker wel hoogst zelden.

In plaats van heftig op verschillende soorten van prikkels te
reageeren, zijn hier de reflexen sterk verzwakt ; zelfs is niet zelden
de oogreflex bijna weg.

De stijve starre toestand, welke bij vele spieren gedurende
grastetanie voorkomt, vindt men bij kalfziekte als regel niet, doch
veeleer zijn de spieren hier verslapt. Dit uit zich o. a. in een abnor-
inalen stand (vóórdat duidelijke parese aanwezig is) en in een
afhangenden, een weinig geopenden mond, waarvan het afloopen
van een weinig speeksel het gevolg is.

Daarentegen is bij grastetanie de mond krampachtig gesloten
en dus moeilijk te openen. De stijfheid van den staart, bij gras-
tetanie wordt bij kalfziekte niet opgemerkt.

Terwijl bij grastetanie de oogslijmvliezen hyperaeniisch zijn,
neemt men bij kalfziekte een veeleer naar bleek overhellende tint
dezer slijmvliezen waar. Bij kalfziekte zijn de cornea mat en droog ;
bij grastetanie is dit niet het geval.

De pupillen zijn bij kalfziekte veelal verwijd ; vermoedelijk is
bij grastetanie het tegendeel het geval. (Er zijn mij echter over het
laatste geen voldoende waarnemingen bekend).

De houding van het hoofd is in verband met den toestand der
spieren bij beide ziekten in den regel verschillend.

Inplaats van de voor kalfziekte typische zijdelingsche lig-
ging, vindt men bij grastetanie als regel het hoofd achterover
gebogen.

Het ademen is in veel gevallen ook verschillend ; bij kalfziekte
veelal diep en langzaam, bij grastetanie — ofschoon niet altijd —
versneld.

i) Verschillende der onderstaande punten van onderscheid tusschen kalfziekte
en grastetanie werden mij door Dr. J. Staal te Assen genoemd.

Terwijl bij kalfziekte de temperatuur vrij wel over het geheele
lichaam een weinig subnormaal is, valt bij grastetanie, ofschoon
ook hierbij geen koorts voorkomt, naar het schijnt niet over het
geheele lichaam een subnormale temperatuur op te merken.

Ik behoef nauwelijks te zeggen dat men niet mag verwachten
dat het, zelfs bij zeer nauwkeurig waarnemen van alles wat hier-
boven is gezegd, mogelijk zal zijn in 100 % der gevallen met
zekerheid de diagnose te stellen.

Verschillen in constitutie, in hevigheid van den aanval, in aetio-
logie, het tegelijkertijd voorkomen van andere afwijkingen enz.,
zullen oorzaak zijn dat niet altijd het symptomencomplex bij de-
zelfde ziekte hetzelfde is.

Zoo kan zelfs somtijds een der hoofdsymtomen, bijv. heftige
clonisch — tonische krampen der ledematen, uitblijven.

F.nkele wenken aangaande de behandeling van grastetanie-
patiënten mogen hier nog volgen. Ofschoon men allicht geneigd is
aan te nemen dat een grastetaniepatiënt hersteld is, wanneer het
dier na een of ander therapeutisch ingrijpen opstaat en tamelijk
normaal loopt, zoo is het toch noodig zulke dieren de eerste dagen
met veel zorg te omringen.

Schrikachtigheid, extra sterk reageeren op verschillende soorten
van prikkels, weinig eetlust, blijken in den regel voorloopig nog
aanwezig. Zeer rustig houden en opstallen zijn noodig. Ofschoon
hier over dc therapie niet wordt gesproken, zoo moge toch vermeld
worden dat cle eerste dagen per os een 30 of 40 gram Calcium-
chloride per dag gegeven, gunstig schijnt te werken.

Dat met de voedering voorzichtig aan begonnen moet worden, be-
hoeft nauwelijks gezegd. Wat hooi, misschien wat lijnkoek, zal in
het algemeen wel het eerste moeten zijn. Gras geve men niet. Met
gras van jonge, nog slechts weinig afgeweide perceelen, zij msn
voorzichtig. Men geve gras eerst na eenige dagen en in geleidelijk
toenemende hoeveelheden.

Deze wenk is duidelijk, wanneer men bedenkt dat wij ons voor-
loopig wel op het standpunt moeten stellen, dat het gras der wei-
den, waarop de ziekte uitbreekt, een toxisch principe bevat, dat,
bij daarvoor gevoelige dieren het hoofdagens is, dat tot de aan-
vallen leidt.

Van Dr. Staal vernam ik, dat hij zoo eenigszins mogelijk de
therapeutische handeling (n.1. een intraveneuse injectie van cal-
ciumchloride) verricht, daar waar het dier ligt of staat, omdat
verplaatsing het groote gevaar oplevert, dat de excitatie sterk
verhoogd wordt en dat krampaanvallen optreden.

Aan de veehouders mede te deelen, dat zij de dieren, die niet
zonder moeite getransporteerd kunnen worden, laten waar zij ge-
vonden worden, zorgende voor beschutting tegen wind, regen en
koude, mag zeker wel worden aangeraden.

Dat zij op de hoogte worden gesteld van de voorboden van
grastetanie en dat hun den raad wordt gegeven dieren, welke deze
voorboden vertoonen, zoo spoedig mogelijk op stal te zetten en
daar geen gras te geven, is natuurlijk even gewenscht.

Het moge mij tenslotte veroorloofd zijn te op merken — en wel
naar aanleiding van hetgeen ik nu en dan over grastetanie te hooren
krijg - dat wij bij de bestudeering van vraagstukken als dit niet
moeten trachten ons eenvoudiger voorstellingen te maken, dan
waarschijnlijk met de werkelijkheid in overeenstemming zijn. Wij
komen dan nooit tot een juist inzicht. Dat het onderhavige pro-
bleem zooals zoovele andere, waarbij men met ernstige stoor-
nissen van het gecompliceerd regelingsmechanisme te maken heeft
•— zeer ingewikkeld is, lijdt geen twijfel.

Es werden die Vorboten und die Symptome von Grastetanie des Rindes beschrie-
ben. Es ist wegen des oft sehr schnellen Verlaufs dieser Krankheit sehr erwünscht
dass der Landwirt diese Vorboten kennt und dass er während den ersten Tagen des
Weideganges, die Tiere sorgfältig beobachtet.

Der Kontrast zwischen Milchfieber und Grastetanie wird angegeben und dabei
auf die Beobachtungen hingewiesen die, falls es bei ( \'.rastetanie zu einem Depres-
sionszustand kommt, für die differentiell Diagnose wichtig sind.

Ks werden weiter einige Winke für die Behandlung der rekonvalescenten Tiere
gegeben.

The signs, that precede an attack of grastetany, (grass-staggers) of cows and
the symptoms of this disease arc described.

On account of the often very rapid course of this disease it is of great importance
that the farmer knows the first signs and that he observes his cows well during the
first days that they arc out on grass.

How to distinguish between milkfever and grastetany, in case the animal is in
a state of depression, is indicated. Hints are given concerning the treatment of
recovering patients.

Les signes qui précèdent les symptômes mêmes des attaques de tétanie, qui se
rencontrent souvent pendant les premiers jours de pâturage parmi les vaches
laitières et aussi les symptômes propres de cette malades sont décrits.

A cause du cours brusque de cette maladie, il est d\'une grande importance que
le propriétaire en connaisse les signes qui l\'annoncent et qu\'il surveille bien les
vaches pendant les premiers jours qu\'elles sont au pâturage.

11 est indiqué comment on peut distinguer la lièvre vitulaire de la tétanie au
pâturage d\'es que l\'animal se trouve dans un état de dépression.

DE ONTWIKKELINGSGANG VAN OVERHEIDSMAATREGELEN
IN NEDERLAND TEGEN BESMETTELIJKE VEEZIEKTEN

uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van buitengewoon Hoogleeraar
aan de Rijksuniversiteit te Utrecht op 3 November 1930

Mijne Heeren Curatoren, Dames en Heeren Professoren,
Lectoren, Privaatdocenten en Studenten en voorts Gij allen,
die deze bijeenkomst met Uwe tegenwoordigheid vereert!

Wanneer wij een terugblik slaan in dat wat de historie vermeldt
omtrent hetgeen in de Nederlanden, steunende op gezagsbepa-
lingen, gedaan is tegen besmettelijke veeziekten, dan mag op
grond daarvan aangenomen worden, dat feitelijk de kamp tegen
een tweetal veeziekten de basis is geweest van latere wettelijke
voorschriften.

Daar is in de eerste plaats de veepest, waarvan bekend is dat
zij haar intrede tusschen de 3e en 4e eeuw in Europa maakte en
meermalen met de verschillende volksverhuizingen werd binnen-
gesleept ; dat deze gevreesde ziekte over Europa verbreid werd
met de oorlogen ; dat zij door hare buitengewone kwaadaardigheid,
waardoor enorme verliezen van den veestapel in gebieden en
streken waar zij nog niet geheerscht had, als reactie, maatregelen
van de Overheid uitlokte. De Europeesche Staten, die door de
runder- of veepest bezocht werden, gingen zich weren en zulks met
beter gevolg, toen vast kwam te staan dat de verbreiding ont-
stond door het contact. En geen wonder dat de Overheid trachtte
deze ziekte in te perken en terug te dringen, daar sterftegevailen
soms met een veelvoud van 100.000 stuks vielen aan te teekenen.

De tweede, hier bedoelde ziekte is de besmettelijke longziekte
der runderen, die althans in ons land uit historisch oogpunt niet
op den hoogen leeftijd van de veepest kan bogen. In Europa werd
zij het eerst gesignaleerd omstreeks het midden der 18de eeuw.
Ook deze ziekte heeft zware verliezen aan de veestapels in de
onderscheiden landen toegebracht, wat ook hier weer tot gevolg
had het beramen van maatregelen en de uitvoering hiervan door
de Overheid.

De aanvankelijk primitieve maatregelen van afweer berustten
in hoofdzaak op de gedachte van onmiddellijk en middellijk
contact. Naarmate de denkbeelden omtrent de oorzaken en het

ontstaan van ziekten zich ontwikkelden en men ten slotte tot
het bewustzijn der levende ziekte-oorzaken was gekomen, werden
de maatregelen aangevuld en verbeterd. Men poogde de smet-
stof door physische en chemische middelen onschadelijk te maken,
van de zich langzamerhand ontwikkelende ontsmettingsleer werd
een nuttig gebruik gemaakt. Toen in aansluiting met de meerdere
kennis der micro-organismen de immuniteitswetenschap zich
vormde, werd getracht de ziekten ook langs biologischen weg
te bestrijden, nochtans steeds in samenwerking met meer of
minder uitgebreide politioneele dwangmaatregelen.

Dat de inentingen in den strijd tegen ziekten reeds vroegtijdig
een rol hebben gespeeld, moge wel blijken uit het feit, dat bij de
bestrijding van de veepest in het einde der 18de eeuw reeds over
de inenting wordt gesproken en dat voorbehoedende inentingen
tegen de longziekte vanaf 1850 werden toegepast, toen de veearts
Willems uit Hasselt, België, het eerst inspuitingen met virulente
lymphe met gunstig gevolg verrichtte.

Een derde besmettelijke veeziekte, in haar uitwerking minder
kwaadaardig dan de genoemden, die vooral sedert het begin der
20ste eeuw de onderscheiden regeeringen tot wettelijke maat-
regelen aanspoorde, is het mond- en klauwzeer, dat in Europa
in het midden van de 18e eeuw werd waargenomen. Ook bij de
bestrijding van deze ziekte werden politioneele maatregelen,
naast biologische verrichtingen, aangewend.

De Nederlanden bleven in den strijd tegen de gevreesde ziek-
ten bij andere staten niet ten achter, en het optreden der verschil-
lende epizoötieën bracht geleidelijk een stel van overheidsbepa-
lingen als verweer tegen die ziekten, waaruit ontstaan is de tegen-
woordige Veewet, de Wet tot regeling van het Veeartsenijkundig
Staatstoezicht.

Drie groote runderpest-epizoötieën hebben in de 18de eeuw hun
rampspoedige gevolgen over Nederland gebracht.

De eerste heerschte van 1713—1719 en werd het eerst waar-
genomen in Noord-Holland, zeer waarschijnlijk door den handel
overgebracht uit Rusland, welk land in die jaren zeer besmet
was. De ziekte breidde zich uit over Overijssel tot Friesland, in
welke laatste provincie in 2 jaren tijds ruim 50.000 stuks rundvee,
groot en klein, stierven.

De daarop volgende epizoötie brak uit in 1744 in Zuid-Holland,
verbreidde zich vliegensvlug over andere provinciën en het vee-
rijke Friesland moest wederom duizenden runderen aan de vee-
pest offeren.

De derde invasie en uitbreiding kwam in 1768 en heerschte
tot het begin der nieuwe eeuw. Ook thans weer werden de vee-
stapels in de verschillende deelen des lands geteisterd. In welke
mate zulks geschiedde, moge blijken uit het aantal runderen, dat

Holland verloor door sterfte, te weten in een tijdsverloop van 13
jaren 396.000 stuks, terwijl in dit gebied 572.000 dieren ziek waren.

Reeds vanaf de eerste epizoötie bemoeide de Overheid zich
met de ziekte. Het waren de Provinciale Besturen, die gebods-
en verbodsbepalingen in den vorm van Placaten afkondigden.
Zoo vaardigden 24 November 1710 de Staten-Generaal een pla-
caat uit, waarbij verboden werd het binnenkomen, zonder ver-
gunning, van goederen van de Oostzee, terwijl een placaat van
de provincie Friesland de wering van bedelaars en vagebonden,
die van het eene deel van het land naar het andere zwierven, be-
oogde. Gelderland werkte in dit opzicht meer afdoende, hier werden
de marskramers met de doodstraf bedreigd.

Het behoeft niet te verwonderen, dat in het bijzonder Friesland,
waar de veefokkerij een der eerste en meest algemeene bronnen
van welvaart toen reeds was, zich bijzonderlijk beijverde om de
ziekte te weren, eventueel uit te roeien. Een reeks van placaten
werden voor dat doel in den loop der jaren uitgevaardigd. Bij
Placaat van 28 December 1713, aangevuld 3 Januari 1714, ver-
scheen een algemeen verbod, vreemde koekoopers of mcnschen.
die in besmette huizen of stallen geweest waren, bij zich te ont-
vangen ; bij het laatste placaat tevens hernieuwing van dat van
3 Augustus 1710 omtrent het weren van bedelaars en vagebonden
die op het Blokhuis moesten worden vastgezet, omdat gevreesd
werd, dat zij de besmetting door hunne kleederen konden over-
brengen ; terwijl zelfs het hooi of stroo, waarin zij mochten hebber,
vertoefd, vernietigd moest worden.

Wij vinden in dezen tijd tevens — zegt Mr. (\'. M. A. Simon
vax dek Aa, aan wiens brochure ,,Iets over de vee-sterften in
Friesland en de daartoe genomen maatregelen vanaf 1713 tot
heden", d. i. 1849 ontleend zijn — de eerste sporen van voorzorgen
tegen uitbreiding der ziekte door een gebod van begraven van
de aan de ziekte gestorven dieren, te begraven op een afstand
van 20 roeden van de huizen en op een diepte van 3 a 4 voet.
waarbij het opmerking verdient, dat tevens de reiniging en beroo-
king der stallingen en bergplaatsen toen reeds dringend werden
aanbevolen.

De Staten Provinciaal van Friesland achtten het noodig de
voorzorgen van Gedeputeerden dezer provincie te bekrachtigen,
weshalve zij een algemeen placaat uitvaardigden op 26 Februari
1714, zoodanig van structuur dat de maatregelen eenerzijds be-
oogden de afwering der ziekte, anderzijds de bewaring van den
veestapel. Het betrof een verbod niet alleen van invoer van vee,
maar ook van huiden, vleesch, hooi en daarnaast maatregelen
in eigen provincie in den geest van de reeds vermelde placaten,
dus om uitbreiding der ziekte in de provincie tegen te gaan, waarbij
we een aanvulling opmerken ter zake van begraving der cadavers,

namelijk ,,dat hoornbeesten niet op, maar nevens malkanderen en
niet meer dan twee doode lichamen in een kuil sullen mogen worden
geworpen ; dal deselve met- ongelcschtc kalk bestroyt en ten minsten
met vier voet aerdc bedeckt sullen moeten worde".

De reeks maatregelen breidde zich uit, er kwam een verbodsbe-
paling voor het verkoopen van besmet vee ; we kregen toen ook
reeds de aanduiding, dat op een stal of erf de besmetting aanwezig
was, immers ,,iedere voorkooper werd gewaarschuwd door een zwarte
streep aan de homei, het hek of dc deuren van een plaats, zoaar de
ziekte heerschtc" ; we gaan verder en zien, dat,,van daar", dus
van de besmette hoeve ,,geen vee vervoert mogt worde".

Een voor de veehouders uiterst belangrijke aangelegenheid, die ook
heden ten dage zich mag verheugen in de belangstelling der betrok-
kenen, vroeg toen reeds de aandacht, namelijk „of aan de eigenaars
van zoodanig vee, die door aanmerkelijke verliezen groote schade
leden, cok van bestuurswege eenige schadevergoeding of tegemoet-
koming verleend werd". Een vraag, waarop de Verzameling van
Resoluties en Placaten een bevestigend antwoord geeft.

Bij de tweede invasie bleek, dat men profiteerde van den voor-
uitgang van wetenschappelijke inzichten, immers ,,aan Hecrcn
Gedeputeerde Staten werd auctorisatie verleend om orde te geven aan
eenige kundige personen om twee of drie gestorven beesten te openen,
en de ingewanden te examineeren, oni te sien wat deelcn geinfectecrt
mogten syn, en zulks publiq te maken, opdat een ijdcr syne gedachten
daarover mogtc laeten gaen, cn aangemoedigt worden, om sig op het
uitvinden van middelen, die onder den zeegen des Almachtigen, het
sy tot praeservativcn, het sy tot herstcllinge van deese verderfelijke
siektc souden kunnen dienen, uitteleggen : verder een \\\'ast- cn Bededag
vast te stellen te gin den (3 Jamiary 1745 en eindelijk Hecrcn Gedepu-
teerde Staten te magtigen om naar omstandigheid van zaken, tijdelijk
zoodanige precautitn te nemen cn order te stellen, als zij ten beste
van den Lande zouden verstaan te behooren".

Ook het opstallen werd opgenomen in de overheidsmaatregelen;
want, wanneer dieren in de weide ziek werden, moesten zij aan-
stonds daaruit gehaald worden en van de gezonden afgezonderd;
en beesten, van besmette ,,stallen komende, mochten niet in gemecne
scharren of fennen geweid worden".

Vervolgens werd dc doorvoer verboden ; de betreffende re-
solutie was een uitvloeisel van de Publicatie van 11 Maart 1745,
waarbij nader werd bepaald, dat ,,onder het verbod van 11 Maart,
mede onder deselve poenaliteitcn aldaar gestatueert, hadden begrepen
den deurvoer van allerleye soort van rundvee, gelijk wij dc deurvoert
verbieden en door deescn onder de boeten en confiscaticn in de Publi-
catie van den 11 deses uitgedrukt".

Vanzelf sprekend moest kracht aan de gebods- en verbodsbe-
palingen gegeven worden ; men is geneigd te bepeinzen, dat de
straffen op overtredingen van dien tijd heel wat strenger zijn
dan de tegenwoordige. Niet alleen toch, dat een zeer hooge geld-
boete werd opgelegd, maar de delinquent, die niet betalen kon,
werd gestraft met ,,geesseling en bannissement en met bepaling, dat
de chergers, die den uitvoer stilzwijgend hadden aangezien en het Ge-
regt niet gewaarschuwd en dus medepligtig geacht moesten worden,
met gcesseling, brandmerk en bannissement ten eeuwigen dage uit den
lande zoude zoor den gestraft".

Daar de veestapel echter door de heerschende ziekte meermalen
gedecimeerd werd, was aanvulling noodzakelijk, derhalve invoer.
Hierbij zien wij een nieuwe gedachte ontstaan en in praktijk uit-
gevoerd door een maatregel, die ook heden ten dage een groote
rol speelt bij den invoer van vee uit het eene land in het andere,
n.1. quarantaine. De Notificatie van 9 July 1745 hield bevel om
ieder ingevoerd hoornbeest 14 dagen afzonderlijk en van alle
anderen afgescheiden te weiden, en binnen dien tijd niet te ver-
koopen.

Kon bij de tweede invasie der runderpest gewezen worden op
het causaal verband van vooruitgang der wetenschap en de maat-
regelen tegen de onderwerpelijke ziekte, bij de derde groote epi-
zoötie vernemen wij een nieuw geluid.

Bij Missive toch van 4 October 1796 aan de Geregten in de
onderscheidene Districten schreven Gedeputeerde Staten, in-
gevolge Resolutie van heeren Staten, die Geregten aan, ,,om bij
provisie de i n en t i n g der grassecrcndc ziekte aan jarige runderen,
hokkelingen of kalveren te pcrmittecrcn". Hieruit blijkt, dat toen
de inenting als voorbehoedmiddel reeds beproefd is geworden.

Het was uiteraard niet in Friesland alléén, dat gelijksoortige
maatregelen getroffen werden ; ook andere provincies, waar de
veepest haar verwoestend werk verrichtte, trachtten haar te
bestrijden. Niet vermeld wordt, dat in dien tijd de zieke en ver-
dachte dieren gedood werden, zooals zulks o. m. met succes in
Engeland was geschied.

Van samenhang van verweermiddelen in de verschillende
deelen des lands, wordt geen melding gemaakt ; elke provincie
deed wat zij meende te moeten en kunnen doen, de ééne meer, de
andere minder.

Er was dan tot 1799 ook geen gezag, dat over heel het land binden-
de bepalingen had voorgeschreven, tot genoemd jaartal, toen in
Zeeland en Noordbrabant de ziekte opnieuw uitbrak en vanuit
het buitenland wederom een overheersching over heel het land
werd gevreesd. Toen trad het Uitvoerend Bewind der Bataafsche
Republiek op, door middel van eene Publicatie, die als de grond van
verdere betreffende wetgeving wordt beschouwd. Naast krachtige

maatregelen kwam een Fonds voor den Landbouw tot stand,
waartoe de veehouder moest bijdragen naar evenredigheid van
het aantal stuks vee, dat hij bezat. Uit het Fonds van 26 December
1799 werd de schade vergoed voor het gestorven of afgemaakt vee.
Het is de landbouwkundige Geert Reixders, die de Wet tot
voorkoming en afwending van Runderpest heeft ontworpen. De
betreffende maatregelen werden bevestigd bij Publicatie van Hun
Hoog Mogenden, vertegenwoordigende het Bataafsch Gemeene-
best van 30 Mei 1806, later door besluit van Lodewijk Napoleon,
Koning van Holland, en dooi^- het Wetgevend Ligchaam gehand-
haafd voor de jaren 1809, 1810 en 1811. Het schijnt, dat onder
de Fransche overheersching, toen de Code Pénal voorzag in de
bestrijding van besmettelijke veeziekten, de gelden van het Fonds
versmolten waren in de gewone uitgaven, immers toen in 1814 de
veepest opnieuw optrad, moesten bij Besluit van den Souvereinen
Vorst opnieuw voorzieningen worden getroffen voor het beschik-
baar zijn van gelden voor de uitvoering der politiemaatregelen.

Zoo was dan ten slotte de grondslag gelegd voor de mogelijkheid
van uniforme maatregelen, geldende voor heel het land, op gezag
van den Staat, van de Regeering. De provinciën konden overigens
afzonderlijke regelingen blijven treffen.

Het jaar 1813 was van buitengewone beteekenis uit een epide-
miologisch oogpunt, immers bij de in dat jaar opgetreden runder-
pest kon de Wet van 1799 toegepast worden en derzelver deugde-
lijkheid getoetst. Het resultaat was verblijdend ; de ziekte werd
gestuit. Mr. Uittewaal geeft omtrent die bestrijding een be-
langrijk verslag.

De Wet van 1799 hacl nog een ander gunstig gevolg. Zij had
geleerd, dat er ten eenenmale gebrek was aan deskundigen op het
gebied van dierziekten, aan wetenschappelijk gevormde veeartsen,
welke opgedane ervaring den stoot gaf tot het tot stand komen
van een Veeartsenijschool in December 1819.

Behalve de vee- of runderpest bracht de tweede genoemde,
ook een kwaadaardige besmettelijke veeziekte, groote hiaten in
den veestapel. Zij was hier nog niet bekend in de vermelde pe-
rioden van heerschappij der veepest ; zij trad op, toen men rekende
met deze ziekte te hebben afgedaan. Het was de besmettelijke
longziekte der runderen, die in 1833 haar intrede in ons land deed.
Men stond aanvankelijk vreemd tegenover die nieuwe ziekte,
die zich niet terstond zoo verwoestend als de veepest aankondigde;
er was zelfs twijfel over het besmettelijk karakter. Hierdoor werd
minder doortastend opgetreden met de noodlottige gevolgen
van dien.

Ten aanzien van de besmettelijke longziekte zou ook van drie
tijdvakken gesproken kunnen worden, hier echter meer bezien uit
een oogpunt van de maatregelen, die er tegen genomen werden,

zooals Thomassen zulks uiteenzet in zijn rapport aan het Vle
Internationaal Veeartsenij kundig Congres : „Des moyens mis en
pratique pour combattre la pleuropneunomie contagieuse".

De eerste van 1833 tot 1850 is gekenmerkt door een vrijwel
algemeen gemis aan maatregelen om de ziekte in haar beloop te
stuiten. Gedurende de tweede periode van 1850—1871 had men
de beschikking over de voorbehoedende enting, waarmede gunstige
resultaten verkregen werden voor zooveel daarnaast andere deug-
delijke maatregelen genomen werden.

Gedurende de laatste periode van 1871—1887, die van gewel-
digen omvang was, zijn uiterst strenge voorschriften in toepassing
gebracht, waardoor de ziekte terug gedrongen kon worden tot
laatst genoemd jaar, het tijdstip waarop zij geheel uit Nederland
verdween tot op den huidigen dag.

Dat ook de longziekte talrijke slachtoffers vergde blijkt wel
uit de volgende gegevens : in de eerste periode stierven 64989, in
de tweede 33706 runderen, terwijl in het laatste tijdvak 22183
zieke en 12783 verdachte runderen zijn afgemaakt.

Evenals zulks het geval was bij het heerschen der veepest, kon
aanvankelijk bij de besmettelijke longziekte waargenomen worden,
dat in verschillende provinciën afzonderlijk en verschillend han-
delen in zake bestrijding bestond. Het eene gebied nam het minder
ernstig dan het andere. In Zeeland, door de ervaring geleerd,
namen Gedeputeerde Staten een besluit bevattende mededeeling
van het reglement tot voorkoming van de verspreiding der long-
ziekte onder het rundvee, dat maatregelen bevatte met betrekking
tot in- en vervoer, afzondering, plaatsen van kenteekenen van
besmette en daarvan verdachte hoeven en erven ; het merken
van zieke en verdachte dieren ; de stal- en weide-inspecties ; de
verplichte aangifte, dat alles met de noodige strafbepalingen op
de niet-naleving. In een buitengewone vergadering der Staten
van Friesland gehouden 1 Mei 1848 deden Gedeputeerden voor-
stellen betreffende het beramen van middelen tegen de longziekte,
het vinden der daartoe noodige kosten en wat dies meer zij.

In de periode, toen de bestrijding der longziekte zeer veel te
wenschen overliet, kwam tot overmaat van ramp de oude vijand
den veestapel opnieuw bedreigen : de runderpest was weer op
komst. De Nederlanders haalden de ziekte met wederinvoer van
eigen vee uit Engeland, in welk land in 1865 de ziekte heerschte.
Niemand dacht aan veepest ; eerder werd het lijden voor mond-
zeer gehouden, welke vergissing spoedig een sterke uitbreiding
der ziekte tengevolge had. Strenge maatregelen volgden toen,
waaronder bij Koninklijk besluit van 15 November 1865 op grond
van de Wet van 17 October 1865 het verbod van het houden van
markten en openbare verkoopingen van rundvee, evenwel aan-
vankelijk zonder gunstig resultaat, hetgeen door eene Commissie

van Voorlichting, in 1867 door de Regeering ingesteld, in hoofd-
zaak werd geweten aan gebrek aan centralisatie der bestrijdings-
methode; ook was niet de hand gehouden aan het haars inziens
absoluut deugdelijke middel „dooding van iedere koppel vee,
waarbij zich, al ware het slechts één geval, voordeed", mits goed
toegepast en gevolgd door een volledige desinfectie.

Toen de ziekte aan het afnemen was, werd besloten met man
en macht die afneming kunstmatig te bespoedigen door maat-
regelen, waarvan de praktijk hun deugdelijkheid had bewezen.
Men zou eindelijk de ziekte uitroeien, welke taak werd opgedra-
gen aan districtscommissarissen, veeartsen, veeopzichters en
de burgemeesters, die bijgestaan konden worden door de mili-
taire macht. Wij bespeuren hier voorloopers van de verschillende
functionarissen, die later bij het georganiseerd wettelijk bestrijden
de werkzaamheden zouden hebben uit te voeren.

Deze heftige uitbraak van runderpest van 2 Juli 1865 tot 28
December 1867, waarbij 156.711 dieren aangetast waren, 78.133
gestorven, 27.021 zieke en 10.190 verdachte en gezonde dieren
werden afgemaakt, bleek een stimulans te zijn voor een defini-
tieve regeling van bestrijding der besmettelijke veeziekten, zoo-
dat op 19 Mei 1868 een wetsontwerp tot „Regeling van het Vee-
artsenijkundig Staatstoezicht en Veeartsenijkundige Politie" werd
ingediend, dat echter niet behandeld kon worden door het aftreden
van het toenmalige Ministerie Heemskerk. Tot uitstel echter
kwam het gelukkig niet, daar het opvolgend Ministerie Fock
een eenigszins gewijzigd ontwerp indiende.

Bij de samenstelling van het eerste ontwerp van Wet, dat bij
Koninklijke Boodschap van 19 Mei 1868 werd ingediend, strek-
kende tot het instellen van een Staatstoezicht op alles wat den
gezondheidstoestand van het vee betreft, was gebruik gemaakt
van de ondervinding der laatste jaren en van de adviezen van
het Internationaal Veeartsenij kundig Congres in 1867 te Zurich
gehouden, terwijl ook buitenlandsche voorschriften, met name
die van België, Frankrijk, Pruissen, Württemberg en van het
Groothertogdom Baden, waren geraadpleegd.

Het ontwerp-FocK had, naar aanleiding van de gemaakte op-
merkingen in het Voorloopig Verslag over het onmiddellijk voor-
afgaand ontwerp, verschillende wijzigingen en niet-onbelangrijke
vereenvoudiging ondergaan. Ook een principieele aangelegenheid
was komen te vervallen, namelijk het recht van provincies om
naast de voorschriften van de wet, nog afzonderlijke maatregelen
te doen afkondigen.

Het wetsontwerp werd in 1870 door de Staten-Generaal aan-
genomen. Het werd den 2osten Juli van dat jaar door den Ko-
ning bekrachtigd en afgekondigd in het Staatsblad no. 131, om
met den isten Januari 1871 in werking te treden.

Vanaf dien tijd werden in Nederland besmettelijke veeziekten
stelselmatig bestreden en kon de betrokken dienst al terstond
zijn krachten meten met de heerschende longziekte.

Het groote verschil, dat inhoudt grootere deugdelijkheid van
deze wet, met haar voorgangsters springt in het oog als met en-
kele zinnen hare bevoegdheden en kracht worden weergegeven.

Op grond van de Wet van 9 Juli 1842 (Staatsblad no. 21) werd
onder bedreiging van een vrij strenge straf onverwijlde aangifte
van het ontstaan van ziekte onder het vee voorgeschreven. In-
dien bij onderzoek bleek, dat hier een besmettelijke ziekte in het
spel was, dan konden tijdelijk tot beteugeling of afwering daarvan
strenge bepalingen in werking komen. Deze echter konden weder
ingetrokken worden, en zulks geschiedde dan ook, nadat het ge-
vaar geweken, was.

De Wet van 17 October 1865 (Staatsblad no. 30) miste het pre-
ventief toezicht, terwijl zij alleen aan de Regeering de bevoegdheid
gaf om maatregelen te kunnen nemen bij het heersc.hen buitens- of
binnenslands van een besmettelijke veeziekte. De Wet van April
1867 bevatte uitstekende bepalingen, maar was uitsluitend vast-
gesteld met het oog op de beteugeling van den toen bestaanden
veepest ; van preventief toezicht ook in die Wet geen sprake.

De Wet van 1870 heeft wel degelijk mede een preventieve strek-
king ; zij is als het ware opgebouwd uit de voornaamste bepalingen
van vroegere wetten en provinciale verordeningen, voorzoover
de ondervinding geleerd had, dat zij nuttig en noodzakelijk waren,
en dusdanig gewijzigd, dat zij op iedere besmettelijke ziekte kon
worden toegepast.

De geschiedenis omtrent de vaststelling dezer wet en een com-
mentaar daarop verscheen in 1873 van de hand van den burge-
meester van Eist, den heer S. J. O. P. van Weezel.

Krachtens de Wet van 1870 moesten bij algemeenen maat-
regel van bestuur de ziekten van het vee, welke voor besmettelijk
gehouden werden, aangewezen worden, waarbij tevens vastge-
steld moest worden welke der in de wet genoemde maatregelen
bij het heerschen of bij het dreigen van elk dier ziekten moesten
loegepast worden.

Het eerste betreffende Koninklijk besluit, dat van 4 December
1870 (Staatsblad no. 190), werd tweemaal gewijzigd en bij besluit
van 30 October 1872 (Staatsblad no. 105) werden voor besmet-
telijk gehouden de navolgende ziekten, waarin tevens werd aan-
gegeven welke maatregelen bij elk der ziekten moesten worden
toegepast :

Bij latere wijzingen werd dit besluit nog aangevuld met het
mond- en klauwzeer bij herkauwende dieren en varkens, de vlek-
ziekte der varkens, de trichinenziekte der varkens.

Tegen de genoemde ziekten, behalve de veepest, die uitgeroeid
was, had het Veeartsenijkundig Staatstoezicht, dat krachtens
art. 2 der Wet van 1870 aan districtsveeartsen was opgedragen,
te kampen.

In 1887 werd het laatste geval van besmettelijke longziekte
onderdrukt ; in 1893 dat van schaapspokken. De kwade droes
der eenhoevige dieren werd krachtig bestreden en als zich eens
een geval voordoet, is dat te beschouwen als op zich zelf staand.
Tot dit gunstig gevolg hebben de nieuwe onderkenningsmethoden,
namelijk eerst de malleine en later het biologisch bloedonderzoek,
waardoor besmette dieren tijdig onderkend worden, niet weinig
bijgedragen. Daardoor was onder meer het scherpe onderzoek
der uit het buitenland ingevoerde paarden mogelijk en kon de
invoer van verdachte dieren worden geweerd. De sporadisch
optredende gevallen zijn terug te brengen tot invoer, die niet
in alle opzichten regelmatig is verloopen, of door middellijk contact.

De strijd tegen de schurft bij paarden en schapen heeft in zoo-
verre succes gehad, dat van uitgebreidheid der ziekte geen sprake
meer is. Wel echter worden sporadisch gevallen geconstateerd,
iets meer bij schapen, vooral in een paar provinciën, maar tot
uitbreiding op min of meer groote schaal komt het niet, door
het geregeld veeartsenijkundig toezicht.

Het rotkreupel (het kwaadaardig klauwzeer) der schapen wordt
ingeperkt tot de provincies waar deze eigenaardige ziekte in hoofd-
zaak voorkomt.

De bestrijding van hondsdolheid bij honden en katten, gere-
geld bij afzonderlijke wet van 1875, nadien nog eenige malen
gewijzigd, maakte dat deze ziekte bij het vee niet meer voorkomt.
Wanneer nog eens een geïnfecteerde hond de grenzen over komt,
hebben de onmiddellijk daartegen optredende maatregelen steeds
uiroeiing van de gevallen ten gevolge gehad en uitbreiding, zelfs
in beperkte mate, voorkomen.

De trichinenziekte der varkens is door de daartegen genomen
maatregelen uitgeroeid.

De vlekziekte bij varkens is in 1904 van de lijst afgevoerd toen
gebleken was, dat de schade, welke deze ziekte veroorzaakt,
grootendeels voorkómen kan worden door genezende en voor-

behoedende inentingen. Door de oprichting van de Rijksserum-
inrichting te Rotterdam heeft de Regeering zelfs de bereiding der
daarvoor benoodigde stoffen ter hand genomen en deze aanvan-
kelijk gratis, later tegen kostprijs ter beschikking gesteld.

De Wet van 1870 werd meermalen gewijzigd al naar gebleken
noodzakelijkheid, terwijl in 1878 een wet, houdende vaststelling
van bijzondere bepalingen tot beteugeling der longziekte onder
het rundvee in bepaalde deelen des lands, gewijzigd bij de Wet
van 15 April 1886, tot stand kwam.

Het onderzoek naar den algemeenen gezondheidstoestand van
den veestapel en, waar noodig, de aanwijzing en bevordering van
middelen ter verbetering ; de handhaving van de wetten en ver-
ordeningen in het belang van den algemeenen gezondheidstoe-
stand van den veestapel vastgesteld, hielden in zich het begrip
Veeartsenijkundig Staatstoezicht, dat onder den betrokken Mi-
nister was opgedragen aan districts-veeartsen, aan wie bepaalde
ambtsgebieden waren aangewezen.

De Wet van 1870, zooals zij gewoonlijk genoemd wordt, heeft,
het is reeds uit het onmiddellijk voorafgaande gebleken, aan de
redelijk gestelde verwachtingen beantwoord. Hare grondbegin-
selen worden tot den huidigen dag erkend als te zijn deugdelijk.
Dat zij ten slotte vervangen werd door een nieuwe wet, moet
dan ook in hoofdzaak geweten worden aan de omstandigheden,
die zich in den loop van de 50 jaren dat zij heeft gewerkt, gewijzigd
hebben, niet het minst door grooteren vee- en vleeschuitvoer
in samenhang met door andere landen gestelde voorwaarden en
door grooter veevervoer met snellere vervoermiddelen in eigen
land. Daarbij kwam dat eenheid van uitvoering der verschillende
maatregelen niet verzekerd was, waar verschil in opvatting van
analoge gevallen bij de districtsveeartsen zich bleek voor te doen.
Overigens waren in den loop der jaren ter uitvoering van de wet
tal van besluiten vastgesteld alsmede ten aanzien van verschillende
onderwerpen, de veterinaire politie betreffend, tal van Ministe-
rieele beschikkingen en regelingen. ,,Een doolhof van wetten,
besluiten en beschikkingen, waarin slechts weinigen den weg
vinden", aldus typeerde de Memorie van Toelichting van het
nieuwe wetsontwerp den bestaanden toestand, terwijl twijfel
werd geopperd of sommige der voorschriften wel volkomen
met de wet, waarop zij berustten, in overeenstemming waren.

In het stelsel der nieuwe wet zou dat alles ophouden en er zou
komen één korps van ambtenaren, samen deel uitmakend van
den leidenden technischen dienst, den Veeartsenijkundigen Dienst,
als een eenheid georganiseerd, waarbij alle raderen in elkaar grij-
pen en waarbij toezicht en uitvoering samengaan en die geleid
zou worden door een deskundig hoofd.

Resoluties, Wetten en wat dies meer zij, de tegenwoordige Vee-
wet, de Wet van 26 Maart 1920 (Staatsblad no. 153), houdende
bepalingen tot regeling van het Veeartsenijkundig Staatstoe-
zicht, gewijzigd bij de Wet van 17 Maart 1923 (Staatsblad no. 93).

In tegenstelling met de Wet van 1870 zijn de besmettelijke
veeziekten thans in de wet zelf genoemd.

Met betrekking tot de bestrijding zij opgemerkt, dat een nieuw
beginsel in de Veewet is neergelegd, te weten door art. 45,
waardoor bij algemeenen maatregel van bestuur kan worden be-
paald, dat de voorschriften van den betreffenden titel geheel of
gedeeltelijk zullen worden toegepast tot een 12-tal met name
genoemde ziekten. Het zijn die besmettelijke veeziekten, wier
wering en bestrijding in het belang van den veestapel wenschelijk
is, terwijl toch wegens hun minder gevaarlijk karakter niet alle
voorschriften, betreffende de wering en bestrijding in de Wet
opgenomen, van toepassing behoeven te zijn.

De wering en bestrijding van hondsdolheid van honden en
katten vormt een afzonderlijken titel in deze Wet.

Ten aanzien van de tuberculosebestrijding bij het rundvee
bestaat eene bijzondere regeling, geheel afwijkend van den ge-
wonen gang van zaken ten opzichte van andere besmettelijke
veeziekten, en wel van wege het eigenaardig sleepend verloop dezer
ziekte en hare groote uitgebreidheid. Zouden de dwangmaatre-
gelen erop toegepast worden, dan zou zulks voor den handel en
het vervoer in het algemeen noodlottige gevolgen hebben. Het
streven in de laatste jaren is er op gericht de belangstelling der
veehouders voor de tuberculose op te wekken en hen te doen
begrijpen dat een bestrijding ervan in de eerste plaats hun per-
soonlijk belang is, daarnaast een algemeen belang ; dat de ziekte
kan bestreden worden als zij zich er voor interesseeren en zelf
een groot aandeel in die bestrijding hebben.

Dit streven viel samen met den tijd toen, niet het minst in
landbouwkringen, de gedachte aan „self-help" meer dan ooit
postvatte. De georganiseerde landbouw in Nederland begreep
dat vrijwillige tuberculosebestrijding in massa tot het gewenschte
gevolg zou kunnen leiden. Om tot uitvoering hiervan te komen
was finantieele steun van Staatswege noodig. Dit nu kon geschie-
den op grond van art. 47 van de Veewet. Uiteraard geeft de Vee-
artsenijkundige Dienst hierbij leiding en voorlichting.

Een der voorwaarden als conditio sine qua non voor dien gel-
delijken steun is het „merken" der z.g. reactiedieren. De Regee-
ring gaat hierbij van het standpunt uit dat hij, die haren finan-
tieelen steun wil genieten voor de vrijmaking van zijn veestapel
van de ziekte, moet medewerken opdat niet andere veehouders
schade kunnen en zullen lijden door een minder deugdelijke be-
strijding ; en dit zou kunnen geschieden als de z.g. reactiedieren

in het vrije verkeer, zonder eenige aanduiding, worden gebracht-
Getracht moet worden zulks te voorkomen; de Staat is moreel
verplicht dit te bevorderen en gaat hierbij uit van de gedachte,
dat het opsporen van alle open-lijders een buitengewoon moeilijk
werk is en het derhalve niet absoluut zeker is dat alle open-lijders
uit de reactiedieren worden onderkend, èn omdat elk reactiedier
onder bepaalde omstandigheden geheel onverwacht „open"-
1 ij der kan worden. Men zou het gevaar der reactiedieren ook zoo-
veel mogelijk kunnen voorkomen, door het z.g. blokkeeren, wat
zeggen wil dat zulk een dier niet mag worden verkocht dan met
bestemming voor de slachtbank. Maar gezien het veelvuldig voor-
komen der ziekte, zou zulk blokkeeren in vele gevallen de bedrij-
ven ontredderen; zoodanig voorschrift zou moeilijk na te leven
zijn en zou veel ontdoken worden. Gestadig groeit dit vrijwillig
systeem ; vrijwel in alle provincies wordt er aan deelgenomen,
en het laat zich aanzien dat eerlang over geheel Nederland de
tuberculosebestrijding volgens Rijkssysteem, zooals deze vrij-
willige bestrijding populair wordt aangeduid, een werkelijk massale,
practische bestrijding zal zijn.

Ging de strijd op grond van wettelijke bepalingen tot 1920
alleen tegen besmettelijke ziekten van de herkauwende en een-
hoevige dieren en varkens, met ingang van genoemd tijdstip wer-
den tevens maatregelen getroffen om ook iets te kunnen doen
tegen besmettelijke ziekten van het pluimvee, waarvoor de moge-
lijkheid bestond krachtens art. 48 der Veewet, waarbij bepaald
is dat bij algemeenen maatregel van bestuur hetzij voor het ge-
heele Rijk, hetzij voor bepaalde gedeelten daarvan, voorschriften
tot wering en bestrijding van ziekten van andere dan de in de
artt. 7 en 45 bedoelde veeziekten of van ziekten van andere clan
de in art. 4 bedoelde dieren kunnen worden gegeven.

De regeling is eene zoodanige, dat tegelijk met de afkondiging
van den betreffenden maatregel van bestuur, een voorstel van
wet, houdende regeling van het in den algemeenen maatregel
van bestuur geregelde onderwerp, aan de Tweede Kamer der
Staten-Generaal wordt gezonden. Indien het voorstel tot wet
wordt verheven, houdt tegelijk met de inwerkingtreding de al-
meene maatregel van bestuur op van kracht te zijn. Op grond
hiervan en op deze wijze kwam de z.g. Pluimveewet tot stand,
de wet van 29 December 1922 (Staatsblad no. 747) tot wering van
besmettelijke pluimveeziekten. Steunende op deze wet zijn Mi-
nisterieele regelingen getroffen om invoer van besmet pluimvee
te voorkomen.

Hadden wij reeds gelegenheid erop te wijzen, dat de Overheid
in de vervolmaking harer voorschriften hierbij te rade ging met
den vooruitgang der wetenschap, de Veewet draagt hiervan wel
bijzonderlijk het kenmerk. Reeds in art. 3 komt zulks tot uiting.

Immers bij algemeenen maatregel van bestuur wordt bepaald,
welke wetenschappelijke inrichtingen geheel of ten deele ten
dienste van den Veeartsenijkundigen Dienst zullen worden ge-
bezigd en op welke wijze de ambtenaren van dien dienst met de
leiders dier inrichtingen zullen samenwerken. De Memorie van
Toelichting erkent impliciet, dat de Veeartsenijkundige Dienst
aan den opbouw der wetenschap daadwerkelijk deelneemt, door
erop te wijzen, dat het Veeartsenijkundig Staatstoezicht, middel-
lijk bepaalde inrichtingen, wetenschappelijke onderzoekingen kan
verrichten. Dat de bekende Rijksseruminrichting te Rotterdam
dan ook vooral in lateren tijd eigenlijk het wetenschappelijk in-
stituut van en voor den Veeartsenijkundigen Dienst is, toonen
de feiten. Overigens zijn daar in de laatste jaren : de proeven in
de praktijk met de passieve en actieve immuniseering met betrek-
king tot de bestrijding van het mond- en klauwzeer, die door
den Veeartsenijkundigen Dienst genomen worden, en van zeer
recenten datum de proeven zelfstandig door den Veeartsenij-
kundigen Dienst in Nederland genomen gedurende 5 achtereen-
volgende jaren, met de entstof Calmette-Guérin, den B. C. G.
ter immuniseering van de runderen tegen de tuberculose.

Behalve het reeds genoemde artikel zijn er nog een tweetal,
die in het onderwerpelijk kader passen. Het zijn de artt. 9 en 11,
die onderscheidenlijk ten doel hebben, dat vee op de bij algemeenen
maatregel van bestuur te bepalen wijze voorbehoedend kan wor-
den behandeld en dat voorschriften gegeven worden betreffende
het gebruiK van sera en entstoffen.

De betreffende Staatsoverheden hebben begrepen, dat dank-
zij de fundamenteele onderzoekingen van Pasteur, Koch en
zoovele anderen met betrekking tot de leer der bacteriën, en de
zich hieruit ontwikkelende immuniteitswetenschap, een nieuwe
phase gekomen was in den strijd tegen infectieziekten.

Door ruime toepassing van sera en entstoffen is de bestrijding
van sommige besmettelijke veeziekten niet alleen gemakkelijker,
maar tevens eenvoudiger en doelmatiger geworden.

Zooals uit het voorafgaande is gebleken, geschiedde de bestrij-
ding van velen dezer ziekten uitsluitend door politiemaatregelen;
thans kan bij bepaalde ziekten de eigenaar van vee zich zelf be-
hoeden voor de ziekte door voorbehoedende inentingen of ge-
nezende seruminspuitingen door den dierenarts te doen toepassen.

Ten einde de toepassing ervan zooveel mogelijk te bevorderen
heeft de Regeering aan de Rijksseruminrichting eene zoodanige
uitbreiding gegeven, dat zooveel mogelijk alle sera en entstoffen
aldaar kunnen worden bereid en tegen kostprijs, of al naar om-
standigheden tegen minder, worden afgeleverd.

Intusschen zal bij de bestrijding van de in de wet genoemde
besmettelijke ziekten een doeltreffend gelijktijdig toepassen van

Ook op andere wijze heeft de uitvoerende dienst van de Veewet
zich de vordering der wetenschap ten nutte gemaakt, waardoor
het vaststellen der diagnose met meer zekerheid kon geschieden,
met name door het cultureel onderzoek van se- of excreta, van
bloed en organen en deelen, en door het aanwenden van diagnos-
tische hulpmiddelen van biologischen aard als de tuberculine en
malleïne, en cle immuniteitsreacties.

De Veewet bevat ook bepalingen krachtens welke alle vee,
met bestemming voor uitvoer naar het buitenland, onderzocht
moet worden en daarbij bevonden is niet lijdende te zijn aan door
de Kroon aan te wijzen veeziekten en ook overigens voor uitvoer
geschikt is. Terwijl deze wet mede verbiedt den uitvoer van vleesch
naar door de Kroon aan te wijzen landen, hetwelk niet voorzien
is van een of meer merken als bewijs, dat het bij eene van Rijks-
wege ingestelde keuring voor uitvoer geschikt is bevonden.

Hadden tot in het begin van het laatste decennium de Regeerin-
gen der verschillende landen ieder voor zich de besmettelijke
veeziekten bestreden en geweerd, zonder zulks in onderling over-
leg te doen — hierbij zijn uitgezonderd de beraadslagingen van
de Internationale Congressen, die niet in het minst dwingende,
ten hoogste een adviseerende tendenz bezaten — dit zou anders
worden.

Men had zoo langzamerhand begrepen, dat, zouden besmette-
lijke veeziekten meer afdoende bestreden kunnen worden, inter-
nationaal overleg en internationale samenwerking noodig zouden
zijn. Bovendien zou internationaal de bestrijding in hoofdlijnen
op dezelfde beginselen moeten berusten, vormende maatregelen,
die voor dat doel niet gemist zouden kunnen worden. Elk land
toch heeft er belang bij, dat zijn naburen de ziekten op doeltref-
fende wijze bestrijden en trachten uit te roeien.

De Fransche Regeering nam in 1920 het initiatief voor de on-
derwerpelijke samenwerking, door een internationale conferentie
voor te bereiden voor de studie van besmettelijke veeziekten. De
beweegreden tot en de doeleinden van deze bijeenkomst kunnen
als volgt worden samengevat : de ontwrichte economie, ontstaan
door den wereldoorlog en de geweldige pogingen tot herstel, hebben
een buitengewoon groot verkeer tengevolge. Dieren worden ver-
voerd over groote afstanden voor voedseldoeleinden en voor de
fokkerij van alle deelen der wereld, overzeesche bezittingen in-
begrepen .

Elk land moet zijn bijzondere aandacht wijden aan den gezond-
heidstoestand van den veestapel niet alleen van zijn onmiddellijke
buren, maar van cle geheele wereld. Intusschen waren de gegevens
hiervoor ten eenenmale onvoldoende. De voor dat jaar recente

invasie van runderpest in België demonstreert het gevaar van
het isolement der naties, welke voortdurend bedreigd worden en
blootgesteld zijn aan ware rampen door gevaarlijken invoer van
levende dieren of producten van dierlijken oorsprong. Alle landen
hebben een essentieel belang in het nauwkeurig ingelicht worden
omtrent den stand van zaken.

Anderzijds zou de studie van voorbehoedende maatregelen,
in de verschillende landen zelfstandig ter hand genomen, buiten-
gewoon vergemakkelijkt en vruchtbaarder gemaakt kunnen worden,
indien een vooruit vastgestelde centrale regeling tusschen de
Instituten of de afzonderlijke onderzoekers hun de gelegenheid
bood hunne denbeelden en resultaten onderling uit te wisselen,
hun onderzoekingen te ordenen.

Eveneens zouden de prophylactische methoden, in de verschil-
lende staten in gebruik, in gezamenlijke studie kunnen genomen
worden, waarbij de vergelijking van hunne resultaten nuttig
bevind van zaken zou kunnen opbrengen.

De Minister van Landbouw van Frankrijk, die in dezen geest
op i October 1920 aan alle landen schreef, daarbij hen uitnoo-
diger.d voor een conferentie op 25 Mei 1921, merkte overigens
nog op, dat bovenbedoelde aangelegenheden ook van belang
waren voor de openbare hygiëne, in verband met het overbrengen
op den mensch van bepaalde dierziekten. Genoemde Minister
stelde zich voor, dat het volgend program voor de in uitzicht
gestelde conferentie als leidraad der besprekingen zou kunnen
dienen : Instelling van een jaarlijks te houden Internationale
Conferentie voor de studie van epizoötische ziekten en derzelver
prophylaxis ; oprichting van een permanent Internationaal Vee-
ziektenbureau, welks taak zal zijn : centraliseeren en met spoed
openbaar maken van alle inlichtingen over het voorkomen van
besmettelijke veeziekten ; te verzamelen alle bescheiden met
betrekking tot de studie dier ziekten, deze te bestudeeren en be-
treffende onderzoekingen te bevorderen ; te verzamelen de resul-
taten van de verschillende methoden van prophylaxis.

Drie en veertig staten, waaronder Nederland, namen de ver-
melde uitnoodiging voor de constitueerende vergadering aan en
zonden een of meer afgevaardigden er heen.

Op deze conferentie werd de wensch vastgelegd, dat te Parijs
zou worden gesticht een internationaal bureau voor den strijd
tegen besmettelijke veeziekten. In den geest van het rondschrijven
van den Franschen Minister van Landbouw werd de taak van
het bureau aangegeven, terwijl tevens de wensch werd geuit, dat
de Fransche Regeering een ontwerp van Internationale Conventie
zou voorbereiden en dit aan de goedkeuring van alle land³ zou
onderwerpen.

genwoordigers van 29 landen, waaronder Nederland (voor het
Rijk in Europa), het contract, waarbij de hooge contracteerende
partijen zich verbinden om een Internationaal Bureau voor vee-
ziekten te stichten en in stand te houden, waarvan de zetel te
Parijs gevestigd zal zijn. De organieke statuten van het Inter-
nationaal Bureau werden tevens onderteekend.

Het bureau is onafhankelijk van de autoriteiten van het land,
waarin het gevestigd is ; het correspondeert rechtstreeks met de
hoogere autoriteiten of met de diensten, welke in de verschillende
landen met het sanitaire toezicht op het vee zijn belast, dat wil
zeggen de Staatsveeartsenijkundige diensten.

De Internationale berichtendienst omtrent het optreden en
de verbreiding van met name genoemde besmettelijke ziekten
is in de statuten neergelegd, alsmede de verplichting om aan het
bureau de maatregelen ter bestrijding der veeziekten mede te
deelen, inzonderheid die welke aan de grenzen zijn ingesteld om
het grondgebied te beschermen tegen invoer uit andere landen.

De berichten, door het bureau verzameld, worden ter kennis
van de deelnemende Staten gebracht , met betrekking tot de
eerste gevallen van bepaalde besmettelijke veeziekten geschiedt
zulks telegraphisch.

Maandelijks verschijnt een „Bulletin", inzonderheid behel-
zende de algemeene of plaatselijke wetten en reglementen, af-
gekondigd in de verschillende landen ten aanzien van de besmet-
telijke veeziekten ; de berichten aangaande den loop der besmet-
telijke ziekten der dieren ; de statistieken betreffende den ge-
zondheidstoestand van den wereldveestapel ; biografische mede-
deelingen.

De Staten-Generaal hebben het wetsontwerp tot goedkeuring
der gesloten overeenkomst aangenomen, het is door de Kroon
bekrachtigd.

Vanaf 1927 hebben tot op heden jaarlijks de internationale
bijeenkomst en beraadslagingen plaats gehad.

Belangrijke onderwerpen zijn behandeld, waarvan in de eerste
plaats genoemd worden het mond- en klauwzeer en de tuberculose.

Wat betreft het mond- en klauwzeer zijn besproken de metho-
den van prophylaxie door sera en vaccinatie, de pluraliteit van
het betreffende virus, de weerstand tegen verschillende ontsmet-
tingsmiddelen, de bestrijdingsmethode, de geheimmiddelen, de
immunisatie in verband met den export, welk laatste onderwerp
werd ingeleid door den Gedelegeerde van Nederland, die ook het
onderwerp :,,Vaccination antituberculeuse avec le BCG : Etat
actuel de la question" inleidde.

Over de diagnostiek van varkenspest, de resistentie van het
virus dezer ziekte, over miltvuur en boutvuur zijn rapporten
uitgebracht en zijn gedachten uitgewisseld, alsmede over de

prophylaxie van de hondsdolheid. Men is gekomen tot standaar-
disatie van de veeziektebulletins en van gezondheidscertificaten.

Voor de zittingen in 1931 zullen rapporten worden uitgebracht,
behalve nopens eventueele nieuwere gezichtspunten en vorde-
ringen met betrekking tot de reeds genoemde onderwerpen, mede
over : Etiologie et prophylaxie des Brucelloses Abortus et Me-
litensis. Transmission à l\'homme ; over : Utilisation éventuelle
de la vaccination antirabique par les virus tués, terwijl de na-
volgende onderwerpen in studie zijn genomen : Prophylaxie de la
fièvre charboneuse par les produits animaux ; prophylaxie des
affections vermineuses ; standarisation des produits biologiques ;
-enquête sur les spécialités préconisées contre la fièvre aphteuse ;
■coordination de la législation internationale sur les questions
vétérinaires et sur la lutte contre les épizooties.

Uit het onmiddellijk voorafgaande blijkt duidelijk de groote
beteekenis van het Office International des Epizooties voor de
bestrijding van besmettelijke veeziekten voor elk land afzonder-
lijk, maar tevens, wat van veel wijdere strekking is, den strijd
voor den gezondheidstoestand van den wereldveestapel.

Reeds werd erop gewezen, dat in het rondschrijven van den
Franschen Minister van Landbouw aan de Regeeringen der ver-
schillende landen, ter voorbereiding van de constitueerende con-
ferentie, gezinspeeld werd op het groote belang, dat de volksge-
zondheid heeft bij een deugdelijke bestrijding van besmettelijke
veeziekten, die overgankelijk zijn op den mensch.

Prof. Dr. W. SghÜffner merkt in zijn voorwoord van het werk
van recenten datum van den Nederlandschen dierenarts Dr. T.
Vax Heelsbergen „Mensch und Tier im Zyklus des Kontagiums"
zoo treffend op : „Es (das Tier) liefert durch das Studium seiner
Krankheiten den Schliissel mancher menschlicher Krankheiten,
und es tut Dienst als Quelle zahlreicher Schutz- und Heilstoffe".

Inderdaad, de veterinaire politie beschut, behalve de onder-
werpelijke dieren, als gevolg ook den mensch voor infectieziekten,
voor zoover deze de besmetting van het dier kan krijgen. Op
deze betrekking tusschen het zieke dier en den mensch wees reeds
Dr. D. A. de Jonc, in zijn inaugureele rede „Het verband tusschen
geneeskunde van den mensch en van de dieren", terwijl vooral
in dezen nieuweren tijd de volle aandacht erop gevestigd is.

De gevallen van miltvuurinfectie van den mensch door con-
tact met het afgeslachte dier, door de looierijen en borstelindu-
*trieën, zijn niet zeldzaam. Maar ook weer van het dier wordt
het heilbrengend serum verkregen, dat, tijdig aangewend, den
mensch van een anders vrij wissen dood vermag te redden. I)e
kwade droes van de eenhoevige dieren is voor den mensch veelal
letaal ; van de dolheid van alle vee kan hetzelfde gezegd worden.

kinderen door middel van rauwe melk besmetten kan, daaromtrent
bestaat wel geen twijfel meer. Met betrekking tot de tuberculose
is er in den laatsten tijd dan ook samenwerking tusschen het
Staatstoezicht op de Volksgezondheid en het Veeartsenijkundig
Staatstoezicht.

Alhoewel op het oogenblik de Veewet de bestrijding van den
infectieusen abortus nog niet in hare bemoeienissen heeft opgeno-
men, heeft deze ziekte toch de volle aandacht der Regeering, niet
alleen met het oog op de nadeelen voor den veestapel, maar mede
in verband met het besmettingsgevaar voor den mensch. Door
de Ministers van Binnenlandsche Zaken en Landbouw, waar-
onder het Veeartsenijkundig Staatstoezicht ressorteert, en van
Arbeid, Handel en Nijverheid, waartoe de Volksgezondheid be-
hoort, is een Commissie ingesteld onder voorzitterschap van Prof.
Dr. L.. de Blieck, waarin deskundigen op de beide gebieden zitting
hebben en de quaestie der brucellose, brucella melitensis en ba-
cillus abortus Bang, in haar geheel bestudeeren en eventueel maat-
regelen in beider opzicht aan de Regeering zullen voorslaan.

De wettelijke bestrijding van bepaalde parasieten komt ook
den mensch ten goede. Reeds constateerde in 1850 Zenkek de
doodelijke werking van de trichinen der varkens bij den mensch
En minder gevaarlijke, maar toch buitengewoon hinderlijke pa-
rasieten, als schurft mij ten, gaan van dier op mensch over. Noemt
de Veewet in dit verband alleen de sarcoptes- en psoroptesschurft
bij schapen, geiten en eenhoevige dieren, in de paar laatste jaren
is opgetreden de schurft bij runderen, waarbij besmetting van
den mensch voorkomt. Mocht deze ziekte niet voldoende door
geneeskundige behandeling bestreden kunnen worden, dan zal
de Regeering hebben te overwegen ook deze ziekte krachtens de
Veewet te bestrijden.

Wanneer ten slotte gewezen wordt op filtreerbare virussoorten,
die bij de dieren ziekte veroorzaken en onderworpen zijn aan de
veterinaire politie, dan zij genoemd de pokken, die alhoewel bij
de verschillende dieren voorkomende, afstammen van hetzelfde
oervirus. De pokken brengen onwillekeurig de gedachte op een
andere besmettelijke ziekte met filtreerbare smetstof, het mond-
en klauwzeer, omdat wel gedacht is aan oorzakelijk verband tus-
schen deze twee dierziekten. Volgens Van Oijen is het hem gelukt
cavia\'s, die met het virus van mond- en klauwzeer vóórbehan-
deld waren, een zekeren graad van immuniteit tegen het pokken-
virus te verschaffen. Met vaccine vóórbehandelde cavia\'s zouden
veel zwakker op een mond- en klauwzeer-infectie gereageerd
hebben dan contröledieren, die de vóórbehandeling niet ondergaan
hadden.

Aangenomen wordt de mogelijkheid, dat ook het mond- en
klauwzeer op den mensch kan overgaan. Gelukkig nochtans, dat

het besmettingsgevaar minimaal is, wat wel geconcludeerd moet
worden uit het hoogst zelden voorkomen van verschijnselen, die
op de besmetting van den mensch kunnen duiden, in tijden, dat
de ziekte bij het vee als epizoötie optreedt.

Ten slotte zij genoemd de z.g. papegaaienziekte, de psittacosis,
ten aanzien waarvan van zeer recenten datum op grond van de
veterinaire politie, maatregelen zijn getroffen ter beveiliging van
den mensch.

Zoo is er dan een geordend geheel van wettelijke maatregelen,
waardoor onze groote en kostbare veestapel tegen het gevaar
kan worden beveiligd, waarmede hij door besmettelijke ziekten
wordt bedreigd, terwijl groeiend is een ander geordend gehee!
van veel wijdere strekking, het internationale.

Niet alleen de veestapels der verschillende landen zijn hierbij
gebaat, ook de volksgezondheid wordt, zij het dan ook middellijk,
bevorderd door de veeartsenijkundige politie.

Volgens den geneeskundigen medewerker van de N. K. Ct. zijn van alle bezitters
van een Nederlandsch artsdiploma, voor zoover zij zich in het rijk binnen Europa
ophouden, ongeveer 80% lid der Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst. In-
teressant vond ik het om dit percentage eens vast te stellen voor de bezitters van
het diploma van Nederlandsch dierenarts ten opzichte van de Maatschappij, waarin
deze vereenigd zijn en ik kwam tot het zeer bevredigende cijfer van ruim 85

Volgens The National Humane Review die cijfers uit officieele bronnen geelt,
is de vermindering van het aantal paarden en muildieren sedert de komst van de
auto meer schijn dan werkelijkheid. Voor den oorlog waren er 118.800.000 paar-
den, 12.200.000 muildieren en 14.300.000 ezels, terwijl deze cijfers na den oorlog
100.200.000, 12.300,000 en 13.900.000 bedroegen.

In de Vereenigde Staten van N.-Amerika zijn 14 029.000 paarden en 5.447.000
muildieren. Van het genoemd aantal paarden zijn er anderhalf millioen in de
steden.

Naar de The National Humane Review mededeelt is het coupeeren van de
ooren van honden in de staten New York en Connecticut bij de wet verboden.
Kenzelfde verbod is ook weldra in Michigan te verwachten, terwijl er vooruit-
zicht bestaat, dat de staat Californië spoedig zal volgen. v. n. B.

Hij een 2j-jaar oude koe, 8 maanden drachtig, die noodgeslacht werd, vond
men in twee placenta\'s 6 normaal ontwikkelde kalveren (1 stierkalf en 5 koekal-
veren), die samen 60.5 K.G., wogen. (Böhme, ref. Münch. tier. Woch. 1930, No. 43).

In Mexico werden verschillende methodes geprobeerd 0111 eieren te bewaren.
I>e beste manier bleek te zijn : de eieren met vaseline te bestrijken en ze dan te
leggen in kalkwater of salicylas natricus-oplossing. (Juarez : El. Agric. Mexicano.
ref. Revue int. d\'agric. ie partie, No. 10. 1930). Vr.

Den x8^en November overleed in den ouderdom van 74 jaren de
Heer George Lodewijk Hinrichs, rustend dierenarts te Apel-
doorn. Met hem is weer één van de oude garde heengegaan, die
zijn welbesteed leven voornamelijk, ten minste de laatste twintig
jaren, ten dienste van de verbetering der paardenfokkerij stelde.

Hinrichs ving zijn studie in 1875 aan, behaalde in 1881 het
diploma als veearts en vestigde zich in de omgeving van zijn
geboorteplaats Nijmegen, in het nabij gelegen welvarend betuwsch
dorp Eist, dat ook nu nog, doch vroeger veel meer, een centrum
van de paardenfokkerij was.

Door dagelijkschen omgang met de beheerders van de vele daar
bestaande goed gesitueerde en omvangrijke landbouwbedrijven,
waarvan de paardenfokkerij een voornaam onderdeel was, vormde
hij zich zeer spoedig tot een erkende autoriteit op dit gebied en
velen onder de ouderen zullen zich zijn leerrijke, interessante en
aangenaam gestelde stukken, die in de hippische bladen onder
den pseudoniem Gelrus verschenen, zeker wel herinneren. Hij gaf
daarin voorlichting aan vele paardenfokkers.

Dat hij als deskundige ook door de regeering steeds is gewaar-
deerd, moge blijken uit het feit dat hij bij de inwerkingtreding
van de paardenwet 1901 tot rijkslid der aankoopcommissie van
fokmateriaal, zoowel in het binnenland als buitenland, werd be-
noemd ; hij was als zoodanig werkzaam voor de provinciën Noord-
Holland, Zuid-Holland, Noord-Brabant, Friesland en Limburg.

Zijn verdiensten voor laatstgenoemde provincie, waarvoor hij jaren
achtereen de aankoopen van hengsten en ook van jonge merriën in
België deed, werden algemeen erkend, en aan die aankoopen des-
tijds, is voor een niet gering deel de nu op hoog peil gestabiliseerde
toestand van de paardenfokkerij in die provincie te danken.

Omstreeks 1910 werd Hinrichs benoemd tot jurylid in de Com-
missie voor de verplichte hengstenkeuring, om, na wijziging van
de paardenwet in 1918, over te gaan tot jurylid voor de Vereeni-
ging „het stamboek voor het Nederlandsche Trekpaard".

Afgescheiden van deze functiën was hij jurylid voor de provinciale
Keuringscommissiën voor Noord-Holland, Zuid-Hollanden Overijssel.

Zijn vele werkzaamheden op het gebied van de paardenfokkerij
brachten mee, dat hij zich als practiseerend dierenarts reeds in
1908 terugtrok. Het is dan ook niet zoozeer als dierenarts dan wel
als jurylid dat dokter Hinrichs van Noord tot Zuid algemeen
bekend en gewaardeerd werd. Ook H. M. gaf blijk van waardeering
van zijn verdiensten door hem bij het bereiken van zijn 70ste
jaar te benoemen tot Ridder in de orde van Oranje-Nassau.

Verslag vim de Vergadering der Ned. Vereeniging v. Microbiologie te Wageningen
op 14 Juni 1930.

B. van deh Burc Eenige gegevens over de samenstelling, het soortelijk gewicht
en de pH van biest.

Sedert 1918 is systematisch onderzoek verricht naar de samenstelling van de
eerste biest De droogrest van 163 monsters was gemiddeld 23.8 %, de hoogste
waarde was 38.2, de laagste T3.6

Het melksuikergehalte is veel lager clan bij normale melk (gemidd, 2.5 %, uiter-
sten : 3.9 en 0.5).

De onderste grens voor het aschgehalte viel voor melk en voor biest samen ;
het gemiddelde ligt voor biest veel hooger De getallen van het chloorgehalte
van biest waren meestal veel grooter dan die, welke bij melk worden gevonden.
Weinig schommeling vertoonde het soortelijk gewicht (gemidd. 1.0652).
Gemiddeld bedroeg de pH der biest 6.22 (tusschen 5.95 en 6.88).
In verschillende opeenvolgende jaren liep de samenstelling van de eerste biest
bij dezelfde koeien soms aanmerkelijk uiteen.

1.. K. W oi.fi en A I- mmerik Over den groei van Aspergillus niger en Cu-gehalte
van den voedingsbodem.

Voor den groei van Aspergillus niger is de aanwezigheid van koper noodzakelijk;
per 250 ccM voedingsbodem is voor den groei vereischt minstens 0.2 j\', voor
sporevorming 0 3 y, voor de vorming van zwarte sporen 25 j\' (1 y — 0.001 m.gr.).

A Vedder Over de veelvuldigheid der verschillende pneumococcentypes bij
pneumococcoses te Amsterdam.

Hij 51 gevallen van pneumococcen-infecties te Amsterdam is het type van
het microörganisme volgens de Amerikaansche methode vastgesteld. Type 1 en 11
bleken bij de helft der patiënten voor te komen, type III bij 20 %. Deze bepaling
kan van belang zijn voor de behandeling met specifiek scrum.

Vereinfachte Behandlung der Distomatose bei Rindern. Dr. Vajda. Budapest,
I). T. \\Y. No. 26 (Juni 1930).

De algemeen«\' regel, welke in de omgeving van Dr. Vajda gevolgd wordt, om
runderen distomatose-vrij te maken, bestaat uit het vier maal achtereen, met
twee dagen als tusschenpoos. toedienen van bepaalde geneesmiddelen. De ideale
behandeling zou zijn : één maal ingeven van geneesmiddelen, of misschien nog
liever eenmaal inspuiten.

De volgende wijze van doen. door Dr. Vajda ontworpen en getoetst, is eenvou-
diger en goedkooper dan de gebruikelijke :

1. Twee dagen achtereen toedienen van 3 kapsels Distol comb. voor elke 100 K G.
lichaamsgewicht.

3. Stoornissen in de gezondheid, afgezien van een voorbijgaanden verminderden
eetlust, en bij enkele gevoelige dieren iets diarrhee, komen niet voor.

The Relation of the Spleen to Immunity in Bovine Piroplasmosis. G. de Kok,
I5th Annual Report. Vet. Serv. South. Afr.

In 1926 toonden de Kock en Quinlan aan, dat in Zuid-Afrika anaplasmosie
bij schapen zoo licht verliep, dat het gedurende langen tijd niet werd geïdentifi-
ceerd. Werd bij een anaplasma-drager echter miltextirpatie verricht, dan trad
dikwijls fatale acute anaplasmose op. Soortgelijke waarnemingen deed men tem
opzichte van paarden, welke dragers van nutallia equi waren.

Dit stemt overeen met de waarneming van Ziemann (1924), waarbij menschelijke
patiënten na splenectomie een heroptreden van malaria vertoonden.

Na dien werden talrijke hiermede overeenstemmende mededeelingen gedaan ;
men kan er uit de conclusie trekken, dat de milt een bepaalde beteekenis heef"t
bij het beloop en de immuniteit van een aantal protozoaire en bacterieele ziekten.
De juiste aard van de miltfunctie in dezen zin is niet volkomen duidelijk.

De Kok nu heeft in dit studiegebied betrokken een aantal runderen, welke van
haar milt werden beroofd. Belangwekkend in het relaas is o. a. het volgende :
Piroplasmose en anaplasmose zijn inheemsch in het gebied, waar De Kok zijn
proeven deed ; het gevolg is, dat eigenlijk alle dieren min of meer geïmmuniseerd
worden in hun jeugd ; het is bekend, dat deze immunisatie in den regel verloopt
zonder klinisch waarneembare verschijnselen. (Worden de dieren in hun jeugd
regelmatig ,,dipped" in teekenbaden, dan treedt de immunisatie niet op, en zijn
ze even vatbaar als geïmporteerde dieren). Oorspronkelijk immune dieren, waarbij
miltextirpatie was gedaan, stierven daarna aan een der genoemde protozoaire
ziekten. Het schijnt dus, dat de milt een functie heeft bij het in stand houden dei-
onvatbaarheid ; misschien wel, wordt opgemerkt, is de milt het eenige orgaan,
dat in staat is de productie der antilichamen te onderhouden.

Yakimoff behandelde in Rusland deze ziekte (daar door babesia bovis ver-
oorzaakt) met verschillende preparaten. De beste resultaten gaf ichthargan (dosis
1.5 gram intraveneus), daarop volgde trypanblauw (dosis 3—5 gram intraveneus),
daarna arrhena! en protargol.

Theii.er (Buil. de la Soc. de Path. cxotique, 14 Mai 1930, ref. Recueil de mcd
vét. 1930, Sept., blz. 592) raadt aan tegen piroplasmose bij runderen : piro-blauw,
dit is trypanblauw waarvan de werking versterkt is door toevoeging van gal-
zouten.

Dosis in lichte gevallen en voor jonge dieren. 50 c.c. 2 % opl. in water of 100
c.c. 1% opl.; in zware gevallen en voor volwassen dieren ; 50 c.c. 4 % opl. of 100
c.c. 2 % opl.

Van babesiose bij schapen hoort men in Europa zelden, ofschoon het in ver-
schillende landen voorkomt.

Cuillé, Darraspen en Chelle (Revue gén. de méd. vét. 1930 No. 458, febr.
blz. 65) stelden in Zuid-Frankrijk gevallen vast en zijn van meening dat de ziekte
veel meer voorkomt dan men denkt maar veelal niet gediagnostiseerd wordt.
Zij zagen haar in schaapskudden enzoöties optreden, met veel sterfgevallen. De
parasiet behoort tot het babesiella-type en wordt zeer zeker overgebracht dooi-
de teek rhipicephalus bursa. Toevallige (verzwakkende) oorzaken begunstigen
dikwijls het uitbreken van de verschijnselen bij besmette dieren. Haemoglobinurie
is een vast verschijnsel met parasieten in het bloed bij een eenigszins hevigen aanval
der ziekte ; icterus ontbreekt. Milt steeds gezwollen en parasieten bevattend.

Trypanblauw heeft geen blijvende werking, veroorzaakt alleen een tijdelijke ten-
peratuur-daling ; beter voldeed urotropine, 2 x 10 gram per dag in 50 c.c. water,
subcutaan, gedurende 3 a 4 dagen. Het aantal met dit middel behandelde dieren
was echter nog te klein.

Anaplasmosc is geen ziekte van Midden- en Noordeuropa, omdat de teken-
soorten die de ziekte kunnen overbrengen, daar niet voorkomen Nu zag
men in Noordfrankrijk, waar prof. Brumpt de runderen, voor uitvoer naar
Brazilië en Madagascar bestemd, tegen anaplasmose ent, dat op zes plaatsen
dieren, die met de geënte in een stal of weide waren geweest, anaplasmose kregen.
Men dacht eerst aan een overbrenging door teken maar het bleek, dat de oorzaak
lag in enting tegen mond- en klauwzeer. Alle dieren hadden deze enting ondergaan,
en daarbij was, door slordigheid van den enter, bloed van tegen anaplasmose geënte
dieren mee overgeënt en had anaplasmose veroorzaakt. (Revue gén. de méd. vét.
1930, Février, p. 83). Vrijburg.

Innocuity and latency of bacterial spores in the animal body and the factors
influencing their development, with special reference to the pathogenesis of Black-
disease. A. W. Turner, (The Australian Veterinary Journal, 6, 3, 1930, blz. 83)

Black-disease is een Bradsot-achtige ziekte, die heerscht onder de schapen in
N. S. Wales, Victoria, N. Zeeland en Tasmanië. De mortaliteit is 20—25 %■ Zonder
veel ziekteverschijnselen te vertoonen sterven de dieren vrij spoedig.

In de lichaamsholten treft men sereuse exsudaten aan. Karakterestiek zijn
vooral de omschreven, bleeke, drooge, necrotische haarden in de lever. Deze ern-
stige ziekte wordt veroorzaakt door een anaërobe bacterie (B. oedematiens), die
nauw verwant is met B. Welchii. Onderzoek toonde aan, dat de gewasschen sporen
van B. oedematiens bij proefdieren geen ziekteprocessen teweeg brengen : zij
worden voor het grootste gedeelte gephagocyteerd, of verhuizen naar de lever,
de milt of het beenmerg. Zulke sporen kunnen geruimen tijd latent aanwezig
blijven.

Van de schapen op een besmette weide bleek 43 % latente sporen in de lever
te herbergen. De normale porte d\'entrée is waarschijnlijk het digestie-orgaan.
Het gelukte met toxine-vrije sporen bij konijnen de ziekte te doen ontstaan, indien
men bij deze dieren de lever prikkelde of een invasie van cvsticercus pisiformis tot
stand bracht.

Hetzelfde werd bereikt bij cavia\'s na invasie van distomen. Reeds bekend was,
dat black-disease vrijwel alleen gevonden wordt bij dieren met distomatose.

De beschadiging der lever door Distomum is de factor, die de latente sporen
parasitair doet worden. Hetzelfde kan bij schapen optreden ten gevolge van het
binnendringen van Cysticercus tenuicollis of door geneesmiddelen, als tetrachloor-
koolsïof. v. d. Hoeden.

In de „Zoologische Garten" (1930, Heft 13, blz. 48) bespreekt Zawadowsky
uit .Moskou de biologie der Trichostrongyliden, die zooals men weet, veel bij paar-
den. runderen, schapen en geiten voorkomen, alsook bij poolherten, verschil-
lende soorten wilde geiten, antilopen, enz.

De volwassen dieren leven in den dunnen darm en de maag, leggen daar hun
eieren, die voor de verdere ontwikkeling zuurstof behoeven en zich eerst buiten bij
een temperatuur van 18 25° C. binnen 24 uur tot larven ontwikkelen. De tem-
peratuurgrenzen, waaraan de ontwikkeling gebonden is, liggen tusschen 4 en 38"
C. Hoogere temperaturen worden zeer slecht verdragen en bij een verblijf van
enkele uren in den darm van vogels, waar een temperatuur van meer dan 40° C.
heerscht, is het overgrootc deel der eieren, tot 99 %, niet langer levensvatbaar.
Vandaar dan ook dat vogels, al pikken zij de eieren zeker wel uit de mest op, voor
een overbrenging van deze eieren van de eene plaats naar de andere niet in aan-
merking komen. Op het land komen de eieren met het mest-afvalwater op den
grond, in het gras of in het water en kunnen dan door hun gastheer opgenomen
worden. Zij blijven buiten maandenlang levensvatbaar. Overbrenging der eieren
kan ook met den wind geschieden. Als bestrijdingsmaatregelen worden aanbevolen
het isoleeren van de zieke dieren, zorgvuldig verwijderen van de faecaliën binnen
24 uur uit de stallen of hokken en verhinderen van roïnfecties, zooals die in zoölo-

gische tuinen, waar de dieren op een kleine ruimte bij elkaar hokken, zoo gemakke-
lijk voorkomen. Als desinfectiemiddel tegen de eieren in de faecaliën is carbolzuur
te gebruiken, terwijl ook gebleken is dat de eieren der trichostrongyliden, in tegen-
stelling met die der ascariden. zeer gevoelig zijn voor uitdrogen. Moeilijker staat
het met de larven, waartegen geen desinfectiemiddel gevonden is. Is een bepaald
terrein besmet dan verdient het aanbeveling dit terrein een jaar lang niet als weide
te gebruiken. In het koude jaargetijde dreigt er geen gevaar van den kant van den
bodem, daar beneden vier graden C. een ontwikkeling der larven niet mogelijk is
en het opnemen van onontwikkelde eieren nooit tot een infectie leidt. Droog be-
vriezen, verdragen de eenmaal uit het ei gekomen larven heel goed en gedurende
vrij langen tijd en speciaal de larven die eerst door droogte in een toestand van
anabiose kwamen, blijven na bevriezing weken lang levensvatbaar.

Recherches sur le charbon symptomatique et le b. Chauvoei. M. Weinberg et
M. Mihailesco, Annales de 1\'Inst. Pasteur, Nov. 1929, pp. 1408 1465.

Evenals het gasgangraen bij den mensch wordt het houtvuur der runderen door
v erschillende micro-organismen veroorzaakt, welke afzonderlijk of gecombineerd
kunnen voorkomen (b. Chauvoei, b. oedematis maligni, b. oedematiens, b. per-
fringens, enz.). Onderzoekingen zijn verricht met materiaal (culturen en ge-
droogde musculatuur) dat na aanvrage van verschillende binnen- en buitenland-
sche collega\'s is ontvangen.

Verschillende ervaren bacteriologen beschouwen de b. Chauvoei en b. oede-
matis maligni als 2 bijzondere soorten Andere onderzoekers echter rekenen deze
bacteriën tot dezelfde soort, welke laatste meening door schrijvers wordt gedeeld.
Zij gingen van een groot aantal stammen de morphologische-, cultureele- en bioche-
mische eigenschappen na, doch konden op grond hiervan geen scherpe, constante
scheiding aanbrengen. Evenmin gelukte dit door middel van de agglutinatie-
reactie. Door I.eclainche en Vallée was in iyoo aangegeven, dat b. Chauvoei
en b. oedematis maligni met behulp van gekruiste agglutinatie-reactie waren te
differentieeren. Hiervoor werden dan agglutineerende sera gebruikt, die met deze
bacteriën waren bereid. De resultaten van deze onderzoekingen konden niet worden
bevestigd. Ook met behulp der complementbindingsreactie was het hun niet
mogelijk een scheiding te maken : alle Chauvoei-stammen gaven een positieve
reactie met anti-maligne-oedeem-serum. i)it achten schrijvers een duidelijke aan-
wijzing voor de verwantschap van boutvuur- en maligne-oedeem-bacillen.

Ten slotte werd uitvoerig de neutraliseering van het infectieus vermogen van
b. Chauvoei nagegaan door middel van anti-maligne-oedeem-serum. Hierbij werd
<le cultuur met een hoeveelheid antiserum vermengd en vervolgens 1 uur bij kamer-
temperatuur bewaard.

Hierna werden cavia\'s met het mengsel in de dij ingespoten. Van 40 stammen,
welke alle- of vele kenmerken van b. Chauvoei vertoonden, werden er 27 zeer
goed door het anti-maligne-oedeem-serum geneutraliseerd.

Bij de bestudeerde culturen, welke afkomstig waren van dieren met de klassieke
klinische symptomen van boutvuur, werden vele overgangen van b. oedematis
maligni tot b. Chauvoei waargenomen.

Deze onderzoekingen zijn van direct practisch belang voor de vaccinatie tegen
boutvuur. Hierbij dient een polyvalent vaccin te worden gebruikt, waarin zeer
virulente culturen van b. Chauvoei, b. oedematis maligni, b. perfringens en b.
oedematiens zijn verwerkt.

In de Vereenigde Staten is Scott hiermede reeds begonnen. Bij de curatieve
serumtherapie moet een mengsel van anti-Chauvoei en polyvalent anti-gasgraen-
serum worden genomen. Clarenburg.

Zur pathologischen Anatomie der Keratitis infectiosa bei Rindern. O. Kasbohm :
Diss. Berlijn, 1930, Ref. D. T. W. No. 12, 1930.

het ziekteproces zien in drie verschillende stadia Twee oogen hadden slechts
een diffuse troebeling van de cornea, zonder verdere defecten ; bij de vier andere
oogen kwamen naast de hoornvliestroebelingen nog andere afwijkingen voor, als :
keratocele, panophthalmitis, phthisis bulbi. Het onderzoek gaf omtrent de aetio-
iogie van het lijden geen aanwijzingen daar in de coupes geen microörganismen
konden worden aangetoond, hetgeen volgens hem evenwel niet als een bewijs
tegen een eventueele bacterieele oorzaak van de aandoening mag worden beschouwd.
Het begin van het lijden middenin het hoornvlies deed het vermoeden rijzen, dat
bepaalde endogene stoornissen mede hierbij wel een rol spelen. Als zoodanig door
hem genoemd : ondoelmatige voeding, een toxische stof in de weideplanten, nog
onbekende endogene noxae. Veenendaal.

Streptococcen vom Pyogenestyp als Erreger „bösartiger" Mastitiden des Rindes.
(Seeleman und Hadenfeldt, Deut. Tierarztl. Woch. 1930. S. 353).

Ondereen rundveebeslag van-j- 80dieren, waarbij gedurendeeenigejaren entingen
waren verricht tegen abortus en streptococcen-mastitis (gelber Galt), kwam plot-
seling bij een gedeelte der koeien een met algemeene verschijnselen gepaard gaande
mastitis voor klinisch verschillend van de geregeld voorkomende „gelber Galt".

De ziekte trad op bij betrekkelijk nieuwmelksche koeien, en ging gepaard met
verhooging van temperatuur en pols, verminderde eetlust, vermagering, en sterke
vermindering der melkgift. De ontstoken uierkwartieren waren pijnlijk gezwollen,
terwijl het secreet dik-vJokkig en etterig was.

Bij microscopisch ondeizoek van het secretum werden niet de typische strepto-
coccen gevonden als bij echte gelber Galt, maar kleinere bacteriën in korte ketens
of diplococcen-vorm gelegen, soms tot hoopjes vereenigd. Naast deze „kwaad-
aardige" streptococcen werden in de melk van andere, niet acuut aangetaste kwar-
tieren, de echte gelber Galt-streptococcen gevonden.

Ook cultureel weken deze streptococcen van de Galt-veroorzakers af. Op agar
werden ronde kolonies gevormd met een dicht centrum en getanden rand, zonder
ketenvormige uitloopers.

Bouillon-culturen werden na korten tijd troebel, welke troebeling later bezonk.
Bij schudden verdeelde het neerslag zich brokkelig in de cultuur, terwijl het neer
slag der Galt-streptococcen bij schudden slijmig en aan elkaar blijft. Op lakmoes-
melk geënt, trad binnen >.) uur roodkleuring op, bij kweeken op bloedplaten werd
haemolyse aangetoond.

In tegenstelling met de Galt-bacteriën was deze stam virulent ten opzichte
van kleine proefdieren (muizen, cavia\'s, konijnen).

Betreffende de aetiologie noemen schr.\'s twee mogelijkheden, n.1. infectie van
de melkers of baarmoederaandoeningen der koeien.

Bij het personeel waren geen ziektegevallen (keelaandoeningen) voorgekomen
gedurende de laatste weken Uit het keelslijm van twee melkers werden echter
haemolytische streptococcen gekweekt, welke later identisch bleken te zijn
met de bewuste streptococcen

Met het oog op de veel voorkomende baarmoederontstekingen, lag echter infectie
vanuit de uterus meer voor de hand. Na slachting werden in verschillende gevallen
de mastitisverwekkende streptococcen in de uterus aangetoond

Hoewel de infectiebron dus niet met zekerheid valt vast te stellen, is hier wel
bewezen dat een bacterie der streptococcen-pyogenes „haemolyticus" groep de
oorzaak kan zijn van ernstige mastitiden bij het rund.

Erfahrungen auf dem Gebiete der Sterilitatsbekampfung in dem Zeitraum von
einem Jahre. (Stuhlenmiller Mtinch. Tierarztl. Woch. 1029, No. 37, u. 38.
S. 518 u. 525).

Schr. geeft een zeer interessant, practisch overzicht van de steriliteitsbestrijding.
zooals door hem in zijn praktijk toegepast Behalve practisch, kan zijn mededee-
ling ook actueel genoemd worden 1 hoeveel zorgen baart ons niet het steriliteits-
vraagstuk ; hoe machteloos staan wij er vaak tegenover, en hoe onaangenaam
kan daardoor dit onderdeel der praktijk zijn!

1 )e grondstelling van schr.\'s bestrijding is : nauwkeurig onderzoek, raginaal ,en
rectaal, ter vaststelling van de oorzaak, en van dit standpunt uitgaande, kon ltiij
van 230 behandelde dieren in 62 % der gevallen succes boeken. Hoewel dit per-
centage niet bijzonder gunstig lijkt, houde men er rekening mee, dat verschillende
dieren reeds ij 2 jaar lijdende waren en andere, waarbij de prognose dubieius
gesteld moest worden, in veel gevallen gemest werden.

In veel gevallen neemt schr. als specifieke oorzaak der steriliteit aan de Bang-
sche abortus-bacil, en wel voornamelijk de secundaire gevolgen der abortus, n.1.
de endometritis. Hierdoor werkt ook de enting van Bang niet altijd gunstig op
de onvruchtbaarheid, maar vooral prophvlactisch ; zij moet verdere gevallen
voorkomen.

Door ondervoeding werden drie koeien niet tochtig ; de geslachtsorganen ver-
toonden geen afwijkingen ; aphrodiasica hadden geen resultaat : na groenvoede-
ring kwam de bronst terug en werden de dieren weer drachtig.

Een geval van scheedevernauwing ten gevolge van verwonding, werd niet behan-
deld, evenmin als een geval van vergroeiing van den baarmoedermond.

Een verticale band voor de cervix, benevens een dubbele cervix, werden operatief
behandeld.

Besmettelijke scheedecatarrh (colpitis nodularis infect. bovis) werd door schr
nooit als oorzaak der steriliteit waargenomen! Hij neemt echter aan, dat de gevolgen
der vaginitis, n.1. persisteerende gele lichamen, en ovariaalcysten dan de sterili-
teitsoorzaak zijn, en denkt zich de ontwikkeling als volgt : Vaginitis-cyste of corp.
lutea pers.-steriliteit.

Naar zijn mcening zijn koeien met acute verschijnselen van vaginitis, vrucht-
baar, en heeft de vaginitis een polybacillair karakter, (l)eze zienswijze komt niet
overeen met de opvatting van Wester, in ..Eierstock und Ei" naar voren gebracht,
dat n.1. acute ontstekingen sterk spermatoxisch werkende stoffen tengevolge
hebben. Ref).

De baarmoedermond was zeer dikwijls de zetel der onvruchtbaarheidsoorzaak
<polypen en ontstekingsverschijnselen van het slijmvlies). Daar volgens schr. de
•cervixcatarrh altijd samengaat met endometritis, vereischt de cervix geen aparte
behandeling (Wester onderscheidt wel zelfstandig cervixaandoeningen. Kef.)

Baarmoederaandoeningen waren de meest voorkomende oorzaken der steriliteit.
Hier houdt schr. rekening met de vermeerdering van spermatoxinen en sporma-
lysinen van Wester. Van groot belang acht hij de oorzaken der endometritis,
daar, indien deze bekend zijn, de aandoening der ovarien als secundair kunnen
worden beschouwd (dus in hoofdzaak overeenkomend met de opvattingen van
Albrechtsen en Wester)

Een baarmoedercatarrh werd 79 maal geconstateerd, waarvan 70 maal tezamen
met eierstokaandoening.

In 17 gevallen werd ernstige baarmoederaandoening gevonden (witte vloed) ;
bij 10 dezer gevallen werd geen behandeling ingesteld, van de overige 7 dieren
werden na behandeling (uitspoelingen) 4 drachtig. Yatrenvaccine II kan naar
schr.\'s oordeel alleen in lichte gevallen resultaat hebben.

Tuberculose der uterus werd bacteriologisch, in 20 % der gevallen met uitvloeiing,
geconstateerd.

Eileideraandoeningen gaan volgens schr. altijd gepaard met uteruscatarrh, en
zijn trouwens plaatselijk niet te behandelen. In dit verband wijst hij op het belang
van rectaal onderzoek, ter vaststelling van tuberculose van het oviduct.

Ook ovariumaandoeningen speelden een groote rol bij de steriliteit n.1. corpera
lutea persistans, cysten en tuberculose der ovariën. Van de 86 dieren met persis-
teerende corpera lutea werden 63 dieren drachtig, terwijl 24 van de 47 gevallen
van cysten met resultaat werden behandeld.

Hoewel veel ovariaalaandoeningen secundair zijn tengevolge van metritiden,
komen ze, zooals schr. aantoonde, ook zelfstandig voor.

vast verband. Delzelfde aandoening van het ovarium kan zoowel nymphomanie
als wegblijven der broi tengevolge hebben

Het niet bronstig worden had naar schr.\'s overtuiging vaak een corp. luteum pers.
tot oorzaak Behalve met het doordrukken van het gele lichaam, werd in deze ge-
vallen ook succes bereikt met de ovarium-hormoontherapie (voorn, fontanon).

De behandeling van uterus- en ovariumaandoeningen gebeurde volgens de metho-
den van Albrechtsen (uitspoelen) en Hess (doorknijpen der corp. lutea). Het
doorknijpen der corp. lutea, dat soms eerst niet mogelijk bleek, gelukte meermalen
Via eenige uitspoelingen der uterus gemakkelijk. Als spoelmiddel werd gebruikt:
jood-joodkalium, metritan, magnocid, kolapo, chinosol, waterstof-peroxyde, ph.
keukenzoutopl. en sodaoplossing, zonder verschil in resultaten. Alleen werd van
irrigatie met jood-joodkalium afgezien met het oog op het optredende napersen

Die Enteritidis-Gartnerkrankheit des Rindes. (Hopfengartner, Kaller u.
Berngruber, Münch. Tierarztl. Woch. 1929, No. 37 u. 38, S. 509, 527).

Hoewel verscheidene gevallen van Gartnervergiftigingen onder rundveebeslagen
beschreven zijn, bespreken schr.\'s een geval van deze infectie in een rundveestal
te Wiirzburg, dat zeker vermeldingswaard is, temeer daar dit geval duidelijk het
groote nut der vleeschkeuring en vooral van het bacteriologisch vleeschonderzoek
op den voorgrond stelt, ook wat betreft bij de bestrijding der besmettelijke vee-
ziekten.

Het eerste geval in die stal optredende, betrof een koe, welke na transport was
blijven liggen en in nood werd geslacht Behalve bloedingen in de schenkelspieren,
gepaard met degeneratie, werden bij sectie vroeggeboorte met retentio secundi-
narum, lever- en nierzwelling geconstateerd

Bij bacteriologisch onderzoek werd een paratyphusbacil gevonden, welke sero-
logisch geïdentificeerd kon worden als B. enteriditis Gartner

Als tweede geval wordt een kalf genoemd 3 weken oud, dat in nood geslacht,
bij sectie het beeld gaf van peritonitis et pleuritis fibrinosa, en waarbij bacteriolo-
gisch en serologisch weer de GARTNER-bacil werd gevonden

Naar aanleiding hiervan werd den eigenaar op het gevaar van uitbreiding der
ziekte in zijn veestapel en op dat der vleesch vergiftiging gewezen.

Niet lang hierna werden op de boerderij 9 arbeiders ziek onder dezelfde ver-
schijnselen. Na onderzoek bleek men te doen te hebben met een geval van vleesch-
vergiftigingdoor de GARTNER-bacil, terwijl als infectiebron kon worden aangewezen
een kalf dat in nood geslacht, zonder keuring voor consumptie was gebruikt!

Nadien werden op de boerderij nog 8 gevallen van GARTNER-infectie bij koeien
en kalveren waargenomen, terwijl serologisch nog 6 smetstofdragers werden ge-
vonden, die geen ziekteverschijnselen hadden.

Bij de aangetaste kalveren traden geen duidelijke verschijnselen op den voor-
grond. Groote lusteloosheid, gepaard gaande met ademhalingsbezwaren, waren
de eerste symptomen.

De koeien hadden als meest typisch verschijnsel bloedige diarrhee, meestal
versnelde, moeilijke ademhaling, hoesten en verhoogde temperatuur (39.3—41⁰ C.).
Slecht in één geval had de ziekte geen letaal verloop.

Als bestrijdingsmiddelen werden toegepast : verplicht bloed-, faeces- en melk-
onderzoek der dieren; alle slachtdieren op een abattoir laten slachten ; bacterio-
logisch vleeschonderzoek van alle geslachte kalveren ; verplicht opzenden van
organen van gestorven dieren aan de Veterinaire inspectie ; ontsmetting der
stallen ; afzonderen van serologisch positief reageerende dieren en bacillenuit-
scheiders.

Betreffende de melk werd bepaald, dat melk van zieke of verdachte dieren
kiemvrij moest worden gemaakt, en die der andere koeien gepasteuriseerd.

In het begin werd de geheele veestapel geisoleerd, en uitbreiden verboden ;
later, toen de invasie bleek af te nemen, en slechts eenige serologisch pos. reagee-
rende dieren aanwezig waren, werden de strengste bepalingen opgeheven.

De naam wijst er reeds op, dat deze kreupelheden in het bijzonder bij jcnge
legerpaarden worden waargenomen. Maar specifieke duidelijk te herkennen tan-
doeningen zijn het niet. Integendeel de deskundigen verkeeren vaak in de groctste
verlegenheid bij het stellen eener diagnose. In het algemeen worden oorzaak en
zetel van de remontekreupelheid in het carpaalgewricht of in het bovenste gedeelte
van de pijp gezocht. Het onderzoek eischt veel geduld, groote nauwkeurigheid en
zorgvuldige waarneming. Dan kan men eenige plaatselijke gevoeligheid en meerdere
warmte en soms verdikkingen waarnemen. Later vormen zich daar vaak exostosen.

Sehr, heeft zich vele jaren met het onderzoek van die kreupelheden bezig gehou-
den en is tot de conclusie gekomen, dat door de veranderingen in de belasting order
den ruiter en sterker nog bij de dressuur de substantia spongiosa in de epiphysen
der pijpbeenderen wordt geresorbeerd en volgens de statische wetten opnieuw
wordt opgebouwd.

Bij dit volgens de regels der natuur zich afspelend corrigeerend proces zullen
de wanden der beenderen eveneens aan de reactie deelnemen en de prikkelings-
toestanden in het beenvlies doen uitstralen, waardoor een Periostitis proliferans
ontstaat.

Deze door de gewijzigde belasting optredende veranderingen zien wij in het ge-
heele carpaalgewricht en in de metacarpus. Sehr, gaat echter nog verder en meent
zelfs aandoeningen van het kroon- en hoefgewricht tot de groep der remontekreu-
pelheden te mogen rekenen.

Die Schädlichkeiten der Sandaufnahme durch die Pferde. Dr. Mangelow, Zeit-
schr. f. Vet.k. 41 Jahrg. 3 Heft. S 81—110.

Het zandeten is een zeer gevreesde ondeugd van legerpaarden, vooral van jonge
remonten. Men heeft waargenomen, dat de zandhonger bij jonge paarden speciaal
voorkomt gedurende de verharingsperiode en wanneer verregend of door lanj
buiten liggen aan zouten arm geworden ruwvoeder wordt verstrekt. Ook vochtig
weer schijnt daarbij een rol te spelen, want bij droog weer is de neiging tot zand
eten gering.

De ziekteverschijnselen na de zandopname zijn verschillend en treden gewoonlijk
eerst na een dag of 14 op. De patiënten hebben dan zouthonger, vermeerderde ei
perverse eetlust, welke zich 0. a. uit in het beknagen van de houten omraste-
ring en in het gulzig eten van stroo (rustbed).

Oudere paarden vertoonen teekenen van matheid, zweeten reeds na lichtei
arbeid, geeuwen soms, hebben pijn bij defaecatie en worden mager.

Deze voorboden kunnen echter ook ontbreken. In de derde week na de zand-
opname treden in den regel de eerste koliekverschijnselen op. De paarden zijl
vanaf dit tijdscip dan zeer gevoelig voor weersinvloeden, meerdere inspanning ei
veranderingen in de voedings- en levenswijze.

De koliekaanvallen zijn in den beginne licht en gaan spoedig voorbij, terwil
zand met de faeces wordt ontlast. Later treden de aanvallen recidiveerend of in-
termitteerend op en nemen in hevigheid toe. In dit stadium kan men de gevallei
in 2 groepen verdeelen :

1. verstoppingskolieken, waarbij temperatuur, pols en ademhaling normad
blijven.

2. Ontstekingen van het darmslijmvlies door irritatie van het zand, gepaarl
met temperatuursverhoogingen en vermeerderde polsfrequentie, eventueel
gevolgd door septische ontstekingen van andere organen (longen, nierer,
enz.).

De diagnose is in de beginstadia moeilijk. Wanneer zand in den mest wordt ge-
vonden is men zeker. Sporen zand kunnen in de faeces het best worden aangetoonc,
volgens de waterglasmethode van Schuchmann-Kiefer : Boven een puntglas

wordt in een fijnmazige zeef een weinig faeces met 10—15 maal die hoeveelheid
water flink gewasschen. Na 5 tot 10 minuten wordt de boven het gevormde sedi-
ment staande vloeistof afgegoten en deze met een willekeurige hoeveelheid van
een mengsel van waterglas en water (1 : 2) een- tot tweemaal bijgevuld. Het zand
zet zich op den bodem af, terwijl de nog aanwezige plantaardige bestanddeelen
in de vloeistof drijven.

De behandeling der zandkolieken is hoofdzakelijk gericht tegen de obstipatie.
Meestal hoopt het zand zich op in het colon, er zijn daar hoeveelheden gevonden
van 0.5 tot 35 K.G. Hierdoor kunnen allerlei complicaties als rupturen, torsies
en volvuli optreden.

Door groote hoeveelheden drinkwater, door herhaalde rectale infusies en met
laxantia kan het gelukken het zand af te voeren.

De Engelsche dierenartsen geven groote doses lijnolie en bicarbonas natricus,
zij werken echter nooit met drastica. De Fransche collega\'s doen dat evenmin,
in ernstige gevallen verrichten deze enterocentese en infundeeren groote hoeveel-
heden olie en glauberzoutoplossingen in het coecum.

Van groot belang zijn natuurlijk de prophylactische maatregelen om eventueele
zandopname te voorkomen. De militaire paardenartsen moeten daarmede bij
den dienst te velde ter dege rekening houden en geen paarden laten bivakkeeren
op zandigen bodem.

In de remonte-depots moet aan de nieuw aangekomen jonge paarden, indien
groen voeder ontbreekt, een voldoende hoeveelheid ruw voeder (veel hooi en
stroo) worden verstrekt. De dieren zijn daaraan gewoon. Ook is het gewenscht
dagelijks wat zout (50 gr. sal. carol. fact.) te geven. Verder mag een rijkelijke toe-
diening van drinkwater niet worden vergeten. Brands.

Van Balen (N. T. v. G. 1930, II No. 31, blz. 3913) vertelt daarvan een en ander.

Zooals bekend waren de Inca\'s (heeren) zeer ontwikkelde vorsten, voor en
tijdens de verovering van Peru door de Spanjaarden, die hun rijk tot een hooge
beschaving hadden gebracht, dat voortdurend uitbreidden, en het vormden tot
een patriarchaal-communisties keizerrijk. Hun god was de zon. Hun geneeskunde
bestond voornamelijk uit purgeeren en aderlaten. Deze werden toegepast door
de meest ervarenen, meestal oude vrouwen. Ook waren er groote kruidenkenners
wier kennis van vader op zoon overging ; deze werden als geneesheeren beschouwd
voor de keizerlijke familie en den adel. Na de aderlaat -en purgeerkuur werd alles
aan de natuur overgelaten, alleen dieet gehouden.

De coca was bij hun bekend ; zij kauwden de bladeren, om hun weerstandver-
mogen te vermeerderen ; werklieden en soldaten konden dan groote marschen af-
leggen en den geheelen dag zonder eten doorwerken, daar hun gevoel voor honger
en dorst werd afgestompt. (Nu nog in gebruik in Peru en Bolivia en ook bij de
negers in Afrika.)

Bevallingen geschiedden zonder hulp ; elke moeder zoogde haar kind zelf en
wel driemaal daags ; het kind werd niet opgenomen, de moeder boog zich over
de wieg en gaf het zoo de borst

Om de behoeftigen en gebrekkigen, die niet de verplichte arbeid voor den Staat
konden verrichten, de zindelijkheid bij te brengen en van ongediertetebevrijden,
moesten zij om de zooveel dagen bij hun dorpshoofd een rieten kokertje vol luizen
afleveren. Geneeskrachtige bronnen stonden hoog in eer en werden gaarne gebruikt.

De Nederl. Ver. v. Microbiologie hield Zaterdag 13 Dec. hare wintervergadering
in het Pathologisch Instituut, Biltstraat 166, te Utrecht. In de plaats van den
voorzitter, Prof. Dr. A. J. Kluyver (Delft), die aan de beurt van aftreding en
niet herkiesbaar was, werden gekozen als bestuurslid Dr. Jan Smit en als voor-
zitter Prof. Dr. W. Schüffner, beide te Amsterdam. Als penningmeester werd
de Heer A. J. Vitringa (Amsterdam) op zijn verzoek vervangen door Mej. Dr.

H. H. de Wolff (Rotterdam). De overeenkomst met den Heer v. Doesburgh,
uitgever van het T. v. Hygiëne, officieel orgaan der Vereeniging, welke 31 Decem-
ber j.1. eindigde, werd voor den tijd van twee jaar wederom verlengd.

door Prof. L. K. Wolff (Utrecht), Dr. A. Vedder (Amsterdam), Dr. Pondman
(Utrecht), Dr. T. Folpmers (Rotterdam), Dr. L. E. den Dooren de Jong (Rot-
terdam), Dr. J. Smit (Amsterdam) en Dr. H. W. Jui.ius (Utrecht ) Deze zullen
in ons tijdschrift kort gerefereerd worden. v. N.

Jaarverslag van de Landskoepokinrichting en het Instituut Pasteur te Bandoeng
over 1929. (Geneeskundig Tijdschr. v. Ned.-Indië, 1930, 70, 10, blz. 1002).

In de Landskoepokinrichting werd in 1929 pokstof bereid bij konijnen, kalveren
en karbouwen. De hoeveelheid vaccine bedroeg ongeveer het tienvoud van dat
der calvine ; de lapine-oogst was slechts 3A gram. Naar 6 verwijderde districten
in Celebes en Borneo werd, in plaats van het glycerine-vaccine, drooge vaccine
gezonden, die in vacuo bewaard practisch onbegrensd langen tijd werkzaam blijft.

Tegen lyssa werden in behandeling genomen 229 Europeanen en 886 inlanders.
Bij geen der behandelden deden zich verschijnselen van paralyse voor, die op de
inspuiting konden berusten. Het Instituut ontving ter sectie 405 cadavers, koppen
of hersenen, afkomstig van 1 mensch, 1 schaap, 2 paarden, 12 apen, 19 katten
en 370 honden. Het onderzoek viel positief uit bij 56.7 % (193 honden en 5 katten).
In observatie genomen wegens verdenking op hondsdolheid werden 127 honden,
6 katten en 11 apen ; 8 honden en 1 kat bleken aan de ziekte te lijden.

Voorts wordt mededeeling gedaan van een groot aantal diagnostische onder-
zoekingen van serologischen of bacteriologischen aard ter opsporing van infectie-
ziekten van den mensch. Een belangrijke hoeveelheid sera en entstoffen zijn door
het Instituut afgeleverd. Die van het meningococcen-vaccin steeg van 5 L. (in
1928) tot bijna 13 L. ; het „diphtherievaccin" (anatoxine) van 649 ccM. tot ruim

I.5 L. ; het dysenterievaccin, al dan niet gemengd met typhus- en choleravaccin,
van ruim 172 L. tot ruim 275 L. De hoeveelheid antitetanusserum voor mensche-
lijk gebruik bedroeg ruim 110 L., ad. us. vet. ruim 22 L. v. d. Hoeden.

De Minister van Binnenl. Zaken en Landbouw heeft, teneinde te kunnen beoor-
deelen, of de heffing van keurloonen en slachthuisrechten in de verschillende ge-
meenten voldoet aan het voorschrift van art. 254 der Gemeentewet (welk artikel
bepaalt, dat het tarief voor de heffing van rechten voor het gebruik van gemeente-
lijke werken en inrichtingen zoodanig mag zijn, dat de gemeente een matige
winst maakt), aan de gemeentebesturen een opgaaf gevraagd van de ontvangsten
over 1928, 1929 en 1930 wegens die loonen en rechten, alsmede een opgaaf van
de uitgaven der keuringsdiensten over die jaren.

Tn de „Vee- en Vleeschhandel" van 12 Dec. j.1. komt een artikel voor over de
vernietiging van afgekeurd vleesch, waaraan het volgende is ontleend.

Bij de behandeling van de begrooting van arbeid in de Tweede Kamer is geble-
ken, dat de regeering niet bereid is om aan de N.V. Neder). Thermo-Chemische
Fabrieken een subsidie te verleenen teneinde die N.V. in staat te stellen haar
bedrijf tot andere provincies dan die, waar zij thans arbeidt, uit te breiden.

gevolg zijn van te groot optimisme bij den opzet, dat er b.v. toe geleid heeft, dat
<de N.V. aan de gemeenten een uit keering doet.

Schrijver vindt dit antwoord van den Minister eenigszins bevreemdend. Immers,
de gemeentebesturen zijn destijds door den Minister, via Gedeput. Staten, sterk
gedrongen in de richting van aansluiting bij de N. T. F. Vooral het feit, dat de
gemeenten hoegenaamd geen uitgaven aan de destructie behoefden te besteden,
ja, zelfs een uitkeering zouden krijgen, was voor menig gemeentebestuur aanleiding
met de N. T. F. in zee te gaan. De vraag kan nu echter gesteld worden, of de Mi-
nister niet mede verantwoordelijk is voor het vastloopen der N. T. F. Het zou
van voorzichtigheid hebben getuigd, aldus schrijver, als door den Minister, alvorens
bij de gemeentebesturen op aansluiting aan te dringen, de mogelijkheid tot uit-
voering van het bedrijf der N. T. F. onder de door haar aangeboden voorwaarden,
van regeeringswege ware onderzocht.

Het spreekt nu vanzelf, dat de vele gemeenten, die gewacht hebben op de stich-
ting van één of meer destructoren door de N. T. F., nu niet meer voor i Juni 1932
op andere wijze de beschikking over een destructor zullen hebben. Een groot nadeel is
nog gelegen in de omstandigheid, dat vele gemeentebesturen tot nu toe in de meening
verkeerd hebben, geen kosten voor de destructie te behoeven te maken en verder, dat
zij aan het vraagstuk der destructie überhaupt geen aandacht hebben geschonken.

Schrijver meent, dat met het toekennen van eenigen financieelen steun aan de
N. T. F. wellicht een eerste stap zou gezet zijn in de richting van rijkszorg. Men
zal toch moeten erkennen, dat de vernietiging van afgekeurd vleesch tot de taak
der overheid behoort. De voorspelling wordt dan ook gedaan, dat de op 1 juni 1932
afloopende termijn van vrijstelling van destrueeren verlengd zal moeten worden.

De Duitsche Minister Schiele heeft, nu het met de Duitsche vleeschvoorziening
spaak schijnt te zullen loopen, per radio reclame gemaakt voor den invoer van
rendiervleesch uit Finland, Naar men weet, heeft hij den invoer van bevroren vleesch
stop gezet, echter daarbij in het uitzicht gesteld, dat een even groote hoeveelheid
versch inlandsch vleesch tegen denzelfden prijs beschikbaar zou komen als de
hoeveelheid bevroren rundvleesch, die anders zou zijn ingevoerd.

Enkele slagersvereenigingen trachten den invoer en verkoop van rendiervleesch
tegen te gaan, omdat zij meenen. dat het rendiervleesch niet zoo goed is als het
bevroren vleesch.

Een nieuwe pekelmethode ? In de ,,Slagercourant" van 12 Dec. vond ik een en
ander medegedeeld over een ,,nieuwe" pekelmethode, welke, naar ik meen, niet
geheel nieuw is, en reeds vroeger van Fransche zijde is aanbevolen geworden. In-
tusschen zij hier toch er iets vanmedegedeeld.

De methode zou uitgevonden zijn door den slagerspatroon Beisser te Hamburg
en berust op het feit, dat de pekel, na het intreden der lijksstijfheid, door middel
van een perspomp met inspuitinrichting, in de bloedbaan wordt geperst. Het
loggen gedurende eenige dagen van de stukken vleesch in een pekeloplossing is
dus hierbij overbodig. De graad van pekeling met een hoeveelheid pekel van vooraf
berekend zoutgehalte wordt gecontroleerd, door het te conserveeren stuk vleesch
aan een weegschaal te hangen, waardoor nauwkeurig de gewichtstoeneming bij de
pekeling kan worden waargenomen. Het geheele pekelingsproces is in enkele minuten
afgeloopen. Uittrekken in water is verder niet noodig, terwijl het behandelde vleesch
terstond aan een verdere verwerking (koken of rooken) kan worden onderworpen.

Breda schijnt tot navolging aan te sporen. De afd. Twente van den Nederl. Bond
van Paardenslagers heeft in opdracht van de groep Enschede, een adres verzonden
aan B. en W. van Enschede, met het verzoek de slacht- en keurloonen te willen
herzien, en wel in dier voege, dat, wat betreft de slachtpaarden, voortaan per
K.G. slachtgewicht zal moeten worden betaald en de tarieven meer in overeen-
stemming zullen worden gebracht met de waarde van het product. Dit argument is
m. i wel wat gezocht, daar het toch in het algemeen niet aangaat, de keurloonen in
overeenstemming te brengen met de waarde van de te keuren objecten, de Graaf.

E. J. Dommerhold, Veeteelt. 3de dr. Zwolle, W. G. J. Tjeenk Willink, 1930. KI.8°.

De marktlijst 1931. Samengest. door de Redactie van „Paard en Paardenve-
reld". \'s Gravenhage, Paard en Paarden wereld, 1930. /040

E. Vroom, Dermanyssus avium en haar beteekenis voor de overbrenging \\an
vogelcholera. Proefschrift a. d. Veeartsenijkundige Faculteit. Groningen, Fa. J.
Haan, 1930. Gr. 8°. 120 blz. m. 3 pl.

F. Lubberink, Pharmacologische en therapeutische proeven met tetrachloor-
aethyleen bij honden en zilvervossen. Proefschr. a. d. Veeartsenijkundige Faculteit.
Utrecht, Kemink & Zoon, 1930. 8°. 85 blz.

O. Nieschulz, Surra-Uebertragunsversuche auf Java und Sumatra. Utrecht,
Kemink & Zoon, 1930. 8°. 300 blz. met afb.

Veeartsenijkundige mededeeling. No. 75. Dept. van Landbouw, Nijverheid
en Handel in Ned.-Indië.

A. Klarenbeek, Het kleine huisdier in het licht der geneeskunde. [Utrecht,
J. van Boekhoven, 1930]. 8°. 16 blz.

J. M. Quevedo, Algunas indicaciones sobre la profilaxia de la fiebre carbun-
closa. Buenos Aires. 1930. 8°. 7 p.

E. P. Gasparinetti, Le principali malattie da infestione in rapporto all\' in-
spezione delle carni degli animali da macello. Torino, tip. lit. L. Cecchini, 1930
8°. 35 P.

La Skandinaviska Kreatursförsakringsbolagel Stockholm. Rapport des quarante
ans d\'activité de la compagnie. 1890—1930. I, II. Stockholm, Aftonbladets Bok-
tryckeri, 1930. 4⁰. 2 tom. 56 et 59 p.

A. Gener, L\'élevage du gros bétail à Madagascar, utilisation de ses produits
Paris, G. Ficker, 1930. 8°. 260 p. av. 4 grav. hors texte. fr. 40.

G. Moussu, Les maladies du porc. 3e éd. Paris, Vigot frères, 1930. 12°. VIII
302 p. fr. 30.

J. N. Shaw and B. T. Simms, Studies in fascioliasis in Oregon sheep and goats.
Corvallis, Agr. Exp. Stat., 1930. 8°. 24 p. w. ill.

Report of the veterinary director general [G. Hilton] for the year ending March
31, 1930. Ottawa, F. A. Acland, 1930. 8°. 59 p.

H. van Roekel, K. L. Bullis and G. L. Dunlop, Tenth annual report on era-
dication of pullorum disease in Massachusetts, 1929—1930. Amherst, Agr. Exp.
Stat., 1930. 8°. 23 p. w. ill.

C. Elder, F. J. Kohn and A. M. Lee, Studies on roup vaccination in chickens.
Laramie, Agr. Exp. Stat., 1930. 8°. 47 p.

Relative insecticidal value of commercial grades of pyrethrum. By C. C. Mc Don-
nell, W. S. Abbott, W. M. Davidson a. o. Washington, Government Printing
Office, 1930. 8°. 9 p.

W. Heale and G. F. Reddaway, The intensive system of poultry keeping.
London, Lockwood, 1930. 8°. 88 p. Sh. 2.6

E. C. Ash, The practical dogbook. London, Simpkin Marshall, 1930. 4⁰. 344
p. w. a. col. pl. and 500 photogr., woodcuts and drawings. Sh. 21.—

A. A. Maximow, A text-book of histology. Compl. and ed. by W. Bloom. Phila-
delphia etc., Saunders & Co., 1930. Gr. 8°. 800 p. w. 600 ill. $ 9.-

F. S. Hultz, Range beef production in the seventeen Western states. New
York, Wiley, 1930. Kl. 8°. 208 p. w. ill. and diagr. § 2.50

C. Sl. Morgan, The animal mind. London, Arnold, 1930. 8°. 287 p. w. ill. a.
diagr. Sh. 12.6

F. Bullock, Handbook for veterinary surgeons. 2d ed. London, Baillière, lin-
dall & Cox, 1930. 8°. XII 190 p. Sh. 5.

F. Smith, The early history of veterinary literature and its development. Vol. 2.
London, Baillière, Tindall & Cox, 1930. 8°. 184 p. Sh. 15.--

Live Stock Journal Annual 1931. Studs, herds and flocks. London, Vinton & Co.,
1930. W. over 100 ill. Sh. 2.6

J. U. Duerst, Grundlagen der Rinderzucht. Eine Darstellung der wichtigsten
für die Entwicklung der Leistungen und der Körperformen des Rindes ursäch-
lichen, phys.-anat., zool.-paläont., entwicklungsmech. und kulturhist. Tatsachen
und Lehren. Berlin, J. Springer, 1930. Gr. 8°. XVI 759 S. m. 313 z. T. färb.
Abb. M. 66.—

H. Friedrich, Leitfaden für den Hufbeschlagunterricht. Königsberg, Ost-
preussische Druckerei und Verlagsanstalt, 1930. 8°. 160 S. M. 5 —

K. H. Prost, Geflügelzucht und Geflügelhaltung. Unter Hauptmitarb. von L.
Weinmiller. Reimlingen, St. Josephs-Verlag, 1930. Gr. 8°. 120 S. m. ill. Rassen-
kunde und Abb. M. 1.80
E. Hamza, Allgemeine Tierzuchtlehre. 2te Aufl. Wien, C. Gerold\'s Sohn, 1931.
8°. IX 58 S. m. 9 Textfig. M. 1.30
E. Postl, Tierkrankheitslehre. Ein Leitfaden .... 2te Aufl. Wien, C. Gerold\'s
Sohn, 1930. 8°. V 49 S., XIV S. m. 25 Abb. M. 1.45
P. Weiss, Entwicklungsphysiologie der Tiere. Dresden, Th. Steinkopff, 1930.
8°. XI 138 S. m. i Abb\' M. 11.—

R. Torikata, Die Impedinerscheinung. Grundlage und Methode für die Reform
der heutigen Impfstoffe sowie Beitrag zur Aetiologie bösartiger Geschwülste.
Jena, G. Fischer, 1930. Gr. 8°. XII 871 S. m. 215 Abb. im Text und 3 Taf.

A. Besredka, Antivirustherapie. Aus dem Französ. ins Deutsche übers, von
S. Fischbein-Basseches. Jena, G. Fischer, 1931. Gr. 8°. VII .221 S. M. 10.—

Gatermann\'s landwirtschaftlicher Schreib- und Taschenkalender für Tierzüchter.
Hrsg. von W. Gatermann. Jg. 10. 1931. Jl. 1, 2. Hannover, M. & H. Schaper,
[1930J. Kl. 8°. 270 50 164 S. m. Abb.

G. Elkeles, Paratyphus, Fleischvergiftung und ihre Beziehungen zu einander.
Berlin, J. Springer, 1930. 4⁰.

A. Fischer, Die staatliche Lehrschmiede in Dresden, 1780—1930. Festschrift
zur 150-Jahrfeier am 7 Okt. 1930. Dresden. 1930. M. 44 Abb. M. 3.—

H. Pätzmann, Standortfragen der nordwestdeutschen Schweinehaltung. Berlin,
P. Parey, 1930. 4°. 36 S. m. 4 Textabb. M. 1.80

C. Nörner, Leitfaden der Tierheilkunde. 2te Aufl. Berlin, p Parey, 1930. 8°.
144 S. m. 37 Abb. M. 3.20

F. Honcamp, Verwendung und Verwertung von Futterzucker, Melasse und
zuckerhaltigen Schnitzeln in der landwirtschaftlichen Nutzviehhaltung. Berlin,
P. Parey, 1930. Gr. 8°. 36 S. M. 1.20

M. F. McTaggart, Stall und Sattel. Der Bruch mit Vorurteilen. Uebers. aus
dem Englischen von P. von Anthoine. Berlin, P. Parey, 1931. 4 . VIII -f 197 S.
m. Abb. M. 18.—

E. von Erffa, Die Milchversorgung der Stadt Coburg und ihr Einfluss auf die
landwirtschaftlichen Betriebe der Umgebung. Leipzig, M. Jänicke, 1930. 4⁰. 103
S. m. Fig. und eingedr. Tab. M. 4.—

K. Brandt, Die Schäden der deutschen Milchwirtschaft. Leipzig, C. F. Fleischer.

Blätter für den anatomischen Unterricht. Hrsg. von O. Zietzschmann. Hanno-
ver, M. & H. Schaper, [1930"!. 2°. 61 Zeichenvorlagen. 3 S., 61 Taf.

Dritte Verordnung des Innenministeriums über Trichinenschau sowie Verord-
nungen über Aenderung der Ausführungsbestimmungen A und C zur Schlacht-
vieh- und Fleischbeschaugesetz vom 20.9. 1930 betr. Schweineseuche und Schweine-
pest .... Stuttgart, W. Kohlhammer, 1930. 8°. 11 S.

Roy, De l\'emploi thérapeutique du glucoside de la salicaire en médecine vété-
rinaire. Thèse de Paris. 1930.

Delau»ay, L\'élément douleur en médecine vétérinaire. Importance et avan
tages de l\'anesthésie. Emploi de quelques anesthésies en médecine vétérinaire
Thèse de Paris. 1930.

Vaucel, Considérations zootechniques et économiques sur quelques mammi-
fères domestiques du Laos. Thèse de Paris. 1930.

H. Lüthge, Versuche zur Feststellung zweckmässiger Fütterungsmassnahmen
in der Schweinezucht. Habilitationsschrift Halle. 1930.

M. Torgut, Untersuchungen über das Blutbild des Huhnes. 1. Zählung IT.
Morphologisches. Inaug.-Diss. Wien. 1930.

R. Habeck, Die Durchgangszeiten verschiedener Futtermittel durch den Ver-
dauungskanal bei Hühnern und Tauben. Inaug.-Diss. Berlin. 1930. 8°. 37 S.

W. Fischer, I. Die Merinofleischschaf-Stammschäferei Schöndorf. II. Unter-
suchungen über die Hygroskopizität der Wolle und ihrer Verunreinigungen. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1930. 8°. 62 S.

H. Dahnke, Die Schweinezucht und Schweinehaltung in den Amtsbezirken
Rostock und Güstrow des Freistaates Mecklenburg-Schwerin. Inaug.-Diss. Jena.
1930. 8°. V 133 S.

W. Pritzwald-Stegmann, Untersuchungen über den Einfluss der Uniwelt-
faktoren auf die Körperform des Oldenburger Pferdes in Nordthüringen. Inaug.-
Diss. Jena. 1930. 8°. VII 58 S.

R. Woltersdorf, Betriebswirtschaftliche Untersuchungen über einige der
wichtigsten Arten der Rauhfuttergewinnung und ihre Verbreitung im Deutschen
Reiche. Inaug.-Diss. Göttingen. 1930.

F. Saur, Die Kaltblutzucht in Württemberg mit bes. Berücksichtigung des
Norikers. Inaug.-Diss. Hohenheim. 1930.

Dr. W. GEIGER, Eystrup (Weser),
Leiter des Instituts zur Bekämpfung der Virusschweinepest

Tot dusverre werd in Nederland varkenspest bestreden door oprui-
men van geslachtsrijpe dieren en seruminspuiting van de rest. De
resultaten hiervan waren matig. Hoewel de Amerikaansche literatuur
reeds sedert jaren melding maakte van een Simultaan-enting, kon
men zich niet losmaken van het idee, dat hierdoor af en toe ent-virus-
pest optrad waardoor het risico hier in Nederland, te groot zou zijn.

Op het Internationale Congres te Londen kreeg ik den indruk
uit de mededeelingen door Dr. Geiger gedaan, dat men in Duitsch-
land, vooral in de provincies Hannover en Westfalen met hunne
groote varkensstapels, sedert jaren goede ervaring met de Simul-
taan-enting heeft verkregen De enting komt daar tot stand, onder
medewerking van het Instituut in Eystrup (Weser), bij gezonde
varkens in besmette stallen, waar virus uit dien stal wordt gebruikt.

Toen kort na het Congres op de Proefboerderij van de Friesche
Mij. van Landbouw te Rijperkerk in hevige mate varkenspest
uitbrak, heb ik gemeend mij, nadat ik overleg met den directeur
van de seruminrichting te Rotterdam had gepleegd, tot den heer
Geiger te moeten wenden met het verzoek gezamenlijk proeven
te nemen met Simultaan-enting.

Op de Proefboerderij te Rijperkerk worden geregeld afgewende
biggen aangevoerd, met het doel de beste voedselomzetters en het
goede type bacon-varken aan te wijzen. Op grond van de mede-
deelingen uit de Amerikaansche literatuur kreeg ik den indruk,
dat het risico van ent-pest bij deze jonge biggen verreweg het ge-
ringst zou zijn. De ervaring welke ik tot dusverre heb opgedaan,
bevestigt voor mij deze veronderstelling.

Nadat in Augustus de ziekte op de boerderij was uitgebroken,
werden 20 Aug. alle dieren met pestserum ingespoten. De vier
biggen van hok no. 5 zijn 4 Sept. gestorven ; in hok no. 7 stierven
9 Sept. 3, de vierde is later opgeruimd. 10 Sept. zijn 9 doode biggen
naar Bergum vervoerd; 19 Sept. was hok no. 1 uitgestorven. Nadat
11 Sept. sectie op een ziek varken was verricht, werd op dien datum
nogmaals een dosis viruspest-serum gegeven aan de overlevende
dieren. 23 Sept. heb ik in gezelschap van Dr. Geiger een onder-
zoek op de boerderij ingesteld.

bevonden, is nog een quarantaine-stal aanwezig, waarin 3 groepen
van vier pas aangevoerde biggen. Twee in doodstrijd verkeerende
biggen waren in een afgezonderd hokje ondergebracht. In den groo>-
ten stal waren drie zichtbaar zeer zieke dieren aanwezig. Een met
een temperatuur van 41⁰ C, werd direct geslacht ter controle van
de diagnose en voor het winnen van virushoudend bloed.

Bloedneming. Het bloed werd in een uitgekookte schaal opgevan-
gen na halssnede en onder slaan met een spatel gedefibrineerd. De
sectie zou nu moeten uitmaken of het bloed voor enting gebruikt
mocht worden. Slechts varkens met acute veranderingen welke op var-
kenspest wijzen, zonder dat verschijnselen van bij-infecties aanwezig
zijn, mogen in aanmerking komen voor virus-levering. Bovendien
moet hoog-virulent virus gebruikt worden, zoodat volgens ervaring
van I)r. Geiger alleen acuut-zieke dieren geschikt zijn voor dit doel.

Sectie-bevinding. Behalve een chronische catarrhale pneumonie
van beide longtoppen, vonden wij de voor varkenspest typische
zeer talrijke puntbloedingen in de nieren, haemorrhagische infarc-
ten in de milt, bloedingspunten in het catarrhaal ontstoken darm-
slijmvlies, mergzwelling en periphere bloeding van de bronchiale
en mesenteriale lymphknobbels.

Temperatuuropneming geschiedde bij alle dieren. Twee hadden
koorts ; zes, waarvan vijf pas aangevoerde biggen, hadden een
temperatuur tusschen 40 en 40.4⁰ C ; 33 waren koortsvrij.

Behandeling. De zichtbaar zieke dieren bleven onbehandeld.
Bij koortsende dieren, welke verder geen ziekteverschijnselen
hadden, werd alleen serum ingespoten, maar dan in dubbele dosis ;
de overige 39 werden simultaan geënt. De zes varkens met eenigs-
zins verhoogde temperatuur kregen wat meer serum, (ii dosis).

De 33 koorts-vrije dieren kregen een dosis Eystruper-varkens-
pestserum, welke schommelde tusschen 25 en 40 cc serum, al
naar het lichaamsgewicht der varkens. De virusdosis voor alle
39 bedroeg 1 cc bloed van het pas gedoode varken.

In de op de enting volgende eerste weken, vooral in de tweede
week, traden bij enkele dieren de verwachte ziekteverschijnselen
op, als koorts, zwarte huid, diarrhee, slap achterstel; bij twee
werden gewrichtszwellingen vastgesteld. Bijgaande staat geeft
omtrent de lotgevallen voldoende inlichtingen.

De resultaten van deze enting waren tenslotte zoo bemoedigend,
dat besloten werd 12 proefbiggen aan te koopen en deze simultaan
te enten. Van deze 12 is er een 2 dagen na de enting aan pneu-
monie te gronde gegaan, welk sterfgeval misschien (tijdelijk ver-
minderde weerstand), doch moeilijk in direct verband met de enting
kan worden gebracht. De rest heeft zich schitterend gehouden.

Na deze resultaten is den varkensfokkers in Friesland weer
gelegenheid gegeven koppels van 4 biggen uit een toom voor de
proefmesterij af te staan, waarvan reeds weer gebruik is gemaakt.

Ook deze biggen, die op een leeftijd van 6 a 8 weken aankomen
en direct bij aankomst geënt zijn, hebben zich uitstekend gehouden.

Tenslotte werd een koppel van 8 zwaardere varkens aange-
kocht, waarvan zes geënt en 2 niet geënt werden. Hiervan hebben
thans een paar geënte, en een der niet geënte, ziekteverschijnselen.
Hier komt dus de vraag aan de orde of met het stijgen van het
gewicht het risico van de enting stijgt. Van de geënte is 26 Dec.
een aan entpest gestorven.

Aangemoedigd door de aan de proefboerderij opgedane erva-
ringen is de simultaan-enting ook toegepast op de boerderij van
den heer J., waar twee varkens van ongeveer 50 kilo werden ver-
ondersteld aan varkenspest te lijden. De sectie bevestigde het
vermoeden. Hier werd bloed van dit varken ingespoten, nadat
zekerheid bestond, dat van geen meng-infectie met vlekziekte
sprake was. Enkele der varkens hadden temperatuursverhooging.
Alle zijn simultaan geënt, behalve de zichtbaar zieke. Het resul-
taat is ook hier zeer bevredigend geweest. De tweede week na de
enting had slechts één der dieren ziekteverschijnselen.

Viruscontróle. Het bloed van het te Rijperkerk geslachte varken
werd door Dr. Geiger gecontroleerd op virulentie en antigeen-
werking in het Instituut te Eystrup. Bij met 1 cc van dit bloed
geinfecteerde varkens, zoowel als bij simultaan geënte, trad na 5
dagen koorts op. Het eerste controle-dier moest na 8 dagen ge-
slacht worden. Na de eerste dierpassage veroorzaakte het virus
„Rijperkerk" reeds den vierden dag, na de 2de en 3de passage ook
na den vierden, soms zelfs na den 3den dag p. i., koorts. Dr. Geiger
zag bij gebruik van dit virus, en toepassing van voldoende serum
bij zijn varkens geen ongevallen, als deze dieren niet aan andere
ziekten, vooral pneumonie, leden.

Bij gebruik van virus op het bedrijf verkregen door bloedneming
van een acuut ziek varken, loopen wij gevaar onvoldoend virulent
virus te gebruiken. Vooral in het chronische stadium van de ziekte
dreigt, behalve het gevaar van te zwakke virulentie, vooral ook
dat der bij-infecties. Bij gebruik van „Instituut-virus" hebben wij
een constante virulentie en kan gebruik gemaakt worden van
serum, dat op dit virus is „afgestemd."

Voorzoover onze ervaringen reiken, kunnen wij de in Duitsch-
land opgedane gunstige ervaring bij de simultaan-enting tegen
viruspest bevestigen. Ter beoordeeling van het immuniseerend
effect zijn nog vele proeven noodig.

Welke dieren komen voor enting in aanmerking? Thans nog de
vraag welke dieren wij met de grootste kans op succes kunnen enten.

Met het geringste risico enten wij jonge biggen van een week
of acht. Volgens ervaringen in Duitschland opgedaan, moeten de

dieren minstens een week of vier gespeend zijn, om voldoende
immuniteit te krijgen. Drachtige zeugen schijnt men wel te kunnen
enten, doch de eerste worp biggen schijnt na 3 tot 6 weken nog al
eens ziek te worden en te sterven. Misschien kan inspuiting van een
kleine dosis viruspest-serum kort na de geboorte verlies voorkomen.
Voorloopig lijkt het mij raadzaam de proeven met simultane enting
te beperken tot die bedrijven, waar veelvuldig pest voorkomt.
Bij voorkeur zullen wij alleen mest bedrijven nemen. Fokkersbe-
drijven, waarvan de biggen verkocht worden, zullen moeten wor-
den uitgeschakeld, althans voorloopig, omdat wij omtrent virus-
verspreiding door enting nog onvoldoende op de hoogte zijn. Wij
zullen de dieren gaarne zoo jong mogelijk enten, doch liefst,
nadat ze eenige weken gespeend zijn.

No.	62 ____	1 —	57
Groep	XIX :
No.	91 ----	55	61
	94 ----	67	kreupel
	96 ....	56	5<H
	98 ....	5H	57

Groep XX
No.

Resultaat van de simultane enting bij de drie quarantaine-groepen, eveneens
23 September geënt :

Groep proefbiggen 16 October aangekocht en çeënt met 25 c.c.-serum en 1 c.c. virus.

In hok 9 en 10 zijn 1 December 8 biggen gebracht en direct simultaan geënt.
22 December waren ze nog alle gezond.

In hok 19 zijn 12 Dec. vier biggen gebracht en direct geënt, welke 22 December
nog volkomen gezond bleken te zijn.

In hok 5 en hok 18 zijn 6 December elk 4 loopers gekocht. Die in hok 18 zijn
alle vier simultaan geënt. In hok 5 zijn 2 niet geënt. Zij wogen bij aankoop ge-
middeld 42 kilo. Een van de niet geënte kreeg na 10 dagen verhoogde temp.
(40.4⁰ C) en is toen met serum ingespoten. Een van de geënte was 22 December
slap en slingerde.

In hok 18 was 22 December een der geënte varkens lijdende aan pest (arthritis,
hooge temp., lichte verkleuring der ooren enz.).

Versuche mit der Simultanimpfung gegen Virusschweinepest nach den Ratschlägen
Dr. Geiger s (Eystrup) gemacht, haben zu folgenden Ergebnissen geführt :

Nach der Behandlung von 33 fieberfreien Tieren mit 1 ccm virushaltigem Blut und
25—40 ccm Serum sind 2 davon erkrankt, doch nach 2 Wochen wiederhergestellt.

4 sichtbar kranke Tiere sind unbehandelt an Viruspest eingegangen. Vor der
Behandlung waren schon 13 Ferkel verendet.

Von 2 fiebernden Tieren welche die doppelte Serumdosis erhalten hatten ist
eins eingegangen und eins zur Heilung gelangt.

6 Tiere mit Temperaturen zwischen 40—40.4⁰ C. haben die Impfung mit 1 ccm
Virus und der ii Serumdosis gut vertragen.

Danach eingebrachte gesunde, ungefähr 8 Wochen alte Ferkel sind mit 1 ccm
Virus und 25 ccm Serum erfolgreich behandelt worden. 1 Ferkel starb 2 Tage
nach der Impfung.

Eine Gruppe älterer (schwererer) Ferkel ist zuletzt mit weniger günstigem Er-
gebnis geimpft (2 tot an Pest), vielleicht wegen der Anwendung einer zu niedrigen
Serumdosis.

Das Virus wurde ursprünglich durch Verblutung eines an akuter Viruspest
erkrankten Schweines erhalten. Später wurde dasselbe Virus gebraucht, nachdem
es am Institut in Eystrup einige Schweinepassagen durchgemacht hatte und
nach 4, mitunter am 3. Tag nach der Injektion Fieber hervorzurufen imstande war.

The Author together with Dr. Geiger (Eystrup) carried out experiments with
a simultaneous-vaccination against virus swine plague on a farm.

2 dagen na enting äan pneumonie gestorven.

ni	I2i	15	33
ni	I5i	i9i	35
ioi	I2i	M	29
Mi	I2i	16	36
!2i	12	14	30
i i	12	16	32
i i	!3	18	39i
I I	I I	i5i	31

Of 33 animals free from fever, treated with i cc virulent blood together with
•25—40 cc immune serum, 2 felt ill, but recovered after some weeks.

4 pigs, visible affected, present during the treatment, were not immunized
and died from swine plague. Before that 13 pigs had already succombed.

Of 2 animals with fever, treated with a double dose of serum, one died and
one recovered.

6 animals with fever (between 104 and 104.7° F) have tolerated the vacci-
nation with 1 cc virus and dose of serum well.

Healthy pigs of circa 8 weeks put on the farm afterwards and vaccinated with 1 cc
virus and 25 cc serum remained he althv. (Only one died two days after vaccination).

Of some elder pigs 2 died from swine plague after vaccination ; probably the
serum dose was too small for them.

At the outset blood of a swine suffering from acute swine plague was used as virus.

Later on the author used virus of the same origin but after passing it through
some pigs (in the institute at Eystrup) sothat it produced fever after 2 —3 days
in test animals.

Â une ferme, où régnait la peste porcine (à virus), l\'auteur pratiquait (avec
le docteur Geiger (Eystrup) l\'immunisation contre la dite maladie.

De 33 porcs, indemnes en apparence (sans fièvre), traités avec 1 cc de sang
virulent et avec 24 à 40 c.c. de serum antipestique, deux tombaient malade ;
pourtant quelques semaines après ils se rétablissaient.

Quatre animaux malades ne furent pas traités ; ils sont morts de la peste.
Auparavant déjà 13 porcelets avaient expirés.

De deux animaux fébricitants, qui recevaient une dose double de serum, un
est mort, l\'autre a guéri.

Six animaux fébricitants (40° à 40 4) ont bien supportés la vaccination, avec
1 c.c. de virus et ij dose de sérum. Des porcelets sains, âgés de 8 semaines en-
viron, apportés à la ferme et vaccinés avec 1 c.c. de virus et 25 c.c. de serum,
restaient sains. (Un des animaux est mort 2 jours après la vaccination).

De quelques porcelets plus âgés, deux sont morts de la peste ; probablement
la dose de sérum avait été trop petite.

Comme virtis on employait au début le sang d\'un porc souffrant de peste aiguë ;
plus récent on se servait du même virus, après qu\'il eût été soumis à quelques
passages de porc à l\'institute à Eystrup. (Le sérum produisit de la fièvre chez
des animaux sains après 2 ou 3 jours).

Naschrift. De ervaringen bij de entingen opgedaan, gedurende
de laatste drie vveken, manen tot groote voorzichtighcid.

In ieder geval kunnen voorloopig slechts proeven worden ge-
nomen in sterk besmette bedrijven.

Volgens Moynihan (Lancet, ref. Pinkhof in N. T. v. G. 1930, ii, No. 48, blz.
5876) is in de chirurgie in technies opzicht niet veel vooruitgang meer te wachten ;
hoogstens is het mogelijk dat nog veiliger methoden worden gevonden en dat
het radium de chirurgiese verminkingen nog verder zal beperken. Wel acht hij
zoowel voor chirurgie als inwendige geneeskunde vooruitgang mogelijk als de
fysiologen zich weer gingen toeleggen op de fysiologie van den mens en op de kennis
van wat er in den mens gebeurt als hij nog maar weinig van den normalen staat
is afgeweken. De fysiologie behoort te zijn een hulpwetenschap der geneeskunst. Vr.

AUTOHAEMOTHERAPIE BIJ ECZEMA IMPETIGINOSUM,
ECZEMA HUMIDA ACUTA, ECZEMA SQUAMOCRUSTOSUM
CHRONICA EN FURUNCULOSE VAN HONDEN,

Van de biologische therapieën, worden de autosero en auto-
transfusies in de praktijk der kleine huisdieren wel het minste
toegepast. Te verwonderen is dit niet, want deze, speciaal de
autotransfusies, behooren oorspronkelijk tot het gebied der humane
chirurgie. Zij werden en worden daar toegepast bij anaemieën na
zware operaties of na groot bloedverlies bij trauma. Behalve bij de
eigenlijke bloedziekten bij den mensch, werd in de kindergenees-
kunde een rijke ervaring opgedaan en zijn de indicaties nu legio.
Chirurgische tuberculose, infectieziekten, sepsis, pneumonieën, fu-
runkels, phlegmonen en ulcerae, worden gunstig beïnvloed door
bloedinjecties, om maar enkele grepen te doen. Duitsche en Fran-
sche auteurs brengen gunstige berichten over de eigen-bloed-
behandeling.. zelfs zoo, dat men zoude denken er een panacea
aan te hebben.

Autotransfusie is overigens al lang bekend. La wen bericht
dat in 47 n. Chr. Skribonus bij den mensch verschillende ziekten
met inspuitingen van eigen bloed behandelde. De dermatoloog
Spiethoff voerde te Jena in 1913 de autohaemotherapie bij huid-
ziekten van den mensch in ; zij raakte daarna wat in het vergeet-
boekje. Leesberg paste met succes de methode toe bij hard-
nekkige gevallen van furunculose bij den mensch. In de praktijk
der groote huisdieren kregen enkele biologische therapieën bekend-
heid, meer echter uit prophylactisch oogpunt zooals de inspuitingen
bij pas geboren veulens met moederbloed tegen abortus infectiosus.
Over autosero-behandeling als therapeuticum gaf Seegfried de
subconjunctivale injectie bij panophtalmia infectiosa equi.

Daar de techniek der eigenbloed-behandeling tegenwoordig bij
den mensch geen moeilijkheden oplevert, wordt deze behandeling
dan ook veelvuldig toegepast. Mijne ervaringen er mede opgedaan,
dienen deze therapie ook in de diergeneeskundige praktijk, spe-
ciaal wat de huidziekten betreft, de waardeering te geven waar zij
recht op heeft. Behandelingen van patiënten met huidziekten
brengen dikwijls groote bezwaren met zich mede. Wanneer de
dieren door den eigenaar zelf behandeld worden, smeert men öf
niet goed, onvoldoende öf met te wisselende tusschenpoozen ;
soms vindt men de opgegeven diëeten te lastig of ten slotte laten
de dieren zich niet gemakkelijk behandelen. Een veel geuite
klacht is, dat de voorgeschreven middelen een onaangename
lucht in huis, of aan de handen van dengeen die behandelt, geven,

en ook, dat de dieren door aflikken van het opgesmeerde medica-
ment dikwijls gaan spuwen of met de medica door schuren en rollen
het meubilair bevuilen. Om aan bovenstaande bezwaren tegemoet
te komen, werden door mij gevallen van huidlijden uitgekozen,
waarbij een smeerkuur werd weggelaten, die anders ongetwijfeld
zou zijn toegepast, maar eveneens gevallen waar overigens een
orale therapie ingesteld zou zijn met arseenpraeparaten.

Men grijpt soms te vaak, vooral bij vochtige eczemen, die wat
lang duren, naar arseen, waardoor dikwijls een achteruitgang op-
treedt. Wanneer na een eczeem het genezende stadium intreedt,
zich uitende door een intensief afschilferen, maakt de eigenaar
dikwijls de fout, denkende met een recidive te doen te hebben,
opnieuw een intensieve smeerkuur in te stellen, waar echter rust
voor de huid juist een gebiedende eisch is. Behalve dat de auto-
haemotherapie aan alle genoemde bezwaren van eigenaren tege-
moet komt, heeft zij cosmetisch ook geen nadeelen en beperkt zich
meestal de eenige behandeling van de zijde van den eigenaar tot
het opbrengen van een indifferent poeder.

Wij weten allen uit ervaring den langen lijdensweg dien wij, niet-
tegenstaande de groote verscheidenheid van geneesmiddelen en
complex-medica, bij de in den titel genoemde huidziekten hebben
te bewandelen. Parasitaire huidaandoeningen, optreden van se-
cundaire eczemen bij orgaanlijden, wormlijden of dieëtfouten
bestrijden wij met eenvoudige of specifieke middelen dikwijls in
korten tijd met succes, waardoor sterk riekende medica in den
betrekkelijk korten tijd dat deze aangewend worden voor den
eigenaar geen bezwaren zijn. Anders staat het met chronische
eczemen, het eczema impetiginosum, eczema humida, eczema
squamo-crustosum e. a. Juist bij deze eczemen is het, dat de eige-
naren tegen een behandeling thuis opzien.

Niettegenstaande vele bezwaren der eigenaren, werd mij her-
haaldelijk de gelegenheid gegeven bij dezen vorm van huidlijden
bovengenoemde therapie toe te passen, waardoor in een tijdsver-
loop van een jaar door mij 73 maal de autohaemotherapie kon
worden aangewend. Hiervan waren 49 gevallen te vervolgen, de
andere 24 patiënten moeten buiten beschouwing gelaten worden:
eensdeels gaven de eigenaren geen gehoor aan den oproep ter
controle, anderdeels zagen zij eenvoudig van verdere behandeling
af. Mijne ervaring leerde mij alras dat het beter is door den eigenaar
de behandeling niet te laten bijwonen en wel, omdat men soms
eenige moeite heeft, al beschikt men over voldoende routine, een
venae punctio direct vlot te laten verloopen.

Daar de intraveneuze methode i. c. de autoserotherapie bezwaren
medebrengt buiten de kliniek, wordt deze buiten beschouwing ge-
laten. Men beschikt dan feitelijk over twee methoden :

Men vuile een 50 e.c. bekerglaasje met 1 cc. 1 % Citras natric. oplossing, of
wel een £ cc., als men 3—5 cc. eigen bloed afneemt. Een niet te fijne canule en een
10 c.c. recordspuit spuitemen een paar maal met de citraatoplossing door, even-
eens de iets zwaardere canule voor de intramusculaire injectie. De dikte van de
canule hangt af van de grootte van het dier en van het zich min of meer gunstig
presenteeren van de gestuwde vene. Het dier wordt in zijligging gebracht en door
een hoog aangebrachte ligatuur wordt de vena saphena (sive vena metatars.
dors. comm.) gestuwd. Men knipt op de plaats der vene wat haar weg en make
als beginneling liefst, na jodeering een kleine huidinsnijding boven de vene. Daarna
steekt men de canule van onder naar boven bijna parallel aan de huidoppervlakte
snel in.

Heeft met voldoende chirurgische routine, dan is het incideeren van de huid niet
noodig, men kan ook na de stuwing de met de canule gewapende spuit perifeer in
de vene steken en langzaam het benoodigde bloed opzuigen. Voor kleine honden
heeft men voldoende aan 3—5 cc. bloed, voor grootere rassen 10 cc. Wanneer
men dus niet met de spuit opzuigt, telle men onder voortdurend roeren van het
bekerglaasje respectievelijk 100—150—200 druppels. De canule die men gedurende
het uitstroomen nooit los mag laten, bewege men, voorzichtig eenige malen op
en neer wanneer de uitstroomingssnelheid vermindert. Meestal loopt het bloed het
snelst, wanneer de canule goed horizontaal gehouden wordt. (Parallel aan de huid-
oppervlakte). Rustige en makke dieren kunnen staande worden geholpen. De
stand van de canule moet dan zoo zijn, dat deze in het verlengde van de vene loopt ;
zij wordt dan horizontaal bewogen, van links naar rechts, als de uitstroomings-
snelheid vermindert. Men vermijde het openen en sluiten van het tarsaalgewricht
bij het staande dier om een betere doorstrooming te krijgen, want door deze mani-
pulatie perforeert men spoedig de vene. Heeft men voldoende bloed, dan late
men vóór het uittrekken der canule, hetgeen met tegendruk dient te geschieden,
éérst de ligatuur losmaken en compiimeere even met den vinger, waardoor de bloe-
ding direct staat. Een eventueele incisie wordt met een agrave gesloten. De injec-
ties kunnen meermalen noodig zijn.

In de vooraf gejodeerde plaats, op de lendenmusculatuur waar geen haren weg-
geknipt behoeven te worden, wordt met de zwaardere korte canule loodrecht intra-
musculair ingespoten. Men zorge dat het opzetstuk goed vastzit om afvliegen van
de canule, door te grooten druk in de spuit te voorkomen.

Beginners is het niet geraden in de dijmusculatuur te spuiten, meestal spuit
men tuszehen inplaats van in de spieren en zoude men net zoo goed eenvoudig
subcutaan onder lies- of buikhuid kunnen spuiten.

Door de injectie wordt volgens Lawen, Koenigsfeld e. a. eene
algemeene verhoogde reactie van het lichaam opgewekt, waarbij
een sterke vorming van immuniseerende lichamen een rol speelt.
De locale methode, waarbij het eigenbloed op de grens van ont-
stoken en niet ontstoken weefsel wordt ingespoten, wekt geen
algemeene reactie van het lichaam maar er ontstaat een verhoogde
weefselspanning, waardoor lymph- en bloedvaten worden dicht-
gedrukt. De verbindingsweg tusschen locaal proces, bijv. een
furunkel en de overige deelen van het lichaam, wordt minstens

acht dagen door het bloed geblokkeerd en de kans op genezing
wordt vergroot, doordat het ontstekingsproces rust krijgt. Het
ingespoten bloed zou een sterke bactericide werking ontplooien.
Bij de intramusculaire methode zou volgens de immuniteitsleer
het lichaam reageeren met het vormen van antilichamen zoodra
bacteriën ol toxinen het lichaam binnendringen en zou de werking
dan een zuiver specifieke moeten zijn. Daar het bloed van een
patiënt feitelijk een ideaal specifiek serum is, daar het de anti-
stoffen bevat, gericht tegen de ziekte-veroorzakende bacteriën, zou
de snelste werking te verwachten zijn van een intraveneuze injectie
van serum of bloed. Koenigsfeld, die zeer veel bij infectieziekten
van den mensch auto-serotherapie toepaste, wijst op de door
deze behandeling ontstane specifieke, passieve immunisatie en
meent, dat de aanvankelijk onwerkzame antistoffen, die in de
native bloedbaan circuleeren, dan eerst actief worden na stolling
of bij uittreden uit den bloedbaan. Hij grondvest zijn uitspraak op
de experimenten van Lubarsch. Deze onderzoeker zag o. a. dat
i cc. normaal konijnenserum 30.000 miltvuurbacillcn in vitro
doodde, terwijl 600 kiemen intraveneus ingespoten bij gezonde
konijnen, deze in 2 x 24 uur ad exitum brengen.

Koenigsfeld wachtte tot den zesden of achtsten ziektedag
met aftappen van het bloed opdat speciaal bij infectieziekten
het aantal antilichamen zeker voldoende zoude zijn.

Echter zien wij bij de intramusculaire injectie iets anders. De
bestanddeclen van het bloed ondergaan intramusculair eene ver-
andering, zij worden geresorbeerd en daar het hier overwegend
eiwithoudende lichamen zijn, heeft men eenzelfde werking over-
eenkomende met die der „Reizkörper"-therapie.

Wij zien hieruit, dat 35 van de bovenvermelde 49 gevallen, een
positief gunstig resultaat geven d. i. ongeveer 70 %. Het aantal
verbeterde gevallen en mislukkingen is gelijk n.1. 7, d. i. ongeveer
^I5 %• De huidaandoeningen kwamen bij teeven meer voor dan
bij reuen en wel in een verhouding van reu : teef als 3 : 4. Gemid-
delde leeftijd der reuen 4 jaar, der teeven 5 jaar. Van de 25 gevallen
eczema humida acuta genazen er 24, van de 16 gevallen eczema
squamosum slechts zes. De beide gevallen van furunculose (4 en
25) genazen. De patiënten met eczema humida acuta kwamen
het meest voor in de tijdvakken Januari—Februari en September—
October. De gemiddelde genezingsduur in de gunstige gevallen is
15 dagen. Gemiddeld waren 2 injecties noodig. De vermenging
van het bloed met natriumcitraat heeft, in analogie met de resul-
taten bij den mensch, geen invloed op de therapeutische waarde.

Het viel mij op, dat juist waar een gunstige werking met de auto-
haemotherapie te verwachten zou zijn, op grond van de ervaringen
bij den mensch opgedaan, deze tegenviel (men zie de gevallen : 16,
18, 31 en 33).

	a>
M
Cfl	s ?
	p 2
	3 3
	_SP
	? b

	» c

	? f

cd cd

>3 N

r •
tJ" C/3

O ►D

3 ^C

crq cl
c o
-t

3 Cfl

g* cd	3	P
		w

oq	r*	a p
a		oq o
o	cd	3
o Oq	a e. p -1
	crq	O
	U
	>-i	oq
	cd
	o	n
	D.	p
	< O	cd

	»
W re
tl	3
p
3	p
	3

W1	i-l
O	O»
p	U«	N
Tl
	a\' sr
fï	b	b
	O	3
a	o p
o	a
r/J	en	p
		p
	3	O
		e

		p

	M IH
O
a	o. a
p	p p
U0	TO TO
re	re re
3	3 3

Daar echter toch op grond van mijn onderzoek zeer bevredigcnd.e
resultaten bereikt zijn, vooral bij ecz. humida, is het m. i. alzins
gerechtvaardigd een woord tot opwekking te geven, om de auto>-
haemotherapie een plaats en toepassing vooral te geven in de
veterinaire dermatologie.

Tenckhoff, Sur l\'autohemotherapie. Presse medicale (ref. Bll. Veterin. 330,
1930).

Verf. hat in 73 Fällen von Hauterkrankungen bei Hunden die Hämotherapie
angewendet und gibt eine praktische Methode an. Hierbei wird dem Eigenblut
1 % Natriumzitratlösung beigemischt und wird es in die Lendenmuskulatur
injizieit. Die Autoserotherapie ist schneller wirksam, kann aber ausser der Klinik
nicht angewendet werden. Von den 73 Fällen konnten 49 ein Jahr lang gefolgt
werden.

Von den 49 kamen 70 % zur Heilung und besserten 15 % ; bei 15 % hatte die
Behandlung keinen Einfluss. Von 25 Fällen von Eczema humida acuta heilten 24 ;
von 16 Fällen von Eczema squamosa et crustosa nur 6. Die 2 Fälle von Furunkulose
heilten. Die durchschnittliche Heilungsdauer betrug in den günstigen Fällen
15 Tage; gewöhnlich gibt man 2 Injektionen. Dosierung für kleine Hunde 3—5
ccm. Eigenblut, grössere Hunde 10 ccm. gemischt mit bzw. £ ccm. 1 %
Natriumzitratlösung. Der Natviumzitratzusatz hat keinen Einfluss auf die thera-
peutische Wirkung des Blutes. Die Behandlung versagte gerade in denjenigen
Fällen wo beim Menschen in analogen Krankheitsfällen Erfolge erzielt wurden.

Verf. will mit Rücksicht auf die günstigen Ergebnisse in den meisten Fällen,
der Autohämotherapie einen Platz in der Veterinären Dermatologie eingeräumt
sehen.

In 73 cases of diseases of the skin in dogs the author applied the autohaemo-
therapy and he suggests a practical method for it.

The own blood is mixed up with am 1 % sodium citrate solution and injected
intramuscular in the lumbar region (the autoserotherapy gives quicker results,
but does not suit in practice).

In 15 % improvement was observed and in 15 % the treatment did not affect
the disease.

Of 25 cases of acute moist eczema 24 were cured, of 16 cases of squamous and
crustous exzema only six Two cases of furunculosis were cured too.

The average duration of the cure in favourable cases is about 15 days, the average
number of injections to be given 2.

The dose for small dogs is 3—5 c.c. own blood, for larger dogs 10 c.c. respectively
mixed up with £—1 c.c. of an 1 % sodium citrate solution.

The mixing with this solution is of no influence upon the therapeutic value of
the blood.

The treatment failed in some cases, whilst it was succesfull in analogue affec-
tions in man. (see cases No. 16, 18 and 31).

The author wishes that room is made for the autohaemotherapy in the vete-
rinary dermatology in view of his good results in most of the cases.

Dans 73 cas de maladie de la peau chez le chien l\'auteur a appliqué l\'autohaemo-
thérapie ; il indique une méthode pratique en mêlant du sang de l\'animal avec
une solution de citrate de soude à 1 %, qu\'on injecte intramusculairement dans
la région lombaire.

L\'auto-sérothérapie qui donne des résultats plus vites, ne se prête pas à un
emploi hors de la clinique.

Des 73 cas on pouvait observer 49 cas pendant une année. De ces 49 animaux
70 % guérissaient, 15 % amélioraient, tandis que chez 15 % le traitement n\'avait
pas d\'influence.

Des 25 cas d\'eczéma humida acuta, 24 cas guérissaient, des cas d\'eczéma squa-
mosa et crustosa seulement six. Les deux cas de furunculose guérissaient.

La durée moyenne du traitement était dans les cas favorables à peu près 15
jours; le nombre moyen des injections était deux.

La dose pour les petits chiens s\'élevè à 3—5 c.c. de sang propre; pour les chiens
plus grands à 10 c.c. mêlée avec resp. J à 1 c.c. d\'une solution de citrate de soude
à 1 %. Le citrate n\'a pas d\'influence sur la valeur thérapeutique du sang.

Le traitement n\'avait pas d\'effet dans des cas où l\'on avait du succès dans des
cas analogues chez l\'homme (voire les cas No. 16, 18 et 31).

L\'auteur recommande, vu les bons résultats dans la plupart des cas, l\'emploie
de l\'autohaemothérapie dans la dermatologie vétérinaire.

Uit Ned.-Indië wordt jaarlijks voor een groot bedrag aan huiden naar Europa
uitgevoerd. Vele van die huiden zijn minderwaardig ; van 44.500 huiden in zes
maanden in Oost-Java opgekocht, waren maar 1700 ie kwaliteit = 4%. De waar-
devermindering wordt niet veroorzaakt door de runderhorzellarve maar in hoofd-
zaak door den mens. Het brandmerken is een der voornaamste oorzaken ; die
worden aangebracht bij het leven, door eigenaars of veehandelaars, op zichtbare
plaatsen, om de dieren gemakkelijk te kunnen herkennen, en na den dood als
controle voor de slachtbelasting. Verder worden de dieren veelal ondeskundig
gevild, waardoor scheurtjes en gaatjes in de huid ontstaan. Een derde oorzaak
is het gebrek aan verpleging van de meeste aan inlanders behoorende runderen ;
scabies komt veel voor, wordt veelal niet behandeld en vermindert de waarde
der huid. Nederlandse belanghebbenden bij den handel in huiden hebben zich
tot de Indiese regeering gewend om verbetering te krijgen in den bestaanden
toestand. (Alg. Landbouwweekblad v. Ned.-Indië 1930, No. 18).

Wilson (Brit. med. Journ., ref. Pinkhof in N. T. v. G. 1930, II, 47), zag twee
gevallen van nicotine-vergiftiging bij tuinlieden die planten hadden afgewasschen
met een oplossing, die 3.7% nicotine bevatte. Een man kreeg vergiftigingsver-
schijnselen na behandeling van een wond door opleggen van fijngesneden tabak ;
een ander na binnensmokkelen in een gevangenis van 30 gram Cavendishtabak
die hij in zijn rectum verborgen had. De verschijnselen waren : braken, kleine
pols, subnormale temperatuur, collaps. Bij den smokkelaar waren ook de beenen
verlamd. Vr.

Als casuïstische bijdrage en onder verwijzing naar Dr. K. Reits-
ma\'s artikel ,,Ren duplicatus bij een varken" in het 15 Sept.num-
mer van dit Tijdschrift moge hieronder een korte beschrijving vol-
gen van een tweedeelige varkensnier.

Bij een op 13 Nov. j.1. geslacht vrouwelijk varken, wegende ruim
100 K.G., bleek rechts een belangrijke nierafwijking te bestaan.
Door den slager van de kapsel ontdaan (waarbij ureter en bekken

helaas werden beschadigd) bevonden zich schijnbaar 2 nieren vrij
stevig tegen de lendenen bevestigd en ver caudaalwaarts geplaatst.
Het geheele complex besloeg juist de lengte van de 5 lendenwervels,
zoodat het uiteinde van de achterste nier zich precies aan den
bekkeningang bevond. De gemeenschappelijke lengteas liep
sagittaal. Aan de ventrale zijde door een vetmassa gescheiden (is
op de foto zooveel mogelijk weggepraepareerd) bleek dat de beide
nieren (onder dit vet) door een vrij stevige, bijna 3 c.M. breede
isthmus van nierweefsel waren verbonden. De totale lengte bedroeg
23 c.M. De voorste nier was iets grooter dan de andere (lengte resp.
12 en 11 c.M., breedte 5.7 en 5 c.M.). Totaal gewicht 183 gram.
(Linker nier, normaal van vorm en grootte mat 14 bij 7 c.M. en
woog 170 gram). Het craniale niergedeelte deed wat vorm en grootte
betreft, en evereens wegens de mediaanwaarts geplaatste hih:s

het meest aan een normale nier denken. Het caudale deel was naar
het uiteinde toe afgeplat. De hilus van dit stuk was naar den rug-
kant van het dier gekeerd. Het maakte dus sterk den indruk dat
dit niergedeelte 270° om de lengteas was gedraaid (in positieven
zin naar achteren gezien). Beide gedeelten hadden hun eigen
bloedverzorging (een kleine arterie verdween nog in het verbindings-
stuk). De intrede der vaten lag aan het voor- en achteruiteinde van
de 13 c.M. lange doorloopende hilus, die, de „torsie" van het cau-
dale deel volgend a. h. w. een schroefvorm beschreef. De caudale
arterie was iets kleiner dan de craniale.

Op doorsnede hadden beide niergedeelten een normaal voor-
komen. De twee bekkens liepen versmald naar het middenstuk toe
en gingen op de plaats van samenkomst over in één ureter. (Op
de foto zijn in het middenstuk nog 2 niertepels zichtbaar in het
open liggende nierbekken).

Wat de benaming der beschreven anomalie betreft heb ik die
genomen welke, afgezien van de ontstaanswijze, voor de hand lag.
Naar de uiteenzettingen van Reitsma zou men beter kunnen
spreken van onvolkomen gespleten nier (ren fissus incompletus).

De warmte-graad van het arterieele bloed is volgens de cliniese methoden niet
te bepalen ; het meest nabij daaraan is de rectale temperatuur, gemeten na een
uur rust ; de rectale temperatuur is in normale omstandigheden soms schijn-
baar te hoog daar het rectum in de buurt ligt van warmte produceerende organen,
(darm, bekkenorganen). Om die plaatselijke warmtestuwing te onderscheiden
van lichte koorts, mete men zoowel mond- als rectumtemperatuur voor en na
een loop-beweging ; de rectale temperatuur stijgt na het loopen, de mondtempera-
tuur blijft gelijk of daalt zelfs ; stijgt zij, parallel met de rectale temperatuur,
dan is de warmteregulatie gestoord (koorts). Normaal mag de mondtempera-
tuur na den ochtend niet boven 37⁰ zijn ; \'s morgens moet zij enkele tiende graden
lager zijn. Voor de normale rectale temperatuur is zulk een grens moeilijk aan te
geven. De okseltemperatuur is practies te onzuiver. (Zimmermann, Münch, med.
Woch., ref. N. T. v. G. 1930, No. 50).

Mc. Clellay vermeldt (Klin. Woch. 1930, 9. 931) dat bij twee mannen, die
gedurende een jaar uitsluitend op vlees-dieet hadden geleefd, de gezondheids-
toestand niet verminderd was.

In het begin raadt Weis (Münch, med Woch., ref. N. T. v. G. 1930, II, blz.
5970) aan, een glas water te drinken waarin een druppel tinctura jodii is opgelost.

In Wiirtemberg werden in de spieren van een vos talrijke trichinen gevonden.
(Zeitschr. f. Fleisch- und Milchhyg. 1930, XLI. 6.). Vr.

Uit de Afdeeling voor Tropische Ziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten te Utrecht.

De voornaamste eisch, dien men aan overbrengingsproeven van
ziekten door bloedzuigende insecten moet stellen is ervoor te zor-
gen, dat geen der insecten, waarmede proeven worden genomen,
kunnen ontsnappen, ten einde een ongewenschte verspreiding der
infectie te verhinderen en bij proeven met voor menschen patho-
gene microörganismen gévaren voor den experimentator en het
hulppersoneel te voorkomen.

Bij niet-vliegende insecten, b.v. luizen en wandluizen, en ook
bij teken, kan men zich nog vrij eenvoudig behelpen. Een kleine,
met creoline of dergelijke vloeistof gevulde goot, welke men aan
de kanten van de experimenteertafel aanbrengt, geeft voldoende
bescherming. Bij proeven met vlooien verdient het de voorkeur,
van de door Nöller in de wetenschappelijke techniek ingevoerde
vlooiencircus-methode gebruik te maken.

Grootere moeilijkheden brengt het experimenteeren met vlie-
gende insecten met zich mede. Men kan zich wel behelpen met
kleine, met vliegenstof (klamboe) overtrokken kooien, waarin door
mouwen van katoen de handen gestoken kunnen worden. De
bewegingsmogelijkheid is hierbij echter zeer beperkt.

Gedurende mijn detacheering aan het Veeartsenijkundig Insti-
tuut te Buitenzorg heb ik voor overbrengingsproeven met surra,
miltvuur en buffelseptichaemie zeer veel met vliegende insecten
moeten werken en mij voor dat doei twee vliegenvrije stallen laten
bouwen ; een groote stal voor proeven met paarden aan het Insti-
tuut zelf en een kleinere uit elkander neembare stal, dien ik in het
bijzonder op mijn reizen door Sumatra gebruikte. Op grond van
de ervaringen, hierbij opgedaan, heb ik na mijn terugkeer uit Java,

ten behoeve van mijn laboratorium, een soort vliegenkamer laten
construeeren, die ook aan hoogere eischen kan voldoen en bij onze
proeven heel goede diensten heeft bewezen.

De constructie is van dien aard, dat deze vliegenkamer in het
laboratorium zelf kan worden opgesteld, wat voor het werken van
groot voordeel is. Zij is alleen berekend op proeven met kleine die-
ren (muizen, ratten, cavia\'s, evt. honden en kleine biggen), echter
zal dit voor de meesten gevallen voldoende zijn. Experimenten
met groote proefdieren kunnen wij overigens met de noodige
voorzichtigheid in onze paarden-, runder- of hondenstallen doen,

die door een met vliegengaas afgesloten (en door twee deuren be-
schermd) voorportaal zijn beveiligd.

Onze vliegenkamer bestaat uit een houten raamwerk, dat met
gegalvaniseerd draadgaas met ± 2 m.M. wijde mazen ^J) bespan-
nen is. De kamer is ingedeeld in een hoofd-(werk)-ruimte en
een voorruimte. I)e photo (fig. 2) en de plattegrond (fig. 3)
geven een voldoende overzicht van de algemeene inrichting. De
hoofdruimte is. 1.80 M. lang, evenzoo breed en 2 M. hoog, het voor-
portaal 80 c.M. breed, 70 c.M. lang en 2 M. hoog. De afmetingen
zijn zoodanig dat de werkruimte juist voldoende is om een gemak-
kelijk experimenteeren met 2 personen mogelijk te maken, terwijl

aan den anderen kant zoo min mogelijk ruimte van het laborato-
rium, waarin het geheel is geplaatst, gebruikt wordt.

De buitendeur van het voorportaal en de binnendeur tusschen
voorportaal en hoofdruimte sluiten automatisch.

In de werkruimte is een tafel voor experimenteeren zoodanig
aangebracht, dat twee personen daar aan kunnen zitten en elkaar
bij het in- en uitgaan niet hinderen. Zij neemt 1/4 van de kamer
in, en wel dat gedeelte, dat schuin tegenover de toegangsdeur ligt.
Aan den eenen kant van elk der zitplaatsen is de tafel verlengd,
om utensiliën te kunnen opbergen (zie den plattegrond). De tafel
wordt aan haar vrijen hoek door een poot gesteund. Alleen deze poot

en de drempels zijn door schroeven in den vloer vastgezet. Het
geheel werd hierdoor voldoende stevig.

Bij proeven met tropische insecten kan de werktafel door een
straalkachel worden verwarmd, welke op het dak van de vliegen-
kamer is aangebracht. De temperatuur op de tafel wordt daardoor
28—30°, terwijl de onderzoekers zelf buiten den warmtekring
van de kachel vallen.

In de werkruimte is een vrij experimenteeren mogelijk, zonder
dat er gevaar voor verspreiding der infecties naar buiten bestaat.
Bij proeven met voor menschen pathogene microörganismen loopen
echter de onderzoekers zelf een zeker gevaar. Ook bij een zeer
voorzichtig werken is het niet te voorkomen, dat enkele insecten
ontsnappen en deze kunnen, voordat zij terug zijn gevangen, de
experimentatoren infecteeren. Voor dergelijke proeven wordt op de
tafel een opstand gezet, waaronder het werken zonder eenig gevaar
mogelijk is (fig. 1). Op de beide vrije kanten der tafel werden
hiervoor lage wanden van 28 c.M. hoogte opgesteld, die onder
elkander en aan een der middenposten van de vliegenkamer (bij
in den plattegrond) met haken werden vastgemaakt. Op deze
zijwanden en op lijsten, welke op gelijke hoogte aan de zijwanden
van de kamer zijn aangebracht, werd een deksel gelegd, dat uit
twee spiégelglasplaten, gevat in smalle houten lijsten, bestaat. Het
geheel vormt dus een soort vliegenkooi, die op de experimenteer-
tafel is geplaatst. De zijwanden van deze kooi zijn met vliegen-
gaas afgesloten en bezitten voor elk der beide zitplaatsen twee
openingen, waarin mouwen van wit katoen zijn aangebracht.
Hierdoor brengt men de door gummihandschoenen beschermde
handen naar binnen. De ruimte is voldoende groot voor het experi-
menteeren met kleine proefdieren en door het deksel uit spiegel-
glas is een nauwkeurige observatie gemakkelijk mogelijk. Elk
infectiegevaar is zoo practisch uitgesloten. Natuurlijk is men in
de bewegingsvrijheid onder deze kooi eenigszins belemmerd en
wij gebruiken haar daarom ook alleen dan, wanneer een werkelijk
infectiegevaar bestaat.

Es wird ein fliegensicherer Arbeitsraum für Uebertragungsversuche von infek-
tiösen Krankheiten durch blutsaugende Insekten beschrieben, in dem ein gefahr-
loses Arbeiten auch mit menschenpathogenen Mikroorganismen möglich ist.

Der ganze Raum, der im Laboratorium selbst aufgestellt werden kann, ist mit
engmaschiger Drahtgaze allseitig abgeschlossen und sein Eingang durch einen
kleinen Vorraum geschützt (Fig. 2 und 3). Im Hauptraum befindet sich ein
Experimentiertisch für 2 Personen (Fig. 3), auf dem für Versuche mit menschen-
pathogenen Keimen ein auseinander nehmbarer, oben mit Glasplatten abge-
schlossener Aufsatz angebracht wird (Fig. 1). Durch Tuchärmel in den Seitenwän-
den werden die mit Handschuhen geschützten Hände eingeführt.

The autor describes a small fly-proof room for transmission-experiments fo>r
infectious diseases by blood-sucking insects.

In case of experiments with micro-organisms pathogenic for man, a small fly-
cage of glass is used which can be placed on the table.

To the side-walls of this cage cotton sleeves are fastened through which the
investigator can put his hands (covered with rubber gloves) inside.

L\'auteur décrit une petite chambre impénétrable aux mouches dont il fait usage
dans ses expérimentations concernant les maladies infectieuses transmissibles
par des insectes. La chambre couverte de gauze métallique peut être placée daas
le laboratoire.

Quand il s\'agit de micro-organismes pathogènes pour l\'homme il se sert d\'une
petite cage en verre qu\'il met sur la table ; des manches de coton, fixées aux parois
latérales, permettent l\'investigateur de passer les mains (munies de gants en caout-
chouc) dans la cage.

Zij, die zich zeiven meenen te moeten beklagen over de moeielijke omstandig-
heden, als groote afstanden, slechte wegen, moeielijk te bereiken plaatsen, waar-
onder zij hun praktijk uitoefenen, kunnen zich troosten, als zij vernemen hoe col-
lega Carl Bech te Thorshavn, Far-Öer zich van zijn taak kwijt.

Carl Bech is een geboren Far-Öerer, die zijn diergeneeskundige opleiding ont-
ving in Kopenhagen. De Deensche Regeering stelde hem aan als gouvernements-
dierenarts van de Far-Öer.

Deze kleine Archipel te midden van den Atlantischen Oceaan bestaat uit een
aantal grootere en kleinere eilanden, waarvan er 17 bewoond zijn en welke laatste
minstens tweemaal per jaar door collega Bech worden bezocht. Hij gebruikt
daartoe een tot motorboot omgebouwde 10 riems roeiboot, de ,,Tusk", van het
model van een oud Vikingvaartuig, waarmede hij van eiland tot eiland trekt en
onder de grootste moeielijkheden, worstelende met zware stroomen en de hevigste
brandingen, de steil uit zee torenhoog oprijzende rotskusten moet naderen, om een
landingsplaats te bereiken, waarbij alpinistische geoefendheid vereischt wordt, om
ze te benutten.

Dat collega Bech een ervaren zeeman is, bewijst wel het feit, dat hij met zijn
rank vaartuigje eenmaal een tocht naar Kopenhagen heeft ondernomen, een
afstand van crica 1500 K.M.

Hij kan zwemmen als een zeehond en klimmen als een klipgeit. Bijna de geheele
bevolking van de eilanden (23.000 zielen) kent hem en beschouwt hem als hun wel-
doener en als iemand wiens moed bij niemand van hen zijn weerga vindt.

Bovenstaande is ontleend aan een artikel over de Far-Öer in ,,The National
Geographic Magazine\'\' van Nov. 1930 (Viking Life in the Storm-Cursed Faeroes).
De schrijver Mr. Leo Hansen, die dit artikel van prachtige photo\'s voorzag,
zegt dat dit hem mogelijk gemaakt werd door de welwillendheid van collega
Bech, die hem op zijn tochten meenam.

In een beschrijving van een dier tochten, zegt hij, dat ze eens om van het eiland
Myggenaes naar Thorshavn te komen (J- 60 K.M.) 40 uren noodig hadden, wor-
stelende met storm, branding en tegenstroom. De schrijver hoopt nimmer meer
een dergelijken avontuurlijken tocht te doen.

Nadat in een vorig artikel in groote trekken werd uiteengezet,
hoe de organisatie der Maatschappij van Diergeneeskunde aan-
vulling behoeft, ten einde volledige aanpassing aan de eischen
van den nieuwen tijd te bereiken, is het gewenscht thans de uit-
voerbaarheid der daar opgeworpen denkbeelden nader te toetsen.
Bovendien dient een voorstel te worden gedaan, hoe een en ander
in het ontwerp Huishoudelijk Reglement kan worden ingelascht.

Beginnen wij met het laatste, dan kan worden volstaan met
de volgende wijzigingen :

a. Door de Algemeene Vergadering kan worden ingesteld een Permanente
Commissie voor elk der hierna te noemen onderdeelen der Diergeneeskunde.

b. Voor bijzondere aangelegenheden kan de Algemeene Vergadering of het
Hoofdbestuur commissiën benoemen of een of meer personen committeeren.

a. Bij uitvoering van Art. 2a stelt de Algemeene Vergadering een reglement
vast houdende o. a. :

1. bepalingen, regelende de grootte dezer commissiën, de wijze van candidaat-
stelling en zittingstijd der leden en de verdeeling der functies ;

2. regels volgens welke de commissiën overleg zullen plegen met de leden
der Maatschappij.

b. De bevoegdheid van de commissiën en gecommitteerden is beperkt tot het
geven van advies en het indienen van voorstellen aan het Hoofdbestuur, tenzij
de Algemeene Vergadering bepaalt, dat zij meer zelfstandigheid zullen genieten.
Zij zijn gehouden aan het Hoofdbestuur de gewenschte inlichtingen te verstrekken
en verslag van hunne werkzaamheden uit te brengen.

c. De commissiën en gecommitteerden, bedoeld bij Art. 2b blijven werkzaam
tot zij door de Algemeene Vergadering respect, het Hoofdbestuur worden ont-
bonden of ontslagen.

b. De vergadering kan tijdelijk gesplitst worden in secties, overeenkomstig
<le onderdeelen der diergeneeskunde genoemd in Art. 2a.

De leiding dezer sectievergadering kan zoo noodig door den Voorzitter worden
opgedragen aan de Permanente Commissie voor het betreffende onderdeel der
diergeneeskunde.

Het schijnt mij gewenscht de functie dezer Permanente Com-
missies te schetsen aan de hand van een in de praktijk voorge-
komen voorbeeld, waarbij de wisselwerking tusschen Hoofdbestuur,
Permanente Commissie, leden der Maatschappij en Algemeene
Vergadering scherp aan het licht kan komen. Uit den aard kies
ik dit voorbeeld uit de kennis der menschelijke voedingsmiddelen
van dierlijken oorsprong. Er ware er ook een te kiezen op het

gebied der Klinische diergeneeskunde (b.v. pullorum bestrijding,
tuberculose bestrijding enz.).

Zooals bekend werd door de afdeeling Zuid-Holland bij iet
Hoofdbestuur aanhangig gemaakt, een onderzoek in te steüen
naar de vraag in hoeverre de medewerking der dierenartsen op
het gebied der vischkunde en vischkeuring ware te bevorderen.

Het H.B. verzocht mij deze zaak eerst in Duitschland te onder-
zoeken; mijn rapport werd aan een aantal leden toegezonden met
verzoek hun opmerkingen in te zenden. Deze opmerkingen werden
door mij samengevat, waarna bedoelde leden tot een vergadering
werden opgeroepen. Daar werden een aantal conclusies geformu-
leerd, die het Hoofdbestuur ter beoordeeling en ter uitvoering
werden aangeboden. Geen enkele phase in deze behandeling kon
worden gemist. Zij duurde lang, omdat alle instanties moesten
worden geïmproviseerd. Hoeveel sneller, regelmatiger en misschien
grondiger was één en ander behandeld, indien de Maatschappij de
beschikking had gehad over een goed georganiseerde sectie voor
kennis der menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong
Dan was de zaak als volgt behandeld :

Het Hoofdbestuur had de aanvrage, afd. Zuid-Holland, naar de
desbetreffende Permanente Commissie verwezen. Deze had even-
tueel geadviseerd tot de bedoelde studiereis en het Hoofdbestuur
daarvoor goedkeuring gevraagd.

Het rapport van deze reis zou in de betrokken Permanente
Commissie zijn onderzocht, den leden die tot deze sectie behooren
zou daarvan een afschrift zijn gezonden. In de Algemeene Ver-
gadering zou een Sectievergadering van de sectie voor kennis der
menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong zijn in-
gelascht, waar dit rapport en de opmerkingen der leden zouden
zijn behandeld. Daarna zou een advies aan het Hoofdbestuur zijn
uitgebracht. Bij de uitvoering van dit advies weet het Hoofdbe-
stuur, dat het dan steunt op de meening der meerderheid der
leden, die van het betrokken onderwerp studie hebben gemaakt.

Onder de beoefenaars van de kennis der menschelijke voedingsm.
enz. zijn vele punten hangende, die nadere bespreking en studie
behoeven. De directeuren van melkcontrölestations en dierenartsen
bij de keuringsdiensten van waren, drongen bij mij aan een organi-
satie in het leven te roepen ter bespreking van hunne werkzaam-
heden. Tal van punten in de vleeschkeuring vragen bespreking
onder collega\'s, die zich geregeld daarmede bezig houden. Men
dringt daarvoor wel bij mij aan op herleving van de Vet. Hyg.
Vereeniging. Ik acht een dergelijke splitsing der dierenartsen in
afzonderlijke vereenigingen schadelijk voor de goede ontwikkeling
der diergeneeskunde. Hier ligt de taak der Maatschappij om zich
zoo te organiseeren, dat zij al deze stroomingen kan opvangen en

met haar autoriteit ondersteunen. Het kiemend initiatief op velerlei
punten — herhalingsonderwijs, post-universitaire opleiding, samen-
werking bij wetenschappelijk onderzoek van zich in de praktijk
voordoende vragen — dwingt de leiders der Maatschappij hiervoor
een bestaansmogelijkheid te scheppen.

Het lijkt mij, dat de geschetste werkwijze het geheele veld kan
bestrijken. De gedifferentieerde behandeling der onderwerpen zal
bijdragen tot versterking van het gevoel van saamhoorigheid binnen
de Maatschappij.

Ten slotte wil ik opmerken, dat het natuurlijk niet de bedoeling
is aan bestaande vereenigingen op speciaal gebied, die historisch
gegroeid zijn, thans een ontijdig einde te bereiden. Deze vereeni-
gingen verzorgen zoodanige bijzondere belangen, dat hun taak
nog lang niet voleindigd is. Zij zullen naast de organisatie der
Maatschappij nuttig werk blijven verrichten. Slechts dient verdere
afsplitsing van groepen en groepjes te worden voorkomen.

Ik meen deze uiteenzetting te kunnen besluiten met een schets
van de bepalingen, die in het bovengenoemde reglement voor de
Permanente Commissies dienen te worden opgenomen. Uit den
aard der zaak zal deze niet op volledigheid of onfeilbare redactie
mogen bogen.

Schema voor een reglement op de Permanente Commissiên uit de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

ï. l)e leden der Permanente Commissiên worden gekozen bij schriftelijke
stemming, door die leden der Maatschappij die den Secretaris hebben medegedeeld
dat zij voor de betrokken commissie (ev. commissiên) als stemmend lid willen
worden ingeschreven.

2. Voor elke vacature wordt door het Hoofdbestuur, voorgelicht door de
betrokken commissie, een dubbeltal opgemaakt. Bij vervulling van een Voorzitters-
vacature wordt deze als zoodanig gekozen.

3. Elke Permanente Commissie bestaat uit minstens 3 en hoogstens 5 leden.
Zij wijst uit haar midden naast den Voorzitter een Secretaris aan. Om de twee
jaren treedt een lid volgens rooster af en is eenmaal herkiesbaar.

4. De Commissie kan voor bepaalde onderdeelen van haar taak een subcom-
missie aanwijzen uit de leden bedoeld sub 1.

5. Voor zoover de belangen der Maatschappij hierdoor niet worden geschaad,
stelt de Commissie de sub 1 genoemde leden in kennis met het verhandelde in
hare vergadering en verzoekt hun hunne opmerkingen daarover schriftelijk in
te dienen.

6. De Commissie kan het Hoofdbestuur verzoeken een vergadering te doen
houden van de leden sub 1 bedoeld ter behandeling van de punten waarvan de
voorbereiding volgens 5 is voleindigd. Op deze vergadering wordt het door de
Commissie uit te brengen advies vastgesteld.

Moge vooral de Commissie voor de herziening van Statuten en het
Huishoudelijk Reglement het bovenstaande met welwillend kritisch
oog bezien en het beschouwen als een bijdrage tot de uitvoering
van haar moeilijke taak, welke zij op zoo loffelijke wijze volvoert.

Het gebruik van chloroform bij het slachten van varkens (The use of chloroform
in pig slaughtering. -- Anthony — The Vet. Journal, Sept. 1929).

Anthony trachtte de vraag op te lossen, of chloroform zoowel in versch var-
kensvleesch als in spek en ham, aantoonbaar is. Mocht dit het geval zijn, dan
zou chloroform niet te gebruiken zijn voor het bedwelmen van varkens bij het
slachten. Voor dit doel werd daarom een varken gechloroformeerd met behulp
van een mengsel van 1 deel aether en 2 deelen chloroform. Honderd gram van
dit mengsel werd op een wattenprop gedaan, en deze wattenprop in een leegen
conservenbus gedaan, waarbij men in den bodem gaatjes had geslagen. Deze bus
werd dan het varken op den snuit gezet. Na algeheele verdooving werd het dier
geslacht en in het koelhuis gebracht. Twee uur na de slachting was nog een dui-
delijke chloroformlucht aan het vleesch op te merken, vooral als versche snee-
vlakten werden gemaakt. Ook na 24 uur nog een chloroformlucht aan vleesch en
organen.

Eenige vleeschstukken werden gepekeld, terwijl de beide zijden spek droog
gezouten werden. Ook hierbij 10 dagen na de slachting nog een chloroformlucht.

De beide hammen werden in den pekelkelder gebracht ; ook aan deze was na
47 dagen nog het chloroform waar te nemen. Daarna kwamen de hammen nog 7
dagen in een droogruimte. Na afloop van deze droging, dus na totaal 54 dagen
na de slachting, was nog steeds een chloroformlucht aanwezig.

Anthony heeft derhalve het bewijs geleverd, dat een 8 weken durende zouting
en pekeling van varkensvleesch niet voldoende is, om het vleesch van door chlo-
roform bedwelmde en daarna geslachte varkens voor consumptie geschikt te maken.

De verkoop van tuberculeus vleesch op den vrijbank (Tieriirtzliche Erfahrungen
auf der Freibank — Über Tuberkulose I — R. Hoffmann, Zeitscli. f. Infektions-
krankh. u. s. w. der Haustiere — Bd. 37., 1930, pg. 85).

Hoffmann, ,, Polizei veterinarrat" in Berlijn, die controle uitoefende op de
vrijbank van het abattoir te Berlijn, heeft het tuberculose-materiaal, dat voor
vrijbankverkoop in aanmerking kwam, vooral op het voorkomen van spier-, been-
en gewrichtstuberculose en op het aangetast zijn van de correspondeerende lymph-
klieren, nagegaan en zijn bevindingen in verschillende tabellen samengevat.
Evenals vroegere onderzoekers, als Haffner, Marschner, M. Müller, vond hij,
dat bij een tuberculose van spieren, beenderen en gewrichten bij het varken niet
altijd de korrespondeerende lymphklieren aangetast zijn.

Wat betreft de indicatorische waarde van de vleeschlymphklieren voor de
wijze van verspreiding der tuberkulose in het dierlijk lichaam, meent Hoffmann
tot de volgende conclusies te mogen besluiten.

De vleeschlympklieren van 132 varkens, waarbij 221 maal in beenderen, ge-
wrichten en spieren tuberculose aanwezig was, waren slechts in 27 gevallen macros-
copisch door tuberculose aangetast.

Daarentegen was geen enkel zichtbare verandering aanwezig in de vleesch-
lymphklieren van 105 varkens met zeer sterke tuberculeuze aandoeningen van
verschillende organen.

Droogkazige of verkalkte haarden in de vleeschlymphklieren geven absoluut
geen zekerheid, dat in het wortelgebied dezer lymphklieren niet zeer virulente
tuberculeuze veranderingen of processen aanwezig zijn.

Evenzoo kan bij een schijnbaar gezonde, normale vleeschlymphklier in het
bijbehoorende wortelgebied nog tuberculose aanwezig zijn.

Geeft het bacteriologisch vleeschonderzoek voldoende zekerheid, dat alle para-
typhusinfectie\'s worden opgespoord? (Über die diagnostische verwertung des bak-
teriologischen Fleischbeschaubefundes. — Dr. F. Grüttner — Deutsche Tierarztl.
Woch. 1930, pg. 241).

Grüttner komt tot de conclusie, dat men met het bacteriologisch vleeschon-
derzoek, zooals men dat thans algemeen toepast, alle stammen van de paratyphus-
enteritisgroep of daarmee verwante bacteriën op het spoor kan komen. Dit bac-
teriologisch vleeschonderzoek geeft derhalve voldoende zekerheid, dat de voor den
mensch schadelijke microörganismen worden opgespoord. Hiertoe doet z.i. nietsaf
aan het feit, dat bij een bijzonder gering kiemgehalte van het vleesch nie* alle plaatsen
van het lichaam, waar zich bacteriën bevinden, worden ontdekt.

Als een vervolmaking van het onderzoek moet men opvatten de diverse „An-
reicherungsverfahren." Deze moet men dan vooral toepassen, als de lever en
milt, welke men als de voornaamste vindplaats van de vleeschvergiftigers kan
beschouwen, niet voor een bacteriologisch onderzoek beschikbaar heeft.

Het conserveeren van vleesch, viseh, enz. door droging in de lucht. (Die Kon-
servierung von Fleisch oder Fisch und ähnlicher stoffen bei beliebiger durch die Wit-
terung gegebener Temperatur durch einfache Luftbehandlung. — Prof. Dr. J. Ober-
miller — Zeitsch. f. Fl. und Milchhyg., Jg. 40, pg. 291).

In verband met het feit dat men in verschillende streken van de aarde vleesch,
en vooral visch, eenvoudig conserveert, door deze stoffen in de lucht te hangen
en te laten drogen, ging Obermiller na, welke omstandigheden de lucht ge-
schikt zouden maken voor deze conserveering. Hij kwam tot het resultaat, dat
behalve de zuiverheid, ook nog de temperatuur, de mate van beweging en de
vochtigheidstoestand van groot belang zijn.

Bij een temperatuur van 20° C. vond Obermiller zoowel bij vleesch als visch
dat, hoe sterker de luchtbeweging is, hoe hooger de relatieve vochtigheid mag
stijgen. Boven 75% mag deze in geen geval komen, daar dan het vleeschoppervlak
slechts met groote moeite droog kan worden gehouden en vooral schimmelgroei
(aspergillus) optreedt.

Wat betreft de tijd, noodig voor het indrogen, bleek, dat bij een algeheele op-
droging van stukken vleesch van 50 gram een gewichtsverlies van 50% na 3—4
dagen werd bereikt.

Bij stukken van 500 gram zag men pas na 15 dagen een dergelijk resultaat,
terwijl bij nog grootere stukken zelfs maanden niet voldoende zijn.

De conclusie, waartoe Obermiller komt, is, dat, wil men vleesch verduur-
zamen door droging in de lucht, men vooral moet zorgen voor een droog opper-
vlak. Het beste is dit te behouden, ook bij koelhuisvleesch, door den vochtigheids-
graad van de lucht in het koelhuis niet boven 75% te laten komen. Deze lucht kan
dan nog steeds water opnemen, derhalve opdrogend werken. De conserveering in
de lucht is z. i. zeer goed praktisch bruikbaar, ook bij eieren, kaas, groente, vruch-
ten, tabak of zijde.

De invloed van de verpleging gedurende het mesten van varkens op de hoedanig-
heid van vleesch en vet. - (Ein versuch zur Feststellung des Einflusses verschiedener
Haltung während der Mast auf die Güte von Fleisch und Fett. — Eszkuchen und
Nebelung. —■ Mitteilungen der Deutsche Landw. Gesellsch. No. 16, Jg. 44, pg.

Eszkuchen en Nebelung lieten een groep varkens van 1 Juni—1 Oct. vrij
rondloopen, terwijl een andere groep uitsluitend op stal werd gehouden. Tot aan
het begin van deze proef hadden alle dieren een vrijen uitloop gehad en waren de
dieren ^ 4^—5 maand oud. Elke groep bestond uit 6 zooveel mogelijk gelijk-
waardige varkens van het veredelde Duitsche landvarken.

De hoeveelheid verstrekte voedsel is bij beide groepen hetzelfde geweest. Per
i K.G. levend gewicht kostte de voeding in groep I (vastliggende groep) 0.95 Mark,
en in groep II (de uitloopgroep) 0.98 Mark. De gewichtstoename was bij groep II
ook zeer goed, n.1. 805 gram dagelijks, tegenover 841.5 gram bij groep I.

Bij de slachting bleken geen groote verschillen te bestaan tusschen beide groepen.
Slechts scheen door de beweging in groep II het spek der dieren vaster en steviger
te zijn geworden. Ook scheen in de verhouding vleesch tot spek in groep II een
betere verhouding te zijn gekomen. De varkens van groep II hadden voor het

slachten steviger lichaamsvormen dan die van groep I. Kleur en hoedanigheid van
het vleesch, spek, hamvorm en de verhouding tusschen vleesch en vet waren bij
de uitloopgroep beter dan bij de stalgroep.

Bij een onderzoek van de filets (musculus psoas major) werd vastgesteld dat de
beweging van groep II een sterkere ontwikkeling van de psoasmuskulatuur had
veroorzaakt. Evenzoo zag men een beteren hamvorm (meer vleeschmodel) bij de
uitloopgroep.

De meting van de dikte van de spierfibrillen volgens de methode van der
Malsburg gaf bij groep 11 een gemiddeld dikkere spierfibril dan bij groep I. Dit was
dus in tegenstelling met de onderzoekingen van van der Malsburg bij het konijn.

Een methode om de vastheid van het spek objectief vast te stellen. (Über eine
Methode die Festigkeit eines Speckes objektiv jestzustellen. — Zorn, Richter en
Ferber. — Züchtungskunde, Bd. 4, pg. 457, 1929).

De tot dusver gevolgde methode om de vastheid van spek te bepalen, het be-
tasten met de hand, schijnt niet objektief genoeg. Ook het bepalen van het jood-
getal en het verzeepingsgetal kan niet alleen daarvoor gebruikt worden. Schrijvers
deden daarom proefnemingen met den door Mangold voor het meten der spier-
hardheidgeconstrueerdens/i/erojnete»". Dit apparaat meet de hardheid van een spier
door het bepalen van den weerstand, die een spits staafje bij het binnendringen in
de spiermassa ondervindt. Dit staafje is aan een hefboom bevestigd, welke men
met gewichten van 5, 10 en 15 gram kan verzwaren en die met het vrije einde op
een schaal aanteekent hoeveel m.M. het staafje in de spiermassa is binnengedrongen.
Hoe grooter het opgeteekende getal, des te weeker is het onderzochte materiaal
en omgekeerd.

Voor hunne spekmetingen werden kleine spekbalkjes uit het spek gesneden en
deze dan op 2 verschillende zijden onderzocht. Verder werd het joodgetal en het
verzeepingsgetal berekend, evenals de beoordeeling met de hand — in sommige
gevallen zelfs door 2 verschillende personen — verricht.

Uit deze proeven bleek, dat het joodgetal en het verzeepingsgetal geen zekere
aanwijzingen omtrent de vastheid van het spek gaven, terwijl de handbeoor-
deeling onzeker is en zelfs bij 2 personen geheel verschillend kan uitvallen.

De uitkomsten met den sklerometer van Mangold waren echter zeer objektief
en uitstekend bruikbaar.

Een bijdrage tot de parenterale trichineuze spierinfectie. (Studiën über dm Mt-
chanismus der Trichinelleninfekticm. — Weitere Beitrage zur parenteralen trichinigen
Muskelinfektion. — Berger en Stahelin. — Centr. f. Bakt. 1929, Orig., Bd.
in, pg. 144).

De intramusculaire injectie van rijpe, vrouwelijke darmtrichinen in de spieren
bij een gevoelige diersoort (cavia, rat) heeft dikwijls een zeer sterke locale in-
fectie van de injectieplaats met trichinellen tengevolge. De uitgegroeide trichinellen
zijn dan in eigenaardige ,.nesten" of ,,strengen" samengegroeid, die omringd
worden door parasietenvrij spierparenchym. Deze beelden ziet men noch na de
natuurlijke (enterale), noch na andere parenterale wijze van infectie. Het verslepen
van enkele trichinellen door den lymphe- of bloedstroom komt bij deze infectie-
modus wel voor.

Het inspuiten van rijpe, vrouwelijke darmtrichinen in bloedvaten (vena jugt-
laris en arteria carotis communis) had eveneens tot gevolg een besmetten van <fe
dwarsgestreepte spieren, welke infectie dan algemeen is. Al naar het gekozei
bloedvat en de richting van den bloedstroom ziet men in verschillende spiergroepen
een afwisselende verdeeling. Over dit feit hopen Berger en Stahelin nog nader?
onderzoekingen te verrichten.

Het is niet gelukt bij kippen een locale besmetting en verdere ontwikkelin;
van trichinellen door een intramusculaire injectie van rijpe vrouwelijke darm-
trichinen te verkrijgen, ofschoon zelfs de kleinste, gevoeligste stadia der jong;
trichinellen in hoenders opvallend lang goed blijven en zelfs binnen 2$ uur geei
enkele weefselreactie bij den gastheer teweeg brengen.

De handelswaarde van enkele organen van slachtdieren. (Der Verkauf von Schlacht-
tieren und die Beurteilung einzelner Organe derselben hinsichtlich ihres Handels-
wertes. — Iro, — Prager Arch. f. Tiermedez. Jg. 8, pg. 125).

Het gebeurt dikwijls dat de verkooper van een slachtdier over schadevergoeding
wordt aangesproken door slager of grossier, daar bij de keuring van het slachtdier
een of ander orgaan is afgekeurd geworden. Om nu voor den dierenarts de waar-
debepaling van enkele organen eenigermate te vergemakkelijken, heeft Iro, aan
de hand van in de literatuur verschenen opgaven het gemiddeld gewicht van
verschillende organen bij de diverse slachtdieren bepaald en tevens trachten vast
testellen, welke waarde het orgaan heeft, uitgedrukt in % van den gebruikelijken
vleeschprijs. Hieronder volgt een opgave.

Zur Züchtung und Differenzierung der Tuberkelbazillen. II. Wolters & Deh-
mel : Centr.bl. f. Bakt. I Or. 1930. 117. 6. blz. 412.

De voedingsbodem van Petragnani leent zich goed voor de cultureele onder-
scheiding van tubercelbacillen en andere zuurvaste staafjes. Bovendien zijn er
karakteristieke verschillen in de kweeken van de verschillende typen der tub.
bacillen. In Besredka-voedingsbodem onderscheidt zich de groei der vogeltub -
bacillen van die der zoogdiertypen. v. d. Hoeden.

La tuberculose oculaire chez les animaux. Quandalle : Thèse. Paris. 1929.
Ref. Recueil de Méd. Vét. 1930. p. 121.

Oogtuberculose is vooral bij het rund en het varken vastgesteld en is ook bij de
kat geen zeldzaamheid. Bij voorkeur is daarbij de uvea aangetast en het lijden
gaat meestal met uitgebreide longtuberculose gepaard. Zelden is de oogaandoening
primair en ook in de gevallen waar schijnbaar zulks het geval is, bestaat altijd nog
de mogelijkheid dat de pr\'maire haard toch onopgemerkt is gebleven en aan de
waarneming bij de sectie is ontsnapt.

Quandalle heeft, wat de oogtuberculose betreft, bij katten geëxperimenteerd.
Hierbij bleek hem, dat wanneer humane tubercelbacillen subconjunctivaal wer-
den geïnoculeerd, dit leidde tot uitgebreide longtuberculose en den dood van
het dier in 40 dagen. Werd daarentegen eenzelfde hoeveelheid tubercelbacillen

in het hoornvliesparenchvm gespoten, dan had zulks slechts tot het zich ont-
wikkelen van een weer in volkomen herstel overgaande hoornvlieszweer tengevolge.
Er trad dan geen algemeene tuberculose op.

Warden de bacillen in de voorste oogkamer gebracht, dan ontstond wel een
hevige uveitis, die het dier ziek maakte, maar ook dan kon later bij de sectie geen
tuberculeuze verspreiding door het lichaam worden vastgesteld.

Het scheen dus, dat het subconjunctivale weefsel een goede porte d\'entrée
voor de tubercelbacillen is ; het hoornvliesweefsel en de tractus uvealis daaren-
tegen geen neiging bezitten het proces zich te laten uitbreiden over de rest van het
lichaam. Veenendaal.

Röntgenstralen in de behandeling van longtuberculose. Geneesk. tijdschr. voor
Ned. Indië, blz. 190—199, 1 Febr. 1930.

Op een vergadering van de afdeeling Soerabaja werd door Roelofs over boven-
genoemd onderwerp een bespreking gehouden. Na een korte vermelding der litera-
tuur, waarbij ook eigen ervaringen worden ingevlochten, volgt een uitvoeriger
behandeling van een 9-tal door hem waargenomen gevallen. Over het algemeen
worden goede resultaten na behandeling met Röntgenstralen verkregen, vooral
in de minder uitgebreide gevallen, waarbij het lichaam nog voldoende in staat is
op de werking der stralen te reageeren. In combinatie met de bestraling der longen
wordt ook de miltbestraling toegepast. Deze laatste dient er voor, de natuurlijke
verdedigingsmiddelen van het lichaam nog meer te verhoogen.

Etude biologique des voiles jeunes de cultures de bacilles tuberculeux. L Négre,
A. Roquet et J. Valtis : Annales de 1\'Institut Pasteur, 1930, No. 3, p. 247.

Tubercelbacillen, gekweekt in den kunstmatigen voedingsbodem van Sauton,
hebben gedurende de eerste 4 dagen van hun ontwikkeling, geen of slechts geringe
zuurvastheid. Verschillende eigenschappen van deze jonge culturen werden nage-
gaan, waarbij de volgende resultaten werden verkregen.

De virulentie der jonge culturen voor cavia\'s en konijnen was veel geringer dan
die van culturen, welke 3 a 4 weken oud waren.

In jonge culturen op den voedingsbodem van Sauton kan men 2 wijzen van groei
waarnemen n.1. een dunnen, gladden- en een dikkeren, schubbigen groei. Beide
bezitten echter dezelfde virulentie voor de cavia en het konijn.

4 dagen oude tubercelbacillen bevatten reeds tuberculine ; deze is op dit tijdstip
echter nog niet in het voedingsmedium gediffundeerd. De toxische werking der
jonge culturen voor het konijn is geringer dan die van 4 weken oude kweeken.
Bij tuberculeuze cavia\'s ingespoten, vertoonen zij eveneens het phenomeen van
Koch. Hun sensibiliseerend vermogen tegenover tuberculine is geringer dan die
van oude tubercelbacillen, echter is de antigene werking ,,in vivo" grooter ; er
worden n.1. meer antilichamen opgewekt.

Jonge bacillen, welke door verwarming zijn gedood, gedragen zich na intra-
veneuze inspuiting bij konijnen als gesteriliseerde oude culturen en hebben voor
dit dier eveneens geen immuniseerende werking.

Een lichte infectie met jonge, levende cultuur veroorzaakt bij het konijn een
zekere mate van resistentie tegenover een infectie met virulente tubercelbacillen.

Jonge B. C. G. culturen, gegroeid op het voedingsmedium van Sauton, schijnen
een grootere immuniseerende werking te hebben dan oude culturen.

Zur Züchtung und Differenzierung der Tuberkelbazillen. K. L. Wolters und H.
Dehmel : Zentralbl. f. Bakt. Orig. Bd. 117, H. 4/5, S. 279- -284 ; H. 6, S. 412- 420.

Voor het cultureel aantoonen van tubercelbacillen in menschen-sputum wordt
de voorbehandeling met 15% zoutzuur en het enten op voedingsbodems van
Petragnani aanbevolen. Bij het onderzoek van 255 microscopisch negatieve
sputa werd op deze wijze 12 x een positief resultaat verkregen.

BESREDKA-bouillon is voor de snelle ontwikkeling van tubercelbacillen eea
bijzonder gunstige voedingsbodem. Er treden hierbij echter, na voorbehandeling
van het materiaal met 15% zoutzuur vaak verontreinigingen op, welke na toe-
voeging aan dezen voedingsbodem van 1 % malachietgroen worden voorkomen.

De voorbehandeling met zoutzuur en het gebruik van den Petragnani-voedings-
bodem en de malachietgroen-besredka-bouillon gaf ook bij het onderzoek van
melk en sputum, afkomstig van het rund, goede resultaten. Verontreiniging der
voedingsbodems kwam hier bijna niet voor. (Hierbij dient te worden opgemerkt,
dat het cultureel aantoonen der tubercelbacillen uitsluitend gelukte bij micros-
copisch positieve sputa, één verdacht sputum en microscopisch positieve melk-
monsters. (Ref.). Op petragnani-voedingsbodems was de groei der bovine tuber-
celbacillen, na gemiddeld 37 dagen zichtbaar, terwijl in de malachiet-Besredka-
bouillon zulks na gemiddeld 25 dagen het geval was. (De Petragnani-voedings-
bodems werden echter in tegenstelling met de mal. Besredka-bouillon niet micros-
copisch onderzocht. (Ref.).

Door het aanleggen van subculturen is het mogelijk de verschillende typen
tuberkelbacillen van elkaar te onderscheiden, op grond van de groeiwijzen op
Petragnani-voedingsbodems en in Besredkabouillon.

Cuti-réactions tuberculiniques et vaccinations par injection de B. C. G. en Trysil.
(Norvège) 1927—1929. O. Scheel, R. Schultz-Haudt et T. Skaar, Annales de
1\'Inst. Pasteur, Jan. 1930, p.p. 38- 48.

Bij 337 niet gevaccineerde personen (kinderen en volwassenen) werd in het
verloop van enkele jaren 2 of meer maal de cuti-tuberculine-reactie verricht. Het
bleek, dat de gevoeligheid voor tuberculine in 1 a 2 jaar niet afneemt.

Na inspuiting van B.C.G. bij 598 personen, waarbij zoowel subcutaan als intra-
dermaal geënt werd, traden de hevigste reacties, vaak met abscesvorming, na
intradermale injectie op. Bij de subcutane methode werden de geringste reacties
gezien.

Gedurende 1 a 2 jaren werden bij 1079 gevaccineerde personen 3 gevallen van
tuberculose waargenomen, daarentegen bij 1094 niet geënte klinisch gezonde per-
sonen, 14 gevallen. Ofschoon uit deze proef geen definitief oordeel is af te leiden,
pleit ze wel voor het immuniseerend vermogen der B.C.G.

Sur la sensibilité eutanée a la tuberculine chez le nourrisson ayant ingéré le vac-
cin B.C.G. Robert ÜEBRé et F.. Cofino. Annales de 1\' Inst. Pasteur, Jan. 1930,
p.p. 12-38.

Bij 2 groepen van kinderen werd de gevoeligheid voor tuberculine nagegaan.
De eerste groep omvatte 132 kinderen — van tuberculeuze ouders afkomstig —
die gedurende de eerste 10 levensdagen 3 x met B.C.G. waren behandeld, terwijl
de 2de groep, bestaande uit 141 kinderen en eveneens uit tuberculeuze ouders ge-
boren, niet gevaccineerd was. De kinderen uit beide groepen waren direct na de
geboorte geïsoleerd en gedurende verschillend langen tijd (tot 4 jaar toe) vrij van
elke tuberculeuze besmetting gehouden. Allereerst werd de cutireactie volgens
Pirquet toegepast. Indien deze negatief verliep, werd de intradermoreactie
volgens Mantoux met stijgende hoeveelheden tuberculine (\'/,„, ⁵/,₀en 1 m.gr.) ver-
richt. Bij de niet gevaccineerde kinderen werd na uitvoering van beide methoden
geen enkele positieve tuberculine-reactie waargenomen. Van de 132 gevaccineerde
kinderen reageerden 117 positief, terwijl bij 15 alle reacties negatief verliepen.
Na enting volgens Pirquet reageerden slechts 42 kinderen positief, terwijl door
de hierna volgende intradermoreactie nog 75 positieve gevallen werden verkregen.
Over het algemeen was de reactie minder intensief, dan na een infectie met viru-
lente tuberkelbacillen wordt gezien. Voorts nam met het toenemen van den leeftijd de
gevoeligheid voor tuberculine af, zoodat een grootere hoeveelheid tuberculine
r.oodig was om een positieve reactie te verkrijgen, terwijl een positieve Pirquet-
reactie na verloop van verscheidene maanden negatief kan wo\'den. Gedurende
den tijd, dat deze proef duurde, werd echter niet waargenomen dat een positieve
Mantoux-reactie negatief werd. alhoewel dit na langeren tijd wel mogelijk geacht
wordt. Van de 15 geënte kinderen met negatieve tuberculinereactie werden 11
voor het eerst op ^ 2-jarigen leeftijd onderzocht, terwijl 4 bij het eerste onderzoek
minder dan 1 jaar oud waren. Het wordt mogelijk geacht, dat bij de eerstgenoemde
11 kinderen de gevoeligheid voor tuberculine weer verdwenen is. Ook wordt ter

verklaring van de negatieve reacties, vooral van de minder dan i jaar oude kin-
deren, een te geringe absorptie van het vaccin aangenomen.

Sur la vaccination préventive de la tuberculose par le B.C.G., son innocuité et
ses effets sur la réduction de la mortalité générale infantile. A. Calmette, Annales
de l\'Inst. Pasteur, Jan. 1930, p.p. 1—12.

In Frankrijk zijn vanaf i Juli 1924 tot 1 Januari 1930 reeds meer dan 210.000
personen met de entstof Calmette—GuéRiN gevaccineerd. Tegenwoordig wordt
door het Institut Pasteur dagelijks voor 300 jong-geborenen vaccin verzonden.
Het vaccin moet uiterlijk 10 dagen na de bereiding aan de kinderen gedurende hun
10 eerste levensdagen worden ingegeven. Uit experimenteele- en klinische waar-
nemingen, waarvan op heden in de verschillende landen reeds meer dan 2000 zijn
gepubliceerd, blijkt zeer duidelijk de onschadelijkheid der entstof voor de ver-
schillende diersoorten en tevens de onmogelijkheid de verloren virulentie weer
op te wekken. De onschadelijkheid wordt vooral gedemonstreerd door de volgende
feiten :

ie. Zoowel in Frankrijk, als in bijna alle andere landen zijn honderdduizenden
kinderen gevaccineerd, terwijl nooit schadelijke gevolgen door deze infectie per
os zijn opgetreden.

2e. Bij de sectie van, gedurende hun eerste levensdagen, gevaccineerde kin-
deren, die ten gevolge van een niet-tuberculeuze aandoening waren gestorven, kon-
den geen enkele maal tuberculeuze veranderingen, veroorzaakt door B.C.G. wor-
den aangetoond. Het gelukte wel in een aantal gevallen zuurvaste staafjes in de
mesenteriale lymphklieren aan te toonen. Door enting bij cavia\'s van dit lympli-
klier-materiaal, zoowel als door inoculatie van culturen uit deze lymphklieren ver-
kregen, bleek de volledige avirulentie der entstof.

Hoe staat het nu met de immuniseerende werking der B.C.G. tegen een tuber-
culeuze infectie ?

Van vele zijden werden in dit verband goede resultaten vermeld. De gunstige
statistieken van Calmette werden door enkele statistici heftig becritiseerd. Om
deze critiek te ontgaan is na dien geen rekening meer gehouden met de doodsoor-
zaak der kinderen, doch alleen een vergelijking gemaakt tusschen de algemeene
sterfte van de gevaccineerde- en niet-gevaccineerde kinderen gezamenlijk met die
van de geënte kinderen. In vele departementen van Frankrijk is nu gedurende de
laatste jaren gebleken, dat de totale sterfte van de gevaccineerende kinderen per-
centsgewijs ongeveer de helft bedraagt van die der behandelde- en niet behandelde
kinderen te zamen. Eensluidende resultaten worden door Cantacugêne voor
Roemenië vermeld.

Proefnemingen, welke in verschillende landen gaande zijn, zullen moeten uit-
maken hoe lang de immuniteit, welke door de eerste vaccinatie wordt opgewekt,
duurt en tevens of het noodig is, één of meermalen de vaccinatie langs subcutanen
weg te herhalen, ten einde een immuniteit gedurende het geheele leven te ver-
zekeren.

Les animaux de laboratoire porteurs de streptocoques et de bacilles tuberculeux.

Matériaux pour l\'étude des ,.microbes de sortie". Prof. S. J. Zlatogoroff, B. L.
Palante et M. L. Kochkine. Annales de l\'Inst. Pasteur, Dec. 1929, p.p. 1645—1657.

De laatste jaren is er meer belangstelling ontstaan voor de microörganismen,
welke normaliter in het menschelijk- en dierlijk lichaam voorkomen, in verband
met het feit, dat deze microben de oorzaak van een secundaire- doch ook van een
primaire infectie kunnen zijn. Deze microörganismen zijn door Nicolle „microbes
de sortie" genoemd.

Cavia\'s en muizen werden op verschillende manieren gesensibiliseerd, door in-
spuitingen van pestvaccin, vaccin van bac. friedlànder, toxinen van strepto-
coccen, adrenaline 1 : 50.000, enz. terwijl aan verschillende dieren een vitaminenarm
dieet werd gegeven. Het gelukte bij 119 aldus behandelde cavia\'s 25 maal strepto-
coccen uit het hartebloed te kweeken (21%), bij 90 contröle-dieren 4 maal (4.4%).
Van 35 voorbehandelde muizen konden 6 maal streptococcen in het staartbloed

worden aangetoond, terwijl dit van de 35 contróle-muizen slechts bij 2 het geval
was. Het bacteiiologisch onderzoek der organen verliep bij alle proefdieren nega-
tief. Dit feit wordt verklaard, door de weinig bevredigende onderstelling, dat deze
bacteriën voornamelijk in de slijmvliezen, darmen en lymphklieren voorkomen
en onder invloed der genoemde injecties in de bloedsbaan overgaan.

Voor het onderzoek naar het optreden van tuberculeuze veranderingen werden
124 cavia\'s volgens een der aangegeven methoden behandeld. Bovendien werden
1500 cavia s, welke voor andere proefnemingen waren gebruikt, hierop onder-
zocht. Deze dieren waren voor den aanvang der proef door middel van de tuber-
culine-reactie op de al- of niet aanwezigheid van tuberculeuze besmetting onder-
zocht. Alleen de niet reageerende dieren werden voor het experiment gebruikt,
in geen enkel geval konden na afloop der proef tuberculeuze veranderingen wor-
den aangetoond. De cavia is dus een volmaakt proefdier voor de experimenteele
tuberculose. Clarenburg.

Ostéite Metacarpienne chronique ; Son traitement par les injections sous-cutanées
de solutions iodées. (Lagaillarde, Revue Vét. Févr. 1930, pag. 82).

Volgens den schrijver lijden veel rijpaarden op eiken leeftijd aan osteitis oss.
metacarpea. Wat de therapie daarvan betreft is een scherp smeersel dikwijls
onvoldoende wegens een te zwakke reactie, terwijl doeltreffend branden zichtbare
litteekens nalaat.

L. verkreeg een curatieve ontsteking meteen subcutane injectie van een bepaalde
jodiumoplossing nml. alcohol (60%) 1.5; water 1.5; joodtinctuur 1.

De hoeveelheid en aantal injecties wisselen in verband met den aard en uitbreiding
van het proces. Een stereliseeren van de injectiespuit wordt niet noodzakelijk
geoordeeld (!)

Periostitis post- en inter-metacarpaiis. Bij een weinig uitgebreid en scherp om-
schreven geval is een hoeveelheid van 1 c.c. ter plaatse voldoende ; wanneer de
griffelbeentjes met hun bovenste en middelste 3e gedeelte erbij inbegrepen zijn,
dan 2 injecties van 1 c.c. elk aan de binnenvlakte van het griffelbeen op 5—8 c.M.
afstand van elkaar. Indien de periostitis aan de binnen- of aan de buitenzijde
aanwezig is, bepaalt zich de injectie tot 2 plaatsen in overlangsche richting.

Exoslosen. Zijn er 2 of 3 exostosen, dan wordt op elke verdikking 1 c.c. ; bij de
aanwezigheid van één exostose 2 c.c. ingespoten.

Bij het bestaan van een peiiostitis van het griffelbeen wordt op soortgelijke
wijze gehandeld.

De injecties veroorzaken een snelle en hevige zwelling van de weefsels ; deze
geeft zich te kennen door een meer of minder volumineus en uitgebreid oedeem
naar gelang van het aantal injecties. Het oedeem begint te verdwijnen van den
10—isen dag af en is ongeveer op den 3oen dag verdwenen. Het periost geeft
vooral ter plaatse van de injecties onder invloed van de hyperaemie aanleiding
tot een beenige nieuwvorming meer of minder overvloedig, en dit is te zien als
het oedeem verdwenen is.

Deze reactie is vooral wenschelijk in het geval van een weinig "zichtbare perio-
stitis, terwijl dit niet het geval is, wanneer er reeds een meer of minder groote
exostose is. De beenige nieuwvormingen nemen geleidelijk in omvang af en
verdwijnen meestal snel. In het algemeen is de kreupelheid na den 3oen dag ver-
dwenen ; uit een curatief oogpunt hebben deze joodinspuitingen analoge, echter
dikwijls een betere werking dan branden.

Een paard met de bedoelde ostitis, dat kreupel bleef na het blisteren en branden,
genas na de injectie.

De toepassing van de jodiuminspuitingen bij paarden van 5 jaar en jonger is
gecontraindiceerd wegens het feit, dat in dit geval een te groote woekering ont-
staat, welke langen tijd blijft bestaan. Eerst wanneer een inwrijving met een
scherp smeersel niet helpt, kan tot de injectie worden overgegaan.

Aan het slot van zijn artikel geeft de schrijver een casuïstiek van 92 paarden.

Weiterer Beitrag zur Sanarthrit-Therapie. Wagner, (Münch.Tier. Woch. .April 1930).

De schrijver kreeg een io-jarige Pinzgauer ruin ter onderzoek met het verzoek
deze onbruikbaar te verklaren. (Verzekeringskwestie). Het dier had zich in Juni
1929 een distorsie van het kogelgewricht 1. a. bezorgd ; dientengevolge was het
hevig kreupel.

Harsverbanden, noch vochtige- en zalfverbanden gaven succes ; daarom was het
dier voor een 1/4 jaar in de weide gedaan. Bij het weer in gebruik nemen was de
kreupelheid weer opgetreden en het dier werd nu alleen voor licht werk gebruikt.

Als laatste middel werd een Sanarthritkuur ingesteld. Het dier kreeg 7 injecties
subcutaan, vanaf 1 c.c. om de 3 dagen opklimmend met 0.5 c.c. tot 4 c.c. Reeds
bij den eersten keer werd een duidelijke haardreactie waargenomen, echter geen
algemeene reactie. Tijdens de kuur bleef het paard licht werk doen. Hoewel het
na de laatste inspuiting nog kreupel was, werd het ten laatste volkomen rad.

Ursachen und Folgen der mangelhaften Kastration der Hähne. (Von Poste :
Wien. Tieräitzl. Monatsschr., April 1930).

Als een gevolg van het onvoldoende castreeren van hanen, ontstaan de z.g.
Slip- of Halbkapaunen, die in versterkte mate de secundaire eigenschappen van
den haan hebben. De oorzaak hiervan ligt in het goede regeneratievermogen van
een achtergebleven rest van den testikel.

De schrijver onderzocht aan een groote hoeveelheid materiaal de oorzaken en
de gevolgen van deze mislukte castratie. Als oorzaken noemt hij een gebrekkig
instrumentarium, een niet voldoende laten vasten te voren, een slechte belichting
bij de operatie en abnormaliteiten van den testikel.

Van de 3 operatiemethoden : het openen van de buikholte in de ventrale zijde,
in de flank, en in de laatste intercostaalruimte, wendt hij de laatste aan.

Het gevaar van mislukking zit in het achterblijven van een gedeelte van den bal,
hetgeen door het bewerken van den testikel met den vinger, zoowel als dat met
een tang of ecraseur gemakkelijk kan geschieden.

Men moet vooral zorgen den bal bijbal goed los te maken om daarna het schiil
af te draaien en af te knippen, zoonoodig met behulp van een soort draadzaagje.

Een sterk gevuld zijn van de darmen bemoeilijkt het vinden van den bal en men
moet dus zorgen het dier 24—36 uur te laten vasten ; verder is een goed overzicht
van het operatieveld van zeer groot belang, en daarom is een goede belichting
noodzakelijk. Dit voorkomt o. a. dat abnormaliteiten zooals cysten in den testikel
of een gepigmenteerde testikel onopgemerkt blijven. Cysten komen weinig voor.
gepigmenteerd zijn veel meer. Dit pigment kleurt den testikel grauwgroen en is
opgehoopt in het interstitium in den vorm van vertakte cellen ; het is melanine,
dat op ouderen leeftijd schijnt te verdwijnen.

Als gevolg van een onvoldoende castratie treedt een regeneratie van het weefsel
op, en in plaats van kapoen-eigenschappen (veranderde stem, verkleinde kam en
keellellen) ziet men een optreden van typische haan-kenmerken (groote kam ez
lellen enz.) ; verder bestaat er een hypersexualiteit. De grootte van den kam is
evenredig aan den graad van woekering van het testikelweefsel.

Het geregenereerde weefsel is één samenhangende massa, zonder onderschei!
in bal en bijbal, met weinig intertubulair bindweefsel en een sterk verhoogd?
Spermiogenese ; de hypersexualiteit is een gevolg van de verhoogde Spermiogenese.

Terwijl een onderbinden van het vas deferens tot een woekering van het inter-
slitium leidt (Steinach), geeft een regeneratie van de vogeltestikels een vermeel
derde productie van sperma, dat nu waarschijnlijk door het weefsel geresorbeerd
wordt en een hypersexualiteit geeft.

Ofschoon percaïne veel giftiger is dan cocaïne en novocaïne. heeft het toci
opgang gemaakt, omdat het herhaaldelijk kan worden gesteriliseerd en een lan{
aanhoudende gevoelloosheid (8—12 uur na de operatie) veroorzaakt. Stohr ge-

bruikte het bij 57 patiënten maar past het niet meer toe, sedert hij bij 4 patiënten,
na onderhuidse inspuiting van 30—120 c.c. 1 % oplossing, sterke huidnecrose
zag ontstaan rondom de steekopeningen. Ook Brandesky nam twee gevallen
waar. Het schijnt dat vooral het vetweefsel gevoelig is voor percaïne.

(Wien. klin. Woch., ref. v. Esveld in N. T. v. G., 1930, II, No. 29, blz. 3694).

Wells (Annals of Surgery, ref. Geneesk. Gids, 1930, af!. 40) zegt daarvan :
Het ziektebeeld en het beloop van verbranding door electriese vlam is niet ver-
schillend van andere verbrandingen. W^rel is dat het geval bij electrische contaci-
verbranding ; bij verbrandingen door den electriesen stroom is de ontwikkelde
hitte van korten duur, maar veel sterker dan bij gewone verbranding. De stroom
kan bij den getroffene alleen een electriesen schok veroorzaken, in uitwerking vari-
eerende van een lichte tinteling tot onmiddellijken dood of schijndood.

Op de plaats der inwerking is een schijnbaar onbeduidende verbranding ont-
staan, b.v. eenige blaren ; daaronder is echter een witte necrosehaard omgeven
door een liyperaemiesen hof ; de necrose is scherp begrensd, maar dikwijls zeer
diep. Wells zag nu goede gevolgen van onmiddellijke uitsnijding van het necro-
tiese weefsel ; (men voorkomt dan toxinaemie, secundaire infectie en langdurig
afstootingsproces). Vriiburg.

Beeinflussung der Wundheilung durch ultraviolette Strahlen. Goedicke, Diss.
Hannover, 1926, Ref. D. T. W. No. 26, 1930.

Allereerst wordt door hem erop gewezen, dat het indicatiegebied ervan in de dier-
geneeskunde niet zoo groot is als in de menschelijke geneeskunde, waar nauwelijks
van contraindicaties sprake is.

Bij oppervlakkige wonden was de gunstige invloed der ultraviolette stralen onmis-
kenbaar ; bij wonden gepaard gaande met fistelvorming twijfelachtig en minder goed.

De voordeelen der bestralingen zijn : snelle wondgenezing en wondreiniging,
mooie litteekenvorming, snelle vermindering der profuse ettering, snel afstooten
van necrotisch weefsel, betere resorptie van bloedige en sereuse infiltraten in de
omgeving der wond, het doen verminderen der pijn (analgetische werking), het
ontstaan van \'een actieve hyperaemie, waardoor de locale voedingsverhoudingen
beter worden en gezondere granulaties optreden, directe actinische benadeeling
van de micro-organismen en hun toxinen, opdrogende werking waardoor minder goede
ontwikkelingsvoorwaarden voor de bacteriën ontstaan, desodoriseerende werking.

Ueber ein neues Lokalanaesthetikum aus der Chinolinreihe „Perkain". Lindner,
Tierarztl. Rundsch. No. 27, 1930.

Daar de algemeene narcose nog steeds bezwaren met zich meebrengt, is iedere
verbetering der locale anaesthesie of het gebruik van een beter locaalanaestheti-
cum toe te juichen. Een nieuw middel dat een sterke locaalanaesthetische werking
zou bezitten, sedert den laatsten tijd door de firma Ciba onder den naam , .Percaïn"
in den handel wordt gebracht en reeds verschillende malen in de menschelijke
chirurgie met succes is toegepast, werd door L. nader op zijn werking, meer speciaal
bij den hond onderzocht. Voor de infiltratieanaesthesie vond hij de 1 %-oplossing
ervan liet beste. Kort voor het gebruik wordt adrenaline toegevoegd en wel ^
15 druppels 1 °/₀₀ adrenaline op 100 c.c. 1 % percaïne, teneinde de dilatatorische
werking van het middel op te heffen.

Wanneer deze percaïne-oplossing eenigen tijd staat, wordt ze rozerood, zonder
evenwel daarbij aan werkzaamheid te verliezen.

Rekening dient ermede gehouden te worden dat de giftigheid van de percaïne
vrij groot is. De dosis letalis bedraagt voor den hond 7.5—10 m.gr. per K.G. lichaams-
gewicht. Wanneer echter de 1 ⁰ „„-oplossing wordt aangewend zijn gevaren weinig
of niet te duchten.

Doordat slechts een 1 "/\'„„-oplossing behoeft te worden ingespoten en daardoor
slechts geringe hoeveelheden percaïne als zoodanig noodig zijn, is de prijs geringer

dan van de andere locaalanaesthetica, waarvan het percentage der oplossing
zooveel hooger moet zijn (J—2 %).

Na de injectie der i "/„„-oplossing treedt in het algemeen reeds direct een hypae-
sthesie op, die in verloop van 15—20 minuten overgaat in een volkomen anaesthesie.

De duur der gevoeloosheid is zeer lang, wel 8 uur, hetgeen van voordeel is,
omdat daardoor de postoperatieve wondpijn wordt bekort. De wondgenezing
wordt er niet nadeelig door beïnvloed.

Het middel is verder houdbaar en meermalen te steriliseeren. Voor geleidings-
evenals voor lumbale-anaesthesie werd door hem gebruik gemaakt van een i%-
oplossing (1—3 c.c.), zonder toevoeging nu van de adrenaline.

Ten slotte oefent het een sterke analgetische werking uit op de slijmvliezen,
daar de permeabiliteit ervan zeer groot is. Een 2 %-oplossing b.v. zou een even
sterke werking bezitten als een 10 % cocaïne-oplossing.

Bij oogoperaties werd aangewend de 2 %-oplossing, waarbij een volkomen
anaesthesie werd verkregen. Toevoeging van boorwater had geen nadeelig gevolg.

Bericht über eine neuartige vollkommen Anaesthesie des Abdomens und seine
Organe beim Hunde mit dem neuen Lokalanaesthetikum ,,Perkain". Lindner,
Tierärztl. Rundsch. No. 29, 1930.

Lindner spoot bij een hond onder steriele cautelen 50 c.c. van een 1/2 % per-
caïne-oplossing in de buikholte. Na 10 minuten was nog niets bijzonders aan het
dier te zien. Daarna werd de buikwand ongevoelig gemaakt met 40 c.c. van een
i °/₀„ percaïne-oplossing en de buik geopend. Nu bleek dat de serosae, het
Omentum, de darmen en de andere inwendige buikorganen volkomen gevoelloos
geworden waren. Verschillende operaties o.a. darmresectie, miltexstirpatie waren
zonder bezwaren uit te voeren ; persen trad daarbij niet op.

Later werd bij een 4 maanden oud hondje 75 c.c. van een £ "/„„-oplossing in het
abdomen ingespoten en het dier gedurende vier dagen gecontroleerd. Ook nu weer
werden hiervan geen nadeelen gezien. Een daaropvolgende sectie deed geen ver-
anderingen aan de serosae onderkennen.

De intraabdominale injectie van een £"/„„ percaïne-oplossing zou dan ook vol-
gens Lindner ongevaarlijk zijn, een totale anaesthesie van het geheele abdomen
bewerkstelligen en minder bezwaren opleveren dan de lumbaalanaesthesie en de
algemeene narcose.

Verder zouden excitaties daarbij niet voorkomen en de postoperatieve wondpijn
ontbreken. De voordeelen ervan zouden bovendien zijn, dat men zonder hulp zou
kunnen opereeren.

Hoewel geen ongunstige invloed op de darmperistaltiek werd opgemerkt, wil
hij zulks evenwel nog nader pharmacologisch onderzoeken en vastleggen.

Ten slotte vermoedt hij dat het middel op deze wijze toegediend, van voordeel
kon zijn bij de behandeling van krampkolieken bij het paard, bij buikoperaties
van het rund en bij de castraties van cryptorchiden.

Über einen Fall von vollständigen Resektion des Dickdarmes samt Hüftdarm bei
einem Hunde. Lindner, Tierärtzl. Rundsch. No 30, 1930.

Bij een 4 maanden oud hondje (boxer, reu) werd een invaginatie van den dikken
darm in het rectum gepaard gaande met een prolapsus recti gediagnostiseerd. Na
lumbaalanaesthesie met 1 c.c. van een £ % percaïne-oplossing werd dit darmdeel
verwijderd en de dikke darm aan den anus vastgehecht. De verdere genezing ge-
schiedde vlot zonder complicatie in slechts weinige dagen. 2$ maand later werd
opnieuw een invaginatie met prolapsus vastgesteld. Opnieuw werd de lumbaal-
anaesthesie toegepast (2 c.c. A % percaïne-oplossing), het naar buiten uitzakkende,
geïnvagineerde darmdeel operatief verwijderd en nu de dunne darm aan den anus
gehecht. Ook daarna trad weer een snelle genezing op en herstelde het dier vol-
komen. De defaecatie werd weer normaal en de faeces kregen allengs weer meer
hun normale consistentie en voorkomen terug. Physiologisch is het geval interes-
sant omdat de dunne darm klaarblijkelijk hier allengs de functie van den dikken
darm heeft overgenomen. Veenendaal.

Stohr (Münch. med. Woch., ref. Pinkhof in N. T. v. G., 1930, II, No. 50, blz.
6071) kreeg een g-jarige jongen in behandeling die een klein wondje aan de voet had
gekregen en een week later beginnende tetanusverschijnselen. Hij kreeg in aether-
narcose 12.500 eenheden antitoxine ; daarop kwam een aanval van krampen,
waartegen 1 c.c. pernocton intra-musculair werd gegeven, waarop een rustige
slaap volgde. Gedurende 7 dagen werd nu dagelijks 12.500 A. E. ingespoten en
2 maal 1. c. c. pernocton ; de achtste dag alleen 1 c.c. pernocton, de tiende dag
i c.c. pernocton, daarna 9 dagen alleen warme baden. De tiende behandelings-
dag had de laatste krampaanval plaats.

Van der Reis (N. T. v. Geneesk. 1930, II No. 45, blz. 5498) zag goede gevol-
gen van intraveuze inspuiting met trypaflavine in twee ziektegevallen : n.1. een
thrombo-phlebitis en een polyarthritis na angina. Hij deed daarbij resp. 4 en 5 in-
spuitingen van 5 c.c. 2 %-oplossing.

Deze wratten zijn overentbaar Creech entte 22 kalveren in de gescarificeerde
huid met fijngewreven wratten-substantie; bij 15 had die enting succes. Van
deze 15 waren 9 geënt met ongefiltreerde substantie en 7 met een filtraat daarvan
(dat in zooverre asepties was, dat het bij cultuurproeven steriel bleef). De papil-
lomen ontstaan door enting met steriel filtraat konden in serie worden overge-
bracht op gezonde runderen door intracutane enting. Dit feit zou er voor pleiten,
dat de oorzaak een filtreerbaar virus is.

Glycerine wordt toegevoegd aan vaccines daar het bacteriegroei verhindert
en verontreinigingen doodt of altans niet tot ontwikkeling doet komen. Berger
maakte door proeven uit dat een toevoeging van 60 % glycerine, zooals in Zuid-
afrika gebruikelijk, niet noodig is, maar dat 40 (volume) % voldoende is om anthrax-
sporen te bewaren. (Sixteenth report. Dir. of vet. services. South-Africa. 1930).

Gate en Charleux (Presse médicale, Cahiers de méd. vét. 1930, No ir, blz.
299) behandelden bij de mens 12 gevallen van miltvuur (pustula maligna) uitslui-
tend met miltvuurserum ; dagelijks 40 c.c. subcutaan of intraveneus ; in \'t geheel
300 tot 340 c.c. Vijf patiënten hadden lichte anaphylactiese verschijnselen ; van
de 12 genazen 11, een stierf aan anthrax.

Rothwell (the Lancet, ref. Vet. Record, 1930, No. 27, blz. 594) waarschuwt
tegen langdurig gebruik van parafinum liquidum. Iemand die dit middel vier
jaren gebruikte tegen habitueele constipatie, vond niet alleen geen baat maar
nam af in lichaamsgewicht, ofschoon hij veel at. Toen hij overging tot een ander
laxans (phenolphtaleine) verbeterde de toestand R. denkt dat de parafine-in-
hulling van het darmslijmvlies de chylus-absorptie belemmerde.

Volgens onderzoekingen op ratten (Charron en Collinson) is het ook niet juist
dat van de parafine niets wordt opgenomen. Een klein gedeelte wordt geabsorbeerd
en verzamelt zich in de lever.

Fliederbaum (La Presse méd., ref. Smit, N. T. v. G., 1930, II, No. 41, blz.
5074) had daarbij goede uitkomsten met intramusculaire inspuitingen van emetine
en novarsenobenzol. Het laatste werkt sneller ; met emetine treedt de verbetering
op zijn vroegst na een week in. Sommige gevallen reageeren gunstig op novarseno-
benzol, andere op emetine.

Volgens von Varga (Münch. med. Woch., ref. N. T. v. G., 1930, II, blz. 4476
is op den duur de lever-behandeling niet afdoende ; de ziekte wordt er 2—4 jaren

door gerekt. Von Varga had met rauwe en gekookte lever beter resultaten dan
met de preparaten. Een recidief is moeilijker met lever te overwinnen dan de
eerste aanval.

Ook Gloor en Naegeli (Fol. Haematol., ref. N. T. v. G., 1930, II, blz. 5304)
hadden gevallen (30 van 270) die niet naar levertherapie luisterden.

Daarentegen zag Henning (75 gevallen) steeds goede gevolgen ; volgens hem
wordt in zware gevallen in het algemeen een te kleine dosis lever gegeven ; men
moet vaak reeds dadelijk de dosis tot 1 K.G. lever (of daarmee overeenkomstige
dosis extract) opvoeren.

J. Koopman schrijft hierover in de Geneesk. Gids (1930, afl. 29, blz. 653) ;
hij wijst als hulpmiddel bij de diagnose op de Röntgenfoto, na toediening van tetra-
joodphenolphtaleine per os of intraveneus. Tegen galsteenkoliek past hij toe :
locaal vochtige warmte (compressen op leverstreek) en subcutaan £—1 m.gr.
sulfas atropini; zoo noodig nog rectaal : aether 5, ol. olivar 60, tinct. opii 10 drup-
pels. Na de aanval zorgen voor goede ontlasting door laxans, bv : extr. aloes 2,
extr. colocynth., extr. hyoscyami aa 0.300, ad pilul. 20 ; de eerste maal 2 pillen,
later 7.

Bij behandeling van chroniese cholelithiasis had K. veel succes met het oude
volksmiddel ramenassap (ramenas fijn gewreven en door een doek gefiltreerd ;
dagelijks 100—400 c.c. nuchter te nemen). Gemakkelijker in het gebruik is het
ramenas-preparaat raphanose (dat Schion reeds 15 jaar toepast en als een speci-
ficeum tegen galsteenen beschouwt). Helpt dat middel niet, dan is meestal opera-
tief ingrijpen noodig.

Bensaude (Arch. des Mal. de 1\'App., ref. Boom in N. T. v. G., 1930, II, No. 48,
blz. 5857) vermeldt 6 gevallen van rectum-stenose bij vrouwen, tengevolge van
radiumbestraling (tegen baarmoeder-kanker).

Aanvallen van acute rectitis tijdens of kort na de radiumbehandeling zijn be-
kend en duren gewoonlijk hoogstens 10—15 dagen. Is echter de ontsteking ern-
stiger dan ontstaan zweren en soms vernauwing. (Wel te onderscheiden van de
gevallen waar het carcinoom tot in het rectum is doorgegroeid).

De diagnose is bij plaatselijk onderzoek niet moeilijk en de prognose is gunstig ;
behandeling bestaat in diathermiese oprekking. Nog beter zou het zijn als de radio-
therapeuten deze verwikkeling konden voorkomen.

Besmetting kan plaats hebben langs het digestiekanaal, maar ook door de huid.
Proeven van Hardy, Hudson en Jordan toonden dat bij de cavia de brucella
gemakkelijker door de normale huid binnendringt dan door het digestiekanaal
en het is waarschijnlijk dat dit bij de men ook het geval is en dat vele gevallen
van febris undulans op die manier ontstaan. Ook bij dieren zou men weer aan-
dacht moeten schenken aan de huid als toegangsweg voor de brucella.

Vogens onderzoekingen van Forest Huddleson en Hallman, veroorzaakt Br.
abortus (Bang) bij apen een aandoening, gelijkende op febris undulans. Niet
altijd slaat de besmetting aan ; echter zijn apen zeer gevoeilg voor de varkens
(poreine) species van de brucella, die voor deze diersoort virulenter is dan de Br.
melitensis-species.

(J. Infect. Dis., ref. in Archives of pathology. Vol. 10. No. 2, 1930, blz. 313
en 314). Vrijburg.

Burgerlijke Veeartsenijkundige Dienst in Ned.-Indie (Jaarverslag 1929) Hoofd
J. L. van Eck.

Besmettelijke veeziekten.. De bestrijding van malleus en tuberculose werden krach-
tig voortgezet; in alle ambtskringen werden malleïnaties en tuberculinaties op
uitgebreide schaal verricht.

In het ressort Medan werd de geheele paardenstapel opnieuw gemalleïneerd,
terwijl op Lombok -j- 20.000 dieren aan het zelfde onderzoek werden onderworpen.

De proef om paarden door middel van farase tegen malleus te immuniseeren had
weinig succes en werd in verslagjaar beëindigd. De meeste gevallen van mallëus
kwamen op Celebes voor nl. 167 gevallen.

Anthrax bij alle vee. Enkele gevallen van deze ziekte werden waargenomen op
de eilanden Roti en Savoe, terwijl zij in den ambtskring Raba (Bima) enzoötisch
optrad onder buffels. Op Sumatra kwamen verscheidene gevallen voor in de ambts-
kringen Fort de Koek en Palembang.

Septichaemia epizoötica (phiriformis) bij herkauwers en varkens kwam voor op
<le eilanden Timor, Floris, Soembawa (Bima), Soemba en Celebes en maakte
veel slachtoffers, voornamelijk in Zuid-Celebes, waar 2577 buffels, 4 runderen
en 262 varkens er aan bezweken.

Sporadische gevallen werden waargenomen in de ambtskringen Soerakarta,
Poerwokerto en Koetaradja.

Apthae epzoöticae bij herkauwende dieren en varkens. Deze ziekte kwam in alle
ambtskringen van Midden-Java voor en verliep, vooral onder kalveren, kwaad-
aardig, zoodat in den ambtskring ongeveer 11 % van de aangetaste dieren bezweek.
Op groote schaal werden met succes entingen verricht met bloed van reconvales-
centen Eveneens werden goede resultaten verkregen met deze behandeling in
het ressort Koedoes.

Saccharomycose bij eenhoevige dieren. In Midden-Java werden 270 gevallen
gerapporteerd ; behandeling met rivanol, naganol, novarsenobenzol, bijodatum
hydrargvrium, salicylas bismuthicus basicus, had over het algemeen weinig succes.

Surra bij alle vee. In de meeste ambtskringen werden gevallen dezer ziekte
waargenomen, slechts op Soemba, Floris en Bali kwam zij niet voor in verslagjaar.

Onder den runder- en buffelstapel in Midden-Java werden vrij veel gevallen
waargenomen, waarbij na microscopisch onderzoek anaplasmata en piroplasmen
konden aangetoond worden. Een veeteeltonderneming te Koetaradja verloor
<Ioor deze ziekte alle 5 uit Europa ingevoerde Shorthornstieren.

Vooral uit Midden-Java werden veel gevallen dezer ziekte gerapporteerd. Zoo
kwamen in de Vorstenlanden 50 gevallen voor; totaal werden in de ambtskringen
Jogjacarta. Soerakarta, Poerwokerto en Semarang 23.641 honden afgemaakt.

Pestis suüm (varkenspest). Alleen in den ambtskring Menado kwam deze ziekte
voor ; daar werden -(- 2000 dieren aangetast, terwijl septichaemia haemorrhagica
suüm in combinatie met varkenspest werd waargenomen in de kringen Menado,
Balige en Medan.

Gangraema emphysemalosa : Gevallen van deze ziekte werden uitsluitend vast-
gesteld op Java.

Hygiëne : Met de verbetering der hygiënische toestanden in de melkerijen, slacht-
huizen en stalhouderijen werd in alle ambtskringen voortgegaan. Te Semarang
werd een modern slachthuis met koelhuis door de Gemeente opgericht.

Paardenfokkerij : Tengevolge van het steeds stijgend gebruik van auto\'s voor
personen- en vrachtvervoer neemt de belangstelling van de bevolking in de paarden-
fokkerij nog steeds af

Runderfokkerij. Met de fokkerij van Balineesch vee op Timor en Celebes werden
bevredigende resultaten verkregen. Het aantal Ongole-runderen op Soemba nam
geregeld toe ondanks den grooten uitvoer naar andere streken, voor fokmateriaal.

regelen in het belang van de rundveeteelt op de eilanden Bali en Lombok hadden
niet het gewenschte succes, zoodat besloten werd ze aan een herziening te onder-
werpen. In Midden-Java werden de reeds jaren bestaande maatregelen tot instand-
houding en verbetering van den runderstapel ongewijzigd voortgezet.

Buffelfokkerij. In vele ambtskringen is deze van groote beteekenis voor de be-
volking en over het algemeen werd goed de hand gehouden aan de voorschriften
die beoogen een op hooger peil brengen van de kwaliteit van den buffelstapel.

Voor de verbetering van den kleinveestapel blijft, speciaal in Midden-Java,
voldoende belangstelling bestaan. De maatregelen, om in Atjeh de Allassche
schapen door Preangerschapen te verbeteren zijn, op een mislukking uitgeloopen.

Door het Gouvernementsstation voor kleinveeteelt werden verscheidene af-
stammelingen van de in 1927 uit Holland ingevoerde varkens aan fokkerijen op
Java afgeleverd. De vruchtbaarheid van de geïmporteerde dieren bleek bij de
schapen onvoldoende te zijn, bij de geiten middelmatig en bij de varkens voldoende.

De ontwikkeling van de hier geboren afstammelingen was over het algemeen
niet bijzonder gunstig.

Pluimveeteelt. Deze vormt vrijwel overal een nevenbedrijf voor de bevolking.
In verschillende ressorten had de pluimveestapel veel te lijden van de pseudo-
vogelpest, een ziekte die een groot aantal slachtoffers heeft gemaakt en waartegen
nog geen afdoende preventieve behandeling is gevonden.

Op 5 Juli 1930 kon de feestelijke opening van het vernieuwde Instituut plaats
hebben. De opzet ervan is thans een zoodanige, dat een verdere ontplooiing van
den arbeid voor de naaste toekomst is gewaarborgd.

De totale veestapel bestond aan het eind van verslagjaar uit 32 paarden, 61 run-
deren, 38 buffels, 8 schapen, 7 honden en een wisselend aantal pluimvee.

In totaal werd uit de praktijk in 1510 gevallen materiaal ter onderzoek ont-
vangen.

Bij runderen werd in den ambtskring Kediri een ziekte waargenomen, die zonder
voorafgaande ziekteverschijnselen tot een piotselingen dood leidde met negatief
sectiebeeld. Uit ingezonden materiaal gelukte het de bacillus sarcophysematos
bovis te kweeken, terwijl na kunstmatige infectie met culturen een proefrund
onder typische verschijnselen van houtvuur bezweek binnen 24 uur.

Te Batavia werden in Augustus op Balineesche slachtrunderen longaandoe-
ningen waargenomen, welke op grond van cultureel, biologisch en histologisch
onderzoek als een pectorale vorm van septichaemia haemorrhagica werden gediag-
nostiseerd.

De geïsoleerde pasteurella bovis was morphologisch van grooter afmeting dan
gewoonlijk bij buffelseptichaemie het geval is.

Pleuropneumonia contagiosa bovum werd vastgesteld bij slachtrunderen te
Batavia, die van uit Noord-West Australië waren ingevoerd.

Het verdere onderzoek naar de oorzaak van Osteomyelitis bacillosa bubalorum
werd met het vertrek van den Heer Ivraneveld naar Europa overgebracht. In
het laboratorium van Zeissler te Altona werd door onderzoeker een anaërote
bacterie geïsoleerd en gedetermineerd als bacillus gigas. Hieromtrent zal binnei-
kort een uitvoerige verhandeling verschijnen als veeartsenijkundige mededeeling
No. 71 van het Departement van Landbouw.

Het totaal aantal voor serologisch onderzoek ontvangen materiaal bedroeg
8.606 (v. j. 6.127), waarmede 12.041 serumreacties werden verricht.

Ten behoeve van diagnostische malleïnaties in de praktijk werd een hoeveelheii
van 28.357 ^{c c}- onverdunde malleïne aangemaakt en verzonden, terwijl 585 c.c.
tuberculine A (voor subcutane tuberculinatie) en 15.647 c.c. tuberculine B (voer
de ophthalmo-tuberculinatie) zijn verstrekt.

Voor de praktijk werden afgeleverd 1.320.500 c.c. serum (vorig jaar 1.187.4co
c.c.) en 447.690 c.c. vaccin (vorig jaar 387.110 c.c.). Over de werkzaamheid van

het serum wordt gunstig gerapporteerd. Na curatieve aanwending ervan herstelden
van 457 behandelde dieren 339 of 74 %.

Cholera Avium. Afgeleverd werden 7000 c.c. serum; over het algemeen kwamen
gunstige berichten binnen omtrent bereikte resultaten.

Septichaemia Suum. Deze ziekte trad enkele malen op te Balige en op Soemba.
Ter bestrijding werden 5000 c.c. serum verstrekt.

Anthrax. Verzonden werden 586.500 c.c. serum en 24.040 c.c. sporenvaccin.
Bij ~ 18.000 dieren werd de simultaanenting van serum en vaccin verricht met
bevredigend resultaat.

De curatieve werking van het miltvuurserum kon volgens de ontvangen gegevens
gunstig beoordeeld worden ; van 71 zieke dieren, die met serum waren behandeld,
genazen er 57 of ^ 80 %.

Sarcophysema gangraenosa bovutn. Verstrekt werden 523.000 c.c. kiemvrij bout-
vuurfiltraat en 221.000 c.c. serum. Evenals vorige jaren kwamen gunstige berich-
ten binnen omtrent de verkregen resultaten.

Abortus infectiosus bovum (Bang). Verzonden werden 8.420 c.c. serum en 1.200
c.c. vaccin (550 c.c. levend en 650 c.c. gedood). De bestrijding van deze ziekte
door middel van immunisatie verkeert nog in het stadium van proefnemingen.

Pokken en diphtherie. Verzonden werden 23.238 c.c. vogelpokkenvaccin (v. j.
11.310 c.c.). Zonder twijfel mag de sterke toeneming der verzonden hoeveelheid
aan de gunstige werking van de entstof worden toegeschreven. Binnen enkele
maanden zullen praktijkproeven genomen worden met het cutane entingsprocédé
volgens de Blieck en van Heei.sbergen. Indien deze een gunstig resultaat op-
leveren, wat vrij zeker het geval zal zijn op grond van de in het Instituut verkregen
gunstige uitkomsten, dan zal in den loop van 1930 worden afgestapt van de tot
heden gevolgde subcutane Beach-enting.

Pseudovogelpest. Ook in het afgeloopen jaar heeft deze ziekte veel slachtoffers
gemaakt. Het is vrijwel zeker, dat geheel Azië er mede is besmet. De immunisatie-
pogingen tegen dezen geesel van den pluimveestapel werden met kracht voort-
gezet. Het mocht echter nog niet gelukken door middel van de verschillende, bij
andere virusziekten gebruikelijke immunisatie-procédé\'s, langs kunstmatigen weg
een onvatbaarheid op te wekken.

Coccidiosis. Het blijkt meer en meer, dat deze ziekte een der ergste plagen is
in het pluimveebedrijf. Gewoonlijk begint het lijden na den loden levensdag en
gaat gepaard met bloedige defaecatie en uitputting.

Blackhead bij kalkoenen, maakte verscheidene slachtoffers onder de kalkoenen
van het Instituut. In het acute stadium werden gunstige resultaten verkregen
met neosalversan-injècties (30 m.gr. per kilogr. lichaamsgewicht intramusculair).

Een begin werd gamaakt met een serie-onderzoek ter bestudeering van den
groei van Trypanosoma Evansi in verschillende gastheeren, terwijl in studie werd
genomen de overbrenging der surra bij den hond. Met het oog op het piroplas-
mosevraagstuk werd de verspreiding der teken door den Archipel onderzocht,
hetgeen mogelijk was door de welwillende hulp der H.H. gouvernementsveeartsen,
die belangrijken steun verleenden door de inzending van materiaal.

In samenwerking met het laboratorium voor de Binnenvisscherij werden proeven
genomen met op de huid van zoetwatervisschen voorkomende ontwikkelings-
stadia van Trematoden, waarvan vermoed werd, dat zij behoorden tot den cyclus
van in mensch en zoogdieren parasiteerende wormen.

Door den leeraar in veeteelt werd met de leerlingen van het ₄de studiejaar in
Januari 1929 een excursie gemaakt naar Bandoeng. Bezocht werden de melkbe-
drijven te Lembang, de pluimveefokkerij en het hengstendepót te Tandjongsarie,
benevens de varkensfokkerij te Tjimahi.

Onder leiding van den leeraar in besmettelijke ziekten werd een bezoek gebracht
aan het Instituut Pasteur.

In Juni werd met den leeraar in veeteelt nog een studiereis gemaakt naar de
residenties Kedoe en Banjoemas en naar het doorgangsstation voor Ongole- en
Hissarvee te Pangarasan (Pekalongan). \'t Hoen.

Sapoform (Karl Blesch, Dresden) is een vloeibare formaldehydezeep die
20 % zeep en 6 % formaldehyde bevat.

Allergesan (Lab. H. Rosenberg, Freiburg) is een i % oplossing van zwavel
in olie, waaraan psicaïne is toegevoegd ; voor behandeling van allergiese huid-
aandoeningen, eczeem ; afgeleverd in ampullen van 0.5 cc. voor intramusculaïre
inspuiting. Voor een kuur 15—20 injecties.

Allicepan (Dr. Willmar, Schwabe) bereid uit ramenas en uien, aanbevolen
tegen aderverkalking, maag- en darmaandoening.

Carbion Merck is hoogactieve kool met chloorcalcium ; in ampullen van 4 cc. ;
zou immuniteits- en antilichamen vormende eigenschappen van het lichaam
verhoogen.

Ephedra-Siroop (Dr. G. Henning, Berlin) bevat ephedrine (een theelepel 8 m.g.) ;
dosis voor volwassenen £—1 eetlepel.

Fontanon-jeminin (Sachs. Serumwerke, Dresden) is een gestandaardiseerde
ovariumhormoon (in ampullen).

Nicraphan (Dr. Fresenius, Wiesbaden) is een poeder bereid uit sap van ra-
menas ; aanbevolen tegen lever- en galaandoeningen.

Calcibiose (Goda a. G., Breslau) is een vitaminehoudend haemoglobine-, ijzer-
kalk-preparaat en wordt als roborans voorgeschreven bij anaemie, tuberculose,
zwaktetoek tanden.

Dixypiramidon (Charonnat en Delaby, Parijs) is minder giftig en beter
oplosbaar dan pyramidon ; hypnoticum en analgeticum.

Dohyfral-tabletten (C. j. van Houten & Zoon, Weesp, en Philips\' Gloeilampen-
fabrieken) zijn chocolade-tabletten met een dosis van 0.04 mg. vitamine D. (in
buisjes van 20 stuks). Dosis voor kinderen 0.02 mg. (een halve tablet).

Jodpulver Merck : bevat 12.5% colloïdaal jodium in losse binding. Op slijmvliezen
veroorzaakt het hyperaemie een zwelling ; in de diergeneesk. praktijk gebruikt
ter behandeling van castratiewonden enz.

Netropine (Schering-Kahlbaum, Berlin) is diamino-butyloxy-azopyridine ; in
water moeilijk oplosbaar ; gebruikt als urine desinficicns bij bacteriurie, cystitis,
pyelitis.

Urisanine is benzoëzure hexamethyleen-tetramine ; in oplossing in den handel
gebracht (2—4 theelepels per dag) door Lab. de 1\'Urisanine, Rue Sedaine, Paris).

Acedicon (G. H. Boehringer Sohn A. G., Hamburg) is het zoutzure zout van
acetyldimethyiodihydrothebaine, gebruikt tegen hoestprikkel.

Amatine (= acetylometakresotinezuur) (I. G. Farbenindustrie) is een anti-
neuralgicum en anti-pyreticum. Dosis 0.5—1 gram.

Chinoplasmine (I. G. Farbenindustrie) bestaat uit 0.01 g. plasmochine en 0.3 g.
sulfas chinini.

Déclcnial (Société Rhöne-Poulenc) is dichlooracetamide ; het is een slaapmiddel.
Dosis : 0.5 g.

1) In dit verslag wordt slechts omtrent den veeartsenijkundigen dienst in de
iste inspectieafdeeling (eilanden ten Oosten van Java), 2de inspectieafdeeling
(Midden-Java) en 3de inspectieafdeeling (Sumatra) gerapporteerd.

Een afzonderlijk verslag omtrent den veeartsenijkundigen dienst in de provin-
cies West- en Oost -Java zal binnenkort nog verschijnen.

met 2.6 % ijzer aan eiwit gebonden, verder 30 % eiwitstoffen en lipoïdfosfor-
verbindingen en vitamine D. Dosis : 3 maal daags een theelepel, met melk.

Sympatol (Boehringer Shon A. G., Hamburg) is het wijnsteenzure zout van
p. methylamino-aethanolphenol, zeer verwant met adrenaline en beter houdbaar
in oplossingen. Dosis : het 50 voudige van die van adrenaline.

Die Raude der Pferde als Kriegs-Tierseuche, von Dr. Bartsch. Ergangungsband
zur Zeitschr. f. Veterinarkunde, 1930; E. S. Mittler & Sohn. Verlagsbuch-
handlung, Kochstrage 68—71. Berlin S. W. 68. Prijs 7.50 R.M.

Deze zeer waardevolle en bekroonde studie geeft ons een duidelijk beeld van
de ontzettende wijze waarop de Sarcoptes-schurft onder de legerpaarden van de
verschi lende oorlogvoerende landen in den jongsten Wereldoorlog heeft gewoed
en van de groote moeilijkheden, welke de bestrijding van dit lijden medebracht.
De marsch- en slagvaardigheid der troepen heeft door het heerschend optreden
van schurft vaak in zeer ernstige mate geleden.

De paardenartsen stonden voor een zeer zware taak. Schr. geeft in dit verband
een vergelijking tusschen de verschillende landen en wijst er met nadruk op, dat
de bestrijding der besmettelijke ziekten daar het meest tot haar recht is gekomen,
waar de Veeartsenijkundige dienst het best was georganiseerd.

De Engelschen hadden in hunne vele koloniale oorlogen reeds terdege met
schurft kennis gemaakt. Gedurende den Boerenoorlog o. a. werd hun paarden-
sterkte daardoor gedecimeerd. Die oorlogservaringen maakten zij zich ten nutte en
zij reorganiseerden hun Veeartsenijkundigen dienst. Deze reorganisatie was enkele
maanden voordat de groote Wereldoorlog uitbrak juist doorgevoerd. Het Engelsche
leger landde dan ook in Frankrijk met een uitstekend en centraal geleiden Veteri-
nairen dienst, waaraan verstrekkende machtsbevoegdheden waren toegekend en
toegerust met de noodige hospitalen en goed onderlegd hulppersoneel.

Daar de Engelschen schurft hadden leeren kennen als een onvermijdelijk oor-
logsverschijnsel gingen zij uit van de grondstelling, dat alle dieren noodzakelijk
onder voortdurende veterinaire controle moesten staan. Ook had de ervaring
hun geleerd, dat een doelmatige geneeskundige behandeling der zieke dieren in
den troep niet mogelijk was. De schurftpatiënten moesten worden geëvacueerd
naar daartoe ingerichte hospitalen. Zoo togen de Engelschen doelbewust volgens
een te voren uitgewerkt plan dadelijk aan den slag. Gedurende de eerste oorlogs-
jaren hadden zij dan ook bijna geen schurft. Toen het leger daarna grooter en in
verband daarmede geregelde controle moeilijker werd, kwamen er toch vele ge-
vallen voor. In den winter van 1916—1917 was dat aantal 3000 op een totaal-
sterkte van 750.000 paarden = 0.4 %. In het najaar 1918 bereikte de schurft
in het Engelsche leger haar hoogtepunt en steeg tot 3.8 %.

Ook in het Russische- en Turksche leger was de Veeartsenijkundige dienst
niet slecht georganiseerd, maar het Servische leger heeft het treffende voorbeeld
gegeven van de groote schadelijke gevolgen, welke een verwaarloosde Militair
Veterinaire organisatie kan teweegbrengen.

In Oostenrijk-Hongarije is de Veeartsenijkundige dienst eveneens te kort ge-
schoten in zijn taak en wel omdat de paardenartsen slechts een adviseerende
stem hadden en naar deze niet altijd werd geluisterd. Zelfstandige bes\'issingen
mochten zij niet nemen. De paarden aan het front, in het etappengebied en ook
in het Vaderland waren dan ook in hevige mate besmet, terwijl de verliezen
vreeselijk waren.

de organisatie van den Veeartsenijkundigen dienst alleen was te weinig aandacht
geschonken en dit is den Duitschers duur te staan gekomen. Voor den oorllog
kwam in Duitschland schurft sporadisch voor en het leger rukte ook volkormen
schurftvrij uit. In de 6de tot 7de oorlogsmaand traden reeds plaatselijk enk.ele
gevallen op, welke langzamerhand toenamen om zich tegen het einde van 1915
„lawinen-artig" over alle fronten uit te breiden.

De bestrijding der ziekte met de bekende vredesmiddelen gaf in het begin, bij
het plaatselijk karakter, bevredigende resultaten. Het gelukte echter niet de in-
fectiehaarden te vernietigen. Daarna werkten de „Ersatzmitteln" onvoldoende
en langzamerhand moesten geheele troependeelen wegens schurft uitvallen. To>en
werd met kracht tot een volkomen reorganisatie van den Veeartsenijkundigen
dienst overgegaan, vooral gericht op een doelmatige bestrijding der heerschenide
dierziekten. Aldus gelukte het nog wel de troepen marschvaardig te houden,
doch de schurft meester worden deed men niet, vooral niet toen de honger zich
als haar gevaarlijkste bondgenoot liet gelden. Eerst in den zomer 1918 na het
bekend worden van de gasmethode volgens Wöller, waarbij de paarden in lucht-
dicht gesloten cellen worden blootgesteld aan de inwerking van S0₂, verminderde
het aantal schurftgevallen langzamerhand en bij het eindigen van den oorlog
was het Duitsche leger weer zoo goed als schurftvrij.

Wij kunnen deze verhandeling van 56 bladzijden, aangevuld met 6 afbeeldingen,
ten zeerste ter bestudeering aanbevelen. Vooral de militaire paardenartsen mogen
dat niet verzuimen. Een der ergste besmettelijke huidziekten in een ongekende
uitbreiding wordt hun op duidelijke wijze voor oogen gesteld ; de verschillende
behandelingsmethoden en hare resultaten worden uitvoerig gereleveerd, terwijl
vooral de bijzondere aandacht wordt gevestigd op de noodzakelijkheid en tevens
de wijze van evacuatie der patiënten.

Een juiste functionneering van den Veeartsenijkundigen dienst te velde is een
onvoorwaardelijke en onmisbare factor gebleken in het huidige oorlogsleger.
Deze kan slechts worden bereikt met een uitstekende organisatie onder centrale
en vooral zelfstandige leiding.

Dat de oorlogvoerende landen dit hebben ingezien is de waardeering van ons
dienstvak ten goede gekomen. Brands.

In het „Tijdschrift voor Diergeneeskunde" van 1 December afl. 23, betreffende
het aan het Jaarverslag van den Veterinairen Hoofdinspecteur over de uitvoering
der Vleeschkeuringswet over het jaar 1929 ontleende, las ik op pag. 1330, onder
rubriek „Vleeschvergiftigingen", het volgende :

„Eveneens kwamen te Uden ziektegevallen voor. Hier was het vleesch afkomstig
van een rund met retentio secundinarum, zwelling van vulva en omgeving. Sectie
leverde op : putriede endometritis, locale peritonitis. Bacteriologisch vleesch-
onderzoek was negatief. Het dier was op de vrijbank verkocht. Uit een stuk ge-
rookt vleesch van deze koe werden inagglutinabele paratyphusbacillen gekweekt "
Dat deze „officieele" mededeeling van een korte toelichting had behooren vocr-
zien te zijn, moge uit het onderstaande blijken. In het onderhavige door mij ge-
citeerde geval is de diagnose „Vleeschvergiftiging" niet als vaststaande gebleken
en wel om de eenvoudige redenen, dat in deze een ernstig wetenschappelijk onder-
zoek is nagelaten.

Het geval in kwestie kwam op het navolgende neer: In Augustus 1929 we;d
door mij in mijn kwaliteit van Directeur v. d. Vleeschkeuringsdienst, kring Veghel,
een rund van een landbouwer te Uden geslacht gekeurd, hetwelk bij de levenie
keuring slechts een vulva-zwelling had met een temperatuur van 38, dus afebriel.
Daar de sectie opleverde : putriede endometritis (ret. sec.) met locale peritonits,

heb ik bacteriologisch vleeschonderzoek (ruim 24 uur) gecombineerd met kook-
en braadproef ingesteld. Bij negatief bev inding van beide heb ik toen het vleesch
V. G. T. naar de vrijbank verwezen. Het voor de kook- en braadproef gebruikte
vleesch met de daarvan betrokken soep, heb ik ter consumptie afgestaan aan
een behoeftig gezin van 7 personen, welke, zooals later bleek, hiervan in geen
enkel opzicht hinder hebben gehad.

14 Dagen later, begin September, deelde mij de heer Picard, inspecteur der
Volksgezondheid te \'s Hertogenbosch telefonisch mede, dat hij zoo juist van den
Centralen Gezondheidsraad bericht had ontvangen, dat er te Uden vleeschver-
giftiging geconstateerd was geworden na gebruik van vleesch afkomstig van een
door mij V. G. T. gekeurd rund Aangezien de inspecteur persoonlijk met mij
dienzelfden dag nog hierover wenschte te confereeren, heb ik terstond een nader
onderzoek ingesteld en wat bleek nu ?

1. dat den heer Kirch, practiseerend dierenarts te Uden, nadat hem eenige
„ziektegevallen" ter kennis waren gekomen, een onderzoek had ingesteld.

2. dat deze noch vleesch, noch bloed, braaksel of faeces had onderzocht of had
doen onderzoeken (hetgeen later door persoonlijk onderzoek van den heer Picard
bevestigd is geworden) ;

3. dat hij na dit oppervlakkig onderzoek, met voorbijgaan van de daarvoor eerst
aangewezen autoriteit, de Inspectie te den Bosch en van den Vleeschkeuringsdienst
te Veghel, waaronder Uden ressorteerde, zijne bevindingen rapporteerde aan den
Centralen Gezondheidsraad.

Alhoewel tijd en omstandigheden slechts een kort onderzoek gedoogden, kon
ik toch tegenover de door den heer K. opgegeven ziektegevallen een bijna gelijk
aantal stellen, waarbij na het nuttigen van dit vleesch zich absoluut geen ziekte-
verschijnselen hadden voorgedaan o. a. in het gezin (9 personen) van den eigenaar.

Tevens nam ik nog in beslag 2 gerookte spierstukken, waar de „maden" uit-
kropen (waarvan de Inspecteur zich persoonlijk kon overtuigen) en zond daarvan
het grootste stuk ter onderzoek aan het Centraal Laboratorium v. d. Volksge-
zondheid te Utrecht met de bemerking, dat „het mij van in dergelijken staat
verkeerend vleesch geenszins zoude verwonderen, wanneer daarin eene post-
mortale infectie werd aangetoond." En nochtans buiten verwachting berichtte
men mij eenige dagen later, dat hieruit slechts inagglutinabele en als ik mij goed
herinner, apathogene (dus aan muizen getoetst) paratyphusbacillen gekweekt
waren !

Van bovenstaande heb ik aan den Inspecteur, ofschoon deze reeds door mon-
deling verslag en eigen onderzoek geheel op de hoogte der feiten was, op diens
verzoek nog een uitvoerig schriftelijk rapport doen toekomen (September 1929).

Ten overvloede mag ik niet onvermeld laten, dat de Inspecteur den heer Picard
met het geval, dat hij als eerst aangewezen autoriteit in deze aangelegenheid zoo
opvallend gepasseerd was geworden, danig verlegen was en tegenover mij dan
ook onomwonden zijne bevreemding uitte over de door den heer Kirch gevolgde
gedragslijn I

Formeel zou\'de heer K. zich kunnen beroepen op zijne kwaliteit van lid der
Gezondheids-Commissie, doch hij zal mij moeten toegeven, dat normaliter een
dergelijk Instituut ter bespoediging en completeering van een onderzoek is aan-
gewezen op de daarvoor aangestelde deskundigen i. c. de Inspectie en den be-
trokken Keuringsdienst, doch bovendien is hij ook Dierenarts en als zoodanig
had hij zeer zeker niet de Inspectie mogen passeeren I

De redactie van het „Tijdschrift voor Diergeneeskunde" was zoo vriendelijk
mij in de gelegenheid te stellen kennis te nemen van het ingezonden stuk van
den heer Fischer. Alhoewel ik van meening ben dat de heer Fischer zich in dezen

had moeten wenden tot den heer Hoofdinspecteur belast met de uitvoering der
Vleeschkeuringswet, wensch ik toch even een zuiver zakelijke toelichting te geven.

Ik acht het echter geenszins gewenscht om fouten, welke door toevallige om-
standigheden zelfs bij den besten Vleeschkeuringsdienst kunnen voorkomen, door
pub\'icatie in het Tijdschrift, dat toch ook door niet-dierenartsen wordt gelezen,
in extenso te behandelen.

x. Bij den landbouwer W. te Uden was bij een vaars omstreeks 10 Aug. 1929
tijdens mijn vacantie, terwijl naar de meening van den eigenaar ook mijn assistent
niet spoedig genoeg te bereiken was, door een veeverloskundige op een allesbehalve
zachtzinnige wijze een totale embryotomie verricht. Na de verlossing is het dier
verscheidene dagen blijven liggen en op 18 Aug. riep de eigenaar mijn hulp in.
Zoo gunstig als de heer Fischer de toestand van het betrokken rund schildert,
was deze toch in werkelijkheid nie . Bij mijn eerste bezoek heb ik terstond tot
slachting geadviseerd en dat doet men toch meestal niet, wanneer men slechts
een vulva-zwelling met een temperatuui van 38°, dus afebriel, constateert. Boven-
dien had het dier aan eene zijde decubitaalgangreen, welke plek bij het V. G. T.
stempelen door den hulpkeurmeester, welke ook de levende keuring had verricht,
is uitgesneden.

2. Na bespreking met de plaatselijke medici omtrent plotseling opgetreden
ziektegeva\'len gepaard gaande met diarrhee in een bepaalde buurt, heb ik, als lid
der Gezondheidscommissie zetelende te Veghel, hiervan terstond aan den Voor
zitter kennis gegeven.

5. Op verzoek van den Burgemeester te Veghel, die secretaris van de Gezond-
heidscommissie is, heb ik door persoonlijk bezoek mij met den aard der ziekte-
verschijnselen op de hoogte gesteld, waarbij door de lijders verondersteld werd,
dat zij ziek waren geworden door het eten van vleesch van het in 1. bedoelde rund.

In andere gezinnen echter, welke ook vleesch van dit rund gegeten hebben,
werden geen patiënten aangetroffen. Dit heb ik aan den Secretaris der G. C.
bericht.

Geheel buiten mijn weien is deze zaak door den Voorzitter der G. C. aan den
Inspecteur der Volksgezondheid te Nijmegen medegedeeld, die berichtte dat deze
zaak alleen door hem onderzocht zou worden, indien aan de ziekteverschijnselen
vermoedelijk een chemische oorzaak ten grondslag lag. Door den Secretaris der
G. C. daaromtrent verzocht, heb ik toen uitvoerig bericht van welken aard de
ziekte was, waaraan het verdachte rund had geleden.

5. Door wien deze aangelegenheid ter kennis is gebracht van, zooals de heer
Fischer schrijft, den Centralen Gezondheidsraad, is mij tot op heden absoluut
onbekend ; geenszins is dit dus door mij geschied.

Resumeerende is dus de eenige stap die ik op eigen initiatief in deze onver-
kwikkelijke kwestie heb gedaan, deze, dat ik aan den Voorzitter der Gezondheids-
commissie bericht heb gedaan van verscheidene ziektegevallen die zich plotseling
in onzen kring voordeden en dat ik als persoonlijke meening tegenover hem het
door velen gedeelde vermoeden heb geuit, dat de oorzaak zou kunnen liggen in
het gebruiken van vleesch, afkomstig van het bovenbedoelde rund.

Met deze zakelijke toelichting meen ik te kunnen volstaan en ik dank de redactie
ten zeerste voor de mij geboden gelegenheid tot „verweer".

Verhuisd : van Arnhem naar Enschedé, Kalanderstraat 51a, Dr. J. C. Mulder
jr.. Directeur van het Melkcontröle-bureau „Twenthe", postgiro No 125337.

VLEESCHHYGIËNE. Een handleiding voor het invullen van staat II van de
driemaandelijksche keuringsstaten.

Bij een schrijven van de Afd. Volksgezondheid van het Ministerie van Arbeid,
Handel en Nijverheid van 27 Nov. 1930 is een handleiding gegeven, welke gebruikt
moet worden bij het invullen der redenen van afkeuring van de geheel afgekeurde
slachtdieren. Niet alleen wordt daardoor meer eenheid gebracht in de rubriceering
der geheel afgekeurde slachtdieren, maar men heeft er vooral naar gestreefd dat
zooveel mogelijk de primaire ziekteoorzaak wordt vermeld.

Hieronder vindt men, in alphabetische volgorde, een opsomming der redenen
van afkeuring vermeld, met daarnaast de gegeven toelichting.

Hieronder spierdegeneratie, hydraemie, on-
voldoende uitbloeding, icterus, melanosis,
enz.

Hieronder anbormale gisting, alsmede ge-
vallen waarin het dier na afslachting
wegens bederf blijkt te moeten worden
afgekeurd en geen nadere doodsoorzaak
is gevonden of opgespoord.

het beenderenstelsel,
het hart en bloedvatenstelsel,
de geslachtsorganen.
,, ,, de nieren en urinewegen.
,, de spijsverteringsorganen.

de uier.
,, het zenuwstelsel,
welke hierboven niet konden worden ondergebracht t.w.

Onbruikbaar gemaakt op grond van het bepaalde in art. 4, derde lid Vleesch-
keuringswet.

In een opmerking wordt nog medegedeeld, dat, wanneer een dier in verschil-
lende rubrieken kan worden ondergebracht, de onderbrenging dient te geschieden
in de rubriek, welke de nauwkeurigste omschrijving geeft en derhalve in die, welke
de primaire ziekte oorzaak aangeeft.

Een belangrijke beslissing door den kantonrechter te Rotterdam. Publicatie van
een vonnis door B. en W. eener gemeente in een of meer plaatselijke nieuwsbladen
is verboden, als zijnde in strijd met art. 9 van het Wetboek van Strafrecht.

Voor het kantongerecht te Rotterdam heeft onlangs terecht gestaan een slager,
ter zake dat hij in zijn te Rtd. gevestigden winkel buitenlandsch vleesch heeft voor-
handen gehad, terwijl hij niet onmiddellijk boven de buitendeur van zijn winkel, op
duidelijk zichtbare wijze, het opschrift ,,Buitenlandsch Vleesch" had aangebracht.

Art. 6 van de verordening te Rtd. betreffende den verkoop van buitenlandsch
vleesch luidt o.a. ,,Elke overtreding van deze verordening, waarop een onherroe-
pelijke veroordeeling of betaling der opgelegde boete gevolgd is, wordt vanwege
B. en W. in een of meer plaatselijke nieuwsbladen bekend gemaakt, met vermelding
van den naam en de woonplaats van den overtreder, den aard der overtreding en
de dagteekening van het procesverbaal en van het vonnis."

De ambtenaar van het O.M. was nu van oordesl dat de verordening van de
gemeente Rtd. onverbindbaar is, daar het bepaalde in art. 6 dezer verordening als
nietig moet worden beschouwd, daar het in strijd is met art. 9 van het Wetboek
van Strafrecht (opsommende de straffen).

dat, hetgeen in art. 6 der verordening is bepaald, niet anders dan een straf is
te beschouwen. Art. 161 der Gemeentewet geeft nu den Raad wel de bevoegdheid
op overtreding van zijne verordeningen te stellen hechtenis van ten hoogste 6
dagen of geldboete van ten hoogste 25 gulden, alsmede verbeurdverklaring van
de voorwerpen, door middel van de overtreding verkregen of waarmede de over-
treding is gepleegd, niet echter openbaarmaking van de rechterlijke uitspraak.
Blijkens art. 9b, sub 4, van het Wetboek van Strafrecht is openbaarmaking van
de rechterlijke uitspraak als een bijkomende straf te beschouwen, welke straf,
indien toelaatbaar, ingevolge art. 36 van het Wetboek v. Strafrecht door den
rechter, op door dezen te bepalen wijze, moet worden gelast. De openbaarmaking

kan dus niet aan een andere autoriteit worden opgedragen, zooals in het boven-
aangehaalde art. 6 der verordening is aangegeven. Dt bestaande Rotterdamsche
verordening moet derhalve als in strijd met de wet worden geacht. De kanton-
rechter verklaarde op deze gronden dc verordening niet verbindend en ontsloeg
den verdachte van alle rechtsvervolging.

(In vele gemeenteverordeningen vindt men bepaald, dat het vonnis van kan-
tonrechter of rechter in plaatselijke bladen door B. en W. bekend zal worden ge-
maakt. Men heeft dit niet zoozeer als strafmaatregel beschouwd, maar hierbij de
bedoeling gehad, de gemeentenaren voor bepaalde personen te waarschuwen,
wat m. i. te verdedigen valt. Intusschen, zoolang niet in hooger beroep deze kwestie
nog eens behandeld zal zijn, moet men in alle gemeenten met bovengenoemde
uitspraak rekening houden en is voorloopig openbaarmaking, ook bij overtredingen
van andere wetten, van vonnissen vanwege B. en W. niet geoorloofd).

Blijkens een mededeeling in de Vee- en Vleeschhandel van 30 Dec. j.1. heeft
men op het abattoir te Semarang een electrisch afhuidapparaat besteld. Het ligt
in de bedoeling, als het apparaat voldoet, er 10 stuks aan te schaffen voor gebruik
in de runderhal. Uit deze mededeeling blijkt wel, dat het abattoir te Semarang
up to date wil blijven. Den inlandschen slager het beschadigen der huid af te leeren,
schijnt blijkbaar niet al te gemakkelijk te gaan.

Naast Gorinchem en Soest, waar alreeds coöperatieve abattoirs zijn, komen ook
te Vlissingen en Roosendaal dergelijke inrichtingen. In verband met het toenemen
van dergelijke inrichtingen in ons land verscheen in den ,,Vee- en Vleeschhandel"
van 30 Dec. j.1. een beschouwing over coöperatieve slachthuizen, welke ik hieronder
laat volgen.

In de eerste plaats wordt de wettelijke basis van die inrichtingen behandeld
en een beschrijving gegeven van de, in de verschillende plaatsen, gevolgde methode.

Wil een coöperatief slachthuis resultaat opleveren, dan moet het, evenals een
gemeentelijke inrichting, de zekerheid hebben, dat het slachten buiten de inrichting
verboden is.

Te Gorinchem had de gemeenteraad een verordening, steunende op art. 4, 2de
lid der Hinderwet, vastgesteld, waarbij een kring om het abattoir was aangewezen,
waarbinnen slachtplaatsen mochten worden opgericht cn waarbij het tevens ver-
boden werd elders in dc gemeente te slachten. Deze kring was, hoewel niet klein,
toch zoodanig gekozen, dat praktisch weinig kans bestond, dat daarbinnen parti-
culiere slachtplaatsen zouden worden geëxploiteerd. Dientengevolge hadden bijna
alle slachtingen op het coöperatieve slachthuis plaats, daar binnen dtn aangewezen
kring slechts één particuliere slachtplaats bestond.

Deze verordening kon geacht worden niet in strijd met de Hinderwet te zijn,
daar de rechter een overtreder dier verordening veroordeelde. De Kroon heeft
evenwel bedoelde verordening vernietigd wegens het in strijd zijn met het algemeen
belang (dus niet wegens strijd met de wet) en wel met het zonderlinge argument,
dat de coöperatieve (particuliere! slachtplaats de concurrentie door even goed ge-
outilleerde slachterijen verhindert.

In Soest heeft men de kwestie anders opgelost. De gemeente heeft aldaar een
overeenkomst gesloten met de N.V. Openbare Slachtplaats. In die overeenkomst
is o.m. bepaald :

ie. dat de gemeente zich verbindt een verordening, als bedoeld in art. 4, sub 3
der Hinderwet, vast te stellen, waarbij het verboden is elders dan op het terrein
der N.V. te slachten en noch door het vaststellen, noch door wijziging van veror-
deningen het oprichten van slachterijen buiten het slachthuis der N.V. mogelijk
te maken.

2e. dat de voorwaarden tot slachting en het gebruik maken van de inrichtingen
van het slachthuis, door de N.V. worden vastgesteld en door den gemeenteraad
goedgekeurd.

Tegen dezen gang van zaken zijn, naar schrijver meent, vooral een tweetal beden-
kingen te maken. Allereerst heeft de gemeente door het aangaan der overeenkomst
haar wetgevende bevoegdheid verpand, heeft zij een toekomstigen gemeenteraad
gebonden in haar publiekrechtelijke taak. Het vaststellen van gemeentelijke ver-
ordeningen is zuiver publiekrechtelijk domein, een wettelijke taak, welke niet kan
beperkt worden door een door de gemeente gesloten overeenkomst met een N.V.

Ten tweede bepaalt art. 4, sub 3, der Hinderwet uitdrukkelijk, dat de voor-
waarden, waarop van het slachthuis gebruik kan worden gemaakt, bij gemeentelijke
verordening moeten worden vastgesteld. Te Soest zijn deze voorwaarden door de
N.V. vastgesteld, daarna wel goedgekeurd door den gemeenteraad, maar dit raads-
besluit is nog geen verordening.

In hun voordracht aan den gemeenteraad inzake het coöperatieve slachthuis
deelen B. en W. van Vlissingen mede, dat zij de meening van den Minister v. Ar-
beid omtrent de rechtsgeldigheid der verordening van Soest, art. 4, sub 3 der
Hinderwet, hebben gevraagd. Deze heeft echter geantwoord ,,dat het thans niet
op zijn weg lag, de verordening aan de wet te toetsen."

Te Vlissingen heeft men nu voor een groot deel denzelfden weg als te Soest inge
slagen.

Er zal een verordening worden vastgesteld, waarbij het verboden is elders te
slachten dan aan het coöperatief slachthuis. De gemeente verbindt zich om ge-
durende 30 jaar geen gemeentelijk abattoir te stichten en te exploiteeren. In tegen-
stelling met Soest heeft Vlissingen zich echter niet gebonden genoemde verordening
niet te wijzigen of in te trekken. De gemeente heeft dus haar wettelijke bevoegd
heid niet verpand. In de toekomst zal dus de gemeente de verordening art 4,
sub 3, der Hinderwet wel kunnen intrekken zoodat dan de slagers niet meer ver-
plicht zouden zijn van het coöperatief slachthuis gebruik te maken. Ook zou de ge-
meente een nieuwe verordening kunnen vaststellen, waarbij b.v een ander coöpera-
tief slachthuis wordt aangewezen. Deze regeling vormt dus min of meer een scha-
duwzijde van het bestaansrecht van het coöperatief slachthuis.

Verder heeft de gemeente Vlissingen de voorwaarden, waarop van het slachthuis
gebruik kan worden gemaakt, vastgesteld bij door den gemeenteraad vastgestelde
verordening, zoodat hiermede aan het bepaalde van art. 4, sub 3, der Hinderwet
is voldaan. De slagers hebben dus geen medezeggenschap in de vaststelling dier
voorwaarden, waaronder ook het vaststellen der slachttarieven valt.

Het medezeggenschap der slagers over hun eigen slachthuis is dus zeer beknot
door den invloed van het gemeentebestuur.

In de overeenkomst met de coöperatie zal ook nog een naastings-clausule worden
opgenomen. Zoolang naar het oordeel van den gemeenteraad het coöperatieve
slachthuis op een behoorlijke wijze aan zijn doel beantwoordt, verbindt de ge-
meente zich geen gemeentelijk abattoir te bouwen. Volgens deze bepaling zal alleen
dus de gemeenteraad beoordeelen of het slachthuis goed wordt geëxploiteerd
Zeer terecht vraagt m. i. de schrijver dan ook, of het geen aanbeveling zou ver-
dienen, deze vraag aan het oordeel van onpartijdige personen te onderwerpen

Behalve leden der coöperatie zullen ook derden gebruik kunnen maken van het
slachthuis ; er bestaat dus geen verplicht lidmaatschap.

De benoeming van den leider van het slachthuis geschiedt door het bestuur uit
een bindende voordracht van 2 personen, welke voordracht de goedkeuring behoeft
van B. en W. Hier is dus de invloed der gemeente zeer groot, vooral, daar ook diens
bezoldiging en verdere arbeidsvoorwaarden door B. en W. moeten worden goedge-
keurd.

De eigenaardige verhouding tusschen gemeente, als overheid, en de coöperatie,
treedt ook aan den dag door de bepaling, dat de handhaving van de hygiënische
eischen op het abattoir is toegekend aan de ambtenaren van den vleeschkeurings-
dienst. Ieder, die zich op het slachthuis bevindt, is verplicht de bevelen, door het
personeel van den keuringsdienst gegeven, op te volgen, terwijl bij overtreding
van het slachthuisreglement de keuringsveearts-hoofd van dienst een geldboete

kan vorderen. In deze situatie kan men niet anders zien dan dat er 2 kapiteins op
één schip zijn, n.1. de leider van het slachthuis en het hoofd der keuring.

De tarieven zijn gesplitst in slachtrechtcn, uit welker opbrengst de exploitatie van
het coöperatief slachthuis moet worden bekostigd en in keurlocmen, welke door den
keuringsdienst worden geheven en derhalve in de gemeentekas vloeien. Dit heeft
tot gevolg, dat in het geheel voor het slachten en keuren van een slachtdier een
hoog bedrag moet worden betaald. In geen geval is hierdoor het tarief van het
coöperatief slachthuis goedkooper dan wanneer het slachthuis uitsluitend een ge-
meentelijke instelling was geweest. Het keurloon voor ingevoerd vleesch zal verder
4 cent per K.G. bedragen, waarvan de gemeente 2 cent zal afstaan aan de coöpera-
tie, omdat het ingevoerde vleesch aan het slachthuis wordt gekeurd. De tarieven
voor de verschillende slachtdieren zijn : rund / 13.75 (/ 9.75 slachtgeld / 4.—
keurloon), kalf / 7. — (/ 4.50 / 2.50), nuchter kalf / 2.25 (/ 1.75 / 0.50), varken

/ 7-— (/ 4-5° / 2.50), schaap / 2.25 (/ 1.75 / 0.50), paard / 14.— (/ 10.--1-

ƒ 4.—), en geit / 2.25 (/ 1.75 / o 50). Uit alles blijkt wel, dat een coöperatief
slachthuis, zooals Vlissingen hoopt te stichten, lang niet het ideale voor de slagers is.

Van socialistische zijde (soc. dem raadsfractie) heeft men aan Gedep. Staten
van Zeeland verzocht, het raadsbesluit, waarin aan de Vlissingsche slagerspatroons
vergunning wordt verleend tot het bouwen en exploiteeren van een coöperatief
slachthuis, te willen vernietigen. Het adres is voorzien van een memorie van toe-
lichting. de Graaf.

Van het Land- en tuinbouwbureau der I. G. Farbenindustrie-Aktiengesellschaft,
Amsterdam, ontvingen wij een brochure, ,,Wees zuinig",waarin berekend wordt,
dat een goede stikstofbemesting (door grootere opbrengst) de kosten van 100 K.G.
aardappels / 0.43 doet dalen.

In het begin van dit jaar overleed te Gorsel Prof. Beyerinck, in den ouderdom
van 79 jaar. Beyerinck was van 1895 tot 1921 aan de Technische Hoogeschool te
Delft hoogleeraar in de micro-biologie. Hij was een zeer veelzijdig geleerde,
van europeesche vermaardheid.

Het Imperial Bureau of Animal Health, van het Ministry of Agriculture and
Fisheries te London, heeft aan collega Dr. J. Gajentaan te Amsterdam opge-
dragen de vertaling in het engels van hollandse samenvattingen van artikels,
vooral die welke betrekking hebben op Abortus-infecties bij mens en dier. Vr.

Prijscourant N.V. Koninklijke Pharmaceutische Fabrieken (voorheen Brocades-
Stheeman en Pharmacia).

Wij ontvingen de prijscouranten 1931, van pharmaeeutiscli-chemische produc-
ten, gecomprimeerde geneesmiddelen, onderhuidsche injectie-vloeistoffen, sera,
vaccins, laboratoriumbenoodigdheden, verbandartikelen, enz.

Ook van den Pharmaceutischen Groothandel der N.V. Amsterdamsche Chininefabriek
(Amsterdam) ontvingen wij de prijscourant over 1931 van geneesmiddelen, in-
jectie-vloeistoffen, laboratorium-chemicaliën, reagentia, kleurstoffen, voedings-
bodems, verbandstoffen enz.

Geslaagd voor Doctoraal-examen Veeartsenijkunde 2e gedeelte de Heeren :
J. P. W. Anemaet, J. Hovenier, C. Hoek Spaans, J. Frens, C. Bergsma, j.
Jaarsma, S. [.oman, H. B. Brummelhuis, J. Mol, H. Nikkels, J. S. Reinders,
M. Soeparwi, J. Spruyt, B. Stonebrink, P. H. W. Tacken, R. Westerhof.

A. j. van Amerongen, W P. A. Colsen, H. Hoiting, S. Loman, H. Th.
Meyer, Th. Moons, W. J. Nieuwenhuis, A. J. A. Qualm, R. Schuring.

Deze nuttige vereeniging, in 1881 door de gebroeders Bruinsma te Leeuwarden
opgericht, vierde de vorige maand haar 50-jarig bestaan en hield bij die gelegenheid
een feestvergadering in de aula der Universiteit te Amsterdam, waarbij o.a. tegen-

woordig waren: de Minister van Arbeid, Handel en Nijverheid, Mr. Verschuur,
de directeur-generaal voor de Volksgezondheid, Mr. Lietaert Peerbolte, ver-
schillende hoogleeraren en vele belangstellenden.

Door verhindering van den voorzitter Mr. P. W. de Koning sprak de vice-voor-
zitter Mr. A. Lind een kort openingswoord ; volgens hem zou er van feest-vieren
van de vereeniging pas sprake zijn als de laatste kwakzalver is overwonnen.

De Minister van Arbeid uitte zich zeer waardeerend over de vereeniging en
deelde mede dat de Regeering de grootste uitwassen der kwakzalverij hoopte te
bestrijden door het wetsontwerp op de uitoefening der artsenijbereidkunde, dat
binnenkort zal worden ingediend ; verder dat de vice-voorzitter, mr. A. Lind,
is benoemd tot officier in de orde van Oranje Nassau.

Prof. dr. H. Burger hield de feestrede. Hij wees er op dat niet alle kwakzalvers
slechte mensen en oplichters zijn ; sommige meenen te goeder trouw, door de gunst
Gods, tegen een of meer kwalen het ware geneesmiddel te bezitten. Mensen die
het onbegrijpelijk vinden dat ontwikkelde personen naar een kwakzalver loopen (van
wien zij weten dat hij van bouw en verrichtingen van het menselijk lichaam niets
weet, terwijl zij hun horloge toch slechts ter reparatie aan een kundig horloge-
maker zouden geven) vergeten dat bij ziekte en genezing het persoonlijk element,
de invloed van mens op mens, een groote rol speelt. De kwakzalver heeft daarbij
middelen te zijner beschikking waarvan een eerlijk arts geen gebruik kan maken :
vooral de reclame. En het mensdom gelooft in het wonder der genezing. Alleen
daardoor kon het Staphorster boertje jarenlang een stroom van werkelijke en in-
gebeelde zieken trekken, en konden nog in den laatsten tijd in Duitsland de Zeileis-
instituten bloeien, ondanks de gedocumenteerde waarschuwingen van prof. La-
zarus.

Voor een doeltreffende bestrijding der kwakzalverij zijn twee dingen noodig :
ie krachtige wettelijke maatregelen ; 2e voortdurende inlichtingen ook van over-
heidswege, aan het publiek, omtrent de handelingen en middelen der kwakzalvers.

In Duitsland bestaat „Kurierfreiheit." Tot welke heillooze gevolgen dat leidt
heoft nu pas Zeileis bewezen (niet tijdig geopereerde kankergevallen, doorge-
broken maagzweren en andere indirecte moorden). Echter bestaan in Duitsland
wettelijke voorschriften tegen geneesmiddelzwendel, tegen misleidende aan-
kondigingen, en patent-geneesmiddelen moeten steeds voorzien zijn van een opgaaf
der samenstellende deelen.

Zooals de toestand nu is heeft in ons land de kwakzalverij nagenoeg vrij spel.
De nederlandsche wet verbiedt alleen het onbevoegd uitoefenen der geneeskunst
en onze rechters zijn in den regel veel te lankmoedig tegenover kwakzalvers. On-
bevoegde uitoefening der geneeskunst kan alleen met geldboeten worden gestraft
die echter een beklant kwakzalvers-bedrijf niet drukken. En de vervolgingen zijn
zeldzaam ; tegen de verkoop van kwakzalversmiddelen wordt nauwelijks iets ge-
daan, ook al bevatten zij vergiften die een apotheker slechts op voorschrift van den
arts mag afleveren.

(De rede van prof. Burger is zeker ons dierenartsen uit het hart gegrepen.
Ook in ons vak is de kwakzalverij nog lang niet onderdrukt, steekt zij zelfs hoe
langer hoe brutaler het hoofd op. Ook wij hebben alle reden om de hulp van de
„Vereeniging tegen de Kwakzalverij" dankbaar te aanvaarden, en om haar zooveel
mogelijk te steunen. Persoonlijk kan men dat doen door er lid van te worden.
Secretaris der Vereeniging is de heer N. Keulemans, Amsterdam. Ref.)

uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van gewoon Hoogleeraar in de
Veeartsenijkunde aan de Rijks Universiteit te Utrecht op Maandag 8 December 1930

Mijne Heeren Curatoren, Dames en Heeren Professoren,
Lectoren, Privaatdocenten en Conservatoren, Dames en
Heeren Studenten en voorts Gij Allen, die door Uw tegen-
woordigheid blijk geeft van Uw belangstelling bij de
aanvaarding van dit ambt,

Wanneer ik heden, op deze zeer bijzondere plaats, een overzicht
zou moeten geven van de evolutie van het Diergeneeskundig On-
derwijs in Nederland gedurende de laatste 40 jaar, dan zou ik
daarin verschillende merkwaardige data en perioden moeten
herdenken. Na een langdurig tijdperk, waarin onder conservatief
directoraal bewind vrijwel iedere natuurlijke ontwikkeling stel-
selmatig werd tegengegaan, kwam een blijvende periode van be-
stendigen vooruitgang, waarbij zich het onderwijs, dat zich ondanks
alle moeilijkheden reeds lang in zuiver wetenschappelijke rich-
ting georiënteerd had, uit de knellende banden vrij maakte. De
erkenning van de wetenschappelijke basis van het veterinaire
onderwijs, hetwelk voor een der hoofdbronnen van bestaan van
onze bevolking van zoo groot belang is, vond, via de verheffing
van de Veeartsenijschool tot Veeartsenijkundige Hoogeschool in
1918, haar climax in 1925 in de inlijving van dit belangrijk ge-
worden studiecentrum bij de oude Utrechtsche Universiteit als
zesde faculteit.

Het is geenszins mijn bedoeling, met U de verschillende phasen
in de ontwikkeling van de diergeneeskundige wetenschap te door-
loopen. Ik vraag slechts LW aandacht voor een belangrijk besluit in
19x0 door den Raad van Bestuur der Veeartsenijschool genomen,
dat voor de diergeneeskunde verstrekkende gevolgen heeft gehad.
Een merkwaardige datum voor het diergeneeskundig onderwijs
is toch geweest de dag, waarop besloten werd tot het benoemen
van een vierden clinicus. Mijn voorganger en leermeester, de hoog-
leeraar Dr. H. Jakob kwam daarvoor in 1911 uit München en
zag zich toegewezen een houten gebouwtje, dat later vergroot,
hem tot voor enkele jaren nog tot zeer povere residentie diende.
Den nieuwen leeraar werd als theoretisch vak opgedragen het
onderwijs in algemeene geneesleer, geneesmiddel- en vergiftleer
en oogheelkunde, terwijl hij verder werd belast met de leiding
van de kliniek voor kleine huisdieren. Hoewel onder zeer benarde

omstandigheden gewerkt moest worden, stond in dit gebouwtje
het onderwijs op hoog wetenschappelijk peil, waardoor den stu-
denten de prikkel werd meegegeven, zich eveneens in hun verder
maatschappelijk leven voor de behandeling van het kleine huis-
dier, van zoo groot belang ook uit sociaal hygiënisch oogpunt, te
interesseeren.

Mij valt nu, 19 jaar later, het voorrecht te beurt, de taak van
mijn voorganger te mogen overnemen onder vermoedelijk veel
gunstiger condities, dan waaronder hij zijn pionierswerk begon.
Het houten gebouwtje is verlaten, een goed geoutilleerde kliniek,
schepping van den vroegeren hoogleeraar, is betrokken. Daar-
nevens is ook in het wezen der kliniek en den aard van het te
onderzoeken materiaal een verandering gekomen, die er toe bij-
draagt, van uit economisch standpunt bezien, de belangrijkheid
der te onderzoeken ziekten naar voren te brengen. Het feit toch,
dat na den oorlog, zoowel pluimvee als konijnen en pelsdieren in
intensieve teelt zijn genomen, is oorzaak geweest, dat ook dit
materiaal een onderwerp van grondige studie is geworden.

De taak, die ik dan heden officieel op mijn schouders neem, is
door haar veelzijdig karakter aan de eene zijde wel wat beden-
kelijk groot, aan den anderen kant echter vormt zij een zeer te
waardeeren, vrij harmonisch, geheel. De leeropdracht vermeldt
toch naast het geven van kliniek, ook het onderricht in algemeene
geneesleer en in geneesmiddel- en vergiftleer met nog als appen-
dix de oogheelkunde. Wanneer ik gedwongen zou zijn, om de bei-
de eerste, zoo innig met het klinisch onderwijs verbonden vakken,
alleen theoretisch te geven, zonder zélf in de gelegenheid te zijn,
ook de praktijk daarvan in de kliniek te kunnen nagaan, dan zou
nóch de docent, nóch de toehoorder daarmede op den duur tevreden
kunnen zijn. Het voordeel juist, om na studie van methoden, die
tot verkrijging van een therapeutisch effect kunnen worden gebe-
zigd, ook de gelegenheid te bezitten, op ruime schaal de theorie
te toetsen aan de praktijk, moet niet worden onderschat. Steeds
en alleen toch zijn de resultaten van de practische toepassing in
de kliniek beslissend voor de juiste waardebepaling, van welk
middel of welke geneesmethode ook.

Talrijke problemen doen zich voor, waarvan de bestudeering
wel een zeer dankbaar arbeidsveld moet vinden en waarbij steeds
weer opvalt de afhankelijkheid, welke de beide zusterweter-
schappen, die der medische en die der diergeneeskundige weten-
schap, ten opzichte van elkaar, toonen. De verrijking der kennis
van het gezonde en zieke dier heeft in dit verband een zeer bi -
zondere beteekenis en het bestudeeren van die problemen, die
uit vergelijkend pathologisch oogpunt van waarde zijn, wordt
er in hooge mate aantrekkelijk door. Evenals de studie van de
overige huisdieren, die alle een werkelijke economische waarde

vertegenwoordigen, wordt het doorgronden van de tallooze vraag-
stukken, die zich bij de kleinere diersoorten voordoen,beheerscht
door overwegingen van economischen en sociaal-hygiënischen
aard, al spelen ook ethische motieven bij de practische behande-
ling soms eveneens een rol. Bij de studie dezer dieren acht ik
de vergelijkende ziekteproblemen van overwegend belang en bij
mijn onderwijs zal voor een deel steeds vooral de bestudeering
der ziekteprocessen, die ook voor den mensch van belang kunnen
worden geacht, op den voorgrond worden geplaatst.

Het spreekt vanzelf, dat in een instituut, waar een groot clinisch
materiaal ter beschikking staat, het rustig bestudeeren van ver-
schillende wetenschappelijke vraagstukken soms moeilijkheden
ondervinden kan. Toch zal het noodig en zeer wel mogelijk zijn,
behalve onderwerpen van clinischen aard ook pharmaco-thera-
peutische studiën uit te werken, teneinde het gezichtspunt in
zake verschillende geneeswijzen bij het huisdier, te verruimen en
te trachten een juiste leidraad te verkrijgen voor doelmatiger
toepassing van verschillende middelen.

Een groep van geneesmiddelen, die voor mij bijzondere waarde
heeft, is die van de chemotherapeutica. Hieronder verstaat men
middelen, die in staat zijn een ziekteverwekkend agens, dat een
dierlijk organisme heeft aangetast, te vernietigen, zonder daarbij
de cellen van het lichaam zelf ernstig te beschadigen. Daarvoor
is noodig, dat het middel een hooge therapeutische index heeft,
m.a.w. dat de dosis van het vergif, die bij een dier den ziektever-
wekker doodt, aanzienlijk kleiner is dan de dosis, die het dier
zelf doodt. Het bestudeeren van de werking van een chemothe-
rapeuticum geschiedt veelal allereerst door na te gaan de invloed
op trypanosomeninfecties bij proefdieren. Voor het trypanosomen-
onderzoek wordt gebruikgemaakt van kleine laboratoriumdieren,
ratten en muizen, waarbij deze parasieten een acute en doodelijke
infectie veroorzaken.

Het onderzoek wordt daarna aangevuld met proeven op konijnen,
die eveneens vatbaar voor trypanosomen, een meer chronische ziekte
ondergaan, gepaard aan locale laesies, waarbij het beloop meer
overeenkomt met dat bij den mensch. Vervolgens kan de invloed
worden nagegaan op het beloop van een infectie met verschillende
spirochaeten vooral van het pallida-type, voor welk onderzoek
het konijn in aanmerking komt. Te dien einde wordt het materiaal
in den testikel gespoten, waardoor na eenigen tijd een karak-
teristieke ontsteking ontstaat, waarop men de werking der ver-
schillende chemotherapeutica bestudeeren kan. Uitgegaan van de
arseen verbinding atoxyl, dat zijn naam onwaardig draagt en dat
wel degelijk giftig bleek te zijn, werd via verschillende vijf-
waardige en driewaardige arseenverbindingen het salvarsan, het
middel van Ehrlich, in 1910 bereikt. Voor de syphilis heeft
dit middel in zooverre niet aan de verwachtingen voldaan, dat

het niet mogelijk is gebleken, een volkomen steriliseerende werkinig
door één inspuiting met een niet toxische dosis, in het menschelijke
organisme te verkrijgen. Voor de frambosia, een bij menschen
veel voorkomende ziekte in de tropen, kon dit ideaal, dat Ehrlic h
zich ten opzichte van de chemotherapie stelde, wel verkregen
worden, terwijl ook ten aanzien van verschillende andere spiro-
chaetosen, ook bij het laboratorium-onderzoek, een krachtige
chemotherapeutische werking kon worden waargenomen.

Naast de verschillende arseenpreparaten, die na de ontdekking
van het salvarsan successievelijk met meer of minder succes zijn
gelanceerd, werden ook verbindingen van andere elementen dan
het arsenicum, systematisch op hun chemotherapeutische index
onderzocht. Het bleek daarbij, dat verschillende elementen, zooals
vanadium, tellurium en vooral ook bismuth, verbindingen gaven,
die een krachtige werking op spirochaeten ontvouwden. Door de
onderzoekingen, die voor een groot deel aan het Institut Pasteur
te Parijs, door samenwerking van den chemiker Fourneau en den
bacterioloog Levaditi werden verricht, waarbij de verkregen
resultaten door den clinicus Fournier getoetst werden aan de
praktijk vooral bij de behandeling van syphilislijders, werd de
werking van bismuth nauwkeurig bekend. Oorspronkelijk werden
daarvoor onoplosbare verbindingen, zooals Trepol gebruikt, die
in olie-suspensie verstrekt, intramusculair moesten worden in-
gespoten.

Uit het spierdépot kon daarbij langs roentgenologischen weg de
resorptie worden nagegaan en het bleek, dat nog weken lang niet
geresorbeerde bismuth in geringe hoeveelheid werd aangetoond.
Hoewel het voordeel van een langdurige resorptie van zeer kleine
hoeveelheden chemotherapeuticum, vooral bij voorbehoedende
behandeling, niet een gering voordeel kan worden beschouwd,
schuilt toch reeds een gevaar in de toepassing van de dépotthe-
rapie in de niet controleerbare resorptie. Bismuthpreparaten zijn
immers niet altijd ongevaarlijk voor het dierlijk organisme en
kunnen o. a. bij intraveneuze injectie, van zelfs geringe hoeveel-
heden, doodelijk zijn.

Om dezelfde reden zijn ook in water oplosbare bismuthverbin-
dingen, die snel geresorbeerd worden, wegens haar giftigheid,
voor therapeutische toepassing af te raden. Van belang is daarom
te achten, dat gedurende enkele jaren met zeer goed resultaat de
behandeling van spirochaetosen, ook bij dieren, toegepast wordt
met enkele liposolubele verbindingen, waarmede de vermelde
nadeelen zijn ondervangen. Het zijn middelen, die een hooge
therapeutische index hebben en die een veel korter durend
dépot vormen. Bij de konijnengeslachts-spirochaetose werden in
de kliniek voor kleine huisdieren met het Bivatol, een liposolubel
preparaat, uitstekende uitkomsten met één enkele injectie ver-
kregen. Het zou mij in dit bestek te ver voeren, verder op dit

onderwerp in te gaan. Wel wil ik nadruk leggen op de omstan-
digheid, dat de chemotherapie in de dierziektebestrijding belang-
rijke toepassing vindt, vooral in de tropen, waar verschillende
trypanosomiasen groote schade aanrichten onder paarden en her-
kauwers. Ik zou vooral de aandacht willen vestigen op een in
1920 ontdekt preparaat, het ,,Bayer 205", waarvan de samen-
stelling, oorspronkelijk onbekend, tenslotte door den Franschman
Fourneau werd aangegeven. Dit middel, identisch met Naganoi,
Germanine en Moranyl, bevat noch arsenicum, noch bismuth
en geeft bij laboratoriumdieren een zeer krachtige werking op
trypanosomen, waardoor konijnen, die één keer 100 mgr. per K.G.
lichaamsgewicht door den mond hebben ontvangen, gedurende
weken onvatbaar zijn.

De studie van dit middel bewijst echter weer een algemeen gel-
dende stelling, dat men met conclusies in het laboratorium steeds
voorzichtig moet zijn en dat de practische bestrijding van dezelfde
ziekten vaak geheel andere uitkomsten geeft. Al gelukt het echter
niet, om dieren lijdende aan surra, dourine of een andere trypano-
someinfectie met „Bayer 205" met één enkele dosis te steriliseeren,
toch behoort dit middel tot de krachtigste chemotherapeutica,
waarvan steeds gaarne wordt gebruik gemaakt.

Het zal U duidelijk zijn, dat de gedachten, die de therapeut
leiden in zijn streven tot genezing, dezelfde zijn of ze betrekking
hebben op bestrijding van ziekten bij den mensch, dan wel bij
het dier. De geneeskunde van mensch en van dier is feitelijk niet
te scheiden. Het is één wetenschap ; het verschil in practische be-
oefening is slechts van secundair belang en grootendeels een uiter-
lijk verschil. Steeds weer grijpen de problemen, die daarbij de ver-
schillende beoefenaars bezig houden, ineen en hoe meer men
doordringt in het wezen der ziekten, te meer beseft men, dat
medische wetenschap en diergeneeskunde hand in hand moeten
gaan.

Zooals U reeds uit het voorgaande bekend is, wordt de werking
van preparaten met chemotherapeutische werking, op den syphilis-
spirochaet uitsluitend onderzocht bij het konijn, dat daarvoor vooraf
met infectieus materiaal, voornamelijk afkomstig, direct of indirect,
van een primair effect van de huid of het slijmvlies van een mensch,
in den testikel ingespoten is. Daardoor ontstaan plaatselijke ontste-
kingen met een goed bekend en typisch aspect. Op grond van een
afwijkenden vorm dezer ontstekingen, welke in het Institut Pasteur
door Levaditi werd geconstateerd bij konijnen, langen tijd tevoren
ingespoten met materiaal, afkomstig uit het medullairkanaal van
een tabeslijder, werd gemeend, dat men een biologisch onderscheid
moest maken tusschen de spirochaeten, die bij den mensch huid-
laesies veroorzaakten en die, welke zenuwafwijkingen deden ont-

staan. Levaditi onderscheidde aldus de dermotrope, van den neu-
rotrope syphilisspirochaet.

Door de ontdekking van een spontaan voorkomende geslachts-
ziekte bij konijnen, door spirochaeten van het pallidatype ver-
oorzaakt, het eerst door Arzt en Kerl in 1913 en later aan de
voormalige Veeartsenijschool te Utrecht en aldaar uitgebreid
onderzocht, bleek, dat de daarbij voorkomende aandoeningen
van het perineum en scrotum geheel overeenkwamen met die,
welke bij konijnen door Levaditi met het z.g. neurotrope virus
waren geënt. De studie van den spirochaet der geslachtsziekte bij
het konijn heeft ten slotte geleid tot de erkenning, dat een scheiding
van neurotrope en dermatrope pallidaspirochaeten niet juist kon
zijn. Het lag toch voor de hand, dat Levaditi onbewust geënt had
op konijnen, die spontaan met de konijnen-spirochaet van het
pallidatype van de geslachtsziekte dezer dieren, besmet waren.

Wanneer uit dit voorbeeld blijkt van hoe groot belang een
juiste kennis der ziekten der kleine dieren is, ook van die, welke
zeer veelvuldig bij proeven worden gebruikt, een volgende be-
schouwing moge tevens demonstreeren, hoe zeer de dierziekten
en de ziekten van den mensch in hun wezen gelijkenis kunnen ver-
toonen en hoe talrijk de wisselwerkingen zijn, die arts en dier-
geneeskundige ondervinden kunnen.

Tijdens den grooten oorlog kwamen vooral in de loopgraven
ziekte-epidemieën voor, waarbij als hoofdverschijnsel geelzucht werd
geconstateerd. Door Uhlenhuth en Fromme in 1915 kon vrijwel
gelijktijdig met Japansche onderzoekers, de infectieuze icterus bij
den mensch geïdentificeerd worden als een spircchaetose, waarbij
vermoedelijk water en ratten een rol speelden. Thans weten wij,
niet het minst door de zeer belangwekkende onderzoekingen ook
van onzen landgenoot Schüffner, méér betreffende ontstaan
en wezen dezer ziekte. Wij weten, dat de Spirochaeta ictero-haemo-
rrhagiae, het ziekteverwekkende agens, zij het vaak met andere
virulentie, in vijvers, grachten en rivieren met bepaalde alcaliciteit
voorkomt, ja zelfs in de slijmige propjes van onze weinig gebruikte
waterkranen en dat oogenschijnlijk gezonde ratten voor een hoog
percentage, spirochaeten van dit type weken en maanden met
urine kunnen uitscheiden.

Ook hebben de publicaties in ons land de laatste jaren geleerd,
dat in sporadisch voorkomende gevallen van geelzucht ook spiro-
chaeten kunnen worden aangetoond, terwijl door een belangwekkend
onderzoek van Zulzer en Baermann bleek, dat tallooze gevallen
van geringe stoornissen van velerlei organen, vaak niet gepaard
gaande met geelzucht, bij inlanders, vooral op Sumatra, onderkend
worden als lichte gevallen dezer infectie.

In ons land werden gedurende de laatste jaren eveneens vele
gevallen van icterus bij honden als infectieuze geelzucht onderkend
en bestudeerd. Bij deze onderzoekingen, die betrekking hadden op

honden, welke in de polikliniek te Utrecht van her- en derwaarts
werden aangeboden, bleek niet alleen, dat het ziektebeeld groote
overeenkomst vertoonde met dat, hetwelk reeds nauwkeurig kon
worden bestudeerd bij den mensch, maar dat ook tevens de veroor-
zaker ervan behoorde tot dezelfde categorie van spirochaeten,
die der z.g. leptospiren, waartoe ook de spirochaet van de infectieuze
geelzucht bij den mensch, ook bekend als Weil\'sche ziekte, behoort.
Dezelfde virulentie bleek te bestaan ten opzichte van de cavia, het
dier, dat tegenover de leptospiren van de Weil\'sche ziekte een
vrij geringen weerstand vertoont; verder bleek ook, dat een groote
biologische overeenkomst was te bespeuren tusschen de verschillende
nederlandsche stammen, afkomstig van ratten, menschen en honden;
hetgeen door agglutinatie en lysis-bepalingen was vast te stellen.
Evenals bij den mensch, konden bij den hond in ons land geen
waarnemingen gedaan worden, waaruit een hooge mate van be-
smettelijkheid zou blijken. Alle voorkomende gevallen betroffen
toch op zich zelf staande zieken. Geheel andere waarnemingen
werden echter gedaan in 1925 door Engelsche onderzoekers, die
herhaaldelijk kennel-epidemieën waarnamen bij jachthonden en
waarbij vele dieren stierven. Wel zag men in ons land gevallen,
waarbij de ziekte zonder icterus verliep en welke toch onderkend
werden als spirochaetosen.

Zoo kunt U uit dit voorbeeld opnieuw zien, dat er in den aard
van en vatbaarheid voor verschillende ziekteverwekkende oorzaken
bij mensch en dier en in dit geval bij een dier, dat dikwijls gerekend
moet worden tot de intieme huisgenooten, een opvallend parallel-
lisme bestaat. En daar uit dit onderzoek dezer ziekte bekend is,
dat ook de hond, die de ziekte doorstaat, gedurende langen tijd na
zijn uiterlijk herstel, nog de levende en met zekere virulentie toe-
geruste leptospiren in zijn urine uitscheidt, behoeft het geen nadere
toelichting, wanneer zulke dieren op zijn minst als ongewenscht
beschouwd dienen te worden in een huiselijke omgeving, vooral
in een milieu, waar nog kleine kinderen hun ruimtebegrip niet veel
verder uitstrekken dan het vloeroppervlak.

Moet dit voorbeeld op zich zelf, U de belangwekkendheid doen
zien van een innige samenwerking tusschen arts en dierenarts, zoo
meen ik U niet te moeten onthouden de resultaten, die de verdere
phasen van dit onderzoek hebben opgeleverd. Om deze resultaten,
en de historische gang van het onderzoek echter duidelijk te doen
uitkomen, dien ik mij een oogenblik op nevenpaden te begeven.

Wederom aan de Veeartsenij kundige Instituten in onze stad,
dit keer aan de heden als Veterinair Pathologisch Instituut bekend
staande inrichting, werd voor eenige jaren op grond van bij
obductie van honden vrij veelvuldig geconstateerde afwijkingen,
de veronderstelling geuit, dat een veel voorkomend sectiebeeld bij
den hond, identisch zou kunnen zijn met het uraemische intoxica-
tiebeeld, dat lijders aan meestal chronische nieraandoeningen bij

den mensch in dit laatste stadium kunnen vertoonen. Door nauw-
keurig en systematisch onderzoek werd daarna in de kliniek de
symptomatologie van dit ziektebeeld bij den hond bestudeerd ;
tevens werd in het klinische laboratorium, door urine- en bloed-
analysen, het wezen der stofwisselingsfouten nagegaan. Het re-
sultaat dezer onderzoekingen was, dat met zekerheid kon worden
vastgesteld het veelvuldig voorkomen van het azotaemisch urae-
mische symptomencomplex ; dus werd aangetoond, dat het ziekte-
beeld dezer patiënten berustte op een stoornis in de uitscheiding
van de afbraak-producten der eiwitten, waarvan het ureum quanti-
tatief het voornaamste was. Tevens bleek bij dit onderzoek, dat vele
gevallen bij den hond, waarbij betrekkelijk geringe maagdarm-
stoornissen en lusteloosheid de voornaamste klinische gegevens
waren, berustten op een latente stikstofbalans en dat bij over-
schrijding van bepaalde grenzen, tijdelijke stoornissen, toe te
schrijven aan lichte intoxicatie, door grootere stikstofretentie ver-
oorzaakt werden.

De bestudeering van dit interessante probleem stemde tot na-
denken ten opzichte van een ziekte van den hond, bekend als
Stuttgarter Hundeseuche. Hoewel de naam het niet zou doen ver-
moeden, vindt men deze hondenziekte in vele landen beschreven,
waarbij men omtrent den oorzaak nog in het duister tastte. Het
klinische beeld dezer ziekte klopte nu opmerkelijk goed met dat,
hetwelk werd vastgelegd als azotaemisch-uraemisch ziektebeeld,
zoodat de meening veld won, dat de Stuttgarter Hundeseuche
beheerscht werd door de stoornissen in de nierfunctie. De vraag werd
daardoor urgent, waardoor bij deze ziekte, die klaarblijkelijk epide-
misch kon verloopen, vooral de nieren en dan blijkbaar in zeer
ernstige mate, konden worden aangetast. De patholoog-anatoom
Lukes te Brünn bracht licht in deze zaak; hij deed in 1922
de ontdekking, dat bij zeer vele honden, die aan Stuttgarter
Hundeseuche gestorven waren, leptospiren in het lumen der nier-
buisjes aangetoond konden worden, waarbij hij als zijn meening
weergaf, dat deze spirochaeten als veroorzakers der ziekte moesten
worden beschouwd. Deze ontdekking, te zamen met de resultaten
van het onderzoek der geelzucht bij den hond, waarbij immers
spirochaeten van hetzelfde type werden aangetroffen, opende
nieuwe perspectieven en bracht het onderzoek van de uraemische
intoxicaties in een volkomen nieuw stadium.

De onderzoekingen, die nu volgden, bepaalden zich tijdelijk in
hoofdzaak tot de studie van niercoupen van honden, die aan
uraemie in de kliniek onzer faculteit waren gestorven. Vooral doo:
de bekende ziiverimpregnatie volgens de weefselkleuring van Lii-
vaditi gelukte hef eveneens, in vele nieren de spirochaeten in de
nierbuisjes aan te toonen, vaak in groote massa\'s. De localisatie
was steeds daarbij dezelfde ; sommige buisjes zaten als opgepropt
de meeste echter waren spirochaeten-vrij.

Op de gewichtige vraag of deze leptospiren bij de dieren, lijdende
aan uraemie, de oorzaak zouden zijn van de functiestoornis van de
nier, gaf, zij het indirect, het onderzoek antwoord, verricht ten
opzichte van de spontane ratteninfectie met leptospiren en het
beloop van de cavia-infectie. Bij ratten is het niet mogelijk een
andere verklaring te vinden voor de zoo uitgebreid voorkomende
leptospiren-uitscheiding met de urine, dan door aan te nemen, dat
deze dieren een infectie met de microörganismen hebben doorge-
maakt en vervolgens de spirochaeten in de nier in depót houden op
een plaats, waar de natuurlijke afweerstoffen van het organisme
moeilijk kunnen komen. Dat deze leptospiren daar langen tijd zich
kunnen handhaven, bewees Schüffner, die gedurende jaar
bij klinisch gezonde ratten de uitscheiding der leptospiren kon
volgen. Ook bij menschen en bij honden, die door de leptospiren
van Weil acuut aangetast zijn en van de ziekte zijn hersteld, kan
men soms weken lang in de urine de levende microörganismen in
het donkere veld bestudeeren.

De aandachtige toehoorder, die de bespreking van deze, voor
hem vrij zeker ongewone materie, heeft gevolgd, zal als logische
consequentie dezer beschouwingen, de gevolgtrekking kunnen
maken, dat er nu ook verband gelegd zal kunnen worden tusschen
de eerst besproken leptospirenziekte, die dus meest met icterus
gepaard gaat en die klinisch acuut verloopt en de tweede ziekte
bekend als Stuttgarter Hundeseuche, welke wij hebben leeren
kennen als een azotaemische uraemie, met spirochaeten rijkdom
in de niertubuli. De conclusie ligt, kort geformuleerd, voor de hand,
dat vele honden met uraemie een nierlijden hebben, als zeer waar-
schijnlijk gevolg van een eenigen tijd geleden doorgemaakte lepto-
spiren-infectie, gecontinueerd en nu gelocaliseerd in de nieren.

Wanneer deze veronderstelling juist blijkt te zijn, kunnen daar-
uit eveneens gevolgtrekkingen getrokken worden, ten aanzien van
den mensch en het moet als een zeer belangrijk onderdeel van het
leptospirenonderzoek beschouwd worden, dat ook aandacht wordt
besteed aan het voorkomen van deze microörganismen in de nieren
van menschen, die gestorven zijn aan uraemische verschijnselen.

Het inzicht in deze spirochaetose van mensch en dier, gedurende
de laatste jaren ook door deze studiën verruimd, doet het belang
van verdere grondige studie dezer ziekten inzien en men zal daarbij
de bijdrage, die door onderzoek op dieren kan worden verkregen,
ais verruiming van de kennis dezer aandoening, zeker niet gaarne
willen missen.

De bespreking van dit onderwerp moet wel kunnen demon-
streeren, hoe oogenschijnlijk kleine vondsten groote veranderingen
in zienswijze kunnen geven, en hoe het bestudeeren van dier-
pathologische vraagstukken het onderzoek van geneeskundige pro-
blemen kan vergemakkelijken.

van een andere groep belangrijke ziekten, waaraan gedurende de
laatste jaren in verband met de ernstige verschijnselen bij kinderen,
ontstaan na enting met pokstof, veel aandacht wordt geschonken
en die men moet rangschikken in de groote rij van ziekten, ver-
oorzaakt door ultravisibele smetstoffen. Zooals bekend, zijn daar-
onder tal van ziekten, waarbij het zenuwstelsel in meer of mindere
mate in het ziekteproces is betrokken en waarbij vaak ernstige
centrale zenuwstoornissen het geheele ziektebeeld beheerschen.

Verschillende dezer ziekten zijn uitvoerig in het dierexperiment
bestudeerd ; door cerebrale enting bij konijnen gelukt het b.v. met
de pokkensmetstof, zoowel als met die van de encephalitis lethar-
gica, van de herpes en van de hondsdolheid, het virulente agens bij
het konijn steeds weer over te brengen, waarbij een typische her-
senontsteking ontstaat. Behalve de hondsdolheid, tegen welke
ziekte, dank zij het geniale werk van Pasteur, door bepaalde be-
handeling van de aldus besmette hersensubstantie, een afdoende
therapeutische behandeling werd verkregen, zijn thans bij de huis-
dieren ook verschillende neurotrope ultravirus onderkend. Zoo
moet sinds de belangwekkende onderzoekingen, verricht in Enge-
land, door Galloway en Nicolau een reeds lang bekende, doch een
aetiologisch nog volkomen vreemde ziekte, de z.g. Bornasche ziekte
bij het paard, het rund en het schaap, als een dusdanige, met sterke
neurotropie gepaard gaande infectie met een ultravirus worden
beschouwd.

Keer ik terug tot het gebied van onderzoek, dat ik nu tot het
mijne zal moeten rekenen, dan vind ik daar eveneens een voorbeeld
van een neurotroop ultravirus bij den zilvervos. De zeer sterk in
Amerika bloeiende teelt van pelsdieren, die in het wild vrijwel
uitgeroeid zijn en waarvan de huisdierteelt een loonend bedrijf is
geworden, is gedurende de laatste jaren ook in Europa een veeteelt-
tak van duidelijke economische beteekenis, voor enkele landen
zooals Scandinavië zelfs zoo, dat de handelsbalans er krachtig
door wordt beïnvloed.

Ook bij den vos nu komt een ziekte voor, de encephalo-myelitis
enzoötica vulpis, gepaard gaande met verlammingen en andere
stoornissen van het centrale zenuwstelsel, veroorzaakt door een
ultravirus met zeer krachtige neurotrope eigenschappen. Aller-
eerst onderzocht in Canada door Green en zijn medewerkers,
werd hersenmateriaal van aangetaste dieren, dank zij het weken-
lang virulent blijven in glycerine, in goeden toestand verwerkt in
Parijs aan het Institut Pasteur en kon daarin passages na hersen-
enting worden bestudeerd.

Eveneens is de bekende ziekte bij jonge honden, de z.g. honden-
ziekte, een aandoening, door een ultravisibele smetstof veroor-
zaakt, hetgeen, dank zij de onderzoekingen van Carré en later
vooral bevestigd door het jarenlange onderzoek van Laidlaw
en Dunkin, als bewezen kan worden beschouwd. Ook bij deze

ziekte komen als onderdeel van het clinische beeld, de centrale
zenuwstoornissen voor, die vermoedelijk ook door de smetstof
veroorzaakt zijn.

Twee redenen hebben mij bewogen, tot het betrekken van de
studie der ultravisibele smetstoffen in de, op dezen middag ge-
houden, openbare les. De eerste is wel deze, dat ik de mogelijk-
heid voorzie, door intensieve en systematische studie van de
ultravisibele smetstoffen bij onze dieren te komen tot een spoediger
oplossing van verschillende actueele problemen der humane genees-
kunde, zooals de post-vaccinale encephalitis en de poliomyelitis
of kinderverlamming ; de tweede is die, er op opmerkzaam te
maken, dat het konijn dat zoo veelvuldig gebruikt wordt voor
experimenten, bij dit onderzoek, door het niet controleerbaar
voorkomen bij oogenschijnlijk gezonde dieren, van een genuine
encephalitis, naar alle waarschijnlijkheid veroorzaakt door pro-
tozoën, die in het hersenweefsel gevonden zijn, niet steeds het
bij uitstek geschikte proefdier mag worden genoemd.

Ik zal de reeks ziekten, waarvoor ik Uw belangstelling heb ge-
vraagd, beëindigen met een eigenaardige aandoening bij den hond,
de z.g. angstneurose, die gedurende eenige jaren in Noord-Amerika,
Engeland en Nederland veelvuldig voorkomt en waarvan de
aetiologie nog vaag is. Onderzoekingen in ons land verricht, heb-
ben bewezen, dat een nog onbekend principe, dat in speciaal
hondenvoedsel aangetroffen is, de oorzaak van deze verschijnselen
kan zijn. Ik acht het van groot belang en niet alleen uit zuiver
veterinair oogpunt, dat de aard van deze stof wordt vastgelegd.
De verschijnselen toch, die na het gebruik van dit voedsel ontstaan,
zijn vaak geheel gelijk aan de epileptische paroxysmen, die bij den
mensch bij vallende ziekte bekend zijn. Bestudeering van deze,
bij honden belangrijke ziekte, kan daarom mogelijk ook bijdragen
tot beter inzicht in de aetiologie van de epilepsie van den mensch.

Het karakter, dat een openbare les moet hebben, laat niet toe,
verder dan reeds geschied is, uit te weiden over al deze vraag-
stukken, die zoo vele zoekers naar een plausiebele verklaring voor
al deze problemen, bezig houden. Een schier eindeloos veld van
arbeid ligt nog braak. Te trachten een deel ervan, hoe klein ook,
tot vruchtbare ontginning te brengen, ten bate van mensch en dier,
zal mijn streven zijn. Ik eindig daarom mijn oratie, met authentieke
woorden van Pasteur, gesproken tijdens een stormachtige zitting
in de Académie de Médecine in 1880, woorden die voor zijn
eeuw bedoeld, nog niets aan actualiteit hebben ingeboet :

„Sachez, Messieurs, que la Science, dans notre siècle, est l\'âme de la
prospérité des nations et la source vive de tout progrès. Sans doute,
la politique, avec ses fatigantes et quotidiennes discussions semble
être notre guide .... vaine apparence! Ce qui nous mène, ce
sont quelques découvertes scientifiques et leurs applications" !

Toen ik, aangemoedigd door de mededeelingen van Prof. van
Oijen en coll. Fooy op de vergadering van de vereeniging
van slachthuisdirecteuren gedaan, een begin wilde maken met het
bepalen van de pH in vleeschextracten, rees bij mij direct een twij-
fel : zou het aq. dest. dat ik gebruik wel aan de eischen voldoen?
Immers sommige auteurs spreken er in hun publicaties van, dat
zij 3 x gedestilleerd water gebruiken van een pH van 7.0, dus
zuiver neutraal.

Inmiddels was mij uit de publicatie van Fooy gebleken, dat het
gebruik van verwarmd (om het C0₂ te verdrijven) of onverwarmd
aq. dest. geen invloed had op de bepalingen, evenmin als het ver-
dunnen van het extract.

Ik bepaalde intusschen de pH van mijn voorraad aq. dest. en
vond als waarde 6.9. Daarmede niet tevreden, liet ik van een plaat-
selijken groothandel een nieuwe zending komen, bepaalde de pH
en vond 6.8. Nadat dit water onder kurkafsluiting eenige dagen
in een flesch was bewaard, bepaalde ik opnieuw de pH en vond
7.6. Toen verving ik de kurk door een watteprop, bepaalde na eenige
dagen weer de pH en vond 7.4.

Ik liet stoom condenseeren uit den stoomketel, bepaalde de pH
van dit ,,aq. dest." en vond 7.5. Na eenige dagen in een kolf onder
een watteprop bewaard te zijn was de pH 7.0, later nog 6.9.

Van eenzelfde vleeschsoort heb ik toen pH-bepalingen gedaan,
zoowel met het aq.dest. van 6.9 (uit den stoomketel) als met dat
van 7.6. In beide gevallen werd precies dezelfde waarde voor de
pH van het vleeschextract gevonden. De pH van het water schijnt
dus niet van invloed te zijn op deze bepalingen.

Nog een opmerking wil ik over deze bepalingen mededeelen :
Ik gebruik voor de bepalingen den Hellige-comparator. Tot 3 maal
toe is mij nu overkomen, dat ik met broomthymolblauw een tus-
schenliggende kleur moest schatten, en daardoor tot een pH kwam
van 6.1. In alle drie de keeren controleerde ik met methylrood
en moest ook een tusschenliggende kleur schatten en kwam tot
een pH van 5.9. Hierbij was ook een bepaling, welke voor dezelfde
vleeschsoort werd uitgevoerd met de twee zoo uiteenloopende
soorten aq. dest. Wellicht verdient het aanbeveling één indicator-
oplossing en een kleurschijf bij den comparator te leveren, welke
het geheele pH gebied, dat voor vleeschextracten waarde heeft
bestrijkt.

Naar aanleiding van het artikeltje van collega Kerstens zou ik gaarne de
volgende opmerkingen willen maken. De pH van gedestilleerd water is alleen
dan 7, wanneer deze stof volmaakt chemisch zuiver is, dat wil zeggen wanneer
er geen andere dan H₂0 moleculen aanwezig zijn. Dit te bereiden is buitengewoon
moeilijk. Noch het aqua dest. uit den handel, noch gecondenseerde stoom voldoet
aan dezen eisch. Voor fundamenteel onderzoek zou zulk water noodig zijn, voor
ons is dit niet het geval. Het ionisatievermogen van absoluut zuiver water en van
water waarin sporen andere stoffen zijn opgelost is practisch gelijk. Van de uit
het vleesch geëxtraheerde stoffen wordt steeds een zeker quantum geioniseerd
overeenkomende met den aard dezer stoffen en het ioniseerend vermogen van het
oplosmiddel. De laatste term is voor de verschillende in het geding komende soor-
ten aqua dest , ja zelfs voor leidingwater, gelijk. De te vinden mate van ionisatie
hangt dus in de eerste plaats af van den aard der geextraheerde stoffen en niet
van het gebezigde oplosmiddel, zoolang dit is water met sporen-verontreiniging

Ten aanzien van de slotopmerking van collega Kerstens, moet mij de vol-
gende bekentenis van het hart. Dr. Fooy heeft bij zijn proeven steeds gebruik
gemaakt van den potentiometer en den comparator van Walpole-Michaelis met
de indicatoren para-, en meta Nitrophenol.

Hierbij komt het niet voor, dat men gedwongen is een bepaling aan het eind
van een reeks te doen. Dergelijke kleurenreeksen zijn het betrouwbaarst in de
middenzone, doch aan de einden zijn afwijkingen mogelijk. Terecht vraagt collega
Kerstens dan ook ,,een indicator-oplossing en kleurschijf bij den comparator
te leveren, welke het geheele pH gebied, dat voor vleeschextracten waarde heeft
bestrijkt". Dit zou nu moeten zijn voor de Ph. waarden tusschen pH-5 en pH-7.5.
Dit is technisch niet goed uitvoerbaar. Men zal hiertoe altijd twee schijven moeten
bezigen. Zooals gezegd heeft de heer Fooy slechts weinig met den schijven-com-
parator volgens Heilige gewerkt, en eerst in de laatste dagen vóór zijn vertrek is
dit apparaat in het onderzoek betrokken. De keuze van de schijven is toen aan
mijn aandacht ontsnapt en niet voldoende nauwgezet overwogen wat betreft
de eischen der praktijk. Gewoonlijk worden bij dezen comparator geleverd twee
schijven met bijbehoorende indicator-oplossing t.w. Methylrood, voor pH-waardem
van 4.4 tot 6.— en Broomthymolblauw, voor pH-waarden van 6.— tot 7.6. Nu
vallen verscheidene waarnemingen met vleeschextracten juist in de buurt van
6.— Beide schijven bezitten daar stellig niet een maximum van nauwkeurigheid.

Bij rustiger overweging bleek mij dat het beter is de beide volgende schijven
te nemen.

Para-nitrophenol voor pH-waarden van 5.4 tot 7 en Broomthymolblauw voor
pH-waarden van 6 tot 7.6. De grootste meerderheid onzer waarnemingen zal
dan met de eerste schijf met nauwkeurigheid kunnen geschieden.

Heeft men te doen met zeer versch vleesch, of reeds bedorven, waarbij de pH
om 7.— schommelt, dan verdient het de voorkeur de tweede schijf te nemen. \')

Collega\'s, die mij om inlichtingen over deze methode vroegen, zou ik willen
verzoeken de beschrijving van den heer Fooy nauwkeurig te lezen. Mochten er
dan nog bezwaren blijven bestaan, dan ben ik gaarne bereid zooveel mogelijk
inlichtingen te verschaffen.

\') De firma Lameris, Biltstraat 149, Utrecht, is bereid de bij dit toestel gele-
verde methylrood-schijf te ruilen voor een para-nitrophenol-schijf met bijbehoo-
renden indicator.

Evenals alle voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong, is ook vJeesch ge-
makkelijk aan bederf onderhevig. Hooge temperatuur en groote vochtigheids-
toestand van de lucht zijn wel de voornaamste factoren, die bederf in de hand
werken. De oeconomische verliezen, welke daaruit voortvloeien zijn zeer belangrijk
Het oeconomisch verlies is echter niet alleen van belang. Het is bekend, dat
het nuttigen van bedorven vleesch in bijzondere gevallen ziekteverschijnselen
bij den consument kan veroorzaken, al is in geen enkel dezer gevallen bewezen,
dat daarbij de aanwezigheid van specifieke vleeschvergiftigers, i. c. van para-
typhaceae was uit te sluiten.

In de literatuur vindt men verschillende gevallen van vleeschvergiftigingen
vermeld, o. a. door Meyer, Lenz, Lenfeld, Schmidt, Brouardel, Pouchet
en Loye, Jeserich en Niemann, Moulé e. a., welke uitsluitend moeten worden
geweten aan gebruik van bedorven vleesch.

Het hoeft ons daarom geen verwondering te baren, dat zoovele onderzoekers
zich sinds jaren hebben bezig gehouden met het opsporen van de oorzaak en het
wezen van het bederf van vleesch, waarbij aan de verschijnselen, welke daarbij
optreden, een belangrijke plaats werd ingeruimd.

Vele methoden, veelal berustend op chemischen of bacteriologisclien grondslag,
zijn in den loop der jaren door verschillende auteurs aangegeven om bederf en
speciaal beginnend bederf te constateeren, doch men kan wel zeggen, dat geen
der tot dusver bekende methoden heeft voldaan. Het gevolg hiervan is, dat het
organoleptisch onderzoek bij het aantoonen van bederf zich boven alle andere metho-
den heeft staande gehouden, zoodat deze nog algemeen en vrijwel uitsluitend
bij gebrek aan een betere wordt toegepast

Het dient echter erkend, dat de organoleptische methode (onderzoek door de
menschelijke zintuigen van den reuk, kleur, consistentie, eventueel van de
smaak van het te onderzoeken voedingsmiddel) verre van ideaal is.

De appreciatie en de interpretatie van de waargenomen veranderingen zijn
bij de verschillende beoordeelaars verschillend, ja zelfs bij denzelfden beoordeelaar
op verschi\'lende tijdstippen anders. De eene keurmeester zal veel strenger en mis-
schien ook scherper waarnemen en beoordeelen dan de andere, zoodat wat de
een nog goed oordeelt, de ander reeds als bedorven en ongeschikt voor de con-
sumptie kwalificeert.

Men kan dan ook in het algemeen wel zeggen, dat het gemis van een betere methode
door vele met de keuring van vleesch belaste deskundigen ernstig wordt gevoeld
Dit gemis deed mij naar een betere, meer objectieve methode zoeken. Uit de
literatuur was mij bekend, dat de reactie van bedorven vleesch veranderde en
door de vorming o. a. van NH_S naar den alcalischen kant zou verschuiven. Von
Ostertag vermeldt in zijn handboek (1923), dat men zich door middel van lak-
moespapier van dezen reactieomslag kan overtuigen. Het bleek mij, dat deze
methode te grof is om bederf aan te toonen en bij beginnend bederf, dus juist in die
gevallen waarbij het zoo moeilijk is een beslissing te nemen, geheel tekortschiet
Uit proeven in het Gemeentelijk Laboratorium voor vleesch- en melkonderzoek
verricht, bleek mij, dat de bepaling der walerstofionenconcentralie een goede methode
is om bederf en beginnend bederf aan te toonen en tevens, dat men gemakkelijk
en eenvoudig zonder vele en kostbare hulpmiddelen deze methode in de praktijk
kan verrichten.

Van de resultaten van deze proeven kon ik op de dienstconferentie van den
B. V. D. in Maart 1929 te Bandoeng mededeeling doen, welke mededeeüng is
verschenen in de Nederlandsch-Indische Bladen voor Diergeneeskunde (Deel XLI,
afl. 2, 1929), terwijl Prof. van Oijen mij gelegenheid gaf dit onderwerp in het
Laboratorium voor Kennis der Menschelijke Voedingsmiddelen van Dierlijken
oorsprong van de Veeartsenijkundige Faculteit der Rijks-Universiteit te Utrecht,
nader te bestudeeren en tot dit proefschrift te bewerken.

Literatuuroverzicht over de Veranderingen, welke in vleesch post mortem op-
treden en de methoden om deze aan te toonen.

De veranderingen, welke na den dood van het dier optreden vat men in den
regel samen onder den naam van thanatologische veranderingen.

d. de vorming van melkzuur, koolzuur, ammoniak en H₂S, welke speciaal
in het spierweefsel zou plaats vinden.

Tal van deze verschijnselen met nog vele andere worden in het dagelijksch leven
aangeduid met den naam besterven, terwijl men daarnaast en a\'s uiterste het be-
grip bederf onder de thanatologische veranderingen kan rangschikken.

Hiermede bedoelt men het rijpingsproces van het spierweefsel, dat zich uit
in de temperatuursverhooging direct na den dood, het optreden van de lijk-
stijfheid, de vorming van me\'kzuur en eventueel andere zuren, waardoor mede
de stolling der eiwitten plaats vindt, de werking der enzymen, waardoor deze
lijkstijfheid later weer wordt opgeheven; in het algemeen, die processen, welke
aan het vleesch zijn betere houdbaarheid en later zijn grootere smakelijkheid
en verteerbaarheid geven.

Volgens R. H. A. Plimmer (Practical Organic and Biochemistry 1918) bestaat
de levende spier uit het half vloeibare protoplasma, waarvan de reactie t. o. v.
lakmoes neutraal is. Bij den dood vindt een phaseverandering plaats, waarbij
deze half vloeibare toestand in een meer vasten overgaat. Deze phaseverandering,
waaronder is te rekenen de overgang der eiwitten van den ,,sol" toestand in den
„gel" toestand, wordt vergezeld door hooge temperatuur en de aanwezigheid van
zuren. Bij alcalische reactie en bij afwezigheid van zouten komt deze niet tot stand.

Von Ostertag geeft in zijn handboek (1923) een goede beschrijving van het
besterven en legt het zwaartepunt op het coaguleeren van het spiereiwit (myosine)
mede door de vorming van vleeschmelkzuur in de spieren. Door deze coagulatie
treedt lijkstijfheid op in den regel 10 & 15 minuten tot eenige uren na den dood,
welke eenige dagen blijft bestaan om daarna, door sterkere zuurvorming, die het
myosine weder zou oplossen en ten gevolge van autodigestie volgens Salkowsky
of autolysis volgens Jacoby, wederom te verdwijnen. Ishetvleesch in dit stadium
gekomen, dan is het geheel gerijpt of bestorven en het smakelijkst voor de consumptie.

Het rijpingsproces werd reeds waargenomen en bestudeerd door W. Eber (1891),
Koen (1901), Conradi (1901), Glage (1903), Müller (1904), Meyer (1910)
en Straitz (1910).

W. Eber beschouwt het rijpingsproces als een zure gisting, terwijl Glage het
rijpen meer als een physiologische destructie, waarbij partieele voortzetting van
de gewone levensfunctie\'s plaats vindt, beschouwt. Volgens de laatste geschiedt
het besterven uitsluitend onder den invloed van fermentatieve functies en spelen
bacteriën daarbij geen rol, daar vleesch, dat bij den dood absoluut steriel is, even-
goed besterft. Eber spreekt daarentegen van zoogenaamde aromabacteriën
of glacide bacteriën, omdat hij aan de werking van deze kiemen een goeden in-
vloed op de smaak toekent en zij zich bij 0° C. kunnen vermeerderen. Van beide
opvattingen vindt men voor- en tegenstanders, terwijl enkele bij de rijping aan
beide waarde toekennen. Tot deze laatsten behoort o a. Conradi, die tot de

conclusie komt, dat : ,,Ohne Autolvsis keine Fleischreifung, ohne Bakteriien
kein haut-goüt", optreedt.

Het lijkt mij in verband met onze tegenwoordige kennis van minder bela.ng
dieper in te gaan op dit vraagstuk, daar men dit kan terug brengen op de vra.ag
of normaal vleesch afkomstig van gezonde slachtdieren al of niet kiemhoudend is.
Van Santen heeft deze vraag in zijn Academisch proefschrift 1924 reeds duidelijk
beantwoord en aangetoond, dat dergelijk vleesch steriel is en bij goede bewaring
lang steriel blijft, zoodat daarmede naar mijne meening de beteekenis van de
zoogen. glacide- en aromabacteriën van Glage en Conradi vervalt.

Toch vindt men in de nieuwere literatuur door verschillende auteurs vermeld,
dat versch, gezond vleesch niet absoluut steriel behoeft te zijn. Speciaal in pubüi-
catie\'s van Amerikaansche zijde leest men nog geregeld over het vinden van kiemen,
zoowel aerobe, als anaerobe, in vleesch van pas geslachte en gezonde slachtdieren.

Moran en Smith (1930) geven een goede beschrijving van de rigor mortis en
bezien dit onderwerp van den meer practischen kant.

Volgens deze onderzoekers speelt het bestervingsproces zich binnen 24 uur af.
Zij hebben daarbij waargenomen : hard en stijf worden van het spierweefsel,
verlies van elasticiteit, verlies van doorzichtigheid, verlies van electrische prikkel-
baarheid, vorming van melkzuur, ontwikkeling van warmte, door hen aangeduid
met de benaming van ,,heat-rigor".

Al die verschijnselen gaan gepaard met de vorming van melkzuur, dat de stroo-
perige vloeibare spiersubstantie doet coaguleeren. Zij hebben ook opgemerkt,
dat het protoplasma van de spier in den regel alcalisch reageert, welke reactie
na eenigen tijd zuur wordt, waardoor een ,,gel" wordt gevormd.

De snelheid van die reactieveranderingen is afhankelijk van de temperatuur
Verder wijzen zij op het minder bekende feit, dat bij het stijf worden van het
vleesch zich in de spieren nog een belangrijke hoeveelheid warmte ontwikkelt,
zoodat kort na den dood in het inwendige nog een temperatuursstijging van ruim
één graad kan worden waargenomen.

Bij hoogere concentratie van het zuur verdwijnt de lijkstijfheid weer, welk pro-
ces mede wordt veroorzaakt door de inwerking van diverse enzymen, die in de
spiercellen aanwezig zijn of daarin ontstaan. Zij komen tot de conclusie, dat de
smakelijkheid en verteerbaarheid van vleesch, door lang en doelmatig bewaren
wordt verhoogd en spreken dan van een goede „conditioning or ripening of beef"

Het is echter opmerkelijk, dat men in de veterinaire vakliteratuur zoo betrek-
kelijk weinig vermeld vindt over het bestervingsproces van vleesch, temeer daar dit
van de houdbaarheid, smakelijkheid en verteerbaarheid van zoo\'n groot belang is.

Het groote oeconomische belang en het gevaar verbonden aan het nuttigen
van bedorven vleesch is ongetwijfeld aan deze meerdere belangstelling niet vreemd.

Gottschlich\') zegt, dat bederf omvat alle omzettingen van stikstofhoudende,
hoofdzakelijk eiwitachtige substanties door verschillende soorten aerobe en anaerobe
bacteriën, waarbij in den regel gasvormige, onwelriekende eindproducten ontstaan.

Glage (1920) spreekt bij bederf van een incubatiestadium, in welk stadium
aan de oppervlakte van het vleesch hier en daar bacterie-koloniën zijn waar te
nemen. Daarna begint de oppervlakte te „peptoniseeren" en wordt stinkend en
krijgt t.o.v. lakmoes een alcalische reactie. Daarna dringt het bederf in de diepte
voort. Edelmann, Ostertag, Reil noemen de verschillende producten, welke bij
rotting kunnen ontstaan, nl. gassen, vetzuren, anuriën, amiden, nidol, scatol, e.a.

Vermoedelijk wordt het bederf door auto-enzymen ingeleid en door bacterie-en-
zymen voortgezet en houdt niet, zooals bij de omzetting in den darm, halt, doch
pas wanneer de vorming van meer elementaire eindproducten als NH,. H₂S, mer-
captonen, C0₂. CH₄ en H₂, heeft plaats gevonden.

Men heeft getracht door het aantoonen van verschillende rottingsproducten
bederf te constateeren.

Het is echter gebleken, dat indien een of meer van deze stoffen kunnen
worden aangetoond, bederf in den regel reeds zoodanig is ingetreden, dat chemische
methoden wel geheel en al overbodig zijn om het betreffende vleesch ongeschikt
voor de consumptie te verklaren.

De oudste methode om bederf aan te toonen is de klassieke methode van Eber
(1891). Deze is gebaseerd op het aantoonen van vrij NH, door middel van een
mengsel bestaande uit 1 deel sterk zoutzuur, 3 deelen alcohol en 1 deel aether.
In een wijde reageerbuis wordt 1 cc van dit mengsel gedaan en door ipiddel van
een glasstaaf een klein stukje vleesch boven het vloeistofniveau gebracht. Bij
aanwezigheid van vrij NH_S ontstaat binnen eenige seconden een witte nevel. Deze
nevel is dichter, al naarmate het vleesch meer bedorven is en vult reeds na korten
tijd den inhoud van het glas op om zich als een wit beslag aan de wanden van de
buis vast te hechten. Ook C. Mai (1913) vestigde de aandacht op de vorming
van NH,, doch op die van andere rottingsproducten. De Ebersche salmiakproef
vindt hij niet betrouwbaar; hij hecht misschien wat meer waarde aan de ver-
houding NH,: totaal N_a, doch komt tot de conclusie, dat er zich in het eerste
stadium van bederf geenerlei chemische omzettingen laten waarnemen.

Tot gelijke conclusies komen Glage, Ottolenghi, e a.. K. George Falk,
Emil Baumann en Grace Mc. Guire (1919) gingen in het bijzonder de N₂ wis-
seling bij eiwitrotting na en vonden zoowel een NH, vermeerdering in het vleesch
als in het vleeschextract. In een latere publicatie geven zij cijfers en zeggen, dat
het vleesch ,.unfit" voor consumptie wordt als men per 1 gram 0.3—0.4 m.grarn
NH, vindt.

Gorovitz, Vlassova en Golorsky (1928) daarentegen kregen geen betrouwbare
uitkomsten met hun NH, bepalingen. Scala en Bonamartini (1909) hebben ge-
tracht door middel van methyleenblauw reduceerende stoffen aan te toonen, ter-
wijl Glage ook zonder resultaat heeft geprobeerd met Pb.papier vluchtige
zwavelverbindingen te constateeren.

Aan de bepaling van het kiemgehalte van het vleesch is altijd een voorname
plaats ingeruimd bij de beoordee ing van de deugdelijkheid. Glage, Reil en
Ottolenghi hechten meer waarde aan de bepaling van het kiemgehalte dan
aan chemische uitkomsten. Als oorzaak van bederf komen hoofdzakelijk bacteriën
zoowel aerobe als anaerobe in aanmerking. Tissier en Martelly (1902) iso-
leerden uit bedorven vleesch 8 aerobe en 5 anaerobe soorten kiemen. Het spreekt
echter wel vanzelf dat vele kiemen door toevallige omstandigheden op vleesch
gebracht, bederf, i. c. eiwitrotting kunnen veroorzaken Aan het aantoonen van
verschillende bacteriën heeft men dus niets, zoodat men meer waarde hecht aan
het quantitatief bacteriologisch onderzoek. Ottolenghi geeft aan, dat men van
bederf kan spreken, als er per 1 gram vleesch meer dan 3 millioen kiemen aanwezig
zijn. Anderen geven als uiterste grens aan een kiemgehalte van slechts 1 millioen.

Door het stellen van een grens erkent men, dat kiemhoudend vleesch, mits het
niet specifieke bacteriën geldt, voor de consumenten ongevaarlijk is, zoodat men
in dit opzicht een analogie met melk kan trekken. Rauwe melk kan eveneens
veel of weinig kiemen bevatten, zonder dat men nog van bederf kan spreken. Men
bestempelt melk echter dan pas als bedorven, als de daarin aanwezige bacteriën
door hun werking omzettingen hebben teweeg gebracht. Hetzelfde dient n.m.m.
voor vleesch te gelden, zoodat men alleen uit de bevinding, dat het vleesch meer
of minder kiemhoudend is niet mag concludeeren, dat het vleesch al bedorven is.

Het was mij bekend, dat vleesch bij het besterven een aangename zure lucht
kreeg, terwijl bij bederf de reactie alcalisch werd. Dit bracht mij op het denkbeeld
of ik in de reactie geen aanwijzing zou kunnen vinden om bederf en vooral begin-

nend bederf aan te toonen. Het bleek mij, dat de omslag der reactie door middel
van lakmoes niet, of heel moeilijk was waar te nemen.

In plaats daarvan ging ik na of de bepaling van de concentratie der watier-
stofionen geen betere methode zou zijn. Ik heb voor de bepalingen gebruiikt
vleeschextracten. (Fooy — Een nieuwe methode om bederf van vleesch aan te
toonen — 1929). Uit een groot aantal bepalingen is toen gebleken, dat de p>H
van goed vleesch 18 uur na de slachting ligt tusschen 6.1 en 6.4. en het gevondien
gemiddelde 6.2 bedraagt. Verder bleek, dat van in organoleptischen zin bedorven
vleesch de pH steeg, waarbij bij sterk rottend materiaal zelfs waarden van 7.5 en
meer werden gevonden, terwijl voorts bleek, dat de pH toenam, al naarmate meer
bederf was waar te nemen.

Vleesch, direct na het slachten onderzocht, vertoonde een pH van gemiddeld
6.7. en verder werd waargenomen, dat deze pH ten gevolge van de vorming van
melkzuur en andere zuren daarna duidelijk daalde. Ik kwam tot de conclusie, dlat
de pH van goed bestorven vleesch, afkomstig van gezonde slachtdieren, zelden
ligt boven de 6.2 en stijgt als bederf begint in te treden, zoodat vleesch met e>en
pH van 6.4 tot 6.5 reeds als bedorven moet worden beschouwd. De pH bepalingen
werden langs colorimetrischen weg verricht.

Bij het bestudeeren van de literatuur is mij gebleken, dat reeds enkele vó>ór
en vele na mij, zich met de bepaling van de waterstofionen-concentratie v;an
vleesch hebben bezig gehouden.

Een der eersten was Andrjeski (1927). Zijn doelstelling was echter een andere.
Hij heeft n.1. getracht door middel van pH bepalingen een methode te vinden o>m
vleesch, dat gevaarlijk voor de consumptie is, te signaleeren. Hij onderzocht op
ongeveer dezelfde wijze vleeschextracten en kreeg daarbij ongeveer dezelfde uit-
komsten, doch vond bij extracten van goed bestorven vleesch wat lagere waarden
(5.7—6.0). Voorts merkte hij op, dat de extracten van goed vleesch helder en licht
rosa-rood gekleurd zijn en dat de extracten van bedorven vleesch troebel en moei-
lijk filtrabel werden.

F. Grüttner (1929) heeft ook pH bepalingen gedaan en komt tot dezelfde
conclusies, evenals Lenfeld (1929). Alle auteurs hebben daarbij de colorime-
trische methoden gebruikt. Herzner en Mann (1927) deden de bepalingen niet
den potentiometer, evenals Lukjanovitch (1928). Verschillende pH bepalingen
zijn verder van Russische zijde bekend geraakt (o.a. G. A. Makarytscheff 1930).

Vrijwel alle onderzoekers krijgen dezelfde uitkomsten en zijn over de resul-
taten en hun toepassing voor de praktijk zeer tevreden.

De bepaling der waterstofionen-concentratie is slechts middel en geen doel ge-
weest in dit proefschrift. Een kleine uiteenzetting over deze grootheid kan
volledigheidshalve niet ontbreken.

De reactie van een oplossing kan zijn zuur, alcalisch of neutraal. Men kan deze
bepalen door gebruik te maken van verschillende indicatoren als phenolphthaleïne,
lakmoes etc. Over het algemeen spreekt men meer van zuurgraad en bepaalt deze
door titratie met alcalièn van bekende sterkte. Men spreekt van een zuur of alcali
van normale sterkte als per 1 L. water 1 Grammolecuul van het zuur of de alcali
is opgelost. Deze zuurgraad noemt men den titreerbaren zuurgraad of ook wel den
schijnbaren zuurgraad.

Het zuur zijn van een oplossing is uitsluitend afhankelijk van de hoeveelheid
vrije H of OH \'ionen in de oplossing aanwezig. Onder den waren zuurgraad bedoelt
men nu de concentratie van deze H -ionen, kortweg aangeduid met de letters pH.

Is de reactie van een oplossing neutraal, dan moeten er evenveel H -ionen als
OH ionen in de oplossing aanwezig zijn. Dit vindt men uitsluitend in zuiver
gedestilleerd water.

Water is een vloeistof, welke wordt gedissocieerd voor een zeer gering gedeelte
in zijn H en OH~-ionen en men kan dit als volgt voorstellen :

Het H₂0 molecuul valt dus uiteen in evenveel positief geladen H ionen als
negatief OH ionen ; doch omgekeerd vereenigen zich telkens weer evenveel H
ionen en OH ionen tot H₂0 moleculen.

De reactie is dus een evenwichtsreactie, zoodat de wet der massawerking toe-
passelijk is en wij dus krijgen

Deze verhouding is een constante. Men spreekt van Dissociatieconstante, waar-
voor Kolhtoff den beteren naam aangeeft van Ionisatieconstante.

fn absoluut neutraal water zijn dus evenveel H als HO~ ionen aanwezig,
dus van ieder tot een concentratie van 10 7,

Onder de pH verstaat men dus : de negatieve logarithme van de concentratie van
de H ionen.

Bij neutrale oplossingen is deze 7. Wordt de reactie zuur dan is de concentratie
der H. ionen ) io~7 en dus depH ( 7. Wordt de reactie alcalisch, dan is de concen-
tratie der H ionen <10 7 en de pH > 7.

Met een pH kleiner dan 7 wordt dus aangeduid, dat \'e reactie zuur is, met een pH
grooter dan 7, dat ze alcalisch is.

Men kent 2 methoden om de pH te bepalen, en wel de 1. electrometrische of
potentiometrische bepaling en de 2. colorimetrische bepaling.

Beide methoden zijn bij mijn onderzoekingen toegepast. De potentiometrische
bepalingen zijn gedaan met behulp van de waterstofelectrode beschreven door
Dr. I, M. Kolthoff (Mariusbibliotheek No. III), zooals dit toestel later is gecom-
pleteerd door Prof. van Oijen.

Deze methode, welke voor gebruik in de practijk ongeschikt is, heeft uitsluitend
gediend ter controle van de colorimetrische methode, zoodat het geen zin heeft
in dit referaat een beschrijving van het toestel te geven

Voor de practijk van meer belang en op de potentiometrische bepaling berustend,
doch veel eenvoudiger en goedkopoer in haar toepassing voor de practijk is de
colorimetrische.

Bij deze methode gebruikt men indicatoren, kleurstoffen, waarvan de kleur
afhankelijk is en verandert met de waterstof ionen-concentratie van de oplossingen,
waarbij men ze voegt. Voor iederen indicator bestaat een karakteristieke pH zóne,
welke betrekkelijk nauw is.

Zeer veel kleurstoffen zijn in den laatsten tijd bekend gemaakt, welke geschikt
zijn voor pH bepalingen.

Voor mijn onderzoekingen in Soerabaia heb ik gebruikt de kleurstoffen, be-
hoorende tot Clark and Lub\'s list of indicators en wel hoofdzakelijk het broom-
thymolblauw met een pH van 6.0—7.6 en phenolrood met een pH van 6.6—8.2.

gaande recept zelf worden bereid. De oplossingen zijn goed houdbaar, doch moeten
voor het gebruik wo rden verdund. Bij 10 cc van de te onderzoeken oplossing doet
men 10 druppels verdunde indicatorvloeistof van een sterkte resp. van 0.02 en
0.04%. De kleur, die daarbij ontstaat kan men vergelijken met de kleur ,van stan-
daardoplossingen, waarvan de pH bekend is, zoodat men de pH kan aflezen.

De standaardoplossingen met bekende pH waarden kan men eveneens zelf be-
reiden. Verschillende zuren, alcaliën en zouten worden daarvoor aangegeven.
Gemakkelijk te bereiden zijn de Sörensche fosfaatmengsels, bestaande uit \'/₁₅ N
NajHPCV 2H_sO (11.876 gram per 1 L.) en ¹/,₅ N. KHjPO, (9.078 gram per 1 L.
aq.dest). Maakt men een mengsel in een verhouding van resp. 6 en 4, dan krijgt
men een pH van ongev. 7 (6.979). Ik heb bij mijn vergelijkende bepalingen ver-
schillende fosfaatmengsels gemaakt en de pH electrometrisch bepaald en na toe-
voeging van 10 dr. indicatoroplossing deze in gesloten gelijksoortige buisjes als
standaardoplossingen bewaard. Men heeft dan een reeks van buisjes met verschil-
lende kleuren en bekende pH. Een goede beschrijving van een en ander vindt men
in het boek van W. Mansfield Clark : The Determination of Hydrogen lons (1922).
In dit boek vindt men tevens een kleurenkaart (Chart, showing the colours of
Clark and Lubs indicators and solutions of known pH).

Deze kaart is zeer goed bruikbaar als de te onderzoeken vloeistoffen helder en
goed doorzichtig zijn.

Zijn ze dit niet, doch van zich zelf reeds lichtgekleurd, wat bij het onderzoeken
van de waterige vleeschextracten het geval is, dan moet men ter vergelijking
de standaardoplossingen gebruiken, terwijl het dan tevens aanbeveling verdient
te werken met den comparator van Walpole.

Deze bestaat uit een blok hout met een 6-tal paarsgewijze gaten, waarin buisjes-
passen van dezelfde dikte en doorsnede. In het middelste paar doet men de te on-
derzoeken vloeistof met den indicator en daarachter een buisje met water. In de
beide andere gaten plaatst men buisjes met de te onderzoeken vloeistof zonder
indicator en daarachter de standaardoplossingen met bekende pH.

Aan de voorzijde van het blok is een opening en de achterzijde wordt gevormd
door matglas. Men kijkt naar het licht en zoekt zoo lang tot men de overeenkom-
stige kleur verkrijgt met het paar middelste buisjes, zoodat men dan de pH kan
aflezen. Bij mijn onderzoekingen in Utrecht heb ik vrijwel uitsluitend gebruik ge-
maakt van de methode van van Michaelis Daarbij behooren de kleurstoffen :
L dinitrophenol pH 2.8—4.4 ; J dinitrophenol pH 4.0—5.4 ; p nitrophenol pH
5.4—7.0 ; m nitrophenol pH 6.8—8.4, terwijl eveneens de daarbij behoorende reek-
sen standaardoplossingen in gesloten buisjes geleverd worden in een gemakkelijk
af te sluiten kistje.

De standaardoplossingen volgens Michaelis geven de pH aan op 0.2 nauw-
keurig. De tinten zijn echter wel zoo duidelijk, dat heel goed mogelijk is tusschen-
liggende kleuren waar te nemen, zoodat men gemakkelijk de pH op 01 nauwkeurig
kan bepalen, terwijl men er na eenige oefening in slaagt deze zelfs op 0.05 nauw-
keurig vast te stellen.

Voor de praktijk worden bepalingen op o. i nauwkeurig alleszins voldoende geacht.

Verder zou ik nog kunnen noemen de Neuer Heilige Komparator fiir die Bestim-
mung der Wasserstoff-Konzentration sowie Allgemeine kolorimetrische Analysen.
Deze comparator werkt eveneens volgens het principe van Walpole, doch de
standaardoplossingen zijn vervangen door onbegrensd houdbare standaardglazen,
wat natuurlijk een groot voordeel is.

De onderzoekingen te Soerabaia verricht betreffen alleen rundvleesch en moeten
worden beschouwd als voorloopige oriènteerende waarnemingen, met de bedoe-
ling deze later met betere middelen en meer uitgebreid te herhalen en dan daarbij
eveneens andere soorten vleesch te betrekken.

Deze onderzoekingen zijn aangevangen met pH bepalingen van extracten van
versch vleesch.

Bij de bereiding van de extracten ben ik als volgt te werk gegaan : ongeveer 2
gram vleesch wordt afgewogen en zoo fijn mogelijk gesneden en daarna fijnge-
wreven in een met aq. dest. gereinigde mortier. Het spreekt vanzelf dat alle glas-
werk goed gereinigd moet worden. Aan het fijngewreven vleesch wordt ongev.
20 cc koud aqua dest. toegevoegd en men laat het daarna 15 a 20 min. staan.
Het is mij daarbij gebleken, dat het geen verschil maakt of men gebruikt koud of
warm aqua dest. Over het algemeen zal de pH van gedest. water niet geheel en al
neutraal zijn doch door opnemen van C0₂ uit de lucht iets zuur regaeeren. Door
verwarmen verdrijft men het C0₂, zoodat ik in den aanvang water heb gebruikt,
dat van te voren licht verwarmd was. Later is mij gebleken, dat dit geheel en al
overbodig is.

Het aldus verkregen vleeschnat wordt gefiltreerd door gewoon filtreerpapier,
waardoor men een voldoende helder filtraat krijgt, dat het voorkomen van heldere
bouillon heeft of soms wat licht rood gekleurd is. Dit filtraat is geschikt voor
pH bepaling volgens de colorimetrische methode. Aan 10 cc van het filtraat worden
10 druppels indicator-oplossing toegevoegd

Bij deze bepalingen is mij gebleken, dat de pH van vleesch, dat ongeveer 18
uur oud is, gemiddeld 6.2 bedraagt. Als laagste uitkomst is gevonden 6.1, als
hoogste 6.4. Voorts bleek uit verschillende onderzoekingen van monsters vleesch
afkomstig van verschillende plaatsen van het lichaam van hetzelfde slachtdier,
dat overal dezelfde uitkomsten werden gevonden, zoodat het geen verschil uit-
maakt van welke plaats men de monsters neemt. De reactie van 18 uur oud vleesch
is dus niet neutraal, doch gering zuur.

Bij de verdere onderzoekingen bleek, dat bij ingetreden bederf de pH aanmer-
kelijk steeg. Liet ik vleesch sterk in rotting overgaan, dan werden uitkomsten
gevonden van 7.2—6.8—7.5—7.0 en een enkele maal bi] erg papperig, kleverig
en groen verkleurd vleesch een getal van 7.8.

Voorts zijn onderzocht een 40-tal monsters pasar (markt)-vleesch, waarvan
16 organoleptisch goed en 24 monsters min of meer bedorven waren. De laatste
zou men volgens hunne organoleptische bevinding kunnen indeelen in monsters,
welke sterk bedorven waren — verkleurd en min of meer stinkend — en monsters
gering bedorven, met alleen een „verdacht" luchtje. De resultaten waren de volgende:

Organoleptische bevinding :
gering bedorven met iets afwijkende reuk ^14 monsters met een pH van 6.4 tot
of kleur. / 7.0, doch nooit lager dan 6.4

Organoleptische bevinding :
Sterk bedorven met onaangename lucht, (10 monsters met een pH van 6 8 tot
kleverige consistentie en grauw roodekleur/ 7.2, doch nooit lager dan 6.8.

Uit de resultaten van bovenstaande proefnemingen kreeg ik al gauw den indruk,
dat er een groot verschil bestaat in reactie van goed en bedorven vleesch en een
correlatie is waar te nemen tusschen mate van bederf en gevonden pH ; met andere
woorden, dat de pH stijgt al naar mate het bederf toeneemt.

Om het beloop te kunnen nagaan van de pH heb ik verder een reeks bepalingen
verricht, waarbij werd uitgegaan van versch vleesch, en dat ik bij kamertempera-
tuur heb laten bederven. Bij deze „bederf" proeven ving ik aan met vleesch, af-
komstig van runderen, welke den vorigen dag waren geslacht, zoodat het vleesch
reeds ongeveer 18 uur was bestorven. Toen ik de bepalingen eenige malen verrichtte
van vleesch van runderen kort of direct na het slachten, dus van nog slachtwarm
vleesch, bleek mij, dat een veel hoogere pH werd gevonden, dan van bestorven
vleesch, n.1. van gemiddeld 6.7. Als hoogste waarde werd gevonden 6.8 als laagste 6.5.

Na den dood treedt dus een daling op tot gemiddeld 6.2. waarna deze weer
stijgt wanneer bederf begint op te treden.

Om dit beloop van de pH te kunnen nagaan, zijn verschillende stukken vleesch
op verschillende manieren bewaard ; naast de verrichte pH bepalingen zijn de
resultaten van het organoleptisch onderzoek vermeld.

Het vermelden van al deze uitkomsten zou te veel plaatsruimte innemen, zoodat
slechts volstaan wordt met het overnemen van de volgende tabel :

Wij kunnen hieruit lezen, dat de pH van 18 uur oud en bestorven vleesch hoog-
stens bedraagt 6.4 (in den regel lager). Daarnaast is gevonden, dat de pH van goed
pasarvleesch nooit hooger is dan 6.2, terwijl deze van organoleptisch waarneembaar
bedorven vleesch minstens 6.4 bedraagt.

Naar aanleiding van deze bevindingen kan men gerust tot de conclusie komen,
dat alle vleesch, waarvan het extract een pH heeft van 6.4 als niet meer geheel versch
is te beschouwen en vleesch met een pH boven de 6.4 als reeds in beginnend bederf ver-
keerend en deswege ongeschikt om voor de consumptie te worden goedgekeurd.

Daar ik in Indië niet de beschikking had over een goeden potentiometer, was
ik niet in de gelegenheid de gebruikte standaardoplossingen te controleeren of
naast de bij vleeschextracten verrichte colorimetrische bepalingen ter vergelijking
electrometrische metingen te doen.

Deze vergelijkende bepalingen en de verwerking van meer materiaal zijn te
Utrecht verricht.

Bij deze controle is wederom gebruikt gemaakt van de fosfaatmengsels volgens
SÖRENSEN.

Hierbij bleek uit herhaalde bepalingen, dat deze zoutmengsels met beide metho-
den dezelfde uitkomsten gaven.

Uit latere bepalingen is voorts gebleken, dat ook de pH van vleeschextracten
met de colorimetrische en potentiometrische methode geen verschillende uitkom-
sten vertoonde.

Bij de te Utrecht verrichte bepalingen ben ik in hoofdzaak op dezelfde wijze te
werk gegaan als te Soerabaia.

Het fijn wrijven van fijn gesneden stukjes vleesch in een mortier bleek voor de
bereiding van een goed extract niet noodig te zijn. Men kan volstaan door b.v.
10 gram vleesch in 20 à 25 stukjes te snijden en deze te laten extraheeren met een
io-voudige hoeveelheid gedest. water.

Ik heb bij de bereiding van mijn extracten altijd gebruik gemaakt van fleschjes
van 100 c.c. met een wijdmondsche opening en afgesloten met een kurk. Fleschje
en kurk moeten voor het gebruik goed gereinigd worden en ten slotte eenige malen
worden om- en afgespoeld met koud aqua dest.

Bij de keuze van het vleesch bepaalt men zich tot het uitsnijden van stukken
mager vleesch uit de diepte, zooals reeds in het vorige hoofdstuk is medegedeeld
Neemt men bloedige of donker gekleurde stukjes van oppervlakte of van de randen dan
krijgt men te hooge uitkomsten, in vergelijking met die uit diepere gedeelten.

Het vleesch laat men daarna minstens 1/4 uur extraheeren. Daarna filtreert
men door een filter van gewoon filtreerpapier. Het filter doorspoelt men eerst weer
met gedestilleerd water, terwijl het Erlemeijer kolfje, waarin het filtraat moet
worden opgevangen, eveneens met deze vloeistof wordt omgespoeld.

Het aldus verkregen filtraat van goed vleesch lijkt op bouillon of is iets rood-
gekleurd.

Daar men de potentiaal der H-ionen, dus de ware zuurgraad wil bepalen, is
de concentratie der opgeloste stoffen niet van beteekenis, daar slechts het aantal
geïoniseerde moleculen wordt gemeten, welke niet, of slechts gering afhankelijk
is van de eerste grootheid.

Meer of minder verdunnen van de oplossing heeft geen of althans heel weinig
invloed op de uitkomsten der bepalingen.

Daarom kan men het vleesch ook eerst malen door een vleeschmolen, en daarna
extraheeren. Ook hier moet men voor voldoende reinigen en spoelen van den
molen met gedest. water zorg dragen.

Ten slotte kan men de bepalingen ook doen met vleeschperssappen, waarbij voor
de te gebruiken pers hetzelfde geldt, als voor den vleeschmolen. Men doet het beste,
de doek, waarin men het vleesch voor het persen doet, eerst met aqua dest. uit te
koken. Het perssap is echter veel rooder van kleur, waardoor het voor colorime-
trische bepalingen dikwijls ongeschikt kan zijn. Verdunning van het sap met gedest.
water doet de kleur wel verminderen, doch dikwijls niet geheel verdwijnen, wat
natuurlijk bij de uitvoering der bepaling een bezwaar is. Het tweede nadeel is,
dat men voor de bereiding van perssappen een veel grootere hoeveelheid vleesch
moet hebben, welk nadeel ook wel eenigzins geldt voor het malen van het vleesch.

Het maakt weinig of geen verschil of men zich bij de meting bedient van extrac-
ten, van fijn gehakt of gemalen vleesch of van vleeschperssappen. Het eenvoudigste
is, de eerst vermelde methode toe te passen, waarom bij mijn onderzoekingen in
het algemeen, van deze is gebruik gemaakt.

Voorts is het gebleken, dat het weinig verschil maakt, of men voor de bereiding
van de extracten koud of opgekookt aqua dest. gebruikt of de stukjes vleesch met
gedest. water uitkookt. Ook door eenige uren staan verandert de pH van de extrac-
ten niet. Verdunning van de reeds verkregen extracten met gedest. water geeft
om de reeds vermelde reden eveneens weinig verschillen in de uitkomsten

Verschillende vergelijkende onderzoekingen hebben tot deze conclusies geleid,
terwijl tevens is gebleken, dat men de pH metingen evengoed kan verrichten langs
colorimetrischen als langs electrometrischen weg en dat de uitkomsten van beiden
weinig uiteenloopen. Storende stoffen, welke bij de colorimetrische bepalingen
afwijkingen zouden kunnen geven (eiwit- of zoutfouten) treden daar blijkbaar
niet bij op.

De potentrometrische bepalingen hebben dus uitsluitend beteekenis om aan
te toonen dat:

ie. de colorimetrische vastgestelde waarden zeer dicht liggen bij de potentro-
metrisch waargenomen physische grootheden;

2e. goed uitgewerkte colorimetrische bepalingen door onderscheidene onder-
zoekers verricht, zullen dus vergelijkbaar en van waarde zijn, wanneer eenige
contrölebepalingen met den potentiometer worden ingeschakeld

De verrichte onderzoekingen van de verschillende vleeschsoorten kunnen wor-
den gegroepeerd in een 4-tal klassen, n.1. :

klasse a : versch vleesch, direct of kort na het slachten onderzocht;
klasse b : bestorven vleesch, ongeveer 24 uur na den dood van het slachtdier
onderzocht;

waarbij het beloop van de pH tijdens het bewaren en bederven van een groot
aantal vleeschmonsters werd nagegaan.

De resultaten van de verrichte metingen van extracten van rundvleesch zijn
de volgende :

de pH van rundvleesch, direct na den dood van het slachtdier loopt van 6.3 tot 6.;8,
terwijl als gemiddelde is gevonden 6.6,

de pH van rundvleesch 1 X 24 uur na het slachten loopt van 5.5 tot 5.9, terwijl a.ls
gemiddelde is gevonden 5.7,

de pH van rundvleesch, langer dan 1 X 24 uur na den dood van het slachtdier loopt
van 5.55 tot 6.2, terwijl als gemiddelde is gevonden 5.85,

de pH van rundvleesch, volgens organoleptische waarneming verheerend in begin-
nend of volkomen bederf loopt van 6.3 tot 7.8.

de pH van varkensvleesch, direct na den dood van het slachtdier ligt tusschen 6. 3
en 6.5 ; de gemiddelde waarde bedraagt 6.4 ;

de pH van varkensvleesch 1 x 24 uur na het slachten ligt tusschen 5.7 en 6.3 ; de
gemiddelde waarde bedraagt 5.9 ;

de pH van varkensvleesch, langer dan 1 x 24 uur na den dood van het slachtdier,
ligt tusschen 5.7 en 6.1 ; de gemiddelde waarde bedraagt 5.9 ;

de pH van varkensvleesch verkeerend in beginnend of volkomen bederf bedraagt
minstens 6.4.

de pH van paardenvleesch, direct na den dood van het slachtdier loopt van 6.5 tot

de pH van paardenvleesch, langer dan 1 X 24 uur na den dood van het slachtdier
loopt van 5.9 tot 6.2 en bedraagt gemiddeld 6.15,

de pH paardenvleesch, verkeerend in beginnend of volkomen bederf bedraagt min-
stens 6.3.

Alvorens samen te vatten wat in de voorgaande hoofdstukken is behandeld en
daarna conclusies te trekken uit de resultaten van de verrichte onderzoekingen,
lijkt het mij niet overbodig nog een in het kort aan te geven wat de doelstelling
van dit proefschrift is geweest

Het is de bedoeling geweest in deze dissertatie een gedeelte van de vleesch-
keuring te behandelen, welke den beoefenaar telkenmale opnieuw moeilijkheden
oplevert, n.1. de diagnostiek van vleesch, verkeerend in beginnend bederf, of m. a. w.
is gepoogd een methode aan te geven om het stadium, waarin men organoleptisch
aan het te onderzoeken vleesch niets of heel weinig kan waarnemen, maar waarin
het, naar later blijkt, reeds zoodanige veranderingen heeft ondergaan, dat het
binnen zeer korten tijd in waarneembaar bederf overgaat, op een gemakkelijke,
snelle en betrouwbare wijze te kunnen opsporen.

Uit het literatuuroverzicht heeft men kunnen zien, hoe moeilijk het is reeds
ingetreden bederf langs chemischen of bacteriologischen weg vast te stellen, terwijl
alle pogingen, om het stadium van beginnend bederf, dat voor den met de keuring
van vleesch belasten ambtenaar van het meeste belang is, tot nu toe hebben gefaald.

Te dien einde zijn in dit proefschrift nagegaan de reactieveranderingen, welke in
vleesch post-mortem plaats vinden, zoowel gedurende de periode van besterven
als later bij het intreden van bederf.

Voor het bepalen van deze reactie is gebruik gemaakt van de meting van de
concentratie van de waterstofionen (pH), zoowel volgens de potentiometrische-
als colorimetrische methoden.

De eerste methode, welke voor de bepaling in de practijk minder geschikt is,
heeft in hoofdzaak slechts gediend als controle voor de uitkomsten met de laatste
eenvoudige en daarom voor de practijk bij uitstek geschikte methode, verkregen.

Voegt men de daarbij verkregen uitkomsten in onderstaande tabel volgens de
boven aangegeven indeeling bijeen, dan krijgt men de volgende cijfers

Beschouwt men deze tabel, dan blijkt dat er een overeenkomst bestaat tusschen
de uitkomsten der drie vleeschsoorten. Bij alle vindt men, dat de pH van het
vleesch direct na het slachten, aanmerkelijk hooger is dan bij bestorven vleesch
en het besterven zich duidelijk openbaart door een dalen van de pH.

De pH van varkensvleesch, direct na den dood, is iets lager dan bij de andere
vleeschsoorten, terwijl de pH van paardenvleesch niet zoo diep daalt als bij rund-
en varkensvleesch

Over het algemeen blijkt, dat de zuurvorming maximaal intreedt reeds binnen
of kort na de eerste 24 uur na den dood van het dier, en bij langer bewaren constant
blijft of weer iets afneemt.

Een duidelijke stijging van de pH valt echter pas te constateeren, als beginnend
bederf intreedt, terwijl deze bij organoleptisch waarneembaar bederf snel toeneemt

Bij rundvleesch is zelfs een stijging bij sterke rotting geconstateerd tot 7.8.
Varkens- en paardenvleesch zijn nooit zoolang bewaard tot algeheel bederf intrad,
zoodat dergelijke hooge uitkomsten niet zijn gevonden. (De betreffende cijfers
zijn daarom tusschen haakjes geplaatst).

Is bederf reeds gering waarneembaar, dan ziet men dat de pH, voor wat betreft
rund- en paardenvleesch, minstens 6.3 bedraagt, terwijl deze waarde voor varkens-
vleesch wat hooger ligt, n.1. 6.5.

Men kan zeggen, dat indien de pH van vleesch > 6.2 is, het juist verkeert in zoodanig
stadium, dat het binnen zeer korten tijd zal bederven, terwijl bij een pH van 6.4 <i 6.5
t»i het algemeen reeds waarneembaar bederf is ingetreden.

In het eerste geval is zulk vleesch nog geschikt voor de consumptie, als het direct
wordt toebereid, doch in verband met het feit, dat veranderingen zeer snel zullen
volgen, moet het ongeschikt worden geacht, om nog eenigen tijd te worden bewaard.

Wil men de resultaten van de verrichte onderzoekingen in enkele conclusies
samenvatten, dan zou men deze als volgt kunnen formuleeren :
Conclu sie f. De bepaling van de pH is de eenige methode, waarmede men de thanato-
logische veranderingen (bij beginnend bederf) van vleesch kan aantoonen.
Cond usie II. De pH bedraagt bij goed bestorven vleesch a f komst ig van gezonde runderen
en varkens 6.0 en is veelal kleiner dan 6.0; in uitzonderingsgevallen is
deze iets grooter dan 6.0, doch nooit grooler dan 6.2. De waarden van
paardenvleesch zijn iets hooger, doch ook nooit hooger dan 6.2.
Conclusie III. Wordt de pH grooler dan 6.2, dan begint bederf in te treden, zonder dat
dit in den regel nog met de organoleptische methode valt waar te nemen.
Conclusie IV. Wordt de pH 6.4 d 6.5, dan is in den regel bederf met de organolep-
tische methode al min of meer waarneembaar
Conclusie V. De pH stijgt, al naarmate het bederf toeneemt.

The author tried to find out a method to show the commencing taint of meat
which is not yet organoleptically perceptible.

He found that the estimation of the acidity by means of the pH-method is the
only useful.

The pH of meat of healthy cows and swine about 24 h. post mortem is 6,0 (often
less, some times more, but never more than 6,2) In horse-meat the average pH is
a little higher ; but also never over 6,2.

pH higher than 6,2 indicates a commencing taint ; as a rule this initial stage
can not yet be noticed bij the organoleptic method.

When the pH becomes 6,4 to 6,5 in most cases the taint will be more or less
perceptible bij means of organoleptic, investigation.

Verf. hat eine Methode zum Nachweis der beginnenden, organoleptisch noch
nicht merkbaren Fleischfäulnis herauszuarbeiten versucht. Die Bestimmung
des Säuregrades mit Hilfe der pH-Methode stellte sich als die einzig brauchbare
heraus. Das pH beträgt für gut erstorbenes Fleisch von gesunden Rindern und
Schweinen 6.00 (häufig niedrigere, vereinzelt höhere Werte, aber niemals über
6.2). Für Pferdefleisch ist es durchschnittlich etwas höher; auch hier nie über
6.2 hinaus. pH-Werte über 6.2 weisen auf den Beginn der Fäulnis hin, noch ohne
dass sie sich organoleptisch nachweisen lässt. Ist das pH 6.4 bis 6.5, so lässt sich
meistens auch organoleptisch die Fäulnis feststellen. Das pH steigt met zuneh-
mender Fäulnis zu höhern Werten an.

L\'auteur cherchait une nouvelle methode pour démontrer la putréfaction ini-
tiale de la viande, qui n\'est pas encore apercevable avec la methode organoleptique

La détermination de l\'acidité réelle (pH) prouvait la seule méthode utilisable.

La viande saine des bovidés et des porcs atteint une pH de 6 environs 24. h.
après l\'abattage (elle varie dans quelques cas d\'une chiffre basse jusqu\'à 6.2 mais
ne dépasse jamais la dernière). La viande des chevaux donne des résultats sem-
blables.

Une pH plus haute que 6.2 indique une putréfaction très legère qu\'on ne peut
pas encore déceler par d\'autres méthodes, ni par les sens.

La putréfaction manifeste est toujours accompagnée d\'une pH de 6.4 ou plus
haute. La pH monte à mesure que la putréfaction devient plus prononcée.

Het Sudangras (Sorghum halepense. L. = Andropogon Sorghum halepensis
sudanensis) is afkomstig uit Sudan en in de laatste 20 jaren ingevoerd in Amerika,
Rusland, Spanje en Hongarije. Zaitschëk geeft in de Revue internationale,
d\'agriculture (ie partie, bulletin mensuel, No. 9, Sept. 1930) een beschrijving.
Volgens hem wordt dit gras hoe langer hoe meer in de hongaarse vlakten ge-
kweekt en overtreft het in nuttige eigenschappen alle andere grassoorten ; op
magere droge zandgronden en op zeer alkaliese gronden slaagt het echter minder
goed. Het is tegen sterke droogte bestand, wordt 125 tot 150 c.M. hoog, en wordt
gaarne door het vee gegeten. (Voor Nederl.-Indië zal het waarschijnlijk een zeer
geschikte grassoort zijn. Ref.).

Anatomische Grundlagen der rectalen Untersuchung beim Pferd. Ein Behelt
zur Diagnostik der sogenannten Koliken des Pferdes für den Tierartzt im tätigen
Leben. Tierarzt Dr. Mizimilian Kadletz. Wiener Tierärtztl. Monatschrift 1930.
Heft 20.

In dit artikel geeft de schrijver, prosector aan het Vet. Anat. Inst. te Weenen,
een overzicht van zijn onderzoek naar de ligging der buikingewanden bij het paard,
hetwelk hij instelde voor een op verzoek van Prof. W\'irth te ontwerpen wand-
plaat, ten dienste van de rectale onderzoekmethode bij het paard. Daar de vorm
en ligging der ingewanden na den dood op de sectietafel geheel anders zijn dan
de voortdurend wisselende gedurende het leven, oriënteerde Dr. Kadletz zich
op de volgende wijze. Ken mager paard werd na verbloeding door inspuiting van
een 5 % carbolzuur-oplossing in de bloedbaan geconserveerd en daarna zooveel
mogelijk in normalen stand opgesteld. Aan weerszijden werden in den buikwand
vensters gemaakt waardoor de tastbewegingen van de rectaal ingebrachte hand
gecontroleerd konden worden. In de kliniek van Prof. Wirth had schrijver ge-
legenheid zich in het rectale onderzoek te oefenen, zoowel bij normale paarden
als bij die, welke met koliekverschijnselen in de kliniek kwamen. Na deze voorbe-
reidende studie werd een schema van de ligging der ingewanden en groote vaat-
stammen ontworpen, van dorsaal gezien. Bij het ontwerpen der plaat is schrijver
dus afgeweken van de gebruikelijke nauwkeurige projectie der ingewanden op
het skelet van dorsaal of lateraal gezien, daar bij rectaal exploreeren deelen van
het skelet als orienteeringspunten weinig waarde hebben. Schrijver prefereert
als oriëntatiepunten die plaatsen, waar darmgedeelten door gemis aan een scheil
onmiddellijk tegen den buikwand zijn gelegen (z.g. retro-peritoneale ligging), of
waar ingewanden secundair met elkaar verbonden zijn, daar op deze plaatsen
bedoelde darmgedeelten rectaal steeds te vinden zijn Na een vergelijkend sche-
matisch overzicht van het darmkanaal bij paard en hond geeft schrijver aan
de hand van zijn ontworpen plaat een beschrijving naar ligging en vorm van wat
men bij rectaal onderzoek van de buikingewanden betasten kan.

De toepassing van de neus-slokdarmsonde bij paarden. (Die Anwendung der
Nasenschlundsonde nach Neumann-Schultz. Deutsche Tier. Woch. 1930, No. 43,
blz. 682. Dr. Grassnickel).

Grassnickel en Doenecke polemiseeren over de meerdere of mindere bruik-
baarheid van slokdarmsonden volgens Neumann-Schultz, Mareck, Wirth of
Krüger voor het ingeven van geneesmiddelen, resp. afhevelen van maaginhoud
(bij secundaire maagverwijding). — Volgens Gr. is de techniek der toepassing
de hoofdzaak. Hij beschrijft deze ongeveer als volgt: Nadat een praam op de
onderlip is gezet, pakt de helper met zijn linkerhand het paard links aan den hal-
ster, slaat zijn rechterarm onder den kop door, en fixeert, met zijn rechterhand
op den neusrug, den kop; als regel in gewone- of, zoo noodig, in sterk gebogen
houding. Men neme nu de sonde — als de strijkstok van een viool — met twee
of hoogstens drie vingers in de rechterhand, en leide haar langs den wijsvinger
der linkerhand door de onderste neusgang van het rechter neusgat naar boven.
Wanneer de punt van de sonde te veel naar voren wijst, dan kan het gebeuren,
dat deze tegen de oogholte stuit. Men voelt dan een „harden\'weerstand. De sonde
worde dan iets teruggetrokken, gedraaid en al tastend naar voren geschoven totdat
zij den wand van de pharynx raakt („elastische" weerstand). Meestal bemerkt de
operateur dat aan spontane slikbewegingen ; de sonde glijdt daardoor dan in den
Oesophagus. Met een mondstuk late men nu lucht in de sonde blazen ; de slik-
bewegingen worden daardoor sterker ; tijdens dat slikken moet men de sonde

verder schuiven. Met de vingertoppen voeit de operateur weldra hoe de slok-
darmspier zich rondom de sonde contraheert hetgeen een eigenaardigen weerstand
geeft, welke door het telkens inblazen van lucht telkens minder wordt. De lucht
moet de sonde kunnen passeeren en met eenigen tegendruk rechts aan de linker-
zijde van den hals onder de punt van de sonde te zien of te voelen zijn. Kan de
ingeblazen lucht niet passeeren, dan is zulks een teeken, dat de sonde in den oeso-
phagus geknikt ligt ; zij moet dan eenigszins worden teruggetrokken en pas daarna
worden verder geschoven. Indien bij het verder schuiven alle weerstand ont-
breekt, dan is dit een teeken, dat de sonde in de trachea en niet in den oesophagus
terecht gekomen is. In dat geval ziet men alléén bij uitademing lucht uit de sonde
komen, die natuurlijk heel anders ruikt dan gassen uit de maag, welke (door mid-
denrif-contracties) enkel bij inspiratie ontsnappen. Voortdurend uitstroomen van
maaggassen wijst op secundaire maagverwijding. Nadat de gewenschte genees-
middelen zijn ingegoten, resp. de maaginhoud afgeheveld, blaze men opnieuw
flink lucht door de sonde ten einde daarin achtergebleven vloeistoffen te ver-
wijderen. Pas daarna worde de sonde langzaam teruggetrokken.

Naar de ervaringen van beide schrijvers behoeft men, met de noodige voor-
zichtigheid, bij het toepassen van de neus-slokdarmsonde niet voor ongelukken
te vreezen.

Nymphomanie bij een merrie behandeld met implantatie van stukjes testikel
van een hengst. (Ein Beitrag zur Hodenimplantation bei nvmphomanischen
Stuten. Wiener Tier. Monatschr. 1930. Heft 20. blz. 777. Pühringer).

Een merrie leed in zóó hevige mate aan nymphomanie, dat het dier totaal on-
bruikbaar was. De hengst werd „afgeslagen". Behalve zeer rood vaginaal slijmvlies,
waren rectaal noch vaginaal pathologische afwijkingen te vinden. — Op dezelfde
boerderij moest een 3-jarige hengst worden gecastreerd. Vier stukjes der
testikels werden aseptisch aan beide halsvlakten onder de huid der merrie gebracht
en de wonden gehecht ; deze genazen snel. De nymphomanie bleef echter even hevig
bestaan. Na ongeveer zeven weken kwam de merrie onder behandeling van een
anderen collega. Deze spoot een oplossing van jodet. kalic. in den uterus. De merrie
werd nu weldra volkomen rustig, liet den hengst zonder verzet toe en bleek weer
geschikt voor den arbeid.

Het verband tusschen worm-aneurysmata en verschillende ziekten bij paarden.
(Ueber die Beziehung des Wurmaneurysmas der Pferde zur Enstehung von Krank-
heiten. Koeppen. Berl. Tier. Woch. 1930, No. 41, blz. 778)

Collega Koeppen geeft in bovengenoemd artikel m. i. interessante beschouwingen
over het verband — in engeren zin — tusschen door larven van sclerostomum
armatum veroorzaakte aneurysmata met thrombose in verschillende buikslag-
aderen eener-, en het ontstaan van koliek, haemorrhagisch nierinfarct, resp. haemo-
globinaemie (lumbago gravis) anderzijds

De opvattingen van Koeppen wijken meermalen af van die, welke in leerboeken
worden aangetroffen. Zoo meent hij, dat torsie van het coecum in den regel niet
aan zuiver mechanische oorzaken te wijten is, doch aan thrombose van de Art.
mesent. ant. met embolie naar de Art. coeci lateralis, resp. medialis. Deze torsie,
resp. volvulus, ontstaat z. i. pas secundair nadat een gedeelte van den darm als
gevolg van door genoemden embolus veroorzaakte circulatie-stoornissen is afge-
storven. — De peristaltiek van de overige darmen doet daarna dan de torsie
ontstaan. —.

Hetzelfde geldt voor invaginatio intestini. Ook in de dunne darmen — aldus
Koeppen — ontstaat éérst door embolie van darmscheil-arteriën necrose van
een gedeelte darm, en pas later door de golfvormige peristaltiek de in-, of beter
de overschuiving van een stuk gezonde darm over het afgestorven gedeelte. Dus
niet, — zooals tot nu toe algemeen wordt aangenomen — éérst de invaginatie
en daarna de necrose. Dergelijke embolie vond Koeppen bij secties van aan darm-
invaginatie gestorven paarden dikwijls.

Verder schrijft Koeppen over het verband, dat z. i. moet bestaan tusschen
thrombose in het gebied van de Art. mesent. ant. en het ontstaan van chronische
maagdarm-catarrh of dyspepsie, zooals wij die dikwijls in voorjaar en zomer bij
paarden waarnemen. De eigenaar schrijft het weigeren van krachtvoer dan vaak
toe aan ..haken op de kiezen". Uit de waarneming, dat, als gevolg van thrombose
resp. embolie, aan koliek gestorven paarden meermalen reeds weken tevoren aan
chron. dyspepsie hebben geleden, concludeert Koeppen, dat de bij sectie gecon-
stateerde thrombose reeds weken lang óók de oorzaak der chron. dyspepsie ge-
weest kan zijn totdat een embolus losraakte en den dood door plaatselijke darm-
necrose veroorzaakte.

Thrombose van de Art. ooeliaca kan, door embolie naar een maagarterie, maag-
ruptuur, van de Art. mesent. post. paralyse, verstopping en ruptuur van het rectum,
van de art. renalis haemorrhagisch nier-infarct veroorzaken.

Koeppen ziet slechts een gradueel verschil tusschen intermitteerende kreupel-
heid (thrombose van de aorta, resp. schenkel- en bekkenarterie) en lumbago gravis.
Hij vermeldt gevallen, waarin eerstgenoemde ziekte plotseling met de verschijn-
selen van laatstgenoemde eindigde. Bij sectie- werden geconstateerd : thrombose
van de aneurysmatisch verwijde voorste darmscheil-arterie, groote etterig ver-
weekte thrombus in de achterste aorta vóór de splitsing, embolie en totale throm-
bose in de linker bekken-arterie, in de beide Art. poplite^e en in de rechter art.
obturatoria. Het vaak plotseling ontstaan van lumbago na langdurige rust schrijft
hij toe aan door meer spierarbeid en sterker bloedcirculatie loslaten van emboli
uit een bestaanden thrombus. De dikwijls na lumbago overblijvende degeneratie
van bepaalde spiergroepen, vooral die van de musc. poplit., schrijft hij daaraan
toe; snelle „genezing" aan verplaatsing van den embolus; plotselingen dood

K. erkent voor zijn theorie geen voldoende bewijzen te kunnen geven. Meer
en vooral meer systematisch path. anat onderzoek van de gevolgen der worm-
aneurysmata beveelt hij daarom ten zeerste aan.

Geschwülste im Herzen (Dr Moszdork Zeitschr f. Vétér.knd. Nov. 1930.
11e Heft. S. 409).

Volgens M. komen tumoren in het hart vaker voor dan men uit de literatuur
zou opmaken. Vooral bij oude runderen, paarden en honden. Bij het rund meestal
lymphosarcomen. bij het paard (secundaire) pigment-tumoren en bij honden
carcinomen, welke in den daardoor diffuus verdikten hartwand, of als gesteelde
tumoren vastzittend aan trabekel, papillairspier of peesdraad, voorkomen. Uit
den aard der zaak is diagnose intra vitam niet wel mogelijk M. beschrijft een ge-
val bij een paard. Rustig op stal was het dier normaal. Na eenige beweging vloeide
uit de neusgaten stootsgewijs met schuim gemengd helderrood bloed ; meer in-
spanning leidde tot benauwdheid ; ten slotte stierf het paard onder hevige dyspnoe.
Bij sectie bleek de linker kamer één groote tumor en verschillende kleine gesteelde
myxofibromen te bevatten. Blijkbaar is daardoor mitralis-insufficiëntie, wellicht
soms ook verstopping van het ostium aorticum ontstaan, met als gevolg reeds
bij geringe inspanning terugstuwen van het bloed in de vena pulmonalis en in het
respiratorisch capillairnet, passieve longhyperaemie, vaatscheuring en longoedeem.

Over den invloed van verschillende kunstmeststoffen op de larven van Strongyliden
van het paard. (W. Nöller en F. Schmid. T. Rundschau No. 8. 1930. p. 121).

Er heerschen verschillende meeningen over de wijze waarop de strongyliden-
larven in het lichaam van het paard geraken. De schrijvers geven hierover eerst
een uitvoerig literatuuroverzicht. In aanmerking hiervoor komen : drinkwater,
stroo, voedsel, het gras, waarlangs de larven omhoog kruipen, hooi dat afkomstig
is van lage natte weiden Ook zouden stalinfecties mogelijk zijn doordat de larven
zich in den stalmest ontwikkelen en dus de verschillende voorwerpen die daarmede

in aanraking komen, besmetten en tevens op den vochtigen stalbodem en langs
de stalmuur voorkomen. Een deel der autoren is van meening dat de voornaamste
besmetting geschiedt door het water en door vochtige media; anderen geven de
schuld aan verontreinigde voederplaatsen en een ander deel stelt zelfs het droog-
voer ervoor verantwoordelijk. Deze laatste wijze van besmetting is door velen
in twijfel getrokken omdat men meende dat de larven het uitdrogen niet ver-
dragen konden en dus een besmetting met droog voer practisch niet mogelijk
zou zijn.

De onderzoekingen van Popoff hebben echter aangetoond dat Strongylus-
larven zeer goed uitdrogen verdragen kunnen. Hij liet Trichonema (Cylicosto-
mum)-larven op glas indrogen en nam waar dat 2 maanden later na toevoeging
van een weinig water de meeste larven nog levend waren. De larven konden een
dergelijk drogingsproces zelfs 3 maal verdragen. Gezien deze resistentie der larven
kan men dus een besmetting door droogvoer niet meer uitsluiten. Hierdoor kan
men dan ook verklaren dat paarden, die uitsluitend droog voedsel kregen en zuiver
drinkwater toch met strongyliden besmet bleven.

Nöller en Schmid hebben verschillende kunstmeststoffen op Strongylus- en
Trichonema-larven laten inwerken om na te gaan in hoeverre die stoffen een doo-
dende werking op deze larven hadden.

De practische bestrijding der Sclerostomiosis berust daarop dat men de besmet-
ting dusdanig vermindert dat een uitgebreide infectie voorkomen wordt, daar
alleen een dergelijke infectie tot ziekteverschijnselen aanleiding geeft.

Onderzocht werden kunstmeststoffen, welke kalk, kali, phosphorzuur en stik-
stof bevatten, waartoe behoorden ongebluschte kalk, kainiet, kalimeststof, thomas-
meel, superphosphaat, zwavelzure ammoniak, kalistikstof en leunasalpeter. Hier-
van werd een 2 % oplossing gebruikt voor zoover deze stoffen in water oplosbaar
waren. Bij die stoffen welke niet in die concentratie oplosten, werd alleen het
opgeloste gedeelte gebruikt.

Hiervan werd een druppel met een druppel larvenhoudend water gemengd,
zoodat de concentratie van het te onderzoeken middel tot 1 % werd teruggebracht.
Ook werden proeven verricht waarbij deze kunstmeststoffen als zoodanig aan het
larvenhoudend water werden toegevoegd. Nagegaan werd nu na hoeveel tijd de
larven onbeweeglijk en eventueel gedood werden.

Uit deze proeven bleek dat in dit opzicht goede resultaten verkregen werden
met ongebluschte kalk (aetzkalk), kalkstikstof, thomasmeel, en zwavelzure am-
moniak. Kopersulfaat, dat bij deze proeven mede onderzocht werd, bleek tevens
in een concentratie van 1 % reeds na 5 minuten de larven voor een groot gedeelte
onbeweeglijk te maken, terwijl na 18 uur alle larven onbeweeglijk waren geworden
In een oplossing van 0.02 % bleken de larven na 23 uur onbeweeglijk te zijn.
Door mest, die larven bevatte, met deze kunstmeststoffen te bestrooien, konden
zij waarnemen dat met ongebluschte kalk na 34 uur, met kainiet na 21 uur, macros-
copisch reeds onbeweeglijke larven werden waargenomen.

Bij verder microscopisch onderzoek, dat na 6 dagen verricht werd, bleken de
faeces die met ongebluschte kalk, kainiet, thomasmeel bestrooid waren onbe-
weeglijke larven te bevatten.

De faeces die met zwavelzure ammoniak bestrooid waren bevatten nog beweeg-
lijke larven.

Nöller en Schmid zijn zich wel bewust dat aan de uitkomsten van deze proeven
direct geen practische resultaten zijn vast te knoopen en dat men zich nog geen
illusies moet maken wat betreft het vrij maken van larven der besmette gronden
door de bewerking met kunstmest.

Uitgebreide onderzoekingen in de practijk zullen volgens hen zeer zeker no|
verricht moeten worden.

Beltrag zur Leitungsan&thesle des Vordertusses beim Pierde unterhalb des Kar-
palgelenkes.

Walter Bolz, (Berl. T. Woch. 1928, No. 46, S. 769—773) heeft het anaeéthesie-
gebied geneden de carpus onderzocht en nagegaan of een geleidingsanaesthesie
aan het voorbeen van een paard mogelijk is en in hoeverre deze voor de praktijk
van belang kan zijn. Schr. komt tot de volgende conclusies :

1. Met de gebruikelijke oplossingen is op de tot nu toe aangewezen injectie-
plaatsen geen volkomen geleidingsanaesthesie distaal van de carpus te verkrijgen.

2. Het anaesthesiegebied van de N. medianus omvat aan de mediale zijde het
huidgedeelte tusschen hoef- en kogelgewricht. Proximaal reikt het met een drie-
hoekigen top nog ongeveer een handbreed daarboven ; dorsaal strekt het zich uit
over den kroon, volaar in zijn geheel 3—5 c.M. over de mediaanlijn.

3. Het anaesthesiegebied van de N. ulnaris neemt de laterale zijde van carpus
en metacarpus in. Het reikt naar beneden met een punt tot bijna aan het kogel-
gewricht, naar boven breidt het zich in twee ongeveer 10 c.M. lange toppen boven
de carpus uit. Dorsaal en volaar houdt het ongeveer in de mediaanlijn op.

4. Het naaesthesiegebied van de ramus cutaneus N. musculo cutanei neemt het
voorste deel van de mediale zijde in en strekt zich uit van de injectieplaats tot
aan het kogelgewricht, waar het in een dorsaal gelegen punt uitloopt.

5. Door gelijktijdige injectie van N. medianus, N. ulnaris en ramus cutaneus
nervi musculocutanei kan bij het paard een anaesthesie van de huid, pezen en
beenderen beneden de carpus worden verkregen.

Die Ursache der boden-bezw. zehenengen Stellung, unter Berücksichtlgnng der
dazugehörigen Hufkrankheiten, und der Beschlag. Schultz, Tierarztl. Rdsch. 1928,
No. 43, en No. 44, p. 779 en 799.

Volgens Schr. moet het iedereen opvallen, dat bijna alle paarden in Berlijn in
meerdere of mindere mate den toontrederstand vertoonen. Het is natuurlijk on-
denkbaar, dat deze steeds aangeboren zou zijn. Men kan trouwens waarnemen,
dat die afwijkende stand zich langzamerhand ontwikkelt bij van buiten de stad
ingevoerde paarden. Hieraan is veel te weinig aandacht geschonken. In het alge-
meen toch wordt die stand als aan zware trekpaarden eigen beschouwd.

Wanneer een paard een zwaren last uit den rusttoestand in beweging brengt,
plaatst het zijn beenen naar binnen om het zwaartepunt van het lichaam zooveel
mogelijk te ondersteunen. Bij herhaaldelijk aantrekken wordt de buitenste hoef-
helft dus geregeld meer belast dan de binnenste. Het gevolg hiervan zal zijn meer-
dere slijting van buitentak en buitenwand.

De hoefsmid heeft geleerd, dat ter plaatse waar het ijzer het meest is afgesleten
de hoefwand te lang is. Hij verkort den buitenwand dus nog meer en den reeds
scheef geloopen hoef wordt nog scheever gemaakt. Deze toontrederstand is dus
zuiver verkregen en wij zien dan ook geen noemenswaardige veranderingen aan
de beenderen, gewrichten en banden zooals bij de aangeboren afwijkingen.

De hoeven kunnen daarom in hun oorspronkelijken vorm worden teruggebracht,
waardoor de stand tevens in gunstigen zin wordt gewijzigd. Door het besnijden
moeten de ontstane hoogteverschillen worden opgeheven, de binnenwand moet
dus nauwer en steiler worden gemaakt (let op de voetas). In geen geval wordt
daar veel weggenomen waar de slijt\'ng het grootst blijkt te zijn.

De stem van een practicus-vleeschkeuringsambtenaar over het bacteriologisch
vleeschonderzoek. (Ein Beitrag zum Kapitel bakt. Fleischbeschau. - - § 29 der Aus-
führungsbestimmungen A zum Reichsfleischbeschaugesetz im neuen Entwurf- —
von Tierarzt Dr. Schels — Tierarztl. Rundschau — 1929, pg. 926).

Schels bespreekt de voorgestelde veranderingen van enkele paragraphen van
de ,,Ausführungsbestimmungen A" van de vleeschkeuringswet in Duitschlamd.
Volgens deze wijzigingen zouden voortaan alle noodslachtingen aan een bact. vleesch-
onderzoek moeten worden onderworpen. In verband met deze uitbreiding van het
bact. vleeschonderzoek stelt Schels de volgende vragen :

Is door de voorgestelde uitbreiding van het bact. vleeschonderzoek voldoende
waarborg aanwezig, dat het aantal vleeschvergiftigingen belangrijk zal afnemen?
Weegt de meerdere arbeid op tegen het te behalen succes? Is een dergelijke uit-
gebreide toepassing van het bact. vleeschonderzoek in de thans bestaande omstan-
digheden mogelijk?

Hij wijst daartoe op de theorie van M. Muller, betreffende het latent voorkomen
van de vleeschvergiftigers bij de slachtdieren, een theorie, die tegenwoordig niet
meer bestreden wordt en door tallooze waarnemingen is bevestigd geworden. Aan-
gehaald wordt het bekende geval, door Hopfengmtner, Keller en Berngruber
beschreven. Hierbij waren van de 14 dieren, waarbij een Gartnerinfectie werd aan-
getoond, slechts 6 klinisch waarneembaar ziek. De andere 8 dieren hadden noch
klinisch, noch pathologisch-anatomisch eenige afwijkingen, zouden dus bij de
keuring zonder twijfel goedgekeurd zijn geworden. Deze dieren bleken toch latent
besmet. Zelfs bij de meest uitgebreide en strenge voorschriften zouden deze dieren
niet bij de keuring zijn opgevallen. Een schifting der slachtdieren in ongevaarlijke,
gevaarlijke en hoogst gevaarlijke (ontsteking van darm, uier, navel, enz.) is derhalve
niet mogelijk. De paratyphus-enteritisinfectie vertoont in haar klinisch en patho-
logisch-anatomisch beeld alle overgangen van volkomen normaal tot ernstig ziek.

Het bact. vleeschonderzoek, zooals dat tegenwoordig wordt toegepast en uitge-
voerd, is z. i. te lang van duur en geelt geen voldoende zekerheid, ledereen zal wel
eens ondervonden hebben, hoe in de tweede 24 uur na de slachting de boer of eige-
naar van een noodslachting herhaaldelijk komt informeeren of de beslissing nog
niet gevallen is. Vooral bij opzending van materiaal moet men op een tijdverlies
rekenen van 48 uur, wat te lang is.

Verder geeft het bacteriologisch vleeschonderzoek geen zekerheid. Het is voor-
gekomen, wat Schels demonstreert met een door hem meegemaakt geval, dat
vleesch van een noodslachting frauduleus was gegeten, zonder dat eenig ziekte-
verschijnsel bij de betreffende personen was opgetreden, terwijl het bacteriolo-
gisch vleeschonderzoek een Gartnerinfectie aan het licht bracht Ook het omge-
keerde is voorgekomen, dat niettegenstaande een negatief bacteriologisch vleesch-
onderzoek een vleeschvergiftiging optrad.

Verder bespreekt Schels nog het v er antivoor delijkheidsvraagstuk. Bij elke voor-
komende vleeschvergiftiging wordt direct de betrokken dierenarts als de schuldige
aangewezen, terwijl dikwijls deze geheel vrij uitgaat. Zelfs bij toepassing van alle
voorzorgen en desbetreffende voorschriften kan een vleeschvergiftiging optreden.

Zoolang met absolute zekerheid niet alle vleeschvergiftigingen zijn op te sporen
en te voorkomen, stelt Schels voor, de volgende maatregelen te nemen :

1) Het publiceeren van alle bekende gegevens, de vleeschvergiftigingen betref-
fende. Het publiek er op te wijzen, dat men alleen door het nuttigen van goed
doorkookt vleesch zich kan vrijwaren voor een vleeschvergiftiging ; dat men vooral
voorzichtig moet zijn met gehakt, vrijbankvleesch en vleesch van noodslachtingen ;
dat men steeds alle vleesch zoo hygiënisch mogd jk moet bewaren en behandelen,
daar ook een infectie van het vleesch na de slachting mogelijk is.

2) Het moet aan het inzicht van den dierenarts worden overg -laten, in welke
gevallen een bacteriologisch vleeschonderzoek moet worden verricht. Iedere

dierenarts, die in de keuring werkzaam is, moet zich zooveel mogelijk op de hoogte
blijven stellen van de nieuwste onderzoekingen op dit gebied.

3) Wat betreft de behandeling van de noodslachtingen, moet er voor gezorgd
worden, dat het vleesch van dergelijke gevallen nooit in een slagerswinkel wordt
verkocht.

4) In de landelijke keuringsdiensten wil Schels uitsluitend de keuring door
dierenartsen laten verrichten, terwijl verder door een verzekeringssysteem de boeren
gedwongen moeten worden de in noodgeslachte dieren aan te geven voor de vleesch-
keuring. Daar in deze gevallen de schade door verzekering wordt gedekt, zullen de
eigenaars er eerder toe overgaan, dergelijke dieren aan te geven. De opbrengst
van de vernietigde dieren moet onder de leveranciers van de cadavers verdeeld
worden (dus een coöperatieve verwerking van noodslachtingen en gestorven dieren,
zooals bv. in den kring Breda alreeds geschiedt).

The more important poultry diseases. L van Es and H. M. Martin, Deparlmen
of animal palhology and hygiene.

Dit boekje schijnt mij bestemd voor dierenartsen, hoewel ik niet zeker weet met
welk doel het is geschreven. Men kan van meening verschillen over de vraag of
het gewenscht is groeiende wetenschap onder het bereik te brengen van lieden die
tot oordeelen ten slotte incompetent zijn, maar als men eenmaal het standpunt
inneemt dat het goed is leeken te ,,belehren" door ze wetenschappelijke verhan-
delingen in aangenamen vorm voor te zetten, dan nog lijkt mij dit werkje veel te
veel te geven. Het boekje is in ieder geval zoo, dat de dierenarts het als bron van
velerlei kennis kan gebruiken.

In de inleiding wordt gezegd dat in de laatste vijf en twintig jaren de pluimvee-
teelt in Nebraska (het gebied waarover de schrijvers ervaring hebben) zich in zoo
sterke mate heeft ontwikkeld als wel niemand ooit had kunnen droomen. In 1923
gaf het Department of Animal Pathology and Hygiene een overzicht over de tot
dat jaar waargenomen ziekten onder het pluimvee. Vergelijkt men de gegevens
van dat jaar met die van thans dan ziet men een belangrijke procentsgewijze uit-
breiding, wat met het vermeerderen van de dichtheid der pluimveepopulatie ook
alleszins te verwachten was. De toestand is thans zoo. dat krachtige maatregelen
tot beteugeling der ziekten moeten worden genomen, opdat de pluimveeteelt met
profijt zal kunnen worden uitgeoefend.

In het hoofdstuk over hygiene wordt o.a. de aandacht gevestigd op den opfok ;
men moet slechts broedeieren nemen van volkomen gezonde ouders, die ook overi-
gens krachtig en robust ontwikkeld zijn. Referent voelt dat inderdaad in dezen
raad een diepen ondergrond zit. Men vraagt zich wel eens af, als men den toestand
in ons eigen land beschouwt, waar hoe langer hoe meer groote ondernemingen ver-
rijzen, die zich ten doel stellen geweldige hoeveelheden broedeieren en vooral jonge
kuikens af te leveren : kan daar steeds aan den gebiedenden eisch worden voldaan,
dat de ouderdieren kerngezond en krachtig moeten zijn ? Is de vrees volkomen
ongerechtigd, dat de pluimveeteelt op den duur een gevoeügen knauw zou kunnen
krijgen door het stelsel, waarbij de progenituur voor het overgroote deel moet
worden verzekerd door inrichtingen met een zoodanige capaciteit dat het haast wel
ondenkbaar schijnt dat bij de ouderdieren de zoo gewenschte strenge selectie kan
worden toegepast ?

Een groot deel van het boekje is gewijd aan de ,,microbic disease", waaruit ik
de volgende zeer korte aanhaling doe.

De vogelcholera is misschien de eenige ziekte in Nebraska die niet aan uitbreiding
onderhevig is. I)e vogeltuberculose daarentegen breidt zich sterk uit.

Over snot (,,roup") wordt opgemerkt, dat de kennis hierover nog steeds gehieel
onvolledig blijft. Het is een verzamelnaam van aandoeningen der voorste lucht-
wegen met nevenholten. De goedaardige vorm verloopt met catarrhale ontstek ing
van het slijmvlies ; sommige vormen zijn veel kwaadaardiger en zouden bv. dijph-
terische snot genoemd kunnen worden.

Het geheele boekje beslaat 73 bladzijden en behandelt alle gewone vogelziekt.en,
inclusief endo- en ectoparasieten. Het bevat een aantal typische illustraties en
geeft een goed overzicht over den toestand van den pluimveestapel zoowel als o~ver
de huidige kennis der ziekten op zich zelf.

Door Prof. v. Oijen zijn richtlijnen aangegeven waarnaar, volgens zijn oordteel
onze maatschappij zich in de toekomst zal moeten ontwikkelen om voor alle leden
het meest? nut af te werpen.

Het spreekt van zelf dat de meeningen van verschillende leden over deze plannen
wel eenigszins zullen uiteenloopen, doch ik ben er van overtuigd dat het principe
in \'t algemeen met instemming begroet zal zijn.

Bij de steeds verder doorgevoerde specialisatie, is het voor één man niet meer
mogelijk het geheele gebied der diergeneeskunde zoodanig te beheerschen dat
zijn persoonlijk oordeel in kwesties over een bepaald onderdeel (buiten zijn spe-
ciaal gebied vallend) toonaangevend kan zijn. De instelling van groepen, als
tusschenschakel, voor verschillende onderdeelen lijkt mij daarom den juisten
weg om alle belangen het beste te behartigen.

Bovendien is het nauwer contact tusschen collega\'s, werkzaam op een speciaal
gebied, m.i. van buitengewone beteekenis In een afzonderlijke vergadering van
een bepaalde groep kan toch veel meer aandacht gewijd worden aan een speciaal
vraagstuk dan dit mogelijk is in een algemeene vergadering, waar vele leden aan-
wezig zijn die zich slechts zijdelings daarvoor interesseeren en bij een gede-
tailleerde uitwerking weinig belang hebben.

Als practisch voorbeeld zou ik kunnen noemen, een bespreking van het onder-
wijs door dierenartsen gegeven aan cursussen van rundveeteelt. Hoewel daarin
natuurlijk een zeer persoonlijk element ligt, meen ik toch dat een bespreking om
meer uniformiteit te verkrijgen, nuttig zou zijn. Een collega, werkzaam in de
vleeschkeuring zal in dit onderwerp al heel weinig belang stellen 1 De richting
waarin het onderzoek in de zootechniek zich bezig is te ontwikkelen, waarbij
meer aandacht geschonken wordt aan histologie en bio-chemie, zou ik als tweede
punt kunnen noemen. Zoo zullen er aan den anderen kant technische vraagstukken
uit de vleeschkeuring te noemen zijn waarover ook slechts een deel van onze leden
als geheel deskundig, kunnen meepraten.

De angst voor versnippering kan ik niet deelen, integendeel ; binnen de groepen
wordt de samenwerking grooter en de algemeene vergadering, waarin onderwerpen
van meer algemeenen aard worden behandeld, is er evenals tot nu toe, om het
contact tusschen de leden van verschillende groepen te behouden. Naar mijn
overtuiging zal dan ook de uitvoering van het plan ,,Prof v. Oijen" een verbetering
beteekenen. v. d. Plank.

Nu Prof. van Oijen de bespreking van zijn voorstel in ons Tijdschrift van i Janu-
ari 1.1. heeft ingeleid met de bedoeling ook de meening van anderen daaromtrent
te hooren, meen ik die gelegenheid te mogen benutten om mijn zienswijze op deze
wijze kenbaar te maken.

Zonder nu daarbij de bedoeling te hebben aan het optimisme, dat naar alle zijden
uit het artikel straalt, afbreuk te willen doen door een meer pessimistisch geluid,
meen ik toch, dat het niet verantwoord zou zijn laatstbedoeld geluid niet te laten
hooren, ten opzichte van hetgeen door Prof.van Oijen in zijn inleiding wordt
naar voren gebracht.

Het enthousiaste betoog van den schrijver, als inleiding tot zijn denkbeeld,
kan ik, voor zoover het betreft het meerdere aanzien van onze wetenschap en onzen
stand in het algemeen zeker deelen en met hem juich ik dit van harte toe. Evenzeer
ben ik het met Prof. van Oijen eens, dat zich in onze wetenschap en in tal van amb-
telijke functies zeker nog vele perspectieven openen.

Maar niet ben ik het met den schrijver eens, dat zich door al deze perspectieven
een ruim en vruchtbaar arbeidsveld opent, in dien zin, dat, zooals toch uit zijn
inleiding valt te concludeeren, daardoor in de toekomst nog tal van dierenartsen
van een goede plaats in de maatschappij vrijwel verzekerd zouden zijn en hier-
omtrent veroorloof ik mij een enkele opmerking.

De Vleeschkeuringswet, de Gezondheidsdiensten voor Vee en al de andere door
Prof. van Oijen genoemde gunstige factoren van de laatste jaren hebben er zeker
in ruime mate toe bijgedragen om aan een aantal dierenartsen een in maatschap-
pelijken zin goede plaats te geven, of, indien zij deze reeds hadden, daaraan meer
stevigheid te verleenen.

Maar deze functies zijn thans vrijwel alle bezet, een groote uitbreiding daarvan
is m i. niet te verwachten en wanneer wij de personeelsbezetting ervan wat nauw-
keuriger bezien, dan blijkt toch, dat deze grootendeels uit jongere, althans niet
tot de oude garde behoorende, dierenartsen bestaat. De uitzichten op promotie en
opschuiving zijn (men zie b.v. maar eens naar de Abattoir-Directeuren en Hoofden
van Keuringsdiensten en Gezondheidsdiensten voor Vee, enz.,) hier dus niet heel
groot en zeker niet beter dan in andere ambtelijke functies van een andere weten-
schappelijke opleiding.

Men zal het met mij eens zijn, dat uit de inleiding de conclusie valt te trekken ;
„Laat Uw zoon gerust de studie van dierenarts kiezen, want dan is hij van een
goede maatschappelijke positie verzekerd" en ondergeteekende meent, dat daar,
zoowel op het heden, als in de naaste toekomst, allerminst reden toe bestaat. Vooral
wanneer ik daarbij denk aan de toch zeker grootste categorie van beoefenaars van
onze wetenschap, n.l. de practici, kan ik die conclusie absoluut niet aanvaarden.

De door Prof. van Oijen in zijn inleiding genoemde aanwinsten, als equivalenten
voor de door de practici verloren gebieden, zijn er zeker, maar zijn die nu wer-
kelijk zoo hoog aan te slaan, als uit het betoog toch eigenlijk valt af te leiden ?
Zijn daartegenover niet eenige door den schrijver niet genoemde heel ongunstige
factoren te plaatsen, die m i. de genoemde aanwinsten absoluut te niet doen en waar-
van er zelfs één is, die bij een langer voortbestaan de beoefenaars van de klinische
diergeneeskunde ernstig zal bedreigen?

Wanneer men een enquête onder alle practici zou instellen, dan zou men van de
ouderen misschien minder ernstige klachten vernemen, maar van de jongeren en
vooral van de jongsten zal men zeker hooren : „Nu ja, ik heb een bestaan, maar
royaal is het niet !"

En wanneer men dan de reden daarvan zou nagaan, dan zijn deze verschillende,
als : de naar wij hopen spoedig voorbijgaande ongunstige oeconomische omstan-
digheden voor de veehouders — de meer van blij venden aard zijnde in veel grootere
mate dan voorheen toegepaste oeconomie in de bedrijven, in dien zin, dat de dieren,
die niet voldoen veel eerder uit het bedrijf worden verwijderd dan vroeger, toen er
langer mee werd gedokterd — de meer gezonde veestapels, dank zij de bestrijding

van tuberculose en andere besmettelijke veeziekten en betere hygiënische omstan-
digheden — maar vooral wordt als reden opgegeven, dat de kwakzalverij op dier-
geneeskundig gebied te ernstige afmetingen gaat aannemen. (Tegen dit laatste
euvel is wel wat te doen en dit behoeft dus niet van blijvenden aard te zijn, maar
voorloopig en zeker in de komende jaren bestaat deze oorzaak).

Terwijl b.v. voor eenige jaren in de provincie Friesland er vrijwel nog geen sprake
van was, dat leeken entten, begint dit verschijnsel in de laatste 2 jaren op wer-
kelijk onrustbarende wijze toe te nemen. Van enkele der jongere collega\'s vernam
ik, meermalen, dat zij haast geen varkens, geen pluimvee meer enten, maar dat
dit in hun praktijkgebieden zoo goed als uitsluitend door leeken, verloskundigen,
castreurs en zelfs slagers geschiedt, allen daartoe in de gelegenheid gesteld door
de ongehinderde instrooming in ons land van buitenlandsche entstoffen. F.en en
ander is trouwens te over bekend om er hier uitvoeriger bij stil te staan.

Het spijt mij, dat het zoo is, maar het is op grond van de door mij aangevoerde
redenen, dat er door de jongere collega\'s dikwijls zoo ernstig wordt geklaagd en nu
de toestand zoo is, kan ik, tot mijn spijt, het enthousiasme van Prof. van Oijen
in dit opzicht niet deelen. Integendeel ik kan niet anders doen dan de toekomst
voor de aanstaande dierenartsen allerminst rooskleurig achten.

Te meer meen ik daartoe het recht te hebben, wanneer ik ons jaarboekje (1930)
raadpleeg, want daaruit blijkt toch, dat de studiejaren III, IV en V met resp.
49, 30 en 19 a.s. dierenartsen vertegenwoordigd zijn, een m i. meer dan voldoend
aantal om alle door de normale opschuiving openkomende plaatsen en de even-
tueel nieuwe functies in de volgende jaren ruimschoots wel in dubbele mate te
bezetten.

Daar ook buitenstaanders ons Tijdschrift lezen en de inleiding naar mijne meening
voor personen, staande voor de beroepskeuze van hun zoons, vrijwel alle twijfel
buitensluit, meende ik het belichten van een andere zijde niet achterwege te mogen
laten.

Intusschen doen deze opmerkingen niets af aan de waarde van het denkbeeld
van Prof. van Oijen, om, nu er van sommige zijden blijkbaar wenschen en denk-
beelden worden gekoesterd, deze hier ter plaatse te bespreken en te trachten ze te
verwezenlijken of tot oplossing te brengen.

Komen wij thans tot dit voorstel, het denkbeeld tot instelling van groepscom-
missies, dan voert Prof. van Oijen als hoofdmotief voor de door hem noodig ge-
achte wijziging aan „Meer verdeeling van arbeid, want met den tegenwoordigen
gang van zaken bereikt men niet, dat contact wordt verkregen met die leden van
de Maats happij, die in het betrokken onderwerp meer dan gewoon belang stellen
en waardevolle adviezen kunnen geven "

En nu meen ik juist, dat met den tegenwoordigen gang van zaken in het Hoofd-
bestuur meer dan voldoende wordt gewaarborgd, dat met al die leden, die in het
betrokken onderwerp meer dan gewoon belang stellen contact wordt of ruimschoots
kan worden verkregen.

De afgevaardigden van de Afdeeiingen in het Hoofdbestuur vormen toch a.h.w.
de schakel tusschen het Hoofdbestuur en de Afdeeling en zij brengen bedoelde
aangelegenheden in de Afdeeling. Het spreekt van zelf, dat deze laatste in belang-
rijke aangelegenheden zich zal doen voorlichten door een daartoe benoemde com-
missie, waarin, zooals ook weder van zelf spreekt, de ter zake meest deskundige
leden en zeker ook de meer dan gewoon belangstellende leden zitting zullen hebben.
De afgevaardigden gaan dan met een gedocumenteerde opdracht naar het Hoofd-
bestuur terug.

Het ontgaat mij, waarom op deze wijze niet al de door Prof. van Oijen bedoelde
leden worden bereikt. Ik meen, dat dit trouwens de juiste gang van zaken in een
goed georganiseerde Maatschappij is, dat op deze wijze de bedoelde leden snel,
zonder kosten, zonder omslag en zonder versnippering van krachten te veroor-
zaken, worden bereikt.

de vraag naar voren : „Wie beschikt er over zooveel tijd als daarvoor noodig is?
Want werkelijk het door den schrijver zoo in enkele woorden opgesomde schrif-
telijke overleg met de meer dan gewoon belangstellende leden, het in kennis stellen
van alle leden der Maatschappij met de betrokken stukken (ook al geschiedt dit
via ons Tijdschrift), het beleggen van de vergaderingen, het advies uitbrengen,
enz. vragen aan die groepsleiders en -commissies een niet te onderschatten dosis
tijd en zooals hieronder zal blijken ook nog wat anders.

En waartoe dit alles, nu er toch eigenlijk m i. geen aanleiding toe is? Prof. van
Oijen geeft immers zelf aan, dat na het advies van de groepscommissie, nog de
Afdeelingen, de Algemeene vergadering, de ervoor in aanmerking komende auto-
riteiten, enz. aan het woord komen. De weg is dus een veel langere en meer omslach-
tige dan de tegenwoordige en voor sommige leden dus tevens een dubbele weg.

In zeer belangrijke zaken heeft het Hoofdbestuur bovendien zeker nooit een
beslissing genomen zonder advies in te winnen van ter zake speciale deskundigen
of commissies en nu dat in de praktijk dus reeds zoo is en bij mijn weten geen aan-
leiding heeft gegeven tot moeilijkheden, is het mij niet duidelijk waarom deze reeds
bestaande band moet worden uitgebreid op een meer omslachtige wijze. Want
er wordt aldus een schakel tusschengevoegd, die zeker omslachtiger werkt dan de
tegenwoordige handelwijze, maar bovendien toch ook een schakel, die geld zal
kosten. Wat zijn n.1. de kosten van die schakel en wie draagt die kosten? Moeten
de groepsleiders en -commissies en leden, die ter vergadering komen of worden
gevraagd, deze kosten zelf dragen of dienen die, wat m.i. er de logische conse-
quentie van zou zijn, door de Maatschappij te worden gedragen?

Bovendien dreigt er dan ook niet een te veel vergaderen en overleggen? Het
voordeel dat ik er in kan zien, is, dat die groepscommissies, als omvattende beter
het terrein van werkzaamheden, misschien zelf eerder met een voorstel komen
dan thans. Maar dit kan nu toch ook reeds plaats hebben door elk lid via zijn
Afdeeling.

Ik meen daarom ook, dat de Afdeelingen door die groepscommissies niet aan
belangrijkheid zullen winnen

Hoewel dit pas bij de uitwerking van het voorstel van Prof. van Oijen ter
sprake zou komen, meen ik toch reeds thans te moeten opmerken, dat omtrent
enkele der door den schrijver aangegeven groepen zeker nog de vraag onder de
oogen zal dienen te worden gezien of de belangen van die groepen niet op een
anderen, meer directen weg beter kunnen worden gediend en of deze wel in het
kader van onze Maatschappij zoo direct thuis hooren. Ik bedoel hiermede meer
speciaal de door Prof. van Oijen in de toekomst geziene groepen, als Algem.
Pathologie, Vergel Pathologie, Pathol. Anatomie, welke toch zeker niet zoo di-
rect in het kader van onderwerpen, waarop de Maatschappij zich heeft te bewegen
en waarvan zij de belangen heeft te behartigen, thuis behooren, want deze groepen
betreffen toch meer het Onderwijs. Als zoodanig behoort de behartiging daarvan
meer direct thuis bij Senaat, Faculteit en betrokken Hoogleeraren, dan bij de
Maatschappij.

Trouwens de weg ter behartiging van de belangen dezer groepen is thans immers
ook opengesteld en wanneer b.v. zooals Prof. van Oijen aangeeft, men ook op
post-universitair-onderwijs iets zou willen bereiken, is toch de meer omslachtige
weg via een groepscommissie niet noodig. Maar bovendien elk voorstel ter zake
van een Hoogleeraar aan het Hoofdbestuur gedaan, zal aldaar niet in den doofpot
worden gestopt. En ook een Afdeeling kan immers, wanneer daaraan behoefte
bestaat, een vervolgcursus aanvragen of desgewenscht zelf tot stand doen komen.
Misschien zie ik dit wel verkeerd, maar ik acht een zoo ver doorgevoerde specia-
liseering, als Prof. van Oijen zich voorstelt, niet de juiste en vraag mij af
of wij ons dan niet te veel van het groote geheel verwijderen en of de vrees niet
gewettigd is, dat dan te veel de belangen van die diverse onderdeelen worden
gezien, buiten het raam van de uitoefening der diergeneeskunde in haar vollen
omvang. Naar mijne meening bestaat dit gevaar bij den tegenwoordigen gang

van zaken niet en althans niet in die mate, als bij het voorstel van den schrijver.

Het is dan ook op grond van bovenstaande overwegingen, dat ik meen aan
den tegenwoordigen gang van zaken bij het Hoofdbestuur de voorkeur te moeten
blijven geven en dat ik de meening ben toegedaan, dat deze voldoende waarbcrgen
geeft om de beoogde verdieping en samenwerking ermee te bereiken. Wel gaan
mijn gedachten, ook door het artikel van Prof. van Oijen, steeds meer in de rich-
ting van een vast Secretariaat, n.1. in dien zin, dat deze functie wordt waargeno-
men door een permanenten, door de Maatschappij bezoldigden Secretaris, die dan
ook geen andere werkzaamheden verricht als de aan het Secretariaat verbondene
en daaraan dus al zijn beschikbaren tijd kan geven.

Reeds eerder heb ik in het Hoofdbestuur als mijn meening te kennen gegeven
dat het bezoldigde Secretariaat onze eerste toekomstzorg dient te zijn en onder-
geteekende ziet in dezen Secretaris een grooteren steun voor onze Maatschappij
en ook voor de door Prof. van Oijen beoogde doeleinden, dan de weg, die daartoe
door hem wordt aangegeven.

Op deze wijze meen ik ook, dat er meer kans bestaat, dat wij niet te veel in
tal van bijzondere groepsbelangen zullen afdalen zonder het groote geheel uit het
oog te verliezen of te verwaarloozen.

Aangezien ik het met Prof. van Oijen geheel eens ben, dat de werkzaamheden
van het Hoofdbestuur talrijk zijn (en deze zullen vermoedelijk nog talrijker worden,
na de aanneming der nieuwe Statuten en Reglement) acht ik het ook daarom
wenschelijk, dat zoo er iets in onze Maatschappij dient te worden gereorganiseerd,
het Secretariaat daarvoor het eerst in aanmerking komt.

Buitengewone Algemeene Vergadering der Maatschappij voor
Diergeneeskunde op Zaterdag, 18 April 1931, in Hotel des Pays
Bas te Utrecht, des namiddags om 2 uur.

3. Behandeling van het concept-Huishoudelijk Reglement, dat
de leden met een toelichting als aparte bijlage aan dit
nummer vinden toegevoegd.

Aldus opgemaakt in de vergadering van het Hoofdbestuur
op Zaterdag 31 Januari 1931. Dhont, Voorzitter.

Bij de ,.ingekomen stukken", die het Hoofdbestuur in zijn vergadering va.n
31 Jan. 1931 behandelde, behoorde ook een missive van de hand van prof. v/.n
Oijen, welker inhoud onder den titel „Toekomst" is geplaatst in het Tijdschnl\'t
voor Diergeneeskunde.

Aangezien deze publicatie wellicht in vergaderingen van Bijzondere Afdeeüngen
een punt van bespreking zal uitmaken bij de behandeling van het concept Huis-

houdelijk Reglement (zie dit nummer van ons Tijdschrift) stelt het Hoofdbestuur
er prijs op zijn meening hieromtrent kenbaar te maken.

De hoofdzaak is te zoeken in de permanente aanwezigheid van ,,groepscommis-
sies voor de beoefening der diverse onderdeelen der diergeneeskunde" over welker
adviezen het Hoofdbestuur ten allen tijde zal kunnen beschikken als afkomstig
van speciale deskundigen of speciale belanghebbenden. Van het nut, dat hierin
voor een vlotte en afdoende behandeling van verschillende aangelegenheden kan
zijn gelegen, is het Hoofdbestuur overtuigd. Het meent evenwel, dat voor het
instellen en werken van dergelijke commissies in de artikelen 2, 3 en 4 van het
concept-Huishoudelijk Reglement de gelegenheid in voldoende mate gegeven
wordt. Om die redenen is er van afgezien art. 2, 3 en 48 te wijzigen in den zin
als door prof. van Oijen voorgesteld.

Niettemin besloot het Hoofdbestuur tot het instellen van bovenbedoelde com-
missies, welker benoeming, samenstelling en opdracht binnen afzienbaren tijd, na
de behandeling van het concept-Huishoudelijk Reglement door de Buitengewone
Algemeene Vergadering, kan worden tegemoet gezien.

Ondergeteekende heeft de eer ter kennis van de leden der Algemeene Afdeeling
te brengen, dat binnen enke 3 dagen na het verschijnen van deze aflevering de
kwitanties ter inning van de contributie over het jaar 1931 zullen worden aange-
boden.

In verband hiermede wordt in herinnering gebracht, dat ingevolge besluit van
de jongste gewone Algemeene Vergadering de contributie voor de leden in Neder-
land / 24.— en die voor de overige f 20. - bedraagt.

Het afgeloopen jaar was voor de afdeeling een goed jaar, zooals Collega C. Ten-
haeff, de voorzitter, in zijn openingswoord constateerde. Er bestond een opgewekt
medeleven van de leden in de afdeelingsaangelegenheden ; belangrijke besluiten
inzake de tarieven kwamen tot stand ; geen leden ontvielen ons door den dood.

Collega Kingma bracht, als afgevaardigde, verslag uit over de Buitengewone
Algemeene Vergadering te Utrecht. Men kon zich moeilijk onttrekken aan de ge-
dachte, dat deze vergadering voor hem een desillusie is geweest. Bij zijn mededee-
lingen nam de afdeeling met bevreemding kennis van het merkwaardige standpunt
dat men hier en daar ten aanzien van Bindende Besluiten en daarmede overeen-
komende begrippen schijnt in te nemen. De indruk werd gevestigd, dat men in be-
paalde afdeelingen en in sommige groepen angstig is, zich vrijwillig in een zelf
gemaakt gareel te spannen, en men behoeft toch waarlijk niet bij uitstek scherp-
zinnig te zijn om in te zien, dat zulks de eenige manier is om het moeizaam opge-
bouwde ambt van dierenarts te beschermen tegen allerlei getorn, dat steeds dui-
delijker waarneembaar wordt, en waardoor op den duur de Staat zoowel als de
Diergeneeskundige Stand in hooge mate zullen worden geschaad.

Wij hier in Friesland voelen ook wel ter dege, dat bij eventueel te nemen Bin-
dende Besluiten of Collectieve Overeenkomsten zich moeilijkheden zullen voor-
doen. Maar ten slotte stemt de afdeeling toch in met de woorden door ons Hoofd-
bestuurslid, Collega Santema, indertijd geuit: ,,Wij in Friesland wenschen het
allerbeste", en dat zal alleen kunnen als men zich als het noodig is, een opoffering
wil getroosten.

Trouwens wie thuis is in de geschiedenis der Friesche tuberculose-bestrijding
zal erkennen, dat instellingen als Collectieve Overeenkomsten van overwegend groot
nut kunnen zijn.

Houdt, zoo vroeg men, de waargenomen weifelende houding misschien verband
met gewaande moeilijkheden bij het benoemen van den Centralen Raad ; vreest
men dat de aan diens leden te stellen eischen gaan boven de in werkelijkheid be-
reikbare? Men idealiseere in dezen niet te veel ; in de afdeeling Friesland is men van
meening dat een dergelijk Honorair College, dat practisch voldoende hoog staat
om de haar (overigens waarschijnlijk slechts bij uitzondering) gevraagde uitspraken
te doen, ongetwijfeld zal kunnen worden gevormd. En zeker acht men in strijd
met de waardigheid van dit College, en met het principe van Bindende Besluiten,
de uitgesproken gedachte om boven den Centralen Raad nog een beroepsmogelijk-
heid open te stellen.

Als nieuwe leden der Afdeeling traden toe de collega\'s : A. de Boer te Noord-
wolde, J. Bosma te Leeuwarden ; Dr. H. Hofkamp te Scherpenzeel, en P. Sjollema
te Huizum.

De Bestuursleden : S. Kingma, Ondervoorzitter (niet herkiesbaar) en W. Oos-
tenburg (stelde zich niet weer herkiesbaar) traden af ; voor hen werden benoemd
resp. H. Wigersma te St. Anna Parochie en E. W. de Jong te Akkrum. De Voor-
zitter wijdde waardeerende woorden aan de beide scheidende Bestuursleden, voor
de prettige samenwerking en den arbeid door hen voor de afdeeling verricht.

Na de pauze spraken H. Hofstra over de chemotherapie van de Colibacillose
bij kalveren en A. H. Veenbaas over Simultaan-enting bij varkenspest en Try-
paanblauw-inspuitingen als therapeuticum bij Runderabortus; deze bijdragen
zullen uitvoerig worden gepubliceerd. Na beide inleidingen volgde een zeer geani-
meerde discussie.

Verder werden besprekingen gevoerd over een in den zomer te organiseeren
Zuiderzeetocht. Twee jaar geleden werd een dergelijke tocht gedaan naar Corn-
werderzand en Wieringen ; deze is zoo goed bevallen, dat een reprise gewenscht
schijnt.

Bij de rondvraag demonstreerden de Collega\'s Terpstra, Veenbaas en Swier-
stra een aantal organen van een schaap dat lijdende was geweest aan tuberculose.
Dit schaap werd door Collega Terpstra aangetroffen in een boerderij waar alle
runderen (een zestigtal) positief reageerden en waar klinisch nooit een aan open
tuberculose lijdend rund werd gevonden. Zeer merkwaardig waren de longen van
dit schaap ; er in werden groote cavernes gezien, wat naar ervaringen van velen
en volgens de literatuur eigenlijk nooit voorkomt. Een uitstrijkje uit de detritus
in de cavernes gaf een beeld, met een enorm groote hoeveelheid tubercelbacillen.
De vraag is gewettigd of dit schaap bij de uitbreiding van de tuberculose onder
het rundvee van den eigenaar een rol heeft gespeeld.

Het door de Afdeeling vastgestelde minimumtarief was op 1 Januari 1931 on-
derteekend door de Collega\'s :

R. de Boer, S. Broersma, J. M. Dijkstra, K. Edel, J. Feddema, K. Frik,
H. ten Have, G. Heeringa, Y. Heida, A. J Hibma, H. Hofstra, J Huizenga,
E. W. de Jong, J. J. de Jong, S. Kingma, J. v. d. Kooi, R. Kooistra, B. F.
Koopmans, K. v. d. Laan, O. Mulder, Dr. J. Nauta, W. Oostenburg, H. Post-
ma, J. K. Postma, F. Roders, D. Rijpkema, S. Santema, J. Siebenga, G. Terp-
stra, L. P. de Vries, Dr. J. Westra, H. Wigersma en J. Zantinga.

W. de Boer, H. Eggink, J. Groenewold, S. Haagsma, A. Hibma (Terschelling),
S. H. Schaap, S. P. Schaap, B. de Vries, P. de Vries, H. Ymker.

Afd. Groningen—Drenthe. Vergadering van 10 Januari j.1. Aanwezig 26 leden
en 3 gasten.

Ingekomen een open brief van het bestuur der Groninger Maatij. v. Landbouw
niet verzoek aan apothekers, dierenartsen enz, om, in verband met de malaise op
landbouwgebied, ten opzichte van de tarieven daarmee rekening te willen houden.

Na eenige bespreking was de conclusie dat, alhoewel de klacht wel geen aanlei-
ding zou geven tot een algeheele tarievenverlaging, zeer zeker individueel wel hier
en daar reductie zou worden toegepast.

De secretaris bracht het jaarverslag uit en de penningmeester deed rekening en
verantwoording. Het batig saldo in kas bedroeg / 65.21. De contributie werd be-
paald op f 27.—.

Dr. J. Staal werd herbenoemd als voorzitter en 4 nieuwe leden : G. Geertsema
te Borger, N. Mulder te Noordbroek, P. Nieuwenhout te Ruinen en Dr. E.
Vroom te Groningen werden aangenomen. Dr. C. j . G. v. d. Kamp bracht verslag
uit van het verhandelde ter algem. vergadering van 29 Nov. j.1.

Hierna werden de Tutocain- en Hypophysin-film vertoond waarbij de heer
v. d. Kooi eenige toelichting gaf.

De Inspecteur v. d. V. A. K.-dienst, de Heer W.ten Hoopen hielden een causerie
over ,,de Veewet in de praktijk¹\' en gaf daarbij aan praktici en den plv. Inspecteurs
menig nuttige wenk omtrent de toepassing van bedoelde wet.

Bij rondvraag werd er op gewezen dat een agent der firma Koudijs in voeder-
artikelen te Rotterdam, zich bezig houdt met het enten van kippen. Werd besloten
zich tot die firma te wenden met de vraag of haar deze handeling bekend is en even-
tueel hare goedkeuring wegdraagt ?

Verder ontspon zich een levendige bespreking over de Belgische entstoffen.
Een der leden maakte de opmerking dat de firma Brocades en Stheeman groote
hoeveelheden tegelijk aan een adres in Belgic zendt. Gevraagd werd of het ver-
moeden gewettigd is dat deze entstof aan leekenadressen in Nederand terug-
komt? In verband hiermee werd nogmaals gewezen op de wensclielijkheid, zooveel
mogelijk fleschjes buitenlandsche entstoffen met etiquet naar Utrecht te zenden,
ten einde zooveel mogelijk de bronnen op te sporen van waar deze entstoffen in
den handel worden gebracht.

In de ie vergadering van dit jaar heerschte een opgewekte geest en zij werd be-
sloten met een gemeenschappelijken maaltijd waaraan 17 collega\'s deelnamen.

Er werden 4 gewone- en 1 buitengewone vergadering gehouden, de laatste speci-
aal voor de behandeling van vraagpunten en demonstraties op diergeneeskundig
gebied. Het getal der ter vergadering aanwezige leden was bevredigend en wisselde
af van 27 34. Een verblijdend verschijnsel is dat het bezoek der jongere leden
stijgt, waartegenover het bedroevende feit staat : de chronische absentie van som-
mige der oudere leden. Mogen zij in een volgend vereenigingsjaar hun starheid
overwinnen. Laten zij bedenken,dat er ter wille van de stands — dus ook hunne —
belangen standsverplichtingen bestaan, waaraan wij getrouw moeten blijven,
zoolang wij daartoe maar eenigszins in staat zijn en waaraan wij naar ons beste
weten en kunnen, collegiaal moeten samenwerken in den geest der statuten onzer
Maatschappij. Een getrouw bezoek aan de afdeelingsbijeenkomsten is daartoe een
stap in de goede richting.

Het initiatief tot het behandelen van wetenschappelijke onderwerpen is in onze
afdeeling sterk vooruitgaande, zoodat bijna in iedere bijeenkomst de stof over den
beschikbaren tijd domineerde en als gevolg daarvan voor het optreden van die-
renartsen buiten de afdeeling weinig gelegenheid bestond. Slechts eenmaal in dit
vereenigingsjaar, mochten wij het voorrecht hebben een collega uit de N.-Holland-
sche afdeeling, n.1. de heer K. Schuijtemaker te Houwert, belangeloos voor ons
te zien optreden, ter behandeling van het vraagstuk der tuberculose-bestrijding
onder het rundvee. Verder werden door de leden voordrachten en inleidingen ge-

houden over de volgende onderwerpen : Septische en gangreneuse mastitis bij het
rund (J. Bosma) ; doodsoorzaak bij jonge runderen (D. R. Vink) ; doorsnijden
van de diepe pees bij kalveren (demonstratie Dr. J. Staal) ; wegneming van voor-
en achterbeenen zonder losmaken der huid (demonstratie : J. Bruijel) ; het kan-
kervraagstuk (J. Bosma) ; de taak der dierenartsen ten opzichte van den gezond-
heidsdienst (Dr. J. Staal) ; Streptococcen en uieronderzoek (L v. Bergen) ; af-
levering van vergiften door dierenartsen (H. Venema) ; Oedeem bij het rund (J.
Bruijel) ; stricturen in het tepelkanaal (J. Bruijel). Nog eenige onderwerpen,
bij rondvraag te berde gebracht, ondergingen een min of meer uitvoerige bespreking
zooais : konijnenziekten, antipyrine bij metritiden, leerstof der dierenartsen op
curcussen voor pluimveehouders, zoutvergiftiging, honorarium voor kippenen-
tingen en bloed aftappen, tenatraciet tegen distomatose bij het rund, doorgezakte
druifpitten als koopvernietigend gebrek, enz.

Tweemaal werd een commissie benoemd, ten ie ten behoeve van de uniforme
prijsregeling der tuberculinaties (L. van Bergen, Luitjens en Dr. Staal) en ten
2e. ter bestudeering en adviseering van het concept-huishoudelijk reglement (Dr.
R. Bergsma, K. Huizinga en Dr. C J. G. v. d. Kamp).

De landelijke zomervergadering met na afloop : diner met dames, werd dit jaar
vervangen door een bezoek aan de Zuiderzeewerken met dames en in gezelschap
van twee Duitsche collega\'s, de heeren Houtrouw en Buseman.

Drie leden der afdeeling : de heeren Dr. J. van Dorssen, M. B. ten Have en
H. R. Rentema mochten dit jaar hun 40-jarig ambtsjubileum herdenken ; alleen
eerstgenoemde aanvaardde de uitnoodiging, bij die gelegenheid de gast der afdeeling
aan den feestmaaltijd te zijn.

Het lid der algemeene afdeeling e. J. Dommerhold sloot zich bij onze afdeeling
aan, terwijl wegens overgang naar andere afdeelingen wij de leden Dr. W. C. Ros-
malen, G. C. de Boer, J. Bosma en B. Jonker moesten afschrijven, zoodat het
ledental op 31 December 1930, 62 bedroeg.

Dat conserven in het algemeen, mits zij goed zijn bereid, zeer lang houdbaar
zijn, is weer eens gebleken toen men de overblijfselen van de expeditie van den
pool reiziger Andrée heeft gevonden. Deze expeditie had in 1897 vleeschconserven
mede genomen, die in Chemnitz door den conservenfabrikant Kickelhayn waren
gefabriceerd. Een deel van de meegenomen voorraad is reeds vroeger in een aan-
gelegd depót gevonden : een kist daarvan aan den fabrikant teruggestuurd en
daarna zelfs tot over den aequator verzonden, zonder dat men er eenige afwijkingen
aan kon bespeuren.

Ook nu is een aantal stuks blikconserven gevonden en deze waren, dus zelfs na
33 jaar bewaren, nog uitstekend van kwaliteit.

Blijkens de mededeeling van de Pruisische regeering van 27 Dec. 1930, bedroeg
op dat oogenblik het aantal slachthuizen in Pruisen 394. Het grootste aanta\'
vindt men in het district Arnsberg met 30 stuks, de districten Dusseldorf en Kö-
nigsberg met ieder 27, en het district Breslau met 26 stuks. Het geringste aantal
vindt men in de provincie Hannover (5 districten met totaal 25 slachthuizen) er
Sleeswijk (5 stuks). De provincie\'s Oost-Pruisen, Rijnland en Silezië hebben res-
pectievelijk 65. 61 en 60 slachthuizen.

Op de agenda der 13e jaarvergadering der Ned. R.K. Hanzebond van Slagers-
patroons komen eenige voorstellen voor, welke verschillende bezwaren omvatten,
van slagerszijde tegen de vleeschkeuringswet geopperd.

Zoo vraagt de afd. Breda er bij de regeering of andere bevoegde lichamen of
personen op aan te dringen de ,,Proeve van Wet" van den Heer Meier te Breda,
zoo spoedig mogelijk in behandeling te nemen, m.a.w. men wil zoo spoedig mogelijk
een rijksuitvoering der vleeschkeuringswet, waardoor een uniforme keuring over het
geheele land zou worden verkregen.

De afd. \'s Hertogenbosch stelt voor, alles in het werk te stellen om de uitpon-
derif, vooral op het platte land, tegen te gaan. Gewezen wordt o.m. op een veroor-
deeling, welke volgde na het opmaken van een proces-verbaal.

De afd. Rotterdam wil, dat er bij de regeering op wordt aangedrongen tot ver-
ruiming van het meelpercentage iti de worstsoorten. De praktijk zou h.i. reeds duidelijk
hebben doen uitkomen dat door het voorschrijven van een maximum percentage
van 4% meel vele gangbare worstsoorten van goede kwaliteit van de markt zijn
verdrongen.

Eveneens wil zij actie voeren tot wijziging van het vleeschwarenbesluit, waardoor
het gebruik van kleurstoffen en van een beperkte hoeveelheid water in gekookte vleesch-
waren zou worden toegelaten.

Tenslotte zou zij met kracht er bij de regeering op willen aandringen dat de
isthen, welke volgens de vleeschkeuringswet gelden voor slagerswinkels ook van
toepassing worden verklaard voor de vleeschwarenwinkels.
Fransche maatregelen op den invoer van varkvnsvleesch.

De Eransche regeering heeft plotseling, zonder eenigen overgangstermijn, op
advies van den Min. van Landbouw, een maatregel ingesteld, waarbij alle invoeren
van varkensvleesch voortaan vergezeld moeten zijn van een gezondheidscertificaat,
afgegeven door een Rijksveearts, waarin met name verklaard wordt, dat het on-
derzochte dier vrij is van trichinen. Ditzelfde geldt voor alle andere invoeren van
gezouten varkensvleesch en rauwe worstsoorten van allerlei aard. Bovendien
moeten bij invoer in halve varkens, zooals meestal geschiedt, de groote organen
nog aan de geslachte dieren, of aan een der helften vastzitten. In den bijbehoorenden
tekst wordt uiteengezet dat het gcwenscht geacht wordt, een waarborg in te voeren,
die op 2 Aug. 1914, wegens de toenma\'ige tijdsomstandigheden, is ingetrokken
geworden.

Hoewel in ons land trichinosis bij varkens niet voorkomt en er gewoonlijk geen
onderzoek op trichine plaats vindt, treft deze Fransche maatregel in het algemeen
ook den invoer uit ons land. De export-vleeschkeuringsdienst is dan ook al doende
om op het trichinenvrij zijn van onze varkens te wijzen en zoo mogelijk ons land
van deze bepalingen uitgezonderd te krijgen. Blijft Frankrijk op zijn stuk staan,
dan zal onze vleeschexportkeuringsdienst moeten overgaan tot het instellen van
een onderzoek op trichinen, wat een groote uitbreiding van den dienst zou mee-
brengen, zonder dat zulks eenig practisch nut heeft
Over de mogelijkheid tot herkeuring.

In den ,,Vee- en Vleeschhandel" van 23 Jan. j.1. komt, onder bovengenoemden
titel, een zeer lezenswaardig artikel voor, waarin wordt gewezen op de groote
chaos, welkeer in het algemeen bij het herkeuringsvraagstuk bestaat. Het onder-
staande is hieraan ontleend.

Art. 13 der vleeschkeuringswet bepaalt o,a. dat de eigenaar, houder of hoeder
van een slachtdier in geval van voorwaardelijke vergunning tot slachten en de
eigenaar van het geslachte dier, ingeval van voorwaardelijke goedkeuring of van
afkeuring van het vleesch, een herkeuring kan vorderen op kosten van ongelijk.

Dat is alles ; hoe, waar, en bij wien de herkeuring moet worden aangevraagd,
wie de herkeuring moet verrichten, daarover laat de wet ons in het duister. Het
is niet geregeld en deze kwestie blijft dus onder de gemeentebevoegdheid ressor-
teeren. Slechts art. 18, h, bepaalt, dat bij algemeenen maatregel van bestuur

bepaald zal worden de termijn, binnen welke een herkeuring moet worden aan-
gevraagd .

In art. 53 van het Koninkl. Besluit van 5 Juni 1920 vindt men nadere voorschrif-
ten. Zoo moet een herkeuring van vleesch, uitgezonderd organen en deelen worden
aangevraagd binnen 12 uren na de eerste keuring, terwijl herkeuring van organen
en deelen binnen 2 uur na de eerste keuring moet worden aangevraagd. B\'J een
dergelijke vage regeling blijven er nog tal van vragen.

Allereerst dient te worden opgemerkt, dat de wet herkeuring op vordering
erkent. De wetgever heeft dus rekening willen houden met de mogelijkheid, dat
de keuringsveeartsen en ander keurend personeel foutieve beslissingen kunnen
nemen ten nadeele van den eigenaar en dat voor zoo\'n foutieve beslissing herstel
mogelijk moet zijn. Zóó ver wilde de Wet gaan dat de benadeelde, of degeen die
vermeende benadeelde te zijn, een tweede keuring kan vorderen. Maar naast de
erkentelijkheid, den wetgever verschuldigd voor een dergelijk standpunt, moet
men hem het verwijt maken, nagelaten te hebben waarborgen te hebben gegeven
voor een volledige rechtszekerheid, door de noodige bepalingen te geven volgens
welke een herkeuring moet plaats hebben.

Nu is, aldus schrijver, alles zoo onvolledig geregeld, dat volgens de wet zelfs
herkeuring geweigerd kan worden. Aangehaald wordt het bekende Haarlemsche
geval, waarbij, bij afkeuring na invoer, den betrokkene herkeuring geweigerd is,
welk standpunt van den Haarlemschen keuringsdienst door de Inspectie werd
gedeeld, daar in dat geval geen herkeuring mogelijk was. Mocht onverhoopt de
loopende procedure eindigen in het nadeel van den betrokken vleesch grossier
dan wordt het toch wel hoog tijd, dat ook bij zoo\'n tweede keuring van een slacht-
dier het recht op herkeuring blijft bestaan.

Daar de wet alleen in art. 53 van het Koninkl. Besluit den tijd aangeeft binnen
welken herkeuring mag worden aangevraagd, heeft men een groot aantal gemeen-
telijke regelingen gekregen, die weer van elkaar verschillen, terwijl er zelfs gemeen-
ten moeten zijn, die geen regeling hebben voor herkeuring.

Zoo zijn er plaatsen, waar de herkeuring geschiedt door een keuringsveearts
van den zelfden dienst, b.v. door den directeur van het slachthuis, als de eerste
keuring geschiedde door den adj. directeur. Elders mag de eigenaar mede een keu-
ringsveearts aanwijzen en de gemeente een tweede. Ook komt het voor dat de
eigenaar een keuringsveearts aanwijst, dat de slachthuisdirecteur wordt aangewezen,
welke beiden met dengene, die de afkeuring uitsprak, overkeuren. Er zijn gemeenten,
die met de herkeuring het hoofd van den naburigen keuringsdienst belasten en
omgekeerd, zoodat twee man steeds eikaars herkeuringen behandelen. Al dergelijke
regelingen geven geen rechtszekerheid

Betere, vollediger voorschriften zijn dus gewenscht, hetzij bij de Wet of bij
Aigemeene Maatregel van Bestuur.

Ook over den termijn van 12 uur valt wat te zeggen. Als \'s morgens om half negen
een afkeuring plaats vindt en de eigenaar wil om 7 uur \'s avonds een herkeuring
in een abattoirplaats aanvragen, dan is hij binnen den termijn van 12 uur, maar
waar kan hij zich vervoegen? Nog ongunstiger wordt de zaak, als \'s middags 0111
4 uur een uitspraak plaats vindt, daar dan, bij sluiting van het slachthuis om 5
uur, de termijn practisch gereduceerd wordt van 12 uur tot één uur.

Een ander punt bij de herkeuring is de zorgvuldigheid waarmee het afgekeurde
vleesch in eerste instantie moet worden behandeld. Een afgekeurd orgaan wordt
direct in vele gevallen in een bak met onrein materiaal geworpen, zoodat bij een
herkeuringsaanvraag de lever b.v. reeds ongeschikt voor consumptie is geworden.
In Haarlem komt het, aldus schrijver, voor dat afgekeurde dieren direct naar
een lokaal worden gebracht, dat bestemd is voor afgekeurd vleesch en aldaar
met creoline worden overgoten. In dat lokaal iseen atmosfeer van creoline en het
gevaar is niet denkbeeldig, dat een afgekeurd rund dat daar 12 uur, in afwachting
van een mogelijke herkeuringsaanvraag, hangt, naar creoline gaat ruiken.

gebruik gemaakt, wat een bewijs is, dat, in het algemeen, men vertrouwen stelt
in de keuringsdiensten en de overtuiging bestaat dat niet dan uit noodzaak wordt
afgekeurd.

Maar, als herkeuring gevorderd wordt, moet de herkeuring geheel onpartijdig
geschieden. Het keuringsregulatief schijnt ruimte over te laten voor meenings-
verschil, waardoor de mogelijkheid tot herkeuring mede gewettigd is.

Wil men, wat thans in de wet omtrent herkeuring is vastgelegd, een regeling
noemen, dan is deze regeling zoowel onvolledig als onvoldoende.

In Giingen in Polen zal, naar een bericht in de Duitsche Landw. Geflügelzeitung
van 1930, No. 6, met den bouw van een groot pluimveeslachthuis worden begonnen,
waarin alle voor export bestemde kippen geslacht en gesorteerd zullen worden.

De afmetingen van dit slachthuis zijn zoo genomen, dat men dagelijks een
5000—10.000 stuks pluimvee zal kunnen verwerken.

Een verzoek om georganiseerd overleg inzake de exploitatie van het openbare
slachthuis te \'s-Hertogenbosch.

Een tweetal slagersvereenigingen hebben den raad van \'s-Hertogenbosch een
verzoekschrift aangeboden, waarin zij verzoeken, het mogelijk te maken dat
wordt ingesteld een Raads-Commissie, die, in overleg met de organisatie\'s van
de slagerspatroons, voorkomende aangelegenheden betreffende het beheer van het
openbaar slachthuis, in georganiseerd overleg tusschen gemeentebestuur en slagers-
organisatie\'s kan behandelen.

In de daarbij gevoegde toelichting wordt medegedeeld, dat in zeer veel gemeen-
ten reeds een z.g. georganiseerd overleg in personeele- en ambtenaarsaangelegen-
heden bestaat. Op dezelfde gronden, waarop georganiseerd overleg ten opzichte
van personeel in overheidsdiensten wordt ingevoerd, komt het adressanten voor,
dat ook het slagersbedrijf een bepaalde aanspraak kan maken om in georganiseerd
overleg de te treffen regelingen op een openbaar slachthuis, welke zoo ten nauwste
met het slagersbedrijf in verband staan, tot een goed resultaat te brengen. Vooral
is van belang een zoo economisch mogelijke uitvoering van den abattoirdienst,
daar het slagersbedrijf geheel en al de kosten der exploitatie van een slachthuis
moet opbrengen.

Een poging tot verlaging van het salaris van een practiseerend veearts-hoofd
van dienst.

Nu en dan wordt er door een gemeenteraad een poging gedaan om te beknibbelen
op het salaris van een practiseerend veearts-hoofd van dienst. Tot dusver, voor
zoover bekend, zonder resultaat In het „Maandblad van de Inrichting voor Ge-
meente-Administratie\'\' van Febr 1930 vond ik de volgende poging vermeld.

De directeuren van den vleeschkeuringsdienst van de gemeenten Zevenbergen,
Hooge- en Lage Zwaluwe was in 1922 benoemd op een wedde van f 2500.— / 3000.
onder bepaling, dat de salarissen van het personeel van den dienst ieder jaar aan
wijziging onderworpen kon worden, indien de finantieele toestand van het bedrijf
zou verminderen. Hoewel het aantal slachtingen nagenoeg geen wijziging had
ondergaan, adviseerde de commissie voor den dienst, het salaris te verminderen
op / 2000.— f 2500.—, met een kindertoeslag van 3 % voor ieder kind.

De raad van Hooge- en Lage Zwaluwe vereenigden zich met dit adres. De raad
van Zevenbergen ging verder en bepaalde het salaris op ƒ1500.—, waaronder
ook begrepen vergoeding voor reiskosten, zonder eenige verdere emolumenten.
De zekerheidsstelling werd bepaald op f 2000.— De raad oordeelde dat de werk-
zaamheden, aan den dienst verbonden, niet zoo groot zijn ; dat de gemeente er
niet royaal voorstaat ; dat de levensstandaard aanmerkelijk is gedaald en dat
de functionaris nog de nevenbetrekking van dierenarts bekleedt.

Gedep. Staten van N. Brabant keurden echter het besluit niet goed, omdat de
inkomsten van den dienst niet zijn gewijzigd; een salarisvermindering van / 1000.—
/ 1500.— in de tegenwoordige omstandigheden niet te rechtvaardigen is en boven-
dien een ernstig gevaar oplevert voor een goede uitoefening van den dienst.

Bii Koninkl. Besluit van 13 Dec. 1930, No. 23, is het beroep van den raad on-
gegrond verklaard, omdat op grond van het advies van den inspecteur van de
volksgezondheid moet worden aangenomen, dat een bezoldiging van / 1500.—
\'s jaars zonder vergoeding van vervoerkosten voor het hoofd van den vleesch-
keuringsdienst te Zevenbergen te laag is te achten en niet is in het belang van een
goede uitoefening van den dienst.

De gemeenteraad van Tiel besloot tot het oprichten van een openbaar slacht
huis met koelinrichting, waarvoor burgemeester en wethouders een crediet van
/ 136.900 werd verleend. de Graaf.

Het wordt aan alle nederlandsche dierenartsen toegezonden ; hetgeen een uit-
gebreide bespreking in ons tijdschrift onnoodig maakt.

Alleen van het algemeen gedeelte zullen wij eenige gedeelten in extenso overnemen.
In 1929 werd het 25-jarig bestaan der inrichting, onder veel belangstelling, her-
dacht ; de directeur Dr. Lourens werd benoemd tot Ridder in de Orde van den
Nederlandschen Leeuw.

Voor de stichting van de nieuwe gebouwen der Rijksseruminrichting stelde de
stad Rotterdam grond ter beschikking. De nieuwe inrichting zal in 1930 voltooid
worden.

In 1929 werd afgeleverd 9500 K.G. serum en voor 400.000 dieren entstof ; 12 L.
reincultuur van melkzuurbacteriën ; 1177 L. bestrijdingsmiddelen tegen ratten en
muizen.

Fr werden 166.671 onderzoekingen verricht en wel : onderzoekingen van cada-
vers, organen enz. 4793 ; op tubersulose en paratuberculose 3498 ; immuniteits
onderzoekingen 155.027; water onderzoekingen 58; onderzoek op hondsdolheid
10 ; lactologiese onderzoekingen 2409 ; onderzoek op bijenziekten 60 ; scheikundige
onderzoekingen 816.

Bij onderzoekingen naar de drie virus-typen van mond- en klauwzeer op ver-
schillende plaatsen werd slechts stam A (Vallée) gevonden. Vlekziekte (varkens)
kwam minder voor dan andere jaren en meestal niet kwaadaardig. Soms ont-
stond na enting onvoldoende immuniteit. In die streken moet men 8—10 dagen
na de simultaan-enting 1 c.c. cultuur inspuiten.

Tegen enzoötiese biggensterfte in sommige streken, waarbij in verschillende
organen coccen werden gevonden, soms met ovale bacillen, werd aangeraden hy-
giënische maatregelen (stal-ontsmetting) en enten met (auto) vaccin van de be-
treffende microben.

Immuniteits-onderzoekingen betreffende besmettelijke abortus bij ruudeieu wer-
den veel verricht. Van de 1114 monsters runderbloed gaf bijna de helft (46^%)
een positieve reactie.

Om te onderzoeken of het mogelijk is door hygieniese maatregelen in melkbe-
drijven de abortus te bestrijden, en melk te leveren vrij van Brucella Bang, werden
van vele koeien melkmonsters op brucella en daarnaast bloedmonsters op agglu-
tininen onderzocht.

De uits\'ag van het bloedonderzoek bij verscheidene runderen, en speciaal van
die met een lagen agglutinatietiter, is gebleken niet constant te zijn, ook niet
bij het gebruik van hetzelfde antigeen.

Fr zijn dieren met een positieve reactie van 1 : 20—1 : 100, waarvan het bloed
drie maanden later een negatieve reactie geeft, naast negatieve runderen, welke
drie maanden daarna positief zijn met een titer van 1 : 20—1 : 100, zonder dat zich
bij deze dieren verder eenig verschijnsel van een plaats gehad hebbende besmet-
ting geopenbaard heeft of zich nog openbaart.

besmetting, welke niet door meer infecties gevolgd werd en aan den anderen kant
door een lichte besmetting onvoldoende tot het doen ontstaan van verwerpen,
lijkt te gedwongen, vooral ook, omdat er runderen zijn, die om de andere twee-
maal positief en tweemaal negatief waren. Nader onderzoek hieromtrent is in elk
geval noodzakelijk.

Ten einde na te gaan of in de melk van smetstofdraagsters steeds bacillen aan-
wezig zijn, welke door middel van de caviaproef zijn aan te toonen, werd de melk
van eenige positieve runderen aan een herhaald onderzoek onderworpen. Het re-
sultaat hiervan was, dat de melk van hetzelfde rund nu eens positief, dan weer
negatief en later weer positief kan zijn. Dit wisselend resultaat kan van verschil-
lende oorzaken het gevolg zijn, n.1. dat de melk somtijds geheel vrij van bacillen
is ; dat de bacillen, door den uier uitgescheiden somtijds zoo gering in aantal zijn
of zoo weinig virulent, dat deze bij de cavia ingespoten niet steeds in staat zijn een
proces op te wekken, dat de vorming van agglutininen tengevolge heeft ; of dat de
cavia als proefdier voor dit onderzoek feitelijk minder geschikt zou zijn. Daar witte
ratten eveneens zeer gevoelig zijn voor deze micro-organismen, zijn met deze dieren
eenige proeven genomen om na te gaan of deze wellicht voor dit doel te verkiezen
waren boven cavia\'s. Voorloopig is zulks echter nog niet gebleken.

Uit deze proef is in elk geval de conclusie te trekken, dat bij de thans gevolgde
methode van onderzoek, bij negatieve bevinding na één onderzoek van de melk,
men niet mag aannemen dat het rund geen smetstofdraagster zal zijn, maar dat
een herhaald onderzoek noodzakelijk is.

Ten slotte werd nog een onderzoek ingesteld of bij smetstofdraagsters niet alleen
in de melk doch ook in de urine of in de vagina bacillen konden worden aangetoond.
Hiertoe werd bij eenige runderen, welke geen uitvloeiingen hadden, urine genomen
door middel van een catheter, terwijl met een koperen staafje, waaraan een prop
watten was bevestigd, een weinig vocht werd verzameld uit het voorste gedeelte
der vagina, dus in de omgeving van het ostium uteri. Het gelukte hierbij niet,
noch langs cultureelen, noch langs experimenteelen weg, hierin smetstof aan te
toonen.

Het resultaat der bestrijding op deze wijze gevoerd is, dat nai} jaar het gelukt
is, dit bedrijf melk te doen distribueeren waarin geen abortusbacillen zijn aan te
toonen, terwijl ook de bezwaren van moeilijk drachtig worden, met de nageboorte
blijven staan enz. vrijwel geheel zijn opgeheven.

Toch is de ziekte nog niet geheel geweken, want een enkel geval van besmette-
lijk verwerpen kwam nog voor. Onder de runderen met een positieve bloedreactie
zijn er dus blijkbaar nog, welke smetstof uitscheiden, zonder dat het gelukt is deze
smetstof draagsters op te sporen.

Bij deze poging tot bestrijding van den abortus onder de runderen van een
bedrijf uitsluitend door hygiënische maatregelen is opnieuw gebleken, hoeveel pro-
blemen betreffende het abortusvraagstuk nog zijn op te lossen.

In „The United States Egg- and Poultry Magazine" van October 1929 deelt
Emmel mede in 4 op natuurlijke wijze besmette koppels kippen, door middel van
agglutinatie, infectie met Brucella abortus Bang te hebben vastgesteld.

Naar aanleiding van dit bericht zijn met bloedmonsters van kippen, welke inge-
zonden werden in verband met het onderzoek op morbus pullorum, ook aggluti-
natie-reacties verricht ten opzichte van den Bangschen abortusbacil.

Steekproefsgewijze werden van 131 eigenaren van elk 20 monsters bloed onder-
zocht, en wanneer hierbij een positief resultaat werd verkregen, dan werden alle
bloedmonsters door dezen eigenaar ingezonden, onderzocht. In totaal werd op deze
wijze met het bloed van 4850 kippen geagglutineerd en hierbij 17 positieve reacties
verkregen. Van i eigenaar reageerden 8 monsters positief, van 2 eigenaren elk 3,
terwijl drie kippen elk van een afzonderlijken koppel afkomstig waren. De titer der
reactie wisselde van 1 : 20—1 : 100, in de meeste gevallen lag deze bij 1 : 50.

wijze de kippen besmet konden zijn. Hierbij is gebleken, dat de eigenaar, van wien
8 kippen positief reageerden, wel eens vleesch aan zijn hoenders voerde van ge-
kookte doodgeboren kalveren. De mogelijkheid is niet uitgesloten, dat onder der-
gelijk materiaal ook verworpen vruchten zijn geweest en dat het koken niet altijd
op voldoende wijze geschied is. In dit geval zou met hetzelfde resultaat in de prak-
tijk zijn geschied, wat Emmel experimenteel heeft gedaan, n.1. kippen besmet
door het voederen van geaborteerde foeti.

Van een der eigenaren met 3 positieve kippen is bekend, dat onder het vee veel
abortus voorkwam, terwijl de andere eigenaar mededeelde, dat de kippen los ge-
loopen hadden op omliggende groenlanden.

Van de 3 andere kippen is niet bekend, op welke wijze hier besmetting kan heb-
ben plaats gevonden.

Van 10 kippen, welke voor een nader onderzoek zijn aangekocht, zijn op verschil-
lende tijdstippen in totaal 170 eieren onderzocht op aanwezigheid van Brucella
Bang. In geen enkel geval gelukte het deze hierin aan te toonen. Ook is het niet
gelukt in een der organen der kippen abortusbacillen op te sporen.

Uit dit onderzoek is gebleken, dat besmetting der kippen met Brucella Bang
voorkomt en vermoedelijk niet zeldzaam is. Alhoewel het niet gelukt is aan te
toonen, dat deze dieren na de infectie smetstof uitscheiden, dus als smetstofver-
spreiders kunnen optreden, zal het toch gewenscht zijn daar, waar men den abortus
onder het rundvee wil bestrijden, met het mogelijk besmet zijn der kippen rekening
te houden.

Op morbus pullorum werden 153.871 monsters hoenderbloed onderzocht. Hier-
van waren 5379 monsters of 3i% positief. Vergelijkt men hiermede de cijfers van
voorgaande jaren, dan ziet men een belangrijke toeneming van het aantal zen-
dingen en daarnaast een niet onbelangrijke afneming van het procentcijfer der
positieven.

Vergelijkt men de twee laatste jaren, toen de bestrijding dezer kuikenziekte
meer georganiseerd geschiedde, dan ziet men, dat het aantal onderzochte hoenders
verdubbelde en het percentage reageerende dieren met verminderde.

Deze vermindering is ten deele hieraan toe te schrijven, dat het aantal positieven
op die bedrijven, welke het vorige jaar eveneens onderzocht waren, belangrijk
gedaald is.

Een beter overzicht over de verkregen resultaten heeft men, als men de cijfers
seizoensgewijze beziet, n.1. October 1928—April 1929 en October 1929— April
1930.

In 1928—1929 werden door 114 dierenartsen van 307 bedrijven 138.408 mon-
sters bloed ingezonden, waarvan 5921 monsters of 4% eene positieve reactie gaven.
Hieronder waren echter 115 bedrijven met 22.583 hoenders of gemiddeld ^ 200
dieren, welke vrij van besmetting bleken. Van de 192 besmette bedrijven met
115.825 dieren of gemiddeld 600 hoenders, waren dus 5921 of 5% positief.

In 1929—1930 werden door 116 dierenartsen van 492 bedrijven 193.985 mon-
sters ingezonden, waarvan 4531.0! 2,3% positief bleken te zijn. Hieronder waren
231 bedrijven met 55.723 dieren of gemiddeld 240 hoenders, welke vrij van be-
smetting waren. Van de 261 besmette bedrijven met 138.263 hoenders of gemid-
deld 530 dieren, waren dus 4531 of 3,28% positief.

Doordat in het begin van het seizoen 1928—1929 niet steeds de namen en woon-
plaatsen der eigenaren werden opgegeven, zijn niet alle bedrijven, welke in beide
seizoenen onderzocht zijn, met zekerheid bekend.

vast, dat deze met 57.458 hoenders eveneens in 1929—1930 zijn onderzocht Hier-
onder waren toen 911 of 1,6% positief ; een vermindering dus van 3,4%.

Van de 115 bedrijven, welke in 1928—1929 vrij van besmetting waren, werden
41 bedrijven met 10.309 hoenders in 1929—1930 opnieuw onderzocht. Hiervan
bleken 28 bedrijven met 6546 dieren bij het eerste onderzoek en 8385 bij het tweede
onderzoek wederom vrij van besmetting te zijn. De andere 13 bedrijven met 3763
dieren in 1928—1929 lieten in 1929—1930 : 3488 dieren onderzoeken, waarvan
toen 47 of 1,3% positief was.

Dit hooge cijfer wordt voornamelijk veroorzaakt door een bedrijf, waar op
333 dieren 18 positief waren. Laat men dit buiten beschouwing, dan is het besmet-
tingspercentage slechts 0,7%.

Van de 113 in 1928—1929 besmette bedrijven met 48.219 dieren en 5% posi-
tieven, waren bij het onderzoek in 1929—1930 31 bedrijven, welke het vorige jaar
10.605 hoenders en 302 of 3% positieven hadden. Bij het tweede onderzoek met
12.390 dieren waren deze bedrijven vrij van besmetting. Dit bewijst wel, dat hoe
lager het besmettingscijfer is, hoe gemakkelijker het is vrij van ziekte te komen.

Ten einde ook de practische resultaten van deze bestrijding, voor zooverre
zulks mogelijk is, te controleeren, is begonnen inlichtingen in te winnen bij diegenen,
die kuikens ingezonden hebben, welke blijken gestorven te zijn aan morbus pul-
lorum, met verzoek te willen mededeelen van wie deze dieren betrokken waren en
of het bekend is, dat de eieren van onderzochte foktoomen afkomstig waren. De
resultaten van dit onderzoek kunnen eerst later worden medegedeeld.

Zooals vanzelf spreekt stuit men ook bij de bestrijding der pullorumziekte door
middel van de agglutinatie-methode van tijd tot tijd op resultaten, welke oogen-
schijnlijk moeilijk verklaarbaar zijn, maar waarvoor bij een nader onderzoek toch
een oplossing wordt gevonden.

Op een bedrijf was bij het onderzoek in 1928—1929 bevonden, dat een zoo groot
aantal dieren reageerde, dat de eigenaar alle kippen opruimde en nieuwe kuikens,
van gezonde foktoomen gebroed, aankocht. In 1929—1930 werden deze jonge
hennen onderzocht en de enkele positief reageerende opgeruimd. Desniettegenstaan-
de werden met de kuikens, uit de eieren der overige kippen gebroed, slechte resul-
taten verkregen. In verband hiermede werd eenige maanden na Ut\'t eerste onder-
zoek een steekproef genomen en bleken van de 12 kippen er 4 positief te zijn.
Hiermede waren dus de slechte resultaten, verkregen met de kuikens, verklaard.

Aangenomen moet worden dat de jonge hennen zich als kuikens besmet hebben
op het erf, dat zeer sterk besmet was en dat de vorming van de agglutininen eerst
begonnen is, nadat het ovarium tot volle ontwikkeling was gekomen. Dit geval
wijst er wederom op, van hoe groot gewicht het is het bloedonderzoek eerst te
verrichten als de dieren eenigen tijd aan den leg zijn en in de tweede plaats, dat
erven, waar veel besmette dieren loopen of geloopen hebben, een groot gevaar
voor de besmetting der kuikens kunnen opleveren.

In de laatste jaren zijn in de buitenlandsche literatuur verschillende publicaties
verschenen over de bereiding en toepassing van entstoffen tegen diphtherie en
pokken bij hoenders.

Hoewel met het vaccin, bereid volgens de methode van Beach, n.1. gedoode
smetstof subcutaan ingespoten, wel gunstige resultaten verkregen worden, bleek
toch, dat men aan de huidenting met levende smetstof in het algemeen de voor-
keur gaf, omdat hiermede betere resultaten werden verkregen. Men heeft op ver-
schillende wijzen getracht de smetstof der diphtherie van kippen te verzwakken,
ten einde haar voor de huidenting geschikt te maken, zonder dat het gelukte een
methode te vinden, welke bruikbare resultaten gaf voor de toepassing in het groot.

De invoering van de smetstof der duiven-pokken als entstof tegen de diphtherie
der kippen heeft dit vraagstuk tot oplossing gebracht. Deze smetstof kan onver-
zwakt worden gebruikt zonder gevaar voor verspreiding der ziekte onder de kippen
en kan vrij gemakkelijk op grootere schaal bereid worden, terwijl zij in drogen toe-
stand langen tijd voor gebruik geschikt blijft.

De bereiding der entstof geschiedt op de volgende wijze. Smetstof der duiven-
pokken wordt in de geplukte borsthuid van duiven ingewreven waardoor op de
geheele behandelde plaats een hevige eruptie optreedt. Wanneer het ziekteproc es
zijn hoogtepunt heeft bereikt, wordt de duif gedood. De ontstoken huid wordt mu
verwijderd en gedroogd. Zoodra deze geheel droog is, wordt zij fijngemalen en ver-
krijgt men eene fijne, poedervormige massa, welke, vermengd met 80% glycerine,
als entstof bij kippen kan worden gebruikt.

Nadat aan den voorkant van een der pooten even boven het spronggewricht
10 a 15 veeren zijn geplukt, wordt de huid licht gescarificeerd, waarna de entstof
wordt ingewreven. Met 1 c.c. entstof kunnen 10 a 15 kippen worden behandeld.

Aan de Rijksseruminrichting zijn met deze entstof verschillende onderzoekingen
verricht, terwijl ook proeven in de praktijk werden genomen, waarbij uitstekende
resultaten verkregen werden. De entstof werkt niet alleen preventief, maar in
besmette koppels wordt het genezingsproces er merkbaar door begunstigd.

Een twintigtal jonge hennen werd op beide pooten ingeënt ; na 8 dagen werd
een goede entreactie waargenomen en na 14 dagen was de entplaats genezen en
de vedergroei wederom begonnen. Deze hennen in een sterk besmette omgeving
gebracht, bleven volkomen gezond.

Bij 10 jonge hanen werd eene groote hoeveelheid entstof subcutaan ingespoten,
terwijl bij 10 andere de entstof over een groote oppervlakte van de huid werd in-
gewreven, zonder dat eenig verschijnsel van diphtherie bij deze dieren werd op-
gemerkt.

Ten einde na te gaan of deze inenting gevaar zou kunnen opleveren, wanneer
zieke en besmette vogels hiermede behandeld werden en dus niet in toepassing
zou kunnen worden gebracht in reeds besmette koppels, werden in een hok v<in
50 kippen, voor het meerendeel zieke dieren, 40 op de gewone wijze ingeënt, terwijl
de overige 10 werden behandeld door verwijderen der membranen en penseelen
met jodium-tinctuur. Hierbij bleek, dat in het algemeen de zieke dieren, welke
ingeënt waren, vlugger genazen dan die, welke met jodium waren behandeld.
Eenige minder gunstige werking op de besmette dieren werd niet waargenomen.

Vervolgens zijn vergelijkende proeven genomen met duivensmetstof en kippen-
smetstof om na te gaan of hierin een belangrijk verschil in werking bestond. Voor
deze proef waren ter beschikking 2 hokken elk van 50 zoodanig besmette kippen,
dat de leg totaal had opgehouden.

Van To zwaar zieke dieren werden er 4 ingespoten met 1 cc entstof en 1 met
3 cc entstof volgens Beach ; 4 op een der pooten en 1 op beide pooten ingeënt met
de duivensmetstof.

Van de 35 aangetaste kippen werden er 17 behandeld volgens Beach en 18 met
de huidenting, terwijl van de overige 55 dieren, welke schijnbaar nog gezond waren,
25 subcutaan volgens Beach en 30 cutaan met duivensmetstof werden ingeënt.
Van de 35 zieke kippen is den zelfden dag een der dieren, volgens Beach behandeld,
gestorven ; de andere dieren zijn alle genezen of gezond gebleven.

De indruk werd verkregen, dat in het algemeen het genezingsproces bij de kip-
pen op de huid geënt sneller verliep dan bij de subcutaan behandelde exemplaren.
Ongeveer een maand na de behandeling waren alle dieren weder aan den leg.

Vervolgens zijn eenige honderden kippen op verschillende bedrijven met de
huidentstof met succes behandeld, zonder dat eenige schadelijke werking werd
waargenomen.

Uit de genomen proeven blijkt, dat deze entstof zonder bezwaar in de praktijk
kan worden toegepast.

De prijs, waarvoor deze entstof beschikbaar wordt gesteld, is voorloopig bepaald
op 20 cent per ccm.

Naar aanleiding van vermoedelijke vergiftiging van varkens (in verschillende
streken) door amerikaans gerstemeel (van oogst 1928) werden onderzoekingen ge-
daan. Varkens en andere dieren werden met het verdachte meel gevoederd, zonder

dat ziekteverschijnselen volgden. Wel hadden de varkens een tegenzin in het meel,
nadat zij het eenmaal geproefd hadden. Uit het meel konden ook geen ziektever-
wekkende stoffen of organismen worden afgezonderd of gekweekt, we! enkele
onschadelijke schimmels. De schimmel Gibberella Saubincti, die volgens Prof.
Stang bij het amerikaanse meel in Duitsland misschien de oorzaak zou zijn dat
de varkens het meel niet wilden eten, werd niet gevonden.

De ziekte, welke in hoofdzaak ernstige schade onder de bijen te weeg bracht, is
de Nosema. Een enkel geval van kalkbroed werd waargenomen. Vermoedelijk komt
dit meer voor, doch zonder dat deze ziekte belangrijk nadeel veroorzaakt. Behalve
dat zij zich sporadisch voordoet, is deze schimmelziekte goedaardig van karakter.

In vergelijking met 1928, waarin talrijke bijenstanden door de Nosema-ziekte
werden gedecimeerd, heeft het jaar 1929, voor zoover het met de weinige gegevens
is te beoordeelen, een gunstiger verloop gehad.

In enkele streken heeft deze ziekte in dit verslagjaar toch nog duchtig huis ge-
houden. Een imker, die het vorig jaar vrijwel zijn geheelen stal van ruim 100 vol-
ken verloor, meldt, dat in Mei 1929 wederom 18 van zijn 73 volken waren gestorven
en half Juli dit aantal tot 25 gestegen was. Dergelijke verliezen leden een groot
aantal kleinere imkers in de zelfde streek. Zij verloren van hun 90 volken er 81.

Uit andere streken werden nog verschillende monsters ontvangen met positieve
Nosema-bevinding. Uit de herkomst bleek, hoe de handel in bijen een belangrijke
rol kan spelen bij de verspreiding der ziekte.

De stand door de Rijksseruminrichting aangekocht in het voorjaar van 1928,
welke blijkens het verslag over dit jaar lijdende was aan de ziekte, doch in het
najaar zichzelf volkomen bleek te hebben gereinigd, is zonder ongeval door den
winter heengekomen en is het geheele jaar 1929 vrij van parasieten gebleven.

Hoewel dit onderzoek van ruim 20 volken slechts een bijdrage kan worden ge-
noemd tot de beteekenis der zelfreiniging van Nosema, verdient dit verloop toch
wel aandacht, temeer daar van andere standen, welke in het najaar niet rein waren,
is gebleken, dat zij in het daarop volgend voorjaar weer ernstig met de ziekte te
kampen hebben gehad.

De kwestie van de mogelijkheid van zelfreiniging van een volk en den geringen
graad der ziekte in het najaar, alsmede het feit, dat door geregeld onderzoek het
verloop der zelfreiniging is te controleeren, bieden de kans, dat door scheiding van
gezonde en zieke volken de stand een volgend voorjaar zonder ziekte kan ingaan.

Het zij echter opgemerkt, dat volkomen zekerheid omtrent de juistheid van deze
mogelijkheid eerst na jaren kan worden verkregen, wanneer de verschillende om-
standigheden, wat betreft de uitwerking van verschil in voedsel en weersgesteld-
heid, vergelijkingen hebben mogelijk gemaakt.

Voor een algemeene vernietiging der ziekte zijn andere maatregelen noodig
Als grondslag daartoe blijft het noodzakelijk een statistisch overzicht der sterfte
te hebben van den totalen bijenstapel van ons land.

De Nosema-vrije, alsmede vele van de Nosema-positieve monsters, zijn eveneens
op de mijtziekte onderzocht, echter met negatieven uitslag.

Bij i raat, onderzocht op broedziekten werd kalkbroed gevonden. Van 57 monsters
bijen werd als doodsoorzaak bij 28 Nosema vastgesteld. Van het onderzoek van 3
monsters bijen op vergiftiging met arsenicum of fluornatrium was het resultaat
negatief. Vrijburg.

De heer J. A. Klauwers, Inspecteur Veeartsenijk. Dienst en Volksgezondheid,
te Amsterdam, herdacht op 1 Februari den dag waarop hij 25 jaar geleden tot
districts-veearts werd benoemd.

Collega Klauwers, die, wat anciennieteit betreft, de oudste der inspecteurs
is, ontving vele bewijzen van sympathie en werd gehuldigd door Directeur, Adjunct-
directeur en Inspecteuis der Veeartsenijk. Dienst.

Benoemd. Als opvolger van Dr. v. Nederveen is benoemd als Hoofd-assistent
bij Prof. Gorter aan de Rijks-Universiteit te Leiden, A. D. van der Schaaf,
Nachtegaallaan 2, Leiden.

Geslaagd voor het Candidaats-examen Veeartsenijkunde ie deel, de Heeren :
Th. Kreuger, D. J. B. Rutgers, Joh. van der Veen, P. van Wettum, G. W.

Candidaatsexamen 2e deel geslaagd : A. van den Bogaard, C. J. Bovée, J. W.
M. Coebergh, A. J. Feberwee, H. Huitema, B. H. Kessens, A. van Keulen,
J. N. Koning, W. Meyers, J. P. Ojeman, P. Reitsma, L. H. Theelen, H. L. L.
van Werven.

Bevorderd tot veearts : P. van Loo, A. van der Schaaf, J. Tees, J. J. Terp-
tra, G. H. Teunissen, Mej. J. Voet

Tot studie-commissaris zijn benoemd : voor het ie jaar F. W. J. Swart ; voor
het 2e jaar K. Joling ; voor het 3e jaar W. H. Eenink ; voor het 4e jaar W. P. A.
Colsen ; voor het 5e jaar J. S. Reinders.

Van de I. G. Farbenindustrie A. G. (Land- en tuinbouwbureau, Rokin 109,
Amsterdam) ontvingen wij twee brochures, over de goede werking van kalksalpeter
I. G. als meststof; kostprijsverlaging door stikstofbemesting (met voorbeeld).

De heer F. H. Sardeman te Hilversum, is benoemd tot gouv.-veearts te
Cura9ao, tevens directeur van het aldaar te stichten abattoir.

Wij wenschen collega Sardeman geluk met deze benoeming. Cura^ao is een
nieuwe standplaats. In Suriname, dat ook geruimen tijd zonder gouv.-veearts
was, is nu collega F. Corsten als zoodanig werkzaam (standplaats, Paramaribo).

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op 1 dec. nog niet waren geeindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 1074 (1716) eigenaars, waarvan in Groningen bij 45
(75) ^eig- ; Friesland bij 357 (671) ; Drenthe bij 40 (48) ; Overijsel bij 65 (197) ;
Gelderland bij 342 (337) ; Utrecht bij 107 (35) ; Noordholland bij 39 (103) ; Zuid-
holland bij 70 (96) ; Zeeland bij 45 (31) ; Noordbrabant bij 15T (118) ; Limburg
hij 13 (5) eig.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes )bij paard en schaap : 58 gevallen bij 9 eig.
(66 bij 6 eig.), waarvan in Groningen 7 bij 1 eig. (18 bij 2 eig.) ; Friesland 31 bij 5
eig. (1) ; Drenthe (47 bij 3 eig.) ; Overijsel 10 bij 1 eig. ; Zuidholland 10 bij 2 eig.

Rotkreupel bij schapen : 10 gevallen bij 4 eig. (595 bij 21 eig.), waarvan in Fries-
land 8 bij 2 eig. (433 bij 13 eig.) ; Overijsel 1 ; Gelderland 1 ; Utrecht (77 bij 2 eig.) ;
Noordholland (85 bij 6 eig ).

Anlrhax : 81 gevallen bij 73 eig. (6 bij 6 eig.), waarvan in Friesland 13 bij 7 eig. ;
Drenthe 5, waarbij 1 varken, bij 5 eig. ; Overijsel 9, waarbij r varken en 1 paard,
bij 9 eig.; Gelderland 9 bij 9 eig. (4 bij 4 eig.); Utrecht 15 bij 13 eig. (1); Noordholland
7, waarbij 2 varkens, bij 7 eig. ; Zuidholland 10 bij 10 eig. (1) ; Noordbrabant 4
bij 4 eig. ; Limburg 9 bij 9 eig.

Dr. J. F. C. Raabe, Insp. B. V. D., ter beschikking gesteld Provincie Oost-
Java. P. Teljer gouv.-veearts geplaatst te Bandjermasin ; A. A. de Haas
geplaatst te Makassar ; Dr. A. Doeglas geplaatst te Soekaboemi ; J. J. Pettinga
geplaatst te Soembawa-besar; W. C. Ph. Meijer, toegevoegd ambtskring Makassar,
Dr. J. A. Kaligis io maanden verlof naar Europa, ingaande Sept. 1931
A. F. Wawowoentoe, waarnemend gouv.-veearts, geplaatst te Mataram.

Dr. L. J. H. Stadhouder, Mil. Paardenarts ie kl. eervol ontslag verleend.
Dr. J. F. H. L. van Leeuwen, Mil. Paardenarts ie kl., overgeplaats van
Padalarang naar Batavia; J. R. G. La Bastide, Mil. Paardenarts ie kl.,
overgeplaats van Batavia naar Salatiga.

Utrechtsche Studenten-almanak voor 1931. Jg. 109. Utrecht, P. den Boer, 1930
8°. 541 biz. met 5 ptrn en 1 pi.

Jaarverslag van den Burgerlijken Veeartsenijkundigen Dienst over 1929. Wel-
tevreden, Landsdrukkerij, 1930. 8. IV 4- 144 biz. / 3.50

H. J. Lijsen, Vrijheidsdressuren. \'s Gravenhage, De Zuid-Hollandsche Boek-
en Handelsdrukkerij, 1930. 8°. / 1.—

L. Seegers, Verzorging, voeding en huisvesting van den hond. 2e dr. Amster-
dam, Uitg.-Mij. ,,Kosmos", 1930. 8°. 53 biz. m. 26 afb. / 0.75

Weten en Kunnen. Afd. Kleinveeteelt. Onder leiding van C. S. Th. v. Gink.
No. 62.

J. H. Valckenier Kips, Xenophoon ,,over rijkunst." Een paar „verouderde"
opmerkingen. \'s Gravenhage, Z.-Holl. Boek- en handelsdrukkerij, 1930. Gr. 8°.
19 biz.

A. Bertolucci, Produzione, approvigionamento e controllo igienico del latte.
Milano, Istituto seroterapico Milanese, 1930. Gr. 8°. XX 541 p. c. ill.

Ch. Lahaye et F. van Hout, Le lapin. Traité complet de cuniculture. Gem-
bloux, J. Duculot, 1930. 8°. 432 p. av. ill. et tabl. fr. 31.—

A. Brachet, L\'oeuf et les facteurs de l\'ontogénèse. Paris, G. Doin et Cie, 1930.
Kl. 8°. 438 p. fr. 32.—

H. M. Lamon and J. W. Kinghorne, Practical poultry production. St. Paul,
Webb Book Publ. Co., 1930. Kl. 8°. 438 p. w. ill. S 2.—

B. Malcolm, Successful poultry farming. London, Bellows, 1930. 8°. 177 p.
A. H. Trapman, The dog: man\'s best friend. London, Hutchinson, 1930. 8°.

J B. S. Haldane,Enzymes. London, Longmans, Green & Co.,1930. 8°. Sh. 14.—
Monographs on biochemistry.

Judging poultry for production. By J. E. Rice a. o. New York, Wiley, 1930.
Kl. 8°. 425 p. w. ill. S 3-25

Dollar, Veterinary surgery. 2d ed. Rewritten by Jam. J. O\'Connor. London,
Baillière, Tindall & Cox, 1930. 8°. XVI 954 p. w. 495 ill. Sh. 25. —

A disease of parrots communicable to man. (Psittacosis). London, H. M. Stationery
Office, 1930. 8°. Sh. 2.6.—

J. R. Möhler, Recommendations of the Bureau of Animal Industry on pro-
blems of livestock production. Washington, Government Printing Office, 1930.
8°. 14 P.

e. W. Cooley, Tuberculosis must go. Rev. ed. Chicago, Internat. Harvester
Co., 1930. 8°. 66 p. w. ill.

V. l. Simmons, Sheep-Killing dogs. Washington, Government Printing Office,
1930. 8°. 33 p. w. ill.

Announcement of the New York State Veterinary College for 1930—\'31. Ithaca.
1930. 8°. 35 p.
Cornell Univ. Offic. Publ. No. 21.

D. R. Marble, The molting factor in judging fowls for egg production.
Ithaca, Agr. Exp. Stat., 1930. 8°. W. ill. a. diagr.

Der Rassehund in Bildkunst, Humor, Poesie. K. Forsters Kynologen-Kalender.
Jg. i. 1931. Plauen, Verlag Kynologen-Kalender, [1930J. Gr. 8°. 38 Bl. m. Abb.

C. Kronacher, Biometrik. Eine Einführung. Unter Mitarb. von C. von Pa-
tow. 2te Aufl. Berlin, P. Parey, 1930. Gr. 8°. III -f 71 S. M. 6.50

Wirtschaftsgeflügelzucht- und Haltung. Lehr- und Lernbuch hrsg. von R. Römer
und L. Weinmiller. 2te Aufl. Stuttgart, Ulmer, 1931. 8°. 322 S. m. 129 Abb.

Bericht über die Tätigkeit des Bakteriologischen Instituts der Landwirtschafts-
kammer für die Provinz Sachsen zu Halle a. S. für 1929. Von H. Rautmann. Halle.

F. Grüttner, Kurzer Leitfaden für die Trichinenschauer des Regierungsbe-
zirkes Magdeburg. Berlin, R. Schoetz, 1930. 8°. M. 22 Abb. M. 2.80

Die Arbeiten der Kreisgeflügelzuchtanstalt für Oberbayern, Erding 1905—1930.
Jubiläumsbericht erst, unter Mitarb. von H. Hoffa, C. Macht, K. Mantel u. a.
von L. Weinmiller Berlin, F. Pfenningstorff, 1930. Gr. 8°. 227 S. M. 5.—

Feldberg und Schilf, Histamin. Seine Pharmakologie und Bedeutung für die
Humoralphysiologie. Berlin, J. Springer, 1930. M. 48.—

Monographien aus dem Gesamtgebiet der Physiologie der Pflanzen und Tiere.
F. Mallner, Pelztierkrankheiten, ihre Vorbeugung und medizinische Behand-
lung. M. Anh.: Die Vitamine. Riga, G. Löffler, 1930. 8°. 300 S. m. 67 Abb. M. 10.—

Kalender für Geflügelzüchter 1931. Jg. 33. Berlin, F. Pfenningstorff, 1930. M.
über 150 Textabb. u. 2 Farbtaf. M. 1.30

Tierärztlicher Bericht für Württemberg für das Jahr 1928. Hrsg. vom Würt-
tembergischen Innenministerium. Stuttgart, W. Kohlhammer, 1930. 4⁰. III
114 S. M. 12.—

R. Weissenberg, Grundzüge der Entwicklungsgeschichte des Menschen in
vergleichender Darstellung. I2te Aufl. Begr. von L. Michaelis. Leipzig, G. Thieme,

1931. 8°. XV 4- 438 S., 8 Bl. u. S. Erkl. m. 403 Einzelfig. in 168 Textabb. und
auf 6 teilw. färb. Taf. M. 15.—

A. Fischer, Das Klauenbeschneiden der Rinder, ein wichtiger Zweig der Klau-
enpflege. 6te Aufl. Hannover, M. & H. Schaper, 1930. Gr. 8°. 46 S. m. 30 Abb.

Handbuch der Milchwirtschaft. Hrsg. von W. Winkler. Bd. 2, Tl. 1. Wien, J.
Springer, 1931. Gr. 8°. VIII 488 S. m. 165 Abb. u. 4 Taf. M. 48.—

Bd. 2, Tl. 1. Die Milchversorgung der Städte und grösseren Konsumorte. Be-
arb. von F. Trendtel, B. Lichtenberger, W. Westphal u. A.

E. Feige, Die Leistungen der Milchkuh. Grundlagen der Bewertung. Berlin,
P. Parey, 1931. 8°. 29 S. M. 1.60

H. Reerink, Rechtsfragen zur Pelztierzucht. Leipzig, Heber, 1930. Gr. 8°.
27 S. M. 2.50

Handbuch der experimentellen Therapie, Serum- und Chemotherapie. Hrsg.
von A. Wolff-Eisner. Erg.-Bd. München, J. F. Lehmann, 1931. 4⁰. VIII
236 S. m. 48 Textabb. Geb. M. 18.— M. 16.—

Calavrias, Contribution à l\'étiologie de l\'avortement épizootique des juments.
Thèse de Paris. 1930.

Mary, La lutte contre la tuberculose des bovidés. Etude des mesures sanitaires.
Thèse de Paris. 1930.

Morosoff, Contribution à l\'étude de la fécondation artificielle et de la conser-
vation des spermatozoides chez les animaux domestiques. Thèse de Paris. 1930.

Vullemin, Du traitement mixte de l\'obstruction oesophagienne chez les bovins.
Thèse de Paris. 1930.

BoNNéTAT, Contribution au traitement de la gale sarcoptique du chien par les
gaz sulfureux. Thèse de Paris. 1930.

MoLiNié, Considérations générales sur la peste bovine dans la région du Bas-Laos
Contamination à l\'espèce porcine. Thèse de Toulouse. 1930.

Granouillit, Travaux originaux et propagande vétérinaire en Cochinchine de
1925 à 1929. Thèse de Toulouse. 1930.

Luzeau, La race bovine parthenaise. Variété nantaise en Loire-Inférieure. Thèse
de Toulouse. 1930.

F. Schach, Beitrag zur pathologischen Anatomie der Uraemie des Hundes
mit bes. Berücksichtigung ihrer Beziehung zur Stuttgarter Hundeseuche. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1930.

G. Földes, Ueber das Wachstum der ungarischen rotbunten Rinder. Inaug.-Diss.
Budapest. 1930.

St. Kirschenstein, Untersuchungen über den zeitlichen Verlauf der Tuber-
kulinreaktion nach van Es bei tuberkulosefreien Hühnern. Inaug.-Diss. Buda-
pest. 1930.

e. Istvanffy, Ueber die vergleichende Histologie des Mitteldarmes der Haus-
vögel. Inaug.-Diss. Budapest. 1930.

E. von Simonsits, Zur Konservierung von Geflügelblut für serologische Zwecke.
Inaug.-Diss. Budapest. 1930.

L. Szilvasi, Ueber den Einfluss der Enteiweissung mit Trichloressigsäure und
mit Natriumwolframat auf die Rest-N-Menge des Blutes. Inaug.-Diss. Budapest.
I93°-

A. Topolanszky, Untersuchungen über die Wanderung bzw. Lokalisation der
Trichinellen-Embryonen in der Muskulatur. Inaug.-Diss. Budapest. 1930.

J. Török, Zur vergleichenden Anatomie der Pacchionischen Granulationen.
Inaug.-Diss. Budapest. 1930.

K. Varga, Vergleichende Untersuchungen iibpr die Nervenfasern des Nervus
ischiadicus, tibialis und peronaeus superficialis bei Haustieren. Inaug.-Diss. Buda-
pest. 1930.

O. Schmidt, Die Infektion mit dem Bazillus abortus Bang beim Menschen.
Med. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

W. Genning, Ueber die Beeinflussung des Blutbildes des Pferdes durch subku-
tane Injektion von Senfspiritus. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

H. Hencke, Ueber die Sekretionsverhältnisse der glandula mandibularis und
glandula sublingualis monostomica des Schweines. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

H. Isecke, Idiopathische Fälle von Kreuzlähme bei Fohlen. Inaug.-Diss. Han-
nover. 1930.

F. Jesse, Experimentelle Uebertragung des bösartigen Katarrhalfiebers durch
gesunde Schafe auf Rinder. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

H. Koll, Laparoskopie in der Regio epigastrica beim Rinde. Inaug-.Diss. Han-
nover. 1930.

L. Künnemann, Langsam- und Schnellagglutinationsmethoden zur Erkennung
der Pulloruminfektion. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

W. Mühlinghaus, Versuche über das Trockenstellen gesunder Euterviertel
beim Rinde. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

J. Schmitz, Kasuistische Beiträge aus der Geburtshilfe beim Schweine. Inaug.-
Diss. Hannover. 1930.

G. Schulze, Ueber die Beeinflussung des Blutbildes der infektiösen Anaemie
der Pferde durch die subkutane und intravenöse Injektion von ,,H 8 Merck."
Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

H. Weis, Der Unterschied im histologischen und chemischen Bau zwischen
Frisch- und Gefrierfleisch und seine Verwertung bei der Lebensmittelkontrolle
von Wurst- und Hackfleisch. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

H. J. Wulff, Untersuchungen über die Histologie des Blutbildes bei der latenten
Form der infektiösen Anämie der Pferde. Inaug.-Diss. Hannover. 1930.

H. Knöbel, Die Therapie der idiopathischen Nachhand—Parese des Hundes.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

K. Fritzsche, Der Abbau der primären tuberkulösen Herde in den Lungen-
lymphknoten des Rindes. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

W. Fichtelmann, Kann eine Anreicherung der Leukozyten für die Ergebnisse
der morphologischen Blutuntersuchung von Vorteil sein? Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

G. Elze, Zur Pathologie der weiblichen Genitalorgane von Schaf und Ziege
mit bes. Berücksichtigung der Histologie des Eileiters. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

O. Kölsch, Vergleichende Gegenüberstellung einiger für die klinischen Unter-
suchungen von Kotproben bedeutsamer Anreicherungsmethoden. Prüfungen des
Instruments von Koegel. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.

H. Steffan, Die Beziehungen der Linsenveränderungen zu Alter, Geschlecht,
Farbe und Rasse des Pferdes (ohne Berücksichtigung der Berlinschen Ringe).
Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

H. Bresser, Samenstranganaesthesie zwecks Kastration. Inaug.-Diss. Berlin.
I93°-

H. ScHäLiCKE, Ueber die Verwertbarkeit von Ballenabdrücken für den Identi-
tätsnachweis bei Hunden. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

C. Jürgen, Ueber einige Kastrationsmethoden und neuere Instrumente. Inaug.-
Diss. Berlin. 1930.

II. Firnstein, Prozentuale Beteiligung der Organe geschlüpfter und ungeschlüpf-
ter Küken an der Infektion mit bakterieller Kükenruhr. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

A. Borchers, Versuche mit Avertin als Narkotikum beim Pferde. Inaug.-Diss.
Berlin. 1930.

W. Hergesell, Vergleichende Untersuchungen über die in der Milch vorkom-
menden Streptokokken einschl. des Streptococcus epidemicus (Davis). Inaug.-
Diss. Berlin. 1930.

P. J. Nobis, Ueber die Einwirkung von diastasierten Zuckern (Nähr- und Kin-
derzucker) auf die alkoholische Gärung und das Wachstum von Bacterium Coli.
Inaug.-Diss. Berlin. 1930. du Buy.

Met belangstelling hebben wij in het Tijdschrift voor Dierge-
n;eskurde van i December j.1. het verkorte verslag der vergadering
van de Vereeniging van Directeuren van Gemeentelijke Slacht-
huizen in Nederland, gehouden op Zaterdag 18 October 1930 te
Utrecht, gelezen, in welke bijeenkomst Prof. van Oijen een voor-
dracht heeft gehouden over den zuurgraad van het vleesch onzer
slachtdieren en aan het einde zijner rede de wenschelijkheid heeft
uitgesproken, om bij wijze van proef in de praktijk den zuurgraad
na te gaan van het vleesch van alle naar de vrij bank verwezen
dieren en in het algemeen bij die, welke wegens den aard der ge-
constateerde afwijkingen daartoe aanleiding geven.

Naar aanleiding Van het bovenstaande leek het ons niet van
belang ontbloot, mede te deelen, dat reeds sedert vele jaren aan
het Rotterdamsche abattoir de gewoonte bestaat, om van elk
slachtdier, hetwelk in bacteriologisch onderzoek gaat en verder
van elk dier, waarvan vermoed kan worden, dat het vleesch één
of andere afwijking kan vertoonen, den zuurgraad van het vleesch
te bepalen. In verband met het feit, dat alleen reeds gemiddeld
jaarlijks ruim 1000 dieren alhier in bacteriologisch onderzoek wor-
den genomen, wordt de bewering gewettigd, dat wij op eenige
ervaring dienaangaande kunnen bogen.

Het ligt voor de hand, dat de techniek der zuurgraad-bepaling
zeer eenvoudig moet zijn, wil zij in de praktijk bruikbaar zijn.

Wij verrichten de bepaling ten opzichte van lakmoespapier,
dat, alhoewel de kleuromslag hiervan niet zuiver op het neutrale
punt ligt, voor het onderzoek zeer geschikt is, daar het hier
niet gaat om een zeer juist bepaalde waterstofionen-concentratie,
doch om eenigszins een inzicht te krijgen in de reactie van het
vleesch onzer slachtdieren, omdat deze reactie ons in vele gevallen
een duidelijke vingerwijzing geeft, omtrent de deugdelijkheid van
het vleesch.

Wanneer men 18 tot 24 uur na de slachting — vleesch van pas
geslachte dieren reageert neutraal of zwak alcalisch —, wanneer
dus het vleesch geheel bestorven kan zijn, de reactie bepaalt, dan
dient deze duidelijk zuur te zijn, m. a. w. blauw lakmoespapier
wordt spoedig rood. Ziet men echter, dat blauw lakmoespapier blauw
cf blauwachtig blijft en rood blauwachtig (paars) wordt gekleurd, dus
dat het vleesch een zwak alcalische reactie heeft, clan is dit vleesch
ook in andere opzichten afwijkend van het normale ; afwijkingen die

Vleesch van een normaal slachtdier reageert 18 tot 24 uur na
de slachting duidelijk zuur, voelt stevig aan, is op sneevlakte
eenigszins vochtig en vertoont daar een bepaalden glans.

Reageert het echter na denzelfden tijd neutraal of zwak alca-
lisch, dan is het meestal donker van kleur, voelt dikwijls slap aan,
is op sneevlakte kleverig — de slager zegt: „het pikt" — en de glans
ontbreekt nog al eens. Bovendien is dit vleesch in tegenstelling
met zuurreageerend vleesch, vrijwel reukeloos en smakeloos en
gaat het eerder in bederf over dan zuurreageerend vleesch. Het is
dus minderwaardig.

Zooals wij reeds zeiden, is de techniek heel eenvoudig ; men
maakt in het vleesch, liefst in de spieren aan de binnenvlakte van
de dij, een flinke snede en legt daarin een met water, bij voorkeur
gedestilleerd water, vochtig gemaakt blauw en (of) rood lakmoes-
papiertje, drukt vervolgens de sneevlakten tegen elkaar en na
hoogstens vijf minuten, meestal veel eerder, kan men de kleur-
verandering waarnemen en aan de hand daarvan de reactie.

Wil men zeer nauwkeurig te werk gaan, dan verdient het aan-
beveling, bij het vaststellen van den zuurgraad zich niet tot een
enkele spiergroep te bepalen, daar het namelijk voorkomt, dat
verschillende spiergroepen van hetzelfde slachtdier een uiteen-
loopende reactie vertoonen.

Blauw lakmoespapier wordt rood en rood lakmoespapier blijft
rood. De reactie is zuur.

Blauw lakmoespapier blijft blauw en rood lakmoespapier blijft
rood. De reactie is neutraal.

Blauw iakmoespapier blijft blauw of blauwachtig en rood lak-
moespapier wordt blauwachtig paars. De reactie is zwak alcalisch.

Blauw lakmoespapier blijft blauw en rood lakmoespapier wordt
blauw. De reactie is alcalisch.

Voor een juiste beoordeeling van deze kleurveranderingen doet
men het best, het lakmoespapiertje, dat met het vleesch in aanra-
king is geweest, te vergelijken met een vochtig gemaakt lakmoes-
papiertje zonder meer, beide gelegd op een stukje filtreerpapier.

Men kan de reactie ook bepalen met behulp van een broom-
thymolblauwoplossing, alhoewel deze methode eenigszins om-
slachtiger is. Te dien einde maakt men met physiologische keuken-
zout-oplossing of gedestilleerd water een aftreksel van het te on-
derzoeken vleesch, doet dit in een reageerbuis en brengt daarop
met een pipet een weinig van een 1 °/₀₀ broom-thymolblauw-oplos-
sing in 70 % alcohol, hetgeen een gele kleur heeft, of wel men
gebruikt filtreerpapier in genoemde oplossing gedrenkt en daarna
gedroogd, op dezelfde wijze als lakmoespapier.

Is het vleesch zuur, dan geen kleurverandering, doch is het
alcalisch, dan een zeer duidelijke donker groene verkleuring.

Ook een i °/oo rosolzuur-oplossing in 70 % alcohol kan men op
bovengenoemde manier aan wenden. Reageert het vleesch zuur, dan
geen verkleuring, terwijl er bij aanwezigheid van een alcalische
reactie een rood-kleuring optreedt.

Men krijgt soms na de slachting dieren ter keuring, die op het
eerste gezicht reeds den indruk geven van onvoldoende uitbloe-
ding. Deze dieren hebben een groezelig aspect, het vleesch is don-
kerder dan normaal en bij nadere beschouwing ziet men vaat-
injecties. De verdere sectie kan dan een geheel negatief resultaat
hebben, behoudens bloedrijkdom van de organen.

Wanneer men van het vleesch van een dergelijk slachtdier na
± 24 uur den zuurgraad bepaalt, dan blijkt deze zeer vaak zwak
alcalisch te zijn. Doch bovendien is het vleesch niet alleen donker
van kleur, het is ook strooperig bij aanvoelen en bezit op sneevlakte
ook wel eens een glazig uiterlijk. De slager vertelt dan, teneinde
een goedgunstige keuringsbeslissing te verkrijgen, dat het dier in
het geheel niet ziek is geweest, doch dat hij het uit één of andere
ver verwijderde plaats toegestuurd heeft gekregen en dat het
als gevolg daarvan wat vermoeid is. Eenigen tijd geleden werd
alhier een rund ter keuring aangeboden, dat vanuit Leeuwarden
abusievelijk naar Brabant was gezonden en vandaar naar Rot-
terdam, alwaar het direct na aankomst werd geslacht. Het was
een goed rund, had geen enkele ziekelijke afwijking, doch was
zeer slecht uitgebloed en het vleesch was donker van kleur, stroo-
perig op aanvoelen en reageerde na ± 24 uur zwak alcalisch. Wij
hadden hier dus te doen met een verreisd dier en de slager spreekt
van „vermoeid vleesch".

Bij lichte vaarzen treft men nog wel eens fracturen aan van rug
of lenden, welke ontstaan zijn bij de coïtus. Indien men dergelijke
dieren niet spoedig laat slachten, doch eenige dagen laat liggen,
ze vervolgens op onoordeelkundige wijze vervoert en slacht, kan
het gebeuren dat men ook hier een afwijkende reactie van het
vleesch waarneemt, hetzij neutraal, hetzij zwak alcalisch.

Ook bij dijbeenfracturen hebben we een enkele maal een van
het zure afwijkende reactie.

Bij runderen, kort na een zware partus geslacht en die, welke
lijdende waren aan paraplegia postpartum, vinden wij ook van
tijd tot tijd een minder goeden zuurgraad.

Wanneer in den zomer te veel zware varkens op één wagen
vervoerd worden, dan sterft er onderweg nog wel eens een den
verstikkingsdood. Behoudens natuurlijk grooten bloedrijkdom,
vindt men in den regel geen pathologische veranderingen, doch
wel zwak alcalisch vleesch.

Bij al deze genoemde gevallen, waarbij een afwijkenden zuur-
graad werd waargenomen, hebben wij geen ziektebeeld geconsta-
teerd, doch kon steeds de alcaliciteit van het vleesch teruggevoerd

worden op groote vermoeidheid resp. uitputting van het betref-
fende slachtdier. Doch ook bij een aantal ziekten zien wij soms
een abnormen zuurgraad van het vleesch en als zoodanig zouden
wij onder andere kunnen noemen, chronische enteritis en
chronische nephritis in het laatste stadium bij runderen, acute
peritonitis bij runderen, vlekziekte-endocarditis bij varkens,
polyarthritis en haemorrhagische enteritis bij nuchtere kalveren.

Ook in deze gevallen zal evenwel groote vermoeidheid resp. uit-
putting een rol spelen, hetzij doordat van deze dieren bij het ver-
voer teveel gevergd is, hetzij doordat een slechte hartsfunctie deze
vermoeidheid snel bewerkstelligde.

Het zal den aandachtigen lezer opgevallen zijn, dat wij geen
enkele maal, over een afwijkenden zuurgraad bij paardenvleesch
gesproken hebben en wel om de zeer eenvoudige reden, dat wij bij
paardenvleesch nooit anders dan een zure reactie aantroffen ;
noch bij fracturen, noch bij verschillende ziektetoestanden, noch
bij gestorven paarden vonden wij een neutrale of zwak alcalische
reactie ; steeds was het vleesch zuur.

Eigenaardig is het, dat terwijl bacteriën in het algemeen bijna
altijd aan een alcalischen voedingsbodem de voorkeur geven om
te kunnen groeien, de kiemhoudendheid en de alcaliciteit van het
vleesch onzer slachtdieren geenszins parallel loopen. Vleesch van
varkens welke lijdende waren geweest aan vlekziekte en waarbij
uit dit vleesch vlekziekte-bacillen waren gecultiveerd, bleek bijna
steeds duidelijk zuur te reageeren. Hetzelfde was het geval met
vleesch, waaruit de bac. suipestifer gekweekt was en met vleesch
afkomstig van miltvuur-dieren en ook bij ander kiemhoudend
vleesch. De kiemhoudendheid van het vleesch schijnt dus niet van
invloed te zijn op den zuurgraad ervan, tenzij bederf oj^treedt.

De reactie van vleesch — minstens 18 uur na de slachting be-
paald — van runderen, varkens en schapen, waarbij groote ver-
moeidheid of uitputting tengevolge van één of anderen ziekte-
toestand kan worden buitengesloten, reageert zuur in min of meer-
dere mate.

Zijn deze ongunstige factoren echter aanwezig, dan zien wij
naast andere eigenschappen van het vleesch als abnormale con-
sistentie (strooperig aanvoelen) een donkere kleur, een wel eens
glazig uiterlijk op sneevlakte, een neutrale of zwak alcalische
reactie.

Wij hebben dan dus een gestoord spierchemisme. Door een of an-
dere oorzaak blijkt de melkzuurvorming en misschien ook wel de
vorming van de andere zuren in de spieren, hetzij verminderd, hetzij
geheel opgeheven te zijn. Dat deze verstoring bij paarden door
ons niet werd waargenomen, vindt mogelijk zijn verklaring in het
feit, dat een paard een werkdier is en runderen, varkens en scha-
pen niet, waardoor eerstgenoemd dier misschien een spierchemisme

bezit, dat zeer sterk op de vorming van melkzuur is ingesteld,
opdat de noodige energie bij de omzetting van glycogeen tot melk-
zuur geleverd kan worden. Ook werd door ons geen strooperige
consistentie bij paarden vleesch waargenomen.

Tenslotte nog een enkel woord over de beoordeeling van vleesch
dat neutraal of zwak alcalisch reageert. Bedoeld vleesch gaat
spoedig in bederf over, omdat het als voedingsbodem zeer geschikt
is voor den groei van micro-organismen en het lijkt ons ook daar-
om niet aanbevelenswaardig zulk vleesch voor de vrijbank te be-
stemmen, te meer daar vleesch gekocht op de vrijbark, zooals de
ervaring heeft geleerd, vaak lang bewaard wordt en dus hier een
postmortale infectie van het vleesch in de hand zou worden ge-
werkt. Bovendien mist alcalisch reageerend vleesch de bepaalde
aroma wat geur en smaak betreft, die wij kennen bij vleesch af-
komstig van normale slachtdieren. Door het ontbreken van deze
eigenschappen en het aanwezig zijn van de donkere kleur, brengt
men, door neutraal of zwak alcalisch vleesch te vrijbanken, dit
instituut —- dat nu eenmaal wettelijk is voorgeschreven — bij het
publiek in discrediet. Men doet daarom het beste dergelijk afwijkend
reageerend vleesch, hoogstens na sterilisatie vrij te geven, in geen
geval goed te keuren of op de vrijbank te brengen. Voor deze be-
slissing is geen aanvulling of wijziging van het keuringsregulatief
noodzakelijk ; immers wanneer wij neutraal of alcalisch reageerend
vleesch hebben, hebben wij ook een abnormale consistentie en
schrijft het keuringsregulatief afkeuren voor, dus kunnen wij de
minder duidelijke gevallen steriliseeren. En betreft het gevallen
van onvoldoende uitbloeding, waarbij wij neutraal of alcalisch
reageerend vleesch hebben, clan geeft het keuringsregulatief ook
reeds sterilisatie aan, n.1. onvoldoende uitbloeding, waarbij te
verwachten is, dat het vleesch spoedig zal bederven.

Edelmann en Noack schrijven de abnormale reactie van vleesch
toe aan een storing van het spierchemisme, waarbij hartszwakte,
een onvoldoende oxydatie van het bloed e. d. een rol zouden spelen.

Het optreden van een zure reactie bij normaal geslachte runde-
ren en varkens, geschiedt volgens hen 3 tot 6 uur na de slachting.

Ook zij zijn de meening toegedaan, dat de reactie van het vleesch
in geen enkel opzicht verband houdt met het voorkomen van
septichaemie of pyaemie, zooals men aanvankelijk — voor de op-
komst van het bacteriologisch vleeschonderzoek —• meende.

Wat betreft de kiemhoudendheid van het vleesch, deelt M.
Muller mede, dat zelfs vleesch intravitaal besmet met vleesch-
vergiftigers een zure reactie heeft, terwijl omgekeerd, door hem
werd vastgesteld, dat in alcalisch vleesch meermalen zuurvormende
bacteriën, niet tot de coli-typhusgroep behoorende, voorkwamen.

Wij kunnen niet nalaten de reactie-bepaling van vleesch, naast
het bacteriologische onderzoek, ten zeerste aan te bevelen, teneinde

een juistere vleeschkennis onzer slachtdieren te bevorderen. Men
bedenke echter, dat een zure reactie zonder meer in geenen deele
een waarborg is voor goed en onschadelijk vleesch, maar dat een
daarvan afwijkende reactie, vooral voor hen, die op het gebied
der vleeschkennis en -keuring over weinig ervaring beschikken —
een waardevolle vingerwijzing is, dat men te doen heeft met vleesch,
dat minderwaardig is.

Het gevoel van onvoldaanheid, dat velen Uwer, en ook ik, wel
eens gekregen zullen hebben bij het onderzoek en de keuring van
worstwaren is niet alleen van dezen tijd. Ik verwijs daarvoor
slechts naar de welbekende vergelijking in rijmvorm van Vader
Cats, welke ik hier niet durf aan te halen uit vrees door de Redactie
op de vingers getikt te worden. Ik wil hiermede slechts zeggen,
dat wij langen tijd tegen een worst hebben aangezien, zonder daar-
door een inzicht gekregen te hebben in de samenstelling en een
overzicht van de bestanddeelen.

De voor het onderzoek van worstwaren ter beschikking staande
onderzoekmethoden waren beperkt tot de grove, zintuigelijke, of
zeer eenvoudige, chemische, zooals o.a. de EBER\'sche proef, die
wel voor bederf, of toevoegingen als meel en kleurstoffen, van be-
lang waren, doch voor een beoordeeling van de hoedanigheid, van
de samenstelling van de worst niet veel beteekenis hadden. Ook
de bekende chemische methode, het vaststellen van het FEDER\'sche
getal, aangevende de verhouding van de hoeveelheid water tot
de organische bestanddeelen zonder vet, is van nul en geener waarde
voor dit doel gebleken.

Het is dus verklaarbaar, dat men gezocht heeft naar andere
middelen, die meer betrouwbaar zouden blijken te zijn, en in den
laatsten tijd is de belangstelling voor deze materie zoodanig ge-
stegen, dat door de collega\'s Dr. Lund en Dr. Schröder uit Han-
nover, naar aanleiding van door hen gegeven cursorisch onderwijs,
een boek is geschreven, genaamd „Tierarztliche Wurstuntersu-
chungen", dat een goed overzicht geeft van de onderzoekingen en
publicaties van den tegenwoordigen tijd, en waarin vooral ook veel
aandacht geschonken is aan de onderzoekingstechniek.

^l) Inleiding gehouden in de vergadering van de Vereeniging van Slachthuisdirec-
teuren op 18 Oct. 1930 en in de vergadering van den Diergeneeskundigen kring op
20 Dec. 1930).

Niet alléén wordt in dit boek behandeld het onderwerp van deze
inleiding, ,,het histologisch worstonderzoek", doch o.m. de ver-
anderingen van worst door bederf of andere oorzaken, de verval-
schingen, de bacteriologische en chemische onderzoekingsmetho-
den, het conservenonderzoek, en de beoordeehng van darmen. Ik
zal over al deze zaken niet uitweiden, maar kan U de bestudeering
van het boek zeer aanraden. Ik wil jnij nu bepalen tot een korte
bespreking van mijn voorloopige ervaringen met het histologische
worstonderzoek.

Dit onderzoek is eigenlijk voor de eerste maal in 1919 door
Seel, Zeeb en Reihling in Duitschland voor de beoordeeling van
worst benut, terwijl in ons land collega Eerstens in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde van 1923 (blz. 779) een korte mededeeling
heeft geplaatst, waarin hij schrijft leverworst en plockworst door
middel van bevriescoupes onderzocht te hebben ; hij heeft daarbij
den indruk gekregen, dat op deze wijze, repressief, overtredingen
van art. 7 2de lid van het K. B. van 6 Juni 1922, S. 394 kunnen
worden vastgesteld (dit K.B. betreft de ongeoorloofde toevoegingen
aan ingevoerde buitenlandschc vleeschwaren) en dat men in zeer
korten tijd met behulp van het bevriesmicrotoom de benoodigde
preparaten kan vervaardigen.

Vóór dat ik nu op de techniek van het onderzoek nader inga, wil
ik kort het doel vermelden, dat de verschillende onderzoekers
trachten te bereiken. Men meent namelijk een inzicht te kunnen
krijgen in de samenstelling van de worst en daardoor een oordeel
over de hoedanigheid. Verder wil men langs dezen weg ongeoor-
loofde deelen, zooals geslachtsorganen, oogen, waarvan het ge-
bruik verboden is, ontdekken. Men stelt zich voor na te gaan, of
pathologisch veranderde en voor de gezondheid schadelijke deelen,
of wel parasieten, zooals echinococcen, distomen, aan de worstbrij
toegevoegd zijn.

Ten slotte, en dit is, voorloopig althans, vooral voor Duitsch-
land van belang, wil men vervalschingen constateeren, hierin be-
staande, dat als iste kwaliteit aangeprezen artikelen met minder-
waardige deelen vermengd zijn. Immers de consument zelf is niet
in staat, ook zelfs maar bij benadering, de samenstelling van worst,
en daarmede haar waarde, te bepalen.

Technick. Het maken van pluis- en ,,Quetsch"-preparaten kan ik
gevoegelijk onbesproken laten, omdat deze weinig voldoening
geven. In de eerste plaats krijgt men geen behoorlijk overzicht
van de samenstellende deelen van de worst, doch bovendien valt
het maken van goede preparaten niet mee en is dit zeer tijd-
roovend.

Bij het onderzoek, zooals dat beschreven wordt, en zooals ook
ik het uitvoer, neemt men van de te onderzoeken worst van ver-

schillende plaatsen stukjes van i a 2 cm. lengte en breedte en 0.5
cm. dikte en fixeert deze in een 10 % formaline-oplossing. Dit laat-
ste gebeurt het best in de broedstoof bij 37°. Na ongeveer 24 uur
(soms wat korter) is de fixatie afgeloopen, en kunnen de stukjes,
na kort in water gespoeld te zijn, gesneden worden op het bevries-
microtoom. Sneller kan men tot snijdbare stukjes komen, als men
ze even opkookt in een 10 % formaline-oplossing. Het gelukt dan
in vele gevallen reeds goede coupes van omstreeks 10 /< dikte te
verkrijgen. Dunner is eigenlijk niet noodig, daar er meer aan ge-
legen is goede overzichtsbeelden te zien te krijgen, dan buitenge-
woon fijne celstructuren.

Vaak echter valt de coupe, wanneer deze, zooals gewoonlijk,
opgevangen wordt in gedestilleerd water, in tallooze vezeltjes uit-
een. Dit gebeurt veelal bij stukjes van fijn gemalen leverworsten,
of bij stukjes met vrij groote partikeltjes vet. Dan moet men het
stukje inbedden of insluiten. De paraffine-methode is vrij moeilijk
en omslachtig, evenals het insluiten in celloidine. Daarom is ge-
zocht naar een eenvoudiger methode, en dit is het inbedden in
gelatine. Na het beproeven van eenige modificaties, waarbij men
de gelatine ten deele of uitsluitend door agar verving, wordt tegen-
woordig vrij algemeen de z.g.n. methode van Gaskell-Gr3.ff
toegepast. Deze methode is niet door die heeren uitgevonden, doch
dateert van veel vroeger, en is ook door mij in 1921 reeds
gebruikt bij het onderzoek van acanlhosis nigricans, een huidaan-
doening bij den hond.

Men begint met het gefixeerde en gedurende minstens 24 uur
in stroomend water goed uitgewasschen stukje, in een dunne
gelatine-oplossing te brengen. Na een verblijf hierin gedurende 24
uur (in de broedstoof), brengt men het over in een dikke gelatine-
oplossing, waarin het ook 24 uur ligt, zoodat dan de gelatine alle
kans heeft gekregen het materiaal te doordringen ^J). In een daartoe
vervaardigd bakje overgiet men daarna de stukjes met de dikke
gelatine, en laat ze snel stijf worden, wat het beste gebeurt in de
koelcel of ijskast. Daarna wordt het blokje losgesneden en aan de
lucht gedroogd tot het de consistentie van radeergom heeft ge-
kregen. Voorts wordt het blokje gehard in 25 % formaline en be-
waard in een 10 % oplossing van dezelfde vloeistof.

Alvorens den verderen gang van zaken te bespreken, merk ik reeds
direct op, dat het geheele onderzoek nogal eenigen tijd vordert en,
indien men dit verricht naast het gewone werk, er zeker een week
voorbij gaat, voordat men aan het coupes-snijden is. Er is dus
geen sprake van, dat men met deze methode in een bepaald geval

^l) De dikke gelatineoplossing bestaat uit 1 deel gelatine 3 deelen 1% carbol-
water ; de dunne uit 1 deel dikke gelatineoplossing 1 deel 1 % carbolwater. Het
oplossen gebeurt eveneens in de broedstoof.

zijn oordeel over een bepaalde worst kan opschorten, om „even"
een coupe te maken.

Daarom heeft Dr. Breusch een techniek beschreven, die aan
dit bezwaar tegemoet komt, waaraan echter m. i. weer een ander
nadeel verbonden is. Breusch is van oordeel, dat het in de worst
aanwezige vet een regelmatig doordringen van de gelatine tegen-
gaat, en tracht dat daarom te verwijderen.

Hij neemt 10 —15 gram worst (van diverse plaatsen), overgiet
deze met physiologische NaCl-oplossing en verhit het geheel in
een waterbad van 80—go°, totdat de worst uiteenvalt. Het boven-
drijvende vet wordt afgegoten en verwijderd. De rest wordt door
een fijnmazige coleerdoek gezeefd en licht uitgeperst ; daarr a ge-
bracht in een 20 % vloeibare gelatine-oplossing en voorzichtig,
doch goed gemengd. Dit gebeurt ook weer in een kolfje in een wa-
terbad van 60—8o°. Daarna brengt Breusch het geheel in een
koperdraadzeefje van bijzondere constructie, zoodat het te veel
aan gelatine kan afvloeien, en na het hard worden een blokje,
bestaande uit worstdeelen omgeven door een minimaal laagje ge-
latine, overblijft. Dan wordt dit blokje weer in formaline gehard
en voorts gesneden. Breusch beweert, dat hij na drie kwartier
reeds kan beginnen te snijden.

Dit is natuurlijk enorm veel sneller dan de eerste methode, en
zou dus ook toelaten, dat men „even" een coupe maakt, voordat
men zijn oordeel over een bepaalde worSt uitspreekt.

Doch een nadeel is, dat men het inzicht in de juiste samenstel-
ling der worst verliest, en voornamelijk de onderlinge verhouding
der bestanddeelen niet meer goed kan schatten. Bovendien wordt
de worst wederom vrij hoog verhit, en loopt men tevens gevaar,
behalve het vet, deeltjes, die lichter zijn dan water, o. a. long-
partikeltjes, weg te spoelen. Ik heb de methode eens toegepast,
doch ben er niet erg verrukt van.

Een methode, waaraan dezelfde bezwaren verbonden zijn, is
onlangs gepubliceerd door Dr. Escher. Deze verwijdert het vet
uit de worst door aether-extractie, brengt de rest, na droging, in
een 20 % gelatine-oplossing, (waaraan eenige druppels glycerine
toegevoegd zijn) en plaatst het geheel gedurende 5 minuten in een
kokend waterbad. Daarna wordt de gelatine met de worstmassa
in een centrifugebuisje gedaan en 10 minuten lang gecentrifu-
geerd. Dan laat hij de gelatine stijf worden en verbrijzelt het
buisje. Het gelatinezuiltje (met ingesloten worstmassa) wordt
daarna in formaline gehard.

Nadat men dus de gelatineblokjes op de eene of andere manier
heeft vervaardigd, worden met behulp van het bevriesmicrotoom
coupes ter dikte van omstreeks 10 n vervaardigd, welke men in
gedestilleerd water opvangt.

doch het meest is aan te raden de gewone haemaluin-eosinekleuring,
die zeer fraaie en vrij constante resultaten geeft. Ook de methode
van Gieson levert goede kleuringen, doch heeft het nadeel, dat de
preparaten niet houdbaar zijn. Het vet kan men desgewenscht met
Soedan Ill-oplossing aantoonen, elastische vezels met de Weigert-
sche kleuring, en zetmeel met de Lugolsche oplossing. Ook de
giemsa-kleurstof kan men gebruiken, doch ik ben ten slotte terug-
gekeerd naar de H.E.-kleuring.

De coupes worden door mij los gekleurd, (anderen doen dit,
terwijl ze reeds op het object- of dekglas zitten) ; ik vang ze daarna
op met het objectglas, droog ze op het glaasje met filtreerpapier,
bedek de coupe met eenige druppels glycerine-gelatine en daarna
met een dekglas. Men zal waarnemen, dat de gelatine in de coupe
wel iets meekleurt, doch wanneer men de coupes vóór het insluiten
even differentieert in 70 % alcohol of in zoutzure alcohol, wordt
dit bezwaar grootendeels ondervangen. Het insluiten in canada-
balsem, waarvoor passage door de alcoholenrij en xylol noodig is,
heeft mij niet voldaan.

Eigenlijk op het eerste gezicht een histologische puzzle, een leg-
kaart als het ware van zeer schoone en kleurrijke samenstelling,
kortom een preparaat, dat eenerzijds het oog verrukt door de mooie
histologische beelden, die als regel, zelfs na alle bewerkingen, die
de worst ondergaan heeft, te voorschijn treden, doch anderzijds
aan de histologische kennis van den beschouwer groote eischen
stelt. U kunt zich licht voorstellen, dat, terwijl de normale
histologie reeds zijn moeilijkheden voor den beoefenaar heeft,
deze moeilijkheden zeer vergroot zijn door de wijze en de richting,
waarop het mes door het materiaal gegaan is, nadat dit bij de be-
werking tot worstbrij of -deelen kris-kras dooreen is geworpen,
gekneed, gekneusd en gescheurd. Toch valt de grootte van de over-
blijvende stukjes mee, en is het histologische beeld als regel zoo-
danig, dat met niet veel moeite de diagnose gesteld kan worden.
Niet altijd zal men echter met volkomen zekerheid een bepaald
orgaan kunnen aanwijzen ; wel gaat dit meestal bij lever, longen,
milt en uier, doch soms zal men moeten volstaan, bijvoorbeeld,
met te zeggen : het is een klier. Hetzelfde geldt voor deelen van het
maagdarmkanaal.

Zeer veel steun heb ik gehad van enkele worsten, die ik door de
keurmeesters liet bereiden, en waarin alle mogelijke organen waren
verwerkt. Het is een betrekkelijk kleine kunst, om met alle moge-
lijke organen, en een minimale hoeveelheid leverweefsel, een lever-
worst te fabriceeren, die, wat uiterlijk en reuk aangaat, niets ver-
dachts oplevert, integendeel er zelfs smakelijk uitziet. De ver-
werkte organen, waaronder zich ook baarmoeders en testes be-

vonden, werden zeer gemakkelijk teruggevonden, met uitzonde-
ring misschien van twee oogen, die eens aan een totaal van 6 K.G.
worstmassa waren toegevoegd.

Het fabriceeren van dergelijke worsten, waarvan men weet, wat
erin is gestopt, kan ik ieder, die van plan is zich op dit gebied te
begeven, aanraden.

Eigenaardige moeilijkheden brengen in het begin de diverse
specerijen en het meel mee, die aan de worsten zijn toegevoegd,
doch al spoedig als zoodanig onderkend worden.

Summa summarum, men krijgt door de coupes over het algemeen
een zeer duidelijk beeld van de samenstelling der worst.

Tot dusverre heb ik U de wetenschappelijke zijde van het onder-
zoek getoond. Doch wat is nu het practische nut?

Laat ik vooropstellen, dat mijn ervaring nog niet zoo groot is,
dat ik daaraan het recht zou durven ontleenen, reeds ver strekkende
conclusies uit te spreken.

Vast staat echter wel, dat wij een veel beter inzicht in de worst
kunnen krijgen dan voorheen, en vooral schijnt het mij toe (en de
gegevens, die Lund en Schröder en ook Frickinger hierover
publiceerden, versterken mij in die meening), dat wij door dit
onderzoek in staat zullen zijn na te gaan of toevoeging van verbo-
den deelen, als bijvoorbeeld geslachtsorganen, heeft plaatsgevonden.

Veel zal natuurlijk afhangen van de verdunning, welke de toe-
gevoegde organen bij de bereiding hebben ondergaan ; doch in de
eerste plaats mag men aannemen, dat bij gebruik van moderne
machines het bereidingsproces zoodanig is, dat men een volledige
menging verkrijgt, en dus de worst in alle deelen dezelfde samen-
stelling heeft. En bovendien hebben Lund en Schröder vastge-
steld, dat bij een verdunning van i : 50 in alle preparaten het ge-
zochte materiaal werd gevonden, terwijl bij 1 : 100, dit bij de helft
der preparaten het geval was. Wanneer ik dus van iedere worst
eenige stukjes neem, en van ieder stukje enkele coupes, zoodat
in totaal per worst 15 a 20 coupes worden doorgekeken, dan mag
ik m. i. aannemen, dat de kans, dat dan nog iets aan de waarneming
ontsnapt, wel zeer gering is geworden.

Verder zal men bij voortgezette studie een indruk kunnen krij-
gen van het gebruik, dat van deelen van het maagdarmkanaal
wordt gemaakt, en zou dit kunnen leiden tot een uitspraak, in
hoeverre dit gewenscht, eventueel ongewenscht, moet worden
geacht.

Ook doet zich bijvoorbeeld de vraag voor, of, daar de toevoeging
van darmslijm aan worst verboden is, de toevoeging van onge-
slijmde darmgedeelten (dus voorzien van mucosa, plus slijm), zoo-
als ik eens waarnam, toelaatbaar is.

Bovendien zal het onderzoek een denkbeeld geven van de ver-
houding tusschen de aangeprezen kwaliteit en de werkelijke hoe-
danigheid der worst, welke de consument koopt, en ware zoo mis-
schien overtreding te constateeren van de artt. 329 en 330 van het
Wetboek van Strafrecht, welke aldus luiden :

Art. 329. Met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar wordt
gestraft de verkooper, die den kooper bedriegt :

iste. door hem die een bepaald aangewezen voorwerp kocht, op-
zettelijk iets anders daarvoor in de plaats te leveren ;

2de. ten opzichte van den aard, de hoedanigheid of de hoeveelheid
van het geleverde, door het aanwenden van listige kunstgrepen.

Art. 30. Hij die eet- of drinkwaren of geneesmiddelen verkoopt,
te koop aanbiedt of aflevert, wetende dat zij vcrvalscht zijn en die
vervalsching verzwijgende, wordt gestraft met gevangenisstraf van
ten hoogste drie jaren.

Eet- of drinkwaren of geneesmiddelen zijn vervalscht, wanneer
door bijmenging van vreemde bestanddeelen hunne waarde of hunne
bruikbaarheid verminderd is.

Evenwel zou een bespreking hiervan nu nog te vroeg zijn. Ik .
stippel slechts enkele lijnen uit, waarlangs ik in den loop van den
tijd met het onderzoek denk te gaan.

Het doel, dat ik met deze korte mededeeling hoop te bereiken
is, belangstelling, voor zooverre deze niet reeds aanwezig is, op
te wekken voor deze interessante en ook wetenschappelijke onder-
zoekmethode. Als dan velen, èn zich de methode hebben eigen ge-
maakt of verbeterd, èn ervaring hebben gekregen van de gemid-
delde worstsamenstelling, zal een vruchtdragende discussie moge-
lijk zijn over alles wat ons oog heeft gezien, en wat naar aanleiding
daarvan onze hand te doen zal vinden.

1. Stukjes nemen van de worst van diverse plaatsen, ter grootte van —1| era
en 0.5 cm dikte.

4. 24 uur in een dunne gelatine-oplossing in de broedstoof (gesloten vat). Dunne
gelatine = 1 deel dikke gelatine 1 deel 1 % carbolwater.

5. 24 uur in een dikke gelatine-oplossing in de broedstoof (gesloten vat). Dikke
gelatine = 1 deel gelatine 3 deelen 1 % carbolwater (opgelost in de broed-
stoof) .

6. Stukjes in daartoe vervaardigd bakje doen ; overgieten met dikke gelatine;
stijf laten worden in de koelcel of ijskast.

7. Blokje lossnijden ; aan de lucht drogen tot de consistentie als die van radeer-
gom is.

20. Bedekken door middel van een glasstaafje met een paar druppels glycerine-
gelatine, welke in een waterbad warm (vloeibaar) gemaakt is. Glycerine-
gelatine = 7 gr. gelatine gedurende 2 uur oplossen in 42 cm³ gedestilleerd
water; toevoegen 50 gr. glycerine en 1 gr. geconcentreerd carbolzuur; 10—15
minuten verwarmen (roeren) en heet filtreeren door vochtige glaswol.

ZUSAMMENFASSUNG.
Verfasser bespricht die Technik und das Ziel der histologischen Wurstunter-
suchung und beschreibt seine bisherigen Erfahrungen.

The author discusses the technics and purpose of histological examination of
sausages.

L\'auteur discute la technique et le but de 1\'examen histologique des saucissons.

Uit de Afdeeling voor Tropische Ziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Bij de chemotherapeutische bestrijding der surra onder paarden
wordt in Indië, zooals bekend, algemeen de simultaanbehandeling
door Naganol en atoxyl toegepast. De resultaten zijn in het
algemeen niet ongunstig, daar het genezingspercentage ligt tus-
schen 40 en 60 %. De behandeling faalt echter nog in vele gevallen,
ook indien naar den algemeenen toestand van de geïnfecteerde die-
ren te oordeelen, de prognose niet bepaald ongunstig zou luiden.
Als optimaal kan daarom deze surratherapie nog niet beschouwd
worden en een voortzetting van het experimenteel chemothera-
peutisch onderzoek blijft dan ook gewenscht. Een verbetering van
de therapie lijkt ons vooreerst te zoeken in een vervanging van het
Atoxyl door een ander praeparaat, waarmede in combinatie met
Naganol betere resultaten zijn te verwachten en in deze richting
zijn wij aan ons laboratorium reeds sinds eenigen tijd werkzaam.

In de eerste mededeeling dezer serie werd over de resultaten
met het praeparaat Höc.hst As 4002, een benzolarsinzuur, bericht
(Nieschulz en Wawo-Roentoe 1930). De resultaten waren niet
zeer gunstig ; toch leek het bij de goede trypanocide werking van
het middel gewenscht, om verdere arsinzuren uit dezelfde reeks te
onderzoeken. De Höchster Farbwerke van de I. G. Farbenindustrie
stelden ons voor dit doel twee nieuwe benzolarsinzuur-praeparaten,
As 4005 en 4005 B, ter beschikking. Over de scheikundige samen-
stelling der praeparaten kunnen geen nadere opgaven worden ge-
maakt. Beide middelen worden als een wit poeder geleverd, dat
gemakkelijk in water oplost.

Voorloopig stelden wij ons ten doel na te gaan, of deze praepa-
raten, die nog niet eerder bij trypanosomeninfecties waren gecon-
troleerd, zonder combinatie met Naganol bij kleine proefdieren een
beteren chemotherapeutischen index zouden bezitten dan het
Atoxyl¹).

Voor dit onderzoek werd onze surrastam „Buitenzorg P₄" ge-
bruikt, dien een van ons in Juni 1928 uit een spontaan geïnfecteerd
paard in West-Java had geïsoleerd en einde 1928 naar hier heeft
medegenomen. De stam werd sindsdien in cavia\'s aangehouden,
maar heeft verschillende keeren runderen en paarden gepasseerd

\') Aan het begin dezer proeven heeft ook Dr. Wawo-Roentoe mede gewerkt,
waarvoor wij hem hier gaarne onzen dank willen betuigen.

(voor het laatst in Januari van dit jaar). De s am kan naar onze
ervaring als relatief arseen-resistent worden beschouwd, waardoor
hij voor de controle van arseenpraeparaten goed geschikt is.

Als proefdieren gebruikten wij muizen, ratten en cavia\'s, die
met het bloed van stamcavia\'s werden geïnfecteerd¹). De behan-
deling vond eerst dan plaats, wanneer het bloed der dieren sterk
(4—|- ) positief was, dus niet bij het eerste optreden der trypa-
nosomen. De cavia\'s werden meestal pas behandeld, nadat het bloed
langeren tijd positief geweest was. De praeparaten werden steeds
subcutaan toegediend, meestal in een oplossing van 5—10 %, bij
muizen minstens in i c.c. water pro 20—25 g muis.

De toxiciteit beider praeparaten werd voor muizen, ratten en
cavia\'s vastgesteld. Daar het slechts om een orienteerend onder-
zoek ging, was het aantal dieren in elke reeks proeven niet zeer
groot.

Proeven met muizen. Om de dosis tolerata en de dosis letalis
voor gezonde muizen vast te stellen, werden 13 dieren met 1—5
g van het middel pro kg muis subcutaan ingespoten ²).

Met 3 g/kg werden 6 muizen behandeld. Een muis stierf na 5 dagen (intercur-
rent ?), de andere 5 bleven in leven.

Met 4 g/kg stierven van 4 muizen 3 na 1. 2 en 3 dagen, cén muis bleef in leven.

Als dosis tolerata is dus voor gezonde muizen 3 g/kg te beschou-
wen, of 60 mg pro 20 g muis. Met 4 g/kg werd de dosis letalis bereikt.

Proeven met ratten. 17 gezonde ratten werden met een dosis
van J—3 g/kg behandeld.

J g/kg werd door 2 ratten verdragen, terwijl 2 andere dieren na 5 dagen stierven.

Met 3 g/kg werden tenslotte nog 2 ratten behandeld, die na 1 en 3 dagen stierven.

De dosis letalis is dus voor ratten i g/kg ; terwijl de dosis bene
tolerata hoogstens \\ g/\'kg, zeer waarschijnlijk nog minder bedraagt.
De toxiciteit van het praeparaat is voor ratten duidelijk hooger
dan voor muizen.

1 \') De muizen werden subcutaan met -(- 0,2 cc, de ratten met 0,4—0,6 cc en de
cavia\'s met 1 cc verdund bloed geïnfecteerd, waarin 2- 4 trvpanosomen per ge-
zichtsveld aanwezig waren.

2 ) De dosis van het geneesmiddel werd bij alle proefdieren op 1 kg lichaamsge-
wicht omgerekend vermeld, afgekort als "g/kg" of "mg/kg". In proeven met muizen
werd de dosis in de literatuur vaak opgegeven voor 20 g muis, bij ratten voor 100
of 200 g rat. Bij proeven met verschillende dieren lijkt het ons echter beter, alle
doseeringen op 1 kg lichaamsgewicht om te rekenen.

Proeven met cavia\'s. 12 cavia\'s werden ingespoten met een dosis
van 150 mg/kg tot 1 g/kg.

Met £ g/kg en 1 g/kg werden nog 2 dieren behandeld, die beiden binnen de 24
uur stierven.

De dosis tolerata voor gezonde cavia\'s moet, naar deze proeven
te oordeelen, minder dan 150 mg/kg zijn. Cavia\'s zijn dus nog
gevoeliger voor dit praeparaat dan ratten. Vermeld zij hierbij nog,
dat bij alle aan intoxicatie gestorven cavia\'s bloedingen in de nie-
ren optraden, terwijl dit bij muizen en ratten niet werd geconsta-
teerd.

De dosis tolerata voor gezonde muizen is dus waarschijnlijk
4 g/kg en de d. letalis 5 g/kg. Dit praeparaat is blijkbaar voor mui-
zen iets minder toxisch dan het 4005.

Met 250 mg/kg werden 3 ratten ingespoten, die allen na 2, 5 en 5 dagen stierven.

De dosis tolerata voor normale ratten bedraagt dus minder
dan 250 mg/kg. Blijkbaar wordt door ratten dit middel iets minder
goed verdragen dan het 4005.

Proeven met cavia\'s. 12 cavia\'s werden met een dosis varieerende
tusschen 150 en 500 mg/kg ingespoten.

Met 200 mg/kg werden eveneens 4 cavia\'s behandeld. Alle dieren stierven na 4
of 5 dagen.

De dosis tolerata voor gezonde cavia\'s bedraagt dus, zooals bij
het 4005, minder dan 150 mg/kg. Ook bij behandeling met dit
praeparaat traden bij cavia\'s als intoxicatie-verschijnselen bloedin-
gen in de nieren op.

Als proefdieren werden, zooals reeds vermeld, muizen, ratten
en cavia\'s genomen. Van het gebruik van groote proefdieren hebben
wij voorloopig afgezien.

Voor de behandeling van geïnfecteerde muizen werd een dosis
gebruikt, die tusschen 200 mg/kg en 3 g/kg varieerde. In het geheel
werden 37 muizen behandeld en wel 3—8, meestal 5 dagen na de
infectie, terwijl het bloed zwaar positief was.

Met 300 mg/kg stierf van 2 muizen de eene positief na 5 dagen, de andere reci-
diveerde na 8 dagen.

Met J g/kg stierven van 3 muizen 2 positief na 3 dagen, de derde vertoonde na 6
dagen een recidive.

Met i g/kg werden 8 muizen behandeld, 2 stierven positief na 3 en 6 dagen, 3
recidiveerden na 10, 14 en 17 dagen, terwijl de overige 3 na 1, 3 en 7 dagen negatief
stierven.

Met 2 g/kg recidiveerden van 11 muizen () na 6, 7, 7, 10, 14 en 18 dagen en stierven
5 negatief na 3, 4, 5, 6, en 9 dagen.

Met 3 g/kg werden 13 muizen behandeld ; 3 recidiveerden na 7, 8 en 9 dagen,
terwijl de overige 10 na 1, 1, 1, 2, 2, 2, 2, 6, 16 en 28 dagen intercurrent stierven.
De laatste muis kan waarschijnlijk als genezen worden beschouwd.

De resultaten waren, zooals uit deze proeven blijkt, voor muizen
niet bijzonder gunstig te noemen. Met een dosis van 200 mg—1
g/kg werd niet met zekerheid een ook slechts tijdelijke sterilisatie
van het periphere bloed bereikt. Bij een dosis van 2—3 g/kg was
het bloed wel meestal den volgenden dag (steeds op den tweeden
dag) negatief, echter traden ook met 3 g/kg of 60 mg pro 20 g muis
zelfs vroegtijdige recidive op. Een dosis van 4 g/kg is, zooals wij
vroeger hebben gezien, reeds letaal voor gezonde muizen.

Het hooge percentage van intercurrente sterfgevallen kort na
de behandeling met 3 g/kg (9 van 12 muizen gestorven, terwijl bij
gebruik van kleinere dosen slechts 8 van 25 dieren intercurrent
stierven) maakt het zeer waarschijnlijk dat voor geïnfecteerde
muizen deze dosis reeds boven de d. bene tolerata ligt.

In het geheel werden hiervoor 14 ratten gebruikt. De behandeling
vond plaats na 5—10, meestal 5—7 dagen, terwijl het bloed weer
sterk positief was. De dosis varieerde tusschen 250 mg/kg en 1 g/kg.

Met 250 mg/kg werden 2 ratten behandeld, de eene recidiveerde na 9 dagen,
de andere was een maand trypanosomenvrij en kan als genezen beschouwd worden.

Met 300 mg/kg werden 4 dieren behandeld, 3 recidiveerden na 9, 10 en 12 dagen,
de laatste bleef recidivevrij (1 maand).

\') Onder „positief gestorven" werden die proefdieren verstaan, bij wie na de
behandeling, de trypanosomen nooit geheel uit het bloed verdwenen, onafhankelijk
ervan of de trypanosomen na de behandeling tijdelijk in aantal achteruitgingen of
een normale progressieve stijging vertoonden. „Negatief gestorven" zijn die proef-
dieren, die voor het einde van den observatietijd (voor muizen en ratten een maand,
voor cavia\'s minstens iA maand) negatief stierven. Het percentage dezer vroeg-
tijdig negatief gestorven dieren was vrij groot. Daar de behandeling eerst op het
hoogtepunt der infectie plaats vond, zal de doodsoorzaak hoofdzakelijk toe te
Schrijven zijn aan het zware verloop der surra-infectie gecombineerd met een
toxische werking van het praeparaat.

Met £ g/kg recidiveerde van 6 ratten een exemplaar na 15 dagen, de overigen
stierven intercurrent na 2, 2, 3, 4 en 7 dagen.

Met i g/kg werden 2 ratten behandeld, de eene recidiveerde na 7 dagen, de an-
dere stierf binnen de 24 uur.

Bij ratten waren de resultaten dus niet veel beter dan met mui-
zen, al was het ook twee keer mogelijk, met 250—300 mg/kg een
genezing te bereiken. De dosis tolerata, die, zooals wij hebben ge-
zien, voor normale ratten hoogstens | g/kg bedraagt, en zelfs de
normaal ook voor gezonde ratten letale dosis van 1 g/kg verhin-
deren niet het optreden van een recidive. Overigens wijst het groote
aantal intercurrente sterfgevallen (5 van 6 ratten) bij behandeling
met l g/kg erop, dat hiermede zeer waarschijnlijk de dosis bene
tolerata voor geïnfecteerde dieren werd overschreden.

Voor de therapeutische proeven werden 17 cavia\'s gebruikt.
De behandeling vond plaats 5—22, meestal 14—20 dagen na de
infectie. In den regel werd hierbij gewacht, tot dat de dieren voor
den tweeden keer sterk positief werden. De dosis lag tusschcn 50
en 200 mg/kg.

Met 100 mg/kg werden 7 cavia\'s behandeld, 5 recidiveerden na 6, 7, 10, 13 en
19 dagen, de beide anderen stierven intercurrent na 5 dagen.

Voor 150 mg/kg werden 4 cavia\'s gebruikt, 2 recidiveerden na 7 en 11 dagen,
de beide anderen stierven na 3 en 5 dagen.

Met 200 mg/kg stierven alle 5 cavia\'s, die ingespoten werden, na 2 — 5 dagen.

Ook bij cavia\'s is dus het verschil tusschen dosis tolerata en d.
curativa onvoldoende ; 100 mg/kg verhindert niet het optreden
van recidive ; 150 mg/kg is reeds d. letalis voor normale cavia\'s,
terwijl twee dieren, die de behandeling verdroegen, toch vroegtijdig
recidiveerden.

Met het praeparaat 4005 B werden ongeveer dezelfde experi-
menten op muizen, ratten en cavia\'s verricht als met het eerste
middel.

Met 4005 B werden in het geheel 33 muizen behandeld. De desis
varieerde tusschen 200 mg/kg en 4 g/kg. Met de behandeling werd
weer gewacht tot de muizen sterk positief werden ; zij vond plaats
2—7, meestal 4—5 dagen na de injectie.

Met 200 mg/kg werden 5 muizen behandeld. Positief stierven 3 dieren na j, 4
en 5 dagen, de beide anderen negatief na 11 dagen.

Met i g/kg werden 2 muizen behandeld, de eene muis stierf positief na 6 dagen,
de andere recidiveerde na 4 dagen.

Met ij g/kg recidiveerden van 3 muizen, 2 na 11 en 13 dagen, de derde stierf
negatief na 22 dagen en kan waarschijnlijk als genezen worden beschouwd.

Met 2 g/kg werden 7 muizen behandeld. Positief stierven 2 dieren na 3 en 5 dagen,

3 vertoonden na 5, 10 en 16 dagen recidive en de laatste 2 stierven intercurrent
na i dag.

Met 3 g/kg werden 7 dieren behandeld, 3 muizen recidiveerden na 6, 8 en 13 dagen,

Voor 4 g/kg werden tenslotte 5 muizen gebruikt. Een muis recidiveerde na 8
dagen, een tweede bleef 1 maand negatief (genezen) en 3 muizen stierven inter-
current na 1, i en 8 dagen.

Ook met het praeparaat 4005 B waren de resultaten bij muizen,
zooals uit de proeven blijkt, niet zeer gunstig. Een dosis van 200
mg tot 2 g/kg was niet altijd voldoende, om een (ook slechts tijde-
lijke) sterilisatie van de bloedbaan te bereiken. Met 2| g/kg waren
wel enkele muizen te genezen, met 3 g was echter het percentage
van recidiven nog vrij groot en ook met 4 g/kg of 80 mg pro 20 g
muis, een dosis, welke wij op grond van onze proeven met gezonde
muizen als dosis maxima tolerata moeten beschouwen, traden nog
recidiven op.

In het geheel werden 23 ratten gebruikt, die met 100 mg/kg
tot 2i g/kg 4—7 dagen na de infectie werden behandeld (bloed
sterk positief).

Met 200 mg/kg werden 6 ratten behandeld, 2 recidiveerden na 6 en 12 dagen,
de overige 4 stierven intercurrent na 1, 1, 5 en 7 dagen.

Met 300 mg/kg recidiveerde van 4 ratten, 1 dier na 7 dagen, de 3 overige stierven
na i dag.

Recidiven traden, zooals uit de protocollen blijkt, nog bij een
dosis van 200 en 300 mg/kg op. Bij behandeling met J g/kg of
hooger stierven alle dieren aan intoxicatie en ook met 200—300
mg/kg was het percentage intercurrente sterfgevallen, dat aan
intoxicatie moet worden toegeschreven, belangrijk. Een dosis,
welke de d. bene tolerata overschrijdt, kan dus ook bij ratten
het optreden van recidive niet voorkomen.

Gebruikt werden voor deze proeven in het geheel 15 cavia\'s en
een dosis van 100—300 mg/kg. De behandeling vond 5—28 dagen
na de infectie plaats. Meestal werd hierbij weer gewacht, totdat
het bloed voor den 2en of 3en keer sterk positief geweest was.

Met 100 mg/kg werden 8 cavia\'s behandeld, 4 dieren hadden na 5, 7, 7 en
10 dagen recidive en de overige 4 stierven intercurrent na 3, 4, 6 en 7 dagen.

De dosis tolerata voor gezonde cavia\'s bedroeg, zooals wij vroe-
ger hebben gezien, minder dan 150 mg/kg en ook voor geïnfec-
teerde cavia\'s bleek deze dosis letaal te zijn. Met een weinig kleinere
dosis, 100 mg/kg, recidiveerde de helft der behandelde dieren nog
spoedig, terwijl de overige intercurrent stierven. Bij enkele der
gestorven dieren traden, zooals bij 4005, bloedingen in de nieren op.

Indien wij ter beoordeeling der toxiciteit der beide nieuwe prae-
paraten naast de resultaten met gezonde dieren ook de therapeu-
tische proeven in aanmerking nemen, dan krijgen wij voor de
dosis tolerata en dosis letalis ongeveer de volgende waarden, weer
omgerekend op 1 kg gewicht der proefdieren :

Uit deze samenstelling blijkt, dat de gevoeligheid der verschillende
proefdieren voor de praeparaten groote afwijkingen vertoont, dat
echter door dezelfde proefdierensoort de beide middelen ongeveer
even goed worden verdragen. De verschillen welke bestaan, zijn
slechts gering. Zoo zijn muizen voor 4005 iets meer gevoelig, ratten
omgekeerd voor 4005 B.

In het algemeen is de toxiciteit der praeparaten vrij gering, veel
minder dan b.v. van het Atoxyl of Xryparsamid. Het nauw ver-
wante 4002 werd echter in nog lioogere doses verdragen (vergl.
Giemsa 1929, Nieschulz en Wawo-Roentoe 1930).

Subtoxische doses worden door de verschillende proefdieren
goed doorstaan, zonder eenige locale reacties.

De trypanocide werking der praeparaten is goed te noemen. Bij
gebruik van een voldoende hooge dosis is ook bij zeer sterke infec-
ties het periphere bloed meestal reeds binnen 24 uur geheel vrij
van trypanosomen.

De chemotherapeutische index is echter voor onzen surrastam, die
zooals reeds vermeld, relatief arseenvast is, niet gunstig en niet
beter dan de Atoxylindex, zooals uit contröle-proeven met dit prae-
paraat is gebleken. De index van beide middelen is voor alle proef-
dieren minder dan 1 : 1. Niettegenstaande wij met hooge doseerin-
gen werkten, die de dosis tolerata vaak overschreden, was het

Dit zijn alleen benaderingswaarden, die echter wel een voldoende overzicht
geven. Om geheel nauwkeurige cijfers te verkrijgen, had een grooter aantal proeven
moeten worden ingezet. In verband met de minder gunstige resultaten hebben wij
hiervan afgezien.

aantal genezingen in alle reeksen van proeven zeer gering en traden
bijna altijd vrij vroeg recidiven op.

De (op zich zeif zeer waardevolle) geringe toxiciteit der praepa-
raten gaat dus gepaard met een evenredige vermindering der trypa-
nocide werking.

Onmogelijk is het echter niet, dat in combinatie met Naganol
de resultaten met beide praeparaten minder ongunstig zijn. Bij
de combinatie-therapie gaat het niet altijd om eene zuivere accu-
mulatie der trypanocide eigenschappen. Op zichzelf niet-trypano-
cide middelen kunnen het effect van een werkzaam middel verhoo-
gen en twee trypanocide middelen kunnen ook elkanders effect
opheffen (interferenzphaenomen). Wij zullen daarom nog trachten
na te gaan, welke resultaten beide praeparaten in combinatie met
Naganol opleveren.

Giemsa, S. (1929) : Über chemotherapeutische Studien mit einer neuen, für
die Behandlung der Schlafkrankheit und anderer Trypanosen aussichtsreichen
Benzolarsinsäure (,,Arsenpräparat 4002"). Arch. f. Schiffs- u. Tropenhyg. Bd. 33,
Beiheft 3, p. 130—145.

Nieschulz, O. u. Wawo-Roentoe, F. K. (1930) : Über Behandlungsversuche
von Surra mit der Benzolarsinsäure „Höchst 4002". Ibid. Bd. 34 p. 662—669.

Im Anschluss an Versuche mit der Benzolarsinsäure ,,As 4002" wurden zwei
verwandte Arsinsäuren, die Präparate „As 4005" und „4005 B", an mit unserem
relativ arsenresistenten Surrastamm infizierten kleinen Versuchstieren (Mäusen,
Ratten und Meerschweinchen) untersucht. Behandelt wurde erst bei stark posi-
tivem Blutbefund.

Die Dosis tolerata von „4005" betrug auf 1 kg Körpergewicht umgerechnet
für Mäuse etwa 2 g, für Ratten 300 mg und für Meerschweinchen 100 mg, die
D. tolerata von „4005 B" für dieselben Versuchstiere 3—4 g, bzw. 150 mg und
50—100 mg. Die Toxizität der Präparate ist sehr gering, wenn auch etwas höher
als von „4002".

Die trypanozide Wirkung war gut. Bei genügend hoher Dosis wurde meist in-
nerhalb 24 Std. ein völliges Verschwinden der Trypanosomen erreicht.

Der chemotherapeutische Index beider Präparate war aber ziemlich ungünstig,
nicht besser als der des Atoxyls, da in allen Versuchsreihen auch mit hohen Dosen,
die die Dosis bene tolerata überschritten, (wenn sie vertragen wurden) meist
frühzeitige Rezidive auftraten.

OVER DE WERKING VAN INJECTIES VAN ORGANISCHE
CALCIUM ZOUTEN — IN HET BIJZONDER VAN GLUCONZUUR-
CALCIUM — BIJ RUNDEREN,

Vanaf het begin dat wij de toepassing van injecties van Calcium-
chloride bij kalfziekte en bij grastetanie in overweging gaven, heb-
ben wij de vraag onderzocht, of het gluconzuur calcium (Calcium
Sandoz) de voorkeur verdient boven Calciumchloride. De aan-
leiding daartoe was vooral, dat de fabrikant op de gebruiksaanwij-
zing aangeeft, dat oplossingen van dit zout subcutaan aangewend
kunnen worden.

Bezwaren tegen dit zout echter waren de hooge prijs der ampul-
len en het meestal uitkristalliseeren der zelfgemaakte oplos-
singen !).

Wij hebben met het gluconzuur calcium zelf een vrij groot aantal
proeven bij gezonde dieren (kalveren, pinken en konijnen) verricht
en verder in het voor- en najaar van 1929 en in het begin van 1930
aan eenige dierenartsen voor aanwending bij kalfziekte en bij
grastetanie oplossingen van dit praeparaat ter beschikking gesteld,
terwijl een mengsel van gluconaat en lactaat in één geval van kalf-
ziekte werd aangewend.

Behalve met het gluconaat werden ook injecties met mengsels
van dit zout en andere Calciumzouten, n.1. lactaat, laevulinaat en
chloride, ingespoten ; deels om dit middel minder kostbaar te
maken, deels om de oplosbaarheid er van te verhoogen, deels in
de hoop de ongunstige nevenwerkingen te verminderen.

a. Subcutane injectie van Calcium gluconaat en van andere Ca-zouten
bij gezonde dieren. (Eenmaal werd perivascular en eenmaal intramus-
culair ingespoten).

Het lag voor de hand om na te gaan of bij dieren, met name
bij het rund, het calcium gluconaat subcutaan aangewend kan
worden, zonder dat zwellingen of abscessen optreden.

Aangezien de in den handel aanwezige ampullen een 10 %
oplossing bevatten, werd deze concentratie ook bij onze proeven
gekozen, soms hebben wij een 20 %-oplossing aangewend, omdat

\') In de voordracht van B. S. van 12 Oct. 1929 werd hierop reeds gewezen
(zie dit tijdschrift Deel 57 p 165 (1930.) In ampullen zooals deze voor menschelijk
gebruik in den handel zijn, bevattende 10 cc eener 10% oplossing, zou het middel
te duur zijn, n.1. circa ƒ4.— voor een dosis aequiv. aan 40 gr. CaCL. Vermoedelijk
zal het in groote ampullen minder duur zijn. Een met 40 gr. CaCl₂ aequiv. hoe-
veelheid van het droge zout kost: /1,50 a 1,15 (afhangende v/d hoeveelheid die
gekocht wordt). Deze oplossingen kristalliseeren, zooals werd gezegd, na korteren
of längeren tijd uit ; tenzij in ampullen bewaard.

deze in calcium-gehalte ongeveer met een oplossing van gekristal-
liseerd CaCL M van io % overeenkomt.

Een io %-oplossing van Ca-gluconaat veroorzaakte bij een
konijn en een rund zwelling en oedeem (meer dan een week aanhou-
dend), doch genas zonder abscesvorming. Hetzelfde was het geval
met de 20 %-oplossing (bij een pink) ; hierbij was het dier de eerste
dagen zeer pijnlijk.

Necrose en etterende abscessen, zooals bij subcutane injecties
van 10 %-oplossing van CaC!₂, kwamen na geen van deze drie
door ons verrichtte injecties voor.

Een mengsel van 5 % Ca-gluconaat en 5 % Ca-laevulinaat
(aequiv. met 6.1 % CaCl₂) veroorzaakte een zwelling, die enkele
weken bleef bestaan, doch zonder abscesvorming genas.

Oplossingen van Ca-laevulinaat van 13—15 % (aequiv. met
CaCl₂ oplossing van 9.3-10.7 %) veroorzaakten, subcutaan in-
gespoten, necrose, intramusculair abscesvorming.

Mengsels bevattende 5 % Ca gluconaat en 3 % CaCl₂ (aequiv.
met ongeveer 10 % Ca gluconaat en met 5 % CaCl₂ opl.), veroor-
zaakten langdurige oedemateuse zwellingen en in één geval een
etterend absces. Zoo ook bij perivasculaire inspuiting (om de V.
jugularis).

Het minst ongunstige resultaat werd verkregen met een mengsel
van 5 %-Ca gluconaat en 5 �. lactaat (aequiv. met 6.1 %C.aCl₂.)
Dit veroorzaakte bij een pink en bij een konijn slechts een geringe
zwelling, die zonder abscesvorming genas.

Mogelijk is natuurlijk dat bij proeven met meer dieren, ook dit
mengsel nu en dan erge plaatselijke effecten zouden gegeven hebben.

b. Intravcneuse injectie van calcium gluconaat en van andere
Cazouten bij gezonde dieren.

In 9 gevallen werd bij jonge kalveren 5 dagen oud) het zout
ingespoten in doses, varieerende van 11.8 tot 31.8 gr. per 30 K.G.
lichaamsgewicht (aequivalent met 6 tot 16 gr. CaCl₂) ¹). In 3
gevallen trad de dood in en wel : na toediening van een hoeveel-
heid Ca-gluconaat, die aequivalent is met resp. 7, 7 en 6 gr. CaCl₂ ;
in deze drie gevallen waren sedert de injectie 3^, 2\\ en 4 uur verloo-
pen. De dood is in al deze gevallen zeer waarschijnlijk en voor-
namelijk een gevolg van het effect der injectie op de longen. In
drie andere gevallen, n.1. na inspuiting van hoeveelheden, aequi-
valent met 8.5, 10.8 en 16 gr. CaCl₂ traden tijdens en na afloop

1 ) De dosis der zouten werd hoog gekozen, teneinde duidelijke effecten te ver-
krijgen. De resultaten konden direct worden vergeleken met die, welke verkregen
werden na injectie van de aequivalente hoeveelheden CaCl₂. De bij volwassen
koeien van 500—600 K.g. bij intraveneuse toepassing dikwijls aangewende
dosis van 40 gram CaC)_; wordt bij omrekening op 30 Kg 2,4 a 2 gram.

der injecties ernstige hartarhythmiëen op, terwijl sterke tremor
der spieren en zeer sterk verhoogde ademhalingsfrequentie (long-
verschijnsel) optraden. Daar slechts gedurende resp. 50, 50 en
15 min. het proces gevolgd kon worden, is niet met volle zekerheid
aan te geven hoe de afloop geweest zoude zijn. indien de dieren
niet voor een ander doel waren afgemaakt ; de prognose mocht
echter in alle drie gevallen zeer ongunstig worden gesteld. In
één geval, n.1. na toediening van een hoeveelheid, aequivalent met
7 gr. CaCl₂ en in twee andere gevallen, na toediening van hoeveel-
heden, aequivalent met telkens 6 gr. CaCl₂, ontstonden geen
hartarhythmieën (bij inspuiting van gelijke doses CaCI₂ verloopt
het proces in een minderheid der gevallen eveneens zonder dat
arhythmieën optreden), wel viel de, ook voor CaCl₂-injecties,
karakteristieke daling der hartslagfrequentie kort na de inspuiting
op te merken. Deze wordt gevolgd door een stijging en, daarna,
bij het inzetten van de stijging der ademhalingsfrequentie, door
een tweede daling, die allengs weer overgaat in een stijging tot
boven de aanvangswaarde. De ademhalingsfrequentie neemt korten
tijd na de injectie zeer toe ; de ademhaling vertoont sterk het
abdominale type : er zijn verschijnselen, die op longoedeem wijzen
(dyspnoe). Daarna volgt weer een daling der frequentie. ¹)

Bij onze intraveneuse injecties van CaCl₂oplossingen bij kalveren
(ruim 70 gevallen) met doses, varieerend van 20 gr. tot 3 gr. CaCl₂per 30 K.G. lichaamsgewicht, is het enkele keeren voorgekomen,
dat na 12 gr. en zelfs na 14 gr. CaCl₂ geen acute hart dood optrad.
In het algemeen bleek een hoeveelheid van 7 gr. CaCl₂ na enkele
uren den dood ten gevolge te hebben onder longverschijnselen.
Echter zijn er, door de zeer groote individueele verschillen, op
dezen regel nogal wat uitzonderingen ; zoo is het b.v. enkele malen
voorgekomen, dat na toediening van 8 gr. CaCl₂ de dieren in leven
bleven, zonder dat ernstige verschijnselen van den kant van hart
en longen waren opgetreden.

In één geval werd Ca-gluconaat opl. ingespoten bij een normale
pink, in een hoeveelheid aequivalent met 30 gr. CaC.l₂. De waar-
genomen verschijnselen sluiten zich geheel aan bij die van de
laatste 3 gevallen bij kalveren ; n.1. optreden van hartarhythmieën,
tremor en zeer sterk verhoogde ademfrequentie. ²)

In 7 gevallen werden bij kalveren mengsels ingespoten, be-
staande uit oplossingen, welke bevatten 5% Ca gluconaat en 3%
CaCl₂, (een 3% CaCl_a oplossing is bijna isotonisch met bloedserum).

1 De werking van CaCl₂ en andere Ca-zouten op de longen wordt nauwkeurig
onderzocht; het resultaat van dit onderzoek zal later worden gepubliceerd.

2 ) De proeven met jonge kalveren gaven den indruk dat de werking op de
longen van het gluconaat zoo niet sterker dan toch even sterk was als die van
het chloride. Zie hierover ook verderop wa\' het laevulinaat betreft.

tot 20 gr. CaCl₂ per 30 K.G. lichaamsgewicht. In 5 gevallen, n.1.
na toediening van hoeveelheden, aequivalent met 20, 17, 14, 14
en 14 gr. CaCl₂, was er tijdens of kort na de injectie een acute
hartstilstand. (In één van de laatste drie gevallen was nog aan
de opl. 30 m.gr. BaCl_a toegevoegd, zonder succes). In de twee
overige gevallen, na toediening van hoeveelheden, aequivalent
met 11.i en 14 gr. CaCl₂, was een zeer onregelmatige hartwerking
en dyspnoe vast te stellen en verder de bekende veranderingen
in frequentie. Deze proeven konden slechts korten tijd worden
voortgezet, zoodat niet met zekerheid de uitslag kan worden voor-
speld. Voor het laatst genoemde geval is echter de prognose zeer
ongunstig. Er zij nog medegedeeld, dat ook bij injectie van 12-14
gr. CaCl₂, in enkele gevallen, de dood niet of niet terstond is in-
getreden.

In 4 gevallen werden mengsels van Ca-gluconaat en Ca-lactaat
(bevattende van beide 5% of wel van het gluconaat 5% en van
het lactaat 8%) ingespoten. Bij twee kalveren werden hoeveel-
heden ingespoten, in beide gevallen aequivalent met 10 gr. CaCl₂.
In beide gevallen was er een aanzienlijke hartarhythmie en stijging
der ademhalingsfrequentie. In het ééne geval kwam het dier de
behandeling te boven, het andere kalf stierf echter 3 uur na de
injectie onder toenemende dyspnoe.

Bij een pink, die eveneens met een hoeveelheid van het mengsel
behandeld was, aequivalent met 10 gr. CaCl₂ per 30 K.G., was er
een zeer aanzienlijke harlarhythmie en sterke stijging van de adem-
halingsfrequentie met dyspnoe waar te nemen. Het dier stierf niet.

Bijzonder instructief was de behandeling van een koe met
kalfziekte met dit mengsel. Er werd een hoeveelheid ingespoten
aequivalent met 41 gr. CaCl₂. Er trad een zeer onregelmatige
hartwerking op, terwijl eveneens de ademhalingsfrequentie steeg ;
het dier hoestte herhaaldelijk (longverschijnsel). De indruk is,
dat het mengsel op het hart niet gunstiger werkt dan CaCl₂, op
de longen zelfs ongunstiger.

Bij 4 kalveren werd Ca-laevulinaat¹) ingespoten in hoeveel-
heden, resp. aequivalent met 2.2, 2.7, 6 en 7.5 gr. CaCl₂ per 30 K.G.
De indruk is, dat voornamelijk de longverschijnselen bij toediening
van dit praeparaat versterkt zijn, m. a. w. dat de giftigheid, be-
rustend op het anion (?), gesuperponeerd wordt op die van het Ca.

Behalve de hier genoemde proeven, werd nog een injectie ver-
richt bij een gezonde pink met een opl. van Ca-glycerophosphaat
in een dosis, aequivalent met 30 gr. CaCl₂. Het dier is ongeveer 36
uur na de inspuiting overleden. Bij de sectie bleken zeer uitgebreide

vaatlaesies, vooral in het maagdarmkanaal, te bestaan, met bloe-
dingen in ongeveer alle organen.

Er zal nog nader door ons worden uitgemaakt of deze toxische
werking van het zout regelmatig voorkomt en wat hiervan de
oorzaak zijn kan.

De dierenartsen, die, naar wij weten, gluconzuur-calcium
hebben gebruikt, schrijven over hun ervaringen het volgende :

A. „Calcium Sandoz gebruikte ik bijna altijd intraveneus,
daarbij kreeg ik nogal eens zwellingen, maar lang niet zoo erg als
bij de andere oplossingen (d.w.z. van CaCl₂ of van mengsels van
Ca Sandoz en CaCl₂). Een keer heb ik het in een groote hoeveelheid
subcutaan ingespoten, toen kreeg ik later eveneens een groot
absces.

Wat de resultaten aangaat, was er vrijwel geen verschil, of het
eene of het andere middel werd toegepast, zoowel bij kalfziekte
als bij grastetanie."

B. „400 cc eener oplossing bevattende 5% gluconzuur calcium
en 5% melkzuur calcium deed na de injectie in hevige mate frequen-
te ademhaling en verlangzaming van den pols optreden."

C. „Ik heb een paar runderen met kalfziekte er mede ingespoten
(ik moest het eerst weer oplossen). Het is mij goed bevallen."

D. „Intraveneus ingespoten bij een koe met melkziekte, stond
het dier na ruim een uur. Volgenden morgen (na ^ 15 uur) herhaal-
de zich de ziekte en was het dier reeds gestorven vóórdat hulp
verleend kon worden."

E. „In Mei 1929 werd de gezonden oplossing (10% Calc. gluco-
naat) bij twee kopziekte-patiënten (met hevige krampen) subcu-
taan ingespoten. Bij beide dieren werd noodslachting verricht.
Er ontstond veel oedeem op de plaats van inspuiting".

Een korte mededeeling moge hier volgen over hetgeen omtrent
de ervaringen met gluconzuur-calcium in de Engelsche veterinaire
literatuur vermeld wordt.

Door C. Rocket (The Veter. Record 10, 836 (1930)), E. C. Bovett
(ibid. 836), W. E. Blackwell (ibid. 807), Sampson (ibid. 854),
worden in den laatsten tijd klachten geuit over de subcutane toe-
passing van calciumgluconaat. Er ontstonden zeer aanzienlijke
huidnecroses en uitgebreide wonden op de plaatsen, waar de huid
was afgevallen. Dat ook in Engeland de gevaren, hieraan verbonden,
niet denkbeeldig worden geacht, blijkt wel hieruit, dat voorstan-
ders der Calciumgluconaat-therapie (o. a. Blampied, (The Veter.
Ree. 10, 481, (1930)) aanraden, oplossingen van slechts 5% sterkte
(dus aequivalent met 2i% CaCl₂) te gebruiken, terwijl O. Stinson
(ibid. 896), om zwellingen te voorkomen, nooit meer dan 50 cc
op één plaats inspuit.

Subcutane aanwending van gluconzuur calcium zal misschien bij kalfziekte ge-
nezing brengen, echter bij grastetanie vermoedelijk in vele gevallen niet snel genoeg
werken. Zwellingen zijn daarbij ongetwijfeld te verwachten, soms wellicht ook
abscessen

Het toepassen van intraveneuze injecties van dit zout, levert hetzelfde bezwaar
op als dat van CaCl₂ n.1. dat er enkele dieren zijn, die deze injectie slecht verdragen,
in zeer enkele gevallen zelfs succombeeren.

Wannneer men op groote schaal dit praeparaat gebruikt, zal men dus moeten
ondervinden, dat zich bij çnkele dieren ongewenschte nevenwerkingen voordoen.

Over onze onderzoekingen omtrent de vraag op welke wijze het gevaar der cal-
ciumtherapie te verminderen, hopen wij binnenkort te kunnen berichten.

Aus Versuchen mit normalen Tieren (Kälbern, Jungrindern, Kaninchen) und
mit einigen gebärparetischen Kühen ist hervorgegangen, dass bei subkutaner
Einspritzung von Calciumglukonatlösungen Schwellung der Haut, Oedem- und
in einigen Fällen Abscesbildung auftreten kann.

Die subcutane Anwendung des Calciumglukonats bei Milchfieber ist also nicht
ohne Beschwerde.

Das Effekt andrer Ca-Salze (Laevulinat), sowie Mischungen von glukonsaures-
calcium mit CaCl₂, Ca-laevulinat oder Ca-laktat, ist nicht oder nur wenig günstiger
als von Calciumglukonat. Bei intravenöser Zuführung der genannten Substanzen
ist die Wirkung auf Herz und Lungen fast dieselbe wie von CaCI₂.

Subcutaneous injection of Ca-gliiconate and some other organic Ca-salts and
mixtures in normal animais and cows in milk fever often causes edema, sloughing
of the skin and eventually forming of abscesses.

The effect of intraveneous injections of these substances on the heart and the lungs
of the animais was nearly the same as the influence of calcium chloride. The use
of calciuin-gluconate and the other substances in milk fever is for this reason
not in all cases without danger.

L\'injection sous-cutanée chez des animaux normals et de vaches en cas de
fièvre vitulaire avec de la gluconate de calcium, avec d\'autres sels de calcium
dérivés d\'acides organiques et avec quelques mixtures de ces sels de calcium,
cause des gonflements aussi peuvent se former quelques fois des nécrosés et
aussi des abscès. L\'effet d\'une injection intraveineuse des sels nommés est à
peu près le même que celui du chloride de calcium.

Il y a donc des cas, dans lesquels l\'usage de ces sels de calcium organiques n\'est
pas sans danger.

Schleich vond, toen nog geen geregelde ..Trichinenschau" bestond, bij 20—
30% van de door hem onderzochte lijken trichinen in hals- en rugspieren en ver-
moedde dat in vele gevallen, zoogenaamd spit en spierrheumatisme aan die para-
sieten te wijten was. In 1909 vond Busse te Posen in 18 (van 96) lijken trichinen.
Tegenwoordig worden ze zoo goed als niet meer aangetroffen. Kinderen verdragen
veelal een trichine-besmetting zonder bezwaren. (Münch. med. Woch., ref. Pink-
hof in N. T. v. G. 1930, II, No. 43).

Verslag van den Veeartsenijkundigen Dienst in de provincies Oost- en West-Java.
(1929).

Septichaemia haemorrhagica (pluriformis), bij herkauwers en varkens. De pec-
torale vorm dezer ziekte werd bij 6 van Bali geïmporteerde slachtossen na het slach-
ten vastgesteld, terwijl in 4 varkensfokkerijen te Batoe (Malang) een 90 tal jonge die-
ren bezweek aan septichaemie. Door middel van seruminjecties werd de ziekte
onmiddellijk tot staan gebracht.

Aan het gemeente-slachthuis te Weltevreden werd deze ziekte geconstateerd
bij 109 varkens, terwijl in de afdeeling Serang 207 buffels werden aangetast, waarvan
er 36 bezweken.

In de provincie Oost-Java trad het mond- en klauwzeer epizoötisch op, n.1.
31 507 runderen en 4.026 buffels werden aangetast. Sterfgevallen kwamen vooral
onder de kalveren voor.

Ook in de provincie West-Java kwam de ziekte sterk verbreid voor ; geen enkele
ambtskring bleef gespaard. Daarbij nam zij een bijzonder kwaadaardig karakter
aan, zoodat verscheidene melkbedrijven te Bandoeng, Buitenzorg en Batavia
er den nadeeligen invloed van ondervonden. Apoplectische sterfgevallen werden
zelfs hier en daar waargenomen.

Te Buitenzorg werden 63 gevallen vastgesteld, waarvan 6 dieren zijn bezweken,
terwijl de rest op één na werd afgemaakt ; een paard bleef nog in observatie aan
de Ned.-Indische veeartsenschool. Ook te Weltevreden openbaarde deze ziekte
zich in sterke mate, niet minder dan 133 gevallen werden waargenomen. De meeste
gevallen waren te Soerabaia en te Malang, Besoeki en Probolinggo, n.1. 380.

Nog steeds worden veel gevallen dezer ziekte gerapporteerd. In de hoofdplaats
Soerabaia alleen 188 gevallen en te Buitenzorg en Batavia respectievelijk 18 en 17.
Bij tijdig ingestelde behandeling gelukt het dikwijls dergelijke patienten te genezen.

In meerdere of mindere mate komt deze ziekte bij alle diersoorten in Neder-
landsch-Indië voor. De bevolking acht echter scabiës van weinig belang, zoodat de
meeste gevallen niet ter oore komen.

In de provincie West-Java kwamen gevallen van surra voor in de regentschappen
Bandoeng, Soekaboemi en Buitenzorg onder buffels en paarden. Eveneens werd
de ziekte tweemaal bij honden waargenomen. (Destijds heb ik surra meermalen
bij deze dieren gezien te Magelang; steeds betrof het slagershonden, die
blijkbaar per os met trypanosomen, afkomstig van slachtrunderen, besmet
werden. (Kef.)

Ter hoofdplaats Soerabaia werd deze ziekte 6 maal waargenomen bij melkvee,
terwijl te Weltevreden en Bandoeng eveneens eenige gevallen in melkveebedrijven
werden geconstateerd.

Twee gevallen van anaplasmosis kwamen voor onder buffels in Serang, welke
dieren in nood geslacht waren.

Vooral in de provincie Oost-Java kwam deze ziekte nog al veel voor. Alleen
onder runderen werden 182 gevallen vastgesteld. Buiten de stad Soerabaia is de

tuberculose-bestrijding heel goed geregeld, terwijl te Soerabaia zelf het grootste
melkveebedrijf praktisch tuberculosevrij gemaakt kon worden, doordat de eigenaar
besloot tot het afslachten van alle verdachte dieren voor eigen rekening.

In de provincie West-Java werden slechts enkele gevallen dezer ziekte gecon-
stateerd.

Rabies. Het aantal gevallen dezer ziekte nam in de provincie Oost-Java erg toe
n.1. 30 tegen 13 in 1928. Vooral in de streken om Idjen-, Jangen Tenggergebergte
kwamen deze gevallen voor. Het schijnt dat daar de vaste haarden voor Oost-
Java zijn, vermoedelijk door de daar veel voorkomende wilde honden.

Te Bandoeng werd rabies geconstateerd bij 64 honden, 2 katten en 1 rund. Het
vorig jaar werd ook een geval bij een varken waargenomen. In de Preanger-Regent-
schappen werden intusschen 18.409 honden afgemaakt, een maatregel, die wel tijde-
lijk helpt, doch uit den aard der zaak niet afdoende is. Zoolang geen gelijktijdige
en uniforme bestrijding over geheel Java wordt ingesteld, zal men deze ziekte
nooit meester worden (Ref.)

Onder een transport van 108 Australische slachtrunderen, afkomstig van Broome
en bestemd voor Weltevreden werd deze ziekte waargenomen. Als gevolg hiervan
werd de invoer van slachtrunderen uit West-Australië tijdelijk verboden.

Te Soerabaia deed zich één geval voor bij een kalf in een melkerij. De andere
dieren in den stal werden prophylactisch behandeld.

Te Kediri werden 43 runderen en 3 buffels aangetast, die alle bezweken. Na
toepassing van prophylactische entingen in de besmette streken, was de ziekte
onmiddellijk geweken. \'t Hoen.

Futterungsversuehe mit Vitakalk bei Knochenweiche. (Dr. A. Sternkopf, Brehna)
Tierarztl. Rundschau 21 Sept. 1930.

Het uitgangspunt van dit artikel is de noodtoestand onder de landbouwers
speciaal in streken waar men zich met bietenbouw bezig houdt. De voedselnood
geeft daar aanleiding tot het overmatig voeren van zuur voedsel gedurende den
staltijd ; gevolgen : beenzwakte en steriliteit.

Schr. bestrijdt de genoemde afwijkingen met vitamine-preparaten en kalk en
wel met het preparaat vita-kalk, ook hier te lande welbekend. In dit artikel worden
cijfers betreffende gewichtstoeneming, en verhooging der melkproductie gegeven.
Ook bij varkens (z.g. achterblijvers) zag hij gunstige resultaten van het preparaat.

Conclusies : bij runderen geeft tijdig bijvoeren van Vitakalk en onttrekken van
zuur voer succes ; bij beenzwakte en ..kümmern" der varkens is het als genees-
middel aangewezen

Ueber den Einflusz des Vigantols auf den Tierkörper. Vara-Lopez, Tierarztl.
Rundschau, 21 Sept. 1930 (referaat uit Klin. Wschr. Jg. 9, No. 23).

Proeven met hooge Vigantol-doses. Cavia\'s en muizen vertoonen na de eerste
giften reeds achteruitgang in algemeenen toestand; eetlust en opgewektheid gaan
achteruit, de huid wordt dor, het lichaamsgewicht neemt af ; na korten tijd ca-
chectisch en excitus.

Drie cavia\'s kregen na 3 dagen een huidabsces, 2 andere aborteerden. Pathol.
anat. afwijkingen in milt en nieren ; bovendien scheen het reticulo-endotheliale
stof wissel ingssysteem gestoord.

Vigantoltabletten, cholesterine en olie noch olijfolie gaven deze storingen; het
schijnt dat speciaal de Vigantol-olie schadelijk is.

Genetical methods of Livestock improvement, by Prof. F. A. E. Crew. (The
Veterinary Journal, April 1930).

Om verschillende redenen is dit artikel van groote beteekenis voor ons ; speciaal
de blik in de toekomst ligt geheel in de lijn van de besprekingen op het veeteelt-
kundig congres te Luik.

De schrijver begint zijn artikel met te constateeren, dat de toestand in landbouw
en veeteelt momenteel zoo slecht is, dat de veefokker meer directe hulp noodig
heeft, terwijl de verschillende instituten, welke trachten fokmethoden uit te werken
of verbeteringen in de bestaande methoden aangeven, slechts indirect tot steun
kunnen zijn, d.w.z. de aangegeven verbeteringen kunnen pas na een paar genera-
ties profijten opleveren.

Nadat is gememoreerd dat in de veefokkerij niets te ondernemen is zonder
een grondige kennis der genetica, erkent schr. dat veefokken iets meer is dan toe-
gepaste genetica ; daarvoor is het bedrijf te gecompliceerd en spelen allerlei fac-
toren (o.a. economische) een te groote rol. Een bepaalde methode op zichzelf is
niet goed, doch alleen in verband met afzetcondities, klimaat, bodem enz.

Zooals velen vóór hem, stipuleert ook Crew dat de studie van de betrekkingen
tusschen verschillende eigenschappen noodzakelijk is plus natuurlijk de wijze van
overerving der verschillende factoren.

Geconstateerd wordt dat de ontwikkeling der genetica de fokmethoden niet
zoo zeer heeft veranderd, doch alleen verfijnd en een verklaring gegeven voor de
gunstige resultaten.

Te veel waarde wordt gehecht aan de „Standard of excellence", terwijl op ten-
toonstellingen en keuringen andere eigenschappen, welke meer met de fokwaarde
te maken hebben buiten berekening blijven. De melkstaten, de bacon-kwaliteit,
de trekkracht, de eierlijsten en vruchtbaarheid „records" moeten boven de voor-
keur van voor-ingenomen keurmeesters komen ; dus meer keuring op productie
en nakomelingen.

Crew geeft aan als zijn meening dat 5°% der gevallen van onvruchtbaarheid
toegeschreven moeten worden aan erfelijke factoren (mij lijkt dit percentage wel
wat erg hoog geschat, ref ). Ook wordt gewezen op de noodzakelijkheid dat in alle
stamboeken (inclusief boeken van fokvereenigingen, enz.) alle nakomelingen
worden vermeld, de slechten zoowel ajs de besten.

Het meest interessant is het laatste onderdeel van het artikel, getiteld „the
Future." Daarin wordt gewezen op het feit dat de eigenschappen waarin onze
huisdieren verschillen van de in \'t wild levende voorouders in nauw verband staan
met het endocrine systeem. In de toekomst verwacht schr. dan ook een ruime
toepassing van de endocrinologie in de veeteelt.

Deze opvatting is dus geheel in overeenstemming met zijn uitspraak dat vee-
teelt niet uitsluitend toegepaste genetica is, doch dat ook andere takken der
wetenschap daarbij een rol spelen. Het slot van het artikel is een pleidooi voor
meer middelen om proeven te kunnen nemen met biochemische preparaten op
huisdieren.

De financieele toestanden aan zoötechnische instituten schijnen in Engeland
ook al niet beter te zijn dan hier 1

In verband hiermede kan ik niet nalaten te wijzen op eenige resoluties, aange-
nomen door de algemeene vergadering van het Veeartsenijkundig congres te
Londen.

Aan veeartsenijkundige hoogescholen of instituten, welke zich speciaal
met het onderwijs in de Veeteelt bezig houden, het wetenschappelijk en experimen-
teel onderzoek op het gebied der veeteelt te vergemakkelijken.

2°. Aan dezen tak der wetenschap voldoende financieele ondersteuning ter be-
schikking te stellen om alle gewenschte onderzoekingen uit te kunnen voeren.

3°. De dierenartsen, zoover mogelijk, bij de uitvoering van maatregelen tot
verbetering der veeteelt te betrekken.

Bijzonder noodig zijn de onder i en 2 genoemde wenschen ! Het is daarom te
hopen dat de autoriteiten, die aan de vervulling ervan zooveel mede kunnen wer-
ken, deze stem van een internationale vergadering niet vruchteloos laten weer-
klinken.

Ergosterin und Vitamin D. (Prof. Dr. A. Windaus, Göttingen, Forschungen und
Fortschritte, 6. Jahrg. No. 16, 1 Juni 1930).

Schr., wiens naam onafscheidelijk verbonden is aan de kunstmatige bereiding
van het vitamine D geeft in dit artikel een overzicht van hetgeen in 3 jaar tijds
op- dit gebied met zekerheid bekend is geworden en van enkele nog omstreden
punten.

Vast staat dat : de photochemische verandering van ergosterine in vitamine D
(door bestraling met de kwarts-kwiklamp) niet tot een evenwichtstoestand voert,
doch doorgaat tot volkomen verdwijnen van het ergosterine. Naast verandering
van physische en chemische eigenschappen interesseert ons voornamelijk de phy-
siologische zijde van dit vraagstuk. Het antirachitische vitamine is een tusschen-
product ; door langdurige bestraling gaat de antirachitische werking weer geheel
verloren.

Overdoseering van het antirachitische vitamine kan toxische verschijnselen
tengevolge hebben (de dosis moet dan buitengewoon groot genomen worden, ref.).
Naast gewichtsverlies treden vooral verkalkingen op den voorgrond.

De vragen waarover gestreden wordt, geef ik hier met de antwoorden van Prof.
Windaus erbij.

i . Zijn er nog andere middelen behalve bestraling om ergosterine te activeeren.
De bewering dat het Heilbron gelukt zou zijn met behulp van katalysatoren
bij een temperatuur van 250 300 ergosterine antirachitisch te activeeren, acht
schr. niet juist. Het door bestraling gevormde vitamine D verliest n.1. bij die
temperatuur zijn werking.

2°. Zijn er behalve ergosterine nog andere stoffen, welke door U.V.-bestraling
in Vitamine D overgaan ? Ook deze vraag wordt ontkennend beantwoord, evenals

4°, Wat gebeurt er bij de bestraling van ergosterin ? Schr. verschilt van meening
met Enge\'sche onderzoekers. Deze, chemische, zijde van het vraagstuk is nog lang
niet opgehelderd.

5⁰. Wat is het absorptiespectrum van het Vitamine D ? Volgens Prof. W., is
de meest aannemlijke opvatting dat het U.V.-spectrum zijn maximumbij 270m.11
heeft.

(> . Welke rol speelt de golflengte van de U.V. stralen voor het activeeren van
het ergosterine ? Hierover zijn de meeningen ook zeer uiteenloopend.

7 . Wordt de antirachitische en de toxische werking van bestraalde ergosterine
door een zelfde stof of door twee verschillende stoffen veroorzaakt ?

Deze vraag komt vooral op, nu het gelukt is door behandeling met natrium en
aethylalcohol en ook door verhitting op 200° het bestraalde preparaat zijn anti-
rachitische werkzaamheid te ontnemen, terwijl het toch toxisch blijft, Daaruit
moet worden geconcludeerd dat er twee verschillende stoffen in aanwezig zijn
of dat de antirachitische eigenschap van één enkele stof door bepaalde bewerkingen
eerder verloren gaat. Het is nog niet gelukt een preparaat te bereiden, waarin
wel de antirachitische factor aanwezig is, doch de toxische ontbreekt.

8°. Is het vitamine D bij lage temperaturen en bij afsluiting van zuurstof onver-
anderd te bewaren ?

Tot voor kort werd dit aangenomen. Schr. heeft echter gevallen, waarbij een
zeer werkzaam preparaat (zonder oplosmiddel) in vacuum bewaard spoedig ver-
anderde. Ook enkele werkzame preparaten, in soya-olie opgelost, verloren in
die omstandigheden snel hun antirachitische eigenschappen. Schr. verwacht het
meest van proeven met bestralingsproducten van ergosterine, welke hij in kristal-
vorm heeft verkregen.

Ueber Fettsucht, (Prof. Dr. Julius Bauer, Forschungen und Fortschritte 6.
Jahrg, No. 16, 1 Juni 1930).

Met betrekking tot de menschen pleegt men de vetzucht in te deelen in exogene
en endogene vormen.

schrijven aan endogene oorzaken. In dit opzicht komt hij dus dicht bij hetgeen
wij in de veeteelt kennen, n.1. praedispositie voor vet worden, zooals wij die kennen
bij speciale mest-,.rassen".

Het verschil is, dat bij menschen al spoedig gesproken wordt van pathologische
vetafzetting en afwijkende erfelijke factoren als oorzaak genoemd worden, terwijl
in de veeteelt in vele gevallen met opzet die factoren worden behouden of in rassen
worden ingefokt.

Schr. stelt zich op het standpunt dat een mensch niet dik wordt, omdat hij zoo-
veel eet, doch hij eet zooveel, omdat de vetzucht-tendens bestaat. Men wordt niet
dik omdat de spierarbeid wordt beperkt, doch men wordt traag en vermijdt spier-
bewegingen omdat men dik wordt.

Voor de behandeling van constitutioneele vetzucht acht schr. de regeling der
water-retentie van het grootste belang en hiermede in nauw verband weer het
zoutgehalte van het voedsel.

De Chemie der vitaminen en hormonen volgens den tegenwoordigen stand van
het onderzoek. (Naar een voordracht door F. Laquer waarvan verslag in klinische
Wochensehrift 1930, No. 97. Pharmaceutisch Weekblad 27 Dec. 1930, Referaat
door V. I.).

Vitaminen en hormonen hebben zooveel punten van overeenkomst dat zij te-
zamen worden genomen. De bekende vitaminen worden achtereenvolgens be-
sproken i°. de in vet oplosbare (A, D en E.).

2°. de in water oplosbare B en C. (B nog weer onderscheiden in B_lP ook wel
I⁷ genoemd, het antineuritische vitamine en B₂ = G = P.P., een groei bevorderende
stof).

Bijzonder practisch zijn de beide tabellen welke in het referaat opgenomen zijn
én een overzicht geven :

a. voor de vitaminen van de biologische werking, in welke stoffen zij het meest
worden aangetroffen ; het aantoonen door proeven op dieren en de scheikundige
eigenschappen

b. voor de hormonen van chemische en physiologische herkenningsmiddelen,
de therapeutische toepassing en de chemische bereiding. v. d. Plank.

Physio-pathologie van het oedeem. (Physio-pathologie des Oedèmes, Dr. Valade.
Recueil de méd. vét., 1930, bl. 513).

De Schr. rubriceert de oedemen waarbij hij ook de vochtophooping in lichaams-
holten onderbrengt, naar hun oorzaak, op de wijze als door Govaerts werd aange-
geven. Hij onderscheidt achtereenvolgens cardio-vasculaire, nerveuse, humorale,
en in de weefsels schuilende factoren : als 5de factor wordt hieraan de lymphcir-
culatie toegevoegd.

De cardiovasculaire oedemen komen veelvuldig voor, hetzij langs mechanischen
weg, wanneer de veneuse afvoer bemoeilijkt wordt, hetzij doordat de doorlaat-
baarheid van de capillairwanden grooter is dan normaal, b.v. door ontstekings-
processen.

De beteekenis van de 2de groep oorzaken, de nerveuse, blijkt bij het onderbinden
van de vena femoralis bij een proefdier : oedeem treedt niet op ondanks de verhin-
derde veneuse afvoer. Wordt echter de nervus ischiadicus vervolgens doorgesneden
dan verschijnt het oedeem.

Tot de humorale oorzaken worden de retentie van keukenzout, de te lage osmo-
tische druk der eiwitten, stoornis in de endocrine organen en het karakter van som-
mige ionen gebracht. De onderzoekingen van Widal en van Achard worden be-
sproken. Widal schreef de keukenzoutretentie voornamelijk aan de nier toe en
beroept zich hierbij op de bloedsamenstelling bij lijders aan morbus Brightii :
steeds vond hij bij zijn patiënten met schrompelnier een verhoogd NaCl-gehalte
in het bloed. Widal\'s meening wordt echter niet algemeen gedeeld, omdat men zich
moeilijk kan voorstellen dat de NaCl-moleculen, die klein en gemakkelijk diffun-

deerbaar zijn, de nier niet zouden kunnen passeeren ; en bovendien treedt niet bij
elke NaCl-retentie oedeem op. Achard stelt hier tegenover zijn theorie, dat het
interstitium het NaCl en het water aantrekt. Echter kan ook deze theorie niet alle
moeilijkheden ondervangen.

Vervolgens wordt de invloed van den osmotischen druk der eiwitten beschreven
die, zooals bekend is, geheel los staat van den osmotischen druk die wordt uitge-
oefend door geïoniseerde zouten, zooals het NaCl. in oplossing. Als men in een
cylinder met semi-permeabelen wand bloedserum brengt en deze plaatst in een
isotonische NaCl-oplossing, dan blijkt er geen osmotisch evenwicht te bestaan maar
de watermoleculen uit de omgevende oplossing dringen den osmometer binnen
totdat ten slotte een evenwichtstoestand wordt bereikt: een Donnan-evenwicht.
De hydrodynamische overdruk in den osmometer geeft nu de grootte aan van
den osmotischen druk der serumeiwitten.

Deze zelfde factor doet zich bij de oedeemvorming gelden. Bij patiënten met
oedeem heeft men verlaging van dezen eiwitdruk kunnen waarnemen ; met het
gevolg, dat het water in het bloedplasma niet meer voldoende werd vastgehouden
en zich voor een deel door de capillairwanden heen verplaatste, waardoor het
in de perivasculaire en intercellulaire ruimten kwam. Als primaire oorzaak van
zulk een verlaagden plasmadruk kan sterk eiwitverlies gelden b.v. tengevolge van
albuminurie bij nierziekten. En inderdaad hebben talrijke onderzoekers kunnen
aantoonen dat het eiwitarme serum van zulke patiënten een verlaagden colloid-
osmotischen druk te zien geeft.

De beteekenis van de bijnier- en van de hypophysisfunctie voor de waterhuis-
houding in het lichaam worden vervolgens gememoreerd, voor zoover het gebrekkige
inzicht in de werking van dezen factor dit toelaat.

Het laat zich begrijpen, dat de toestand van de weefsels ook van invloed moet
zijn bij de oedeemvorming ; immers voor het oedeem is niet alleen het z.g. inter-
stitieele weefsel maar zijn alle celprotoplasmen toegankelijk, en hun hydrophilie
is zoowel in vitro als in vivo door Amerikaansche onderzoekers aangetoond ; met
name werd een verhoogde weefselhydrophilie aangetroffen bij toestanden van
oedeem. De oorzaak hiervan schuilt in het lipoidgehalte, zoowel als in het zuur-
basis-evenwicht, is dus op zich zelf weer een groep van oorzaken.

Tot slot wordt de beteekenis van de lymphcirculatie besproken. Deze moet wel
een rol spelen, eensdeels omdat compressie van groote lymphbanen, b.v. door
tumoren, oedeem ten gevolge kan hebben, andersdeels omdat dit systeem toch
het oedeemgebied draineert ; het spreekt dat hier alleen het lymphstelsel in engeren
zin, dus niet het absorbeerende chylusstelsel van den darm, bedoeld wordt. Men mag
zich deze banen niet als „spleten" tusschen de weefsels voorstellen, als naar alle
kanten gapende ruimten ; zij vormen integendeel een gesloten stelsel evengoed
als de bloedbaan. De wortels van het lymphstelsel dragen ampulvormige gesloten
verwijdingen, waar de wetten der osmose en dialyse het tranpsort van vloeistof en
de samenstelling der getransporteerde vloeistof mede regelen. Op welke wijze de
lymphdrainage de oedeemvorming in de hand werkt, is niet goed bekend.

Terecht herhaalt de Schr., dat zoowel het oedeem als zijn pathogenese niet enkel-
maar veelvoudig zijn.

De Schr. noemt in zijn verhandeling bijna uitsluitend Fransche onderzoekers,
wat natuurlijk niet wil zeggen, dat het oedeemvraagstuk voornamelijk in Frank-
rijk onderzoekers vond. Enkele namen als Epstein, Krogh, Eppinger mogen dit
motiveeren.

In het Nederl. Tijdschr. voor Geneeskunde van 18 October van dit jaar (Jaarg.
74, 2e Helft, No. 42, bl. 5173) komt een kort opstel over oedeem voor van de hand
van Prof. Snapper. Het is een verslag van een bijeenkomst ter bespreking van nier-
ziekten aan de Universiteit van Minnesota. Physiologische gronden en clinische
toepassingen vindt men hier in zeer aangenaam leesbaren vorm meegedeeld.

Schilddrüse, Jod und Fortpflanzung. Prof. Dr. W. Frei, Schweizer Archiv für
Tierheilk., 1929, No. Ii, blz. 557).

In een uitvoerig artikel met eenige tabellen toont Prof. Frei de beteekenis aan
die jodium heeft in verband met de voortplanting, en de melksecretie. In landen,
waar de bodem en dus het water en de planten arm aan jodium zijn, zooals in en-
kele deelen van Zwitserland, van Noord-Amerika en Canada, treedt onvruchtbaar- j
heid op, of abortus of wel de jongen komen tijdig, doch dood of ziekelijk (haarloos, I
krop, myxoedeem, zwakte, etc.) ter wereld. Door toedienen van jodium kan het j
euvel worden opgeheven.

Prof. Frei komt tot de volgende conclusiën : Jodiumgebrek van den bodem j
en van de vegitatie veroorzaakt anomalie v/d schildklierfunctie (hypothyreose) 1
en daardoor of direct storing der voortplanting.

Door toediening van jodium aan drachtige dieren kunnen de functies der schild- ]
klier en der voortplanting weer normaal worden en de levenszwakte der jongen j
worden voorkomen.

Bij het varken kan toediening van jodium verhoogde vruchtbaarheid tengevolge 1
hebben. Onder zekere omstandigheden kan men door jodium te geven aan zogende 1
moederdieren of aan de jongen zelf den groei der laatste bevorderen. Normale koe-1
en geitenmelk bevat jodium; colostrum belangrijk meer dan de melk in het verdere 1
verlo\'jp der lactatie. Door jodiumvoedering kan de door den uier afgescheiden hoe- 1
veelheid jodium worden verhoogd. Door eene gepaste hoeveelheid jodium kan dei
melkproductie worden verhoogd. Voor ons land heeft m. i. jodium voorloopig ]
weinig beteekenis. Dat zou kunnen veranderen door toeneming van het gebruik j
van leidingwater. (Ref.)

Untersuchungen über den Nachweis der Verfälschung von Fischmehl durch
Knochen-mehl. Dr. Clauszen, Zeitschr. f. Fl. und Milclihyg., Jan. 1930.

In Duitschland is een ontwerp-verordening tot stand gekomen, waarbij de in- j
voer van beenderen en beenderenmeel wordt verboden. Men meent n.1. dat daar*
mee wel eens miltvuurbacillen zijn binnen gekomen. Het is derhalve noodig, me-
thodes te kennen, waardoor in meelmengsels kan worden nagegaan, of er meel van
zoogdierenbeenderen, dan wel van visschenbeenderen in voorkomt. Deels slaagt
men hierin door het gehalte aan phosphorzure kalk te bepalen ; doch de kennis
van het phosphorzuurgehalte geeft niet voldoende zekerheid. Dr. Clauszen nu
heeft een andere methode uitgewerkt ; gebaseerd op het verschil in microscopisch
beeld van beenderenmeel van zoogdieren en van visschen. Het beeld van zoog-
dierbeenderen is gekenmerkt door de aanwezigheid van Haversche kanalen, welke
evenwijdig aan de lengterichting van het bot verloopen en door welke bloedvaten
gaan. Concentrisch om de kanalen heen bevinden zich beenlamellen, waarin kleine
holtes, de plaatsen waar de beencellen liggen. Deze holtes zijn spinvormig, dus met
vele uitloopers.

Bij visschenbeenderen liggen de kanalen, waardoor de bloedvaten gaan, zeer
onregelmatig ; ook de grootte dezer kanalen is zeer wisselend. De gaatjes, waarin
de beencellen zijn opgesloten, liggen ook niet in fraaie ringen om de kanaaltjes,
doch zijn systeemloos verspreid ; de vorm ervan is niet spinvormig, doch spoel-
vormig (dus niet slechts enkele uitloopers). Men kan de beensplinters uit het meel
isoleeren, door het met chloroform te schudden. L. P. de Vries.

Het besmettelijk verwerpen en zijn hygiënische beteekenis. (Prof. Dr. C. O.
Jensen, Maanedsskrift for Dyrlaeger 1930, 41, 20, 15 Jan.)

In een voordracht over het besmettelijk verwerpen bij het vee en zijn betee-
kenis voor de volksgezondheid, stelt Prof. Dr. C. O. Jensen verschillende vragen,
waarop het antwoord nog niet is gegeven ; hij knoopt er tevens interessante be-
schouwingen aan vast.

De besmettelijke abortus onder het rundvee komt ontzettend verbreid voor en
vooral daar, waar de veeteelt het meest intensief is ; de ziekte blijft in den veestapel
een kleiner of grooter aantal jaren, afhankelijk van de grootte van de aangetaste
veebeslagen, van het meerder of minder weerstandsvermogen of van de mindere
of meerdere virulentie van de smetstof.

Alleen bij drachtige dieren blijft de smetstof, welke bij eenig dier is binnenge-
drongen, virulent en zij vindt bijna altijd den weg naar de vruchtvliezen. Hier heeft
vermenigvuldiging plaats even als in den uier. Ziekteverschijnselen worden hier
niet te voorschijn geroepen ; de bacillen worden later evenwel met de melk uitge-
scheiden.

Bij vroeggeboorte duurt de uitscheiding der bacillen langs de geslachtswegen be-
trekkelijk kort; de uitscheiding met de melk duurt daarentegen maanden, zelfs jaren.

De besmettelijke abortus komt in hoofdzaak voor bij het rund, maar kan gemak-
kelijk worden overgebracht op schapen, geiten, paarden, konijnen, cavia\'s, ratten,
muizen en andere dieren. De ziekte verloopt als bij de koe of er wordt een chronische
ziekte veroorzaakt, waarbij knobbels of gezwellen in de organen worden gevormd.

In N-Amerika komt de ziekte voor bij varkens. De bacil, welke deze ziekte ver-
oorzaakt, heeft veel overeenkomst met den runderabortusbacil (van Bang), maar
heeft ook afwijkingen. In Jutland komt den laatsten tijd abortus voor bij varkens,
weer veroorzaakt door bacillen met min of meer afwijkende eigenschappen.

De vraag of de runderabortusbacil pathogeen is voor den mensch, rees om-
streeks 1911 in N-.Amerika. Sedert zijn herhaaldelijk ziektegevallen medegedeeld,
waarvoor de abortusbacillen aansprakelijk worden gesteld. In Denemarken worden
op dit gebied vele onderzoekingen gedaan door Dr. med. Kristensen. Volgens
deze komen jaarlijks vermoedelijk 400 a 500 ziektegevallen bij den mensch voor,
veroorzaakt door den runderabortusbacil of een daarmee verwante smetstof.

Het spreekt vanzelf, dat besmetting van dierenartsen en van hen, die geregeld
met vee moeten omgaan, heel licht kan plaats hebben. Volgens een onderzoek van
Dr. WiiSTENSEN ingesteld bij een paar honderd patiënten aan ..Svingefeber"
(golfziekte, febris undulans) bleek de helft geregeld met vee in aanraking te komen.
Toch is het vreemd, dat ten opzichte van het groot aantal verwerpers het aantal
geïnfecteerde personen zoo verrassend klein is.

Bij het gebruik van melk nuttigt de mensch herhaaldelijk virulente bacillen ;
het aantal besmettingen door de melk komt zeer weinig voor ; en wanneer een geval
van „Svingefeber" wordt geconstateerd, mag nog niet worden aangenomen, dat
de rauwe melk de schuld draagt. In Denemarken bijv. werd de Febris undulans
nog niet of hoogst zelden waargenomen bij het personeel van zuivelfabrieken of
melkinrichtingen. De wanverhouding tusschen de besmettingsmogelijkheden en
het geringe aantal zieke personen bestaat overal en is in verschillende landen mis-
schien nog grooter dan in Denemarken. Men moet rekenen met individueele ver-
schillen, met tijdelijke mindere of grootere gevoeligheid, met meerdere of mindere
virulentie van de smetstof.

Axei. Thomsen heeft een onderzoek ingesteld naar het beroep van de personen,
welke besmet werden door de abortusbacillen.

In de door Dr. Kristensen gepubliceerde statistiek van 500 patiënten kwam
geen enkele dierenarts voor, ofschoon onder de het meest aan besmetting bloot-
staande personen toch zeker wel de dierenartsen in de voorste rij staan, vooral
wanneer zij ook nog wel eens de secundinae afhalen. (Later werden een paar
jonge dierenartsen door de golfziekte aangetast).

Volgens ThomSen bleken 90% van de plattelandsdierenartsen antistoffen tegen
abortus-bacillen in het bloed te voeren. Dit was niet het geval met de in Kopen-
hagen wonende dierenartsen, evenmin als met de andere bewoners van de stad.
De personen, welke in het laboratorium omgingen met abortus-materiaal hadden
wel antistoffen, het overige personeel niet.

Deze antistoffen waren aanwezig, zonder dat bij de personen ooit ziektever-
schijnselen werden waargenomen, duidende op febris undulans. Het schijnt.dat de
bij den mensch geïsoleerde bacillen, welke bij den mensch de ziekte veroorzaken,
een grootere virulentie hebben, dan gewoonlijk het geval is bij de abortusbacillen.
Prof. Jensen meent, dat er runder-abortusbacillen bestaan of kunnen ontstaan
van hoogere virulentie. In Denemarken komt den allerlaatsten tijd abortus voor
onder de varkens ; de eigenschappen van de smetstof komen niet overeen met den
Amerikaanschen varkensabortusbacil. Invoer van uit het buitenland is niet wel aan
te nemen, omdat invoer van levende varkens niet plaats heeft. Prof. Jensen
denkt, dat de varkensabortus veroorzaakt wordt door den bacil van Bang met
hoogere virulentie.

Er bestaat in dit opzicht nog veel duisters, waarom het moeilijk is, om met
behoorlijken grond tegen de infectie bij den mensch maatregelen voor te schrijven
in gezondheidsverordeningen. Natuurlijk is het van belang het besmettingsgevaar
te keeren. Wel bestaat de mogelijkheid een klein kwantum melk, vrij van abortus-
bacillen, te krijgen voor den verkoop van kindermelk tegen verhoogden prijs.

Wanneer men de bacillendragers gemakkelijk uit den veestapel kon halen, werd
de kwestie ook eenvoudiger.

Met klinisch onderzoek is zulks niet te doen ; met entingsproeven is het succes
beter. Door deze onderzoekingen zou de consumptiemelk belangrijk in prijs ver-
hoogd moeten worden. Het voorschrift „algemeene pasteurisatie" heeft volgens
Jensen teveel bezwaren en is alleen toelaatbaar bij veelvuldig voorkomen van
typhus en andere acute infectieziekten.

Jensen acht het vraagpunt van de overbrenging van de febris-undulans nog
onvoldoende onderzocht ; vermoedelijk is de beteekenis van de besmetting door de
melk overschat ; hij meent, dat het verkeerd zal zijn, nu reeds bijzondere bepalingen
in het leven te roepen, om het overbrengen van smetstof van melk tot mensch te
verhinderen, niet alleen, omdat de melk duurder zou moeten worden. Tot steun van
zijn standpunt voert hij aan, dat bij kleine kinderen geen febris-undulans is waar-
genomen en dat volwassen menschen de melk steriel kunnen maken door koken.

Ten opzichte van het ergste besmettingsgevaar, de verpleging en behandeling
van de verwerpende koeien zou men kunnen wijzen op de noodzakelijkheid van
grootste zindelijkheid, elk persoon voor zich. Jensen is het ook hiermee niet geheel
eens. Door deze voorschriften zou men de moeilijkheden, verbonden aan de ver-
zorging van het vee, en aan de melkwinning, nog sterk verhoogen en den melkprijs
doen stijgen. Afgezien hiervan acht hij het onraadzaam tot deze maatregelen over
te gaan, omdat door de onderzoekingen van Axal Thomsen duidelijk is aangetoond,
dat personen, welke nauw in aanraking komen met verwerpers, spoedig meer
weerstandsvermogen krijgen tegen de ziekte of geheel immuun worden voor de
abortusbacillen-infectie, meestal zonder dat ziekteverschijnselen werden waarge-
nomen. Een doorgevoerde voorzichtigheid zal ongetwijfeld meebrengen, dat de
personen weliswaar hun natuurlijk weerstandsvermogen blijven behouden, maar
niet voldoende bestand zullen zijn tegen smetstof van hoogere virulentie. „Met
„andere woorden", zoo zegt Prof. Jensen vrij wel woordelijk: „het inachtnemen
„van grootere voorzichtigheid en reinheid gedurende het stalwerk zal mogelijk
„in plaats van het aantal gevallen van „Svingefeber" te verminderen, een ver-
,,meerdering van deze kunnen meebrengen."

Het vraagstuk over de verhouding van febris undulans tot het besmettelijk ver-
werpen van het vee en over de besmettingswijzen acht Jensen nog te onvoldoende
opgehelderd, om ingrijpende hygiënische of oeconomische bepalingen te rechtvaar-
digen. K. Huizinga.

Möle hydatique chez la vache. Chappelier et Rollet, Ree. Méd. Vét. 1930 t.
106. blz. 534.

Beschrijving van een geval van een mola hydatidosa van 9 K.G. bij een oude
koe, die meermalen normaal had gekalfd. Daar hier naast de\' mola(chorioom) een
kalf werd geboren, betreft dit geval dus een tumorvorming van slechts een gedeelte
van het chorion (mola partialis). Een drietal macrofoto\'s zijn bijgevoegd, een mi-
croscopische beschrijving ontbreekt echter geheel. H. J. M. Hoogland.

Erfahrungen mit den von der Abortus-kommission der Reichszentrale zur Be-
kämpfung der Aufzuchtkrankheiten aufgestellten Richtlinien über die Bekämpfung
des Seuchenhaften Verkalbens. Karsten : C. f. Bakt. I. Ref. 97, 3/4, blz. 52.

Van belang voor de toepassing van de levende entstof bij de bestrijding van het
besmettelijk verwerpen is, dat sommige stammen van B, Bang in physiologische
keukenzoutoplossing binnen 3 weken afsterven. Voor het aantoonen der bac-
teriën is de caviaproef van bijzondere waarde ; in ruim 10% der gevallen viel zij
positief uit, terwijl de directe kweekproef geen resultaat had gegeven. Naast de
agglutinatie van het bloedserum dient de complementbindingsproef te worden
verricht. Vaarzen, die niet drachtig zijn, worden door subcutane enting slechts
onvolkomen beschut. In nieuw-geïnfecteerde bedrijven zijn hygiënische maat-
regelen naast de enting van groot nut.

Versuche zur Abortus-Bang-Infection des Rindes. Lerche : C. f. Bakt I, Ref.
97, 3/4. blz. 52.

Infectie met B.-Bang heeft niet steeds abortus tengevolge, zelfs niet indien de
bacteriën zich in de vruchtvliezen bevinden. Van de koeien, die verwierpen en met
B.-Bang positief reageerden, scheidde 49% de abortusbacteriën uit met de melk ;
van de serologisch positief reageerende koeien, die normaal hadden gekalfd, waren
52, 9% bacillenuitscheider. Ook serologisch niet reageerende koeien, die niet
hebben verkalfd, kunnen abortusbacteriën uitscheiden. Ondanks infectie kan de
agglutinatie tot 4 weken na het kalven en de complementbindingsreactie tot 2
weken vóór het kalven negatief zijn. Na één of twee weken, volgend op de enting
met cultuur, ontstaan positieve serumreacties, die weer geleidelijk verdwijnen,
tenzij een blijvende infectie is opgetreden.

Brucella agglutinins in the blood and milk of cows. Graham en Thorp ; Journ.
of Inf. Dis. 1930, 46, blz. 260.

In twee met Brucella geïnfecteerde koppels agglutineerde het melkserum bij
resp. 47 en 68% van de koeien met een positieve bloedserum-agglutinatie. Demelk-
serum-agglutinatie is dus voor de diagnostiek meer beperkt dan het bloedserum-
onderzoek.

In 1925 heeft Bevan in Rhodesia een eenvoudige methode voor bloedonderzoek
op Brucella-infectie beschreven, die hij de „field-test" noemde en die door ieder
practicus gemakkelijk zou zijn to. te passen. Graham en Thorp hebben, nadat
zij in het laboratorium de bruikbaarheid van deze werkwijze hadden bevestigd,
48 practiseerende dierenartsen bereid gevonden de field-test uit te voeren naast
de in Amerika veel gebruikte zoogen. „rapid-agglutination". Bij het onderzoek
van 2275 koeien werden met de laatstgenoemde methode 326 positieve reacties
aangetroffen, de field-test gaf er slechts 240.

Failure of the agglutination test to detect Br. abortus infection in in-calf cows.
Montgomerie en Rowlands : The Vet. Journal, 1930, 86, 11, blz. 463).

Schr. troffen in één stal 6 koeien aan, die tijdens de drachtigheid geen aggluti-
ninen hadden voor Br. Bang en kort na het einde der dracht positief agglutineerden.
Wil men dus zekerheid htbben, dat een koe niet geïnfecteerd is met de abortus-
bacterie, dan zal men bij aanvankelijk negatieve uitkomst altijd ook nog één of
twee weken na de partus op abortus moeten onderzoeken.

Trichomonaden in den Geslechtsorganen des Rindes. Dr. Abelein (Münch.
Tier. Woch. 1930. No. 20, blz. 245), onderzocht uterus- en vaginaalsecreet van
runderen, die steriel waren of aborteerden, op trichomonaden. Hij vond deze pro-
tozoën daarbij bijna constant. Ook in den voorhuidzak van stieren, die deze koeien
hadden gedekt.

Dr. Abelein schrijft den trichomonaden eene pathogene werking toe. Bewijzen
worden daarvoor echter niet aangevoerd. Dat infectie-proeven zijn verricht, is
niet waarschijnlijk. Fr wordt althans in het artikel geen gewag van gemaakt.

Pathogénie de la Torsion utérine. Dr. A. Potier, Recueil de Méd. Vét. Avril
1930, blz. 208.

Dr. Potier is van meening, dat de directe oorzaak van de torsio uteri is te zoeken
in het zich niet openen van den cervix. De grootere rigiditeit, die de cervix bezit
bij het rund in verhouding tot andere huisdieren, speciaal het paard, en waardoor
de ontsluiting wordt belemmerd, zou dan verklaren, waarom deze afwijking bij het
rund relatief veelvuldig voorkomt.

De verklaring, door Dr. Potier gegeven, is r.iet bevredigend. De contractie der
circulaire spieren van den uterus wordt er o. a. geheel bij verwaarloosd. Voor be-
langstellenden wordt lezing van het artikel aanbevolen. De beschouwingen van
Dr. P. zijn n.1. niet geschikt voor een kort referaat. W. t. H.

Als oorzaak van abortus bij 70 ooien, uit een koppel van 241, werd een vibrio
gevonden, te kweeken uit het hartebloed van verworpen lammeren.

In de Vereenigde Staten werd tot nu toe een dergelijk verwerpen drie maal be-
schreven, eenmaal in 1913 in Engeland. (Graham en Thorp, Journ. of the Am.
Vet. Med. Ass ; April 1930). I,. P. de Vries.

Kiembeschadiging door Röntgenstralen, fref. Driessen, N. T. v. Geneesk. 1930,
II, blz. 6164).

Dat Röntgenstralen van voldoende sterkte een schadelijken invloed hebben
op de ontwikkeling der vrucht in de baarmoeder is bekend. De geleerden zijn het
echter niet eens over de vraag of bestraling van de ovarie vóór de conceptie, ook
schade kan doen aan de in die klier aanwezige kiemen. De vrouwenartsen meenen
van niet ; zij wijzen op de gezonde, uit bestraalde moeders geboren, kinderen en
zien er geen gevaar in geslachtsrijpe vrouwen te bestralen met het doel, ze tijdelijk
onvruchtbaar te maken. Wel erkennen zij dat de Röntgenstraal doodend kan
werken op de zich ontwikkelende pas bevruchte kiem, maar als bij de bestraling het
ei nog niet bevrucht is en later door zijn rijping bewijst niet geleden te hebben
door de stralen, is er volgens hen niets verder te vreezen.

Anderen, vooral de eugenetici en de embryologen hebben er wèl btzwaar tegen
het kiemplasma aan Röntgenstralen bloot te stellen. Proeven bij dieren wijzen
toch op beschadiging van de kiem, en zii vinden het door Röntgenstralen veroor-
zaken vari tijdelijke steriliteit een ongeoorloofde proefneming op mensen, evenals
de ..Röntgen-abortus", die wel bij tuberculeuse vrouwen (op geneeskundige indi-
catie) wordt toegepast. Gewoonlijk gelukt deze abortus, maar een paar maal,
waarbij men geen succes had en de vrucht in leven bleef en niet chirurgies ver-
wijderd werd, werd een misvormd, micro- of hydrocephaal kind geboren.

Pankow te Freiburg deed dierproeven bij konijnen. Na buikopening werd één
eierstok bestraald, de andere door loodbedekking beschut. Later, na bevruchting,
werden de embryonen vergeleken; die van de bestraalde zijde waren in aantal en
ontwikkeling achtergebleven. Pankow nam verder waar dat een vrouw, na tijdelijke
Röntgensteriliteit, haar ?e kind kreeg; dit kind bleef zwak en ziekelijk en stierf na
2 jaar. Drie jaren na de Röntgenbehandeling werd het ge kind geboren ; dit had een
dubbelzijdige staar van de ooglens : De eerste 7 kinderen waren allen normaal.
Volgens Pankow en ook volgens Driessen, mag men uit het groote aantal (phaeno-
typisch) gezonde kinderen, na Röntgen-bestraling der moeder (reeds meer dan
200 zijn bekend) nog niet de gevolgtrekking maken dat ook het genotype geen
schade van de bestraling heeft ondervonden. Vrijburg.

Sphérosporose, een nieuwe parasitaire ziekte bij gekweekte zeelt. Lcger. Une
nouvelle maladie parasitaire funeste aux élevages de tanche. (C. R. de 1\'Académie
d\'agriculture, 14 mai 1930 ; ref. Recueil de méd. vet., 1930, pag. 445).

Deze besmettelijke vischziekte, voor het eerst waargenomen in 1929, is een groot
gevaar voor de teelt van zeelt. Zij tast uitsluitend het jonge, één-jarige broed, van
7-13 c.M. aan. Het ziektebeeld is karakteristiek : buik sterk gespannen, opgezet ;
onderzijde van borst en bek wit verkleurd ; bovenlip opgetrokken. Het ballon-
neeren van de buik wordt veroorzaakt door een groote witachtige massieve of
eenigszins geplooide tumor, tot c.M. in doorsnee, bestaand uit twee, door een
mediane brug verbonden, laterale kwabben, waarin het achterste deel van het hart
en het voorste deel van de lever zijn gelegen. Deze tumor ontwikkelt zich tengevolge
van de invasie van een myxosporide in de kopnier (het voorste dikke deel van de
nier bij zoetwatervisschen), die sterk vergroot is en totaal gedegenereerd. De
tumor veroorzaakt veelal adhaesies met de buikingewanden, peritonitis, ulceraties
en ten slotte doorbraak waardoor het water met een groote massa ziekte-
kiemen wordt besmet.

Veelal sterven de visschen reeds eerder door belemmering van de ademhaling,
bloedcirculatie en digestie, tengevolge van druk uitgeoefend door de tumor.

De zieke visschen komen ademsnakkend aan de oppervlakte van het water,
hevige bewegingen van het kieuwdeksel makend, n.1. meer dan 70 ademslagen per
minuut (normaal 25).

De slokdarm is door de tumor dikwijls zoo sterk samengedrukt, dat het voedsel
slechts met moeite passeeren kan. Dit verklaart wellicht het typische opgetrokken
zijn van de bovenlip, door eene permanente reflectorisclie contractie, aldus de mond
in staat stellend om aan de oppervlakte van het water de kleine planktondeeltjes
te vangen, die het dier normaliter als voedsel op den bodem zoekt.

De kopnier is het eenige orgaan, waarin de parasiet, door den schrijver genaamd :
Spherospora pernicialis, voorkomt.

De middelen om uitbreiding en optreden der ziekte te voorkomen, zijn de vol-
gende : Constateert men spherosporose in een vijver, dan verwijdert men zoo zorg-
vuldig mogelijk alle gestorven en aangetaste dieren, vernietigt die door verbranding
of met ongebluschte kalk ln den herfst wordt de geheele vijver leeggevischt. De
klaarblijkelijk gezonde exemplaren kunnen in consumptie worden gebracht, doch
onder geen voorwaarde gebruikt of verkocht als pootmateriaal. De vijver wordt
dan tot den bodem leeggemaakt, bestrooid met ongebluschte kalk en na omgespit
te zijn voor andere cultuur gebezigd, of, na opnieuw met kalk behandeld te zijn,
wederom als vischvijver gebruikt door herbevolking met volkomen gezonde exem-
plaren. Hierop dient zeer streng gelet, omdat juist de éénjarige dieren ziek worden,
d. w. z. de exemplaren die speciaal als pootmateriaal dienen. In geval van twijfel
omtrent de gezondheidstoestand, is het zaak van den verkooper te eischen, dat
al het pootgoed afkomstig is van één vijver, of althans van vijvers die onschadelijk
bevonden zijn door voorafgaand onderzoek van een aantal exemplaren, welke
controle bij de aflevering ware te herhalen.

Deze controles dienen te geschieden in den herfst, op het eind van de periode
van de grootste voedselopname (den zomer), omdat dan de kans op het vinden van
het grootste aantal aangetaste exemplaren, het grootste is.

Ueber die Mitwirkung von Hormonen beim Farbwechsel der Fische. (Eva Meyer,
Forsch. u. Forschr. 10 Oct. 1930).

Omtrent de vraag, of bij de kleurwisseling der visschen naast zenuwwerking ook
hormonen een rol spelen, zooals dat bij de amphibiën en reptiliën reeds lang be-
kend is, wordt het volgende medegedeeld.

De kleurwisseling, dit bij ele gewervelde dieren door z.g. chromatophoren, dat
zijn veranderlijke pigmentcellen, wordt bewerkstelligd, staat bij de amphibiën
onder invloed van de hypophyse en bij de reptiliën onder die van de bij-nieren ;
bij de visschen daarentegen staan de chromatophoren door innervatie van zenuwen

onder directen invloed van het zenuwstelsel, lntussehen is aangetoond, dat injectie
van vreemde hormonen eveneens invloed heeft ; adrenaline contraheert de zwarte
pigmentcellen zoowel bij levende als bij geïsoleerde huidstukjes.

Over de resultaten van de injectie van hypophyse-extract zijn de meeningen
verdeeld ; vele onderzoekers meenen dat hypophyse-extract de zwarte pigment-
cellen doet uitzetten, anderen meenen dat dit extract op de zwarte pigmentcellen
contractief, doch op de roode pigmentcellen expansief werkt. Met deze onder-
zoekingen is echter nog niet bewezen, dat ook normaliter de hypophyse of de bij-
nieren van de visschen een rol spelen bij de kleurwisseling.

De kleurwisseling verloopt bij de visschen, onder invloed van zenuwen, zeer
snel. Zoo kunnen sommige visschen, reeds door het zwemmen over een in kleur
wisselenden bodem, telkens, binnen een minuut, van kleur veranderen. Bij schol
en bot daarentegen vindt een zeer langzame aanpassing plaats, tot soms eerst bin-
nen enkele dagen. Dit laatste is moeilijk vereenigbaar met de opvatting dat uit-
sluitend zenuwwerking, die toch steeds uiterst snel verloopt, een rol speelt. Van
belang is ook, dat een visch, na lang gewennen aan een bepaalden ondergrond,
de neiging heeft de sympathie-kleur te behouden. Brengt men een gedurende langen
tijd op zwart aangepaste visch op een witten ondergrond, dan duurt het dagen lang
tot de visch volkomen helder gekleurd is ; brengt men haar dan weer op zwart,
dan is zij in korten tijd weer donker. Ook het tegenovergestelde is bekend. Brengt
men nl. visschen snel wisselend van wit op zwart en omgekeerd, dan leeren de
dieren zich ten slotte binnen enkele minuten volkomen te kunnen verkleuren.
Tot nu toe heeft men hierin een ,,leeren" gezien, dus een uiting van zenuw-physio-
logie. Het is echter evengoed mogelijk, deze werkingen door hormonale processen
te verklaren. Bij een langdurige aanpassing aan een bepaalden ondergrond zou zich
n.1. in het bloed een overschot van hormonen kunnen ophoopen, die slechts lang-
zaam aan weer verdwijnen kan, dus langzame verkleuring ; terwijl bij voortdurend
wisselen geen der aansprakelijke hormonen tot groote vermeerdering kan komen.
Om deze hormonenwerking experimenteel te bewijzen, werden schollen en botten
8 tot 14 dagen op resp. zwarten- en witten bodem gehouden. Bloed dezer dieren
werd gecentrifugeerd en het scrum bij andere visschen subcutaan ingespoten,
(intaveneuse injectie bleek technisch niet mogelijk). Als bloedleveranciers dienden
groote, volwassen visschen; als ontvangers kleinere, van 12 c.M. lang, omdat deze
beter reageeren dan oudere. De ontvangers waren vóór de injectie gedurende en-
kele dagen aan een bepaalden ondergrond aangepast. De volgende interessante
proef wordt nu medegedeeld. Van het serum van een bot, die 8 dagen op „zwart"
was gehouden, werd pl. m. 0.3 c.c. bij een op „wit" aangepaste kleine bot ingespoten,
terwijl dit dier op witten ondergrond bleef. Na ongeveer 5 minuten trad ter plaatse
van de injectie een donker-worden op, dat steeds intensiever werd tot na een half
uur maximaal. Daarna verdween dit donker-worden weer. Ter controle werd te-
gelijkertijd op een andere plaats van dezelfde proefbot een zelfde hoeveelheid
serum ingespoten, afkomstig van een gedurende 8 dagen op „wit" gehouden bot.
Hier nu trad geen of slechts een minimale, spoedig weer verdwijnende, verkleuring
op, die slechts als een reactie op de injectie als zoodanig moet worden beschouwd.
Het aldus verkregen effect kan niet op den eigen aard van het bloed van den ontvan-
ger berusten, doch moet veroorzaakt zijn door het verschil in eigenschappen van het
ingespoten bloed. Zoo gelukte het eveneens om bij op zwarten grond aangepaste
visschen een locale lichtere kleur op te wekken door injectie van serum van z.g.
„wit-bloed" en tevens weer de negatieve controleproef, door injectie van „zwart-
bloed" op een andere plaats van dezelfde visch. Hiermede is bewezen dat een
specifieke factor in het ingespoten serum aanwezig moet zijn.

Voor het overige schijnen de kleurwisse\'ingshormonen niet soortspecifiek te zijn,
want men kon een schol doen reageeren op injectie van bot-serum.

Nog duidelijker bleek een en ander bij de overdracht van kreefthormonen op
andere visschen, waarbij men experimenteerde met de extracten van een z.g.
„wit-klier" in de oogsteel en een z.g. „zwart-klier" uit de maagstreek van kreeften,

welke klieren de speciale producenten van de kleurwisselings-hormonen zouden zijn.

Door deze onderzoekingen meent de schrijfster het oorzakelijk verschil in gedrag
in zake kleurwisse\'ing tusschen visschen eenerzijds, amphibiën en reptiliën ander-
zijds, tot kleinere afmetingen te hebben teruggebracht.

Vischkarbonade en Vischfilet. (Dr. Otto Martin, Zeitsch. f. Fleisch- und Milch-
hyg., i Oct. 1930).

Aan de hand van prachtig foto-materiaal geeft Martin de anatomie en histo-
logie dezer vischdeelen.

Vischkarbnnade wordt hoofdzakelijk verkregen van kabeljauw (Gadus morrhua),
gewone koolvisch (Gad. virens). blanke koolvisch (Gad. pollachius), heek (Mer-
luccius vuig.), leng (Molva vuig.), lom (Brosmius brosme), zeeduivel (Lophius
piscatorius) en zeewolf (Anarrhichas lupus).

Panklaar gesneden karbonades, waarin een stuk wervelkolom aanwezig is, zijn
te vergelijken met de karbonades of coteletten onzer warmbloedige slachtdieren.
Ook kleinere haaisoorten worden veel tot karbonades verwerkt, na eerst van de
huid te zijn ontdaan. Dit haaienvleesch is te onderkennen aan den eenigszins ronden,
conischen vorm van de mooten, aan het vooral bij den doornhaai, Acanthias vulg.-
witte, roodgestreepte, weeke, op hersenweefsel gelijkende vleesch, voorts aan de
steeds kraakbeenige consistentie van de wervelkolom, met in regelmatige structuur
waarneembare verkalking van het wervellichaam dezer kraakbeenige visschen.

Vischfilets worden eveneens van alle genoemde visschen, behalve van de kleinere
haaisoorten, verkregen. Het zijn spierstukken, die zoo ongeveer met. de beefsteak
of stukken braadvleesch van onze warmbloedige slachtdieren overeenkomen.
Ook het vleesch van den grooten haringhaai en sedert kort ook dat van de tonijn,
worden tot filets verwerkt.

De filets van den haringhaai (Lamna cornubica) gelijken in kleur op kalfsvleesch
en onderscheiden zich bovendien van die der andere visschen door den bijzonderen
bouw van het spierweefsel.

Uit de beschrijving van de vischmusculatuur en van het steunende bindweefsel
zij in dit verband het volgende aangestipt. Het spierweefsel der visschen bestaat
in hoofdzaak uit de sterk ontwikkelde zij-musculatuur. Twee zware spierbundels
strekken zich aan beide zijden van de wervelkolom van kop tot staart uit, de
dorsale- of epiaxiale- en de ventrale of hypaxiale Ongeveer ter hoogte van de
zijstreep worden zij gescheiden door een rechte bindweefselstrook, het horizontaal-
septum. leder der spierbundels is wederom verdeeld in een, met het aantal wer-
vels overeenkomend, aantal afdeelingen (myomeren). Deze myomeren hebben
ongeveer den vorm van meer of minder steile, holle kegels, in welker holte telkens
weer de top van een volgenden spierkegel is gelegen. Aan lengte-doorsneden van de
visch ziet men dat de toppen der spierkegels steeds caudaalwaarts gericht zijn.
In dwars-doorsneden ziet men twee (rechts en links) systemen van concentrische
ringen, ieder om een kern heen gelegen. De buitenste ringen vertegenwoordigen de
bases, de binnenste ringen de toppen van de aangesneden kegels, de tusschen deze
beide groepen gelegen ringen de op verschillende hoogte getroffen kegeldwars-
doorsneden.

De afzonderlijke spierkegels zijn door bindweefselwanden, de myosepten of
myocommata, met elkaar verbonden. Deze zoogenaamde ,.primaire spier-schei-
wanden" (perimysium externum) zijn bij alle visschen in lengte- en dwars-door-
sneden duidelijk zichtbaar.

Van dit perimysium externum gaan nu naar het inwendige van de myomeren
weer tal van uitloopers uit, z.g. „secundaire spier-scheiwanden", (perimysium
internum), welke laatste bij de visschen — met uitzondering van den haringhaai
en tonijn — macroskopisch niet of nauwelijks zichtbaar zijn.

Een andere bijzonderheid, die in de dwars-doorsneden van den haringhaai te zien
is, is een tamelijk scherp omschreven donkerroode vlek inden ven tralen spierbundel.
Door coupe-kleuring onderkent men in deze vlek een netwerk van capillairen,
gevuld met ovale, kernhoudende roode bloedlichaampjes. Deze bloedrijkdom

wijst er op, dat deze ventrale spiergroepen de voornaamste voortbewegingsspieren
zijn. De vischhandelaren verwijderen deze donkerroode deelen meestal voor den
verkoop.

Voor de filets van den haringhaai zijn dus de helderroode kleur (als van kalfs-
vleesch) en de talrijke secundaire spier-scheiwanden karakteristiek.

Het vleesch van de tonijn (Thynnus vuig.) wordt uitsluitend tot filets verwerkt
en als zoodanig, versch of gerookt, in den handel gebracht. Dit vleesch heeft meer
een donkerroode kleur, als van rundvleesch. Ook hier zijn secundaire spier-schei-
wanden duidelijk zichtbaar, ofschoon minder talrijk dan bij den haringhaai.

Omdat deze secundaire scheiwandjes aan de toppen van de kegels zeer dun zijn,
ziet men ze op een dwarsdoorsnede van een spierbundel niet bij de eigenlijke kern
of bij de eerste daaromheen liggende primaire spierringen. Eerst bij den achtsten of
negenden, om de kern liggenden ring ziet men dat perimysium internum als fijne
lijntjes uit de primaire scheiwandert zich aftakken en daarmede meer of minder
ver parallel verloopen. Bij goed gevoede tonijnen ziet men bovendien dat in de dikste
spieren het perimysium internum door vetophooping sterk uitgezet en netvormig
vertakt is, zoodat het vleesch op die plaatsen een helderroode kleur, als van kalfs-
vleesch, krijgen kan.

Voor de filets van de tonijn zijn dus de donkerroode kleur (als van rundvleesch),
en de weinige zichtbare fijne secundaire spier-scheiwanden, die bij goed gevoede
visschen bovendien door vetophooping uitgezet en netvormig vertakt zijn, karak-
teristiek. van der Laan.

Locaal darmmiltvuur bij een in noodgeslachten os. (Örtlicher Darmmilzbrand
bei einem nolgeschlachlen Ochsen), Glüsser, (Deut. Tierarztl. Woch., 1930, pg. 209)
deelt een en ander mede over een locaal miltvuurgeval bij een in nood geslachten os.
Miltvuurbacillen werden slechts in de veranderde darmlymphklieren, niet in milt
en bloed, gevonden, ofschoon de eerste wel iets veranderd was (matig gezwollen).
De pulpa was echter niet week. Naast miltvuurbacillen bestond in de darmlymph-
klieren nog een menginfectie met coccen en coliachtige staafjes ; deze zelfde coc-
ken en staatjes kwamen ook in de milt voor. Het dier in kwestie was 4 dagen ziek
geweest, had niet gegeten en iets gesteund. De practiseerende dierenarts stelde
maag-darmontsteking als diagnose. Sectie : hart bloedleeg ; epicard met suggu-
latie\'s ; dundarmmucosa iets gezwollen, op sommige gedeelten croupeuzc-diph-
terische membranen ; mesenteriale lymphklieren sterk gezwollen, donkerrood op
doorsnede, omgeving oedeemachtig ; milt 2 maal zoo groot als normaal, onder
de kapsel eenige bloedingen ; lever gezwollen, geel gekleurd. Als oorzaak werd ver-
moed besmet buitenlandse!) meel.

De beoordeeling van z.g. worstdarmen. (Zur Beurteilung ven 1 Wurstdaimen —
L. Freund •— Prager Archiv f. Tiermed. Jg. 8, pg. 107).

Als ,,gezouten Engelsche export-kransdarmen" gekochte darmen bleken voor
de worstbereiding niet geschikt te zijn, daar de daarmee bereide worsten een on-
aangename reuk en smaak hadden. Het onderzoek bracht aan het licht, dat bij deze
gepraepareerde darmen op de aanhechtingsplaats van het mesenterium een vrij
groote hoeveelheid vet aanwezig was, hetwelk bij het keeren en het slijmen van de
darmen niet voldoende was verwijderd geworden. Dit vet was door het lang be-
waren ransig geworden, was vervolgens tijdens de worstfabricage gesmolten en
had zoodoende de geheele worstmassa doortrokken.

Freund wijst er op, dat sedert zijn in 1917 in het Tierartzl. Zentralblatt ver-
schenen artikel in de veterinaire literatuur vrijwel niets is gepubliceerd. Afgezien
van de hygienische beteekenis is een studie van de worstomhulling ook van oeco-
nomisch belang. Zoo maakt Freund de opmerking, dat bij verscheidene schapen-
rassen (in Roemenië en Klein-Azië) de dunne darm zoo sterk voorzien is van per-
foreerende bloedvaten, dat na het verwijderen van het mesenterium en na het
slijmen talrijke kleine openingen ontstaan, waardoor het water naar buiten spuit
en men dergelijke darmen dus niet als worstomhulsel kan gebruiken.

(Der Einflusz des Hachfleisches auf die Zahl und Virulenz der Bazillen der Para-
lyphus-knteritis-Gruppe. Stefan v. Nyjredy, Berl. Tierarztl. Wochenschrift,
Jg. 45. Pg- 598).

Teneinde de bijzondere gunstige groeiomstandigheden van paratyphus-ente-
ritisbacillen in gehakt nader aan te toonen infecteerde Stei an v. Nyiredy telkens
3 pond, onder zoo steriel mogelijke omstandigheden vervaardigd, gehakt met
cult. van bac. typhi murium, van bac. ent. Gartner en van bac.parat. B. Schott-
müller. Het vleesch werd daarna goed dooreen vermengd en bij kamertempe-
ratuur bewaard en telkens na eenige uren een uitstrijkpraeparaat gemaakt en het
aantal bacteriën geteld. Na 2 uur zag hij in elk gezichtsveld sléchts gemiddeld
i—2, na 6 uur reeds 5—6, na 24 uur reeds 28—36 bacteriën. Bij plaatenting kreeg hij
onmiddellijk na de besmetting ruim 42.000 bacteriën, na 2 uur 400.000, na 4 uur
1.000.000, na 6 uur 1.500.000, en na 24 uur een ontelbaar aantal in 1 gram gehakt.

Deze getallen wijzen dus op een bijzonder snelle ontwikkeling en vermeerdering
van de bacteriën bij kamertemperatuur in gehakt. Uit een vleeschhygiënisch
oogpunt is dit in tweeërlei opzicht van belang :

1. komen bij het nuttigen van dergelijk doorgroeid gehakt een enorm aantal
bacteriën in het lichaam,

Het gehakt moet men dus beschouwem als een soort van „Anreicherungs-
verfahren", waarbij vooral mogelijk enkele aanwezige vleeschvergiftigers in het
gebruikte vleesch tot een ernstige vleeschvergiftiging aanleiding kunnen geven.

Uit een 2de serie proefnemingen bleek, dat ook de virulentie van de bacteriën
in het gehakt bij bewaren toeneemt. Volkomen avirulente muizentyphusstammen
werden na 24 uur b.v. zeer pathogeen voor muizen. Gartner, Breslau en Schott-
MüLLERbacteriën kregen geen virulentieverhooging bij muisvoedering. Deze viru-
lentievermeerdering schijnt vooral het gevolg te zijn van de vorming van een groote
hoeveelheid toxine.

Nyiredy komt tot de conclusie, dat vermoedelijk de. Gartner, Breslau en
Si\'HOïTMÜLLERbacteriën, in overeenstemming met de muizentvphusbacil voor
den muis, ook voor den mensch in virulentie zullen toenemen, als zij in gehakt
voorkomen. Dit alles wettigt zeer zeker het voorschrift, dat men gehakt niet in
voorraad mag maken.

Moet men de Joodsche slachtmethode als dierenmishandeling beschouwen? (Some
attempts to obtain, by means of physiological experiments, an objective basis for an
opinion as to the crueltv alleged to he attendant on the jewish ritual method of slaughte-
ring cattle. Prof. Sahlstedt, The Veterinary Journal, 1929, pg. 328.)

Sahlstf.dt heeft enkele proeven genomen bij koeien in aansluiting aan de Jood-
sche slachmethode. Hij vond dat de hoeveelheid bloed, die normaal door de verte-
braalarteriën naar de hersenen stroomt, ten hoogste 1/5 of i\'/6 gedeelte uitmaakt
van de totaal benoodigde hoeveelheid bloed van het orgaan.

Door proefnemingen met een ,,Stromuhr", geplaatst in één van de vertebraal
arterien werd gevonden, dat de hoeveelheid bloed, die door deze arterie stroomt
gedurende de eerste 20 seconden na de halssnede, hoogstens 1 /6 beloopt van
de hoeveelheid die voor dien tijd er doorstroomde. De totale hoeveelheid bloed
die in denzelfden tijd naar de hersenen stroomt, bedraagt dus ongeveer 1/30— 1/40
van de normale hoeveelheid.

Door het opvangen en meten van de hoeveelheid bloed, telkens na i en na een
heele seconde die na de halssnede nog uit de groote bloedvaten stroomde, werd
gevonden, dat de verbloeding onder overigens normale omstandigheden zoo vlug
geschiedt, dat na een £ min. 33 %, na 1 min. 50 %, na min. 63 %, na 2 min.
70 %, na 3 min. 83 %, na 4 min. 90 % en na 5 min. 95 % van de totale hoeveel-
heid, die anders wegvloeit, kon worden opgevangen.

de halssnede bracht aan het licht, dat in ongeveer min. de bloeddruk gelijk
aan nul is geworden..

In verband met deze resultaten komt Sahlstedt tot de conclusie, dat in normale
gevallen, bij de Joodsche slachtmethode zeer spoedig een volkomen verlies van
het bewustzijn volgt en dat dientengevolge deze methode niet als wreed mag
worden aangemerkt. Echter in verband met het feit, dat runderbloed betrekkelijk
vlug coaguleert kan het gebeuren, dat na de halssnede de groote, wijdere hals-
bloedvaten door coagulatie zouden dichtgaan, waardoor de bloeddruk nog zoo
hoog zou kunnen blijven, dat de hersenen nog een voldoende kwantum bloed
zouden ontvangen, en daardoor geen voldoende bewusteloosheid zou optreden.

In een „slachtwet" zou men dan ook eventueel de Joodsche slachtmethode
willen toelaten, mits wordt bepaald, dat onmiddellijk na het aanbrengen van de
halssnede het dier nog bovendien zal worden bedwelmd door het te schieten met een
gewoon slachtmasker.

Over het aantoonen van gekookte vleeschsoorten met praecipiteerend serum (Sur,
la diagnose des viandes et notamment des viandes cuites par les serums prccipitants.
Nicolas et Katrandjieff, Recueil de Médecine Vétérinaire, 1929, pg. 449).

De Uhlenhutsche eiwitdifferentiatiemethode is alleen te gebruiken voor onge-
kookte, niet gestolde eiwitten. Nicolas & Katrandjieff losten nu gekookt eiwit
op in alkaliën (NaOH en KOH) en gingen bij deze oplossingen de praecipitatie
toepassen. Zij konden zoodoende vaststellen :

ie. dat een met een ongestold eiwit klaargemaakt serum het eiwit in gecoagu-
leerden toestand in het geheel niet of maar zeer zwak praecipiteert,

2e. dat gestold eiwit, hetzij door het te verwarmen op 100—120°, hetzij na
behandeling met alcohol of formaline, nog zeer goed als antigeen kan gebruikt
worden,

3e. dat het door gestold eiwit verkregen praecipiteerend serum zoölogisch een even-
zoo goede en specifieke praecipitatie vertoont als het serum voor ongekookt eiwit.

4e. dat de door gestold eiwit verkregen serae hetzelfde eiwit, zoowel in ongestol-
den als in gestolden toestand, even sterk praecipiteeren.

Het gebruik van chloroform bij het slachten van varkens. (The use of chlorohnn
in pig slaughtering. D. J. Anthony, The Veterin. Journal, 1929, pg. 356).

Een varken van -J- 8 mnd. oud werd bedwelmd met chloroform-acther (2 op 1)
door inademing en daarna gestoken. Tusschen het plaatsen van het masker vooj
inademing en het steken verliepen ongeveer 5 minuten. Deze tijd kan korter ge-
maakt worden als men een grootere dosis anaestheticum geeft. Daar het bovenver-
melde varken zeer vet was, werd dit te riskant geacht ; 100 gram mengsel was vol-
doende.

Het bloed was donkerder van kleur dan normaal. Het werd verzameld en woog
bi pond, kwam dus overeen met de normale hoeveelheid. Een sterke geur van chlo-
roform werd waargenomen, welke geur nog toenam, toen het bloed in een open
pan een half uur bleef staan.

Longen bij insnijding chloroformlucht ; hartbloed donkergekleurd, cliloroform-
lucht ; ook na uitwassching nog de chloroformlucht in het hart waarneembaar.
Geen chloroformlucht in maag-darmen. Aan het cadaver alleen chloroformlucht
in de keelstreek, langs de hals, in de nabijheid der steekwond.

Na 2 uur gekoeld te zijn, hadden de beide zijden nog de chloroformlucht,
vooral bij insnijding in spiergroepen.

Na 24 uur was de chloroformlucht, reeds bij het naderen, bij de 2 varkens-
helften duidelijk merkbaar ; ook nog bij longen, hart en lever nog aanwezig. Kop
werd gekookt en een stukje geproefd, waaraan een eigenaardige, zoetachtige
smaak werd opgemerkt. Andere deelen van het varken werden gepekeld, ook nog
na het pekelingsproces was de geur waarneembaar.

Na 10 dagen zouten, toen de stukken goed doorpekeld waren, toch nog bij in-
snijding de chloroformlucht. Gedeelte van de bacon gebakken, ook toen nog de
zoetachtige smaak merkbaar.

Na 47 dagen, bij het afsnijden van schijfjes ham, eveneens nog chloroform
waarneembaar. Zelfs na 7 dagen bewaren van deze schijfjes, waarbij ze geheel
ingedroogd waren, was nog de geur waarneembaar en kwam na braden de zoete
smaak te voorschijn.

Uit bovenstaande resultaten blijkt wel, dat een bedwelming door middel van
chloroform niet in de praktijk is te gebruiken

De bruikbaarheid van brillantgroen als „Anreicherungsmethode" bij het bakterio-
logisch vleeschonderzoek. (Ueber die Brauchbarkeil vcm Brillantgrün als Anreiche-
rungsmittel bei der bakteriologischen Fleischbeschau und bei LebensmittelvergHtungen.
Dr. H. Horn, Berl. Tierarztl. Woclienschr. Jg. 45, pg. 582).

Na eerst de verschillende, in den loop der jaren bekend gemaakte „Anreiche-
rungsmethoden" te hebben gememoreerd, deelt Horn uitvoerig de resultaten
mede van zijn proefnemingen met de methode van Killian, waarbij een brillant-
groenbouillonvoedingsbodem wordt gebruikt.

Het bleek hem dat zelfs een verdunning van een brillantgroenoplossing van 1
op 100.000 tot 150.000 nog een goed Anreicherungsmiddel is. Deze oplossing
geeft echter niet steeds een gelijkmatig en regelmatig resultaat. Door een toevoe-
ging van 20 % rundergal bleek de methode nog belangrijk beter te werken.

Bij deze Anreicherung moet men zoo te werk gaan, dat men eerst de brillant-
groenbouillon moet enten met het te onderzoeken materiaal, daarna deze geënte
bouillon 4 uur later verblijven in de broedstoof en dan hiervan materiaal in een
Verdunning van 1 op 100 uitstrijken op agarplaten. Als men zoo werkt, gelukt het
de vleeschvergiftigers reeds na 24 uur uit het verdachte materiaal te kweeken.

Over vischrotting. (Ueber die Fischjaulnis und ihre bacteriologische Diagnose. Dr.
F. Schönberg, Berl. Tier^;irztl. Wochenschr. Jg. 46, pg. 431).

In verband met het feit, dat er omtrent het vischbederf en de daarbij een rol
spelende bacteriën bij de diverse onderzoekers geen overeenstemming bestaat,
deed Schönberg bij 47 zeevisschen en 28 zoetwatervisschen, die alle in een ver-
schillend stadium van bederf verkeerden, een bacteriologisch onderzoek van
nieren, lever, kieuwen en spierweefsel. Hij ging op de volgende wijze te werk. Na
macroscopisch alle veranderingen te hebben nagegaan, werd het oppervlak van
de visch van schubben bevrijd en daarna voorzichtig met blaasvlam afgebrand.
Uit de spieren aan de rugzijde, ongeveer in het middengedeelte der visch, werden
culturen aangelegd op 2 agarplaten ; hiervan één plaat bewaard bij kamertem-
peratuur (15—20° C.) en de andere bij 37⁰ C. Bovendien werd anaërob gekweekt
en een groot aantal uitstrijkjes uit spierweefsel met Gram gekleurd.

Schönberg vond nu, dat visschen, die in een min of meer vergevorderd bederf-
stadium verkeeren, steeds een sterke kiemhoudendheid vertoonen van het spier-
weefsel. De meening dat het bacteriegehalte van sterk rottende visch veel geringer
zou zijn in vergelijking met bedorven vleesch van slachtdieren is dus onjuist. Hij
vond steeds zonder uitzondering het vleesch van zelfs nauwelijks merkbaar be-
dorven visch al van bacteriën wemelen.

In de eerste plaats vindt men gramnegatieve, zeer bewegelijke, aërobe staafjes,
behoorende tot de waterbacteriën. Deze komen zoowel bij zeevisch als riviervisch
voor en zijn psychrophil; d. w. z. groeien het best bij 15—20⁰ C. Bij temperaturen
boven 30° C. sterven ze af.

In de tweede plaats komen voor rottingsbacteriën, als coli, proteussoorten,
micrococcen, sarcinen, mesentericussoorten en anaërobe, sporuleerende staafjes.

De bacteriën komen gewoonlijk bij het transport, verpakking, enz. op en in
de visschen, zijn dus het gevolg van een secundaire infectie. Bij gewone kamer-
temperatuur behouden de waterbacteriën echter de overhand.

Wat het ontstaan en verloop van het vischbederf betreft, meent Schönberg
dat dit op de volgende wijze plaats vindt. De zeer bewegelijke aërobe waterbak-
teriën zitten na de vangst in gering aantal op huid en kieuwen, zij vermeerderen
zich op de doode visch zeer snel en dringen via de kieuwen langs de groote bloed-

vaten naar het hart. Vandaar gaan ze naar lever, buikholte en tenslotte in raus-
culatuur. Ook van af de huid dringen zij zeer langzaam in het spierweefsel.

Het gelukte hem verder versch vischspierweefsel door enting met uit bedorven
vischmuskulatuur gekweekte waterbaktericn in korten tijd ook te laten bederven.
Daarbij bleek ook de onaangename geur op te treden, die men zoo dikwijls bij be-
dorven visch kan waarnemen.

Als slotconclusie vermeldt Schönberg, dat naar zijne meening het spierweefsel
van in bederf overgegane visch even zoo sterk kiemhoudend is als rottend of be-
dorven vleesch van slachtdieren.

Het verschil tusschen de beide rundernieren. (Ueber die anatomische Unterschei-
dun° der beiden Rindernieren. Dr. Kubaschewski, Deutsche Schlachthof-Zeitung,
Jg- 3°. Pg- 49).

Na er op gewezen te hebben dat men in de veterinair-anatomische literatuur
zeer weinig kan vinden over de verschillen der beide nieren, betoogt Kuuaschewski,
dat het, vooral in de praktische vleeschkeuring, van groot belang kan zijn in be-
paalde gevallen, b.v. van t.b.c., te weten, welke nieren men precies voor heeft.
Hij heeft daarom bij een 50-tal runderen van beiderlei geslacht en verschillenden
ouderdom (foeten, kalveren, vaarsen en volwassen runderen) de nieren door meten,
teekenen en fotographeeren nauwkeurig onderzocht en kwam daarbij tot het vol-
gende verschil tusschen de beide nieren.

De linkernier is bijna altijd iets zwaarder, het orale einde is afgeplat en meestal
iets toegespitst. De voorste 2/3 deelen der nier zijn mediaal om de lengteas gedraaid,
zoodat ze de hilus bijna min of meer geheel bedekken. Het caudale einde van de
nier is sterker ontwikkeld, dikwijls zelfs iets hypertrophisch, zoodat de geheele
nier meestal een pvramideachtige vorm heeft met oraal liggende punt.

De rechter nier is meer vlak, boonvormig, de hilus ligt geheel open, het caudale
einde is dikwijls wigvormig afgeplat. de Graaf.

Pathology of Phenol Poisoning in Sheep induced by certain Dips g. de Kock,
15U1 Annual Report. Director Vet. Services, Union of South-Africa. 1929 Bd. 2.
Blz. 643.

A Note on the Symptomatology of Phenol Poisoning in Sheep induced by certain
Dips. D. G. StEYN. ibid. Blz. 657.

de Kock en Steyn beschrijven het beeld van carbolvergiftiging bij schapen als
gevolg van baden. Door experimenten kon worden aangetoond, dat de opname
door de huid geschiedde.

Steyn vond als klinische verschijnselen vooral sterke dyspnoe, vuilbruine neus-
uitvloeiïng, salivatie, apathie, de uitgeademde lucht ruikt sterk naar carbol, kreu-
nen. De pols is eerst krachtig, later slap, zeer versneld tot onvoelbaar. Bij toe-
nemende hevigheid der verschijnselen blijven de dieren liggen, worden comateus
met een subnormale temperatuur. Zij sterven enkele uren tot enkele dagen na het
begin van de verschijnselen. Slechts enkele dieren hadden clonische krampen
van verschillende spiergroepen (in dit opzicht gelijkt dit ziekteproces meer op de
carbolvergiftiging bij den mensch, waarbij krampen ook als regel ontbreken. Ref.).

Als sectiebevindingen vermeldt de K. uitgebreide stuwing (subcutis, longen,
lever, nieren), transsudaten in de sereuse holten, matige vettige degeneratie van
de parenchymateuse organen, bloedingen, sterk longemphyseem, vaak met uit-
breiding in mediastinum, tracheaalscheede, subcutis. Van de respiratietractus waren
naast glottisoedeem, hyperaemie van de slijmvliezen (enkele gevallen lichte ont-
steking), vooral de longveranderingen steeds zeer sterk. De longen vertoonden
een sterke hyperaemie, oedeem en emphyseem. Microscopisch vond de K. geen
cellige exsudatie ; karakteristieke veranderingen vertoonde het alveolairepitheel,
dat in de meeste gevallen in toto was gedesquameerd en het uiterlijk had van ge-
schrompelde klierbuisjes, met kubisch epitheel en goed gekleurde kernen. Tus-
schen het gedesquameerde epitheel en de alveolairwand vond de K. steeds een

leege ruimte, zoodat hij besluit dat gas (lucht-emphyseem) oorzaak is van de des-
quamatie, en niet een vloeistof (serum) zooals men in verband met de sterke stu-
wing zou verwachten. De beelden herinneren aan jonge stadiën van vermineuse
pneumonie bij schapen, zooals door M\'Fadyean zijn beschreven. De K. meent
dat daar hier de giftstoffen in eerste instantie de longen treffen (opname door
de huid), het alveoiairepitheel gelaedeerd wordt ; hierdoor zou een bemoeilijkte
gaswisseling optreden, met als gevolg emphyseem, dat weer oorzaak van de sterke
epitheeldesquamatie zou zijn. De K. haalt hier bij aan een onderzoek van Fried
(Arch. of Path. 1928), die er op wijst, dat verschillende giftstoffen in het long-
parenchym worden verwerkt (geoxydeerd) of door de long worden uitgescheiden.

Meyer-Gottlieb, Experimentelle Pharmacologie, 3te Auflage 1914, blz. 501,
geven aa.n dat carbol via de huid giftiger werkt, dan via het maagdarmkanaal,
omdat in het eerste geval de lever als ontgifter is uitgeschakeld, wat dan bij de K.
blijkt uit de geringe degeneratieve vervetting.

De meening van de K. dat luchtophooping in de alveolairwanden oorzaak zou
zijn van de sterke totale epitheeldesquamatie is niet bewezen. Het valt vaak op,
dat bij beginnende Pneumonien of longoedeem er zoo weinig van de vloeistof
overblijft bij de fixatie (gering eiwitgehalte van de vloeistof).

Een typisch en onopzettelijk voorbeeld hiervan geeft W. Snow Miller J. of
experiment. Med. 1925, Bd. 24, plaat 41) bij een beginnend geval van fibrineuse
pneumonie, waarbij ook het alveolair-epitheel door vloeistof (exsudaat) in toto
is gedesquameerd. terwijl toch de geheele ruimte tusschen alveolairwand en epitheel
leeg is. Daar bij de schapen van de K. klinisch en pathologisch-anatomisch oedeem
en longstuwing gevonden werden, ligt een desquamatie door vloeistofdruk eerder
voor de hand, al is die vloeistof microscopisch ter plaatse niet terug te vinden. Ref.

Intracutane enting tegen miltvuur. Versuche mit der intrakutanen Milzbrand-
schutzimpfung nach Besredka. Dr. Bartels und Dr. Meijer, D. T. W. No. 46,
15 Nov. 1930.

In de gedeelten van Sleeswijk-Holstein, waar groote looierijen en lederfabrieken
talrijke buitenlandsche huiden verwerken, is het afvalwater voortdurend met
miltvuurkiemen — vooral uit schapen- en geitenvellen — besmet. De gevolgen
voor de veehouderij zijn niet uitgebleven. Jaar in, jaar uit sterven langs de uit-
wateringen van die looierijen talrijke runderen en paarden aan miltvuur ; ook
het hooi van overstroomde weilanden blijkt zeer vaak besmet. Een radicaal in-
voerverbod van besmette huiden in binnen afzienbaren tijd niet te verwachten.
Naast maatregelen van vétérinaire politie is men daarom in die streken aange-
wezen op voorbehoedende enting ; deze is bij § 23 van het ..Viehseuchengcsetz"
1929 voor besmette boerderijen dan ook voorgeschreven. Totnutoe werden bijna
uitsluitend de methoden Pasteur en Sobernheim toegepast, dus enting subcutaan.
Over de resultaten is men echter lang niet altijd tevreden ; entmiltvuur behoort
geenszins tot de uitzonderingen Deze ervaring gaf schrijvers aanleiding om te
onderzoeken of en in hoeverre deze methoden met succes zouden zijn te vervangen
door de ent-techniek volgens Besredka : het inspuiten van het vaccin niet onder,
doch in de huid, waarmede in Syrië, Marokko, Italië enz. zeer goede resultaten zijn
verkregen. Voor deze intracutane enting is een prima 3 c.M³. recordspuit met korte,
fijne entnaald noodig. De naald wordt, met de opening naar den operateur gericht,
evenwijdig aan en zoo dicht mogelijk bij de epidermis 4 a 5 m.M. in de huid ge-
stoken zonder deze te doorboren. Het meest geschikt hiervoor is de huid tusschen
staartwortel en zitbeenknobbel. In tegenstelling met de subcutane enting, waarbij
de immuniteit pas na 12 tot 15 dagen intreedt, zou bij de methode Beresda de
beschuttende werking direct na de injectie beginnen. (? Ref.).

In het voorjaar van 1929 werden in Sleeswijk-Holstein op 18 boerderijen waar
jaren achtereen talrijke runderen en paarden aan miltvuur stierven, 30 paarden
en 158 runderen twee keer — met een tusschentijd van 12 tot 18 dagen aldus

geënt met } c.c. door Instituut Pasteur geleverd vaccin, en 233 runderen één
keer met een speciale entstof, afkomstig van hetzelfde laboratorium. Eén rund.
dat blijkbaar aan latent miltvuur had geleden, stierf reeds na 40 uur. Overigens
kwam gedurende 1929 op dezelfde boerderijen, waar het jaar tevoren 18 runderen
en 3 paarden aan miltvuur stierven, geen enkel geval van anthrax voor. Daaren-
tegen stierven twee runderen, welke niet geënt waren, wél aan miltvuur.

Schrijvers komen tot de conclusie, dat intracutane enting boven de subcutane
methode de voorkeur verdient.

Literatuur : „Die lokale Immunität", Beresda, Blumenthal. — Beresda,
Paris 1928 „L\'études sur 1\'immunité dans les maladies infectieuse." — „Seuchen-
bekämpfung" 1926, 2e Heft. — Prof. Altara, „Nuova Veterinaria", Bologna,
afl. van 15 Maart 1929. Prof. Altara vindt de intradermale enting, die in Sar-
dinië bij 500.000 schapen, 100.000 runderen en 1000 paarden werd toegepast, de
beste wijze van immuniseering tegen miltvuur.

Ein Fall geschwürig-eitriger Endo- und Myokardiumtuberculose beim Rind. (Tra-
winski und Maternouska, Arch. Tierheilk. 1930. 61. 359, Ref. D. T. W. Berge).

Bij een rund werd intra vitam traum-pericarditis geconstateerd. Bij sectie bleek
echter dat de waargenomen verschijnselen niet dooreen scherp voorwerp, doch door
tuberculose van het hart waren tevoorschijn geroepen. Het endocardium bleek zeer
verdikt en doorzaaid met wittroebele plekken ; typische tubercels aan de valv.
tricuspidalis, talrijke ulcera tot inde musc. papillaris, en een weekabsces uitpuilend
tot in de punt van de hartspier. Ook bacteriologisch werd tuberculose vastgesteld.

Ueber Magenwurmbefall bei Rindern an der Westküste Schleswig-Holsteins.
(Nöller und Schmid, Tierärztl. Rundschau, Nov. 1930, S. 797).

Op hoog gelegen weilanden in Sleeswijk-Holstein heerscht sinds jaren chro-
nische diarrhee bij jong vee enzoöties. In 1929 stierven honderden dieren
daaraan, of moesten (cachectisch) worden geslacht. Van staatswege werd een
onderzoek ingesteld naar oorzaak, verspreiding en mogelijke therapie. In
Augustus 1929 werden in het Instituut voor parasitaire ziekten te Berlijn talrijke
monsters faeces van jonge runderen welke op die lage weilanden graasden, onder-
zocht. In alle monsters werden ovale nematoden-eieren (met méér dan 16 cellen
in de schaal) gevonden, welke als die van Ostertagia Ostertagi werden gedetermi-
neerd. Deze Trichostrongili werden dan ook in grooten getale aangetroffen in het
oedemateus gezwollen slijmvlies van de lebmagen der pinken, welke aan deze
chron. diarrhee waren gestorven. Het bacteriologisch onderzoek op paratubercu-
lose was steeds negatief. Ongetwijfeld is deze trichostrongylus de oorzaak van de
gevreesde ziekte op die moerassige weilanden. Hoe ontstaat nu elk voorjaar opnieuw
de infectie van die lage landen? Geschiedt dat door parasieten-dragers, of blijft
het wormbroed overwinteren? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, werden
in Maart 1930 nogmaals 133 monsters faeces onderzocht, grootendeels van jonge
runderen die wel, en voor controle van eenige, welke den vorigen zomer niet op die
weilanden hadden gegraasd. Bovendien faeces van 9 schapen, die het heele jaar in
de weiden waren gebleven. Van de 133 bevatten 80 monsters maagworm-eieren,
van de 9 schapen 5, van de controle dieren geene. De infectie van de weilanden
geschiedt dus ongetwijfeld door parasietendragers. Verschillende proeven met
wormdoodende middelen hadden geen van alle succes ; noch tetrachloorkoolstof,
natrium-chlooracetaat, aethyltrichlooracetaat, paradichloorbenzol, cuprum sul-
furicum, cuprum oxydatum, kalium picronitricum, semen arecae of kamala, noch
zelfs mengsels van cuprum sulfuricum met natrium arsenicosum. In alle gevallen
werden bij de proefdieren na sectie nog talrijke levende wormen gevonden, óók,
ndien genoemde middelen in toxische dosis waren gegeven. Mogendorff.

Proeven met de runderhorzelstaafjes van Prof. Dr. Spann, met Vaselinum flavum.
en met twee Engelsche preparaten ter bestrijding van de Horzelplaag bij runderen.
Hollstein, M. T. W. No. 35, p. 42 en No. 36, p. 456, 1930.

Aanbevolen wordt de staafjes van Prof. Spann te gebruiken wanneer Hypo-
derma-larven in de wormknobbels nog zeer klein zijn.

Het voordeel daarvan is dat de huidbeschadiging nog gering is en dat minder
staafjes gebruikt behoeven te worden. Volgens Hollstein worden echter ook de
grootere larven van het 3e stadium door de staafjes-behandeling gedood.

De ervaring met deze staafjes is in ons land minder gunstig. Wel worden de
larven gedood, maar in de praktijk is het inbrengen der staafjes tamelijk lastig en
ziet men nog al eens abscessen ontstaan, ref.).

Met vaselinum album gelukte het hun ruim 96% der larven te dooden. Voor dit
onderzoek werden 3 runderen gebruikt. Vooraf waren de haren rondom de ope-
ningen der wormbuiten verwijderd. De vaseline werd nu gedurende minstens drie
minuten ingewreven. De larven sterven tengevolge van luchtgebrek.

Het grootste bezwaar tegen deze methode is dat de tijd van 3 minuten noodig is
voor eiken wormknobbel, hetgeen in de praktijk veel tijd kosten zal. Het Engelsche
middel ,,Coopersche runderhorzel-zalt" waarvan de juiste samenstelling niet be-
kend is, bevat als werkzaam bestanddeel Derrispoeder Het preparaat is in zalf-
vorm en bevindt zich in een tube met spits uitloopende opening. De bedoeling is
de zalf direct uit de tube in den wormknobbel te persen.

Een ander middel van dezelfde fabriek (Firma Cooper, Mc. Dougall and
Robertson te Berkhamsted) dat onder den naam van Kur Mange afgeleverd wordt,
bevat eveneens als voornaamste bestanddeel Derrispoeder. Dit preparaat is in
poedervorm. Met de Coopersche zalf werd slechts bij één rund geëxperimenteerd.
De resultaten waren hiervan goed. Alle larven werden gedood. Het inbrengen van
het tubus-uiteinde in de wormknobbels kan echter practische bezwaren geven
daar dit niet altijd even gemakkelijk gaat. Daar niet voldoende proefdieren ter
beschikking stonden, konden met het poedervormige Kur-Mange geen proeven
genomen worden.

Reeds in 1927 heeft referent Derrispoeder gebruikt tegen de runderhorzellarven.
Het resultaat was toen zeer goed. De prijs van dit middel was destijds te hoog.
Daar het thans goedkooper is, zullen de proeven met Derrispoeder herhaald worden.

De diagnose van longworm-infectie bij rund en schaap. R Wetzel, Deutsche
Tierarztl. Woch. No. 4, 1930, p. 49.

Reeds eerder hadden Schoop (1925) en later Wetzel (1926) aangetoond, dat men
in de ontlasting van dieren, die met longwormen besmet zijn, nimmer eieren, doch
alleen larven van die parasieten aantreffen kan. Indien men in ontlasting dus nema-
toden-eieren met of zonder embryo vindt, dan zijn deze altijd afkomstig van para-
sieten uit het maagdarmkanaal en niet van de longwormen.

Om nu toch de diagnose door middel van de faeces te kunnen stellen, maakten
zij gebruik van de door Baermann (1927) aangegeven methode ter onderzoek van
Ankylostomen-larven in aarde. Deze methode is door referent ook gebruikt voor
het aantoonen der vrijlevende generatie van Strongyloides Westeri (Tijdschr. voor
Diergeneesk. 1929). Aan een glazen trechter wordt een gummi-slang aangebracht,
die met een klemkraan gesloten wordt. Aan het uiteinde van deze slang bevestigt
men een spits uitloopende glazen buis. In den trechter brengt men een zeef van
koperdraad, met openingen van ongeveer 1 m.M². Het gaas wordt bovendien met
een of twee lagen mousseline bedekt. De trechter plaatst men in een statief. De te
onderzoeken faeces worden nu met de mousseline omgeven, w-aarna in den trechter
water van 30—35° C. gebracht wordt, zoodat het onderste vierde deel van de zeef in
het water komt. Binnen 3—6 uur ziet men nu de larven van de longwormen in het
water komen. De larven verzamelen zich nu vrij snel in het onderste gedeelte van
de gummislang. Met de loupe, ook wel met het bloote oog, kan men hen in het water
zien. Men opent nu de klemkraan en laat een laagje water van 1 m.M. dikte in
een Petrischaal loopen. Onder het microscoop kan men de larven gemakkelijk
waarnemen. (Bij oudere faeces-monsters, waarin zich eventueel larven van
maagdarm-parasieten ontwikkeld zouden hebben, moet men daarmede dus
rekening houden, ref.) De schrijvers konden op deze wijze de diagnose stellen bij
twee kalveren, die slechts gering geïnfecteerd waren met longwormen. Bij deze
dieren had het sputum-onderzoek een negatief resultaat gegeven. Baudet.

PharmaceutischesTier-manual. A.Otto en H. Haefelin. Zweite, durchgesehene
und durch viele Vorschriften ergänzte Auflage. Berlin. Verlag Julius Springer.

Een bespreking van een werkje als dit kan uiteraard kort zijn. Het is een ver-
moedelijk door Otto oorspronkelijk samengesteld boekje, dat nu, na bewerking
door Haefelin, een apotheker en voedingsmiddelen-chemiker, herzien is en in
tweede uitgave is verschenen.

Dit soort werkjes is uit den booze ; het is geschreven, zooals het voorwoord aan-
geeft voor apothekers en dierenartsen en Haefelin acht het boekje aan zijn doel
beantwoordt, indien „hierdurch eine verständnisvolle Tierpflege gefördert wird."
Nu, daaraan valt wel zeer te twijfelen, want als ooit een werkje geschikt is geweest
om, in handen van onbevoegden met name kwakzalvers en verder allen, die ondanks
een wetenschappelijke opleiding geen veterinaire studie hebben gevolgd, veel
kwaad te stichten, dan is het deze uitgave. In ruim 50 bladzijden worden de recepten
opgesomd, die tot heil van het dier moeten worden klaargemaakt ; recepten voor
Piephacke, Maulschwämmchen, Ohrzwang, Gesichtsgrind enz. ; voor ziekten bij
alle soorten dieren. Ook middelen voor verdelging van ongedierte, recepten voor
conserveeren van eieren, bereiding van pelzen, voedsel voor nachtegalen enz., be-
nevens een lijst met „Dosierung der Vieh-Arzneimittel", waaraan hier en daar
nog wel wat hapert (secale cornutum : vogels, kat, hond respectievelijk 1.5—3 ;
3—5 en 10—20!) en een tijdlijst voor dracht- en broedtijd. Het werkje heeft voor
den Nederlandschen dierenarts geen waarde en ik beschouw ook dat de
schrijvers zich in de mentaliteit van de Duitsche collega\'s hebben vergist.

Der Einflusz von tierischen Erkrankungen auf Kriegsausgänge, von Dr. Höfer.
Ergänzungsband 2 zur Zeitschr. f. Vet. kunde. Verlag von E. S. Mittler en Sohn,
Berlin 1931. Preis. R. M. 7.50.

Het tweede supplement ligt voor ons. De schrijver geeft daarin een uitgebreide
en zeer nauwkeurige historische literatuurstudie van de verschillende besmette-
lijke ziekten, massaziekten en toestanden van algeheele uitputting onder de dieren,
die deelgenomen hebben aan de onderscheidene oorlogen.

Meer in het bijzonder bracht hij daarbij de vraag te beantwoorden of die ziekten
van invloed zijn geweest op den loop der krijgsverrichtingen en eventueel op de
resultaten daarvan.

Het massaal optreden van ziekten onder menschen en dieren is van oudsher
een algemeen begeleidingsverschijnsel van veldtochten en oorlogen geweest.

Is de krijgsgeschiedenis rijk aan vermeldingen dier ziekten, zij is daarentegen
zeer arm aan gegevens omtrent de rol, welke de dieren in de oorlogen hebben ge-
speeld. De geschiedschrijvers bespreken meer de taktische problemen dan de
levende wezens, terwijl de veterinaire autoren vrij algemeen de zuiver vakkundige
en niet de door de ziekten teweeggebrachte strategische maatregelen behandelen.

Toch mag met reden worden verwacht, dat de enorme verliezen aan rij-, trek-
en ook aan provianddieren, waarvan wij in deze studie een opsomming krijgen,
een duidelijken invloed op de marsch- en slagvaardigheid der troepen moeten heb-
ben gehad.

Dit boekje van 64 bladzijden, waarbij 258 verschillende mededeelingen zijn
geraadpleegd, biedt den militairen paardenarts veel leerrijks en is voor den prak-
tischen dierenarts zeer interessant. Ook het lijden der dieren is in oorlogstijd ver-
schrikkelijk. Opvallend is het groote aantal gevallen waar de paarden door ver-
moeienis, afmatting en algeneeme uitputting niet meer in staat waren verder te
gaan. Onvoldoende voeding en verpleging waren gewoonlijk hiervan de oorzaak,
doch evenmin bleken de dieren tegen de geweldige inspanningen bestand. Het

zou tevens wel belangwekkend geweest zijn te vernemen of er nog verschil in uit-
houdings- en weerstandsvermogen tusschen de verschillende paardenrassen is
opgemerkt.

Na een kort overzicht van den invloed van de ziekten der menschen op de krijgs-
verrichtingen, komen de dieren aan de beurt. De schrijver verdeelt de geschiedenis
daartoe in 4 tijdperken nl.

Uit de oudheid is ons daaromtrent niet veel bekend. Wel zijn mededeelingen
gevonden van Homerus, Eivius, Appianus, Virgilius, Apsyrtus e.a., die echter
slechts op het voorkomen van ziekten wezen. In een drietal gevallen kon een be-
invloeding op het verloop der gevechten worden aangetoond.

Ook de middeleeuwen zijn schaars aan berichten. Een veldtocht van Karei den
Groote tegen de Avaren (791) zou veel paarden hebben gekost wegens een heer-
schende ziekte (influenza ?). In 823 leed een veldtocht van Lodewijk den Vrome
schipbreuk, omdat de hoeven der paarden door ijs en sneeuw te veel geleden hadden.

Van de 10e tot het einde der 16e eeuw vinden wij in de literatuur weinig over
dierziekten en hun verband tot de oorlogvoering. Wel wordt meermalen op de
algemeene uitputting van het paardenmateriaal gewezen. De ie Kruistocht o.a.
heeft daarmede veel te kampen gehad, doch het doel, de verovering van Jerusalem,
werd bereikt. De 2e Kruistocht kreeg een ontijdig einde wegens uitputting der Duit-
sche en algemeen ziek zijn der Eransche paarden.

Inden 3en Kruistocht hebben vermoeienis, besmettelijke ziekten en hoefgebreken
groote verliezen onder de dieren teweeggebracht. Met andere ongelukkige om-
standigheden schijnen zij mede de oorzaak te zijn geweest, dat Jerusalem niet kon
worden belegerd en de terugtocht aanvaard moest worden.

In den nieuweren tijd tot aan den Balkanoorlog (1912) worden de berichten
over ziekten der leger- en provianddieren talrijker. Door hun veelvuldigheid werden
zij ook een niet te verwaarloozen factor in de oorlogvoering. Meer in het bijzonder
worden genoemd runderpest, miltvuur, schaapspokken en influenza der paarden.

In den 30-jarigen oorlog (1618—1648) hebben ziekten en algemeene uitputting
der paarden herhaaldelijk in de krijgsverrichtingen meegesproken.

De ie Silezischc oorlog (1740—1742) heeft zich gekenmerkt door een wegens
ziekten enorm verlies aan paarden. Van 27 Oostenrijksche regimenten Cavalerie
met een gezamenlijke sterkte van 2r.6oo paarden, verminderde deze tot 4672.
Hierdoor moest van een aanval op de Pruisen ter dekking van Weenen worden
afgezien.

Gedurende den 3e Silezischen of 7-jarigen oorlog (1756-1763) heerschte in 1759
onder de Eransche paarden kwade droes, waardoor de cavalerie tot nietsdoen
was gedoemd en moest in 1760 het beleg der stad Göttingen worden opgeheven
wegens ziekten van menschen en dieren.

Zeer belangwekkend zijn ook in dit opzicht de oorlogen van Napoleon. In den
veldtocht van 1806—1807 namen na den slag bij Jena 31.000 Eransche legerpaarden
aan de vervolging deel, waarvan na 6 weken 25.000 moesten worden vervangen.
De redenen staan echter niet vermeld. Het veterinair toezicht was in die dagen
nog gebrekkig en de kennis der besmettelijke ziekten onvoldoende.

Uit den beruchten veldtocht van Napoleon in 1812 lezen wij o.a. het volgende :
Reeds gedurende den opmarsch van het Fransche leger door Pruisen en Polen
gingen vele trekossen aan besmettelijke ziekten en onvoldoende verpleging ver-
loren . Voordat de Njemen was bereikt, waren de treinen grootendeels uitgespannen.
De wegen waren haast onbegaanbaar en na den overgang over ds Wilija waren hon-
derden paarden in de modder blijven steken.

Het 3e Fransche legercorps verloor zooveel paarden, dat een batterij en de halve
artilleriereserve wegens gebrek aan bespanningen in Wilna moesten achterblijven.
Het aantal achtergelaten kanonnen wordt 100 genoemd. Reeds toen waren 2 Fran-
sche divisies cavalerie wegens uitputting der paarden niet in staat een paar Rus-
sische ruiterafdeelingen in te halen of hen den weg naar Swir te versperren. Napoleon
had geen fourage meegenomen in de veronderstelling, dat overal genoeg groen
voeder aanwezig zou zijn. Dit viel echter tegen en duizenden paarden vielen aan
uitputting ten offer. Een Generaal teekent den toestand aldus : De regen hield niet
meer op, de wegen waren onbegaanbaar; 10.000 paarden lagen dood aan den weg
op een afstand van 2 dagmarschen ; nooit heeft zoo\'n verschrikkelijke sterfte
onder de paarden het begin van een veldtocht gekenmerkt.

Een massa paarden werd ziek door het eten van nat groenvoeder, onrijp koren
en verrot dakstroo, vele koliekgevallen kwamen voor. De meeste paarden stierven
en bij den overgang van de Njemen lagen honderden paarden met gebersten buik-
wand. De nog gezonde paarden moesten dienen tot voedsel voor de soldaten, zoodat
het groote leger zijn marschvaardigheid eigenlijk reeds grootendeels had verloren,
voordat het met den vijand slaags was geweest.

Verder wordt onder de heerschende ziekten ,,Ruhr" genoemd, welke met scor-
butachtige verschijnselen gepaard ging. Het tandvleesch was oedemateus gezwollen
en in het digestiekanaal en op de huid vormden zich zweren.

De verplegingsafdeelingen waren niet meer in staat te volgen, zoodat Napoleon op
een oogenblik genoodzaakt was halt te houden en verschillende krijgsverrichtingen
niet volledig konden worden uitgevoerd. Voor de Russen zijn dit onberekenbare
voordeelen gebleken

Gedurende den verderen opmarsch naar Moskou ging de totale ruiterij van
Murat door onvoldoende voeding en ontzettende inspanning te gronde.

De volkomen ondergang van het Fransche leger kwam eerst op den terugtocht
van Moskou toen in Smolensk de verwachte proviandwagens uitbleven. Van de
176.850 paarden, waarmede het leger uittrok, bereikten er slechts 15.000 ophun te-
rugtocht de Duitsche grens.

Van heerschend optredende besmettelijke ziekten spreekt de geschiedenis over
dezen veldtocht niet. De enorme verliezen aan paarden zijn toe te schrijven aan
algemeene uitputting door overmatige inspanning en door ongeregelde, onvol-
doende en slechte voeding.

In den Fransch-Duitschen oorlog (1870—1871) heeft de runderpest geheerscht,
maar de verpleging der troepen heeft er niet door geleden.

In den Boerenoorlog (1899—1901) verloren de Engelschen 347.007 paarden en
55.339 muildieren en ezels op een sterkte van resp. 518.794 paarden en 150.781
muildieren en ezels Als besmettelijke ziekten worden genoemd paardenziekte,
runderpest, longziekte der runderen, kwade droes, lymphangitis epizootica,
schurft, terwijl onder de buffels pleuropneumonia contagiosa heeft geheerscht.
Onder de massaziekten kwamen zadeldrukkingen bij de Engelschen veelvuldig voor.

Tenslotte de wereldoorlog. Hierin zijn heerschende ziekten voorgekomen in groote
uitgebreidheid, terwijl het aantal uitgeputte paarden soms onrustbarend steeg.
Toch hebben zij aan Duitsche zijde niet die doorslaggevende rol gespeeld welke
men zou hebben verwacht. Een dreigende invloed op de krijgsverrichtingen is door
den Veterinairen dienst verhinderd. Ook bij de geallieerden zijn de inwerkingen
zonder nadeelige resultaten gebleven. Alleen in Oost-Afrika bleef een succesvolle
achtervolging der Duitschers uit wegens het voorkomen van heerschende ziekten
onder de Engelsche legerpaarden. De berichten omtrent algemeene uitputting
der dieren tengevolge van oververmoeienissen en later door voedselgebrek zijn
talrijk en meermalen zijn de krijgsoperaties daardoor gestoord, gewijzigd of afge-
last De bewegingen der cavalerie werden herhaaldelijk belemmerd b.v. van de

Franschen na den slag aan de Marne, van de Duitschers bij Compiègne. Ook moet
men hierin mede een verklaring zoeken, dat de doorbraak in de richting van Amiens
in 1918 niet tot haar recht is gekomen. Wegens malleus moesten in het geheel
30.981 Duitsche en 20.879 Fransche legerpaarden worden afgemaakt.

De uitbreiding van schurft in het Duitsche leger is bekend. Een oogenblik kwamen
827.000 gevallen voor. Geheele regimenten moesten daarom van het front worden
teruggetrokken en naar Duitschland terugkeeren.

Ook de pernicieuse anaemie heeft gewoed ; in een Duitsch paardendepót waren
een keer 955 daaraan lijdende dieren, waarvan 606 zijn gestorven. De borstziekte
kreeg geen bijzondere beteekenis, toch zijn er 55.121 patienten geweest.

Een kort hoofdstuk wijdt de schrijver nog aan het eventueel verband tusschen
de aan besmettelijke ziekten lijdende veestapel van de burgerbevolking en be-
paalde krijgsverrichtingen. Doch dit is van geen beteekenis geweest. Brands.

Met meer dan gewone belangstelling namen ongetwijfeld velen met mij kennis
van de in dit Tijdschrift van 1 Januari 1931 onder ..Berichten" voorkomende
mededeeling omtrent ,,de keuring van pluimvee in het buitenland". Daarin wordt
bericht, dat Denemarken krachtens een nieuwe vleeschkeuringswet de keuring van
pluimvee heeft ingesteld en dat daarbij keuring van voor export bestemd pluimvee
verplicht, die van voor binnenlandsche consumptie bestemd pluimvee voorloopig
nog facultatief is gesteld. Verder wordt vermeld, dat ook in de Vereenigde Staten
voor het voor export naar Canada bestemde geslachte pluimvee keuring is inge-
voerd, en dat Polen, met het oog op zijn export, een groot pluimveeslachthuis aan
de grens heeft opgericht.

Mogen, gezien de belangen van onzen landbouwenden stand bij de handhaving
van ons buitenlandsch afzetgebied voor geslacht pluimvee, welke handhaving
door dezen voorsprong van Denemarken ongetwijfeld kan worden bedreigd, thans
met spoed dergelijke regelingen voor ons land worden tegemoet gezien ?

Daarmee zou dan van een gelukkig oogenblik gebruik zijn gemaakt om een aan-
vang te maken met deze keuring en tevens het mes zijn gezet in een rotte plek
in de hygiënische verzorging van onze voedingsmiddelen. Vrijwel alle ingewijden
toch zijn er het over eens, dat het thans bestaande krachtens de Warenwet uit-
geoefende repressieve toezicht uit een hygiënisch oogpunt, ook door de onvol-
doende deskundigheid op het gebied van dierziekten der betrokken ambtenaren,
er niet ook maar eenigszins aanspraak op kan maken aan de tegenwoordig te stellen
eischen te voldoen. Hierop is o.a. vanwege de gemeente Amsterdam de aandacht
der Regeering al eens gevestigd naar aanleiding van een bespreking in den gemeen-
teraad door den arts Dr Abrahams.

Mijn persoonlijke meening is dat een landelijke regeling, zoowel voor export als
voor het binnenland, technisch mogelijk en noodzakelijk is ; dat deze door de
bestaande vleeschkeuringsdiensten kan en moet worden uitgevoerd en dat deze
keuring op dezelfde leest als die vpor grooter slachtvee kan en moet worden
geschoeid, dus met als grondslagen : verplichte aangifte van bedrijfsslachtingen
(vrijstelling van huisslachtingen), keuring vóór en na de slachting, alsmede con-
centratie van bedrijfsslachtingen in de bestaande en nog op te richten centrale
slachtplaatsen voor grooter vee ; merking van goedgekeurde dieren.

Slechts op deze wijze zal aan het nog steeds in consumptie brengen van veel ziek,
uit nood geslacht en gestorven pluimvee (met organen 1) op behoorlijke wijze een
eind kunnen worden gemaakt. R. H. Veenstra.

Dr. R. H. de Waard, belast met het onderwijs in de Radio-
logie, zal van Februari tot April een reeks colleges geven over
de grondbeginselen der röntgenologie, de biologische werking van
röntgenstralen en de gevaren, verbonden aan het werken met
röntgenstralen.

Deze colleges, die allereerst bedoeld zijn voor doctorandi in de
veeartsenijkunde, zullen worden gegeven in de collegezaal van het
Laboratorium voor Veterinaire Physiologie elke Donderdagmiddag
om 4 uur, te beginnen met Donderdag 5 Februari.

In de „Officieele Mededeelingen van den Nederl. Bond van Veehandelaren",
als afzonderlijk gedeelte opgenomen in de ,,Vee- en Vleeschhandel" van 17 Jan.
j.l. vond ik, in een artikel getiteld „Wie kan raad geven", een eigenaardige kwestie
vermeld, waarvan de quintessence op het volgende neerkomt.

Een koe wordt naar een noodslachtplaats vervoerd en aldaar als noodslachting
aangegeven. Nadat de keuring heeft plaats gehad, vindt de eigenaar de beide
nieren afgekeurd. Na hierover met den veearts-hoofd van dienst te hebben gepraat,
besluit hij de nieren te laten herkeuren. En nu wordt het zonderlinge verhaal
gedaan, dat de eigenaar, nota bene, met de afgekeurde nieren zelf naar het Gemeen-
tehuis gaat, om herkeuring aan te vragen. De burgemeester, die blijkbaar belast
was met het aanwijzen van den herkeurder, is echter niet aanwezig en op dezen
wachtende, verstrijkt de tijd, voor herkeuring toegestaan.

Den volgenden avond ontmoet de eigenaar den veearts en wordt hem gezegd :
„Indien gij niet zoo en zoo doet, is de laatste koe door U hier (in de noodslacht-
plaats) geslacht."

In verband met dit optreden van den keuringsveearts-hoofd van dienst, stelt
de eigenaar de volgende vragen. Wien behooren de nieren? Is men zelf niet baas
als men met afgekeurde nieren naar het gemeentehuis gaat om deze te laten her-
keuren? Wat heeft men te doen, indien de bedreiging van den veearts door zou
gaan om geen koe te mogen slachten in de noodslachtplaats?

Waar moet men zich dan wenden met een noodslachting? Of mag dat dan aan
huis gebeuren?

(Afgezien van het feit, dat niet is na te gaan, of het bovenstaande op waarheid
berust, kan men zich niet voorstellen, dat een keuringsveearts-hoofd van dienst
zoo zou hebben gehandeld, als hier wordt vermeld.)

De Hoogeveensche slagersvereeniging heeft een adres aan den gemeenteraad
gezonden met het verzoek, niet over te gaan tot de stichting van een abattoir,
waartoe de raad in principe heeft besloten.

Adressanten zeggen in hun adres dat zij een goede uitvoering der Vleeschkeu-
ringswet ten zeerste toejuichen. Zij achten echter een abattoir voor 18 slagers te
kostbaar en te zwaar drukkend op hun bedrijf, waardoor de ingezetenen duurder
vleesch zouden moeten betalen.

Naar de Vee- en Vleeschhandel van 27 Jan. j.l. mededeelt, hebben de Vereenigde
Weener Ijsfabrieken besloten tot den bouw van een flinke fabriek voor de ver-

vervaardiging van het z.g. droge ijs, vermoedelijk de grootste toekomstconcurrent
van het natte ijs. De machine-afdeeling der nieuwe Weener Droogijsfabriek is
reeds gereed en het moet reeds beslist vast staan, dat zij tegen het einde van Februari
a.s. geopend wordt. De directie noodigde de Weener slagers uit deze opening bij te
wonen, bij welke gelegenheid zij hen dan tevens met het product en de wijze van
vervaardiging bekend zal maken.

Op voorstel van B. en W. heeft de raad van Dongen besloten met den Noord-
Brabantschen Chr. Boerenbond een overeenkomst aan te gaan betreffende de
destructie van vee en vleesch ingevolge de bepalingen der vleeschkeuringswet.

In de laatst gehouden zitting van den raad der gemeente Doetinchem is goedge-
keurd een voorstel om over te gaan tot den bouw van een laboratorium, darmlokaal
en noodslachtplaats op het terrein van het openbaar slachthuis.

Den 25 Dec. 1930 overleed, op 78-jarigen leeftijd, Prof. A. Railliet, de bekende
professor van de veeartsenijschool van Alfort. Railliet was van 1875 tot 1919
werkzaam aan de Alfort\'se school ; vanaf 1878 als professor in Natuurlijke His-
torie (Histoire naturelle et Matière médicale). Hij was overtuigd van het groote
belang van de studie van de parasitologie en van de belangrijke rol die de para-
sieten spelen bij ziekten van mens en dier. Zijn studie en onderwijs waren daarop
geconcentreerd en hij heeft op dat gebied, later met zijn assistent (nu professor)
Henry schitterend werk gedaan en ook uitermate nuttig, want in de jaren voor 1900
was de aandacht der geleerden zoo geconcentreerd op de bacteriën dat de dierlijke
parasieten wel wat te veel verwaarloosd werden.

Railliet was, met prof. Neumann van Toulouse verreweg de beste kenner
der dierlijke parasieten en de vraagbaak en de vriendelijke raadgever voor ieder,
die op dat gebied moeilijkheden had Van het Recueil. de méd. vétérinaire, was
Railliet vele jaren een der redacteuren. A. Vrijburg.

Burgemeester en Wethouders van Rotterdam hebben besloten een der straten
naast de nieuwe Rijks Seruminrichting (in aanbouw) te noemen Professor Poels-
laan (N. R. Crt.).

De sub-commissie van veterinaire deskundigen van het oeconomische Volken-
bondscomité, die een aantal conventies zal ontwerpen inzake de voorkoming van
veeziekten, het vrije verkeer van vee, vleesch en andere dierlijke producten, den
uit- en invoer van dierlijke producten met uitzondering van vleesch, is gisteren
onder voorzitterschap van Schüller (Oostenrijk) vice-president van de oeconomische
commissie, bijeengekomen.

Zooals bekend, hebben deze conventies ten doel de handelsbelemmeringen,
veroorzaakt door een gegronde of ongegronde vrees voor besmetting, uit den weg
te ruimen. (N.R. Ct.)

Het doen van heelkundige operatiën op gezond vee en de uitoefening der verlos-
kunst bij vee, aan ieder geoorloofd. (Maandblad „Dierenbescherming N^os. Mei,
Juli—Aug. en November 1930).

De heer van der Burg heeft in een artikelenreeks opgenomen in het Maandblad
Dierenbescherming en nu tot een brochure vereenigd, nog eens weer de aandacht
gevestigd op de z.g. gebruiksoperaties, welke verricht mogen worden door niet-
dierenartsen.

De zaak wordt van alle zijden belicht en aan het slot geeft schr. enkele maat-
regelen ter overweging.

Het uitvoeren van alle gebruiksoperaties door den dierenarts acht schr.
mogelijk, gezien de toeneming van het aantal dierenartsen en de meer geperfec-
tioneerde vervoermiddelen ; indien althans het aantal dierenartsen blijft toenemen
zooals het de laatste jaren toegenomen is.

Terecht staat schr. sceptisch tegenover het van regeeringswege doen opleiden
van leeken voor de uitvoering van enkele operaties. De wensch daartoe is wel door
dierenbeschermers geuit, doch veelal is er voor dergelijke menschen met deze werk-
zaamheden geen volledig bestaan te vinden, waardoor zij dan gaan kwakzalveren.
Onder de door spreker in overweging gegeven punten worden wettelijke maat-
regelen genoemd ; eenige wenken gegeven in verband met de opleiding van dieren-
artsen ; aangedrongen op het uitwerken van een gedachte van Dr. A. v. Leeuwen
(opleiden van leeken) en tenslotte wordt het denkbeeld geuit, de verzekeringsmaat-
schappijen in deze zaak te betrekken.

De schrijver, als collega, en tegelijkertijd hoofdbestuurslid van de Vereeniging
voor Dierenbescherming, heeft deze zoo moeilijke materie nog weer eens van alle
zijden belicht en daardoor een brochure geleverd waarvan de inhoud door iederen
collega gekend moet worden. v. d. Plank.

In het bericht op blz. 228 van het 15 Febr.nummer, komt een hinderlijke fout
voor. In de plaats van collega Corsten, die in 1930 is overleden, (dei Juni afl.
van het tijdschrift) is benoemd collega J Frickers, (vroeger te Apeldoorn).

Van de N.V. Handel Mij. Nedigepha (vertegenwoordiger voor Nederland van
Bayer-Meister-Lucius," de pharmaceutische verkoopcentrale der I. G. Farben-
industrie Aktiengesellschaft te Leverkusen am Rhein) ontvingen wij een keurig
handig zakboekje met ka\'.ender 1931, verschillende practische wenken (zoob.v.symp-
tomen en behandeling van veel voorkomende vergiftigingen) en een volledige lijst
van geneesmiddelen, preparaten, sera en entstoffen die door de I. G. Farbenindu-
strie A. G. worden geleverd. Aan alle Nederlandsche dierenartsen is door Nedi-
gepha een exemplaar gezonden, en de bedoeling is die zending elk jaar kosteloos te
herhalen.

Bij besluit van den Minister van Binnenl. Zaken en Landbouw, 4 Febr. 1931,
is Dr. A. Klarenbeek hoogleeraar aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, benoemd
tot lid der Commissie, ingesteld bij beschikking van 9 Aug. 1930 No. 8815. Afd.
B. B., ten einde van advies te dienen inzake de uitvoering van de Trekhondenwet
1910 (Stbl. No. 203) en de daarmede verband houdende voorschriften.

Voor het gedenkteeken ter eere van Prof. Dr J Poels zijn tot heden de
volgende bijdragen tot een totaal bedrag van f 247.50 ontvangen dan wel
toegezegd: H. de Ronde f4.—, Dr. H. A. Vermeulen f5.—, J. T. Zan-
tinga f5.—, Dr. J. v. Dorssen f 10.—, R. J. Feddema f 5.—, Dr. J. C. Mul-
der f 10.—, H. J. Sala f 10.•—, J. Ballangee f5.—■, Dr. J. C. Folmer f 10.—,
P. Zijp f 10.—, C. J. A. Kerstens f 5.—, J. ten Brink f 5.—, Dr. E. A. R
F. Baudet f 10.—, A. A. van Mansfeld f 10.—, Dr. H. v. Vuuren f 10.—,
S. Paul i 2.50, F. v. Houtegem f 5—, Dr. B. Eggink f 25.—, E. Rutgers
f 5.—, Dr. W. Stuurman f 7.50, Dr. A. Clarenburg f 2.50, P. J M. Brooy-
mans f 5,—, H. Ymker f 5.—, Dr. R. S. Mensema f 10.—, Dr. R. Vink f 10.—,
Dr. A. v. d. Laan f 2.50, J. Eshuis f 10.—, J. Niks f 2.50, D. Hubertus f 5—,
D. Hendrikse f 6.—, K. T. Smits f 5.—, C. de Graaf f 5.—, A. A. Baren-
dregt f5.— en Dr. P. Vermaat f 10.—.

Verhuisd : Dr. Ch. Th. G. H. de Wilde, Soerabaia, naar Reijniersz. boulevard
154-

De patiënt, die wij hier voor ons zien, werd twee dagen geleden
ter behandeling aangeboden. Toen luidde de anamnese, dat de
partus bij de koe reeds enkele uren aan den gang was, hetgeen men
afleidde uit de persbewegingen, welke zij nu en dan maakte, maar
dat deze niets vorderde. Bij verder navragen, vertelde de eigenaar
ons, dat de koe bijna 40 weken had gedragen, goed gezond was,
maar niettegenstaande flink persen, was er niets, ook geen water-
blaas, te voorschijn gekomen. De in consult geroepen verloskun-
dige diagnostiseerde een torsio uteri en om deze op te heffen, had
men de koe gedurende eenigen tijd eerst naar rechts en later naar
links gewenteld, zonder dat men iets vorderde. Nadat het rund
van de vrachtauto, waarmede het was aangevoerd, was afgeladen
en in de kliniek geplaatst, bleek, dat de groote multipara nu en
dan een weinig perste, echter veel minder hevig dan bij den eige-
naar thuis, zooals deze ons vertelde. Terstond viel het op, dat
de bekkenbanden nog lang niet geheel verslapt waren. Bij het
vaginaal onderzoek bleek, dat de vagina vrij stroef en ruw aan-
voelde ; de slijmprop, welke anders het orificium externum ge-
durende de graviditeit mede helpt afsluiten, was verdwenen,
maar de cervix was nog geheel gesloten. Wij bemerkten niets
van de karakteristieke plooien, welke steeds op een torsi wijzen.
Het onderzoek zou niet volledig zijn geweest, wanneer wij verzuimd
hadden een rectaal onderzoek in te stellen, want een z.g. prae-
cervicale torsi is veelal slechts rectaal duidelijk te constateeren.
Hierbij bleek, dat de ligging van den uterus en de loop der breede
baarmoederbanden volkomen normaal waren. Wij konden dus
den eigenaar geruststellen, wat betrof het aanwezig zijn van „een
slag in de legger," maar moesten ons verder wat de prognose
betrof, wat gereserveerd uitdrukken om de redenen, welke ik
dadelijk nader zal toelichten.

De feiten, welke wij bij ons onderzoek vaststelden en de ge-
gevens, welke de anamnese verstrekte, deden ons de diagnose
stellen van ,,valsche weeën". Op het oogenblik van onderzoek
was evenwel niet vast te stellen, wat de juiste oorzaak was geweest
voor het ontstaan der valsche weeën. Dit verwonderde ons niets,
want wij weten uit ondervinding, dat runderen, welke op de boer-
derij valsche weeën vertoonen, bij aankomst, na vervoer per auto
over eenigen afstand, heel vaak bij ons geen afwijking meer ver-
toonen, hetgeen waarschijnlijk is toe te schrijven aan de min of

meer schokkende beweging van het vervoermiddel, waardoor
de uitpuiling van den uterus caudaalwaarts en de in aansluiting
daarop volgende prikkeling, eventueel kneuzing van de bekken-
holte, wordt opgeheven. In den regel is de prognose bij een geval
van valsche weeën, waarbij niet te erg persen optreedt, gunstig,
maar als voorname voorwaarde hiervoor geldt, dat door den
eigenaar of een goeden buurman niet te veel vaginaal is geëxplo-
reerd, want dan ontstaat de toestand, zooals wij die hier ook
aantreffen, n.1. een beginnende vaginitis en heel vaak een infectie
van den mishandelden cervix, welke tot gevolg kan hebben, dat
de uterusinhoud geïnfecteerd wordt en, wanneer de partus niet
spoedig volgt, de vrucht afsterft, met verder al de onaangename
gevolgen hieraan verbonden. Vandaar dus ook, dat in ons geval
de prognose dubieus werd gesteld en wij zullen spoed\'g bemerken
of dat terecht of ten onrechte, geschiedde. Het persen, dat
aanwezig was, waarschijnlijk hoofdzakelijk als gevolg van de
geïrriteerde vagina werd gemakkelijk opgeheven door toepas-
sing van z.g. sacraal-anaesthesie volgens Benesch. Tusschen de
eerste en tweede vertebra coccygea werd een canule in het wervel-
kanaal gestoken, waarna 20 c.c. tutocain opl. extraduraal
werd ingespoten ; tevens werd in de vagina met de spuit van
Raebiger boorzalf geappliceerd. Zooals steeds hield na enkele
minuten het persen geheel op, doordat een groot gedeelte van
den geboorteweg en de bekkenholte ongevoelig worden na deze
inspuiting. Vaak wordt het dier ook min of meer slap in de achter-
beenen na de injectie, hetgeen ook hier het geval was, maar het
rund kon blijven staan, terwijl in andere gevallen dit vaak niet
mogelijk blijkt. Nadeelige gevolgen van deze injectie hebben wij
nooit zien optreden ; de anaesthesie duurt meestal 2 a 4 uur,
waarna men men dan zoo noodig de injectie kan herhalen. Naast
de overigens aan U bekende behandeling van valsche weeën, is
deze injectie van groote beteekenis, niet alleen omdat men het
persen als zoodanig terstond doet ophouden, maar nog meer, omdat
men hiermede in staat is de c.irculus vitiosus, welke anders het
persen bij dit lijden gemakkelijk doet voortduren, kan verbreken.
Zonder dat het dier achter hooger werd geplaatst, bleef het persen
na het verdwijnen der anaesthesie bij deze koe geheel weg.

De eetlust was de laatste twee dagen onvoldoende ; aan pols
en lichaamstemperatuur konden geen groote afwijkingen worden
vastgesteld. Acht en veertig uur nadat het dier ter behandeling
was aangeboden, begon de partus. Tot zoover de voorgeschiedenis.

De partus is nu reeds enkele uren aan den gang, de allantois-
vloeistof reeds langen tijd afgevloeid, maar een amnionblaas komt
niet te voorschijn, ook van deelen van de vrucht is niets te be-
merken, terwijl de werking der buikpers, zooals Ukunt waarnemen,

slechts zeer gering is. Het is dus tijd een onderzoek naar de ver-
traging in het verloop van dezen partus in te stellen.

Bij het vaginaal exploreeren, vind ik den cervix gedeeltelijk
verstreken en rigide aanvoelen ; door den cervix heen komen twee
beenen, welke in het craniaal gedeelte van de vagina liggen met
de achtervlakte naar boven en bij verder doorvoelen kunnen
wij gemakkelijk vaststellen, dat het kalf op den rug is gelegen,
terwijl het hoofd niet is ingetreden. Het amnion is nog heel. Wan-
neer ik het amnion open en de vrucht nader betast, blijkt mij,
dat de haren reeds los laten en nu ik mijn arm teruggetrokken
heb, valt ons direct een onaangename reuk op en bij het persen,
dat het dier na mijn exploreeren doet, blijkt, dat de kleur van het
vruchtwater, dat uit den uterus vloeit, abnormaal is en dat het
zeer onaangenaam riekt.

De toestand, welke ik twee dagen geleden reeds vreesde, heeft
zich in optima forma ontwikkeld; zonder twijfel is de prognose
zeer ongunstig te stellen. Daar de partus reeds geruimen tijd
aan den gang en de vrucht reeds eenigen tijd dood is, heeft langer
wachten of eventueel de physiologische rotatie nog zal optreden
geen zin. Integendeel, wij moeten trachten den partus zoo spoedig
mogelijk te lermineeren. Ons eerste werk daartoe zal zijn te trachten
de rugligging, welke overigens niet vaak bij koeien voorkomt,
op te heffen. Het gelukt mij niet met de hand de rugligging bij
het staande dier op te heffen, de foetus is waarschijnlijk te groot
om succes te verkrijgen, maar vooral belet de te veel gecontra-
heerde uterus de draaiing tot stand te brengen.

Is nog veel vruchtwater aanwezig en is de vrucht niet te groot,
dan hebben wij meestal meer succes, nu leggen wij het dier neer
en brengen het in rugligging. De voorbeenen van het kalf worden
van striktouwtjes voorzien en ook achter de ooren om den hals
wordt een striktouwtje aangebracht, en terwijl wij nu de vrucht
tegenhouden, wordt het moederdier in zijliggirg gebracht en
gelukt het de abnormale positio van het kalf nagenoeg geheel
op te heffen ; het blijft nog iets op zijde liggen.

Nu moeten wij trachten het hoofd te doen intreden, waarvoor
evenwel de niet geheel verstreken cervix een beletsel vormt. Een
niet voldoende verstreken cervix is altijd zeer onaangenaam,
omdat wij over geen enkele methode beschikken, waarbij het
zeker is, dat inscheuren of perforatie bij het oprekken kan voor-
komen worden. Tot hysterotomia vaginalis, waarmede wij de
bloedige verwijding van den cervix van uit de vagina aanduiden,
mogen wij alleen overgaan als alle onbloedige methoden om den
cervix te openen hebben gefaald. Bij deze operatie maken wij
met een geknopte scalpel enkele insi ïjdingen in den bovenwand
van den cervix, waarbij men slechts de inwendige spierlaag mag
doorsnijden. Perforatie van den cervix moet natuurlijk voorkomen

worden. Afgezien nog van het feit, dat de operatie in den blinde
moet gebeuren en daarom al reeds veel gevaar met zich brengt,
is bij dit geval een sterke contra-indicatie gelegen in den geinfec-
teerden uterusinhoud. Wij zullen daarom trachten, na het aanbren-
gen van twee ooghaakjes, door langzaam en voorzichtig hieraan
te trekken, den cervix met behulp van het hoofd op te rekken.
Het risico, dat het niet bij rekking blijft, maar tot scheuring,
zelfs tot doorscheuring komt, moeten wij op den koop toe nemen.
Ook met de hand wordt zooveel mogelijk, al masseerende met
rijkelijk boorzalf, getracht de rekking te bevorderen. Langzamer-
hand dringt het hoofd al meer en meer in den cervix, nu en dan
trekken wij de voorbeenen één voor één ook eens aan. U ziet de
tong zichtbaar worden in de vulva. Het hoofd is geheel en al inge-
treden en de cervix is gepasseerd, toch kostte he t nogal wat moeite
den schedel door den cervix te brengen. Wij laten nu afwisselend
flink aan één der voorbeenen trekken. De voorbeenen komen
tot bijna aan den carpus buiten, de snoet is bijna tot aan de oogen
buiten de vulva, maar niettegenstaande flink trekken, is de partus
onmogelijk verder te termineeren ; de borstomvang is te groot.
Er blijft niets anders over dan met behulp van een embryotomie
den partus te termineeren. Bij deze noodzakelijke operatie kunnen
wij een keuze doen tusschen die methoden, waarbij su beu taan
of percutaan lichaamsdeelen aan de peripherie van den foetus
worden weggenomen, teneinde zoodoende de dwarse doorsnede
van den te dikken foetus te verkleinen en die methoden, waarbij
centraal gearbeid wordt en de wervelkolom wordt vernietigd
of (en) verwijderd. Het lichaam wordt nu meer in de lengte rekbaar,
en kan bovendien, als de wervelkolom geheel verwijderd is, meer
samenvallen ; het resultaat is, dat de dwarsafmeting van den oor-
spronkelijk te grooten foetus vermindert en de vrucht de bekken-
ingang kan passeeren.

Nog slechts korten tijd staan ons de laatstgenoemde methoden
ten dienste en het verheugt ons, dat juist een Nederlander, n.Ji
wijlen W. S. Stüven te Amsterdam, de grondlegger hiervan is
geweest. Stüven heeft deze methode van werken uitgevonden
en gepropageerd. In het jaar 1915 vervaardigde en publiceerde
hij zijn rachiofoor. Het is U bekend, dat met dit toestel de wervel-
kolom van den foetus wordt vernield, waarna, volgens den uitvinder,
de omvang vooral door de rekking van den romp van de vrucht
zooveel vermindert, dat verder de partus gemakkelijk kan worden
getermineerd. In de praktijk bleek deze zonder twijfel geniale
uitvinding evenwel niet zoo te voldoen, dat de hierop gebaseerde
methode van opereeren algemeen ingang vond. De oorzaak hiervan
was, dat in vele gevallen na de operatie met den rachiofoor deelen
aan de peripherie van de vrucht moesten verwijderd worden,
omdat de vermindering der dwarsafmeting niet aan de verwachting

beantwoordde. De dwarsafmeting van de vrucht verminderde
onvoldoende, omdat vooral de sterke rugspieren in vele gevallen
de rekking van den romp in de lengte beletten en deze in andere
gevallen niet plaats kon vinden, omdat de wervelkolom door
de te kleine afmeting van de boor onvoldoende werd vernietigd.
Zoowel Stüven als anderen waren deze nadeelen bekend en, vast-
houdende aan zijn principe van centraal te arbeiden zijn door
Becker-Schöttler en door hem zelf twee nieuwe instrumenten
gepubliceerd.

De vacufact van Becker-Schöttler is een instrument, dat het
beste te vergelijken is met een groote trephine met een doorsnede
van 6,5 c.M. waarmede de wervelkolom wordt verwijderd als een
dikke zuil, nadat het hoofd met het toestel van Thygesen is verwij-
derd en de lendenwervels met een ingenieus uitgedacht dwarsmesje,
bevestigd aan de voerstaaf van het instrument, dat bij terug-
trekken van de voerstaaf in de tusschenwervelschijf dringt, dwars
afgesneden worden. De vrucht kan nu meer in de lengte gerekt
worden, mits de sterke rugspieren het toelaten en bovendien
kan de romp gedeeltelijk samenvallen.

Bij den rachiotoom van Stüven is het principe hetzelfde,
alleen wordt met dit instrument de wervelkolom geheel in stukjes
gesneden en verwijderd, waardoor ook hier de voorwaarden voor
rekking en samenvallen aanwezig zijn.

Wij willen de hier noodzakelijke embryotomie verrichten met
behulp van den rachiotoom. Wij leggen de patiënt achter flink
hoog. De beide voorbeenen brengen wij wat terug in de vagina
en laten aan het hoofd trekken ; het komt bijna tot de oogen
buiten. Wij prepareeren nu de huid op den snoet los, zooals door
Stüven is aangegeven (Tijdschr. v. Diergeneeskunde Jaargang 1927)
en laten de twee huidlappen met touwtjes door de neusgaten
opzij de houden.

De voerstaaf (zonder spinascoop) wordt via neusgang en zeef-
been tot in de hersenholte gebracht. Wij drukken den rachiotoom
over de voerstaaf tegen den snoet aan en gaan boren. U ziet, in zeer
korten tijd zijn we tot in de hersenholte gekomen. Voerstaaf
en rachiotoom worden verwijderd en de spinascoop brengen wij
in het wervelkanaal. Ze is vrij gemakkelijk verder te duwen, ook
bij den overgang van hals en borst ondervinden wij weinig weer-
stand en ze wordt zoo diep in het wervelkanaal geduwd, totdat
ze stuit. Over de spinascoop brengen wij de voerstaaf in. Deze
gaat maar tot ongeveer aan den overgang van hals en borst naar
binnen, hetgeen geen bezwaar is, want gedurende het boren, zullen
wij haar langzamerhand verder schuiven. De rachiotoom wordt
aangebracht en het boren begint. U kunt wel aan den boorder
zien, dat het geen licht werkje is ; bij de staande koe gaat het
gemakkelijker ; hier moet zoo nu en dan een ander zijn werk

eens overnemen. Langzamerhand verdwijnt de rachiotoom naar
binnen, U bemerkt, dat hij nu en dan dol draait; een korte slag terug
helpt niet steeds voldoende om dit euvel te verhelpen, daarom
trekken wij den rachiotoom terug en reinigen de messen. Spi-
nascoop en voerstaaf laten we rustig zitten. De koe glijdt achter
van haar hooge plaats af ; met vereende krachten moeten wij dit
herstellen. Eindelijk wordt het noodzakelijk de tweede helft van
de boorbuis aan de eerste te bevestigen en weer gaat het verder.
Langzamerhand is bijna de geheele rachiotoom in het kalf ver-
dwenen. De accoucheur is niet erg vermoeid, maar de helpers
zijn verheugd, dat het zoover is. Wij trekken den rachiotoom
terug en door den gemaakten tunnel verwijderen wij borst- en
buikingewanden. Het valt U zeker wel op, dat een niet te dikke,
lange arm nu een kostbaar bezit is. Ik schat, dat wij ongeveer de
helft der borstwervels vernietigd hebben. Wij zullen nu probeeren
of het voorstel zonder verder ingrijpen, kan geboren worden.
Twee personen laten we trekken en ziet, wat straks eenige
personen niet konden bereiken, lukt dezen beiden, hoewel niet ge-
makkelijk, nu wel, n.1. het voorstel wordt geboren. Het achter-
stel is nog te groot om te passeeren, wij zullen dit halveeren met
de kettingzaag en daarna den partus termineeren.

Alvorens de koe op stal te zetten, controleere men steeds den
geboorteweg op eventueele beleedigingen. De cervix is hier inge-
scheurd, maar geen perforeerende wond is aanwezig. Het corpus uteri
juist achter den cervix, dat anders bij een gecontraheerden uterus
gemakkelijk scheurt, heeft de operatie doorstaan. De secundinae
zitten nog te vast om verwijderd te worden. De koe staat heel
gemakkelijk op. Om den uterus zoo goed mogelijk te doen contra-
heeren, spuiten wij het dier 20 c.c. pituglandol intraveneus in.

Wanneer wij nu even de vrucht bezichtigen, dan blijkt, dat
de huid op geen enkele plaats door den rachiotoom is beleedigd en
wanneer wij den tunnel open snijden, zien we, dat de wervels tot
en met den 5en borst wervel geheel verdwenen zijn. De rugspieren
zijn nog intact. Gevaar voor het moederdier levert de rachiotoom
niet op ; alleen in den aanvang der operatie hebt U gezien, dat
men moet oppassen de vulva niet te beleedigen. Is het voorste
gedeelte van den rachiotoom eenmaal in den schedel verdwenen, dan
is alle gevaar voor het moederdier verdwenen.

In aansluiting aan deze operatie, vraag ik Uw aandacht nog
een oogenblik voor een bespreking van enkele andere gevallen,
waarbij wij ook van den rachiotoom gebruik maakten.

Onze hulp werd ingeroepen bij een pink, oud 15 maanden, die
niet kon kalven. Bij het zeer kleine diertje werden bij vaginaal
onderzoek craniaal in de vagina twee voorbeenen aangetroffen, ter-
wijl het hoofd voor den bekkeningang in den uterus was gelegen.
Zonder embryotomie was deze absoluut te groote vrucht niet

ter wereld te brengen. Een voorbeen werd zoover aangetrokken,
dat het subcutaan met vrij veel moeite verwijderd kon worden,
terwijl daarna ook het andere voorbeen op dezelfde manier weg-
genomen werd. Met trekkracht van drie flinke personen gelukte
het daarna het hoofd door den bekkeningang in de vagina te
brengen en kwam eindelijk het snoetje tot halverwege de oogen
buiten de vulva. Het was onmogelijk den partus zonder verdere

ontleding te termineeren. Besloten werd te trachten met behulp
van den rachiotoom de vrucht zooveel in omvang te doen afnemen,
dat de geboorte van den romp mogelijk zou worden.

Na het dier achter hoog gelegd te hebben, werd op dezelfde
manier, zooals U juist hebt kunnen zien, tot in de schedelholte
geboord en daarna de spinascoop in het wervelkanaal gebracht,
hetgeen daar evenwel op den overgang van hals en borst zeer
lastig ging, zoo zelfs, dat tenslotte de spinascoop het wervelkanaal
verliet en verder zijn weg koos onder de huid over de ribben,

hetgeen bij exploreeren vrij gemakkelijk was waar te nemen.
Gevaar voor huidperforatie bestaat vrijwel niet met deze spina-
scoop. Daarom lieten wij dit instrument dan ook rustig onder de
huid zitten en brachten de holle voerstaaf over de spinascoop
heen tot aan het punt, waar deze de wervelkolom verliet.

De halswervels werden al borende langzamerhand verwijderd,
hetgeen mogelijk was door nu en dan het dier achter weer hoog
te leggen, nadat het door den druk gedurende het boren van
de hoogte was afgegleden. Toen wij zoover mogelijk geboord had-
den en de voerstaaf met den rachiotoom begon mede te draaien,
hetgeen aangeeft, dat het dikke voorste gedeelte van de voerstaaf
door den rachiotoom is bereikt, hebben wij rachiotoom en voer-
staaf verwijderd. Ook de spinascoop trokken we terug en brachten
deze onder leiding der hand door den geboorden tunnel weer in het
wervelkanaal en, voorzichtig aanduwende, gelukte het nu in het
wervelkanaal van den eersten borstwervel te komen en vervolgens
het instrument door te duwen tot aan de lendenen. Weer werd de
voerstaaf over de spinascoop ingebracht en vrij vlug al de rug-
wervels met den rachiotoom vernietigd en verwijderd. Nu gelukte
het aan twee stevige helpers de vrucht juist zoover aan te trekken,
dat na eenige moeite, zonder wegneming der ingewanden, hetgeen
door een misverstand was verzuimd, de kettingzaag om het ach-
terstel te brengen en den partus te termineeren. Het dier herstelde
zeer voorspoedig en kalfde een jaar later normaal.

Onze eerste ondervindingen met den rachiotoom deden wij op
bij twee primipare proef run deren. Bij het eerste hiervan was de
partus reeds eenige uren aan den gang, de allantois gebarsten,
maar de geboorte vorderde verder niet. Wij constateerden, dat
twee voorbeenen in de vagina lagen, terwijl het hoofd zich in
wat scheeve houding voor den bekkeningang bevond. Gaarne
wilden wij het instrument beproeven en hebben daarom verder
het verloop van den partus niet afgewacht. De voorbeenen met
het hoofd konden samen in de vagina gebracht worden. Wij brach-
ten de voorbeenen terug in den uterus in carpaalligging en trokken
daarna met behulp van een striktouwtje het hoofd zoover aan,
dat op de door Stüven beschreven wijze de rachiotoom aan-
gewend kon worden. De operatie verliep geheel zooals Stüven
oorspronkelijk aangaf en het gelukte ons de wervelkolom tot
en met den tienden rugwervel fijn te boren en te verwijderen.
Daarna werden rachiotoom, voerstaaf en spinascoop verwijderd
en reponeerden wij de voorbeenen. Gedurende de geheele operatie
stond het dier en het boren ging hierbij veel gemakkelijker dan
bij de zoo even in liggende houding behandelde koe. Zonder de
minste moeite werd het kalf kruis op kruis getrokken. Het achter-
stel kon niet geboren worden en werd met de kettingzaag gehal-
veerd, nadat op de gewone manier de ingewanden waren weg-

Bij het tweede proefdier lagen bij den aanvang der operatie,
welke ook geheel bij het staande dier verliep, de twee voorbeenen
en het hoofd op normale wijze in de vagina. Wij hebben
niet geprobeerd of een normale partus mogelijk was, hetgeen
waarschijnlijk wel het geval geweest zou zijn. De voorbeenen werden
teruggebracht in den uterus in carpaalligging en het hoofd werd
aangetrokken. Het hoofd en de wervelkolom werden tot en met
den ißen rugwervel met den rachiotoom bewerkt in 25 minuten.
De voorbeenen werden na afloop der boring gereponeerd en de
partus werd verder zeer gemakkelijk beëindigd. Bij de inspectie
van den uterus na de verwijdering der vrucht werden wij zeer
onaangenaam verrast door het ontdekken van een uterusruptuur,
ventraal vóór den cervix, zoodat tot slachten overgegaan moest
worden. Waarschijnlijk is de ruptuur veroorzaakt door de in car-
paalligging gebrachte voorbeenen en werd ze bevorderd, doordat
de niet groote vrucht nu en dan, vooral in den aanvang van het
boren, neiging vertoonde met de boor mede te draaien.

Wanneer het geoorloofd is uit deze enkele waarnemingen conclu-
sies te trekken, dan zou ik die als volgt willen redigeeren :

i°. de rachiotoom van Stüven kan ons goede diensten bewijzen,
vooral in die gevallen, waarbij een vrij uitgebreide embryotomie
verwacht mag worden;

2°. de operatie met den rachiotoom is, met uitzondering van
het oogenblik, waarop aan het hoofd begonnen wordt met boren,
ongevaarlijk voor het moederdier, omdat de huid niet geperforeerd
kan worden;

3°. na het boren neemt de dwarsafmeting van de vrucht vrij
veel af, hetgeen in hoofdzaak veroorzaakt wordt, doordat de romp
meer in elkaar gedrukt en verder, voor zoover de rugspieren het
toelaten, in de lengte gerekt kan worden;

4⁰. het terugbrengen van de voorbeenen in carpaalligging
moet, indien niet absoluut noodzakelijk, vermeden worden ten-
einde uterus-perforatie te voorkomen;

5°. opgelet dient te worden, dat de spinascoop bij den over-
gang van hals in borst het wervelkanaal niet verlaat; misschien
is dit gevaar te ondervangen door een spinascoop met kleineren
knop te gebruiken.

Verf. beschreibt 4 Fälle bei welchen die Geburt mit dem SïüVENSchen Rachiotom
erfolgreich beendet werden konnte. In einem dieser Fälle war das Spinaskop beim
Ubergang zwischen Hals- und Rückenwirbel aus dem Wirbelkanal gedrungen
und hatte sich subcutan über der Rippenwand eingebohrt. Nachdem die Führungs-
stange über das Spinaskop bis zur Austrittstelle aus dem Bohrkanal vorgeschoben
war, gelang es unter Führung der Hand das Spinaskop in den Wirbelkanal zurück

zu bringen und die weitere Arbeit ohne Gefahr für das Muttertier zu beenden.
Eine der Patienten war mit sogenannten falschen Wehen angeführt worden, die
durch eine einmalige Anwendung der Sakralanaesthesie nach Benesch bleibend
unterdrückt werden konnten. Dem Verf. nach ist das STtjvENsche Rachiotom ein
sehr brauchbares Instrument für die Foetotomie und für das Muttertier ohne
Gefahr, da die Haut der Frucht nicht perforirt wird. Nur muss man beim Anfan-
gen mit dem Bohren darauf achten die Vulva nicht zu verwunden. Durch das Aus-
bohren wird der Querdurchschnitt des Kalbes beträchtlich verkleinert. Wegen
der Gefahr, dass das Spinaskop beim Übergang von Hals zur Brust nach aussen
dringt, empfehlt Verf. ein Spinaskop mit einem kleineren Knopf zu benutzen.

The author describes 4 cases of embryotomy in bovines in which he used Stüven\'s
rachiotom successfully. The use of this instrument is without danger for the dam
because perforation of the skin of the calf does not take place. Only care must
be taken not to damage the vulva when introducing the instrument. By boring
the transverse diameter of the calf is considerably reduced.

Care should be taken that the spinascope does not get out of the spinal canal
between neck and chest. This may perhaps be prevented by using a spinascope
with a small knob.

L\'auteur décrit 4 cas d\'embryotomie chez des bovins, dans lesquels il a utilisé
avec succès le rachiotome de Stüven. L\'emploi de cet instrument n\'est pas dan-
gereux pour la mère, parce que la peau du veau n\'est pas perforée pendant l\'opéra-
tion. Seulement il faut introduire l\'instrument avec précaution afin d\'éviter de
blesser la vulve. Par le broyement de la colonne vertébrale le diamètre du veau
est réduit considérablement. Il faut faire attention que le spinascope ne sorte
pas du canal rachidien entre le cou et la poitrine.

Peut-être on pourra éviter cet inconvénient en se servant d\'un spinascope à
pomme petite.

Volgens Prof. van den Broek (Mensch en Maatschappij, ref. N. T. v. G. 1930,
II, No. 41, blz. 5092) is in de laatste 60 jaar de gemiddelde lengte der Nederlanders
toenemende. De gemiddelde lengte van de mannelijke bevolking op 19-jarige
leeftijd was in de periode 1863—1867 : 164,1 c.M. en in 1921—1925 : 170,77 c.M.
Daar op die leeftijd 99% ^van de totale lengte is bereikt, is de latere lengte op
172,36 c.M. te stellen. Deze lengte wordt in Europa alleen overtroffen door de
bevolking van Zweden (174 c.M.), Noorwegen (172,3—174 c.M.), Schotland (174 c.M.)
en Lijfland (174 c.M.). In Nederland vindt men de grootste lengte in Friesland,
Groningen en Noordholland ; de kleinste in Limburg en Noordbrabant.

Om te onderzoeken of aluminium vaatwerk schadelijk voor de gezondheid
kan zijn (ofschoon daarvan nooit iets gebleken is), werden in het Reichs-gesund-
heitsamt maandenlang aan dieren hoeveelheden aluminium verstrekt grooter
dan een mens zou kunnen opnemen door gebruik van aluminium vaatwerk voor
voedselbereiding. Zelfs na een jaar kon bij de proefhonden in bloed, urine of weef-
sels geen aluminium worden aangetoond. (Forschungen u. Forschritte 1930).

Het mag verwonderlijk heeten, dat de literatuur zoo weinig
omtrent vleeschvergiftiging bij den mensch, veroorzaakt door
bac. suipestifer, vermeldt.

Niettegenstaande epidemiologische waarnemingen er op zou-
den wijzen, dat de bac. suipestifer weinig pathogeniteit voor
den mensch bezit, kunnen goed geobserveerde gevallen van
suipestifer-infecties bij den mensch ons waarschuwen, deze over
het algemeen als weinig gevaarlijk gekwalificeerde paratyphus-
bacteriën als bron van ziekte bij den mensch niet te verwaar-
loozen.

Dat er zoo weinig gevallen van vleeschvergiftiging, veroor-
zaakt door b. suipestifer, voorkomen, zal voor een zeer belang-
rijk deel moeten worden toegeschreven aan de geringe of zelfs
ontbrekende pathogeniteit tegenover het menschelijk organisme.
Hieraan moet echter direct worden toegevoegd, dat vele in de
literatuur vermelde gevallen niet zoodanig zijn onderzocht, dat
een suipestifer-infectie kan worden uitgesloten.

Ook mag men niet een te groote waarde hechten aan epide-
miologische waarnemingen, omdat ons toch hierbij ook allerlei
factoren kunnen ontgaan, die van invloed op de virulentie van
het micro-organisme kunnen zijn, terwijl zich bovendien omstan-
digheden kunnen voordoen, die een zekere conclusie omtrent de
pathogeniteit onvoorzichtig kunnen doen zijn.

In verband met dit laatste zouden wij willen wijzen op een
argument voor de apathogeniteit ten opzichte van den mensch,
dat door Ostertag in zijn Handbuch der Fleischbeschau, wordt
vermeld, n.1. waar wordt geschreven, dat zelfs in landen met
vleeschkcuring, slagers dagelijks met darmen manipuleeren, af-
komstig van varkens, die aan pest lijdende zijn en waaronder
ook varkens voorkomen, die bac. suipestifer herbergen, zonder
ziek te worden. ,,Diese Tatsache spricht gleichzeitig gegen die
Berechtigung der aus der kulturellen und biologischen Ueber-
einstimmung des Bac. suipestifer mit Bacillus paratyphus B
gezogene Folgerung, dass der Schweinepestbazillus für den Men-
schen schadlich sei."

i) Uit het jaarverslag 1929 der veterinaire afdeeling van het Centraal labora-
torium voor de Volksgezondheid te Utrecht.

Naar aanleiding hiervan zouden we willen opmerken, dat in-
dividuen, die zeer vaak gelegenheid hebben, infecties met een
bepaald microörganisme op te doen, niet onwaarschijnlijk een
groote kans hebben ongemerkt een zekere mate van immuniteit
te verkrijgen. Ook zou men nog kunnen aanvoeren dat bij nor-
male varkens de b. suipestifer toch ook geen kwaad doet en
meestal alleen dan tot verschijnselen aanleiding geeft, wanneer
het terrein daarvoor geschikt geworden is, i. c. wanneer een pest-
virusinfectie vooraf is gegaan. Zoo laat het zich zeer goed den-
ken, dat de gezonde mensch niet zonder meer vatbaar is voor
een suipestifer-infectie, maar dat zich bepaalde omstandigheden
moeten voordoen om de infectie tot stand te doen komen, om-
standigheden. welke hun invloed hetzij op het aetiologisch mo-
ment, hetzij op het terrein, hetzij op beide kunnen doen gelden.

Bij vleeschvergiftigingsepidemieën spelen contact-infecties, blij-
kens de ervaring, geen of slechts een zeer kleine rol. Hierbij mag
worden aangenomen, dat de bacillen plus de in het voedsel ge-
vormde toxinen de ziekteverschijnselen bij den mensch kunnen
veroorzaken ; stellig is hierbij niet onverschillig het aantal der
in het spel zijnde microörganismen. Ook dit moge gelden als een
verklaring waarom het contact, dat slagers en veehouders vaak
met pestzieke varkens hebben, niet of misschien slechts bij hooge
uitzondering leidt tot infectie en ook waarom Uhlenhutii en
zijn medewerkers tijdens hun uitvoerige onderzoekingen over
varkenspest, waarbij zij gelegenheid hadden tallooze aan pest
lijdende varkens te seceeren, nooit zulke infecties hebben gezien.

Waar Uhlexhuth in zijn referaat over paratyphus, in een
hoofdstukje over de resultaten van de practische paratyphus-
bestrijding, zijn meening ovei de betcekenis van de nieuwe on-
derzoekingen voor deze bestrijding te kennen geeft, zegt hij aan-
gaande de b. suipestifer, dat het uit een economisch oogpunt
misschien van waarde is, dezen bacillus te identificeeren tegen-
over andere vertegenwoordigers der paratyphus-groep. Volgens
Uhi.eniiuth worden heden nog vaak, geheel onnoodig, geslachte
varkens aan den handel onttrokken,omdat men den b. suipestifer als
b. paratyphi diagnostiseert. Het zou volgens hem een schrede voor-
waarts beteekenen, wanneer het de bacteriologische vleeschkeuring
mogelijk ware, in gevallen waarin zij paratyphusbacillen meent
gevonden te hebben, de b. suipestifer uit te sluiten, alvorens
maatregelen te nemen, die economisch schadelijk zijn, Uhlenhuth
verzacht echter aanstonds deze, voor de hygiëne eenigermate
gevaarlijke meening, door er aan toe te voegen, dat hij eerst
dan beteekenis hecht aan paratyphusbacillen die bij varkens
gevonden worden, wanneer de practijk ons deze beteekenis heeft
geleerd.

genomen, die er op wijzen, dat de bac. suipestifer nu en dan als
ziekteoorzaak bij den mensch kan optreden, waarnaast echter
ook meerdere gevallen, die wegens een onvolledig onderzoek niet
met zekerheid als suipestifer-infecties kunnen worden gequalifi-
ceerd. Uhlenhuth wijst op laatstbedoelde \'gevallen, en vermeldt
als het eenige „scheinbar einwandfrei" onderzochte geval, het
door M. Müller beschrevene, waarbij in worst, die ongekookte
lever bevatte, varkenspestbacillen werden aangetoond.

Franz Schmidt ^x) beschrijft in het kort de gevallen, die sedert
1925 vermeld werden, waarvan hij echter enkele twijfelachtig
noemt.

Schmidt vermeldt een door hem zelf onderzocht geval van een
epidemie, in Koningsberg, die verband hield met een in nood
geslacht varken, dat aan de keuring onttrokken was. Het vleesch
van dit varken werd tot worst verwerkt en aan verschillende
menschen „ten geschenke" gegeven met het gevolg dat een 36-
tal menschen ziek werd. Zij werden 10—12, sommigen eerst 18
uur na het gebruik van den infecteerenden maaltijd ziek. De
klinische verschijnselen waren : acuut optredend braken en sterke
diarrhee, gepaard gaande met hevige buikpijn. De ontlasting
was zeer stinkend, erwtensoep-achtig en bevatte wat slijm. De
meeste zieken hadden zware hoofdpijn en koorts tot 39,5 ! Na
4—6 dagen waren de patiënten weer hersteld. Uit worst en faeces
werden reinculturen van suipestifer-bacillen verkregen. De iden-
titeit dezer bacillen werd vastgesteld door middel van de cul-
tuureigenschappen, door agglutinatie met monovalente sera,
door de reactie volgens Castellani en door het kweeken in im-
muunserum houdenden bouillon volgens Uhlenhuth. Bij alle
gevolgde methoden bleek het microörganisme de kenmerken van
bac. suipestifer te bezitten.

De aanleiding tot het schrijven van deze mededeeling was een
epidemische vleeschvergiftiging in het stadje Alphen a. d. Rijn.
Een man, die overigens niet in het vleeschhouwersbedrijf werk-
zaam was, had van een veehouder een ziek varken gekocht. Het
dier was „stijf" geweest en kon niet meer loopen. De kooper vond
geen aanleiding van de voorgenomen slachting aangifte te doen
en onttrok liet dier aldus aan de voorgeschreven wetmatige keu-
ring. Na ei zelf vleesch van gegeten te hebben, werden de man
en zijn gezin ziek, weshalve hij besloot geen vleesch van dit varken
meer rauw te nuttigen. Hij pekelde en rookte het en gaf het „ten
geschenke" aan vrienden en bekenden, met het gevolg, dat meer-
dere gezinnen ziek werden, waaronder enkele zeer ernstig.

In de faeces konden door ons geen vleeschvergiftigingsbac-
teriën worden aangetoond. Uit het vleesch werd daarentegen
een reincultuur van bacteriën verkregen, op endo-agar, die iru
eigenschappen beantwoordde aan die van bac. paratyph. B. Het
bloedserum van een der patiënten gaf een positieve agglutinatie
(i : 400) t. o. v. het gekweekte microörganisme.

Muizen, die met het verdachte vleesch gevoederd werden, zijn
niet gestorven ; daarentegen stierven zes muizen, die onderhuids
met een kleine hoeveelheid spiersap waren ingespoten, aan sep-
sis. Uit alle onderzochte organen konden paratyphus B-bacillen
worden gekweekt. (Karakteristiek bij de sectie dezer muizen
was de multipele levernecrose).

De cultuureigenschappen van het microörganisme, dat uit het
verdachte vleesch, zoowel als uit de muizen gekweekt werd, weken
eenigszins af van de eigenschappen, die bac. paratyph. B. (Aert-
rycke) kenmerken. Het bleek n.1. dat na 5 dagen knopjesvor-
ming in de koloniën op raffinose-agar optrad, hoewel dit in min-
dere mate het geval was, dan men gewoonlijk bij Schottmüller-
stammen ziet. Ook werd na 14 uur bij kamertemperatuur een
smalle slijmwal om de koloniën op endo-agar gevormd.

Wanneer we het onderzoek hier zouden hebben afgesloten,
zouden we deze vleeschvergiftigingsepidemie echter stellig voor
een aertrycke-infeetie hebben gehouden, aangezien knopvor-
ming en slijmwallen nu en dan ook bij aertrycke-stammen
gezien zijn. (Wij vermelden dit uitdrukkelijk ter aansporing om
bij alle voorkomende voedsel vergif tigingsgevallen, het onderzoek
zoover mogelijk voort te zetten).

Getracht werd een agglutineerend serum tegenover het uit de
vleeschmonsters gekweekte microörganisme te bereiden. Dit
ging met zeer groote moeilijkheden gepaard, omdat telkens de
konijnen stierven nadat ze, na te voren eenige intraveneuse in-
jecties met gedoode cultuur gekregen te hebben, een kleine dosis
levende smetstof intraveneus hadden ontvangen. Bij pogingen,
de konijnen subcutaan te immuniseeren, waren wij niet geluk-
kiger. Op deze wijze hebben wij 12 konijnen verloren. Tenslotte
gelukte het ons bij 2 konijnen een voldoend hoogen titer te be-
reiken [(1 : 8000) na 6 irjecties met gedoode cultuur in stijgende
doses en daarna 2 X Yio dosis levende cultuur, vervolgens
dosis levende cultuur).]

De uit het vleesch gecultiveerde paratyphusstam (797) werd
door verschillende agglutineerende paratyphus-sera beïnvloed,
zooals m onderstaande tabel is aangegeven.

3 = sterke agglutinatie met onvolkomen clarificatie;
2 = agglutinatie zonder clarificatie;
i = zwakke agglutinatie;
^ = twijfelachtige reactie;
= iets sterker.
— = iets zwakker.

Uit deze agglutinaties met monovalente sera blijkt dus reeds
de sterkere beïnvloeding van stam 797 door het homologe- en
door een suipestiferserum, terwijl de agglutinatie reactie met
Schottmüller-, Gaertner- en typhi-murium-serum geheel ne-
gatief verloopt. Slechts met aertrycke-serum wordteen mede-
agglutinatie verkregen.

Ter nadere differentieering werd herhaaldelijk de reactie van
Castellani met verschillende paratyphus-stammen toegepast
Het resultaat hiervan is in onderstaande tabel weergegeven :

Serum 797 (vleeschvergiftiging A. a/d R.) t. o. v. verschillende
paratyphusstammen :

Hieruit blijkt dat de suipestiferstammen en daarmede nauw
verwante vertegenwoordigers der paratyphusbacteriën (Neukirch
en Paratyph. C) het sterkst door het serum, dat met den stam
797 werd verkregen, worden beïnvloed. De hierboven weerge-
geven tabel betreffende de reactie van Castellani, waarbij het
serum 797 werd verzadigd met een suipestifer-stam (11) geeft
duidelijk aan, dat de hoofdagglutininen in het serum 797 door
een suipestiferstam te voorschijn geroepen zijn.

Ter controle is het serum 797 ook verzadigd met den Aert-
rycke-stam R. S. I. en met den schottmüller-stam 2497. Het
resultaat hiervan is in onderstaande tabellen weergegeven :

Over het algemeen blijkt hieruit wel, dat bij deze reacties vol-
gens Castellani het suipestifer-karakter van den stam 797 naar
voren komt. castellani-reactie verricht door neukirch-serum
te verzadigen met stam 797, had tot resultaat, dat de aggluti-
ninen voor stam Neukirch grootendeels behouden bleven. Een-
zelfde resultaat werd verkregen bij de verzadiging van een Pa-
ratyph. C. serum met stam 797, n.1. hier bleven de agglutininen
voor Parat. C.

Op grond van cultuureigenschappen, serologische reacties en
pathogeniteit speciaal voor het konijn, meenen wij te mogen
aannemen, dat de uit het varkensvleesch gekweekte paratyphus-
stam, een suipestiferstam is. Het is bekend, dat het winnen van
agglutineerende sera met suipestiferstammen bij het konijn, met
groote moeilijkheden gepaard gaat, omdat de pathogeniteit ervan
voor dit dier zoo groot is. Ook wij deden deze ervaring op met
onze vleeschvergiftigingsstam, waar het ons eerst bij het 13de
konijn gelukte een voldoenden titer te bereiken, zonder dat het
dier succombeerde.

Uit dit onderzoek moge blijken, dat uit vleesch afkomstig van
een in nood geslacht varken, een bac. suipestifer gekweekt is,
die oorzaak was van een acute gastro-enteritis bij den mensch.
Op grond van het feit dat het dier ernstig ziek is geweest, zoo-
dat het in nood gedood moest worden, gevoegd bij de aanwezig-
heid van suipestiferbaciüen in ongeveer alle onderzochte stukken
vleesch (in enkele gaar gekookte stukken konden geen suipesti-
ferbacillen worden aangetoond) meenen wij te mogen aanne-
men, dat hier een infectie tijdens het leven plaats had. De vraag
of het betreffende varken aan varkenspest heeft geleden, moeten
wij hier onbeantwoord laten, maar doet eigenlijk met betrekking
tot de vraag of de B. suipestifer al of niet pathogeen voor den
mensch kan zijn, niets ter zake.

Wanneer we in overweging nemen het voorstel van Uhlen-
huth, gedaan op de 11e Tagung d. Deutschen Vereinigung f.
Mikrobiol. te Frankfurt a. M., n.1. te differentieeren tusschen
B. suipestifer en B. paratyphi B, omdat eerstgenoemde micro-
organisme volkomen onschadelijk zou zijn voor den mersch, en
eerst dan tot afkeuring over te gaan, wanneer de aanwezigheid
van B, suipestifer kan worden uitgesloten, moeten wij op grond
van ons onderzoek afwijzend tegenover dit voorstel staan, Im-
mers kunnen wij tevoren niet zeggen, noch door een laborato-
riumonderzoek uitmaken, of een bepaalde suipestifer-stam al of
geen pathogeniteit voor den mensch bezit. Wij achten het vei-
liger in alle gevallen waarbij in het vleesch bacteriën worden
gevonden die tot de paratyphus-groep behooren, dit vleesch als
schadelijk voor de gezondheid te beschouwen en het aan de con-

sumptie te onttrekken, zooals thans ons keuringsregulatief voor-
schrijft. Uhlenhuth zegt dat de B. suipestifer eerst dan be-
teekenis krijgt als ziekteverwekker bij den mensch, als de practijk
zulks geleerd heeft.

Wij meenen er op te moeten wijzen, dat ons onderzoek met
een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid aantoont, dat de
B. suipestifer onder omstandigheden als een voor den mensch
pathogeen microörganisme moet worden aangemerkt.

Wij zijn er ons van bewust, dat wij er niet in geslaagd zijn de
bewijsvoering volkomen sluitend te maken, aangezien het patiën-
tenserum ontoereikend was om een nadere analyse der hierin
aanwezige agglutininen mogelijk te maken. Dat echter het in het
vleesch gevonden microörganisme de verwekker is geweest van
de in het patiëntenserum gevonden agglutininen, kan hier vrijwel
zeker worden aangenomen.

Nach Genuss von Fleisch das von einem kranken Schweine stammte, wurde
eine epidemische Fleischvergiftung (akute Gastro-enteritis) beobachtet.

Der Besitzer hatte das Tier der Fleischbeschau entzogen. Aus einigen geräucher-
ten und gesalzenen Fleischstücken wurden Paratuphus B Bazillen gezüchtet die
durch kulturelle und serologische Untersuchung als Bac. suipestifer identifiziert
wurden. Versuche zum Nachweis von Paratyphus-Bakterien in einer Faecesprobe
eines Patienten verliefen negativ. Das Blutserum eines Patienten agglutinierte
positiv (i : 400) die gezüchteten Mikro-organismen.

Im Gegensatz zu Uhlenhuth\'s Auffassung darf man den Bac. suipestifer nicht
als einen für den Menschen apathogenen Mikro-organismus betrachten.

An epidemic meat-poisoning (acute gastro-enteritis) following the ingestion of
meat from a diseased pig, was reported. This animal had been withdrawn from
meatin pec.tion by the owner. From several pieces of salted and smoke-dried
meat paratyphoid B bacteria were cultivated which culturally and serologically
were determined as bacillus suipestifer. Bacteriological examination of the faeces
of one of the patients for paratyphoid bacteria was negative. The bloodserum of
one of the patients gave a positive agglutination with the cultivated micro-orga-
nism (1 : 400).

Contrary to the opinion of Uhlenhuth the bacillus suipestifer may not be con-
sidered as a micro-organism non-pathogenic to man.

L\'ingestion de viande provenant d\'un porc malade a causé une intoxication
épidémique (gasto-entérite aiguë). Le propriétaire avait soustrait cet animal à
l\'inspection des viandes. De quelques pièces de viande salée et fumée on cul-
tivait un bac. paratyphus B qui par l\'examen cultural et séro.\'ogique fut identifié
comme Bac. suipestifer. On n\'a pas réussi à trouver des bactéries paratyphiques
dans les matières fécales d\'un des patients. Le serum d\'un des patients donna
une agglutination positive (1 : 400) à l\'égard du micro-organisme cultivé.

Contrairement à l\'opinion d\'Uhlenhuth le B. suipestifer ne peut pas être con-
sidéré comme non-pathogéne pour l\'homme.

OVER HET BEPALEN VAN DEN pH IN VLEESCH-
EXTRACTEN DOOR MIDDEL VAN DEN HELLIGE COMPARATOR

De laatste alinea van mijn vorig artikel : „Over pH bepalin-
gen in vleeschextracten"¹) behoeft eenige nadere uitwerking.

Bij verschillende pH bepalingen van vleesch kreeg ik een ge-
voel van onvoldaanheid ten aanzien van de gevonden waarden.
Wanneer men moet interpoleeren in het grensgebied van de
beide voor vleesch aangegeven indicatoren, methylrood (M. R.) en
broomthymolblauw (B. T. B.), of geen genoegen kan nemen met
de gevonden 6.0 van B. T. B. of de 6.0 van M. R. dan komt men
bij controleering van den pH met den anderen dan den eerstge-
bruikten indicator soms tot eigenaardige „verschillen".

De moeilijkheid is veelal, dat men niet weet, of de indicator
waarmede men begint, voor het geval de passende is. Begint men
met M. R. en ligt de pH boven 6.0, dan is de kleur van de
vloeistof toch geel. Begint men met B. T. B. en is de pH lager
dan 6.0 dan is de kleur van de vloeistof eveneens geel (zie ook
het prospectus over de Heilige comparator).

In het prospectus wordt aangegeven, eerst met lakmoes uit
te maken, of de pH van de te onderzoeken vloeistof boven of
beneden 7.0 ligt. Dit heeft voor vleesch echter in den regel geen
zin, daar men dient te weten of de pH boven of beneden 6.0 is.
In verband met de vroeger reeds vermelde bezwaren stelde ik
in mijn vorig artikel voor één kleurschijf met een indicator te
gebruiken, welke het geheele pH gebied voor vleesch omvat. Dit
is natuurlijk mogelijk. In het bovengenoemd prospectus wordt
de Universal-indicator Merck aangegeven met een pH bereik van
4.5 - 9.0. De aflezing geschiedt echter met een nauwkeurigheid
van 0.5. Om een aflezing in trappen van 0.2 te verkrijgen zou
men dus toch nog enkele kleurschijven noodig hebben, aange-
nomen dat de kleurnuances voor de verschillende waarden vol-
doende waarneembare verschillen zouden opleveren. Ook zou men
de indicatoren para- en metanitrophenol van Michaelis in dezen
comparator kunnen gebruiken en dan bij een meetbereik van
5.4 - 8.4 met 2 kleurschijven kunnen volstaan. Dit zijn echter
z.g.n. eenkleurige indicatoren, en vooral om te beginnen lijkt het
mij veel aanbevelenswaardiger de meerkleurige indicatoren te
gebruiken.

Bij bestudeering van het prospectus blijkt, dat men de bezwaren
kan ondervangen, met de kleurschijf en den indicator voor broom-
kresolpurper (B. K. P.) voor een pH gebied van 5.2 - 6.8 en een
kleuromslag van geel naar purper. De gele kleur ligt hier bij de

benedengrens en niet bij de bovengrens zooals bij M. R. Men
overbrugt dan het grensgebied tusschen M. R. en B. T. B. en
maakt dus gebruik van wat men in de techniek noemt het „over-
lappend meetbereik", een principe, dat overigens ook bij de
serie kleurschijven en indicatoren voor den Heilige comparator
getrouw is doorgevoerd.

M. i. dient men dus de bepaling te beginnen met B. K. P. In
vele gevallen zal men daarmede zijn doel bereiken, terwijl men
bij het doen van een bepaling met een tweeden indicator, bijna
steeds een controle zal hebben op zijn eerste waarneming. Slechts
voor waarden boven 6.8 zal dit niet het geval zijn. Dat deze
hooge waarden inderdaad normaal voorkomen, bleek mij toeval-
ligerwijze bij het bepalen van den pH van peesweefsel. Hiervoor
vond ik 24 uur na slachten een pH van circa 7.4. Het is dus
van belang de B. T. B. schijf en indicator te blijven gebruiken,
daar er wellicht ook andere weefsels zijn welke een vrij hooge
pH hebben. Wil men op deze hooge cijfers een controle hebben,
dan zal men daaropvolgende schijf met indicator met een pH
gebied van 6.8 -84 moeten gebruiken (phenolrood).

In de aflevering van 1 Juni 1930 van dit tijdschrift deelde
ik liet een en ander mede over deze ziekte. Aangezien de tijd
van het lammereu der schapen weer voor de deur staat, kan
het wellicht nuttig zijn hier nog even de resultaten van het
vorige seizoen te vermelden. Gedurende de maanden April en
Mei 1930 werden behandeld 40 schapen. Hiervan herstelden na
één inspuiting, binnen enkele minuten 32 stuks, terwijl 2 der
patiënten recidive kregen doch 11a een tweede injectie ook on-
middellijk herstelden. De overige 6 dieren stierven; 1 hiervan
direct na de injectie, 3 na enkele uren, terwijl 2 schapen na
aanvankelijk hersteld geweest te zijn, \'s morgens dood in het
land werden gevonden, waarschijnlijk tengevolge van recidive.

Alle 40 dieren waren dermate ziek dat zij niet meer konden
staan! De aangewezen plaats voor de inspuitirg is de vena
jugularis. Ingespoten werd al naar het lichaamsgewicht en de
voedingstoestand 3-6 gr. CaCl₂ met 4-8 gr. glucose. Het is ge-
bleken clat wanneer de schapen reeds eenige uren op den grond

liggen men voorzichtig moet zijn met de toe te dienen hoeveelheid.
Voortaan dien ik intraveneus toe 3 gr. CaCl₂ in een 15 % op-
lossing, en op advies van Prof. Sjollema geef ik daarna nog 6
gr. glucose in een 10 tot 20% oplossing subcutaan.
Texel, Febr. 1931.

Uit het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur : Proi. Dr. L. DE BLIECK.

In een rapport, uitgebracht op het Wereld-Pluimvee-Congres te
Ottawa in 1927, heb ik mij op het standpunt geplaatst, dat
Coryza Infectiosa der kippen een op zichzelf staande ziekte is,
Beach, Hareng en Kofoid hadden ook reeds deze meening uit-
gesproken. In een groot aantal gevallen konden kippen, die van
pokkendiphtherie genezen waren, nog met Coryza worden besmet
en omgekeerd. Beide ziekten komen echter zeer dikwijls gemengd
voor; de eene praedisponeert voor het ontstaan der andere. Beide
ziekten komen vooral in den herfst en het begin van den winter
voor. Van Heelsbergen wijst er ook op, dat Coryza van Diph-
therie moet gescheiden gehouden worden. Zoolang wij echter niet
over de oorzaak van de Coryza voldoende georiënteerd zijn, is het
moeilijk, bovengenoemd standpunt te bewijzen. Doyle en
Minett deelen mede, dat zij bij clinisch echte Coryza het pokken-
virus hebben kunnen aantoonen ; zij gaan echter niet zoo ver te
meenen, dat het pokkenvirus de oorzaak van de Coryza was, doch
dat het de Coryza vergezelde. Hutyra zegt in zijn handboek,
dat bij jonge kuikens de pokkendiphtherie zich onder het beeld
van Coryza (neusuitvloeiing) kan voordoen. Eenige experimenten,
die ik in die richting deed, toonden aan, dat door het inbrengen van
pokkenvirus in den neus van jonge kippen in sommige gevallen
een ontsteking ontstaat, welke weliswaar begint met een sero-pu-
rulente uitvloeiing, doch al heel spoedig ontstaat een diphtheri-
tisch proces. Omgekeerd is het mij nooit gelukt met neusslijm van
gevallen van echte Coryza diphtherie of pokken op te wekken.

Sedert 1929 heb ik getracht de Coryza-smetstof over te enten
van kip op kip en ben ik hierin geslaagd door steeds proefdieren
te gebruiken, die met Antidiphtherin tegen pokkendiphtherie
onvatbaar waren gemaakt. Uitgaande van een geval van clinisch-

zuivere Coryza,d. w. z. uitsluitend mucopurulente neusuitvloeiing
zonder diphtheritische of croupeuze membranen, is het mij ge-
lukt bij ongeveer 200 dieren steeds een zelfde ziektebeeld op te
wekken, bestaande in de genoemde neusuitvloeiing, waarbij van
tijd tot tijd oedeem om de oogen, zich uitstrekkende soms tot
de keel, en conjunctivitis voorkwamen. Deze dieren werden on-
geveer 6 weken tot 8 maanden geobserveerd ; diphtheritische
membranen traden daarbij niet op.

Uitgaande van een geval van gemengde infectie, pokkendiph-
therie plus Coryza, gelukte het op voor pokkendiphtherie immune
dieren de beide ziekten te scheiden. Het Coryza-virus, op deze
manier verkregen, is ook op een groot aantal dieren voortgekweekt.
Over deze experimenten en de daarbij waargenomen bijzonderhe-
den zal later uitvoeriger mededeeling worden gedaan.

Het is gebleken, dat overgeënt van neusslijmvlies op neus-
shjmvlies bij jonge dieren (3—4 maanden), die niet tevoren aan
Coryza geleden hebben, de infectie 100 % aanslaat ; het doet
er weinig toe of men in het beginstadium der ziekte ofwel een
maand en later na het ontstaan der verschijnselen het neussecre-
tum over ent. Ook gelukte het door contact deze Coryza over te
brengen; dit gaat echter niet constant en vooral :niet indien een
enkel dier met één lijder te zamen wordt gezet. Een en ander
gaf mij de overtuiging, dat deze experimenteele ziekte dezelfde
is als de in de natuur spontaan voorkomende, welke men
echter meestal waarneemt gemengd met pokkendiphtherie.

Verschillende onderzoekers hebben gezocht naar de oorzaak
der Coryza, doch dikwijls zijn zij uitgegaan van gemengde ziekte-
gevallen ; geen der tot nog toe gevonden micro-organismen kon
met zekerheid als oorzaak der Coryza worden bestempeld.

De eenige bacil, die een beeld zou geven dat op Coryza lijkt,
is de pasteurella; de meeste onderzoekers hebben echter ook hierbij
necrotische processen gekregen in den neus, in de keel en cella infra-
orbitalis. Van Heelsbergen deelt mede, met ovale bacillen, die
hij uit Coryza kweekte, ook neusuitvloeiing, conjunctivitis en oe-
deem te hebben opgewekt, de dieren stierven echter te spoedig
aan septicaemie door deze bacillen dan dat het ziektebeeld van
Coryza zich volledig kon ontwikkelen. Ik zelf onderzocht een aan-
tal Coryza-gevallen op het voorkomen van ovale bacillen, doch
heb die daarin niet kunnen aantoonen. Aan mijn instituut isoleerde
de Zeeuw van 4 gevallen van Coryza één enkele maal een ovalen
bacil uit neusslijm, die het konijn doodde. Met deze cultuur kon
hij echter geen Coryza opwekken.

De door mij hierboven genoemde gevallen van Coryza Infectiosa,
welke dus in lange serie kon worden overgeënt, zijn aetiologisch,
behalve op ovale bacillen ook op andere micro-organismen onder-
zocht. Reeds korten tijd nadat de verschijnselen zich hebben ge-

openbaard, bevat het neusslijm zooveel verschillende bacteriën,
dat het moeilijk is rein-culturen te verkrijgen ; er zijn meestal
enkele soorten, die den voedingsbodem overwoekeren. Vooral
vindt met Staphylococcen, verder ook wel Bacillus Proteus, Strep-
tococcen, Pseudo-diphtheriebacillen en soms ook Spirillen. De ver-
schillende bacteriën op agar en serum-agar in reincultuur gekweekt,
waren niet in staat zelfstandig of gemengd Coryza-verschijnselen
te voorschijn te roepen.

Een aantal filtratie-experimenten zijn door mij verricht, waarbij
het neusslijm van acute, subacute en chronische gevallen door
verschillende filters, ook door het Seitzfilter, is gefiltreerd. Het is
nimmer gelukt met het filtraat een kip Coryza te bezorgen.

Nadat het bestaan van een filtreerbaar virus kon worden uit-
gesloten, heb ik getracht met een gemengde cultuur, 24 en 48
uren oud, verkregen op agar en serum-agar-platen door deze te
bestrijken met neusslijm, de ziekte op te wekken. Ook dit geluktr
niet. Meermalen zijn ook culturen aangelegd op bloedagarplaten,
doch ook deze werden spoedig door gemakkelijk groeiende bacte-
riën overwoekerd. Na verschillende pogingen gelukte het op een
bloed-agar-plaat naast kolonies van staphylococcen en Bac.
pseudodiphtheriae eenige zeer fijne koloniën te ontdekken, die
sterk herinnerden aan den groei van Bacillus Influenzae van den
mensch. Van deze kolonie is een rein-cultuur verkregen van een
bacillus, die voor zoover mij bekend, in de veterinaire bacteriologie
niet beschreven is. Deze bacil komt morphologisch in bijna alle
opzichten overeen met den influenza-bacil van den mensch. Wat
zijn biologie op kunstmatige voedingsbodems betreft, moet deze
bacil zonder twijfel gebracht worden tot de groep van haemoglo-
binophile bacteriën. Het is niet gelukt ze te kweeken op agar, serum-
agar, in bouillon of serum-bouillon, doch uitsluitend op voedings-
bodems, waaraan bloed is toegevoegd. Met rein-culturen van deze
bacterie is het tot op heden bijna constant gelukt, Coryza op te
wekken, waarbij zoowel de neusuitvloeiing als de typische oedemen
aan den kop voorkwamen. Met neusslijm van deze, met de cultuur
opgewekte gevallen, zijn ook weer nieuwe dieren te besmetten,
terwijl in dat neusslijm ook dezelfde bacil weer werd terugge-
vonden. Infecties met deze culturen zijn gelukt, zoowel met versch
geisoleerde culturen als met culturen, die reeds 8 cultuurpassages
hadden doorgemaakt. Zooals reeds gezegd, lijkt deze bacil morpho-
logisch zeer sterk op den Influenzabacil; hij doet zich voor als een
kleine cocco-bacillus, soms na eenige cultuurpassages, iets grootere
staafjes, soms kortere en largere draadjes vormend, is zeer
pleomorph, onbewegelijk, Gram-negatief.

De kolonie op bloed-agar en Levinthal-agar komt overeen met
die van den influenza-bacil ; het zijn kleine, speldepunt groote,
kleurlooze, dauwdruppelachtige kolonies. In bloedbouillon is de

groei ook matig, na 48 uur is de maximumgroei bereikt. Zoowel
met bloedbouillon- als bloedagar-culturen gelukte de infectie.
Zelfs met een bloedagar-cultuur van 12 dagen oud kon een kip
geïnfecteerd worden. Het verloop der experimenteele ziektege-
vallen varieert, voor zoover mijn waarnemingen nu gaan, van 6
tot 18 dagen, daarna zijn de ziekteverschijnselen geweken. Men ver-
gete daarbij niet, dat de dieren binnenshuis en onder gunstige
omstandigheden werden gehouden. Totaal zijn met 8 verschillende
passageculturen 17 kippen met positief resultaat geïnfecteerd. Met
bloedbouillonculturen van de staphylococcen en pseudodiph-
theriebacillen, welke op de oorspronkelijke cultuur met de hae-
moglobinophile bacterie waren gegroeid, zijn ook verschillende
kippen in den neus besmet, doch deze bleven gezond evenals con-
trole-kippen, die in dezelfde ruimte in afzonderlijke kooien werden
geplaatst.

Ik stel voor den bacil waarmede Coryza infectiosa kon worden
veroorzaakt, te noemen : „Bacillus Haemoglobinophilus Coryzae
gallinarum".

Hoewel deze naam wat lang is, meen ik toch dezen te moeten
geven ter onderscheiding van vele reeds beschreven andere bacillen
als oorzaak der Coryza gallinarum.

Nadere onderzoekingen worden ingesteld teneinde te zien hoe
deze bacil zich verhoudt bij infectie gezamenlijk met ardere
bacteriën, die uit het neusslijm van Coryza-patiënten kunnen wor-
den gekweekt en hoe het verloop der experimenteele infectie is,
wanneer de dieren onder meer natuurlijke, ongunstige omstandig-
heden (koude, tocht, enz.) worden gehouden. Verder zal ook de
contact-infectie onder die omstandigheden moeten worden na-
gegaan.

Een vergelijkend onderzoek van dezen bacil met de in de lite-
ratuur reeds bekende haemoglobinophile bacteriën wordt ver-
richt.

Uit verdere onderzoekingen zal ook nog moeten blijken of bij
verschillende gevallen van spontane Coryza deze bacil regelmatig
voorkomt ; men zal echter daarbij moeten uitgaan van echte
Coryza-gevallen. De omstandigheden om dit onderzoek te verrich-
ten waren na de ontdekking van bovengenoemden bacil niet gun-
stig, daar de ziekte in de practijk reeds aan het afnemen was.

Est ist dem Autor gelungen, Coryza und Pocken-Diphtherie von einander zu
trennen durch Passage über Hühner, die für die letzte Krankheit immun waren
(geimpft mit Antidiphtherinj und die Coryza in S?rien auf empfängliche
Hühner überzuimpfen.

Mit Filtraten von Nasenschleim konnte die Krankheit nich erzeugt werden
(kein filtrierbares Virus vorhanden).

Es gelang aus einem Coryza-Fall eine haemoglobinophile Bakterienart zu
züchten, die bei der sog. „Influenzagruppe" untergebracht werden muss.

Mit 8 Kulturpassagen dieser Bakterienart konnten bei 17 Hühnern die typi-
schen Coryza-Erscheinungen erzeugt werden, während auch von diesen mit
Kulturmaterial hervorgerufenen Coryza-Fällen wieder Hühner infiziert werden
konnten.

Mit anderen Mikroben, die aus dem Nasenschleim von Coryza-Patienten
isoliert wurden, konnte niemals dies Resultat erhalten werden.

The author has separated coryza from fowlpox-diphtheria by infecting birds
which were immunized against fowlpox with Antidiptherin. He succeeded to
infect birds in series with pure coryza.

Filtration experiments had always a negativ result, a filterable virus as the
cause of coryza could not be found.

From a case of pure coryza the author isolated a bacillus, which could be
classified as a bacterium of the „influenza group".

With subcultures in 8 passages 17 fowls could be infected, which shew the
typical coryza symptoms. It was also possible to infect other birds from
these with culture infected fowls.

With other bacteria species, cultivated from coryza cases, the results regar-
ding experimental infection, were always negativ.

L\'auteur a séparé le coryza infectieux de la diphthérie aviaire (variola aviaire)
en infectant des poules immunisées contre cette dernière maladie par le
vaccin Antidiphthérin.

Il était impossible d\'inoculer la maladie avec le filtrat de la mucosité nasale.
On n\'a pas pu démonter un ultra virus. L\'auteur a cultivé dans un cas de
coryza pur une bactérie haemoglobinophile qu\'il considère comme appartenant
au groupe des bactéries de la grippe.

Il a pu provoquer les symptômes du coryza chez 17 poules avec huit pas-
sages de cette culture.

Aussi a-t-il réussi à transmettre la maladie, causée par cette culture, à
d\'autres poules.

Il a été impossible de reproduire la maladie avec d\'autres bactéries isolées
de la muqueuse nasale de poules atteintes de coryza infectiosa.

Jahiel (Presse méd„ ref. N. T. v. G. 1930, II, blz. 5606) wijst op een eenvou-
dige vroeger reeds toegepaste behandeling van de (zich veelal door optreden
lvan urticavia een of twee uur na de maaltijd) uitende overgevoeligheid. Men
taat de persoon een halfuur vóór de maaltijd een kleine hoeveelheid van de be-
treffende spijs (b.v. aardbeien of vis) eten. Is de schadelijke spijs niet bekend dan
kan in vele gevallen met succes 4—1 gram pepton vóór de maaltijd worden ge-
bruikt. Dit laat bij sommige lijders in de steek ; men kan dan articavia voor-
komen door de persoon tevoren een miniatuur-maaltijd van de bij de groote maal-
tijd te gebruiken spijzen te geven. Het is dus een anti-anaphylactieve behandeling,
zooals men ook bij seruminspuitingen (maar dan intraveneus) toepast. Vr.

Ueber eine verhängnisvolle Folge eiweiszarmer Ernährung in der Hühnerhal-
tung. Dr. E. Malkb, Deutsche Tierärztl. Woch., No. 39, 1930.

Een groot aantal in den handel aanwezige voedermengsels verraadt door een over-
matig groot gehalte aan eiwit het duidelijk streven, in de eerste plaats de eierpro-
duetie te willen bevorderen. Het schijnt nog niet algemeen doorgedrongen dat dit
drijven naar veel eieren ten koste kan gaan van den gezondheidstoestand van het
dier. De in voortdurend grooter aantal gepubliceerde gevallen van ingewanden-
en gewichtsjicht, en van andere zware nieraandoeningen kunnen in hoofdzaak
aan een te intensieve eiwit voedering worden geweten.

Ziekten, welke het gevolg zijn van het toedienen van te weinig eiwit, komen tegen-
woordig zelden onder de aandacht der deskundigen.

De schrijver bericht in dit artikel over een ,,Nährschädenkrankheit", welke,
naar zijn meening, tot nu toe nog niet in de literatuur is vermeld, en die door ei-
witarme voeding in het leven wordt geroepen. Eenige malen kreeg hij doode hennen
ter onderzoek, met de volgende sectiebevindingen : de cadavers bevonden zich in
goeden voedingstoestand en waren volledig uitgebloed. In de lichaamsholte be-
vonden zich grootere en kleinere bloedcoagula. Behalve de duodenaallissen waren
de darmdeelen verdwenen, in twee gevallen ook de eileider. Het was duidelijk dat
de betreffende ingewanden intra vitam van de cloaka uit weggescheurd waren.

Een fokker nu, die sterfgevallen als boven omschreven in zijn hoenderbestand
had, deed de volgende waarneming : sommige hennen legden niet in de leghokken,
doch in de scharrelruimte Zoodra nu een dergelijke kip een ei gelegd en zich weer
opgericht had, werd zij, vóór nog de weeën weer geheel tot rust gekomen waren
en vóórdat de bij het uitstooten van het ei physiologisch optredende prolaps van
het eileiderslijmvlies weer was verdwenen, aangevallen door een andere kip, die-
klaarblijkelijk reeds op den loer had gestaan, en met wilde snavelpikken in de
cloakastreek, door het hok rond gejaagd. Het door bloedverlies verzwakte dier
kon spoedig haar vervolgster niet meer ontkomen ; de laatste zag dan de kans
schoon de darmen uit het lichaam van de vervolgde hen te rukken, en ze gulzig op
te vreten.

Toen het eiwitgehalte van het voedsel verhoogd werd, hield het kannibalisme
onmiddellijk op ; er bestond dus blijkbaar een zeer intensieven eiwithonger.

Seltene Schimmelpilz-Wundinfektion bei einem Hahne. Dr. H. Püiiringer,
(Wiener Tierärztl. Monatschr.. Juni 1930).

Naar aanleiding van een oefening in het castreeren van hanen, weid een groot
aantal dieren gecastreerd. Eenige dagen daarna was een dier iets suffig ; de kam
verloor zijn roode kleur ; langzamerhand vermagerde de haan. Sectie leerde, dat de
huidwonde geheeld was ; de huid was ter plaatse met den buikwand vergroeid. Bij
het openen der buikholte viel een sterke schimmelgeur op, en er vloeide een melk-
achtig secreet af. Er was peritonitis. Nabij de voorste nierpolen, de vroegere lig-
plaats der testikels, lagen langwerpige, 2j c.M. lange, vlindercoconachtige, geel-
bruine vormsels, die los met de omgeving waren verbonden. Zij bestonden geheel
uit schimmeldraden.

Ueber eine Kanarienvogelseuche durch Bact. Enterit. Breslau. A. Petter, Tier
lïrztl. Rundschau, 25, 1930.

Ziektebeeld : De excrementen zijn dun ; de vogels zijn iets matter dan anders
Vaak treedt de dood spoedig in. Een enkele maal herstel.

Op Drigalsky-agar vormden zich teere kolonies van blauwe kleur ; op Gassner
agar waren de kolonies geel. Bij 60 x vergrooting hadden geïsoleerde kolonies een
gegranuleerd uiterlijk, met donker centrum. Er was geen slijmwalvorming ; de
kolonies waren zelfs iets droog.

De biochemische verhouding tot tal van stoffen werd nagegaan ; een uitgebreid
serologisch onderzoek werd ingsteld. Dit leidde tot determinatie van de bacterie •
Bac. Enterit.-Breslau.

De ziekte werd waargenomen in een kanariefokkerij ; schrijver heeft het ver-
moeden, dat de pathogene bacil door het gebruik van straatzand in de kooitjes is
gekomen. Na verloop van tijd hield de enzoötie vanzelf op.

Die durch Strongylus nodularis hervorgerufene Magenwurmseuche der Gänse.
Dr. Schumann, Berl. Tierärztl. Woch., No. 418, 1930.

In Silezië speelt de maagwormziekte bij ganzen te midden van andere ,,Auf-
zuchtskrankheiten" een groote rol.

De parasiet is een grauwgele draadvormige worm, 15 m.M. lang. Hij wordt
a!s larve opgenomen, boort zich door het slijmvlies van de spiermaag in de pro-
pria in. Trekt men de epistheellaag van deze maag af, dan ziet men de wormen
in een sereus-bloedige massa. Het slijmvlies van de maag is licht ontstoken. De
gansjes sterven waarschijnlijk door toxinewerking.

De schrijver ging de ontwikkelingsgang van den parasiet na. De ontwikkeling
in het ei geschiedt buiten\'de gastheer; na 2—5 dagen kruipen de larven uit het ei.
De larven blijven minstens een maand bewegelijk. De eieren waren te dooden door
de inwerking van water van 70° ; de larven zijn zeer resistent, en verdragen zelfs
overgieten met kokend water (!) sterkere desinfecticmiddelen dooden echter de
larven, ook uitdrogen.

De eieren en larven bevinden zich vooral in het zwemwater der ganzen ; ze da.a.r
te dooden is heel moeilijk. Alleen droogleggen van de plassen is doeltreffend.

Als therapeuticum voor de aangetaste gans bleek tetrachloorkoolstof, in 1 c.c.
gelatinekapsels een voortreffelijk middel, zooals ook Schmidt van het Nöllersche
Instituut te Berlijn reeds had aangegeven.

Practische Erfahrungen in der Bekämpfung der Syngamose des Geflügels Dr.
Lerche, Berl. Tierärztl. Wochenschr. No. 48, 1930,

Syngamus trachea heeft zijn zitplaats in de luchtpijp van hoenders, kalkoenen,
fazanten en een groot aantal in het wild levende vogels. De vrouwelijke wormpjes,
in voortdurende copulatie met het mannetje, scheiden groote hoeveelheden
eieren af, die met het tracheaalslijm der gastheeren naar dc mondholte gevoerd
worden en ten slotte met den mest het lichaam verlaten. In doze eieren ontwik-
kelen zich, bij geschikte vochtigheidstoestand en voldoende zuurstoftoevoer,
binnen 5—7 dagen larven, welke bij opneming met liet voedsel tot een nieuwe
invasie aanleiding geven.

Vooral ontvankelijk zijn de jonge vogels ; hierbij treedt zware ademnood op ;
een groot aantal valt aan de ziekte ten offer.

Vooral bij de fazant is bekend, dat er parasietendragers voorkomen. Niet zelden
worden oogenschijnlijk gezonde fazanten aangekocht, die het roode wormpje in de
luchtpijp herbergen, met het gevolg, dat de geheel aanwezige pluimveestapel ziek
wordt

De larven zijn zeer resistent tegen allerlei invloeden (schrijver kon o.a. larven
13J maand infectiekrachtig houden). Bekend is ook, dat bijv. een weide, die een
jaar braak heeft gelegen, in staat is, in weinig weken tijds een opnieuw er op gr
brachte koppel hoenders volkomen te infecteeien.

Tegen uitdrogen zijn de larven slecht bestand. De schrijver probeerde eenige
middelen als therapeuticum, o.a. ,,Tracheolyt," een jodiunipreparaat, waarvan
met behulp van een spuit 0.1 toto.jc.c. via den snavel door de larynx onmiddellijk
in de luchtpijp wordt gespoten; als spuit gebruikt schrijver een 1 c.c. recordspuit
met een gebogen, geknopte canule. Dit middel werkte uitstékend.

Ook een jood-joodkali-oplossing (ongeveer 1 op 20) werd met succes voor de be-
strijding gebruikt.

Wellicht zal de vraag gesteld worden : Heeft inderdaad de Syngamose de be-
teekenis, die er wel aan wordt gehecht ? De schrijver beantwoordt deze vraag met

er op te wijzen, dat de syngamose bezig is zich uit te breiden. Vooral vele fazanten-
broederijen hebben ernstig met de ziekte te kampen.

Het is, besluit schrijver, een geluk, dat wij thans in Jodium een middel hebben
om den strijd tegen de syngamus trachealis, wanneer ze in de luchtpijp zit, met
vrucht aan te binden. Enkele jaren geleden stonden wij nog vrij hulpeloos tegenover
de ziekte.

In het voorjaar van 1930 werden in „Harper Adams agricultural College" te
Newport onderzoekingen gedaan over desinfectie van met coccidiencysten be-
smette voorwerpen, alsmede over de behandeling der ziekte bij hoenders. De
resultaten schijnen aan te toonen. voor zoover betreft de desinfectie, dat de ge-
tuone mechanische reiniging het beste is. Het gebruik van chemicaliën had geen
positief resultaat ; integendeel, in menig geval kon men zich moeilijk aan den in-
druk onttrekken, dat de sponilatie der oöcyslen juist werd aangezet, in plaats van
dat ze vernietigd werden.

Ten aanzien van de behandeling van aangetaste hoenders bleek, dat de resul-
taten van toegediende geneesmiddelen, als regel verstrekt in het drinkwater,
arm waren. O.a. werden gebruikt sublimaat, kaliumpermanganaat, zoutzuur,
vrij jodium. Het vervelende is, dat zij de darm bereiken met ingesta en slijm
van den krop en de kliermaag. waardoor ze tot onwerkzame verbindingen ge-
worden zijn.

Beperkte resultaten werden bereikt met het gebruik van droge melk en derge-
lijke producten, die een verandering der pH. in de ingewanden veroorzaken.

De oöcysten zijn bestand tegen de inwerking van velerlei middelen ; maar de
endogene vormen worden gemakkelijk vernietigd door bepaalde chemicaliën.
Het is dus noodzakelijk, dat het geneesmiddel in vrijen staat in het lagere gedeelte
van het darmkanaal gebracht wordt. Jodium scheen voor dit doel het geschiktst.
Nu is melkcaseinc in staat, groote doses jodium te absorbeeren bij verwarming.
Verder bleek in proeven, dat de aldus gevormde combinatie aan de eiwithydrolyse
werd onderworpen, zoodat jodium in de darmen vrijkwam, en met andere organische
stoffen in den mest terug kon worden gevonden Het vrijgekomen jodium zou dus
ook zijn inwerking op de parasieten kunnen doen gelden. Inderdaad werden bij
de toepassing van deze behandeling in een aantal farms uitmuntende resultaten
verkregen.

Maak eerst een jodium-oplossing : 1 deel jodium, 2 deelen joodkalium. 50 deelen
water. Voeg bij 1000 deelen van deze oplossing 200 c c. volle- of ondermelk, en
verwarm tot het mengsel wit wordt.

Aldus verkrijgt men een „stam-oplossing", waarvan per gallon drinkwater 1
pint wordt toegediend (dus ongeveer 1 hoeveelheid oplossing op 8 hoeveelheden
drinkwater).

Transmission of Fowl-Pox by Mosquitos. (I. J. Kliger en M Ashner, Exp.
Path. 10, Ref. Archives of Pathology, Volume 10, No. 1).

Muskieten brengen vogelpokken van besmette naar gezonde dieren over. Het-
zelfde geïnfecteerde insect kan een aantal achtereenvolgende infecties tot stand
brengen, gedurende een periode van tenminste zestien dagen. Voedselopname op
een ander soort dier doet het infecteerend vermogen van het insect niet vermin-
deren. Het virus schijnt op de proboscis te zijn gelocaliseerd Infectie kan optreden
door insteken van de proboscis van 16 tot 19 dagen nadat het insect besmet is ge-
worden, maar treedt slechts zelden op door inoculatie van eenig ander lichaams-
deel van het insect. Het virus van vogelpokken hecht zich op dezelfde wijze aan
zilveren pennen als aan de proboscis van het insect. De mogelijkheid van zuiver
mechanische overbrenging van het virus, moet nader worden onderzocht.

The Effect of the Brucella group of microorganisms on Chickens. S. Mc Nuth
and P. Purwin, Journ. of the Am Med. Vet. Ass., Nov. 1930.

ziek waren. Het bloed dezer dieren agglutineerde Brucella melitensis, en aange-
zien schapen op dezelfde farms ook geïnfecteerd bleken met Br. melitensis, conclu-
deerde Dubois dat de vogels lijdende waren aan Brucella-infectie.

In 1912 berichtte Mohler (in de Rev. Gen. de Méd. Vét.) dat hoenders door
voeding met Bangsche bacillen ziek werden.

Zwick en Zeller (in „Arbeiten aus dem Reich. Ges. Amt.) rapporteerden over
negatieve resultaten bij pogingen hoenders kunstmatig te infecteeren.

Koegel („Miinch. Tieriirztl. W.") toonde aan dat voeding met, en injectie van,
abortus-bacillen agglutininen in het bloed verwekte.

Emmel en Huddleson berichtten onlangs, dat zij vier geïnfecteerde hoender-
beslagen hadden gezien, waar de ziekte een belangrijk sterftecijfer vertoonde,
en daarnaast een groote daling in de eierproductie veroorzaakte. Zij deden ook
mededeeling van proeven, waarbij het hun gemakkelijk gelukt was hoenders te
infecteeren ; zij beschrijven secties van gestorven dieren. Zij vermoedden dat op
een of andere wijze een toxine zou worden gevormd, dat oorzaak van den dood
zou zijn.

Emmel rapporteert later nog, dat kalkoenen, fazanten, duiven, eenden en gan-
zen allen vatbaar zijn.

De schrijver gaf zelf in een voorgaand artikel de resultaten weer van eigen onder-
zoekingen. Voeding van hoenders gaf aanleiding tot agglutininen-productie, die
als regel binnen 40 dagen verdween, en in alle gevallen met der tijd titerverlaging
vertoonde. Zichtbare ziektesymptomen werden nooit waargenomen.

Verder werd mededeeling gedaan van het onderzoek van 27 hoenderkoppels ;
het percentage vaai dieren, dat agglutineerende eigenschappen lij een serum ver-
dunning van i : 25 of hooger vertoonde, liep van o tot 11. Het gemiddelde aantal
reageerders bedroeg 1.7%. Geen der dieren had een reactie boven 1 : 400.

Sedert dien tij 1 zijn wederom 42 farms onderzocht. Thans werd een hooger ge-
middelde van positief agglutineerende dieren gevonden, doch de agglutinatie-
titers waren lager (geen reactie boven 1 : 100)

Een aantal van de dieren, met een hooge titer werd gedurende een periode
van 2 tot 5 maanden afzonderlijk nagegaan. Schijnbaar bleven ze al dien tijd vol-
komen gezond. Ten slotte hadden ze alle hun positieve agglutinatie verloren.

Na een korte beschrijving der ziekteverschijnselen beveelt Fischer aan ver-
betering van de weide door het verwijderen van moerassige gedeelten, het ver-
strekken van zuiver drinkwater. Men moet beletten dat de veulens van stilstaand
water drinken.

Van de verschillende wormmiddelen heeft hij eenige arsenicum- en koperpre-
paraten beproefd. Het beste resultaat verkreeg hij met de Trakehner koperoplos-
sing, een preparaat dat door de firma Bengen & Co. in den handel gebracht
wordt. Dit middel wordt 3 maal intraveneus ingespoten met een tusschentijd van
8 dagen. De dosis bedraagt 30 c.m³. voor veulens van £ tot 1 jaar, voor jaarlingen
50 cm³ en voor tweejarigen 150 cm³. De oplossing moet voor de injectie op bloed-
temperatuur gebracht worden. Men moet vermijden dat de kopersolutie in het
onderhuidsche bindweefsel komt.

Volgens de onderzoekingen van Richters en Fischbier, B. T. W. No. 31, 1931,
en van Gürtner D. T. W. No. 20, 1930, worden met koperzouten geen gunstige
resultaten bereikt, (ref.).

Nieuwe ervaringen bij de behandeling van Sclerostomiasis en Ascariasis van het
paard. W. G^rtner, D.T.W., No. 20, 1930, pg. 305.

GaRTNER behandelde 6 veulens, lijdende aan Sclerostomiasis, met Sclerostomex,
een preparaat dat een steriele koperoplossing bevat ter sterkte van 1 % en dat door
de firma Serinol in Bonn a. Rh. in den handel wordt gebracht. Het gelukte hem
niet hiermede bovengenoemde veulens, die A tot 1 jaar oud waren vrij te maken

van Strongylus-eieren. Een gunstiger invloed op de thrombotisch-embolische
processen kon niet worden aangetoond bij een met Sclerostomex behandeld veulen ;
35 dagen na de behandeling werd bij dit dier een thrombose van de A. ileocoeco-
colica waargenomen met levende sclerostomen-larven. Bij 6 veulens, die met
Ascariden besmet waren, gelukte het slechts eenmaal door intraveneuse injectie
van Sclerostomex de ascaris-eieren uit de faeces te doen verdwijnen. Meer succes
had gartner bij deze parasieten met Santostibin. Dit werd met de neus-slokdarm-
sonde van Neumann-Schultz ingegeven. De dosis bedraagt io gr. voor veulens
tot i jaar, 15 tot 20 gr voor veulens tot 3 jaar en voor paarden van 4 jaar en ouder
30 gr. In 8 goed gecontroleerde gevallen werden 15 maal de spoelwormen afgedre-
ven en wei 1 tot 4 dagen na de toediening van het middel.

Nieuwe infecties der behandelde paarden werden op zijn vroegst na 72 dagen
waargenomen. Het zou bij een systematische bestrijding daarom aan te bevelen
zijn, om de 2 maanden de behandeling te herhalen. Om deze nieuwe infecties zoo-
veel moge\'ijk te beletten, is het noodig na de kuur het stroo uit den stal te verwij-
deren, terwijl de eerste 8 dagen na het toedienen der Santostibin men de faeces
moet verzamelen en onschadelijk maken door de biothermische methode (broeien).

De bestrijding der Sclerostomiasis bij het Paard uit het standpunt van Hygiëne
en Therapie. Richters und Fischbier. B T W. No 31, 1930, p. 493—502.

De graad van de ziekte houdt niet steeds verband met het aantal Strongylus-
eieren dat in de faeces gevonden wordt. De oorzaak hiervan is dat bij Sclerosto-
miasis dikwijls juist de larven en de nog onvolwassen wormen de meeste ziekte-
verschijnselen verwekken. Hun aanwezigheid blijkt echter niet uit het faeces-
onderzoek.

De eosinophilie ging evenmin altijd parallel met den graad der ziekte. In 50
gevallen waarbij de dieren veel eieren in de faeces hadden, was de eosinophilie
hooger dan 10%. Bij een paard zelfs 25%. Echter bleef in veel gevallen van sterke
infectie de eosinophilie beneden het normale.

In het algemeen zijn de jongere paarden sterker besmet dan de oudere. Het
veelvuldige voorkomen van koliek bij jongere paarden houdt daarom volgens
schrijver verband met sclerostomiasis.

Omtrent de buiten het paard levende larven was reeds door de onderzoekingen
van anderen (Popokf, Nöller en Schmid) gebleken, dat deze zeer resistent zijn.
Trichonema-larven (vroeger Cylicostomum geheeten, ref.) kunnen het 2 jaar op
korenhalmen uithouden larven die op glas uitgedroogd waren, bleken na twee
maanden nog te leven, indien men water toevoegde. Zjlfs na drie maal dit uit-
drogingsproces doorgemaakt te hebben, bleken de larven nog levend te zijn.

Feaces waarin men sclerostomen-larven bij 20—25⁰ had laten ontwikkelen tot
zoogenaamde geëncysteerde larven, werden gedurende 16 maanden buiten ge-
plaatst en aan alle atmospherische invloeden blootgesteld. De larven konden dit
zeer goed verdragen. Het bleek verder dat droogvoeder en stroo, dat met larven
besmet is, als infectiebron beschouwd moet worden. Zuiver water is als zoodanig
niet te vreezen, daar larven daarin spoedig sterven. In water dat rijk is aan orga-
nische stoffen houden de larven het echter langer uit. Indien men zuiver drinkwater
verstrekt, is dus van deze zijde geen infectie te verwachten.

Gebleken is verder dat de larven gemakkelijk langs grassprieten omhoog kruipen,
wanneer het gras vochtig is. In de morgenuren zijn de weiden daarom dus het
gevaarlijkst. Zoodra de zon begint te schijnen, verdwijnen de larven weer in den
grond of in de op de weide verspreide faeces.

Daar de larven ook in de cultuurschalen gemakkelijk langs dezen vochtigen
wand kruipen, mag men ook aannemen dat zij dit doen langs de stalmuren. Ge-
bleken is dat zij dit inderdaad doen, vooral langs vuile, gladde muren. Goed ge-
witte muren bleken daarentegen vrij te blijven van larven.

Verschillende kunstmeststoffen werden beproefd, wat betreft hun invloed op
den levensduur der larven. Faeces, die sclerostomen-larven bevatten, werden
of met kunstmest bestrooid of daarmede vermengd en daarna al of niet met

water bevochtigd om de werking in de diepte te bevorderen. De resultaten van
deze proeven waren echter niet bevredigend. Dunne kalkmelk bleek echter een
zeer goed middel te zijn oin de ontwikkeling der eieren in den mest tegen te gaan
en eventueel aanwezige larven daarin te dooden. Een vereischte is echter dat de
mest behoorlijk gespreid wordt, zoodat de kalkmelk zich er mede vermengt.

Een afdoend middel om eieren en larven te vernietigen, is het ophoopen van den
mest. zoodat broeiing ontstaat. De nieuwe mest wordt dan steeds in het binnenste
van eren mesthoop gebracht en dan met den ouderen mest weer toegedekt. Detempe-
tuur inden mesthoop bereikte bij deze proef 72⁰ C. Na 2 weken konden hier geen
eieren of larven meer aangetoond worden. Zij waren volkomen vernietigd.

Therapie. Volgens von Linden zijn sclerostomen zeer gevoelig voor koperzouten
Huber heeft nu een koperpreparaat bereid voor intraveneuze injectie. Dit pre-
paraat (Sclerostomex) bevat 1% koper. De goede resultaten daarmede door an-
deren verkregen, konden Richters en Fischbier door hun experimenten niet
bevestigen. Na 4 injecties binnen 6 weken bij 12 veulens werden geen merkbare
resultaten bereikt. Van het onderzoek van een ander koperpreparaat (Trakehner
koperoplossing) werd om die reden dan ook afgezien. Intraveneuze atoxyl-injec-
ties van 2 gram in 20 cc. gedistilleerd water bij 10 paarden brachten geen veran-
dering in het clinische beeld en het aantal parasieten. Twee veulens, die met 12
en 22 injecties van neosalvarsaan behandeld waren, verbeterden snel. Na afloop
der behandeling verkeerden zij in uitstekende conditie. Bij de sectie dezer dieren
waren de voorste darmscheilsarteriën nog verdikt, en werden enkele sclerostomen-
larven gevonden. De darmen waren echter vrij van wormknobbels en van para-
sieten. Neosalvarsaan werkt dus goed, maar de prijs is te hoog om het in de prak
tijk te kunnen toepassen. Zeer goede resultaten werden verkregen met tartarus
emeticus. Dit middel werd gecombineerd intraveneus en per os toegediend. Voor
de intraveneuse injectie werd de tartarus emeticus in warm water opgelost en daar-
na gesteriliseerd en met een salvarsaan-injectieapparaat ingespoten. Om infil-
traten te vermijden vóór en na de injectie werd respectievelijk 30 en 50 cc. phy-
siologische keukenzout-oplossing ingespoten. De kuur geschiedt als volgt : De
dosis tartarus emeticus bedraagt voor volwassen paarden 1.5 gr. ; voor veulens
°-5 g^r- Vier tot 5 dagen na de injectie krijgen de dieren 4 5 gr. tartarus emeticus
per os in het drinkwater. Deze behandeling wordt 3 maal toegepast met 8 dagen
tusschenruimte. Na de behandelingsdagen moeten de dieren rust hebben Het
gevolg van deze therapie is verbetering van den algemeenen toestand, verminde-
ring van het aantal darmparasieten, terwijl bij een geval, waarbij sectie verricht
werd, bleek dat er geen larven meer in de voorste darmscheilsarterie aanwezig
waren terwijl in een ander geval slechts 12 afgestorven sclerostomen-larven in
thrombi van de darmarterien aangetroffen werden.

Tartarus emeticus is zelfs in groote dosis onschadelijk Bij een ij-jarig veulen
werd met tusschenpoozen van 4 dagen 2 gr. tartarus emeticus intraveneus inge-
spoten, tot een totale hoeveelheid van 30 gr. zonder noemenswaardig nadeel.

De schrijvers vestigen tevens de aandacht op de anthelmintische werking van
wortels (Daucus carota) tengevolge van de carotine, een kleurlooze aetherische
olie, die in de wortels aanwezig is. Hoewel nauwkeurige onderzoekingen omtrent
de werking van wortels bij dieren nog niet bekend zijn, bevelen de schrijvers aan
wortels als bijvoeder te verstrekken 0111 hierdoor de worminfecties te helpen be-
strijden.

In het kort kunnen de te nemen maatregelen ter bestrijding der sclerostomiasis
op het volgende neer :

In den stal : veelvuldig verwijderen van den mest ; vermijden dat de mest in den
stal verspreid wordt ; het maken van behoorlijke mesthoopen, zooals boven be-
schreven ; stal droog houden ; muren en latierboomen vrij houden van faeces ;
herhaalde reiniging en ontsmetting van den bodem, de goten, de latierboomen,
stalwand met kalkmelk. Minstens 2 maal per jaar de matras volledig vervangen,
nadat de bodem goed ontsmet is ; reinheid bij het voederen en geen droogvoer

geven dat afkomstig is van plaatsen, die bemest zijn met onverhitten paardenmest.
Vorder verstrekken van wortels en likzout.

In de weide : door het uiteenslaan der hoopen mest en vermenging daarvan
met kalkmelk moeten de strongyluseieren en de larven vernietigd worden. Drai-
nage der weiden ; poelen en plassen droogmaken ; struikgewas opruimen. Aan-
bevolen wordt zelfs de mestbalien te laten opruimen door schoolkinderen ; dit zou
op kleine weiden zeer goed uit te voeren zijn. Indien weiden zeer sterk besmet
zijn, zouden zij tijdelijk voor andere dieren dan paarden gebruikt moeten worden.

Bovengenoemde maatregelen zullen zeer zeker tot het gewenschte doel voeren
of zij echter in de praktijk uitvoerbaar zullen zijn valt te betwijfelen, (ref).

Drie jaren geleden trad onder de paarden in Hongarije een catarr van larynx
en trachea heerschend op. In de droge maanden Juli en Augustus werden weken-
lang wedrennen en manoeuvres gehouden. De jongere (3 -6 jaar oude) paarden
toonden een grootere gevoeligheid. Wat de onderscheidene rassen betreft, werden
geen verschillen waargenomen, zoowel koud- als warmbloedpaarden werden aan-
getast. Uit het secretum kon een diplostreptococc.us, ook in reincultuur, worden
gekweekt Maar hoogstwaarschijnlijk speelt deze slechts een secundaire rol. De
voornaamste ziekteverschijnselen zijn : hoesten, koorts, neusuitvloeiïng, zwelling
van de keelgangslymphklieren, gevoeligheid der keelstreek. Als complicatie werd
een catarrhale longontsteking waargenomen. De infectie, eenmaal opgetreden, is
nauwelijks te bestrijden, doch het verloop is meestal gunstig. De doorgeziekte
paarden blijven voor droes en influenza gevoelig, hetgeen wijst op een zelfstandig
lijden.

Een specifieke behandeling is er niet, rust en rationeele verpleging leiden tot
herstel.

Dr. Klingemann geeft in het Zeitschr. f. Vetk. October 1929, bladz. 377 een
geïllustreerde beschrijving van een praktisch ophangapparaat voor paarden dat
beter zou voldoen dan de tot heden gewoonlijk gebruikte toestellen.

Daar de beschrijving zich moeilijk leent voor een referaat verwijzen we naar het
origineel.

Trois eas de métastase gourmeuse dans les gauglions mésentériques. C. Tsr-
garas — Annales de Méd. Vét. Avril, 1929, p. 145—152.

Bij Goedaardige Droes is de vorming van metastasen een zeer gewoon ver-
schijnsel. Het komt echter zelden voor. dat de mesenteriale lymphklieren daarin
worden betrokken.

Schrijver heeft 3 dergelijke gevallen waargenomen in een zelfde koppel jonge
legerpaarden, die uit Hongarije en Servië in Griekenland waren ingevoerd. De
eerste opvallende ziekteverschijnselen waren geen eetlust en sterke vermagering.
Spoedig trad een profuse diarrhee op, waarna de dood snel volgde. Gewaarschuwd
door de sectie van het eerste geval, kon in de beide andere gevallen de diagnose
door rectale exploratie bij het leven worden gesteld.

De mesenteriale lymphklieren vormden groote abscessen gevuld met den bekenden
droesetter, waarin de streptococcen werden aangetoond. Het eigenaardige is, dat
op andere plaatsen in het lichaam geen metastasen werden waargenomen en ook,
dat alle drie patiënten de gewone goedaardige droessyniptomen slechts in zeer
geringe mate hadden vertoond. Brands.

In 1929 is door Menck een nieuwe serodiagnostische onderzoekingsmethode
voor malleus beschreven, welke een navolging is van de Meinicke-Triibungsreak-

tion (M.T.R.) bij svphilis. De proef wordt verricht met actieve sera ; als reagentia
dienen „Original M.T.R. Extrakt", Malleus-orgaan-extract, NaCI. oplossing,
tolubalsem en Victoriablauw. Möllmann kreeg bij het onderzoek van meer dan
duizend contrólesera en 13 sera van kwadedroes-paarden vrijwel volkomen over-
eenstemming met de complementbindings- en agglutinatie-reacties. Zelfs moest
aan de methode van Menck in sommige gevallen de voorkeur gegeven worden
boven de complementbinding, die af en toe een zwak positieve onspecifieke rem-
ming gaf. Vast staat dat de malleus-opklarings-reactie in hooge mate karakte-
ristieke uitkomsten geeft voor kwaden droes. Voor de reactie is slechts 0.02 ccm
serum noodig. De aflezing heeft voorloopig plaats na 2—3 uur verblijf in de broed-
stoof, definitief na daaropvolgend bewaren bij verhoogde kamertemperatuur
(op de stoof). v. d. Hoeden.

De ultravisibele smetstoffen zijn voor de dierziekten en daardoor voor de eco-
nomie van groote beteekenis. Het instituut te Riems is \'oorspronkelijk alleen op-
gericht voor de studie van het mond- en klauwzeer. Thans worden hier, naast de
onderzoekingen van het viruspestserum-instituut te Eystrup en het Reichsgesund-
heitsamt, ook werkzaamheden verricht ter nadere bestudeering van de viruspest
der varkens.

1 . Het klinische en pathologisch-analomische beeld zuiver vast te stellen opdat
eene vroegtijdige diagnose mogelijk zal zijn.

2 . Bestrijdingsmaatregelen na te gaan. Prophylactische en therapeutische entin-
gen o.a.

3 . l>e atliologie verder te bestudeeren, zooals de wegen der besmetting, de duur
van uitscheiding van het virus, enz.

Ambtenaren van het instituut houden voortdurend voeling met de praktijk en
stellen zich door onderzoekingen in loco steeds op de hoogte van verschillende
merkwaardige gevallen. Zij hebben ook reeds de ervaring opgedaan, dat de klini-
sche verschijnselen van de acute viruspest in de eerste 3 a 4 dagen niet specifiek
zijn Zij wijzen nog op eene conjunctivitis, welke dikwijls reeds den tweeden of
derden dag wordt opgemerkt.

Tot vaststelling van het pathologisch-anatomisch beeld worden alleen zulke dieren
gebruikt, ivaarbij eene secundaire infectie zeker kan worden uitgesloten. 13e viruspest
is kennelijk eene septicaemische ziekte, waarbij het virus reeds in het bloed voor
komt voordat zichtbare ziekteverschijnselen optreden.

Over het geheel geeft het artikel nog weinig nieuwe gezichtspunten, hoewel het
toch de moeite loont ervan kennis te nemen.

Runkelriibenblattervergiftung bei Schweinen. Dr. J Wintersberger, Wiener T M.
15 Juli 1930.

I n Karinthië en Stiermarken worden in den nazomer en herfst de varkens veelal
gevoederd met bladeren afkomstig van verschillende bietensoorten. Tengevolge
hiervan zouden dikwijls vele varkens ziek worden; de meeste sterven. De dood
treedt dikwijls zeer spoedig op. Hotter zocht de oorzaak in het hooge gehalte
aan onalatin, Keller denkt nog aan andere mogelijkheden.

Wat de symptomen betreft, vindt men vermeld, dat de varkens suf neerliggen
en moeilijk tot opstaan zijn te bewegen. Zette men ze overeind dan was de beweging
slingerend, soms konden de dieren heelemaal niet staan; een andere keer zakte alleen
het achterstel weer ineen. Soms spiertrekkingen, zelfs krampen ; ooren en bee-
nen koud, temperatuur 37.5-38.5°^., pols zwak, ademhaling versneld evenals de
pols ; soms braken, pijnlijk bij druk op de maag

Wat de pathologische anatomie aangaat, valt vooral op, dat het bloed demker-
bruiv tot zwort is; de stolling is verminderd. De overige verschijnselen alle meer

of min vaag. Hen enkele maal zijn epi- en endocardium met kleine bloedingen ge-
vlekt.

Ken halfjarig, veredeld landvarken verloor enkele dagen na berigheid den eetlust.
Fr had geene dekking plaats gevonden. De temperatuur was niet verhoogd, de vulva
iets gezwollen en rood. Lichte verschijnselen van weeën met strangurie. Het dier
werd geslacht. Sectie : Beide uterushoornen waren met het ligamentum latum in
het zeer verwijde uteruslichaam en den uterushals gedrongen. De lengte van het
afgesnoerde stuk der hoornen bedroeg ongeveer 25 c.M.

Frank verklaart dit geval door aan te nemen een spiercontractie van de hooï-
nen, die oraal begint en caudaal voortgaat, terwijl het lichaam zelf eerst verslapt.

Onopgeloste vragen bij de Varkenspest. D. T. W. Dr. Ladislaus Detre,
Budapest, 15 Febr. 1930. No. 7.

Deïre houdt eerst eenige algemeene beschouwingen en zegt o. a. dat de immun-
biologie en pathologie nog steunt op hypothesen en theorieën. Dit is algemeen bekend
en zoolang de ervaringen in overeenstemming hiermee zijn, blij ven ze geldig.
Evenwel zijn lang niet alle verschijnselen te verklaren met de geldende theorieën.
En vaak ziet men dan ook, wanneer er zich verschijnselen voordoen, die men niet
kan verklaren met de tot nu toe gehuldigde begrippen, dat er maar eene verklaring
wordt gefabriceerd, die weer zoolang dienst doet tot er eene betere wordt gegeven
of andere verschijnselen haar onderstboven werpen.

De thans geldende leer van de immunbiologie en pathologie van de varkens-
pest is even goed en even gebrekkig als die van vele andere ziekten. Detre be-
spreekt hier nu enkele verschijnselen en feiten, waarbij een twijfel kan optreden
aan de juistheid der geldende theorie. Wat de immunbiologie betreft, wil ik hier
ëen van zijne opmerkingen aanhalen :

i°. Het is bekend, dat varkens, welke de simultaan-enting met goed gevolg
hebben doorstaan, daarna een meer dan duizendvoudige hoeveelheid van de doo-
delijke dosis virus zonder nadeel kunnen verdragen. Reeds 2 weken na de simul-
taanenting wekt eene injectie van eenige 100 c.c. volvirulent virus in de overgroote
meerderheid van de gevallen geene ziekteverschijnselen meer op ; soms zelfs geene
temperatuursverhooging. Maar wanneer nu het bloed van dit dier na 3 weken
(d.i. de meestal voldoend langen tijd voor dc productie van immunlichamen) op
het voorkomen van deze lichamen wordt onderzocht, dan blijkt de hoeveelheid
hiervan zoo gering te wezen, dat het serum voor practische doeleinden ongeschikt is.

Wanneer men evenwel met de genoemde inspuiting niet 2, maar 3 weken wacht
dan verkrijgt men als regel serum van goede kwaliteit (van sommige varkens
nog niet). Als regel geldt dan ook, waar vorenstaande methode van immunisatie
wordt gevolgd, dat tusschen de simultaanenting en de „hyperimmunisatie" (d.w.z.
inspuiten van eenige 100 c.c. virusbloed) een tijdvak van minstens 4 weken moet
liggen.

Er bestaat dus eene disharmonie tusschen eigen lichaamsimmuniteit aan den
eenen kant en het vermogen van het dier om immunlichamen te vormen aan den
anderen kant. Een afdoende verklaring voor deze disharmonie bestaat niet.

2°. Verder bespreekt Detre het feit, dat de hevigheid der reactie na inspuiting
van een antigeen niet evenredig is aan de daarop volgende immuniteit.

3°. Eindelijk behandelt hij nog de herhaalde serum-inspuiting. Met Hutyra is
hij van meening, dat er een zeker aantal dieren ziek dient te zijn om immuniteit
te bezorgen door seruminjectie. Dikwijls is het zoo, zegt Detre, dat na de 1° in-
spuiting de ziekte ophoudt, terwijl daarna recidieven door serum heelemaal niet
worden beïnvloed.

D. is ook van meening, dat bij het pest virus bepaalde stamverschillen voorkomen.

Het artikel leent zich voor een beknopt referaat niet al te goed, maar is het lezen
wel waard. Opmerking verdient nog de uitspraak, dat steeds ,,de uitzondering
op een aangenomen regel op het spoor brengt van nieuwe, onbekende waarheden."

Huidtuberculose bi] het varken. A. Trawinski en I Maternowka. Archiv. f.
Wissensch. u. prakt. Tierheilkunde, 61 Band, 6 Heft, blz. 530.

Tuberculose komt als regel bij het varken langs intestinalen weg tot stand.
Huidtuberculose werd (zoover bekend) bij het varken nog niet beschreven. Dat
dit zoo zelden voorkomt, ook in gevallen van algemeene tuberculose, is misschien
een gevolg van natuurlijke weefselresistentie van dit orgaan. Het zou ook te ver-
klaren zijn door het geringe aantal lymphfollikels in de cutis, in aanmerking ge-
nomen, dat in de lymphklieren veelal de tubercelbacillen zich ophoopen. Ook
de armoede van de huid en onderhuid aan vaten kan een rol spelen. Eveneens de
vervetting der onderhuid.

Het geval van T. en M. betreft een 14-jarige zeug met algemeene tuberculose.
Naast andere organen waren hier de spieren, de huid en het onderhuidsche vet-
weefsel aangetast.

Zur Rotlaufimpfung. Dr. Kossmag Therapeutische Monatshefte, 10/11, 1929 ;
Dr. Keyser, Therapeutische Monatshefte, 3/4, 1930.

Beide schrijvers zijn het erover eens, dat men den immuniteitsduur van de si-
multaanenting niet langer mag stellen dan 4 a 5 maanden ; soms worden de be-
handelde dieren reeds in de 4e maand na de enting ziek. (Wanneer men eene langere
immuniteit verlangt, raadt Kossmag (en ook Keyser) aan een dubbele dosis cultuur
na te spuiten.)

Over \'t algemeen is het aan te bevelen drachtige zeugen niet te enten, wanneer
deze zich reeds bevinden in de laatste maand van de dracht.

Over \'t algemeen is het af te raden een gummislang tusschen naald en spuit
te hebben bij injecties van de cultuur ; omdat nauwkeurige doseering dan niet
goed mogelijk is.

Keyser zegt, dat het hem nog nooit is gelukt na half Augustus een aan vlek-
ziekte lijdend varken te genezen.

Ueber das Wesen und die diagnostische Bedeutung der Lymphknotenverande-
rungen bei der akuten Schweinepest. Karl Nieberle, B. T. W. No. 40 1930 (Fest-
schrift).

Vrij algemeen wordt aangenomen dat veranderingen der lymphklieren bij de
acute varkenspest eene diagnostische beteekenis hebben. Glasser, Hutyra,
Zwick e. a. stemmen hierin overeen. N. heeft nu hieromtrent nadere onderzoe-
kingen ingesteld en eerst de anatomische en phvsiologische bijzonderheden van
de varkens-lymphklieren nagegaan.

Hij komt tot de conclusie, dat de diagnostische waarde van de veranderingen
dezer klieren bij de acute varkenspest niet te hoog moet worden aangeslagen.

In \'t kort zegt hij „dat de bloedige hoedanigheid der lymphklieren bij acute
varkenspest niet bepaald een symptoom is van haemorrhagische lymphadenitis
maar dat deze bloedrijkdom eerder door resorptie van bloed uit het wortelgebied
dezer klieren ontstaat.

Deze lymphklierveranderingen zijn dus voor de acute varkenspest niet pathog-
nostisch ; zij kunnen daarentegen ook uit alle mogelijke andere oorzaken ontstaan.

Wil men ze voor de diagnostiek van de acute varkenspest gebruiken, dan dient
men deze gewone, niet specifieke bloedresorpties eerst uit te sluiten".

Een voorbeeld kan het vorenstaande verduidelijken : Bij de keuring van een
geslacht varken wordt gevonden een wat „verdachte long". Er zijn fijne bloed-
punten zichtbaar, en de interlobulaire bindweefselstreepen zijn bloedig verbreed,
terwijl de bronchiale lymphklieren vergroot zijn en donkerrood. De onderzoeker
denkt aan varkenspest. Maar bij nader onderzoek wordt gevonden : eene throm
bolische endocarditis om de mitralis, welke een stuwingslong heeft veroorzaakt
met diapedese van de roode bloedlichaampjes en lymphogene opzuiging van deze
lichaampjes, welke werden afgezet in de lymphklieren. B

Die veterinärpolizeiliche Bekämpfung der Schweinepest. (D. T W. 1930 No. 48,
Nov. 1930 S. 757) Dr. Wiemann.

In Pruisen, waar de bestrijding van varkenspest bij de Wet is geregeld, stuit
men daarbij op velerlei moeilijkheden. In de eerste plaats op de verwarring over
het begrip borstziekte en varkenspest. Sinds 1928 zijn drie Instituten (Hannover,
Riems en Eystrup) ingevolge Ministerieele opdracht bezig de talrijke twijfelgeval
len te ziften. Tot nu toe zonder bepaald resultaat. Het is zelfs gebeurd, dat bij
drie varkens uit één stal bij de drie laboratoria drie verschillende diagnoses werden
gemaakt. Niet minder dan 270 oogenschijnlijk gezonde varkens werden in zorg-
vuldig gedesinfecteerde stallen met pestvirus — dat dus géén bacteriën bevat — in-
gespoten. Toch werden bij onderzoek van daardoor ziek geworden of gestorven
varkens nu eens bipolaire-, dan weer diverse paratyplius, coli- of pyogenesbacte-
riën, resp. Streptococcen als (secundaire ?! ziekte-oorzaak aangetroffen. Omgekeerd
kwam het ook voor, dat bac. suipestifer niet werd gevonden ofschoon ernstige
darmzweren aanwezig waren. Wiemann komt tot de conclusie, dat deze bacteriën
dus reeds in de gezonde proefvarkens leefden, en zich sterk vermeerderd moeten
hebben onder den invloed van het ingespoten pestvirus. Langs cultureelen weg
is derhalve een zekere diagnose niet mogelijk ; bipolaire bacillen bewijzen geen
borstziekte, en bac. suipestifer of negatieve bevinding geen pest.

De tweede vraag, welke men zich moet stellen is : welke beteekenis heeft borst-
ziekte dan ten opzichte van pest? Bij 25% der proefvarkens, welke na injectie
met pestvirus aan pest leden, werden bipolaire bacillen gevonden ; pathologisch-
anatom. en bacteriologisch schenen deze varkens aan ,,borstziekte" te hebben
geleden, en tóch was deze ziekte blijkbaar ontstaan na en door injectie van het
bacteriën-vrije pestvirus. W. meent dat zuivere pasteurella-borstziekte hoogst
zeldzaam is, en dat, als zij voorkomt, er in tegenstelling met pest, slechts weinig
neiging tot sterke verspreiding bestaat.

In de derde plaats tracht W. een antwoord te geven op de vraag : Welk ver-
band bestaat er tusschen het optreden van pest en zgn. stalziekten? Pestvirus
werkt individueel zeer verschillend ; van twee varkens uit denzelfden koppel kan
het eene na injectie aan pest sterven, en het andere volkomen gezond blijven ; men
heelt te rekenen met aangeboren immuniteit en ook met immuniteit, welke b.v.
door transport of door slechte verpleging kan verdwijnen. Voor de practische
veterinaire politie blijft dus de bittere erkenning, dat noch door bact.-onderzoek,
noch door andere laboratorium-methoden met zekerheid pest is vast te stellen.
Dit is alleen mogelijk door overenten op andere varkens. Van 155 twijfelgevallen
bleken door overenten slechts 75 positief, terwijl in 339 gevallen, waar bij handels-
varkens „pest" was geconstateerd, 205 keer de stal, waaruit de zieke dieren af-
komstig waren, volkomen gezond bleek te zijn. W. maant daarom bij het conSta-
teeren van „pest" tot voorzichtigheid aan. Verder geeft hij een interessante be-
schouwing over het verloop van een pest-epizoötie ; groote verspreiding wijt hij
in hoofdzaak aan den acuten vorm. In het begin van zoo\'n epizoötie ziet men weinig
sectie-verschijnselen ; bloeduitstortingen in huid, lympheklieren en navelzakje
zijn dan vaak de eenige. Daardoor wordt de ziekte, zelfs door dierenartsen, wel
eens over het hoofd gezien. Later wordt het verloop minder acuut ; longontsteking
treedt dan méér op den voorgrond, en, als typisch symptoom, vaak hevige Con-
junctivitis. Bij de chronischen vorm is den neiging tot verspreiding geringer ; door
slechte verpleging, transport e. d. kan uit de chronische- weer de meer acute vorm
ontstaan met de daaraan verbonden grooter neiging tot algemeene verspreiding.
Overigens lijkt de chron. vorm veel op stal- of verplegings-ziekten.

De chron. vorm van pest kan ook volwassen varkens aantasten, het meest echter
jonge dieren tot een zekere leeftijdsgrens. Zéér jonge biggen kunnen een aangeboren
immuniteit mee ter wereld brengen. (Bij groote sterfte onder zéér jonge biggen
was als regel door overenten géén pest te constateeren). De zgn. „slijters" behoeven,
naar de ervaring van W., niet altijd smetstofdragers te zijn ; secundaire bacterirn
kunnen ook de oorzaak zijn van het achterblijven in groei. Zekerheidshalve late

men deze slijters en hoestende biggen afmaken. Volgens de nieuwste onderzoekingen
wordt het virus reeds 24 uur na de infectie, met faeces en urine uitgescheiden,
terwijl pas 4 tot 6 dagen later koorts optreedt. Zelfs bij tijdige aangifte moet de
veterinaire politie er dus op rekenen, dat reeds gedurende die 4 of 6 dagen ver-
spreiding kan zijn geschied. Om tijdige aangifte te bevorderen wenscht Wiemann
de bestrijding zóó in te richten, dat de eigenaar door tijdige aangifte eerder voor-
deel dan schade zal hebben. Dit ware door gepaste schadevergoeding of een soort
premiestelsel, naast enting op Staatskosten, te bereiken. Daarnaast paedagogische
maatregelen door gratis brochures e. d. In besmette streken wil W. ook keuring
van huisslachtingen, en verplichte aangifte, ook door den vleeschkeurings-ambte-
naar, van alle verdachte gevallen. W. ziet in het vervoer van vleesch, afkomstig
van pestvarkens, een zeer groot gevaar. (Niet lang geleden is dan ook de Vleescli-
keuringswet in Duitschland t. d. o. gewijzigd). Pekelen van zulk vleesch wil W.
zelfs niet toelaten ; alleen steriliseeren ; zulke varkens moeten daarom niet anders
dan op abattoirs worden geslacht. Wiemann wijst op pest door voeren van Ame-
rikaansch-spek-afval ontstaan. Ten slotte schrijft W. over de maatregelen, welke
volgens de Duitsehe „Veewet" behooren te worden genomen. Bij acute pest af-
sluiting van de boerderijen en verbod van vleeschvervoer ; schadeloosstelling bij
vleeschvernietiging of steriliseeren acht hij daarbij zeer wenschelijk.

Volgens Minist. Voorschrift van 29 Apr. 1929 is dan het toezicht op den varkens-
handel geregeld, waarbij het merken van handelsvarkens kan worden gelast, opdat
ev. besmette stallen zullen zijn terug te vinden, en tevens de desinfectie van vee-
ladingen, hokken, veewagens enz.

Schrijver komt tot de eind-conclusie, dat i. z. varkenspest het laatste woord
nog lang niet is gesproken. Ons\'ontbreekt nog een heldere voorstelling van hetgeen
tot pest gerekend moet worden, hoe de overgang van acute- in chron. pest en deze
laatste met nieuwe erupties in verband staat, hoe men doelmatig desinfecteert,
en vanwaar desniettemin nieuwe infecties ontstaan. Vooral ontbreekt een bruik-
bare methode voor laboratorium-diagnose. Hij beveelt daarom verdere studie
hiervan ten zeerste aan. (Een aanbeveling, welke cók voor Nederland m.i. ten
deze méér dan noodig is. Ref.) Mogendorfi-,

Eigenaardige cystomen bij het varken. (R O. Alvarez ; Revista de Hygiene v
Sanidad Pecuarias, 1930).

In het verloop van een maand werd bij twee gecastreerde zeugen na het slach-
ten een tumor in de buikholte gevonden, nabij de castratie-wond. Bij beide had
de tumor de grootte van een appel ; gewicht 500 gram; bij doorsnijding vond men
vele holten gevuld met een visceus, citroengeel geleiachtig vocht. De cellen van
de wanden en van de strengen in de holten waren groot, cubisch, met onduidelijke
contouren, vaccuolen in het citoplasma een met ronde sterk gegranuleerde kernen.
Schrijver meende eenige overeenkomst te zien met cellen die het corpus luteum
vormen. Men zou kunnen denken aan resten van het germinatief-epithelium (Mül-
lersche en Wolffsche gangen) echter zou het ook mogelijk zijn dat bij een onvolledige
castratie deelen van het ovarium zijn achtergebleven, die ontvankelijk waren voor
een pathologiesen groei. Beide zienswijzen bevredigen den schrijver echter niet
geheel. d. P.

Tot 1924 waren in de Vereenigde Staten slechts 50 gevallen waargenomen en
beschouwde men de ziekte als een curiositeit. In de laatste 5 jaar zijn er meer
dan 1000 gevallen bij gekomen en ook in andere landen is de ziekte ontdekt.
In 1926 toonden Erancis en Moore aan dat de Ohara\'s disease in Japan identiek
is met tularaemie. In Engeland kregen drie laboratoriumwerkers de ziekte. In
Rusland zijn in 1928 meer dan 1000 gevallen waargenomen ; in Noorwegen in

den laatsten tijd 3 gevallen ; in Rusland was de besmetting hoofdzakelijk afkom-
stig van waterratten, in Noorwegen van hazen.

Poeschel (Zeitschr. f. Kin. Med., ref. Boom, N. T. v. G., 1930, II, No. 41,
blz. 5063) deed de vroegere proeven van Seidelin na, (waarbij reeds gebleken
was, dat bij de helft der onderzochte 011de mensen de afscheiding van zoutzuur
en pepsine opgeheven of verminderd is). Poeschel onderzocht 30 personen
tussen 50 en 90 jaar en kon de bevinding van Seidelin bevestigen.

Ruim de helft had anaciditeit; een tiende had subaciditeit; een kwart had
normale zuurwaarden en een tiende had te hooge aciditeit. Bij het ouder worden
nemen in het algemeen de gevallen van anaciditeit toe. Aan de anaciditeit moet men
dus voor de diagnose maagkanker bij oude mensen niet te veel beteekenis hechten.

Schad (Miinch. med. Woch , ref. Smit in N. T. v. G., 1930, II, No. 41, blz. 5072)
zag dat bij een epidemie de incubatie langer was bij personen die besmet waren
door vanilleijs, dus door bacteriën die bevroren waren geweest.

Bij dierproeven stierven minder dieren als de bacteriën tevoren bevroren waren.

Volgens Hilgermann (Miinch. med. Woch., ref. Smit in N. T. v. G., 1930, II,
No. 37, blz. 4559) berust de chemo-therapie bij infectieziekten op een parasitotrope
werking van het middel en komt er een actieve immuniseering tot stand. Door
de scheikundige stof moeten de ziekteverwekkers in kleinen getale gedood worden,
hun toxines vrij komen en hierdoor de cellen geprikkeld worden tot vorming van
specifieke antistoffen.

Men moet van het scheikundige middel niet de „dosis sterilisans maxima" be-
palen, maar de „dosis destruens minima". Verder moet het middel worden toege-
diend in een oplossing met de optimale waterstoiionen-concentratie, welke voor
elke stol\' moet worden gezocht. Hilgermann paste deze beginselen toe bij pneu-
mococcen-infectie. Gal (die in vitro pneumococcen oplost zonder de toxines te
beschadigen) werd in minimale verdunning met optimale waterstof ionen-concen-
tratie, ingespoten bij muizen die kunstmatig met pneumococcen waren besmet. Hij
kon zoo de dieren van een anders cloodelijke infectie redden. Later gebruikte
hij het meer constante taurocholzure natron. Om te verhinderen dat de water-
stofionen-concentratie in het organisme zich wijzigde, werd het middel in een
bepaald serum opgelost. Hij kreeg toen goede uitkomsten bij pneumococcen-
infecties van den mens.

Dr. de Vries, mondarts, schrijft hierover in het Ned. Tijdschr. v. Geneesk.
(1930, II, No. 31, blz. 3863) en zegt in zijn samenvatting : Algemeen wordt aange-
nomen dat het carieuse proces begint met een onder invloed van zuren tot stand
komende ontkalking van de tandweefsels. Verschillende bacteriën, in de mond-
holte voorkomende, zijn in staat zuren te vormen en worden daarom als verwekkers
van de ziekte beschreven. Systematies onderzoek van de verschillende lagen van
het carieuse tandweefsel heeft geleerd dat in de diepere lagen nagenoeg uitsluitend
streptococcen en acidophicle bacteriën (in hoofdzaak bac. necrodentalis Goadby)
aanwezig zijn. Daar deze tot de zuurvormers behooren worden zij door vele onder-
zoekers als de verwekkers der caries beschouwd.

Uit schrijvers onderzoekingen bleek, dat in die diepe lagen slechts betrekkelijk
weinig streptococcen worden aangetroffen (en sporadies haemolytiese strept.)
en niet altijd, en dan nog in gering aantal, bac. necrodentalis of andere acidophiele
bacteriën. Ook houdt de al of niet aanwezigheid van die microben in vele gevallen
geen verband met de cliniese toestand van het gebit. Schrijver is daarom van mee-
ning dat die bacteriën bij het ontstaan van caries geen primaire rol spelen en dat
de aetiologie van die ziekte nog duister is. Vrijburg.

and H. M. Martin, College of agriculture ; University of Nebraska. Agricul-
tural experiment station. Research bulletin 49. Lincoln, Nebraska.

In 1925 werden door het landbouw-proefstation in Nebraska onderzoekingen
gepubliceerd, welke waren ingesteld om na te gaan, waaraan het verhoogde tuber-
culose-cijfer onder de varkens was te wijten. Het bleek, dat 88,5 % van de tuber-
culosegevallen bij varkens door aviaire tubercelbacillen werd veroorzaakt. Niet
alleen mocht hieruit worden afgeleid, dat zoogdieren gevoelig waren voor een in-
fectie met vogel-tubercelbacillen, doch tevens, dat de tuberculose onder het pluim-
vee sterk verspreid was. Dit laatste werd vervolgens aangetoond door Hays, die
bij het tuberculineeren van 40.073 kippen 3760 (9,3 %) positieve reacties waar-
nam.

Op grond van het hooge percentage vogeltuberculose bij varkens, was de moge-
lijkheid niet uitgesloten, dat ook voor het rundvee deze infectiebron bestond,
waarmede eventueel bij de tuberculosebestrijding zou moeten worden rekening
gehouden. Tevens werd de vraag opgeworpen of vogeltuberculose uit een oogpunt
van volksgezondheid van belang was. Door Europeesche schrijvers was de vogel-
bacil reeds meermalen in menschelijke laesies aangetoond.

Om deze redenen werd het onderzoek door het Nebraska landbouw-proefstation
voortgezet. Bij een zeer uitgebreid tuberculeus materiaal, zoowel van dierlijken
als menschelijken herkomst werd het type van den tubercelbacil vastgesteld. Het
differentieeren der verschillende typen geschiedde met behulp van het proefdier-
experiment. Als regel werden met het, te onderzoeken, materiaal 2 cavia\'s, 2 konijnen
en 2 kippen geïnfecteerd. De infectie bij de cavia\'s geschiedde subcutaan. bij de
andere dieren intraveneus. De gevoeligheid der gebezigde proefdieren voor de
verschillende tubercelbacillen-stammen wordt door het volgende schema weer-
gegeven.

De proefkippen werden voor het begin der proeven getuberculineerd, terwijl
alle dieren, indien voor dien tijd de dood niet was ingetreden, na 90 dagen werden
gedood.

Het cultureele onderzoek werd achterwege gelaten, aangezien het met de beschik-
bare middelen anders niet mogelijk was geweest, een zoo uitgebreid materiaal
te onderzoeken. (Dit is wel jammer, aangezien de vogelbacillen in hun groeisnelheid
en groeiwijze belangrijke verschillen met de beide overige typen vertoonen. Ref).

In het geheel werden 110 gevallen van vogeltuberculose onderzocht, in 5 waarvan
geen levende tubercelbacillen konden worden aangetoond. Van de overige 105,
waren 2 afkomstig van kalkoenen, 1 van een duif en 102 van kippen. In 104 ge-
vallen werden uitsluitend aviaire bacillen gevonden, terwijl in één geval, waarbij
het materiaal afkomstig was van 2 kuikens, een gemengde infectie van aviaire met

bovine tubercelbacillen werd vastgesteld. Deze gemengde infectie wordt gegrond
op een gevoeligheid voor alle gebruikte proefdieren. (M i. is hier veeleer te dénken
aan een intermediair type, te meer, daar bij geen der vorige hoenders bovine tuber-
celbacillen werden gevonden. Ref.)

2. Het vaststellen van het type der bacillen-stammen, in gevallen van gegeneraliseerde
tuberculose bij runderen.

In 58 gevallen van gegeneraliseerde tuberculose bij runderen, die deswege waren
geslacht, kon steeds het bovine type worden vastgesteld.

3. Het vaststellen van hel type der tubercelbacillen in liaemorrhagische lymphklieren
van reageerende runderen, waarbij na slachting geen tuberculeuze veranderingen werden
gevonden.

39 liaemorrhagische lymphklieren van z.g. ,,no lesion" reactors werden onder-
zocht. In uitstrijkpraeparaten van 2 dezer lymphklieren konden zuurvaste staafjes
worden aangetoond. Het proefdier-experiment verliep in alle gevallen negatief.
De bacillen in de 2 genoemde lymphklieren waren derhalve zeer waarschijnlijk in
het lichaam gedood.

4. Het vaststellen van het type der bacillen, welke mogelijkerwijs voorkwamen in den
drachtigen uterus van reageerende dieren, zonder duidelijke tuberculeuze veranderingen.

Het onderzoek van 5 drachtige uteri, afkomstig van dergelijke runderen verliep
geheel negatief.

5. Het vaststellen van het type der bacillen in gevallen van tuberculose van huid en
subcutis bij runderen.

40 gevallen werden hiervan onderzocht, het meerendeel afkomstig van rea-
geerende dieren. Het gelukte in geen enkel geval, door middel van entingen bij
cavia\'s en kippen, patliogene tubercelbacillen aan te toonen; wel werden bij mi-
croscopisch onderzoek in 36 gevallen zuurvaste bacillen aangetroffen. it maal werd
een kweekproef ingesteld, echter steeds met negatief resultaat.

Bij 4 varkens, die met dit materiaal werden gevoederd, konden geen tuberculeuze
veranderingen worden opgewekt

6. Het vaststellen van het bacillen-type in locale tuberculeuze veranderingen bij
runderen.

Dit materiaal was afkomstig van reageerende dieren, waarbij slechts een kleine
laesie was gevonden, en bestond grootendcels uit tuberculeuze lymphklieren

In het geheel werd materiaal van 164 dieren onderzocht, waarbij 40 x een
negatiefresultaat werd verkregen. Bijdeoverige 115, werd 100 x het zoogdiertype,
11 x het vogeltype en 4 x een gemengde infectie vastgesteld fn de gevallen, waarbii
aviaire tubercelbacillen werden gevonden, bestond het materiaal meerendeels uit
mesenteriale lymphklieren. (De diagnose „gemengde infectie" in 4 gevallen is niet
op overtuigende wijze gesteld, zoodat het voorkomen van een intermediair type
hierbij niet kan worden ontkend. Ref.)

7. Het vaststellen van het type der tubercelbacillen in gevallen van tuberculose bij
verschillende diersoorten.

6 apen resultaat 2 negatief, 3 bovine tubercelbacillen, 1 humane tubercel-
bacillen.

8. Het vaststellen van het type der tubercelbacillen. aanwezig in tuberculeuze laesies
van den mensch.

Voor het grootste gedeelte was dit materiaal afkomstig van patiënten met extra-
pulmonaire tuberculose. In het geheel werden 393 gevallen onderzocht, waarvan
166 een negatief resultaat opleverden. Van de overige 227 gevallen, waarbij het
gelukte het type der aanwezige tubercelbacillen vast te stellen, waren 44 afkomstig
van been- en gewrichtstuberculose, 99 van niertuberculose, 25 van lymphklier-
tuberculose, 13 van spinaal vloeistoffen, 11 van abscessen en 13 van gemengde

tuberculeuze veranderingen. Het volgende resultaat werd verkregen : 9 x werd
het bovine type vastgesteld, 217 x het humane type, 1 x het zoogdiertype. (Dit
laatste geval betrof een urine-sediment. Beide cavia\'s kregen na enting gegenerali-
seerde tuberculose; de konijnen stierven ontijdig, terwijl beide kippen gezond bleven).
Bovine tubercelbacillen werden 4 x aangetoond in urine, 2 x in tuberculeus
nierweefsel, 1 x in been, 1 x in pus en 1 x in pleuritis-vloeistof.

9. Het vaststellen van het type der tubercelbacillen, mogelijkerwijs aanwezig in ge-
vallen van Hodgkin\'sehe ziekte.

De tubercelbacil is niet de eenige der obligate parasieten, die in staat is varië-
teiten te vormen met een grootere of kleinere selectieve affiniteit of pathogeniteit
voor een bepaalde diersoort. Dit verschijnsel moet worden beschouwd als een be-
wijs van de variabiliteit (eigen aan alle biologische vormen) en is slechts een middel
om het bestaan meer zeker te stellen.

Gevoeligheid voor de heterologe stammen van den tubercelbacil is bij de ver-
schillende diersoorten nooit geheel afwezig. Het mag bijna nihil zijn, er zijn echter
steeds enkele individuen, waarbij zich progressieve en uitgebreide processen ont-
wikkelen.

Evenals bij het varken zijn de tuberculeuze veranderingen bij het rund, veroorzaakt
door aviaire tubercelbacillen, goedaardig en niet progressief.

Het is echter de vraag of bij betere aanpassing aan het runderlichaam de vogel-
bacillen niet meer ma\'igne kunnen worden.

Bij de tuberculose-bestrijding onder het rundvee dient met de vogeltuberculose rekening
te worden gehouden.

Het belang van de vogeltuberculose uit een oogpunt van volksgezondheid is zeer twijfel-
achtig.

Het gelukte bij het onderzoek van mensclielijk materiaal geen enkele maal avi-
aire tuberceibaci len te vinden. In de Vereenigde-Staten is nog geen geval van vogel-
tuberculose bij den mensch met zekerheid aangetoond.

Het weinig frequent voorkomen van bovine tuberculose bij den mensch (4 %
der onderzochte gevallen) moet waarschijnlijk worden verklaard door gunstige
hygiënische omstandigheden en sanitair toezicht bij de melkvoorziening. Rekening
moet echter worden gehouden met het feit, dat het grootste gedeelte van het ma-
teriaal van volwassen menschen afkomstig was, waarbij de bovine tuberculose
minder vaak voorkomt. Clarenburg.

Einführung der Aseptik in die Veterinär-Chirurgie, Dr. Jordanofi\', mit 102 Ab-
bildungen, Gerold Verlag PÖSSNECK. Preis M. 9.50.

,,Die Aufgabe dieses Buches ist, die Asepsis zum Allgemeingut des chirurgisch
tätigen Tierarztes zu machen". Aldus vindt men in het voorbericht de bedoeling
van de uitgave van dit boek weergegeven. De inhoud wordt gevormd door een
bespreking van de asepsis en de aseptische maatregelen in den ruimsten zin en in
verband daarmede wordt ook de narcose en de plaatselijke gevoelloosheid be-
handeld. Vandaar, dat de omvang van het boekwerk (169 bladzijden en 102 af-
beeldingen) betrekkelijk groot is.

Betreffende de asepsis worden, na een voorafgaand historisch overzicht daarom-
trent, besprekingen gewijd aan de eischen van de operatie-locaüteit en de uit-
rusting van den operateur en diens helpers ; voorts aan de sterilisatie van instru-
menten, Verbandstoffen, hcclitmateriaal enz. In dit verband siert een groot aantal
afbeeldingen den tekst, zooals die van instrumentenkasten en tafels, van steri-
lisatoren en vooral van operatietafels voor kleine dieren. Van deze laatsten wordt
bijzonder de aandacht gevestigd op de door Hauptxer vervaardigde onder-
zoekings- en operatietafel de z.g. ,.Fixator" Overigens ziin tal van algemeene in-
strumenten zooals arterietangen, hechtnaalden, agrafes, naaldvoerders, doekklem-
men, tampontangen en verschillende instrumenten voor kunstbewerkingen aan

beenweefsel, als in een catalogus, afgebeeld. De voorbereidingen van den patiënt
alsmede die van den operateur worden uitvoerig behandeld.

Het boek besluit met een hoofdstuk over narcose en anaesthesie. Naast de be-
spreking van de gewone klassieke middelen, zooals chloroform, aether, chloral-
hydraat en morphine en de combinaties daarvan, wat betreft hun gebruik bij de
verschillende diersoorten en de techniek der toepassing, is ook aan die der nieuwere
narcotica, zooals avertin en pernocton een plaats ingeruimd. In het bijzonder
wordt de pernocton-slaap uitvoerig behandeld, hetgeen verband houdt met het
feit, dat de schrijver met dit middel bij honden, katten en apen zeer gunstige
resultaten heeft verkregen.

Betreffende de locale anaesthesie wordt slechts een beknopt overzicht gegeven
van de verschillende vormen daarvan (oppervlakte-, infiltratie-, geleidings- en
ruggemergsanaesthesie). Met betrekking tot de anaestheseerende midde\'en worden
tal van stoffen met hun voor- en nadeelen besproken ; zeer speciaal wordt het
nieuwere middel percain behandeld, waaromtrent de schrijver niet aarzelt
om dit als het beste voor de locale anaesthesie te beschouwen.

Een uitvoerige literatuur-opgave is aan het boek toegevoegd. Blijkens
verschillende afbeeldingen in het boek schijnt de schrijver (hij is specialist voor
chirurgie en hondenziekten en leider van een dierkliniek in Erfurt) zich in
het bezit van een goed toegeruste kliniek te mogen verheugen en het behoeft
daarom ook niet te verwonderen, dat van deze zijde de opwekking tot het be-
trachten der aseptiek aan de collega\'s uitgaat. Gelukkig is de schrijver wel over-
tuigd van de groote moeilijkheden, welke zich te dezen opzichte voor den gewonen
practiseerenden dierenarts voordoen en zeker voor hem, die in de praktijk der
groote huisdieren werkzaam is. Zóó bedenkelijk als de schrijver het voorstelt is
het echter niet en zeer aanvechtbaar is dan ook datgene dat ik aantref in het
voorwoord : ,,Hier und da werden in einigen Instituten ,,wissenschaftliche" Opera-
tionen bei Ilunden nach aseptischen Kantelen ausgeführt. Aber das sind bis jetzt
,,nur Versuche geblieben, die iiber die Institute hinaus nicht gekommen sind".

Het boek brengt ons geen nieuws ; iedere dierenarts, althans die der jongere
generatie, is gedurende zijn studietijd in voldoende mate in de aseptiek en in de
methoden van narcose en anaesthesie ingeleid en zeker heeft hij de groote voor-
deden daarvan leeren waardeeren. Dat de schrijver door deze uitgave zijn er-
varingen met de asepsis in ruimen kring bekend maakt, heeft evenwel zijn be-
teekenis ; de vele lezers, die het boek zal vinden, zullen met de rijke ervaringen
van Jordanoff hun voordeel kunnen doen. Gaarne beveel ik het ook ter kennis-
making aan. De uitvoering van het boek is keurig verzorgd. Hartog.

Tuberculosis in man and lower animals. H. H. Scott.Uitgegeven door de Medical
Research Council; special report series, nr. 149, 2 Dec. 1930. Published by His
Majesty\'s Stationery Office, London. Prijs 4 Sh.

Deze uitvoerige verhandeling behelst een vergelijkende studie van de tuber-
culose bij menschen en dieren, waarbij bijzondere aandacht wordt besteed aan de
wijze van infectie en de verspreiding der tuberculeuze veranderingen. Scoti ver-
richtte secties op 300 Chineesche arbe\'ders in Hong-Kong, die aan tuberculose waren
gestorven, benevens op een groot aantal wilde dieren, die in den dierentuin te
Londen aan deze ziekte waren ten offer gevallen. Bovendien wordt de belang-
rijkste literatuur in verband met deze studie besproken.

fn de algemeene beschouwingen merkt schr. op, dat bij de onbeschaafde volken
en de in het wild levende dieren tuberculose niet of zoo goed als niet voorkomt.
Dit berust niet op een ongevoeligheid of immuniteit, doch op de geïsoleerde leef-
wijze en de geringe blootstelling aan besmetting. Indien deze volken met de be-
schaafde wereld in aanraking komen en hierdoor tevens aan tuberculeuze infecties
worden blootgesteld, bieden zij, evenals de wilde dieren, die in gevangenschap
worden gehouden, zeer geringen weerstand. De tuberculose verspreidt zich dan
zeer gemakkelijk en neemt onder gunstige omstandigheden een epidemischen

vorm aan. Bij de afzonderlijke individuen heeft de ziekte de neiging snel letaal
te verloopen.

De tuberculeuze veranderingen bij de wilde dieren in gevangenschap (ungulaten,
carnivoren, apen) hebben groote gelijkenis met de overeenkomende orden der
huisdieren. Er zijn enkele belangrijke graadverschillen : bij de wilde dieren ver-
loopt, in verband met het geringe weerstandsvermogen, de ziekte sneller. In verband
hiermede treedt, in weerwil van sterk verspreide en ernstige laesies, weinig of geen
vermagering op.

Na een bespreking van de tuberculose bij de huisdieren (runderen, honden en
katten) en bij de vogels (hoenders, papegaaien en kanaries) wordt een overzicht
gegeven van deze aandoening bij ungulaten, carnivoren en apen in gevangenschap
Zeer waarschijnlijk komt onder de vrij levende wilde dieren geen tuberculose voor.

Een interessant hoofdstuk is gewijd aan de verspreiding der tuberculeuze ver-
anderingen bij menschen en andere primaten en aan de lymphklieren en lymphbanen
van thorax en abdomen, met uitzondering van lumbaal- en bekkengedeelte. In
tegenstelling met de overige primaten bezitten de apen van de Nieuwe Wereld
geen ductus thoracicus. In overeenstemming met het lymphe-apparaat bestaat
er een treffende overeenkomst tusschen de verspreiding der tuberculeuze ver-
anderingen bij apen en menschen. Als bijzonderheid wordt vermeld, dat apen het
sputum nooit expectoreeren doch steeds inslikken.

Uitvoerig worden de sectiebevindingen bij den mensch behandeld. In 32 van
de 300 gevallen (10,66%) was een alimentaire infectie aanwezig, terwijl in 209
gevallen (69,66%) de primaire infectie langs respiratoiren weg was tot stand
gekomen.

Bij de wilde vogels in gevangenschap is, evenals bij de tamme vogels, het diges-
tieapparaat de voornaamste porte d\'entrée der tubercelbacillen. In 26 van de 41
gevallen wezen de sectiebevindingen met zekerheid op een alimentaire infectie,
terwijl slechts in 7 gevallen een respiratoire infectie kon worden aangetoond.
Struisvogels, zeemeeuwen, gieren en arenden kunnen door de tuberculose worden
aangetast

Bij de reptielen werd slechts zelden tuberculose vastgesteld, alhoewel gewoonlijk
meer dan 1000 exemplaren in de Londensche dierentuinen aanwezig zijn. Tusschen
December 1924 en September 1927 kwamen slechts 9 gevallen voor (5 slangen,
2 kaaimannen, 1 hagedis en 1 schildpad). Driemaal werd een cutane infectie vast-
gesteld en in een even groot aantal een voedingsinfectie.

Het is geen zeldzaamheid, dat bij vogels mycosis naast tuberculose voorkomt.
De veranderingen, welke door de schimmels en de tubercelbacillen worden ver-
oorzaakt, hebben groote overeenkomst zoowel in vorm als in verspreiding, zoodat
voor de differentiaal-diagnose een microscopisch of cultureel onderzoek gewenscht
is. Beide infecties hebben hun eigen pathogene beteekenis. Bij pinguins werd geen
enkele maal tuberculose gevonden, terwijl een betrekkelijk groot aantal aan schim-
melinfectie te gronde ging. Van 127 onderzochte papegaaien bleken 2 aan tuber-
culose te lijden, 1 aan een gemengde infectie en 2 aan mycosis alleen.

In het laatste hoofdstuk wordt de gemengde infectie (tuberculosis en mycosis)
bij de zoogdieren besproken. Bij menschen en waarschijnlijk ook bij de huisdieren
is de schimmelinfectie te beschouwen als een latere implantatie op de tubercu-
leuze infectie, terwijl bij de wilde dieren het omgekeerde het geval is. Bij de helft
der apen met een mycotische infectie werden tevens tubercelbacillen gevonden

Deze monographie, welke 270 bladzijden druks beslaat, moet als een belangrijke
bijdrage tot de kennis van de pathologie der tuberculose worden beschouwd en
zij aan ieder belangstellende in deze ziekte ter aandachtige bestudeering aanbevolen.

Collega Kerstens maakt er mij, volkomen juist, op attent, dat ik in mijn
artikeltje over „Histologisch Worstonderzoek" op blz. 239 omtrent het door hem
genoemde K.B. van 6 Juni 1922 S. 394 ten onrechte schrijf, dat dit K.B. betreft
de ingevoerde buitenlandsche vleeschwaren.

Dit K.B. betrof (want het is vervallen na het in werking treden van het K.B.
van 20 Juni 1924 S. 315 en vervangen door het K.B. van 15 September 1924
S. 448) het vervaardigen van vleeschwaren hier te lande.

Met belangstell\'ng las ik in aflevering 4 van ons Tijdschrift het auto-referaat van
het proefschrift van collega Fooy over bovengenoemd onderwerp.

De doelstelling nu van die dissertatie geeft mij aanleiding tot de volgende op-
merkingen :

Wat bedoelt de schrijver met „vleesch, waaraan men organoleptiscli niets kan
waarnemen" ?

De aanleiding tot het bepalen van den zuurgraad van vleesch kan zijn : een abnor-
male toestand bij het slachtdier vóór of na de slachting of organoleptisch waar-
neembare afwijkingen aan het vleesch; evenals een bepaalde ziekte-toestand bij
het dier aanleiding kan geven tot een bacteriologisch vleesch-onderzoek.

Het heeft toch geen zin goedgekeurd vleesch, en daar gaat \'t hier om meen ik,
al is dat eenigen tijd oud, waaraan door de zintuigen«ie<s is waar te nemen nog eens
aan een onderzoek te onderwerpen, afgezien nog van de consequenties, die daaraan
voor een keuringsdienst zouden vastzitten.

Dat onderzoek zou wel noodig kunnen zijn voor vleesch, waaraan heel weinig valt
te bespeuren.

Aangenaam zou het mij daarom zijn van den schrijver een antwoord te mogen
vernemen op bovengestelde vraag.

Nu in het Tijdschrift van 15 Febr. een voor- en een tegenstander hun meening heb-
ben kenbaar gemaakt ten opzichte van het toekomstplan van Prof. van Oijen,
wil ik niet achter blijven met te zeggen hoe ik over deze zaak denk. Welnu, ik ben
er sterk voor.

Uit den aard der zaak gaan mijne gedachten naar een sectie voor vleeschkeuring
enz. Ik heb het altijd als een gemis gevoeld, dat er geen algemeene vereeniging be-
stond van keuringsveeartsen.

Ik zeg hier expres „algemeene" vereeniging, omdat er al genoeg bijzondere ver-
eenigingen op dit gebied bestaan.

Wij zien hier de vereeniging van slachthuisdirecteuren, de vereeniging van rijks-
keurmeesters en de vereeniging van hoofden van keuringsdiensten. Dan mochten
wij ook nog wel een vereeniging van keuringsveeartsen aan slachthuizen hebben 1

Ik kan mij voorstellen, dat de slachthuisdirecteuren behoefte gevoelen om zich
met elkaar te vereenigen ter bespreking van vraagstukken op het gebied van
slachthuiswezen en koeltechniek. Maar zoodra in die vereeniging (en in de
beide andere vereenigingen) vraagstukken betreffende de vleeschkeuring worden
besproken, dan is het toch eigenliik jammer, dat een ieder, die direct met de
vleeschkeuring te maken heeft, bii die bespreking niet tegenwoordig kan zijn.

Wat vleeschkeuringsaangelegenheden betreft, behooren alle keuringsveeartsen
in één voreeniging thuis en zulk een vereeniging zou heel geschikt kunnen zijn een
sectie, zooals Prof. van Oijen heeft aangegeven. Er heeft dan geen afscheiding
plaats van de Maatschappij en het doel: onderlinge bespreking van vleeschkeurings-
aangelegenheden, is bereikt, terwijl het contact en de uitwisseling van gedachten
tusschen de verschillende keuringsveeartsen wordt bevorderd.

Het Hoofdbestuur heeft zich uitgesproken ten gunste van de vorming van der-
gelijke groepscommissies, stelt deze echter gelijk met de commissies, waarvan
sprake i« in art. 2 concept H.R. Dat acht ik niet juist. De laatsten dragen immers
een tijdelijk karakter, terwijl de eersten wel degelijk ,.permanent" genoemd mogen
worden en daarbij, in tegenstelling met de commissies, bedoeld in art. 2, een deel der
leden van de Maatschappij (zij, die zich daarvoor aanmelden) achter zich hebben.
Daarom lijkt het mij juister niet te spreken van „groepscommissies" maar van
„secties" of van „afdeelingen".

Hoe de zaak ook reglementair geregeld wordt, doet niet zooveel ter zake, het feit,
dat er een groep wordt gevormd, waarbij alle keuringsveeartsen zich kunnen aan-
s\'ui ten, juich ik ten zeerste toe.

Evenals in de voorgaande jaren liet ook in 1930 het medeleven der leden in de
lotgevallen der afdeeling nogal te wenschen over ; immers bij een totaal van
90 leden is een opkomst van 15 tot hoogstens 20 leden niet anders dan slecht te
noemen.

Misschien mag men verwachten, dat in de toekomst eenige verbetering zal in-
treden, daar eenige opleving en meer actie is uitgegaan van de 2 laatste vergade-
ringen, waarin de behandeling van het concept H. R. plaats vond. Het is te hopen
dat deze meerdere belangstelling zich ook over 1931 zal voortzetten.

Het aantal leden is van 87 tot 90 toegenomen. Aangenomen als nieuw lid werden
de Heeren J .P. van der Slooten, Dr. H.W. Overbosch, N. C. W. Hesse, Prof.
Dr. Roos, F. H. van Raadshoven en J. Zweers, terwijl bedankten door vertrek
naar elders de Heeren Prof. Dr. 11. Jakob, J. J. Pettinga en S. M. Seyffers.

Te memoreeren vallen allereerst een 2 tal jubilea, n.1. dat van 25 jaar docent van
den lieer Dr H. A. Vermeulen op 1 Febr. 1930 en dat van 50 jaar veearts van
den Heer G. Hoogland op 26 Juni. Op beide jubilea heeft de afdeeling van haar
belangstelling doen blijken.

Verder werden de Heeren Dr. F. C. van der Kaay en Dr. A. Klarenbeek in den
loop van 1930 tot Hoogleeraar aan de Veeartsenijkundige Faculteit benoemd. Daar
beide laatstgenoemde Heeren zeer dikwijls door hun wetenschappelijke voordrach-
ten en demonstraties de aantrekkelijkheid der vergaderingen hebben verhoogd,
willen wij,naast onze gelukwenschen met deze benoemingen, ook de hoop uitspreken
dat de afdeeling in de toekomst nog vele malen van de rijke ervaringen van beide
Heeren profijt zal mogen trekken.

In het bestuur kwam eenige verandering, doordat de Heer M. H. Hoogland
periodiek als ondervoorzitter moest aftreden. Zijn plaats werd ingenomen door
den Heer Dr. G. M. van der Plank. Wegens zijn benoeming tot secretaris der
Mij. moest de Heer ten Thije zijn functie van afdeelingsafgevaardigde in het Hoofd-
bestuur neerleggen: daarvoor werd met algemeene stemmen Prof. Krediet
aangewezen.

Wat de financieele toestand der afdeeling betreft, deze is goed te noemen. Hel
batig saldo is minder dan het saldo van het vorige jaar (/ 38.97 tegen / 97.38 in 1929),
wat vooral zijn oorzaak vindt in meer vergaderingskosten. In tegenstelling met

1929 kwam n.1. de afdeeling 3 maal bijeen, terwijl de commissie ter bestudeering
van het concept H. R. 2 maal vergaderde Viermaal werd van de gastvrijheid van
Prof. Kroon gebruik gemaakt en diens collegezaal als vergaderlokaal gebezigd.
Hiervoor zij /. H. Gel. namens de afdeeling hartelijk dank betuigd. In de overige
gevallen werd in Terminus vergaderd.

a. een schrijven aan het Hoofd Bestuur der Mij. met het verzoek om zoo mogelijk
pogingen in het werk te stellen, waardoor de tot stand koming van de wijzigingen
en aanvul,ingen van de Wet van 8 Juli 1874, Stbl. 9S (Wet op de uitoefening der vee-
artsenijkunst) zou worden bevorderd. Op dit schrijven is geen antwoord ontvangen.

b. een schrijven aan het H. B., waarin werd verzocht, in verband met de vast-
stelling van het nieuwe huishoudelijk reglement, in dat H. R. een bepaling te willen
opnemen, dat elke afdeelingsafgevaardigde ter algemeene vergadering slechts dan
namens zijn afdeeling mag stemmen, als een voorstel in stemming wordt gebracht,
dat op een afdee\'ingsvergadering is behandeld geworden. Komt een geheel nieuw
voorstel in behandeling, dan stemt de afgevaardigde alleen voor zich persoonlijk,
terwijl alle op de algemeene vergadering aanwezige afdeelingsleden dan eveneens
mogen stemmen.

Het H.B. heeft deze kwestie, naar den Heer ttn Thije op een vergadering mede-
deelde, ter sprake gebracht in een Hoofdbestuursvergadering. Men vond echter
dat een dergelijke bepaling de autonomie der afdeeling te veel zou aantasten en
vond het aangewezen, dat deze kwestie door de afdeelingen zelf nader geregeld moet
worden.

c. een schrijven aan het H. B , waarin werd gewezen op een advertentie, voor-
komende in het Tijdschrift voor Diergen. van 1 Mei 1930, in welke advertentie
door B. en W. van Heerlen een oproeping werd gedaan voor de betrekking van
keurmeester ie klas bij het openbaar slachthuis te Heerlen en als aanvulling, er bij
werd vermeld, dat het diploma van veearts vereischt werd. De afdeeling verzocht
het H. B. namens de Mij. voor Diergeneeskunde een schrijven te richten aan I>. en W.
van Heerlen en te wijzen op de onjuiste titulatuur van keurmeester ie klas voor
een keuringsveearts.

d. een schrijven aan het H B., met het verzoek een concept-reglement voor de
afdee.ingen te willen samenstellen of een algemeene leiddraad of eenige beschouwin-
gen te geven, welke bij de samenstelling van het nieuwe afdeelingsregleinent in
acht genomen zouden kunnen worden.

e. en ten slotte een schrijven aan het H.B. om de bijzondere algemeene vergade-
ring van 29 Nov. 1930 eenige maanden uit te stellen of deze vergadering alleen te
besteden aan algemeene beschouwingen over het concept II . R. en in gei n geval
tot definitieve vaststelling daarvan over te gaan.

Het verloop van deze bijzondere algem vergadering mag men als resultaat van
dit schrijven beschouwen.

Op de hieronder genoemde data werden de afdeeüngsvergaderingen gehouden.
Naast vele huishoudelijke zaken werden verschillende voordrachten en mede-
deelingen gedaan.

tl Januari 1930. Jaarverslag, verkiezing ondervoorzitter en afgevaardigde in
het H.B., voordracht van Dr. C. de Graaf over ,,Het paratyphus vraagstuk".

3 Mei 1930. Vertooning van Tutocain- en Hypophysinfilm, door de Nedigepha
te Amsterdam daartoe welwillend afgestaan.

20 Sept. 1930. Deze vergadering werd ter afwisseling, in Terminus gehouden.
De opkomst was echter even gering als anders.

Voordracht van Dr. J. A. Beijers — Differentiaal diagnose van snurkende
koeien enz.

Demonstratie van den Heer J. H. ten Thije van eenige pathologisch-anatomische
praeparaten.

8 Nov. 1930. Behandeling van het concept H R. Deze vergadering had een min
of meer sensationeel verloop. Ofschoon het in de bedoeling gelegen had, het geheele
concept artikelsgewijze te behandelen, kwamen er, staande de vergadering, zulke
ernstige principieele bezwaren tegen dit concept, dat men unaniem besloot in een
schrijven aan het H. B. (en tevens ter kennisgeving aan alle afdeelingen) te ver-
zoeken de buitengewone algemeene vergadering van 29 Nov. uit te stellen of. zoo
dit onmogelijk was, deze slechts te besteden aan algemeene beschouwingen.

Tevens werd aan een commissie, bestaande uit de Heeren Prof. Dr. L. de Blieck,
Dr. S Douma, M. Karsemeijer en Dr. C. de Graaf, opgedragen, het concept
nader in studie te nemen en eventueel wijzigingen daarvan voor te stellen.

22 Nov. 1930. In deze vergadering werd, aan de hand van de opmerkingen der
commissie, het concept H R. artikelsgewijs behandeld.

Met de beste wenschen voor de afdeeling in het komende jaar moge dit verslag
eindigen. De Secretaris

In haar vergadering van 7 Maart j.1. besloot de Afd. Utrecht met algemeene
stemmen de onderstaande wijzigingen in het concept Huishoudelijk Reglement
aan te bevelen.

De wijzigingen door Prof. v. Oijen van art. 2, 3 en 48 van het concept voor-
gesteld, (zie Tijdschrift van 1 Febr.) in het vast te stellen Huishoudelijk
Reglement opnemen.

{Voordeden : a) Er wordt een verbrokkeling van de Mij. in vele kleinere
vereenigingen van dierenartsen voorkomen.

b) Het Hoofdbestuur heeft ten allen tijde de beschikking over
deskundige commissies op het gebied van klinische dierge-
neeskunde, kennis der menschelijke voedingsmiddelen van
dierlijken oorsprong en zootechniek, zoodat belangrijke
zaken spoedig kunnen worden afgehandeld.

c) De permanente commissies kan men beschouwen als per-
manente deelen van het H. B. De zeer willekeurige samen-
stelling van het H. B. (vele groepen van dierenartsen hebben
geen vertegenwoordiger in het H. B.) wordt daardoor ge-
deeltelijk opgeheven.

d) In de sectievergaderingen zal meer gelegenheid tot gedachten-
wisseling zijn voor de verschillende specialisten als nu op de
algemeene vergaderingen het geval is.

e) Men heeft een vertrouwenslichaam, waaraan in voorkomende
gevallen steeds inlichtingen gevraagd kunnen worden.

/) De kosten zullen zeer miniem zijn. Vele zaken kunnen schrif-
telijk worden afgedaan, terwijl per commissie de onkosten
naar schatting van Prof. v. Oijen, hoogstens f 100— tot
ƒ 150.— per jaar zullen bedragen).

,,Geschillen in ambtelijke aangelegenheden worden door den Centralen Raad niet
behandeld".

(In de toelichting, door het H. B. bij het concept gevoegd, wordt medege-
deeld dat het instituut van den Centr. Raad niet wordt ingesteld voor de be-
handeling van geschillen in ambtelijke aangelegenheden. In het voorgestelde
concept is dit niet voldoende duidelijk opgenomen.

Art. 40 voert zelfs een beperking van het beginsel in, daar alleen worden
uitgesloten geschillen tusschen leden, die tot hetzelfde publiekrechtelijke lichaam
in ambtelijke dienstbetrekking staan.

Deze schijnbaar eenvoudige vraag is minder gemakkelijk te beantwoorden, zegt
het Twentsche blad ..Tubantia", dan men wellicht denkt, hetgeen uit het volgende
blijkt.

Een poelier te Enschede kreeg een wild zwijn aangevoerd, dat was geschoten
tijdens een jachtpartij op de Veluwe. Hij legde het beestje in zijn étalage, waar
het begrijpelijkerwijze veel belangstelling trok. De directeur van het abattoir, die
van het wilde zwijn hoorde, was van meening, dat dit naar het slachthuis moest
worden gebracht om daar gekeurd te worden, aangezien de vleeschkeuringswet
voorschrijft, dat een varken aan keuring is onderworpen, alvorens het vleesch in
consumptie mag worden gebracht De poelier deelde echter deze meening niet ;
hij betoogde, dat een wild zwijn onder wild moet worden gerangschikt. Daar wild
niet behoeft te worden gekeurd, meende hij daarvan te zijn vrijgesteld. De directeur
van het abattoir bleef echter bij zijn meening : een wild zwijn is een varken en
deze diersoort moet worden gekeurd. In beslagneming van het wilde zwijn volgde ;
eenige dagen later werd het echter aan den poelier teruggegeven.

Zeer waarschijnlijk zal deze kwestie aan het oordeel van den rechter worden
onderworpen, daar proces-verbaal is opgemaakt.

Hebben wij eenigen tijd geleden kunnen lezen, datmen door het inspuiten vaneen
pekeloplossing in de bloedvaten, het pekelingsproces kan bespoedigen, uit Mün-
chen komt thans het bericht van weer een andere pekelmethode.

Het nadeel van de tot dusver gebruikelijke methode is, dat het vleesch zeer
langen tijd, n.1. 3—6 weken, in de pekeloplossing moet blijven, wat vooral voor
kleine bedrijven zeer onoeconomisch is. Verder krijgt men bij de oude methode
een belangrijk gewichtsverlies, door extractie van voedingsstoffen en water. Deze
nadeelen zou men niet hebben bij de nieuwe methode, de z.g. „Pökelomethode".
Deze methode berust hierop, dat het te zouten vleesch in een vacuumketel wordt ge-
daan, waarna zooveel mogelijk alle lucht uit dezen ketel wordt weggezogen. De in
het vleesch aanwezige lucht wordt dus ook weggezogen. Daarop laat men, onder
vacuum, de pekel op het vleesch inwerken, terwijl het daarna nog in een pekelbak
wordt gelegd. Het geheele pekelproces loopt aldus in 3- 10 dagen af. Doordat bij
het luchtledig maken van den ketel het vleesch a.h.w. poreus wordt door de uit-
tredende lucht, dringt de pekel veel spoediger tot in het binnenste van het vleesch
door.

Het 2de voordeel is het veel geringere gewichtsverlies. Na het rooken bedraagt
dit ongeveer 3 %, terwijl het bij de oude methode wel 25 % bedraagt.

Vermeld wordt, dat deze nieuwe methode, waarop patent is genomen, door de
„Pökelomaatschappij" sinds Mei 1930 op het slachthuis te München wordt toege-
past. Tegen een behoorlijke vergoeding pekelt en rookt deze Mij. alle vleeschwaren
voor de slagers, waardoor zij een tijdroovenden arbeid uit de handen van de slagers
neemt.

Evenals in ons land ageeren de slagers in Duitschland ook al geruimen tijd tegen
de winsten, door de slachthuisbedrijven in verschillende steden gemaakt en trachten
zij een verlaging der tarieven te verkrijgen. Aangezien niet altijd hun pogingen
succes hebben, hebben zij hun toevlucht genomen tot een zeer drastischen maat-

regel. In de rubriek „Van over de grenzen" in de Vee- en Vleeschhandel las ik
n.1. dat de grossiersvereeniging te Frankfort aan de Oder, in samenwerking met de
slagersvereeniging aldaar, besloten heeft met ingang van half Februari tot een
algemeen boycotten van het abattoir te zullen overgaan, als het gemeentebestuur
op dien datum nog niet toegezegd zal hebben om aan hun eisch, het slachtrecht
met ingang van i Maart 1931 inet 1 Pfennig per K.G. te verlagen, te zullen voldoen.
Deze eisch kan volgens de grossiers en slagers gemakkelijk ingewilligd worden,
daar de in 1929 ingevoerde verhooging der slachtrechten slechts van tijdelijken
aard zou zijn, n.1. tot de verbouwing, die toen aan het abattoir plaats vond, gereed
zou zijn. Dit is reeds lang het geval, maar de verhooging is niet ingetrokken.

Eveneens las ik in de rubriek „Van over de grenzen" hoe op de Hawaï-eilanden
de kikkers als nieuwste soort slachtvee zijn opgetreden. De berichten daarover zijn
zoo zonderling zegt het bericht, dat er geen geloof aan gehecht zou kunnen worden,
als niet de gegevens daarover afkomstig waren van het Federale Ministerie van
Landbouw te Washington.

Enkele jaren geleden stuurde dit Ministerie een partij kikkers naar de Hawaï-
eilanden om daar zekere soorten insecten te verdelgen. Het landbouwproefstation
aldaar bevond, dat zij hun taak goed verrichtten en tevens als delicatesse zeer in
den smaak vielen. Dat de inboorlingen even zedig als geestig moeten zijn, schijnt
men, wat het eerste betreft, te mogen aannemen uit den naam, dien zij aan het
product gaven, n.1. kikker „pootjes"; en wat het laatste aangaat, uit dien, welken
zij het levende „vee" toebedeelden, te weten „bergkippen". tederen winter heeft
op het eiland Kauwaï, waar ook de nieuwe slachtvee-industrie bloeit, een groote
pluimveetentoonstelling plaats, waaraan dezen winter ook de „bergkippen" hebben
deelgenomen, wat krachtens hun naam dan ook niet meer dan billijk is. Evenals
in de Vereenigde Staten voor andere diersoorten, werden op dit eiland onder leiding
van het Departement van Landbouw clubs van landbouwerskinderen opgericht,
die wij gemakshalve maar jeugd-kikkerfokvereenigingen zullen noemen. Dat men
hier nog zoo min niet over denken moet, blijkt uit den aanvoer ter markt van
Honoloeloe, die reeds 6000 paar pootjes per week bedraagt. En als men dan nog
verneemt, dat deze met 20 Amerikaansche of 50 Hollandsche centen per paar be-
taald worden, lijkt deze „industrie" toch wel de moeite waard. (Van keuring van
dit slachtvee zal voorloopig nog wel geen sprake zijn).

Winkeliers en handelaren in fijne vleeschwaren te Enschede hebben per request
aan den gemeenteraad bezwaar gemaakt tegen de keuring van ingevoerde fijne
vleeschwaren, niet om de keuring zelf, maar uit dien hoofde, dat adressanten van
meening zijn, dat de kosten van een maatregel als deze, welke in het belang van de
Volksgezondheid, dus in het „algemeen belang" is genomen, niet op een bepaalde
groep middenstanders mag worden verhaald. Het adres doet daarom een ernstig
beroep op den Raad om de winkeliers en handelaren van die financieele lasten te
ontheffen. In aansluiting aan dit bericht wordt de opmerking gemaakt, dat adres-
santen dan ook wel hadden kunnen vragen de kosten van de vleeschkeuring en
van den abattoirdienst niet meer ten laste der slagers te brengen.

I)e Litauensche Ministerraad heeft een wetsontwerp ingediend, waarbij alle
steden boven de 2000 inwoners verplicht worden slachthuizen op te richten. Zij
mogen zoowel door den Staat zelf als door de steden of door de belanghebbenden
worden gesticht.

Is de Staat er niet toe bereid en zijn er geen particulieren (slagers) te vinden,
dan is, volgens het ontwerp, de gemeenteraad verplicht een slachthuis te
bouwen.

Naar een kort berichtje in de ,,Vee- en Vleeschhandel" mededeelt, moet het
gebruik van walvischvleesch in Noorwegen de laatste jaren sterk zijn toegenomen.

Behalve aan den goeden smaak wordt dit vooral toegeschreven aan de groote
voedingswaarde. Alleen voor de stad Oslo wordt het verbruik van walvischvleesch
per jaar op 800.000 K.G. berekend.

Aan Dr. O. C. H. Nieschulz, Conservator aan de tropische Afdeeling van
het Instituut voor Parasitaire en Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht,
is door de Rockefeller Foundation een Foreign Fellowship toegekend. Hij zal
zich hiervoor voor den tijd van i jaar naar Zuid-Afrika begeven, om o.a. onder-
zoekingen over de overbrenging van Trypanosomen-ziekten te verrichten, en
aansluitend daaraan nog het parasitologisch Instituut der Universiteit te Parijs
bezoeken. Naar wij vernemen is zijn vertrek op Mei a.s. bepaald.

De Minister van Staat, Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw,
en de Minister van Arbeid, Handel en Nijverheid;

in de bij gemeenschappelijke beschikking van de toenmalige Ministers van
Binnenlandsche Zaken en Landbouw en van Arbeid, Handel en Nijverheid van
30 Mei 1929 ingestelde commissie inzake het vraagstuk van het besmettelijk
verwerpen (abortus infectiosus bij dieren en van de Malta koorts (febris undu-
lans) bij den mensch, als nog te benoemen als lid : Prof. Dr. H. Schornagel,
Hoogleeraar bij de Diergeneeskunde Faculteit der Rijks-Universiteit te Utrecht.

Dr. A. J. Swaving, waarnemend Directeur-generaal van den Landbouw en
inspecteur van het Zuivelwezen, zal met 1 April zijn functie neerleggen. Daarna
zal hij nog optreden als tijdelijk adviseur van het Dep. van Binnenlandsche
Zaken en Landbouw.

Deze Vereeniging werd in Dec. 1930 opgericht met het doel het bevorderen van
een rationeele wijze van fokken en houden van huisdieren, in den meest uitge-
breiden zin, opdat van deze dieren een zoo groot mogelijk nut getrokken kaji worden.
Dus fokkerij, voeding en hygiëne van alle huisdieren. Tot bestuursleden zijn ge
kozen : Prof. Dr. D. L. Bakker, hoogleeraar in de Veeteelt-wetenschap aan de
Landbouw-Hoogeschool te Wageningen ; Ir. \\V. de Jongh, rijksveeteelt-con-
sulent te Arnhem; Dr. G. M. van der Plank, conservator aan het Instituut voor
Zootechniek aan de Rijksuniversiteit te Utrecht ; Ir. H. Wibbens, hoofdinspecteur
van het Ned. Rundvee-Stamboek, den Haag, (Alg. Ned. Landbouwblad No. 876).

Klapper *p deel 1 t.m. deel 41 van d\'. Ned. Indische Bladen voor Diergeneeskunde

is uitgegeven door de Ned. Ind. Vereeniging voor Diergeneeskunde. De
daaraan verbonden tijdroovende arbeid is verricht door Kol. Paardenarts b.d.
W. van der Burg, die daarmee een zeer nuttig werk heeft gedaan en de dieren-
artsen in Indië aan zich heeft verplicht.

Een ons toegezonden brochure van het Land- en Tuinbouwbureau der I. G
Farbenindustrie A. G. Amsterdam, beveelt een nieuwe meststof aan, de Kalk-
ammon- salpeter I. G. in parelvorm, die 20.5 % stikstof bevat, voor de helft als
(snelwerkende) salpeter en half als (langzaam werkende) ammoniak- stikstof, en
35% koolzurekalk, en die volgens Tr. P. G. Meyers een groote verbetering is op
het gebied van kunstmeststoffen.

Verkort verslag der vergadering van de vereeniging van directeuren van Gemeen-
telijke slachthuizen in Nederland gehouden op 31 Januari 1931 te Utrecht.

Besproken werden inhoud en strekking der circulaire van Gedeputeerde Staten
der provinciën gericht aan de Gemeentebesturen, waarin namens den Minister
van Binnenlandsche Zaken en Landbouw opgave verzocht wordt van de ont-
vangsten aan keurloonen en slachthuisrechten en van de uitgaven tot wier dekking
de genoemde retributiën zijn vastgesteld.

Reeds direct werd er de aandacht op gevestigd, dat de verzamelnaam ,.slacht-
huisrechten" aanleiding geeft tot verschil in opvatting bij de beantwoording der
vraag, wat daaronder precies moet worden verstaan. Genoemde „rechten", zoo
werd betoogd, hebben betrekking zoowel op imperatief gesteld gebruik der slacht-
huizen, als op dat, hetwelk facultatief is te achten. Met het oog hierop zou er twijfel
kunnen rijzen of de rechten op laatstgenoemd gebruik betrekking hebbende, inder-
daad als vallende onder de voorschriften vervat in de artikelen 238 en 254 der
Gemeentewet moeten worden beschouwd. Er werd op gewezen, dat de gemeenten in
deze geen uniforme gedragslijn volgen en de heffingsverordeningen op het ge-
bruik van de openbare slachthuizen geen juist uitgangspunt vormen voor een ver-
gelijking der exploitatie-uitkomsten van de verschillende slachthuizen.

Vervolgens werd met betrekking tot deze aangelegenheid aangestipt, dat verschil-
lende ontvangsten op openbare slachthuizen betrekking hebbende ongetwijfeld
niet als „slachthuisrechten" zijn te beschouwen en dan ook niet in de heffings-
verordeningen zijn opgenomen. Deze ontvangsten blijven dus, bij toetsing der
exploitatie-uitkomsten aan den norm „matige winst", genoemd in artikel 254 der
Gemeentewet, geheel buiten beschouwing. Als voorbeelden werden genoemd :
opbrengst destructor, ijsverkoop en koelhuishuren.

Besloten werd om het zooveel mogelijk daarheen te leiden dat de Gemeente-
besturen de aandacht van Gedeputeerde Staten zullen vestigen op de moeilijk-
heid een juiste definitie van den verzamelnaam, „slachthuisrechten" te geven ;
dat dit doet verwachten, dat zeer heterogene gegevens aan den Minister zullen
worden verstrekt, alsmede dat het uiterst moeilijk, zoo niet onmogelijk, zal zijn de
uitgaven der openbare slachthuizen te splitsen in die, welke correspondeeren met
de keurloonen en slachthuisrechten en die, welke verband houden met andere
ontvangsten.

Van gedachten werd voorts gewisseld over de algemeene zijde van het vraag-
stuk der abattoir-winsten, waarbij gewezen werd op de omstandigheid, dat de
openbare slachthuizen een hygiënisch doel beoogen en dat tehooge winsten
als afschrik-middel gebruikt kunnen worden om de oprichting van nieuwe slacht-
huizen tegen te houden.

Door een der leden werden eenige beschouwingen gehouden omtrent de opge-
dane ervaring in zake het langs electrischen weg bewegingloos maken van varkens.
Uitdrukkelijk werd daarbij vastgesteld, dat de vraag of bij deze methode inderdaad
van bewusteloos-zijn der varkens sprake is, buiten beschouwing moet blijven. Dit
laatste is een afzonderlijk vraagstuk, hetwelk opgelost dient te worden alvorens
het electrisch bewegingloos maken ingang kan vinden. Voor zoover deze laatste
methode thans wordt toegepast, is zij dus geheel als proef en los van bovenbedoeld
vraagstuk te beschouwen.

Een ander lid hield een voordracht betreffende roestwering in zouthoudende
vloeistoffen, met betrekking tot ijsfabrieken en koelinstallatiën. Behandeld werden
daarbij de verschillende bekend zijnde methoden. Aanbevolen werd op grond der
verkregen ervaring het gebruik van natrium-bicliromaat.

Namens het bestuur der Vereeniging van Directeuren van
Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland,
de Secretaris, J. G. Reeser.

Diergeneeskunde Jaarboekje 1931. Bladz. 77 3e regel v.b. staat: Steenbergen
*A. van de Sande moet zijn : Steenbergen A. van de Sande.

Sedert de vorige opgave zijn de volgende bijdragen voor opgemeld doel ont-
vangen dan wel toegezegd: J. v. Zijverden (Leiden) f 10.—, D. Oskam f25.—,
A. Kruiswijk f 5.—, Dr. K. Reitsma f 5.—, Dr. J. M. E. Duijssens f 25.—,
Dr. S. G. Swart f 5. Dr. J. A. Beijers f 5 —, H. F. Paul f 4 —, M. ICarsemeijer
f 10—, J. Drijfhout f 2.50, W. v. d. Kooi f 5.—, D. Kruijt f 10—, W. Beernink

f io.—-, A. J. Hibma f5.—, Dr. A. Diemont f3.—, J.H. ten Thije 10.—, L. J.
Hoogkamer { 20.—, Dr. J. A. Gunst f 5—, E. Noordijk f 5.—, F. J. Nieuwenhuij-
zen f 3.50, H. J. Odé f 10.—, J. Mallens £ 5.—, W. v. d. Burg f 10.—, M. F. Pan-
keel f 5.—, Dr. G. L J. Gooren f5.—, M. v. d. Linde f 5.—, A. J. C. Goet-
hals f 5.—, Th. J. L. Stals f 5 —, G. C. Terlouw f3.—, W. C. Monster f5.—,
Mr. G. P. Zaaijer f 10.—, Dr. Th. J. van Capelle f 10.—, Dr. K. Over f 5.—,
T. D. Sigling f2.50, C. v. Baak f 25 —, A, J. S. v. Alphen f 5 —, A. H.
Steenbergen f 5.—, Dr. W. v. d. Akker f 10.—, Dr. H. \'t Hoen f 10.—, C. Ten-
haeff f 5.—, J. P. v. d. Slooten f 10.—-, J. C. Peters f 5.—, A. v. Heusden f 5.—,
Dr. W. G. A, v. Leeuwen f 5 —, P. de Boer f 10.—, J. Flohil f 5 —, Dr. G.
H. J. Tervoert f 25.—, H. F. Eggink f 10.—, P. N. Wilders f 5.—, G. v. d.
Werff f 5 —, Dr. L. E. D. E. Lourens f 50.—, Dr. C. J. Rab f 10—, D. Rempt
f5.—, C. Vervoorn f6.—, G. H. Stotijn f4.—, A. Kool f5.-—•, B. J. Versé! ewel
de Witt Hamer f5.—, K. H. Eijkman f5.—, H. van Beekum f5.—, J. Bruyel
f5.—, Dr. A. A. Overbeek f 10.—, Mr. P. A. v. Driest f5.—, Joh. Zweers
f 5.—, J. B. Willemsen f 5.—, C. J. de Gier f 5.—, K. R. Kuipers f 10.—,
J. A. Klauwers f 5.—, J. N. A. C. Scheepens f 10.—, W. van den Berg f 5.—,
F. Lamèris f 5.—, J. F de Gier 1 10.—, IC. Hoefnagel f 10.—, J. R. Huizinga
f 5.—, M. ten Broek en M. v. Hoogdonk f 10.—.

In totaal zijn dit tot heden 109 bijdragen tot een gezamenlijk bedrag van f 856.—.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen aan
die op i Jan. nog niet waren geeindigd).

Mond- en klauwzeer \\ bij 536 (972) eigenaars, waarvan in Groningen bij 15 (22);
Friesland bij 49(151) ; Drenthe bij 19 (19); Overijsel bij 15 (36); Gelderland bij 229
(35°) ; Utrecht bij 35 (88) ; Noordholland bij 25 (35) ; Zuidholland bij 41 (53) ;
Zeeland bij 28 (48); Noordbrabant bij 75 (155) ; Limburg bij 5 (15) eig.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 47 gevallen bij 7 eig.
(202 bij 12 eig.) ; waarvan in Groningen 7 bij 1 eig. (18 bij 2 eig.) ; Friesland 10 bij
i eig. (32 bij 6 eig.) ; Drenthe (48 bij 2 eig.) ; Noordholland 4 (paarden) bij 2 eig ;
Zuidholland 26 bij 2 eig. (10 bij 2 eig.).

Rntkreupel bij schapen : 58 gevallen bij 6 eig. (535 bij 25 eig.) ; waarvan in Gronin-
gen 51 bij 2 eig. ; Friesland 4 bij 1 eig. (394 bij 12 eig.) ; Drenthe (6 bij 2 eig.) ;
Overijsel (1.) ; Gelderland 2 bij 2 eig. (2 bij 2 eig. ) ; Utrecht (43 bij 1 eig. ); Noord-
holland (85 bij 6 eig.) ; Zuidholland (4 bij 1 eig.) ; Noordbrabant 1.

Anthrax : 80 gevallen bij 68 eig. (10 bij 9 eig.) ; waarvan in Groningen 1 ;
Friesland 24, waarbij 4 varkens, bij 13 eig.; Drenthe 4, waarbij 2 varkens, bij 4 eig. ;
Overijsel 2 bij 2 eig. ; Gelderland 11, waarbij 1 paard, bij 11 eig (2 bij 2 eig.) ;
Utrecht 10 bij 10 eig. (4 bij 3 eig.) ; Noordholland 5 bij 5 eig. ; Zuidholland 12
bij 11 eig. (2 bij 2 eig.) ; Noordbrabant 9, waarbij 1 paard, bij 9 eig. ; Limburg 2,
waarbij 1 paard, bij 2 eig. (2 bij 2 eig.) ;
Malleüs : 1 geval te Maastricht.

Verhuisd ; Dr. E. A. L. Quadekker van Hilversum naar den Haag, Bezuiden-
hout 249.

Het Diergeneeskundig Jaarboekje 1931. Jg. 6. Utrecht, J. van Boekhoven, 1931. 8".
160 blz. ƒ2.50

Verslag over de werkzaamheden van den veeartsenij kundigen dienst en den
gezondheidstoestand van den veestapel in 1929. \'s-Gravenhage, Algemeene Lands-
drukkerij, 1930. 8°. 208 blz. m. 2 pl.

Dept. van Binnenl. Zaken en Landbouw. Directie v. d. Landbouw. Veeartsen.
Dienst.

Verslag [van de] Vereeniging tot exploitatie eener proefzuivelboerderij te Hoorn
over het jaar 1929. Hoorn, Nieuwe Handelsdrukkerij A. Houdijk, 1930. 8°. 114 blz.
m. fig.

Nederlandsch Rundvee-Stamboek 1929—1930. Groep : Zwartbont Hollandsch
Veeslag. Afl. 55, H. Den Haag, Ver. ,,Het Ned. rundvee-stamboek, [1930]. 8°.
368 blz.

It. Groep: Roodbont Maas—Rijn IJssel veeslag. Afl. 55, M.R.Y. Ibid. [1930].
8°. 182 blz.

It. Groep : Zwartblaar of zwartwitkop Groningsch veeslag. Afl. 55, G. Ibid.
[1930]. 8°. 43 blz.

J. H. Beekman Bzn., De hondenvriend. Geïll. handboekje voor de verzorging
en verpleging van den hond. 6e dr. Velp, P. van Belkum Az., 1931. 8°. II 191 blz.

Questions vétérinaires 1, 2. Genf, Société des Nations, 1930. 4⁰. 19 p. fr. 1.—

D. F. Putzu, Echinococcosi dell\' uomo e degli animali domestici in Sardegna
Siena, stab. tip. Bernardino, 1930. 8°. 76 p. Lire 10.—

a. Papi, Diagnosi precoce di gravidanza e sterilita delle bovine. [Rimini],
tip. Operaia, 1930. 8°. 40 p. c. tav.

The poultry industry of the United States of America Washington, Government
Printing Office, 1930. 8". IV -f 74 p. w. 58 fig.

W. H. Wright and H B. Raffensperger, Anthelmintics for the removal of
thorn-headed worms from swine. Washington, Government Printing Office, 1930.
8°. 12 p.

A. H. Clark, The new evolution : zoogenesis. Baltimore, Williams & Wilkins
Co., 1930. 8°. XIV 297 p. w. 141 fig.

C. S. Plumb, Registry books on farm animals : a comparative study. Columbus,
Ohio State Univ. Press, 1930. 8°. IX 306 p. w. 10 fig.

W. H. Lapp and E. V. McCollum, Hygiene, feeding and management of baby
chicks. Baltimore, Authors, 1930. 8°. V 138 p. w. 27 pl.

A. W. Turner, Black disease (Infectious necrotic hepatitis) of sheep in Au-
stralia. Melbourne. 1930. 8°. no p. w. 50 ill. and 1 map.

Council for scientific and industrial research, Commonwealth of Australia. Bull.
No. 46.

C. Dwight Marsh and A. B. Clawson, Mountain laurel (Kalmia latifolia) and
sheep laurel fKalmia angustifolia) as stock-poisoning plants. Washington, Govern-
ment Printing Office, 1930. 8°. 22 p. w. 6 fig.

The Journal of the South African veterinary medical association. Official publi-
cation of the South African Veterinary medical association. Edit, committee :

J. Chalmers, R. A. Alexander, A. D. Thomas. Vol. i, Nr. 4. Pretoria, The Good
Hope printing works, 1930. 8°. 121 p.w. fig,

F. A. E. Crew, Heredity. New-York, Cape & Smith, [1930]. 16⁰. 119 p. w. diagr.
P. Poponoe, Practical applications of heredity. London, Baillière, Tindall & Cox,
1931. 8°. Sh. 4.6

F. J. Mackie and J. E. Mc Cartney, An introduction to practical bacteriological
laboratory work. 3d ed. London, Livingstone, 1931. 8°. 422 p. Sh. 10.6

A. Naef, Phylogenie der Tiere. Berlin, Gebr. Bornträger, 1931. 4°. 200 S. m.
77 Abb.

P. Heine, Leitfaden der Trichinenschau. 7te Aufl. Hannover, M. & H. Schaper,
1931. 8°. 139 S. m. 51 Abb. M. 4.50

W. Hartmann, Vom Pferde. Einige Winke den berittenen Offizieren unserer
Fusstruppen gewidmet. [4te Aufl.], Aarau, Sauerländer, [1930]. Kl. 8°. 29 S.

P. Jordanoff, Einführung der Aseptik in die Veterinärchirurgie. Pössneck,
Gerold Verl., 1931. Gr. 8°. 169 S. m. 102 Abb. M. 9.50

F. A. Otto, Pharmazeutisches Tier-Manual. 2te Aufl. von H. Hdfelin. Berlin,
J. Springer, 1931. 8°. VII 58 S. M. 4 —

Trains Veterinär-Taschenbuch. Hrsg. von F. Train. Jg. 35. 1931. Berlin, Teich-
gräber, [1931]. Kl. 8°. 110 Bl. 102 S. M. 4.—

Miessner-Festschrift, Prof. Dr. Miessner, Hannover zum óósten Geburtstage
gewidmet von einem engeren Kreise seiner Schüler. Hannover, M. & H. Schaper,
1930. Gr. 8°. 233 S M. 16.—

E. Meyer, Schweinezucht. Praktische Anleitung zur Rassenwahl, Zucht, Ernäh-
rung, Haltung und Mast der Schweine, iote Aufl. Berlin, P. Parey, 1931. 8°. 198 S.
m. 17 Textabb. und 1 Taf. M. 4.80

A. Sokolowsky, Geflügelhaltung, Haus- und Pelztierzucht. Hamburg, Antäus-
Verlag, 1930. Gr. 8°. 388 S. m. Abb. M. 15.—

E. Laur, Bau und Leben der landwirtschaftlichen Haussäugetiere. Neubearb.
von J. Rapeli. iote Aufl. Berlin, P. Parey, 1930. Kl. 8°. 98 S. m. 100 Textabb.
und 1 Taf. M. 2.80

Anatomie und Pathologie der Spontanerkrankungen der kleinen Laboratoriums-
tiere Kaninchen, Meerschweinchen, Ratte, Maus. Hrsg. von R. Jaffê. Berlin, J.
Springer, 1931. 4⁰. XIX -f 832 S. m. 270 z. T. färb. Abb. M. 98.—

M. Drews, Praktische Geflügelstallungen. Eine Anleitung zum Bau und zur
Einrichtung aller Arten moderner Geflügelställe nebst Anh. über Geflügelausläufe
und deren zweckmässigste Bepflanzung. 6te Aufl. Ehemals hrsg. von A. Croce.
Berlin, F. Pfenningstorff, [1931]. Gr. 8°. 162 S. m. 210 Abb. u. PI. M. 3.—

A. Bergmann, Die Winterkückenzucht und ihre Vorteile. Eine Anweisung
zum zweckmässigen .... Betrieb der Zucht und Mast von Winterkücken. 6te
Aufl. Berlin, F. Pfenningstorff, [1931]. 8°. 23 S. m. 7 Abb.

E. A. Brödermann und G. Freyer, Der Werdegang des deutschen weissen
Edelschweines, seine Züchtung, Beurteilung und Verbreitung. Berlin, Deutsche
Landwirtsch.-Ges., 1930. Gr. 8°. 88 S. mit Abb., 16 Bl., zahlreiche Stamm-
bäume. M. 15.—
Arbeiten der Deutschen Landwirtsch.-Ges. H. 373.

Lehren der Tierzucht. Tierzüchterische Vorträge geh. beim 3ten Fortbildungs-
lehrgang für . . . Tieizuchtbeamte in Dresden, veranst. vom Sachs. Wirtschafts-
ministerium u. s. w. Hannover, M. & H. Schaper, 1931. Gr. 8°. 122 S. M. 6.50

A. Mette, Das Rexkaninchen, seine verschiedenen Formen und seine Umfor-
mung. Berlin, A. Mette, [1931]. 8°. 62 S. m. Abb. und Zuchtanleitung. M. 2.50
K. Russ, Vogelzuchtbuch. Ein Handbuch für Züchter von Stubenvögeln von

K. Neunzig. 4te Aufl. Magdeburg, Creutz, 1931. 8°. VIII 271 S. m. 208 Bild,
im Text. M. 5.—

O. M. Stensbeck, Reiten. Eine Anleitung es zu lernen und selbst ein Pferd bis
zur Vollendung auszubilden. Berlin, P. Parey, 1931. Gr. 8°. 83 S. m. 1 Bildn. und
22 Abb. M. 9,—

E. Henkel, Betriebsvergleiche in pommerschen Genossenschaftsmolkereien.
Stettin, Molkereiverband der Provinz Pommern, 1930. 8°. 127 S. m. 20 Schau-
bild. M. 3.—

W. Schreitmüller und G. Lederer, Krankheitserscheinungen an Fischen,
Reptilien und Lurchen. Berlin, Verl. „Das Aquarium", 1930. 8°. 53 46 S. m.
45 Abb. M. 2.—

Wissenschaft und Landwirtschaft. Festschrift zum 50 jährigen Bestehen der Land-
wirtschaftlichen .Hochschule Berlin. Berlin, P. Parey, 1931. Gr. 8°. 193 S.

Ergebnisse der Physiologie. Hrsg. von L. Asher und K. Spiro. Bd. 31. München,
J. F. Bergmann, 1931. 4⁰. XI 945 S. m. 89 Abb. M. 98.—

P. de Kruif, Mikroben-Jäger. Uebers. von S. Feilbogen. 3te Aufl. Zürich 11. s. w.,
Orell Füssli, [1931]. 8°. 350 S. in. 65 Abb. M. 11.—

Havet, Contribution à l\'étude de la piroplasmose canine. Thèse de Paris. 1930.

Lion, Contribution à l\'étude des formes coronaires chez les bovins. Thèse de
Paris. 1930.

Demont, Contribution à l\'étude du glaucome chez le chien. Thèse de Paris. 1930.

Abadie, Une politique d\'avenir dans la France Nord-africaine. La politique
du mouton dans les Hauts-Pays algériens. Thèse de Paris. 1930.

Rochette, Contribution à l\'étude des hématomes sous-cutanés et de leur trai-
tement chez les équidés. Thèse de Lyon. 1930.

Dimitroff, De l\'indigestion intestinale chronique du cheval en Bulgarie. Thèse
de Toulouse. 1930.

Soulard, La race bovine parthenaise dans le Bocage vendéen. Thèse de Tou-
louse. 1930.

Thersiquel, L\'ergosterine irradiée dans le traitement du rachitisme chez le
chien et chez le porc. Thèse de Toulouse. 1930.

J. Kirchmann, Die Allgcmeinnarkose des Pferdes mittels intravenöser Ver-
abreichung von Chloralhydrat mit geeignetem AI koholzusatz. Inaug.-Diss. München.
J93I-

A. Meissner, Der Einfluss der Ventilation auf dieStallluft. Inaug.-Diss. Breslau.
1930.

K. F. Obuch, Die Blutkalireserve bei unseren Haustieren. Inaug.-Diss. Breslau.
1930.

N. Spyra, Wachstumsbeobachtungen an Khaki-Campbell und Peking-Enten.
Inaug.-Diss. Breslau. 1930. du Buy.

Uit het jaarverslag over 1929 v. h. Centraal Laboratorium v. d. Volksgezondheid.

In November 1929 werden van een varken de milt en een nier
ingezonden, teneinde den aard der hierin aanwezige afwijking
vast te stellen. Volgens het begeleidend schrijven waren bij het dier
tijdens het leven geen afwijkingen te zien. Bij het onderzoek na
den dood werden, behalve in de reeds genoemde organen, geen
pathologische anatomische veranderingen opgemerkt. Het var-
ken verkeerde in uitstekenden voedingstoestand.

De milt was in sterke mate gezwollen en had een vaste, even-
wel broze consistentie. Op doorsnede vielen tal van kleine, on-
regelmatig begrensde, grijs-witte haardjes in de roode miltpulpa
op, welke boven de sneevlakte uitpuilden en een vaste consistentie
bezaten. In tegenstelling met het geval, door Frenkel en Clarex-
burCt in het verslag der Veterinaire afdeeling over het jaar 1928
beschreven, werden geen veranderingen aan de lymphoïde ge-
deelten waargenomen (fig. 1).

De nier (fig. 2) vertoonde talrijke onregelmatig gevormde,
grijs- tot geelwitte knobbels, die sterk boven het nieroppervlak
pro mineerden, waardoor dit een hobbelig voorkomen had verkregen.
I)e haarden waren speldenknop- tot duivenei groot, onregelmatig
begrensd en hadden een stevige consistentie. Op doorsnede (fig.
3) waren ze vochtig en hadden over het algemeen een gelijkmatig
spekachtig voorkomen. Bij nauwkeurige beschouwing waren
in het overwegend witte weefsel enkele hyaline plekjes zichtbaar,
die iets donkerder van kleur en vaag omgrensd waren (resteerend
LVIII 25

nierweefsel). Soms meende men restanten van de radiaire struc-
tuur der nierschors te zien. Ook waren verscheidene haarden ge-
conflueerd, terwijl vele geheel of gedeeltelijk door een smal strookje
nierweefsel gescheiden waren. De haarden waren niet tot de cortex
beperkt ; ook in het merggedeelte der nier werden ze waargenomen
vaak met roode mergsubstantie omgeven. Enkele haarden hadden
een zoodanigen omvang, dat zij zich zoowel over het merg- als
over het schorsgedeelte der nier uitstrekten.

Het macroscopisch beeld der nier deed aan de aanwezigheid
van een tumor (sarcoom) denken. Wegens de opgetreden zwel-
ling werd de milt, ter controle op eventueel aanwezige sepsis,
bacteriologisch onderzocht, echter met negatief resultaat. In
uitstrijkpraeparaten, zoowel van de nier als van de milt, konden
evenmin bacteriën worden aangetoond. Ook het bacterioscopisch
onderzoek op de aanwezigheid van tubercelbacillen viel negatief
uit.

Milt. Bij microscopisch onderzoek der miltcoupes zag men
een zeer groot aantal onregelmatig begrensde, vaak samenhangende,
submiliaire haardjes, die zich flets met eosine kleurden. Deze haard-

jes waren in de roode miltpulpa gelegen en bestonden veelal uit ne-
crobiotisch-, deels necrotisch weefsel. Vaak was er een fibrillaire
structuur aan te herkennen, waarschijnlijk ontstaan door zwelling
en degeneratie van reticulumvezelen. Na Giesonkleuring waren
deze vezelen zwak rood gekleurd. In het centrum van deze haardjes
vond men slechts enkele kernresten en flets gekleurde roode bloed-
cellen. Daarbuiten werden zeer heterogene celsoorten aangetroffen,
n.1. epithelioidachtige cellen, polymorphkernige leukocyten, lym-
phocyten, fibroblasten, gezwollen reticulo-endotheelcellen, plas-
macellen. Bovendien werden verscheidene reuzencellen in verschil-
lende stadia van ontwikkeling aangetroffen. Meestal waren de
kernen van deze cellen onregelmatig in het protoplasma verspreid,
ofschoon ook reuzencellen met randstandige kernen werden aan-
getroffen. De haardjes waren niet scherp van het omgevende
normale milt weefsel gescheiden.

Over het algemeen vertoonde het lymphoïde weefsel geen\'ver-
anderingen, slechts op een enkele plaats was de periphere zóne
van den follikel in het proces betrokken. Met nadruk dient erop
te worden gewezen, dat nergens verkazing noch verkalking werd
waargenomen.

Na kleuring op tubercelbacillen volgens Ziehl-Neelsen kon
slechts één slank en gekorreld zuurvast staafje worden opgemerkt.

Aangezien door Junack (Berl. T. W. Jg. 45, nr. 21) wordt aan-
bevolen bij de kleuring volgens Ziehl-Neelsen de carbolfuchsine
gedurende 30 min. te laten inwerken, werd nagegaan of langs
dezen weg een grooter aantal bacillen kon worden aangetoond,
echter met negatief resultaat. Meer succes werd bereikt door vóór-
behandeling der coupes gedurende 10 min. met 3 % kaliloog.
Reeds vroeger bij het onderzoek van tubercelbacillenculturen
waren hiermede goede resultaten verkregen. Het gelukte nu
verscheidene zuurvaste staafjes aan te toonen, welke over het
algemeen zeer goed gekleurd waren.

De haarden, welke hierin werden aangetroffen, bestonden uit
een bindweefselstroma, waarin vele cellen, eenige bloedvaten,
tubuli en enkele glomeruli voorkwamen. Het stroma droeg over
het algemeen een ijl, reticulair karakter, ofschoon ook bundels
van collagene bindweefselfibri\'len werd opgemerkt. Op enkele
plaatsen was het bindweefsel in zeer beperkte mate hyaline ge-
degenereerd. De aangetroffen cellige elementen waren zeer hete-
rogeen, en bestonden vnl. uit fibroblasten, lymphocyten, poly-
morphkernige leukocyten en enkele kernresten. Bovendien waren
vele reuzencellen van verschillend type aanwezig. De bloedvaten
in de haarden vertoonden geen degeneratieve veranderingen, vele
waren met roode bloedcellen en een relatief groot aantal leuco-
cyten gevuld.

De tubuli waren door de opgetreden granulaties sterk uiteen-
gedrongen. De wanden waren met leucocytcn geïnfiltreerd, ter-
wijl het bekleedendc epitheel gewoekerd was en vaak donkerder
gekleurd dan het epitheel der tubuli in het gezonde niergedeelte.
Door de opgetreden hyperplasie hadden de tubuli soms zeer grillige
vormen aangenomen. In het lumen der tubuli kwamen naast
enkele gedesquameerde, deels gedegenereerde epitheelcellen ook
leucocyten voor. I)e glomeruli waren rijk aan lymphocyten en
polynucleaire leucocyten. Degeneratieve veranderingen in den
vorm van verkazing of verkalking werden niet waargenomen.

I)e haarden waren niet scherp van het omgevende nierweefsel
gescheiden. In de directe omgeving werden kleinere granulaties
gezien, die als uitspruitsels van de grootere haarden moeten wor-
den beschouwd (fig. 4).

fn coupes gekleurd op tubercelbacillen volgens Ziehl-Neelsen
werden, hoewel in grooter aantal clan in de milt het geval was,
slechts weinig zuurvaste staafjes waargenomen. Deze hadden
een zeer verschillenden vorm ; naast korte, plompe staafjes, werden
slanke vormen, deels met duidelijke korreling gezien. Voor het
meerendeel waren deze in reuzencellen en op fibroblasten gelijkende
cellen gelegen.

Door kleuring der praeparaten gedurende een half uur met
carbolfuchsine waren niet meer bacillen zichtbaar. Na vóórbe-
handeling met kaliloog werd een iets grooter aantal gezien. Boven-
dien waren bij deze laatste methode de staafjes beter gekleurd.

De hierboven beschreven veranderingen vertoonen in verlerlei
opzicht duidelijk verschillen met den gewoonlijk voorkomenden
vorm van tuberculose bij het varken. Macroscopisch doet zich
deze in de milt als regel voor als kleine of groote ronde, scherp
omschreven haarden die vaak centraal verkaasd en verkalkt zijn.

In de nieren worden betrekkelijk weinig tuberculeuze ver-
anderingen opgemerkt. Gewoonlijk ziet men dan kleine haardjes,
die bij het bereiken van een eenigszins grooteren omvang, in ge-
ringe mate boven het nieroppervlak promineeren en waarbij ver-
kazing, eventueel gecombineerd met verkalking, in het centrum
wordt waargenomen. Microscopisch zijn deze tubercels geken-
merkt door de aanwezigheid van centrale regressie, waarbij in
het verkaasde, eventueel deels verkalkte centrum, slechts enkele
kernresten voorkomen. Rondom dit gedegenereerde centrum
bevindt zich een celrijke zóne, waarin epitheloïde cellen, reuzen-
cellen,- lymphocyten, polymorphkernige leucocyten en fibro-
blasten voorkomen. Vooral wordt vaak, in tegenstelling met het

rund, een groot aantal polymorphkernige leucocyten gevonden.
Oudere tubercels worden veelal door concentrische bindweefsel-
lagen omgeven. Als regel worden bij het bacterioscopisch onder-
zoek geen of slechts een gering aantal tubercelbacillen gevonden.

Indien men nu deze veranderingen vergelijkt met die, welke in
het medegedeelde geval werden waargenomen, dan valt in de
eerste plaats op, dat van een typische tubercelvorming nergens
sprake is. Bovendien ontbreken regressieve veranderingen in den
vorm van verkazing en verkalking. De haarden hebben een zeer
onregelmatigen vorm en zijn zeer vaag van het omgevende weefsel
gescheiden.

De tubercelbacillen hebben een diffuse ontsteking verwekt, waar-
aan door de gevormde rcuzencellen een specifiek karakter is verleend.

Teneinde den tuberculeuzen aard der veranderingen met zeker-
heid vast te stellen en tevens het type der aanwezige tubercel-
bacillen nader te bepalen, werden met milt- en niermateriaal
verschillende proefdieren geënt, terwijl bovendien volgens de
methode van Hohn culturen uit deze organen werden aangelegd.

Zoowel met milt- als met nierweefsel werden een cavia, een
konijn en een kip geïnfecteerd. Bij de cavia\'s en konijnen werd
0.3 tot 0.5 cm³ orgaanemulsie subcutaan en intramusculair in
de rechterdij ingespoten terwijl bij de kippen 0.3 cm³ van deze
emulsie in de borstspieren werd geënt.

De cavia\'s werden 3 maanden na de enting door verbloeding
gedood. Bij de sectie werden geen tuberculeuze veranderingen
gevonden, evenmin konden in uitstrijkpraeparaten van organen
en regionaire lymphklieren tubercelbacillen worden aangetoond.

De konijnen werden 4 maanden na de infectie gedood. Bij het
konijn, dat met miltmateriaal behandeld was, werd in de rechter
lies- en knieholte-lymphklier een hennepzaad groote verkaasde
tubercel gevonden. In uitstrijkpreparaten van deze tubercels
werden tubercelbacillen gevonden. Overigens hadden deze die-
ren geen tuberculeuze laesies, terwijl ook het onderzoek op de
aanwezigheid van tubercelbacillen in de verschillende organen
negatief verliep. Het tweede konijn, waarbij tuberculeus nier-
weefsel was ingespoten, gaf alleen in de regionaire lymphoglan-
dula poplitaea een kleine, verkaasde tubercel met aanwezigheid
van tubercelbacillen te zien. Overigens werden geen tubercu-
leuze veranderingen, evenmin tubercelbacillen in de verschil-
lende organen en regionaire liesklier waargenomen.

De kippen werden eveneens 4 maanden na de enting verbloed.
Bij de sectie werd bij beide een gegeneraliseerd tuberculeus proces
gevonden.

worden afgeleid, dat de oorzakelijke tubercelbacil tot het aviaire
type behoorde. De uitkomst van het cultureele onderzoek was
hiermede geheel in overeenstemming.

Milt- en niermateriaal in een hoeveelheid van ^ 5 gram werd
afzonderlijk in een steriele mortier tot een brij verwreven en ver-
volgens met 10 cm¹ 1 N. zwavelzuur gemengd. Na inwerking
van dit zuur gedurende 20 minuten, werd het mengsel gecentri-
fugeerd, waarna met het sediment enkele voedingsbodems van
Petragnani werden geënt. Reeds 6 dagen na de enting waren
in uitstrijkpreparaten van de oppervlakte dezer voedingsmedia
talrijke slanke, deels gegranuleerde tubercelbacillen aantoonbaar,
terwijl na enkele weken een zeer groot aantal kleine, grijze, vochtige
koloniën te zien waren, welke sterke neiging tot confluentie hadden.
Na längeren tijd waren de koloniën iets slijmig en geelachtig van
kleur geworden. Het vochtig voorkomen der koloniën alsmede
de snelle groei waren geheel in overeenstemming met de eigen-
schappen, welke als regel bij de tubercelbacillen van het aviaire
type worden waargenomen.

Door R Helm werd, bij het kweeken van aviaire tubercel-
bacillen uit tuberculeuze lymphklieren van het varken, volgens
de Hoiix\'sche methode, over het algemeen eerst na 60—110 dagen
groei opgemerkt. In 90 % der onderzochte organen gelukte het
hem een cultuur te verkrijgen, waarbij wordt opgemerkt, dat de
dierproef een sneller resultaat oplevert dan de kweekmethode.
Hiertegen meen ik te moeten opmerken, dat door Helm geen
uitstrijkpreparaten van de geënte voedingsbodems werden ge-
maakt, waardoor na korteren tijd groei van tubercelbacillen
kan worden vastgesteld. Bovendien werd 10 vol. % zwavelzuur
gebruikt, een concentratie, 4 maal zoo sterk als noodig is. Zooals
ik in een vroeger gedane publicatie²) heb uiteengezet, gelukt
het bij gebruik van 1 N. zwavelzuur vogeltubercelbacillen in 4—12
dagen aan te toonen.

Voor een literatuuroverzicht omtrent het voorkomen van avi-
aire tubercelbacillen bij het varken, zij hier verwezen naar de
monografie van N. Plum ³) en naar een later verschenen publi-
catie van R. Helm. Vooral in Amerika (Van Es en Martin),
Denemarken (Bang, Christiansen) en Duitschland (Junack,

Lentz, Helm) zijn uitvoerige onderzoekingen verricht over het
voorkomen van „vogeltuberculose" bij het varken. Vooral in ge-
vallen van gelocaliseerde cervicaal- en mesenteriaalklier-tuber-
culose werd in een zeer groot aantal gevallen aangetoond, dat
tubercelbacillen van het aviaire type in het spel waren. (Chris-
tiansen, 72.8 %; Van Es en Martin 88.5 % ; Lentz 25 %;
Helm 38.9 %)■

In Frankrijk is op dit gebied zeer weinig onderzocht. De eenige
publicatie welke ik hierover kon vinden, is een proefschrift van
Langlois. ¹) Hierin worden 5 gevallen van tuberculose bij het
varken vermeld, welke alle door bovine tubercelbacillen bleken
te zijn veroorzaakt

Ook in Nederland ontbreken onderzoekingen omtrent de fre-
quentie der „vogeltuberculose" bij het varken geheel. Het is
evenwel zeer waarschijnlijk te achten, dat met het oog op de
toeneming van den pluimveestapel in de laatste jaren en het veel-
vuldig voorkomen van tuberculose onder deze dieren, ook bij de
varkens een groot aantal infecties met aviaire tubercelbacillen
zal voorkomen. Bij de bestrijding der tuberculose onder de var-
kens zal men derhalve goed doen met deze infectiebron rekening
te houden. Het behoeft in verband hiermede geen nader betoog,
dat het voor Nederland ook zeer gewenscht is, nadere gegevens
omtrent de frequentie van voorkomen der vogeltuberculose bij
het varken te verkrijgen.

In de literatuur is over den hierboven beschreven vorm van
niertuberculose bij het varken slechts weinig bekend. Junack ²)
beschrijft een geval, dat volgens de bijgevoegde macroscopische
afbeelding met het mijne overeenkomt. Bij het histologisch on-
derzoek vond hij sterk ontwikkeld granulatieweefsel, hetwelk
het kanalensysteem van het nierparenchym uit elkaar had ge-
drongen. In dit weefsel verspreid lagen vele meerkernige cellen
met weinig protoplasma. In enkele dezer cellen werden zuurvaste
staafjes gevonden. Met dit nierweefsel werden een cavia en een
konijn subc.utaan geënt. De cavia stierf na 2 maanden en had
in de matig gezwollen regionaire liesklier een kleinen erwtgrooten
kazigen haard, waarin vrij veel zuurvaste staafjes werden gevonden.
Het konijn werd na 21 maand gedood. Op de entplaats was een abces
met kazig-kruimeligen inhoud aanwezig, waarin een zeer groot
aantal zuurvaste staafjes werden aangetoond. De regionaire lies-

2 ) Dr. M. Junack, Die ohne regressive Veränderungen (Verkäsung und Ver-
kalkung) verlaufende Tuberkulose des Schweines, Ztsclir. f. Fl. u. M. Hyg. 1907,
S. 164.

klier was gezwollen, bevatte echter geen tubercelbacillen. Overi-
gens werden geen veranderingen bij dit proefdier opgemerkt.

Een uitspraak omtrent het type der aanwezige tubercelbacil-
len wordt in dit geval niet gedaan. Volgens Junack doet het
resultaat der entproeven bij het konijn denken aan overeen-
komende proeven met reincultuur van „typus humanus". Aan-
gezien geen enting bij kippen werd verricht, is het in dit geval
moeilijk een zeker oordeel omtrent het type der gevonden tuber-
celbacillen uit te spreken. Het ontbreken van gegeneraliseerde
tuberculose bij het konij n althans eenige maanden na een subcutane
enting behoeft niet tegen het aviaire type te pleiten, terwijl de locale
tuberculose bij de cavia een aanwijzing in deze richting is. De
resultaten van het proefdierexperiment en de groote overeen-
stemming van het macroscopisch voorkomen en de histologische
veranderingen der nier-aandoening maken het zeer waarschijnlijk,
dat wij ook hier met een geval van vogeltuberculose te doen hebben.

Een tweede geval wordt door Sommer beschreven. Deze
vond in beide nieren van een varken promineerende, grijswitte
haarden zonder regressieve veranderingen.

Zij bestonden in hoofdzaak uit fibroblasten en, betrekkelijk
weinig, ronde cellen, waartusschen vrij veel typische reuzen-
cellen van Langhans voorkwamen. Hier en daar vertoonden de
haarden histologisch het typisch beeld van tuberculeus weef-
sel. 2 cavia\'s, subcutaan met dit nierweefsel geënt, werden na
44 dagen gedood. Bij sectie werden alleen vergroote en weinig
verkaasde regionaire lymphklieren gevonden, waarin tubercel-
bacillen aanwezig waren. Een nader onderzoek naar het type der
gevonden tubercelbacillen werd niet ingesteld.

Wegens het ontbreken van voor tuberculose typisch-regres-
sieve veranderingen, wordt door Joest de naam „atypische tu-
berculose" voorgesteld. Aangezien de tuberculose zich onder
verschillende vormen kan voordoen en het derhalve moeilijk is
aan te geven, wat onder typische tuberculose moet worden ver-
staan, komt mij de benaming : „bijzondere vorm van tuberculose"
beter geschikt voor, waarmee dan wordt aangegeven een vorm
van tuberculose, die slechts weinig wordt waargenomen.

De foto\'s welke in dit artikel zijn afgedrukt, werden vervaardigd in het Patho-
logisch Instituut der Veterinaire Faculteit, waarvoor aan Prof. Dr. H. Schornagel
hierbij gaarne mijn dank wordt betuigd.

In Milz und Nieren eines Schweines wurdeeine besondere Tuberkuloseform
vorgefunden, die nach den Ergebnissen des Tierversuches und der kulturellen
Untersuchung die Folge einer Infektion mit aviilren Tuberkelbazillen war. Die Milz
war stark vergrössert und durchsetzt mit einer Unmenge grauweisslicher, un-

regelmässig umgrenzter Herdchen, während die Nieren sarkomartige Neubildungen
zeigten. Bei der histologischen Untersuchung Hess sich eine diffuse Entzündung
feststellen und wurden Riesenzellen angetroffen, jedoch keine typischen Tuberkeln.
Auch sind nirgendwo regressive Veränderungen (Verkäsung und Verkalkung) ge-
funden worden.

In the spieen and kidneys of a pig a peculiar form of tuberculosis was observed.
According to the results of test-animal-experiment and cultural examination the
infection was due to avian tubercle bacilli. The spleen was greatly enlarged and
showed a great number of greyish white irregular foci, while the kidneys contained
sarcomlike neoplasms. Histologically a diffuse inflammation was established
and giant cells were encountered. Neither typical tubercles, nor retrogressive
changes (caseation and calcification) were found.

L\'auteur a constaté une forme particulière de la tuberculose dans la rate et dans
les reins d\'un porc. L\'inoculation de contrôle chez le cobaye et l\'examen culturel
ont montré qu\'il s\'agit de bacilles tuberculeux du type aviaire. La rate est consi-
dérablement augmentée de volume et parsemée d\'un grand nombre de petits
foyers circonscrits et d\'un gris blanchâtre, tandisque les reins présentent des néo-
formations qui ont l\'aspect d\'un sarcome. L\'examen histologique révèle une inflam-
mation diffuse et la présence de cellules géantes. On n\'a pas trouvé des tubercules
typiques. Aussi les lésions régressives (dégénérescence caséuse et calcification)
font défaut.

Van buitenlandsche zijde vernam ik uit de dagbladen, dat
het niet uitgesloten was, zelfs eenigszins waarschijnlijk voorkwam,
dat koepokken en mond en klauwzeer een en dezelfde ziekte
zou zijn, die zich op verschillende manieren en door andere
verschijnselen openbaart, zooals pokken en diphterie bij vogels.

Nu had ik in verband met deze gedachte in de praktijk wel
opgemerkt, dat runderen, die uit een, door mond en klauwzeer
aangetast veebeslag van de ziekte verschoond bleven, dikwijls
last hadden van pokachtige exanthemen, die, voorzoover ze
aan de tepels voorkwamen, daar aanleiding gaven tot geïnfec-
teerde wondjes en ontvellingen door het melken, welke den melker
en ook het dier veel last veroorzaakten. Daarover werd dan ge-
klaagd, maar meestal in een later stadium, zoodat, indien er
pokken in het spel konden zijn, de oorspronkelijke pok reeds
dermate was veranderd, dat ze niet meer kon worden onderkend.
Ook hebben soms geheele veebeslagen, welke tijdens een epidemie
van mond en klauwzeer niet ziek worden, veelal hinder van zulke
z.g. zeere spenen.

Toch stond ik vrij sceptisch tegenover een dergelijk veronder-
steld verband tusschen de beide aandoeningen, doch daar men
van den aard van het virus van beide ziekten weinig afweet, be-
sloot ik bij verschillende veehouders een verzoek te doen, hun
vee aan een enting tegen pokken te mogen onderwerpen, om
met de daarna verkregen immuniteit het mond en klauwzeer
af te wachten. Als bewijs, hoe de stemming ten plattelande tegen-
over de bestrijdingsmaatregelen der besmettelijke veeziekten,
bij vroeger vergeleken, ten goede is omgeslagen, diene, dat slechts
één der daarvoor aangezochte veehouders, ondanks herhaalde
geruststellende verklaringen mijnerzijds, bezwaren had, deze
proef op zijn vee te nemen en bij wijze van tegemoetkoming op
deze weigering eenige adressen opgaf, waar z.i. de proef beter
zou kunnen worden genomen. Daar hij zijn vrij naaste buren hier-
voor beschikbaar achtte, verwachtte hij er blijkbaar niet veel
goeds van. Hoe dit zij, ik ontving, ook later bij de controle,de
grootst mogelijke medewerking van de zijde der betreffende eige-
naren.

Ik stelde mij in verbinding met den Directeur der Koepokin-
richting te Amsterdam, wien ik hierbij gaarne mijn welgemeenden
dank betuig voor zijn welwillende medewerking. Ik ontving n.1.
koepokkenstof voor 50 personen, teneinde daarmede de noodige
proeven op kleine schaal te kunnen nemen, welke als volgt ge-
schiedden : Van veebeslagen, waaronder in de laatste drie jaar
geen mond- en klauwzeer was voorgekomen, werden zes koeien
van verschillende leeftijden met koepokentstof intradermaal geënt,
en daar hier en daar op andere dan de proefboerderijen mond-
en klauwzeer reeds was uitgebroken, werd na de verkregen onvat-
baarheid tegen pokken de komst van de andere ziekte afgewacht.

Het uitkiezen van de plaats aan het lichaam, waar de enting
en de gevolgen daarvan de minste bezwaren zouden opleveren,
baarde eenige moeilijkheden, door de beharing van de huid bij
dieren, waardoor altijd haren moeten worden afgeknipt of beter
nog de huid moet worden geschoren. Verder moet de kans op bij -
infectie zoo klein mogelijk worden gemaakt en moet de reactie
op de enting plaatselijk geen last opleveren. Als meest geschikte
plaats hiervoor werd genomen de huidjilooi, welke van den anus
naar den uier verloopt.

de huid kan worden uitgespannen, waardoor de aangebrachte
scarrificatie\'s wijder openstaan en men geen last ondervindt van
de geringe beharing, zoodat gemakkelijk zonder speciale voor-
bereiding, kan worden gedesinfecteerd en geënt ;

bijna is uitgesloten, het eerste doordat deze huidplooi in een holte
tusschen de beide dijen ligt, het laatste doordat door den staart
de vliegen worden verjaagd. Pleisters zijn dus overbodig ;

de later opkomende pokkeneruptie daar ter plaatse geenerlei
hinder veroorzaakt. ^

Met een wattenprop met benzine werd de entplaats grondig afge-
wreven. Na een kwartiertje werd de huid door een helper uitge-
spannen en met een vaccinostyle werden 5, op 1 c.M. van elkaar
verwijderde, verticaal geplaatste scarrificatie\'s aangebracht van
ongeveer 4 c.M. lengte. Vervolgens werd op den achterkant van het
schopje van den vaccinostyle entstof gebracht, over de 5 krasjes
verdeeld en ingestreken.

De scarrificatie\'s sluiten zich vanzelf, wanneer de huid wordt
losgelaten en de enting is afgeloopen. Alles zeer eenvoudig dus,

Deze blijft zuiver plaatselijk. Na ongeveer 4 a 5 dagen ont-
wikkelt zich daar een pokkeneruptie. Mooie, zelfstandige pokken
ziet men zelden ; meestal is het geheele gebied gezwollen en ziet
men een groote pokpuist als een grooten rijksdaalder met geel-
achtige korsten langs de scarrificatie\'s, welke na 4 a 5 weken gaan
afbrokkelen en verdwijnen. Verschijnselen van algemeenen aard
komen niet voor ; zelfs de melkgift wordt niet beinvloed. Bij
één koe zag ik pokken optreden op alle 4 tepels, vermoedelijk
doordat het virus met den staart daarop was overgeslagen en
door het melken was verspreid.

Op deze wijze werden van 8 boerderijen ieder 6 melkkoeien
geënt in de weide, 2 jonge, 2 oude en 2 van 4—5 jaar. Deze entingen
geschiedden van 21 Juli tot 7 Augustus. Ofschoon de entstof volgens
voorschrift niet langer dan een week mag worden gebruikt, bleek
de virulentie zelfs na 4 weken nog niets te hebben ingeboet. Bij
alle proefdieren was de reactie schitterend. Op 8 September,
een maand nadat de laatstgeënte koeien werden behandeld, brak
op de eerste boerderij mond- en klauwzeer uit en vervolgens werden
successievelijk alle andere aangetast.

Vrijwel alle geënte dieren werden door mond- en klauwzeer
op de gewone wijze, evenals de niet-geënte, aangetast.

Weliswaar bleven enkele oudere koeien van de ziekte verschoond,
doch, daar dit ook in deze streek bij de niet-geënte oudere koeien
meermalen voorkwam, heeft dit geen waarde. Tepel-\'en uieraan-
doeningen kwamen bij de geënte niet meer, doch ook niet minder
voor dan bij de andere ; de eerste zijn dus geheel op rekening te
stellen van de mond- en klauwzeer-blaren en niet van bijgemengde
koepok-eruptie\'s. Het verdere verloop van de ziekte was geheel

als bij de andere. Ofschoon mijne proeven geen positieve resultaten
hebben opgeleverd, meende ik een en ander toch te moeten publi-
ceeren, daar nu verder in die richting ni et meer gezocht behoeft
te worden en het aetiologische verschil tusschen de beide ziekten
hiermede voldoende is gebleken.

Um festzustellen ob das Überstehen der Pocken eine gewisse Immunität gegen
Maul- und Klauenseuche hinterlässt, impfte Verfasser 48 Rinder intradermal
mit Vakzine. Alle Tiere reagierten normal auf die Vakzination.

Als einen Monat später auf den betreffenden Gehöften Maul- und Klauenseuche
ausbrach, wurden alle geimpften Tiere sowie die nicht vakzinierten in gleichem
Masse von der Krankheit befallen. Die Vakzination hat also nicht zu einer Immu-
nität geführt.

In order to determine whether cows recovered from cow-pox have acquired
some immunity against foot- and mouthdisease, the author inoculated 48 bovines
intradermally with vaccine. All animals normally reacted. A month afterwards
foot-and mouthdisease broke out on the farms in question. All vaccinated animals
became affected in the same degree as the cows which had not been inoculated.
The author\'s experiment indicates that inoculation with vaccine does not lead
to any immunity against foot- and mouthdisease.

Dans le but de déterminer si la vaccination préserve les animaux contre une
atteinte ultérieure de fièvre aphteuse, l\'auteur a inoculé de la vaccine à 48 bovins
par voie intradermique. Tous les animaux ont réagi positivement à la vaccination.

Lorsqu\' un mois plus tard la lièvre aphteuse éclata dans ces fermes, les animaux
vaccinés comme les témoins furent atteints de la maladie. Les expériences ont
montré donc que la vaccination ne confère aucune protection contre la fièvre
aphteuse.

Door voorstanders en één tegenstander zijn de door mij ont-
worpen denkbeelden tot wijziging van het Huish. Reglement in
dit Tijdschrift besproken en op de a.s. algemeene vergadering
moet daarover de beslissing vallen. Ik zal daarbij in de gelegenheid
zijn mijn denkbeelden nader toe te lichten. Hier wil ik slechts
twee zaken ter sprake brengen, t.w. de bestrijding dezer voor-
stellen door collega Tenhaeff en de behandeling daarvan in het
Hoofdbestuur.

De eerste blz. besteedt mijn geachte bestrijder aan een be-
schouwing over de vraag of de aanwinsten aan ambtelijke be-
trekkingen nu en in de toekomst een aequivalent zijn voor de
inperking der werkzaamheden der practici. Daarover kunnen noch
hij noch ik oordeelen. Collega Tenhaeff, zetelend in een provincie
met slechts enkele ambtelijke keuringsdiensten kent niet als ik,
— die in het centrum dezer zaak sta —, alle plannen en mogelijk-
heden, die ter uitbreiding der ambtelijke keuringsdiensten voor

vleesch en melk bestaan, doch die ik om verschillende redenen
niet mag publiceeren. Ik verwijs als symptoom slechts naar de
oproeping voor dierenarts bij den keuringsdienst voor waren te
Arnhem en voeg hieraan toe, deze zal nog door andere gevolgd
worden. Ik ken anderzijds niet den omvang der beperking van den
klinischen arbeid; hoor daar echter door vooraanstaande klinici,
oud en jong, zeer verschillend over oordeelen. Met onze reorgani-
satie heeft deze vraag slechts zijdelings te maken, doch vast staat,
dat elk dierenarts in ambtelijke functie geplaatst een concurrent
wegneemt voor de overige practici. Het is dus plicht van alle
betrokkenen, de ontwikkeling van al deze functies te bevorderen.

Collega Tenhaeff, heeft niet begrepen, dat daartoe het
schriftelijk en commissoriaal overleg in zake vleesch- en melk-
hygiëne thans evenzeer moet plaats hebben. Daarvoor wordt in
belangrijke mate een beroep op de werkkracht van enkelen gedaan.
(Rapporten vischkeuring, modelmelk).

Sedert de vergadering over deze onderwerpen, 29 Nov. 1930,
is hierin door het Hoofdbestuur niets verricht. Ik heb de notulen
en conclusies dezer vergaderingen opgesteld, wijl onze bekwame
secretaris zich voor deze speciale materie, zonder verdere studie,
niet volledig in staat achtte. Er zijn echter onder de jongere
dierenartsen verscheidene, die dit gaarne en con amore hadden
gedaan en, staande in het midden der praktijk, beter dan ik. Het
is bewezen verkeerd te zijn voor zulke zaken telkens incidenteel
een commissie te benoemen. Het Hoofdbestuur neemt — misschien
mede daarom — het denkbeeld der permanente commissies over.

Omtrent de vraag of de voorbereiding der zaken voor de be-
handelirg in het Hoofdbestuur wijziging noodig heeft, behoeven
wij dus niet meer te twisten en dit ontheft mij van de weer-
legging van een deel van het betoog van collega Tenhaeff.

Echter mijn voorstellen trachten ook tegemoet te komen aan
andere behoeften, die om voorziening vragen. Deze zijn :

ie. gelegenheid om over bijzondere onderdeelen van ons vak
van gedachten te wisselen, door collega\'s, die over het geheele
land verspreid wonend, aan afdeelingsgewijze behandeling dezer
vraagstukken niets hebben.

2e. Het instellen van een lichaam, dat benoemd door — en
gedragen door het vertrouwen van — de hier bedoelde collega\'s in
engeren zin, de vraagstukken van wetenschappelijken- en maat-
schappelijken aard op deze bijzondere gebieden kan onderzoeken
en adviezen geven omtrent de ten bate der diergeneeskunde en
hare beoefenaren te nemen maatregelen. Een benoeming door het
Hoofdbestuur kan hierin niet voorzien, omdat de benoemden
dan niet de zekerheid hebben, dat zij het vertrouwen bezitten
van de ter zake meest deskundige leden. Slechts benoeming uit
en door de direct belanghebbenden kan de zoo noodige vaste grond-

slag geven om eendrachtig verder te werken. De verantwoordelijk-
heid der gekozenen is hier te groot om een getrapte verkiezing
via het, uit ter zake niet volledig deskundige leden bestaande
Hoofdbestuur, toelaatbaar te maken.

De verleiding is groot om hier uiteen te zetten op welke punten
de Maatschappij thans te kort schiet in het behandelen van voor
dierenartsen belangrijke problemen. Ik zal dat niet doen, omdat
men de bestrijders der diergeneeskundige belangen daarbij zijn
zwakke front bloot geeft, hetgeen taktisch onverantwoordelijk
zou zijn. Indien de heer Tenhaeff echter ter a.s. algemeene ver-
gadering komt zal ik hem daar mijn argumenten ontvouwen,
waarom op velerlei gebied de tegenwoordige gang van zaken in
de Maatschappij niet overeen stemt met de eischen, die men
daaraan moet stellen. Dat een vol bezoldigd permanent secretaris
hier redding zou brengen behoeft na het bovenstaande wel niet
verder weerlegd.

Ten slotte nog iets over de behandeling van mijn voorstellen
in het Hoofdbestuur. Collega Tenhaeff schrijft min of meer
naief: ,,Maar bovendien elk voorstel ter zake van een Hoogleeraar
,,aan het Hoofdbestuur gedaan zal aldaar niet in den doofpot
„worden gestopt." Mogelijk. Maar mijn voorstellen hebben daar
op den rand van de prullemand gelegen. Hiermede zou ik mij wel
tevreden kunnen stellen, ware zulks geschied in een vergadering
waar ik gelegenheid had, de tegen mijn zeer ernstige voorstellen
ingebrachte bezwaren te weerleggen. Men heeft echter geoordeeld
bij mij (althans te Utrecht) over mij (althans over mijn voorstellen)
doch zonder mij.

Het gevolg is geweest, dat alle afgevaardigden, ten deele ver-
keerd, ten deele onvolledig voorgelicht, naar huis zijn gegaan
en deze verkeerde en onvolledige voorlichting in de afdeelings-
vergaderingen hebben uitgedragen. Deze wijze van behandeling
is in een goed georganiseerde vereeniging niet op haar plaats.

Ik zou derhalve den afdeelingsbesturen in overweging willen
geven den tijd, die nog rest tusschen heden en de bedoelde ver-
gadering, te benutten, om door schriftelijk overleg met hun leden
den afgevaardigden te dezer zake vrij mandaat te verleenen,
zoodat zij zullen oordeelen als vrije mannen na gegrond onderzoek
en vooral, na hoor en wederhoor.

Den leden der Maatschappij, wien het bovenstaande ter harte
gaat als mij, en vooral zij, die de afdeelingsvergaderingen niet
bezochten, roep ik toe komt ter vergadering en toont door Uwe
belangstelling, dat de door mij ontworpen richting de wenschen
bevredigt, die door vele leden worden gevoeld.

Veterinaire reisindrukken, door Prof. Dr. F. L. Huber. Met ingang van 1 Janu-
ari 1929 werd aan schrijver een buitenlandsch verlof verleend van 9 maanden,
met vergunning om de reis naar Europa via Japan en Zuid-Amerika te maken en
de opdracht verschillende veterinaire inrichtingen in genoemde landen en Europa
te bezoeken, ten einde er de methodes van de bereiding van entstoffen en de werk-
wijze bij het winnen van serum te bestudeeren, alsmede ook de massale toepassing
dezer producten tegen besmettelijke veeziekten op het platteland in oogenschouw
te nemen.

Allereerst werd Japan bezocht, waar de organisatie van den burgerlijken vee-
artsenijkundigen dienst in het algemeen veel overeenkomt met die in Neder-
landsch-Indiè. De bemoeienissen met den gezonden en zieken veestapel bepalen
zich niet alleen tot de eilanden van het Keizerrijk zelf, doch strekken zich ook uit
tot de belangrijke en veerijke bezittingen en door Japan bezette gebieden op het
vasteland van Azië n 1. : Korea en Mantsjoerije.

De veestapel van de eilanden is niet groot genoeg om in de eigen behoefte aan
vleesch te voorzien, zoodat geregeld invoer van levend vee en vleesch plaats vindt.
Van oudsher had de veestapel in Mantsjoerije veel te lijden van veepest en besmet-
telijke longziekte, zoodat de invoer van vee uit deze streek naar Japan onder
strenge controle moest worden gezet. Ondanks de strenge quarantaine-bepalingen
is het toch enkele malen gebeurd, dat gevallen van longziekte zijn binnengesleept.
Door afslachten van het aangetaste en verdachte vee gelukte het echter de ziekte
te localiseeren en tot staan te brengen zonder dat verspreiding in de omstreken
plaats had.

Fok-, melkvee en paarden, varkens en veel gevogelte voor fokdoeleinden worden
grootendeels uit de Vereenigde Staten geïmporteerd, een klein gedeelte ook uit
Europa. Bij invoer van honden is een maand quarantaine verplicht.

Veearlsenijkundige inrichtingen. Te Tokio zijn drie inrichtingen voor diergenees-
kundige doeleinden n.1. :

1. De veeartsenijkundige Faculteit der Universiteit (verbonden met Landbouw
en Boschwezen).

In Hokkeido bestaat er nog een ,,Veterinary Highschool" van lageren rang dan
de Faculteit te Tokio. Verder zijn er nog 3 ,,Veterinary Colleges", waaraan de op-
leiding 3 jaar duurt (middelbaar onderwijs). In Mandsjoerije en Korea zijn tot
heden geen onderwijsinrichtingen, alleen laboratoria voor veeartsenijkundig
onderzoek, ten deele ook ingericht voor de bereiding van entstoffen en sera (run-
derpest). De bestrijding van laatstgenoemde ziekte geschiedt door immunisatie
en strenge controle. Het immuniseeren heeft plaats door middel van de simultaan-
enting gevolgd door enting met gemitigeerd virusbloed. Ook longziekte, schurft,
malleüs en saccharomycose worden daar op krachtige wijze bestreden.

Van 1919 tot 1923 is de getalsterkte van den veestapel in Korea van 700.000
tot 1.800.000 gestegen, terwijl het aantal varkens en gevogelte, door geregelden
aanvoer van goed fokmateriaal uit Japan, thans reeds dubbel zoo groot is als ten
tijde der annexatie. Jaarlijks bedraagt de uitvoer van vee uit Korea ongeveer
60.000 stuks.

Peru. In dit land hebben de groote veeteeltbedrijven vaak te lijden van voedsel-
schaarschte, tengevolge van de enorme droogte. Om de 3 tot 4 jaar valt hier slechts
regen.

In de door rivieren doorsneden gebieden wordt landbouw gedreven, verder
worden er paarden, muildieren, ezels en vooral schapen geteeld. Op de hooge berg-

plateaux (Puna) komen ook voor de lama, de alpacca en de vicuna. Wat voor den
Inlander in Indiè de buffel is, is voor den Inlander der Puna de lama. Voor het
dragen van lasten is dit dier onmisbaar, terwijl ook het vleesch ervan wordt ge-
nuttigd. De veestapel van Peru heeft tijdens den vierjarigen oorlog met Chili zwaar
geleden en bestaat thans nog slechts uit 1.500.000 runderen, 12.500.000 schapen,
500.000 paarden, muildieren en ezels, 1.500.000 alpaccas, 500.000 lama\'s, evenveel
geiten en 470.000 varkens.

Hier bestaat nog geen veeartsenijkundige dienst volgens onze Westersche be-
grippen. De zorg voor den veestapel is aan het Departement van Landbouw toe-
vertrouwd, zonder dat een deskundige de leiding heeft. I)e militaire veterinaire
dienst wordt door paardenartsen uitgeoefend. Legerpaarden worden grootendeels
uit Chili geïmporteerd.

Voor de studie van de diergeneeskunde bestaat geen speciale inrichting in Peru;
voor de opleiding van studenten bestaat gelegenheid te Buenos Aires ; doch tegen-
wpordig studeeren er vele in de Vereenigde Staten.

Te Lima is een landbouwschool, waar met een studieduur van 5 jaar land-
bouwingenieurs worden opgeleid, die weliswaar in eenige veeartsenijkundige
vakken onderwijs krijgen, doch geenszins als deskundigen zijn te beschouwen.
Dit onderwijs wordt gegeven door Prof. M. E. Tabusso, een medicus, die sedert
jaren op diergeneeskundig gebied werkt en onder wiens leiding ook het aan deze
school verbonden veeartsenijkundig laboratorium staat. Met bescheiden middelen
wordt hier goed werk verricht op het gebied van de bereiding van sera en ent-
stoffen.

Besmettelijke veeziekten. De bestrijding hiervan ondervindt groote moeilijk-
heden, daar in dit land de deskundige leiding ontbreekt. Er zijn intusschen groote
veeteeltbedrijven die hun eigen dierenarts hebben.

Miltvuur. Bij deze over geheel Zuid-Amerika voorkomende ziekte wordt vooral
veel waarde gehecht aan de prophylactische enting met vaccins afkomstig van het
laboratorium to Lima, die allemaal polyvalent worden bereid. Het polyvalent
bereide miltvuurserum wordt slechts curatief toegepast.

Boutvuur. Met succes wordt ook hier de actieve immunisatie toegepast door
middel van filtraat-entingen.

Texaskoorts. Onder het vee in de kuststreken van Peru heerscht een enzoötische
haemoglobinurie, die als een zware vorm van Texaskoorts wordt beschouwd,
overgebracht door de teek Boöphilus Annulatus.

Verder komen nog voor tuberculose, haemorrhagische septichaemie bij run-
deren, varkens en gevogelte. Ten slotte een kreupelheid onder de jonge huisdieren,
..renguera" genaamd, die vooral bij schapen veel slachtoffers maakt. Volgens
Mrowka, die van deze ziekte een studie maakte, zou het mogelijk kunnen zijn,
dat hier een sarcosporidiën-infectie in het spel is.

Te Callao, de havenstad van Lima, is een nieuw slachthuis opgericht, voorzien
van moderne koelinstallaties. Het bedrijf staat onder leiding van een in de Ver-
eenigde Staten opgeleiden Peruaanschen dierenarts; de vleeschkeuring zelf onder
toezicht van een Japanschen deskundige.

Chili. Midden en Zuid-Chili zijn de streken, waar landbouw en veeteelt wordt
gedreven. Het particulier initiatief heeft de laatste jaren veel gedaan tot ver-
betering van den veestapel. Het Chileensche paard (330.000 stuks) is een sterk,
middelgroot, sober dier met veel uithoudingsvermogen. Muildieren (45.000 stuks)
en ezels (35.000 stuks) worden vooral voor het dragen van lasten in de bergstreken
gebruikt. De runderstapel bedraagt 1.900.000 stuks, terwijl de schapenstapel
4.500.000 stuks telt. Vroeger werd uitsluitend vee uit Spanje geïmporteerd, doch
tegenwoordig treft men er de voornaamste rassen van Europa aan, in het bijzonder
echter Engelsche rassen en Friesch vee. Ook de hoenderteelt staat op een hoog
peil, er zijn farms met 20.000 kippen en een productie van 600.000 eieren per jaar.

Veeartsenijkundige dienst. Aan het hoofd staat een deskundige, Dr. Garcia,
terwijl de dienst ressorteert onder het Departement van Binnenlandsche Zaken.

Gebrek aan personeel en organisatie belemmeren een daadwerkelijke controle en
toezicht op den veestapel.

Veeartsenij kundige inrichtingen.
i. De Veeartsenijkundige Faculteit der Universiteit te Santiago (verbonden met
Landbouw).

veeartsenijkundigen dienst.
3. Het veeartsenijkundig Instituut van de Nationale Landbouw-Maatschappij.

Het miltvuur is een van de meest verspreide infectieziekten van Chili. Voor
de immunisatorische bestrijding wordt de Pasteursche enting en de sero-vaccinatie
in jaargetijden dat de ziekte niet heerscht, als preventieve maatregel toegepast.

De besmettelijke lever-necrose veroorzaakt groote verliezen aan den runder-
stapel in Midden-Chili, tot 95% toe. Het is een bodemziekte met acuut verloop ;
bij runderen die op stal verpleegd worden, komen zelden gevallen voor. Volgens
de meening van den Directeur van het Instituut zouden als verwekkers dezer
ziekte twee anaërobe bacteriën in aanmerking komen. Preventieve entingen
met een filtraat hadden uitstekend resultaat.

In de streken van Zuid-Amerika, waar halfwilde teelt wordt gedreven en de
dieren zoo goed als niet in de hand komen, daarbij erg schuw zijn, is het voor een
massale enting noodig dat ze in omheinde ruimten worden gedreven, die uitloopen
in een trechtervormig gedeelte, waarin paarden en runderen ten slotte in een
enkele rij echter elkander komen te staan en behoorlijk gefixeerd. Op deze wijze
wordt dan ook in Chili en Argentinië te werk gegaan. Het veeartsenijkundige toe-
zicht vergt op dergelijke groote veebedrijven van den dierenarts een grondige
kennis en veel ervaring in alle onderdeelen van zijn beroep.

Naast landbouw vormt veeteelt de voornaamste tak van het volksbestaan, dank
zij de onafzienbaar uitgestrekte weidegronden (pampa\'s). De totale veestapel van
dit land vertegenwoordigt een waarde van 2 milliard gulden. Door den aanplant
van eene klaversoort (Alfalfa) zijn de weidevelden daar belangrijk in kwaliteit
verbeterd. De Alfalfa bezit de eigenschap met zijn wortels bij het zoeken naar
water 8- 10 Meter in den grond te dringen en daarbij de dunnere kleilaag, die geen
water doorlaat, te doorboren. Vroeger rekende men voor 1 stuk groot vee ^ 2 H A.
weigrond en thans kunnen er op 1 ll.A. minstens 2—4 voldoende voedsel vinden.

De paardenstapel telt 9.500.000 stuks, verder 600.000 muildieren en 300.000
ezels. Het inheemsche paard, het Criollapaard is van Arabisch-Andalusischen oor-
sprong, destijds door de Spanjaarden ingevoerd. Geregeld worden nog Suffolks,
Shires, Clydesdales en Hackney\'s geïmporteerd. Engeland geniet op den invoer
van alle soorten van vee den voorkeur en in ruil hiervoor wordt het Argentijnsclie
vleesch in Engeland toegelaten. De rundveestapel bedraagt ^ 38 millioen stuks.

Het inheemsche rund is minder geschikt als slachtdier, echter beter voor trek-
diensten. Als slachtvee worden er gefokt Shorthorns en Herefords. De melkvee-
rassen worden in het algemeen onder den naam „Hollander" (Hollandès)
samengevat.

De schapenteelt telt ongeveer 39 millioen dieren, de geitenstapel ^ 5 millioen.
De fijne huid dezer geiten vormt een waardevol exportartikel. De varkensteelt
neemt eveneens in bloei toe, ongeveer 2—3 millioen stuks worden er gefokt van het
Yorkshire en Berkshire-ras.

De veeartsenijkundige dienst ressorteert onder het Departement van Landbouw
en heeft als hoofd een directeur-generaal.

De afdeelingen van dezen dienst bestaan in : a. veeartsenijkundige politje, b.
veeartsenijkundig Instituut, c. bevordering van de veeteelt, d. zoölogie en vis-
scherijwezen.

Argentinië heeft 4 Universiteiten, die elk een faculteit hebben, waarin landbouw
en diergeneeskunde vereenigd zijn. Een voorname plaats wordt ingenomen door

het Instituut van Prof. Lignières, hetwelk voor medische doeleinden opgericht,
zich bezighoudt met de studie van protozoënziekten en zoönosen, zooals miltvuur
en met de beste van deze soort in Europa kan wedijveren De wetenschappelijke
staf bestaat uit 30 artsen, scheikundigen, biologen en enkele dierenartsen. Ten
slotte wordt nog een overzicht gegeven van bezoeken van eenige hygienische
Instituten in Duitscliland en de Rijksseruminrichting te Rotterdam.

Over de prophylactisehe waarde van naganol bij de paarden-surra, door Otto
Nieschulz en F. C. Kraneveld.

In 1928 werden door onderzoekers reeds de resultaten gepubliceerd over de be-
schermende werking van naganol tegen surra-infecties bij het paard, doch in een
dosis van 1 gram. Thans geven zij een overzicht van proeven met een dosis van 2
gram per 150 K.G. lichaamsgewicht. De beschermende werking duurde in deze
proeven met 5 paarden hoogstens 52—73 dagen, doch minstens 45 dagen; ten minste,
indien geen verschuiving van den incubatietijd is opgetreden. In elk geval waren de
resultaten gunstiger dan bij een dosis van 1 gram. Het lijkt naar aanleiding van
deze proeven den schrijvers wel zeer waarschijnlijk, dat door maandelijksche in-
spuitingen van 2 gram naganol per 150 K.G. lichaamsgewicht bij paarden een ab-
solute bescherming tegen surra-infecties kan worden verkregen. Aan deze dosis
is, indien de draagkracht van de bevolking het toelaat, den voorkeur te geven boven
een dosis van 1 gram, zooals op het oogenblik algemeen wordt toegepast.

Nog eenige Strongyliden van het paard op Java. Dr. H. J. Smit en R. Notosok-
diro geven een beschrijving van twee strongyliden n.1. Cylicostomum Goldi (Bou-
lenger) en Cylicostomum Goldi var. tridmtatum -Yorke and Macfie). De door hen
op Java reeds gedetermineerde Strongyliden zijn hiermede met een tweetal aan-
gevuld.

Gegevens uit de praktijk voor de bestrijding van epizoötische Septiehaemie, dooi
Dr. W. C. A. Doeve.

Schrijver vestigt er nog eens de aandacht op, dat septiehaemie in den regentijd
de meeste slachtoffers maakt vooral onder buffels. In den drogen tijd kan de smet-
stof echter ook voorkomen en ziektegevallen verwekken. Op grond van de zich
in vorige jaren voorgedaan hebbende gevallen, is het niet mogelijk te voorspellen
in welke streken men de ziekte in het komende jaar zal aantreffen.

fn de meeste gevallen ontstaat de besmetting uit den bodem, door omvorming
van saprophytische in virulente Pasteurella\'s. Contact-infecties komen zelden voor
Gewoonlijk duren de enzoötiën van septiehaemie niet langer dan een maand. De
mortaliteit bij buffels, die aan de smetstof blootstaan, bedraagt -j- 18%.

Pluimveeziekten. Als oorzaak van een duivensterfte te Bandoeng werd door Dr.
W. K. Picard een darmtrematode gevonden, behoorende tot de groep der Echi-
nostomidiën. Deze parasiet kwam in groote hoeveelheid voor in den darmtractus,
was de oorzaak van een ernstige haemorrhagische enteritis en werd gedetermineerd
als Echinostomum. Spec. n, in alle opzichten veel overeenkomst vertoonende met
Echinostomum columbae Zunker, 1925, beschreven in ,,A Manual of Helmin-
thology etc. by H. A. Bayle. \'t Hoen.

Over deze eigenaardige ziekte schreef Dr. F. C. Kraneveld, bacterioloog aan het
Veeartsenij kundig Instituut te Buitenzorg, een dissertatie, voor zijn promotie te
Utrecht in 1930.

Zijn zeer volledige en belangrijke studie is door het Dep. van Landbouw, Nijver-
heid en Handel (Veeartsenijk. Instituut) te Buitenzorg uitgegeven als : „Vee-
artsenijkundige Mededeeling No. 71."

1. Bij den buffel in Nederlandsch fndië komt een beenmergaandoening voor,
welke door De Does als de osteomyelitis bacillosa bubalorum werd beschreven

en welke voor zoover bekend, uitsluitend in Nederlandsch Indië wordt aangetroffen.

2. Het vermoedelijke agens is een micro-organisme, dat uit alle onderzochte
gevallen in reincultuur kon worden geïsoleerd en dat morphologisch en cultureel
alsnog niet te onderscheiden was van de door Zeissler en Rassfeld ontdekte
en als bacillus gigas beschreven bacterie, doch er van verschilde door het niet patho-
geen zijn voor verschillende pioefdieren.

3. Het is waarschijnlijk te achten, dat een praedisponeerende factor, welke het
weerstandsvernogem van het beenmerg van bepaalde beenderen, voornamelijk
van den humerus en femur, doch ook van andere ossea, als bekken, rib en wervel
vermindert, de inleidende oorzaak van de bedoelde ziekte is.

4. Veranderingen in de chemische samenstelling der beensubstantie zijn bij de
lijders aan deze ziekte niet aanwezig.

5. De ziekte, welke onder bepaalde omstandigheden en in bepaalde streken in
vrij groote uitgebreidheid kan voorkomen, kenmerkt zich klinisch door het optre-
den van locomotiestoornissen, waarbij op den duur sterke spieratrophie aan de
kreupele ledematen, abscessen tusschen de spieren en in de onderhuid en been-
mergfistels optreden ; het leven van het dier is er niet direct mede gemoeid.

6. De ziekte, welke bij localisatie in de ledematen met een acute kreupelheid
kan inzetten, neemt gemeenlijk een chionisch verloop.

7. Pathologisch anatomisch is een geval gekenmerkt door een necrobiose van het
beenmerg. Meestal gaat dit proces gepaard met een secundaire, rijkelijke pusvor-
ming, waardoor bij de meeste gevallen pusdoorbraken vanuit het been, in of nabij
de epiphyselijnen optreden, waardoor intramusculaire abscessen worden gevormd,
welke veelal klinisch niet waarneembaar zijn, doch zich eveneens uit kunnen
breiden tot groote subcutane pusophoopingen. Indien deze tot doorbraak komen,
hetgeen door de dikke karbouwenhuid langen tijd wordt tegengehouden, zijn
beenmergfistels het gevolg Verder is een geval gekenmerkt door de vorming van
een periostalen beenmantel om het aangetaste been of beengedeelte, terwijl bij
chronische gevallen een afsterven en een sequestratie van een min of meer groot
gedeelte van het aangetaste been kan optreden ; secundaire fracturen, hetzij in het
oorspronkelijke been, hetzij in den nieuwgevormden beenmantel, komen veelvuldig
voor.

8. Door op verschillende wijzen uitgevoerde entingen met oorspronkelijk ziekte-
materiaal en culturen gelukte het niet de ziekte kunstmatig op te wekken bij buf-
fels, runderen, geiten, honden, konijnen en cavia\'s. Vrijburg.

The Epidemiology of Fowl cholera. Abstracts, from : Archives of Pathology,
Volume 10, page 133.

De epidemiologie van vogelcholera berust essentieel op dezelfde gronden als die
der konijnen-pasteurellosis. De vorm waarbij een ernstige epidemie optreedt, gaat
gepaard met een relatief virulent type van micro-organismen, welke slechts met
moeite in de weefsels van den gastheer blijven leven ; de lichter verloopende ende-
mische gevallen gaan gepaard met stammen van betrekkelijk geringe virulentie,
en van hooge vegetatieve capaciteit. De verspreiding en de ernst der infectie houden
bij vogelcholera, zoowel als bij andere bestudeerde dierlijke ziekten, verband met
den weerstand van den gastheer en met de doseering van de micro-organismen
(Leslie, T. Werbster, Exper. Med.).

Thomas P. Hughes bestudeerde 210 stammen van Pasteurella, verkregen uit
typisch verloopende gevallen van vogelcholera, voorkomende bij zeven ver uit-
eenliggende vogelfarms.

De stammen vertoonden overeenkomst in den vorm der bacillen (smal, pleo-
morph, bipolair, gram-negatief, niet bewegelijk staafje). Ze groeiden snel in bouillon
met een spoor haemoglobine. Drie groepen konden, naar de soort kolonies op haemo-
globine -agar, duidelijk worden onderscheiden ; stammen die „fluoresceerende
kolonies" vormden, hadden een hooge virulentie en kwamen uit koppels, waar

cholera epidemisch voorkomt ; stammen met „blauwe kolonies" waren betrekkelijk
weinig virulent, en behoorden bij koppels waar de ziekte endemisch aangetroffen
wordt. Tot de derde groep werden gerekend „intermediaire kolonies", met eigen-
schappen die tusschen die der beide vorige groepen inlagen.

Thomas Hughes en Ida Pritchett toonden in experimenten aan, dat Pas-
teurella avicida (de verwekker der vogelcholera) niet in staat was de ziekte op te
wekken als ze direct in de alimentaire tractus werden gebracht.

Introductie in de voorste ademhalingswegen daarentegen, gaf typische vogel-
cholera, of soms chronische pneumonie, soms ook ontsteking van de bovenste deelen
der respiratie-tractus (rhinitis, soms processen aan kam of lellen) terwijl ten slotte
een klein deel der dieren werd tot gezonde „nasal carriers," smetstofdragers dus.
Gewoonlijk echter bleef in de proeven 50 % vrij van infectie.

Dezelfden in samenwerking met F. R. Beaudette gingen het ontstaan van een
choleraepidemie na op een bepaalden farm in New-Jersey. De haard, waaruit de
infectie ontstaan was, werd gevonden bij gezonde dieren, die het vorig jaar „carriers"
waren geworden ; de bacteriestammen, gekweekt uit dergelijke carriers, bleken
alle tot het „blauwe" type te behooren, dus waren betrekkelijk weinig virulent.
In het algemeen werd verder gevonden, dat een hoog percentage van smetstof-
dragers in een bepaalden koppel gepaard ging met een vrij hoog sterftecijfer ge-
durende de optredende epidemie ; in een geval echter traden in een koppel met een
groot aantal carriers slechts weinig doodelijke infecties op, wat met waarschijnlijk-
heid wordt toegeschreven aan een hoogen graad van weerstand van de gastheeren.
Zou men hieruit mogen afleiden, dat het tot stand komen van een epidemie niet
slechts afhankelijk is van het introduceeren van een bepaald aantal micro-orga-
nismen, maar dat de waarde van het infecteerend vermogen van door smetstof-
dragers ingebrachte bacteriën afhankelijk is van het beloop van den strijd tusschen
de kiemen die bij den smetstofdrager aanwezig zijn en diens afweervermogen?

Als disease of wattles, ziekte der lellen derhalve, is door Australische en Noord-
Amerikaansche dierenartsen beschreven een aandoening bij hoenders, welke zich
uit als een tot necrose voerende sereuze ontsteking van de subcutis van een of beide
keellapjes of lellen. De schrijver nu had gelegenheid dit lijden in den herfst van 1929
in Hongarije herhaaldelijk vast te stellen.

Ziekteverloop. Eerst worden de keellapjes dik, hangen de knikkertjes
onder den snavel. Snijdt men er in, dan vloeit er een sereus exsudaat uit. Na 3
dagen wordt het lapje harder doordat het exsudaat wordt geresorbeerd ; dit proces
is na 6 dagen ongeveer afgeloopen, en dan neemt het een chronisch karakter aan.
Het zieke lapje schrompelt samen, en verandert in een koud aanvoelend, droog
vormsel met groote oppervlakteplooien.

Tijdens de eerste, dus acute symptomen is het dier iets mat, in vele gevallen kan
men diarrhee waarnemen.

A e t i o 1 o g i e. Er is verband met vogelcholera. In al de koppels waar de „Liip-
chenkrankheit" werd gezien, was voor eenigen tijd cholera geweest, doch dit lijden
was schijnbaar reeds uit den koppel geweken.

In 40 % der gevallen konden in weefsel uit de lellen cholerabacillen worden aan-
getoond, hetzij cultureel, hetzij door muizenpassage. In al de onderzochte gevallen
was het bloedserum in staat vogelcholera-bacillen in hooge mate te agglutineeren.

Pathenogenese. De schrijver geeft hiervan het volgende persoonlijke in-
zicht : Treedt infectie met virulente vogelcholera-bacillen op, dan zullen dieren
met gering weerstandsvermogen acuut ziek worden, met het beeld van septicae-
mische cholera. Bij dieren met verhoogden weerstand zullen de bacteriën zich in
bepaalde organen (bijvoorbeeld gewrichten, lever, nieren) nestelen en daar ver-
anderingen van chronischen aard veroorzaken. Uit dergelijke chronische haarden
breken van tijd tot tijd bacteriën in de bloedbaan in, en geraken zoodoende in andere

organen. Komen aldus uitgestrooide bacteriën in een keellapje dat door trauma-
tische oorzaken een locus minoris resistentiae geworden is, dan zullen ze zich daar
ontwikkelen en ontstekingsverschijnselen veroorzaken.

De „Läppchenkrankheit" heeft natuurlijk de grootste beteekenis in epidemiolo-
gischen zin.

Bij een materiaal van 400 hennen, welke bij het bloedonderzoek positief op pul-
lorum reageerden, werd vastgesteld, dat zich gedurende 23 maanden geen verliezen
tengevolge van pulloruminfectie voordeden. Ook werd geen invloed op de leg-
praestatie waargenomen. Evenmin werd een verminderd bevruchtingscijfer, noch
een verminderd uitkomen van broedeieren geconstateerd. Verder werd uit eieren,
die van positief reageerende hennen afstamden, een normaal aantal gezonde
kuikens gefokt.

De fokker, die zich herhaaldelijk voor de vraag geplaatst ziet, of hij zijn positief
reageerende fokhennen, die dikwijls legsters zijn met een groote capaciteit, uit
moet schakelen voor de fok, wat voor hem een groote schade kan beteekenen, zou
dus, aan de hand van dit artikel, het antwoord op bedoelde vraag in voor hem
gunstigen zin kunnen geven. Intusschen komt het Ref. voor, dat de onderzochte
hoenders wel zeer licht geïnfecteerd geweest moeten zijn ; andere onderzoekers
hadden wel geheel andere ervaringen, welke bij het gebruiken van eieren van
positief agglutineerende hennen voor fokdoeleinden tot voorzichtigheid aanmanen !

A comparative study of agglutination and intracutaneous tests for Pullorum-
Infection. I.. Rettger, J. Mc. Alpine and D. Warner, Journ. of the Am. Vet.
Med. Ass., July 1930.

In Amerika wordt de macroscopische snelagglutinatie zeer veel gebruikt voor
de diagnose van pullorum-ziekte. Jones is de eerste, die deze methode toepaste
voor pullorumonderzoek ; thans is bijna elk laboratorium voor pluimveeziekte-
onderzoek voorzien van de er voor benoodigde apparaten. Ook in Nederland wordt
het donkere kastje met de glasplaat wel gebruikt ; ja, men behoeft zich volstrekt
niet te verwonderen, als men dezen of genen fokker aantreft, gebogen over een
toestel voor macroscopische agglutinatie, waarop hij de schrapjes bloed, dat hij zelf
aan zijn pluimvee ontneemt, nagaat in den strijd tegen het antigeen ; en met even-
veel vertrouwen als waarmede hij in den herfst de trephine zwaait, oordeelt hij thans
over het al of niet positief reageeren van zijn fokdieren, om later in de advertenties
den volke kond te doen, dat men gerust broedeieren van zijn dieren kan aanschaffen
omdat ze onderzocht zijn op pullorum. De leuze kan thans zijn : Leve de import van
sera, vaccins en antigenen !

Maar ter zake van het artikel. De drie genoemde onderzoekers, hebben de waarde
van de macroscopische snel-agglutinatie vergeleken met die van de opsporings-
methode, waarbij pullorin of iets dergelijks in een der lellen wordt gespoten.

Het experiment omvatte 90 volgroeide hennen, en begon op 1 Decenber 1927,
terwijl het einde viel op 14 October 1928 ; op dien dag werden alle vogels, die nog
leefden, geslacht, en onderworpen aan een postmortaal onderzoek, inclusief het
aanleggen van cultures.

Er werd slechts één soort pullorin gebruikt. Dit was een bekend extract, dat in
kleine fleschjes in den handel wordt gebracht. Dat pullorin werd in een hoeveelheid
van 0.05 c.c. op drie verschillende tijdstippen ingespoten, n.1. 30 Dec. 1927, 20
April 1928 en 24 Sept. 1928. De eerste injectie werd in delinkerlel verricht, de tweede
in de rechter, de derde weer links. De behandelde lellen werden 20 tot 24 uren
na de inspuiting geschouwd. Geringe zwelling werd als negatief beschouwd; een
zwelling boven 4 (meetapparaat ?) als positief. Alle aflezingen werden door twee
personen gedaan.

De macroscopische agglutinatie werd op acht verschillende tijdstippen uitge-
voerd, met intervals van tien dagen tot vijf maanden. Een enkele maal was het
nbodig, de pH. van het antigeen eenigszins te corrigeeren (tot 8.3 — 8.5). Bloed-

proefjes voor onderzoek werden o.a. genomen op elk der dagen dat pullorin werd
ingespoten.

Er werden in totaal zeven agglutinatie-tests uitgevoerd ; de overeenkomst der
uitslagen onderling is bijna volledig, hetgeen blijkt uit bijgevoegde tabellen. Opmer-
kelijk is ook het duidelijk positieve verband tusschen den uitslag der agglutinatie
en de bevinding bij de sectie, c.q. het cultureel onderzoek.

De proeven met pullorin-injecties vertoonden eenige afwijkingen, ten aanzien
van de dieren, die naar het sectieoordeel positief zouden moeten reageeren

De schrijvers vermeenen niet dat een zoo volstrekte correlatie tusschen herhaalde
agglutinaties, en tusschen agglutinaties en secties, altijd zal bestaan. Analoge
resultaten als de medegedeelde zullen alleen kunnen worden verwacht in koppels,
waar de curve der infectie ongeveer horizontaal verloopt, als nieuwe infectie inden
koppel plaats heeft, en als er voorwaarden bestaan die min of meer overeenkomst
hebben met de zoogenaamde „abortus storm" in beslagen vee, die besmet zijn
met den Bangschen bacil ; dan zullen er ongetwijfeld fluctuaties in de serologische
reacties optreden, en deze zullen blijven bestaan totdat de infectie zichzelf heeft
gestabiliseerd. De fouten die de agglutinatie-proef dan oplevert, moeten niet worden
toegeschreven aan de proef zelf, maar komen op rekening van de varieerende
hoeveelheden agglutinine, die dan in de individueele dieren aanwezig zijn.

Vijftig jaar paratyphusonderzoek. (Fünizig Jahre Pciratyphusjorschung — Dr.
B. Lachenschmid — Zeitsch. f. Fleisch- und Milchhyg. Jg. 40, pg. 309).

Schrijver geeft een overzicht van de ontwikkeling van het paratyphusvraagstuk
gedurende de laatste 30 jaren en komt tot de conclusie, dat de onderzoekingen zich
hoofdzakelijk hebben bezig gehouden met de theoretiscli-bacteriologische zijde van
het vraagstuk en het verloop van de paratyphosis bij den mensch en minder met
den praktischen kant van het vraagstuk.

Wil men z.i. bij de bestrijding der paratyphus eenig succes boeken, dan zal men
in de toekomst meer studie van het levende dier moeten maken en vooral van stal-
len, waarop men reeds paratyphus-patiënten heeft aangetroffen, alle dieren sero-
logisch en bacteriologisch onderzoeken, eventueel door wettelijke bepalingen deze
onderzoekingen voorschrijven en mogelijk maken.

Bij elk vleeschvergiftigingsgeval moet men niet uitsluitend den mensch en de
gekweekte bacterien en het tot de vleeschvergiftiging aanleiding gevende voedings-
middel bestudeeren, maar vooral de herkomst van het betreffende slachtdier na-
gaan, en, zoo men den stal kan ontdekken, daar een nader onderzoek instellen.

De houdbaarheid van het varkenspestvirus in gepekelde, gezouten en bevroren
vleeschwaren. (Die Haltbarkeit des Schweinepcslvirus in Pökel-, Salz- und Gejrier-
ileischwaren. — Zeller & Beller, — Zeitsch. f. Bakt., enz. I Abt. Orig. 1929.
Bd. 114, pg. 300).

Volgens de onderzoekingen van Zeller & Beller is de, volgens de Duitsche
vleeschkeuringswet toegelaten 3 weken durende pekeling niet voldoende, het
virus van de varkenspest in het vleesch te doen afsterven. In drooggezouten var-
kensvleesch bleef het virus meer dan 1 jaar levensvatbaar, terwijl met gezouten,
virusbevattende darmen de varkenspest nog na 100 en meer dagen door voeding
kon worden overgebracht. Bevroren levers van pestzieke varkens bleken meestal
ook infektieus.

Slachtafval, afval van vleeschwarenfabrieken en spijsresten vormen daarom
steeds een gevaarlijke infectiebron voor de verspreiding van varkenspest. Deze
is slechts met zekerheid te bestrijden, als men alle varkensvoedsel behoorlijk ge-
kookt aan de dieren verstrekt.

Slijmdradenvormende worst. (Fademiehende Wurst. —■ Dr. E. Schröder —
Deutsche Tierarztl. Woch. Jg. 38, pg. 385*.

Schröder onderzocht een aantal metworsten, die vast van consistentie waren
en een normale, bruinroode kleur veitoonden. Reuk en smaak uitstekend. W^rerden

na het doorsnijden de 2 sneevlakten langzaam van elkaar af bewogen, dan zag
men dunne, elastische draden van verschillende dikte tusschen de beide sneevlak-
ten te voorschijn komen. Gewoonlijk braken deze draden bij een lengte van J-
i c.M. af, met als overblijfsel op de worstsneevlakte kleine, speldenknopgroote
slijmdruppeltjes. De oorzaak van deze afwijking bleek van bacterieelen aard te zijn.

Bij microscopisch onderzoek van deze slijmmassa vindt men n.1. tamelijk fijne,
Gram-positieve coccen, in hoopen tezamen liggend. Deze coccen waren experimen-
teel op andere rookworsten over te enten en veroorzaakten dan eveneens weer deze
slijmdraadvorming. Melk wordt door deze coccen niet dradentrekkend gemaakt
Behalve op bloed- en serumagarvoedingsbodems groeien deze coccen vooral op alle
vaste suikervoedingsbodems. Zij zijn apathogeen voor muizen, waarschijnlijk ook
voor den mensch.

De worst is verder, afgezien van deze slijmdraadvorming, geheel van goede hoe-
danigheid. Deze bijzondere eigenschap zou het gevolg zijn van een fout in de fa-
bricatie, en wordt zelden, en dan nog bijna uitsluitend bij z.g. „Dauerwürsten"
waargenomen. Gewoonlijk volgt de besmetting door verontreinigde machines of
menschen of door de toevoeging aan de worstmassa van geïnfecteerde kruiden.

Volgens mededeeling van den eigenaar zou de infectie afkomstig zijn van uit de
zouterij. De daar 8 dagen lang bewaarde hammen kregen een slijmige laag aan de
oppervlakte. Verschillende hamsnippers, afkomstig van deze hammen, waren door
het worstdeeg gemengd en zoodoende was de worstmassa besmet geworden.

Over de bestrijding der rundeifin. (Beilrag zur Bekämpfung der Itinderfinne,
Dr. Hugo Wernery — Deutsche Tierärztl. Woch. Jg. 38, pg. 260).

Terwijl de Cysticercus cellulosae bij het varken door de vleeschkeuring bijna ge-
heel is verdwenen, kan men bij de runderfin nog niet van eenige afneming spreken.
Volgens Hoek is hieraan schuld het feit, dat bij de vleeschkeuring het onderzoek
onvoldoende geschiedt. Wernery illustreert met verscheidene gevallen, hoe door
een uitgebreider en dieper insnijden van de kauwspieren een hooger positief per-
centage werd gevonden. Terecht zegt v. Ostertag : Hoe meer men onderzoekt,
hoe meer men vindt. Bij het maken van één sneevlakte door de kauwspieren vond
men b.v. bij 0.16% der dieren finnen, bij het maken van een dubbele insuijding
in de kauwspieren 1.29%.

Wernery acht het noodzakelijk, dat in de keuringsvoorsc.hriften precies wordt
aangegeven hoe, waar en hoeveel insnijdingen men moet maken, opdat het cysti-
cercusonderzoek zoo volledig mogelijk kan worden. Hij wijst er op hoe slechts
enkele districten in Pruisen meer uitvoerig dit onderzoek omschrijven, en men daar
steeds een hooger positief percentage vindt dan in de andere districten.

Wat betreft de bestrijding der cysticercosis komt Wernery tot een drietal
desiderata, n.1. •

1. Er moet zijn een nauwkeurig en uitvoerig voorschrift omtrent de wijze, hoe
de vereischte insnijdingen moeten worden verricht.

2. Men moet zoo spoedig mogelijk het aantal insnijdingen verhoogen van totaal
4 op totaal 6 (2 maal 3) in de uitwendige kauwspieren.

3. De verspreiding der cysticerci vindt vooral plaats op weiden, welke steeds
door menschen worden bezocht of door menschelijke faecaliën worden veront-
reinigd. Men moet derhalve dit trachten te voorkomen.

Onderzoekingen bij muizen, per os besmet met paratyphusbacillen. (Untersuchun-
gen an per os mit Paratyphusbazillen infizierten Mäusen. — G. Sollazzo — Zeitsch
f. Hyg. 1929, pg. 306).

Deze onderzoekingen werden verricht om de oorzaak op te sporen van het feit
dat muizen zich verschillend gedragen tegen een infectie per os van Schottmül-
ler- respectievelijk bresi.au-bacillen. Vooral werd nagegaan of bij het voorkomen
van deze bacillen in bloed en organen karakteristieke verschillen waren op te
merken.

Bij de met Schottmiiller-bacillen gevoederde muizen (afspoelingen van schuine
agarculturen, met brood vermengd, aan één of meer muizen gevoederd) werden

deze bacillen in ongeveer 10% der gevallen in één of meer organen en deels ook
in het bloed aangetoond ; bij de met Breslaubacillen gevoederde dieren daaren-
tegen in veel grooter percentage, n.1. in 47% der gevallen. Door nadere gegevens
zal moeten blijken of het misschien mogelijk is dat dit verschil berust op een meer
of mindere snelle en algeheele onschadelijkmaking van de beide bacillensoorten
in bloed en organen, zoodat de veronderstelling van Seyfï-ert, volgens welke de
apathogene Schottmüller-bacillen door de endotheelcellen van den darmwand worden
teruggehouden, terwijl de pathogene Breslaubacillen ten minste voor een deel
passeeren, niet zou opgaan.

Bij van te voren met paardenserum behandelde muizen kon een grootere over-
gang van paratvphusbacillen in het bloed niet worden waargenomen.

Muizen, die 2 of meer malen een orale infectie met Breslaubacillen hadden
doorstaan, bleken bij een intraperitoneale infectie met Breslaubacillen (zelfs met
dosis, die contröledieren binnen 2—4 dagen deden sterven) immuun.

Blauwkleuring van het vleesch na injectie van trypaanblauw. (Hochgradige
Verfärbung des Fleisches von Kühen nach Trypanblau-Injektionen — Hupka —
Deutsche Tierärztl. Woch. Jg. 38, pag. 273, 1930).

Hupka herhaalde de proefnemingen van Schubert (Wien, Tierärtztl. Woch.
1929, pg. 913) betreffende een behandeling van abortus bij het rund met injectie
van trypaanblauw, volgens welke proefnemingen een blauwkleuring van het vleesch
niet is te vreezen. Hupka gebruikte dezelfde oplossing (1 gram trypaanblauw op
100 cc³ aqua destillata) en spoot hiervan 100 cc. intramusculair of subcutaan in.
Bij de slachting van 2 koeien, 5 en 10 weken van te voren intramusculair met 1%
trypaanblauwoplossing ingespoten, bleken pezen, fascien en het bindweefsel zoo
sterk blauwgroen gekleurd, dat het vleesch van deze dieren niet onvoorwaardelijk
in consumptie kon worden gebracht. De opgave van Schubert, dat 4—6 weken
na de behandeling het trypaanblauw niet meer tot een verkleuring van beteekenis
aanleiding kan geven, zou dus niet juist zijn. De tijd van 6 weken is veel te kort
gebleken. Hupka meent, minstens 6 maanden te moeten wachten.

Gärtner- en Schottmüllerdragers onder het vee. (Bacterium enteritidis Gärtner
und paratyphi B Ausscheider — Prof. Miesner & Dr. Köbe, Deutsche Tierärztl.
Woch. Jg. 37—, pg. 385).

Allereerst beschrijven Mieszner en Köbe, na in het kort een literatuuroverzicht
te hebben gegeven en gewezen te hebben op het in den laatsten tijd veelvuldiger
voorkomen van Gärtnerinfecties bij runderen, een 4-tal door hen waargenomen
gevallen bij het rund van Gärtnerbacillendragers. Ziekteverschijnselen werden
bijna niet opgemerkt, hoogstens eenige tijdelijke lusteloosheid en obstipatie.

Met behulp van het bloedonderzoek (agglutinatie) en kweekproeven konden
de Gartnerbactericn in de faeces aangetoond worden. In 2 gevallen werden deze
bacteriën bij de sectie in lever en galblaas in groot aantal waargenomen en slechts
spaarzaam in de baarmoeder. Alle overige organen, evenals de musculatuur, waren
kiemvrij. Ook in de melk gelukte het niet de Gärtnerbact. te vinden.

Deze 4 gevallen betroffen min of meer toevallige waarnemingen. Op grond hier-
van meenen Mieszner en Köbe, dat Gärtnerdragers bij de runderen veel meer
voorkomen dan men denkt en vermoedt. Van belang achten zij het, dat de lever
vooral het orgaan bleek, dat het meest besmet was. Met de gal worden voortdurend
Gärtnerbakterien aan den darm afgegeven en krijgt men zoodoende een permanente
uitscheiding.

Op een landgoed aan de Ruhr, waar men zeer vaak kalveren met Gärtner-infec-
ties had opgemerkt, kon men, door agglutinatie en faecesonderzoek, 3 Gärtner-
dragers onder 25 koeien op het spoor komen (dus 12%). Huns inziens wel een
bewijs, dat er een vermoedelijk verband bestaat tusschen de kalverparatyphosis
en Gärtnerinfecties bij het rund. Misschien hebben de bacterie-uitscheiders in hun
jeugd een paratyphusaanval doorstaan. Vermoedelijk blijven dergelijke dieren
zeer lang smetstofdragers en worden zoodoende steeds de bijzonder gevoelige
jonge kalveren weer opnieuw in gevaar gebracht.

Voor bestrijding is een systematisch bloedonderzoek op agglutininen van alle
dieren der stallen, waar men kalverparatyphosis heeft gehad, noodzakelijk. Ook
bij abortusgevallen moet men met Gartneruitscheiders rekening houden. De
positieve dieren direct verwijderen (liefst slachten) en de stal grondig desinfec-
teeren.

fn de literatuur heeft men gunstige resultaten gezien met de toediening van
darmdesinficientia. Echter hierbij ontbraken steeds de serologische en bacterio-
logische controles ; uit de schijnbare gezondheid van de dieren mag men niet
concludeeren, dat de bacteriën geheel uit het lichaam verdwenen zijn. Een chemisch
therapeutisch geneesmiddel zal slechts dan succes hebben, als de bacteriën in lever
en galblaas worden achterhaald.

Bij vleeschkeuring wordt, als de dieren gezond schijnen, deze voortdurende
Gartneruitscheiders bijna nooit opgemerkt. Groote aandacht moet men bij de keuring
aan de lever besteden.

Met het oog op het gevaar, dat bestaat bij bezoedeling van voedingsmiddelen
(vooral vleesch tijdens de slachting) met laeces van z.g. gezonde Gartneruitschei-
ders, moet men, tijdens de slachting, deze bezoedeling zooveel mogelijk trachten
te voorkomen. Vooral moeten de darmen nauwkeurig gereinigd worden. Een
melkbesmetting door gezonde Gartnerdragers schijnt van minder beteekenis te
zijn, als maar door een hygiënische stalinrichting en zindelijke melkwinning een
verontreiniging met faeces wordt onmogelijk gemaakt.

Bact. paratvphi B, Schottmiillerdragers onder runderen zijn zeldzamer. Schrij-
vers memoreeren de gevallen, door Trawinski, Friesleben, Shibata, Lehr,
Hopfeng,t.rtner beschreven. Het rund. waarbij Kolf een dergelijke infectie
vaststelde (de koe kwam voor in den melkveestal van een ziekenhuis en werd op-
gemerkt, toen in het ziekenhuis een paratyphusepidemie optrad) is door het Hy-
giënisch Instituut van de Veeartsenijkundige Hoogeschool te Hannover aange-
kocht geworden, zoodat zoodoende verdere proefnemingen met het dier konden
worden verricht door schrijvers.

Klinisch was de koe altijd gezond, faeces waren normaal. Het dier nam zelfs
in gewicht toe. Wekelijks werden faeces, urine, melk en bloed en soms ook nog het
speeksel bacteriologisch onderzocht en serologisch uitgewerkt. In de faeces kwamen
de Schottmiillerbacillen bijna steeds in reincultuur voor, echter nooit werden zij
in urine, melk en speeksel gevonden. Wel konden uit het uterussecreet de bacillen
gekweekt worden. De agglutinatietiter van het bloed ging tot i op 2000.

Over het drogen van het bloed van onze slachtdieren. (Die verwertung des Blules
unserer Schlachltiere — Dr. W. Joachim — Deutsche Schlachthof Zeitung. Jg. 30,
Pg- 52).

Joachim geeft een uitvoerige beschouwing over bovengenoemd onderwerp. De
stof heeft hij verdeeld in de volgende hoofdstukken : Wat is bloedmeel ? De bloed-
drogingsmethode met heete lucht. De resultaten van de voeding van gedroogd
bloed bij verschillende dieren. De rentabiliteit van een dergelijke bloeddroogin-
richting.

Daar een overneming van het artikel, ook als referaat, volgens de bijgevoegde
mededeeling, verboden is, worden belangstellenden naar het oorspronkelijk artikel
verwezen.

Bres\'auinfectie bij een hond. (Bacterium enteritidis Breslau bei einem Hund —•
H. pühringer — Wiener Tierarztl. Monatsschrift. 1930, pg. 837).

Bij het bacteriologisch onderzoek van een hond, die onder verschijnselen van
een gastro-enteritis was gestorven, en waarbij men bij de sectie aan miltvuur
dacht, werd uit lymphklieren, hartspier en milt een bact. enteritidis Breslau ge-
kweekt. Deze stam werd zelfs door een Breslauserum tot 1 op 40.000 geagglutineerd.

De hond was met gekookt slachtafval van verschillenden aard gevoederd. De
andere honden van denzelfden eigenaar werden niet ziek. Pühringer vestigt er
de aandacht op, dat een dergelijke hond, die misschien ook zelfs nog bacterie-
drager kan worden, onder bepaalde omstandigheden tot het optreden van een

vleeschvergiftiging aanleiding kan geven. Bij het opsporen van de oorzaak van
een vleeschvergiftiging moet men z. i. steeds ook de daarvoor in aanmerking ko-
mende honden in het onderzoek betrekken.

Waarnemingen over een paratyphusepidemie onder cavia\'s. (Beobachtungen
über eine Meerschweinchen-Paratyphus-epidemie — (paratyphus cavium) — Dr.
Irena Maternowska Zeitsch. f. Infekt. Krankh., etc. Bd. 38, pg. 50) geeft een
uitvoerige beschrijving van een epidemie onder 150 cavia\'s, welke bleek te zijn
veroorzaakt door een paratyphusbacil (bacillus paratyphus cavium).

De infectie der dieren geschiedt in den regel oraal met besmet voedsel. Daarom
allereerst pathologisch-anatomische afwijkingen aan het maag-darm-kanaal.
Vandaar uit verspreidt zich de ziekte langs bloed- en lymphebanen door het ge-
heele lichaam.

Pathologisch-anatomisch vindt men bij den acuten vorm meer een septisch
beeld ; bij den chronisclien vorm vormen zich vooral de bekende, z.g. paratyphus-
haardjes in de verschillende organen, als lever, milt, nieren. De ziekte wordt dik-
wijls met pseudotuberculosis verwisseld wegens de groote overeenkomst in patho-
logisch-anatomisch opzicht.

Het bleek Maternowska dat de bacillus paratyphus cavium in eigenschappen
zeer dicht bij de bacillus paratyphus B. Schottmüller staat.

De ziekte eindigt in een groot aantal gevallen na 3—4 weken met den dood.
Het gelukte haar de zieke dieren door behandeling met paratyphus B. Schott-
MüLLERimmuunserum te genezen.

Het bepalen van de hardheid van vleesch en spek (Die objektive Messung der
Harte vim Pleisch und Spek — Prof. Mangold — Zeitsch. f. Fleisch- und Milchhyg.,
Jg- 40, pg. 33)-

Mangold geeft allereerst een beschrijving van een door hem geconstrueerden
sklerome\'er. De werking van dit apparaat berust op het min of meer in het te on-
derzoeken weefsel doordringen van een naald bij een bepaalde belasting. Door
middel van een hefboom is het doordringen van de naald op een schaal verdeel ing
in mm af te lezen. Hoe harder het weefsel, hoe minder de naald kan binnendringen
en dus een kleine uitslag. Bij zacht weefsel gaat de naald bij dezelfde belasting
veel dieper in het weefsel en krijgt men een grooten uitslag.

Tn een eerste serie proefnemingen bepaalde Mangold de veranderingen in
hardheid van het vleesch op verschillende tijdstippen na de slachting. Zoo vond
hij, bij een belasting van 10 gram, dat 1 uur na den dood de gastrocnemius van het
konijn een sklerometerwaarde gaf van 35 mm ; na 3 uur 32 mm ; 5 uur 25 mm ;
jh uur 19 mm ; 9 uur 15 mm ; 24 uur 5 mm. Na 33 uur kreeg men weer 9 mm uitslag,
wat dus wees op een minder worden van de lijkstijfheid.

Na verwarming van de spier in water van 59⁰ C. gaf de sklerometer bij 10 gram
belasting een uitslag van 11 mm ; bij 69° C. echter 6 mm.

Bij de hartspier werd een grootere hardheid gevonden dan bij de skeletspieren
en weer bij verschillende diersoorten ook weer steeds constante verschillen. Bv.
bij 10 gram belasting bij de gastrocnemius van den hond 43.6 mm, geit 36.8 mm,
konijn 32.8 mm, cavia 23.9 mm, kip 14.7 mm, duif 11.3 mm en bij den linker hart-
spierwand, schaap 23.5 mm, hond 21 mm, geit 25 mm, konijn 14 mm, cavia 10 mm,
kip 12 i mm, en duif 8.9 mm.

Ook bleek de ouderdom van invloed te zijn ; bij jonge dieren vond men, ingevolge
de grootere weefselturgor, een grootere waarde.

Bij het bepalen van de hardheid van spek, wat praktisch steeds werd gedaan
door het indrukken met den vinger of insnijden met mes of pen, bleek de sklerometer
goede resultaten te geven.

Voor spek was een uitslag van 7—9 mm als normaal te beschouwen, boven 12 mm
was het spek zeer week, en onder 4 mm zeer vast.

(Misschien is deze methode ook toe te passen voor het vaststellen van de frisch-
heid, rijpheid, enz. van het gewone slachtvleesch?).

De Deutsche Tierärtzliche Wochenschrift van 10 Mei 1930 maakt melding
van de nalatigheid van een Duitsche keuringsveearts te Klingenthal in Saksen.
Er trad daar onder de bevolking een heftige infectie met trichinen op, waardoor
meer dan 100 personen ziek werden en 5 ervan stierven. Een achterhaalde ham,
die den stempel van den betrokken dierenarts droeg, bleek doorzaaid te zijn met
trichinen. Het Reichsgericht, in hoogste instantie rechtsprekende, veroordeelde
den keuringsveearts wegens onvoldoende onderzoek, verwisseling van organen
en te vroeg afstempelen van het varken tot 9 Mnd. gevangenisstraf.

Een vrouw te Maulburg in Baden kocht gekoeld vleesch en liet het een dag onder
een gaaskap overstaan. Den volgenden morgen bemerkte zij dat het vleesch ver-
anderingen had ondergaan. Daarom liet zij haar voornemens om het te braden
varen en kookte er soep van. De soep stonk, maar deze werd toch genuttigd. Het
soepvleesch echter verspreidde zoo\'n onaangenamen reuk, dat niemand daarvan
wenschte te gebruiken. Man en vrouw werden nog den zelfden dag ziek, braakten
veel en hadden hevige diarrhee. De te hulp geroepen arts constateerde vleesch-
vergiftiging. Een door de consumenten tegen den slager ingestelden eisch tot scha-
devergoeding, wegens het verkoopen van minderwaardig vleesch, werd na hooger
beroep niet ontvankelijk verklaard, aangezien niet gebleken was, mede door het
ontbreken van meer gevallen, dat het vleesch bij den verkoop begin van bederf
had vertoond en bovendien, omdat de huisvrouw voor haar huwelijk in haar functie
als keukenmeid gedurende een tiental jaren in gegoede gezinnen, op de hoogte werd
geacht te zijn met het feit, dat vleesch, na drie weken gekoeld te zijn, geen zestien
uur bij warm weer buiten kelder of koelcel bewaard kan worden, zonder daarvan
schadelijken invloed te ondervinden. (D. T. W., 10 Mei, 1930),

Gist inplaats van Vleesch-voedingsbodems. (Hefe statt Fleischnährboden. Deutsche
Tier. Woch., 1930, No. 42, blz. 670, Dr. Weichlein).

De geschiktheid van vleesch voor het bereiden van voedingsbodems is niet con-
stant. Dit gaf Remy en later Weichlein aanleiding oin te onderzoeken of vita-
minen-houdende gist-praeparaten het vleesch zouden kunnen vervangen. De re-
sultaten waren volgens W. zéér gunstig, in bovengenoemd artikel worden berei-
dingswijze en diverse kweekproeven beschreven. Mogendorff.

Virulent worden van een B. C. G. stam Dreyer en Vollum (The Lancet, rel.
Pinkhof in N. T. v. G. 1931 I No. 3 blz. 333), kweekten twee B. C. G.-stammen
in de diepe lagen van een bouillon-pepton-voedingsbodem (een kweekwijze waar-
bij tubercelbacillen van het humane type virulenter plegen te worden)¹ en entten
daarmee konijnen en cavia\'s. De dieren kregen algemeene tuberculose of niet ge-
nezende verkaasde haarden vooral in de testes.

Tubercelbacillen in het bloed. Lowenstein (Münch, med. woch., ref. Smit in
N. T. v. G. 1930 II No. 41, blz. 5072), toonde door cultuur op voedingsbodem
(ei, asparagine en congo-rood) aan, dat bij tuberculose dikwijls bacillen in het
bloed vookomen, ook als geen koorts aanwezig is en bij schijnbaar herstelde pa-
tiénten. Bij 44 lijders aan verschillende vormen van huidtuberculose was de bloed-
cultuur 33 maal positief. Het bloedonderzoek is volgens hem clinies van meer
belang dan de tuberculine proef. Vrijburg.

Ein Beitrag zur Bekämpfung der Geflügeltuberkulose. Dr. Alfr. Berger, (Tier-
ärtzl. Rundschau 18 Jan. 1931, S. 42).

Jaarlijks worden in Duitschland voor ongeveer 300 millioen mark aan eieren
en voor circa 50 millioen aan geslacht gevogelte ingevoerd. De handelsbalans is
in dit opzicht in hooge mate passief. Onder de maatregelen, welke ook van Overheids-

wege daartegen worden genomen of bevorderd, neemt de bestrijding van pluim-
veeziekten en onder deze die der tuberculose een voorname plaats in. Het percen-
tage der kippen, welke aan tuberculose lijden, wordt door Klimmer gemiddeld
op io geschat ; in sommige koppels b.v. in Saksen, worden door middel van de
tuberculine- (oorlel-) reactie ook cijfers van 40—70, zelfs van 90 % gevonden.
De ervaringen, welke men in Duitschland met deze oorlel-reactie heeft opgtdian,
wijzen achter niet op groote betrouwbaarheid. Volgens sommigen zouden de mis-
wijzingen- zelfs van 7 tot 50 % bedragen, en zouden ¹/₃ van de tuberculose-vrije
kippen positief reageeren. De schrijver van bovengenoemd artikel ziet daarom geen
heil in de bestrijding der pluimvee-tuberculose door middel van de tuberculine-
reactie en afslachten der reageerende dieren, resp. ontsmetten van hokken e. d.
Dit heeft hem aanleiding gegeven om in stallen, waar geregeld kippen aan tuber-
culose stierven, een proef te nemen met Anti-phymatol injecties. Het resultaat
was, zoo zegt B., verbluffend. Zelfs reeds zieke dieren herstelden snel, en de eieren
productie werd reeds 8 dagen nadat 2 cM.^a antiphymatol (Impfstoffges. Phava,
f.eipzig) subcutaan was ingespoten, aanmerkelijk grooter. Wetenschappelijk kan
collega Berger dit niet verklaren : hij constateert slechts het feit. Drie maanden
na de eerste enting werden de dieren opnieuw behandeld ; recidieven kwamen niet
vooi. Naast deze enting beveelt B. geregelde reiniging der hokken en afmaken
van ernstig zieke kippen aan.

Tuberculose in het onderhuidsche bindweefsel bij een koe. (Tuberkulose der
Unterhaut beim Hinde. Wiener Tier. Monatschr. 1930, Heft 20. Blz. 778 Dr. Püh-
ringer).

Een ongeveer 3-jarig rund vermagerde ; de melkproductie verminderde ; eetlust,
defaecatie, herkauwen enz , normaal. Over het geheele lichaam verspreid, het meest
in de omgeving van kruis, anus en dijen ontstonden subcutaan harde, niet-pijnlijke
knobbels van A—2k cM. doorsnede, kogelrond tot platrond, zonder scherpe gren-
zen. De huid zelf bleel normaal, was niet met de knobbels vergroeid. De snijvlakte
bleek droog, wit, pezig-glanzend te zijn ; het centrum geelrood met kazige dege-
neratie. Histologisch onderzoek : epitheloïd-tubercels met necrose en reuzencellen ;
géén tubercelbacillen. Alvorens de koe te slachten werd de oogproef genomen ;
deze viel negatief (!) uit.

Bij sectie werden, behalve in de schenkelfascie, nergens tuberculeuze afwijkingen
aangetroffen.

Naast de diarrhee der kuikens is in Duitschland de tuberculose de belangrijkste
ziekte onder de hoenders. Hoofdzakelijk wordt de ziekte onder de hoenderachtigen
aangetroffen (hoenders, kalkoenen, paarlhoenders), minder vaak onder duiven
en slechts bij uitzondering onder watervogels.

Raebiger heelt de verdienste in Duitschland den stiijd tegen de vogel-tuber-
culose op breede basis georganiseerd te hebben ; volgens diens mededeelingen komt
vogel-tuberculose in Saksen in 54 % van alle bedrijven voor. Berekend naar de scha-
de in Saksen zou de schade welke de hoenderhouders in geheel Duitschland door
vogeltuberculose lijden, rond 7 millioen mark per jaar bedragen.

Het is bekend, dat zoogdieren en ook de mensch door vogeltuberculose kunnen
worden aangetast.

Volgens de onderzoekingen van Beller werd bij 676 eieren door tuberculeuze
hoenders gelegd, 1% dezer eieren met virulente tubercelbacillen besmet gevonden.
Als men aanneemt dat 10 % van alle eieren komen van tuberculeuze kippen, zou
van elke 1000 handelseieren er één virulente tubercelbacillen herbergen : een fractie
dus, welke als grond voor verontrusting niet zeer groot is. Dit neemt niet weg,
dat de strijd tegen de hoendertuberculose uit een oogpunt van menschelijke hygiëne
belangstelling verdient.

in vogeltubercelbacillen ; Zwick en Zeller konden dit in hunne onderzoekingen
niet bevestigd zien.

Hoewel uit een wetenschappelijk oogpunt het zeer interessant is na te gaan,
hoe het staat met de besmettingskans van hoenders t.o.v. zoogdieren-tuberculose,
meent schrijver, dat deze wijze van infectie bij de epidemiologie der vogeltubei
culose weinig beteekenis heeft.

De besmetting der hoenders onderling geschiedt in overgroote hootdzaak langs
het maag-darmkanaal. Hygienische en reine huisvesting vormen den grondslag
voor een bestrijding der ziekte.

Über die Möglichkeit der tuberkulöse Ansteckung des Huhnes vom Menschen
aus R. Rossini, La Nuova Vet. ref. D. T. \\Y.

Het gelukt de tuberculose van den mensch op het hoen over te brengen. De
orgaanveranderingen dezer tuberculose, experimenteel van den mensch op het
hoen overgebracht, kunnen zeer vaak slechts microscopisch waarneembaar zijn.
Hen negatieve tuberculine-reactie bij het hoen sluit slechts actieve haarden uit ;
latente haarden kunnen desondanks toch wel bestatn. Dit zou verklaren, waarom
de tuberculine-reactie onder bepaalde omstandigheden weinig overeenstemt met
de sectiebevinding.

Het beenmerg van het hoen vormt een goed materiaal voor het aantoonen zoo-
wel als voor de cultuur der KocH\'sche bacillen.

A note on subcutaneous tuberculous lesions. (Graham, Thorp and James, Illi-
nois, Journ. of the Am. Vet Med. Ass., July 1930}.

Geval i. Koe reageerde positief op intraveneuze injectie met aviaire tuberculine;
de intradermale tuberculinatie met bovine tuberculine verliep meermalen negatief.

Het dier had een aantal subcutane knobbeltjes, in de streek tusschen carpus
en prescapulaire lymphknobbel. Een aantal knobbeltjes werden verwijderd ; met
den pus, die in het centrum der knobbeltjes zat werden 3 cavia\'s geënt; 90 dagen
daarna werden deze gedood. Zij vertoonden kleine laesies in de lever en de milt.
Er werden kleine zuurvaste staafjes in gevonden.

Geval 2. Koe reageerde positief op de intradermale tuberculinatie met bovine
tuberculine, en ook op intraveneuze toediening van vogeltuberculine. Aan het
linker achterbeen was een verdikking van de huid in de streek van het derde me-
tatarsaal-beentje. Bij slachting bleek een vrij uitgebreid proces onder de huid
aanwezig te zijn, waarin zuurvaste staafjes konden worden aangetoond.

Lung lesions in avian tubereulosis. L. Vawter, Nevada. Journ. of the Vet.
med. Ass. July 1930.

Mededeeling van een onderzoek, waarbij hoenders tuberculose der longen hadden
in 49 % der gevonden gevallen. Dit is een ongewoon hoog percentage. De long-
verschijnselen deden zich voor als goed afgekapselde haarden met een diameter
van 2 tot 10 mM.

Friedmann-Mittel und Hühnertuberkulose. (Dr. V. Sarnowski, Tierärztl. Ri nd-
schau, 39, 1930.)

In de laatste tientallen jaren wordt een meer of minder wetenschappelijk ver-
antwoorde strijd gevoerd over het HRiEDMANNSche middel.

Von Sarnowski is bijzonder tevreden over het gebruik van dit schildpad-tuber-
culose-vaccin bij de behandeling van hoendertuberculose; zijn enthousiasme
uit zich in de woorden : ,,Hier ist uns ein Mittel in die Hand gegeben, das sich zum
Segen für Tier und Mensch und damit auch für das gesamte Volksleben auswirken
musz. Zooais den strijd tegen de tuberculose thans gevoerd wordt zal het resultaat
onvoldoende zijn zegt de schrijver. Hij meent de tuberculose te kunnen „ausrotten"
door de combinatie van het vrijwillige „Tuberculose-Tilgungs-Verfahren" en de
enting volgens Frieomann : De zwaar-zieke dieren zouden door den Staatkunnen
worden overgenomen, terwijl alle van tuberculose verdachte dieren met het Eried-
mann-middel geënt zouden moeten worden. (In principe zijn „ausrotten der
Seuche", en enten, als het tenminste met levend materiaal geschiedt, tegenover
elkaar staande begrippen. Maar schrijver gaat hier blijkbaar uit van de gedachte.

dat het FRiEDMANNsche vaccin zóó remmend werkt op infecties van niet te uit-
gebreiden aard, dat deze niet meer als smetstofbron voor andere dieren kunnen
optreden. Als dit waar was, dan zou een vaccinatie tot het uitroeien van de besmet-
telijke ziekte wel mee kunnen helpen. Maar afgezien van de bestreden waarde van
liet FRiEDMANNsche middel, deelt Ref het optimisme van den schrijver niet, omdat
deze blijkbaar te weinig de moeilijkheden en mogelijkheden overwogen heeft, die
gepaard gaan met een dergelijke enting).

Trouwens men krijgt sterk den indruk, dat Dr. v. Sarnowskt zijn theorie
slechts bouwt op de resultaten van uitgevoerde entingen bij kippen. Het schijnt
inderdaad (ook elders opgedane ervaringen, vroeger gerefereerd in dit tijdschrift
leidden tot dezelfde conclusie) dat het FRiEDMANNsche middel in staat is, een gun-
stige werking op de vogeltuberculoseuit te oefenen. De door schrijver in dit artikel
aangehaalde voorbeelden suggereeren wel sterk tot deze meening.

Die Uebertragung der Geflügeltuberculose auf Menschen und das Vorkommen
von Tuberkelbazillen in Hühnereiern. (Martin Klimmer, Festschrift der \\ eteri-
nairmed. Fakultät der Universität, Leipzig (1780—1930). (Berl. Tierärztl. Woch,
No. 40.)

De mensch is vatbaar voor de vogeltuberculose ; sinds 1893 zijn 35 gevallen van
besmetting medegedeeld. De patiënt heeft vaak jarenlang koorts, met lage morgen-
en hooge avondtemperatuur. De aandoening wijkt vaak sterk af van het beeld van
de gewone tuberculose; zij komt een septisch-pyaemisch proces nabij. Met het
ongewapende oog zijn haarden vaak niet te onderkennen ; in coupes van de licht
gezwollen organen (lever, milt, longen, nieren) zijn ze echter gemakkelijk aan te
wijzen ; in het weefsel ziet men groote groepen zuurvaste bacillen.

Na de septisch-pyaemische phase komt het tot een tweede stadium met neder-
zettingen in de nieren, het beenmerg, de huid of de milt. De nieraandoening voert
niet tot bloeding en ettering, slechts temporaire uitscheiding van tubercelbacillen,
met weinig ettercellen en nierelementen wordt opgemerkt (Löwenstein e.a.).
Menginfecties met humane of bovine bacillen komen voor. De slechts met vogel-
tubercelbacillen besmette mensch reageert uitsluitend op vogeltuberculine. Paar-
den, runderen en schapen schijnen slechts zeer zelden door vogeltuberculose te
worden aangetast. De varkenstuberculose is in Deutschland in ongeveer 20 %
der gevallen van het aviaire type.

Het voorkomen der vogeltuberculose laat zich in Duitschland volgens schrijver
als volgt analyseeren : naar sectie-bevindingen zijn 7—15 % der hoenders, 6—7%
der kalkoenen ; 3 % der duiven, 1 % der eenden, 0.7 % der ganzen, 0.8 % der
kanaries en 33 % der papegaaien aangetast. Ongeveer 3—7 % der handelseieren
en 11 % der eieren van tuberculeuze hoenders bevatten tubercelbacillen. Men
kan den tubercelbacil in eieren aantoonen, naeen bepaalde wijze van Anreicherung
bijv. met 0.3 % natronloog, of 2 % antiformine. Voor het kweeken der bacillen
wordt het centrifuge-sediment met 10 c.c. 5 % zwavelzuur behandeld en wordt
geënt op den verbeterden PETRAGNANischen voedingsbodem, tegen den groenen
ondergrond waarvan de kolonies goed afsteken. Ook Lubenaus eiervoedingsbodem
is goed.

Door bebroeding van tubercelbacillen bevattende, onbevruchte eieren bij 38°
kan men de tubercelbacillen tot vermeerdering brengen.

De tubercelbacillen benadeelen vaak de embryonale en foetale ontwikkeling.
Toch kunnen uit 23 % der geïnfecteerde eieren nog kuikens komen ; hiervan gaat
een groot deel spoedig te gronde. Bij schrijvers\' experimenten bleven enkele tot 4
maanden in leven. Bij de sectie vertoonden ze alle tuberculeuze veranderingen.
In den korten tijd van hun bestaan kunnen ze in voorheen tuberculose-vrije koppels
de ziekte binnen brengen. L. P. de Vries.

Het is den ondergeteekende gebleken, dat de schijven-comparator volgens
Hellige minder geschikt is voor de bepaling van de pH van vleesehextracten
dan de comparator volgens Walpole-Michaelis met de reeksen van buisjes.
De oorzaak hiervan moet voornamelijk gezocht worden in de omstandigheid
dat de bijgeleverde standaardoplossingen ongeschikt zijn voor vermenging met
vleeschextract

Collega\'s die omtrent de practische beteekenis der pH-bepaling waarnemingen
willen doen, raad ik het gebruik van den comparator volgens Hellige af, terwijl
ik dat van het toestel volgens Walpole-Michaelis kan aanbevelen.

Tevens kan ik hierbij mededeelen, dat de firma Lameris, Utrecht, bereid is
de door haar geleverde toestellen volgens Hellige, zonder verdere kosten, te
ruilen tegen de toestellen volgens Walpole-Michaelis, met bijbehoorende stan-
daard-oplossingen.

Naar aanleiding van het medegedeelde in het artikel in afl. 6 blz. 308 van ons
tijdschrift, vestig ik er de aandacht op, dat in de praktijk blijkt, dat de broom-
kresolpurperschijf slechts geschikt is tot en met een waarde van 6.6

Zij bevat een door een ondoorzichtig schijfje gesloten opening. Het prospectus
is hierover niet duidelijk, daar men zoowel 6.6 als 6.8 vindt opgegeven.

In Utrecht en waarschijnlijk ook wel in de andere Universiteitssteden van ons
land bestaan zgn. medische klinische avonden, die onder de artsen een groote
vermaardheid bezitten, die er zooveel mogelijk hunne avonden voor vrij houden
en een bezoek niet gaarne achterwege zouden laten. Die groote waardeering zal
ongetwijfeld het gevolg zijn van het groote nut, dat deze avonden afwerpen. De
vraag is gewettigd of dergelijke bijeenkomsten ook bij de dierenartsen in Neder-
land kans van slagen hebben. Bezie ik de toestanden goed, dan schijnt mij het op-
richten van diergeneeskundige kringen in verschillende deelen van ons land een
teeken.dat er op wijst, dat meer wetenschappelijke voorlichting en uitwisseling
van gedachten meer en meer een behoefte wordt. In dit licht bekeken lijkt mij
een poging klinische avonden te Utrecht in het leven te roepen alleszins gemoti-
veerd. Utrecht toch als centrum van diergeneeskundige wetenschap met zijn
docenten, klinieken en laboratoria en zijn vele levend en dood studiemateiiaal
is in de eerste plaats aangewezen om zoo\'n poging te wagen. Alle voordeelen, die
er voor den practiceerenden dierenarts aan verbonden zijn, zou ik als niet-klinicus
niet gaarne willen opnoemen. Toch mag ik er wel de aandacht op vestigen, dat
zij de gelegenheid tot verdere wetenschappelijke ontwikkeling bieden, het weten-
schappelijk denken ook in de dagelijksche praktijk bevorderen en dat zij zonder
de pretentie van vervolgcursussen te zijn toch eenigszins in deze richting werkzaam
zijn. Doch niet alleen voor de deelnemers lijken ze mij van groote beteekenis, ook
de gevers trekken er hunne voordeelen van. Immers het versterken der banden
tusschen de collega\'s en het centrum der diergeneeskunde te Utrecht kan slechts
in het belang van ons allen zijn en zal Utrecht meer dan tot nu toe het geval is,
in de gedachten der dierenartsen levendig houden. De idee bij velen, dat als zij

eenmaal Utrecht verlaten hebben hunne leermeesters hen hebben vergeten is niet
juist en zal door deze avonden zeker blijken onjuist te zijn.

1. Klinische avonden worden viermaal per jaar op in het tijdschrift voor dier-
geneeskunde nader aan te geven data in Utrecht gehouden en door de hoogleera-
ren en verdere docenten der faculteit voor veeartsenijkunde gegeven. (Dit laatste
sluit natuurlijk niet uit, dat collega\'s, die een interessant geval kunnen mededeelen
of praeparaten kunnen demonstreeren daarvoor niet de gelegenheid kunnen krijgen.
Integendeel, alles wat tot onderlinge leering kan strekken, is welkom. Doch het
zal in de eerste plaats van de faculteit moeten komen, omdat daar alles er voor
is ingericht.)

2. Zij hebben ten doel de direnartsen in Nederland op de hoogte te houden van
den vooruitgang der diergeneeskundige wetenschap op klinisch gebied.

3. Daartoe zullen behalve klinische ook pathologisch-anatomische demon-
straties worden gegeven. De klinische zullen niet beperkt blijven tot patiënten
uit de vier klinieken der faculteit, maar ook betrekking hebben op zulke, die tot
het gebied der parasitaire en infectieziekten behooren.

4. Alle dierenartsen in Nederland, die belang stellen in deze bijeenkomsten
zijn welkom. Uit den aard der zaak zullen de collega\'s, die in de omgeving van
Utrecht wonen het beste in de gelegenheid zijn deze avonden te bezoeken. Dank zij
de moderne middelen van vervoer kan die omgeving van Utrecht zeer groot zijn
.Maar ook verder af wonende dierenartsen, die aan deze bijeenkomsten waarde
hechten en tijd kunnen vinden ze te bezoeken, zullen gaarne gezien worden.

Moge deze poging bijdragen tot de bevordering der diergeneeskundige weten-
schap en hare beoefening in Nederland 1

Onder dezen titel refereert de Graaf in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
van i Maart jl. zeer interessante proeven omtrent dit onderwerp van Prof. Sahi -
stedi (The Veterinary Journal, 1929, pag. 328).

De conclusie luidt.: ,,dat in normale gevallen, bij de Joodsche slachtmethode
. zeer spoedig een volkomen verlies van het bewustzijn volgt en dat dientengevolge
deze methode niet als wreed mag worden aangemerkt. Echter in verband met het
,,feit, dat runderbloed betrekkelijk vlug coaguleert kan het gebeuren, dat na de
halssnede de groote, wijdere halsbloedvaten door coagulatie zouden dichtgaan,
waardoor de bloeddruk zoo hoog zou kunnen blijven, dat de hersenen nog een vol-
doende kwantum bloed zouden ontvangen, en waardoor geen voldoende bewus-
teloosheid zou optreden. In een „slachtwet" zou men dan ook eventueel de Jood-
„sche slachtmethode willen toelaten, mits wordt bepaald, dat onmiddellijk na
,,het aanbrengen van de halssnede het dier nog bovendien zal worden bedwelmd
,,door het te schieten met een gewoon slachtmasker".

Inderdaad komt het voor, dat wijdere bloedvaten, door sterke retractie der va-
ten en door coagulatie van het bloed, dichtgaan. De slachter weet dat, zoekt daar-
om steeds die bloedvaten op en kort ze met het mes in, waardoor ze weer gaan open-
staan.

Het nog eens bedwelmen met een schietmasker, na het aanbrengen van de hals-
snede, lijkt mij daarom, — behalve niet gemakkelijk meer uitvoerbaar bij het lig-
gende, bloedende dier —, volkomen overbodig. Dr. A. van der Laan.

Op de op 12 Februari te Hengelo gehouden vergadering van den Kring van
Twentsche Dierenartsen hield collega Simons, naar aanleiding van de artikelen
,,De Toekomst" van Prof. C. F. van Oijen in de afl. i en 3 van het 58ste deel van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, een voordracht.

Collega Simons besprak de voordeelen van het standpunt van Prof. van Oijen,
welke o.a. de volgende zijn :

2. een snelle behandeling van diverse zaken, waar spoed gewenscht is, dooreen
speciale Commissie voor de verschillende aangelegenheden, ons werk betreffende.

Neemt de Maatschappij voor Diergeneeskunde niet het iniatief, dan komt er
versnippering. Als voorbeeld moge gelden : tot nu toe zijn er nog slechts enkele
dierenartsen verbonden aan Keuringsdiensten van Waren. Ook deze voelen nu
reeds zeer sterk de behoefte om contact met elkaar te verkrijgen en te behouden
Zij zullen dus beginnen met eenige keeren per jaar bijeen te komen, waarna in
de toekomst dan een vereeniging van dierenartsen, verbonden aan K. v. W. te
verwachten is. Directeuren van Gezondheidsdiensten en dierenartsen, verbonden
aan Melkcontrólestations voelen waarschijnlijk eenzelfde neiging. Een vereeniging
van dezen met de dierenartsen van de K. v. W. is natuurlijk mogelijk, doch nog
lang niet zeker. Verder is er dan nog een derde categorie dierenartsen, die veel met
melkhygiëne te maken heeft : in Twente is dat bijvoorbeeld het geval De Kring
van Twentsche Dierenartsen is juist opgericht als gevolg van het werk van den
Keuringsdienst van Waren te Enschede, toen een onderlinge bespreking eens
noodig was. Op bijna elke vergadering van den Kring worden een of meer punten
op melkhygiënisch gebied besproken, zoodat het nut van een vereeniging van
dierenartsen, die om deze redenen contact met elkaar moeten houden, duidelijk
aan het licht komt. Daarbij wordt ook zeer sterk de behoefte gevoeld aan een
deskundige Commissie, die met volle interesse en ook met spoed raad en bijstand
kan verleenen.

Als de dierenartsen van de K. v. W., de dierenartsen v. d. Gezondheidsdiensten
en Melkcontrólestations en dan nog de particuliere dierenartsen, die met melk-
hygiëne in meerdere of mindere mate te maken hebben, door één band vereenigd
zijn, dan kan zeer veel op wetenschappelijk en maatschappelijk terrein bereikt
worden, wat anders teloor zou gaan door onnoodige versnippering. Vereenigt men
deze groep met de groep vleeschhygiënisten, waartegen wel weinig bezwaar zal zijn
dan is men, waar Pro!, van Oijen heen wil, zegt spreker. Ter voorkoming van ver
snippering is het dus gewenscht, dat men komt, binnen het kader van de Maat-
schappij, tot een band t.usschen de melk- en vleeschhygiënisten. Samenwerking
van de krachten, die werken op het gebied van de kennis der menschelijke voe-
dingsmiddelen van dierlijken oorsprong, is dringend noodig. Verschillende vraag-
stukken moeten worden opgelost. De melkhygicnisten zijn verdeeld over het geheele
land. Zij moeten contact met elkaar hebben en zullen dat krijgen. Vele zijn op dat
gebied nog de moeilijkheden. Het is dan ook wel kenmerkend, dat zij allen 0111
raad en bijstand naar Prof. van Oijen komen, die daarom ook heel duidelijk
begrepen heeft, waaraan behoefte bestaat.

Nadat eenige collega\'s hun volle instemming met het door Collega Simons ge-
sprokene hadden betuigd, besloot de vergadering, het denkbeeld van Prof. van
Oijen te steunen,

tdoor de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde te verzoeken
een kort verslag van de inleiding van Coll. Simons op te nemen ;

2°. door op de e. k. vergadering van de Afd. Gelderl.—Overijssel voor te stellen
op de a.s. Algemeene Vergadering der Maatschappij een amendement als door
Prof. van Oijen bedoeld, te berde te brengen, c. q. te steunen.

De herziening van ons huishoudelijk reglement en de daarmede gepaard gaande
reorganisatie van onze Maatschappij, schijnt niet zoo vlot te gaan als gewenscht
was. Naast het voorstel van het H. B. is er een amendement van Prof. van Oijen,
waarover enkele schrijvers het voor en tegen hebben doen hooren, en waarvan de
aanneming door het H.B. onnoodig wordt geacht. In verband met de laatste me-
dedeeling van het H.B. meen ik echter, dat deze kwestie nog wel eens onder oogen
mag worden gezien.

Ik wil hier voorop stellen, dat ik de Alg. vergadering van 29 November j.1. niet bij-
woonde en door omstandigheden evenmin de afdeelingsvergadering waarin deze zaak
ter sprake kwam en waarin de afgevaardigde ter Alg. Vergadering verslag uitbracht
over zijn indrukken aldaar. En daar de notulen van deze vergadering nog niet in ons
tijdschrift zijn verschenen, sta ik geheel onbevooroordeeld tegenover deze kwestie.

Ik ben met Prof. van Oijen van meening, dat men de zich langzamerhand vor-
mende groepen, alvorens zij zich zullen hebben geconstitueerd, moet opvangen
in de Maatschappij. Dat deze groepen zich beginnen te ontwikkelen ziet ieder in-
gewijde. Binnen onze afdeeling zullen wij binnen betrekkelijk korten tijd 2 ver-
gaderingen gehad hebben voor de practici over het ,,kippen enten". En al is dit
nu slechts een voorbeeld op sociaal-oeconomisch gebied en van locaal-gewestelijk
belang, men mag niet vergeten,«dat deze belangen van algemeenen aard kunnen
worden, of reeds zijn en dat het bevorderen en onderhouden van een bepaalden
maatschappelijken welstand noodig is, om daadwerkelijk mede te kunnen werken
aan den wetenschappelijken uitbouw van onzen stand.

Gegeven het feit, dat bepaalde groepen zich ontwikkelen in constitueeren, lijkt
het mij consequent, dat zij een organieke plaats innemen in onze Maatschappij
en daarvoor lijkt mij de invoering van het principe van het voorstel van Prof.
van Oijen geschikt. M.i. wordt dit feitelijk door het H.B. in zijn mededeeling op
blz. 214 en 215 van ons tijdschrift toegegeven, want het deelt immers mede, dat
het besloot tot het instellen van groepscommissies en dat deze zullen worden be-
noemd enz. na afhandeling van het H.R.

Primo : Door het instellen van de commissies door het H.B. of door de Alg. ver-
gadering, schept men niet die sfeer van sympathie en geneigdheid tot samenwerken,
als wanneer de commissies door de leden der belanghebbende groepen zelf worden
benoemd. De wenschelijkheid van het instellen der commissies door het H. B
aanvaard zijnde, moet ook de logische consequentie worden aanvaard en de meest
mogelijke waarborg van begin af worden gegeven voor een goede functionneering
van het instituut ; en dat kan alleen bij aanwijzing der groepscommissies uit en door
de leden van de groep zelve.

Secundo : Door mede te deelen, dat de benoeming, samenstelling, opdracht
enz. der commissies binnen afzienbaren tijd na de behandeling van het H. R. kan
worden tegemoet gezien, bevordert het H. B. m.i. niet een vlotte afhandeling
der reglementsherziening. Nu weet men niet wat de consequenties zijn van de aan-
neming van het voorstel v/h H.B. Bij het voorstel van Oijen weet men dit wel. Het
ware m.i. beter geweest indien het H.B. een afgerond voorstel had gepubliceerd,
dan kon dat op de Alg. vergadering een onderwerp van bespreking uitmaken.

Over de kostenkwestie zal ik kort zijn. Invoering van het „principe van Oijen"
behoeft niet noodzakelijk duur en omslachtig te worden. En mocht overigens een
offer noodig zijn, laat men dan bedenken dat men zonder offers te brengen niets
bereiken kan en dat overigens onze contributie voor hetgeen er voor gedaan en
geboden wordt niet hoog is.

Resumeerende meen ik, dat invoering van het „principe van Oijen" in zake
de groepscommissies aanbeveling verdient en dat het voor een vruchtdragende
afhandeling der reglementsherziening noodig is, dat het H.B. meer concrete
voorstellen ten aanzien van deze groepscommissies publiceert. Wellicht blijkt
dan, dat de aanhangers der verschillende richtingen dichter bij elkaar staan, dan
zij zelf vermoeden.

Het is zeker eene, in het algemeen ongebruikelijke manier, in een wetenschappe-
lijk tijdschrift, de inhoud van een propagandistisch vlugschrift te nemen tot mik-
punt van scherpe kritiek, en tot uitgangspunt voor het neerschrijven van weten-
schappelijke stellingen.

Mijn belangeloos geschreven en uitgegeven brochure, heeft geen andere pretentie
en geen ander doel, dan het maken van propaganda onder de veehouders voor
het deelnemen aan eene actie, over welker nut en gewenschtheid, wel weinig twijfel
bestaat.

Dat daarin de feiten en waarnemingen, waarop de schrijver speciaal de aandacht
der lezers wil vestigen, met schrille kleuren zijn geteekend, heeft mijn boekje gemeen
met alle propagandistische lectuur.

Daar de geschiedenis van de tuberculose-bestrijding, in ons land zoowel als
daarbuiten, heeft geleerd, dat het gebrek aan medewerking der veehouders een der
oorzaken is, waarom het met de massale bestrijding nog niet zoo vlot van stapel
liep; en dit gebrek aan medewerking, in hoofdzaak voortkomt uit onkunde en laks-
heid, is het, terwille van en in het belang eener actie, die men in het Algemeen
Belang nuttig acht, gewenscht en aangewezen, door het voeren eener doeltreffende
propaganda en op populaire wijze, kennis te verspreiden over het betreffende
onderwerp en de laksen tot activiteit aan te zetten.

Heeft de ervaring niet overal bewezen, dat het voeren van propaganda, in onzen
modernen tijd een middel is, dat hoe langer hoe meer onmisbaar blijkt en een
uitstekend hulpmiddel, om aan algemeen nuttig erkende acties steun te verleenen?

Is het ook den wetenschappelijk gevormde niet toegestaan daarvan gebruik
te maken?

Zal iemand er aan denken het den medicus euvel te duiden, indien Hij door
schril gekleurde vlugschriften of door opvallende filmvertooningen over tuber-
culose, syphilis e.a. tracht, de Gemeenschap voor groote moreele en maatschappe-
lijke ellende te behoeden?

Zouden er in onze kringen velen zijn, die het de Amerikaansche Regeering en
Hare Adviseurs, kwalijk nemen, dat zij met hulp van de film : ,,Out Shadow,"
sterk gekleurde affiches en brochures, getracht heeft de bevolking op te wekken
en te winnen voor de tuberculose-bestrijding bij het Rundvee?

Men leze dan slechts, hetgeen de Chef van den Veterinairen Dienst aldaar,
daarover zegt ; en neme kennis van de reusachtige resultaten, die van deze methode
het rechtstreeksche gevolg zijn geweest.

Unaniem is men van meening, dat propaganda een uitstekend en onmisbaat
hulpmiddel is, en van uitnemende beteekenis, ook voor wetenschappelijke doel-
einden, mits daarbij geen egoïsme in het spel is; geen onjuiste voorstelling van zaken
wordt gegeven; en het doel is : het Algemeen belang te dienen.

De onwelwillende beoordeeling mijner brochure zou dan ook voor mij volstrekt
geen reden zijn geweest, in ons wetenschappelijk orgaan op het artikel van Dr.
A. v. L. in te gaan ; ik zou deze eenvoudig, en zonder meer, voor kennisgeving
hebben aangenomen, indien schr. door onvolledig citeeren, bij den lezer niet den
indruk had gewekt, dat ik mij wel heel ernstig heb schuldig gemaakt aan weten-
schappelijke zonden, en aan schromelijke overdrijving tevens.

Echter, daar de door Dr. v. L. neergeschreven stellingen waarschijnlijk zullen
worden overgenomen in de Landbouwpers, lijkt mij de vrees niet ongegrond, dat
zij remmend zouden kunnen werken op de deelneming aan de buterculosebestrijding
van het rundvee in ons land; en dit te voorkomen, is boven alles voor mij het motief
om dit artikel hier niet onbesproken te laten.

Immers, hoezeer de meeningen over enkele detailkwesties ten opzichte van
de uitvoering der bestrijdingsmaatregelen ook mogen uiteenloopen, waar het geldt

het nut en de noodzakelijkheid dier bestrijding in ons land, reiken alle partijen
elkaar, terwille van het Algemeen Belang, de hand.

Schr. verwijt mij dan o. m. dat ik twee goed van elkaar te onderscheiden zaken
in mijne brochure vereenzelvig ; n.1. congenitale besmetting eenerzijds, en here-
ditaire of erfelijke predispositie anderzijds ; en dat dit onjuiste uitgangspuntmij
wel tot foutieve conclucie moet voeren. Hij vindt die fout zoo ernstig, dat dit voor
Martius voldoende zou zijn geweest mij toe te voegen : ,,Met U is over deze kwestie
wetenschappelijk niet te praten."

Indien Schr. hier volledig had weergegeven, hetgeen over deze onderwerpen in
mijn boekje staat vermeld, en ook de manier waarop, dan zou de lezer daarvan
eene eenigszins anderen indruk hebben gekregen.

Onder het Hoofdstukje Onvatbaarheid, welke titel in vette letters terzijde van de
bladzijde is gedrukt, kan men dan o m. het volgende lezen :

„Alhoewel door vele deskundigen wordt aangenomen, dat bij bepaalde vee-
slagen, families of rassen, eene verhoogde resp. verminderde vatbaarheid of aanleg
voor tuberculose bestaat, is hieromtrent nooit iets met zekerheid vastgesteld."

„Zonder nu op deze kwestie nader in te gaan, wil ik er hier toch met nadruk op
wijzen, hoe gevaarlijk het kan zijn, uit dergelijke opvattingen, die door niets be-
wezen zijn, conclusies te trekken".

L. concludeer uit het feit, dat tuberculose bij de geit in ons land weinig wordt
geconstateerd niet, dat dit dier minder gevoelig, of ongevoelig zoude zijn voor
tuberculose.

Ik meende deze waarschuwing te mogen neerschrijven op grond van de experi-
menten o.m. door Prof. Dr. L. de Blieck gedaan, waaruit blijkt, dat de geit zeer
gevoelig is voor kunstmatige infectie ;

Ik meende haar te moeten plaatsen, omdat ik enkele jaren geleden op een Land-
huishoudkundig Congres door den inleider van een voordracht over de geit, de
volgende onwetenschappelijke en gevaarlijke raadgeving hoorde uitspreken :

„Het drinken van rauwe geitenmelk levert zelfs voor kinderen geen gevaar op ;
want : tuberculose komt in ons land bij de geit niet voor."

2, Uit de waarneming, dat tuberculose in ons land zeer veel voorkomt bij
het Friesch-Noordhollandsch, minder bij het Roodbont en weinig bij het Zwart-
blaard vee, moogt gij niet concludeeren :

Fok maar niet met Friesch-Noordhollandsch, want dan is men bijna zeker
tuberculose in de stallen te krijgen ; of fok maar met Roodbont, dan heeft men
minder kans ; of fok maar met Zwartblaard, dan krijgt men in het geheel geen tu-
berculose in den stal.

,,Het is boven alles en voor alles de al of niet besmette omgeving der dieren, die
oorzaak is dat de tuberculose veel of weinig voorkomt."

,,Dat zieke of slecht gevoede dieren, dat runderen, die door sterke inteelt of
overbouwdheid in de melkrichting, verzwakt zijn, vatbaarder zijn voor besmettelijke
ziekten, dus ook om tuberculose te krijgen, spreekt wel vanzelf, doch dit bewijst
nog geen verhoogde gevoeligheid, die specifiek is voor tuberculose en den tuber-
celbacil."

Daarna, en daaronder, volgt dan onder het met vette letters gedrukte Hoofd-
stukje : Erfelijkheid speelt geen rol," o.m. het volgende :

Wat de erfelijkheid betreft, deze heeft feitelijk afgedaan, nu wij met groote
zekerheid weten, dat het tot de groote uitzonderingen behoort, indien een kalf
„met tuberculose" wordt geboren.

Daarna worden dan de redenen medegedeeld waarom aangeboren tubercullose
weinig bij het rund voorkomt ; om dan tot een der grondpijlers van hetBang\'sche
systeem te komen :

Als algemeene regel geldt dus, da\', het kalf, zelfs uit tuberculeuze ouders geboren,
onbesmet, dus vrij van tuberculose, ter wereld komt.

Hieruit moge den onbevooroordeelden lezer blijken, dat al zijn door mij daarvoor,
oin licht te bevroeden redenen, geen vreemde woorden gebruikt, de beide begrippen:
hereditaire of erfelijke predispositie en congenitale infectie, afzonderlijk zijn behan-
deld en door mij als gescheiden begrippen zijn toegelicht.

Waar Schr. in zijne samenvatting tot stellingen komt, die tot strekking hebben
aan de bestrijders van de runder-tuberculose te doceeren : gij moet minder smet-
stofdooder, en meer hygiënist worden, blijkt hij over het doel der bestrijding en over
de waarde der bestrijdingsmiddelen, eene meening te willen propageeren, die
sterk afwijkt van hetgeen de vooraanstaande mannen op veterinair gebied ons
daaromtrent hebben geleerd en zij ons door hunne geniale experimenten ook hebben
bewezen.

En daar deze afwijkende meening aanleiding kan geven tot het remmen van
een bestrijdingsmethode, die hare sporen in de praktijk heeft verdiend en het
overtuigend bewijs heeft geleverd, dat het daarbij voorzittende doel juist is, mag
men in eene zoo ernstige kwestie verwachten, dat Dr. v. L. ons het bewijs zal le-
veren van de waarheid zijner stelling, die tot zulke ernstige consequenties kan leiden,
m.a.w. het bewijs levert van het bestaan van specifieke hereditaire predispositie of
resistentie tegenover tuberculose bij verschillende rundveeslagen in ons land.
En het zij reeds dadelijk opgemerkt, hij heeft zich aan die taak niet onttrokken ;
echter is hij daarin geslaagd?

Meent hij inderdaad het bestaan daarvan te hebben aangetoond, door het aan-
halen van dictie\'s, Annahmen en Hypotesen, die ten opzichte van correlatie tus-
schen habitus, constitutie, gestel enz. eenerzijds, en het ontstaan en het verloop
der tuberculose bij den mensch anderzijds, in de medische wereld heerschen? zelfs,
al zijn deze door vooraanstaande mannen op medisch gebied en zelfs met groote
overtuiging uitgesproken?

Is het bewijs voor het bestaan van verschil in vatbaarheid ten opzichte van
een bepaald virus geleverd, door de waarneming, dat bij Mazelen-epidimieënioo%
der kinderen en bij Roodvonk 50% der menschen wordt aangetast?

Indien bij eene mond- en klauwzeer-epizoötie 30% der runderen wordt aange-
tast, is dat dan een bewijs, dat die 30% hereditaire predispositie en de resteerende
70% hereditaire resistentie hadden tegen het mond- en klauwzeervirus, of spelen
hier nog andere en voor de hand liggende factoren een rol; als virulentie van de
smetstof, immuniteitsverhoudingen enz, feiten, die ons door de bacteriologen en
hunne immuniteitsleer voldoende en althans even duidelijk worden gemaakt als
door voornoemde (Annahme ) veronderstelling ?

Dr. v. L. moge voor zichzelf de overtuiging hebben van het bestaan daarvan,
niemand zal dit willen betwisten, doch indien hij die meening en de daaruit door
hem getrokken conclusies aan anderen wil opleggen, dan dient allereerst dit bestaan
te zijn bewezen.

Indien hij verder opmerkt : Met inachtneming van de Mendelsche overervings-
regels, kan omtrent de erfelijkheid der constitutioneele eigenschappen in engeren
zin, zij mogen dan van anatomischen of functioneelen aard zijn, onder ernstige
beoefenaars van de natuurwetenschappen geen verschil van meening bestaan,
dan klinkt dat wel heel overtuigend, en zelfs dreigend; doch is daar dan het bewijs
mede geleverd, dat die specifieke meerdere of mindere vatbaarheid voor tuberculose
bij onze Hollandsche veeslagen bestaat ? Ik kan dit daaruit niet vinden en, gezien
de volgende verklaring door Prof. Dr. Pirocchi te Milaan, neergelegd in zijn rapport,
uitgebracht op het Int. Veter. Congres te Londen, Aug. 1930 :

,,Wenn uns auch dank die Mendelschen und Neomendelschen Lehren viele
Kragen betreffs der Vererbungs-physiologie weniger unklar als zuvor sind, so muss
man doch noch viel auf diesen umfangreichen Gebiet der Biologie forschen, bis
inan zu Ergebnissen kommt, die wirklich vom praktische,» Standpunkt aus brauch-
bar sind", kan m.i. ook in de naaste toekomst niet worden verwacht, dat zelfs

mot het in achtnemen van die overervingsregeJs, het gevraagde bewijs zal worden
geleverd.

Zoo is nu het standpunt van velen vooraanstaande mannen op het gebied der
medische wetenschap, dan moge hij en vele met hem de persoonlijke overtuiging
hebben, dat die opvatting de juiste is, doch dan zij hier nogmaals nadrukkelijk
opgemerkt, dat in de geciteerde meeningen, dicties, Annahmen en Hypothesen,
door Sehr, aangehaald, het bewijs niet is te vinden, dat bij den mensch correlatie
bestaat tusschen habitus, constitutie gestel enz. eenerzijds, en het onstaan en het
verloop der tuberculose anderzijds. Dan blijkt daaruit m.i. alleen, dat het voorloopig
in de Medische wereld ook nog eene Annahme, en geen bewijs is.

Uit achterstaande uitspraak van O. Rosenbach, door Sehr, aangehaald, mag
dit verder ook wel blijken :

„Die Disposition und so dunkel und vielsagend ja auch dieser Begriff ist, so sind
wir doch einig und allein mit Hilfe einer solchen Annahme imstande, wenigstens
einiges Licht auf diese trotz ihrer Wichtigkeit so wenig erklärten Verhältnisse
zu werfen."

En als hij dan dadelijk daarna, min of meer verwijtend aan de dierenartsen de
vraag stelt : Hoe staat het daar nu mede in de diergeneeskundige wereld? dan
acht ik het niet misplaatst, tegenover die vraag, de volgende te stellen :

„Is de dierenarts, op grond van de hierbovengenoemde meeningen, of op grond
van hetgeen de historie van de tuberculose bij den mensch heeft geleerd, aange-
wezen om ten opzichte van de aetiologie en het verloop van de tuberculose, maar
meer nog, om ten opzichte van de bestrijding der tuberculose bij de dieren, zijn
licht te gaan opsteken in de medische wereld?

Zijn het de Annahmen, Hypothesen, meeningen en opvattingen der medici
geweest, die den dierenarts het meest heldere antwoord hebben gegeven op de
daaromtrent te stellen vragen, of zijn dat de bacteriologen geweest?

Zijn het de practische medici van eertijds geweest, die met hunne begrippen
over habitus, constitutie enz. hebben bijgedragen ons den weg te wijzen naar we-
tenshcappelijke en practische bestrijdingsmethoden bij het rundvee, of zijn dat
niet, daartoe in staat gesteld door de Pasteursche methode en de Kochsche ont-
dekking, de vooraanstaande mannen uit de diergeneeskundige wereld Nocard,
Bang e.a. geweest?

Zijn de laatsten het zelfs niet geweest, die in dit opzicht als voorlichters der
medici hebben gediend? Zijn zij het niet tevens geweest, die de eeuwenoude Annahme
der congenitale infectie hebben omvergeworpen en door hunne geniale experimenten
hebben bijgedragen, dat ook in medische kringen betere begrippen omtrent aetio-
logie en bestrijding der ziekte doordrongen

Met groote waardeering voor hetgeen de wetenschap, en zeker ook de veeartsenij-
kundige wetenschap aan de medici verschuldigd is, en met volkomen eerbiediging
van de uitspraken, die in de medische wereld ten opzichte van deze vraagpunten
heerschen, moge hieruit blijken, dat het volkomen logisch is, indien de dierenartsen
tot dusverre aan die meeningen niet zoo\'n groote aandacht hebben geschonken ;
zij hadden daar overigens ook geen behoefte aan, vooral niet voor zooverre de be-
strijdingsmiddelen betreft.

Zoo zien wij b.v., dat het vasthouden aan de congenitale besmetting nog ge-
ruimen tijd in medische kringen kon worden waargenomen, nadat Nocard en Bang
reeds hadden bewezen, dat deze geen groote rol speelt als aetiologisch moment.
Dit feit wordt in 1920 nog door den medicus Calmette gememoreerd, waar hij
schrijft :

„Encore de nos jours, le préjugé de 1\'hérédité de la tuberculose, dont beaucoup
de médecins n\'arrivent euxmêmes que difficilement ä s\'affranchir, etc."

Is het bovendien niet begrijpelijk, dat de medicus, die tegenover het tuberculose-
vraagstuk en vooral tegenover het bestrijdingsvraagstuk daarvan, geheel anders
staat dan xle dierenarts? Wiens behandeling individueel en symptomatisch is;

die de ziekte telkens en telkens weer onder een geheel verschillend beeld, en onder
geheel verschillend verloop waarneemt, ontzettend veel met deze vreeselijke
ziekte te maken heeft, en in vele gevallen machteloos daartegenover staat,
zelfs niet de beschikking heeft over doeltreffende bestrijdingsmiddelen, door
die verschillen in het verloop, waarvoor hij niet aanstonds eene verklaring kan vin-
den, meer neiging heeft dan de dierenarts, om ter verklaring daarvan, weer
terug te keeren tot begrippen, die door alle eeuwen heen in den voor-bacteriolo-
gischen tijd, doordebekwaamsten onder de bekwamen als juist werden aanvaard?

Hoe geheel anders staan wij dierenartsen vooral tegenover het bestrijdings-
vraagstuk der rundertuberculose. Reeds jarenlang is in de verschillende landen,
en ook in ons land, het bewijs geleverd van de doeltreffendheid van het Bangsche
stelsel, waarbij de bestrijdingsmiddelen rechtstreeks tegen de smetstof zijn gericht.

,,Ruim de open lijders op, en ruim ze zoo snel mogelijk op; neem maatregelen
tegen de verdachte dieren, de smetstofdragers incluis; en voorkom besmetting
van de jonge kalveren."

Eene echte causale methode dus; en daarom is zij (zoolang er tenminste geene
bruikbare immunisatie is), wetenschappelijk en practisch de beste.

De medicus daarentegen kan, om voor de hand liggende redenen, van deze
radicale maatregelen bij de bestrijding dezer ziekte geen gebruik maken en ziet zich
dus gedwongen van dezen radicalen maatregel af te zien en zijn toevlucht te nemen
tot symptomatische behandeling en, voor zooveel de bestrijding betreft, tot isolatie
en hygiënische maatregelen ; dat de aandacht van den medicus zich bij de bestrij-
ding concentreert op de hygiëne, spreekt wel vanzelf ; hij is gedwongen zijn aan-
dacht daarop te concentreeren; andere middelen van bestrijding staan hem niet
ten dienste.

Over de vraag aan welke bestrijdingsmaatregelen de grootste beteekenis moet
worden toegekend, kan tusschen medici en dierenartsen geen principieel verschil
van meening bestaan, dat zijn vanzelfsprekend de maatr: gelen rechtstreeks tegen de
smetstof en de besmetting gericht.

En wanneer Dr. v. L. nu in den aanhef van zijn eerste stelling neerschrijft, dat
de tubercelbacil voor het ontstaan der tuberculose de noodzakelijke voorwaarde,
doch niet de eenige is, en in het daaraan voorafgaande vooral den nadruk legt op
de groote beteekenis van hygiëne, dan beteekent dit : het storm loopen tegen een
open deur, indien het als verwijt moetgelden, aan de dierenartsen-bestrijders. Immers
ieder onzer is overtuigd van het groote belang van goede en doelmatige voeding
en verpleging, en vooral van goede en doelmatige stalinrichting, ook in mijn boekje
staat daarover duidelijk te lezen, dat de stalinrichting en de stalperiode in recht-
streeksche verhouding staat tot het tuberculose-percentage, vandaar het woord
slalziekte. Maar, indien wij dan noodig vinden om den stal goed in te richten en te
ontsmetten, dan is het doel daarbij toch ook alweer : vernietiging van de smetstof.

Hoezeer ook overtuigd van het nut en de noodzakelijkheid van : goede voeding,
verpleging en stalling der dieren, wij weten, dat de tuberculose ook voorkomt
bij goed verzorgde runderen en in modelstallen, wanneer deze laatste besmet zijn ;
en zien aan den anderen kant vaak, dat in de ellendigste />o(-stallen, dieren vrij
blijven van tuberculose, om de eenvoudige reden, dat deze stallen onbesmet zijn.

Indien Dr. v. L. dus de bedoeling heeft, het zwaartepunt onzer rationeele maat-
regelen te verplaatsen naar de hygiënische, omdat dit door de medici wordt gedaan,
dan is dit onlogisch en onjuist, en zou dat voor ons dierenartsen een stap achter-
uit beteekenen.

Door hygiënische maatregelen, kan men het tuberculose-percentage wel druk-
ken, zooals men dat bij den mensch ook waarneemt door verbetering in voeding,
verpleging, woningbouw, door drankbestrijding enz., doch met dergelijke middelen
kan men de tuberculose nooit uitroeien.

scheiden, welke het verschil in het voorkomen der tuberculose zeer goed verklaren,
dan moge dit zijne overtuiging zijn, en als zoodanig zal die gaarne door ieder worden
geëerbiedigd, doch, indien hij zegt:

er bestaat correlatie tusschen exterieur, constitutie, soort, ras enz. eenerzijds,
en het ontstaan en het verloop der tuberculose bij het rundvee anderzijds ;

er zijn in ons land veeslagen, als het Friesch-Noordhollandsch, dat hereditaire
predispositie heeft voor tuberculose; en andere veeslagen, als het Roodbonte en
het Zwartblaarde, die hereditaire resistentie hebben tegen die ziekte, dan dient
toch zeker eerst het bestaan daarvan te worden bewezen. Te meer mag deze vraag
gesteld worden, daar door dergelijke conclusies de reputatie van het eerste vee
wordt benadeeld, en de veehouders omtrent de laatsten bij de bestrijding der
tuberculose, op een dwaalspoor kunnen worden gebracht.

Bovendien wordt eene remmende invloed uitgeoefend op de bestrijding, door
de conclusies, die hij verbindt aan het bestaan van die correlatie, terwijl het be-
staan daarvan nog steeds moet worden aangetoond.

tndien Dr. v. L. om dit bestaan aan te toonen zegt ; bij het roodbonte vee komt
in ons land minder tuberculose voor dan bij b.v. het zwartbonte, dan is dit
slechts betrekkelijk waar, en bewijst niets voor het bestaan van hereditaire
resistentie bij dat veeslag. Immers er zijn streken, waar het tuberculose-percentage
der roodbonten wel hoog, en even hoog is als dat bij de zwartbonten.

Aan een aangesloten fabriek in Noordbrabant, waar het vee der aangesloten
veehouders bestaat uit 1321 roodbonte runderen met goed type, en uit 742 zwart-
bonten Friesch type, bleken van de roodbonten 11.3%, en van de zwartbonten
9.69 % positief te reageeren.

Trouwens in de bakermat van het vee met dien typischen z.g. habitus phtysicus,
in Friesland zelf, vindt men streken waar het tuberculose-percentage gering is.

Indien Dr. v. L. verder voor dit feit de verklaring zoekt in het bestaan van die
correlatie, dan kan ik aannemelijk vinden, dat dat verhoogde percentage tuber-
culose door directe besmettingsinvloeden is ontstaan, waarbij vooral de Coöp.
St. Z.-fabrieken en de distributie der ongepasteuriseerde bijproducten een over-
wegende rol hebben gespeeld.

Hoe is correlatie tusschen exterieur en tuberculose aan te nemen, indien men
waarneemt, dat in dezelfde gemeente, bij hetzelfde veeslag, dat oogenschijnlijk
onder dezelfde verhoudingen wordt gehouden, op de eene boerderij alle dieren
vrij worden bevonden en in andere stallen 60, en meer procent der dieren is aange-
tast ? Eenzelfde waarneming, die ook door de medici wordt gedaan. Dezer dagen
deelde een zeer ervaren practicus mij mede : Gedurende meer dan 30 jaar oefen
ik in deze streken de geneeskundige praktijk uit, gedurende al die jaren nam ik
bijna geen enkel geval van tuberculose waar te B., terwijl in het 4 K.M. daarvan
verwijderde D., herhaaldelijk en geregeld ernstige gevallen worden waargenomen.
De bevolking van beide gehuchten zijn veehouders, arbeiders enz., die oogenschijn-
lijk onder precies dezelfde verhoudingen leven en van volmaakt het zelfde type
en denzelfden lichaamsbouw zijn.

Hoe door die Annahme van Dr. v. L. te verklaren, dat het Hongaarsche steppen-
vee, — een zeer sterk gebouwd natuurras —, bijna steeds vrij van tuberculose wordt
bevonden, indien het vanuit de weiden rechtstreeks naar de abattoirs wordt ver-
voerd, terwijl een vrii groot percentage van die dieren bij de slachting tuberculose
blijkt te hebben, indien zij ter vetmesting, na de weide-periode, eerst eenigen tijd
in den stal worden geplaatst ? Maakt deze waarneming het bestaan van die cor-
relatie waarschijnlijk ?

Is niet veel aannemelijker hetgeen Prof. Bang en andere bacteriologen daar-
over zeggene ?

Het is de besmetting en de voortdurende en herhaalde besmetting met den
tubercelbacil, die hiervan de oorzaak is; in casu door de sterk besmette stallen
veroorzaakt.

wij er dan bij de practisehe bestrijding niets van? Waarom kost het dan bij het
gepredisponeerde veeslag volstrekt niet meer moeite of zorg dan bij het minder
gevoelige veeslag om de veebeslagen te saneeren? In de praktijk bemerkt men
van die verschillen in vatbaarheid niets.

Intusschen deze tegenbemerkingen, het moet dadelijk erkend, zij leveren geens-
zins het bewijs, dat dat verschil in vatbaarheid bij onze veeslagen niet bestaat
en het kan ons tenslotte onverschillig laten of dit verschil wordt aange-
nomen, ja, dan neen. Practisch is het voor de bestrijding van weinig beteekenis.
Echter wanneer men daaruit conclusies trekt en deze den volke wil leeraren, dan
moet eerst het bewijs van het bestaan daarvan worden geleverd.

Reeds is uit de proeven van Calmette bewezen, dat die meerdere of mindere
vatbaarheid voor tuberculose, indien zij al mocht bestaan, niet het gevolg is van
specifiek hereditaire impregnatie met de afscheidingsproducten vau den tuberculose-
bacil: Herhaaldelijk heeft hij kunnen aantoonen, dat de doses tuberculine, noodig
voor het dooden van jonge onbesmette kalveren, even groot zijn, zoowel voor
kalveren uit gezonde, als voor die, uit tuberculeuse moeders geboren.

Ten opzichte der congenitale infectie kan dus nauwelijks verschil van meening
meer bestaan; deze heeft voor de practische bestrijding geen beteekenis.

Uit het bovenstaande moge blijken, dat Dr. v. L. wel getracht heeft, aannemelijk
te maken, dat er correlatie bestaat tusschen exterieur eenerzijds, en het ontstaan
en verloop van de tuberculose bij het rundvee in ons land anderzijds; echter heeft
hij daarvoor niet het bewijs geleverd.

Eerst zal moeten worden aangetoond, dat een aantal kalveren, groepsgewijze
genomen uit de verschillende veeslagen in ons land, dadelijk na de geboorte, van
hare moeders en omgeving verwijderd, en gehouden in eene omgeving waar zij
absoluut beschermd worden tegen infectie met tubercelbacillen, zich na eene
nader vast te stellen periode, ongelijk verhouden tegenover kunstmatige of stal-
infectie."

Voordat dit bewijs is geleverd, moeten de conclusies van Dr. v. L. wetenschap-
pelijk onverdedigbaar en practisch gewaagd worden geacht.

Wat de uitbreiding der ziekte in ons land betreft, uit de proeven in 1909 op de
Zuid-Hollandsche eilanden genomen, blijkt wel duidelijk, hoe snel de tuberculose
0111 zich heen kan grijpen. Dat de ziekte zich zal uitbreiden, indien daartegen
geen maatregelen worden getroffen; deze uitspraak geldt natuurlijk in de eerste
plaats voor streken, waar het tuberculose-percentage nog gering is.

Dat dit niet zal plaats hebben in streken, waar reeds 40 en meer percent der
dieren is aangetast, zal in verband met den korten levensduur van het rund en
de immuniteitsverhoudingen wel niemand verwonderen.

Wijl de statistieken en gegevens, die ons te dien opzichte ter beschikking staan
geen juist beeld geven en kunnen geven, omtrent de toeneming of afneming van
het tuberculose-percentage onder het rundvee in bepaalde streken, lijkt het mij
moeilijk daaruit een bewijs, in welke richting dan ook, te leveren. Intusschen is
overal in het buitenland opgemerkt, dat in plaatsen, waar de fokkerij en vooral,
waar de veehandel en het daarmede gepaard gaande vervoer en vee-verplaatsing
toeneemt, ook het tuberculose-percentage aanmerkelijk en plotseling stijgt. Deze
waarneming wordt ook door alle dierenartsen in mijn ambtsgebied opgedaan ;
zij vermelden dat in streken waar tuberculose vroeger weinig of niet voorkwam,
deze ziekte thans sterk is toegenomen, vooral geldt dit voor streken, die eertijds
door hunne geïsoleerde ligging min of meer tegen infectie beschut waren.

En indien het nu niet mogelijk is aan de hand van die statistieken en gegevens
aan te toonen, dat het tuberculose-percentage onder het rundvee sterk toeneemt,
dan wil ik er toch op wijzen, dat de tuberculose der varkens b.v. sterk is afge-
nomen gedurende de laatste jaren ; een waarneming, die toch door alle dieren-
artsen en handelaren werd gemaakt en dat dit evenmin uit de statistiek is
aan te toonen.

Buitendien bestaat er geen enkele reden te veronderstellen, dat de ziekte zich
bij ons, met ons intensief veeverkeer, anders zal verhouden, dan in de andere soort-
gelijke landen, die te dien opzichte over behoorlijke gegevens beschikken.

Speciaal voor het Zuiden gold verder als motief voor het spoedig deelnemen
aan de bestrijding, dat door het betrekkelijk gunstige tuberculose-percentage,
het tijdstip voor die bestrijding thans zeer gunstig werd geacht.

Reactie-dieren. De opmerkingen naar aanleiding daarvan door Dr. v. L. gemaakt,
zullen naar waarde door de lezers van ons tijdschrift worden beoordeeld ; in weten-
schappelijk opzicht brengen zij geen nieuws. Zij zullen hoogstens twijfel bij den
leeken-lezer doen ontstaan omtrent het nut en de noodzakelijkheid van het treffen
van maatregelen tegen deze dieren.

Echter moet ik er tegen protesteeren, dat schr. het voorstelt, als zoude ik zonder
meer in mijne brochure de stelling hebben geponeerd : ,,Alle reactie-dieren zijn
voor de omgeving gevaarlijk."

Ten duidelijkste wordt daarin aan den lezer uiteengezet, dat het gevaar, dat
de reactie-dieren opleveren, afhangt van het milieu, waarin de dieren worden
geplaatst; dat dit dus niet of heel weinig beteekent voor reeds besmette bedrijven,
doch dat die dieren steeds gevaarlijk zijn tegenover, en in gesaneerde veestapels.

En wanneer schr. dan daarna aanhaalt, hetgeen ik over de reactie-dieren verder
opmerk, dan had ik mogen verwachten dat hij daarbij vermeld had, hoe die op-
merkingen in een geheel ander verband en onder het hoofdstuk : „Het merken
der Reactie-dieren" werd vermeld, met de uitdrukkelijke bedoeling, daarin den
veehouders te leeren hoe zij de schade, door dien bestrijdingsmaatregel veroor-
zaakt, tot een minimum kunnen terugbrengen, n.1. door aan die dieren eene andere
en bepaalde bestemming te geven.

Als schr. dan verder wijst op het kleine percentage open lijders, dat onder de
reactie-dieren wordt opgespoord, dan is dit juist, en dan weten wij allen zeker
ook wel, dat het aantal opgespoorde lijders te klein is; doch dan is deze maatstaf
toch ook zeker niet de juiste, om het gevaar der reactie-dieren te bepalen in het
Bangsche systeem. (Eene kleine correctie moet ik aanbrengen in de gegevens,
die Dr. v. L. vermeldt, inzake de uitkomsten van het onderzoek te Ulicoten : hij
kon die echter niet weten. Aldaar reageerden inderdaad in 1928 van de 512 run-
deren boven de twee jaar, 242 dieren positief op de tuberculine-proef, dus 47.2 %,
en daaronder werden slechts twee open lijders opgespoord ; echter in 1929 reageer-
den aldaar van de 495 onderzochte dieren boven de 2 jaar 93 runderen of 18.8 %
positief ; evenwel werden daaronder toen dertien open lijders ontdekt, alle oudere
runderen, waarvan bij de sectie de diagnose open tuberculose kon worden bevestigd.
Echter afgescheiden van de verhouding tusschen react\'e-dieren en open lijders,
zal toch voor ieder vast staan, dat de reactie-runderen, verdachte dieren zijn, de
smetstofdragers incluis.

En zou Dr. v. L. nu cén enkel voorbeeld willen opnoemen eener besmettelijke
ziekte, waarbij de bestrijder op wetenschappelijke of practische gronden kan
verdedigen, dat hij maatregelen tegen de verdachte dieren verzuimt?

De verplegers in de ziekenhuizen, die zooals schr. citeert, tubercelbacillen in
mond en neusslijm kunnen hebben zonder ziek te zijn, mogen oogenschijnlijk en
inderdaad gezond zijn, doch zal er een medicus gevonden worden, die dergelijke
menschen ongevaarlijk acht voor eene onbesmette omgeving? En zouden wij die
menschen, hoe goede verplegers zij ook mogen zijn, in de kinderkamer toelaten?

Worden ten opzichte van menschen en dieren, die verdacht zijn aan eene be-
smettelijke ziekte te lijden, de bacillendragers inbegrepen, niet steeds, en zeer
terecht maatregelen getroffene

Schr. haalt dan ter toelichting het voorbeeld aan van de verhouding tusschen
Javanen en een aantal amokmakers ; moge ik echter eene vergelijking maken met

eone infectie-ziekte, die, wat aard, wezen en verloop betreft overeenkomst met
de tuberculose heeft, n.1. Kwade Droes. Is het aantal open lijders daarbij ook
niet onevenredigaan het aantal dieren, dat positief reageert ? De reactie-dieren,
die daarbij worden gevonden, behoeven evenmin open lijder te worden, zien er
oogenschijnlijk dikwijls gezond en welvarend uit, doch is dat een reden om tegen
die reactie-dieren geen maatregelen te nemen ; zij worden, en zeer terecht, een-
voudig afgemaakt omdat zij gevaarlijk zijn of worden.

Als men in het jaarverslag van den V. D. over 1927 leest, dat van de kalveren
der aangesloten veehouders bij ,,De Eersteling" slechts enkele positief reageerden,
en dat het mocht gelukken de betrokken veehouders er toe te brengen deze dieren
te doen afslachten, en ik stel mij, aldus schr., de vraag of dit algemeen wenschelijk
kan zijn, dan ben ik geneigd die vraag ontkennend te beantwoorden.

Ik zou evenwel willen opmerken, dat dit advies mij hoogst verstandig voorkomt,
wetenschappelijk volmaakt juist en practisch afdoende om snel tot het doel, d. i.
eene tuberculose-vrijen veestapel te geraken.

Over de noodzakelijkheid van maatregelen tegen dieren, die lijdende zijn aan
of verdacht zijn van eene besmettelijke ziekte, de smetstofdragers dus incluis,
kan wetenschappelijk geen verschil van meening bestaan en deze kwestie wordt
dan ook eigenlijk telkens opgeworpen, wijl het aantal verdachte dieren in dit geval
groot is, en het daarom practische moeilijkheden oplevert daartegen maatregelen
te nemen.

Wat de stelling betreft, genoemd onder IX, waartoe Dr. v. L. op grond van
de door hem medegedeelde feiten en van de kleine enquête door hem bij hoogleer-
aren, specialiteiten in kinderziekten en sociale hygiëne, komt.

Het spreekt wel vanzelf, dat over deze zuiver medische aangelegenheid het
beslissende woord aan de medici dient te worden gelaten; en het zoude dan ook
heel eenvoudig zijn het gevaar voor besmetting van den mensch, al of niet onder
de motieven voor de bestrijding der rundertuberculose op te nemen, indien daarover
in de medische wereld eene uniforme en besliste meening bestond; doch dat is
geenszins het geval.

Met eerbiediging van de meening van Prof. Dr. v. Loghem e. a. over dit vraagpunt,
is het niet al te moeilijk daartegenover de meening van andere vooraanstaande
medici en bacteriologen te plaatsen, die omtrent dit vraagstuk eene daarvan
geheel afwijkende meening hebben.

Ook wekt het eenigermate bevreemding te moeten vernemen, dat men met de
buitenlandsche statistieken ten opzichte van wederzijdsche besmetting van den
mensch met bovine tubercel-bacillen voorzichtig moet zijn ; nimmer zijn toch,
voor zooverre mij althans bekend is, de experimenten en onderzoekingen van
b.v. de Engelsche Commissie in 1911, van Lydia Rabinowitsch in 1916, van
Dr. Stanly Griffith in 1922, van W. Park en Krumwiede, Philip Mitcheli.
e. a., op eenig congres of door eenig wetenschappelijk college in twijfel getrokken.
Evenwel indien men zich van die buitenlandsche onderzoekingen en statistieken
losmaakt en alleen de Nederlandsche gegevens, o.a. van Dr. van Leusden, die-
in het Tesselschade-Ziekenhuis te Amsterdam constateerde dat 18 % van de
waargenomen gevallen van chirurgische en buiktuberculose bij kinderen door
den bovinen-bacil werd veroorzaakt, en van Prof. v. Loghem die het aantal bovine-
infecties in ons land schat op 10 a 20 % als maatstaf voor eene beoordeeling
van dat gevaar aanneemt, dan klopt dit toch ook vrijwel met de buitenlandsche
cijfers daarvoor opgegeven, en dan zal toch niemand kunnen ontkennen, dat
jaarlijksch een zeer groot aantal menschen en vooral kinderen door den bovinen
bacil wordt geïnfecteerd.

Aangenomen verder, dat er eene humane en eene bovine-tuberculose bij den
mensch voorkomt, en dat de laatste zich kenmerkt door een goedaardig verloop,
dan kan toch niet worden tegengesproken, dat er ook ernstig verloopende gevallen
van bovine-tuberculose bij den mensch voorkomen.

Zou verder één vooraanstaand deskundige zich stellig durven uitspreken over
<le vraag, wat er met dien bovinen bacil in het menschelijk lichaam gebeurt en
gebeuren kan?

Met hoeveel angst en hoe streng critisch is de preventieve enting van Calmette-
Guérin ontvangen? zelfs ten opzichte van dien gemitigeerden bovinen bacil was
men dus nog niet zoo overtuigd van de onschuldigheid en er werd sterken twijfel
geuit of die bacil in het menschelijk lichaam onschuldig zou blijven.

Echter lijkt het mij practisch in eene eventueele stelling te dien opzichte niet
te spreken over motieven, waaromtrent nog verschil van meening of onzekerheid
is waar te nemen, doch daarin slechts vast te leggen, hetgeen door bijna elk voor-
aanstaand medicus wordt aanvaard, n.1. dat door de massale bestrijding van de
runder-tuberculose, en door het vernietigen van die smetstof, eene belangrijke
bron van infectie voor den mensch wordt opgedroogd.

Ik kan daar nog aan toe voegen, dat toen de Vereeniging t,b.c. Z. N. een adres tot
de Gewestelijke Besturen wilde richten om voor de rundvee-tuberculose-bestrijding
subsidie te verkrijgen; en zij in bedoeld adres ook dit motief naar voren wilde
brengen, zij zich daarbij eerstens heeft gewend tot den Medicus-Hoofdambtenaar,
tot wiens werkkring o.m. de tuberculose-bestrijding in ons land behoort en dat
diens goedkeuring verkregen werd voor de volgende formule :

,,Eene doeltreffende, massale bestrijding der runder-tuberculose zal daarom
bijdragen, om eene ernstige besmettingsbron voor den mensch weg te nemen.
Als zoodanig is dus de actie der Vereeniging van uitnemend belang voor de Volks-
gezondheid en speciaal in dit Gewest, waar de tuberculose zeer verspreid en veel-
vuldig ondet het rundvee voorkomt."

Deze uitspraak wordt zeker ook gedekt door Calmette die daarvan zegt : ,,La
tuberculose bovine représente un facteur de contamination de l\'espèce humaine
assez importante pour qu\'il soit nécessaire de le faire disparaître."

Wat de schade betreft, die door de tuberculose jaarlijks aan veefokkerij, -houderij
en -handel wordt veroorzaakt; Dr. v. L. die mij bij de beoordeeling daarvan be-
schuldigt van overdrijving, geeft bij zijne berekening zelf wel duidelijk het
voorbeeld, hoe men op twee wijzen, ook naar beneden, kan overdrijven, zooals
moge blijken.

Vooropgesteld, dat ik met de uitdrukking millioenen en millioenen meer be-
doeld heb te zeggen, dat de schade buitengewoon belangrijk is, dan daarmede
precies te willen aangeven, dat zij minstens vier millioen gulden moet bedragen,
zooals Schrijver snedig berekent, moge ik toch even opmerken, dat hij zelf begint
met de schade aan den rundveestapel toegebracht, veel te gering te berekenen,
de schade aan den varkensstapel geheel te verwaarloozen, terwijl de schade aan
den uitvoerhandel toegebracht door hem meer denkbeeldig dan reecl wordt
geacht.

Dat het mij overigens volstrekt niet te doen was, om die schade overdreven
voor te stellen, moge blijken uit de vraag, die ik in mijn boekje aan de veehouders
stel :

„Vaste en zeer nauwkeurige gegevens over die veroorzaakte schade staan mij niet
ten dienste, zij is echter zeer aanzienlijk ; maar hier hebt gij een lijstje, waar
zooveel mogelijk alle posten op staan aangegeven, die te zamen en onderling de
som dier schade bepalen. Wees nu zoo vriendelijk, dat ieder voor zich, en nauw-
keurig in te vullen, dan weet gij precies hoe groot die schade jaarlijksch in uw be-
drijf is, terwijl wij voor geheel Zuid-Nederland betrouwbare en nauwkeurige cijfers
daaromtrent verkrijgen."

Toch beschikken wij, dank zij het keurige rapport van de Commissie tot bestrij-
ding der veeziekten, in het bijzonder der Rundertuberculose, dat in 1926 verscheen,
zeer belangrijke gegevens omtrent de jaarlijksche schade door de tuberculose
veroorzaakt.

In genoemd rapport dan heeft de Commissie op even juiste als practische wijze,
uit de vele haar verstrekte gegevens, eene globale schatting daarvan opgemaakt.

Naar den maatstaf van de gegevens door den kring Breda verstrekt, zou die
schade over het geheele land en overeenkomstig de laatste veetelling alleen voor het
rundvee bedragen voor afkeuringen van aan tuberculose gestorven dieren, voor
afkeuring van wegens tuberculose uit nood geslachte runderen en voor het sterili-
seeren van noodslachtingen, 1.6 millioen gulden ; dit cijfer zou volgens de Drent-
opgaven op 4.65 millioen gulden moeten worden vastgesteld ; het schade-percen-
tage door tuberculose aan slachtvee veroorzaakt, bedraagt gemiddeld, 0.634% van
de geldelijke waarde.

De jaarlijksche verliezen door tuberculose aan den varkensstapel veroorzaakt,
alleen aan de slachtvarkens, bedraagt / 760.000.— ; waarbij slecht groeien door,
of sterfte aan tuberculose nog niet eens in rekening is gebracht.

Verder is hierbij nog in aanmerking te nemen, dat het eigenlijke fokvee alleen
door het feit, dat het positief reageert, onverkoopbaar wordt en de waarde daarvan
zeer aanzienlijk wordt gedeprecieerd.

Bovendien blijkt uit de zeer nauwkeurige gegevens van Howard Smith, dat
de schade door verlies aan voedsel, veel grooter is dan die door de tuberculose
aan slachtvee veroorzaakt. Prof Howart Smith voornoemd, die technisch advi-
seur is aan The National Live Stock Exchange te Chicago, heeft nauwkeurig bere-
kend, dat de 8 millioen dollar, die aan de bestrijding jaarlijksch werden uitgegeven
een direct jaarlijksch voordeel van 40 millioen dollar opleverden.

Ik moge deze berekening besluiten met de uitspraak van Prof. R. von Oster-
tag, gedaan in het rapport door hem op het Int. Veter. Congres in Aug. 1930 te
Londen uitgebracht:

„Die grösste Feind der Fleischerzeugung ist der Tuberkulose des Rindes, weil
sie sich in einem ungemein starken Grad in den Rindviehbestanden in allen Ländern
findet, in denen ein reger Viehverkehr herrscht und wo die Rinder, wenn auch nur
einen Teil des Jahres, im Stalle zubringen müssen.

Die Tuberkulose ist die wichtigste, die Rindviehzucht und -haltung und damit
die Fleischerzeugung beim Rinde am meisten schädigende Seuche des Rindes ;
denn sie herrscht immer, nicht nur zeitweise. Ferner ist sie die häufigste Krankheit
beim Rinde und verursacht durch ihre starke Verbreitung züsammen mit ihrem
schleichenden Verlauf, der sich auf Monate und Jahre erstrecken kann, der Vieh-
zucht treibenden Landwirtschaft dauernd die grösste Verluste.

Geschieht nichts gegen sie, so nimmt sie wie jede ansteckende Krankheit weiter
zu und vernichtet schliesslich den Ertrag der Viehzucht völlig.

De opmerkingen, die Dr. v. L. ten slotte maakt naar aanleiding van de belemme-
ring en de ontwrichting van onzen binnen- en buitenlandschen veehandel en het
gevaar, dat ons bedreigt: den voortreffelijken naam en de goede reputatie van
ons vee op de wereldmarkt te verliezen, indien de tuberculose niet met energie
wordt bestreden, steken wel heel schril af bij de hierboven geplaatste uitspraak
van Prof. Dr. von Ostertag, aan wiens gezaghebbend woord op dit gebied toch
groote\'waarde moet worden toegekend.

Nog schriller is het in tegenstelling met de actie, die vanaf den eenling tot en
met het geheele Staatsbestuur wordt gevoerd om den uitvoer onzer producten te
bevorderen en in goede banen te leiden.

Reeds nu ondervindt onze afzet naar het buitenland, niet alleen van fokvee,
doch ook en in nog ernstiger mate van gebruiksvee, de grootste belemmeringen,
door de tuberculose. Men zie slechts naar de eischen van alle importeerende landen,
naar het aantal runderen, dat wegens tuberculose door België wordt geweigerd
of teruggestuurd en de ernstige verliezen, die tengevolge daarvan door den vee-
handelaar worden geleden, doch die dit risico ten slotte weer naar de beurs van den
veehouder overhevelt.

Komt ons afzetgebied in het gedrang, zoodat ons overtollige vee niet meer kan
worden gespuid, dan worden de binnenlandsche prijzen onmiddellijk en sterk ge-

drukt en wordt een ernstige stoot toegebracht aan de welvaart, speciaal van den
veehouder, doch indirect ook aan de welvaart van geheel ons Land.

Gelukkig, dat de veehouders, producenten en fabrikanten zelf het groote belang
van de zorg voor den uitvoer van eerste klasse producten hebben ingezien ; zoo
vroegen zij reeds om rijksmerken op de boter, op vleesch, bacon en andere produc-
ten ; zoo wordt thans en om dezelfde belangrijke redenen op de keuring van eieren
aangedrongen.

Het vitale van die belangen voor onze veehouders niet in te zien of in twijfel te
te trekken mag wel zeer bevreemden. Die belangen, ze zijn te opvallend, vooral
in deze tijden, om daar over uit te weiden.

1. Eene doeltreffende propaganda, zal evenals het onderwijs aan veehouders,
in hooge mate kunnen bijdragen tot bevordering van de massale tuberculose-
bestrijding onder het rundvee in ons land.

2. De oorzaak van de rundertuberculose is de tubercelbacil, zonder tubercelbacil
geen tuberculose.

De bestrijdingsmethode volgens het principe van Prof. Bang, waarbij de bestrijdings-
maatregelen rechtstreeks tegen de smetstof zijn gericht, hebben overal in ons land waar
zij nauwkeurig werden toegepast, goede resultaten in de aangesloten bedrijven opgeleverd.

De voornaamste en onmisbare maatregelen, om met de saneerings-methode het
doel te bereiken, zijn :

b. pasteurisatie van de bijproducten der melk aan de Coöperatieve Stoom-
zuivelfabrieken ;

e. het voorkómen van de besmetting der jonge kalveren. Daarnaast moet aan
hygiënische maatregelen, vooral aan stalinrichting, drinkwatervoorziening, enz.
groote aandacht worden geschonken.

3. Alhoewel het bestaan van een verschil in specifieke vatbaarheid ten opzichte
van de tuberculose, bij de verschillende Nederlandsche veeslagen, evenals het be-
staan van correlatie tusschen exterieur, constitutie, gestel, enz. van het rundvee
eenerzijds en de oorzaak en het verloop der tuberculose bij het rund in Nederland
anderzijds, door sommigen wordt aangenomen, is het bewijs van het bestaan daarvan
niet geleverd.

Het is wetenschappelijk onverdedigbaar en practisch gewaagd, uit deze niet-
bewezen meening, conclusies te trekken.

4. De reactie-dieren zijn verdachte runderen. Het gevaar dier dieren hangt af
van het milieu, waarin zij zich bevinden of worden geplaatst.

In de bij de bestrijding aangesloten bedrijven moeten tegen de reactie-dieren
maatregelen worden getroffen ; deze dieren moeten geregeld onder diergenees-
kundige observatie staan.

5. Door de massale tuberculose-bestrijding bij het Rundvee, wordt eene gevaar-
lijke bron van infectie voor den mensch weggenomen.

6. De schade, die door de rundertuberculose wordt veroorzaakt, beloopt voor geheel
Nederland jaarlijks in de Millioenen guldens.

Zij wordt door vele en velerlei factoren veroorzaakt, waarvan het verlies aan
voedsel, de verminderde productie, de onvruchtbaarheid, de afkeuring van rund-
en varkensvleesch en de vermindering in verkoopwaarde van gebruiks- en fokvee,
de voornaamste zijn.

7. De Tuberculose onder het Rundvee, belemmert in ernstige mate den binnen-
landschen en buitenlandschen handel en is eene voortdurende bedreiging voor de
goede reputatie van ons vee in het buitenland.

In ,,The Veterinary Journal" van Sept. 1930, pag 360, kwam een uit het ,,Nor-
dish Hygiejnish Tidsskrift" overgenomen artikel voor, getiteld ,,Development
of Veterinary Hygiene in Denmark during fifty years 1879—1929", waarin een
schets gegeven wordt van de vleesch- en melkkeuring in Denemarken gedurende
de laatste 50 jaar. Het geheel over te nemen zou te ver voeren Toch is het inte-
ressant iets over den toestand op vleeschkeuringsgebied in Denemarken te ver-
nemen, zoodat ik hieronder een en ander uit bovengenoemd artikel aanhaal.

Evenals in andere landen hadden in Denemarken vele gemeenten reeds een
vleeschkeuringsdienst, al of niet met een slachthuis, alvorens er een algemeene
wet kwam. Zoo bouwde Kopenhagen in 1883 reeds een abattoir, bestaande uit een
serie kleine kamers, waarin volgens het begrip van die dagen het best kon worden
geslacht.

Na Kopenhagen volgden verschillende andere steden. Van eenige uniformiteit
in de gemeentelijke verordeningen was natuurlijk geen sprake ; het kwam zelfs
herhaaldelijk voor, dat. door een onderlinge rivaliteit, de eene gemeente den invoer
van vleesch uit andere gemeenten eenvoudig verbood. Wel zou een rijkswet dit
bezwaar kunnen opheffen, echter in het algemeen voelde de steden weinig voor
een rijksregeling, daar zij vreesden, dat dan aan de exportkeuring den meesten
aandacht zou worden besteed en de binnenlandsche vleesehkeuring stiefmoederlijk
zou worden bedeeld. De dierenartsen, die de vleesehkeuring uitvoerden, voelden
insgelijks het ontbreken van v«ste lijnen in de gemeentelijke regelingen. Omstreeks
1900 werd dan ook opgericht de ..Vereeniging van Deensche veeartsen, werkzaam
bij de vleesehkeuring" en werd aan verschillende vraagstukken nadere aandacht
gewijd en ook kleinere werkjes op vleesch-hygienisch gebied gepubliceerd.

Intussclien bleef het belang van een exportkeuring zoo dringend, dat in 1906
een wet op de exportkeuring werd uitgevaardigd, welke wet door een, regelende de
binnenlandsche vleesehkeuring, in 1911 werd gevolgd. In deze laatste werden echter
allerlei regelingen getroffen, die vele gemeenten niet naar den zin waren.

Ingevolge deze wet van 1911, welke thans nog van kracht is, wordt het land
verdeeld in een drietal soorten districten, n.1. :

1. districten, die een openbaar slachthuis bezitten. De keuring wordt daar op
overeenkomstige wijze uitgevoerd als in de exportslachthuizen. Vleesch dat in
deze abattoirs, als zijnde ie klasse, is gestempeld, kan in alle andere gemeenten
van het land zonder verdere keuring worden ingevoerd. Bij invoer van vleesch 2e
klasse in een andere gemeente kan deze gemeente een herkeuring voorschrijven,
noodzakelijk is dit echter niet. Bij de exportkeuiing heeft men niet 2 vleeschkwa-
liteitcn. Er mag n.1. slechts ie klas vleesch worden geëxporteerd.

2. districten met een gemeentelijken vleeschkeuringsdienst zonder abattoir, ieklas
vleesch van deze diensten afkomstig kan zonder eenige restrictie overal worden
ingevoerd, ook in plaatsen met- een abattoir.

3. Vleesehkeuring in districten, welke slechts in bepaalde gevallen om keuring hebben
gevraagd. Hier mag het vleesch slechts worden verkocht in het district, waarvoor
het gestempeld is of in districten waar geen vleesehkeuring bestaat.

Een onderzoek op trichinosis werd het eerst in Kopenhagen ingesteld. Alle 3
genoemde districten zijn vrij om te beslissen of zij een trichinenonderzoek willen
hebben of niet. In gemeenten waar zulks wel geschiedt, mag alleen van varkens
afkomstig vleesch of vleeschwaren worden verkocht of geïmporteerd als het voor-
zien is van een stempeling, waardoor blijkt, dat het trichinenonderzoek heeft plaats-
gehad. Alleen voor varkens van meer dan 100 K G. mag een keurloon voor dit
onderzoek worden gevraagd. Bij varkens minder dan 100 K.G. is in Denemarken
de trichinosis zeldzaam.

Evenals bij onze vleeschkeuringswet bestaan er een groot aantal besluiten, waarin

verschillende onderwerpen nader geregeld worden. In een wet van 11)22, nader aan-
gevuld in 1925, worden voorschriften gegeven nopens de destructie van gestorven
dieren. Deze cadavers mogen alleen in 7..g. destructors worden vernietigd, waarvan
erop het oogenblik een 92 stuks, verspreid over het geheele land. voorkomen. Deze
inrichtingen worden regelmatig gecontroleerd. In een Koninkl. Besluit van 1908,
nader aangevuld in 1925, vindt men bepalingen over de hygiëne op abattoirs en
het transport van vleesch.

In 1922 is een bacteriologisch onderzoekingslaboratorium gesticht in Kopenhagen
speciaal voor het vleeschonderzoek ; dus een inrichting, overeenkomende met
ons Centraal Laboratorium.

Op het oogenblik zijn in Denemarken een 50 gemeenten met slachthuizen ; 399
met een keuringsdienst en 72 met een tijdelijke vleeschkeuring (groep 3), dus
totaal 520 gemeenten van de 1300 Hierdoor wordt ongeveer 40 % van de bevolking
bereikt. Verder zijn er 71 varkens- en 22 runderexportabattoirs.

Aan het hoofd van de inspectie staat een hoofdinspecteur van den Veterinairen
Gezondheidsdienst, daaronder volgen in rang 2 inspecteurs en 2 adiunct-inspecteurs.

Van de 922 dierenartsen, welke er in 1927 waren, zijn 91 uitsluitend werkzaam
op abattoirs en exportslachthuizen. Verder keuren 295 practici en 8 dierenartsen
zonder eenige praktijk in plaatsen zonder abattoirs (groep »1 of in de districten,
genoemd onder 3, terwijl 491 dierenartsen het recht hebben vleesch te keuren en
te stempelen in districten, waar absoluut geen vaste vleeschkeuring aanwezig is.

Uit dit alles ziet men wel, dat, al is de vleeschkeuring nog niet over het geheele
land doorgevoerd, toch ook in Denemarken een flinke organisatie op vleeschkeu-
ringsgebied bestaat. In de komende jaren zal deze nog wel worden vervolmaakt.

Blijkens een verslag in ,.The Veterinary Record" van 7 l\'ebr. 1931 van vragen
en antwoorden, gesteld in het Lagerhuis, werd den Staatssecretaris van Schotland
gevraagd, hoeveel gemeenten bij verordening het gebruik van een bedwelmings-
apparaat bij het slachten v;in varkens verplicht hebben gesteld, terwijl tevens
geïnformeerd werd of zou kunnen worden opgegeven het aantal bedwelmde varkens
in 1929 en 1930.

Het antwoord was, dat slechts i> gemeenten in Schotland bij verordening het
gebruik van een mechanisch werkend bedwolmingsapparaat bij het slachten van
varkens hebben voorgeschreven

Acht gemeenten hebben verder bepaald, dat varkens eerst gekold moeten wor-
den voordat ze gestoken worden. Het daarvoor te bezigen apparaat is niet aan-
gegeven.

Andere gemeentelijke verordeningen bevatten slechts het voorschrift, dat de
wijze van bedwelmen zoodanig moet zijn. a\'s de gemeente zal voorschrijven.

Wellicht waren er nog wel streken, waar misschien het gebruik van een bedwel-
migsapparaat is voorgeschreven ; echter den Staatssecretaris was hieromtrent
niets bekend. Ook omtrent het aantal bedwelmde varkens in 1929 en 1930 waren
geen cijfers te geven.

(Voor dierenbescherming is, blijkens dit bericht, in Schotland nog wel wat te
doen).

Naar aanleiding van het ingezonden stuk van collega Veenstra in het Tijd-
schrift van i Maart j.1. heeft de N. R. Crt. op 5 Maart een artikel gepubliceerd,
waarin collega te Hennepe zijn meening over dit vraagstuk zegt.

Deze deelt o.a. mede dat men in de pluimveehouderij in al haar onderdeelen
goed thuis moet zijn, om de moeilijkheden te kunnen beseffen die aan een keuring
verbonden zijn.

Z.i. zijn de hygiënische gronden voor een keuring van pluimvee juist in den laat-
sten tijd nog steeds sterker geworden, nu blijkt dat verschillende vogelziekten wel
degelijk voor den mensch gevaar op kunnen leveren. Hij noemt in dit verband de

vogeltuberculose, de biucella melitensis. Dergelijke gevaarlijke bacteriën kunnen
reeds door het verwerken der kippen bij het slachten gevaar opleveren, mogelijk
nog meer dan bij consumptie.

Bij eenden en ganzen heeft men verder infecties met bacillen uit de paratvphus-
groep. Niet alleen is in zulke gevallen het vleesch gevaarlijk om gegeten te worden,
echter ook kunnen de eieren van dergelijke dieren tot een massavergiftiging bij
den mensch aanleiding geven. Bij eenden komt verder nog voor de z.g. pseudo-
tuberculose, waarvan de veroorzaker ook al is gevonden bij apen en in Algiers
bij gestorven Arabieren.

Een andere gevaarlijke bacil is bij jonge eenden de veroorzaker van de z.g. ,,Keel-
disease" welke bacil behoort tot de paratyphusbacillen van het tvpe Aertrijck,
dus tot de echte vleeschvergiftigingsbacillen.

Naast de keuring van het geslachte pluimvee moet men, volgens tf. Hennepe
een contrôle uitoefenen op de eieren, is dus de hygiëne der eieren van veel belang.

Hoe meer in het pluimveebedrijf de wereld-concurrentie dringt, des te meer
eischen zal men gaan stellen aan kwa\'iteiten van pluimveevleesch en eieren. Op
het oogenblik hecht men nog veel waarde aan gewicht en verschheid der eieren,
echter in de toekomst zal z.i. hierin wel verandering komen. Oewezen wordt o.a.
op het feit, dat geconserveerde voorjaarseieren rijker aan vitaminen zijn dan
versche wintereieren, verder nog op de z.g. geneesmiddeleieren, d w z. eieren waar-
in door bepaalde voedering der kippen bepaalde geneesmiddelen in smakelijken
vorm aanwezig zijn : o.a. jodiumeieren tegen struma, ijzeleieren tegen bloedarmoede,
tineieven tegen steenpuisten, enz. Verder is het bekend, dat in den dooier der eieren
gevaarlijke giften, die men den kippen inspuit b.v. tetanusgif, gemakkelijk worden
uitgescheiden, evenals nuttige tegengiften, b.v. antetetanus-toxine. Van belang
is nog het feit, dat men eieren tegenwoordig kan beladen met vitaminen.

Naast al deze hVgiênische belangen staat ook een handelsbelang, n.1. de export. Sterk
importeerende landen dringen steeds meer op pluimveekeuring aan. Zullen de
exporteerende landen hun pluimvee-export nog kunnen blijven handhaven, vooral
nu in de Oostelijke en Zuid-Oostelijke Staten van Europa een verhoogde productie
van pluimvee valt te constateeren, dan is een pluimi\'eekruring één van de eerste
zaken, welke moet worden aangepakt.

(Uit het bovenstaande blijkt wel duidelijk van hoeveel belang een pluimvee-
keuring is, n.1. niet alleen voor de hygiène van den mensch is ze noodzakelijk, ech-
ter ook om in de komende jaren onze export op dit gebied te behouden. Nu an-
dere landen ons in dit opzicht reeds zijn voorgegaan, moet Nederland daarbij
niet achterblijven.

Dat op het gebied van geslacht pluimvee nog ergerlijke staaltjes voorkomen,
las ik kort geleden ; een poeliei te Amsterdam, bij wien men een aantal kippen
in beslag had genomen, op grond dat een gedeelte tuberculeus was en een ander
deel der kippen een natuurlijken dood was gestorven, was door den kantonrechter
tot 14 dagen hechtenis veroordeeld, terwijl in hooger beroep de rechtbank hem
veroordeelde tot io dagen hechtenis. En hoeveel gevallen zouden er wel zijn. die
niet worden achterhaald ?)

In de te Middelburg gehouden vergadering van den Kring Walcheren van de
Zeeuwsche Landbouwmaatschappij werd uitvoerig gesproken over de heffing
van herkeurloonen bij invoer van vleesch uit plaatsen op Walcheren naar andere
plaatsen op het eiland, als in de plaats van slachting reeds gekeurd is. Besloten
werd aan Ged. Staten van Zeeland te verzoeken in deze handelend op te treden,
vooral tegen Vlissingen, dat, volgens den rijks-zuivelconsulent, zeer hooge her-
keurloonen wil gaan heffen om de kosten van het te stichten abattoir eenigszins
te bestrijden. Ook .Middelburg zal nu wel een zelfden maatregel toepassen. Ernstig
werd het betreurd, dat op Walcheren twee dure abattoirs zullen worden gebouwd
inplaats van één.

Voor het kantongerecht te Ommen werd een zaak behandeld tegen verschillende
landbouwers uit Slagharen en Schuinesloot, die varkens hadden geslacht en z.g.
uitgepond. Door een huisslachter waren de dieren geslacht en aan stukken gesne-
den, waarna de tegen een lageren prijs dan de slagers noteerden aan den man
werden gebracht. Deze handel nam zoo n groote vlucht, dat de slagers maar zeer
weinig meer verkochten en verbaliseering vroegen. Door de actie der slagersver-
eeniging werden een 3-tal uitponders door den kantonrechter te Ommen veroor-
deeld.

Als tegenweer hebben de boeren nu weer vergaderd en kwam men tot het pUn,
een slachtlokaal, dat ar n de eischen voldoet, op te richten, zcodat iedere boer zijn
te slachten vee zelf zou mogen verkoopen. Hoewel de kwestie nog niet geheel cn
al werd afgedaan, werd toch al een vereeniging opgericht.

De raad van de gemeente Nijmegen besloot tot een uitbreiding van het bestaande
slachthuis en stond daartoe een crediet toe van f 425.000.

B. cn \\Y. van Almelo stellen den raad voor. het bedrag van / 391.800, hetwelk
beschikbaar is gesteld voor den bouw van een gemeentelijk slachthuis, te verhoogen
tot / 429.800.

De gemeente Willemstad besluit met den Noord-Brabantschen Christelijken
Boerenbond een contract aan te gaan voor het oprichten van een destructor. Even-
eens besluit Tilburg tot samenwerking met dezen Boerenbond. De Graaf.

23e Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres te Delft, op 7, 8 en 9 April
¹03¹ •

Dinsdag 7 April, 2 uur: Eerste Algemeene Vergadering (in Stads Doelen, Ver
wersdijk 44), 5 uur : Ontvangst door het Gemeentebestuur van Delft ten Stadhuize.
Des avonds van half negen af : Gezellig samenzijn in benedenzaal Studenten-Soci-
teit Phoenix.

Woensd.ig 8 April : Verschillende vergaderingen der afdeelingen, o.a. 9 uur,
Biologische wetenschappen in het Laboratorium voor Technische Botanie (Poort
landlaan 07) met voordrachten o.a van M J. Sirks „QiumtitaUeve erfelijkheid",
en A. L. ilogedoorx ,,De natuur van de genen en de levende stof". Des namiddags :
Gelegenheid tot bezoeken van fabrieken Des avonds 8.15: Tooneelvoorstelling
in Stads Doelen : daarna Gezellig Samenzijn in de Sociteit ,.Standvastigheid",
Oude Delft 123

Donderdag 9 April: Des morgens Vergaderingen der Afdeelingen ; Biologische
Wetenschappen : (Lab. voor Technische Botanie, Poortlandlaan 67). 9 uur : E.
van Slogteren : Biologische rassen. 9.50, H. J Jordan : De spier als colloidaal
stelsel. 11.30, J. A. Bierens de haan : Het dier als lid der gemeenschap.

9.30, H. Aldershoff: Ziekten veroorzaakt door iiltrcerbare kiemen; encephalitis
na entingen : encephalitis lethargica. po/iomegelitis, en:.

9.30, L. de Blieck : Demonstratie van de snel-agglutinatie bij pullorum-ziekte;
Onderzoek van met mond- en klauwzeervirus besmette vaccine.

10.30, A. Clarenburg : Voedselvergiftigingen door bacteriën uit de Salmonellagroep.

12.30, C. Kerstens : De resistentie der dwarsstreepmg bij de skeiet-musculatuur
ten opzichte van hooge temperaturen.

r.— u.. J. Schoon: Over het verband tusschen de pH van het extract eiiïhet bederf
van vleesch.

Des namiddags : 3 uur : Tweede Algemeene Vergadering (in Stads Doelen) o.a. :
RedevanH. T. Deelman : De moeilijkheden en perspectieven van het gezwel-onderzoek.

7 uur : Gemeenschappelijke maaltijd voor leden en tijdelijke leden, in de bene-
denzaal van de Studenten-Sociteit Phoenix (Prijs per couvert / «.— zonder wijn).

Door samenwerking van de Maatschappij voor Diergeneeskunde en het „jubi-
leumfonds 1921" van de Faculteit der Veeartsenijkunde zijn verschenen:

name van Prof. van Oijen, Utrecht, worden deze brochures den leden der Maat-
schappij voor Diergeneeskunde franco toegezonden.

Voorloopig Verslag. Enkele leden brachten de bestrijding van het mond- en klauw-
zeer ter sprake en zouden gaarne vernemen, hoe de Regeering staat tegenover
de kritiek, voorkomende in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 Juli 1930,
blz. 799, alsmede tegenover het bestrijdingsmiddel van den heer Van den Berg

Memorie van Antwoord. Ten aanzien van de critiek in zake de bestrijding van
het mond- en klauwzeer, voorkomend in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
van i Juli 1930, blz. 799, zij medegedeeld, dat de ondergeteekendc de daarin ge-
geuite meening, dat het toezicht op de aangifte van het mond- en klauwzeer, wan-
neer deze ziekte dreigt uit te breken, niet voldoende zoude zijn, niet kan dselen.
Door den Veeartsenijkundigen Dienst worden in die gevallen z.g vee-inspecties
gehouden met het doel ziekte-gevallen op te sporen. In 1930 werden voor dit doel
in onderscheidene ambtsgebieden van de inspecteurs van genoemden dienst in
917 gemeenten 10015 veebeslagen geïnspecteerd.

De klacht, dat het onderzoek voor liet constateeren van het mond- en klauwzeer
in het bijzonder zou worden opgedragen aan die veeartsen, waarvan de Inspecteur
van den Veeartsenijkundigen Dienst weet, dat deze de behandelende veeartsen
op de betrokken boerderijen zijn, is in haar algemeenheid stellig niet juist.

Het in bedoeld artikel voorgestane stelsel zou overigens leiden tot een topzwaren
dienst van deskundige ambtenaren voor een tijdsverloop, dat niet vooraf is te
bepalen en zou geldelijke consequenties medebrengen, die de ondergeteekende
niet zou kunnen verantwoorden.

Wat het middel van den heer Van den Berg ter bestrijding van het mond
en klauwzeer betreft, zij opgemerkt, dat de ondergeteekende in de Memorie van
Antwoord aan de Tweede Kamer der Stp.tcn-Gencraal naar aanleiding van het
Voorloopig Verslag over Hoofdstuk V der Kijksbcgrooting voor het dienstjaar 1931
zijn standpunt ten aanzien van dit middel uitvoerig heeft uiteengezet. In dit be-
toog verwees hij naar het rapport van de Staatscommissie in zake mond- en klauw-
zeer, ingesteld bij Koninklijk besluit van 2 Mei 1919 No 52, waarin o.a. vertegen-
woordigers van den georganiseerden landbouw zitting hadden. Uit dit rapport
blijkt, dat van de talrijke middelen, die aan haar oordeel zijn onderworpen, waar-
onder ook een door den heer Van den Berg aangeboden, geen enkel zijn waarde
voor het voorkomen of genezen van mond- en klauwzeer heeft bewezen. Ten aan-
zien van het door den heer Van den Berg aangeboden middel moge worden ver-
wezen naar hetgeen genoemde commissie mededeelt op bladz. 19 van de bijlage,
behoorende bij haar verslag.

Overigens werd ten aanzien van het middel ,,Matafto" van den heer Van den
Berg een uitgebreid onderzoek ingesteld door Dr. Frenkel, Directeur van het
Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut. Diens rapport is ter kennis-
neming van de leden ter Griffie gedeponeerd. v. D. B.

is verschenen. Wij nemen uit dat verslag van den secretaris Dr. Baudet, aange-
vuld met dat van Dr. Hoen, het volgende over :

De Runderhorzel-bestrijdings-commissie, welke in 1925 op initiatief van den
Ned. Slagershond en met instemming van de I.andbouw-organisaties, Huiden-
clubs en Looiersbonden werd opgericht, bestaat uit de volgende leden :

H. Lindeman, Directeur van de N.V. Vereenigde Kalimaatschappij te Amster-
dam, Voorzitter.

Dr. E. A, R F. Baudet, Conservator aan het Instituut voor Parasitaire- en In-
fectieziekten te Utrecht, Secretaris-Penningmeester.

Prof. Dr. L. de Blieck, Hoogleeraar aan de Veeartsenijkundige Faculteit van
de Rijks Universiteit te Utrecht.

H. A. Leenstra, Burgemeester van Wijhe, voor den Christelijken Boeren- en
Tuindersbond.

J. H, Hemmers, oud-President-Directeur van de Amsterdamsche Huidenclub
te Amsterdam, voor den Ned. Slagershond.

Ir H. van der Waerden, Directeur van Rijks Proefstation en Voorlichtings-
dienst ten behoeve der Lederindustrie te Waalwijk.

Chr. J. van der AA, Directeur der Lederfabriek „Oisterwijk" te Oisterwijk,
voor de Federatie van Yereenigingen van Ned. Lederfabrikanten.

Door de sedert eenige jaren gevoerde propaganda, zijn de werkzaamheden onzer
Commissie in alle deelen des lands voldoende bekend geworden.

De Commissie heeft zich in het afgeloopen jaar dan ook grootendeels beperkt
tot het behouden en het versterken van den band, die er tussclien haar en de ver-
schillende organisaties op landbouw- en veeteeltgebied bestond.

Dit geschiedde hooldzakelijk door het houden van voordrachten en verder door
besprekingen, welke het adviseerend lid der Commissie Dr. \'t Hoen geregeld met
het bestuur van verschillende organisaties gehouden heeft. De serie lantaarn-
plaatjes, welke bij deze voordrachten vertoond worden, werden bovendien 14 maal
in bruikleen gevraagd. De runderhorselfilm heeft in het geheel 46 maal gedraaid

Van het groote formaat (0.75 bij 100 c.M.) van de bekende emaille plaat hebben
een 60-tal exemplaren op de verschillende veemarkten en openbare slachthuizen
een plaats gevonden.

Ruim 1800 brochures en 15.000 reproducties van de emaille plaat in briefkaart-
vorm werden verspreid.¹)

Van de Coöp. Vereeniging „Amsterdamsche Huidcnclub" werd f 7000 ontvangen.
In het geheel heeft deze Vereeniging nu reeds ƒ 35.000 voor de runderhorzel-be-
strijding beschikbaar gesteld. Hierbij is nog niet medegerekend f 4000, die zij voor
het tijdvak Mei 1930—1931 heeft toegestaan.

Begrijpelijk is het dat deze Vereeniging met eenig ongeduld duidelijke resultaten
verwacht wat betreft de vermindeiing der huiden-beschadiging door de horzel-
larven. Tot heden laten deze echter nog op zich wachten.

De oorzaak hiervan is dat de bestrijding nog niet algemeen in ons land wordt
toegepast en dat er nog veel streken zijn waar niets aan deze bestrijding gedaan
wordt.

\') Brochures tegen 5 cent en wandplaten en briefkaarten gratis verkrijgbaar
aan het Secretariaat.

oorzaak zijn, dat de door anderen moeizaam bereikte resultaten grootendeels te
niet gaan, heeft de Amsterdamsche Huidenclub een verzoekschrift tot den Minister
van Binnenlandsche Zaken gericht waarin wordt aangedrongen tot het nemen
van wettelijke maatregelen. In Denemarken heeft men toch zeer gunstige resul
taten verkregen door de veehouders te verplichten hun vee te onthorzelen.

Gelijktijdig werd door de Commissie aan denzelfden Minister een schrijven ver-
zonden om aan bovengenoemd verzoekschrift hare adhaesie te betuigen. Hoewel
het invoeren van wettelijke maatregelen zooals in Denemarken genomen zijn,
eerder tot het gewenschte doel zouden leiden, kan al veel bereikt worden wanneer
verboden werd op de markten vee aan te voeren, dat met wormknobbels bezet is,
een voorschrift dat in Belgic- reeds is ingevoerd

In ons land zou men dit kunnen bereiken door aanvulling van artikel 4S dei-
Veewet.

Het bestuur van de Amsterdamsche Huidenclub is bovendien terecht van
meening dat deze Vereeniging niet alleen de lasten van de bestrijding der runder -
horzel behoeft te dragen. Gezien de groote kosten welke zij daaraan besteed heeft,
wenscht zij deze niet langer te dragen wanneer van andere zijden geen financieelen
steun verleend wordt. Als overgangsmaatregel heeft zij het 3 cents tarief dat per
huid voor dit doe) geheven werd gewijzigd en voorloopig een bedrag van / 4000
voor den termijn van 1 Mei 1930- 1 Mei 1931 toegestaan. De mogelijkheid is niet
uitgesloten dat, indien bovenbedoelden steun niet verkregen wordt, de Amster-
damsche Huidenclub haar subsidie zal intrekken. Hiermede zouden practisch gi
sproken de werkzaamheden der Commissie afloopen, hetgeen zeer te betreuren
zou zijn. De gevolgen daarvan zouden niet uitblijven en vee) wat tot nu toe op het
gebied der bestrijding bereikt is zou clan weer verloren gaan.

Juist in dit geval waar men bij de aangetaste dieren niet altijd direct de gevolgen
van de runderhorzel-larven kan waarnemen en men dus zoo licht geneigd is de
schade door deze parasiet veroorzaakt te onderschatten, is het meer dan ooit
noodig steeds de aandacht der veehouders hierop gevestigd te houden.

Na afloop der voordrachten, door Dr. \'1 Hoen gehouden, werd er gelegenheid
gegeven tot het stellen van vragen, waarvan geregeld gebruik werd gemaakt
Over het algemeen bleek de belangstelling voor dit onderwerp voldoende. Het was
vooral de jongere generatie, leden van bonden van oudleerlingen van landbouw
winterscholen, landbouw- en tuinbouwscholen, die van haar belangstelling deed
blijken.

Op enkele plaatsen werd de behandeling met horzelzalf gedemonstreerd voor een
aantal leden van landbouw-organisaties, waarbij dan tevens gelegenheid bestond
de aandacht te vestigen op bijzonderheden, waarmede bij de behandeling rekening
gehouden dient te worden.

In de eerste plaats werd er steeds op gewezen toch vooral uitsluitend goed ge-
opende wormbultcn te behandelen en de behandeling zoo mogelijk tweemaal te
herhalen, namelijk in Mei en Juni. Bovendien werd voortgegaan met in ongeveer
jo landbouwvakbladen en enkele groote dagbladen maandelijks een artikel te
plaatsen, betrekking hebbende op de bestrijding der runderhorzel

Behalve met horzelzalf werden ook proeven genomen met staafjes van Prol
Spann en hypol-olie, het middel, dat van uit Belgié zoo sterk werd aanbevolen.
Inderdaad kunnen met de staafjes de jonge Isrven in de jonge wormbuiten reeds
worden vernietigd als ze met de zalf nog niet zijn te bereiken.

Voor de praktijk is deze methode echter ondeugdelijk gebleken. Ook met hy-
pololie werden nog jonge larven in het tweede stadium onschadelijk gemaakt,
doch in latere stadia bleek ook dit middel evenals alle andere tot nog toe bekende-
middelen niet afdoende.

Met de staafjes van Prof. Spann werden ook nog eenige proeven in de praktijk
verricht. De dierenartsen C. Tenhaeff, G. A. Heering, B. Jonker, Dr. J. Jansen
en B. H. Molanus waren zoo welwillend om hierbij behulpzaam te zijn.

staafje eenmaal in de wormknobbels gebracht, dan werkt het bijna zonder uit-
zondering doodend op de laive Hen nadeel is echter dat de staafjes moeilijk zijn
in te brengen hetgeen speciaal in donkere stallen en bij nauwe openingen van de
wormknobbels veel moeite veroorzaakt.

De dieren verzetten zich dikwijls, waardoor de behandeling veelal zeer tijdroovend
wordt.

Ook het ontstaan van abscessen, dat nogal eens weid waargenomen, als gevolg
van de behandeling, is tevens de oorzaak dat de veehouders deze methode niet
gaarne toepassen.

Over het resultaat met de runderhorzelzalf kwamen tegenstrijdige berichten.
Over het geheel is echter gebleken dat die zalf bij juiste aanwending, vrijwel zonder
uitzondering het gewenschte resultaat heeft

Het is echter beslist noodzakelijk, dat niet zoo als vroeger wel gebeurde, met
twee keer insmeren wordt volstaan, maar dit zeker drie keer zal moeten gebeuren".

In een der rapporten stond vermeld dat in gevallen van twijfelachtigen aard
hoofdzakelijk moet gedacht worden aan het insmeren van nog niet rijpe bulten, aan
het onvoldoende verwijderen der haren en huidschilfers rondom de gaatjes of een te
karig gebruik van de zalf, allemaal redenen dus, tengevolge waarvan de zalf on-
vjldoende tot haar recht komt.

Zeer zeker is de wijze van behandeling en ook hét ontwikkelingsstadium waarin
de larven verkeeren van veel belang. In de vele mededeelingen welke over dit on-
derwerp van buitenlandsehe zijde verschenen zijn, kan men dezelfde opmerkingen
hieromtrent aantreffen.

In 1027 heeft l)r B.\\udet reeds Derrispoeder beproefd als bestrijdings-middel
tegen de runderhorzellarve. Het bleek toen goed te voldoen, maar de prijs was
destijds te hoog 0111 dit poeder voor algemeen gebruik aan te bevelen.

1\'it de gebruiksaanwijzing blijkt echter, dat men met dit Engelsche middel ook
niet met één behandeling klaar is Deze moet aanvangen in het midden van de
maand Maart en moet dan nog 3 maal herhaald worden met een tusschentijd van
28 dagen.

Dit houdt natuurlijk verband met het feit dat alle larven niet door één behan-
deling gedood worden en op het tijdstip der behandeling nog niet met de zalf te
bereiken waren, doordat zij nog geen ol te"kleine openingen in de huid gevormd
hadden.

Aan de verschillende middelen waarover in de buitenlandsehe literatuur melding
wordt gemaakt besteedt de Commissie haar volle aandacht. Enkele van deze mid-
delen waarmede bevredigende resultaten verkregen zijn zullen nader gecontroleerd
worden.

De algemeene indruk is, dat de bestrijding in liet afgeloopen jaar met minder
kracht gevoerd is dan in voorafgaande jaren.

Dit zal wel grootendeels zijn oorzaak daarin vinden dat de veehouders gemeend
hebben dat deze bestrijding gemakkelijker zou zijn dan thans is gebleken.

\\\\ il men iets bereiken, dan moet in de allereerste plaats de bestrijding algemeen
worden. Geschiedt dit niet dan zal de veehouder, die met veel moeite zijn vee vrij-
gemaakt heeft van horzellarven, lijdelijk moeten toezien dat dit weer besmet
wordt door horzels, afkomstig uit een omgeving waar geen bestrijding heeft plaats
gehad.

En daarom is het begrijpelijk dat er verschillende dezer veehouders zijn, die
gaarne zouden zien dat de onwilligen door wettelijke maatregelen gedwongen wer-
den aan de bestrijding deel te nemen

Ook dit jaar hebben de redacties van verschi\'lende dagbladen en Landbouw-
bladen weer plaatsruimte ter beschikking gesteld voor de propaganda. Hiervoor
betuigt de Commissie gaarne haar dank, evenals aan de Coöp Yereeniging ,, Amster-
damsche Huidenclub", die door den grooten l\'inani ieelen steun de Commissie in
staat stelde de belangrijke uitgaven te bestrijden.

Sedert de vorige opgave zijn de volgende bijdragen voor dit doel ontvangen
dan wel toegezegd: J. G. Schoon f2.50, Afd. Utrecht van de Mij. voor Dier-
geneeskunde f 25.—, H. R. Wigersma f 10.—, Br. Bruins f 10. -, H. Veenstra
f 5.—, J. Lako f 5.—, H. J. Heilersig f 5.—, L. W. de Waardt f 5.—, H. v. d.
Berg f 7.50, J. v. Zijverden (den Haag) f 5. , A. W. Brons f 2.50, R. Post
f 3.50, Dr. H. J. v. Nederveen f 30.—, Dr. G. G. j. Westholz f 5.—, J. Urlings
f 5.—, J. j. Feddema f 5 —, H. A. Dingemans f 2.50, Prof. Dr. H. Schor-
nagel f 5.—, A. de Ronde f 5.—, J. A. Knape f 5.—, B. Crezée f 5.—, Prof. Dr.
H. M. Kroon f 10.—, Dr. J. M. P. Tap f 5.—, T. C. v. Soest f 5.—, \\V. F.
Eisen f 5 —, Dr. J. Kets f 10.—, W. Mulder f 5.—, W. C. v. d. Sto!pe ( 3. ,
J. Nip f5 -, M. J. Veenstra f5 —, Dr. K. Büchli f 10—, Dr. C. Brands f 5. .
S. Santema f 10.—, J. J. de Jong f 5.—. J. v. d. Akker f 5.—, J. Kirch f 25.
M. I). Booy f 7.—, O. Wyma f 5.--, J. A. Lenshoek f 2.50, R. H. Veenstra f 5.—,
Dr. B. J. te Henncpe f 10. , W. ten Hoopen f 5 , H. D. Krouwel f 7.50, J.
S. Hoogstra f 10.—-.

In totaal zijn dit tot heden 153 bijdragen tot een gezamenlijk bedrag van
f i177—

Ten behoeve van de vele leden, die nog niet van hun voornemens om bij te
dragen hebben doen blijken, wordt in herinnering gebracht, dat het bankadres
van de Mij. voor Diergeneeskunde is: Twentsche Bank, alhier, gironummer 1417.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op 1 febr. nog niet waren geëindigd.)

Mond- en klauw teer : bij 409 (483) eigenaren, waarvan in Groningen bij 17 (14) :
Friesland bij 43 (52) ; Drenthe bij 18 (11) ; Overijsel bij ft (6) ; Gelderland bij 11K
(205); Utrecht bij 13 (23); Noordholland bij 19 (23); Zuidholland bij 37 (41);
Zeeland bij 8 (27) : Noordbrabant bij 125 (80) Limburg bij 5 (1) eig.

Scabiis : (Sarcoptcs en dermatocoptes) bij paard en schaap : 58 gevallen bij
5 eig. (78 bij 14 eig ), waarvan in Groningen 40 bij 1 eig. (9 bij 1 eig.) ; Friesland
i (29 bij 6 eig); Drenthe (9 bij 2 eig); Utrecht 12 bij 1 eig); Noordholland
(4 bij 2 eig.) ; Zuidholland 5 (4 paarden en 1 schaap) bij 2 eig. (27 bij 3 eig)

Hotkreupcl bij schapen : 127 gevallen bij 7 eig (514 bij 22 eig.), waarvan in
Groningen 25 bij 1 eig. (51 bij 2 eig.) ; Friesland 17 bij 3 eig. (386 bij 11 eig.) ;
Drenthe 29 bij 1 eig. (2 bij 1 eig.) ; Overijsel (1) ; Gelderland (1) ; Noordholland
(70 bij 5 eig.) ; Zuidholland 11 bij 1 eig (3 bij 1 eig.) ; Zeeland 45 bij 1 eig.

Anthrax : 46 gevallen bij 44 eig. (14 bij 14 eig); waarvan in Groningen 3 bij
3 eig.) ; Friesland 7 bij ft eig. ; Drenthe 1 ; Overijsel 1 : Gelderland 7 bij 7 eig.
(4 bij 4 eig.) ; Utrecht 8 bij 7 eig. (3 bij 3 eig.) : Nooidholland ft bij ft eig. ; Zuid-
holland 8 bij 8 eig. (2 bij 2 eig.) ; Noordbrabant 2, waarbij 1 paard, bij 2 eig.
(4 bij 4 eig.) ; Limburg 3 bij 3 eig. (1).

Verhuisd van Baarn naar Utrecht, Willem Arntszkade 75, W. Heere, Veearts
bij de Gemeente Slachtplaats.

(Uit het Pathologisch Instituut van de Faculteit der Veeartsenijkunde der
Rijks-Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. jH. SCHORNAGEL).

Voor eenigen tijd kwam een hondje met de klinische anamnese
„vermoedelijk hondenziekte" ter sectie.

Sectie : Cadaver van een jongen, sterk vermagerden hond, van
ongeveer zes maanden oud. Aan de buikhuid resten van een oudere
huid-aandoening. Slijmvliezen anaemisch. In de buikholte een vrij
groote hoeveelheid troebel, geel-groen vocht. Het omentum
iets korrelig. Mesenteriale lymphklieren sterk vergroot, met zeer
talrijke gele, necrotische plekjes ; sternale en mandibulaire lymph-
klieren iets vergroot. Longen slecht samengevallen en sterk
emphysemateus, vertoonden geen duidelijke haardjes. Milt leek
gezwollen hetgeen, gezien den jeugdigen leeftijd van het dier moei-
lijk te beoordeelen was. De follikelteekening was zeer onregelmatig.
De lever was vergroot en vertoonde een fijne, bonte, roodgele
teekening, veroorzaakt door een vettige degeneratie. Verder waren
een groot aantal zeer fijne witte puntjes waar te nemen, welke
met de loupe duidelijker voor den dag kwamen, en een dof uiterlijk
hadden. Nieren iets gezwollen, met aan de oppervlakte een vrij
bonte teekening. Het maagdarmkanaal vertoonde een geringe
gastro-enteritis en bevatte enkele taeniae.

Gezien het uiterlijk van de mesenteriale lymphklieren, lag het
vermoeden voor de hand, dat men hier te doen had met een geval
van tuberculose, met miliaire haardjes in de lever, en verder waar-
schijnlijk in de milt, gezien de onregelmatige follikelteekening.

Uitstrijkjes van de mesenteriale lymphklieren, gekleurd volgens
Ziehl-Nielsen, bevatten een massa zuurvaste staafjes, en
bevestigden de diagnose tuberculose.

Microscopisch onderzoek : De lever was doorzaaid met miliaire
haardjes, meestal zonder eenige reactie, in het leverweefsel of peri-
portale bindweefsel gelegen. De meeste ervan waren grootendeels
of geheel necrotisch, (macroscopisch : dof aspect !) In deze haardjes
waren soms enkele kernresten, en enkele epithelioïde cellen. Wat
de nog levende cellen aan den rand van deze haardjes betreft, deze
waren vrij groot, meestal met een boonvormige kern, en ernaast
lagen vrij groote, mononucleaire cellen met een goedgekleurde
kern ; slechts enkele epithelioïde cellen.

In die groote cellen waren soms vacuolen waar te nemen, terwijl
opmerkelijk is, dat in deze cellen vaak geen tubercelbacillen aan-
wezig waren. Slechts zeer enkele polymorphkernige leucocyten

werden gezien. In de capillairen, direct rondom deze miliaire
haardjes gelegen, zag men een zwelling en onregelmatigheid van de
endotheelcellen. Tevens zag men vaak kerndeelingsfiguren in deze
endotheelcellen. Deze cellen staken vaak in het lumen uit, of waren
meer in het lumen gelegen, terwijl vlak naast de capillairen derge-
lijke cellen lagen, overeenkomend met de cellen aan den rand of
meer naar het midden van de haardjes gelegen, welke haardjes
wij dus kunnen beschouwen als miliaire tubercels.

Soms waren in de kleinste tubercels nog resten van capillairen,
waarin men vaak cellen zag, zoo groot, dat ze het lumen grooten-
deels of geheel opvulden. Overigens geleken deze cellen geheel op
diegene, welke men aan den rand van de tubercels zag.

Deze reactie van de capillairen was uitsluitend te zien, in die
capillairen, welke in de naaste omgeving van de tubercels lagen,
dus een plaatselijke reactie.

Op sommige plaatsen kreeg men den indruk van het uittreden
van de hiervoor beschreven cellen, naar buiten. Sommige tubercels
waren in het periportale bindweefsel direct om venen gelegen. In
deze venen zag men vaak groote, op epithelioïde cellen gelijkende,
mononucleaire cellen liggen. In grootere bloedvaatjes zag men soms
temidden van roode bloedlichaampjes, eenzelfde soort cellen liggen,
als aan den rand van de tubercels.

De volgens Ziehl-Nielsen gekleurde leverpraeparaten zaten
vol met zuurvaste staafjes, vaak in hoopjes gelegen.

Longen : bij zwakke vergrooting zag men reeds een verzwaring
en celrijkdom van de alveolersepta, hetgeen op het eerste gezicht
den indruk gaf van een interstitieele pneumonie. Verder was er
wat emphyseem. De alveolen waren vrijwel leeg, slechts enkele
bevatten een gering aantal groote cellen. Er was geen bindweefsel-
nieuwvorming waar te nemen.

Bij sterke vergrooting was ook hier weer een duidelijke zwelling
en onregelmatigheid van de capillair-endotheelcellen te zien,
bovendien niet zelden kerndeelingsfiguren in deze enthodeelcellen.

Vaak ook zag men deze cellen in het lumen uitsteken, of in het
lumen liggen, terwijl vlak naast de capillairen dergelijke cellen
gelegen waren in het interstitium. Deze cellen waren vrij groot,
geleken op epithelioïde cellen, en hadden een boonvormige of
meer blazigen kern, die meest goed gekleurd was.

In de grootere vaatjes bevonden zich zeer groote cellen, met boon-
vormige kern, vol met bacillen. Vlak buiten de vaatjes vond men
heel dikwijls dergelijke cellen, eveneens beladen met bacillen. In
sommige praeparaten zag men in de kleinste vaatjes soms processen,
die den indruk gaven van uittreden naar buiten van de hiervoor
beschreven cellen.

In de volgens Ziehl-Nielsen gekleurde preparaten lagen
zeer vele zuurvaste staafjes, dikwijls in hoopjes in de groote cellen
van de alveolaire septa. Een enkele maal was zoo\'n groote cel,
beladen met bacillen, in de alveolen gelegen.

Nieren : hadden geen tuberculeuze veranderingen, evenmin zag
men in de volgens Ziehl-Nielsen gekleurde praeparaten, zuur-
vaste staafjes.

Milt: de follikels waren vrij klein. De geheele pulpa bestond uit
groote, heldere cellen, rond, en soms min of meer hoekig (zooals
bij splenomegalie). De kern was meestal rond of boonvormig,
soms hoefijzervormig, en meestal goed gekleurd. In sommige cellen
leken vacuolen aanwezig te zijn. In de groote cellen veel pigment,
en verder resten van bacteriën. Opvallend was het geringe aantal
lymphocyten. Er waren geen duidelijke epithelioïde cellen te zien.
Het bacillengehalte hier bleek uit de volgens Ziehl-Nielsen
kleurde coupes, niet zoo groot te zijn als in de longen en lever.

Ook hier weer was opmerkelijk de activiteit van het reticulo-
endotheliale apparaat, als reactie op de tuberculeuze infectie. Door
den grooten celrijkdom waren de verhoudingen hier soms niet zoo
goed te overzien, als in lever en longen, en was niet steeds uit te
maken waarvan de aanwezig zijnde cellen precies afstamden. Wel
was ook hier weer duidelijk waarneembaar een activiteit van de
wandcellen in capillairen en grootere vaatjes. Ook hier waren soms
in de endotheelcellen kerndeelingsfiguren, terwijl men vaak in de
kleinere vaatjes cellen zag, overeenkomende met die uit de pulpa.

Mesenteriale lympheklieren : vertoonden een zeer uitgebreide
necrose, waardoor de structuur van het weefsel grootendeels ver-
loren was gegaan. Wat de cellen betreft, deze waren groot, vrij
helder, met een meestal ronde, soms meer hoekige kern. Soms
zag men nog resten van capillairen in het necrotische weefsel liggen,
waarin dan opviel een duidelijke zwelling van de endotheelcellen.

Ook in de nog aanwezige kleine vaatjes was een zelfde proces
aanwezig, in longen en lever.

In de Ziehl-Nielsen praeparaten waren zeer talrijke bacillen
te zien, soms apart en dikwijls in hoopjes gelegen. Soms zag men
cellen, volgepropt met bacillen.

Sternale lympheklieren : hierin waren enkele kleine, necrotische
plekjes te zien, die, naar uit de Ziehl-Nielsen praeparaten ervan
bleek, vol met bacillen zaten. Verder zag men ook in het overige
weefsel verspreid, bacillen liggen. Vanwege de betrekkelijk geringe
uitbreiding van het proces in deze klieren, zijn deze niet nader
onderzocht.

Wij hebben hier dus een geval van acute tuberculose, met een
zeer grooten rijkdom aan bacillen. Ongetwijfeld hebben wij hier
een infectie vanuit het darmkanaal, waarbij allereerst de mesen-

Wat de milt betreft, misschien was hier naast een locale reactie
ook een algemeene reactie in het spel, tengevolge van de waarschijn-
lijk zeer groote hoeveelheid vrijgekomen tuberculine.

Het vele pigment, in de milt aanwezig, staat zeer waarschijnlijk
in verband met de hiervoor beschreven anaemie van het dier.

Het meest merkwaardige in dit geval is echter wel het gedrag
van de capillairen in longen en lever. Immers, men heeft hier een ge-
val van een zeer acute, natuurlijke infectie van deze organen,
met een zeer grooten rijkdom aan bacillen. Daarom is het van be-
teekenis, om dit natuurlijk geval eens nader te beschouwen in ver-
band met experimenten door verschillende onderzoekers in de
laatste jaren verricht, met het doel een onderzoek in te stellen
naar den oorsprong der cellen, die bij de bestrijding der tubercel-
bacillen en de vorming van de tubercels, een rol spelen. Zoo deed
Töppich (I) een onderzoek, waarbij hij een aantal cavia\'s een
groote massa tubercelbacillen (bovine) intratracheaal inspoot.
De helft dezer cavia\'s had reeds tuberculose, doordat zij vier weken
tevoren subcutaan met tubercelbacillen waren ingespoten. Van
beide groepen van dieren werden nu na 2, 4, 6, uren, etc. enkele
afgemaakt, en vervolgens werden in praeparaten van de longen
de verschillende beelden nagegaan. Töppich begint met er op te
wijzen, dat eenige onderzoekers verschil in reactie zagen, al naar
gelang het een primaire- of herinfectie van tuberculose betrof,
zooals o.a. bij huidinfecties werd waargenomen (z.g. Kochsche
Elementarversuch).

Lewandowsky vond ook histologische verschillen hierbij ; even- *
eens werden die gezien door Jaffé en Löwenstein, bij gezonde
en reeds tuberculeuze cavia\'s, die zij aan de voetzolen infecteerden.
Wat zijn eigen onderzoek betreft, wijst Töppich erop, dat bij de
gezonde cavia\'s er na één uur reeds is waar te nemen een zwelling
en verder omvorming in groote mononucleaire- en overgangscellen
van de capillaire endotheelcellen. Bovendien zag hij uittreden van
deze cellen in de alveolen, waarbij de cellen de elastische vezelen
voor zich uitduwen, totdat zij vrij komen.

Deze cellen tasten de bacillen aan. Hij wijst er nadrukkelijk op,
dat het geen alveolair- epitheelcellen zijn, want behalve de uit-
tredingsbeelden, ziet men dergelijke cellen ook nog in de capil-
lairen liggen. Na twee uur is een groot deel dezer mononucleaire
cellen omgevormd tot polymorphkernige leucocyten, die ook soms
in de capillairen te voorschijn treden.

Bij de reeds tuberculeuze cavia\'s verloopen de processen sneller,
maar vertoont de long overigens een gelijk celbeeld. De oorzaak
van het snellere verloop is wellicht gelegen in het feit, dat de capil-
lairen door de vroegere infectie reeds veranderd en veel celrijker
geworden zijn, waardoor des te meer cellen kunnen uittreden.

In den eerstvolgenden tijd ziet men nu steeds nog een vermeerde-
ring van de mononucleaire cellen, maar vooral van de polymorph-
kernige leucocyten welke de voornaamste phagocyten zijn. Bij beide
groepen van dieren zijn reeds na 20—36 uren regressieve verande-
ringen waar te nemen van de cellen ; vooral de polymorphkernige
leucocyten vervallen tamelijk snel. In het verdere verloop is een
steeds meer optreden van de mononucleaire cellen waar te nemen.

Na drie dagen is het aantal bacillen sterk geslonken. Een extra-
cellulaire oplossing van bacillen werd niet waargenomen ; verder
werd bij alle dieren een sterke woekering van de adventitiacellen
der capillairen gezien.

Resumeerende komt Töppich op grond van deze proevenreeks
tot de conclusie, dat de strijd tegen de tubercelbacillen uitgaat
van de capillaire endotheel- en adventitiacellen, welke in de alve-
olen treden.

De alveolaire epitheliën gaan volgens hem direct onder invloed
van de geweldige massa tubercelbacillen ten gronde.

Oeller toonde o.a. ook experimenteel aan de omvorming van
endotheel- en adventitiacellen via mononucleaire- en overgangs-
cellen, in polymorphkernige leucocyten.

Bij een tweede serie proefnemingen spoot Töppich (2) een aantal
gezonde cavia\'s een groote dosis bovine tubercelbacillen intra-
veneus in, welke dieren hij eveneens na de hierboven beschreven
tijden afmaakte» om vervolgens weer in praeparaten van de longen
na te gaan, welke cellen een rol spelen bij de bestrijding der bacillen,
en vorming der tubercels. Ook hier weer zijn de eerste duidelijke
celveranderingen waar te nemen aan de endotheelcellen der capil-
lairen. Deze worden doorgaans grooter, en nemen den vorm aan van
mononucleaire en overgangscellen. Langzamerhand treedt een
vermeerdering van deze cellen op, waardoor de septa verbreed
worden. Een zelfde proces als in de capillairen vindt plaats in de
kleinste takjes van de arteria pulmonalis, waarin zich bacillen-
hoopjes bevinden. Ook de adventitia-cellen zwellen, en gaan woe-
keren. Ook hier weer een sterk verval van de polymorphkernige
leucocyten, en een overheerschen van de mononucleaire cellen,
terwijl de elastische vezelen verminderen, waardoor de capillaire
structuur steeds meer verdwijnt.

Töppich wijst verder nog op het gedrag der kleine longvenen,
waarin eveneens een woekering ontstaat van de endotheel- en
adventitia-cellen, welke in het lumen treden en zoo in den bloed-
stroom geraken.

Töppich komt hier, evenals bij zijn eerstbeschreven proeven
tot de conclusie, dat de bestrijding van de ingespoten bacillen uit-
gaat van de vaatwandcellen.

Hij behandelt vervolgens nog uitvoerig het lot van de bacillen,
die eerst zoo goed als verdwenen zijn, waardoor men tot de meening

zou komen, dat het lichaam de infectie meester is, maar dan ineens
weer te voorschijn komen, maar dan in heel anderen vorm als de
eerst ingespoten cultuurbacillen. Töppich neemt aan, dat de ba-
cillen gedurende een zekeren tijd als onzichtbaren vorm in den gast-
heer aanwezig zijn ; een meening, welke overeen komt met proeven
van Friedberger, Handuroy, Vaudrenne, Arloing, e.a. (3).

In verband met de waarnemingen van Töppich kan nog gewezen
worden op een soortgelijk experiment van Gromelski (4), welke
met den zelfden bovinestam als Töppich proeven deed in de buik-
holte van cavia\'s, en geheel tot gelijke conclusies kwam als deze
laatste.

Tevens is in verband hiermede van belang de arbeid van Domagk
(5), die weliswaar niet met tubercelbacillen, maar met staphylo-
en streptococcen werkte, die hij intraveneus bij cavia\'s inspoot,
en die eveneens een omvorming van de endotheelcellen der capil-
lairen in groote mononucleaire- en overgangscellen, en tot poly-
morphkernige leucocyten zag.

Een eenigszins andere opvatting dan de bovengenoemde onder-
zoekers, welke dus meenen, dat de z.g. „Abwehrzellen" bij tuber-
culose ontstaan uit de capillaire endotheel- en adventitiacellen,
heeft Lang (6). Deze werkte niet met proefdieren, maar met weefsel-
culturen van konijnenlongen.

Deze culturen werden geënt met tubercelbacillen en vervolgens
werden gedeelten dezer culturen na verschillende tijden onder-
zocht, zoowel direct, als na fixatie en kleuring.

Lang begint met er op te wijzen — hij deed daarover reeds
vóór dezen onderzoekingen—dat de alveolaire phagocyten, de
z.g. stofcellen (dust-cells) overeenkomen met de groote ontstekings-
cellen, en morphologisch en functioneel identisch zijn met cellen
uit het omgevende weefsel. Zij behooren tot de amoeboïde phago-
cyteerende cellen, welke verspreid zijn over het geheele organisme,
en bekend zijn als de macrophagen van Metschnikoff (eenzelfde
rol spelend als de polyblasten van Maximow).

Verschillende onderzoekers meenden n.1. dat deze ,,dust-cells"
zouden afstammen van de kernhoudende epitheelcellen der alveolen-
wanden. Volgens Lang zijn het in werkelijkheid geen epitheel-
cellen, maar behooren ze tot het z.g. „reticulo-endotheel" (7),
(z.g. hystiocyten).

Deze „septumcellen" zooals Lang ze noemt, worden onder in-
vloed van allerlei prikkels gemobiliseerd, en treden dan op als
alveolaire phagocyten, stofcellen, of exsudaatcellen. Deze septum-
cellen zijn dan volgens Lang de actieve elementen. Zij vormen
phagocyten, en amoeboïde cellen, nemen de bacteriën op, en
veranderen zich in groote epithelioïde cellen.

bacillen en zag dan als meest actieve bestrijdingselementen, de z.g.
reticulumcellen.

Deze hypertrophieeren, deelen zich, en veranderen in groote,
epithelioïde cellen, welke bacillen phagocyteeren. Volgens Maximow
spelen eveneens de lymphocyten een rol.

Volgens de laatst genoemde onderzoekers, spelen dus de endo-
theelcellen der capillairen geen rol bij de bestrijding der tubercel-
bacillen of vorming van de tubercels. Evenmin doen dit volgens
Maximow de fibroblasten.

Wij zullen hier niet nader ingaan op de kwestie of de proeven
van Töppich, Domagk, Gromelski e.a. (die dus proefdieren entten
met bacillen) meer waarde hebben voor een beoordeeling hoe of
het proces van bestrijding bij een natuurlijke infectie is, dan de
proeven van Lang, Maximow, e.a., welke weefselculturen entten
met bacillen.

Lang zelf zegt in zijn beschrijving : „Nevertheless, it is certain,
that in tuberculosis of the lungs the same elements must play the
leading röle as in tuberculosis of the lung in vitro."

Om nu, na deze enkele grepen uit de literatuur omtrent experi-
menten op dit gebied, weer terug te keeren tot ons eigen geval van
natuurlijke infectie, dan kunnen wij zeggen, dat daarbij in longen
en lever de capillaire endotheelcellen ongetwijfeld een groote rol
spelen bij de bestrijding van de tubercelbacillen, en de vorming
van de tubercels. De reactie in de grootere vaatjes is zeer waarschijn-
lijk meer te beschouwen als een algemeene reactie.

Dat in den strijd tegen de bacillen deze cellen grootendeels ten
gronde zijn gegaan, behoeft, gezien de geweldige hoeveelheid
bacillen, niet te verwonderen. Onze waarnemingen in dit geval,
komen dus grootendeels overeen met die van de eerstgenoemde
onderzoekers, zooals dus Töppich, Gromelski, etc.

Om uit dit geval conclusies te trekken, omtrent de aard van de
z.g. „Abwehrzellen" bij een tuberculeuze infectie, lijkt ons, in aan-
merking genomen dat wij slechts dit ééne geval, en dan nog op één
bepaald stadium van het proces te onzer beschikking hadden, te
gevaarlijk. Intusschen leek ons publicatie hiervan gemotiveerd,
op grond van het feit, dat zich hier als het ware een experimenteele
infectie bij een spontaan geval heeft ontwikkeld.

Na het beëindigen van dit artikel, las ik nog een mededeeling
van Folke Henschen (8). Deze bestudeerde het gedrag van het
endotheel van de verschillende vaatgedeelten bij spontane en ex-
perimenteele tuberculose, voornl. bij been-, gewrichts- en huid-
tuberculose, en wel bij den mensch. Hij komt hierbij tot de con-
clusie, dat de tubercelvorming in deze gevallen voor het grootste

gedeelte gebonden is aan de capillairen, en wel aldus, dat de opbouw
van den jongen epithelioïd-celligen tubercelzich grootendeels intra-
capillair voltrekt. Het meest opvallende is daarbij de levendige
reactie van de endotheelcellen, welke tot typische epithelioïde
cellen omgevormd worden.

Ook hier dus weer een voorstander van de theorie, die door de
eerstgenoemde onderzoekers gehuldigd wordt.

1. G. Töppich. Die zellularen Abwehrvorgänge in der Lunge bei Erst- und Wieder-
infektion mit Tuberkelbazillen.

2. G. Töppich. Der Abbau der Tuberkelbazillen in der Lunge durch Zellvorgänge
und fhr Wiederauftreten in veränderten Form.

4. A. Gromelski. Die zellularen „Abwehr" Vorgänge des groszen Netzesgegen-
über Tuberkelbazillen und die Abhängigkeit der spezifischen Gewebsreaktion
voii der Zustandsänderung der Bazillen. Krankheitsforschung 1926 Band 3.

5. Gerhard Domagk. Untersuchungen über die Bedeutung des retikuloen-
dothelialen Systems für die Vernichtung von Infektionserregern, und für die
Entstehung des Amyloids. Virchow. Archiv. 1924 Band 253.

6. F. J. Lang. The reaction of lung tissue to tuberculous infection in vitro. Journal
of Infectious Diseases Vol. 37. 1925.

7. M. Askanazy. Stromafüncktionen. Münchener Med. Wochenschrift. Jahrg.
\'23. Abi. 24/25.

8. Folke Henschen. Centralblatt für Alg. Pathologie und Pathol. Anat. Er-
gänzungsheft zum 46 Bande, 1929.

Verfasser schildert einen Fall von akuter, sehr schwerer Tuberkulose bei einem
Hunde ; er bespricht die Histogenese an Hand der neueren Tuberkulose-L^Tnter-
suchungen.

The author describes a case of acute tuberculosis in a dog and proceeds then to
discuss the histogenesis in connection with recent investigations on tuberculosis.

L\'auteur décrit un cas de tuberculose aiguë foudroyante chez un chien ; il discute
la histogénèse en rapport avec les nouvelles recherches sur la tuberculose.

Eenige maanden geleden werd aan de veterinaire afdeeling
een gedeelte van een paardelong ten onderzoek gezonden. In de
beide longhelften waren door den inzender haarden gevonden,
welke in grootte varieerden tusschen die van een tarwekorrel
en een hazelnoot. De haarden bevonden zich verspreid over de
geheele long in een matig groot aantal, dermate, dat men niet
van een dichte doorzaaiïng zou kunnen spreken. Wanneer ze de
oppervlakte van de long bereikten, promineerden ze duidelijk,
hetgeen ook op de sneevlakte te zien was.

De consistentie van de haarden was stevig, waaruit het ge-
makkelijk promineeren verklaarbaar was. De kleur was over het
algemeen donker haemorrhagisch. De doorsnede van sommige
kleinere haarden vertoonde centraal een spekachtig weefsel,
waaromheen een dikwijls breede randzöne van gehepatiseerd
longweefsel, met haemorrhagisch aspect. Vaak zag men een der-
gelijke haard in de onmiddellijke nabijheid van een bronchus,
dezen hetzij gedeeltelijk, hetzij geheel omgevend. Bij beschouwing
met het ongewapende oog, bestond er meestal een scherpe schei-
ding tusschen het haardvormige proces en het omgevende nor-
male longweefsel. Andere haarden waren minder scherp begrensd
en hadden voor het geheel een haemorrhagisch uiterlijk, ook
wat de doorsnede betreft. Doch ook hier kon men op doorsnede
een perifere zone van een centraal gedeelte onderscheiden. Het
perifere gedeelte vormde een promineeren den opgeworpen rand
van homogene structuur ; het centrum daarentegen was eenigs-
zins ingezonken en bestond uit een korrelige draderige massa,
als bij fibrineuse ontsteking. De sneevlakte was hier bovendien
dof. Weer andere haarden waren omgeven door een onregelma-
tig begrensde pneumonische zone. Hiermede was de verschei-
denheid van deze haardvormige longprocessen niet uitgeput ;
ook zag men er vele, die een duidelijke demarcatie vertoonden,
die reeds gedeeltelijk vrij in een holte waren komen te liggen.
De wand dezer holte was tamelijk glad. Ten slotte trof men enkele
holten aan, min of meer vergelijkbaar met cavernen waarbij de
inhoud verdwenen was (hetzij geresorbeerd, hetzij opgehoest).
Het waren vooral deze holten die zeer de aandacht trokken door-
dat de wand bedekt was met een groenachtige zwarte massa,

*) Uit het jaarverslag 1930 van het Centraal-laboratorium voor de volksgezond-
heid.

waarin zich talrijke kleine witte puntjes bevonden. Zij gaven
geheel den indruk, beschimmeld te zijn en wekten aanstonds het
vermoeden van een schimmmel-infectie der longen. In verband
met hetgeen ons uit de vogelpathologie bekend is, voornamelijk
bij eenden en kippen, werd hier aan de mogelijkheid van een infectie
met aspergillus gedacht.

Het spreekt echter wel vanzelf, dat men bij dergelijke haard-
vormige processen in de paardelong steeds op de mogelijkheid
verdacht moet zijn, dat er een malleus-infectie in het spel kan
zijn. Het was dan ook speciaal deze ziekte, waaraan de inzender
gedacht had, hoewel het eenigszins afwijkende beeld bij hem
twijlel omtrent het mallëeuse karakter van het proces had doen
rijzen.

Uit een differentieel-diagnostisch oogpunt, waren er eenige
verschillen op te merken. Vooreerst de grootte der haarden, die
bij malleus meestal een grootere variatie bieden. Bij deze long-
haarden een (macroscopisch beschouwd) fibrineus-haemorrha-
gisch karakter ; bij malleus meer een vast-purulente ontsteking.
Bij deze haarden een ontbreken der bij malleus meestal aan-
wezige hyperaemische randzöne (ook voor malleus overigens niet
specifiek). De malleushaarden zelf meestal licht van kleur, tegen-
over het donkerder gekleurde longweefsel. De malleushaarden
meestal nog minder scherp omschreven. Bij longmalleus meestal
thrombose in de longvaten ; bij dit longproces ontbrak met het
bloote oog zichtbare thrombose. De doorsnede van malleushaar-
den is meestal glanzend. Hier waren de haarden op doorsnede
dof en korrelig. Bij malleushaarden is de doorsnede meestal glad,
hier onregelmatig van oppervlak.

Niettegenstaande deze verschillen zal het toch meestal wel
aanbevelenswaardig zijn ook op malleus te onderzoeken, met
name dan, wanneer de bovenbeschreven holten met groenachtig
beslag ontbreken.

In een ongekleurd uitstrijkpraeparaat, vervaardigd van het
groene beslag op den wand der holten, werd een dicht mycelium
van vertakte hyphen gevonden. Deze hyphen waren door schot-
ten in afdeelingen verdeeld. Zij vertoonden korrels en druppel-
tjes. De dikte der hyphen was ongelijkmatig. Sommige waren
zeer dun en gekruld aan het einde, andere dik met onregelmatige
aanzwellingen. Sporen konden niet worden aangetoond.

De pneumonische veranderingen hadden een bont voorkomen,
zooals dat meer bij dergelijke haardprocessen gevonden wordt. Op
den voorgrond trad wel het haemorrhagisch-fibrineuse beeld. Meer
naar de periferie en geleidelijk overgaand in het normale long-
weefsel, zag men catarrhale en sereuse ontstekingsvormen. Tal-

rijk waren perivasculaire infiltraten en thrombosen der bloed-
vaten, welke in de haarden gelegen waren. Vaak ook was er een
uitgebreide necrose in de haarden, waarbij de alveolaire struc-
tuur grootendeels of geheel verloren was gegaan. Ook de bronchiën
binnen de haarden en in hun omgeving vertoonden veranderingen,
welke zich uitten in verschillende ontstekingsvormen. Soms waren
de bronchiën door het omringende gezwollen longweefsel dicht-
gedrukt.

Gedeeltelijk was de longontsteking ook interstitieel, hetgeen wij
vooral aan de perifere zones van den haard konden opmerken.

In de haemorrhagisch-necrotische weefselmassa vonden wij op
talrijke plaatsen een mycelium van vertakte draden, die ongelijk-
matig van dikte waren en die hetzij zwak, hetzij sterk door hae-
maluin gekleurd werden. Op dwarsdoorsnede bleken deze draden
buisvormig te zijn en in hun centrum weer een draad te vertoo-
nen, zoodat men beelden te zien kreeg die veel geleken op as-
cylinders op dwarsdoorsnede. De schimmel bevond zich ook in
de alveolen, die dan een celling exsudaat bevatten met purulent
karakter. Ook bleek dat de hyphen dwars door de alveolair-
wanden gegroeid waren. Zij hadden in het longweefsel ook vaak
een duidelijke septeering. Behalve een meer diffuse doorgroeiïng
van het longweefsel met mycelium, konden wij op verschillende
plaatsen myceliumhaarden zien, a. h. w. kolonievormig, waarbij
de groei van een bepaald centrum uit, in radiaire richting plaats
had. Daardoor ontstaan beelden, die overeenkomst met de acti-
nomyces-kolonie in een actinomycotisch weefsel hebbben. Dit beeld
is het meest typische en vindt men ook gereproduceerd in het
handboek van Joest.

Het kweeken van de schimmel leek aanvankelijk weinig succes
te zullen opleveren, omdat wegens de beginnende rotting van liet
materiaal, gebruik was gemaakt van slappe formaline ter voor-
koming van verder bederf. Materiaal van verschillende haarden
geënt op Sabouraud-agar bleek geen levende schimmels meer te
bevatten. Het gelukte mij echter wel uit een dieper in het long-
weefsel gelegen haard, nog een cultuur te krijgen, die aanvanke-
lijk als een wit dons op den voedingsbodem groeide ; later breidde
zich de groei over de agaroppervlakte uit en werd de kleur groen.
De agaroppervlakte werd geheel dof en bedekt met een groen poe-
der, terwijl het mycelium over een geringe diepte ook in de agar
groeide.

\') De schimmel werd door Mej. A. W. E. Moll, bot. doet³, gedetermineerd,
waarvoor ik haar op deze plaats gaarne mijn dank betuig.

4—5\' Blaasvormige opzwelling hoogte 20—40 u, breedte 15.65 /.i
—20.8 fi. Sterigma lengte 5.2 u—10 /t. Conidiosporen 2.6 fi rond.
Normaal hyphe 5—8 /t breed. Dunne hyphe 2.6—3.9 ju.

Conidiëndragers niet gesepteerd en onvertakt ; ongekleurd,
behalve soms het bovenste gedeelte, dat groenachtig kan zijn.
Het eindstandige gezwollen gedeelte knotsvormig of peervormig.
Sterigmata onvertakt en zwak groen gekleurd. De sporen rond en
bleekgroen. Behalve het normale mycelium zag men een dun
mycelium meer in het substraat groeien en een opgezwollen my-
celium, waarin veel vetdruppels. Dit opgezwollen mycelium is
waarschijnlijk abnormaal, daar het veel voorkomt op agarbodems,
waarop de schimmel slecht groeit. Peritheciën of selerotiën werden
niet gevormd. De schimmel groeit goed bij 37⁰ C, slecht bij kamer-
temperatuur. Zoolang er geen sporenvorming plaats heeft, is de
kleur wit, na sporenvorming eerst blauwgroen, dan blauw olijf-
groen. De sterigmata staan niet regelmatig om de heele blaas ver-
deeld, maar op het bovenste gedeelte van de blaas. Diagnose :
Aspergillus fumigatus Fresenius.

Teneinde de pathogeniteit van dezen aspergillus na te gaan,
werd een konijn intraveneus (v. auricularis magna) met ^ cc van
een dunne cultuur-suspensie ingespoten. Het dier werd na enkele
dagen suf, had snelle ademhaling, at bijna niets meer en stierf
na vijf dagen. Bij de sectie werd gevonden : keratitis aspergillina
(cornea dof, bedekt met schimmelvegetatie ; ook op de conjuctiva
palpebrae schimmelwoekering). Longen doorzaaid met speldeknop-
groote, grijsgele haardjes. Hart: vele, zeer kleine haardjes. Lever:
zeer kleine en grootere haardjes. Milt : doorzaaid met zeer kleine
haardjes. Darmwand : vele speldeknopgroote haardjes, vooral in
dikken darm. Nieren : vele grijsgele haardjes, deels promineerend
boven de oppervlakte en vergroeid met de kapsel. Op doorsnede
radiaire streepv.ormige processen. Musculaluur : vooral in lenden
en dijspieren vele ronde haardjes (1—3 mm.).

Uit alle organen werden reinculturen van aspergillus fumi-
gatus gekweekt, op Sabouraud, pruimen-agar en bouillon. (Op
gewone bouillon-agar groeide de schimmel niet.) Ook hier was
de cultuur na 1 dag wit, de volgende dagen groen. Histologisch
werd een beeld gevonden, dat met de veranderingen bij het paard
waargenomen, overeenstemde, n.1. uitsluitend een hyphenmyce-
lium en geen conidiëndragers.

Zooals bekend is, komen aspergillus-infecties bij vogels nog al
eens voor. Wij zien hierbij haardvormige processen in de longen
met multipele necrose. Er ontstaan uit deze necrotische haarden
soms kleine holten of cavernen. De luchtzakken kunnen geheel
beschimmeld zijn. Bij deze dieren worden, behalve een dicht

mycelium, ook conidiëndragers, sterigmata en conidiën aangetrof-
fen in tegenstelling met wat wij bij het paard hebben kunnen op-
merken.

Volgens Joest is longaspergillosis bij de zoogdieren zeldzaam.
Ook Joest wijst op de overeenkomst die met malleus bestaat,
vooral dan, wanneer het centrum van den haard spekachtig is
en er een bloedrijke randzöne bestaat.

Afb. 2. Mycelium van Aspergillus fumigatus in de long van het paard (vergr. 250 x\').
Vergrooting 1 : 750.

*) De microfotografieën werden in het Pathologisch Instituut der Veeartsenij-
kundige faculteit vervaardigd, waarvoor ik hier gaarne Prof. Schornagel dank zeg.

In den Lungen eines Pferdes wurden herdförmige Prozesse angetroffen. Die
Untersuchung ergab das Vorhandensein von Aspergillus fumigatus Fresenius.
Sowohl in Ausstrichpräparaten dieser Herde als bei der histologischen Unter-
suchung wurde ein verzweigtes Mycel gefunden, jedoch konnten keine Conidiën-
träger, Sterigmata, und Conidiën nachgewiesen werden. Anschliessend gibt Ver-
fasser eine Betrachtung über die Differenzial-Diagnose mit Malleus.

In the lungs of a horse the author detected circumscribed foci due to the presence
of Aspergillus fumigatus Fresenius, fn the smears of these foci and on histological
examination a ramified mycelium was found. However, sterigmata and conidia
were lacking. The author discusses the differential diagnosis with respect to mal-
leus.

L\'auteur a observé dans les poumons d\'un cheval des foyers circonscrits dûs à la
présence d\'Aspergillus fumigatus Fresenius. L\'examen de frottis de ces foyers
et l\'examen histologique ont montré un mycélium ramifié. Pourtant les sterigmata
et les conidies font défaut. L\'auteur discute ensuite la diagnose différentielle à
l\'égard de la morve.

Onze onderzoekingen over den invloed van intraveneuse injecties
van calcium- en magnesiumzouten, in hoofdzaak bij kalveren
verricht, die nog slechts enkele dagen oud waren, leerden, dat,
wat betreft de werking op het hart, gelijktijdige injectie van beide
zouten een verbetering tegenover aanwending van calciumzouten
alleen geeft.

In een vorige verhandeling trokken wij, op grond van theo-
retische overwegingen, reeds de conclusie, dat de giftwerking van
het calcium op het hart door magnesium zou zijn op te heffen.

Met mengsels kwamen, kort samengevat, onze uitkomsten bij
ruim 40 kalveren, van enkele dagen oud, hierop neer ¹), dat een
mengverhouding van 4 gr. CaC-l₂ 6 aq. en 1.5 gr. MgCl₂ 6 aq. in 10
%opl. per 30 K.G. lichaamsgewicht, den geringsten invloed op
het hart uitoefende. Bij relatieve verandering der hoeveelheden
is het effect op het hart minder gunstig.

Wij vonden hierin aanleiding om bij kalfziekte een mengsel van
40 gr. CaCl₂ 6 aq. en 15 gr. MgCl₂ 6 aq., te zamen opgelost in 300
c.c., intraveneus in te spuiten en wel werd de oplossing steeds lang-
zaam, in een tijdsverloop van vier minuten, geinjicieerd.

Deze therapie werd tot nu toe in 24 gevallen van echte kalf ziekte
toegepast, waarbij de werking op het hart auscultatorisch werd
gecontroleerd.

In 17 gevallen bleef de hartslag, zoowel tijdens als na de injectie,
geheel regelmatig. Bij 6 andere koeien bleef de hartswerking tijdens
de inspuiting regelmatig en trad er na de injectie een uiterst geringe
onregelmatigheid op, die slechts één a twee minuten duurde.

Bij één geval van kalf ziekte (vóór den partus) bleef de hartslag
tijdens de injectie vrijwel regelmatig, daarna trad echter een zeer
aanzienlijke arhythmie op. Het dier stond 5 min. na de inspuiting
op, waarna de partus werd getermineerd. Het zou wellicht aanbe-
veling verdienen in dergelijke gevallen, waar aan het hart toch al
verhoogde eischen worden gesteld, geen inspuiting met het calcium-
magnesium-mengsel toe te passen.

Van de 24 behandelde dieren trad slechts in 2 gevallen recidive
op, die beide keeren na een tweede injectie blijvend genas.

Op grond van deze 24 waarnemingen bij kalf ziektepatiënten,
waarbij nog komt een zestal gevallen, waar de injectie van het
Ca-Mg-mengsel werd toegepast bij niet aan echte kalfziekte lijdende
runderen, bij welke de hartswerking tijdens de inspuiting eveneens
geheel regelmatig bleef, meenen wij te kunnen aanraden bij kalf-
ziekte de intraveneuse injectie van CaCl₂ te vervangen door die
van bovengenoemde oplossing.

Hartcontröle tijdens de inspuiting is bij toepassing van dit mengsel
niet noodig, mits de injectie niet korter dan vier minuten duurt en men
van een behandeling met het Ca-Mg-mengsel alle dieren uitsluit, die
vooraf niet een volmaakt regelmatige hartswerking vertoonen. Eveneens
blijve de injectie van liet Ca-Mg-mengsel achterwege in alle gevallen,
waarbij mag worden aangenomen, dat meer dan normale eischen aan
het hart worden gesteld, b.v. kalfziekte kort vóór den partus en slechts
enkele uren daarna.

Wij willen er op wijzen, dat men dieren, die op een injectie met
CaCl₂ of met een mengsel van CaCl₂ en MgCl₂ niet zeer duidelijk
reageeren, (bijv. binnen enkele uren niet opstaan), beter niet een
tweede injectie geeft^x). Bij zulke dieren mag een ander lijden
aangenomen worden.

De gelijktijdige aanwending van CaCl₂ en MgCl₂, op dezelfde
wijze als hierboven voor kalfziekte is aangegeven, zal zeer waar-
schijnlijk ook bij grastetanie de voorkeur verdienen boven een in-
jectie met CaCl₂ alleen. Het zal in de meeste gevallen aan te be-
velen zijn de hoeveelheden kleiner te nemen, b.v. 27 gr. CaCl₂6 aq. en 10 gr. MgCl₂ 6 aq., soms misschien resp. 20 gr. en 7.5 gr.

Hier wordt dus niet bedoeld te zeggen, dat men, wanneer een dier zich aanvan-
kelijk herstelde en later recidive optrad, dan een tweede injectie moet nalaten.

opgelost in 200 resp. 150 c.c. water. De inspuiting geschiede ook
hierbij vooral zeer langzaam (in minstens vier minuten).

Tot nu toe is wel een mengsel van calcium- en magnesiumchlo-
ride, zoowel door ons als door anderen, bij grastetanie aangewend,
doch steeds werd het eene zout na het andere ingespoten.

Zooals te verwachten was, werd hierbij een gunstiger effect op
de hartwerking niet verkregen.

Auf Grund von Versuchen mit Kälbern haben wir in diesem Frühjahr bei Geb.ir-
parese statt Calciumclilorid eine Mischung von 40 gr. CaCI« 6 aq. und 15 gr. MgCl_t■0 aq., gelöst in 300 com. Wasser, langsam (in 4 Minuten) intravenös injiziert.

Die Resultate waren sehr günstig. Sehr wahrscheinlich wird diese Therapie auch
bei Grastetanie den Voizug über die Injektion einer CaCl₂-Lösung haben. Auch
dann muss langsam injiziert werden. Statt 40 und 15 Gramm wird man hier in
vielen Fällen 27 und 10 oder 20 und 7.5 gelöst in 200 resp. 150 c.c.m. Wasser ver-
wenden müssen.

In consequence of our experiments with young calfs, we used in milkfever an
intraveneous injection of a mixture of Ca\'ciumchlorid and Magnesiumchlorid in
stead of the first salt alone.

We had very good results with a solution of 40 gr. CaCl₂ 6 aq. and 15 gr. MgCl_s0 aq. in 300 c.c. of water, injecting slowly (in four minutes).

We believe this therapy will also in grasstetany be preferabel to an injection
of Ca(\'l₂ alone. Only the quantity must in most cases be smaller, i. e. 27 and 1001
20 and 7.5 gr., dissolved in 200 or 150 cc. of water. Injecting slowly is of great
importance.

Les résultats de nos recherches avec des jeunes veaux nous ont conduit a l\'in-
jection d\'une mixture du chloride de ca\'cium et de magnesium, au lieu d\'une so-
lution de chloride de ca\'cium, en cas de la fièvre vitulaire de vaches. Une injection
intraveneuze de 40 gr. de CaCl₂ 0 aq. et 15 gr de MgCl, 6 aq., dissolu en 300ec.
d\'eau, nous a donné de très bons résultats

Il est probable, que cette thérapie est préférable aussi au traitement avec du
chloride de calcium en cas d\'attaques dites cérébrales (qui se présentent pendant
les premiers jours en paturage).

L\'injection d\'une mixture de 27 gr. de chloride de ca\'cium et 10 gr. de chloride
de magnesium, ou d\'une mixture de 20 gr et 7.5 gr. des mêmes sels, suffira dans
la majorité de ces cas.

Nadat gebleken was aan het Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg, dat
met een entstof tegen diphtherie en vogelpokken, waarin het virus onder inwerking
van formaline was verzwakt, niet steeds afdoende resultaat was verkregen, werd
er van af de oprichting der „Afdeeling pluimveeziekten" in 1927 naar gestreefd
een volwaardig vaccin te bereiden uit een levend virus (in den trant f.ls het anti-
diphtherine van de Blieck en van Heelsbergf.n)

Deze entstof wordt bereid uit oorspronkelijk zeer virulent kippenvirus, dat
tengevolge van doorgaande duivenpassage zijn kwaadaardig karakter heelt ver-
loren, met behoud van sterk immuniseerende eigenschappen.

De toepassing is heel eenvoudig en geschiedt cutaan op een der ontvederde dij-
vlakken met gebruikmaking van een vaccinotrephine, waarmede 2 3 rijen veder-
papillen (totaal 12 —16) worden gescarificeerd

Na 5—(> dagen treedt dan de entreactie op als een duidelijk zichtbare, omschreven
zwelling der papillen, welke den ioden—12den dag geleidelijk terugloopt en
verdwijnt.

De aldus geënte hoenders bleken een zeer vaste immuniteit te hebben verworven
en waren onvatbaar tegen spontane infectie, zoowel als tegen injectie met groote
dosis volvirulent praktijk-virus

Bij ongeveer 1500 in het laboratorium en in de praktijk geënte kippen werden
nimmer generalisatie-verschijnselen waargenomen.

Vergelijkende proeven op kippen met de subcutane methode (formaline-vaccin)
cn de cutane methode (levend vaccin) bewezen overtuigend, dat eerstgenoemde
methode geen absolute beschutting tegen spontane en kunstmatige infectie geeft,
hetgeen blijkt uit het optreden van lichte pokkenverschijnselen.

Bijdrage tot de praktische beoordeeling van de waarde der conjunctivale en sub-
cutane tuberculinaties, door Karimoen.

In aansluiting van de behandeling van het onderwerp „tuberculose in de pro-
vincie Oost-Java gedurende het jaar 1929" door Zijp (deel XX.I1 afl. 1) zijn door
Karimoen secties verricht op runderen, die tevoren aan de conjunctivale en sub-
cutane tuberculinatie waren onderworpen Schrijver komt tot de gevolgtrekking-
dat de conjunctivale tuberculinatie als opsporingsmiddel groote waarde bezit,
mits met zorg en veel nauwkeurigheid verricht. De reacties dienen zoo lang mogelijk
gecontroleerd te worden, ten einde eventueel tusschentijds opkomende reacties
vooral niet uit het oog te verdezen. Miswijzingen worden vrijwel geheel onderkend
door de subcutane tuberciiiinaties. Deze behooren, vooral in zwaar besmette stallen
minstens eens per jaar te worden toegepast.

Door schrijver wordt de aandacht gevestigd op de beteekenis van het mest-
bedrijf voor den landbouw in het ressort Magelang

W eliswaar treedt de behoefte aan stalmest niet zoo op den voorgrond als in
Europa, omdat een groot gedeelte van den bouwgrond (bevloeide sawah\'s) de
vruchtbaar makende stoffen met het aangevoerde irrigatiewater ontvangt. In de
hooger gelegen droge streken, speciaal op de berghellingen, waar steeds meer ge-
wassen worden verbouwd, die aan den bodem hooge eischen stellen, moet nood-
zake ijk bemest worden, wil men behoorlijk product verkrijgen. Een zekere natuur-
dwang heeft de bevolking in de hooge bergstreken er toe gebracht, door verzorging
van haar vee op stal of in huis, een zekere hoeveelheid stalmest te produceeren
onmisbaar voor de cultuur van tabak, mais, aardappelen, europeesche groenten etc.

Op de hellingen van Merbaboe, Merapi, Soembing en Sindoro ontstond dienten-
gevolge een min of meer geperfectionneerd mestbedrijf, dat zich hoofdzakelijk be-

perkt tot het vetmesten der overtollige mannelijke runderen, waarbij de hoofd-
zaak blijft het maken van stalmest, onmisbaar voor het landbouwbedrijf.

Over het algemeen wordt aan het verzamelen en bewaren van den mest weinig
zorg besteed ; er zijn evenwel ook streken waar de bevolking in dit opzicht van
beter inzicht blijk geeft. De mest wordt daar dagelijks uit den stal verwijderd,
met asch van gedroogd gras en keukenafval vermengd en naar een overdekten
mestkuil op het veld gebracht, om daar i 3 maanden in te blijven vóórdat men
tot bemesten van den grond overgaat.

Het is dezelfde natuurdwang, die op het dichtbevolkte Madoera de bevolking
noodzaakt haar schrale gronden te bemesten, ten einde een behoorlijken tabaks-
en maisoogst te kunnen verkrijgen. Om over dit kwantum stalmest te kunnen
beschikken worden op dit eiland veel runderen op stal gemest. Ook hier wordt
vaak. evenals in de bergstreken, een gedeelte van het huis ingericht tot veestal
(ref.). \'t Hoen.

bergéon en Cere te Hanoï Indo-China geven een verslag van de door hen ver-
richte proeven om tegen veepest te enten met orgaan-extracten en hooginimun-
serum. Belangstellenden verwijzen wij naar het origineel. (Bulletin de 1\'acad.
vétérinaire de France, Oct. 1930).

Yakimoff en Amanschuloff diagnostiseerden anaplasmose bij steppen-schapen
in het gouvernement Uralsk. In de streek waar de ziekte heerste werden de dieren
na natuurlijke besmetting in de jeugd, immun. Sterfgevallen kwamen voor ; ver-
schijnselen bij zware vormen : vermagering, anaemie, oedemen aan onderkaak,
oog- en neuscatarrh, koorts tot 41 ; in de roode bloedcelen de bekende anaplasmen.
De ziekte kom door enting met besmet bloed worden overgebracht. Naar de tus-
sen- gastheer (teek) wordt nog gezocht.(Archif. wiss. u. prakt. Tierheilk. 1930.
Band 62, Heft 2, blz. 543). Vrijburg.

H. O. Monnig, 15e Annual Report of the Director of Vet. Science, Union of South
Africa. Oct. 1929

Omtrent de ontwikkeling van Moniezia expansa en andere lintwormen, be-
hoorende tot de familie der Anoplocephalidae is nog niets met zekerheid bekend.

Monnig heeft uitgebreide onderzoekingen verricht in de hoop in deze zaak wat
klaarheid te kunnen brengen.

Een praenatale infectie sluit hij uit omdat hij zeer jonge lintwormen gevonden
heeft in lammeren van verscheidene maanden oud en zelfs in volwassen schapen.
Moniezia expansa groeit zeer snel, zoodat zelfs door lammeren van 6 weken oud
rijpe segmenten van dezen lintworm worden uitgescheiden. Indien men dus bij vol-
wassen schapen nog zeer jonge exemplaren van dezen worm aantreft pleit dit tegen
een praenatale infectie.

Een postnatale infectie zonder tusschengastheer acht hij uitgesloten, daar het
nimmer gelukt is schapen te besmetten door voeding met rijpe proglottiden.

Wat betreft een tusschengastheer bestaan er verschillende mogelijkheden. Het
volksgeloof bestaat dat deze lintwormen met de melk worden overgebracht, dus
dat de lammeren door de moeder besmet worden. Vandaar de naam „milkworm".

Monnig vermeldt hier de uitgebreide proeven die door Flattely genomen zijn
om deze wijze van besmetting te kunnen aantoonen, doch zij hadden steeds nega-
tief resultaat. (De proeven van Konsuloff, die in de melk van schapen eigenaar-
dige vormsels vond, welke door hem in verband werden gebracht met ontwikke-
lingsvormen van Moniezia, worden door Monnig niet genoemd ref.).

Eveneens moet men volgens Flattely uitsluiten dat een infectie der lammeren
zou geschieden tijdens het zuigen door opneming van kleine invertebraten of

van lintwormeiereii, die zich op de huid van den uier bevinden kunnen. Ook wordt
een besmetting uitgesloten door opneming van schapenluizen, een veelvoorkomende
ectoparasiet op de huid van lammeren, die dan als tusschengastheer dienst zou
moeten doen. De proeven van Mc. Murrick 1884 en Stiles 1893 en door Monnig
zelf hadden een negatief resultaat.

Monnig heeft lammeren van de geboorte af geobserveerd en nam waar dat ;ij
reeds enkele uren na de geboorte den grond en ook wel het gras beginnen te belik-
ken, een gewoonte, die zij tot een leeftijd van 5 tot 6 weken behouden. Zelfs na het
aanbrengen van een muilkorf van leder trachten zij toch nog aarde naar binnen
te krijgen. Daarom vermoedde Monnig dat dit belikken van den grond en van
het gras verband hield met de ontwikkeling van den lintworm.

Wat betreft den tusschengastheer heeft Monnig verschillende dieren, die hier-
voor in aanmerking konden komen, onderzocht.

Bedoelde dieren werden eeist in de gelegenheid gesteld eieren van Moniezia
expansa op te nemen. Nimmer gelukte het hem echter een tusschenvorm van dezen
lintworm bij deze dieren te vinden.

Onderzocht werden o.a. schapenluizen (Melophagus ovinus) coprophage mijten,
verschillende vliegensoorten van het geslacht Musea en andere geslachten. Verder
vliegen, die zich ontwikkeld hadden uit larven in paardenmest, welke larven in
de gelegenheid geweest waren eieren van Moniezia op te nemen.

Nog onderzocht hij aasvliegen, bromvliegen, mieren, mestkevers, andere land-
en waterkevers, larven van diphtera uit water, sprinkhanen, spinnen en oorwormen.

Ook heeft Monnig 8 lammeren onmiddellijk na de geboorte van een muilkorf
voorzien, terwijl 4 lammeren als controle dienden. Op bepaalde tijden liet men de
de lammeren bij de moeders zuigen, waarbij zorg gedragen werd dat de uiers goed
gereinigd waren. Op een leeftijd tusschen 34 en 45 dagen werden deze lammeren
onderzo ;ht.

Slechts een van de controle-kalveren had een exemplaar van Moniezia expansa,
zoodat uit dit experiment geen conclusie getrokken kan worden.

Daubney wiens publicatie Monnig eerst later in handen kreeg, heeft in 1928
reeds deze proeven gedaan. Hij bracht 10 lammeren van een lintworm-vrije
naar een besmette streek over en voedde hen met koemelk.

Vijf lammeren werden van een muilkorf voorzien. Na 5 maanden waren de niet
gemuilkorfde lammeren sterk besmet met lintwormen, terwijl de gemuilkorfde
nog vrij waren van deze parasieten op den leeftijd van 8 maanden, toen zij gedood
werden.

Door dit experiment zou men dus de melk van het moederschaap als over-
brenger van Moniezia kunnen uitsluiten. (De resultaten van de proeven van 1\\on-
suloff, die in de schapenmelk vormsels heeft gezien, die hij in verband bracht met
Moniezia expansa.zouden hierdoor dus in het gedrang komen. ref.).

Die Bezichuugen des Kalziumstoffwechsels zur Gebarparese. (Schweiz. Arch.
f. Tierk. Nov. 1930 S. 453. Prof Dr. W. Hofmann Zürich).

Prof. Hofmann heeft zijn inaugurale rede aan een actueel onderwerp gewijd :
e°n critische beschouwing over hetgeen wij tot nu toe meenen te weten omtrent
de werkelijke oorzaak van kalfziekte. Veel positiefs is dat nog steeds niet Bij de
talrijke theorieën heeft men te vaak als causa aangezien hetgeen later slechts symp-
toom bleek te zijn. Reeds lang was het duidelijk, dat het samengaan van hypernormale
melksecretie en het zoo plotseling optreden van het symptomen- complex, hetwelk
wij „kalfziekte" noemen, in causaal verband moeten staan. Wanneer wij dit causaal
verband nader aualyseeren, dan ligt het voor de hand, dat de zenuwstoornissen
welke te zamen dit symptomen-complex vormen, j-ofrfircgsstoornissen moeten zijn.
De resultaten, welke — in navolging van Sjollema — ook in Bern met calcium-
chloride-injecties zijn verkregen, wijzen aetiologisch op een tekort aan calcium-
ionen in het bloed. Zeker is dit aetiologisch verband echter geenszins ! Immers, door

injectie, resp. infusie van velerlei andere middelen kan men meestal hetzelfde re-
sultaat bereiken. Intraveneuze inspuiting met glucose geneest kalfziekte vaak snel;
tóch weten wij, dat hypoglycaemiebij deze ziekte slechts uitzondering is. Inspuiting
van jod. kalic., insufflatie van lucht of zuurstof in den uier of inspuiting van
adrenaline doen het symptomen-complex als regel spoedig verdwijnen. Toch be-
wijst dit natuurlijk geenszins een tekort aan die stoffen in het bloed. Dat wij het
verlangd resultaat langs zoo velerlei wegen kunnen bereiken, wijst er veel eerder
op, dat wij de oorzaak van dit gemeenschappelijk resultaat elders moeten zoeken.
De gunstige uitwerking van glucose-injectie is b.v. waarschijnlijk te danken aan het
physiologisch bekend feit, dat glucose een speciale prikkeling op het sympathisch
zenuwsysteem uitoefent. Mechanisch schijnt lucht of zuurstof of jodet. kalic.-
soluties in den uier hetzelfde te bereiken door prikkeling van de talrijke sympathi-
sche zenuwvezelen, welke vermoedelijk in den uier eindigen. Analoog kan men
de resultaten door injectie van adrenaline of alkaloïdine verklaren : Evenals men
door electrische prikkeling van den nervus vagus in door deze zenuw bestuurde
organen functionneele wijzigingen kan teweeg brengen, evengoed is het mogelijk
dat langs haematogenen weg bepaalde stoffen dergelijke resultaten in het gebied
van andere zenuwen kunnen veroorzaken. Injectie van calciuin-chloride behoeft
daarom nog niet enkel en alléén te werken door opheffing van een tekort aan cal-
cium-ionen ; m.a.w. wij mogen het naar verhouding te laag gehalte aan calcium
zooals het bloed bij kalfziekte aanwijst, maar niet direct als oorzaak van dit lijden
beschouwen! Bovendien is het bekend, dat het calcium-gehalte in nauw verband
staat met dat aan magnesium-ionen ; er moet correlatie bestaan tusschen Ca-
en Co₃-stofwisseling in het bloed ; met in de bloedwei aanwezige carbonaat- en
phosphaat-anionen vormt het Ca moeilijk oplosbare zouten. Zoo eenvoudig als
het schijnt is dus het aetiologisch verband hier niet. Daarnaast mogen wij niet uit
het oog verliezen, dat het calcium-gehalte van het bloed nog afhankelijk is van
een juiste functie van bepaalde organen, de bij-schildklieren en vermoedelijk óók
de ovaria (osteomalacie bij melkkoeien kan door castratie genezen). Door extirpatie
van de bij-schildklieren ontstaat verlaging van het C.a-gehalte, en ook van de
alkali-reserve in het bloed tegelijk met vermeerdering der phosphaat-anionen ;
m.a.w. het evenwicht tusschen zure- en basische zouten in liet bloed gaat ver-
lort n. Pathologische hypofunctie dezer organen kan dus evengoed etn dergelijke
e ven wichts-verstoring ten gevolge hebben ; tetanie is te genezen door calcium-
chloride, doch óók door injectie van het extract der bij-schildklieren. Ook dit de-
monstreert het meer gecompliceerde van het causaal verband. Hoe moeten wij
ons in casu dit verband nu voorstellen ? Waarschijnlijk aldus :Wanneer hyper-
normale melksecretie een algemeene calciuin-mobi\'isatie ten gevolge heeft, en de
bij-schildklieren (resp. de ovaria) niet snel genoeg het noodige calcium uit de zoo
gecompliceerde zouten kunnen aanvoeren, dan zal gebrek aan calcium-ionen in
het bloed direct noodlottig werken op de irritabiliteit van het autonoom zenuw
systeem en op den tonus der vegetatieve organen. Alle correlaties van het calcium
raken meer cf minder gestoord en als gevolg daarvan weer bepaalde hormonale
processen. Zoo ontstaat een circulus vitiosus ; is het evenwicht eenmaal verbroken,
dan wordt de abnormale toestand steeds erger.

Wanneer wij het symptomen-complex van kalfziekte van dit standpunt uit
bezien, dan behoeft men de vroeger opgestelde theorieën niet zonder meer te ver-
werpen. De leer van de ,,hersenanaemie, door sterke uier-hyperaemie" kunnen wij
verklaren door te denken aan verlamming van het vasomotorisch centrum ; de
theorie der ,,acute hartzwakte" door onvoldoende ionen-werking op de hartspier
en innervatie-stoornissen der vasomotoren, resp. negatieve inotrope werking van
den nervus vagus ; de leer der ,,auto-intoxicatie" door de thans beter bekende
pathologische veranderingen in de samenstelling van het bloed; die van een ,,tekort
aan bepaalde vitaminen" door hetgeen wij nu weten omtrent het feit, dat, na lang
droog staan, door de uierklier groote hoeveelheden voor het leven zoo belangrijke
stoffen plotseling aan het bloed worden onttrokken.

Toch zoo zegt Prof. H. verder - •- zijn wij nog slechts aan het begin van den
weg, welke nog zal moeten worden afgelegd vóórdat wij de gestoorde stofwisseling
bij kalfziekte terdege zullen kunnen doorgronden. De colloïde structuur van het
organisme plaatst ons telkens voor nieuwe raadsels, welke ook ten deze nog slechts
aan het begin van een werkelijke oplossing zijn gekomen.

Ten slotte waarschuwt Prof. H. er voor om de chloor-calcium-therapie alleen
dän toe te passen, wanneer de gebruikelijke uier-infusie-methode in den steek
laat. Immers deze laatste is véél minder gevaarlijk dan de intraveneuze CaCl,
injectie, waarbij de kans op necrose in de omgeving steeds blijft dreigen.

Vorläufige Mitteilung über die Rinder-Haematurie in Antioquia (Columbien).
(Schweiz. Arch. f. Tierheilk. Nov. 1930 S. 475, Dr. R. Schärker).

Op de koude hoogvlakten van Columbia heerscht onder het rundvee een haema-
turie, welke volgens S. tot nu toe in de literatuur niet bekend is. In het begin is
de urine slechts licht rood gekleurd, later is deze met stukjes bloed gemengd en ten
slotte urineeren de dieren bijna uitsluitend bloed met veel schuim (2% eiwit).
Nu en dan diarrhee — nooit bloeddiarrhee— : voortdurende diarrhee wijst op
naderend letaal einde. Temperatuur 39.5 tot 41 . polsfrequcntie 70 tot 90, aan-
vankelijk hard, latei zwak. De dieren vermageren sterk, en sterven ten slotte,
vaak pas na maanden of zelfs een jaar, cachectisch.

Bij sectie vindt men in de pisblaas „bloemkool" gezwellen van rijstkorrel- tot
walnoot-grootte, welke door hun roode kleur op frambozen gelijken. Daarnaast,
in het slijmvlies, omwalde, diepe zweren met blauwroode knobbelige randen en
wit-necrotische centra. Dergelijke veranderingen kunnen soms ook in de urethra
worden gevonden. De nieren zijn meestal normaal, behoudens een enkele kleine
cyste.

Microscopisch vindt men in de urine behalve epithelia uit blaas en nieren, tal-
rijke koolzuur- en urinezuurkristallen, en karakteristieke korrelige en gestreepte
schijfjes en nog kleinere halvemaan-vormige groenachtig-violette lichaampjes
met een membraan en een donker centrum. In de tumoren en de cysten vond
Schärrer massa\'s coccicliën in verschillende stadia van ontwikkeling, welke hij
als oorzaak dezer haematurie beschouwt. In drie gevallen bereikte Sch. thera-
peutisch succes door (elke 2 of 3 dagen) 4 keer 0.3 gram Stivosan Baijer in 20 c.c.
aqua dest. in te spuiten.

Ein Beitrag zur Paratyphusfrage bei gesunden Kälbern. (Franjo Mikolcic. \\\\ ien
T. M. 15 Nov. \'30 S. 861).

Nadat 1\'hlenhuth, Poels c.a. hebben vastgesteld, dat paratyphus-enteritidis-
bacteriën in het darmkanaal van volkomen gezonde dieren kunnen leven, en dat dit
vooral voorkomt in stallen waar te voren paratyphus heerschte, hebben Friesleben
en Hermann onderzocht in hoeverre dit het geval zou kunnen zijn bij clinisch
volkomen gezonde kalveren, welke niet uit geïnfecteerde stallen afkomstig waren.
Laatstgenoemde kwam tot een positief cijfer van ruim 3%, Friesleben zelfs van 14%.
Dit resultaat ga^f Mikolcic aanleiding om te onderzoeken of ook in het darmkanaal
resp. mesenteriaalklieren van volkomen gezonde zeer jonge (zuig-) kalveren para
typhus-enteritidis-bacterien kunnen voorkomen. Facces en mesenteriaalklieren
van i 10 dergelijke kalveren, welke uit de omgeving van Weenen naar het abattoir
te St. Marx waren vervoerd, werden nauwkeurig onderzocht. Als speciale vloeibare
voedingsbodem werd die volgens Hoder gebruikt (bouillon met gal en malachiet-
gröen van firma F. Leits Berlijn) en als vaste voedingsbodems voor kleur-diffe-
rentie, platen volgens Padlewski resp. Grasner en Drigalsky. Mikolcic kwam
tot het eindresultaat, dat uit de faeces van één jong kalf met zekerheid bacill
enteritidis Breslau kon worden geïsoleerd. Dit bevestigt dus de bevindingen van
Uhlenhuth en Poels c.s. en dat óók bij zeer jonge dieren, zij het dan ook slechts
sporadisch, paratvphus-enteritidis-bacteriën als saprophyten latent in de darmen
kunnen voorkómen. Het is echter in tegenspraak met die van Friesleben, waarbij
een cijfer van 14% werd genoteerd.

K. Nieberle und P. Cohrs Lehrbuch der speziellen pathologischen Anatomie
der Haustiere. Jena. Gustav Fischer. 1931.

In het voorwoord vertelt Nieberi.e ons, dat hem reeds herhaaldelijk was ver-
zocht een beknopt studieboek te schrijven over Pathologische Anatomie, omdat
hieraan groote behoefte bestond.

Inderdaad bestond tot voor kort geen geschikt studieboek. Het handboek van
Joest is veel te omvangrijk, er staat zeer veel nuttigs in voor hen,, die reeds over
een zekere mate van pathologisch anatomische kennis beschikken, maar voor
den beginneling is het een onpractisch boek. Het leerboek van Kitt is- ook erg
uitvoerig en ook alweer verouderd.

He schrijvers van het hier bedoelde werk zijn zeer gelukkig geslaagd. Nieberle,
■opvolger van Joest in Leipzig, en Cohrs, vroeger lector in de pathologische ana-
tomie, thans buitengewoon hocgleeraar in histologie cn imtryolcgie kunnen
tevreden zijn over het door hen geleverde boek. Het is werkelijk een buitengewoon
goed geslaagd werk ; op heldere en beknopte wijze wordt de ziektekundige ont-
leedkunde behandeld, niet te kort, niet te uitvoerig, doch juist op maat.

Niettegenstaande het werk niet zeer groot is, 796 bladzijden, staat er verbazend
veel in, zakelijk niet veel minder dan in het handboek van Joest.

Het boek is tot den laatsten tijd bijgewerkt, de nieuwere opvattingen omtrent
vele ziekteprocessen komen volledig tot hun recht.

Zonder eenig voorbehoud kan ik dit werk aan een ieder aanbevelen, die belang
stelt in de ziektekundige ontleedkunde. Het is een uitstekend boek voor den prac-
ticus, die op de hoogte van zijn tijd wil blijven ; een handig en onmisbaar werk
voor hen, die de vleeschkeuring beoefenen. De typographische verzorging is uit-
nemend, zooals wij dat van Fischer gewend zijn ; de tekst wordt verduidelijkt
<loor 556 afbeeldingen, waarvan een aantal in kleurendruk, en ten slotte, de prijs
is. de omvang en uitvoering in aanmerking genomen, werkelijk laag te noemen,
nl.. 45 Mark ingenaaid, en 48 Mark gebonden.

De „klinische lessen\' -rubiiek in ons tijdschrift is mij buitengewoon welkom.
Wij krijgen dan verschillende vraagstukken degelijk en zeer wetenschappelijk
behandeld cn dit behoedt ons, plattelandschc dierenartsen voor achteruitgang.
Maar 1 wij zijn nu eenmaal geen studenten meer en bekijken de zaak waarschijnlijk
wel een beetje critischer en toetsen daarbij het gebodene aan onze ervaring en
inzichten.

En zoodoende kan men zich voorstellen, dat er collega\'s zijn die met den ge-
achten leermeester van meening verschillen ; daarbij volkomen in \'t midden
latende of dat inzicht daarom beter is. In dezen geest zou ik gaarne mijn afwijkend
inzicht kenbaar maken :

Welnu, van Uw eerste patiënte, Prof. v. d. Kaay, vertelt U helaas niet of het
een koe is, die voor de eerste maal kalft of wel blijkt uit de anamnese niet of het
dier een vorige maal misschien ook een zwaren partus heeft doorgemaakt of dat
het zeer slecht concipieerde of een opbreekster was. Voorts komen wij niet
te weten of wellicht ook prolapsus vagina e aanwezig was of ook of de ontlasting
■dun en stinkend was of dat er b.v. verstopping bestond.

Ik vraag dit, omdat mijn ervaring mij leert, dat ..valsche weeën" zoo goed als
nooit voorkomen. Wanneer ze voorkomen dan is dat m. i. steeds een gevolg van
prikkelingstoestanden van den darm of van afwijkingen in het uro-genitaal-
apparaat.

tn de overige gevallen zijn dat steeds echte weeën en wordt de partus vertraagd
door slecht ontsluiten van den cervix, wat dan a\'s regel ontstaat door rigiditeit
of vergroeiingen en wel als gevolg van ontstekingen van vroegeren datum. Zeer
dikwijls treft men dat aan bij runderen, die voor de eerste maal kalven.

Bij het vinden van een torsi van de baarmoeder treft men eigenlijk nooit een
volmaakt gesloten cervix aan, maar is deze meestal zooveel geopend dat de hand
kan passeeren, al is het ook vaak met moeite. Ik pas nu steeds, en met het meeste
succes, de volgende therapie toe: Met den vinger van de goed met zeep
(natron) ingesmeerde hand dring ik door de cervix heen, nadat alle slijmproppen
goed verwijderd zijn en laat dan het kruis van de koe flink broeien (vochtige
warmte). Meestal begint de koe direct heviger weeën te krijgen en als regel is
het kalf na 24 uur bij flinke ontsluiting spontaan geboren.

Dezer dagen heb ik deze methode nog bij twee runderen met succes toegepast.
In het eerste geval leefde het kalf nog en behoefde ik enkel het kruis door te
zagen en in het tweede geval kwam een dood kalf door voorzichtige trekkracht
ter wereld. Beide gevallen liepen zonder eenig nadeel af.

Het feit, dat het kalf in Uw geval nog op den rug lag, sterkt mij in mijn meening
dat dat geen valsche weeën geweest zijn, evenals de omstandigheid, dat de vrucht
in staat van ontbinding verkeerde.

Dan schrijft U verder dat de partus gevorderd is totdat de voorbeenen tot de
carpi eruit steken en de oogen zichtbaar worden en dan wil het niet verder.

Dat is wel heel vreemd. De ervaring leert mij, dat een vrucht die zoover gevor-
derd is zeker tot het kruis kan passeeren tenzij de vrucht met geweld zoover ge-
trokken zou zijn of borst en buik of onderhuidscli weefsel is uitgezet door vocht.
Want ik krijg toch wel den indruk dat U met veel te groote kracht laat trekken.

In een geval als het onderhavige acht ik de trekkracht van meer dan één f\'ink
persoon niet toelaatbaar. Een dergelijke baarmoeder is m. i. niet tegen grootej
druk bestand ! Maar gesteld dat alles zoo zit en niet verder kan, dan is toch het
doortrekken der ribben, met den scherpen haak. veel sneller en eenvoudiger dan
het gebruik van Stüvens apparaat. Als men den kop laat aantrekken en men maakt
een snede in de halshuid, dan is het een kleinigheid om den scherpen haak onder
het schouderblad door te duwen en met één haal alle ribben door te trekken. De
borstkas valt dan voldoende in elkaar om de vrucht uit te halen. Is er absoluut
geen ruimte dan kan men ook eerst het hoofd afzagen. In geen geval lijkt mij het
gebruik van den racliiofoor noodzakelijk of gewenscht.

De ervaring heeft mij geleerd, dat men in de verloskunde aan een goed gemaakte
lange spatel, die flink dun, gebogen en liefst goed vernikkeld is, een flinken scherpeu
langen haak, een kettingzaag, een huidmes en een gewoon mes, benevens enkele
sterke striktouwtjes, ruim voldoende instrumenten heeft. De rest kan men heel
goed missen. De kwestie is alleen maar dat men ze goed leert gebruiken.

Nu ik toch over de verloskunde schrijf, wil ik nog gaarne iets zeggen over torsio
uteri bij het rund. Er zal thans wel geen Neclerlandsch dierenarts meer zijn, die
bij torsie de koe nog wentelt. Het is gebleken dat draaiing met de hand uiterst
eenvoudig en gemakkelijk gaat. Ik zelf heb mij gedurende de bijkans 17 jaren
dat ik praktijk doe maar slechts in twee gevallen genoodzaakt gezien de koe te
wentelen. Vroeger liet ik de koe nog omgekeerd op stal plaatsen met de voorbeenen
in de groep, maar ook dat is volmaakt overbodig. En nu kan men, veel beter dan
vroeger, uitmaken naar welken kant de uterus gedraaid is en dan is het mij ge-
bleken, dat ik nog nooit een andere torsie dan een rechtsche (d. w. z. dat baarmoeder
met kalf naar rechts is omgedraaid) heb waargenomen. Ook heb ik nog nooit iets
gemerkt avn verschillenden graad van torsie.

Wanneer men de torsie wil opheffen, steekt men den linker arm in den uterus.
Men vindt als regel een gewone ligging en geen sluit\'igging. De kop en de gebogen
voorbeenen vindt men aan de rechterzijde van de koe. Men pakt nu kop of schou-
der beet en drukt stevig naar beneden. Vrij plotseling voelt men dat er eenige
beweging merkbaar is. Dat oogenblik grijpt men aan om met grootere kracht door
te drukken. Kalf en uterus wentelen nu onderdoor naar links. Vlug draait men
nu den arm een halven slag om en duwt thans van links naar boven. Daarmede
is de torsie opgeheven. Lukt het direct niet beweging in het kalf te krijgen, dan
heeft het vaak veel nut eerst de vruchtvliezen te breken en alle vocht af te laten
vloeien. De baarmoeder sluit dan beter om het kalf heen en gaat gemakkelijker mee.

Is het een sli it igging dan drukt men tegen de tarsus. De\' torsie is dus steeds
270° ; nocit grooter en nooit kleiner. Dat ik veronderstel dat alles nog in zijn oor-
spronkelijke ligging is, spreekt vanzelf. Is er reeds in de baarmoeder door anderen
gewerkt dan brenge men steeds de vrucht eerst weer in de oorspronkelijke houding.

Na het verzenden van mijn stukje kreeg ik nog weer het volgende geval van
zoogenaamde ..valsche weeën\'\' te behandelen :

Zondag 22 Maart j.1. riep een veehouder mij bij een derde-kalfs koe. De banden
waren zoo goed als verstreken ; de uier was volgeschoten en de koe ,.werkte" reeds
sedert den vorigen avond en er kwam niets. Duur der dracht ongeveer 40 weken.
Bij exploratie voelde ik den cervix volUcinen gesloten. De voorbeenen van het kalf
lagen tot in hitCavum Douglasiien het hoofd drukte vrij stijf tegen den endeldarm,
waaruit wat bloed en slijm met de ontlasting mee kwam. De koe was wat suf,
doch had geen temp.verhooging. Het kalf leefde.

Na verwijdering van de slijmproppen drong ik met veel moeite met cén vinger
door den cervix. Daarna adviseerde ik tot toepassing van vochtige warmte op het
kruis.

Den volgenden morgen toevallig zeer vroeg langs komende ( 18 uur later)
bleek mij dat er nog niets was. De boer had zijn nachtrust niet willen offeren en
had het Priesnitzpakket vóór den nacht verwijderd. De ontsluiting was thans
zoover dat drie vingers gemakkelijk passeerden en met eenige moeite ging de hand
er door. Een been met het nog intacte vruchtvlies werd er door gehaald en daarna
werd de Priesnitz-tlierapie verder voortgezet. Denzelfden avond kalfde de koe
spontaan en tracht een levend koekalf. Enkele uren later volgde de nageboorte.
Toestand móederdier is (hans zeer goed. Broersma.

Met genoegen heb ik kennis genomen van de op- en aanmerkingen, welke collega
Broersma op mijn klinische les meende te moeten maken, en ik stel het zeer op
prijs, dat U mij in de gelegenheid stelt, daarop te kunnen antwoorden.

I\'ot mijn spijt heeft collega Broersma niet overal even juist kennis genomen
van het geschrevene, anders had hij niet in twijfel gestaan of het een oude koe
of vaars betrof, want ik heb duidelijk vermeld op blz. 289, ,,dat de groote multi-
para nu en dan perste". Indien het rund de vorige maal abnormaal had gekalfd,
nu prolapsus vaginae vertoonde of andere afwijkingen had gehad, zou ik dit na-
tuurlijk vermeld hebben.

I k versta onder valsche weeën het meer of minder sterk optreden van de buik-
pers bij hoogcrachtige koeien kort voor den partus, doordat de gevulde uterus
in de bekkenholte indringt. Dit persen kan optreden enkele uren voordat het
openingsstadium begint, maar ook eenige dagen daarvoor, soms ze\'fs één tot twee

weken voor den partus, terwijl dan natuurlijk van de bekende prodromi zooals
o. a. het zakken der banden nog niets is waar te nemen. Mijn ervaring is nu een
andere dan die van collega Br., want ik neem deze gevallen ieder jaar herhaaldelijk
waar en vind daarbij in \'t geheel geen afwijkingen van de zijde der darmen of urine-
wegen. Bestaan hiervan we! afwijkingen, die het persen veroorzaken, dan spreekt
men niet meer van valsche weeën. Bij een geval van werkelijk valsche weeën,
hetzij kort of lang voor de geboorte, treden geen uteruscontracties op zooals deze
bij den partus er zijn. dus geen echte weeën en dit kan men prachtig aantoonen
door sacraalanaesthesie toe te passen. De valsche weeën houden direct op, terwijl
door Benksch is aangetoond, dót de uteruscontracties door sacraalanaesthesie
niet zijn te beïnvloeden ; gaven dus werkelijk de uteruscontracties aanleiding tot
persen, dan moest het persen doorgaan. Een ontsluitende cervix kan in normale
gevallen rigide aanvoelen Vergroeiing van den cervix vindt met vrij wel nooit en
zeker niet bij primiparae, hoewel daarbij vaak valsche weeën optreden. Een inte-
ressante beschouwing over valsche weeën is door Prof. Paimans gepubliceerd in
liet Tijdschrift van Diergeneeskunde, deel 43, pag. 377.

Het geval, dat collega Br. beschrijft in zijn naschrift, is volgens mijn meening
een zuiver geval van valsche weei-n. Hij vindt het voorbeen en hoofd in het bekken
ingedrongen en hierop is de vaars gaan persen. Ik had in dit geval hoofd en voor-
beenen teruggebracht in de buikholte en het dier beweging gegeven, zoodat de
uterus flink in de buikholte kon terugzakken en daarna de koe op stal achter hooger
laten plaatsen ; mocht dan het persen nog aangehouden hebben, dan ware sacraal-
anaesthesie op haar plaats geweest en had ik verder kalm afgewacht en zeker
niets aan den cervix gedaan. Korten tijd daarna zou de koe wel zijn ga?.n kalven
en was er wel ontsluiting opgetreden, hetgeen ook daaruit blijkt, dat terw ijl de boer
den geheelen nacht had verzuimd vochtige warmte op het kruis toe te dienen,
zooals collega Br. had voorgeschreven, toch de cervix na 18 uren gedeeltelijk was
ontsloten. Indien collega Br. nauwkeurig mijn artikel had gelezen, dan was hem
zeker opgevallen, dat ik op blz. 292 zeg, „wij zullen daarom trachten, na het aan-
brengen van twee ooghaakjes, door langzaam en voorzichtig hieraan te trekken,
den cervix met behulp van het hoofd op te rekken\' Zoolang het hoofd den cervix
nog niet is gepasseerd, was er nog geen sprake van flink trekken. Eerst toen het
hoofd den cervix was gepasseerd, heb ik flink laten trekken door twee personen,
hetgeen nu zonder bezwaar kon gebeuren, vooral omdat het een vrucht betrof,
welke reeds eenigen tijd dood was en de geboorteweg stroef was. Meestal zal de
partus, indien het een normale vrucht is, wel verder te termi-neeren zijn, wanneer
de heenen bijna tot aan de carpi en het hoofd bijna tot aan de oogen buiten zijn,
maar juist bij deze meer of minder emphysemateuse vruchten, blijft de vrucht
wel eens steken. Met reden heb ik flink laten trekken om beter te kunnen beoor-
deelen, wat \\ oor resultaat de behandeling met den rachiotoom (niet racliiofoor)
gaf. Collega Br. ht-d nu verder volgens de oude methode de embryotomie willen
verrichten. Ik kan mij hiermede volkomen vereenigen, want met het dooi hem
genoemde instrumentarium, goed gebruikt, kan men alles, zelfs de zwaartse em-
bryotomie tot een goed einde brengen, maar dit mag geen motief zijn om nieuwe
instrumenten niet eens te probeeren, en als ze goed zijn ook te blijven gebruiken.
De bedoeling van de klinische les is juist geweest om bij dit geval het nieuwe
instrument eens te beproeven en te beschrijven. Ik vermoed dat vele collega\'s
het embryotoom van Thygesen toch niet gaarne zouden missen, terwijl ook
zonder dit een embryotomie succesvol is te verrichten.

Tot slot nog enkele woorden over torsio uteri bij het riind. Mijn ervaringen
bij torsio uteri verschillen zeer sterk met die van collega Br Ik neem telken jare
torsies naar links en naar rechts waar, terwijl ook draaiingen van verschillenden
graad zeer zeker voorkomen. Indien de draaiing toelaat, dat ik met de hand in den
uterus kan komen, dan is zoowel bij rechtsche a!s bij linksche draaiingen de abnor-
male ligging van den uterus met de hand zeer gemakkelijk op te heffen en is wentelen
overbodig. In den regel gaat de repositie het. gemakkelijkste a!s het grootste ge-

deelte van het vruchtwater nog aanwezig is en het lastigste in die gevallen, dat
de eigenaar of een helper aan het peuteren is geweest, het vruchtwater nagenoeg
is afgevloeid en men langen tijd heeft gewacht met hulp in te roepen ; dan is wen
telen nog wel eens noodig. Collega Br. meent, dat men nooit een volkomen gesloten
cervix bij een torsio uteri kan vinden ; dit is volmaakt onjuist. Indien de torsio
optreedt voordat de partus is begonnen, is de cervix absoluut gesloten en niet met
de hand passeerbaar. Ook gedurende den partus heb ik meermalen torsies ge-
vonden, welke zoo sterk waren (360° en meer), dat het absoluut onmogelijk was
met de hand in den uterus te komen en de torsio op te heffen ; in andere gevallen
kwam men soms in den uterus, maar kon men de vrucht niet voldoende bereiken
om de draaiing te verrichten.

Met de beschrijving, die collega Br. tot slot geeft van de manier waarop een
torsie naar rechts kan opgeheven worden, kan ik mij niet vereenigen. Bij een
torsie van »70° mar rechts, ligt het kalf meer naar den linkerkant van de koe dan
naar de rechterzijde van het moederdier. Wanneer ik deze moet opheffen, is het
noodzakeliik het kalf onder door naar rechts te duwen en niet onderdoor naar links
zooals collega Br. schrijft (ik veronderstel hierbij achter de koe te staan met mijn
gezicht naar het dier toe!

In het Northern Territory van Australië, dat een tropies klimaat heeft, wordt
hoofdzakelijk veeteelt gedreven Er bestaan groote veefokkerijen door particu-
lieren gedreven. Het vee loopt in het wild, wordt een of tweemaal jaarlijks in kralen
gedreven, waar de zwakke dieren worden gedood en de jonge stieren worden ge-
castreerd Het aantal dieren op de veefokkerijen bedroeg in 1926 ongeveer 900.000
runderen, 45.000 paarden, 30.000 geiten, 300 muildieren en 1000 kameelcn. Uit
Timor zijn indertijd geiten, herten, paarden en buffels (karbouwen) ingevoerd.
Van deze dieren zijn vele verwilderd ; zij hebben zich sterk vermenigvuldigd en
vormen nu wilde kudden De karbouwen die vroeger als lastdier en vleesdier
werden gebruikt, werden later verdrongen door runderen, paarden, muildieren,
kameelen en motoren en werden toen aan hun lot overgelaten. Er wordt nu, om
hun huiden, jacht op gemaakt ; in 1926 werden 6152 huiden uitgevoerd. De jacht
(te paard) is niet zonder gevaar Voor transport worden met het oog op hitte,
gras- en waterschaarste, hoofdzakelijk kameelen en vrachtauto\'s gebruikt.

Het vee wordt alleen voor de slacht gefokt ; het is van europeese oorsprong :
Hereford en Shorthorn en kruisingen. Volbloed dekstieren worden nu en dan uit
andere streken van Australië ingevoerd.

Van de hoofdplaats Port-Darwin worden jaarlijks 10.000 ossen naar de Filip-
pijnen uitgevoerd, verder worden daar tienduizenden runderen omgezet in be-
vroren vlees en conserven. De voornaamste afneemsters van slachtvee zijn echter
de groote plaatsen aan de Oostkust, Sydney en Brisbane (60.000 slachtossen per
jaar). De dieren leggen de afstand van 1500—2000 mijlen te voet, in ruim 4 maan-
den af, gedreven door herders te paard, en grazen onderweg, zoodat zij niet aan
gewicht verliezen. Op bepaalde plaatsen worden zij door arsenicumhoudende
baden (cattle dips) van hun teken bevrijd om besmetting van het zuidelijker deel
van Australië met piroplasmose (texaskoorts) te verhinderen. Deze ziekte heerst
in de Northern Territory maar doet daar niet zooveel kwaad, doordat jonge dieren
immun worden of door de enorme uitgestrektheden minder kans hebben besmet
te worden (W A. Schrauwen, Alg. Landbouwweekblad v. N. i. 1930, No. 12).

Notulen van de 76ste (Buitengewone) Algemeene Vergadering der Maatschappij
voor Diergeneeskunde op Zaterdag 29 Novermber 1930, in Hotel des Pays Bas te
Utrecht.

Toen om ruim el) uur de Voorzitter, Dr. Dhont, de aanwezigen welkom heette,
kon hij zich verheugen in een vrij groote belangstelling voor deze vergadering.
Een belangstelling, die niet zoozeer haar oorsprong vond in het interessante pro-
gramma, dan wel in de voorname beteekenis, die de nieuwe voorschriften voor
het leven onzer Maatschappij bezitten.

Vóór de besprekingen over het concept Huishoudelijk Reglement begonnen,
deed de Voorzitter mededeeling van een ingekomen dankbetuiging van den dekan
der Veterinaire Faculteit te Pretoria, Prof. g. de Kock, in antwoord op onze
telegrafische gelukwensch ter gelegenheid van de opening dezer Faculteit juist
op den dag onzer vorige Algemeene Vergadering. In deze dankbetuiging worden
tevens de beste wenschen voor den bloei onzer Maatschappij uitgesproken.

Tevens was bericht binnengekomen van Prof. Roos, secretaris van de Faculteit
der Veeartsenijkunde, die verhinderd was om gehoor te geven aan onze uitnoodi-
ging de vergadering bij te wonen.

De mandaten der afgevaardigden werden alle in orde bevonden. Hunre namen,
alsmede het aantal der door hun uitgebrachte stemmen volgen hieronder :
Afgevaardigde : Afdeeling : Aantal stemmen :

Toen de Voorzitter de discussies opende over het concept Huishoudelijk Regle-
ment vroeg aanstonds Dr. de Graaf het woord om mede te deelen. dat de afdeeling
Utrecht het betreurde, dat dit concept zonder eenige toelichting gepubliceerd was
door het Hoofdbestuur. Ook werd een prae-advies van het Hoofdbestuur gemist
op de verschillende voorgestelde wijzigingen. Ten slotte verzocht spr. namens zijn
afdeeling deze vergadering alleen te willen besteden aan algemeene beschouwingen
en om op dezen dag het Huishoudelijk Reglement nog niet definitief vast te stellen.

Dr. Douma onderstreepte dit laatste verzoek van den vorigen spreker. Hij
vreesde dat verschillende afgevaardigden gebonden zouden zijn door het hun
meegegeven mandaat en dat op deze wijze tijdens de behandeling geen wijzigingen
van eenige beteekenis zouden kunnen worden aangebracht.

De voorzitter antwoordde hierop, dat het concept-Huishoudelijk Reglement
een gevolg is van de het vorige jaar aangenomen Statuten, waarin de principes
onzer nieuwe wetgeving zijn vastgelegd. Wijzigingen van beteekenis zullen dus
al spoedig teruggrijpen op de Statuten en deze zijn reeds vastgesteld. Waarom
bij dit concept-Huishoudelijk Reglement nog een toelichting moest worden ge-
geven was spr. niet recht duidelijk. Alles steunde toch immers op de Statuten?
Bovendien is dit Reglement zoo uitvoerig door de commissie tot voorbereiding en
door het Hoofdbestuur behandeld, dat in iedere afdeeling gelegenheid te over
was tot mondelinge toelichting.

Niettemin heeft het Hoofdbestuur Dr. Gverbeek, voorzitter der commissie
tot voorbereiding, nog uitgenoodigd om ter vergadering aanwezig te willen zijn,
om eventueel gewenschte inlichtingen te verstrekken.

Dat het Hoofdbestuur op de voorgestelde wijzigingen geen prae-advies heeft
gegeven ligt eenvoudig aan het feit, dat sedert de vorige Algen;eene Vergadering
geen Hoofdbestuursvergadering gehouden is en op dien datum waren nog alleen
voorgestelde wijzigingen door de afdecüng Gelderland—Overijssel binnengeko-
men. Toch heeft het Hoofdbestuur gisterenavond zijn meening vastgesteld ten
opzichte van alle voorgestelde wijzigingen, zooals bij de discus ;ies zal blijken

Of het op deze vergadering tot een definitieve aanneming van het Huishoudelijk
Reglement komen zal, moet blijken na het houden der discussies. Dan zal de
vergadering zich over de al of niet aanneming moet uitspreken.

Alsnu werd overgegaan tot een systematische behandeling der verschillende
hoofdstukken en artikelen van het concept.

Bij art. i sub a wilde de Afd. Groningen Drenthe de „buitengewone" alge-
meene vergaderingen apart noemen. De voorzitter achtte dit overbodig ; ook de
„buitengewone" algemeene vergaderingen zijn a\'.gemeene vergaderingen. Het
„buitengewoon" is allen maar een toevoeging om een zoodanige vergadering te
onderscheiden van de in art. 45 bedoelde gewone jaarvergadering in de maand
October. De vergadering deelde deze opvatting.

In art. 1 sub e wilde de afdeeling Groningen -Drenthe „Nederlandschen" laten
vervallen ten einde ook de mogelijkheid te openen, dat onze Maatschappij onder-
zoekingen steunde ten behoeve van de zootechniek van den Nederlandsch-Indi-
schen veestapel. Prof. Krediet moest alsoud docentin de zootechniek aan de Neder-
landsch Indische Veeartsenschool te Buitenzorg het aannemen van deze wijziging
op dit motief ten zeerste ontraden. De Indische toestanden op dit gebied eischen
een zoo specifieke kennis, dat onze Maatschappij zulks buiten het terrein van
hare bemoeienis moet houden.

Dr. de Graaf (Utrecht) wilde in art. 1 sub c het woord „hygibnischen" laten
vervallen, aangezien dit begrip reeds in de voorafgaande alinea is omschreven.
Hoofdbestuur en vergadering konden hiermee accoord gaan.

De afdeeling Friesland (Kingma) had voorgesteld na art. 1 sub e in te lasschen
een alinea, luidende: „Door het verleenen van steun aan maatregelen, welke die-
nen ter bevordering van bescherming van dieren, voorzoover zulks ligt op den weg
der Maatschappij.

Dr. Overbeek achtte een gevaar aanwezig in de opname van deze paragraaf
Thans kunnen wij inzake dierenbescherming zoo ver gaan als wij zelf verkiezen.

De voorzitter merktte daarna op, dat iedere dierenarts dagelijks werkt aan
verzachting van dierenlijden en dus daadwerkelijk aan dierenbescherming doet.
Het werk der dierenbeschermingsvereenigingen respecteerde spr. zeer, maar voor
de uitwassen er van had spr. niet het minste respect.

Tenhaeff zei dat de afd. Friesland daarom juist aan de alinea had toegevoegd
„voor zoover zulks ligt op den weg der Maatschappij."

Prof. Krediet meende, dat in art. 1 sub d en e al ligt opgesloten, wat de afd.
Friesland wenscht. Door toedoen van spr. is onze Faculteit betrokken geworden
in het trekhondenvraagstuk. Veel vreugde heeft zij daarvan niet beleefd en gaarne
zou spr. de Maatschappij voor soortgelijke bemoeiingen bewaren.

Ook prof. de Blieck was het eens met hen, die tegen overname van het voorstel
der afd. Friesland zijn. Ons standpunt t.o.v. de vivisectie verschilt heel veel met
dat der meeste dierenbeschermers.

Aan art. 1 sub h wilde cle afd. Zuid-Holland toevoegen : „voor zoover deze niet
zijn opgedragen aan het Hoofd- of Dagelijksch Bestuur". De afd. Utrecht daar-
entegen wilde deze alinea aanzienlijk bekorten en in de zin beeindigen achter ,,Cen-
tialen Raad". De verdere omschrijving van het doel van den Centralen Raad wilde
zii overbrengen naar het desbetreffende hoofdstuk.

Met deze laatste opvatting is het Hoofdbestuur het eens en\'ook de vergadering
j\'ing hiermee accoord.

ring over een voorstel om in art. i ook vast te leggen de zorg onzer Maatschappij
voor de maatschappelijke vorming der a.s. dierenartsen.

Kroes vond dit zelfs belangrijker dan een eventneele alinea aan de dierenbe-
scherming te wijden. Bij de samenstelling der Statuten was de toezegging gedaan,
dat in het Huishoudelijk Reglement ook aandacht zou worden geschonken aan
deze maatschappelijke vorming. Thans laat die maatschappelijke vorming alles
te wenschen over en deze kwestie is er zeker een van groot standsbelang.

Den voorzitter lag deze zaak even na aan het hart als den heer Kroes. De tegen-
woordige jeugd echter wil niet meer opgevoed worden, doch voedt zichzelf op,
althans het gedeelte der jeugd, waarom het hier gaat. Indien wij daarover een
bepaling opnamen, dan zouden dit slechts woorden blijven, waarop geen daden
konden volgen. Dr. Reitsma constateerde het gesignaleerde gebrek eveneens,
maar achtte het zeer ongewenscht dit testimonium in art. i van ons Huishoudelijk
Reglement vast te leggen. Prof. de Blieck ontraadde ook, dat de .Maatschappij
zich met de opvoeding onzer studenten zou gaan bemoeien Daaraan wordt op de
colleges al het noodige gedaan, helaas zonder veel effect.

Naar aanleiding van het gehoorde verlangde de afd. Groningen Drenthe geen
stemming over haar voorstel.

Het voorstel der afd. Gelderland—Overijssel om in art. 5 in plaats van ,.ge-
machtigd" te lezen ,.verplicht" werd door Hoofdbestuur en Vergadering overge-
nomen.

Art. 6 wilde de afd. Utrecht laten vervallen ; dit voorstel heeft echter geen steun
kunnen verkrijgen, zoomin van het Hoofdbestuur als van de Vergadering.

Over art. 7 ontwikkelde zich een wijdloopige discussie. De afd. Gelderland—•
Overijssel had de wenschelijkheid geuit, welke wenschelijkheid door de afd. Utrecht
zelfs als gebiedende eisch werd voorgesteld, dat alle thans lid zijnde collegae schrif-
telijk zouden verklaren ook bij de invoering van de nieuwe Statuten en het nieuwe
Huishoudelijk Reglement, alle rechten en verplichtingen te aanvaarden, die daarin
voor de leden zijn omschreven. Dr. Reitsma en dr. de Graaf brachten namens
de genoemde afdeelingen nog eens het gewicht der bindende besluiten naar voren
en van de mogelijkheid van strafoplegging, die volgens de nieuwe Statuten zal
ontstaan. De secretaris had o. m. over deze kwestie juridisch advies ingewonnen
en dat luidde, dat eventueel de rechter als bewijs van lidmaatschap aanziet liet
betaald hebben der contributie of het gehoor geven aan een convocatie door een
vergadering te bezoeken.

Het Hoofdbestuur achtte het ook practisch onuitvoerbaar 0111 van al onze leden
een dergelijke schriftelijke verklaring los te krijgen. Dat ervaart men bij iedere
enquête enz., waarbij ieder lid individueel moet antwoorden. Ten einde de toekom-
stige leden toch nog eens nadrukkelijk op den inhoud onzer reglementen te wijzen,
wilde men van hen, die zich voor het eerst voor het lidmaatschap opgeven, wèl
een dergelijke verklaring vragen. Daarvoor kan een formulier worden gemaakt,
dat geteekend teruggestuurd wordt. Dit achtte het Hoofdbestuur wel practisch
uitvoerbaar.

Van den Berg (Zwolle) merkte op, dat men zoodoende twee soorten leden zou
krijgen, n.1. dezulken, die geen schriftelijke verklaring hebben afgelegd en zij,
die dit we! hebben gedaan. Dr. Doi ma zei, dat da afd. Utrecht na de uiteenzetting
van den secretaris geen bezwaar meer had tegen de voorgestelde regeling, waar-
mee de vergadering accoord ging.

Naar aanleiding van deze discussie releveerde dr. Overbeek nog, dat men
onder het oude, thans nog van kracht zijnde reglement lid werd van de Maat-
schappij door lid te worden eener af deeling. Prof. van Oijen heeft bij de behan-
deling der Statuten het beginsel geponeerd, dat men primair lid wordt der Maat-
schappij en later al dan niet eener bijzondere afdeeling. Dit principe is in het
behandelde artikel dus ten deele reeds vastgelegd.

Dr. de Graaf bracht een voorstel der afd. Utrecht in de vergadering, waarbij
bepaald wordt, dat ten aanzien der buitengewone leden een restrictie gemaakt

wordt met ,,alle rechten en verplichtingen". Prof. van Oijen waarschuwde er voor^
dit niet zonder nader onderzoek te aanvaarden en verzocht het Hoofdbestuur
deze zaak nog even te willen nazien. Dit werd aangenomen ; een eventueel nood-
zakelijke wijziging in de redactie van het artikel liet men over aan het Hoofd-
bestuur.

De afd. Friesland stelde voor de 2de alinea van art. 8 te laten vervallen. De
vergadering kon het nut van dit voorstel evenwel niet inzien.

Over art. 12 (opzegging van het lidmaatschap) ontspon zich een principieele
discussie. De Graaf heeft van de afd. Utrecht een bindend mandaat meegekregen.
Men wil daar den leden, die zich niet aan een bindend besluit wenschen te onder-
werpen, gelegenheid geven ten allen tijd het lidmaatschap te beeindigen. Ook
prof. de Bliek verklaarde zich daarvoor, evenals dr. Douma, die ook van een
moreel standpunt geen dwang op de leden wensehte te zien uitgeoefend door de
Maatschappij.

De voorzitter en dr. Overbeek ontrieden het aannemen van een dergelijk
voorstel ten zeerste ; het zou alle kracht van een bindend besluit kunnen weg-
nemen. De secretaris deelde mede, dat de juridische adviseur ook op een zoo lang
mogelijke opzeggingstermijn heeft aangedrongen. Alen heeft werkgeversorganisa-
ties, die een termijn van 3 jaar voor de opzegging van het lidmaatschap eisclien.

Molendijk (Noord-Brabant) heelt eveneens van zijn afdeeling een bindend
mandaat meegekregen. Ten einde aan de bedoelingen van het reglement een zoo
groot mogelijke kracht te geven, vooral om de uitvoering der bindende besluiten
te steunen, wensehte deze afdeeling een lange opzeggingstermijn voor het lidmaat-
schap. Daarom stelde de afd. Noord-Brabant voor, dat het lidmaatschap, dat
iederen dag kan worden opgezegd, pas eindigt aan het einde van het volgende
kalenderjaar. Bovendien wilde de afd. Noord-Brabant vastgelegd hebben, dat
een lid gedurende den tijd, dat het in een conflict gewikkeld is, dat door den Cen-
tralen Raad wordt of is onderzocht, niet zal kunnen bedanken zoolang nog geen
uitspraak is gedaan e.v.t. een strafmaatregel is toegepast.

Het voorstel der afd. Noord-Brabant verwierf voldoenden steun en werd daarom
door den voorzitter in stemming gebracht. Het verkreeg 88 stemmen vóór en 80
tegen, zoodat het werd aangenomen. De afgevaardigde van de afd. Utrecht ver-
zocht aparte notuleering van het feit, dat dit voorstel niet in hare afdeeling was
aangenomen. De afgevaardigde der afd. Zeeland (van Baak) verzocht de stem-
men zijner afdeeling apart te mogen motiveeren. Het vorige jaar bij de behandeling
der Statuten was de afd. Zeeland n.1. de eenige, die hier tegen was, omdat men
er niet veel resultaat van verwachtte. Nu intusschen de Statuten toch zijn aange-
nomen verklaarde de afd. Zeeland zich met algemeene stemmen voor deze ver-
andering in het concept Huishoudelijk Reglement, omdat men aan de Statuten
een zoo goed mogelijke uitvoering wensehte te verzekeren.

De voorgestelde wijziging van art. 13 (inning contributie) door Zuid-Holland
werd door het Hoofdbestuur overgenomen en door de vergadering goedgekeurd.
De wijze van inning zal in de toekomst dus door het Hoofdbestuur worden bepaald.
Toegezegd werd door den voorzitter, dat leden, voor wie de betaling in eens be-
zwaarlijk is, gelegenheid zullen krijgen haar in termijnen te voldoen.

Bij art. 14 bleek het deelnemen aan de beraadslagingen op de Algemeene Ver-
gadering door de candidaat-leden nog een geschilpunt op te leveren De afdeelingen
Gelderland—Overijssel en Utrecht wenschten den candidaatleden dit recht te
onthouden ; Noord-Brabant wensehte het omgekeerde. Het voorstel van de Afd.
Utrecht werd niet voldoende gesteund, zoodat de oorspronkelijke redactie van
het artikel bleef gehandhaafd.

Bij art. 16 (recht van indienen van voorstellen aan de Algemeene Vergadering)\'
wilde de afd. Zeeland dit recht niet aan ieder lid der Maatschappij toekennen.

De voorzitter antwoordde, dat dit artikel overgenomen is uit het bestaande
reglement. Het heeft nooit tot moeilijkheden aanleiding gegeven en dit verwachtte
spr. er ook in de toekomst niet van.

Evenmin wenschte de afd. Zeeland aan ieder lid (art. 17) het recht toe te kennen
om de wetenschappelijke werkzaamheden van alle afdeelingen te mogen bijwonen
Zoo zou een lid door lid te worden der Algemeene Afdeeling toch de vergaderingen
eener bijzondere afdeeling kunnen bijwonen met ontduiking van de contributie
der afdeelingskas.

De vergadering meent evenwel niet, dat zulks in de praktijk zal voorkomen
Integendeel wordt het voorstel der afd. Utrecht aangenomen, waarmee ook het
Hoofdbestuur zich accoord verklaard had en dat ten doel had ook den candidaat-
leden toegang te verschaffen tot de wetenschappelijke vergaderingen der afdee-
lingen. De algemeene strekking, die hieraan ten grondslag lag. was, dat men aan
de candidaat-leden de intrede in onze Maatschappij zoo gemakkelijk mogelijk
moet maken.

Over artikel 18 (verplichting der leden tot het geven van inlichtingen) ontspon
zich eveneens een discussie met een principieel kantje. De afd. Utrecht wilde
nadrukkelijk kwesties in ambtelijke aangelegenheid excepteeren. De voorzitter
vond dit vanzelf sprekend ; onze Maatschappij denkt er niet aan zich met ambte-
lijke aangelegenheden te gaan bemoeien. Toch vond dr. Douma dat de voorgestelde
redactie van art. 18 onvoldoende waarborgen geeft : zooals het nu is hangt alles
af van de bevoegdheid, die de Centrale Raad zich toekent.

Kingma (afd. Friesland) wilde het den ambtenaren toch niet te gemakkelijk
maken zich met een beroep op hun ambt aan het geven van inlichtingen te ont-
trekken. Van oer Burg achtte het moeilijk om de grens van ambtelijke aange-
legenheden juist aan te geven. Ook dr. Postma wees er op, dat men vaak persoon-
lijke en ambtelijke kwesties onvoldoende zal kunnen scheiden. Ten slotte werd
goedgevonden dat de nadrukkelijke wensch der afd. Utrecht door een redactie-
wijziging van dit artikel tot zijn recht zal komen.

Alsnu werd gepauzeeid, gedurende welke pauze nagenoeg a\'le aanwezigen zich
vereenigden aan een gemeenschappelijke lunchtafel.

Na de pauze werd op verzoek der Redactie van het Tijsdchrift allereerst Hoofd-
stuk XI behandeld. De afd. Zuid-Holland had voorgesteld in dit artikel te scluap-
pen dat de Redactie uit drie leden zou moeten bestaan, alsmede dat het woord
vakblad werd veranderd in orgaan.

Dr. Reitsma ondersteunde dit voorstel en was er vóór de Redactieleden slechts
éénmaal herkiesbaar te stellen, zulks teneinde een geregelde „doorstrooming"
in de Redactie te verkrijgen. De voorzitter kon zich met dit laatste allerminst ver-
eenigen. Vooral de bezetting van het secretariaat eischt zeer veel opoffering van
den betrokken persoon, terwijl ook de andere Redactieleden slechts door ervaring
aan de hooge eischen welke het beheeren van een tijdschrift van hen vergt, kunnen
voldoen.

Prof. van Oijen steunt het voorstel Zuid Holland, omdat daardoor aan een
nieuw redactielid de gelegenheid wordt gegeven zich met den steun der andere
leden geleidelijk aan in den gang van zaken in te werken.

De afd. Utrecht wenschte den naam „Tijdschrift voor Diergeneeskunde" te
veranderen in „Tijdschrift voor Diergeneeskunde en Veeteelt". Het motief daar-
voor was ook aan de buitenwereld te toonen, dat wij de zootechniek in ons wapen
voeren. Het Hoofdbestuur was tegen deze naamsverandering. Ook de Redactie
kon er zich niet mede vereenigen. Onder de diergeneeskunde hoort de zootechniek
ook thuis ; andere onderdeelen van ons beroep zouden dan met minstens evenveel
recht een aparte vermelding in den titel van ons Tijdschrift kunnen eischen. Ook
uit de vergadering ondervond het voorstel der afd. Utrecht geen bijval.

De afd. Gelderland—Overijssel wilde aan inzenders van copie voor het Tijd-
schrift een hooger beroep toekennen bij het Hoofdbestuur, voor het geval de Re-
dactie het artikel ongeschikt acht voor opname. De Redactie antwoordde steeds
gewoon te zijn om in kwestieuze gevallen (het geldt doorgaans „ingezonden stuk-

kun") overleg te plegen met het Hoofdbestuur. Intusschen was men niet tegen
het voorstel Gelderland -Overijssel, dat door de vergadering werd aangenomen.

Na de behandeling der paragraaf voor het Tijdschrift werd Hoofdstuk III
(Van de Afdeelingen) aan de orde gesteld. Kingma (afd. Friesland) vroeg om in
art. 22 een minimum aantal bestuursleden te noemen, ten einde wat meer uni-
formiteit in de besturen der afdeelingen te verkrijgen. De voorzitter voelde hier
niet voor ; bij het Hoofdbestuur heeft steeds de bedoeling voorgezeten zich zoo
min mogelijk te bemoeien met de interne aangelegenheden der afdeelingen.

De afd. friesland en ook de afcl. Itrecht wenschten de 2de alinea van art. 24
te doen vervallen. Hoofdbestuur en vergadering konden hiermee accoord gaan.
Het zal dus aan afdeelingsbesturen niet geoorloofd zijn zich rechtstreeks tot ge-
westelijke en plaatselijke vertegenwoordigers van wetgevende en uitvoerende
macht te wenden.

Tegen art. 25 zijn bezwaren van principieelen aard gerezen in de afd. Utrecht.
Men wenschte daar n.1. niet dat de Centrale Raad een bij hem aanhangig gemaakte
klacht of geschil ter verdere afdoening kon doorgeven aan een afdeelingsbestuur.
Wel ging men accoord met art. 42, waar aan het afdeelingsbestuur het verdere
onderzoek kan worden opgedragen. De resultaten van dat onderzoek zou het
afdeelingsbestuur dan ter kennis van den Centralen Raad moeten brengen en
deze adviseert het Hoofdbestuur tot het nemen van maatregelen of opleggen van
een -traf. Hierbij werd vooruit geloopen naar art. 65, dat de afd. Utrecht ook
wilde wijzigen in dien zin, dat de Centrale Raad onder alle omstandigheden een
adviseerend lichaam blijft, terwijl het Hoofdbestuur het rechtsprekend college
wezen moet.

Dit denkbeeld der afd. Utrecht vond echter geen steun in de vergadering. Dr.
Overreek vermeldde nog, dat de meening van de commissie van voorbereiding
van Reglement en Statuten in twee instanties lijnrecht tegenover de meening der
afd. Utrecht stond.

\\angenomen is dus het artikel in den voorgestelden vorm, waardoor voor-
komen wordt, dat de Centrale Raad reizen en onkosten maakt voor kleine ge-
schillen, die bij onderzoek blijken slechts gering te zijn

Op art. 27 (verkiezing van de leden van het Dagelijkse!* Bestuur) zijn een twee-
tal amendementen binnengekomen. Dat van de afd. Zuid-Holland beoogde den
voorzitter niet éénmaal, doch tweemaal herkiesbaar te maken, terwijl de afd.
Friesland een mogelijkheid geopend wenschte te zien om voorzitter en onder-
voorzitter permanent herkiesbaar te maken op voorstel van minstens vijf afdee-
lingen.

Het voorstel der afcl. Friesland ondervond geen steun ; dat der afd. Zuid-Holland
werd daarna gesteund door de afd. Friesland en door den afgevaardigde van
Limburg (Janssen) ,die in dezen vrij mandaat van zijn afdeeling had meege-
kregen. Do gehouden stemming wees uit, dat het voorstel Zuid-Holland werd ver-
worpen met 74 tegen 02 stemmen, zoodat de door het Hoofdbestuur voorgestelde
wijze van herkiezing bleef gehandhaa\'d. Aangenomen werd om in dit artikel te
schrappen de woorden : ..in Nederland wonende" en tevens om in een aparte
alinea vast te leggen dat de secretaris steeds herkiesbaar is.

Fen vraag van principieelc beteekenis deed dr. de Graa.v namens de afd. I \'trecht.
Deze afdee\'ing vroeg namelijk naar een modus om de verkiezing van de leden
van het Hoofdbestuur dusdanig te regelen, dat in dit lichaam de verschillende
differentiaties van ons beroep zouden vertegenwoordigd zijn. Men achtte zulks
van meer belang dan een vertegenwoordiging, die in wezen slechts op een geo-
grafische indee\'ing is gebaseerd. De voorzitter meende dat de keuze der Hoofd-
bestuursleden daardoor aanzienlijk zou worden beperkt. 1\'rof. Krediet vond toch
veel goeds in het verzoek der afd. ( trecht, te meer nu deze wijziging van onze Sta-
tuten en Huishoudelijk Reglement beoogt onze Maatschappij een orientatie te
geven, aangepast aan de hedendaagsche maatschappelijke verhoudingen. Aan
■den anderen kant zou prof. Krediet de vertegenwoordiging der bestaande af-

deelingen in het Hoofdbestuur gehandhaafd wenschen te zien. Misschein kan de-
zaak opgelost worden door het vormen van secties of commissies, hetzij tijdelijk
of permanent, om in voorkomende gevallen het Hoofdbestuur van advies te die-
nen. Dit kunnen werkcommissies zijn, die binnen Maatschappij verband nieuwe
werkende lichamen kunnen zijn.

In art. 29a zal nader worden vastgelegd, dat de verkiezing van een lid van het
Dagelijksch Bestuur bij een tusschentijdsche vacature moet geschieden binnen
een door het Hoofdbestuur aan te geven termijn.

De afd. Gelderland—Overijssel meende, dat het Hoofdbestuur niet zelf een
tarief mocht vaststellen voor de vergoeding der reis- en verblijfkosten zijner leden
(art. 35), doch dat zulks door de Algemeene Vergadering hoorde te geschieden.
Deze meening kon evenwel geen steun in de vergadering vinden.

Te verwachten was dat het volgende Hoofdstuk, den Centralen Kaad betreffende,
aanleiding zou geven tot gedachtenwisseling. Hierin toch ligt een der kernpunten
van wat men zou kunnen noemen de nieuwe richting onzer Maatschappij.

Het begon al direct met art. 35, waarbij de afd. Limburg voorstelde dat de
leden van den Centralen Raad maar 3 jaar zitting zouden hebben in plaats van
5 jaar, doch dat zij 2 x herkiesbaar zouden zijn. De vergadering steunde dit voor-
stel evenwel niet en voelde blijkbaar voor een grootere continuïteit. Ook het voor-
stel van de afd. Noord-Holland om een juridisch adviseur aan te stellen en deze
ambtshalve lid te maken van den Centralen Raad kon niet voldoende steun ver-
krijgen. Men achtte zulks onnoodig, vreesde de kosten, terwijl incidenteel juri-
dische voorlichting kan worden gevraagd zoo dikwijls men zulks wensclit.

Bij art. 40 moet worden gevoegd, datgene wat men in art. 1 sub h heeft ge-
schrapt. Bovendien wilde men de nieuwe redactie van dit artikel zoodanig maken,
dat de restrictie t.o.v. de ambtelijke geschillen hier vastgelegd wordt, zulks ter
tegemoetkoming aan den wensch der afd. Utrecht.

Molendijk merkte op, dat de afd. Noord-Brabant in art. 41 ook wenschte op-
genomen te zien, dat de Centrale Raad uitspraak doet wanneer de klager zulks
wenscht en niet alleen wanneer de beschuldigde zulks verzoekt. Dit voorstel werd
aangenomen. Bovendien besloot men als eerste woord van de laatste alinea van
dit artikel ,,indien" te schrijven inplaats van ,,wanneer\' .

Art. 44 bleek ook een der cardinale artikelen te zijn uit dit Hoofdstuk. Nu men
geen hoogere beroepsinstantie had ingesteld wilde de afd. Noord-Holland ook, dat
de Centrale Raad niet eenvoudig bij meerderheid van stemmen, maar met 4 van
de 5 stemmen zijne besluiten nam.

De afd. Utrecht wenschte nadrukkelijk een hooger beroep en wel op de Alge-
meene Vergadering. De voorzitter antwoordde daarop, dat het Hoofdbestuur de
Algemeene V ergadering al als een zeer ongeschikt orgaan zag voor hooger beroep.
Dr. Postma deelde mede, dat de Maatschappij voor Geneeskunde wêl een hooger
beroep kende. Daar heeft men eerst den districtsraad en in hoogere instantie pas
een centralen raad. Toch achtte de afd. Noord-Holland het scheppen van dergelijke
districtsraden practisch onmogelijk. De voorzitter voegde daar nog aan toe, dat
aan een lid, aan wien een boete wordt opgelegd en die zich bij die uitspraak niet
wenscht neer te leggen, toch altijd nog beroep op den burgerlijken rechter open
staat. Dr. Kramer vroeg naar aanleiding hiervan of de burgerlijke rechter alleen
beoordeelt het innen van de boete of ook of de gedane uitspraak wel juist was.
Men achtte dit laatste voor de hand liggend.

De vergadering achtte het ten slotte ook niet mogelijk 0111 in onze Maatschappij
nog een hoogere beroepsinstantie te scheppen en gaf daarom geen steun aan het
voorstel, der afd. Utrecht.

Het voorstel der afd. Noord-Holland om in art. 45 vast te leggen, dat de jaar-
lijksche Algemeene Vergadering bij voorkeur in de maand October zal worden ge-
houden werd aangenomen.

oordeeling van het al dan niet strijdig zijn van de ingediende voorstellen met de
belangen van de Maatschappij aan het Hoofdbestuur wordt overgelaten.

Geen steun echter ondervond een voorstel der afd. Utrecht, dat beoogde art. 51
zoodanig te veranderen, dat etn niet in het programma der Algemeene Vergadering
vermeld voorstel niet den steun van respectievelijk 3 en 2 afgevaardigden, doch
van 4 en 3 afgevaardigden bezitten moest alvorens in behandeling te kunnen wor-
den genomen.

Naar aanleiding an art. 52 ontwikkelden zich breedvoerige discussies. De
afd. Urtecht stelde namelijk voor alle mandaten der afgevaardigden te laten ver-
vallen, voor zoover het betreft voorstellen, die niet in het programma waren op-
genomen en die niet in de afdeelingsvergadering zijn behandeld. Bij een eventueele
stemming over een dergelijk voorstel zouden de afgevaardigden dus niet meer dan
hun individueele stem kunnen uitbrengen en geenszins het stemmenaantal der
gezamenlijke leden, op de afdeelingsvergadering aanwezig.

Dr. Overbeek wilde het al of niet geven van eenige beperking in het vrije man-
daat der afgevaardigden, geheel overlaten aan de afdeelingen. iedere afdeeling
moet zorgen dat zijn afgevaardigde een duidelijk omschreven mandaat meekrijgt.
Dr. Beijers achtte het alleszins billijk, dat de ter Algemeene Vergadering aan-
wezige leden toch in ieder geval wel hun eigen stem zouden mogen uitbrengen.

Dr. van der Kamp maakte hier zelfs een voorstel van. Toch bleken de meeningen
der verschillende aanwezigen hierover nog al te divergeeren, waarin dr. Douma
een aanwijzing vond op deze vergadering geen difinitief besluit te nemen omtrent
de aanneming van dit concept Huishoudelijk Reglement, maar om te wachten,
totdat o. a. deze kwestie opnieuw in de verschillende afdeelingsvergaderingen zou
zijn behandeld. Brooymans zou het betreuren, indien om deze reden thans de
aanneming van het reglement vertraagd zou worden en stelde voor dit artikel
thans maar in den voorgestelden vorm aan te nemen en hij gaf de afd. Utrecht
in overweging op de e.v. Algemeene Vergadering n et een voorstel tot wijziging
van dat artikel te komen. Op deze wijze hoefde de afwerking van het reglement
niet vertraagd te worden en kon toch worden tegemoet gekomen aan de bedoeling
van dr. Douma.

Ten slotte bracht de voorzitter het door dr. van ter Kamp ingediende voor-
stel in stemming ; het werd aangenomen met 135 tegen 30 stemmen. De juiste
redactie van het artikel zou nader worden vastgesteld, maar de bedoeling was
ieder ter Algemeene Vergadering aanwezig lid de gelegenheid te geven zijn per-
soonlijke stem uit te brengen, ook al was hij op de afdeelingsvergadering tegen-
woordig.

Na deze langdurige besprekingen kon een aantal artikels, waarbij slechts geringe
wijzigingen waren voorgesteld, in een vlugger tempo worden behandeld.

Zoo werd nog aangenomen in art. 46 achter ,.volmacht" in te lasschen ,,c.q.
opdracht". Eveneens het voorstel der afd. Friesland om in plaats van „oudste in
jaren" te lezen „oudste in leeftijd" (art. 53).

In art. 55 werd het woord „tevens" geschrapt en vastgelegd, dat de Buitenge-
wone Algemeene Vergadering minstens één maand van te voren zal worden uit-
geschreven.

Het voorstel der afd. Utrecht om bij een vergadering met gesloten deuren de
candidaat-leden niet toe te laten vond geen steun. Als algemeene opmerking vroeg
dr. Douma nog, dat het Hoofdbestuur zooveel doenlijk prae-adviezen zal geven op
bezwaren, die in de afdeelingsvergadering tegen op de agenda der Algemeene Ver-
gadering geplaatste voorstellen worden gemaakt. Hierop antwoordde de voor-
zitter, dat zulks practisch heel vaak onmogelijk wordt gemaakt, omdat niet alle
afdeelingen terstond na het verschijnen van het programma der Algemeene Ver-
gadering een afdeelingsvergadering beleggen. Integendeel ziet nien vaak, dat
zulks pas kort vóór de Algemeene Vergadering gebeurt. Aan den wensch van dr.
Douma kunnen de afdeelingen zelf krachtig gevolg geven, door zoo spoedig mogelijk

na het verschijnen van het programma der Algemeene Vergadering hunne afdee-
lingsvergadering uit te schrijven.

Tegen het voorgestelde artikel 57 had de afd. Utrecht bezwaar. Men meende
er aan te moeten toevoegen, dat een lid niet gehouden was aan een bindend be
sluit te gehoorzamen, wanneer dit strijdig was met zijne ambtelijke instructie. De
vergadering was echter van oordeel, dat zoodanig bindend besluit wel nooit zou
worden genomen en steunde deswege de bezwaren der afd. Utrecht niet.

Bij art. 61 stelde de afd. Utrecht voor om het stembriefje bij een referendum
te doen insluiten in een tweede enveloppe, waardoor de stemming geheim zou
kunnen blijven. Een referendum zal evenwel immer een zaak en nooit een persoon
betreffen, zoodat een geheime stemming onnoodig is.

Op voorstel der afd. Zuid-Holland werd in art. 62 ..gelden" vervangen door
„van belang zijn.\'

Art. 63 bleek weer een zeer belangrijk artikel te zijn. Vooreerst werd aange-
nomen het voorstel der afd. Utrecht om in ieder bindend besluit zelf op te nemen
een bepaling van den geldigheidsduur. Als juist werd ook aanvaard de opmerking
van Kranenburg, dat in dit artikel ook hoorde te worden opgenomen het besluit,
dat alle leden der Maatschappij zich ook moeten onderwerpen aan de bindende
besluiten, die de afdeelingen mogen nemen ingevolge art. 24 der Statuten. Het
bleek evenwel moeilijk om terstond een juiste redactie voordezen wenschte vinden.
De grenzen der afdeelingen zijn allerminst scherp te trekken ; de afd. Utrecht
heeft haar leden in niet minder dan 5 provincies wonen. Besloten werd dat het
Hoofdbestuur de definitieve redactie van dat artikel zou vaststellen.

In art. 65 (maatregelen van tucht) is de vergadering ten slotte gestruikeld en
dit bleek de hinderpaal, waar niet overheen te komen was, zoodat de zoo gewenschte
aanneming van het reglement geen voldongen feit werd. Toen bleek, dat zich
over dit artikel een uitgebreide gedachtenwisseling ontwikkelen zou, liet de voor-
zitter met het oog op den tijd dit artikel voorloopig aanhouden en werd voortge-
gaan met de behandeling der nog resteerende artikelen.

Een voorstel der afd. f riesland om bij de rekening en verantwoording van het
Ondersteuningsfonds telken jare het kort verslag omtrent de wijze, waarop even-
tueel ondersteuning is verleend, te laten vervallen, vond geen bijval. Men wenschte
het maar aan de kieschheid van het beleid van het Hoofdbestuur i. c. van den
penningmeester over te laten, om te voorkomen, dat de namen der ondersteuning
genietenden, alsmede de wijze, waarop ondersteuning was verleend, niet al te zeer
op den voorgrond zouden worden gesteld.

Molendijk stelde bij art. 72 voor vast te stellen, dat als waardepapieren alleen
zullen worden gekocht Nederlandsche Staatspapieren, of van provinciale of ge-
ineenteleeningen. De penningmeester beantwoordde deze vraag door mededeeling
te doen van de wijze van belegging van het kapitaal der Maatschappij ; ieder jaar
ontvangt het Hoofdbestuur een lijst der waardepapieren waarover het zijn op-
merkingen kan maken. Molendijk was na deze uiteenzetting van den penning
meester voldaan en trok het voorstel der afd. Noord-Brabant in.

Het voorstel der afd Gelderland -Overijssel tot wijziging van art. 80 weid
aangenomen Als eerste eisch van den directeur van het bureau voor plaatsver-
vanging moet gelden, dat deze zoo goed mogelijk op de hoogte is met de pas afge
studeerde collegae. Dat deze functionaris tegelijk secretaris der Maatschappij
moet zijn, is van ondergeschikt belang.

In art. 83 werd „betrekkelijke" vervangen door „hetreffende". Ook werd aan-
genomen het voorstel der afd. Friesland en Gelderland—Overijssel om in art. 84
het Hoofdbestuur in de eerste plaats de beslissing op te\' dragen over zaken, waarin
het Huishoudelijk Reglement niet voorziet.

Met de aanneming van dit laatste artikel van het concept was het einde toch
pas in schijn bereikt, want de vergadering keerde weer terug tot art. 65, waarover
de voorzitter opnieuw de discussies opende. Hier kwam de aanstonds de prin-
cipieele vraag aan de orde, of men in den Centralen Raad een adviseerend lichaam

dan wel een rechtsprekend lichaam poet zien en in nauwen samenhang daarmee
hing de kwestie over een eventueel hooger beroep. Over de vraag of het Hoofd-
bestuur onder alle omstandigheden de sub r, d, e en f van art. 26 der Statuten
genoemde straffen moet opleggen en uitvoeren, wanneer de Centrale Raad
daartoe advies geett, bleek geen eenstemmige meening aanwezig te zijn onder
de leden van het Hoofdbestuur. Dr. Douma achtte het een bezwaar, dat de meer-
derheid van een klein college zwaar zou kunnen straffen, zonder dat er mogelijk-
heid van een hooger beroep op een dergelijke straf bestond. Aan dit bezwaar
zou tegemoet worden gekomen, wanneer men den Centralen Raad maakte tot een
commissie voor onderzoek en advies en het opleggen van de straffen overliet aan
het Hoofdbestuur. 1 )e op deze wijze ontstane rechtspraak vond spr. wel niet ideaal,
maar in zeker opzicht waren er toch twee instanties in het leven geroepen. Kra-
nenburg gevoelde veel van de bezwaren, die door dr. Douma werden naar voren
gebracht, als in de afd. Utrecht opgeworpen. Hij memoreerde, hoe de commissie
tot ontwerp van het concept in zijn aanvankelijke ontwerp ook afdeelingsraden
heeft voorgesteld, maar dat het Hoofdbestuur om redenen van practische onuit-
voerbaarheid deze later had geschrapt Karsemeijer trachtte een compromis-
voorstel ingang te doen vinden : de Centrale Raad zou uitspraak doen, maar een
beroep op het Hoofdbestuur zou mogelijk blijven en voor het geval het Hoofd
bestuur partij was in een geschil, dan een beroep op de Algemeene Vergadering.
Vrij algemeen weid de Algemeene Vergadering ongeschikt geacht als hoogere
beroepsinstantie ; zelfs het veel kleinere Hoofdbestuur werd krachtens zijn samen-
stelling daartoe ongeschikt geacht.

Het bleek langzamerhand dat de vergadering in dit artikel zou stranden en dat
we uiteen zouden gaan zonder een nieuw reglement te hebben aangenomen. Als
laatste redmiddel stelde Kooi voor om art. (>5 voorloopig maar aan te nemen
in den voorgestelden vorm en het op de jaarvergadering in October te wijzigen,
maar ook daarvoor bleek geen meerderheid te vinden.

Dr. Overbeek constateerde, dat we het te betreuren feit hadden te aanvaarden,
thans geen nieuw reglement te kunnen aannemen, waarop de voorzitter met het
oog op de vermoeidheid der vergadering mededeelde in geen geval thans een stem-
ming over art. 65 te zullen laten houden. Aan het Hoofdbestuur werd overgelaten
middelen te beramen, hoe verder te handelen opdat de aanneming van het nieuwe
reglement niet weer een jaar zou vergen.

Als oudste der aanwezige leden bracht de heer Veeze den voorzitter dank voor
zijne leiding en hulde voor de wijze, waarop deze de ongewoon moeilijke stof, die
de bespreking van een nieuw reglement nu eenmaal vormt, had doen behandelen.

De voorzitter sprak zijn erkentelijkheid uit voor deze woorden en bracht op ziin
beurt nog eens dank aan de commissie tot voorbereiding der nieuwe Statuten en
van het Huishoudelijk Reglement, die recht had op ons aller waardeering voor
haar moeilijk werk.

Na dankzegging aan de leden voor hunne aanwezigheid sloot de voorzitter
de vergadering.

Op io Maart 1930 had de opening plaats van de Centrale Noodslachtplaats
en de Verwerkingsinrichting. Met belangstelling zullen de lezers wel kennis willen
nemen van cle resultaten in dit destructorbedrijf over de overige maanden van
1930 verkregen. Het geheele verslag dat, van talrijke, zeer goede foto\'s is voorzien,
is in 3 deelen gesplitst. In het eerste gedeelte treft men gegevens aan betreffende
de keuring van vee en vleesch, in het tweede gedeelte wordt meer in het bijzonder
de noodslachtplaats besproken, terwijl men in het derde gedeelte allerlei mede-
deelingen betreffende de verwerkingsinrichting zal vinden :

1). Keuring van vee en vleesch. In totaal werden in den kring van 9 gemeenten
6140 keuringen verricht, waarvan 468 betrekking hadden op in nood gedoode
dieren en 1730 op gestorven dieren. Voor verdere gegevens omtrent deze keuringen
zij naar het verslag verwezen. Tuberculose kwam voor bij 22 % der runderen en 5 %
der varkens. Vermeld wordt o. a. dat meermalen de keuring van een noodslachting
aanwijzingen gaf voor den eigenaar om de geconstateerde ziekte nog bij de op de
boerderij aanwezige dieren te bestrijden, zooals b.v. distomatosis bij schapen,
sclerostomiasis bij jonge paarden, vlekziekte bij varkens, boutvuur bij kalveren,
coü-infectie bij kalveren, miltvuur bij koeien, enz. Uit deze mededeeling blijkt
o. a. het nut, dat een goed uitgevoerde keuring voor den landbouwer kan hebben.

Naast de Centrale noodslachtplaats zijn ook nog de bestaande particuliere nood-
slachtplaatsen gehandhaafd, zoodat eiken veehouder de keus is gelaten, al of
niet van de centrale inrichting gebruik te maken. In de nieuwe inrichting kan de
eigenaar zijn goedgekeurd of voorwaardelijk goedgekeurd vleesch zelf verkoopen
of laten verkoopen. Bijna zonder uitzondering werd de verkoop overgelaten aan
de directie van de noodslachtplaats. I >e eigenaar ontvangt dan de opbrengst van
het vleesch, verminderd met de kosten van slachten, eventueel uitbeenen, sterili-
seoren, keuren, ophalen, accijns en administratie, benevens 90 % van de huid-
opbrengst.

Teneinde bij een tijdelijke te groote aanvoer van vgt. vleesch dit eenige dagen
te kunnen bewaren, is de centrale noodslachtplaats voorzien van een koelruimte,
waarin het vleesch dagen lang tegen bederf kan worden opgeslagen.

In den kring Barsingerhorn heeft men gemeend, dat de onschadelijkmaking van
al wat wordt afgekeurd, moet aansluiten bij den keuringsdienst en moet worden
beschouwd als het laatste werk dat aan een afkeuring moet worden verricht, n.1.
het vernietigen onder toezicht van eigen personeel. Gekozen is a\'s destructor-
systeem dat van Beck & Henkel.

Aan de inrichting is verder een ophaaldienst verbonden. Ophaalloon wordt
dan alleen in rekening gebracht, als de eigenaar een uitbetaling ontvangt voor
het vleesch. Indien bij aanvoer van een gestorven dier de kans op goedkeuring
bestaat, wordt dit in de centrale noodslachtplaats geslacht en gekeurd. De Tioop
op goedkeuring is voor de veehouders een aansporing om spoedig bericht te zenden
als een dier dreigt te sterven of is gestorven. De 2 destructorketels hebben een
inhoud van 1200 en 600 K.G., zoodat per week duizenden K.G. materiaal ver-
werkt kunnen worden. Het schrob- en spoelwater kan zoo noodig gesteriliseerd
worden en moet, evenals al het vuile water van de inrichting, een biologische reini-
ging passe§ren alvorens het in de riolen kan wegloopen.

Het voordeel van het destrueeren van het afgekeurde materiaal is ook door
andere gemeenten dan de <1 kringgemeenten ingezien, zoodat de ophaaldienst
eveneens het materiaal gaat ophalen in de gemeenten den Helder, Anna Paulowna,
Wieringen, Schermerhorn, Heer Hugowaard. Alkmaar en Koedijk.

Zoowel lijmvrij a\'s lijmlipudend diermeel kan in de inrichting te Barsingerhorn
worden gemaakt.

l it iSoo K G. materiaal werd verkregen 370 K.G. lijmvrij diermeel met een
eiwitgehalte van 44 % of 520 K.G. lijmhoudend diermeel met een gehalte van
59 % eiwit.

Om een destructiebedrijf, waarbij uit het afgekeurde materiaal diermeel en vet
wordt gefabriceerd, zoo rendabel mogelijk te. maken, moet men noodzakelijk lijm-
houdend diermeel maken (gemaakt uit vleeschbrij bouillon). Dit zou n.1. de
volgende voordeelen geven :

a) De opbrengst is belangrijk grooter (>8 % tegen »0 % lijmvrij diermeel) ;
<>) hooger eiwitgehalte ; c) de bouillon, die een stinkende vloeistof is. komt niet
met de buitenwereld in aanraking. Wordt lijmvrij diermeel gemaakt, dan moet
-de bouillon, al of niet ingedikt, met gierkarren of op andere wijze, naar het land
worden vervoerd om als mest te worden gebruikt. Dit gaat gepaard met een hoogst
■onaangenamen stank.

Behalve de wijze van verwerking spelen de grondstoffen, waaruit het te verwer-
ken materiaal bestaat, een groote rol bij het verkrijgen van een goed product. In
<kntbinding verkeerend materiaal is zeer slecht.

In het geheel werd sinds 1 Maart 1930 ruim 140 duizend K.G. materiaal ver-
werkt. Om aan de eischen van de afnemers van diermeel te voldoen, n.i. te leveren
■een product met een minimum van 60 % eiwit, is het noodig de vullingen der
ketels te controleeren, en de vullingen met veel organen te vermengen met vullingen
van cadavers, waarbij - vooral bij magere dieren — een deel der groote beenderen
wordt achtergehouden. Uit deze beenderen werd weer beendermeel gemaakt.

Behalve diermeel (37.225 K.G.) werd nog 18.446 K.G. technisch vet en 1033 K.G.
beendermeel verkregen. In het geheel werd van de totale hoeveelheid verwerkt
materiaal (140.000 K.G.) verkregen 18.446 K.G. vet of 13 "„, zeker een mooie
opbrengst.

Wat de finantieele resultaten betreft, is het zeer moeilijk gebleken een zuivere
rekening op te zetten voor keuringsdienst, noodslachtplaats en verwerkingsinrich-
ting elk afzonderlijk, daar de werkzaamheden te veel ineengrijpen.

De keuringsdienstexploitatie zou een winst hebben opgeleverd van / 337.53. de
noodslachtplaatsexploitatie eindigde zonder winst of verlies, terwijl de verwerkings-
inrichting een verlies gaf van / 883.92. De geheele inrichting heeft derhalve een
\\erlies gegeven van / 546.39.

Zooals de 1\'leischer-Verband-Zeitung mededeelt, wil men in Alaska het te groote
a.anta.1 rendieren -- men schat hun aantal op ongeveer een nyllioen stuks doen
verminderen door een gedeelte daarvan te slachten en als bevroren rendiervleesch
in den handel te brengen. Men zou het plan hebben opgevat in een aantal kleine
slachthuizen, die men over het geheele land verspreid wil oprichten, het vleesch
van de versch geslachte dieren, volgens een nieuwe methode van bevriezen, in
<?en half uur tot 50" C. onder nul te bevriezen om het dan naar andere streken te
transporteeren. Doordat de bedrijfsonkosten zeer laag zullen zijn. zou dit rendier-
vleesch zoo goedkoop zijn, dat het een ernstige concurrent van het gewone bevroren
vleesch zal worden.

()ver bovengenoemd onderwerp kwam in de ,,Vee- en \\ leeschhandel" van 6 Maart
j.1. een zeer interessant artikel voor van de hand van Mr. van der Kroon. Het
onderstaande is daaraan ontleend. Alvorens de al of niet wettelijke geoorloofd-
heid der ,,uitponderij" te bespreken, gaat Mr. van t>er Kr. eerst na. wat men
feitelijk onder ,,uitponden" moet verstaan. Tevergeefs zal men in de Vleesch-
keuringswet zelf naar een omschrijving van het begrip „uitponden" zoeken. Even-
min als deze wet zegt, wat nu eigenlijk „slachten", wat een „slager" of een „sla-
gerij" of een „vleeschwinkel" is, evenmin laat zij zich uit over het begrip „uit-
ponden". Uit dit feit mogen wij, aldus van der Kroon, echter niet besluiten,

dat de Wet en hare totstandkomingsgeschiedenis ons, bij een poging om zelf tot
een omschrijving te komen, niet zou kunnen helpen.

Bij de totstandkoming van de Wet heeit de wetgever zich in 1914 aanvankelijk
op dit standpunt gesteld, dat hier te lande in hoofdzaak met het oog op de volks-
gezondheid, geen vleesch meer onder het publiek zou mogen worden gebracht,
dan nadat het op de vereischte wijze was gekeurd. Echter wanneer iemand zich
voornam voor eigen gebruik een dier te slachten, dan was dat slachtvee evenals
het vleesch, volgens het oorspronkelijke wetsoutwc\'p, niet aan kenring onderworpen.

Echter zoowel in wetgevende, als in veterinair en hygiënisch wetenschappelijke
kringen was men met deze uitzondering niet tev reden. De regeering bezweek ten-
slotte en bracht de huisslachting ook onder de wettelijke keuringsregeling. Door-
den oorlog bleef het ontwerp geruimen tijd liggen en kwam pas in 1919 met énkele
wijzigingen opnieuw aan de orde. In de beide Kamers der Staten-Generaal werd
het ontwerp spoedig daarna aangenomen De voorbereidende werkzaamheden
maakten uitstel van de invoering der Wet noodzakelijk en pas toen het oogenblik
der invoering zeer nabij was, rees plotseling, vooral van agrarische zijde een una-
niem verzet tegen de gelijkstelling van beroeps- en huisslachting. Niettegenstaande
tegenwerpingen van hygiënisten en slagersorganisatie\'s diende de Regeering op.
15 l-\'ebr. 1922 een nieuw ontworpen art. 6a in, dat de mogelijkheid herschiep,
dat onder zekere restrictie\'s de huisslachting opnieuw aan de wettelijke keurings-
regeling kon worden onttrokken.

In de memorie van toelichting gaf de Minister op velerlei wijze blijk de zuivere
huisslachting zeer scherp van de onzuivere huisslachting te willen houden. Daal-
de regeering, blijkens de schriftelijke stukken, de zuivere huisslachting omschreven
acht in art. 6a der Wet, kan men met dat artikel als uitgangspunt, gemakkelijk
een begripsomschrijving van de onzuivere huissla\' hting en daarmede van het
„uitponden" geven.

Uilponden (of onzuivere huisslat hting) is derhalve : het slachten van slachtvet
voorloopig alleen van varkens, schapen en geiten - - onder de door de Wet vereischte
keuring van vóór en na het slachten, door gelegenheidsslachters of particulieren, terwijl
het vleesch, van deze dieren afkomstig, niet bestemd is tot of niet gebezigd wordt
voor het uitsluitend gebruik van ie bewoners van het perceel, waar het dier wordt ge-
slacht.

De vraag mag men nu, aldus schrijver, stellen : /s dit uitponden wettelijk geoor-
loofd? Zonder meer is het antwoord op deze vraag niet te geven, liet ..uitponden
daar onder te vestaan het slachten van gekeurd vee en den verkoop van gekeurd
vleesch, is door de Wet nergens verboden. Onw-illekeurig komt men nu tot de
vraag : Kan nu ieder maar vrijelijk uitponden ?

Zooals het uitponden in de praktijk geschiedt, door slachtingen in stallen, schu-
ren en op open erven komt het zeer zeker in strijd met de strekking en met te
woorden der Wet, alsmede met de bedoeling van den wetgever.

Geschiedt het — zooals een enkele maal voorkomt van uit abattoirs en nood-
slachtplaatsen, dan blijft het enkel in strijd met de bedoeling van den wetgever.
De autoriteiten nemen in dit geval tegenover den beroepsslager een zeer onredelijk
standpunt in, daar deze laatste zijn lokaliteiten aan de eischen van het K. 1!
van 10 Juli 1926 moet laten beantwoorden.

Het uitponden op zich zelf is dus als zoodanig niet strafbaar, omdat de wet
het niet positief verbiedt, doch zeer zeker wordt het uitponden in vele gevallen
vergezeld van omstandigheden, die den uitponder in lijnrechten strijd met de
VI.wet doen zijn.

In deze lijn ligt ook het vonnis van den kantonrechter van Bergen op Zoom van
24 Maart 1927, volgens welke de uitponder strafbaar is, omdat hij vleesch ten ver-
koop voorhanden heeft in lokaliteiten, die niet aan de wettelijk gestelde eischen
voldoen. Juist omdat het gelegenheidswerkzaamheden zijn, het a. h.w. amateurs-
werk is, dikwijls van een vilder, enz. komt de uitponder voortdurend op strafbare
wijze met de Vl.wet in aanraking.

I)e wet kent geenerlei beperking toe aan het begrip ,,slachterij\' , zoodat iedere
plaats, waar geslacht wordt, een slachtplaats is in den zin van art. 19 der wet.
(Jok de plaats, waar de uitponder slacht, is derhalve aan de wettelijk gestelde
eischen onderworpen. Houdt hij zich niet aan die bepa\'ingen, dan is hij deswege
strafbaar.

Fenigszins anders staat het met den vleeschwinkel, waarin de uitponder vleesch
ten verkoop voorhanden heeft. De uitponder kan zijn van onzuivere huisslachting
afkomstig gekeurd vleesch toch wel verkoopen, al doet hij dat niet van uit een
vleeschwinkel. Hij zou dan kunnen doen b.v. van uit een boerenschuur, maar het
is de vraag, of in dat geval de schuur, waar de uitponder voor het publiek vleesch
ten verkoop voorhanden heeft, van het oogenblik af, dat het vleesch in zulk een
schuur met dat doel aanwezig is, juridisch niet de gestalte van een vleeschwinkel
zou aannemen.

Om alle knoeierijen te voorkomen hebben de gemeentelijke verordeningen die
moeilijkheid door een ruimere omschrijving omzeild. Zij spreken niet van „vleesch-
winkels" maar van lokalen, waarin men vleesch ten verkoop voorhanden heeft.

Tenslotte de Ministrieele verklaring. In 1927 heeft n.1. de Minister een circulaire
verzonden aan de Veterinaire Inspecteurs der Volksgezondheid, die o. m. als volgt
luidt :

,,Mij is ter oore gekomen, dat het voorkomt, dat op boerderijen, in slachtplaat-
sen, welke niet aan de voor slacht gestelde eischen voldoen, geregeld wordt geslacht,
met het doel het vleesch te verkoopen en de afvallende deelen voor eigen gebruik
te houden.

Ik verzoek U de aandacht van de keuringsveeartsen hierop te vestigen en hen
te verzoeken, zoo noodig er op toe te zien, dat zulks niet voorkomt.

Op de boerderijen, welke niet een slachtplaats hebben, welke aan de gestelde
eischen voldoet, zou het slachten, gedeeltelijk voor eigen gebruik, gedeeltelijk
voor den verkoop, slechts kunnen worden toegestaan tot ten hoogste 2 dieren
per jaar".

Schr. teekent hierbij aan, dat de Minister hier eensdeels het uitponden ver-biedt,
anderdeels het langs een achterdeurtje weer binnenhaalt, zoodat de conclusie ge-
rechtigd is, dat tot in 1927 het Departement nog geen definitief standpunt inzake
het ..uitponden" had ingenomen.

Zeer terecht wordt dan ook gezegd, dat deze uitzondering v olstrekt niet toelaat-
baar is. Slechts een wet kan een wet opzij zetten. In de rechtspraak wordt dan ook
niet met deze Ministrieele uitspraak rekening gehouden.

In het bovenstaande meent Mr. van der Kroon voldoende te hebben aange-
toond, dat men met behulp van de vleeschkeuringswet het uitponden afdoende
kan bestrijden.

In een raadsvergadering van de gemeente \'s Hertogenbosch werd in het vorige
jaar het voorstel gedaan tot stichting van een vleeschhal voor marktslagers over
te gaan, daar deze marktslagers na ï \\ Sept. 1931 niet meer met hunne kramen
op de markt mogen komen om. vleesch te verkoopen. De commissie, wien dit voor-
stel ter nader onderzoek in handen was gesteld, meende zich niet met dit plan
te kunnen vereenigen. Ook B. en \\V zijn van oordeel dat aanneming van het
voorstel tot stichting eener vleeschhal voor marktslagers moet worden ontraden.

Leuna salpeter B.A.S.F. (Ammon-sulfaat-salpeter) is een snel- en langdurig
werkende stikstof-meststof. Bij bietenbouw wordt aangeraden Kalksalpcter I. G.
In een derde brochure worden de goede resultaten vermeld van het tweede proef-
jaar van zware stikstof-bemesting van weiland.

Verslag over de werkzaamheden van den Veeartsenijkundigen Dienst en den
gezondheidstoestand van den Veestapel, in 1929.

Uit dit verslag, een boekdeel van over de 200 bladzijden, nemen wij het vol-
gende over :

Door de strenge lange winter en de droge zomer Het de grasgroei gedurende
een groot gedeelte van het jaar te wensen ; als gevolg hier en daar geringere
melkopbrengst, geringere hooioogst en digestie-stoornissen door soms ondoel-
matige voeding (zoo b.v. te veel — of bevroren aardappels).

De drinkwatervoorziening voor het vee liet ook over het grootste gedeelte van
Nederland te wensen ; vooral in Friesland en Zeeland was het keukenzoutgehalte
te hoog, (gevolg diarrheeën onder rundvee). Aansluiting van de veehouders aan
het leidingswaternet is zeer wenselijk, zoowel voor de gezondheidstoestand als
voor hygiëniese melkwinning.

De bestrijding met Regeerings-steun nam belangrijk toe. Niet alleen in Noord-
en Zuidholland en Noordbrabant, ook in Gelderland en Overijsel werden bestrij-
dings-vereenigingen opgericht die de Regeeringsvoorschriften aanvaarden. De
verwachting wordt gekoesterd dat in 1930 in alle of bijna alle provincies de tuber-
culose op grooter of kleiner schaal, volgens de Regeerings-voorsehriften, vrijwillig
zal worden bestreden.

In verschillende provincies heeft men nog bezwaar tegen het merken der reactie-
dieren en vreest men dat die, bij afzet, een te lage prijs zullen opbrengen ; velen
voelen meer voor het friese systeem ,,niet merken der reactiedieren\'.

In de praktijk is echter reeds gebleken dat de handelswaarde van slacht- en
gebruiksrunderen door het „merken" niet sterk wordt beïnvloed.

De enting Calmette-Guérin was einde J929 vijf jaar toegepast door het Vee-
artsenijkundig Staatstoezicht. Daarover werd in 1930 een rapport uitgebracht. ¹)
De proef wordt in verschillende provincies voortgezet ; thans zijn reeds dieren
voor de zesde maal geënt ; van nadeelen van de enting is niets gemerkt.

Wat betreft de verspreiding der tuberculose onder de nederlandse veestapel
en het aantal gevallen, is het nog niet mogelijk juiste getallen te geven. Daarvoor
moet de bestrijding meer algemeen worden. In Friesland, een der meest besmette
provincies, is de toestand vooruitgaande. Het aantal reactie-dieren van de bij „de
Gezondheidsdienst voor vee in Friesland" aangeslotenen was 16 a 17%. Tien
jaar geleden was dit cijfer voor die provincie ongeveer 30 %.

In andere streken b.v. de Gelderse Achterhoek breidde de tuberculose zich uit,
vooral door invoer van zwartbont vee uit het noorden ; het daar aanwezige rood-
bonte vee wordt steeds meer besmet, zoodat krachtige bestrijding dringend is.
In Friesland tracht men zich van de reactie-dieren te ontdoen ; vele daarvan
gaan naar de andere provincies.

Bij de tuberculose bestrijding is het opsporen en opruimen der ,,open" lijders
een van de meest noodige zaken. Dit is de moeilijke maar dankbare.taak van de
kliniese dierenartsen ; medewerking van de veehouders is daarbij noodig daar
het onderzoek anders te tijdroovend zou zijn. Ofschoon dat „opruimen" geheel in
het voordeel is der veehouders, zien sommige dat nog niet voldoende in en zien
zij er soms tegen op een waardevolle fok- of melkkoe te laten slachten, ondanks
de, weliswaar geringe, vergoeding van ƒ25.— die bij de bestrijding met Rijks-
steun, door het Rijk wordt vergoed. (In Noordholland geeft de Provincie ook nog
\' 25-—)-

Hoeveel kwaad een „open" lijder kan veroorzaken bleek in Friesland bij een
veehouder waar 15 % reageerders waren. Een koe met tuberculeuze metritis was
oorzaak, dat dat cijfer tot 80 % steeg.

gesteld van lvmphklieren (voedingstuberculose). Waarschijnlijk is bij varkens de
besmetting soms van aviaire oorsprong (hoendertuberculose).

Boutvuur (sarcophysema bovis)
werd in alle provincies vastgesteld, gewoonlijk sporadies, vooral op klei- en veen-
grond, minder op zandgronden. (Volgens onderzoekingen van Leclainche en
Vallée en Rüppert en Kottgardt zouden de boutvuurbacillen saprophyties
in het darmkanaal der weidedieren kunnen voorkomen).

In Groningen werd de ziekte bij 4 schapen gcdiagnostiseerd. Verder werden
niet alleen kalveren maar ook hier en daar oudere runderen aangetast. Gevallen
van ent-boutvuur kwamen voor ; ook van onvoldoende immuniteit, zoodat 3 maal
moest worden geënt

Ook deze ziekte werd sporadies in alle provincies aangetroffen. In niet te ver
gevorderde gevallen en als geen beenderen waren aangetast, had men meestal
goede resultaten met de oude jood-joodkaliumtherapie. fn hevige gevallen en
bij beenlijden, gaven inspuitingen met yatren en vatren-case\'ne veelal genezing.
Bij verschillende patiënten was echter slachting de meest oeconomiese oplossing
Behalve bij runderen werd deze ziekte herhaaldeli|k bij varkens gezien, gewoonlijk
als uieraandoening ; bij een schaap werd kaak-actinomvcose vastgesteld.

Coli-bacillose kwam over het lieele land voor ; deze en andere besmettelijke
kalverziekten kunnen door hvgiëniese maatregelen (PoEi.s\'se methode) en het
niet-inkoopen van jonge kalveren uit besmette stallen veelal voorkomen worden.

Diergeneeskundige hulp wordt lang niet genoeg ingeroepen ; dikwijls wordt
met kwakzalversmiddelen geprobeerd of serumbehandeling door leeken.

Preventief hadden seruminspuitingen met polyvalent serum succes, zelfs beter
dan curatieve serumtoediening. Ook werd met goed gevolg salicyl-tannalbine
gegeven.

Serumbehandeüng, vooral preventief, voldeed goed. Voor curatieve serumbe-
handeling zijn grootere hoeveelheden noodig, als minimum 100 c.c.. daarna nog
een of twee maal 50 c.c. de behandeling wordt dan duur hetgeen een bezwaar is.

Diphterie werd veel waargenomen. Afzondering der zieke dieren en locale be-
handeling van de toegankelijke plaatsen met jodium-tinctuur of H,Oj gaf resultaat.

Paratyphus kwam ook veel voor (in de maanden Mei en begin Juni) en met
veel sterfgevallen. Preventief en bij verse gevallen werkte serumbehandeling
uitstekend ; bij oude gevallen minder. Therapeuties had een collega succes met
cejodyl-inspuiting een inwendig therapogen. Ook aan abattoirs werden herhaal-
delijk paratyphus-infecties bij slacht-kalveren vastgesteld.

Kopziekte (Coryza gangraenosa bovum). In Groningen, Friesland, Noord- en
Zuidholland werden enkele gevallen gezien ; de afloop was bijna altijd letaal.

Blaasjes-uitslag der genitaliën (exantlieina vesiculosum roïtale) kwam veel voor,
maar zelden in behandeling.

Het verband van deze ziekte met steriliteit is lang niet zeker : volgens het Ver-
slag valt dat verband moeilijk te loochenen De aandoening kwam veel voor.
Dikwijls zijn besmette stieren de verspreiders. Als behandelings-middelen werden
gebruikt : pyo-plaatjes, therapogen-spoehngen, T.ugol\'se oplossing, verschillende
bougies, pyoktaninezalf.

Abortus iniectiosa. Bang, is een in Nederland sterk verbreide ziekte, die enorm
veel schade veroorzaakt. Zeer ten onrechte wordt in vele gevallen door de vee-
houders niet spoedig genoeg diergeneeskundige hulp ingeroepen en worden hy-
giëniese- en desinfectiemaatregelen verwaarloosd. Over het geheel zijn de practi-
seerende dierenartsen van meening dat de ziekte met succes kan worden bestreden
door enten van het jongvee (van ongeveer 1 jaar) en van niet-drachtige koeien
die geaborteerd hebben met virulente Bang\'se bacillen. Een collega wees er op

dat het noodzakelijk is dat niet eerder dan drie maanden na die enting de dieren gedekt
moeten worden, ten einde opbreken en aborteeren te voorkomen.

Een andere rollega merkte op dat de enting een bezwaar oplevert voor fokkers
die naar bet buitenland uitvoeren, omdat bij de geënte dieren de agglutinatie-proef
nog lang positief is.

In Friesland zag een dierenarts de Bang\'se abortus bij varkens heersend op-
treden.

Intectieuze uier-ontstekingen bij het rund ; Pyogenes-mastitis kwam hier en daar
voor. Van meer belang is de streptococcen-mastitis die over het heele land ver-
spreid is onder de melkkoeien. Behandeling met zeer verschillende chemiese
middelen, met herhaaldelijk uitmelken en koude omslagen, met serum en i\\iet
culturen (vooral auto-vaccins) is en wordt nog steeds geprobeerd, zonder vol-
doende resultaat. (Het is niet zoo moeilijk acute ontstekingsverschijnselen tot
verdwijnen te brengen ; zelfs gelukt het de melk streptococcen-vrij te maken,
voor korten tijd, maar niet ze streptococcen-vrij te houden ; na een poos ziet
men ze weer verschijnen. Ref.). In Friesland meenden collega\'s een langdurig
,.herstel" te hebben verkregen, door de zieke dieren in te spuiten met het eigen
uier-secreturfi.

Door hygiëniese maatregelen, ook vooral tijdens het melken zon zeer waar-
schijnlijk deze ziekte met succes te bestrijden zijn.

In Groningen zag een collega gevallen van uier-necrose bij koeien en schapen,
door coli-bacillen. Na demarcatie viel het aangetaste weefsel af.

Op Texel diagnostiseerde de dierenarts veel staphylococcen-mastitiden bij scha-
pen ; behandeling met R. S. 1.-serum daartegen, tijdig toegepast, had succes.

Influenza, bij paarden, kwam hier en daar, meest sporadies voor. Ken collega
in Noordholland zag goede gevolgen van neo-salversan-inspuitingen.

Goedaardige thmes (adenitis equwum) kwam weinig voor (ook als gevolg van
verminderde paardenhandel en -fokkerij.

Tetanus kwam in alle provincies sporadies voor bij paarden, runderen, geiten,
schapen, varkens ; vooral na verwondingen (castraties). Curatieve behandeling,
ook met serum gaf meestal weinig baat ; preventieve serum-behandeling was
afdoende.

Varkensziekten ; vlekziekte (erysipelas suis) kwam in alle provincies voor. Serum-
behandeling had meestal succes.

In Noordholland werd er over geklaagd dat de entingen geen onvatbaarheid
gaven van 6 maanden, doch slechts van enkele weken. Ook een collega in Friesland
vond dat de preventieve enting in vele gevallen niet afdoende was ; volgens hem
door niet voldoende virulentie der cultuur.

Door de toeneming der leeken-entingen, wordt vooral deze ziekte meer en meer
aan de waarneming der practiseerende dierenartsen onttrokken hetgeen zeker
niet in het belang van de veestapel is.

In Drenthe gingen steeds varkens die door een bepaalde beer gedekt waren,
aan vlekziekte lijden. Na afschaffing van de beer en ontsmetting waren er ver-
der geen gevallen ; waarschijnlijk was de beer smetstofdrager geweest.

Varkens (virus) pest, kwam over het heele land verspreid voor, meestal niet
uitgebreid. De markten droegen veel tot de verspreiding bij. Preventieve serum-
behandeling had goede resultaten, curatief had het serum in vele gevallen weinig
gevolg ; een paar collega\'s in Friesland hadden wel succes bij jonge biggen (hoog-
stens io weken) : 30 gram serum, na enkele dagen nog 20 gram. Verder natuurlijk
hygiëniese maatregelen.

Borstziekte bij varkens was over het heele land verspreid, meest sporadies en
soms met bij-infecties. Preventief en curatief werkte serumbehandeling goed ; ook
werden met vaccin (vooral stal-vaccin) goede gevolgen\' gezien.

Paratyphus werd in Groningen en Friesland eenige malen bij varkens gezien ;
behandeling met serum.

Slreptococceii-infecties bij varkens werd in Drenthe gediagnostiseerd : ver-
schijnselen van de kant van ademlialings- en digestiewegen ; een speciaal bereid
vaccin had, vooral in het begin der ziekte uitstekend succes. Ook in Friesland
en Noordholland werden strepto-coccen-infecties waargenomen.

Coli-bacillose zag een collega in Gelderland bij biggen van i—4 dagen oud.
Hij gebruikte met succes coli-bacillose serum van het kalf. Diezelfde collega merkte
op dat sterfte van biggen (van 2—5 weken) in vele gevallen veroorzaakt werd
door secundaire anaemie ; doelmatige diètetiese behandeling, en toediening van
ijzer en koper, is dan op zijn plaats.

Bij schapen zag een collega in Groningen in een kudde keratitis en conjunctivitis
optreden, met algemeene verschijnselen : koorts, verminderde eetlust; de dieren
herstelden ; de aandoening werd niet verder onderzocht en uitgewerkt (hetgeen
jammer is. Kef.)

Distomatose, kwam veel voor, echter, tengevolge van de droge zomer, doch
veel minder dan in het vorige (natte) jaar. Het valt te betreuren dat de veehou-
ders deze ziekte, die toch belangrijke schade veroorzaakt bij het leven en na den
dood der patiënten (afgekeurde levers), niet op groote schaal laten behandelen.
De middelen er tegen, filex-capsules, distol, tetrachioorkoolstof, trematocid, zijn
uitstekend. Bij hoogdrachtige schapen of schapen met jonge lammeren is eenige
voorzichtigheid met sterkwerkende middelen vereist.

Lintwormen werden waargenomen bij verschillende diersoorten : hoenders,
honden, katten, varkens, schapen, runderen, paarden en konijnen.

Bij schapen had behandeling met acid. picricum of ol. terebintli, succes ; bij
honden en katten taeniolin ; bij biggen kamala ; bij een paard vermoestrocid.
(Bij geen van de opgegeven gevallen is de naam van de betreffende lintworm
opgegeven, hetgeen toch in een wetenschappelijk rapport wel op zijn plaats zou
zijn. Kef.)

Cysticercus tenuicolHs werd bij de vleeskeuring van schapen dikwijls aangetroffen,
eveneals

Coenurus cerebralis, de verwekker der draaiziekte bij schapen, komt na het
langzamerhand verdwijnen van het Drentse heideschaap, weinig meer voor. Enkele
gevallen werden, ook bij cultuursnhapen, vermeld.

lïchinococcus werd niet als ziekteoorzaak onderkend tijdens het leven. Bij
\'de vleeskeuring werden herhaaldelijk blaaswormen gevonden ; door doeltreffende
maatregelen (geen honden voeren met vleesafval) vermindert echter steeds het
percentage der slachtdieren met echinococcusblazen.

Gastrophylis-larven werden meestal pas na het slachten vastgesteld, en zelden
tijdens het leven. In Drenthe werden jonge vermagerde paarden met vermoestrocid
behandeld ; zij ontlastten groote hoeveelheden gastrophylus-larven en bleken
hersteld te zijn. Een collega in Friesland raadde zwavelkoolstof-capsules er tegen
aan. Ook varkens werden voor die aandoening behandeld.

I-ongwormziekte kwam in alle provincies meer of minder voor, Prophylacties
is draineering der weiden en goed drinkwater van belang. Als behandeling werden
intratracheale inspuitingen met ol. terebinth, met svicces toegepast, daarbij op-
stallen en krachtige voeding. Een collega in Friesland deelde mede dat hij met
goed gevolg de ol. terebinth per os gaf en niet tracheaal.

Te Terschelling stierven 13 kalveren aan de ziekte. In Zuidholland waren op
een boerderij runderen door de ziekte zoo vermagerd en verzwakt dat zij stierven
of geslacht werden.

Sclerostoiniasis onder veulens komt, door de achteruitgang der paardenfokkerij,
minder voor. In Groningen zou een collega trachten de drachtige merries bij enkele
boeren, in het voorjaar van 1930, wormvrij te maken ; de resultaten zouden later

worden medegedeeld. In Zuidholland veroorzaakte de sclerostomiasis belangrijke
schade. In de praktijk van een collega daar was 50 % der veulens er aan lijdende.
Ook in Zeeland kwam de ziekte veel voor met vrij veel sterfgevallen.

Tijdige behandeling met tetrachloorkoolstof in capsules gaf gunstige resultaten.
In Noordbrabant werden aangetaste veulens in vele gevallen niet behandeld
maar geslacht.

Coccidiosis werd in Friesland een enkele maal gerapporteerd bij runderen.
F.en collega in Zuidholland zag die aandoening herhaaldelijk in zijn praktijk, en
zag goede resultaten van de volgende behandeling : om de 6 uren 75 gram pulbit
in i I.iter melk, en om de 8 uren 1 gram methvleenblauw (tablet) in 1 liter melk.

Huidziekten. Herpes tcnsurans komt bij runderen veelvuldig voor, en wordt nog
te weinig onder behandeling gesteld. Veel gevallen van infectie van den mens,
weigeren van de zieke dieren voor uitvoer en toezicht bij de marktinspecties zijn
oorzaak dat de veehouders er meer aandacht aan gaan schenken. Behandelings-
middelen zijn vele ; het komt vooral aan op nauwkeurige behandeling.

Dermatophagus-schurft is een bij paarden (vooral koudbloeds) veel voorkomende
huidaandoening in verschillende provincies.

Sarcoptes-schuit bij runderen komt zeer veel voor en dikwijls zeer uitgebreid.
Sterk aangetaste dieren lijden er zeer onder (verminderde melkgift, vermagering,
zelfs sterfgevallen komen voor). Deze huidziekte gaat gemakkelijk op den mens
over ; in sommige gevallen was het heele gezin aangetast. Bij een dergelijk geval
werd op advies van den dierenarts (in Gelderland), de geheele stal koeien, die
met haar vingerdikke korstige en verwaarloosde huid, moeilijk met succes te be-
handelen waren, opgeruimd en alles grondig ontsmet. Als behandeling van de
aangetste dieren hadden collega\'s succes met groene zeep en het Weener schurft-
liniment. Een collega zag goede gevolgen van reiniging der huid met warme op-
lossing van groene zeep, daarna sterk afsponsen met vers bereide SO_a-oplossing
volgens Porf. Klein.

Sarcoptes-schurft bij varkens werd in Friesland vastgesteld; de ziekte hield de
groei der dieren tegen. Behandeling : 24 uren inwerken van groene zeep. daarna
enkele baden in lauwwarme chloorkalk-oplossing.

Sarcoptes-schurft bij paarden, werd in Noord- en Zuidholland gerapporteerd,
in het geheel 13 gevallen.

Sarcoptes- of dermatocoptes schurft bij schapen, kwam in alle provincies voor
meestal op niet uitgebreide schaal.

Runderhorzelbestrijding werd op verschillende plaatsen ter hand genomen, maar
was nog zeer onvoldoende.

Vergiftigingen. Vergiftiging door taxus baccata werd gerapporteerd in Groningen
Friesland, eenmaal met 10 sterfgevallen (kalveren), en Zeeland.

Loodvergiftiging werd op verschillende plaatsen waargenomen. In Friesland
op een paar weilanden bemest met compost. In andere gevallen hadden de dieren
— varkens en runderen — uit een verfvat gegeten of gesnoept.

Keukenzoutvergiftiging werd bij runderen door drinken van zout slootwater
en bij varkens gezien. Eenmaal onder een troep van 50 varkens met verschillende
sterfgevallen. Draaibewegingen, onzekere gang, diarrhee. Het voer bleek 10 %
zout te bevatten.

Schimmelvergiftiging door beschimmeld voer kwam op eenige plaatsen voor.
Dikwijls weigeren vele dieren dergelijk ondeugdelijk voedsel te eten, zoodat de
vergiftiging soms tot enkele beperkt blijft. Bij 3 paarden liep een vergiftiging door
beschimmelde haver gunstig af. Door beschimmeld meel stierven 6 biggen. Run-
deren kregen vergiftigingsverschijnselen door beschimmeld hooi en beschimmelde
grondnoten.

Petroleumvergiftiging; een rund stierf, na een petroleumafwassing tegen luizen,
na 14 dagen. De adem had steeds een petroleumlucht. Een ander rund stierf spoe-
dig nadat de boer het, (tegen tympanitis) een liter petroleum had ingegeven.

Solanine-vergiftiging door het voederen van te veel of van bedorven (bevroren)
aardappels, kwam in 1920 veel voor. Symptomen : hevige diarrhee, tympanitis,
en verlamming. Soms werd per rund 30 K.G. of meer aardappels gevoerderd,
terwijl io K.G. ongeveer voor normaal gerekend wordt.

Verschillende gevallen bij paarden verliepen doodelijk (met hartverlamming,
onvoelbare pols). Gevallen bij runderen herstelden meestal, na soms ernstige
digestie-stoornissen ; behandeling : sulfas natricu s, bij tympanitis penssteek,
zoo noodig penssnede.

Aan Ckilisalpeter-vergiftiging stierf een koe, onder hevige excitatie-verschijn-
se.\'en ; zij had gras gegeten dat verontreinigd was met waswater van kunstmest-
zakken.

Arsenicum-vergiftiging bij schapen kwam voor na het nuttigen van slechts kleine
hoeveelheden van As.houdende was-middelen.

Bieten-vergiftiging, door voederen van te veel bietenkoppen, werd hier en daar
bij runderen gezien ; verlammingen werden daarbij opgemerkt. Als therapeuticum
flinke doses middenzouten.

Ricinus-vergiftiging door ricinushoudend meel of koeken werd herhaaldelijk
gerapporteerd bij runderen. Verschijnselen : hevige diarrhee, sopor, geen eetlust,
enkele sterfgevallen.

Bij 8 paarden waren de verschijnselen hevig ; koliek, geen dunne maar glimmende
stinkende licht gekleurde ontlasting, 3 stierven.

Bloembollen-vergiftiging bij 8 koeien, een sterfgeval, door het eten van veel bloem-
bollen die bij de bemesting op een stuk land waren terecht gekomen.

Cyaunvergif liging werd in Zuidholland gezien na het eten van buitenlandse boonen.

Een eigenaardig vergiftigingsgeval werd uit Gelderland gemeld ; 6 van 8 koeien
kregen eigenaardige verschijnselen : stinkende diarrhee, moeilijk opstaan, slin-
gerende gang, geringe melkgift. In een kleine kolk in de wei, waaruit de dieren
dronken, lag het rottend lijk van een hond ; rottingsproducten moeten de oorzaak
van de verschijnselen geweest zijn. Het is vreemd dat zij het water nog wilden
drinken. Na opstalling volgde spoedig beterschap.

Piroplasmose. onder runderen komt steeds minder voor en werd met goed
gevolg behandeld met trvpanblauw.

Kopziekte (voorjaarziekte) werd in 1929 niet zooveel gezien als vorige jaren.
Behandeling met CaCI₂ werd veelal toegepast, meestal met goed gevolg.

Kalf.iekle kwam veelvuldig voor. Ook hier had de therapie van Sjollema,
calciumchloride en glucose meestal succes. Ook werd nog veel de oude therapie ;
uier-insufflatie, toegepast.

Een collega in Zeeuws-Vlaanderen had met de Sjollema\'sc therapie weinig
succes. Prof. Sjollema gaf hem als zijn meening te kennen, dat dit misschien
zou liggen aan de sterke voeding met bieten en bietenbladeren\' het bloed is dan
rijk aan oxaalzuur, hetgeen op de CaCl₂-behandeling een slechte invloed heeft.

Haemoglobinaemie bij paarden werd in 1929 weinig gezien. Een collega in Gro-
ningen zag in twee gevallen goede resultaten van een inspuiting van 400 m.G.
pilocarpine en verder een groote dosis bicarbonas natricus.

Haemoglobinaemie bij runderen (niet parasitair), kwam in sommige streken van
Drenthe voor. De oorzaak is nog niet voldoende bekend. Verweiden naar betere
weiden geeft succes.

Acetcmaemie kwam vrij veel voor. Luchtinsufflatie in den uier en dan 24 uur
niet melken, hielp gewoonlijk. Ook inspuitingen met glucose en insuline voldeden
uitstekend.

Morbus Maculosus werd gezien bij een paard en twee koeien; bij een der laatste
werd de diagnose bij de sectie gemaakt.

Paratuberculose bij runderen. Uit Friesland wordt gemeld dat paratuberculose
nog veel voorkomt. Spoedige diagnose en verwijdering der zieke dieren is wenselijk.
Voor de diagnose wordt gebruikt gemaakt van paratuberculine ; dit bevredigt

niet in alle gevallen, zoodat de diagnose soms moeilijk is. De dieren bieden lang
weerstand en gaan dan plotseling, gewoonlijk na het kalveren, vermageren, krij-
gen diarrhee en gaan te gronde. Ook in sommige gedeelten van Zuidholland kwam
de ziekte geregeld voor. Volgens een collega soms tegelijk met coccidiosis.

Pokken bij runderen werd in Gelderland, Utrecht en Zuidholland gezien, In vele
gevallen werden de melkers er mede besmet.

Lahme bij ve\'ilenskwam in fokgebieden in Zeeland en Noordbrabant herhaalde-
lijk voor.

Peristomatitis pustulosa ccntagiosa bij schapen, werd gediagnostiseerd in Vries-
land en ook op Texel. Een vaccin behandeling had succes. (Het ..verslag" teekent
hierbij aan dat in de Journal of the Amer. Vet. med. Ass. deze aandoening be-
schreven wordt als veroorzaakt door een filtreerbaar virus. Dit werd reeds in
1924 door Dr. Bücht 1 aan de Rijksserum-inrichting proefondervindelijk vastge-
steld, en beschreven in ons tijdschrift, Jaargang 1924, afl. 7, blz. 264. Ref.)

Over het geheel was de ziekte, die in alle provincies voorkwam, goedaardig ;
het leek veelal op een afloopende epizoötie. In de weide-tijd kwam hier en daar
weer eenige uitbreiding. De directe schade was dan ook meestal gering ; de indirecte
schade (uitvoerbelemmering enz.) is echter ook van belang. In vele gevallen was
er weinig neiging tot uitbreiding in de omgeving en was dus cle smetstof weinig
virulent. Zooveel mogelijk, als de omstandigheden eenigszins gunstig waren en
de eigenaar ei zich niet tegen verzette, werden de nog niet aangetaste dieren van
een besmette stal met immun-serum ingespoten en daarop kunstmatig besmet of
blootgesteld aan natuurlijke besmetting. De resultaten van die maatregelen waren
over \'t geheel zeer gunstig. Om sterfgevallen onder varkens (biggen) te voorkomen,
is het zaak die ook tijdig met serum in te spuiten.

Enkele malen was (door onbekende redenen) de smetstof minder goedaardig
en had snelle verbreiding op de aangetaste hoeve plaats. In een geval kon bij zoo\'n
gelegenheid op uitgebreide schaal in de omtrek preventief met serum geënt worden,
niet uitstekend gevolg. Dit was in Zeeland op Schouwen en Duiveland waar in
een paar plaatsen, in September de ziekte uitbrak ; (bron van besmetting onbe-
kend) : in het geheel 22 gevallen. In enkele dagen werden de 335 runderen in den
omtrek met serum behandeld ; geen dezer dieren werd aangetast en de ziekte
kwam onmiddellijk tot staan.

In Noordbrabant (Baarle Nassau) werd evenzoo opgetreden. Daar waren in
Januari eenige gevallen met hevige verschijnselen. Van xi—27 Februari werden de
omliggende hoeven (2 eigenaars weigerden) met immunserum behandeld ; 594
runderen en 246 varkens (van 55 veehouders). Bij 24 veehouders was reeds de ziekte.
In \'t geheel werd 140 liter hoog immun-serum gebruikt (dosis rund 200—390 gram;
i jar. rund 100—150; kalf 50—75 gram; varken 40—100 gram. De besmette
hoeven werden zorgvuldig en regelmatig ontsmet met sulfo-liquid-oplossing en
kalkpoeder. De herstelde dieren werden ook met sulfo-liquid-oplossing gewassen.
Ook hier werd geen verder ziektegeval gezien.

In Westelijk Noordbrabant werden in April verscheidene gevallen van mond-
en klauwzeer veroorzaakt door onvoldoende pasteuriseering van de ondermelk
in een coöp. melkfabriek.

Miltvuur, kwam in 1929 niet heel veel voor, maar toch nu en dan in alle pro-
vincies. In vele gevallen was er geen sprake van plaatselijke bodem-infectie :
herhaaldelijk kwamen toch gevallen op stal voor.

Ingevoerde voederstoffen (meel b.v.) moeten dan de dragers der besmetting
geweest zijn. Meestal waren runderen slachtoffer ; echter waren ook enkele paarden,
schapen en varkens van de partij. Gevallen van eenige dieren tegelijk of onmiddel-
lijk na elkaar deden zich enkele malen voor. Zoo kregen in Noordholland in een
varkenshouderij met over de 60 mestvarkens 3 van de in een hok aanwezige 6 var-
kens miltvuur. Bij het eerste cadaver, waaraan macroscopies niet veel te zien was,
kon cle diagnose gesteld worden.

Bij een veehouder in Zuidholland stierven binnen enkele dagen 5 runderen aan
miltvuur. Op ruime schaal ingespoten miltvuurserum kon deze sterfgevallen
niet verhinderen. De dieren waren in dit geval in de wei ziek geworden. Ook in
weiden van drie verschillende veehouders in de omgeving deden zich tegelijkertijd
gevallen voor. Bij een veehouder stierven kort achter elkaar 4 runderen aan
miltvuur.

Het waarschijnlijke oorzakelijke verband tussen die gevallen kon niet nader
worden ontdekt. De dieren met verhoogde temperatuur werden onmiddellijk op-
gestald.

Ook in Gelderland stierven in een stal. waar een rund aan anthrax was gestor-
ven, ondanks nauwgezette controle en herhaalde serum-enting en uitgebreide
ontsmetting, nog 5 runderen aan de ziekte.

In Noordbrabant, Limburg en Gelderland kwamen in streken waar leerlooierijen
zijn of geweest zijn, nog al eens miltvuurgevallen voor. Sommige weiden staan
daar als miltvuurhaarden bekend en de eigenaars laten hun vee, dat daar geweid
wordt, zelfs tot 3 maal toe preventief enten met cultures van stijgende virulentie.

Hoe men steeds op zijn hoede moet zijn bewijst het volgende geval : een col-
lega in Gelderland deed bij een paard, wegens angina, tracheotomie ; het dier werd
levend verkocht en geslacht. Toen een tweede paard van dezelfde eigenaar derge-
lijke verschijnselen kreeg, stelde men een bacteriologies onderzoek in en stelde
anthrax vast. Gelukkig kon het eerste paard nog achterhaald worden.

Kwade droes (Malleus) werd slechts eenmaal vastgesteld, bij een russiese woon-
wagen-hit.

De malleïnaties van enkele duizende uit het buitenland ingevoerde paarden
gaven alle negatieve reactie.

Rolkreupel der schapen (wie bedenkt een nette naam voor deze ziekte. Ref.)
kwam in de meeste provincies voor, het meest in Friesland en Noordholland.

Diphlerie en pokken die in alle provincies voorkomen, worden met succes bestre-
den door de entstof van de. Blieck—v. Heelsbergen.

De Pullorum-ziekte deed veel schade ; de ziekte wordt door systematies bloed-
onderzoek opgespoord.

Homder-paralyse. (Verlammingsziekte) neemt in verschillende provincies toe. Deze
ziekte werd reeds in 1921 te Barneveld vastgesteld, meest bij hennen van 4—5
maanden, die ongeveer legrijp worden ; ook bij jongere dieren is zij waargenomen.
Bij de sectie vindt men veranderingen van het centrale zenuwstelsel. Oorzaak
verder nog onbekend ; ook vond men nog geen middelen er tegen, evenmin als
tegen de leucaemie bij hoenders die op verschillende plaatsen werd gezien.

Coccidiosis bij hoenders werd hier en daar waargenomen ook leucaemie en coryza
ccmtagiosa. Het opfokken der kuikens op gaasbodems (vooral door collega te
Hennepe gepropageerd, Ref.) bleek, volgens een dierenarts een uitstekend middel
om verschillende ziekten, vooral ook coccidiose, te voorkomen.

Klein\'sche ziekte werd dikwijls met succes door vaccin bestreden. Het niet altijd
slagen van die behandeling werd door een collega in Gelderland geweten aan ver-
schillende virulentie van de stammen. Het vaccin moet daarom polyvalent zijn ;
verder zijn opruimen van besmette hoenders en hygiëniese maatregelen van belang.

Tuberculose bij hoenders werd op verschillende plaatsen gerapporteerd en schijnt
hier en daar toe te nemen.

Ook bij verschillende pluimvee-ziekten neemt, evenals bij de ziekten der grootere
huisdieren, het enten door leeken toe. Het meer en meer uitschakelen van weten-
schappelijk toezicht en wetenschappelijke leiding in deze zaken zal op den duur
blijken te zijn ,,penny-wise and pound-foolish". Dat de eigenaars dat niet inzien,
is kortzichtig, maar de Regeering had toch al lang wijzer moeten zijn en door wet-
telijke bepalingen de ongebreidelde invoer van —, handel in — en toediening van
sera en entstoffen onmogelijk moeten maken. Vrijburg.

De cumulatieve werking van digitalis purpurea en lanata, door Dr. L. W. van
f.sveld.

Eer. overzicht over de toepassing van ephedrine en ephetmine, door R. A. Hoekstra
en Dr. F. E. Revers.

Verder de uitslag van het onderzoek van een groot aantal specialité\'s, geheim-
middelen, kwakzalversmiddelen enz.

Na de weigering van het Veeartsenijkundig Congres te Eonden (Aug. 1930)
om een commissie te benoemen ten einde het (geheim) middel van Prof. Lignières
tegen mond- en klauwzeer te onderzoeken \'zie onds tijdschrift, jaarg. 1930, afl. 16,
blz. 1056), heeft Prof. Lignières zich gewend tot de ,.Académie dAgriculture de
France". Deze heeft zich bereid verklaard in Frankrijk een proef te laten nemen
volgens een door prof. Moussu opgemaakt schema. Een aantal runderen, die nog
geen mond- en klauwzeer hebben gehad, zal in twee gelijke groepen verdeeld wor-
den. De eene groep zal door prof. Lignières volgens zijn methode worden ge-
ïmmuniseerd ; de andere groep zal als getuige dienen. Na de immunisatie zullen
allen besmet worden met natuurlijk virus (virus naturel) en een poos in één stal
met aan de ziekte lijdende dieren worden geplaatst.

Prof. Lignières zal eerst nog olficieele proeven doen in Argentinië en Uruquay
en daarna voor bovengenoemde proef in Frankrijk terug komen. Wij zullen er dus
later wel meer van hooren. (Buil. de TAcad. vét. de France, Janvier 1931).

Sedert de vorige opgave zijn de volgende bijdragen ontvangen dan wel toege-
zegd : C. Tolhoek f5.—, M. H. Hoogland f5.—, G. Feberwee ƒ5.—, Dr. A. ten
Sande f 10.—, F. H. van Raadshoven f5.-—, P. J. \'t Hooft f 10.—, J.M. v. Vlo-
ten f 5.—, Dr. C. P. A. Dieben f 5.—, W. A. A. Roukens f 5.—, J. Verhoef f 5.—,
F. J. Brinkman f3.—, S. Heimans f5.—, N. Brandenburg f 10.—, Dr. A. Vrij-
burg f 10.—, E. W. de Jong f 10.—, J. W. Thijn f5.—, A. W. Heidema f 10. ,
Dr. H. J. Kars f 5.—, P. Boonstra f 5 —, Dr. J. J. F. Dhont f 20.—, Dr. J. C.
Stefels f7.50, F. S. J. Veeze f5.—, W. Oostenbrug f5.—, H. A. Kroes f7.50,
K. de Vink f 5.—, D. de Jong f 5.—, T. Sperna Weiland f 5.—•, D. Goedhart f 5.—,
W. H. Schultre f 7.50, Dr. J. Aukema f 5.—, R. Boer Hz. f 10.—, P. Dethmers
f 5.—, G. G. van den Akker f 5.—M. van der Vliet f 10.—, S. Kingma f 10.—,
Dr. J. Nauta f 5.—, A. Feberwee f 5.—•, D. van der Veen f 10.—, K. Schuyte-
maker f 10.-—, Prof. Dr. J. Wester f 10.—, R. Kattenwinkel f 5.—, J. C. E. van
Looveren f 5.—, A. H. Wellensiek f 2.50. G. Hannema f 5.—, Dr. J. Mazure f 100.—.

De Penningmeester van het Hoofdbestuur,
den Haag, 7 April 1931. W. van der Burg.

Overleden : L. J. Hoogkamer, Dir. Paardenarts ie kl. b. d. (Luit. Kol. tit.)
N.-I., den Haag.

Verhuisd : J. Groothuis, van Oranjedorp naar Schoonebeek (Dr.) en Dr. C.
J. G. van der Kamp, van Mr. de Sitterstraat naar de Savornin Lohmanstraat 11,
Groningen.

Verhuisd van Amsterdam naar Utrecht Trans 4, Tel. 12737, K. de Koning,
Dierenarts bij de Keuringsdienst voor Waren.

F. van Hout en A. van Hout, Praktische handleiding over de Belgische neer-
hofvogels (hoenders, duiven, eenden, ganzen, kalkoenen) en de vreemde nutrassen.
3de uitg. Lier, Van In, 1930. 8°. 356 blz. m. 135 pl. fr. 25.—

N ederlandsch-Indische Bladen voor Diergeneeskunde. Klapper op dl. 1 t/m dl. 41.
Uitgeg. door de Ned.-Ind. Vereen, voor Diergeneeskunde. Buitenzorg, Archipel-
drukkerij, 1931. 8°. 103 blz.

B. J. Krijgsman, Biologische onderzoekingen aan het systeem : Gastheer-
parasiet. Dl. i. Buitenzorg, Archipel-drukkerij, 1930. 8^U. 65 blz. m. 12 fig.

Veeartsenij kundige mededeelingen. No. 76. Departement van Landbouw, Nijver-
heid en Handel.

Zainal, Over het ultrafiltreerbare deel van het calcium van het bloedserum
onder normale en pathologische omstandigheden. Proefschr. Amsterdam. Amster-
dam, Van Creveld & Co., 1931. 8°. 118 blz. m. graf. voorst.

M. W. Woerdeman, In de werkplaats van een hedendaagsch anatoom. Gronin-
gen enz., J. B. Wolters\' Uitg.-Mij., 1931. 8°. 27 blz. /0.75

A. de Groodt, Leerboek der bijzondere weefselleer (microscopische ontleed-
kunde). M. medew. van R. Suv. Utrecht, A. Oosthoek\'s Uitg.-Mij., 1931. Gr. 8°.
XVI 527 blz. m. 574 fig. tusschen tekst. / 12.50 Geb. ƒ 15.—

Leerboek der algemeene en bijzondere weefselleer. Door J. Boeke, A, de Groodt
en G. C. Heringa. Dl. 2.

J. Mouillesaux de Bernières, Le régime juridique de la médecine et de la
pharmacie vétérinaires. (Législation et jurisprudence françaises). Paris, Dalloz,
I93¹-

R. Planch on, Traitement industriel et rationnel des sousproduits d\'abat-
toirs et des déchets organiques. Paris, Dunod, 1931. 8°. XXIV 460 p. fr. 150.—

H. Mollereau, Ch. Porcher, F. Nicolas, Vademécum du vétérinaire. 7e éd.
Paris, Vigot frères, 1931. 8°. XVI 496 p. fr. 50.—

R. Wetzel, A new species of trematode worm of the genus Ornithobilharzia
from a Canadian goose. Washington, Smithsonian Institution, 1930. 8°. 4 p.
w. pi.

H. C. Mc Phee and O. N. Eaton, Genetic growth differentiation in guinea pigs.
Washington, Government Printing Office, 1931. 8°. 36 p. w. 8 fig.

Ch. Porcher, Dry milk. Transi, from the French. Milwaukee, The Olsen Publ.
Co., 1930. 8°. 309 p. w. fig. $ 6.—

R. Graham and F. Thorp, Answers to questions regarding bovine infectious
abortion. Urbana, Agr. Exp. Stat., 1930. 8°. 32 p. w. ill.
Univ. of Illinois. Agr. Exp. Stat. Circ. No. 360.

B. Schwartz, M. Imes and W. H. Wright, Parasites and parasitic diseases
of horses. Washington, Government Printing Office, 1930. S°. 54 p. w. ill.
U.S. Dept. of Agriculture. Circ. No. 148.

Report of the Chief of the Bureau of animal industry. By J. R. Möhler. Was-
hington, Government Printing Office, 1930. 8°. 79 p.

H. H. Scott, Tuberculosis in man and lower animals. London, H. M. Stationery
Office, 1930. 8°. 270 p. Sh. 4.—

Diseases and parasites of poultry. By J. S. Buckley a. o. Washington, Govern-
ment Printing Office, 1931. 8°. 64 p. w. ill. and diagr.
U.S. Dept. of Agriculture. Farmers\' Bull. No. 1652.

Annual report of the Department of veterinary science and animal husbandry
of Tanganyika Territory, 1929. Dar-es-Salaam, The Government Printer, 1930.
8°. 76 p. w. 15 pi. Sh. 5.—

Annual report of the Civil Veterinary Department of the Central Provinces and
Berar for the year ending March 31st, 1930. Nagpur, The Government Press,

1930. Rup. 1.8.0
Annual report of the Department of Agriculture of the colony and protectorate

L. van Es, Swine sanitation. Lincoln, Coll. of Agric., 1930. 8°. 14 p.
Univ. of Nebraska. Coll. of Agric. Exp. Stat. Circ. No. 39.

L. van Es and H. M. Martin, The incidence of avian tuberculosis in mammals
other than swine. Lincoln, Coll. of Agric,., 1930. 8°. 132 p.

Univ. of Nebraska. Coll. of Agric. Exp. Stat. Res. Bull. No. 49.
L. van Es and H. M. Martin, The more important poultry diseases. Rev. ed.
Lincoln, Coll. of Agric., 1930. 8°. 73 p. w. ill.

Univ. of Nebraska. Coll. of Agric. Exp. Stat. Bull. No. 195.
J. W. H. Eyre, Bacteriological technique. 3d ed. New York, W. Wood, 1930.
8°. 634 p. w. ill.

Sl. Bull, F. C. Olson and J. H. Longwell, Effects of sex, length of feeding
period and a ration of ear-corn silage on the quality of baby beef. Urbana, Agr.
Exp. Stat., 1930. 8°. 68 p. w. 29 fig.

A. B. Fowler and N. C. Wright, Reactors in tuberculin-tested (licensed) herds.
Auchincruive, The Hannah Dairy Research Institute, 1931. Sh. 2.—-

G. A. Gaskell, A new theory of heredity. London, C. W. Daniel, 1931. 8°.
93 p. Sh. 2.6—

1931. 8°. Sh. 2.6—
T. W. Hogarth, The bull-terrier. London, Our Dogs Publ. Co., 1931. 8°. 194 p.

J. C. Drummond and T. P. Hilditch, The relative values of cod liver oil from
various sources. London, H. M. Stationery Office, 1931. 8°. Sh. 1.—

Diet and the teeth. An experimental study. Prt. 2. London, H. M. Stationery
Office, 1930. 8°. Sh. 2.6—

Prt. 2. A. Diet and dental disease. B. Diet and dental structure in mammals
other than the dog.

O. Nägeli, Blutkrankheiten und Blutdiagnostik. Lehrbuch der klin. Hämato-
logie. 5te Aufl. Berlin, J. Springer, 1931. 4⁰. XVII -f- 704 S. m. 104 z. T. färb.
Abb. M. 86.—

Verwaltung von Schlacht- und Viehhöfen. Berlin, R. Schoetz, 1931. Gr, 8-°. VII
4- 212 S. M. 12.60 Geb. M. 14.50

F. Dinkhauser, Die Ausgestaltung der deutschen Milchwirtschaft. Hildesheim,
Verlag der Molkereizeitung, 1930. 8°. 77 S. m. 33 Taf. und 1 Krte. M. 1.—

H. Braun, Methoden zur Untersuchung des Verwendungsstoffwechsels patho-
gener Bakterien. Unter Mitw. von H. Horster und K. Hofmeier. Berlin u.s.w.,
Urban & Schwarzenberg, 1930. 4⁰. VII 81 S. m. 21 Abb. M. 4.20

Fortschritte auf dem Gebiet der Veterinärmedizin bearb. von K. Linde. Zu-
sammengest. und vollendet von P. Janz. [4]. 1929. Tilsit, Engels Buchdr., 1930.
Gr. 8°. 79 S. M. 4.80 Geb. M. 6.80

H. V. Costenoble, Rationelle Schweinezucht in warmen Ländern. Stalle,
Verarbeitung des Fleisches, Krankheiten des Schweines u.s.w. Hamburg, Thaden,
[1931]. 8°. 38 S. m. 6 Abb. M. 3.—

F. Schuler, Die Milch. Versuche und Betrachtungen. Bern, Francke, 1931.
8°. 59 S. m. Abb. M. 1.50

Miltz, Der kleine Hühnerhalter. 4te Aufl. [Berlin, Deutsche Landbuchh.,
1931]. 8°. 53 S. M. 1.50

L. .Wieden, Der Nerz und seine Zucht. M. Anh. von L. Freund. Der Bau des
Nerzen. München, F. C. Mayr, 1930. 8°.

Ergebnisse der allgemeinen Pathologie und pathologischen Anatomie des Men-
schen und der Tiere. Hrsg. von O. Lubarsch, R. von Ostertag, W. Frei. Bd.
24. München, J. F. Bergmann, 1931. 4⁰. XII 4- 833 S. m. 101 Abb. M. 126.—
Gegenbaurs morphologisches fahrbuch. Eine Zeitschrift für Anatomie und Ent-
wicklungsgeschichte. Hrsg. von F. Göppert. Bd. 66. Leipzig, Akad. Verlagsges.,
1931. Gr. 8°. 607 S. m. 317 Abb. im Text und auf 12 Taf. M. 102.—

Bd. 66. Göppert-Festschrift. Tl. 1. Red. von PI. Bluntschli.
Ü. Olsen und C. Prausnitz, Bakteriologisches Taschenbuch. Die wichtigsten
technischen Vorschriften zur bakteriol. Laboratoriumsarbeit. 29ste Aufl. Leipzig,
Kabitzsch, 1931. Kl. 8°. VIII 16S S. M. 3.60

G. Gustine, Die Zucht- und Erbfehlerfrage in der Tierzucht. Porto Alagre,
Volksverein f. d. deutschen Katholiken, 1930. Kl. 8°. 64 S. Milr. 2.—

M. Mühlberg, Ueber den Ursprung und die züchterische Entwicklung des
hannoverschen veredelten Landschweines. Hannover, M. & H. Schaper, 1931.
Gr. 8°. IV 124 S. M. 6.—

\\rbeiten der Deutschen Gesellschaft f. Züchtungskunde. H. 50.
Chr. Sell, Untersuchungen über die Organisation, den Blutaufbau und die
Leistungen der Schleswig -Holsteinischen Rotbuntzucht. Hannover, M. & H.
Schaper, 1931. Gr. 8°. IV 175 S. m. 5 Stammtaf. M. 12.—

Arbeiten der Deutschen Gesellschaft f. Züchtungskunde. H. 49.
J. A. Huber, Schlüssel zum Bestimmen der wichtigsten Wiesen- und Weide-
pflanzen (Gräser, Kräuter und Kleearten) im blütenlosen Zustande. Berlin, P.
Parey, 1931. 8°. M. 83 Abb. M. 3.—

B. Zimmermann, Geschichte des Reitinstitutes der Universität Göttingen von
der Gründung der Universität bis zur Gegenwart. Göttingen, Vandenhoeck
& Ruprecht, 1930. 8°. 106 S. m. 12 Taf. M. 6.—

H. Schmidt, Die Praxis der Auswertung von Toxinen und Antitoxinen. Jena,
G^ Fischer, 1931. Gr. 8°. VI 87 S. M. 6.—

A. Lungwitz, Wandtafeln zur Beurteilung der Fiisse und Hufe des Pferdes.
M. Rücksicht auf Zehenachse und Hufform. loter Neudr. Durchges. von A. Fischer.
Hannover, M. & H. Schaper, 1931. 10 Taf. A.—K. M. 10.—

C. Ehrlich, Die wichtigsten Seuchen und Krankheiten der Milchkühe (Wesen,
Vorbeugung, Bekämpfung) und das Reichsmilchgesetz. Hildesheim, Molkerei—
Zeitung, 1931. 8°. XI 212 S. m. Abb. M. 6.—

R. Goldschmidi, Die sexuellen Zwischenstufen. Berlin, J. Springer, 1931.
8°. X 528 S. m. 214 Abb. M. 46.40

Monographien aus dem Gesanitgebiet der Physiologie der Pflanzen und der
Tiere. Bd. 23.

G. It. Lamann, Tierkauf und Währschaftsgesetze nach dem Bürgerlichen Gesetz-
buch. München, K. Zelenv & Co., 1930. 8°. M. 2.40

G. G. J. Rademaker, Das Stehen, statische Reaktionen, Gleichgewichtsreak-
tionen und Muskeltonus unter bes. Berücksichtigung ihres Verhaltens bei klein-
hirnlosen Tieren. Berlin, J. Springer, 1931. Gr. 8°. VII 476 S. m. 296 Abb.

K. W. Jötten und W. Pfannenstiel, Die tierexperimentellen Grundlagen zur
Behandlung von Typhus- und Paratyphusbazillenausscheidern. Unter Mitw.
von P. Krause und G. Rösler. Jena, G. Fischer, 1931. Gr. 8°. VI 102 S. m.
18 Tab. und 1 Kurvendarst.

Studien über die Pathologie und Therapie der Typhus- und Paratvpliusbazillen-
ausscheider. Hrsg. von P. Krause. H. 2.

Veröffentlichungen aus den Jahres-Veterinär-Berichten der beamteten Tier-
ärzte Preussens für die Jahre 1927 und 1928. Jg, 20, Tl. 2. Zus. von Wiemann.
Berlin, R. Schoetz, 1931. 8°. 154 S. m. Tab. M. 11.—

Handbuch der Ernährung und des Stoffwechsels der landwirtschaftlichen Nutz
tiere als Grundlagen der Fütterungslehre. Hrsg. von E. Mangold. Bd. 3. Berlin,
J. Springer, 1931. 4⁰. XI 674 S. m. 145 Abb. M. 69.—

E. Postl, Huf- und Klauenkunde in Frage und Antwort. Graz, Leykaul, 1931.
Kl. 8°. 47 S. Sch. 1.50

Th. Kitt, Grundriss der pathologischen Anatomie für Tierärzte u.s.w. Stutt-
gart, F. Enke, 1931. Gr. 8°. VH 349 S. m. 16 Abb. auf 8 Taf. M. 20.—

F. Kolbe, Die Beziehungen der Fleischhygiene zur Ernährungswirtschaft und
die Aufgaben der Kommunaltierärzte zugl. eine Einführung in die Schlachthofs-
betriebslehre (Begriff, Aufgaben, Mittel und Methoden). Kirchhain, Brücke-Ver-
lag, 1931. 8". 78 S. M. 4.30

a. E. Richard, Réflexions sur le pronostic et le traitement de l\'eczéma végétant
sous-ongulé des solipèdes. Thèse de Lyon. 1931.

R. G. E. Bouvat, Contribution à l\'étude de la paraplégie antepartum chez
les femelles bovines. Thèse de Lyon. 1931.

M. N. Sadeler, La population bovine dans le département de Constantine.
Thèse de Lyon. 1931.

L. Bardec, L\'élevage des porcs dans les Bouches-du-Rhône. Le porc marseillais.
Thèse de Toulouse. 1931.

E. Mornet, Des métrites puerpérales des carnivores domestiques. Thèse de
Toulouse. 1931.

Y. Hadji-Vassileff, Les exostoses de la région phalangienne ou „formes"
chez le cheval. Thèse de Toulouse. 1931.

C. Sarthou, Contribution à l\'étude de la metastrongylose bovine. Thèse de
Toulouse. 1931.

L. P. J. Delpy, Contribution à l\'étude de la peste bovine et des trypanoso-
miases animales en A. O. F. Thèse de Paris. 1931.

A. Peccavy. De la hernie inguinale aiguë chez le chevalentier. — Les différents
moyens de traitement. — Etude spéciale du taxis. Thèse de Paris. 1931.

P. C. C. Boulleret, Le bétail bovin dans le Marquenterre et les Bas-Champs
de la Somme. Thèse de Paris. 1931.

j. Bruzeau, Recherche de l\'ultravirus tuberculeux chez le boeuf et chez le
chien. Thèse de Paris. 1931.

M. A. Launois, Contribution à l\'étude de l\'anémie infectieuse du cheval. Thèse
de Paris. 1931.

P. A. M. J. Courtehoux, Contribution à l\'étude de la chimiothérapie de l\'avor-
tement épizootique des bovidés. Thèse de Paris. 1931.

M. G. E. Darsonval, Contribution à l\'étude du poil du chien. Thèse de Paris.

J. A. Ledru, De l\'amputation des membres dans la contiguïté chez les carni-
vores domestiques. Thèse de Paris. 1931.

H. Fröhlich, Die Veränderung der Blutreaktion und des Kohlensäurebindungs-
vermögens des Plasmas vom Kaninchen unter dem Einfluss atmungs- und ent-
zündungshemmender Pharmaka. Inaug.-Diss. Frankfurt. 1930. 8°. 18 S.

J. Gombault, Welche Gefahr droht dem Menschen durch das tuberkulöse
Tier? Inaug.-Diss. Berlin. 1930. 8°. 31 S.

E. Mundschenk, Ueber Hämolysinbildung beim Kaninchen unter Wirkung
von Bleiacetat. Inaug.-Diss. Bonn. 1930. 8°. 36 S.

D. Peng, Die Atmungs- und Entzündungshemmung am Kaninchen durch
lirethan. Inaug.-Diss. Frankfurt. 1930. 8°. 10 S.

H. Pinkus, Untersuchungen über das Verhalten des Hiihnerpankreas in der
Gewebezüchtung. Inaug.-Diss. Berlin. 1930. 8°. 42 S.

H. Roggemann, Untersuchungen über die Heilung von Knochenbrüchen bei
Vögeln. Inaug.-Diss. Marburg. 1930. 8°. 60 S. m. 3 Taf.

M. Sadi, Untersuchungen über die Blutveränderungen beim Rous-Sarkom der
Hühner. Inaug.-Diss. Berlin. 1930. 8°. 99 S.

K. Güntherberg, Versuche über die Fettverdauung beim Huhn. Inaug.-Diss.
Berlin. 1930. 8°. 29 S.

K. Stern, Ueber die Proteasen der Milz und der weissen Blutkörperchen des
Rindes. Inaug.-Diss. Berlin. 1930. 8°. 122 S.

W^r. Bartels, Graphische Untersuchungen des Gasaustausches an Hunden.
Inaug.-Diss. Hamburg. 1930.

J. Maulhardt, Klassifizierung der in Kot und Milch vorkommenden gram-
negativen Milchzucker vergärenden Bakterien. Inaug.-Diss. Göttingen. 1930.

H. Stihl, Studium über die Alkaleszenz des Pferdeblutes und ihren Zusammen-
hang mit der Färbung. Inaug.-Diss. Bern. 1930. 31 S.

S. G. Winter, Untersuchungen über die Isohaemagglutination im Blute von
Pferd, Rind, Schaf, Ziege und Schwein. Inaug.-Diss. Göttingen. 1930.

W. Heinmüller, Betrachtungen über die Konstitution des Rindes sowie der
Duerstschen Rippenwinkel. Inaug.-Diss. Giessen. 1930. 72 S.

H. O. zu Solms-Hohensolms, Der gegenwärtige Stand der Rindviehzucht
in Oberhessen und die Bedeutung der drei in der Provinz gezüchteten Rassen.
Inaug.-Diss. Giessen. 1930.

Fr. Müller, Die Schweinezucht und Schweinehaltung in Thüringen, eine ge-
schichtliche, statistische und züchterische Abhandlung. Inaug.-Diss. Jena. 1930.
8°. 105 S.

H Mertenbaur, Der Milchwirtschaftliche Verein im Allgäu, seine Entwick-
lung und Bedeutung. Inaug.-Diss. München. 1930. 104 S.

B. Görgel, Beitrag zur Alkalizahl in der Kuhmilchasche und bes. Berück-
sichtigung von Fütterung und Laktation. Inaug.-Diss. Halle. 1930. 8". 25 S.

K. Enigk, Die Veränderungen der Bronchien bei der Tuberkulose des Rindes.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1931.

r. Haase, Monographie über die Kastration des Katers. Inaug.-Diss. Leipzig.
I93¹-

R. Fritzsche, Zur hygienischen Untersuchung und Beurteilung pasteurisierter
Milch. Inaug.-Diss. Leipzig. 1931.

W. Falke, Zur hygienischen Untersuchung und Beurteilung der Marktmilch
einer Groszstadt Mitteldeutschlands. Inaug.-Diss. Leipzig. 1931.

N. Pawloff, Beitrag zur Frage des Vorkommens des sog. Fettherzens. (Adi-
positas cordis) beim Hunde. Inaug.-Diss. Leipzig. 1931.

K. Burkhardt, Wie wirkt sich die parenterale Einverleibung des Virus der
infektiösen Anaemie der Plerde auf den histologischen Befund der Leber tuber-
kulöser Meerschweinchen aus? Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

F. Günzel, Ueber zwei Fälle von primärem Carcinom des Pankreas bei Hun-
den. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

H. Lengvenat, Zwei Fälle von leukämischer Lymphadenose beim Rinde.
Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

S. Hörschelmann, Untersuchungen zur Technik und Verträglichkeit der Trans-
fusion grösserer Blutmengen beim Rinde. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

Chr. Klages, Anatomische Untersuchungen des Gefässverlaufes der Leber
neugeborener Schafe und geburtsreifer Rinder. Seine Bedeutung für die Begren-
zung pathologischer Veränderungen auf bestimmte Abschnitte der Leber dieser
Tiere. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

P. F. Lenschow, Untersuchung von Serum, Sekreten und Exkreten des Pferdes
im filtrierten ultravioletten Licht. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

H. Mahler, Die optimale Darstellung des Endabschnittes vom Darm des Hun-
des im röntgenographiscliem Bilde. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

F. Niendiek, Beiträge zur Diagnose der infektiösen Anaemie der Pferde mit
Hilfe des Tauben- und Hühnerversuches. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

W. Richter, Der Keiingehalt der Gallenblase und der Gallenwege gesunder
Schlachttiere mit bes. Berücksichtigung der Bakterien aus der Coli-Paratyphus-
gruppe. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

H. Sattler, Uroselectan und Abrodil als Kontrastmittel zur röntgenologischen
Darstellung der Nieren und ableitenden Harnwege des Hundes nach intravenöser
Applikation. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

H. Stradtmann, Untersuchungen über den Sitz der Keime beider Streptokok-
ken- und Pyogenes-Mastitis des Rindes. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

Van het Ingez. stuk van Dr. Picard „Bestrijding der runder-tuberculose" in
het i April no., is bij vergissing op blz. 391 de onderteekening ,,J. H. Picard"
weggelaten.

Fig. I. Microfoto. Lever : Talrijke niiliaire tubercels, vrijwel geheel vervallen
zonder reactie van het omgevende leverweefsel.

Artikel S. M. Seyffers. Een merkwaardig geval van tuberculose bij den hond.
(blz. 401, afl. no. 8, 15 April 1931).

Fig. II. Microfoto. Lever : Gedeelte van een tubercel ; de endotheelcellen van de
aangrenzende capülairen zijn sterk gezwollen en vullen het linnen geheel op. (Ira-

Fig. III. Long : Verzwaring en sterken ceirijkdom van alveolair-septa. Reactie van
de capillaire endotheelcellen, die zwellen en gaan gelijken op cellen in het septum
gelegen. (Immersie vergrooting).

Uit het Pathologisch Instituut van de Faculteit voor Veeartsenijkunde der
Rijks Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. H. SCHORNAGEL.

Publicatie van onderstaand, in het Veterinair Pathologisch Insti-
tuut waargenomen geval van distomatose geschiedt : i°. omdat
distomatose van het pancreas in ons land nog niet is beschreven,
2°. omdat van de microscopische pancreasveranderingen bij disto-
matose van de kat zeer weinig bekend is, en 3⁰. omdat de tevens
aanwezige distomatose van de extrahepatische galwegen tot bij-
zondere bevindingen aanleiding gaf.

In de literatuur is distomatose van het pancreas, d. w. z. van
de groote uitvoergangen, bekend bij runderen in tropische en sub-
tropische streken (Indo-China, Japan). Zoo komen volgens Gomy
bij 50—90 % der runderen en buffels in Indo-China distomen
(volgens Railliet is dit Dicrocoelium pancreaticum) in het pan-
creas voor, terwijl Janson in Japan bij slachtrunderen ook zeer veel-
vuldig pancreas-distomen waarnam. Beide vermelden een sterke
uitzetting der uitvoergangen, al of niet vergezeld van verdikking
van den wand dier gangen. Ook andere Japanners (Katsurada,
Saito, Nitta) bevestigen deze bevindingen. Katsurada en Saito
vonden een distomum (D. pancreaticum), die uitsluitend in het
])ancreas voorkomt. Behalve de uitzetting en verdikking der uit-
voergangen, vermelden zij plaatselijke adenomateuse woekeringen
van het epitheel (klieren?) van de uitvoergangen en atrophie van
het parenchym. Bij den mensch is eveneens in tropische en sub-
tropische streken de pancreas-distomatose niet zeldzaam ; het is
voornamelijk cle Clonorchis sinensis, die hier wordt aangetroffen.
(Katsurada, Inouye, Sambuc, Baujean, Yamagiwa, Low, e. a.).
Meestal treedt de infectie van het pancreas bij een hevige lever-
distomatose op ; Katsurada wijst er echter op, dat ook bij geringe
leverdistomatose, het pancreas aangetast kan zijn.

De veranderingen bestaan uit verwijding van de uitvoergangen
meestal met wandverdikking ; vermeerdering en ontsteking van
het inter- en intralobulaire bindweefsel, en vaak atrophie, eventueel
degeneratie, van het klierparenchym. Driemaal werd diabetes in
het verloop van pancreas-distomatose waargenomen (Katsurada,
Inouye, Yamagiwa). Askanazy en Rindfleisch vonden in Oost-
Pruissen bij hun bekende gevallen van leverdistomatose, door
Opistorchis felineus, ook 2 gevallen van pancreas-distomatose. De
histologische veranderingen zijn iets nauwkeuriger vermeld : de
uitzetting der uitvoergangen ging door tot in de Schaltstücke en
de klieralveolen, tevens vermelden zij een sialangitis met woeke-

ring van epitheel (sterk in het tweede geval), pancreatitis inter-
stitialis, bloedingen en necrose van klier- en vetweefsel.

Wat de pancreasdistomatose bij de kat betreft, volstaan de hand-
boeken (Joest, Kitt) met de vermelding van het voorkomen er-
van bij sterke infectie\'s van de galwegen. Joest noemt bovendien
een geval van Nencioni, waarbij bij een magere kat een pancreas-
cirrhose gevonden werd ; de uitvoergangen van het pancreas waren
uitgezet en bevatten talrijke distomen (O. felineus), die als oorzaak
van de cirrhose werden opgevat. Een tweede geval is te vinden bij
Rindfleisch, die bij een van zijn proefkatten met distomatose ook
beschrijft verwijding van de duet. Wirsungianis met bindweefsel-
verdikking, en woekering van de klieren in den wand, echter niet
zoo sterk als in de galgangen.

Het door ons waargenomen geval betreft een volwassen kat,
waarvan de eigenaar mededeelde, dat het dier een langzaam toe-
nemende geelzucht had vertoond met acholische faeces en apathie,
terwijl het dier onder verschijnselen van aanhoudende profuse
diarrhee was gestorven.

Cadaver van een kat in goeden voedingstoestand, sterk icterische verkleuring
van alle weefsels. De buik was opgezet en bevatte bij opening een groote hoeveel-
heid geel gekleurd transsudaat.

Milt vergroot, de kapsel vertoonde ijsbloemfiguren (bindweefselvermeerdering),
duidelijke follikelteekening op de sneevlakte.

Lever : onregelmatig vergroot en verhard, met een korrelige oppervlakte, vooral
aan den achterkant. Bovendien talrijke, witachtige, omschreven, meestal iets fluc-
tneerende haardjes (verwijde galgangen ?) vooral in de linker hoofdkwab. De rechter
hoofdkwab bevatte aan het vrije uiteinde een klein-kippeneigroote, dikwandige
cyste, waarmede het omentum gedeeltelijk was vergroeid ; de rechter hoofdkwab
zelf vertoonde een sterke handvormige atrophie, waarin de verdikte en uitgezette
galgangen duidelijk zichtbaar waren.

De groote cyste bevatte een slijmige vloeistof, waarin vrij veel exemplaren van
Opistorchis felineus te vinden waren. DeGLissoN\'scliekapsel vertoondeplaatselijke
vlekvormige bindweefselverdikking, meestal met uitgezette vaatjes. De lever-
teekening wisselende zeer, en was nu eens onduidelijk, dan weer duidelijk ; vooral
de rechter middelste kwab was groot, met overduidelijke, blijkbaar hypertrophisch-
hvperplastische eilandjes. Op de sneevlakte vielen in alle levergedeelten uitgezette
galgangen op. Het perilobulaire bindweefsel was vooral om deze galgangen, maar
zeer waarschijnlijk ook diffuus, vermeerderd.

De extrahepatische galgangen waren sterk uitgezet en dikwandig. De ductus
choledochus vooral was enorm verwijd en verliep sterk geslingerd. De uitzettingen
hadden plaatselijk een zakvormig karakter gekregen, fn den wand vond men om-
schreven witte, vaster gedeelten. De binnenkant vertoonde een korrelig uiterlijk
met talrijke speldeknopgroote, witachtige verhevenheden, enkele grootere knob-
belige haardjes en promineerende kammen. De papil in het duodenum was onver-
anderd, echter werd het uiteinde tot 1 c.M. van de uitmonding zijdelings samen-
gedrukt en gedeeltelijk omvat door een tumorachtige nieuwvorming in het begin
van het staartgedeelte van het pancreas (waarschijnlijk ook de ductus pancreaticus
omvattend). Deze nieuwvorming was noot-groot, wit, hard en hobbelig, en bleek

bij insnijden verschillende groote, uitgezette gangen te bevatten naast veel bind-
weefsel. Er was intusschen een scherpe scheiding gebleven tusschen het darmeinde
van de ductus choledochus en dezen tumorachtigen haard.

De galblaas was eveneens flink uitgezet en dikwandig ; zij bevatte bij insnijden
denzelfden slijmigen inhoud als de groote cyste in de rechter hoofdkwab ; in den slij-
migen inhoud werden enkele exemplaren van Metorchis truncatus gevonden.

Het pancreas was groot, opvallend ongelijk en grofkorrelig, met een verharde
consistentie. Op de sneevlakte zag men onregelmatig uitgezette gangen met detri-
tus en veel distomen (Dr. Baudet determineerde deze als O. felineus). Overigens
was er een sterke bindweefselnieuwvorming in het geheele pancreas. De reeds ge-
noemde haard bij de uitmonding van het duodenum ging zonder scherpe grenzen
in het staartgedeelte van het pancreas over. Het uiteinde hiervan was belangrijk
versmald.

Lever en cyste rechter hoofdkwab. Alle galgangen, ook de aller-
kleinste, vertoonden het beeld van een chronische parasitaire ont-
steking, in den vorm van een chronische cholangitis en pericholan-
gitis met een sterke bindweefselproliferatie en een vrij sterke
lymphocytaire infiltratie, hoofdzakelijk in follikelachtige haardjes.
In het lumen trof men niet zelden doorsneden van distomen aan.
Vooral in de grootere galgangen was de epitheelwoekering (glandu-
laire hyperplasie) zeer duidelijk, zoowel papilvormig in het lumen
uitstekend, als indringend in de omgeving van de galgang. Nergens
trof men hier beelden aan die op een malignen groei van het epitheel
wezen ; een schijnbare dieptegroei, die hier en daar voorkwam,
berustte op tangentiale sneden van zijtakjes van galgangen. Ook
in den wand van de cyste in de rechter hoofdkwab vond men het-
zelfde beeld terug.

Het leverweefsel vertoonde overal beelden van een oude bilaire
perilobulaire cirrhose, waarbij uitgaande van\' het sterk verbreede
bindweefsel om de galgangen, een verzwaring van het. interstitium
was opgetreden, met vorming van onregelmatige pseudolobuli,
vaak met atrophie van het leverparenchym, met vorming van
pseudogalgangen en gewoekerde kleine galgangen. Op sommige
plaatsen (o. a. in den cystewand en in de rechter hoofdkwab) was
de atrophie sterk verbreid. Naast een vermeerdering van het
interstitieele bindweefsel was op verschillende plaatsen ook een
matige ontwikkeling van bindweefsel in de eilandjes opgetreden,
ter plaatse van de Gitterfasern. De levereilandjes vertoonden,
wat het parenchym betreft, zeer wisselende beelden ; naast hyper-
troj3hisch-hyperplastische eilandjes of gedeelten van eilandjes, met
verlies van den radiairen trabeculairen bouw en onregelmatig ver-
breede trabekels, kwamen sterk gestuwde gedeelten voor, waarin
de balkjes zeer onregelmatig versmald waren, en de levercellen
evenals de stercellen met een zwart, korrelig bloedpigment waren
bezet. De capillairen waren plaatselijk rijk aan onstekingscellen

w.o. veel leucocyten. Ook trof men hier groepjes van cellen aan
met opvallend donkergekleurde enkelvoudige kernen, soms met
een oranje-achtige smalle protoplasma-zoom en reuzencellen, die
aan bloedvorming deden denken. De levercellen zelf bevatten
vaak vetvacuolen, soms blijkbaar glycogeen en vertoonden in de
hypertrophisch-hyperplastische gedeelten niet zelden een lichte
kleuring, in tegenstelling met enkele donkere, kleine cellen of
balkgedeelten. In het vermeerderde perilobulaire bindweefsel
vielen talrijke uitgezette lymphbanen op.

Galblaas. De mucosa vertoonde een diffuse ontsteking, ongeveer
gelijk aan die van de galgangen, met optreden van papillen bekleed
met kubisch-cylindrisch epitheel. Het losmazige stroma bevatte
veel geïnjicieerde capillairen en was vrij sterk geïnfiltreerd met
lymphocyten, polyblasten en plasmacellen. Hoewel de epitheel-
proliferatie hier ook duidelijk aanwezig was, ontbrak het indringen
in den wand van de galblaas, zooals men dat in de galgangen regel-
matig zag, vrijwel geheel (meer spierweefsel en geen praeëxistee-
rende klieren).

Ductus cysticus : kwam met de galblaas overeen, echter zoowel
de epitheel-woekering als de ontstekingsverschijnselen waren hier
sterker (oedeem en infiltratie van den geheelen wand ; uiteengedre-
ven spierbundels.

Ductus choledochus: De ontsteking was hier ook over den geheelen
wand verspreid, niet zelden vond met bijv. follikelachtige lympho-
cytenhaardjes ter plaatse van de subserosa. De epitheel woekering
vond hier evenals in de intrahepatische galgangen zoowel papillair
naar het lumen, als in den wandplaats. Deze laatste woekering was
echter niet zoo diffuus als in de intrahepatische galgangen, maar
haardvormig, meestal door concentrisch gelaagd bindweefsel om-
geven. Op een drietal plaatsen kon een doordringen van dergelijke
epitheelhaarden tot in de subserosa en in het vetweefsel in de om-
geving van de ductus choledochus worden waargenomen, die qua
plaats en bouw niets met zijtakken te maken konden hebben, en
die evenals bij een vroeger beschreven geval slechts als een begin-
nende autonome groei (carcinoom) moesten worden opgevat.

Het pancreas vertoonde zoo sterke veranderingen, dat op ver-
schillende plaatsen het orgaan niet of ternauwernood herkenbaar
was. De veranderingen omvatten : a. het uitvoergangsysteem,
b. het parenchym, c. het interstitium.

a. Alle interlobulaire uitvoergangen en ook de herkenbare intra-
lobulaire, vertoonden een onregelmatige en sterke uitzetting, met
verschijnselen van een chronische sialangitis, min of meer overeen-
komende met de cholangitis distomatosa. Ook hier trad een dui-
delijke bindweefsel-nieuwvorming en infiltratie om de gangen op,
het epitheel was wat gewoekerd, echter traden weinig papillen
op, die in het lumen uitstaken. Afgezien van enkele plaatsen was

de onregelmatigheid (meerlagigheid, massieve papilletjes) veel ge-
ringer dan in de galgangen. Rondom de grootere uitvoergangen
trad ook klierwoekering op, die geheel met de ScHAPEK\'sche glan-
dulaire hyperplasie in de galgangen overeenkwam, maar vaak
slechts gedeelten der gangen betrof. Deze gaf nergens aanleiding
tot regelloozen groei. Het lumen der uitvoergangen bevatte soms
eiwit, onstekingscellen, gedesquameerde cellen, enkele distomen
en distomen-eieren ; de groote gangen waren echter meestal vrijwel
leeg (uitvallen bij de bewerking).

De veranderingen der uitvoergangen zetten zich in de klier-
kwabjes voort, waarbij niet alleen de intralobulaire gangen, maar
ook de Schaltstücke en meestal ook de klieralveolen waren uitge-
zet, en ontstekingscellen en detritus bevatten.

b. Als gevolg van bovengenoemde veranderingen vertoonde
het parenchym belangrijke afwijkingen waarbij speciaal de klier-
alveolen óf verdwenen waren, öf hun karakteristiek korrelig uiter-
lijk grootendeels hadden verloren. De klierkwabjes waren zeer
ongelijk van grootte, vaak sterk verkleind, en hadden meestal een
afgeronden vorm. Herhaaldelijk was het eigenlijke parenchym vrij-
wel verdwenen, en bestond een klierkwabje alleen uit een complex
van uitgezette Schaltstücke en intralobulaire gangen. De verbin-
dingen van Schaltstücke en alveolen waren veel duidelijker dan
in een normaal pancreas, ook de centro-acinaire cellen vielen vaak
meer op.

Merkwaardig was het feit, dat nergens duidelijke LANGERHANs\'sche
eilandjes werden gevonden, slechts hier en daar waren sporen
ervan te vermoeden.

c. De vermeerdering van het interstitieele weefsel was om de
ontstoken uitvoergangen duidelijk te zien; liet interlobulaire
bindweefsel was wellicht ook iets vermeerderd, maar tevens
oedemateus en bevatte op de meeste plaatsen betrekkelijk weinig
ontstekingscellen (follikelachtige lymphocytenhaardjes en infil-
traatzönes om vaatjes). Aan de peripherie\'van de klierkwabjes was
het bindweefsel zwaarder en het omsnoerde als het ware de kwabjes.

Ook in de kwabjes was overal het bindweefsel vermeerderd ;
grootendeels met actief uiterlijk, althans veel fibroblasten. De
ontstekings-cellen waren hier vaak talrijk, met veel leucocycten,
w. o. een matig aantal eosinophile, plasmacellen, enz.

Bloedvaten waren gestuwd, vaak met hyperleucocytose, soms
thrombose ; op enkele plaatsen kwamen kleine bloedingen voor.

Necrose van het peripancreatische vetweefsel ontbrak geheel.
In het tumorachtig veranderd gedeelte van het pancreas bij de
uitmonding in de duet. choledochus, vond men microscopisch
dezelfde veranderingen, alleen was het bindweefsel wat zwaarder
en de lumina der gangen wat grooter ; van een tumorvorming was

geen enkele aanwijzing te vinden. Blijkbaar was dit het oudste
gedeelte van de pancreas veranderingen.

In de overige onderzochte organen : longen, milt, nieren, sternale
en mesenteriale lymphklieren), werd geen tumorvorming ge-
vonden.

De veranderingen van de lever, galblaas, en extrahepatische
galgangen vallen geheel onder de bekende afwijkingen der gal-
gang-distomatose. Daar men hier met een oude en hevige clisto-
matose te doen heeft, werd microscopisch uitgebreid onderzocht
op beginnenden malignen groei (bijv. in de omgeving van de groote
cyste), doch deze kon in de lever nergens worden aangetoond.
Anders staat het met de veranderingen van de duet. choledochus ;
hier werden evenals bij het vroeger beschreven geval (geval 5
B. 4908) beelden van onregelmatigen dieptegroei gevonden, door-
gaande tot in de sub-serosa en het omgevende vetweefsel, die ge-
heel buiten het kader van de glandulaire hyperplasie vallen, en
m. i. als een beginnend carcinoom moeten worden opgevat.

Merkwaardig is wel, dat hier evenals in het vorige geval, deze
autonome groei op verschillende plaatsen optreedt, en door de
sterke bindweefselproliferatie het uiterlijk van omschreven haardjes
vertoont. Wanneer men de veranderingen niet in seriecoupes
onderzoekt, waarschuwt in hoofdzaak slechts de abnormale plaats
dezer haardjes er voor, dat men met een woekering van ander
karakter dan de bekende glandulaire hyperplasie te maken heeft.

De beelden van bloedvorming staan waarschijnlijk in verband
met het bloedverval door de langer durende stuwings-icterus, en
zijn dan als een regeneratiepoging te beschouwen. In andere orga-
nen (het beenmerg werd niet onderzocht) was van bloedvorming
echter niets te vinden.

De afwijkingen van het pancreas komen voor zoover het de
groote uitvoergangen betreft, in groote trekken overeen met die
van de intrahepatische galgangen, waarbij echter de epitheel-
woekering minder op den voorgrond treedt, zoowel van het be-
kleedende epitheel (weinig papilvorming en slechts hier en daar
onregelmatig-meerlagige bekleeding), als van de klieren in den
wand. Terwijl men bij de grootere galgangen deze door een krans
van gewoekerde klierbuizen omgeven vindt, treedt in het pancreas,
behalve in de grootste gangen, slechts op omschreven plaatsen van
een doorsnede van een uitvoergang een soortgelijke woekering op.

Wellicht kan dit met een andere normale verdeeling der klier-
elementen in verband staan. Van een malignen groei is ook hier geen
sprake.

De klierkwabjes vertoonen verschillende veranderingen, waarbij
vooral opvallen : het ongewone uiterlijk van het epitheel en ont-
st ek i ngsveran deringen.

Het parenchym is vaak veranderd in een onregelmatig buizen-
systeem, waarbij er tusschen Schaltstücke, klieralveolen en intra-
lobulaire gangen, weinig of geen verschil is te zien. De klieralveolen
zijn als regel uitgezet en bevatten ontstekingscellen.

Dat het ontstekingsproces tot in de alveolen is doorgedrongen
mag wel als gevolg van een sterke secreetstuwing worden opgevat,
waarbij de vernauwing in de omgeving van de papil waarschijnlijk
een rol speelt.

De sterk uitgezette groote uitvoergangen geven intusschen geen
absoluut betrouwbare aanwijzing voor een secreetstuwing, immers
in de galgangen komen soortgelijke uitzettingen discontinu voor
(behalve bij de distomatose van de kat en den hond, ook bij de coc-
cidiose van het konijn), en zijn waarschijnlijk een gevolg van locale
verzwakking van den wand door de invloed der parasieten. Als
gevolg van het doordringen der ontsteking in de klieralveolen van
het pancreas is ook het intralobulaire bindweefsel actief en ge-
infiltreerd ; merkwaardig en onverwacht is, dat in vergelijking met
het perilobulaire bindweefsel, de infiltratie en fibroblastenrijkdom
in de klierkwabjes vaak grooter is dan er buiten.

Of hier toxinen der distomen of bacterien, event. beide, voor
deze floride ontstekingsprocessen in de klierkwabjes verantwoor-
delijk zijn, is niet verder uit te maken. Het vrijwel geheel ontbreken
van langerhans\'sche eilandjes zal wel een gevolg van deze intra-
lobulaire ontsteking zijn ; de sterke vermindering van het aantal
eilandjes (van alle deelen van het pancreas werden talrijke coupes
onderzocht !) vormt niettemin een opvallende bevinding. Gezien
het ontbreken van een uitgebreide anamnese en van een klinisch
onderzoek, is niets omtrent diabetes-verschijnselen bekend ; in-
tusschen geeft deze bevinding wel aansluiting aan de bij den mensch
waargenomen gevallen van diabetes bij distomatose (Katsurada,
Inouye, Yamagiwa).

Vergelijkt men de veranderingen van lever en pancreas nader
met elkaar, dan blijkt er, niettegenstaande de groote overeenkomst
der veranderingen van de uitvoergangen, een verschil te bestaan
in die van het eigenlijke klierweefsel. In de lever blijven de ver-
anderingen als regel beperkt tot het interstitieele weefsel (biliaire
cirrhose), zij het ook, dat in geringe mate een indirect ontstekings-
j)roces in de levereilandjes kan optreden. In het pancreas echter
blijkt het ontstekingsproces zich direct in de klierkwabjes voort
te zetten, wat tot veel ernstiger gevolgen aanleiding moet geven.

Afgezien van een belangrijker ondergang van epitheel (degene-
ratie, atrophie), is bovendien, mede door de bindweefselproliferatie,
een sterke beschadiging van het endocrine klierweefsel te ver-
wachten.

Zeer waarschijnlijk is de veel steviger verbinding van klierweefsel
en uitvoergangsysteem in het pancreas de voornaamste oorzaak

voor dit verschil. Bij de geringe kennis dezer pancreasveranderin-
gen bij distomatose, dient echter voorloopig onbeslist te blijven of
een sterke secreetstuwing (zooals in het bovenstaande geval) noodig
is voor het optreden der intralobulaire veranderingen.

Afb. I. Achtervlakte van de lever. 1. Ductus choledochus met links de ductus
hepaticus en onder de ductus cysticus, allen sterk uitgezet, verdikt en geslingerd
verloopend ; 2. uitgezette en verdikte galblaas ; 3. tumorachtige haard in het par.-
creas ; 4. uitmonding van de ductus choledichus in het duodenum (waarvan een
klein gedeelte is te zien) ; 5. pancreas met grofkorrelige teekening, bindweefsel vor-
ming ; 6. Cyste (uitgezette galgang) in de rechter hoofdkwab van de lever ; 7.
atrophische rechterhoofdkwab van de lever ; 8. vergroeiing van de cyste met het
omentum ; 9. verdikte GLissoN\'sche kapsel ; 10. hypertrophisch-hyperplastisch
levergedeelte.

Afd. JI. Microfoto. Doorsnede van een nüddelgroote, chronisch ontstoken uit-
voergang van het pancreas ; in tegenstelling met het bovenste gedeelte vertoont
de onderwand een omschreven, vrij belangrijke epitheehvoekering, blijkbaar in
hoofdzaak van de klieren uitgaande ; het bekleedende epitheel vertoont op deze
plaats slechts een iets zwaarder uiterlijk dan dat van de rest van den wand.

Afb. III. Microfoto. Rechts boven en beneden gedeelten van twee klierkwabjes
van het pancreas met afgeronden vorm ten gevolge van bindweefselnieuwvorming
vooral aan de grens van de kwabjes ; buis- en strengvormige klierteekening.

Links een gedeelte van de peripherie van een uitvoergang met sterke bind-
weefselnieuwvorming en infiltratie met ontstekingscellen.

Afb. IV. Microfoto. Haardje van woekerend epitheel (beginnend carcinooni)
omgeven door een zwaren bindweefselmantel, in de subserosa van de ductus cho-
ledochus.

Links een gedeelte van den wand van de chronisch ontstoken ductus choledocjius.
(Vergr. 65 x).

Gomy : La douve pancreatique. Bull. Soc. centr. Med. Yeterin. 1897. Bd. 51,
Blz. 371.

Krebsforschung 1929. Bd. 29, Blz. 239.
Inouve : Ueber das Pistomum Spathulatum (Leuckart). Arch. f. Verdauungs-

krankh. 1903. Bd. 9. Blz. 107.
Janson : Die Haustiere in Japan. Arch. f. wiss. und prakt. Tierheilk. 1893, Bd.
19. Blz. 241.

Joesx : Spez. pathol. Anatomie der Haustiere, 1921. Bd. II, Blz. 320.
Katsurada en Saito : Ueber eine Distoma-art im Pancreas des Rindes. Ziegler\'s

Beiträge u.s.w. 1906, Bd. 39. Blz. 501.
Kitt : Lehrbuch d. pathol. Anatomie der Haustiere, 5te Aufl. 1923. Bd. II, Blz. 225.
Nencioni : II nuovo Ercolani 1906, T. 11, Blz. 25, 45 en 65. (Cit. Ellenberger

en Schütz; Jahresber. u.s.w. 1906, Blz. 126).
Rindfleisch : Ueber die Infektion des Menschen mit Distomum felineum. Zeit-
schr. f. klin. Medizin. 1910, Bd. 69, Blz. 1.
Seyfarth : Parasiten im Pankreas, Centralbl. f. Bakt. u.s.w. 1921. Abt. I. Bd.
85, Blz. 27.

Verfasser berichtet über einen Fall von ausgebreiteter Pistomatose (Opistorchis
felineus und Metorchis truncatis) der Gallenwege und des Pankreas bei einer
erwachsenen Katze und beschreibt eingehend den mikroskopischen und makro-

skopischen Befund der Pankreasveränderungen. Eine hochgradige intralobuläre
Entzündung im Pankreas fand sich vor, während die perilobulären Veränderungen
mit Ausnahme um die Ausführungsgänge herum, stark in den Hintergrund traten.

Im Vergleich zu den Leberveränderungen bei Distomatose zeigte das Pankreas
viel schwerere Schädigung des Parenchyms. (fast alle LANGERHANSschen Inseln
waren verschwunden) ; dieser Unterschied erklärt sich wahrscheinlich daraus dass
die Verbindung welche im Pankreas zwischen Drüsenparenchym und Ausfüh-
rungsgängen besteht, eine viel festere ist und ein direktes Uebergreifen der Ent-
ziindungsprozesse in den Ausführungsgängen auf das Parenchym befördert.

L\'auteur relateun cas de distomatose étendue (Opistorchis felineuset Metorchis
truncatis) des voies biliaires et pancréatiques chez un chat adulte et décrit en détails
l\'aspect microscopique et macroscopique des altérations pancréatiques. Une
inflammation intralobulaire intense du pancréas fut observée tandis que les alté-
rations périlobulaires, sauf autour des canaux pancréatiques, étaient beaucoup
moins accusées.

La comparaison des altérations du foie dans la distomatose et des altérations
pancréatiques montra que dans le pancréas les lésions du parenchyme étaient
beaucoup plus graves, (presque tous les îlots de Langerhans avaient disparu).
Cette différence s\'explique problabement par la structure du pancréas. L\'union
entre le parenchyme de la glande et les canaux pancréatiques est beaucoup
plus solide, ce qui favorise l\'extension directe des processus inflammatoires des
canaux pancréatiques au parenchyme.

Dans le cholédoque l\'auteur constata un carcinome multicentrique en voie
d\'évolution.

The author reports a case of extensive distomatosis (Opistorchis felineus and
Metorchis truncatis) of the bile-ducts and pancreas in an adult cat and describes
in detail his macroscopic- and microscopic examinations of the changes of the
pancreas. The pancreas showed an intense intralobular inflammation, while the
perilobular lesions, except round about the pancreatic ducts, were much less
marked.

In comparison with the changes of the liver in distomatosis the pancreas showed
much more severe damage to the parenchyma; (nearly all islands of Langerhans
had disappeared). This difference is probably due to the stronger attachment
existing between the parenchyma of the gland and the pancreatic ducts, as a
result of which a direct extension of the inflammatory processes in the pan-
creatic ducts to the parenchyma is favoured.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie der Rijks-
Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. F. C. VAN DER KAAY.

Tot heden zijn in ons land geen gevallen beschreven van torsio
uteri bij het varken. Merkwaardig is het daarom, dat in één der
vorige maanden binnen veertien dagen twee gevallen werden
gediagnostiseerd.

In verband met de zeldzaamheid van het voorkomen van bo-
vengenoemd lijden, volgt hier een beschrijving dezer gevallen :
Geval No. 1 (Eigenaar v. d. H. te Houten).

Des morgens om n uur werd aan onze kliniek een zeug aan-
geboden met de volgende anamnese : „Het varken is aan de reke-
ning en moet voor de eerste keer biggen. Den geheelen nacht heeft
het dier geperst, zonder dat er biggen afgekomen zijn." De patiënt
werd op tafel gelegd en perste nog steeds. De temperatuur bedroeg
39.7°. Uitvloeiing uit de vulva was niet aanwezig. Bij vaginaal
exploreeren bleken in het voorste gedeelte van de vagina dicht bij
den bekkeningang, vrij sterke plooien in den vaginawand te loopen
en wel van links achter boven, naar rechts voor onder. De ingevoer-
de hand maakte een schroefvormige beweging. Vlak voor den bek-
keningang werd de toegang tot den uterus zeer nauw en was nog
slechts met twee vingers te passeeren. Met de vingers stootte men
dan tegen harde foetus-deelen, het was onmogelijk om verder
door te tasten, De diagnose luidde : torsio uteri naar rechts met
collum uteri-vagina als draaipunt. Slechts een terstond uitge-
voerde sectio caesarea kon hier redding brengen. Wij gingen dan
ook onmiddellijk over tot operatie na de gewone voorbereidingen.
De patiënt werd op de rechter zijde gelegd. De haren werden op
den linker buikwand en het greotste gedeelte van den borstwand
weggeknipt en verder verwijderd met pasta depilatoria. Daarna
werd patiënt ter plaatse flink afgewasschen en afgewreven met
spiriüis saponatus en tinctura jodii. Als algemeen anaestheticum
geven wij „pernocton" intraveneus (oorvena) in een doseering
van 10 mgr per K.G. lichaamsgewicht. Dit narcoticum bevalt
ons bij drachtige varkens in deze doseering meestal uitstekend ;
slechts een enkelen keer moet de dosis tot 153.20 mgr. per K.G.
lichaamsgewicht verhoogd worden. Meestal zijn dan slechts weinig
biggen aanwezig. Deze hoogere dosis heeft evenwel het bezwaar,
dat de biggen vaak volkomen genarcotiseerd ter wereld komen
en uit de narcose niet meer ontwaken. Mede om dit te voorkomen,
wordt in die gevallen, dat de aanwezigheid van levende biggen

mag worden verondersteld, onmiddellijk voor het operatief in-
grijpen het narcoticum langzaam ingespoten. Locale anaesthesie
is niet meer noodig, terwijl men ook het voordeel heeft, dat de
narcose enkele uren na de operatie voortduurt.

De operatie werd uitgevoerd tusschen tuber coxae en achterste
ribben, ongeveer enkele c.M. vóór den tuber coxae en ongeveer even-
wijdig aan den ribboog. De omgeving van de operatieplaats werd
met steriele doeken afgedekt. Er werd een huid-spiersnede gemaakt
van ongeveer 25 c.M. Nadat de spierlagen waren gekliefd, kwamen
wij op het peritoneum, waartoe eerst nog het vet, dat zich daar ter
plaatse altijd bevindt, moest worden verwijderd. Om de wondranden
werd aan beide kanten een steriele doek vastgeklemd; daarnaopenden
wij het peritoneum en werd het peritoneum met klemmen aan deze
doeken bevestigd. In de buikholte bevond zich hier vrij veel licht
rood gekleurd vocht. Ook zonder torsio uteri wordt bij de keizer-
snede bij het varken steeds veel, maar dan volkomen helder en
ongekleurd vocht in de buik aangetroffen. Vlak voor den bekken-
ingang konden wij nu duidelijk de torsie waarnemen. Na den uterus
uit de buikholte te hebben gehaald, werd de geheele baarmoeder
teruggedraaid, waarbij bleek, dat de draaiing 180⁰ had bedragen.
De uterus had een eigenaardig livide kleur. Nadat de buikholte
zoo goed mogelijk met steriele doeken was afgedekt, werd dicht
bij de bifurcatie in de linker hoorn een snede gemaakt van ongeveer
15 c.M. en werden 6 doode biggen verwijderd. Daarna werd de
uterus gehecht met een doorloopende instulpende hechting, waar-
overheen knoophechtingen volgens Lembert. Nu volgde het af-
spoelen van den uterus met physiologische Na Cl-solutie van 37⁰ C.
en daarna werd hij in de buikholte teruggebracht. Het peritoneum
werd met knoophechtingen gesloten en daarna de spieren gehecht
in twee lagen en wel de musc. obliq. abdom. intern met fascia
tranversa, dan de musc. obliq. abdom extern. Tenslotte werd de
huid gehecht met dikke zijde (kamhechting), waarna de wond
werd afgedekt met steriel gaas, dat met behulp van mastisol
bevestigd werd. Subcutaan kreeg patiënt 4 c.c. pituglandol om de
contracties van den uterus en zoodoende de uitdrijving der secun-
dinae te bevorderen en 5 gram benzoas natricus cum coffeïno,
opgelost in 10 c.c. water. Patiënt werd voorzichtig in een schoon
hok gebracht en goed ondergedekt (na de operatie is de lichaams-
temperatuur vaak i a 2° gedaald).

De secundinae, voor zoover niet bij de operatie verwijderd,
zijn eenige dagen later afgekomen. Patiënt is volkomen genezen.

Het tweede geval (eigenaar R.V., IJselstein, Gem. Linschoten)
deed zich 14 dagen later voor.

Patiënt werd door een vrachtrijder aangebracht, die alleen
wist te vertellen, dat het dier eergisteren begon te „sleepen"

en gisteren, daar het dier nog steeds niet perste en reeds uitgeteld
was, door een collega was ingespoten. Tot nu toe (\'s morgens 10 uur)
was echter geen big geboren.

Bij vaginaal exploreeren sloot een sterk gespannen band den
toegang tot den uterus vlak voor den bekkeningang af. Men voelde
een sterke plooivorming van den vaginawand ; ook hier liepen de
plooien in den vaginawand van links achter boven naar rechts voor
beneden. De diagnose luidde : torsio uteri dextra. Ook hier werd
besloten direct tot operatie over te gaan. Bij het openen van het
peritoneum hadden wij zeer veel last van uittredende darmen. Met
de hand in de buikholte gaande, werd de diagnose torsio uteri
bevestigd. Onmiddellijk viel op, dat één der ligamenta lata sterk
gezwollen was en de uteruswand zeer gestuwd. Op bijgaande
foto is dit duidelijk te zien. Bij het uithalen van den uterus uit de

buikholte, scheurde de uteruswand op verschillende plaatsen.
Ernstige stuwingshyperaemie en verstoorde voeding van den ute-
ruswand hadden deze murw gemaakt. Oogenblikkelijk werd het
dier geslacht. Er bleek nu duidelijk, dat de geheele uterus 360°
naar rechts was gedraaid. In den uterus bevonden zich xo doode
biggen.

Beide gevallen betroffen dus draaiing van den geheelen graviden
uterus om zijn lengte-as.

Behalve de boven beschreven zeldzaam voorkomende gevallen,
zijn er andere bekend, waarbij een ampul, dus een gedeelte van
een uterus-hoorn is getordeerd, of wel één hoorn.

De Bruin ^x) geeft aan, dat draaiing in een vroeg stadium der
graviditeit mummificatie van de vruchten doet optreden, terwijl
aan het einde van de dracht de torsie aanleiding geeft tot peri-
tonitis, die den dood van het moederdier ten gevolge heeft. De
diagnose is moeilijk en kan dikwijls slechts door laparotomie
worden bevestigd, hetgeen vooral dan zeker is, wanneer slechts
één ampul is gedraaid.

Bournay ²) merkt zelfs op, dat de torsie gewoonlijk pas na den
dood onderkend wordt.

In tegenstelling met de overigen, vinden wij echter op verschil-
lende plaatsen in de literatuur gevallen vermeld, waarbij uit-
voeriger mededeelingen omtrent diagnose en draaiing worden
vermeld.

Zoo beschrijft Gualducci ²) een merkwaardig geval, waar een
varken met heftige weeën bij exploreeren een duidelijke torsie
bleek te hebben. De eigenaar wilde niet tot sectio caesarea overgaan.
Sedativa werden verstrekt, waarna de weeën ophielden. Patiënt
werd 3 maanden later geslacht ; 6 gemummificeerde vruchten
bevonden zich in den uterus, waarvan de rechter hoorn naar links
getordeerd was. De plaats van draaiing was een dikke streng
geworden.

In de Fransche literatuur vinden wij enkele gevallen vermeld
o.a. door Saint-Cyr en Violet ⁴), Villemin ⁵), terwijl Cuny ⁸)
een uitvoerige beschrijving geeft van een zeug, die, nadat ze 7 big-
gen geworpen had, na 2 dagen ernstig ziek werd. Bij een nauw-
keurig ingesteld onderzoek werd geconstateerd, dat de rechter-
hoorn nog vruchten bevatte en even voorbij de bifurcatie getor-
deerd was. De zeug werd geslacht en in het getordeerde gedeelte
bevonden zich 5 foeti. Van peritonitis was geen spoor te vinden.
De meeste gevallen vinden we in de Deensche literatuur, waar o.a.
een geval beschreven wordt door Aiilers \'), die de diagnose torsio
uteri maakte bij een multipara. De geheele uterus was een halven
slag naar rechts gedraaid, met het collum als draaipunt. Opheffing
van de torsie gelukte, nadat de zeug op de rechter zijde gelegd,
herhaaldelijk over den rug gerold werd, terwijl diepe wrijvingen in
de linker flank werden verricht. In den uterus bevonden zich 5
doode biggen. Ook aan Steiger ⁸) gelukte het een torsie bij een
varken op ongeveer dezelfde wijze op te heffen. Als merkwaardig-
heid zij nog vermeld een geval van torsio uteri van een niet bevruch-
ten uterus, door Maier⁹) beschreven. Een zeug, waarbij in Maart
actinomycose van den uier was opgetreden, werd voor de fokkerij
uitgeschakeld en bestemd voor vetmesting. Eenige maanden later
was het dier bronstig, brak los en werd door een beer gedekt.

Twee dagen later was het dier ernstig ziek. Daar gedacht werd
aan eventueele metastasen van het actinomycotische proces,
werd geadviseerd tot slachten. Bij de sectie vond men als ongedachte
ziekte-oorzaak een torsio uteri. Van actinomycotische verande-
ringen was niets te vinden.

Ook wordt nog een geval beschreven, waarbij de rechter en de
linker uterushoorn tegenovergesteld getordeerd zouden zijn. ^u)
Beide laatste gevallen lijken mij wel wat erg onwaarschijnlijk.

Over de wijze waarop de torsie tot stand komt, wordt vrijwel
nergens gerept en niemand weet er een behoorlijke verklaring
van te geven.

Keller ¹⁰), wien het niet gelukte om bij twee varkens de door
hem gediagnostiseerde torsie\'s op te heffen, waarbij vagina en
collum-uteri aan de draaiing hadden deelgenomen, geeft als oor-
zaak van de mislukking van de retorsie aan, dat er weinig ruimte
is in de buikholte van een varken, die nu bovendien nog opgevuld
is door den uterus, waarin zich eenige vruchten bevinden ; waarom
dan wel de torsie kan ontstaan, laat hij in het midden en geeft
alleen op, dat de rechter hoorn over de linker was gegleden.

In diesem Artikel werden 2 Fälle von Torsio uteri gravidi beim Schwein beschrie-
ben. Erstenfalls betrug die Torsion, die vaginal festgestellt werden konnte, 180⁰nach rechts. Der Partus wurde durch Sectio caesarea beendet, wobei die Torsion
aufgehoben wurde. Der Fall kam zur Heilung. Zweitenfalls ist wiederum die Torsion
vaginal festgestellt worden. Das Tier wurde durch den Kaiserschnitt zu retten
versucht, wobei sich eine Drehung um 360° herausstellte. Die Sau musste aber
geschlachtet werden weil der Uterus wegen der Stauung zu stark gelitten hatte
und an vielen Stellen zerriss.

The author mentions two cases of torsion of an uterus in gestation in a swine.
The torsion could be diagnosed by vaginal exploration.

In the first case the uterus was rotated 180 degrees to the right, in the second
case the rotation was 360 degrees.

In both cases ceasarian section was carried out and the uterus turned back at
the same time. The first patient recovered, but in the second the uterus, weakened
by venous congestion, tore during the operation and the animal had immediately
to be slaughtered.

L\'auteur décrit deux cas de torsio uteri gravidi chez le porc. Il pouvait diag-
nostiquer la torsion par exploration vaginale; il pratiquait la sectio caesarea et
puis supprimait la torsion. Celle-ci était à droite; dans le premier cas de 180°,
dans le second de 360°. Dans le premier cas l\'animal guérit ; la deuxième truie
fut abattue, parce que la matrice congestioneé se déchira pendant l\'opération.

In Juli 1929 trad onder de muizen, welke door Dr. L. W. van
Esveld, pharmacoloog aan het Centraal Laboratorium werden
gehouden, plotseling een hevige sterfte op. Deze muizen waren
in het laboratorium gefokt en verbleven in een houten kooi, welke
door een houten schot in 2 afdcelingen was gescheiden. Slechts
in één dezer afdeelingen kwamen sterfgevallen onder de proef-
dieren voor, terwijl in de andere afdeeling geen enkel ziektegeval
werd waargenomen. In dc eerstgenoemde afdeeling waren voor
het uitbreken der ziekte 35 volwassen, ± 4 maanden oude, witte
muizen aanwezig. In den aanvang van Juli stierf de eerste muis,
een paar dagen later weer een, terwijl daarna de ziektegevallen
in sneller tempo optraden. Dagelijks werden nu 1 a 5 muizen ziek,
ofschoon er ook dagen zonder nieuwe ziektegevallen voorkwamen.
Van de oorspronkelijk aanwezige 35 muizen, waren na 2 weken
nog 6 a 7 over, welke schijnbaar gezond waren. Deze dieren werden
uit de kooi verwijderd, waarna deze van schoon zaagsel werd voor-
zien. Nu werden in dezelfde kooi weer 30 a 35 andere witte muizen,
eveneens volwassen, geplaatst. Deze dieren waren ten deele reeds
voor andere doeleinden gebruikt en waren volmaakt gezond. Na
verloop van 2 a 3 dagen was 1 muis gestorven, terwijl zich daarna
eiken dag nieuwe sterfgevallen voordeden, tot een maximum
van 5 per dag. Hieruit blijkt dat het incubatiestadium der ziekte van
korten duur kan zijn.

werden de resteerende 15 a 20 muizen benevens de overgebleven
dieren van de vorige groep aan Dr. Bijl voor epidemiologische
studie afgestaan. De kooi werd nu met een sterke lysoloplossing
gedesinfecteerd en gedurende 2 dagen in de zon geplaatst. Ver-
volgens werden er 23 nieuwe muizen ingebracht. Onder deze
dieren werden geen ziektegevallen meer opgemerkt.

De eerste ziekteverschijnselen, welke bij de muizen werden
waargenomen, bestonden in het overeind staan der haren en
sufheid. De dieren zaten in elkaar gekrompen en hadden geen
eetlust. De dood trad | tot uiterlijk 2 dagen daarna in. De die-
ren werden gevoederd met bruin brood en rauwe melk. Hetzelfde
voedsel werd ook aan de groep muizen gegeven, waarbij geen
ziektegevallen werden gezien. Hierin behoeft dus de oorzaak
van het ontstaan der ziekte niet te worden gezocht. In het lokaal,
waar de muizen werden gehouden, kwamen veel wilde muizen
voor ; er werd echter geen enkele maal een gestorven wilde muis
gevonden. Het is derhalve, mede in verband met het gezond
blijven der muizen uit de 2de afdeeling, niet waarschijnlijk, dat
deze wilde muizen de ziekte hebben overgebracht.

Zooals bekend, worden bipolaire bacillen zoowel bij mensch
als dier als saprophytische bewoners van luchtwegen en digestie-
apparaat aangetroffen. Vermoedelijk is de ziekte bij de muizen
ontstaan doordat saprophytische bacillen uit het maagdarm-
kanaal door onbekende oorzaken virulent zijn geworden. Door
opname per os van de met de faeces uitgescheiden bacillen, kon-
den nu de muizen zich gemakkelijk infecteeren. Met het aan-
nemen van dezen infectiemodus behoeft het niet te verwonderen,
waarom de muizen uit de 2de afdeeling niet ziek werden.

Bij de sectie op een io-tal muizen verricht, waren de meest
opvallende afwijkingen : sterke miltzwelling, benevens zwelling
en parenchymateuze degeneratie van lever en nieren. In de nie-
ren en sereuse vliezen werden puntbloedingen gevonden, ter-
wijl alle lymphklieren meer of minder sterk gezwollen waren.
Bovendien was als regel een acute, catarrhale enteritis aanwezig.

In uitstrijkpreparaten van hartebloed, milt, nieren en lever
werden talrijke bipolaire bacteriën gevonden, van zeer ongelijke
grootte. Het bipolaire karakter kwam het duidelijkst naar voren,
na kleuring volgens Leishman, Giemsa of Nicolle. De Leishman-
kleuring gaf hierbij de beste resultaten. De bipolariteit was zoo
karakteristiek, dat op grond van deze morphologische eigenschap
reeds vrijwel met zekerheid kon worden aangenomen, dat hier
een vertegenwoordiger uit de groep der haemorrhagische septi-
caemie-bacteriën in het spel was. Ook bij andere micro-organismen,
zooals paratyphusbacillen, bac. pseudotuberculosis enz. wordt
wel eens een bipolaire kleuring waargenomen, echter is hierbij

de poolkleuring niet zoo gevariëerd en niet zoo karakteristiek
als bij de pasteurellae. Bij deze laatste kan het ongekleurde midden-
stuk variêeren van een smal zoompje tot bijna het geheele bacillen-
lichaam. Bouillonagar, geënt met hartebloed, lever, milt en nier
vertoonde na een verblijf van 24 uur bij 37⁰ C, een zeer groot
aantal kleine, doorschijnende ronde koloniën, die sterke neiging
tot confluentie bezaten. Bouillon, geënt met hetzelfde materiaal,
werd aanvankelijk gelijkmatig troebel, terwijl zich later (2 X 24
uur) een slijmig, vlokkig bezinksel vormde.

Het gelukte niet om langs cultureelen weg haemorrhagische-
septicaemie-bacteriën in den darminhoud aan te toonen ; de hier-
mede geënte voedingsbodems waren den volgenden dag met
andere micro-organismen overgroeid.

Bij het onderzoek der agar- en bouilloncultuur bleek het ge-
groeide micro-organisme onbeweeglijk, goed kleurbaar met de
gewone bacterie-kleurstoffen en Gram-, Er bestond een sterke
neiging kettinkjes te vormen. De bacillen uit de cultuur ver-
toonden geen bipolaire kleuring.

Uit glucose, saccharose en manniet werd zuur gevormd, echter
trad geen gasvorming op. Lactose bleef onveranderd. Melk werd
niet gestold, lakmoeswei en neutraalrood-agar bleven onver-
anderd. In pepton-keukenzout kon reeds na 24 uur indol worden
aangetoond.

De hierboven genoemde morphologische, cultureele en bioche-
mische eiegnschappen kwamen geheel overeen met die der ver-
schillende representanten uit de groep der haemorrhagische-
septicaemie-bacteriën.

4 muizen, subcutaan met 0.1 cm⁸ orgaanemulsie van een ge-
storven muis geïnfecteerd, stierven na 1—3 dagen ; eenzelfde
aantal met 0.1 cm³ suspensie van een 24 uur oude agarcultuur
subcutaan besmet, stierf eveneens na 1—3 dagen.

Twee muizen, met darminhoud van spontaan gestorven muizen
gevoederd, stierven resp. na 10 en 12 dagen.

Een konijn, intraveneus met 0.1 cm cultuur-suspensie besmet,
stierf 5 dagen na de inspuiting.

Bij al deze dieren was een sterke miltzwelling, benevens zwelling
en degeneratie van lever en nieren opgetreden. Bij enkele muizen
bestond een eenzijdige pleuritis met slijmigen etter en pneu-
monie. In het pneumonische gedeelte der longen kwamen spelde-
knop-groote abcesjes voor. Vaak werden een acute, catarrhale
gastro-enteritis, puntbloedingen, lympklierzwelling en ontstekings-
oedeem op de entplaats gezien.

In hartebloed en organen, benevens in het slijmig-etterige
exsudaat werden talrijke bipolair gekleurde bacteriën gevonden,
terwijl de culturen uit de organen der gestorven proefdieren de-
zelfde eigenschappen bezaten als die, welke uit de spontaan be-
smette muizen waren verkregen.

Ratten, cavia\'s, duiven en kippen, welke zoowel per os, als
subcutaan met materiaal van gestorven muizen, zoomede met
cultuur-suspensie werden besmet, verdroegen deze infectie zonder
ziekteverschijnselen te krijgen.

Dat een eenvoudige vaccinatie met dezen muizenstam geen im-
muniteit verleent tegenover andere vertegenwoordigers uit deze
groep, bewees de volgende proef. Een 4-tal duiven werd met
een tusschenpoos van een maand 2 maal met 0.2 cm® cultuur-
suspensie intramusculair besmet ; 14 dagen na de laatste infecties
werd bij deze dieren en een onbehandelde duif 0.1 cm⁸ van een vi-
rulente hoendercholera-stam intramusculair ingespoten. Alle ge-
vaccineerde dieren, benevens de controle-duif waren den volgenden
dag aan de infectie bezweken.

Op grond van het hierboven vermelde onderzoek, mogen wij
wel aannemen, dat de sterfte onder de muizen door een pasteu-
rella is veroorzaakt. De morphologische, cultureele en bioche-
mische eigenschappen kwamen hiermede geheel overeen. De pa-
thogeniteit voor laboratoriumproefdieren verschilde wel van
die der overige vertegenwoordigers uit de pasteurella-groep. Het
is echter bekend, dat de pathogene werking van de stammen uit
deze groep onderling niet onbelangrijk kan verschillen.

Het feit, dat spontane pasteurellose bij muizen voorkomt, moet
voor ons een waarschuwing zijn bij het onderzoek van materiaal,
dat verdacht wordt afkomstig te zijn van dieren, die aan hae-
morrhagische septicaemie hebben geleden.

In verband met de benaming der overige representanten uit
de groep der haemorrhagische-septicaemie-bacteriën (bac. bovi-
septicus, vitulisepticus, suisepticus equisepticus, avisepticus, enz.),
zou het aanbeveling verdienen dezen bacil den naam bacillus-
murisepticus te geven. Een bezwaar is, dat deze aanduiding reeds
is ingevoerd voor den veroorzaker der muizen-septicaemie, welke
als een verzwakte variëteit van den vlekziektebacil wordt
beschouwd.

Ch. Dopter en E. SACQuépéE vermelden in hun „Précis de
Bactériologie", 1927, pag. 755 : ,,11 existe également des pa-
teurelloses naturelles chez la cobaye et le lapin, de même que
chez le souris" ; in de literatuur heb ik geen mededeeling over
spontane pasteurellose bij muizen gevonden.

Verfasser berichtet über Todesfälle bei Mäusen infolge einer spontanen In-
fektion mit Krankheitserregern welche in die Gruppe der hämorrhagischen Sep-
ticaemie Bakterien gehören. Das Inkubationsstadium war sehr kurz, während der
Tod innerhalb einiger Tage nach den ersten Krankheitserscheinungen erfolgte.
Die Sektion lieferte folgende Befunde : starke Vergrösserung der Milz, Schwellung
und parenchymatöse Degeneration der Leber und der Nieren, kleine Blutungen
in Nieren und serösen Häuten, Schwellung der Lymphdrüsen, akute katarrhalische
Enteritis.

Mäuse und Kaninchen waren sehr empfänglich für eine künstliche Infektion,
dagegen Ratten, Meerschweinchen, Tauben und Hühner gar nicht. Versuche,
Tauben durch Vakzination mit dieser Pasteurella muris vor künstlicher Infektion
mit Hiihnercholera-kultur zu schützen, blieben erfolglos.

A mortality among mice due to a spontaneous infection with a member of the
haemorrhagic septicaemia group is reported. The incubation period was very short,
while death occurred within a few days after the appearance of the first symptoms.
Post-mortem examination revealed the following lesions : considerable enlarge-
ment of the spleen, swelling and parenchymatous degeneration of the liver and the
kidneys, small haemorrhages in kidneys and serous membranes, swelling of the
lymph glands, acute catarrhal enteritis.

Mice and rabbits appeared to be highly susceptible to artificial infection, while
rats, guinea-pigs, pigeons and fowls were resistant. The author did not succeed in
immunizing pigeons against artificial infection with a culture of bac. cholera gal-
linarum by means of vaccination with this pasteurella muris.

L\'auteur relate l\'observation d\'une mortalité chez des souris. La cause doit en
être rapportée à une infeçtion spontanée d\'un bacille du groupe des bactéries de la
septicémie hémorragique. La période d\'incubation est très courte ; la mort survient
en quelques jours après l\'apparition des premiers symptômes. A l\'autopsie on a
trouvé les lésions suivantes : une forte tuméfaction delà rate, congestion et dégénéra-
tion parenchymateuse du foie et des reins, hémorragies ponctiformes dans les reins
et dans les séreuses, tuméfaction des ganglions lymphatiques et une entérite catarr-
hale aiguë.

Les souris et les lapins se montrent très sensibles à une infection artificielle; les
rats, les cobayes, les pigeons et les poules au contraire y résistent. Des pigeons
inoculés avec le bacille du souris ne se montraient pas réfractaires à une infection
ultérieure avec une culture du bacille du choléra aviaire.

Op den 6den dezer overleed alhier op ruim 77-jarigen leeftijd
Leendert Johannes Hoogkamer, oud dirigeerend paardenarts
(luitenant-kolonel titulair) van het Nederlandsch-Indische leger.

Geboren te St. Annaland (Z.), als zoon uit een groot dokters-
gezin, voltooide Hoogkamer in 1876 zijn studiën aan de toen-
malige Rijksveeartsenijschool. Nadat hij gedurende korten tijd
als practicus hier te lande werkzaam was geweest volgde op
26 Maart 1877 zijn benoeming tot militair paardenarts der 3e kl.
(2e luitenant) bij het Nederlandsch-Indische leger, waarbij hij op

g October 1881 tot den rang van isten luitenant en op 29 Augus-
tus 1889 tot dien van kapitein werd bevorderd.

In Indië vond Hoogkamer een werkkring naar zijn hart, met
een leven vol afwisseling en ervaring, o.m. als gevolg van de vele
overplaatsingen, een tijdelijke tewerkstelling bij de bestrijding
van de veepest in de jaren 1881-1882 en de vele commissie-
reizen in den Indischen archipel en naar Australië.

Arbeidzaam, scherpzinnig, toegerust met zin voor wetenschap-
pelijk werk en daarbij uitstekend stylist, kon het niet uitblijven
of hij trok reeds spoedig de aandacht. In 1893, nauwelijks van een
Europeesch verlof in Indië teruggekeerd en te Makasser geplaatst,
zag hij zich, hoewel niet de oudste van het korps paardenartsen,
overgeplaatst naar Batavia als eerstaanwezend paardenarts,
tevens adviseur van den Chef van den militair geneeskundigen
dienst, onder wiens leiding toen ter tijde de militair veterinaire
dienst nog ressorteerde. In deze positie bleef hij werkzaam tot
zijn pensionneering. In een onverpoosden strijd voor de belangen
aan den mil. vet. dienst toevertrouwd, en die van het korps
paardenartsen, wist hij in 1904 te bereiken, dat de rang van
2de luitenant werd afgeschaft en die van dirigeerend paardenarts
(majoor) beschikbaar gesteld. Deze verbetering van positie der
paardenartsen werd niet verkregen, dan nadat getoond was,
wat door een behoorlijk ingerichten veterinairen dienst in
het belang van den paardenstapel van het leger kan worden
verricht. Hoogkamer, die voor alles de dienstbelangen voorop-
stelde, handelde steeds naar den regel: toon wat gij kunt en
men zal U waardeeren naar verdienste. En wat hij kon bleek
mij, toen ik in 1898, van het Nederlandsche leger gedetacheerd,
te Batavia onder zijn onmiddellijke bevelen werd geplaatst en
daar behoorlijk toegeruste ziekenstallen van paviljoensysteem
vond, voornamelijk ingericht, op de bestrijding van malleüs en
op wetenschappelijke gegevens gebaseerde voorschriften ter
wering van deze besmettelijke ziekte. De noodzakelijkheid van
dergelijke maatregelen springt in het oog als men bedenkt dat
een verlies per jaar van een 40 tal legerpaarden aan deze ziekte,
geen uitzondering was.

Hoe groot ook de verleiding is, om hierover nader uit te
weiden en mede te deelen, welke successen Hoogkamer, ge-
steund door den aan het Geneeskundig laboratorium werkzamen
gouvernements-veearts J. K. F. de Does, bereikte met stelsel-
matige mallëinaties en over het vele verder door hem gedaan,
ik moet mij hier beperken, maar geef als aanhangsel van deze

regels een overzicht van de voornaamste publicaties van Hoog-
kamer in de Veeartsenijkundige Bladen, om een aanduiding te
geven, van wat hij in dit opzicht heeft gepresteerd. Op ééne
zaak meen ik echter nog te moeten wijzen, n.1. dat hij het was,
die — na zelf bij bekwame chirurgen onder de medici in de leer te
zijn gegaan — de jonge Indische paardenartsen toen ter tijde
heeft geleerd hoe aseptisch moest worden geopereerd. En steeds
weer had hij nieuwe plannen tot verbetering van de gelegenheid
daartoe. De thans aan meer dan één ziekenstal aanwezige
operatiekamer, waarvan de eerste door Hoogkamer tot stand
werd gebracht, moge daarvan getuigen.

Na zijn bevordering tot majoor in 1904 bleef Hoogkamer
nog drie jaren werkzaam; in 1907 werd hem, op verzoek, eervol
ontslag verleend uit den militairen dienst.

Hij liet, dank zij zijn groote toewijding voor zijn werk, waar-
van hij met alle hem ten dienste staande geestesmiddelen zonder
aanzien des persoons had getuigd, den militairen veterinairen
dienst achter in een toestand, die het zijn opvolgers niet moei-
lijk maakte om op de door hem gelegde fundamenten voort te
bouwen. Dat de militaire veterinaire dienst in 1920 een zelf-
standige tak van dienst kon worden, is dan ook in de eerste
plaats te danken aan Hoogkamer.

In 1908 in Nederland teruggekeerd, was het niet denkbaar,
dat hij, met zijn levendig temperament en gezond naar lichaam
en geest, voorgoed ,,in ruste" zou gaan. Weldra zien wij hem
dan ook werkzaam in ons-vereenigingsleven. Reeds spoedig was
hij secretaris van de af deeling Zuid-Holland van de Mij. voor
Dierengeneeskunde, een functie die hij, getrouw aan zijn meening
dat de secretaris de werkbij van de vereeniging moet zijn, op
uitstekende wijze en gedurende 20 jaren vervulde. Reeds van te
voren, naar ik meen in 1908, aanvaardde hij de werkzaam-
heden van penningmeester van de Nederlandsche Vereeniging
voor Tropische Geneeskunde; een vertrouwenspost, die hij pas
kort voor zijn overlijden heeft verlaten.

Bij de mobilisatie in 1914 stelde hij zich onmiddellijk ter be-
schikking van het Ministerie van Oorlog en nam zitting als lid
van een Commissie tot vordering van legerpaarden, terwijl hij
in den distributietijd geheel belangeloos zich heeft gegeven als
tusschenpersoon voor de verstrekking van benzine aan de prac-
tizeerende dierenartsen, een taak die hij op een wijze vervulde,
dat de collega\'s uit erkentelijkheid hem later daarvoor een zeer
kostbaar werk meenden te moeten aanbieden.

Gedurende de 6 jaren van 1921 tot en met 1926 was hij
ondervoorzitter-penningmeester van onze Maatschappij en heeft
toen zijn werkzamen en strijdbaren geest niet verloochend. Hij
wist de leden der Mij. te overtuigen, dat, wil men iets bereiken,
men een „strijdkas" moet hebben en voor het bijeenbrengen
daarvan contributieverhooging noodig was. Met het resultaat,
dat het vermogen van de Mij. in die zes jaren steeg van pl.min.
f 1.— tot ruim f 13.700.—.

Ook op ander dan vereenigingsgebied was hij werkzaam, o.a.
als docent aan een cursus tot opleiding van hoefsmeden en een
tot voorlichting van dames bestemd om naar de tropen te gaan.

Zijn bijzondere verdiensten werden door de Regeering erkend
door de benoeming—reeds in den kapiteinsrang (1897)—tot Ridder
in de Orde van Oranje-Nassau en tijdens de mobilisatie door de
bevordering tot den titulairen rang van luitenant-kolonel, terwijl de
afd. Zuid-Holland van onze Mij., evenals de Nederlandsche Ver-
eeniging voor Tropische Geneeskunde, hem bij zijn scheiden uit de
resp. besturen het eerelidmaatschap had toegekend. Reeds vroeger
was hem dezelfde onderscheiding te beurt gevallen ten opzichte
van de Nederlandsch Indische Vereeniging voor Dierengeneeskunde
in verband met zijn jarenlange verdienste als bestuurslid en
redacteur van de Veeartsenijkundige Bladen voor Nederlandsch
Indië.

Is hiermede in vogelvlucht een schets gegeven van de ver-
diensten van Hoogkamer als vertegenwoordiger van de dieren-
geneeskunde, ook als lid van de samenleving nam hij een eer-
volle plaats in. Man van beschaving, onbaatzuchtig en hulp-
Vaardig, op welke laatste eigenschappen door familieleden, vrien-
den en anderen, veelvuldig en nimmer tevergeefs een beroep
werd gedaan, kon het niet uitblijven of hij moest zich vele
vrienden maken, zooals o.m. moge blijken uit de lange lijst van
namen in de dagbladen van hen, die te Westerveld op 9 dezer
de, op zijn uitdrukkelijken wensch eenvoudig gehouden, plechtig-
heid van de verassching van zijn stoffelijk overschot bijwoonden.
Deze vrienden betreuren met zijn lieve vrouw, Mevrouw J. S. M.
Hoogkamer—Corderius met wie hij gedurende bijna 49 jaren
in helaas kinderloos gebleven, maar gelukkigen echt verbonden
mocht zijn, ten diepste zijn heengaan.

Hoogkamer, klein was Uw gestalte, maar groot en, naar ik
onder moeilijke omstandigheden de gelegenheid had te bewon-
deren, dapper was Uw hart, dat helaas nimmer meer voor ons
zal kloppen.

Overzicht van de voornaamste publicaties van wijlen I.. J. Hoogkamer
artsenijkundige Bladen voor Nederlandsch-Indiè.

Bijdrage tot de kennis van de malleïne als diagnosticum
(met Dr. J. de Haan), ref. naar een origineel artikel

in het Geneeskundig Tijdschrift voor Ned.-Indiè . ,, XVIII,
Ueberseeischer Transport von Haustieren ; rapport voor

het 9de Int. Veeartsenijk. Congres in den Haag . ,, XXII,
Herinneringen van het Geneeskundig laboratorium te

Vee-
227

182

288
174

289
350
34*

203
264
5²4

Über das Verhalten von Fischen gegen Milzbrandbazillen. (Dr. M.Lederer, Wien,
Tierarztl. Rundschau. 9 Nov. 1930).

Schr. heeft op verschillende soorten visschen, in totaal 100 stuks, infectieproeven
met miltvuurbacillen verricht.

Na beschrijving van de diverse proefnemingen en de daarbij toegepaste techniek,
komt hij tot de volgende resultaten :

1. Sporenhoudende miltvuurbacillen blijven in water van 13 14° C. minstens-
4 weken in leven en virulent voor muizen.

2. Visschen krijgen geen miltvuur indien zij 4 weken lang, zelfs met gescarifi-
ceerde huid, in bacillenhoudond water verblijven ; ook niet indien zij intraperito-
neaal of intramusculair besmet worden of met miltvuuihoudend v oedsel worden
gevoed (waarnemingsduur tot 2 maanden^. Evenmin worden zij ziek, wanneet
zij vóór en na de infectie in water van 35⁰ C. gehouden worden, of indien voor de
infectie een miltvuurcultuur gebezigd wordt die bij 8—io° C. gekweekt is. Daaren
tegen sterven kikvorschen, die met dergelijke ,,koude\' culturen intraperitoneaal
besmet worden, wèl aan miltvuur.

Met miltvuurbacilleu gevoederde visschen scheiden, in volkomen gezonden staat,
bacillen met de faeces uit ; de duur dezer uitscheiding kan na éénmalige voedering
echter niet bepaald worden, daar de visschen steeds weer opnieuw de in het water
met de faeces uitgescheiden bacillen opnemen.

3. Bij doode visschen, die gedurende het leven miltvuurbacillen hadden opge-
nomen en na den dood in ijs verpakt en in een koelkast bewaard werden, konden
gedurende 14 dagen na den dood in den darm voor muizen virulente bacillen aan-
getoond worden.

4. Bij alle geïnfecteerde visschen konden slechts op de plaats van injectie - door
uitstrijk en cultuur — en bij alle intramusculair geënte visschen tevens door de
Ascoli-proef, bacillen worden aangetoond, nooit echter in de inwendige organen
of in het bloed.

5. De uit visschen gekweekte bacillen onderscheiden zich, ook na herhaalde
passage door visschen, noch cultureel noch biologisch van de voor de infectie-
proeven gebezigde miltvuurbacillen van warmbloedige dieren.

Fischkrankheiten und ihre Beziehungen zur Lebensmittel-kontrolle, (Voordracht
van Dr. Neumült.er, Jena, in de Naturforscherversammlung te Koningsberg ;
B. T. W. Nov. 1930).

N. bespreekt het voorkomen van bacteriëele- en parasitaire vischziekten en
aandoeningen van anderen aard en hunne beteekenis uit een oogpunt van visch
keuring. Hij wijst er op dat de meeste van de tot nu toe in de literatuur beschreven
bacteriëele vischziekten gevallen van ouderen datum betreffen. (1892, Fischel-
l-.NOCHsche karperziekte door Bacillus piscicidtis ; 1895, SiEBERSche snoekbaars-
ziekte, door Bacillus piscicidus agilis; 1897, geelziekte van den voorndoor een pro-
teusbacil).

Ofschoon verschillende schrijvers deze en enkele andere vischziekten voor den
mensch gevaarlijk noemen, is het bewijs daarvoor volgens N. hoogstens in zoo-
verre geleverd, dat infectieproeven met de verwekkers bij muizen, cavia\'s, honden
en duiven positief uitvielen, terwijl verschillende der gevonden bacteriën vermoe-
delijk met bac. proteus identiek zijn. N. meent echter dat deze vischziekten, die
slechts een enkele maal zijn voorgekomen, slechts historische waarde hebben en
daarom beter uit de leerboeken voor levensmiddelen-controle kunnen verdwijnen.

Infectieziekten, die wel vrij veelvuldig bij visschen voorkomen, zijn de z.g.
Rotseuche van karper en aal en de furunculose\'van de salmoniden. Men ineene
echter niet dat deze ziekten een bepaald karakteristiek beeld geven en streng specifiek
zijn voor de genoemde vischsoorten. Dit blijkt wel uit de vele uiteenloopende be-
schrijvingen dezer ziekten, uit hun voorkomen bij ook tal van andere vischsoorten
en uit de beschrijving van geheel verschillende verwekkers. Nog veel minder goed
bekend zijn weer andere vischziekten, zooals de ulcereerende huiddefecten bij
snoek in den paaitijd (wel snoekpest genoemd), de z.g. vibrionenziekte van karpers,
de infecties van karpers door fluorescens bacteriën, evenals de z.g. Kiemenfaule
bij karpers, snoeken en zeelten.

Omtrent de infectieziekten der visschen staat dus nog slechts zeer weinig vast.
De studie dezer ziekten is zeer moeilijk, daar ook allerlei invloeden van de omgeving,
als bodem, water, enz. aanleiding kunnen geven tot pathologische processen. N.
sluit zich dan ook aan bij Plehn, die in haar leerboek over vischziekten zegt, dat on-
der de verwekkers der specifieke vischziekten geen bacterie bekend is die voor
den mensch gevaarlijk is. Dit houdt echter niet in dat men zieke visschen onvoor-
waardelijk voor de consumptie kan goedkeuren. Integendeel, N. huldigt de opvat-
ting van Bongert, dat alle hevig zieke visschen afgekeurd dienen te worden, doch
dat bij geringe ziekelijke veranderingen goedkeuring mag volgen, indien de vis-
schen althans nog leven en spoedig geconsumeerd zullen worden.

Veel grootere oeconomische beteekenis dan de eigenlijke vischziekten hebben
de verschillende aandoeningen van anderen aard, welke intusschen niet steeds en
niet gemakkelijk van de vischziekten zijn te onderscheiden. Hiertoe behooren de
aandoeningen ten gevolge van het bewaren van visch in afgesloten ruimten (karen,
bunnen, enz.), door kouvatten, transportschade en decubitus, welke laatste reeds
dikwijls met Rotseuche verwisseld is. Zoo kunnen ook huidveranderingen optreden
door bewaren in te zuur water en zelfs groote vischsterfte door zuurstofgebrek
ten gevolge van allerlei vormen van waterverontreiniging. Ook in al deze gevallen
moeten visschen met zichtbare veranderingen voorzichtig beoordeeld worden,
daar hun werstandsvermogen in elk geval belangrijk geleden heeft. Een eerste
eisch voor volwaardige riviervisch (als karper, forel, zeelt, snoek, enz.) is dus wel
„levende visch," omdat gestorven riviervisch zeer spoedig bederft en haar goeden
smaak verliest.

Wat de parasitaire vischziekten betreft, deze zijn beter bekend dan de bacte-
riëele infectieziekten. Ten aanzien van de beoordeeling dezer aandoeningen sluit
N. zich wederom aan bij de opvatting van Bongert, dat alle visschen, hetzij levend

of dood, die door een massale infectie met ecto- en (of) endoparasieten steik ver-
magerd zijn, ondeugdelijk zijn voor de consumptie. Op het vaststellen van sterke
vermagering, resp. anaemie, dient in dit opzicht meer den nadruk gelegd dan op
het aantoonen van de parasieten zelf, want deze kunnen microscopisch klein zijn ;
grootere ectoparasieten kunnen afgevallen of afgewasschen zijn. Zoo kan met name
hevige vermagering optreden bij karpers door de karperluis (Argulus foliaceus)
en door trypanoplasmen- resp. trypanosomen-infecties. Steeds geven de parasi-
taire aandoeningen in het algemeen weer gemakkelijk aanleiding tot het optreden
van secundaire infecties en schimmelvorming, door verminderd weerstandsver-
mogen van de aangetaste dieren.

Slechts enkele vischparasieten kunnen op den mensch overgaan. In de eerste
plaats de plerocercoid van de Diphyllobothrium latum (Dibothryocephalus latus).
Over de ontwikkeling dezer finnen heeft Hobmaier gerapporteerd. Hij wijst er
op dat groote roofvisschen meer plerocercoiden bevatten dan kleine en dat daarom
de groote exemplaren, mede omdat zij soms niet geheel doorgekookt zijn, gevaar-
lijker zijn dan kleine visschen. Ook wijst Hobmaier op het volgende : Plerocer-
coiden komen, zooals bekend is, ook voor in snoekkuit en worden daarmede, bij
het kuitschieten, uitgescheiden. Snoekkuit nu is een speciale delicatesse voor
den kwabaal, zoodat deze visch aan grooter infectiegevaar met deze parasiet bloot
staat. (Door het eten van rauwe besmette kwabaal-lever, zooals hier en daar in
het buitenland gebruikelijk is, wordt de parasiet op den mensch overgebracht.
Ref.) Het constateeren dezer parasitaire aandoening ontsnapt aan de eenvoudige
marktcontróle, zoodat de eenige weg in dezenis, het publiek te waarschuwen \\ oor eten
van snoekkuit en voor het gebruik van rauwe-ol niet voldoende doorgekookte visch.

De tweede voor den mensch schadelijke parasiet, die bij visschen, (als tusschen-
gastheer) kan voorkomen, is de Opisthorcliis felineus. De ontwikkelingsgang van
deze parasiet is nog niet volledig bekend. Wel staat echter vast dat de larven
bij verschillende riviervisschen als kleine cysten kunnen voorkomen (o.a. voorn,
blei, zeelt, karper, barbeel). De grootte dezer cysten bedraagt 0.3 x 0.2 rail.
Men vindt ze in de spieren en in het onderhuidsche bindweefsel. Ook hier gelden
weer dezelfde adviezen als zooeven om het infectiegevaar voor den mensch te
verminderen

Ten slotte geeft N. nog een overzicht van de infectieziekten van den mensch,
die door visschen, als bacillendragers zonder meer, kunnen worden overgebracht.
Hij bespreekt als zoodanig typhus, pest, cholera, lepra, miltvuur, tuberculose en
paratyphus. Het overbrengen van typhusbacteriün door visschen schijnt volgens
gedane infectieproeven mogelijk te zijn, zoodat gevaar dreigt van het bewerken
of nuttigen van niet goed doorgekookt vischvleesch. Voor pest en cholera geldt
hetzelfde. Overbrenging in al deze gevallen is slechts mogelijk indien deze bacteriën
in vischwater geraken. Overbrengen van miltvuur door visschen is tot nu toe niet
waargenomen, ofschoon miltvuursporen langen tijd in den visclidarm blijven
leven (tot 7 dagen ; op de huid zelfs tot 40 dagen). Overbrengen van lepra door
visschen staat niet vast, evenmin die van tuberculose. Het is nog steeds de vraag
of voedering van visschen met tubercel-bacillen-houdend afvalmateriaal van
melkerijen en slachterijen een infectiebron voor den mensch kan zijn. Tot nu toe
is slechts bekend, dat de meeste entproeven bij visschen met groote doses zoog-
dier-tubercelbacillen zeer wisselende uitkomsten geven, zoodat vermoedelijk
aan te nemen is dat bij natuurlijke voedingsinfectie geen direct gevaar voor den
mensch bestaat. (Bovendien staat zelfs nog geenszins vast dat bij koudbloedige
dieren, met name bij visschen, een specifieke tubereelbacillen-stam voorkomt,
evenmin of deze zich op zoogdieren kan aanpassen. Ref.)

Belangrijk is het probleem van de paratyphus-infectie van en door visschen.
Verschillende paratyphus-infecties van den mensch (Enteritidis Gartner en Bres-
lau) zijn in verband met het gebruik van visch gerapporteerd. Bij levende visch
(forellen) is slechts één maal een geval van paratyphus beschreven. Ook dit ééne
geval staat echter volstrekt niet onomstootelijk vast, zoodat het wel zeer twijfel-

ac.htig is of bij visschen intravitale infecties met paratyphus voorkomen. In bedor-
ven vischvleescb zijn echter wel paratyphus-bacteriën gevonden, zoodat men
wel rekening heeft te houden met postmortale infecties van paratyphus en met
de mogelijkheid van eenvoudige overbrenging van paratyphus bacteriën door
visschen, als tusschendragers.

Samenvattend komt N. dus tot de slotsom, dat visch slechts dan gevaarlijk
voor den mensch kan zijn, als zij afkomstig is uit water dat be. met is door faecaliën
van zieke menschen. Bij de waterloozingen met dergelijk materiaal houden de vis-
schen zich gaarne op, zoodat sanitaire maatregelen in dezen het infectiegevaar
kunnen bezweren. Daarnaast dient steeds gewaarschuwd tegen het gebruik van
rauwe of niet voldoende gekookte visch. Of er bij bacteriëele vischvergiftiging
van den mensch ooit sprake is van intra-vitale infecties der visschen, of dat uit-
sluitend postmortale infecties in het spel zijn, is nog niet volledig bekend. De
diagnose is zeer moeilijk, omdat slechts zelden voldoende en voldoende versch
materiaal ter onderzoek beschikbaar is. Bovendien is niet ieder geval van z.g.
vischvergiftiging tot eene bacteriëele infectie terug te brengen. Men heeft daarbij
ook te denken aan overmatig gebruik van vette visch (zalm, makreel, aal, haring,
heilbot enz.), aan physiologische giften, rottende visch en botulisme-infecties.

De studie van de vischvergiftigingen verkeert dus nog ongeveer in hetzelfde
stadium als het probleem der vleeschvergiftigingen enkele tientallen jaren gele-
den. (Het vraagstuk van het voorkomen van parasitaire- en infectieziekten bij
visschen heeft uiteraard meer beteekenis voor zoetwatervisch dan voor zeevisch ;
het is daarom voor ons land van betrekkelijk geringe beteekenis. In de praktijk
blijkt tot nu toe ook hier ten lande dat geringe ziekelijke veranderingen bij levende
visschen geen gevaar voor den mensch opleveren, zoodat ik mij, voor wat de keuring
betreft, met het hierboven ontwikkelde standpunt kan veieenigen. Ref.)

Vergelijkende proeven betreffende tuberculine-reacties en anatomische afwijkingen
bij geïmporteerd vee uit Mongolië. (Sadashj Ono Journal JapanSoc. of vet. Science,
Sept. 1930) geeft een beschouwing over de ervaring opgedaan bij tuberculinatie
van 182 stuks vee zoowel door subcutane injectie als door oogdruppeling.

Deze proef heeft voor ons een zeer betrekkelijke waarde, omdat de onderzoeker
Sadashi Ono, de ophtalmo tuberculinatie niet door sensibilisatie laat voorafgaan
dus te weinig reageerenden onderkent.

Hij vond 38 reageerders op subcutane inspuiting, 31 op oogdruppeling en 41
welke tuberculeus bleken bij de secties. Bij een paar dieren kwam zeer uitgebreide
tuberculose voor en geen reactibij een paar alleen oogreactie en bij enkele alleen
reactie op inspuiting onder de huid

Er kwamen ook enkele reageerders voor waarbij geen tuberculeuze afwijkingen
gevonden werden. Onder deze laatste categorie kwamen nog al eens dieren voor
met echinococcosis. (Ook wij constateerden bij echinococcosis herhaaldelijk
tuberculine-reactie).

Van de 41 tuberculeus bevonden dieren reageerden 32 op subcutane inspuiting
en 27 op oogdruppeling. (Wij vinden een veel hooger percentage als we sensibili-
seeren) 25 gevallen klopten op elkaar.

Toepassing: met door tandartsen gebruikte canulesin de huid een weinig tu-
berculine spuiten, zwelling bepalen na 48 uren ; opnieuw in de zwelling spuiten
en aflezen na 72 uren. Over den graad van zwelling, welke positieve reactie beteekent
is men \'t niet altijd eens in Engeland en Schotland. Door met een glycerine-bouil-
lon in te spuiten kan men een idee van de zwelling krijgen, welke onafhankelijk
van de tuberculinatie optreedt.

Men spuit bij voorkeur op een voorzichtig geschoren plek a/d hals in en meet
de vouwen met een daartoe geschikt meetinstrument.

belast met het vergelijkende onderzoek van verschillende reacties, is de intra-
dermale reactie als de meest betrouwbare gekenschetst. Nadeel is, dat de techniek
wat moeilijk is en somtijds twijlel omtrent den aard der zwelling kan bestaan.
De moeilijkheid is de tuberculine in de diepere lagen van de huid te krijgen. Om
die reden maakt men wel gebruik van de plooi onder den staart waar de huid vee!
dunner is.

Een zwakke zijde van het tuberculose-onderzoek is nog steeds het niet tiidig
aanwijzen van de bacillenverspreiders. Karsten geeft nu in het Deutsche Tier-
ärtzl. Woch. 1930 No. 41, pag. 646, een verhandeling over verschillende onder-
zoekingsmethoden van longslijm. Men vangt het slijm als regel op met draad en
watteproppen uit de trachea. Ook wordt door middel van een beker, welke in de
Oesophagus wordt gebracht, na het hoesten het afgeslikte slijm opgevangen. Het
onderzoek van het slijm geschiedt door het monster met 5 % antiformin 24 uur in
de stoof bij 37A % C. weg te zetten. Daarna wordt het met aqua destillata 10 tot
15 min. gecentrifugeerd en het bodembezinksel uitgestreken.

In ronde cijfers werden met de wattenproel\' bij zeker open tuberculeuze koeien bij
ruim 80 % tubercelbacillen aangetoond. Bij de sputumbeker-proeven was het
aantal positieve gevallen lager, ongeveer 70 %. De caviaproef bleek betrouw-
baarder dan de cultuurproef op eiervoedingsbodems. De in den laatsten tijd aange-
geven filtratie, zooals die in het laboratorium van de Landwirtschaftskammer te
Braunschweig plaats vindt met behulp van Membranfilters van Zsicmondy bleek
minder goed te voldoen dan het gewone microscopisch onderzoek

Bij deze methode wordt het sputum door een filter geperst met een membraan
maximale poriënwijdte van 1 my.

In hetzelfde nummer 41 van bovengenoemd tijdschrift komt een artikel voor
van Dr. Knauer over dit onderwerp.

Zooals bekend behandelt Friedmann tuberculeuze patiënten met koud- bloed
tubercelbacillen (Schildkröten T. B.). Reeds in 1923 was vanwege den Pruisischen
Landdag een onderzoek gelast over de waarde van het middel. Toen reeds was de
stemming ten opzichte van dit middel niet hoog; ook Dr. Knauer meent op grond
van zijn ervaringen opgedaan bij een onderzoek in een groot bedrijf bij Konings-
bergen weinig goeds van dit middel te kunnen zeggen. De open-tuberculeuze dieren
gingen ondanks aanwending voor een gedeelte na een half jaar te gronde. Van de
tuberculose-vrije dieren werden tot October 1923 twee dieren en in 1927 en 1928
nog een dier geslacht, waarbij de sectie tuberculose aangaf. In 1921 werden deze
proeven begonnen. Het vee werd in drie groepen verdeeld. De eerste groep omvatte
12 open-tuberculeuze dieren ; de tweede groep 32 reageerende welke geen open-
tuberculose hadden ; de derde groep 61 niet reageerende dieren. Van deze
groepen werd ²/_s behandeld, \'/, blcel onbehandeld. Tot op heden hebben de behan-
delde zich niet beter gehouden dan de onbehandelde.

Ein Beitrag zur Pathogenese der Eutertuberkulose und Nutzanwendung für die
Diagnostik der Euterkrankheiten und die Bekämpfung der Rindertuberkulose.
(Autoreferat door Dr. Rautmann, van een voordracht op 27 Mei 1930 gehouden).

Voor de klinische diagnostiek van uier-tuberculose is de porte-d\'-entrée en de
verspreiding in den uier door lympli en bloed een waardevolle aanwijzing en men
onderscheidt die gemakkelijk van nierziekten van galactogenen oorsprong. Primaire
aandoeningen van de klier door tuberculose komen praktisch niet voor. Patholo
gisch-anatomisch is de diagnose niet altijd gemakkelijk en is een bacteriologisch
onderzoek noodzakelijk. Vooral langs lvmphogenen weg zou de infectie tot stand
komen ; veelal zijn Peritoneum en baaimoeder gelijktijdig veranderd.

Wanneer men bij kalveren een piimair-complex in lever en portaal-lymphklieren
vindt is dikwijls niet de voeding met tuberculeuze melk doch reeds intra-uterine
infectie de oorzaak geweest.

Koeien met gezonde uiers scheiden geen tubercelbacillen uit in liet bijzonder niet

die dieren die uitsluitend als tuberculeus worden gequalificeerd op giond van tu-
berculine-reactie.

Daar de uiertuberculose reeds vroegtijdig open wordt, is snelle diagnostiek ge-
wenscht. Spoedige opruiming van koeien met longtuberculose voorkomt veelal
uiertuberculose. A. H. V.

(Bestimmung der Frische von Fleisch mittels des Viskosimeters. Dr. Vassiliow,
Zeitsch. f. Fleisch- und Milchhyg. Jg. 40, pg. 357).

Met behulp van den viseosimeter van Ostwald, waarvan hij een uitvoerige be-
schrijving en afbeelding geeft, ging Vassiliow de viscositeit na van versch geslacht
vleesch. In vergelijking met water van ongeveer dezelfde temperatuur vond hij,
ongeveer 1 ƒ4 uur na de slachting, bij rundvleesch een viscositeits-quotiënt van
1,219 (waarbij viscositeitsquotient = doorlooptijd van de te onderzoeken vloei-
stof : doorlooptijd van water). De waarde daalt dan in 12 uur tot 1,006, blijft
hierop tot ongeveer 30 uur na de slachting staan ; begint echter dan weer vrij snel
te stijgen tot 1,225

Ofschoon Vassiliow vooral bij rundvleesch zijn proefnemingen verrichtte, be-
paalde hij ook de viscositeit van varkens-, schaap-, konijn-, kip-, hond- en kalfs-
vleesch.

Op grond van zijn ruim 200 onderzoekingen bij gezonde runderen meent Vas-
siliow dat bij het onderzoek van vleesch, afkomstig van zieke, koortsende dieren
zeer zeker afwijkingen van bovengenoemde waarden zullen worden gevonden.
Dit hoopte hij nog in een nader onderzoek te zullen aantoonen.

Bij zijn onderzoek nam hij gedeelten van het spierige deel van het diaphragma
en van de musculus triceps brachii : bij vogels gedeelten van de borstspier. Bij
varkensvleesch kan men vooral roode en witte spieren onderscheiden. Eerstge
noemde spiersoorten zijn bloedrijker en daardoor sneller aan bederf onderhevig
dan de lichtgekleurde spieren. Daardoor krijgt men bij het onderzoek van varkens-
vleesch verschillende uitkomsten Als b v. de hloedarme musculus longissimus dorsi
volgens deze methode nog geheel en al deugdelijk blijkt, wil dit nog geenszins
zeggen, dat de bloedrijke m. psoas major geen afwijkingen zal vertoonen

Vassiliow beveelt de door hem beschreven onderzoekingsmethode voor verder
onderzoek aan.

Het trichinosisvraagstuk. (Die Eisbären-Trichinose und andere TrichinoseFragen.
Dr. Junack, Zeitsch. f. Fleisch und Milchhyg. Jr. 40, pg. 363).

In verband met het kort geleden bekend geworden geval van trichinosis te
Stuttgart, tengevolge van het eten van besmet ijsbeervleesch, deelt Junack
enkele gegevens mede van positieve bevindingen bij eenige door hem onderzochte
beren. Herhaaldelijk werden beren in dierentuin ineens ziek en bleken dan aan
trichinosis te lijden. Bij een collectie beren van Hagenbeck b.v. stierven binnen
3 weken een 6-tal beren aan trichinosis.

Behalve bij beren moet men ook steeds bij dassen een trichinenonderzoek ver-
richten. Minder bekend is verder de rol, die de trichinosis zou spelen bij het ont-
staan van tumoren. Zoo heeft men b.v. in 10 gevallen van carcinoom van mamma,
huid, pleura. lip en tong, zoowel in het tumorweefsel als in de omgevende spieren
trichinen aangetroffen. Proefnemingen bij witte muizen door een groot aantal
trichinen subcutaan in te spuiten, gaven echter geen resultaat.

Desalniettemin meent Junack toch, dat de trichinen een zekere rol zouden
spelen in de aetiologie der tumoren.

Het bacteriologisch vleeschonderzoek. (L\'examen bactériologique des viand.es de
boucherie. Prof. Huynen — Annales de Med. Vét. 1930, pg. 289 en 337).

Huynen hield over bovengenoemd onderwerp een lezing op de ..Journées Mé-
dicales „Vétérinaires" te Luik in Juli 1930 en behandelt zeer systematisch dit voor

de meeste dierenartsen zoo belangrijke onderwerp. In het kort wil ik enkele ge
gevens uit deze voordracht citeeren.

a) Wat betreft de infectie van het dierlijk lichaam met microorganismen kan dit.
aldus Huynen, tijdens het leven van het dier geschieden langs centri fugalen of langs
centripelalen weg. fn het eerste geval komen de bacteriën op een gegeven oogenblik
in het bloed en worden daarna naar alle organen en spieren verspreid ; is dus een
septicaemie. Porte d\'entrée is dikwijls het darmkanaal, dat dan door allerlei oor-
zaken doorlaatbaar wordt. In dit verband verdienen enteritiden de noodige
aandacht, vooral bij jonge dieren. Verder zijn de vrouwelijke geslachtsorganen
dikwijls porte d\'entrée, vooral na paitus, enz. en moet men aandacht schenken aap
Polyarthritis, omphalophlebitis bij jonge dieren en mastitiden bi] runderen.

Na den dood eveneens weer een besmetting van het vleesch langs centrifugale
en centripetale weg. De eerste vindt plaats als het dier niet direct wordt geévis-
cereerd. Vooral bewegelijke bacteriën (vleeschvergiftigers en anaëroben) versprei-
den zich dan door het lichaam, door de permeabel wordende darmmucosa. Dc
centripetale weg wordt bewandeld door besmetting via besmette voorwerpen,
personen, enz., waarbij men vooral moet denken aan het feit dat het vleesch als
zoodanig een prachtig cultuurmedium is voor de meeste microörganismen.

Daar de meeste vleeschvergiftigingen optreden na het gebruik van vleesch van
noodslachtingen moet men, aldus Huynen, aan de keuring van deze noodslach-
tingen alle zorg besteden (ze liefst laten verrichten in afzonderlijke slachtplaatsen).

b) Wat betreft de verschillende bacteriën, die vleeschvergiftiging kunnen veroor-
zaken, geeft Huynen een opsomming daarvan. Het zijn :

1) de bacillus botulinus — met beschrijving van den bacil, haar eigenschappen
en de voornaamste ziekteverschijnselen

2) de paratyphusbacteriën -— geelt een beschrijving van de biochemische en
cultureele eigenschappen en van de ziekten bij de dieren.

c) Voor het eigenlijke bacteriologisch vleeschonderzoek acht Huynen het nood-
zakelijk, bij elk geval de volgende monsters te nemen ; n.1. 2 spierstukken uit
voor- en achtervoet, boegklier, popliteus, stuk milt. Lever en nier acht hij niet
geschikt, daar in deze organen veeltijds onder overigens normale omstandigheden
bacteriën kunnen voorkomen.

Paratyphusinfecties bij pelsdieren. (Paratyphus infektionen bei Pelztieren. l)r.
Meyer —- Deutsche Tierärztl. Wochensch. 1930, pg. 565).

Meyer doet inededeeling van paratyphusinfecties bij 9 zilvervossen, 1 nerz en
3 nutria\'s. Uit de organen van één zilvervos, van de nerz en van de 3 nutria\'s
kon de bact. enteritidis Breslaviense, uit de organen van 8 zilvervossen de bact.
enteritidis Gärtner gekweekt worden. De oorsprong van deze infecties lag in het
duister. Bij de 3 nutria\'s was waarschijnlijk een secundaire infectie in het spel,
die zich zou ontwikkeld hebben in aansluiting aan een uitgebreide leverdistomatosis
van alle 3 dieren. Daarvoor zou, volgens Meyer, spreken het feit, dat in de lever
bacteriën het veelvuldigst waren gegroeid.

Van de 9 paratyphus-gevallen bij de zilvervossen kwamen 2 voor bij oude vossen
en 7 bij de jonge dieren. De jonge vossen schijnen dus vooral gevoelig voor deze
infectie te zijn. Teneinde een betere kijk op deze infectie\'s te krijgen is een samen-
werking tusschen pelsdierfokkers en dierenartsen ten zeerste gewenscht.

De verschillen der beenderen bij huisvogels en wilde vogels. (Die Vergleichung
von Skeletteilen bei Haus- und Wildvögeln mit Rücksicht auf Marktpolizei, Fleisch-
beschau und gerichtliche Diagnostik. J. Potuznik. Prager Arch. f. Tiermed. Jg. 9,
Pg- 7«)-

De diergeneeskundigen beschikken niet over een voldoend uitgebreid en geheel
betrouwbaar handboek, waarin verschillende beenderen van huisvogels met die
van wilde vogels worden vergeleken. Potuznik heeft daarom een uitvoerige studie
gemaakt van de voornaamste beenderen bij verschillende vogelsoorten. Een 130

afbeeldingen en een 7-tal tabellen verduidelijken het artikel, zoodat het geheel
een handige en vrijwel volledige handleiding is voor den dierenarts, die hetzij als
niarktcontroleur, hetzij als deskundige in strafrechterlijke zaken optreedt.

Slechts die beenderen worden behandeld, waarmee men in de praxis nog al
eens te doen krijgt. Dit zijn o.a. het sternum, clavicula, coracoid, scapula, humerus,
metacarpus, bekken, fenuir, tibiotarsus, de samengegroeide deelen van de borst-
wervels met bijbehoorende ribgedeelten en tenslotte het caudale einde van het
wervel kanaal.

PoiuzNiK behandelt zwemvogels (gans en eend), duiven, en hoenderachtige
vogels (kalkoen, fasant, kip, paarlhoenders).

Een tuberculoseonderzoek bij vrijbankvleesch. (TierarlJliche Erfahrungen auf
der Frcibank, II\'. Über Tuberkitlose, R. Hoffmann Zeitsch. f. Infektionskrankh.,
usw. Bd. 37, pg 85).

Door verschillende onderzoekers is medegedeeld geworden, dat men bij het
verwerken en uitsnijden van wegens tuberculose ter sterilisatie bestemde runderen
en varkens nog al eens een niet opgemerkt tuberculeus proces in écn der beenderen
kan ontdekken, of een aangetaste lymphklier kan tegenkomen.

Hoffmann ging nu aan het vrijbankmateriaal van het abattoir te Berlijn na,
in hoeverre men aan de vleeschlymphklieren een indicatorische waarde moet
toekennen over de verspreidingswijze van de tuberculose in het dierlijk lichaam.

Hij onderzocht daartoe de vleeschlymphklieren van een 132 varkens, waarbij
men been, gewricht- of spiertuberculose had vastgesteld. In 27 gevallen vertoonden
deze vleeschlymphklieren een tuberculeuze aandoening. Daarentegen waren de
vleeschlymphklieren van een 105-tal varkens, niettegenstaande sterke tubercu-
leuze orgaanafwijkingen, macroscopisch geheel intact.

Droogkcr.ige of verkalkte haardies in de lymphklieren zijn z. i. geen bewijs dat men
in de daarbij behoorende vleeschvoet of in hel worlelgebi.ed van de aangetaste klier
alle tuberculeu :e processen als afgeloopen en onschadelijk moet beschouwen. Hoffmann
vond b.v. in dergelijke gevallen nog sterk virulente tuberculeuze nieuwvormingen.

Kvenzoo is een schijnbaar geheel gezonde vleeschlymphklier nog geen bewijs,
dat in de bijbehoorende vleeschvoet geen tuberculose aanwezig is.

Als men daarbij de resultaten van de onderzoekingen van Müller en Hautle
beschouwt, die in geheel gezonde vleeschlymphklieren in een betrekkelijk hoog
percentage nog virulente tubercelbacillcn konden aantoonen, dan moet men tot
de conclusie komen, dat men in de vleeschkeuring tot op heden veel te veel waarde
aan deze vleeschlymphklieren heeft toegekend.

Naar de mecning van HormANN wordt bij de beoordeeling van slachtdier-
tuberculose, ondanks de uitstekende onderzoekingen van Hongert en Nieberle,
met de pathologisch-anatomische zijde van het vraagstuk niet voldoende rekening
gehouden. Zijn bevindingen bij een nader onderzoek van het vrijbankvleesch
toonen duidelijk aan, hoeveel belangrijke gegevens men nog bij een uitgebreide
onderzoek zou kunnen verkrijgen.

Over de houdbaarheid van gehakt van versch vleesch en van bevroren vleesch. (Zur
Frage der Haltbarkeit von Hackfle^ch aas Frischfleisch undGefrierfleisch - Gressel
& Grafe — Berl. Tierarztl. Woch. 1929, pg. 430).

Gresset, en Grafe verrichtten een 36 houdbaarheidsproeven, 860 reukproeven,
1720 reactieproeven met rood en blauwlakmoespapier en 578 ,.Klatsclipraparate",
genomen van de oppervlakte en uit de diepte van gehakt, gemaakt van versch
vleesch en bevroren vleesch.

Uit de 36 houdbaarheidsproeven (monsters bewaard gewikkeld in perkament-
papier, in schaal met lossen deksel en in schaal met vast bevestigden deksel) bleek,
dat bevroren gehakt slechts 5 maal gelijkwaardig was aan het verschc gehakt,
daarentegen 10 maal slechter en slechts 2 maal beter.

iy maal beter dan het versehe gehakt. In de overige gevallen kon geen verschil
tusschen de beide gehaktsoorten worden opgemerkt.

Van de 1720 reactieproeven met rood en blauw lakmoespapier was het bevroren
gehakt 168 maal slechter, slechts 21 maal beter dan het versehe gehakt, in de overige
gevallen werd geen verschil opgemerkt.

Gressel en Gräfe hebben wel opgemerkt, dat direct na het maken het bevroren
gehakt minder bacteriën bevat dan het versehe gehakt. Bij eenigszins lang bewaren
wordt de verhouding echter juist andersom.

In het begin was b.v. verschgehakt 4 x kiemvrij ; bevroren 20 x. Na 24 uur be-
waren, versch gehakt 75 x een groot aantal bacteriën, bevroren gehakt echter 99 x.

Bij het tellen van het aantal bacteriën vonden zij onmiddellijk na het maken
bij versch gehakt 337.641 bact in 1 gram vleesch ; bevroren gehakt 21.926. Na 24 u.
bewaren bij versch gehakt 12.981.049 bact. in 1 gram vleesch ; ^bevroren gehakt
10.035.572. Na 48 u. bewaren bij versch gehakt 45.510.316 bact. in 1 gram vleesch ;
bevroren gehakt 54.668.959.

(Deze resultaten kwamen dus niet overeen met de proefnemingen van Kallert,
volgens welke het gehakt, van bevroren vleesch gemaakt, even zoo lang houdbaar
zou zijn als gehakt van versch vleesch. Niettegenstaande het geringe kiemgehalte
onmiddellijk na het maken van gehakt van bevroren vleesch is dergelijk gehakt,
volgens bovenstaande gegevens, onder overigens gelijke omstandigheden lang niet
zoo goed houdbaar als veisch gehakt).

Wijziging van het agglutinatievermogen van een Gärtnerstam. ( Versuche über
Veränderungen der Agslutinabiiität eines Stammes von Bact ent. Gärtner. — Brat-
lie — Tierärztl. Hundschau, Jg. 34, pg. 693).

Bratlie ging bij een bepaalden Gärtnerstam na in hoeverre, bij gebruik van
bepaalde voedingsbodems, een wijziging van het agglutinatievermogen optrad

Zoo vond hij, dat de bacteriën minder agglutinabel waren : bij kweeking op
droge agar, op voedingsbodems waaraan was toegevoegd immuunserum, karbol-
zuur (0,5%), azijnzuur (0,5%), verschillende plantenbestanddeelen van b.v.
tarwegries, tarwemeel, boekweitmeel, wortelen, aardappelen, glycerineagar,
door kweeking bij temperatuur onder 25° C. of boven 39⁰ C . door lichtinwerking
en bij toenemende ouderdom der culturen.

Niet beïnvloed werd de agglutinabiliteit door toevoeging van H₂0₂ (r—5%)
of wei (3—5%) aan de voedingsbodems, door kweeking op urineagar, rund- of
paardevleeschagar.

Met 1/5 werd ze verhoogd bij het kweeken op voedingsbodems, die gemaakt
waren met bestanddeelen uit rottend vleesch.

De agglutinabiliteit werd belangrijk minder door uitloogen der bacteriën met
gedestilleerd water of door het centrifugeeren van bacterieemulsies. Het centri-
fugaat agglutineerde slechter dan de bovenstaande vloeistof.

(Uit al deze resultaten blijkt wel, dat men, als van een bepaalde bacterie de ag-
glutinatietiter wordt opgegeven, steeds ook de wijze, waarop deze bacteriën ge-
kweekt of geisoleerd zijn, moet vermelden). de Graaf.

Alexander (Brit. med. journal, ref. N. T. v. G. 1930, II, No. 34, blz. 4244)
vermeldt een geval : bij een 37-jarige vrouw, die wegens hernia was geopereerd
en bij wie de huid driemaal (daags vóór de operatie, terstond voor en ook na de
operatie) met 2j % spiritieuze oplossing van jodium was afgewischt, ontstond
op den dag na de operatie erytheem met eenige pustulae; koorts tot 40° ; na aan-
wending van 5 %-oplossing van natriumthiosulfaat verdween het erytheem,
op den derden dag, na eenige uren. Dien dag stierf de vrouw aan uitputting van
het hart, waarschijnlijk veroorzaakt door toxiese producten bij de verwoesting
van huidweefsel ontstaan. Sedert gebruikt Alexander voor huidontsmetting een
i %-oplossing van jodium in tetrachloorkoolstof.

Nieboer (Geneesk. Bladen uit kliniek en laboratorium, 1930, VI, blz. j) be-
schrijft oorzaken, verschijnselen en behandeling der hydronephrose. De aandoe-
ning is steeds het gevolg van stuwing der urine, door de meest verschillende oor-
zaken. Stoornissen in aanleg of ontwikkeling schijnen meestal aan de afwijking
ten grondslag te liggen. Behalve mechaniese en anatomies aantoonbare verande-
ringen kunnen waarschijnlijk stoornissen in de peristaltiek der bovenste urine-
wegen de urinestuwing veroorzaken.

Verschijnselen zijn meestal intermitteerende aanvallen van pijn. Stoornissen
bij het urineeren komen niet regelmatig voor ; het urinesediment bevat meestal
leucosyten. Haematurie werd bij 30 % der gevallen waargenomen. Zwelling in
de nierstreek kwam slechts in de minderheid der gevallen voor. Pijn en veelvuldig-
heid der aanvallen nemen toe in den loop der ontwikkeling der ziekelijke afwijking ;
dit wordt toegeschreven aan infectie, die bijna in alle gevallen optreedt. Zwanger-
schap heeft een slechte invloed op het beloop.

De diagnose kan slechts zeker gesteld worden na grondig onderzoek der urine-
wegen ; hierbij zijn cystoscopie en pyelographie noodzakelijk. Daar bij dubbel-
zijdige hydronephrose de minst veranderde nier nog opvallend goed kan functio-
neeren, is het noodig steeds een pyelogram van beide zijden te maken.

Bij de behandeling komen conservatieve operaties aan nierbekken en ureter
slechts in aanmerking bij beginnende gevallen met aseptiese of zeer weinig geïn-
fecteerde inhoud. Is een groote zak gevormd en de functie ernstig geschaad of
indien verschijnselen van hevige ontsteking bestaan, dan moet nephrectomie worden
verricht, wanneer altans een normaal functioneerende nier aanwezig is. Bestaat
dubbelzijdige hydronephrose dan kan men alleen palliatief werken : herhaald
catheteriseeren en spoelen van de nierbekkens.

Rastégaëeff (Buil. Soc. Patli. Exot., Trop. vet. buil., 1930, No. 3, blz. 82)
vond coccidiën bij de volgende diersoorten :

in de faeces van een poolvos (Canis lagopus) Eimeria Mesnili n. sp. ; in de faeces
van een tijger in de Zoölogiese tuin te Leningrad : Eimeria novowengoni n. sp. ;
in de faeces van een leeuw en een americaanse bison in dezelfde inrichting resp. :
Eimeria felina en Eimeria Smithi

Schüffner beschrijft in het Ned. Tijdschr. v. Geneesk. (1930 II, No. 39, blz.
1929) een paar gevallen van kala-azar. een vooral in Engels-Indic (niet in Ned -
Indie) voorkomende ziekte, veroorzaakt door de Leishmania Donovani, welke
parasiet bij de lijders in het bloed (in de leucosyten) voorkomt. Zooals bekend
komt een daarmee zeer verwante ziekte, de leishmaniasis infantum, in de landen
rondom de Middellandse Zee bij kinderen voor en ook bij honden.

De tussen-gastheer van de ziekte is nog niet bekend. Wel vond men in de maag
van een muggen-soort, phlebotomus, die op patiënten met splenomegalie (kala-
azar) hadden gezogen, leptomonaden, ontwikkelingsvormen van de parasiet,
maar door dergelijke insekten dieren (chineese hamster) of mensen te laten steken,
kon men de ziekte tot nog toe niet overbrengen Liet men die besmette insekten
steken door een dierenhuid gespannen over een glas met voedingsbodem, dan kon
men daarna in die voedingsbodem leptomonaden aantoonen, die dus door de steek
daarin waren gekomen. Dus moeten de parasieten, door de steek van het besmette
insekt ook in het menselijk lichaam komen. Zijn de aldus overgebrachte flagellaten
in het dierlijk lichaam\'niet levensvatbaar, of is er nog een tweede tussengastheer
noodig? Dit is nog onbekend. Shortt de leider der kala-azar-commissie in Engels-
Indië neemt nu proeven met besmetting per os (hij vond Leishmaniaparasieten
ook in de ontlasting van patiënten). Met het oog op prophylaxe en bestrijding is
natuurlijk kennis der wijze van overbrenging van het grootste belang.

Over het voorkomen van bacillen der Salmonella- en Dysenteriegroep bij gezonde
slacht-buffels. (J. W. Wolff : Geneesk. Tijdschr. v. Ned. Indië, 1930, blz. 668).

Naar aanleiding van de toeneming van het aantal Gartner-infecties bij men-
schen ter Oostkust van Sumatra gedurende de laatste jaren, heeft Wolff een
onderzoek ingesteld naar het voorkomen van Gartnerbacteriën bij slachtbuffels.

Bij 128 dergelijke klinisch gezonde dieren vond hij 4 maal de Gartnerbacterie,
15 maal inagglutinabele ,,salmonella-achtigen" (of coli-achtigen? Ref.) en 4 maal
inagglutinabele dvsenteriebacillen van de Flexner-groep.

The pathogenic significance of spirochetes in some well-known pathological
conditions of domestic animals. (J. A. Howart : Journ. Am. Vet. Med. Assoc.
1930, 29, 5, blz. 630).

Bij sommige aandoeningen van varkens (rhinohyperplasie, tumor van de zaad-
streng na castratie), paarden (rotstraal) en schapen (rotkreupel) vond schr. regel-
matig in de diepte van het ontstoken weefsel spirochaeten, aan welke hij in aetio-
logisch opzicht waarde wil toekennen. Verder dan het aantoonen der microörga-
nismen gaat hij niet. Het komt ref. meer waarschijnlijk voor, dat de rol dezer spiro-
chaeten of spirillen van bijkomstig belang is ; bij ontstekingsprocessen van op-
pervlakkig gelegen weefsels met necrose of ulceratie gepaard gaande, worden zij
vrijwel steeds gevonden.

Die Epizoötie der Tularaemie unter den Wasserratten und die Methodik ihrer
Untersuchung. Sarchi : Gentr. bl. f. Bakt. I. Or. 1930. 117. 6. blz. 367.

In het Tumerisch district (Rusland) heerschte in 1928 een uitgebreide epidemie
van Tularaemie onder de jagers van waterratten. Het onderzoek dezer ratten
bracht aan het licht, dat pl.m. 30% was geïnfecteerd. Voor het opsporen der be-
smetting kan men het best gebruik maken van de praecipitatie-reactie. Nog meer
resultaat geeft cavia-enting. Bacterium tularense blijft langen tijd in het rottend
rattecadaver virulent. Ook werden in het zelfde district gevallen van spontane
infectie waargenomen bij de hamster.

Cultivation of Brucella from the Stools and Bile. O. Bischoff : J. Am. Med.
Assoc. 16 Aug. 1930, 95, 7, blz. 482.

B. slaagde er in uit 78 faecesmonsters, afkomstig van 6 patiënten met Bang-
infectie, Brucella te kweeken. Hij behandelde daartoe de faeces met immunserum
en streek den neerslag uit op platen met vleescli-agar, waaraan eosine en methy-
leenblauw was toegevoegd. Ook gelukte het éénmaal, tijdens het leven, Br. te
kweeken uit de gal, verkregen bij duodenum-drainage.

Blood culture in undulant fever. E. W. Bevan : The Brit. Med. J. 16 Aug. 1930,
No. 3632, blz. 267.

1 n het zelfde tijdschrift (1930 blz. 926) had G S. Wilson verklaard, dat voor den
groei van het „abortus-type" van B.-Bang steeds een verhoogd koolzuurgehalte
noodzakelijk is. Dit is niet in overeenstemming met de ervaring van Bevan in
Zuid-Rhodesia, wien het meermalen gelukte direct uit de patiënten te kweeken,
zonder rekening te houden met zuurstof- of koolzuurgehalte. Misschien (volgens
Bevan) heeft men in Zuid-Afrika te doen met andere Bang-stammen dan in Enge-
land.

Van 635 bloedmonsters agglutineerden 11 B. Bang; 10 dezer personen hadden
geen ziekteverschijnselen. Daarom zou het aantreffen van agglutininen niet mogen
gelden als bewijs voor de aanwezigheid van een Brucella-infectie.

Verder werd een onderzoek ingesteld naar de gevoeligheid van de cavia voor
culturen van B. Bang. Gevonden werd, dat minstens 8000 kiemen noodig waren
om een slechts zwakke infectie tot stand te brengen. De cavia-enting zou dus
als diagnostische methode niet bruikbaar zijn.

(Deze uitkomsten wijken af van die bij andere onderzoekers, bijv. Hagan,
Waarschijnlijk heeft Singer gewerkt met oude laboratoriumculturen ; de viru-
lentie van Brucella neemt in kweeken gewoonlijk snel af. Ref.).

Van 5 gevallen van unduleerende koorts in Groot-Brit. hadden 4 een mild be-
loop. De vijfde patiënt kreeg in 8 maanden 6 maal recidief. Uit zijn urine werd
Brucella gekweekt, welke stam direct aan de lucht goed groeide, zonder kool-
zuurtoevoer. Aangezien de cultuur bovendien nog sterker werd geagglutineerd
door serum van het varkenstype dan door dat van het rund, wordt verondersteld,
dat hier waarschijnlijk een porcine stam in het spel is geweest.

Er wordt bij het Ministerie van Landbouw aangedrongen op het samenstellen
eener commissie ter bestudeering der Bang-infecties bij de dieren.

Undulant fever proves fatal to user of raw milk. (Health News N. York State
Dep. of Health, 27 Oct. 1930).

Een 36-jarige boer die den ie Maart ziek werd met de verschijnselen van undu-
leerende koorts en wiens bloedserum Br. Bang agglutineerde tot 1/640, overleed
den 15 Mei. Dit is het eerste geval met doodelijken afloop in N. Y. State, sedert
de aangifte der ziekte verplicht gesteld is (in Juli 1929). De infectie zou tot stand
gekomen zijn door het gebruik van rauwe melk.

The susceptibility of the turkey, pigeon, pheasant, duck and goose to Brucella
disease. Emmel : Journ. Am. Vet. Medic. Assoc. 1930, 30, 2, blz. 185.

In een vorig artikel hebben Emmel en Huddleson mededeelingen gedaan
over de pathogeniteit van Brucella voor kippen. Deze proeven zijn door Emmel
voortgezet bij andere vogels. De eenige, welke clinisch ziek werd (bleekheid van
den kop, vermagering, diarrhee) was de kalkoen. De dood volgde 80 tot 119 dagen
na de infectie. Bij kalkoen en fazant steeg, evenals dat bij de kip was gevonden,
de agglutinatietiter geleidelijk, om daarna weer af te nemen tot het nulpunt. De
duif, eend en gans reageerden, wat de agglutininevorming betreft, heel wisselend.
Na orale infectie bleef het serumonderzoek bij deze vogels meestal negatief. Ook
ziekteverschijnselen bleven uit. Toch werden bij alle geïnfecteerde vogels ongeveer
de zelfde orgaanlaesies gevonden als bij den kalkoen (perivasculaire infiltraten in
milt, lever en longen, necrotische haardjes in de lever, troebele zwelling en necrose
in de nieren).

Septic sore throat outbreak causes six deaths. (Health News N. York State Dep
of Health, Oct. 13, 1930).

In Kingston brak gedurende de laatste week van Augustus een epidemie van
besmettelijke laryngitis uit, die 111 het begin van September haar hoogtepunt
bereikte. Van 151 patiënten stierven 6. Allen betrokken hun melk van 2 der 18
melkleveranciers ter plaatse. Nader onderzoek bracht aan het licht dat beide han-
delaren hun melk ontvingen van dezelfde boerderij, waar de boer den vorigen winter
had geleden aan „septic sore throat" en nog haemolytische Streptococcen van het
verdachte type (endemicus) in de keel herbergde. Bij een der koeien had hij een
verwonding aan den uier gehecht. Kort nadien waren de eerste gevallen van septic
sore throat opgetreden. Toen de koe van de productie werd uitgeschakeld nam de
epidemie onmiddellijk af. In de melk van dit dier werd bij herhaling de haemoly-
tische Streptococcus aangetroffen.

Zur Frage der Trennung verschiedener Tier- und Menschen-pathogener Strep-
tokokken von dem Str. mastitidis (Erreger des „Gelben Galtes") und dem str. lactis.
O. Bischoff : Centr. bl. f. Bakt. i Or. 1930. 117, 6, blz. 396.

Mastitis- en lactis-streptococcen hebben elk constante kenmerken, die hun
onderscheiding mogelijk maken. De onderzochte dierpathogene Streptococcen van
andere herkomst en de voor menschen pathogene verschillen alle in hun eigen-
schappen van de mastitis-streptococcus.

Eine Epidemie des Erysipeloids in Odessa. Stefanski & Grünfeld : Centr.bl.
f. Bakt. I Or. 1930, 117, 6, blz. 376.

In het voorjaar van 1929 werd in Odessa een epidemisch optredend erysipeloid
waargenomen. Alle 200 patiënten hadden localisatie aan de handen, de tempera-
tuur was bijna steeds normaal, het algemeen welzijn ongestoord. Uitbreiding over
de armen werd niet gezien. De gemiddelde ziekteduur was 3 a 4 weken. Alle pa-

tiënten waren in aanraking geweest met zoetwatervisschen en hadden zicli ge-
infecteerd in huidwondjes. Uit het erysipeloid der patiënten en uit de visschen werd
geïsoleerd een fijn, Grampositief staafje, dat als ,,vlekziekte-bacil van het varken"
kon worden geïdentificeerd.

Accidental Psittacosis infections among the personnel of the Hygienic Laboratory.
(Mc. Coy : Public Health Rep. 1930, 45, 843).

De groote infectiositeit van het psittacosis-virus voor den mensch blijkt o.a.
uit het aantal personen, dat zich in het laboratorium bij experimenteel onderzoek
besmet. Tusschen 25 Januari en 15 Maart 1930 deden zich bij het personeel van
het Public Health Lab. 11 gevallen voor. van welke patiënten slechts 2 met de
geïnfecteerde vogels en één met de daaruit gekweekte culturen hadden gewerkt.
De overigen brachten wel den dag door in hetzelfde gebouw, maar hadden met
het psittacosis-onderzoek niet te maken. Nog mag worden medegedeeld, dat bij-
zondere voorzorgen in het Instituut waren genomen, zooals die bij zeer gevaarlijke
proeven gebruikelijk zijn, om besmetting te voorkomen.

Les maladies communes a 1\'homme et aux animaux. II. La psittacose. (Leclain-
che en Verge : Revue générale de Méd. Vét. 1930, No. 460, blz. 193).

In dit samenvattend overzicht, waarin ook de recente literatuur der laatste
endemiën is verwerkt, worden achtereenvolgens behandeld de epidemiologie,
bacteriologie, symptomatologie, pathologische anatomie, de aetiologie, de medische
behandeling en de prophylactische maatregelen. Ten duidelijkste blijkt, dat,
hoewel onze kennis door de talrijke recente onderzoekingen aanmerkelijk is ver-
rijkt, vele punten nog duister zijn. Verschillende waarnemingen pleiten er voor,
dat het agens filtreerbaar is ; het volledige bewijs is nog niet geleverd. Talrijke
microörganismen, die men bij de patiënten heeft aangetroffen en aan welke veelal
aetiologisch verband met de ziekte is toegeschreven, moeten worden opgevat de
rol te spelen van secundaire infectie. Waarschijnlijk is hun binnendringen in het
organisme te danken aan het werkelijke virus van de psittacosis, dat filtreerbaar is.
Zoo zouden de streptococcen verantwoordelijk zijn voor den septicaemischen vorm,
de bacil van Frieduinder voor de als griep verloopende gevallen en de Bac.
psittacosis van Nocard voor den intestinalen vorm van het lijden (Romme).

Febris undulans (Maltakoorts) in Ned.-Indië. (E. R. K. Rodenwaldt en A J.
Cohen : Geneesk. Tijdschr v. Ned.-Indië, 1930, dl. 70, 7, blz. 629).

Schr. geven een overzicht van de voornaamste zaken met betrekking tot de
Brucella-infecties bij den mensch. Sommige inededeelingen in deze inleiding zijn
niet geheel juist (de cultuur uit de urine zou nog niet gelukt zijn ; bij injectie met
geïnfecteerd materiaal zou de cavia eerst pl.m. 3 maanden afwijkingen gaan ver-
toonen). Cohen heeft 8 gevallen van febris undulans in Malang en Midden-Java
waargenomen, van welke hij 4 uitvoerig beschrijft Behalve op clinische gronden
steunt hij zijn diagnose op de positieve agglutinatie-reacties. De kweekproeven
uit het bloed der patiënten leverden geen resultaat. Ook epidemiologisch kon geen
duidelijk aanknoopingspunt worden gevonden. Opmerkelijk is, dat — in tegen-
stelling met den regel het aantal mannelijke lijders geringer was, dan dat der
vrouwelijke (2 en 6).

Het vee van de bevolking is weinig of niet besmet met infectieus verwerpen, de
melkveestallen daarentegen sterk.

La fièvre ondulante, maladie professionelle vétérinaire. (A. Come : Revue Génér.
de Méd. Vét., 1930, 39, 462, blz. 321).

Uit een enquete onder de dierenartsen in het Zuid-Westen van Frankrijk bleek,
dat Maltakoorts tot de niet zelden voorkomende beroepsziekten behoort. Het
aantal is bovendien toegenomen. Afgezien van de infecties, die clinisch niet als
zoodanig zijn onderkend, kwamen ter kennis tusschen 1910 en 1920 drie gevallen,
tusschen 1921 en 1929 tien gevallen. Met één uitzondering had de besmetting
steeds plaats bij het verleenen van verloskundige hulp bij schapen of geiten. Bij
een aborteerende geit werd de dierenarts geholpen door 2 andere personen ; alle

drie kregen Maltakoorts. Hoewel alle 13 patiënten tenslotte genazen, moet deze
beroepsziekte toch, vooral wegens haar langen duur, als zeer ernstig worden be-
schouwd. v. d. Hoeden.

Een en ander over de epidemiologie van de Psittacosis. Dr. H. Peeters, Arts,
(Ned. Tijdsch. v. Geneesk. II, No. 47, 1930).

Literatuuroverzicht, over hetgeen de epidemie 1929—1930 deed waarnemen.
Bij de bestrijding werd allerwege invoer van papegaaien verboden. Het gevaar
door smokkelhandel wordt dan grooter. Schrijver haalt citaten aan waaruit blijkt,
dat het beter is invoer van onderzochte dieren toe te staan. Alleen is nog niet
bekend hoe men moet onderzoeken om waarborgen te krijgen dat alleen gezonde
vogels worden doorgelaten.

Echinococcus van de nier bij een tweejarig kind. J. A. C. Schepel, Arts, Ned.
Tijdschr. v. Geneesk. 1930, II, No. 47.

Een echinococcus in de nier van een tweejarig kind te Groningen gaf zoodanige
stoornissen, dat de nier moest worden verwijderd. Daarna genezing. Van de wijze
van besmetting is niets te zeggen; het kind is een stadskind, dat nooit buiten is
geweest en nimmer in aanraking is geweest met een hond.

Reeds op een leeftijd van 14 maanden bestonden ernstige ziekte-Verschijnselen
tengevolge van de aanwezigheid van dezen parasiet. Is hier intrauterine infectie
geheel uit te sluiten? (Ref.) C. F. van Oijen.

Contribution ä I\'étude des mycoses osseuses. A. Sartory, M. Meyer et J. Meyer,
Annales de 1\'Inst. Pasteur, 1930, No. 3, pp. 298—330.

Een uitvoerige beschrijving wordt gegeven van 3 patiënten met ontstekings-
processen in het been, waarbij als veroorzakers werden gevonden : Actinomyces
asteroi\'des (Eppinger) en Hemispora Stellata (Vuillemin). Clarenburg.

In verband met het resultaat van het bloedonderzoek verricht bij de dieren-
artsen in Denemarken, verzoekt Dr. med. Peter M. Holst in het „Norsk Veteri-
naer Tidskrift" (1930, No. 2) aan de dierenartsen, aan hem^ 5 c.M³. bloed te willen
doen toekomen. Hij veronderstelt ook wel, dat onze Noorsche collega\'s
genegen zullen zijn ,,eenige druppels bloed te offeren op het altaar des Vader-
lands." Dr. Holst kwam tot dezen oproep op voorstel van Prof. Holths, omdat
het onderzoek in Denemarken heeft uitgewezen, dat een groot gedeelte der
dierenartsen antistoffen in het bloed voert ; hij acht het vraagstuk van de gevoe-
ligheid voor de runderabortussmetstof van groote beteekenis o.a. voor de
melkhygiëne. K. Huizinga.

De pathogeniteit van den suipestiferbacil voor den mensch. (Die Pathogenität
des Bacl. suipestijer für den Menschen. — Dr. K. Köbe, — Deutsche Tierärztl.
Woch., Jg. 38, pg. 372).

Een 3-tal bacteriestammen, ter nadere differentiatie opgestuurd, bleken bij
onderzoek biochemisch en serologisch te behooren tot de bact. suipestifer Kunzen-
dorf, dus waren identisch met den z.g. varkenspestbacil.

Het eerste geval was geïsoleerd bij een dame, die gepekeld en gekookte runder-
tong had gegeten, afkomstig van één in nood geslacht rund. Het dier had abscessen
in dijspieren. Reeds na 1 uur na het eten van de tong oprispingen en braaknei-
ging ; na 3 uur diarrhee met braken ; den volgenden dag koorts en buikpijn. Ten-
slotte algemeene parese, met verlammingsverschijnselen. Eerst na eenige weken
genezing. Etter of spierweefsel van de koe waren niet bacteriologisch onderzocht

Tweede geval betrof een dame met pleura-empyeem. Deze zou ook van het boven-
bedoelde dier vleesch hebben gegeten

Derde geval. Rentenier had na zwaar tillen een dikte in de borstspieren gekregen.

even onder de rechtmamma. Het bleek een absces te zijn, waaruit de opgestuurde
bacterie werd gekweekt.

Uit deze 3 gevallen, alsmede uit eenige gevallen beschreven in de literatuur,
komt Köbe tot de conclusie, dat de varkenspestbacil pathogeen is voor den mensch.
In slechts 2 gevallen bleek besmet varkensvleesch in het spel te zijn ; uit de andere
gevallen volgt z.i. dat deze bacil ook bij het rund kan voorkomen.

Inderdaad hebben ook onderzoekingen van de ..Reichsparatyphus-sammel-
lorschung" reeds aan het licht gebracht, dat zoowel runderen als kalveren zwaar
ziek kunnen worden door een suipestifer-infectie.

Bovendien is de bacillus suipestifer zeer resistent, kan b.v. heel goed het pe-
kelen verdragen. In bovengenoemde gevallen acht Köbe het daarom mogelijk,
dat de bacillus suipestifer reeds vóór het slachten het slachtdier had geïnfecteerd,
of wel dat een postmortale besmetting van het vleesch aanwezig is geweest.

Conclusie : Bact. suipestifer Kunzendorf is pathogeen voor den mensch. Zij
veroorzaakt ziektegevallen, optredende onder het beeld van een gastro-enteritis
of meer typhusachtig karakter. In bijzondere gevallen kan zij aanleiding geven
tot abscesvorming, dus meer optreden als etterverwekker. de Graaf.

De aandoening, zich kenmerkende door hyperplastische, periostale beenwoe-
keringen vooral aan de onderste gedeelten der extremiteiten is zoowel bij den
mensch als bij verschillende onzer huisdieren ter waarneming gekomen en onder
verschillende benamingen als : ostitis deformans, diffuse osteoperiostitis, hyper-
plastische periostitis, osteoarthropathie hypertrophiante pneumique et apneu-
mique, acropachie enz. beschreven.

De veranderingen komen bij den mensch en de dieren met elkaar overeen, het-
geen van vergelijkend pathologisch-anatomisch standpunt uit bezien interessant is.

Het lijden is wat de huisdieren betreft het veelvuldigst bij den hond waarge-
nomen en beschreven, vooral gedurende de latere jaren.

Zelfs bij 4 a 5 maanden oude honden is het wel gezien (Sendrail, Laserre,
Lesbouyries). Meestal lag longtuberculose met cavernevorming en bronchiectasie
eraan ten grondslag ; zelden longtumoren (carcinoom, Wirth ; sarcoom, Hinz-
Schroeder), chronische longettering (HéBRANT) of een andere longaandoening
(longemphyseem, Bissauge-Naudin). In enkele gevallen bleken zelfs longver-
anderingen te ontbreken.

Bij het paard is slechts een paar maal hieromtrent mededeeling gedaan (Lié-
naux 1909, Jarmai 1926) ; verder is het éénmaal bekend geworden bij een leeuw.
Bij katten, die toch niet al te zelden aan tuberculose lijdende zijn, schijnt het
lijden onbekend te zijn. Nieberle evenwel meent bij de sectie van tuberculeuze
katten soms afwijkingen aan de beenderen der extremiteiten te hebben gezien, die
voor acropachie karakteristiek zijn. Ook bij vogels zijn enkele gevallen bekend
geworden. Daarentegen schijnt de aandoening bij rund, schaap, geit en varken
nimmer te zijn waargenomen, hoewel juist bij het rund en het varken tuberculose
zeer veel voorkomt en wordt vastgesteld. Omtrent de eigenlijke oorzaak der acro-
pachie tast men tot nu toe volkomen in het duister. Gedacht is wel aan den in-
vloed van de tubercelbacillen en hare toxinen, aan andere niet nader bekende
toxische stoffen (toxaemie) en aan neurotrophische stoornissen (Liénaux). Rein-
hardt denkt daarbij aaneen gestoorde mineraal-stofwisseling, wellicht berustende
op een onvoldoende functie der endocrine klieren, waardoor de groeistoornissen
der beenderen zouden optreden.

Augenschutzmittel „Corodenin" bei Bestrahlung mit Quarzlampenlicht. Jor-
danoff : D.T.W., 1930. No. 8.

Daar bij de dieren evenals bij den mensch tijdens de behandeling met ultravio-
lette stralen de oogen beschut moeten worden en brillen daarbij bezwaarlijk te
gebruiken zijn, heeft Jordanoff een middel dat door de firma Riedel, Berlijn,

onder den naam „Corodenin" in den handel wordt gebracht en dat de ultraviolette
stralen zou absorbeeren, vooraf ingedruppeld.

„Corodenin" bestaat volgens Zernik uit een waterige oplossing (0.3%) van
het natriumzout van 8- aethoxychynoline 5 sulfozuur (C_nH ^OjNSNa) waarbij
gevoegd is 2°/₀₀ adrenaline. Deze oplossing is verder met natriumtetraboraat ge-
neutraliseerd en zou drie uur lang het oog beschutten.

Reichert heeft het middel prophylactisch gebruikt bij filmacteurs en ook bij
photophobie er goede resultaten mee gehad. Veenendaal.

Notes on Botulism in the Domesticated Animals. E. M. Robinson, 15th Annual
Report. Vet. Serv. South A/rica. 1929.

In 1927 maakten Theiler en Robinson melding van de door hen waargenomen
gevallen, waarbij ratten een aandeel hadden in de verspreiding van equine para-
botulismus.

De schrijver, die zich gedurende jaren bezig hield met de botulismus-studie,
deelt in dit artikel de resultaten mede van proeven welke hij nam om na te gaan
of inderdaad ratten botuline-bacteriön kunnen herbergen. Tot dit doel liet hij,
onder bepaalde voorzorgen, rattencadavers tot ontbinding overgaan ; het sap
dezer cadavers werd gebruikt voor inspuitingen bij cavia\'s ; ook werden er cul-
tures uit aangelegd.

Een aantal ratten-cadavers bleek werkelijk toxische bestanddeelen te bevatten.
Het was niet duidelijk of het clostridium botulinum in het rattenlichaam was
gekomen uit geïnfecteerd materiaal, dat door de dieren voor hun dood was ge-
nuttigd, dan wel of het carcas was geïnfecteerd door vleeschvliegen en dergelijke.
Enkele conclusies, door Robinson uit zijn werk getrokken, zijn de volgende :

In botulinus-culturen is, behalve in zeer jonge culturen geen haeinolysine aan-
wezig.

Het lijkt waarschijnlijk dat bacteriën van het botulinus-type in het darmkanaal
van cavia\'s en hoenders geen toxinen produceeren ; waarschijnlijk zijn de voor-
waarden voor ontwikkeling daar niet optimaal.

In een tweede artikel wordt gewag gemaakt van eenige waargenomen gevallen
van spontaan optredend botulismus ; o.a. tij paarden en muilezels in een groot
bedrijf nabij Pretoria. Er was daar aanvankelijk een muilezel, die slap op de beenen
was, nog wel kon staan als hij op gejaagd werd, doch spoedig daarna weer met uit-
gestrekte beenen op één zijde ging liggen. Het dier kon nog eten ; de temperatuur
was normaal.

Spoedig daarna werd een andere muilezel met soortgelijke verschijnselen ziek ;
hier was de temperatuur iets verhoogd. De dieren werden in extremis geslacht ;
er werden geen pathologisch-anatomische afwijkingen gevonden. Ook een derde
en een vierde dier werd ziek ; het vierde dier herstelde na 4 weken.

Cultures uit faeces, ingespoten bij cavia\'s gaven daar typische verschijnselen
van botulismus.

Diseases of Domesticated Animals in South Africa, due to Organisms of the
Salmonella Group. G. Martinaglia, i5th Annual Report V\'et. Serv. South Africa.

De verschillende Salmonella-soorten, paratyphusachtigen dus, komen bij tal
van dieren voor, en vormen daar ziekte-beelden, welke specifiek zijn voor een be-
paalde diersoort. Ook biologisch kan men soms verschillen tusschen de verwekker
van een bepaalde ziekte waarnemen. O.a. passeeren de revue paratyphus bij kal-
veren ; peesscheede-ontstekingen bij paarden in het verloop van abortus ; pul-
lorum bij kuikens ; Kleinsche ziekte e. a. Van belang is de beschrijving van het
pathologisch-anatomisch beeld der kalverparatyphus, een beeld dat heel veel
overeenkomst heeft met het beeld, dat wij hier ontmoeten. De volgende afwij-
kingen worden beschreven : De lever is vergroot, vaak geel, soms gevlekt. Bij
nauwkeurige inspectie ziet men zeer dikwijls kleine necrotische haardjes. I)e milt
is meest sterk gezwollen. Er is meermalen een haemorrhagische enteritis. In de
lebmaag vindt men vaak brokken gecoaguleerde melk. Soms ziet men petechiën

op de nieren. De farmers beschouwen de ziekte vaak als een infectieuze pneu-
monie (als bij ons, Ref.), maar toch zijn echte pneumonische laesies meer uit-
zondering dan regel. Soms wisselen in de longen atelectatische deelen af met lucht-
houdende ; als pneumonische laesies worden gevonden, zetelen ze vaak in de voor-
ste kwabben, en zijn gepaard met fibrineuze pleuritis. Uit kleine abscesjes in de
pneumonische deelen zijn paratyphusbacillen te kweeken.

De diagnose, te midden van andere kalverziekten, is vaak moeilijk te stellen ;
gemakkelijk is de diagnose bacteriologisch door bij zieke kalveren zoo steriel mo-
gelijk bloed uit de vena jugularis op te vangen en hiermede platen te enten. Ook
de snel-agglutinatie kan worden gebruikt (waarvoor in Zuid-Afrika als antigeen
S. enteritides en S. aertrycke worden genomen).

Voor de verdere behandeling der verschillende Salmonella-soorten leze men het
origineel. L. P. de Vries.

R. d\'Aunoy beschrijft in de Journ. Inf. Dis. 1929, vol. 45 een geval van ver-
giftiging door het gebruik van banket gevuld met room. Deze room was op Ame-
rikaansche wijze met nog andere ingrediënten, zooals melk, eieren, suiker, zetmeel
en vanille gekookt gedurende vijf minuten en had daarna nog twee uur afgedekt
in de bakkerij gestaan. 78 gebruikers en 12 bedienden werden na het gebruik
onwel. De vergiftigingsverschijnselen waren van den gewonen aard en allen her-
stelden. Uit de roomvulling kweekte men Bact. enteriditis. Drie patiënten gaven
een positieve paratyphus-agglutinatie, maar aangezien de kweekproeven uit het
bloed negatief waren, deed men geen faecesonderzoek. De bereiders en de ver-
koopers bleken na ingesteld onderzoek deze infectie niet te hebben kunnen ver-
oorzaken.

In de bakkerij kwamen veel muizen voor. Een onderzoek in die richting wees
uit, dat de faeces van verschillende muizen met paratyphus besmet waren. Uit
de darmtractus van 3 van de 15 gevangen muizen gelukte het paratyphus te kwee-
ken. Deze cultures zijn helaas niet met die uit het gebak vergeleken, noch serolo-
gisch, noch bacteriologisch. De uit muizenfaeces verkregen stam bleek bij voe-
dering aan konijnen en cavia\'s niet pathogeen te zijn. Wel bij intraperitoneale
inspuitingen. d\'Aunoy neemt aan, dat in de pan, bij het staan, het vulsel voor het
gebak met muizenfaeces geïnfecteerd is. Molanus.

Aspergillose beim Geflügel als Todesursache nach der Kastration. (Ref. Deutsche
Tier Woch. 1930. S. 784, Ganslmaijer).

Van 14 gecastreerde hanen stierf 1 aan .verbloeding uit de aorta, en 2 •— blijkens
pathologisch en histologiscli onderzoek — aan Aspergillose. De oorzaak der infectie
met Aspergillus fumigatus lag blijkbaar in den vochtigen schimmeligen stal. De
knobbeltjes, welke in den wand van den buik-luchtzak werden gevonden, bleken
in hoofdzaak uit eosinophile leucocyten te bestaan ; sommigen hadden een necro-
tisch centrum. Mogendorff.

Contribution a 1\'étude de la pseudo-tuberculose des oiseaux. C. Truche et J.
Bauche, Buil. de 1\'acad. vét. de France, Nov. 1930, p. 391—395.

Enkele waarnemingen werden gedaan van pseudo-tuberculose bij kanarievogels
en jonge eenden.

In het verloop van enkele maanden waren 1 50 kanarievogels gestorven. Bij de
sectie vond men talrijke, grijze haardjes in lever en milt. In uitstrijkpraeparaten
van deze haardjes waren de bacillen van Malassez en Vignal aanwezig, welke
voor de cavia na intraperitoneale infectie pathogeen bleken te zijn.

Bij het onderzoek van een jonge eend, afkomstig uit een koppel waarin een
infectieuze ziekte was uitgebroken, werden kleine, grijze haardjes in de milt gezien.

In uitstrijkpraeparaten van het hartebloed werden geen bacillen gevonden, terwijl
de met beenmerg geënte voedingsbodems steriel bleven. Enting van milthaardjes
op agar en in bouillon gaf na 24 uur geen groei te zien, echter ontwikkelden zich
op de agar na 3 dagen enkele kolonies, welke bij nader onderzoek kolonies van
pseudo-tubercelbacillen bleken te zijn. Er werden „Rough" en ,,Smooth" kolonies
bij nader onderzoek gevonden Twee cavia\'s, intraperitoneaal met cultuur besmet,
stierven resp. na 2 en 4 dagen. Alleen bij de tweede cavia konden de bacillen cul-
tureel in het hartebloed worden aangetoond. Dit wijst op het weinig septicaemisclie
karakter der pseudo-tubercelbacillen.

Deze epizoötie duurde ongeveer een maand, in welken tijd van de 40 eenden
er 18 op een leeftijd van 1 a ij maand waren gestorven. De dieren stierven 2 -5
dagen, nadat zij door de ziekte waren aangetast. Clakenburg.

Behandlung der Spulwurmkrankheit bei Hühnerkücken. Mocsy. Allat. Lapok
No. 5. Ref. D. T. W. No 52, 1930.

De inhoud der blinde darmen onderscheidt zich van dien van andere afdee-
lingen door kleur en consistentie ; hij doet aan stopverf denken. Ook bij de ont-
laste faeces is dit verschil goed waarneembaar ; de uit de coeci komende deelen
liggen als een afzonderlijk hoopje op de andere faeces. Dit komt, doordat het
leegpersen van de blinde darmen in het rectum zóó spoedig gevolgd wordt door
een defaecatie, dat er geen vermenging met andere faeces plaats heeft. Voor het
onderzoek op parasieteneieren is deze wetenschap van belang.

De faeces zijn steeds met vrij veel slijm omgeven, dat bij het microscopisch
onderzoek hinderlijk is, en derhalve verwijderd moet worden, door het geheele
faecesklompje met water af te spoelen.

Na deze bewerking kan men overgaan tot het „Anreicherungsverfahren ". Deze
behandeling is noodig, omdat het onderzoek er zeer door wordt vereenvoudigd.
Juist bij hoenders is het vinden van enkele eieren reeds van groote beteekenis,
en zonder Anreicherung moet men beslist 6 a 8 proefjes microscopisch nazien
alvorens men gerechtigd is tot het doen van een uitspraak ; na Anreicherung
kan men volstaan met het maken van slechts twee praeparaatjes.

Schrijver gebruikt de methode van Vadja, die als volgt luidt : Verdun de faeces
met water tot ongeveer roomdikte. Filtreer het aldus verkregen mengsel door
een draadzeef met 0.2—0.3 m.M. maaswijdte. Centrifugeer 0 c.c. van het filtraat
gedurende minstens 3 minuten bij matige snelheid. Giet vervolgens de boven-
staande vloeistof af en schudt het residu met 2 deelen glycerine. Centrifugeer
dit nieuwe mengsel wederom 3 minuten doch nu met groote omwentelingssnelheid.
Aanwezige wormeieren verzamelen zich dan in de oppervlakte-laag. Deze laag
wordt juist aangeraakt met het glad afgeslepen einde van een pinkdikke glasstaaf.
blijft daaraan hangen en kan op een voorwerpglas worden overgebracht. Het
is aan te bevelen een proefje te nemen uit de blindedarmenfaeces en een uit de
faeces der andere darmen ; men begrijpt waarom.

Tot afdrijving van Ascariden en Heterakiden werden tal van middelen beproefd.
Bijna alle bleken zonder werking. Goed voldeed echter een product, als Aralban
in den handel gebracht, en bestaande uit 18 procent Chloor en 1 procent Jodium.

Perorale Immunisierung von Hühnern gegen die Geflügelcholera. Prof. Dr
Plasaj; In. Diss. 1929; Ref. D. T. W. No. 51, 1930.

Plasaj en Kordasch spraken bij een vroegere gelegenheid de meening uit,
dat duiven door het peroraal toedienen van gedoode cultures van B. avisepticus,
onvatbaar voor cholera zouden kunnen worden. Zij baseerden hun meening op
het verloop van proeven.

Hiraschilva en Lurye rapporteerden later, dat het ook mogelijk is hoenders
op deze eenvoudige wijze tegen hoendercholera te immuniseeren.

Plasaj deed deze proeven over. Hij gaf hoenders peroraal tweemaal groote
of viermaal kleine doses gedoode bouilloncultures van den verwekker der hoender-
cholera. De toediening geschiedde op allerlei verschillende manieren (door voedsel.

door drinkwater, met behulp van pipetten enz.). Er bleek geen immuniteit op te
treden, noch tegen perorale toediening van virulente avisepticus-bacteriën, noch
tegen subcutane infectie. Zelfs bleek het volgende bij zijn proeven : enkele hoen-
ders, vooraf behandeld door perorale toediening van gedoode cultures en daarna
gevoederd met virulente bouillonculturen bevattende voedermengsels, werden
wel ziek doch doorstonden de infectie. Toch bleken deze dieren niet bestand tegen
een daarna toegediende subcutane injectie van virulente avisepticus-bacteriën.

De door Plasaj en Kordasch opgedane ervaring, dat duiven peroraal tegen
vogelcholera kunnen worden geïmmuniseerd met gedoode cultures, geldt derhalve
niet voor hoenders.

Selective media for the cultivation of Bacillus Pullorum. W. R. Kerr. The
Journal of Comp. Path. and Th., March 1930.

Tal van cadavers van hoenders, die op pullorum moeten worden onderzocht,
verkeeren in een zoodanigen staat van ontbinding, dat zij voor bacteriologisch
onderzoek ongeschikt zijn, wanneer niet over selectieve voedingsbodems kan wor-
den beschikt.

Rrilliantgroen, bekend bij het onderzoek op typhus van menschelijke faeces,
bleek ook zeer goed bruikbaar voor pullorum-onderzoek. In de eerste plaats worden
alle Gram-positieve bacteriën in hun groei geremd ; (zooals dit met alle aniline-
kleurstoffen die in de bacteriologie gebruikt worden het geval is) ; verder worden
de coliachtigen ook belemmerd in hun ontwikkeling.

De brilliantgroen-voedingsbodem werd met veel succes toegepast bij het opsporen
van pullorum-smetstofdragers bij volwassen hoenders. Men vindt hierbij vele
gevallen, waar de pullorumbacil niet in den eierstok voorkomt, doch wel in den
darm, waar ze een chronische enteritis veroorzaakt. Het faeces-onderzoek geeft
dan uitsluitsel.

Mededeeling van Doyle, uit het veterinaire laboratorium van het ..Ministry
of Agriculture" in Amerika, waarin gezegd wordt dat het bereiden van een entstof
tegen vogelpokken en diphterie, door de smetstof tot 55⁰ te verhitten, niet de
gewenschte resultaten gaf. Ook vele op andere wijze bereide vacc ins vielen in het
gebruik tegen. Zeer goede ervaringen daarentegen had men door hoenders te enten
met het virus van duiven diphterie. Dit wordt verkregen door korsten van zieke
dieien te verzamelen, gedurende de negende tot twaalfde dag na. het uitbreken
der ziekte. De korsten worden in een exsiccator gedroogd en daarna tot poeder
gewreven. Het vaccin bestaat uit een 1 % suspensie van het gepoederde virus
in 0.85 keukenzoutoplossing met 80 % glycerine. Immuniteit treedt 14 dagen
na de inoculatie op. Toegepast naast hygiënische maatregelen is de entstof ook
van waarde in koppels waar de ziekte reeds is uitgebroken.

Die Beeinflussung der Legetätigkeit von Junghennen durch die Antidiphterin-
Schutzimpfung. Dr. R. Völker, Leipzig. D. t w No. 51, 1930.

Van twee koppeltjes kippen, elk groot 15 dieren werd het eene met Antidiph-
terin geënt en het andere niet. De dieren van het geënte koppeltje legden gemid-
deld 43.2 eieren, tegen de andere 39.9.

Wij hoorden tot nu toe nog nooit klachten dat de enting van invloed zou zijn
op de legpraestatie, een ervaring die waarschijnlijk van grooter beteekenis is dan
die waarop Dr. Völker op grond van zijn wel wat sobertjes opgezette proef kan
bogen. Voor de rest is het artikeltje goed gedocumenteerd, want Dr. Völker
ziet kans het voor de helft uit tabellen te doen bestaan.

Geflügelpocken (Geflügeldiphterie) und ihre Bekämpfung. Prof. Dr. W. Zwick,
D. T. W., 19 Juli 1930.

Genetisch verband tusschen vogelpokken en pokken van den mensch en van
huisdieren, werd vroeger ontkend ; volgens het hedendaagsche inzicht echter zijn
de verschillende pokken van vogels en zoogdieren niet anders dan als variëteiten
van één oerpokken te beschouwen.

.4. Diergeneeskundig toezicht op hoendermarkten, tentoonstellingen en legwed-
strijden.

5. Invoering van verplichte enting voor handelsdieren en voor dieren die op
markten, tentoonstellingen, legwedstrijden en dergelijke worden aangevoerd.

Kntmethodes, waarbij origineel hoenderpokken-virus, in volvirulenten of in
chemisch of thermisch verzwakten vorm gebruikt wordt, hebben voor de praktijk
slechts beperkte beteekenis. Eenerzijds bestaat hierbij het bezwaar dat de ziekte
kunstmatig wordt opgewekt, terwijl anderzijds een onvoldoende bescherming ont-
staat.

De met chemische middelen verzwakte entstoffen hebben nog het bijzondere
nadeel, dat de inwerking van het middel gedurende den tijd, dat de entstof bewaard
wordt, voortduurt

Gedood virus heeft in \'t geheel geen beschermende werking. Meer vertrouwen
kan men stellen in de volgens biologische methodes gewonnen entstoffen (Anti-
diphterin de Blieck en Heelsbergen ; het door duivenpassage gemodificeerde
hoenderpokkenvirus van Zwick, Seifried en Schaaf ; het duivenpokkenvirus van
Saito, Doyle en Minett, Baumann, Zwick. Seifried en Schaaf, Karsten,
Lüttswager, Lahaye, Bierbavm en anderen ; het mengvirus (Zwick, Seifried
en Schaaf).

De bereidingswijze van de entstof de Blieck-Heelsbergen wordt geheim ge-
houden.

Wordt de puUorum-ziekte overgebracht door sexueel volwassen vogels? Het ant-
woord op deze vraag is van groote beteekenis voor de kennis der epidemiologie
dezer ziekte. Immers, als de vraag in negatieven zin kan worden beantwoord, is
het onnoodig, bij den strijd tegen de ziekte, de aangetaste geslachtrijpe dieren
af te zonderen van de gezonde; het zou dan voldoende zijn, valnestcontróle toe
te passen, en voor broedeieren slechts eieren te nemen van onbesmette kippen.
Echter kan de vraag niet in negatieven zin worden beantwoord ; de pullorumziekte
wordt wel uitgezaaid in een koppel, waar zich naast besmette dieren gezonde be-
vinden ; de schrijver kon dit 11.1. door experimenten bewijzen, in een reeks van proe-
ven, waarbij als indicator op het al of niet aangetast zijn der ziekte de agglutinatie
werd gebruikt.

Sektionsbefunde bei Legehennen, die an den Folgen gestörter Legetätigkeit ge-
storben sind. August Eber Berl. Tierärztl. Woch., No. 40, 1930.

Ter gelegenheid van het honderdvijftig-jarig bestaan van de Veterinair-medische
Faculteit van de universiteit te Leipzig werd No. 40 van de Berliner Tierärztliche
Wochenschrift in feestgewaad gestoken. l)e aflevering beslaat ongeveer 120 blad-
zijden druks, is op mooi glanzend papier uitgevoerd en bevat een keur van arti-
kelen, verlucht door vele fraaie foto\'s. O.a. vindt men er in beschreven de geschie-
denis der Faculteit, met er naast de portretten van vele vroegere en alle thans
nog aanwezige hoogleeraren, waaronder die van den anatoom Baum, den patho-
loog-anatoom Nieberle (den opvolger van den in 1926 overleden Joest) den
Hygiënist Klimmer, en van veie andere wier namen wereldbekendheid genieten.

Prof. Dr. med. N. C. med. vet. h. c. et phil. August Eber, directeur van het
Tierseucheninstitut geeft een uitvoerige bijdrage tot beantwoording van de vraag
naar de oorzaken van de stoornissen in het leggen bij het hoen, naar aanleiding
van sectiebevindingen van 1103 dieren die aan de genoemde stoornissen waren
overleden.

Een belangrijke groep omvat die dieren, welke windeieren leggen. Van deze
eieren is de schaal bij gebrek aan kalkzouten week gebleven. In rusttoestand is
het ei dan nog wel eivormig, maar de weeën vervormen het zoodanig, dat het moei-
lijk en vaak niet door het laatste deel van de legtractus geperst kan worden. Duurt
de legacte lang, dan barst het ei gewoonlijk ; de aldus ontstane glibberige vorm-
looze massa kan in het geheel niet meer worden uitgedreven. Infectie treedt op en
een uitgebreide eileiderontsteking, vaak ovei gaande op andere organen, is het
gevolg.

In zeer veel gevalllen moest als eenige oorzaak een sterke algemeene vetzucht
worden aangenomen, dus meestal is het voortbrengen van windeieren een gevolg van
fouten in de voedering.

In enkele gevallen konden zoigwormen, in andere specifieke bacteiiën (van Maas)
voor het lijden aansprakelijk worden gesteld.

Als directe oorzaken voor den dood bij windeieren-legsters werden gevonden :
barsten van het kapsel van de vervette lever (door het geforceerde persen) met
verbloeding ; hartverlamming ; buikvliesontsteking, soms gepaard met long en
darmontsteking.

Een andere groep wordt gevormd door dieren met eiconcrementen in den eileider
of elders. Men vindt in die gevallen vaak een eileiderontsteking, welke een abnor-
male afscheiding van eileidersecreet veroorzaakt, zoodat een onregelmatig gevormd
product ontstaat, dat een zekere hardheid kan verkrijgen door abnormale stolling
van het eileidersecreet en ook, omdat het geheel veelal met kalkzouten wordt
vermengd. Door verhoogde antiperistaltische bewegingen veranderen de con-
crementen herhaaldelijk van plaats tegen de natuurlijke voortbeweging in. Het
gevolg hiervan is, dat ze vaak een gelaagden bouw- hebben, doordat telkens nieuwe
lagen worden afgezet op het oorspronkelijke vormsel. Het is duidelijk dat hierdoor
soms concrementen van groteske afmetingen kunnen ontstaan. De antiperistaltiek
kan van zoodanigen aard zijn, dat het concrement naar de buikholte wordt terug-
gevoerd, waar het dan bij de obductie wordt gevonden. Als kern vindt men
vaak een iets ingedichten dooierkogel. Buikvliesontsteking en consecutieve aan-
doeningen vormen meestal de onmiddellijke doodsoorzaak.

Omtrent het ontstaan van de initiale eileiderontsteking wordt niets medegedeeld.

Een derde groep van dieren is die, waar een legnood in engeren zin aanwezig is ;
het ei heeft een goede schaal, doch desondanks kan het niet worden gelegd. Het
ei kan bijv. absoluut te groot zijn (bij dubbeldooier, of ook wel wegens andere re-
denen) ; het ei kan verkeerd liggen (bijv. dwarsligging : normaal wordt het ei ge-
legd met het spitse eind vooruit ; de geboorte van het ei met het stompe eind
vooruit geeft echter als regel geen moeilijkheden Baum 1929). Ook kan de uit-
drijvingskracht der hen te gering zijn als gevolg van het te kort schieten van de al-
gemeene kracht van het dier, samenhangend met gezondheidstoestand, houding
en voeding. Gezwellen kunnen mechanische hindernissen vormen. Ook gebroken
eieren worden moeilijk gelegd. Het ei verdraagt veel grooter gelijkmatigen druk
op het geheele oppervlak dan door de weeën wordt uitgeoefend ; spontaan kan
een ei dus alleen breken als de schaal abnormaal dun is. Veelal moet de oorzaak
van het breken worden gezocht in trauma, vaak door menschelijke bemoeiingen.

Verder worden nog besproken gevallen waarbij normale of abnormale eieren
in de buikholte gevonden worden, als gevolg van verhoogde antiperistaltiek ;
gevallen met eileiderontsteking waarbij in dit orgaan geen eieren of deelen van
eieren worden gevonden ; gevallen welke zich kenmerken doordat een rijpe fol-
likel (dooier) gebarsten is, zoodat de inhoud in de buikholte terechtgekomen is,
en gevallen met traumatische eileider-verwonding.

Uitdrukkelijk wordt er in het artikel op gewezen, dat een rationeele voeding,
waarbij geen lichaamsvervetting optreedt, een belangrijk wapen is tegen velerlei
stoornissen in het gecompliceerde procédé, waarvan het normale, hardschalige,
goedgevormde ei het resultaat is.

der eierproductie, zooals dit door de fokkers tegenwoordig geschiedt. Hierbij moet
men wel bedenken dat de grootte der productie in het praestatie-vermogen der
organen haar natuurlijke grenzen vindt.

Wichtige Endo parasiten des Deutschen Hausgeflügels. Dr. Curt Sprf.hn. Ber-
lin. Tierarztl. Woch. No. 40 1930.

De hoenderteelt is in den tegenwoordigen tijd in hoofdzaak gericht op nut ;
men wenscht een zoo intensief mogelijke eierproductie. Het aantal endogene para-
sieten is legio; en hun aanwezigheid beïnvloedt de grootte der productie ; immers
een maximale praestatie kan men slechts verwachten van een in alle opzichten
gezond dier; het lijdt geen twijfel of aanwezige parasieten verzwakken het orga-
nisme .

Ook ten aanzien van bacterieele ziekten kunnen zoowel endo- als ectoparasieten
van beteekenis zijn ; zij verminderen de kracht van het afweermechanisme, dat
ook alweer bij een onverzwakt lichaam haar grootste werking kan ontplooien.
Het is niet noodig, dat de parasieten daarbij een rol spelen als directe overbren-
gers van de bacterieele kiemen ; dit is zelfs onwaarschijnlijk omdat zij als regel
slechts een zeer klein aantal kiemen in den gastheer zullen voeren. Volgens schrij-
ver moet de oorzaak van het feit, dat juist sterk met parasieten behepte dieren
aan allerlei infectieuze ziekten ten offer vallen, alleen gezocht worden in vermin-
derde afweerkracht.

Het eigenlijke artikel laat zich moeilijk refereeren. Het omvat een systemati-
sche beschrijving van allerlei parasieten, die men in een goed handboek van vogel-
ziekten eveneens kan vinden. Het is geschreven met het doel de Duitsche dieren-
artsen er van te overtuigen, dat men met behulp van een goede determineertafel
als regel er wel in kan slagen soort en naam van een gevonden parasiet te bepalen;
en verder dat het noodig is, deze bepaling te doen, omdat men anders moeilijk
een therapie, en vooral een rationeele prophylaxe kan instellen.

Referent schijnt het toe, dat het zelf determineeren wellicht niet een onmogelijk,
maar toch wel een eenigszins gedurfd experiment is. Men moet zich toch met ze-
kerheid op de gemaakte diagnose kunnen verlaten en referent ziet dit onderzoek
daarom liever in handen van een specialist dan van een algemeen practiseerend
dierenarts.

In enkele waterige kuststreken van Californië komt een ziekte onder de eenden
voor, die bekend is onder den naam van ,,duck sickness" ; Zij treedt gewoonlijk
op in de heete en droge periode van den nazomer, wanneer het water laag is, de
vegetatie gaat kwijnen en de zoutconcentratie der plassen hoog is. De ziekte wordt
gekenmerkt door een progressive paralyse, gepaard gaande met diarrhee ; de
voedingstoestand is goed.

Als oorzaak konden parasieten, vergiftige zaden en bacterieele infecties worden
uitgesloten. Toen werden het water en de bodem in chemischen zin nader geana-
lyseerd, en de verdraagzaamheid voor eenden van verschillende concentraties
van gewone bodemmineralen nagegaan. Ook dit onderzoek bracht weinig bevre-
digende resultaten. Wel werd nitraatzout gevonden van hooge toxiciteit, dat
4 maal gemakkelijker in water oplosbaar was dan chloriden en sulfaten : het is niet
geheel onwaarschijnlijk dat dit zout in combinatie met nitrieten en wellicht in
combinatie met aanwezige chloriden en sulfaten een belangrijke rol speelt in de
aetiologie der ziekte. L. P. de Vries.

In de stallen der Beijersche Courier-compagnieën was infectieuze neus-keel-
catarrh uigebroken ; 33 paarden werden ziek ; om nieuwe gevallen tijdig te ont-
dekken werd het stalpersoneel bevolen bij alle paarden twee keer daags de tempe-
ratuur op te nemen en te noteeren. De ziekte verliep goedaardig ; het bleef bij wat
hoesten, eenige neusuitvloeiing en wat koorts, doch de longen bleven normaal
en de eetlust goed. Totdat kort achtereen één der zieke- en zes der niet-aange-
taste paarden verschijnselen van koliek kregen, waarbij vooral de tevergeefsche
pogingen om te defaeceeren opvielen. Met hoog opgeheven staart en wijd uiteen
geplaatste achterbeenen, soms met geopenden anus, stonden deze paarden te steu-
nen en te persen zonder dat faeces werden ontlast. Peristaltiek was normaal en
koorts zelden te constateeren. Bij rectaal onderzoek bleek het rectum pral met harde
faeces gevuld ; nadat deze manueel en met behulp van clysmata waren verwij-
derd waren koliek-verschijnselen verdwenen en eetlust teruggekeerd. De faeces
waren met slijm en hier en daar met wat bloedstrepen bedekt, de mucosa van het
rectum rood en gezwollen. Bij verschillende paarden herhaalden zich deze verschijn-
selen zoodra het rectum weer met faeces gevuld was en bij twee dieren ontstond
een absces in en om het rectum, waaruit, na opening, een groote hoeveelheid etter
te voorschijn kwam. Aanvankelijk stond men voor een raadseli Causaal verband
tusschen de heerschende neus-keelcatarrh en de endeldarmaandoeningen kon niet
bestaan ; immers, ook zes niet-aangetaste paarden kregen koliek. Ten slotte werd
toch eenig verband ontdekt, zij het dan op andere wijze dan men zou verwachten :
de schuld lag bij het stalpersoneel. Bij het aanleggen van den thermometer waren
sommige soldaten ruw geweest ; zij hadden het slijmvlies in het rectum der paar-
den met de punt van den thermometer verwond, in twee gevallen zelfs geper-
foreerd ; enkele litteekens hebben dat verraden. Alle paarden zijn hersteld ; nadat
therapeutisch en door geschikt diëet de noodige maatregelen waren genomen
bleven ook recidieven later uit.

Symmetrische Hautverdickungen an verschiedenen Korperstellen. (Schweiz.
Arch. f. Tierheilk l ebr. 1930, S. 98. Dr. Ritzenthm.er) .

Collega R. beschrijft een geval van Acanthosis nigricans (?) (dystrophie papil-
laire et pigmentaire) bij een paard. (Tot nu toe word deze huidziekte alleen bij
honden waargenomen). Op verschillende plaatsen van het lichaam, volkomen
symmetrisch aan beide zijden, zag hij bij dat paard pijnlooze huidverdikkingen ;
links en rechts onder het kruis 6 c.M lang en 4 c.M. breed in onregelmatigen vorm,
een lange harde huidstrook aan beide kniegewrichten en beide M. tensor fasciae-
latae, 22 c.M. lang op beide ribwanden en ook op beide zijvlakten van den hals,
en een volkomen gelijkvormig huiddefect in beide neusgaten. Alle verdikkingen
staken scherp boven de omgeving uit, de haren ruw, de epidermis met wat „roos".
Histologisch bleek vooral de pigmenllaag verdikt. De temperatuur was en bleef
normaal. Het paard is langzamerhand geheel hersteld, doch moest later wegens
dampigheid geslacht worden.

Pruritus cutaneus acutus. (Schweiz. Arch. f. Tierh. Febr. 1930, S. 98. Dr. Rit-
zenthaler).

Een lersch remontepaard arriveerde 1 Febr. met hevige neuscatarrh en angina;
temp. 38.5—39.5° C. Eind Febr. kreeg het bronchitis. Medio April was de toestand
nog onveranderd, intusschen was het dier zeer vermagerd. Ineens begon het paard
achterom te grijpen en te slaan alsof het vliegen wilde wegjagen ; dit slaan, ten slot-
te met alle vier beencn, werd steeds erger ; het dier was zeer opgewonden, hinnikte,
zweette, wreef hals, flanken, kruis en spronggewrichten als razend tot bloedens
tegen de stalwanden. Intraveneuze injectie van 15 gram chloral bleef zonder re-
sultaat. Injectie van een weinig jodiumtrichloride met 10 gram chloor-calcium in
den jugularis (toxinen) had méér succes ; de jeuk hield daarna langzaam op
Na dezen aanval is — wat :eer opvalt óók de temp. gedaald en het paard geheel
hersteld. Mogendorff

Het jaarboek voor 1931 van het bekende phiimveeblad „the Feathered World"
is het 20ste dat verschijnt ; het beslaat, de vele advertentiebladen niet meegeteld,
ruim 400 bladzijden. Het werkje dat talrijke bekoorlijke foto\'s en teekeningen
bevat, geeft tot feitelijk in alle onderdeelen een overzicht van den stand van het
moderne pluimveewezen. Men kan er het Engelsche standpunt ten opzichte van
economische vraagstukken in vinden ; verder een overzicht van alle belangrijke
gebeurtenissen welke op pluimveegebied in 1930 plaats vonden. Overigens zijn alle
onderdeelen van het bedrijf in groote en kleine artikelen beschreven, zoodat ter
verkrijging van een goed inzicht in de ontwikkeling van dezen tak van dierteelt
de lezing kan worden aanbevolen.

Secretariaat : Het huisnummer van den secretaris heeft een verandering
ondergaan ; het is geworden Jan van Scorelstraat 49.

Aangenomen als lid der afd. Groningen-Drenthe : J. Groothuis te Schoone-
beek (Dr.), P. van Loo te Zweeloo (Dr.).

Aangenomen als lid der afd. Zuid-Holland: H. T. van der Schaaf,
Nachtegaallaan 2, Leiden, p. Zijp, ie Tuinsingel 16, Schiedam.

Aangenomen als lid der afd. Zeeland: J Kraamer, Koudekerke bij Middel-
burg. P. J. W. Biesen, Middelburg

Aangenomen als lid der Algemeene Afdeeling : J C Anderson, Amster-
sche Straatweg 318, Utrecht; J. \\V. van Hemmen, Lingedijk 95, Wadenoijen;
G H. B. Teunissen, Assistent Verloskunde V.A.F., Utrecht; A. Hoogen-
doorn, Dorpsstraat, Ouderkerk a d. IJssel; H Hoogendoorn, Zwammerdam;
P. Rodenhuis, Waldecklaan 32, Hilversum; J. J. Terpstra, Jonker Frans-
straat ïojb, Rotterdam; J M. Hoffmann, Koninginnelaan 35, den Bosch;
S. Binnerts, Knijpe (Fr ); O. Bosgra, Alexander Nuinankade 17, Utrecht;
P. Dethmers, Burg. Reigerstraat öobis, Utrecht; K Hofstra, Schoolstraat 23,
Utrecht; E. H. Koning, Euvelgunne bij Groningen; B H. Molanus, Alexander
Numankade 19, Utrecht; Tarip, Gouv.-veearts, N.O.I.; J. Tees, Vondel-
kade 47fc*\'s A, Utrecht; P. J Valkenburg, Vlamingstraat 42, Delft; Mej. J
Voet, Biltstraat 154, Utrecht.

Voor verdere nieuwe adressen wordt verwezen naar de lijst der nieuw aan-
genomen leden.

Bureau voor plaatsvervanging. Collega\'s, die voor het vacantieseizoen een ver-
vanger wenschen, wordt aangeraden zich nu reeds in verbinding te stellen met
ondergeteekende. De eerste vervangingen voor Juli—Augustus zijn al geregeld.

Opgaven verzocht aan ondergeteekende van prijzen, die door leeken gevraagd
worden voor den verkoop van sera en entstoffen, geneesmiddelen (b.v. tetrachloor-
koolstof-capules) tuberculine enz. Eveneens voor behandeling van dieren o. a
preventieve vaccinatie met abortuscultuur, enz.

Afdeeling Groningen-Drenthe. In de 28 Maart j.1. gehouden vergadering werd
besloten gunstig te adviseeren op de ingekomen adressen in zake reductie van het
tarief voor de enting tegen diphterie bij kippen en de preventieve enting tegen
vlekziekte, onder voorwaarde, dat van de zijde der eigenaars het noodige zou
worden gedaan in het belang van het vlotte en goede verloop der entingen. Het
bestuur der afdeeling had, speciaal ten opzichte van de entingen bij varkens, naar
aanleiding van de tarievenkwestie een onderhoud gehad met het bestuur van het
Genootschap van Landbouw in Drenthe.

Ten einde de veehouders zooveel mogelijk te doen inzien welke wegen moeten
worden bewandeld om van de goede resultaten der ziektebestrijding zooveel moge-
lijk te profiteeren, zullen er in het Drentsch Landbouwblad bevattelijke artikelen
— die materie betreffende — geplaatst worden.

De besprekingen betreffende de wenschelijkheid van het bevorderen van het
onderwijs in visehkunde en het organiseeren van cursussen in vischkeuring hadden
geen afdoend resultaat en er zal nader op die zaken worden teruggekomen.

Als afgevaardigde resp. plaatsvervanger ter algemeene vergadering werden aan-
gewezen Dr. C. J G. v. d. Kamp en w. ten Hoopen. P. van Loo te Zweeloo werd
als lid der afdeeling aangenomen.

Het vraagpunt aangaande het al of niet wenschelijke van entingen tegen abor-
tus met virulente entstoffen werd kortelings door D. R. Vink ingeleid, die wees
op het goede succes door deze entingen verkregen en de vrees uitsprak, dat door
de ter zake benoemde commissie een uitspraak zou worden gedaan tot beperking
dezer entingen, met het oog op infectiegevaar voor den mensch.

Hij vestigde er de aandacht op dat, ook zonder toepassing der enting, in de
melk van besmette koeien wel smetstof werd afgescheiden en aldus de enting geen
belangrijke toeneming van besmettingsgevaar zou meebrengen. Ook worden zeer
veel niet melkgevende runderen behandeld, die dus ook geen besmettingsgevaar
opleveren. In een volgende vergadering zal het onderwerp nader worden behandeld.

Dr. J. van Dorssen, deelde een interessant geval mede van tuberculose bij het
paard ; in afwijking van het meer normale voorkomen bij paarden (n.1. den intes-
tinalen vorm) waren in dit geval vooral pleura en peritoneum aangetast ; ook
de milt was zeer sterk met verkaasde tubercels bezet. Bij het leven van het dier
zag men, behalve een beeld van algemeen ziek zijn, ook polyurie.

Brandenburg vroeg hoe lang den waarborgtijd moest zijn bij een mannelijk
fokdier, dat wegens het voorkomen van een woekering aan den penis, waarschijn-
lijk van fibreusen aard, niet tot dekken in staat was ? De aanwezige praktici
konden het hierover niet eens worden, wel werd er op gewezen dat deze woekeringen
in den regel in korten tijd ontstaan, soms als een wrat afvallen en ook gemakkelijk
chirurgisch kunnen worden verwijderd, zoodat het instellen van een actie ter zake
moest worden ontraden.

Nog werd door Detmers gevraagd of collega\'s ook ervaring hadden van aan
den buik van het paard voorkomende phlegmonen?

Verschillende praktici hadden ze in hun praktijk waargenomen ; zij hadden er
niet veel goeds van te vermelden.

Een gezellig samenzijn en een gemeenschappelijken maaltijd, waaraan 16 col-
lega\'s aanzaten, was het officieuse slot der bijeenkomst. Kroes.

In aansluiting aan de vorige mededeeling zij bericht, dat de eerste klinische
avond Zaterdag 16 Mei a.s. te 7.30 zal worden gehouden. Uit den aard der zaak
is vooraf moeilijk een programma op te maken omdat nooit is aan te geven, welk
soort patiënten op den avond der demonstratie aanwezig zullen zijn. Het ligt in
de bedoeling, dat o.a. dezen avond Dr. Jansen anaerobe infecties bij kippen en
Prof. de Blieck de oorzaak der Coryza zal demonstreeren. Verdér zal Prof. Wester
spreken over het aanleggen van een pensfistel als therapeuticum bij chronische
tympanitis, terwijl Dr. Beyers de operatie zal uitvoeren.

Bij Koninkl. Besluit van 27 Februari 1931, Stbl. 67, is het bekende Vleesch-
warenbesluit in .enkele artikelen gewijzigd. Men weet dat de slagersvereenigingen
reeds geruimen tijd er op aangedrongen hebben, om het zetmeelgehalte voor worst
te verhoogen en het verbod tot gebruik van kleurstof in worst op te heffen. In
het bovengenoemde K. B. wordt langs indirecten weg aan het verzoek betreffende
het meelgehalte tegemoet gekomen. Het kleurstofverbod blijft echter gehandhaafd.

Allereerst vindt een kleine wijziging plaats van art 3, ie lid en wordt een nieuw
lid 262\'s ingevoegd. Zoo moet in het eerste lid, tusschen de woorden „keukenzout"
en „kruiden" ingevoegd worden de woorden ,,keukenzout, dat ten hoogste 0.6 procent
natriumnitriet bevat", terwijl het nieuwe lid 2bis moet luiden : ,,haar gehalte aan
salpeterigzuur, berekend als natriumnitriet, mag niet grooter zijn dan 0.5 procent".

Het 3de lid van art. 3 moet als volgt gelezen worden : „haar gehalte aan zet-
meel, uitgedrukt als watervrij zetmeel, mag in worsten, welke gekookt zijn, niet
grooter zijn dan 4 %, tenzij door Ons, krachtens artikel 15, 3de lid, der Warenwet,
toestemming is verleend een anderm eisch te stellen met betrekking tot het gehalte aan
zetmeel in leverworst en in soortgelijke, met name aan te geven, worst, welke onder een
plaatselijke gebruikelijke aanduiding wordt verkocht."

Het derde lid van art. 15 der Warenwet luidt : „Tevens behouden wij ons voor,
aan gemeenteraden toe te staan, eischen te stellen, waaraan een bepaalde waar
moet voldoen."

In verband met deze wijziging merkt de „Vee- en Vleeschhandel" het volgende
op : Een gemeentebestuur, hetwelk nu meent, dat er reden bestaat den slagers
toe te staan 0111 meer dan 4 % zetmeel te gebruiken bij de bereiding van lever-
worst, dient zich dus tot de Kroon te wenden met verzoek, daarvoor toestemming
te verleenen. Die toestemming zal dan wel de voorwaarde behelzen, dat de gemeen-
telijke regeling moet worden goedgekeurd door den Minister van Arbeid, Handel
en Nijverheid, die dus het laatste woord heeft.

De Amsterdamsche slagersvereenigingen, die nogal gewerkt hebben 0111 een
wijziging te verkrijgen van het maximumgehalte aan meel, zullen dus zich nu
tot den gemeenteraad hebben te wenden met het verzoek 0111 aan de Kroon voor
te stellen dat college toe te staan een hooger meelpercentage dan 4 voor lever-
worst vast te stellen.

Ingevolge de nieuwe redactie van art. 3, 3de lid, van het vleeschwarenbesluit
vallen ook op leverworst gelijkende worstsoorten, welke onder een plaatselijke
gebruikelijke aanduiding worden verkocht, onder de nieuwe regeling Hierbij
denken wij in de eerste plaats aan b.v. de „Bossche beuling".

Een andere vraag, die door de „Vee- en Vleeschhandel" naar voren wordt ge-
bracht is deze, of, ingeval een hooger percentage dan 4 wordt toegestaan, de lever-
worst al dan niet onder de benaming „bakleverworst" moet worden verkocht.
In art. 2, sub c. van het vleeschwarenbesluit is n.1. bepaald, dat leverworst, welke
een hooger zetmeelgehalte heeft dan 4 %, met de benaming bakleverworst moet

worden aangeduid. Blijft deze verplichting nu bestaan als de gemeenteraad toe-
stemming heeft verkregen om een hooger percentage aan zetmeel te doen gebrui-
ken in leverworst? De bedoeling is dit natuurlijk niet, daar anders de geheele
wijziging van art. 3, 3de lid, overbodig zou worden. Er bestaat dus een tegen-
strijdigheid tusschen art. 2, sub c en het nieuwe derde lid van art. 3. Men had
tevens moeten bepalen, dat de verplichting om den naam ,,bakleverworst" te ge-
bruiken niet geldt, indien ingevolge art. 3, 3de lid, een hooger percentage aan meel
dan 4 is toegestaan.

Tenslotte vindt nog een kleine aanvulling plaats van het 6de lid van art. 3,
waar naast het procentisch water-, vet- en aschgehalte van de vleeschwaar, ook
het procentisch zetmeelgehalte van het getal 100 moet worden afgetrokken om het
procentisch gehalte aan organisch niet-vet te verkrijgen

In verband met de verhooging van het maximumgewicht van postpakketten
tot 10 K.G. geeft de Vee- en Vleeschhandel van 20 Maart j.1. een beschouwing over
den invoer van vleesch per postpakket, waaraan het volgende is ontleend. In
den regel zal op dergelijke wijze ingevoerd vleesch wel niet in de gemeente van
invoer ter keuring worden aangeboden. Behalve een besparing aan onkosten (geen
invoerkeurloon), vindt geen vervoer plaats van het vleesch naar en van het keur-
lokaal, dus heeft men nog een tijdsbesparing; beide belangrijke voordeelen, welke
de buitenslager, die het vleesch per postpakket aan klanten in de stad toestuurt,
voor heeft boven een slager in de stad, die bij invoer van vleesch eerst dit ter
keuring aanbiedt en het daarna, verkleind, naar zijn klanten moet brengen.

In art. 9 der Vleeschkeuringswet is nu bepaald, dat hoeveelheden vleesch tot
een maximumgewicht van 5 K.G. zonder nadere keuring (bedoeld in art. 8 der
wet) in een andere gemeente mogen worden ingevoerd, mits de persoon, voor wien
het bestemd is, en de met hem samenwonende personen, niet werkzaam zijn in
het slagersbedrijf, in het bedrijf der verduurzaming of bereiding van vleesch of
in den handel in vleesch of vleeschwaren

De wetgever wenscht dus kleine porties vleesch, bestemd voor direct huiselijk
gebruik, niet te belasten met keurloon bij invoer in een andere gemeente. Zoolang
de zendingen per postpakket het gewicht van 5 K.G niet te boven gaan en het
daarin aanwezige vleesch inderdaad voor een particulier bestemd is, wordt daar-
mee gehandeld geheel overeenkomstig letter en geest der Vleeschkeuringswet.

Anders wordt de kwestie als b.v het vleesch bestemd is voor een restaurant.
Een dergelijke inrichting zou beschouwd kunnen worden als ,,een bedrijf tot be-
reiding van vleesch", bedoeld in art. g der Vleeschk wet. Wanneer de gemeen-
telijke verordening verbiedt het voorhanden hebben van vleesch, dat, uit een
andere gemeente ingevoerd zijnde, niet is voorzien van het goedkeuringsmerk
der gemeente van invoer, dan kan het voorhanden hebben van bedoeld vleesch
in een keuken, enz. van een restaurant een strafbaar feit opleveren. Dit is even-
eens het geval met vleesch, in een grootere hoeveelheid dan 5 K.G., aanwezig bij
particulieren. Het hangt er in deze maar geheel vanaf, hoe het betreffende artikel
der gemeentelijke verordening luidt. Sommige gemeenten hebben een ongeveer
als volgt luidende bepaling vastgesteld : ..Het is verboden, ingevoerd vleesch,
dat niet is voorzien van het merk voor goedgekeurd, ingevoerd vleesch, te ver-
koopen, te koop aan te bieden, te vervoeren, te doen vervoeren, af te leveren, tot
vervoer of aflevering voorhanden te hebben of in voorraad te hebben."

Een dergelijke bepaling maakt het zeer zeker mogelijk dat door een ambtenaar
van den vleeschkeuringsdienst proces-verbaal wordt opgemaakt, indien het be-
doelde vleesch in een keuken of ander vertrek van een restaurant, pension, gesticht,
enz. wordt aangetroffen.

Andere gemeenten stellen alleen strafbaar het ten verkoop voorhanden hebben
van dit vleesch of het voorhanden hebben met de bestemming het te verkoopeu,
nadat het voor het gebruik zal zijn toebereid. Hieronder valt in geen geval vleesch
aanwezig in woningen van particulieren.

Uit het bovenstaande blijkt, dat een en ander aan het inzicht van de gemeente-
besturen is overgelaten en dat in deze geen uniformiteit bestaat. Aan het vraag-
stuk zitten bovendien nog vele kanten. Zoo wordt het niet billijk geacht, dat een
slager, die vleesch uit een andere gemeente invoert, wel en een restaurant, dat vleesch
per postpakket toegezonden krijgt, geen keurloon behoeft te betalen, terwijl tevens
de opmerking wordt gemaakt, dat aan de verzending van vleesch per postpakket,
vooral in de warmere maanden, toch ook wel hygiënische uadeelen zijn verbonden,
welke bij een deel van het publiek zeer zeker wegen en voor de overheid in de
toekomst aanleiding zouden kunnen geven tot het nemen van ordenende maat-
regelen.

Een commissie uit de winkeliers en handelaren in vleeschwaren te Enschede
had aan den gemeenteraad een adres gezonden, waarin verzocht werd de keuring
van vleeschwaren kosteloos te doen plaats hebben. 13. en W. hebben thans, op ad-
vies van de commissie voor de keuringsdiensten den Raad voorgesteld, op het
adres afwijzend te beschikken. Voor een tariefsherziening, waardoor de winst
op deze keuring van vleeschwaren niet zoo groot zou worden, is B. en \\V. wel
te vinden. De gemeenteraad besloot geheel in den zin van het college van B. en W.

Het voorstel van het bestuur van den vleeschkeuringskring Edam, om gezamen-
lijk met 29 N.-Hollandsche gemeenten boven het IJ een gemeenschappelijke
verwerkingsinrichting te bouwen, is door bedoeld districtsbestuur, na overleg met
de vertegenwoordigers van aangrenzende districten, thans definitief ingetrokken,
aangezien gebleken is, dat na één jaar van onderhandelen nog geen bevredigende
regeling is getroffen.
Abattoirs.

Alvorens tot den bouw van een openbaar slachthuis te Hoogeveen wordt beslo-
ten, zullen eerst met de slagers, op uitnoodiging van den burgemeester, bespre-
kingen worden gehouden over de voorgenomen plannen.

De gemeente Eindhoven heeft een overeenkomst gesloten met den N.-Brabant-
schen Christelijken Boerenbond te Tilburg, zoodat Eindhoven zich zal aansluiten
bij den door den N. C. B. op te richten destructor.

B. en W. van Middelburg stellen deri gemeenteraad voor te besluiten tot stichting
van een centrale slachtplaats met koelhuis; totale kosten / 216.500.— volgens
raming. Gerekend wordt op een jaarlijksche slachting van 1600 stuks grootvee,
1200 stuks kleinvee en 4000 varkens.

In het belang van dit onderzoek, dat aan het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten geschiedt, zal ondergeteekende het op prijs stellen, indien hem
placenta-materiaal (eenige cotyledonen) gezonden wordt.

Voor het onderzoek is het wenschelijk. dat slechts cotyledonen gezonden worden,
die met exsudaat bedekt zijn.

Het 23e Ned. Natuur- en Geneeskundig Congres, te Delft, was zeer bezocht. Voor
de diergeneeskundigen was de derde dag verreweg de belangrijkste. De verschillende
voordrachten (zie programma, blz. 395, 1 Aprilno., afl 7) werden gehouden ;
alleen Dr. v. d. Hoeden was verhinderd.

Als voorzitter van de onderafdeeling voor Diergeneeskunde voor het 24e Congres
werd benoemd Dr. T. van Heelsbergen.

Tot voorzitter van de Derde afdeeling, Geneeskunde, werd gekozen Prof. Grijns
te Wageningen. Het 24e Congres zal in 1933 te Wageningen worden gehouden.

The Denver Chemical manufacturing Company, (New-York en Berlin, Lich
tenfelde) zond ons No. 5 (Vol. VII) van haar tijdschriftje „Der blutlose Phle-
botomist". Het bevat o.a. de beschrijving van eenige ziekten, waartegen anti-
phlogistine werd gebruikt, en is een reclame voor dat middel.

Het eerste is het welbekende internationale centrale tijdschrift voor vogel-
ziekten enz., onder redactie van collega Dr. te Hennepe.

The Vet. bulletin is in de plaats gekomen van de „Tropical vet. bulletin" dat
uitgegeven werd door het „Bureau of Hygiëne and tropical diseases, welk bureau
nu nog de Tropical diseases bulletin uitgeeft.

The Vet. bulletin wordt uitgegeven door de Imperial bureau of animal health (Ve-
terinary Laboratory, Ministery of Agriculture and Fisheries, Weybridge, Surrev,
Engeland) en zal referaten bevatten over de verschillende ziekten der dieren,
gezondheidsleer, therapie, verder rapporten en boekbeoordeelingen. Het zal in
I93t viermaal, daarna maandelijks verschijnen. Van het eerste No., dat r April
verscheen, heeft de redacteur, collega \\V. A. Pool, M. R. C. V. S„ een boekje vatr
bijna roo bladzijden gemaakt, met zeer vele interessante referaten. Vr.

Prof. Fred. Hobday bezocht in rg30 de Sovjet-republiek en hield over boven-
staande onderwerp een voordracht in de Royal veterinary college. (Vet. Record.
1930, No. 52).

Het aantal Veeartsenijkundige Instituten in Sovjet-Rusland zou r.4 bedragen ;
daarvan zouden 7 in r93o gereed komen, n.1. die te Leningrad, Moscow, Erivan,
Voronesk, Alma Ater (Turkestan), Troytsk (Ural) en Samara. De 7 overige, te
Kieff, Saratov, Vietebsk, Omsk, Novockerkask, Viatha en Perm zijn in aanleg.
Verder zouden er zijn : 24 kleinere diergeneeskundige onderzoekingsinstituten
en 68 kleinere laboratoria. De veeartsenijkundige instituten te Leningrad en Moscow
zijn verbonden aan de universiteit. De studietijd is 4 jaar ; aan het eind van het
derde jaar kan een student beginnen zich te specialiseeren.

Het aan het Moscow\'se Instituut verbonden Instituut voor Helminthologie
is zeer goed uitgerust en staat onder directie van Prof. Skrjabin.

Het aantal studenten zou in \'tgeheel 6000 bedragen, waaronder 2400 vrouwen;
Leningrad en Moscow hebben ieder 600 studeerenden.

In de Sovjet-Unie zouden 6000 dierenartsen zijn ; dit aantal zal worden uit-
gebreid tot 12000. Elk soort van diergeneeskundige praktijk is onder staatstoe-
zicht ; particuliere praktijk bestaat niet (evenals bij de artsen) ; alle dierenartsen
zijn staats-ambtenaren.

Te Moscow zijn 9 staats-hospitalen, waar de meeste patiënten (paarden) worden
behandeld.

Aan het abattoir te Leningrad zouden dagelijks t200 dieren geslacht worden
aan dat te Moscow per jaar 200.000 runderen en r 20.000 varkens.

Rij de discussie merkte Dr. Henry Fox op, dat de bekwame werkers op dier-
geneeskundig gebied in Rusland (Prof. Yakimoff, Prof. Ivanoff, Prof. Skrjabtx
e. a.) nog mannen zijn van voor de revolutie. De veeartsenijkundige opvoeding der
jongeren is nog niet ingericht op zulk een solide basis als vroeger, en de Sovjet-
regeering mist op het oogenblik nog de middelen en de krachten om de enorme
hoeveelheid werk te doen, vooral het beteugelen van de vele besmettelijke dier-
ziekten. Ziekten die in West-Europa al lang bedwongen zijn, heersen nog in Rusland.

toezicht houden en hun alleen laten zien wat zij willen laten zien. Als men de
verhalen hoort van Russen die met de toestanden daar bekend zijn en die zelf
hebben meegemaakt, is men geneigd te gelooven dat het door Prof. Hobday
geschetste hier een daar wel te gunstig is voorgesteld. Ref.) Yr.

Toen in Rusland de boeren werden gedwongen collectieve bedrijven in te richten,
hebben zeer velen nog getracht van hun vee te redden wat te redden was. Tot
eiken prijs verkochten zij hun paarden, runderen of varkens, of slachtten ze vóór-
dat de regeering ze kwam weghalen Vooral hengsten, stieren en zelfs beeren
werden geslacht en opgegeten. Het gevolg bleef niet uit.

Toen er ,,collectief" gefokt zou worden, bleek er een enorm tekort aan manne-
lijke fokdieren te zijn Een vakkundige commissie werd toen benoemd voor collec-
tieve ,.uitzaai". Deze toepassing van kunstmatige bevruchting engros kan men b.v.
rondom Moskou vinden, waar onze Collega\'s in verschillende stations ,.werk-
zaam" zijn om de dieren, welke ,.gedekt" moeten worden, op deze manier te be-
vruchten. Tot hun taak behoort tevens het toezicht op de door de Centrale in Moskou
gegeven bevelen i. z. indeeling van de dieren voor lichten-, resp. zwaren arbeid,
voeding, opleiding van collectieve vétérinaire helpers enz. Arbeidsnormen worden
niet alleen voor menschen, doch ook voor dieren nauwkeurig voorgeschreven.
In de collectieve bedrijven geschiedt alles coöperatief, ook de geheele veehouderij.
Alleen de woningen der ploegen vallen nog gedeeltelijk buiten dit stelsel ; voor
persoonlijke behoefte kan zoo n ploeg dan nog soms over een koe, wat kleinvee
en eenige kippen beschikken.

Of men het doel, het brengen der veehouderij op hooger peil, hiermee zal be-
reiken De tijd zal het leeren. M.

Sedert de vorige opgave zijn de volgende bijdragen ontvangen dan wel toe-
gezegd : Dr. C J. G v. d. Kamp f 3.—, Th. Bosma f 10.—, G. v. Soest f 7.50,
A. Voorderman f5 . G. B R. Willems f5. . B. de Vries f 10.—, J. C
Colder f6.—, J. L. Moerkerken van der Meulen f 10 . B. L Leopold f 2.50,
H. Hofstra f5.—, Dr. G. L. Duval Verwey f5. , L. M. j. Flamand f5.—,
W. H. J. van Heukelom f 5. , F Quadvlieg f 5.—, J. J. Moolhuvzen f 2.50,
I\'rof. Dr. G. Krediet f 5. —, P. J. Offringa f5.—, Dr H. H. Scholten f 5.—-,
G. P. F. Munnik f5.—, H. Lubberts f 5.—, J. Anema f5.—, J. A. Vrees-
wijk f15 -, A. Risseeuw f 10.—, J Bouwman f5.—, G. A. R. Nieuhoff f 3.—,
R. de Boer Hzn. f 5 —, J. Jansen f 2.50, Dr. C Bol f5. , J. A. R. Avis f5.—,
M C. v. d. Poel f 10 —, J. Chr. Stüven f5.—, Dr. J. IJ. Swierstra f5. .
II. T. v. d. Veen f5.—, K Luten f 10 , G. Terpstra f 5. —, D. de Fluiter
f5 —, Dr. H. Ubbens f5 —, Dr. H Jalvingh f7.50, Prof. Dr. L. de Blieck
f 10.—, G. Daams f 5.—, C. H. Schieven f5.—, A. J. Holtz f 5.—, R. v.
Lunzen f 5.—, W. F. Hilwig f3 50, Dr. J. Westra f 5 —, E. H. Berch Gra-
venhorst f3.—, A Lekkerkerker f3.—, C. Verdoorn f5.—, W L. J. de
Groof f15—, P H Veenstra f2.50, J G. A. Reeser f5.—, C. H. Molendijk
f 10.—, H. H. ten Have f 5.—, L. van Bergen f5.—, E. J. A. A. Quad-
vlieg f 5.—, Dr. j. Gajentaan f 5.—. L W. Jansingh f 5.—, N. H. M. v. Altena
f5.—, C. Horbach, J. Deckers en J H. Hamers f 10.—, J. Bosma f5.—,
Prof. C. F. v. Oijen f 10—, Dr. H A. Zwijnenberg f 5.—.

\') In de vorige opgave is abusievelijk opgenomen : G. Feberwee f5.— en
moet in plaats van: Dr. J Mazure worden gelezen: C. M. Mazure

De besturen der groote landbouworganisaties en van den Algemeenen Nederland-
schen Znivelbond hebben op 16 April te Utrecht vergaderd met Dr. Berger, Dr.
Lourens en Dr. Frenkel om de bestrijding van het mond- en klauwzeer te be-
spreken.

Indische collega\'s hebben zich beklaagd geen kaarten te hebben ontvangen
voor het daarop aangeven van event. adresveranderingen enz.

Ten einde een hoog bedrag aan porto\'s te ontgaan, heeft de redactie van
het Jaarboekje gebruik gemaakt van een speciale mogelijkheid ter verzameling
der gewenschte adreswijzigingen, n.1. door rondzending van z. g. n. ,,antwoord-
stukken" tegen zeer verlaagd posttarief. Deze verzending is slechts mogelijk
voor binnenlandsch verkeer, terwijl binnen een termijn van 14 dagen de be-
treflende antwoordkaarten moeten worden teruggezonden. Redenen waarom tot
onzen spijt de Indische dierenartsen langs dezen weg niet te bereiken waren.

De Redactie heeft echter tijdig en bij herhaling in het Tijdschrift verzocht
eventueele veranderingen aan den Heer Kroes te berichten. Indien bedoelde
collega\'s dit beleefde verzoek hadden opgevolgd zou van hunne mededeelingen
gaarne gebruik zijn gemaakt. De Redactie zal voor den jaargang 1932 derge-
lijke waarschuwingen weer doen uitgaan en hoopt dat alle Indische collega\'s
daarvan goede nota zullen nemen. Redactie Jaarboekje.

(De cijfers tussen haakjes, duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op 1 Maart nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 354 (371) eigenaars, waarvan in Groningen bij 11 (13) ;
Friesland bij 20 (43) ; Drenthe bij 7 (10) ; Overijsel bij 11 ; Gelderland bij 50 (124) ;
Utrecht bij 11 (10) ; Noordholland bij 33 (16) ; Zuidholland bij 120 (32) ; Zeeland
hij 17 (9) ; Noordbrabant bij 73 (111) ; Limburg bij 1 (3) eig.

Scabiès (Sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : (124 gevallen bij 15
eig.), waarvan in Groningen (49 bij 2 eig.) ; Friesland (21 bij 4 eig.) ; Drenthe
(2 bij i eig.) ; Utrecht (12 bij 1 eig.) : Noordholland (4 bij 2 eig.) ; Zuidholland
(36 bij ₅ eig.).

Rotkreupel bij schapen : 103 gevallen bij 10 eig. (610 bij 24 eig.), waarvan in Gro-
ningen (76 bij 3 eig.) ; Friesland 14 bij 3 eig. (391 bij 12 eig.) ; Drenthe 37 bij 3
eig. (29 bij i eig.) ; Overijsel (1) ; Gelderland 1 (1) ; Utrecht 17 bij 1 eig. ; Noord-
holland (53 bij 3 eig.) ; Zuidholland 33 bij 1 eig, (14 bij 2 eig.) : Zeeland (45 bij 1
eig); Noordbrabant 1.

Avthrax : 55 gevallen bij 49 eig. (7 bij 7 eig.). waarvan in Groningen 2 bij 2 eig. ;
Friesland 8 bij 8 eig. ; Drenthe 4 bij 4 eig. ; Overijsel 2, waarbij 1 paard, bij 2 eig. ;
Gelderland 14 bij 11 eig. ; Utrecht 4, waarbij t varken, bij 4 eig. (2 bij 2 eig.); Noord-
holland 4 bij 4 eig. ; Zuidholland 8 bij 8 eig. (1) ; Zeeland 1 ; Noordbrabant 7,
waarbij 1 varken, bij 4 eig. (1) ; Limburg 1 (3 bij 3 eig.).

Uit het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten der Rijks Univeriteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Een onderzoek werd gevraagd betreffende de ziekte- en doods-
oorzaak van 2 doode kippen en i nog levende, welke laatste echter
spoedig na ontvangst stierf. Deze dieren waren afkomstig van een
hoenderpark waar een onderzoek was ingesteld op de aanwezigheid
van een eventueele pullorum-iniectie. Hieivoor was bij 304 kippen
bloed afgetapt uit de vleugelvena, teneinde dit op agglutinatie te
onderzoeken. De aderlating was verricht, door met een scalpel in
de vleugelvena te snijden ; het bloed werd opgevangen in kleine
fleschjes, daarna werd de bloeding gestelpt door het steekwondje
met een watje, gedrenkt in solutio chloreti ferrici, te tamponneeren.
Spoedig na deze operatie, trad bij vele dieren een zwelling van den
vleugel op, vooral in de omgeving van de plaats van aderlating,
metalsgevolg een snel intreden van den dood. Van de 304 behandelde
dieren zijn 66 acuut gestorven. De eerste symptomen werden 24
uur na het bloedtappen waargenomen (vleugelzwelling), waarna
de dood binnen 2 a 3 dagen intrad. Slechts enkele dieren, die vleu-
gelzwelling hadden gekregen, zijn spontaan hersteld.

Bij de sectie was het voornaamste symptoom een sterke zwelling
van den vleugel, vooral aan den onderkant ; het steekwondje van het
bloedtappen stond door de zwelling wijd open. De subcutis bevatte
zeer veel gelatineus vocht, bij één der dieren waren borstkas, hals
en krop door een gelatineuze massa omgeven. De vleugelspieren
waren eveneens gezwollen. De muscuiatuur had een vochtig, ge-
kookt uiterlijk. Gasblazen weiden niet gezien. Overigens werd
weinig bijzonders waargenomen, alleen de bloedvaten der darmen
waren iets geinjiceerd. Het vocht uit de subcutis en cle muscuiatuur
in de omgeving van de wond werd op microörganismen onderzocht ;
gezien werden groote, plompe bacillen, voorts eenige slankere
bacillen, ovoide bacillen en enkele coccen.

Met vocht uit den vleugel werden 3 kippen ingespoten, één in tra-
musculair, één subcutaan en één intraveneus. Alle drie dieren stier-
ven binnen 24 uur. De intramuscu\'air ingespoten kip stierf het
eerst. De injectie was verricht in de borstmuso^atuur, deze spieren
waren zeer sterk gezwollen, vochtig, los van vezel, bleekrood, en
vertoonden hier en daar bloedingen. Microscopisch werden uit-
sluitend veel groote bacillen waargenomen. De subcutaan ingespo-
ten kip stierf eveneens binnen 24 uur. De injectie was verricht
aan den vleugel. Ook nu weer was de vleugel sterk gezwollen, er

bestond een uitgebreid gelatineus oedeem, dat zich langs vleugel,
hals en een deel van den borstwand had uitgebreid.

Hetzelfde sectiebeeld gaf de kip, die intraveneus aan de vleugel-
vena was ingespoten, waarbij vermoedelijk de subcutis ter plaatse
ook geïnfecteerd werd. Steeds werden bij microscopisch onderzoek
van oedeemvocht en musculatuur groote, plompe en iets minder
plompe staafjes gezien. Met 0.3 c.c. spieremulsie van dit dier wer-
den een kip, duif, cavia en konijn allen binnen 24 uur na intra-
musculaire infectie gedood, terwijl bij de sectie steeds in deze dieren
deze staafjes werden gezien.

Het was dus waarschijnlijk, dat deze groote bacillen de oorzaak
van den dood zouden zijn. Bijna alle overige proefkippen, die ge-
ïnfecteerd werden, stierven acuut ; slechts enkelen herstelden na
geringe zwelling te hebben vertoond (wat dus overeenkomt met het
spontane geval, waar eveneens de meesten stierven en enkelen na
zwelling herstelden).

Uit het oedeemvocht van het oorspronkelijke materiaal werd
geënt op en in diverse voedingsbodems o. a. ook in leverbouillon.
Het meerendeel der voedingsbodems bleef steriel, enkelen vertoon-
den een groei door coccen en kleine staafjes. De leverbouillon ver-
toonde een sterken groei, gasontwikkelmg en onaangenamen reuk.
Eveneens was geënt op velerlei voedingsbodems uit de musculatuur
van de intramusculair ingespoten kip, waarbij microscopisch uit-
sluitend het grove bacterietype was gezien. Alle geënte, voor
aërobe bacteriën geschikte voedingsbodems bleven steriel, terwijl
de leverbouillon, de bloedbouillon (kip) en de bloedbouillon (paard)
allen groei, gasvorming, onaangename lucht vertoonden. Deze
voedingsbodems (leverbouillon, bloedbouillon) bleken uitsluitend te
bevatten dezelfde bacillen als gezien waren in de musculatuur.
Bovendien bleek, door over te enten op eenige agarbuisjes, da; de
cultuur niet verontreinigd was door aërobe bacteriën.

Met deze cultuur van anaërobe bacillen werden intramusculair
ingespoten een duif, drie kippen en een cavia. Binnen 24 uur waren
de duif, cavia en 2 kippen dood. Een der kippen was subcutaan
naast xle vleugelvena op de plaats waar bloed getapt werd, inge-
spoten. Het ziekteverloop en sectiebeeld was volkomen gelijk aan
dat van het oorspronkelijke materiaal (foto 1). Hiermede was dus
bewezen, dat deze anaërobe bacillen inderdaad als de oorzaak der
kippensterfte beschouwd moeten worden. (Ten overvloede zijn ook
kippen met gefiltreerd materiaal geïnfecteerd, echter met negatief
resultaat).

Nadat dus vaststond, dat de kippensterfte veroorzaakt was door
een infectie met anaërobe bacillen, werden de eigenschappen der
gekweekte bacillen nagegaan, terwijl in de eerste plaats is onder-
zocht of verschillende soorten van gasoedeembacillen in de culturen
aanwezig waren. Daartoe werden culturen op druivensuiker-bloed-

agarplaten volgens Zeissler aangelegd. Bij onderzoek bleek, dat
in de bedoelde culturen groeiden, koloniën van bac. Fraenkel
(b. Welchii), paraboutvuur (v. septique) en Novy\'sche bacil (b.
oedematiens). (Dr. Zeissler was zoo vriendelijk onze bevindingen
na te gaan).

Met de gemengde culturen zijn nog geïnfecteerd, behalve de
reeds genoemde proefdieren (kip, duif, konijn, cavia) : eend, muis,
rat, fret, al deze dieren stierven binnen 24 uur.

Bij de cavia, aan den buik subcutaan ingespoten, wordt meestal
het volgende bij de sectie gevonden : de buik is vochtig door bloe-
derig vocht, de haren zijn erdoor verkleefd, veelal is er haaruitval,
de huid is groen verkleurd. Er is een bombeering van de huid, die
licht fluctueerend is, bij insnijden ontwijkt gas. De huid ligt los
over een groot deel van den buik en den borstwand. De hoeveelheid
vocht is soms vrij groot. De musculatuur heeft zijn gladheid ver-
loren, het aspect is deels vezelig, deels pappig. Bij overstrijken met
een scalpel neemt men een vleeschpapje mee (foto 2). Daar uit het
cultureele onderzoek gebleken is, dat een mengcultuur bestond, is
dit caviabeeld alhoewel het het meest overeenkomt met dat van
bacillus Fraenkel (type 1 Zeissler) toch niet bewijzend, dat deze

Vooral de loopgravenoorlog heeft geleerd, dat de pathogene
anaërobe bacillen zeer gevreesd zijn bij wondinfecties. Vele van deze
bacillen komen zeer dikwijls voor in de aarde. (b. Fraenkel
100%, b. Novy 64%, parabout vuur 8%, Zeissler).

Nu gebleken is, dat deze anaëroben in het kippenmateriaal voor-
kwamen, rees het vermoeden, dat ook hier gedacht moet worden
aan de aanwezigheid van die bacillen ter plaatse n.1. in de aarde
van de rennen en hokken, dus ook op veeren en huid v.an die dieren.

Teneinde de bron der infectie te kunnen opsporen, zijn de vol-
gende zaken onderzocht :

a. de bij het bloedtappen gebruikte scalpel; b. de watten ; c.
de solutio chloreti ferrici; d. fleschjes met kurkjes, bestemd voor
het bloedopvangen ; e. aarde uit rennen en hokken ; /. veeren van
niet getapte kippen.

Ons vermoeden, dat het hier een infectie van den bodem afkomstig
betreft, is momenteel, terwijl deze onderzoekingen nog in gang
zijn, tot zekerheid geworden. Wij vertrouwen binnen korten tijd
hierover verdere mededeelingen te kunnen doen. Vast staat thans,
dat de oorzaak van deze kippensterfte de in de bodem overal voor-
komende anaërobe gasoedeem-bacillen zijn. Welke van deze de
oorzaak, eventueel hoofdoorzaak der infectie is geweest, zal nader
worden onderzocht. Voor zoover ons bekend, is tweemaal een
infectie bij kippen geconstateerd, waar b. Fraenkel als de oorzaak
werd beschouwd. (Pallaske, Tierarztl. Rundschau 1930, No. 38;
Niemann, Jl. Amer. Vet. Med. Ass. 1930).

De vraag is echter waarom deze infectie niet meer voorkomt,
daar toch van duizenden kippen jaarlijks bloed wordt getapt. Wij
meenen de praedisponeerende oorzaak deels te moeten zoeken in
de toepassing der bloedstelping door het steekwonclje te tamponnee-
ren met een watje gedrenkt in ± 5 % solutio chloreti ferrici. Zoo-
als bekend is, heeft dit middel een caustische werking, waardoor
weefselnecrose is ontstaan. Dit necrotisch weefsel plus het gestolde
bloed vormen een uitstekenden voedingsbodem voor anaërobe bac-
teriën. Bovendien werkt het ingepropte watje eveneens gunstig
voor de ontwikkeling der anaëroben. Volgens den betrokken die-
renarts zijn zoowel sterfgevallen voorgekomen bij dieren, waarbij
de wond getamponneerd werd, met in solutio ferrichloride ge-
drenkte watten als bij dieren, die met watten zonder dit bloedstel-
pende middel werden behandeld.

Twee kippen werden door ons getapt, er was weinig nabloeding ;
direct na het tappen werd een watje, gedrenkt in verdunde cultuur
b. Fraenkel ± 1 a 2 minuten, tegen de wond gehouden (niet ge-
tamponneerd).

tuur werd aangebracht, werd de wond met 5 % solutio^chloreti
ferrici bevochtigd. Het resultaat was, dat de beide eerstgenoemde
dieren geen ziekteverschijnselen vertoonden, terwijl de andere na
2 dagen de karakteristieke vleugelzwelling kreeg. Dat ook het
inproppen van het watje, waardoor ongetwijfeld anaërobe bacillen
onder de subcutis werden gebracht, een noodlottige invloed heeft
gehad, bleek uit de volgende proef :

Vijf kippen werden bloed getapt, daarna werden de wondjes
getamponneerd met wattenpropjes, die opzettelijk verontreinigd
waren met aarde, afkomstig uit de rennen van het bedoelde be-
drijf. Na 24 uur vertoonden alle 5 dieren de karakteristieke vleugel-
zwelling. Wij meenen daarom met nadruk te moeten waarschuwen

tegen het tamponneeren der wondjes en het gebruik maken van
solutio chloreti ferrici als bloedstelpend middel.

Een 2e praedispositie, die niet buiten beschouwing gelaten mag
worden, is de mogelijke bijzondere virulentie en hoeveelheid der
anaëroben in den bodem en op de huid van de bedoelde kippen van
het bedrijf, waarvan hier sprake is.

Verdere onderzoekingen hieromtrent zullen worden verricht.
Utrecht, 21 April 1931.

Zur Pullorum-Untersuchung wurde von einem Tierartzt 304 Hühnern Blut
entnommen und danach die Stichwunde mit einem in Liquor ferri sesqui chloreti
getränkten Wattepfropfen tamponiert. Es starben 66 Tiere. Die Untersuchung
ergab, das die Todesfälle von Gasödembazillen erzeugt wurden. Es wurden nach-
gewiesen : B. Fraenkel (B. Welchii), Pararauschbrandbazillen (V. septique)
und der B. Novy. Infektionsversuche bewiesen, dass der Gebrauch von Liquor
ferri sesqui chloreti und das Tamponieren mit Watte das Auftreten der Infektion
befördert hatten.

304 Fowls were bleeded by a veterinary surgeon for pullorum test. After bleeding,
the wound was filled up with cotton wool, drenched with solution of ferric chloride.
66 Fowls died in 2—4 days ; death was caused by infection of b. Fraenkel (b
Welchii), b. oedematis maligni (v. septique) and b. Novy. Experiments proved
that the anaërobe infection was stimulated by using the cotton wool and the
solution of ferric chloride.

En vue du séro diagnostic de la diarrhée blanche, un médecin vétérinaire avait
récolté du sang de la veine sous-clavière chez 304 poules. Après cette petite opéra-
tion il avait fermé l\'ouverture de la peau avec un tampon hydrophile imbibé d\'une
solution officinale de perchlorure de fer.

Deux jours après 66 animaux sont succombés. L\'examen bactériologique a
appris que cette maladie fut causée par des bacilles appartenant au groupe des
anaërobies.

Nous avons cultivé le bacille de Fraenkel (bac. W elchii), le vibrion septique et
le bacil de Novy. Les expériences ont montré que l\'emploi de la solution officinale
de perchlorure de fer et les tampons d\'hydrophile ont favorisé cette infection.

De vleeschkeuringswet en het keuringsregulatief leggen, zooals
U bekend is, aan de keuringsveeartsen de plicht op om, in gevallen
waarin versche bloedinfectie of acute miliaire tuberculose bestaat
of niet met zekerheid is uit te sluiten, de dieren die hiermede be-
hept zijn te laten steriliseeren. Hier bestaat dus de noodzakelijkheid
om uit te maken wat onder dezen vorm van tuberculose wordt ver-
staan.

Wanneer wij dit toepassen op de miliaire tuberculose dan blijkt
reeds dadelijk dat deze termijn voor de beoordeeling of tubercel-
bacillen in bloed of vleesch voorkomen, te lang is, daar als vast-
staand mag worden aangenomen dat gedurende een zoo langen
tijd de tubercelbacillen zich niet in het bloed en voor zoover bekend
ook niet in het spierweefsel kunnen handhaven.

Onder miliaire tuberculose nu wordt verstaan het eerste reactie-
product, dat zichtbaar wordt als een wit, grauw of geelroodachtig
knobbeltje ter grootte van een speldeknop of gierstkorrel. Dit kan
zijn enkelvoudig of multipel, over grootere vlakten verstrooid of
uitgezaaid in het parenchym van verschillende organen, die door
en door ermede kunnen zijn bezet. In de eerste plaats in de longen.
Zij ontwikkelen zich in 14—30 dagen tot macroscopisch zichtbare
knobbeltjes, terwijl reeds 5—10 dagen na uitzaaing de micros-
copische veranderingen zijn waar te nemen. Is een orgaan met even-
groote submiliaire of miliaire haardjes doorgroeid dan spreekt men
van acute miliaire tuberculose. Dit alles volgens Kitt.

Hier vindt men dus de tegenstrijdigheid dat een proces dat ±
30 dagen aan den gang is nog als acuut wordt bestempeld. Beter
is het dus inplaats van acute miliaire tuberculose te spreken van een
versche bloedinfectie, welke zich dan uit in veranderingen welke
macroscopisch niet of zeer moeilijk zijn waar te nemen.

Voor de beoordeeling van den aard van het te onderzoeken proces
kan men echter een anderen weg inslaan, om de kortgeleden plaats
gehad hebbende verspreiding van tubercelbacillen langs de bloed-
baan waarschijnlijk te maken. Wanneer men b.v. in de long waar-
neemt tubercels van verschillende grootte en bij scherper bekijken
van verschillende doorsneden ontdekt dat, behalve de goed zicht-
bare, ook kleinere en allerkleinste knobbeltjes aanwezig zijn, dan
krijgt men den indruk dat met regelmatige of onregelmatige tus-
schenpoozen tubercelbacillen in de bloedbaan zijn geraakt en is
de waarschijnlijkheid groot dat dit periodiek verspreiden van tu-

*) Voordracht gehouden op de Dec. vergadering van den Diergeneeskundigen
Kring Utrecht.

bercelbacillen zich heeft voortgezet tot op of zeer kort voor het
tijdstip van slachting van het dier, zoodat een versche bloedin-
fectie niet is uit te sluiten.

Hierbij moet men echter bedenken dat in de nabijheid van een
bestaanden tubercel bacillen langs de lymphbanen kunnen worden
verplaatst en aanleiding kunnen geven tot nieuwe knobbeltjes.
Dit zal vooral in de long aanleiding kunnen geven tot een foutieve
beoordeeling van het proces. Het is denkbaar dat, niettegenstaande
zeer kleine tubercels aanwezig zijn, toch geen bacillen in den bloed-
stroom zijn geraakt, maar alles in de lymphbanen is blijven hangen
of, indien de bacillen met den lymphstroom zijn meegesleept, de
lymphklieren deze bacillen hebben tegengehouden. Zooals met
de longen het geval is kan zich het zelfde afspelen in verschillende
andere organen.

Om een geslacht dier dus te kunnen beoordeelen zal men moeten
overgaan tot het onderzoek van organen, waarvan men mag ver-
wachten dat de infectie alleen of nagenoeg zeker alleen kan ontstaan
door uitzaaing langs de bloedbaan. Het meest daarvoor aangewezen
zijn milt en nier.

Beschouwen wij eerst de milt, dan zien wij op doorsnede op
onregelmatige wijze verspreid de lymphfollicels gelegen in de roode
pulpa. Deze follicels doen zich min of meer voor als tubercels, wat
betreft hun vorm, grootte en verspreiding. Het is onmogelijk om
macroscopisch uit te maken, zoolang geen necrotisch centrum in
den tubercel aanwezig is, of men met een tubercel of kleine follicel
heeft te maken. Somtijds liggen deze follicels van ongelijke grootte
in een groepje bijeen, zooals de tubercels in de longen, zoodat nog
uit hun ligging ten opzichte van elkaar, noch uit hun volume
eenige conclusie is te trekken omtrent hun aard. Op deze wijze
ontsnappen de kleine tubercels tenminste aan een goede en zekere
waarneming, zoodat het onderzoek van de milt macroscopisch
weinig bevredigt. Met behulp van een loupe brengt men het weinig
verder.

Bezien wij vervolgens de nier dan geeft dit orgaan tenminste
bij het rund meer houvast. De zeer kleine tubercels kunnen hier
door hun verschil in kleur met het roodbruine nierweefsel beter
worden waargenomen. Reeds aan de oppervlakte van de nier kan
men als fijne puntjes zien de zich vormende tubercels ; hetgeen
nog beter gaat, wanneer verschillende insnijdingen door de nier
worden gemaakt, waardoor een veel grooter oppervlak en veel
meer nierweefsel kan worden onderzocht. Vooral het aan schijven
snijden van de nier heeft mij bij het onderzoek van dit orgaan ge-
holpen om verscheidene van deze puntjes te ontdekken, welke
zoowel in de schors als in het merg te vinden zijn. Wanneer dan nog
oudere tuberculeuze haarden en tuberculose van de bijbehoorende
lymphklieren bestaan kan men aannemen dat acute miliaire tuber-

culose bestaat en dat kortgeleden bacillen in de bloedbaan aanwezig
waren of nog zijn. Maar daarmede is het nog niet uitgesloten dat
de geconstateerde fijne haardjes een anderen dan tuberculeuzen
oorsprong hebben. Het onderzoek van de nier geeft dus ook niet
de verlangde zekerheid, alleen de groote waarschijnlijkheid.

Bovendien heeft het varken vrij zelden een zoo uitgebreide
niertuberculose dat dit bij het onderzoek in de hal kan worden ge-
zien, maar alleen vermoed door het aangetast zijn van de bijbehoo-
rende lymphklieren.

De voorgaande beschouwing was voor mij reden om een poging
te doen bij enkele dieren, die ik meende te moeten laten sterili-
seeren, te onderzoeken of bij microscopisch onderzoek van milt
of nier of beide was aan te toonen dat de waargenomen haardjes
van tuberculeuzen aard waren en of er in de coupe nog jongere
processen waren aan te toonen dan met loupe of bloote oog te
zien waren. Hiervoor was noodig de kennis van de histogenese
en evolutie van den jongen tubercel. Deze is voor vele onderzoekers
een onderwerp van studie geweest, vooral voorzoover betreft de
longen.

Baumgarten meende dat de specifieke cellen van den tubercel
ontstonden uit het omringende weefsel (dus vaste cellen). Hij entte
in de achterste oogkamer van het konijn en meende dat de iris-
cellen zich deelden en aanzijn gaven aan reuzencellen en epithe-
loide cellen. Secundair zouden leucocyten aangetrokken worden
en het gezwelletje binnendringen, bestaande uit cellen van het
orgaan zelve. In de long zou hetzelfde gebeuren. Na een paar dagen
zou karyokinese optreden op de plaats waar de bacillen gedepo-
neerd werden. Deze bacillen blijven in de cellen van den alveolen-
wand en bronchiën en fixeeren zich op de epitheelcellen en gedeel-
telijk in het interalveolair weefsel. Daar irriteeren ze ; hetepitheel
laat los van de basis en valt in de alveool ; het protoplasma
wordt korrelig, terwijl de endotheelcellen hunne doorschijnendheid
behouden.

Deze meening bleef niet onbestreden ; vooral door Borrel.
Deze onderzoeker spoot intraveneus tubercelbacillen in bij het
konijn. Zonder trauma was het op deze wijze mogelijk in de organen
de eerste verschijnselen van de infectie te bestudeeren. Borrel
nu vond dat de tubercel zich ontwikkelt in de lymphvaten of in
de andere deelen van het lymphsysteem. Dus niet in het bindweef-
sel. De cellen van den tubercel zijn dus cellen van het lymphsysteem
en niet van long, lever enz. Het longproces ontstaat niet uit des-
quamatie van longepitheel maar door indringen van lymphoide
cellen in de alveolen. Hij kon aantoonen dat de wand der alveolen
nog eenigen tijd intact bleef, terwijl de holte reeds gevuld was.

Door direct na intraveneuze injectie het konijn te dooden vond
Borrel dat alle bacillen door leucocyten (polynucleaire) waren

gegrepen. Na 24 uur waren de leucocyten met bacillen reeds gelo-
caliseerd. Na 3 dagen beginnen de leucocyten te degenereeren ;
de kern wordt homogeen en troebel, geen netwerk meer, geen kleur-
bare lichaampjes, wel naderhand fragmenten. Vanaf den 5en dag
geen spoor meer van leucocyten. Maar reeds vanaf den 2den dag
vindt men groote cellen met een enkele kern, die blaasvormig is,
groot en weinig kleurstof aanneemt, met veel protoplasma. Daar
ze in de vaten liggen, is hun beteekenis niet twijfelachtig, het zijn
groote mononucleaire leucocyten. Den derden dag ziet men deze
cellen zich groepeeren om de bacillen, samenvloeien en reuzencellen
vormen.

Borrel is dus van oordeel dat niet door kerndeeling maar door
samenvoegen van cellen een reuzencel ontstaat. De kernen van de
reuzencel rangschikken zich bij voorkeur aan den rand van de
plasmamassa. Dit is begrijpelijk, wanneer men bedenkt dat de
bewegende witte bloedcel het protoplasma vooruitzendt, terwijl
de kern in het laatste deel van de cel volgt.

Soms liggen in een hoek van de reuzencel de kernen, aan de tegen-
overliggende zijde de bacillen. Deze verschijnselen zijn gelijk in
alle organen na bloedinfectie met tubercelbacillen en bij alle dieren.

Metchnikoff vond bij zijn studie over levertuberculose dat de
epitheloide cellen en de reuzencellen zich uitsluitend vormen
uit groote mononucleaire leucocyten en cellen van Kupffer, van
endothelialen oorsprong.

Oliver onderzocht beenmerg, na injectie met tubercelbacillen,
door trepanatie. De cellen die reageerden waren eveneens van
reticulo-endothelialen oorsprong ; dezelfde dus die intravitaal in
staat zijn om kleurstof op te nemen.

Maximow probeerde in weefselculturen den oorsprong van epithe-
loide cellen te vinden door toevoegen van culturen van tubercel-
bacillen en zag een dubbel origine. Zij ontstonden uit bewegende
cellen in het weefsel en in geval van witte bloedcellen uit de mono-
nucleaire leucocyten. Tevens meende hij dat lymphocyten, zij het
ook in veel mindere mate, transformeerden in specifieke cellen
van den tubercel.

Lang, bij dergelijke proefnemingen met longweefsel, zag de spe-
cifieke cellen ontstaan uit het weefsel tusschen de alveolen, maar
reuzencellen ontstonden niet.

Bowman en anderen toonden intravitaalkleuring aan van reu-
zencellen met trypaanblauw, wanneer een half uur of langer na
de infectie een inspuiting met kleurstof volgde.
Dezelfde reactie dus als cellen van het reticulo-endotheliale systeem.

Deze feiten en onderzoekingen heb ik Uin herinnering gebracht
om tot den volgenden gedachtengang te komen.

Bij het onderzoek naar een veische bloedinfectie heeft men te
zoeken naar iets dat specifiek is voor het tuberculeuze proces.

Dit kan zijn in de eerste plaats : de tubercelbacillen zelf; ten 21e
de voor den tubercel specifieke cellen en ten 3e mogelijke andere
specifieke producten tengevolge van de aanwezigheid van de
tubercelbacillen.

Beschouwen wij eerst de aanwezigheid van tubercelbacillen.
Dan zien we dat de hoeveelheid bacillen zoowel in uitstrijk
als coupe van tuberculeus weefsel zeer groote verscheiden
heid oplevert. In het eene geval enorme hoeveelheden bacillen,
in het andere weinig bacillen ; zelfs gelukt het na zorgvuldig en
lang zoeken er maar enkele te ontdekken. Dit laatste vooral vaak
bij tuberculose van het varken, terwijl toch de macroscopische
weefselverandering zoodanig uitgebreid is, dat een andere uitslag
vermoed werd. Nemen wij verder in aanmerking, dat practisch wel
nooit een uitzaaiing van tubercelbacillen zoo massaal is dat in eenige
uitstrijken of coupes van organen of klieren of bloed bacillen
kunnen worden aangetoond, buiten het zichtbaar tuberculeus ver-
anderde weefsel, dan blijkt hieruit dat zeer veel gevallen, waarin
versche bloedinfectie bestaat, deze niet door aantoonen van bacil-
len kan worden geconstateerd. De vleeschlymphklieren, organen
waarvan wij mogen verwachten, dat zij door hun filterwerking
een verzamelplaats zullen zijn voor bacillen, afkomstig uit hun
wortelgebied, zijn een nadere beschouwing overwaard.

Bij het rund vindt men volgens Nieberle bij versche massale
tuberculeuze infectie van het bloed tweëerlei veranderingen aan de
lymphklieren : ie typische tubercels en ten 2e een niet specifieke
verandering in den vorm van zwelling. Bij de eerste vindt men
epitheloide- en reuzencellen uit het reticulo-endotheliale weefsel
der lymphklieren ; bij de 2e groote vermeerdering der lymphoide
elementen, speciaal van plasmacellen.

Deze laatste vorm ontstaat wanneer in het wortelgebied een aan
tubercelbacillen zeer rijke haard voorkomt. Maar dan zijn in dat
wortelgebied tevens veel toxinen en afbraakproducten van tuber-
celbacillen aanwezig, die toxisch op de lymphklieren kunnen wer-
ken. Bij het varken is de consistentie van de gezwollen lympklier
minder deegachtig, meer consistent, minder succulent, maar meer
spekkig.

Histologisch kleine of groote complexen van epitheloide cellen
met enkele lymphocyten er tusschen of resten ervan. Aan den rand
gaan de epitheloide cellen direct over in reticulum-cellen, zonder
een lymphocytaire randzone. Dus wel een specifieke reactie van het
reticulo-endotheliale weefsel, maar geen niet-specifieke toxische
zwelling. Hoe komt dit verschil?

Het laat zich verklaren door het verschil aan hoeveelheden tuber-
celbacillen. Bij het rund veel bacillen, veel verval van cellen, ne-

crose en aan de periferie veel lymphocyten in den vorm van een wal,
terwijl er betrekkelijk weinig epitheloide cellen zijn. Daarentegen
bij het varken veel epitheloide cellen met weinig bacillen en lymph-
ocyten aan den rand. Men stelt zich voor dat de opgeloste stofwisse-
lingproducten der bacillen een niet specifieke reactie van het
lichaam te voorschijn roepen. Des te sterker naarmate er meer
bacillen aanwezig zijn. Dus bij het varken weinig bacillen, weinig
toxinen, weinig reactie van het lymphklierweefsel, hetgeen nog
sterker geldt voor de vleesch-lymphklieren dan voor de orgaan-
lymphklieren.

Wat nu betreft de in de Minist. Bescli. van 15 Juli 1920 genoemde
zwelling of ontsteking van vleeschlymphklieren gepaard aan rijk-
dom van bacillen ; deze zal zeer zelden voorkomen ook al kan op
andere wijze de acute bloedinfectie duidelijk zijn. Ik herinner mij
onder vele honderde gevallen van tuberculose bij het rund maar
één waarbij in de lymphoglandula poplitea zwelling en zeer veel
bacillen te vinden waren. Ik meen met vele van U, zonder twijfel,
dat de toestand der vleeschlymphklieren niet van overheerschend
belang is voor het ontdekken der versche bloedinfectie.

Het cultureel aantoonen van tubercelbacillen in bloed, klieren
of organen duurt nog te lang voor het practisch onderzoek en kan
dus eveneens buiten beschouwing blijven.

Ik kom nu tot de tweede mogelijkheid, n.1. het histologisch on-
derzoek. Dit belooft reeds dadelijk betere uitkomsten, omdat de ver-
anderingen spoedig grooter afmetingen aannemen en niet aan een
groot aantal bacillen zijn gebonden. Om echter aan de practijk der
vleeschkeuring te voldoen, met de beslissing, of versche bloed-
infectie aanwezig is, en het dier moet worden gesteriliseerd, zal
het onderzoek binnen b.v. ongeveer 24 uur geëindigd moeten
zijn. Wij maken daarom gebruik van een snelmethode tot het
maken, opplakken en kleuren van coupes van daarvoor in aan-
merking komende organen n.1. van milt en nier. De door mij
gebruikte werkwijze is als volgt en grootendeels afkomstig van
Prof. v. Walsem te Haarlem.

Fixeeren van het weefsel in picrinezuur-oplossing met acidum
aceticum, formol en aceton. Daarna eenige uren in salpeterzuur
(5 %)> vervolgens in aceton, chloroform, paraffine, insluiten en
snijden. Coupe op voorwerpglas met celloidine-laagje, droog cen-
trifugeeren, paraffine oplossen, spiritus, spiritus absolutus met
chloroform. Daarna kleuren met haemaluin en eosine. De geheele
bewerking van de coupe duurt ±15 minuten en geeft een goed
resultaat na eenige oefening. In de afgewerkte coupe zoeken wij
nu naar plekken waar lichter gekleurde kernen liggen met grootere
tusschenruimten, die bij sterkere vergrooting kleine tubercels
blijken te zijn, zonder of met reuzencellen.

reuzencellen, terwijl in de milt, waar het in hoofdzaak op aankomt
bij deze diersoort, steeds plekken zijn te zien, die oppervlakkig
iets op tubercels gelijken, echter met dit verschil dat de kernen
minder groot zijn en meer kleurstof opnemen. Na eenige oefening
is deze moeilijkheid gemakkelijk overwonnen. In coupes van de
nier ziet men de jonge tubercels in glomeruli en ook interstitieel.
Aan de hand van de zooeven genoemde onderzoekingen van Bor-
rel e.a., kan men zich een denkbeeld vormen van den ouderdom
der uitzaaiing. Niet steeds is het mogelijk om bij versche bloed-
infectie deze kleine haardjes te ontdekken, daar het aantal uit-
gezaaide bacillen gering in aantal kan zijn en de coupe een zeer
klein deel van een orgaan. Wel echter is men op deze manier in
staat om de kleinere haardjes als van tuberculeuzen oorsprong
te herkennen en daarmede de versche bloedinfectie meer waarschijn-
lijk te maken en in, als ik het zoo mag uitdrukken, minder laat
stadium te ontdekken.

Het 3e punt : specifieke producten tengevolge van de aanwezig-
heid van den tubercelbacil. Hier heb ik het oog op de vorming van
fibrine in het tuberculeuze weefsel. De tuberculose kan als een
specifiek ontstekingsproces worden opgevat m.a.w. de tubercu-
leuze veranderingen zijn het morphologisch resultaat van een spe-
cifieke reactie van het lichaam tot afweer van de tubercelbacillen.
Deze afweer gaat met ontsteking gepaard en uit zich door exsuda-
tieve en productieve verschijnselen. Productieve verschijnselen
genoemd bij de histogenese van den tubercel; exsudatieve zooals
bij andere ontstekingsprocessen. Nu eens overheerscht het produc-
tieve, dan weer het exsudatieve verschijnsel. Somtijds vindt men
bij een rund, dat aan uitgebreide tuberculose lijdt van het perito-
neum een fibrineus beslag. Toen ik dit de eerste maal zag, (het
komt vrij zelden voor) zocht ik naar een verklaring voor deze
fibrine-vorming en sloot daarbij de tuberculose uit, daar ik dezen
vorm in de mij ten dienste staande leerboeken niet beschreven
vond. Een andere oorzaak kon ik niet ontdekken. In de uitstrijk
vond ik zeer weinig tubercelbacillen, maar in het geheel geen andere.
Hoewel niet geheel bewezen begon ik aan den tuberculeuzen
oorsprong van deze fibrinelaag te denken. Hetzelfde ontdekte ik
eenmaal aan de long en pleura van een graskalf met zeer uitge-
breide tuberculose. In de longgedeelten grenzende aan de zieke
pleura vond ik in de coupe massa\'s tubercelbacillen en na lang
zoeken geen enkel ander microorganisme ; in de fibrinelaag weinig
tubercelbacillen, maar ook geen andere bacteriën. Ik meende hier
als vaststaand te kunnen aannemen dat de fibrine door de heftige
tuberculeuze-infectie te voorschijn was geroepen.

Nieberle vond in een tubercel uit de varkenslong met epithe-
loide- en reuzencellen zonder centrale verkazing een duidelijk
fibrinenet, dus in een zuiver uit cellen bestaanden tubercel. Het-

zelfde bij een tubercel uit de lever van een varken, bij niertuber-
culose van kalf en volwassen rund. Het meest in het oogspringend
was de fibrine bij een pneumonie van tuberculeuzen oorsprong.
Stralige verkazing van lympklieren is volgens denzelfden onderzoe-
ker in hoofdzaak exsudatief van karakter.

Het ontstekingachtige karakter van den tubercel vertoont nog
een parallel in de proeven, die Arthus nam met lokale anaphy-
laxie. Na een eerste inspuiting van vreemd eiwit ontstaat een lichte
ontstekings-reactie. Na de tweede injectie bij een gesensibiliseerd
dier een heftige zelfs tot necrose voerende reactie. Iets dergelijks
dus als in het phenomeen van Koch.

Toen ik van deze uiteenzetting kennis had genomen ben ik gaan
zoeken naar fibrine in de tubercels en gebruikte daarbij de Wei-
GERTsche methode van kleuring, (Nieberle gebruikte de Ep-
pin\'GER galcapillair-methode voor kleuring) maar kon niet tot het
gewenschte doel komen. Het is mij niet gelukt in één der coupes
duidelijk fibrine te ontdekken.

Het aantal onderzoekingen is in verband met beperkten beschik-
baren tijd nog gering en misschien is de mislukking ook te wijten
aan het feit dat de onderzochte weefsels niet, zooals Ribbert
voorschrijft, in alcohol of Zenckersche vloeistof zijn gehard.

Om dus te beoordeelen of een versche bloedinfectie met tubercel-
bacillen bij een dier aanwezig is richt ik mij in de eerste plaats
naar de longen, uit de overweging, dat haardjes daar aanwezig
en doorbrekende naar de bloedbaan, de oorzaak zijn dat tubercel-
bacillen in den grooten bloedsomloop terecht komen en in milt en
nieren nieuwe tubercels te voorschijn roepen. I)at tubercels door
doorbraak in open verbinding kunnen staan met bloedvaten en
hunne verweekte inhoud door het bloed medegevoerd kan worden,
is door vele onderzoekers microscopisch aangetoond. De long toch
is het eenige orgaan dat zonder tusschenschakeling van een of
ander cappilairnet bloed stort in den grooten bloedsomloop.

Zijn vele en kleine haardjes in de long dan interesseert ons milt
en nier, waarbij het microscopisch onderzoek welkome aanvulling
geeft van macroscopisch onderzoek naar kleine of twijfelachtige
tubercels. Vindt men ook daar zeer kleine, nauwelijks zichtbare
haardjes dan neemt men verspreiding aan, welke kort geleden heeft
plaats gehad, maar bedenkt daarbij dat de zichtbare minstens
drie dagen oud zijn, zoodat nog steeds niet is aangetoond, dat
zich nog met zekerheid bacillen in de bloedbaan bevinden.

Ik kom dus tot de conclusie, dat een, voor de praktijk der vleesch-
keuring, geschikte methode, om met zekerheid de tubercelbacillen
in de bloedcirculatie aan te toonen, tot nog toe niet bestaat.

Auf Grund mikroskopischer und makroskopischer Untersuchungen kam Verf.
zu der Schlussfolgerung dass in der Fleischbeschau z. Zt. keine praktisch durch-
führbare Methode existiert um eine frische Blutinfektion mit Tuberkelbazillen
schnell und mit Sicherheit zu erkennen.

Wenn man histologisch „akute Miliartuberkulose" diagnostiziert, sind die Ver-
änderungen schon einige Tagealt und haben die in der Zirkulation gelangten Bazillen
sich schon in den Organen angesiedelt.

Des recherches macro- et microscopiques ont conduit l\'auteur à la conclusion
que jusqu\'à présent il n\'existe pas encore une méthode pratique (rapide et utili-
sable à l\'examen des viandes) pour constater avec certitude une immigration
récente de bacilles de Koch dans le sang.

Quand à l\'examen histologique une tuberculosemiliaire aiguë est diagnostiquée,
les altérations existent déjà quelques jours et les bacilles déversés dans la grande
circulation sont déjà localisés dans les organes.

Microscopic and macroscopic examinations led the author to conclude that in
meat-inspection so far no practically useful method has been discovered to detect
with certainty a fresh infection of the blood with tubercle bacilli.

When histologically an acute miliary tuberculosis is diagnosed the lesions are
already several days old and the bacilli absorbed into the bloodstream are already
localized in the organs.

In de periode liggende tusschen het tijdstip waarop ik de onder-
zoekingen, dienstig voor het schrijven van mijn proefschrift, eindigde
en heden, is, hoewel niet geregeld de voorgestelde methode vol-
gende, dikwijls de waarde ervan vastgesteld bij het onderzoek
van vleesch.

Dit betreft dus het bacteriologisch onderzoek der verschillende
vleeschlyinphklieren om daardoor een oordeel te kunnen vellen
over den toestand van alle vleesch en dit onderzoek niet te beper-
ken tot slechts een klein onderdeel.

Onderzoekingen, later verricht, hebben nog aangetoond, dat
in gevallen, waarin men het onderzoek dubieus zou kunnen noemen,
indien b.v. i of 2 van de 4 buizen gegroeid waren, het onderzoek
der lymphklieren beslissenden uitslag gaf. Hieraan kan worden
vastgeknoopt, dat de uitspraak dus 24 uur vroeger had kunnen
worden bekend gemaakt, indien men niet eerst het spierweefsel
doch dadelijk het lymphklierenweefsel in onderzoek had genomen.

Bij gerucht is mij bekend, dat aan een eventueele wijziging van
het keuringsregulatief wordt gewerkt.

van bacteriologisch vleeschonderzoek, dus de techniek, ook zal
worden vastgelegd welk materiaal voor het onderzoek zal moeten
worden gebruikt, zal ons waarschijnlijk na beëindiging der studie
pas bekend worden gemaakt. Hoe het ook zij, gaarne zou ik de aan-
dacht vragen voor een wijziging van de destijds door mij aanbe-
volen methode van onderzoek.

Het aantal gevallen waarin deze is toegepast is wel niet groot,
toch meen ik op grond van de verkregen resultaten met gerust-
heid deze te kunnen aanbevelen. Het aanleggen van culturen is
overbodig geworden. Men plaatst de lympklieren, ontdaan van den
vetmantel, na onderdompeling gedurende enkele oogenblikken
in gesmolten paraffine, in een glazen vat, waarin eenig zaagsel,
gedurende ^ 24 uur in de broedstoof en maakt dan slechts een
uitstrijkpreparaatje.

De paraffine heeft een temperatuur, indien dampvorming op-
treedt, van ± 140° C.

Het is gewenscht een hoog geëmailleerd pannetje te nemen om-
dat de dampen gemakkelijk ontvlammen.

Een desinfectie van de oppervlakte is verzekerd en het steriele
laagje, waarin na de onderdompeling het weefsel is gehuld, waar-
borgt tegen een secundaire infectie.

Slechts noodslachtingen zijn op deze wijze onderzocht en steeds
is de parallel gevonden, zoowel tusschen de toestand van vleesch
als lymphklier als tusschen de beide onderzoekingsmethoden der
lymphklieren.

Door collega Sperna Weiland werden bij een bacteriologisch
vleesch-onderzoek in een diepe bouillon-buis necrose-bacillen ge-
vonden. Deze werden ook aangetroffen in het uitstrijkje gemaakt
uit het klierweefsel, behandeld op eerdervermelde wijze. Een
extra bereide voedingsbodem bleek ook hier de lymphklier zelf te
zijn.

In het laboratorium van Prof. v. Oijen zal wel gelegenheid
zijn deze methode, waaraan toch zeker groote voordeelen verbon-
den zijn, meer in extenso uit te werken ; het resultaat zal wel
vroeg genoeg bekend zijn om eventueel door de commissie te
worden overgenomen. Nog een andere kwestie wenschte ik even
aan te stippen.

Het onderzoek van den inhoud van zeer vele verweekings-
haarden, veroorzaakt door den tubercelbacil, voorkomende in
longen en lever van het rund, heeft mij geleerd, dat er groot ver-
schil bestaat tusschen deze in rijkdom aan bacillen.

De z.g. kaas, afkomstig uit longhaarden bleek zeer dikwijls
tubercel-bacil-vrij, daarentegen die uit leverhaarden zeer rijk aan
bacillen, waarom volgens mijn meening meer aandacht aan de
laatste zal moeten worden geschonken.

Ik geloof niet alleen te staan met de overtuiging, dat de beoor-
deeling van tuberculeuse slachtdieren eens opnieuw geconstrueerd
moet worden, gegrond op een doelbewust onderzoek. Of is mijn
indruk onjuist ; gaat het oordeel niet van ouder op jonger over
zonder dat men zich er voldoende rekenschap van geeft.

Zeker is het, dat dit niet het eerste geval zou zijn in de weten-
schappelijke wereld.

Een voorbeeld : In tuberculeus materiaal afkomstig van varkens
behoeft men niet te gaan zoeken naar bacillen tenzij men coupes
snijdt. Zij die dus een dergelijk instrument niet bezitten beschouwen
het als een hopelooze daad. Vermengt men echter dit materiaal
met wat gedistilleerd water, onderzoekt men dit, hetzij direct of
na verblijf van ± 24 uur in de broedstoof, dan zal men in het
uitstrijkje in vele gevallen de bacillen aantreffen.

Redenen waarom een opnieuw opgeze tonderzoek mij niet over-
bodig voorkomt ; het ware te wenschen, dat Prof. v. Oijen,
indien eveneens daarvan overtuigd, daartoe het initiatief zou
willen nemen.

In der Fleischbeschau ist es, für die Beurteilung des Fleisches, nicht nötig das
Fleisch bakteriologisch zu untersuchen ; nur die Fleischlvmphdrüsen sollen unter-
sucht werden. Verfasser lasst dieselbe ein Augenblick in geschmolzener Parafin
(± 140° C.) einlegen. sodann 24 Stunden (in Petri-Schale) im Brutschrank
(37⁰ C ). Darauf werden Ausstrichpràparate gemacht und wird mikroskopisch
untersucht. Bei allgemeiner Tuberkulose (Rind) fand Verfasser in den erweichten
Herden der Leber viel mehr Bazillen als in den Lung-herden,

In meat-inspection a bacteriological examination of the meat in not necessary ;
examination of the regional lymphatic glands is sufficient according to the author\'s
opinion. The lymph, glauds are put in melted parafine (± 140° C.) for a moment,
afterwards incubated at 37⁰ C. for 24 hours ; after that the author makes smears
for the bacteriological examination. In cases of general tuberculosis in cattle, the
author found in the foci in the liver much more bacilli than in those of the lungs.

D\'après l\'auteur l\'examen bactériologique de la viande n\'est pas nécessaire à
l\'inspection des viandes ; l\'examen bactériologique des glandes lymphatiques
régionales suffit. L\'auteur les mets un instant dans un bain de parafine (± 140° C.)
et ensuite pendant 24 heures dans l\'étuve (37⁰ C.) : après cela il fait des préparations
qu\'il examine microscopiquement.

Chez les bovidés affectés de tuberculose généralisée, les foyers ramollis dans la
foie sont beaucoup plus riches en bacilles que ceux dans les poumons.

M. van Riemsdijk : A new simple method for preserving microscopical stained
films.

Microscopische praeparaten zijn goed te conserveeren door ze te bedekken met
een dun laagje in water opgeloste doorzichtige arabische gom.

Een uitvoerige beschouwing, ten deele naar aanleiding van eigen onderzoek,
omtrent vraagstukken betreffende de zoogenaamde Modelmelk. Schr. bespreekt
achtereenvolgens de bronnen die tot besmetting van melk aanleiding kunnen ge-
ven, de eischen die door de Codex a\'.imentarius aan Modelmelk worden gesteld,
de wijze waarop men in ons land tracht dergelijke melk te winnen, de coli- en strep-
tococcentiter en het aantoonen van verhitte melk die in Modelmelk is gemengd.

Ten slotte wordt de vraag besproken of het geven van wettelijke waarborgen
mogelijk en wenschelijk is. Schr. meent, dat de Overheid, ook bij het meest nauw-
lettend en uitgebreid toezicht niet zal kunnen instaan voor de onschadelijkheid
van het product. Hij besluit zijn overzicht met de opmerking, dat de leider van
een dergelijk bedrijf op een zoodanig ontwikkelings- en beschavingsniveau dient
te staan, dat het vertrouwen, dat de afnemers in hem stellen, niet misplaatst is.
Of schr de bepaling van genoemde niveau\'s in een Modelmelkbesluit zou wenschen
te zien opgenomen, wordt niet medegedeeld (Ref ).

Het zou Kuczynski zijn gelukt op een eigen voedingsbodem uit orgaanstukjes
die met het gele koorts-virus waren besmet, diphtheriebacilachtige staafjes te
kweeken, die, hoewel biologisch geen verwantschap vertoonend met het gele-
koorts-virus, na enkele passages door Rhesusapen, weer in het eigenlijke virus
zouden veranderen. Proeven van de Amsterdamsche onderzoekers toonden nu
aan, dat in het door K. aangegeven voedingsmateriaal, zoowel uit de lucht, als
uit de organen van aan gele koorts gestorven apen diphtheroiden konden worden
gekweekt, die volkomen overeenstemden met de zoogenaamde Bac. hepatodist-
trophicans van Kuczynski. Zij komen tot het besluit, dat dit microörganisme
met het virus van de gele koorts niets heeft uit te staan.

Enkele mededeelingen omtrent eigenschappen van het virus en de methoden
van onderzoek.

Pondman : Over den invloed van glycerine op bacteriën en op filtreerbaar virus.

De werking van glycerine is het grootst bij ongeveer 37\' C., daaronder neemt
zij af. Van belang bleek de concentratie van de glycerine ; de invloed op verschil-
lende microörganismen liep uiteen. Filtreerbaar virus werd ongeveer in dezelfde
mate beïnvloed als bacteriën. De beschuttende werking bij het virus-fixe zou zijn
gelegen in het feit, dat dit zich binnen het weefsel bevindt.

Dit in de natuur veel verspreide microörganisme kan in cultuur zeer verschil-
lende vormen aannemen. Het bleek te bestaan in twee constante variëteiten,
die zich onderscheidden in hun vermogen tot het aantasten van bloed, waarmede
gepaard ging de vorming van slijmkapsels.

Door inspuiting van een zeer groot aantal verschillende stoffen kon bij het
konijn bactericidie worden opgewekt. Geen enkele der onderzochte praeparaten
bleek daartoe niet in staat. De tijd, die verliep tusschen de inspuiting en het effect,
varieerde naar de hoeveelheid ingebrachte stof. Met histamine werd gewenning
verkregen tegen alle onderzochte andere stoffen. Gewenning voor bacteriën trad
op in twee groepen, die samenvielen met de verhouding ten opzichte van de Gram-
kleuring. In tegenstelling met de specifieke vindt de niet-specifieke bactericidie
alleen plaats in gestold bloed, bij vernietiging van leucocyten. Verwarming geeft
aan konijnenbloed bactericied vermogen; hetzelfde geldt voor de inwerking van
bepaalde stralen.

Den Dooren de Jong : Verdere onderzoekingen over den Megatherium-bacte-
riophaag.

Schr. neemt aan dat de productie van den bacteriophaag tot de algemeene eigen-
schappen van Bac. megatherium mag worden gerekend.

Verslag van den Provincialen Veeartsenijkundigen Dienst van Midden-Java over
het jaar 1930

Behalve het voorkomen en bestrijden van besmettelijke veeziekten was als taak
aan het Provinciaal veeartsenijkundig personeel opgedragen : het houden van
toezicht op slachterijen, melkerijen en wagenverhuurderijen, zoomede op het per-
soneel in dienst van regentschapsraden en verbonden aan openbare slachthuizen.

Anthrax (miltvuur). Onder varkens, afkomstig van Batang (Pekalongan) werd
miltvuur waargenomen te Poerwakarta (West-Java). Bij onderzoek in de stallen
van herkomst kon echter niets verdachts worden gevonden.

Septichaemia epizoötica (pluriformis) bij herkauwende dieren en varkens werd
gedurende verslagjaar niet waargenomen.

Aphthne epizoötica (mond- en klauwzeer) bij herkauwende dieren en varkens.
In tegenstelling met vorig jaar kwam deze ziekte heel weinig voor en verliep steeds
goedaardig. Blijkbaar is na de hevige epizoötie van 1929 een groote mate van
immuniteit ontstaan van den veestapel.

Deze ziekte kwam meer voor dan in 1929, totaal werden 140 gevallen vastgesteld,
een toeneming van 58. De gebrekkige inrichting der stallen is veelal een der oor
zaken, dat malleiis zoo moeilijk geheel en al is uit te roeien.

Saccharomycose. Het aantal ziektegevallen bedroeg 411, waarvan 207 paarden
herstelden en 24 stuks moesten worden afgemaakt, a\'s zijnde ongeneeslijk.

Surra bij alle vee. Onder paarden werden 44 gevallen waargenomen. Veelal
werden zieke dieren behandeld met naganol en atoxyl, eveneens de verdachten,
doch met kleinere doses.

Piroplasmose bij herkauwende dieren. Drie gevallen werden behandeld bij
runderen, met trypaanblauw, echter zonder eenig resultaat.

Tuberculose bij runderen en buffels. Bij buffels kwam deze ziekte niet voor, wel
onder slachtvarkens, afkomstig van Rembang en geslacht in het slachthuis te
Semarang. Te Semarang werden 2 runderen afgemaakt, die leden aan tuberculose,
hetgeen klinisch kon vastgesteld worden.

Rabies (hondsdolheid) bij alle vee. Zeven gevallen kwamen voor bij honden in
de afdeeling Semarang, 5 in de afdeeling Kedoe en 1 in de afdeeling Bagelen.
In het besmette gebied werden 3279 honden opgevangen en afgemaakt.

Abortus infertiosa (besmettelijk verwerpen) bij runderen, werd enkele malen
bij melkvee waargenomen. Deze ziekte heeft, behalve economische beteekenis

door schade aan het melkbedrijf, ook belang door bedreiging van de gezondheid
van den mensch, sedert zij in oorzakelijk verband gebracht wordt met de „febris
undulans".

Besmettelijke pluimveeziekten. Volgens de cutane methode werden in Tegal 353
kippen preventief geënt tegen vogelpokken en diphtheritis. Entreacties werden niet
waargenomen; twee maanden later bleek het behandelde bedrijf besmet met
pokken (epithelioma contagiosa) en snot (coryza infectiosa).

Toezicht op de winning en den verkoop van melk wordt gehouden in de stads-
gemeenten Tegal, Pekalongan, Semarang, Salatiga en Magelang. Te Semarang,
Salatiga en Magelang wordt dit toezicht uitgeoefend door de hoofden der veterinair-
hygienische diensten en te Tegal en Pekalongan door de betrokken Provinciale
dierenartsen.

Paardenfokkerij. De paardenstapel telt ± 50.000 dieren, na verloop van jaren
grootendeels ingevoerd van de Kleine Soenda-eilanden, vooral wat de kustplaatsen
betreft. Alleen in de bergstreken wordt nog wat aan paardenfokkerij gedaan.
Van overheidswege wordt hier en daar steun verleend door het beschikbaar stellen
van dekhengsten. Geregeld moet echter de strijd aangebonden worden tegen twee
ernstige ziekten n.1. : malleüs en saccharomycose.

Runderteelt. De runderstapel telt ruim 500.000 stuks en is in de afgeloopen jaren
steeds in aantal toegenomen.

Begin verslagjaar werden 851 Bengaalsche dekstieren beschikbaar gesteld,
terwijl er aan het eind 1003 ter dekking stonden.

De Provincie Midden-Java is de grootste afnemer van fokvee, hetgeen blijken
moge uit het feit, dat de Landsfokkerij te Pengarasan (Pekalongan) totaal 515
Ongolestieren afleverde, waarvan 149 bestemd voor Sumatra\'s Westkust, 34 voor
de provincie West-Java, 27 voor Oost-Java, 280 voor Midden-Java en 25 voor
de Vorstenlanden (Soerakarta en Djocjacarta). \'t Hoen.

]n de Miinchen. Tierarztl. Wochenschrift van 1 Oct. 1930 beschrijft l)r. Knapp
een zeer hardnekkig geval. Aanvankelijk waren de verschijnselen die van
een gewone catharrale conjunctivitis, maar bij het verder verloop vormden
zich op de conjunctiva palpebralis kleine zandkorrelgroote knobbeltjes, die bij
microscopisch onderzoek botryomyces bevatten. Het oog werd nu uitgespoeld
met verdunde LuGOLsche oplossing en ingeblazen met jodoform, terwijl met een
scherpen lepel de knobbeltjes zooveel mogelijk werden verwijderd. In het verdere
verloop werd ook de traanklier aangetast, terwijl door het afloopende secretum
en door wrijven van het dier ook de huid in de omgeving van het oog werd geinfec-
teerd tot aan de crista fascialis toe. De conjunctivitis en de traanklier waren na
f 14 dagen genezen ; het huidproces was hardnekkiger. Dit werd behandeld met
een door Imminger aangegeven zalf (samenstelling : sulf. sublimat. 50 -Hydrarg.
metall. 50—cautharid. pulv. 20—vasel. flav. 400). Na reiniging werd de huid
met deze zalf ingewreven. Na 6 weken was het proces genezen. Ruim een jaar
daarna kreeg ditzelfde dier een botryomyces-infectie aan de kroon van een voor-
been. Zonder chirurgisch ingrijpen werd die met iMMiNGER-zalf genezen. Weer
een jaar later had dit paard een botryomycotische uieraandoening. Ook hier
bracht de IMMiNGER-zalf herstel.

Knapp beschrijft nog meer gevallen van botryomycose welke allen alleen met
deze zalf werden genezen.

Aan het eind van het artikel wijst schrijver erop, dat wanneer de diagnose
botryomycose vast staat, ook in de zuiver chirurgische gevallen uitstekende resul-
taten worden verkregen door inwrijvingen met IMMiNGER-zalf, welke behandeling
aan den eigenaar kan worden overgelaten.

Sufrogel is een steriele suspensie van zeer fijne verdeelde zwavel in gelatine
van 0.3 % concentratie, al naar de temperatuur vloeibaar of vast Sanarthrit
Heilner is een kraakbeenextract.

In de laatste drie jaren heeft Jacobi 21 gevallen van chronische gewrichtsaan-
doeningen met succes met deze middelen behandeld. Van dit aantal zijn er 15 totaal
, genezen (75 %). Een 6-tal van de meest opvallende worden kort beschreven.
Geval i en 2 waren een paard met chron. kroongewrichtsontsteking en een met
chron. coxitis. Beide kregen 7 injecties sanarthrit in stijgende dosis van 1.5 c.c.
tot 4.5 c.c. en herstelden geheel. Geval 3 was een Duitsche dog met chron. coxitis,
welke geheel werd genezen door 7 injecties sanarthrit in stijgende dosis van 0.25—
1.75 c.c.

Twee paarden met chron. omarthritis werden genezen met 3 intramusculaire
injecties van sufrogel (5—7.5 en 10 c.c.).

Een paard met chron. kootgewrichtsontsteking herstelde geheel met 3 injecties
sufrogel in de aangegeven doseering. De sanarthrit-behandeling bestond steeds uit
7 injecties in bovengenoemde dosis met tusschenpoozen van 2 dagen, terwijl van
sufrogel steeds 3 injecties werden gegeven met rustpoozen van 3 a 4 dagen. De
behande\'ingsduur is veel korter dan die van branden of blisteren.

Schrijver stelt zich op het standpunt, dat iedere koe, welke niet voor de fokkerij
bestemd is, gecastreerd moet worden. Evengoed als het in het belang van den
eigenaar is de vrouwelijke varkens te laten castreeren, zal de veehouder belangrijk
gebaat worden door het castreeren van koeien.

Cysteuse veranderingen der ovariën zijn vaak oorzaak dat koeien brulsch wor-
den ; de dieren zijn onrustig, vermageren en geven minder melk. Castratie geeft
bijna onmiddellijk verbetering.

Wanneer een der ovariën pathologisch veranderd is, wordt het andere in de
normale functie gestoord en steriliteit is het gevolg. In die gevallen zal door ovario-
tomie van het zieke ovarium de steriliteit worden opgeheven.

Verder zal door castratie de melkproductie worden verhoogd en de kwaliteit
van het vleesch veel verbeterd worden. De melkgift per dag wordt niet grooter,
maar gecastreerde koeien geven langer dan niet-gecastreerde.

De ovariën liggen aan den voorrand van het bekken en zijn gemakkelijk te be-
reiken.

l)e operatie kan geschieden uit de flank of door de vagina. De laatste methode
is verreweg te verkiezen en werd door den schrijver eenige honderde keeren verricht
Twee vingersbreed vóór de baarmoederwond wordt in de bovenwand van de
vagina een snede gemaakt. Bij het maken van de snede bestaat de mogelijkheid
van verwonding van rectum, aorta, uterus of blaas. Dergelijke complicaties zijn
doodelijk. De techniek voor het maken van de snede wordt uitvoerig beschreven.
De rest van de operatie is eenvoudig. De gemaakte wond wordt stomp verwijd,
zoodat 3 vingers kunnen passeeren Langs de baarmoeder tastende vindt men
de ovariën, welke door de wond in de vagina kunnen worden getrokken en met de
esmasculateur verwijderd, of anders afgebonden. De operatie kan bij het staande
rund geschieden ; de bloeding is gering ; nabehandeling is niet noodig.

Parasitism and Fistulous Withers. Ackert en Neai., Yournal of the Amer.
Med. Vet. Ass. July 1930.

Naar aanleiding van het vinden van filariae in schoftfistels door van Volken-
berg in Amerika, werd door de schrijvers naar deze parasiet gezocht, en in 10 van
de 12 onderzochte gevallen werden of de worm of de verkalkte resten hiervan
gevonden.

De witglanzende en draaddunne worm ligt gedeeltelijk in en gedeeltelijk buiten
den nekband, vooral daar waar de gele longitudinale vezels van den band gescheiden
zijn door massa\'s wit fibreus weefsel.

Van de 12 onderzochte dieren was één een muilezel, met een nekbandaandoening,
waarbij geen Onchocerca cervicalis gevonden werd. Bij 10 van deze schoftfistels
of nekfistels werden Onchocerca gevonden. In één geval werden de eerste keer in
den etter verkalkte resten gevonden en een maand later kon de worm worden
aangetoond.

De verkalking is dikwijls door de huid heen te voelen of door palpatie via de fistel.

De Onchocerca veroorzaakt in de nekband rondom zich een ontsteking die zich
meer of minder uitbreidt.

Of hier een samenwerking is tusschen Bac. Bang en Onchocerca cervicalis is
onbekend ; evenmin hoe de infectie met Onchocerca cervicalis tot stand komt.

Bij onderzoek, door den schrijver, van het pathologisch veranderde nekband-
weefsel van paarden bleek dus veelvuldig een infectie met Onchocerca cervicalis
voor te komen. Middelkoop.

Ziekten van kaak- en voorhoofdsboezems bij paarden zijn volgens M. meestal
secundaire processen, wier oorzaak gezocht moet worden, behalve in caries van
één of meer kiezen, in ontsteking der neusschelpjes, waardoor secreta in de boezems
terecht zijn gekomen. Chronische-, vaak stinkende neusuitvloeiingen en abnor-
male eenzijdige welving van den kop wijzen in deze richting. Het kan dan noodig
zijn niet alleen de carieuze kies, doch óók het neusschelpje te extirpeeren. Mehr-
wein beschrijft operatie-techniek en nabehandeling van negen dergelijke gevallen.
Na trekken, resp. uitstempelen van de carieuze kies en tracheotomie wordt
een trepanatie-opening aangelegd, zóó, dat het achterste einde 4^ c.M. oraal ligt
van een lijn, welke de dorsale zijden der oogbogen verbindt en het voorste einde
3 c.M. van de incisura naso-maxillaris. De mediale rand wordt direct langs het
neusmiddenschot in rechte lijn aangelegd ; de laterale echter gebogen, met de
convexe zijde naar buiten ; de opening wordt daardoor aan beide einden doch
in het midden 4 c.M. breed. Daarna wordt nog de huid enz. gespleten tot de inci-
sura naso-maxillaris, en kan het neusschelpje worden weggenomen. Dit moet,
met het oog op de soms hevige bloeding, zooveel mogelijk stomp geschieden, zoo
noodig met het ferrum candens. De nabehandeling geschiede ,,droog" ; korsten
enz. late men spontaan afstooten ; irrigatie bij voorkeur weinig, en dan met ver-
dunde jodium-oplossing ; voor tamponade jodium-tampons, en verder voor
nabehandeling tannoform. In 5 van de 9 gevallen trad na 5 tot 8 weken volledig
herstel in.

Totale verscheuring van buigpezen komt betrekkelijk dikwijls, van pezen der
strekspieren echter zelden voor. L. beschrijft 3 gevallen : Direct nadat met een
zeis de pees van de Musc. extens. digit. commun. was doorgesneden, stond het
paard met een hoog opgetrokken achterbeen. Bij loopen werd het been sterk naar
buiten gebogen, even steunend op de koot of de voorzijde van den hoef. De gang
was opvallend sleepend en de stap zeer kort. Plat neerzetten van den hoef bleek
alleen mogelijk, indien men het been met de hand naar voren bracht ; deed men
dit, dan werd de zool ook belast. De beide einden van de doorgesneden pees ble-
ken ver uiteen te zijn getrokken; men voelde deze als verdikkingen en daartusschen
een diepe gleuf.

Na verscheuring der pezen van de Musc. extens. digit. commun. en de musc.
digit. tert. prop. bij een koe en een kalf door prikkeldraad waren de symptomen
identisch.

L. heeft peeshechting en ijzerspalken toegepast. Voor het paard is een hoefijzer
gemaakt, aan het teengedeelte 36 m.M. breed en 14. mM. dik. Een ijzeren spalk,
gebogen in de richting van het been, lang 49J, breed 5.5 en dik 0.5 c.M. werd
met 3 stelschroeven aan het hoefijzer verbonden. Aan beide zijden van de spalk
werden oogen gesmeed voor riemen, welke de kootholte, en den metatarsus onder
en boven omvatten. Aldus, zegt L., blijft het been in gestrekte houding en kunnen
de gehechte peeseinden niet gemakkelijk uitscheuren. — Ook de koe heeft L. aldus
behandeld en natuurlijk voor het klauwijzer en de spalk andere maten gebruikt.

Wesen und Bedingungen der Thrombose und Embolie. (Wien. Tierärztl. Monat-
schr. 1 Dez. 1930. S. 932. A. Dietrich).

Bij ontstaan, plaats, grootte en verloop van een thrombus moeten verschillende
factoren samenwerken, waarbij storing in de verhoudingen tusschen vaatwand,
bloed en (plaatselijke) bloeddruk op den voorgrond treden. De inwendige vaatwand
is méér dan een „glijvlakte" ; in de groote venae en arteriën bestaat, zoolang
de verhoudingen normaal zijn, tusschen bloed en vaatwand geregeld een onder-
ling wisselen van bestanddeelen. Storingen, hetzij deze van mechanischen of van
chemischen aard zijn, kunnen leiden tot het afscheiden van vaste bloedbestand-
deelen (bloedplaatjes, fibrine, leucocythen) tegen den binnenw and van ader of slag-
ader en zóó tot het ontstaan van een hindernis, langzamer stroom, plaatselijke
wervel en bloedstolling, m. a. w. tot het ontstaan van een thrombus. Uit den
plaatselijken thrombus kan, door het voortschrijden van de reactie tusschen bloed
en vaatwand ook een voortschrijdenden thrombus groeien en tegelijkertijd groo-
ter gevaar voor embo\'ie.

De rol van infectieuze processen is niet beperkt tot plaatselijke resorptie van
kiemen of stofwisseiingsproducten ; ook elders kan (b.v. door mechanische laesie)
praedispositie voor het ontstaan van een thrombus ontstaan.

Zur Frage der Sensibilität der Bauchhöhle. (Inn. Diss. Hannover 1927, H. Isensee.
D. T. W. 20 Dez. 1930. S. 814).

ad. i : Door dierproeven heeft Isensee kunnen vaststellen,dat maag, darmen,
lever en milt ongevoelig zijn voor mechanische laesies, zooals steken en klemmen,
met uitzondering van vaathoudende plaatsen in het groote en kleine net, vooral
het mesenterium, den ductus choledocus, den ductus cysticus en den porta hepatis.

Trekken aan die organen, waardoor het mesenterium wordt gespannen, veroor-
zaakt pijn. Chemische prikkels (door bariumchloride) veroorzaken wel darmcon-
tracties, echter géén pijn althans niet vóórdat deze vanuit den darm overgaan in
de bloedvaten van het mesenterium. Sterke gasvorming in de darmen veroorzaakt
pijn, doch enkel door het spannen van het mesenterium.

ad. 2 : Doorsnijden van het ruggemerg tusschen D. =, en 6 maakt de geheele buik-
holte gevoelloos. De sensibiliteit der buikorganen loopt langs de nervi splanchnici;
voor zoover de buikorganen caudaal van de flexura hepatica liggen waarschijnlijk
óók langs de ie tot 3e lumbale rami communicantes.

ad. 3 : Bij het ontstaan van ingewands-pijnen speelt irritatie van het peritoneum
dikwijls de hoofdrol. Waar dit niet het geval is, ontstaan de pijnen, welke wij bij
„koliek" waarnemen, in den regel door trekken aan en rekken van het mesenterium
tengevolge van heftige darmcontracties (krampkoliek, darminvaginatie, throm-
bose) resp. door rekken van het darmlumen (windkoliek, verstopping).

wordt door Ernst (Mi\'inch. Med. Woch., ref. N. T. v. G. 1931, 1, blz. 327) aange-
raden. Het is bij geleidings- en infiltratie-anaestesie gelijkwaardig met novocaine :
de gevoelloosheid duurt langer ; het middel is voor weefsel en organisme onscha-
delijk. Voor lumbale anaestesie overtreft het alle andere anaestetica ; het dringt
echter hooger door zoodat men niet moet opereeren met verhoogd bekken.

Benatuil, Semaine médicale (ref. Pharm. Weekbl. 1931, No. 11, blz. 249)
geeft aan : een mengsel van 2 deelen aluminiumsulfaat, uitgedroogd bij 120° en
i deel water; het wordt binnen 20 minuten hard en droog en is bestendiger tegen
buiging en druk dan gips ; verder doorlaatbaar voor Röntgen-stralen.

Behandeling van brandwonden met vers bereide waterige looizuuroplossing.
(J v. d. Spek ; N. T. v. G., 1931, I. No. 8, blz. 873).

Behandeling met boorzalf geeft onaangename lucht onder het verband en
pijn bij verbandwisseling ; verder worden de voor den patiënt schadelijke toxines
niet gebonden ; ook is het vochtverlies groot

De in 1925 door Davidson aangegeven methode, compressen gedrenkt in >i %
tannine-oplossing, ondervangt die bezwaren en is ook pijnstillend. Zij wordt nu
algemeen toegepast en heeft de mortaliteit veel verminderd. In de eerste 24 uur
blijft het sterfte-percentage gelijk, daar dan de shock de doodsoorzaak is. Schrijver
raadt aan patiënten met uitgebreide brandwonden dadelijk naar het ziekenhuis
te zenden en eerst niet met andere middelen te behandelen, daar dan het looizuur
zijn coaguleerende werking niet kan uitoefenen en minder goed helpt.

De oplossing moet vers bereid zijn In de kliniek krijgen de patiënten eerst een
morphine-inspuiting ; de brandblaren worden opengeknipt ; losse huidstukken
worden verwijderd ; de omgeving van de wonden wordt met petroleum-aether
gereinigd. De patiënt, die vooraf geheel ontkleed wordt, wordt nu op een steriel
laken gelegd, onder een lichtboog die op 40° C. gehouden wordt. Met een spray
worden de wonden besproeid met een 5 % tannine-zuur-oplossing. Om het half uur
(gedurende 24 a 48 uren) wordt de besproeiing herhaald.; zij is niet pijnlijk. De
wonden zijn dan met een zwarte korst bedekt en de wond-secretie houdt op. De
patiënten moeten veel drinken en krijgen de eerste uren een druppel clysma of een
hypodermoclyse van 5 % glycose-oplossing.

Na 48 uren blijft de patiënt nog onder de lichtboog. De zwarte korst begint
langzamerhand aan de randen los te laten en kan bij stukjes verwijderd worden.
Gewoonlijk ziet men daaronder een soepele huid, of er komen granulaties. Een
enkele maal is er onder de korst ettervorming ; in dat geval wordt een verband
met liquor Burowi aangelegd.

De granulatievlakken worden bedekt met compressen van physiol. zoutoplossing;
zoo noodig worden huidtransplantaties (volgens W. Braun) toegepast.

Bij periostitis alveolaris bij het paard acht H. Söderlund (Finsk Veterin.
Tidskr., Juni 1930) de behandeling door middel van afknippen van de kroon in
het algemeen zeer te verkiezen boven de extractiemethode volgens Günther.

Teneinde\'het met zich voeren van een overtollig, omvangrijk instrumentarium
te voorkomen, heeft S. een tandschaar ontworpen, die tegelijkertijd als extratie-
tang dienst kan doen

Bij toepassing voor laatstgenoemd doel behoeven alleen een paar losse, van
groeven voorziene stukken te worden ingeschroefd, welke het afknippen van (1e
kroon onmogelijk maken.

Behandeling van geïnfecteerde gewrichtswonden met uitvloeiing van synovia,
door middel van antivirus .N Almarra : Revista de Higiene y Sanidad Pecuarias,
deel XX No. 5, Mei 1930).

F.en muilezel werd in de kliniek gebracht met een ernstig geïnfecteerde en ge-
kneusde wond van de linker tarsus. De wond was reeds 20 dagen oud, uitvloeiing
geel-achtig, semipurulent soms een weinig haemorrhagisch, herinnerde het meest
aan synovia ; diagnose : traumatische artritis met uitvloeiing van synovia, welke
reeds geïnfecteerd is. De voorgaande behandeling had bestaan in een desinfectie
met scheikundige middelen. De vooruitzichten werden als ongunstig gesteld, hoe-
wel niet wanhopig. De wond en omgeving werd nauwkeurig gereinigd met gekookt
water. Daarna werd 3 x daags antivirus in de wond gespoten met een gummi-
spuit en een gaasstrook in antivirus gedrenkt op de wond gelegd, terwijl 2 x daags
een wandeling van ^ 500 meter gemaakt werd.

Van af den derden dag werd de uitvloeiing helderder en meer vloeibaar, de pijn
verminderde.

Hoewel na 8 dagen een nieuwe wond een paar centimeters onder en voor de
eerste ontstond, welke op dezelfde wijze werd behandeld, waren de wonden na
anderhalve maand zoover genezen dat het dier voor landarbeid geschikt was.

iste de ernst van penetreerende gewrichtswonden betreft vooral d.e synovia,
welke een zeer goede voedingsbodem voor microörganismen vormt ;

2de de behandeling dezer wonden moet tot grondslag hebben de nauwgezette
asepsis, bij voorkeur een behandeling met specifieke antivira ;

3de het eenige middel om ankylosis te voorkomen is de patiënten aan een metho-
dische en voortgezette oefening (beweging) te onderwerpen ;

4de bij vervulling dezer twee eischen, nauwgezette asepsis en geschikte beweging
geven, kan een groot percentage genezingen bij penetreerende gewrichtswonden
worden bereikt.

Angio-myxosarcoom bij een kapoen. (R. G. Alvarez : Revista de Higiene y
Sanidad Pecuarias deel XX, No. 6).

Bij een kapoen, welke tijdens het leven geen verdachte verschijnselen had ver-
toond, werd intraabdominaal een betrekkelijk groote tumor gevonden op de
plaats der testicels. Deze was ovaalvormig, van vaste consistentie, terwijl op snee-
vlakte meer of minder harde fibreuse zones afwisselden met meer zachtere van
donkere kleur welke meer aan degeneratieve en haemorrhagische processen deden
denken. Histologisch was te onderscheiden :

ïste een zóne met meer netvormig voorkomen, gevormd door een netwerk van
fibrillen, waartusschen veel celkernen; 2de: een zóne waar een overvloed van vaten,
soms zeer verwijd te zien was en ten 3de: een zóne welke meer sarcomateus was,
en waar de nieuwe elementen werden gevormd. Deze strook was rijk aan polimorfe
cellen, met heldere kernen en vacuolen in het celplasma; soms meerkernige reuzen-
cellen, met één groote vacuole, waarin soms één of twee roode bloedlichaampjes,
wat het idee van een capillair vat gaf. Ofschoon mitosen zeldzaam voorkomen
was er toch een overvloed van ingesnoerde kernen te zien. Het voorkomen van deze
tumor bij een gecastreerden haan doet schr. de vraag stellen of de castratie invloed
kan uitoefenen op de ontwikkeling van deze nieuwvormingen.

Die Arzneilose Nachgeburtsbehandlung nach Weber. (Schrape : Tierarztl.
Rundschau, 1929, No. 42, S. 788).

Na opgemerkt te hebben dat de tot nu toe gevolgde methoden bij de behandeling
van retentio secundinarum bij koeien niet afdoende zijn, meent schr. in het leer-
boek van Weber (Die Krankheiten des Rindes) de methode te hebben gevonden,
tenminste bij meer dan 100 behandelde gevallen kwam geen enkel met ongunstig
verloop voor. De behandeling is uiterst eenvoudig. Na reiniging van scheede en
omgeving, worden hand en arm ingesmeerd met een antiseptische zeep, en wordt
de nageboorte manueel losgemaakt. Daarna wordt een gummislang ingebracht om
het secretum af te hevelen. Gelukt dit niet, dan moet de uteruspomp (Velmelage)
worden gebruikt.

Na twee dagen moet worden nabehandeld, welke nabehandeling bestaat in het
verwijderen van vaste (!) en vloeibare resten. Soms kan een tweede nabehandeling
nog noodig zijn.

Volgens S. zou het verwijderen der secundinae binnen 48 uur na den partus
het gemakkelijkste gaan, daar de cervix dan nog niet gesloten is, terwijl het werk
dan ook aangenamer (!) is dan later.

De nadruk wordt erop gelegd, dat tijdens de geheele behandeling de arm niet
uit de scheede mag worden getrokken. Daar volgens schr. deze behandeling 1—3
uur duurt, zal ook de ontwerper van dit plan wel tegen dezen regel zondigen

Naar mijn meening is schr. wel wat al te optimistisch gestemd over de methode
Weber In de eerste plaats vraagt de methode voor de praktijk te veel tijd, dus
te veel geld ; in de tweede plaats echter paste ik herhaaldelijk deze methode toe
bij koeien, waar de nageboorte soms 0111 bijzondere redenen spoedig verwijderd
moest worden, (smokkelkoeien !). Nooit was dan echter een eigenaar enthousiast
over de behandeling. W. P. C. Bos.

Ueber das Vorkommen von Trichomonaden im Uterus des Rindes. (L Weide-
nauer, Münch. Tier. Woch. 1930, S. 621. u. 633).

Bij het onderzoek naar de oorzaken van abortus, resp. steriliteit bij runderen
zijn in uteri en foeti dikwijls protozoen (flagellaten) gevonden, welke onder de na-
men trichomonas vaginalis bovis, resp. tr. fetus zijn beschreven : om een ovale
kern met langwerpig centrum een golvende membraan, 3 zweepdraden vóór-,
en één aan de achterzijde, buitengewoon beweeglijk, het beste te zien bij donker-
veld-belichting. De pathogene beteekenis is totnutoe niet voldoende bekend.

Weidenauer koos voor zijn onderzoek op de slachtveemarkten in Miinchen
65 koeien met metritis (uitvloeiingen), onderzocht de secreta en de uteri op tricho-
monaden en vergeleek zijn resultaten met de pathologisch-anatomische bevindin-
gen na het slachten.

In sectreta konden trichomonaden slechts één keer intravitam worden aange-
toond ; na het slachten in elf gevallen, steeds bij alkalische reactie, uitsluitend in
ontstoken uteri en altijd in symbiose met velerlei bacterieën. In 54 zieke uteri
waren géén trich. te vinden. Bij geen der elf positieve gevallen konden echter
specifieke pathol. anat. veranderingen worden aangetoond, welke in bevestigenden
zin op pathogeniteit der trichomonaden zouden kunnen wijzen. Er was geen bij-
zonder verschil met de 54 negatieve.

Toch schijnt er eenig verband tusschen endometritis en trich. te bestaan, want
in 85 gezonde uteri bleken deze protozoen nooit te wonen. Wellicht moet dit ver-
band worden gezocht in symbiose met bacterieele ziekteverwekkers ; vooral in
dunvloeibare secreta kunnen trich. in grooten getale voorkomen ; door hun
buitengewone beweeglijkheid en tevens door hun afbouwproducten kunnen zij
zonder twijfel de slijmvliezen irriteeren, mogelijk óók door resorptie allergische ver-
schijnselen te voorschijn roepen. Wij kunnen dit echter slechts vermoeden ; toxinen
of vergiftige stofwisselingsproducten van trich. kennen wij totnutoe niet.

Vooralsnog mogen wij de trichomonaden dus niet voor het ontstaan van endo-
metritis aansprakelijk stellen. Mogendorff.

Schrijver geeft een overzicht van enkele afwijkingen waarbij de genoemde reactie
ook beteekenis heeft, na in het algemeen gewezen te hebben op de belangrijkheid.

1. Bij onze (meer dan 30) gevallen heeft de reactie van Aschheim-Zondek geen
enkele maal gefaald. Hierdoor werd opnieuw de groote beteekenis van deze reactie
voor de diagnostiek der zwangerschap bevestigd.

3. Bij chorion-epithelioom bestond een zeer sterke vermeerdering van het
hvpophyse-hormoon, zoodat nog 20 maal verdunde urine een positieve uitkomst
gaf.

4. In hoeverre uit den langen duur der reactie na mola-abortus de waarschijn-
lijkheid van een beginnend chorion-epithelioom kon worden aangenomen bleek
uit dit onderzoek niet, aangezien wij niet de beschikking hadden over een vol-
doend aantal gevallen. Wel mag een blijvende positieve reactie na mola-zwanger-
schap een waarschuwing zijn om het poüclinisch controleonderzoek des te nauw-
keuriger te verrichten. v. d. Plank.

Destruierende Placenta. M. Staemmler, Beitr. z. pathol. Anat. u. z. allg. Path.
1930. Bd. -84, Blz. 640

5. beschrijft een geval van placenta destruens bij een vrouw van 32 jaar, waarvan
de uterus ruptureerde tengevolge van een abnormaal sterken dieptegroei van de
placenta.

Het geval wordt uitgebreid microscopisch beschreven, waarbij de volgende
bevindingen naar voren komen :

ie. In het gebied van de placentatie vertoont het chorion een geweldige woeke-
ring van overigens typische LANGHANs\'sche cellen, die tot diep in de muscularis,
tot zelfs in de subserosa zijn doorgedrongen.

3e. Er is geen regelmatige grens tusschen chorion en uterus in het placentatie-
gebied (NiTABUCH\'sche zóne), terwijl wel op verschillende plaatsen de histolytische
eigenschappen van het chorion-epitheel die aanleiding zijn voor het ontstaan van
deze necrobiotische zóne, blijken aanwezig te zijn.

4e. er is geen deciduale reactie van den uterus, behoudens op een tweetal plaatsen
(subserosa, en in de omgeving van enkele klierbuisjes in de muscularis).

Uit een en ander concludeert S. dat de oorzaak van de chorionwoekering niet
gezocht moet worden in abnormale groei-tendenzen van de chorioncellen, maar
in het ontbreken van een normale reactie van den uterus (n.l.de decidua-vorming).
Voor dit geval kan dit volgens S. niet het gevolg zijn van ontbreken van prikkel-
stoffen (hormon) die de decidua-reactie veroorzaken, omdat op enkele plaatsen
echte deciduahaardjes zijn ontstaan ; de uterus is niet in staat geweest een vol-
ledige deciduale reactie te geven.

Belangrijk is dit artikel voor het terrein der gezwellen ; men heeft immers in
den regel de voorstelling, dat destrueerende groei van een cel- of weefselsoort alleen
het gevolg is van bijzondere groeipotenties van die cellen, terwijl men hier een
voorbeeld krijgt van een destrueerenden groei door een weefsel met blijkbaar nor-
male groeipotenties, tengevolge van een verminderden weerstand van het door-
groeide weefsel. Ook voor het chorion-epithelioom heeft Robert Meyer onlangs
een soortgelijke gedachtengang ontwikkeld. H. J. M. Hoogland.

369 Tage Trachtigheit bei der Kuh. Andres, Deutsche Tieriirztl. Woch., 1931,
No. 5, Blz. 67—73.

De getallen, die betrekking hebben op den draagtijd van het rund, wordendoor
diverse schrijvers verschillend opgegeven. Niet zelden komt het voor, dat de die-
ren korter, maar vooral ook aanmerkelijk langer dragen dan negen maanden.

Schrijver geeft van deze laatste gevallen een tabel, waarin men een overzicht krijgt
van de in de literatuur bekende parti serotines, en waaruit blijkt dat draagtijden
van twaalf maanden en langer, volstrekt niet tot de zeldzaamheden behooren
Anatomische bijzonderheden ontbraken meestal bij de vermelde gevallen.

Schrijver geeft echter een nauwkeurige anatomische beschrijving van een kalf,
waarvan het moederdier 369 dagen gedragen had. Omdat de prognose in verband
met den algemeenen toestand van de koe ongunstig was, werd het dier op verzoek
van den eigenaar geslacht tijdens den partus, en nog voordat men met de nood-
zakelijke embrvotomie begonnen was.

Het gewicht van het kalf bedroeg 99 K.G. terwijl het dier in afmetingen overeen
kwam met een kalf van 2 tot 3 maanden oud. Zoo was de lengte van den neus tot
aan den straatwortel 148 c.M. (bij een normaal kalf 80—90 c.M.) de borstomvang
107c.M. de lengte van den kop 28c.M., de schedelbreedte löc.M. (gemeten tusschen
beide ooghoeken) en de trochanterbreedte 46 c.M.

Traitement de la stérilité de la Vache. Brunel, Recueil de méd. Vet. 1930. p
350—354-

Bij meer dan honderd, sedert 1927, aan hem ter behandeling aangeboden geval-
len van steriliteit, heeft schrijver in ongeveer 80 % dezer gevallen succes gehad
met ovarium-massage, (stukknijpen van ovariaal-cysten en het uitknijpen van een
corpus luteum persistens, waarvan het eerste meer moeite oplevert, dan het laatste).

De ongeveer 20 genoteerde miswijzingen waren, zooals later bleek, voornamelijk
toe te schrijven aan BANG-infectie.

Na de behandeling zag hij bij dieren die niet bronstig werden, binnen 48 uur
bronst optreden, in sommige gevallen na 8 a. 10 dagen.

Bij gevallen waarin ondanks geregelde bronst, toch steriliteit bestond, gaf de
behandeling reeds succes bij de eerste dekking.

Bij overmatige bronst zou de ingestelde therapie tot resultaat voeren, doordat
de dieren na de eerstvolgende bronst opnamen. Ook in 2 gevallen van in behande
ling genomen nymphomane dieren, had in korten tijd conceptie plaats.

Zwei Fälle von Riesen-wachtstum des Ovariums beim Rind. Wijssmann, Schwei-
zer Archiv für Tierh.k. Bnd. 73 Jan. 1931, Heft 1.

De reuzengroei der ovariën bij het rund, die men af en toe ziet optreden, berust
meest op tumorvorming van verschillenden oorsprong : o. a. cystomen, adenomen,
ovariomen, respectievelijk adenocystomen, adeno-sarcomen en ovarioblastomen.

Het gewicht van deze gezwelvormingen bedraagt soms tot 100 K.G. en zij vor-
men dan voor het leven van het betreffende dier een groot gevaar.

Twee gevallen worden door schrijver besproken welke hij betiteld respectievelijk
met den naam: Menggezwel (ovarioom-ovarioblastoom volgens Kitt) en Oophoritis
chronica.

Het eerste geval deed zich voor bij een i-jarig mager rund, waarbij bij slachting
een gezwel van het linker ovarium bleek te bestaan, (het rechter ovarium was nor-
maal). Dit gezwel woog 4S K.G. en was 60 c.M. lang ; 34 c.M. breed en 40 c.M.
dik. Het microscopisch anatomisch onderzoek wees uit, dat er hoofdzakelijk naast
éénlagig cylinder-epitheel, ook meerlagig epitheel aanwezig was. Er waren plaatsen
die aan neuro-epitheel herinnerden. Op andere plaatsen verkalkte het meerlagig
epitheel en leek dan meer op een epitheelvorming als bij den tandaanleg, dan op
epidermis-epitheel. Het stroma was bindweefselachtig en sarcomateus, weinig
bloedvaten. Hier en daar lymphadenoidachtig weefsel. Diagnose : Menggezwel met
elementen der vroegere stadiën van ontwikkeling.

Het tweede geval betrof een SJ-jarige zeer dikke koe, pols 72, normale ademhaling;
achterste extremiteiten oedemateus. Bij rectaal onderzoek bleek het linker ovarium
normaal te zijn, het rechter was als zoodanig niet te vinden ; er was geen kalf
te voelen. Waarschijnlijkheidsdiagnose : Ascites, of extra-uterine graviditeit.

Bij slachting werd een tumor gevonden, uitgaande van het rechter ovarium.
Deze tumor was lang 143 c.M., breed 124 c.M., dik 35 c.M. met een gewicht van

■230 -25° K.G. Den volgenden dag was het gewicht door afloopen van een enorme
hoeveelheid vloeistof nog 117 K.G. Bij nader onderzoek bleken grootere en kleinere
cysten aanwezig te zijn, waarvan vele in de oppervlakkige lagen uit GRAAFsche
follikels waren ontstaan. Tusschen deze cysten bestond het weefsel uit bind-
weefsel, spiervezelen, zeer v eel bloedvaten, lymphocyten. Diagnose : oophoritis
chronica. De literatuur over dergelijke tumoren is zeer beperkt. Dat de gezondheids-
toestand der koe zoo weinig beïnvloed was, schrijft Wijssmann toe aan het gewel-
dig oedeem, waardoor de tumor een elastisch kakarter had.

Die klinischen Erkennungsmerkmale der Frühgraviditat beim Rind und ihre
Verwertbarkeit für die Praxis. Euler. Berl. T. W.schr. 1930. S. 477—481.

Het vaststellen van drachtigheid bij runderen in den eersten tijd na de conceptie
levert vele moeilijkheden op en is het beste uit te maken door het vergelijken en
vaststellen van verschillende symptomen. Het uitblijven van bronstigheid als
diagnosticum, heeft practisch natuurlijk geen beteekenis. (vooral op stal gemak-
kelijk over het hoofd te zien). Daartegenover kan men met zekerheid zeggen,
dat geen conceptie is opgetreden, als men één tot vijf dagen (gemiddeld twee dagen)
na den oestrus een bloedig slijmig (of alleen bloedig) secretum ziet.

Te weinig aandacht wordt besteed aan de bezichtiging van vagina en cervix,
waarvoor schrijver gebruik maakt van een speciaal instrumentarium (o. a. een
speculum volgens Goetze-Kopps, gemodificeerd door Bischoff). Na de concep-
tie is de vagina „droger" dan bij het niet-drachtige dier, de cervix ziet er steviger
uit en het orilicium is met een taaie slijmprop gevuld. Deze veranderingen zijn al
na 2—3 weken te zien en na 2—3 maanden absoluut onmiskenbaar. Het slijm van
de scheede is grauwwit-gelatineus „pappig". De vroegste termijn voor het be-
stemmen van de zwangerschap is bij het rund 3 weken na de dekking (in de meeste
gevallen absoluut zeker uit te maken).

Een direct bewijs voor opgetreden graviditeit vindt men bij rectaal onderzoek ;
en wel in de eerste plaats het onderzoek van de ovariën, om na te gaan welke hoorn
eventueel bevrucht is (Is geen corpus luteum aanwezig, dan geen drachtigheid).

Nadat vastgesteld is in welk ovarium een corpus luteum graviditatis aanwezig
is, kan men trachten in den bijbehoorenden uterushoorn doormiddel van drukking
met duim en wijsvinger den foetus te palpeeren (Piszl.)

De beste methode echter, is die van Abelein, waarbij men met den top van den
wijsvinger tracht vast te stellen of er fluctuatie bestaat (allantois-amnion), waarna
men den uterus opheft en deze tusschen de vingers laat doorglijden, waardoor eerst
de vruchtvliezen vrij komen en dan de uterus wegglijdt. (Men voelt dus duidelijk
de vruchtvliezen, wat differentieel-diagnostisch van belang is met een pyo- of
hydrometra).

Voor het bepalen van den duur der graviditeit, geeft hij op:
een geringe fluctuatie in den graviden hoorn na vijf weken.

Nu treedt voor het eerst, het z.g.n. „Gefaszschwirren" op. (Volgens Dennhardt):

De uterus is in deze maanden niet te voelen, wel kan men de vrucht balloteeren.
Nu zal vooral de bezichtiging van de vagina goede diensten bewijzen.

Na zes maanden is de uterus beter te palpeeren, terwijl na 7 maanden de vrucht
ongeveer op bekkenhoogte is te voelen. Hesse.

Researches into Sterility of Cows in South Africa, by Prof. John. Quinlan
(i5th Annual Report of the Dir. of vet. services and Animal Industry S. A.).

In een zeer uitvoerig, rijk gedocumenteerd rapport wordt verslag uitgebracht
over de onderzoekingen betreffende steriliteit, loopende over 10.000 stuks vee.

De onderzoekingen zijn geschied in de provincies de Kaap, Natal, Transvaal,
Oranje-Vrijstaat en in Zuid-Rhodesia.

Het onderzoek heeft zich uitgestrekt over de geslachtsorganen, de daarbij be-
trokken organen met inwendige secretie, de voeding en de verpleging.

In Zuid-Afrika spelen, blijkens deze onderzoekingen, de endocrine organen bij
het steriliteitsvraagstuk geen rol van beteekenis. Gevonden zijn als oorzaken :
corpora amylaceae in de epiphysis, kalkafzetting in het pars nervosa van de
hypophysis, vesiculae in het pars distalis van de hypophysis, degeneratie van de
merg-gedeelten van de thymus, vettige degeneratie van de cortex der bijnier,
ook eenmaal vettige infiltratie en enkele andere afwijkingen. Afwijkingen in de
pancreas werden niet geconstateerd.

Van meer beteekenis waren de afwijkingen in de ovaria zelf op den oestralen cyclus.

Ook het voedsel speelde een rol. Runderen, gebruikt als virus-reservoirs voor
piroplasmosis en anaplasmosis worden sterk gevoed met maismeel, lucerne en
andere hooisoorten, geënsileerde mais, met een weinig keukenzout. Om ze vrij te
houden van teken, wordt het voedsel door stoom gesteriliseerd. De runderen
worden tot ongeveer 5-jarigen leeftijd voor dit doel gebruikt. Dan lijdt ongeveer
80 % aan junctioneele steriliteit van zeer hardnekkigen aard. Door doelmatige voe-
ding, waardoor de vervetting verdwijnt en behandeling met ovariaalhormonen
en/of producten van andere endocrine organen kan die steriliteit dikwijls worden
opgeheven.

Verschillende proeven, waaruit blijkt, dat vervetting voert tot steriliteit, wor-
den aangehaald. Evenzoo van ondervoeding.

Infectie, anders dan infectieuze abortus en tuberculose, blijkt oorzaak van sterili-
teit te kunnen zijn. Veel runderen bij elkaar, in melkerijen, op tentoonstellingen
etc. bevordert steriliteit.

Het percentage is daar grooter dan bij dieren in de weide. (Groenv oer en zonlicht,
vitaminen spelen daarbij toch zeker ook eene rol! Ref.).

Vervolgens worden de ziekten der genitalia van het rund behandeld, vooraf-
gegaan door eene systematische indeeling daarvan.

Van deze ziekten wordt o. a. genoemd : stenose van de vagina, waargenomen bij
54 koeien van een melkboer, met eene bijtende vloeistof door dezen behandeld
tegen vaginitis granulosa. Er kon geen vinger doot .

Voor de aetiologische beteekenis van infectieuze vaginitis (granulosa) ten op-
zichte van steriliteit komt Quinlan voor Zuid-Afrika tot de volgende conclusies :

1. Infectieuze vaginitis is een infectieus lijden, onafhankelijk van infectieuze
abortus.

2. Dat de vaginitis granulosa infectiosa oorzaak zou zijn van steriliteit in Zuid-
Afrika, is sterk overdreven.

3. Vaginitis infectiosa acuta kan bij vaarzen en jonge stieren tijdelijke sterili-
teit tengevolge hebben.

4. In de meeste kudden met uitgebreide steriliteit kunnen andere oorzaken,
als : infect. abortus, functioneele steriliteit en pathologische veranderingen in den
genitaal-tractus en de ovaria, worden aangetoond.

5. Algemeene behandeling van vaginitis mag slechts geschieden na klinisch
en serologisch (abortus Bang) onderzoek.

6. Behandeling is aangewezen in acute gevallen met muco-purulente uitschei-
ding en bij bevruchtingsmoeilijkheden.

8. Geen behandeling toepassen : a. Als geen steriliteit bestaat, b. Bij drachtige
dieren.

Hieruit stip ik aan, dat in 70—80 % der gevallen endometritis chronica de oorzaak
is van steriliteit in Zuid-Afrika.

De histologie der aandoeningen wordt uitvoerig behandeld, evenals de door
verschillende onderzoekers als Williams, Oppermann, Albrechtsen, Wester
e. a aanbevolen behandeling.

Men heeft in Z.-Afrika waargenomen, dat de oestrus-cvclus \'s winters zich over
meer dagen uitstrekt dan in het voorjaar. Stille bronst komt vrij veel voor, het
meest gedurende de eerste 2 of 3 maanden na den partus (Nielsen).

De afwijkingen aan de ovaria zijn aan een uitgebreid onderzoek onderworpen.
Zij zijn onderverdeeld in : a. Aplasie. Congenitale aplasie bij kweeën is van weinig
praktische beteekenis. b. Perioophorilis. Komt veel voor bij tuberculeuze aandoe-
ningen van het peritoneum, speciaal bij tuberculeuze perimetritis of perisalpingitis.
c. Nieuwvormingen Neoplasmata der ovaria werden zelden aangetroffen. Quinlan
zag 2 gevallen. 1. cvstadenoom en 1 dermoidcyste. d. Ovarianlcyslm. Deze worden
onderverdeeld in : 1..Kleine cysteuze degeneratie, de „Kleinzistische Degeneration
der Ovariën" van Aschoff. 2. Cvsteus corpus albicans ; werd macroscopisch niet
waargenomen, enkele malen bij microscopisch onderzoek. 3. Cysteuze degeneratie
van de Graaf\'s follicel. Dit komt verreweg het meeste voor. De prognose is niet
gunstig, vooral ook, doordat er gewoonlijk tevens metritis en salpingitis bestaan,
die ook moeten genezen. Therapie = uitknijpen. De cysten zijn chemisch onder-
zocht. 4. Cysteus corpus luteum. Histologisch beeld : de wand heeft 3 lagen. De
binnenste is fibreus, van losse structuur, de middelste of luteine-laag bestaat uit
fibreus stroma met bloedvaten , in het stroma bevinden zich luteine-cellen, wier
aantal op den duur afneemt. De buitenste laag is vaster bindweefsel.

Therapie : uterus behandelen, cysten uitknijpen en daarna intraveneus ovarium-
extract, eenmaal in de 14 dagen.

5. Persisteeren en verlate regressie van het corpus luteum. Komt veel voor.
Zal secundair zijn, als een gedeelte der secundinae is achtergebleven en de uterus
geïnfecteerd. De regressie kan worden vertraagd door stofwisselingsstoornissen.
B.v. in Zuid-Afrika bij langdurige droogte ; in het algemeen door dezelfde oor-
zaken, die de bronst beïnvloeden. Diagnose : bronst blijft weg en dan bij rectaal
onderzoek te onderkennen. Prognose : hangt af van bijkomstige aandoeningen
van uterus en tubae Therapie : uterusirrigatie en massage, zoo noodig uitknijpen
van corp. luteum persistans en voeding verbeteren.

Functioneele steriliteit, waarvan de oorzaak gezocht moet worden in stofwisselings-
stoornissen, komt in Z.-Afrika herhaaldelijk voor. Langdurige droogte, lang op
stal staan bij droog voer - - ontbreken dus van groenvoer spelen daarbij een
groote rol. Er zijn aan het artikel 4 aanhangsels toegevoegd. Appendix I bevat
de ziekte-geschiedenissen van 64 wegens steriliteit geslachte runderen.

Appendix II bevat photo\'s van genitalia en van runderen, die zijn geslacht.
De foto\'s der genitaliën zijn genomen naar gekleurde teekeningen, door twee aan
het Instituut verbonden vrouwelijke artisten (Miss Letty en Miss Boezaart)
van het versche materiaal gemaakt. Zij zijn schitterend. Het zijn er ruim 80.

Appendix IV bevat eene lijst, waarop in kaart gebracht : bronst, dekking,
resultaat daarvan, eventueel abortus, slachting, dus de duur der observatie.

Het zeer uitvoerig, overzichtelijk artikel zij den belangstellenden ter lezing
aanbevolen.

N.B. Eengecomprimeerd artikel over hetzelfde onderwerp, met enkele nieuwe
mededeelingen, geeft dezelfde schrijver in Volume I, Number 4, October 1930 van
the Journal of the S. A. vet. med. Ass.

Klinisch-experimentelle Untersuchungen über die normale und medikamentelle
beeinfluszte Uterusbewegung am lebenden Rind im Puerperium. F. Benesch und
K. STEiNMETzER, Wiener Tierarztl. Monatsschrift 1931. Heft 1.

Benesch en Steinmetzer betogen, dat men de werking van medicamenten op
den uterus van het rund moet demonstreeren op het levende rund, niet op de

baarmoeder van andere proefdieren of van den mensch en niet op den geïsoleerden
uterus. Teneinde nauwkeurige onderzoekingen hieromtrent te kunnen instellen,
hebben zij gezocht naar eene goede registreermethode.

De bekende methoden, waaronder die van v. d. Kaay, bevredigden niet, omdat
ze niet gevoelig genoeg waren. In plaats van een met water gevulden ballon (v. d.
Kaay) gebruikten zij den gummi-binnenbal van een gewonen voetbal, aangesloten
aan eene slang met nauw lumen, aansluitend aan eene membraan (MAREYsche
kapsel), die druk- en volume-veranderingen door middel van een wijzer overbrengt
op het beroete papier van het registreer-toestel. De aldus verkregen curven geven
grootere uitslagen dan die met water-kwik-toestellen.

Zij namen 76 proeven en konden vaststellen, dat aan den puerperalen runder-
uterus tot den 7den dag post partem rhytmische bewegingen zijn waar te nemen.
Voor verdere waarnemingen —• na den 7den dag is de uterus voor hun toestel
te klein en het toestel niet gevoelig genoeg — zoeken zij naar een gevoeliger apparaat

In een artikel in de Tieriirtzliche Rundschau 1927 Heft 3 bespreekt Spieler
een methode om een aardappel of een wortel uit den slokdarm bij het rund te ver-
wijderen door intraveneuze injectie van yohimbin-veratrin tot hoogstens 3.5c.c.
welk preparaat door de firma Atarost in den handel wordt gebracht.

De referent F. v. H. van het Norsh Veterinaer Tidsskrift neemt doses tot 10
c.c. en meent in heel veel gevallen de intraveneuze injectie te moeten verkiezen
boven de andere methoden, om de vreemde voorwerpen te verwijderen. De slok-
darmsonde beschouwt hij als een vrij gevaarlijk wapen (ik ben dit volkomen met
hem eens). Het met de hand boven uit den slokdarm halen van het voorwerp, wan-
neer dit daar door helpers gefixeerd wordt, geeft dikwijls gunstig resultaat, maar
geeft tevens vaak aanleiding tot lichtere en zwaardere verwondingen aan den arm.
(Daarom ga ik den arm geregeld zwachtelen. K. H.)

Volgens F. v. H. is yohimbin-veratrin wellicht gecontra-indiceerd bij drachtig-
heid. Er treden bij injehtie vrij ernstige exitatieverschijnselen op ; men moet den
eigenaar te voren hiermee op de hoogte stellen ; ongerustheid behoeft het evenwel
niet te geven. Mogelijk werkt het preaparaat het best in die gevallen, waar men
anders moeilijk direct resultaat kan verwachten, n.1. bij het blijven zitten van liet
voorwerp in het borstgedeelte van den slokdarm. Bij sterke tympanitis heeft
F. v. H. niet gewaagd, yohimbin-veratrin in te spuiten, maar maakte hij gebruik
van de trocar.

Het vreemde voorwerp werd in vele gevallen vrij spoedig opgegeven. Referent
F. v. H. beschrijft één geval, waar de aardappel na een injectie van 5 c.c. van de
oplossing binnen 1 minuut werd opgebraakt en nieters ver werd weggeslingerd.

Foot- and Mouth Necrosis in Sheep. (Clinical report : Morcos, The Vet. Record
1931 blz. 17).

Schr. bespreekt een besmettelijke ziekte voorkomend onder een kudde schapen
in de omgeving van Cairo, welke ziekte gekenmerkt was door het optreden van
zweren aan mond en klauwen en niet overging op rundvee, buffels, paarden, ezels,
apen en gevogelte.

De grijs-groenachtige zweren kwamen voor aan lippen, tandvleesch, en punt
en oppervlakte der tong, soms in de keelholte (niet aan het harde gehemelte of
bovenkaak), aan de teenen in de tusschen-klauwspleet, en meer naar boven. Mond-
aandoeningen kwamen het meest voor ; in minder gevallen waren mond- en klau-
wen beide aangetast, een enkele maal alleen de klauwen.

Bacteriologisch onderzoek der zweer-substantie gaf een Gram-positieven, langen
de dunnen, iets gebogen bacil benevens Gram-positieve coccen ; bij aëroob kweeken

werden coecen, co!i-bacteriën en bac. subtilus gevonden; na anaëroob kweeken uit
materiaal dat 85 minuten op 8o° C was verhit, ontstonden kolonies van lange, slanke
Gram-pos. niet sporenvormende, afgeronde bacillen

Een cavia, geënt met materiaal uit de ulcera verkregen, had na 3 dagen een
blaar op de entplaats ; secundaire blaren traden echter niet op ; ook post-mortem
werden geen blaren gevonden, In de reactie-plaats werd dezelfde bacterie weer
aangetoond. Na enting van andere cavia\'s met bloed van de eerste, traden geen
versc hijnselen op.

Behalve door de eigenaardige reuk der blaren en het niet aanwezig zijn van blaren
aan gehemelte en bovenkaak, onderscheidde deze aandoening zich dus van mond-
en klauwzeer, doordat het bloed van de besmette cavia niet intectieus bleek voor
andere cavia\'s.

Het verloop der ziekte was vrij kwaadaardig ; ernstig aangetaste dieren stierven;
na het verwijderen der zieke dieren en overbrengen der gezonde naar een andere
weide, kwam de ziekte tot stilstand. W. P. C. Bos.

Studie over de biologie van de vrijlevende stadia van Trichostrongylus spec. en
andere parasitaire Nematoden. H. O. Mönnig. 16 the report of the Director of
Vet. Services and animal industry, Union of South Africa. 1930, pg. 175—198.

Besproken worden verschillende bijzonderheden in de ontwikkeling van de ge-
slachten Haemonchus, Oesophagostomum, Trichostrongylus, alle belangrijke
darmparasieten bij het schaap.

Interessant is de waarneming van Mönnig bij Trichostrongylus-eieren. Wanneer
deze eieren eenmaal zoover ontwikkeld zijn dat zij een volwassen embryo bevatten
dan zijn zij resistent tegen uitdroging.

Dit is niet het geval met de eieren van Haemonchus en Oesophagostomum.
Van deze eigenschap maakte de schrijver gebruik om uitsluitend larven-culturen
van Trichostrongylus te verkrijgen.

Faeces net de 3 eiersoorten werden zoolang bebroed dat zich in de eieren larven
ontwikkeld hadden. Daarna werden de culturen aan uitdroging blootgesteld Hier-
bij stierven de larven van Haemonchus en Oesophagostomum. Die van Tricho-
strongylus ontwikkelden zich verder nadat de culturen opnieuw bevochtigd waren.

Mönnig nam waar dat in culturen, die 15 maanden droog gestaan hadden, deze
larven zich weer verder ontwikkelden.

Van de prae-infecteerende stadia zijn het dus alleen Trichostrongylus-eieren
met ontwikkelde embryonen, die uitdroging weerstaan kunnen. De prae-infec-
teerende stadia van Haemonchus en Oesophagostomum worden alle door uitdro-
ging gedood. Met prae-infecteerende stadia bedoelt men embryonen in het ei, en
verder de daaruit ontstane larven van het ie en 2e stadium ; de larven van het 3e
stadium d.i. infecteerend stadium zijn die larven, welke in staat zijn opnieuw een
gastheer te besmetten (ref).

De prae-infecteerende stadia van Trichostrongylus zijn niet bestand tegen be-
vriezing. De larven van het infecteerende stadium kunnen koude zeer goed verdra-
gen. Larven van dit stadium, die gedurende 10 dagen in ijs vertoefd hadden bleken
na ontdooiing niet alleen nog levend te zijn, maar ook nog in staat een lam te
besmetten.

De resultaten omtrent het kruipen van de larven uit de culturen vindt men zeer
verschillend vermeld door de meeste onderzoekers. Dit hangt voornamelijk af
van de wijze waarop de culturen worden aangelegd. Mönnig stelt daarom voor
altijd een bepaalde methode te volgen, die hij uitvoerig beschrijft. In zijn culturen
gelukte het hem geëncysteerde larven van Trichostrongylus en Oesophagostomum
gedurende 8A maand in leven te houden; die van Haemonchus contortus gedurende
maand.

Onder natuurlijke omstandigheden kunnen de larven gedurende 3 maanden in
den bodem leven. Enkele weken droogte bij zomertemperatuur doodt de larven
in een kleiachtigen bodem. In een zandigen bodem overwinteren meer larven dan

in een kleibodem omdat zij in het eerste geval dieper in kunnen dringen. Het aan-
tal larven dat overwintert is echter gering ; hierbij is niet alleen de koude doch
ook de droogte van grooten invloed, daar toch gebleken was dat de larven door
koude alleen niet gedood werden.

Ook ziet men echter dat larven uitsluitend tegen droogte zeer resistent kunnen
zijn. Zoo bleek dat Trichostrongylus-larven, die op voorwerpglazen gedurende
maand ingedroogd bewaard waren, opnieuw opleefden wanneer men hen met water
bevochtigde.

Voor de larven van Haemonchus contortus en van Oesophagostomum colum-
bianum was deze termijn resp. en 3 maanden.

Hoewel trichstrongylus-larven positief thermotroop waren, bleken zij de huid
niet te kunnen perforeeren. Hieruit blijkt, zooals reeds door andere onderzoekers
is aangetoond, dat positief thermotropisme en het vermogen om de huid binnen
te dringen niet altijd behoeft samen te gaan.

Wormziekten bij huisdieren in Zuid-Afrika. P. L. Le Roux (Journal of the
South Afric. Vet. Med. Assoc.) Vol 1 No. 4 1930 pg. 43—65.

In landen, waar het vee in groote koppels gehouden wordt ondervindt men eerst
terdege de nadeelen, die parasieten veroorzaken kunnen. Le Roux noemt allereerst
de meest voorkomende parasieten, van paard, rund, varken, schaap, pluimvee
en ten slotte die van de carnivoren en in het wild levende herkauwer».

Hiertoe behooren de geslachten Haemonchus, Monodontus, Gaigeria, Ostertagia,
Trichostrongylus, Cooperia, Oesophagostomum, Trichonema, Strongylus, Paras-
caris, Moniezia en Fasciola. Verschillende van deze geslachten zijn ook in ons land
bekend. In Zuid-Afrika is men gewend geneesmiddelen in het groot toe te piassen
en het is duidelijk dat men daarbij tracht met zoo weinig mogelijk tijdverlies een
zeer groot aantal dieren te behandelen.

Le Roux wijdt ook de aandacht aan den weg, die het toegediende geneesmiddel
volgen zal, en vergeet daarbij niet de bevindingen van Wester betreffende het al
of niet sluiten van de slokdarmspleet te bespreken. Le Roux heeft een aantal
schapen op verschillende tijden nadat zij door hem behandeld waren gedood en
kwam tot de conclusie dat poeders en vloeistoffen, in kleine hoeveelheden toege-
diend, in de lebmaag terecht kwamen, mits de dieren op het tijdstip van toediening
van het middel niet herkauwende waren. Wanneer capsules versterkt werden dan
vond hij deze terug in de pens. Bij gebruik van de maagsonde werd de vloeistof
teruggevonden in de pens en in de netmaag. Wanneer hij aan schapen, die niet ge-
vast hadden, het door het Gouvernement voorgeschreven wormpoeder toediende,
dan ging dit naar netmaag en pens ; hadden de schapen die niet gevast hadden
dan voedsel in den mond dan ging het middel grootendeels naar de lebmaag

Verschillende prophvlactische maatregelen worden besproken. Le Roux ves-
tigt nog eens de aandacht op het gezegde van Maurice Hall ,,Permanent pastures
perpetuate parasites".

Van groot belang is het daarom reïnfectie te voorkomen door herhaaldelijk ver-
weiden, en stelselmatig overbevolking der weiden te voorkomen. Hall nam waar
dat in de streken waar het vee op deze wijze gehouden werd bijna geen darmpara-
sieten voorkwamen, terwijl daar de dieren, welke in beperkte ruimte gehouden
werden zooals varkens, paarden en pluimvee juist sterk besmet waren.

Als preventieve behandeling werden de schapen in de gelegenheid gesteld
\'s morgens en \'s avonds een anthelminticum op te nemen, dat met melasse gemengd
wordt om het smakelijk te maken. Veel gebruikt wordt het volgende mengsel :
ruwe tabak io£, beendermeel 24, zout ioj, waaraan nog zwavel en ijzersulfaat
wordt toegevoegd om de „geilsiekte" te voorkomen en 0111 de dieren in betere
conditie te brengen.

Het is niet dosnlijk de uitvoerige tabellen met geneesmiddelen, doses en wijze
van toediening hier weer te geven. Zij zijn alleszins waard gelezen te worden, te-
meer daar de Zuid-Afrikaners ervaring hebben op het gebied van behandeling
in het groot.

Paard : tegen strongyliden : Ol chenopodium in capsules, tetrachloorkoolstof
in capsules, Ol terebinthinae (in capsules)

Rund : tegen Haemonchus contortus : Tetrachloorkoolstof of een mengsel van i
deel arsenis natricus, 4 deelen kopersulfaat. Dit laatste middel is het zoogenaamde
Government Wire Worm Remedy. Hiervan wordt 62.5 gram in 1 Liter water
opgelost. Kalveren laat men gedurende den nacht vasten, oudere dieren gedurende
18—24 uur. De dosis bedraagt ioc,c. per 37 K G. (100 Engelsche pondenltot een
maximum van 50 c.c. per dier. Zes uur na de behandeling kan voedsel en 24 na
de behandeling weer water verstrekt worden.

Tetrachloorkoolstof wordt met 4 maal de hoeveelheid ongekookte lijnolie toe-
gediend (niet in capsule en ook niet met de maagsonde).

Hierbij behoeven de dieren niet te vasten, maar eenige dagen voor de kuur wordt
beenderenmeel verstrekt. De dosis van dit mengsel bedraagt 10—15 c.c, onmiddel-
lijk gevolgd door de toediening van magnesiumsulfaat. In sterk besmette koppels
wordt deze behandeling om de 3 weken herhaald.

Opmerkelijk is dat door I.e Roux tetrachloorkoolstof bij runderen wordt voor-
geschreven, daar dit middel door anderen juist als zeer gevaarlijk voor runderen
wordt beschouwd. Men kan toch aannemen dat de ervaring die hij hiermede heeft
opgedaan gunstig zal zijn geweest, daar hij anders tetrachloorkoolstof niet zou
aanbevelen. Het toedienen van beenderenmeel voor de behandeling voorkomt
misschien de eventueele nadeelige gevolgen van tetrachloorkoolstof. (ref).

Ook de leverbotten bij runderen bestrijdt hij met tetrachloorkoolstof. Tegen
ascariden A. vitulorum) en tegen lintworm wordt Ol. terebinthinae, 10—15 cc
gemengd met 50 cc ongekookte lijnolie aanbevolen.

Bij schapen : Maagwormen (Haemonchus contortus) Arsenis natricus en koper-
sulfaat (1 op 4). Dit wordt als fijn poeder op de basis van de tong gebracht of op-
gelost ingegeven. De dieren moeten 20 tot 24 uur vasten. De dosis bedraagt voor
schapen van 2—4 maanden 0.18 Gr.

voor schapen van 4—6 maanden 0.25 gr. ; van 6—10 maanden 0.375 gr. ; van 1
jaar 0.5 gr. ; boven 1 jaar 0.625 6^r

Ook beveelt hij voor deze parasieten tetrachloorkoolstof aan gemengd met 3
maal de hoeveelheid ongekookte lijnolie. Van dit mengsel wordt 4 — 6 c.c. inge-
geven nadat vooraf beenderenmeel gevoederd is. Vasten is hierbij niet noodig.

Tegen distomatosis wordt ook tetrachloorkoolstof in een dosis van 1 c.c. ver-
strekt.

Voor de bestrijding der kleinere trichostrongyliden, die in lebmaag en duode-
num leven wordt 30 gram kopersulfaat gegeven, gemengd met 30 gram nicotine-
sulfaat 40 %, opgelost in ongeveer 1 J L water. De dosis hiervan bedraagt 15—45
c.c. naar den leeftijd. Schapen, welke in slechten voedingstoestand verkeeren
laat men alleen gedurende één nacht vasten ; zij worden \'s morgens behandeld;
in de andere gevallen laat men ze 18—24 uur vasten De resultaten waren echter
niet zeer bevredigend.

Tegen longwormen (Dictyocaulus filaria) werd geen afdoend middel gevonden.
Aanbevolen wordt de dieren buiten de natte weiden te houden en verder sterk
te voeden.

Varken : tegen spoelwormen Ol. chenopodium ; ook bij dit dier werd geen afdoend
middel tegen longwormen gevonden.

Hond\', tegen spoelwormen Ol. chenopodium, na 15—18 uur vasten. Dosis 1
c.c. in capsule, gevolgd door 30 cc, O!. ricini. Bij gastro-intestinale aandoeningen
wordt in plaats van Ol. chenopodium santonine met calomel verstrekt. Ook wordt
tetrachloorkoolstof gegeven, dosis 3 c.c. in harde capsules, eenige uren later ge-
volgd door een purgans.

deze parasiet moeten de honden vrij gehouden worden van luizen en vlooien, die
als tusschengastheer dienst doen.

Kat : tegen spoelwormen tetrachloorkoolstof of Ol. chenopodium resp. 0.3 en
0.05 c.c. per K G. lichaamsgewicht. Na de chenopodium-olie wordt een purgans
verstrekt.

Hoenders : tegen de groote spoelwormen (Ascaridia) Ol. terebinthinae en Ol.
ricini (1:4). Hiervan 10 c.c., nadat de dieren 24 uur gevast hebben. Deze behan-
deling wordt na een week herhaald. Verder kan Ol. chenopodium met ricinus-oli
(1 : 10) in een dosis van 2—3 c.c. of ook 1 c.c. tetrachloor-aethyleen gegeven
worden.

1 : 50 verstrekt en met een spuit in de cloaca gebracht in een hoeveelheid van 5—
10 c.c. Uit eigen ervaring is mij gebleken dat deze methode gemakkelijk uitvoer-
baar is en dat het geneesmiddel steeds in de coeca terecht komt. (ref.)

Eveneens beveelt Le Roux een bekende methode aan door tabakstof met het
voedsel te verstrekken ter sterkte van 2%. Dit voedsel wordt gedurende een maand
gegeven en zoo noodig herhaalt men deze behandeling. Tegen lintwormen wordt
door hem ook nog steeds gebruikelijke kamala toegediend —1 gram per kip, 2
gram voor een kalkoen).

Deze behandeling na een week herhalen. Men traclite daarbij de mogelijke
tusschengastheeren zooals insecten, slakken en aardwormen zooveel mogelijk
uit de rennen te houden. Voor dieren die vrij rond loopen is dit niet zoo gemakkelijk
uitvoerbaar (ref).

In de lijst van parasieten waartegen Le Roux geneesmiddelen aangeeft, komen
er verschillende voor, die voor ons land van minder of geen belang zijn. Deze zijn
daarom buiten bespreking gebleven. Baudet

Studies in Schistosoma Spindale. Eairley, Jasudasan en Mackie deden onder-
zoekingen in Engels-Indië. (Indian Med. res. Memoir, ref. Tier Rundschau 1931,
No. i blz. 14). Van de door hen onderzochte Planorbisexustus (de tussengastheer
slak) waren 20% besmet met cercariën van Schistosoma (bilharzia) Spindale.

2 besmet met S. Spindale. Bij geiten schijnt het binnendringen der cercariën door
het eerste gedeelte van het digestiekanaal (mondholte en maag) de gewone wijze
van besmetting te zijn. Bij proeven gelukte het met cercariën bevattend drinkwater
geiten van uit mondholte en maag te besmetten. De woonplaats der volwassen wor-
men bij natuurlijk of kunstmatig besmette dieren, is het bloedvatstelsel. In de
mesenterium-aderen kan men ze altijd vinden ook meestal in de poortader, dikwijls
in maag- en pancresaderen, ook in longslagaderen (26.6 %), rechterkant (13.3 %)
vena cava inferior (10%), bekkenader (10%) ; men vindt 2 maal zooveel manne-
lijke als vrouwelijke wormen. Zeven weken na de infectie, vindt men de eigenaar-
dig gevormde puntige eieren die door den bloedvatwand zijn gedrongen) in het
weefsel van den gastheer (lever, darmslijmvlies). Microscopies vindt men phlebitis
van de poort-, lever- en darmaderen, thrombose van darmaderen. Macroscopies weinig
of geen veranderingen, ook niet aan het darmslijmvlies ofschoon hier 92—96%
der eieren worden afgezet.

(De schistosoma spindalis werd het eerst door Montgomerie in Engels.-lndië,
bij runderen (zebu\'s) gevonden. Referent trof ze dikwijls in Deli aan bij uit eerst-
genoemd land afkomstige zebu\'s, nooit bij bos sundaicus. De dieren hadden
tijdens het leven geen ziekteverschijnselen en bij sectie macroscopies ook geen
verschijnselen. De eieren werden gevonden in het darmslijmvlies ; om de wormen
te vinden liet ik, onmiddellijk na het slachten, het in de levervaten aanwezige
bloed in een platte glasschaal loopen ; de eventueel aanwezige wormen vloeien
dan mee en zijn met het bloote oog gemakkelijk te zien.)

De Infusori Ciliati die in het spijsverteringsapparaat der herbivoren leven. Prof.
Dott F. Usuelli, La Clir.ica Veterinaria, No. 9, 10, 12, 1930.

Toegelicht met vele schematische teekeningen en enkele foto\'s geeft schrijver
in een uitvoerig artikel een overzicht van de ciliaten, welke in de spijsverterings-
organen van herbivoren worden aangetroffen, speciaal van die welke leven in
de pens der runderen

Tot het verkrijgen van materiaal voor onderzoek bij het rund kan een pensfis-
tel worden aangelegd, doch heel goed kan men ook van een geschikte slokdarm-
sonde gebruik maken. Voor het morphologisch onderzoek moet men echter zorg
dragen dat de verkregen voorraad niet afkoelt, omdat de infusorien dan vaak on-
herkenbare vormen aannemen. Men kan onmiddellijk tot fixatie overgaan door
formaline tot een 5 —10 % concentratie toe te voegen. \\\\ i! men de infusorien le-
vend houden, dan vange men op in een thermosflesch, waarin de pensinhoud langen
tijd zonder voorzorgen op lichaamstemperatuur blijft. Na fixatie kan men allerlei
kleuringsmethoden toepassen ; ook kan het noodig zijn coupes te maken waartoe
de infusorien natuurlijk in paraffine moeten worden ingesloten.

Door centrifugeeren kan men de infusorien van den overigen pensinhoud schei-
den. De infusorien bevinden zich in de onderlaag.

De infusoriën worden in twee hoofdgroepen onderscheiden, naar de voortbewe-
gingsorganen, n.1. de Flagellaten (met zweepdraden) en de Ciliaten (met trilhaar).
Speciaal de ciliaten zijn door schrijver onderzocht ; de biologie en de morphologie
ervan worden behandeld. Het aantal soorten dat wordt onderscheiden is ontstel-
lend groot.

flet aantal infusoriën in de pens van het rund, dat in normale conditie is, is vrij
constant, en bedraagt ongeveer 1000 per kubieke millimeter. De aard van het voed-
sel heeft invloed op de fauna der pens ; het optimum aantal infusoriën vindt men
bij een gemengde voeding, waarin voldoende eiwit aanwezig is.

Verder heeft de physische aard van den pensinhoud invloed : zeer dunne pens-
inhoud doet het aantal verminderen ; bij vastere consistentie stijgt het aantal.

Ook de p H is van belang ; te zure pensinhoud (bijv. p H = 6.8) geeft een be-
langrijke sterfte onder de ciliaten.

Gegevens over het gedrag van de infusoriën bij ziekten der herkauwers ontbreken
tot nu toe geheel. In gewichtshoeveelheden uitgedrukt bevat elke liter pensinhoud
ongeveer 50—80 gram infusoriën, (althans bij de geit en bij het schaap, waar
Ferber de bepaling uitvoerde) 10% van de in de pens aanwezige stikstof behoort
tot de infusoriën

Het kalf, dat met melk gevoed wordt heeft een absoluut infusoriënvrije pens;
zij komen pas met de hooi- of grasvoedering.

Nu is het merkwaardig dat in gras of hooi absoluut niet één der soorten wordt
aangetroffen, die men in de pens kan vinden.

Voedert men een volwassen rund met melk, dan verdwijnen langzamerhand
de infusorien uit de pens, (volgens Mangold, wegens ongunstige pH).

Nu is de volgende proef interessant : houdt men een dergelijk rund, met abso-
luut geen protozaire fauna in de pens, geheel afgezonderd van andere runderen,
dan blijft de pens vrij van protozoa, ook al geeft men de normale vegetarische
voeding. Hieruit zou men de theorie kunnen opbouwen dat de infusoriën bij de
herkauwers door contact van het eene rund met het andere in de pens geraken ;
zij ontwikkelen zich daar alléén als het rund plantaardige voeding geniet.

Over de stofwisseling der infusorien wordt het volgende medegedeeld. Uit tal-
rijke experimenten in vitro en in vivo bleek, dat zetmeel in glycogeen wordt om-
gezet, en wel des te meer naarmate de aangeboden zetmeelkorrels kleiner zijn.

De rol die de infusorien bij de cellulosevertering in de pens spelen bleek, althans
in directen zin, zeer minimaal. In hoeverre misschien indirect de infusorien bij de
cellulosevertering in de pens betrokken zijn, kon niet worden nagegaan.

Vetten, in groote hoeveelheid toegediend, bleken ongunstig voor de ontwikkeling
der infusoriën, waarschijnlijk door de aanwezige vetzuren (pH).

Zeer belangrijk is de vraag welke betrekking er bestaat tusschen de infusoriën
en eiwit. Zooals reeds werd gezegd, behoort 10% van de stikstof in den pensinhoud
tot de infusoriën ; deze stikstof stamt voor het overgroote deel uit het eiwit van
het infusoriënlichaam. Waaruit bouwen de infusoriën dat eiwit op ? Uit het aan-
geboden plantaardig eiwit? of misschien uit andere stikstof houdende stoffen (aminen
en dergelijke) ? Is misschien bij de herbivoren de omzetting van plantaardig eiwit
in dierlijk eiwit door de infusoriën iets typisch physiologisch, en dus van groote
beteekenis Kan men inderdaad het infusoriëneiwit tot dierlijk eiwit rekenen ;
is het, zooals sommige schrijvers het uitdrukken „biologisch veredeld eiwit"? Op
al deze vragen moet de schrijver het antwoord schuldig blijven ; alleen heeft hij
kunnen aantoonen, dat de ciliaten in staat zijn enkele aminozuren op te bouwen,
die niet of slechts schaars in het planteneiwit voorkomen. Uit het feit overigens,
dat een optimaal aantal infusoriën in de pens wordt gevonden bij een gemengde
voeding, waarin zich een ruime hoeveelheid eiwit bevindt, kan men de conclusie
trekken, dat plantaardig eiwit waarschijnlijk een belangrijke voedingsbron voor
de infusoriën vormt Ook de vraag of de infusoriën het vitamine B synthetisch
kunnen vormen, is door schrijver onder oogen gezien. Het is bekend, dat deze
bijkomstige voedingsstof inderdaad in de pens van herkauwers kan worden gevormd.

Scheunert heeft in een, volgens schrijver schitterende serie experimenten kunnen
aantoonen dat deze synthese in groote hoeveelheden geschiedt door B. Vulgatus.
Met behulp van proeven met duiven meent schrijver tot de conclusie te moeten
komen, dat de infusoriën niet deel nemen aan deze synthese (soms schijnbaar wel.
maar dat komt dan, doordat zij vitamine B vormende bacteriën als voedsel tot zich
hebben genomen).

Wanneer men het artikel leest (het beslaat 60 bladzijden druks) komt men onder
bekoring van het werk van den schrijver ; voor iemand die belang in dit onderwerp
stelt is kennisneming van het orgineel zeer gewenscht.

Naar medegedeeld wordt in de Berl. T- Wochensch. v. 9 Jan. 1931, Bd. 47,
was de pachter van een melkinrichting te Gronau wegens levensmiddelenver-
valsching veroordeeld, terwijl zijn nicht en knecht als medeplichtigen eveneens
gestraft waren. Bij de behandeling voor de rechtbank te München bleek, dat
er ongelooflijke toestanden op hygiënisch gebied heerschten. Zoo waschte b.v.
de pachter zijn voeten in de melkemmers, terwijl de knecht op warme dagen een
bad ging nemen in de spoelkuip, waarin men gewoonlijk het melkgereedschap
schoonmaakte. De nicht gebruikte verschillende melkbussen voor bezigheden,
welke men in den regel \'s nachts verricht. Ook gebruikte zij een groote emaille
tobbe, die anders gebruikt werd voor het klaarmaken van cacaomelk, als
waschtobbe voor allerlei niet te noemen kleedingstukken.

Inplaats van 6 mnd. gevangenisstraf, zooals de eisch luidde, kreeg beklaagde
een boete van 300 mark, en de beide medeplichtigen ieder van 100 mark. Er
werd hooger beroep aangeteekend. de Gr.

Het belang van de tussehen Dr. Picard en mij bestaande meeningsverschillen
doet het mij wenschelijk voorkomen op zijn artikel in afl. No. 7 van dit Tijdschrift
nog een kort antwoord te geven. Het kan kort zijn om meer dan één reden. Ten
eerste omdat de Redactie dit wenscht en deze wensch volkomen strookt met den
mijne. En ten tweede omdat ik onbesproken kan laten :

c. al het zakelijke, dat langs de aan de orde gestelde kwestie heen gaat en dus
nieuwe kwesties opwerpt.

A. De correlatie tussehen lichaamsbouw e>i constitutie eenerzijds en den vorm van
tuberculose anderzijds.

Dr. P. vordert mij een aantal malen op het bewijs te leveren, dat die correlatie
bestaat. Men kan van meening verschillen over de vraag of deze eisch zóó mag wor-
den gesteld. Ik heb deze zaak eigenlijk meer als vraagpunt naar voren gebracht,
mede naar aanleiding van de in medische kringen bestaande inzichten, die ik vrij
uitvoerig heb medegedeeld. Daarna heb ik gevraagd : hoe denkt men daarover
in veeartsenijkundige kringen? Ik wees er op, dat deze kant van het tuberculose-
vraagstuk in onze kringen weinig of niet werd besproken tot nu toe, weshalve
ik het wenschelijk vond, hieraan meer aandacht te besteden. Wel heb ik medege-
deeld, dat de aan de orde gestelde kwestie voor mij persoonlijk geen vraag be-
teekent, omdat ik daaromtrent een gevestigde overtuiging heb. Maar, zoo zeide ik,
anderen denken er anders over. En daarom wekte ik de lezers op, hieromtrent
waarnemingen te doen. Ik ben uitgegaan van de twee niet te weerspreken feiten ;

a van het veel meer voorkomen van tuberculose bij het zwartbonte Friesch-Hol-
landsche vee dan bij het roodbonte M. R. Y. vee ; b van het duidelijk verschil in
type tussehen die beide veeslagen. En nu, zoo zeide ik, zouden nauwkeurige sta-
tistische gegevens over langeren tijdsduur misschien in staat zijn eenig inzicht
te doen verkrijgen in de opgeworpen vraag omtrent het verband tussehen die
twee feiten. Ik zeide o.m., dat hier nog een veld braak ligt voor het doen van waar-
nemingen. Niet alleen in de praktijk van den practiseerenden dierenarts maar
ook aan de slachthuizen, waarvan ik noemde die te Groningen en te Leiden. Ik
kan daar nu nog wel aan toevoegen, dat ook aan de slachthuizen te Nijmegen, Arn-
hem, Deventer, Zwolle, Leeuwarden, enz. zeker een overvloedige hoeveelheid
kostelijk materiaal aanwezig is, om hieromtrent waarnemingen te doen. Het zou
111.i. een mooi onderwerp zijn voor een dissersatie. Maar natuurlijk onder één voor-
behoud. Degene, voor wien een koe een koe is en de geheele Nederlandsche vee-
stapel ,,één pot nat" (behalve eenig verschil in kleur en afteekening), die zou bij de
bewerking van deze stof de zaak hopeloos bederven. Alleen degene, die voldoende
studie heeft gemaakt van de typische exterieur-verschillen tussehen de 3 vee-
slagen, benevens van hun uiteenloopende functioneele eigenschappen, mag zich
aan deze stof wagen, omdat deze voor-kennis noodig is voor het schiften en clas-
sificeeren van het te onderzoeken materiaal.

Dr P. zou vergelijkende proeven willen nemen met onbesmette kalveren van de
3 veeslagen en zien of deze zich ongelijk verhouden tegenover kunstmatige of stal-
infectie. Ik kan daarmede tot zekere hoogte accoord gaan, maar acht zulk een
proef anderzijds niet noodig, vrij kostbaar, niet overtuigend en in een bepaalden
vorm min of meer gevaarlijk.

Niet noodig, omdat de praktijk voldoende materiaal oplevert. Ik denk hier b.v.
aan de provincie Overijssel, waar de zwartbont- en roodbont-gebieden tamelijk
scherp van elkaar zijn gescheiden, maar waar toch ook randgebieden zijn en over-
gangsvormen. Alzoo een breed veld voor het doen van waarnemingen.

Niet overtuigend, omdat zulk een proef toch altijd maar over enkele stuks vee
gaat, zoodat men moet aarzelen daaruit conclusies te trekken voor het geheel.

En gevaarlijk, omdat zulk een proef zoo licht iets kunstmatigs krijgt. Kunst-
matige infectie is al heel gevaarlijk, als men daaruit conclusies wil trekken ten aan-
zien van de natuurlijke infectie ; zoodat daaraan reeds bij voorbaat alle waarde
dient te worden ontzegd.

Een goed opmerker kan ook onder natuurlijke verhoudingen in de gewone prak-
tijk voldoende waarnemen voor het vormen eener overtuiging.

Dr. Picard stelt in zijn verweerschrift een vraag, gebaseerd op een vergelijking
tusschen mond- en klauwzeer en tuberculose. Over die vraag kan ik slechts mijn
verwondering uitspreken, omdat ik moet aannemen, dat aan Dr. P„ zoowel als
aan alle lezers van dit Tijdschrift, het hemelsbreede verschil in aard, verloop en ver-
schijningsvorm tusschen deze beide ziekten bekend is. Er zijn misschien geen twee
andere besmettelijke runderziekten te noemen, die zoozeer eikaars antipoden zijn.
Ik zou deze vraag daarom stilzwijgend hebben laten passeeren, indien zij niet ware
gekoppeld aan een andere, betreffende „virulentie van de smetstof, immuniteits-
verhoudingen, enz." Indien wij voor dit enz." mogen lezen : uitwendige omstan-
digheden, gelegen in voeding, hygiëne, reinheid, verzwakking door andere ziekten
en dgl., dan hebben wij hier inderdaad alles bij elkaar wat noodig is om de zoo
uiteenloopende gevolgen der tuberculose-besmetting te verklaren.

Van verschil in virulentie der tubercel-bacillen weten wij heel weinig, maar in
theorie kunnen wij het bestaan daarvan niet geheel ontkennen Maar wel kunnen
wij met gerustheid ontkennen, dat die virulentie altijd grooter zou zijn in Friesland
en Holland dan in Groningen, Gelderland en Overijssel. En dat zij in Overijssel
en Groningen bij het zwartbonte vee grooter zou zijn dan bij het roodbonte en het
zwartblaarde.

Meer dan de virulentie der smetstof is zeker de intensiteit der besmetting van
belang. Juist bij de tuberculose komt zoo scherp naar voren het feit, dat bij besmet-
telijke ziekten een strijd wordt gevoerd tusschen het lichaam en de pathogene
microben. Het komt er maar op aan, wie den strijd het langste volhoudt. Het
lichaam met het grootste weerstandsvermogen heeft de meeste kans in den strijd
overwinnaar te blijven, maar intensieve en herhaalde infecties met vol-virulente
bacillen kunnen toch ten slotte het sterkste lichaam er wel onder krijgen. Het
feit, dat van nature weinig vatbare (refractaire) dieren door kunstmatige besmetting
altijd wel ziek te maken zijn, is al een groote aanwijzing in deze richting. En daar-
om zal, naast andere bestrijdingsmiddelen, ten doel hebbende de vergrooting van
het weerstandsvermogen der te behoeden dieren, ook altijd de directe actie tegen
de smetstof (opruimimg van open lijders, stalontsmetting, enz.) haar groote waarde
behouden.

Verder zijn het de immuniteits-verhoudingen, die Dr P. terecht noemt, welke een
groote rol spelen bij den strijd tusschen lichaam en smetstof. Het zijn juist die
immuniteits-verhoudingen, welke de quintessence van mijn betoog vormen. Het
feit, dat in een zeer besmette omgeving toch altijd maar een klein percentage der
dieren aan de ziekte ten offer valt; dat 50—80 % der dieren (door reactie op tu-
berculine) te kennen geeft wel degelijk besmet te zijn, maar in hun lichaamscellen
en vochten (de constitutie) de noodige afweerkrachten te bezitten om de bacillen
onschadelijk te maken ; en dat ten slotte 36 %(door Dr. P. aangegeven) slechts
als bacillendrager fungeert en dus (althans tijdelijk) geheel onvatbaar voor de
ziekte blijkt te zijn — al die feiten wijzen in de richting van een natuurlijke
immuniteit, die langs den weg der overerving wordt in stand gehouden.

Dr. P. is voorts van meening, dat hij in zijn brochure het groote verschil tusschen
erfelijken aanleg en congenitale besmetting duidelijk heeft uiteengezet. Dit kan
echter moeilijk, omdat hij in dit opzicht geen erfelijke invloeden erkent en daarom
het begrip erfelijkheid alleen betrekt (en dan ten onrechte) op de aangeboren be-

smetting. En omdat deze weinig voorkomt, bepaald hij er zich toe te zeggen :
.Erfelijkheid speelt geen rol." En daarmede is voor hem de zaak afgedaan Ge-
lukkig leert de praktijk anders, want wat zou er van onzen veestapel in den loop
der eeuwen trechtgekomen zijn, als alle dieren met 100 % vatbaarheid ter wereld
waren gekomen. Ik geloof hiermede van dit onderwerp te kunnen afstappen. Als
Dr. P. van mij een wiskunstig bewijs verlangt, dan is dat wat veel gevergd. Er
zijn meer dingen in de wereld, die voor den onbevooroordeelden toeschouwer zeer
duidelijk zijn er waarvan het toch niet gemakkelijk is het wiskunstig bewijs te le-
veren dat niet voor tegenspraak vatbaar is. Over de resultaten van uitgebreide
wetenschappelijke, en dus onbevooroordeelde onderzoekingen verkeer ik geen
oogenblik in twijfel.

De uitspraak, dat de ziekte zich zal uitbreiden, indien daartegen geen maat-
regelen worden getroffen, geldt, volgens Dr. P , in de eerste plaats voor streken,
waar het tuberculose-percentage nog gering is. Het zal niet plaats hebben in streken,
waar reeds 40 en meer pet. der dieren is aangetast. De eerste stelling vloeit voort
uit het standpunt van den geachten Schr,, dat in de eerstgenoemde streken de
smetstof nog maar korten tijd voorhanden is en dus tot hiertoe nog niet of maar
weinig in de gelegenheid was, 0111 slachtoffers te maken. Zoo dra de veehandel
en de vee-verplaatsing zorgen voor invoer van de smetstof, verandert de toestand
,,in streken, die eertijds door hun geïsoleerde ligging min of meer tegen infectie
beschut waren". In deze zienswijze kan zeker een kern van waarheid liggen met
het oog op de toeneming van de intensiteit der besmetting. Maar dan komt de
vraag : wanneer is de veehandel en het vee-vervoer eigenlijk begonnen ? Hebben
die dan alle eeuwen door niet bestaan? En zoo ja, waarom dan thans zulke nood-
lottige gevolgen en vroeger niet? Er is echter een andere factor, die vooral in het
oog gevat moet worden en dat is de tegenwoordig allerwege doorgedrongen opvoering
der melk-productie. Dat deze, vooral bij schrale voeding, de vatbaarheid voor
tuberculose aanmerkelijk verhoogt, kan niet aan twijfel onderhevig zijn.

De tweede stelling plaatst ons voor de vraag, waarom de uitbreiding der ziekte
bij 40 % (en meer) zou ophouden en waarom de andere 60 % (en minder) vrij
blijft. Dr. P. verklaart dit uit ,,den korten levensduur van het rund en de immuni-
teitsverhoudingen.\' \'

De korte levensduur van het rund kan hier moeilijk als verklaring gelden, wijl
in een zeer besmette omgeving de jonge dieren even goed besmet worden als de
oudere. Wel is het een merkwaardig feit, dat met de toeneming van den leeftijd
de vatbaarheid voor de tuberculose als ziekte schijnt toe te nemen. Ongeveer een
kwarteeuw geleden was het in Brabant, vooral in meer geïsoleerd liggende zand-
streken, veelal gewoonte (welke allicht nog niet geheel is verlaten) de melkkoeien
tot zeer hoogen leeftijd aan te houden, en niet altijd onder gunstige hygienische
verhoudingen. En deze streken leverden toen reeds een vrij groot contingent tu-
berculeuze dieren op (Stelsel Lovink-I\'oels). Een bewijs, dat de smetstof er toen
wel was, maar pas haar noodlottige werking kon uitoefenen nadat het weerstands-
vermogen der dieren belangrijk was verzwakt. Hier komen wij weer op het terrein
der immuniteits-verhoudingen, die reeds werden besproken.

Het protest van Dr. P , voorkomende in de tweede alinea van zijn verweer-
schrift, gaat volkomen langs mij heen. Bij de bestrijding van de stelling : ,,Alle
reactiedieren zijn voor de omgeving gevaarlijk", is door mij zijn naam niet ge-
noemd. Overigens is over dit punt al zooveel van gedachten gewisseld, dat wij het
verder onbesproken kunnen laten. Het is en blijft een buitengewoon moeilijk
punt, waarover het juiste licht nog niet is opgegaan. Ging het om een zoo uiterst
gemakkelijk te bestrijden ziekte als de kwade droes, dan ware het algemeen advies
gemakkelijk te geven. Maar zoo is de toestand nu eenmaal niet.

Zooveel hoofden, zooveel zinnen, zou men kunnen zeggen. Niemand schijnt
precies te weten, hoe hoog dit gevaar moet worden aangeslagen. Het hangt vooral
van de appreciatie af, of men het gevaar groot of klein wil noemen. Zelfs is er ruimte
voor de vraag, in verband met het voorkomen van küer-tuberculose van bovinen
oorsprong bij kinderen en met de beschouwingen hierover van Calmette, of de
mogelijkheid niet bestaat dat deze k\'ieraandoening een beschuttende werking
uitoefent ten opzichte der longtuberculose bij den mensch. Zoo goed als dit mogelijk
is van de koepok tegenover de menschelijke variolae, zoo goed kan dit, mutatis
mutandis, ook gelden van den bovinen tubercelbacil. Hoe dit zij, voorshands
kost het nog weinig moeite, zich neer te leggen bij de uitspraak van Calmette :
,,qu\' il soit necessaire de la faire disparaitre." Maar er zijn meer noodzakelijke
dingen, waarvan de verwezelijking nog niet aanstonds voor de deur staat.

Ik heb mijn berekening gebaseerd op feiten, zooals die zich hebben voorgedaan
onder het bestrijdingssysteem Lovink-Poels. Vooral in de latere jaren werd
toen over het geheele land alles bijeengeschraapt wat bijeen te schrapen was aan
wrak vee, dat men voor overneming door het Rijk in aanmerking wilde doen komen.
Het aanbod was zóó groot, dat b.v. in mijn ambtsgebied destijds meer dan 60 %
moest worden teruggewezen, als niet in aanmerking komende voor overneming.
Van het wel overgenomen gedeelte was dan het resultaat, zooals door mij werd
medegedeeld. Ik meende en ben nog van meening, dat feiten meer bewijskracht
hebben dan beschouwingen en berekeningen op grond van steekproeven.

Zoo is m.i. ook maar een matige waarde toe te kennen aan de mededeeling van
Prof. Howart Smith te Chicago, dat tegenover de bestrijdingskosten van 8 millioen
dollar een direct jaarlijksch voordeel van 40 millioen dollar staat. Het cijfer van
8 millioen uitgaven is wel aan te nemen, want dat is na te rekenen. Maar dat van
de 40 millioen voordeel vereischt wel eenige nadere toelichting, alvorens dat voor
iedereen aannemelijk is.

Vervolgens haalt Dr. P. met instemming aan de fameuze uitspraak van Prof.
von Ostertag : Geschieht nichts gegen sie so nimmt sie (de tuberculose) weiter
zu und vemichtet schlicsslich den Ertrag der Viehzucht völlig". Zulk een uitspraak
bewijst, dat ook gezaghebbende personen op wetenschappelijke congressen zeer
wonderbaarlijke dingen kunnen zeggen, zonder op de vingers te worden getikt.
Het doen van voorspellingen is altijd eenigszins precair, als men niet met een apar-
ten profetischen geest is bezield. Gewone menschen kunnen alleen iets met eenige
waarschijnlijkheid voorspellen, wanneer zij nauwkeurig rekening houden met het-
geen het verleden en het heden leeren. Welnu, de geschiedenis van ons rundvee
leert ons, dat het dikwijls door zware rampen is geteisterd, onder welke de tuber-
culose echter geen rol van beteekenis speelde. Ondanks er niets tegen deze ziekte
werd gedaan, herstelde de veestapel zich steeds weer na korten tijd van de geleden
verliezen en nam steeds toe in kwantiteit en in kwaliteit. Na de ontzettende rampen
der 18e eeuw bedroeg het aantal stuks rundvee in ons land in 1800 ruim 900.000
stuks. En ondanks de verliezen in de 19e eeuw groeide dit aantal aan tot ruim
1.500.000. En in het eerste kwart der 20ste eeuw liep het op tot 2.062.771 stuks.
Met de toeneming van het aantal hield de opvoering van de kwaliteit en het op.
brengstvermogen gelijken tred. In 1924 werd berekend, dat de jaarlijksche pro-
ductiewaarde van onzen rundveestapel rond 360 millioen gulden bedraagt. (Versl-
en meded. v. d. Dir. v.d. Landbouw, 1924, No. 3.). En steeds neemt de op-
brengst aan vleesch, melk en zuivelproducten toe. Zeer zeker zijn deze feiten in
schrille tegenspraak met de fantastische bewering omtrent de volledige vernietiging
van de opbrengst der veehouderij, als niets tegen de tuberculose gedaan wordt.

Ben ik nu, met al deze feiten achter mij, ook in schrille tegenspraak met de actie
tot bestrijding der tuberculose bij het rundvee in ons land ? Dat ontken ik ten eenen-
male en wordt voldoende weersproken door de vele opwekkingen tot deze actie.

welke van mijn hand in de „Veldbode" werden geplaatst, gedurende meer dan 25
jaren. Maar ik wensch mij daarbij te bepalen tot de feiten en dezen vasten grond
niet te verlaten om op te stijgen in het rijk der fantasie.

Ik heb groote waardeering voor hetgeen in dezen gedaan wordt, ook in Zuid-
Nederland en mede door de vlijtige propaganda van Dr. Picard. Maar dat ont-
neemt mij niet het recht, met hem van meening te verschillen omtrent sommige
elementen in die propaganda, en aan dit meeningsverschil uiting te geven, als mij
zulks gewenscht voorkomt.

Speciaal wensch ik er nog eens op te wijzen, dat het streven naar het steeds meer
opvoeren van het opbrengstvermogen, gepaard gaande met een toenemende ver-
edeling en verfijning van ons vee, een noodzakelijk tegenwicht moet vinden in de
bestrijding der tuberculose. Want het eerste werkt het tweede in de hand. En daar-
om kan directe actie tegen de smetstof een noodzakelijke aanvulling vinden in de
verhooging van het weerstandsvermogen bij het rundvee. Het eene sluit het andere
volstrekt niet uit. Integendeel, men kan het eene doen en het andere niet nalaten.

Naar aanleiding van de mededeeling over torsio uteri bij het rund, van collega
Broersma, die gedurende een praktijk van 17 jaren nog nooit een andere torsie
dan een rechtsche (d. w. z. dat baarmoeder met kalf naar rechts is omgedraaid)
heeft waargenomen, kan ik mededeelen, dat ik aanteekening heb gehouden over
het voorkomen van torsie naar links en naar rechts en het blijkt mij, dat van de
gevallen in de jaren 1918—1924 er 33 naar links en 7 naar rechts waren.

Nu kan men het niet eens zijn over de vraag wat is links en rechts. Mijn leer-
meester in verloskunde dicteerde op zijn college het volgende : „Het gebrek be-
staat in het draaien van de baarmoeder om hare as en wel zoodanig dat de
bovenvlakte achtereenvolgens zijdelings rechts of links wordt, om wanneer de
omwenteling volkomen is, weer bovenvlakte te worden. Deze wenteling kan op
twee wijzen geschieden. De bovenvlakte kan zich naar de rechter- of naar de
linkerzijde wenden. In het eerste geval noemt men de draaiing rechts en in het
tweede geval links".

Mijn ervaring leerde mij dat meestal de torsie links was en dat rechts niet zoo
dikwijls voorkwam. Ik heb toen aanteekeningen gemaakt en het bleek mij, dat na
elf gevallen achter elkaar alle naar links er eindelijk eens één kwam naar rechts.
Ook ik veronderstel met Prof. van der Kaaij achter de koe te staan met mijn ge-
zicht naar het dier toe. H. Y mker Rzn.

Eenigen tijd geleden ontving Collega G. Terpstra te Roordahuizum onder-
staand schrijven :
M.

Mijn naam zal u niet onbekent voorkomen ik woonde verleden jaar bij F. te W.
en heb dan ook wel bij u in huis geweest.

Thans heb ik mij als veeverloskundige te O. gevestigt. Nu zijn er enkele boeren
bij me geweest die koeien wilden laten druppelen en onderzoeken op T.B.C. Ze
hebben me prijsopgaaf gevraagd, maar wist hier nog geen antwoort op te geven.

Nu zou ik gaarne van u weten wat ik hier van per koe moet nemen. En waar
of die tuberculine is te verkrijgen en tegen welke prijs.

Met het beantwoorden van dit schrijven is gewacht totdat de schrijver nog ver-
zoekt in ons Afdeelingsverband te worden opgenomen, maar intusschen meende
ik bovenstaande toekomst-beeld niet aan de lezers van Ons Tijdschrift te mogen
onthouden.

In het rapport der serum- en entstofcommissie, dat ook door ver-
tegenwoordigers der groote landbouworganisaties is onderteekend,
zijn wettelijke bepalingen voorgesteld, die haar weg naar het
staatsblad nog steeds niet gevonden hebben. Legio malen werd
in verschillende afdeelingen onzer Maatschappij geïnformeerd naai-
den stand van zaken in deze aangelegenheid omdat allerwege de
entingen en seruminspuitingen door onbevoegden hand over hand
toenamen. Men wist, dat in bovengenoemd rapport voorgesteld
werd uitsluitend aan dierenartsen de bevoegdheid te verleenen
inspuitingen van sera en entstoffen bij dieren te verrichten, terwijl
een commissie van toezicht, waarin ook vertegenwoordigers van
den landbouw zitting zouden hebben, waarborg zou geven, dat geen
buitensporige tarieven in rekening konden worden gebracht.

Sedert zijn enkele jaren verloopen en wij wachten nog vol hoop
op de komende wettelijke bepalingen, terwijl intusschen het kwaad
der leekenentingen zich onrustbarend uitbreidt en zich steviger
en steviger -vastworstelt. Aangezien het verder volharden in een
afwachtende houding onafwijsbaar verdere afbrokkeling van ons
arbeidsveld ten gevolge zal hebben, zoo acht het Hoofdbestuur
thans het tijdstip aangebroken om in voorkomende gevallen over-
eenkomsten aan te gaan met leidende organisaties in den landbouw.
Nu door de aanneming met algemeene stemmen van ons nieuwe
reglement de leden duidelijk te kennen hebben gegeven met de
nieuwe „maatschappelijke" richting accoord te gaan, heeft het
Hoofdbestuur met te meer vrijheid een eerste stap in deze richting
durven ondernemen.

De gelegenheid daartoe werd ons geschonken door de N. P. F.
(Nederlandsche Federatie van Vereenigingen van Bedrijfspluim-
veehouders, Voorzitter de Heer P. J. van Haaren te Tilburg,
Secretaris Ir. J. J. Janssen te Beekbergen). Dit groote lichaam,
waarbij verschillende groote pluimveehouders-organisaties zijn
aangesloten (Zie Jaarboekje, pag. 144), samen tellende ongeveer
100.000 leden, heeft zich op het te loven standpunt gesteld, dat
harerzijds het zelf enten tegen pokken en diphtherie der kippen
en het laten verrichten dezer entingen door leeken moest worden
tegengegaan. Tot het bereiken van dit doel zocht zij allereerst

contact met de Maatschappij voor Diergeneeskunde, ter ver-
krijging van een voor beide partijen bevredigend tarief der
entingen.

De voorbereidende besprekingen tusschen het Bestuur der N.
P. F. en ons Hoofdbestuur, vertegenwoordigd door voorzitter,
secretaris en coll. A. van Heusden te Nijmegen, hadden 7 Febr.
plaats. De definitieve besprekingen tot vaststelling van het tarief
hadden 30 April plaats. Ditmaal was ons Hoofdbestuur vertegen-
woordigd door de coll. van Heusden, Kirch en den secretaris.
Door tusschenkomst van de afgevaardigden in het Hoofdbestuur
was van te voren de meening der verschillende afdeelingen inge-
wonnen ten aanzien van een zoodanige overeenkomst en van een
tarief, dat als het laagst mogelijke werd geacht, waarvoor de entin-
gen door ons zouden kunnen worden verricht. Door een rondschrij-
ven aan een 15-tal collega\'s in verspreide deelen van ons land, die
meerendeels een groote pluimvee-praktijk hebben, was ook opgave
van het door hen berekende tarief en een laagst mogelijke grens
hiervan gevraagd.

Bij de vaststelling der overeenkomst hielden wij rekening met\'
de niet onaanzienlijke prijsverlaging, die de N.V. Brocades,
Stheeman en Pharmacia vaststelde voor de Antidiphtherin (Prof.
de Blieck—Dr. van Heelsbergen). De prijs dezer entstof werd
door haar van 45 op 30 cent per c.c. teruggebracht. Hangende de
onderhandelingen met de N. P. F. kwam ons voor het bereiken
eener overeenstemming deze aankondiging zeer te stade, waarvan
de leden nadere bijzonderheden kunnen vinden in de desbetreffende
circulaire.

De tegenprestatie, die de N. P. F. ons biedt door hare organisatie,
vindt men in de schriftelijke aansporing, die de 100.000 leden der
bij haar aangesloten organisaties zullen ontvangen, om hunne kip-
pen door dierenartsen te doen enten, terwijl deze propaganda verder
op vergaderingen en bijeenkomsten zal worden uitgebreid. Het
meeste verwachten wij evenwel van de propaganda, die de secre-
taris van de plaatselijke afdeeling der pluimveehoudersorganisatie
maken zal en die de gegadigde kippenhouders voor de diphtherie-
entingen op lijsten verzamelt en in overleg met den betrokken
dierenarts zorgt voor kennisgevingen van dag en uur, waarop de
entingen zullen verricht worden, voor de aanwezigheid van hulp-
personeel, voor het incasseeren der gelden, enz.

Als grondtarief voor het enten der kippen buiten eenige
organisatie om is uitgegaan van een bedrag van 8 cents per
dier.

Ten behoeve van leden der bij de N. P. F. aangesloten organi-
saties is onderscheid gemaakt tusschen :

A. de enting van een aantal dieren op één erf e.v.t. op één erf
samengebracht en

B. de enting van een aantal kippenstapels, die collectief worden
opgegeven door een bestuurslid (secretaris) eener plaatselijke
vereeniging.

Van het grondtarief van 8 ets. per dier wordt, uitsluitend voor
de leden der bij de N. P. F. aangesloten organisaties, een reductie
gegeven bij opgave van

Nog moet hierbij worden opgemerkt, dat deze overeenkomst
bij wijze van proef voorloopig voor den tijd van één jaar is aange-
gaan. De opgaven voor te enten dieren zullen dit jaar vóór den
isten Augustus door den dierenarts moeten zijn ontvangen. Deze
geeft daarna aan de opgevers kennis op welken dag (dagen) de en-
tingen zullen plaats hebben. Voor voldoende hulp voor den dieren-
arts zal moeten worden gezorgd, bij tarief A door den eigenaar
en bij tarief B door tusschenkomst van hem, die de opgaven heeft
verstrekt.

De betaling zal geschieden bij tarief A door den eigenaar en bij
tarief B door dengene, die de opgaven heeft verstrekt. Bij tarief
B zal voor verleende hulp een bedrag van 5 % der totale opbrengst
door den dierenarts worden gerestitueerd. Waar zulks mogelijk
zal blijken, zal de betrokken pluimveehoudersorganisatie een deel
der volgens de tarieven vastgestelde kosten uit haar kas betalen.
Wanneer niet een totaal aantal van 500 dieren door den betrokken
pluimveehouderssecretaris kan worden bijeengebracht, vallen de
eigenaars van deze koppels, ook al worden ze collectief opgegeven,
onder tarief A. Bij een lege artis uitgevoerde enting zal de reactie
welhaast nooit twijfelachtig zijn. Niettemin kan bij twijfel aan de

reactie door den eerder genoemden secretaris aan den dierenarts
worden verzocht de reactie te beoordeelen. Voor dit onderzoek zal
geen extra bedrag worden berekend.

Wij stellen ons niet voor dat de kennisneming van dit tarief bij
de leden een groot enthousiasme zal doen ontstaan. Het resultaat
van het onderzoek, dat het Hoofdbestuur instelde omtrent den
omvang van het enten door leeken, gaf het echter de overtuiging,
dat het in het werkelijk belang onzer Maatschappij is met deze
grootste organisatie van pluimveehouders tot een overeenstemming
te komen. Mogen bovenstaande tarieven bij dezen en gene collega
de verzuchting doen slaken, dat er groote finantieele offers van
hem zullen worden gevraagd, toch gelooven wij, dat een loyale uit-
voering voor ons niet alleen een verder afbrokkelen van ons arbeids-
veld in dit gebied zal kunnen voorkomen, maar dat zelfs een
herwinnen van verloren terrein, ja zelfs een aanzienlijke uitbreiding
van het aantal entingen het gevolg er van zal zijn. Het is daarom
dan ook, dat het Hoofdbestuur met den meesten aandrang de leden
verzoekt in het komende seizoen volgens deze tarieven te werken
en door samenwerking met de organisaties van de N. P. F. tot zoo
gunstig mogelijke resultaten te komen. Mogen de uitkomsten van
het loopende jaar van dien aard zijn, dat het Hoofdbestuur de
gesloten overeenkomst inderdaad in het belang onzer Maatschappij
en harer leden bewezen krijgt.

De luchtbanden voor auto\'s, rijwielen enz. zijn in 1888 uitgevonden door een
engels dierenarts, John Boyd Dunlop. Dunlop stierf in 1921. Aan de buiten-
muur van het gebouw te Belfast waarin de eerste luchtband werd gemaakt is nu
een eboniet-plaat aangebracht met toepasselijk opschrift. Dunlop nam patent
op zijn uitvinding, hetgeen aanleiding werd tot de oprichting van de bekende
Dunlop Rubber Co Ltd

Haden Guest (Daily Herald, ref. N. T. v. G. 1931 I no. 5 blz. 545) die een
onderzoek instelde in Belgies Congo, waar verreweg het meeste radium gevonden
wordt (in 1919 werden daar 60 gram gewonnen), is van oordeel dat de prijs van
het radium veel te hoog is. (125.000 per gram), en dat het nuttig zou zijn als
de Volkenbond zich met deze zaak bemoeide. Vr.

Blijkens een bericht in de Berl. Tierarztl. Wochenschrift, Jg. 46, pg. 47, heeft
de dochter van een hulpkeurmeester op een groot slachthuis in Duitschland ge-
tracht, na een 3-jarigen dienst als trichinenzoekster, tot het examen van hulp-
keurmeester te worden toegelaten, met de bedoeling, om daarna de door pensionee-
ring van haar vader vrijgekomen plaats van hulpkeurmeester te kunnen overnemen.
Deze poging mislukte, daar volgens mededeeling van de toelatingscommissie
slechts mannelijke personen tot het examen konden worden toegelaten. De meening
van de aanvraagster dat, volgens de grondwet, alle staatsburgers zonder onder-
scheid, na het volbrengen van de daartoe vereischte examens, tot alle openbare
ambten moeten worden toegelaten, werd insgelijks niet door dec ommissiegedeeld.

Deze poging van de vrouw tot verovering van een nieuw beroep is derhalve
niet gelukt.

Het vorig jaar, tijdens de staking der loonslachters, zag de gemeente Amster-
dam zich in kort geding door den president van de rechtbank veroordeeld werk-
willigen op het terrein van het abattoir toe te laten. De gemeente Amsterdam ging
van deze uitspraak in hooger beroep bij het gerechtshof. Maandag 13 April hadden
voor het gerechtshof de pleidooien in hooger beroep plaats. Het hooger beroep van
het gerechtshof behandelt de vraag of het vonnis van den president wel juist was.
Voor het conflict zelve heeft dit hooger beroep weinig te beteekenen. Immers
behalve het kort geding is ook nog een proces voor de rechtbank over de hoofdzaak
hangende ; de rechtbank moet ook in die hoofdzaak nog uitspraak doen. Voor de
toekomst is de kwestie van het kort geding van belang indien er weer eens zoo\'n
conflict uitbreekt. Vernietigt het hof de uitspraak van den president, dan zal deze
in de toekomst zulk een vonnis niet meer wijzen, wegens de zekerheid, dat het
later vernietigd zal worden. Bevestigt het hof de uitspraak, dan zal de gemeente
Amsterdam in de toekomst dergelijke maatregelen niet meer kunnen nemen,
zonder dat de kans bestaat, dat gedupeerden zich tot den president van de recht-
bank wenden.

in de „Vee- en Vleeschhandel" van 14 April j.1. worden de pleidooien afgedrukt.
De vertegenwoordiger der gemeente gaat in zijn pleidooi nog eens de geheele ge-
schiedenis na. Toen besloten werd het werk te doen verrichten door onderkruipers
vreesden B. en W. moeilijkheden en ordeverstoring. De staker is meer gebeten
op den onderkruiper dan op den patroon. Bovendien had het gemeentepersoneel van
het slachthuis met staking gedreigd, als de werkwilligen waren toegelaten Daarom
besloten B. en W. unaniem geen nieuw personeel toe te laten op het slachthuis.
Wel heeft deze maatregel tot veel kritiek aanleiding gegeven in de pers ; B. en W.
meenden echter dat voorkómen beter was dan genezen. Daarom werd aan de be-
palingen door B. en \\V„ krachtens de verordening, nog de bewuste alinea toege-
voegd, volgens welke bepaling iemand kan worden geweigerd, al doet de man
zelf niets.

De vertegenwoordiger der Firma Goudsmit betoogde, dat het een misvatting
is, dat de gemeente een abattoir moet hebben ; zij behoeft evenmin een abattoir
als een trambedrijf of een gasfabriek te hebben. Als er geen abattoir was, bestond
vrijheid om te slachten waar men wil. Als hier sprake is van een publieke functie,
dan moet ieder die daar zijn bedrijf uitoefent, daartoe in de gelegenheid gesteld
worden, want elders mag hij het niet. Een maatregel van orde kan worden toege-
past op iemand, die op het terrein vertoeft, maar niet op iemand, die er niet ver-
toeft. In de bepalingen staat bovendien dat toegang hebben o. a. het personeel
met verschillende werkzaamheden belast. Van de stakers komt in den regel het
molest en niet van den werkwillige.

Aangezien nog steeds een groot aantal beschadigde huiden op de markt wordt
gebracht, tracht het bestuur van de Amsterdamsche Huidenclub hierin verbetering
te brengen door het voor leden en leveranciers beschikbaar stellen van een elec-
trisch onthuidingsapparaat, zoodat zij kennis kunnen maken met deze nieuwe
wijze van afdoen. Wel verwonderlijk is het, dat dit electrisch ontliuiden tot dusver
nog zoo weinig wordt toegepast De tegenwoordige toestellen, die daarvoor worden
aangegeven, zijn toch zoo volmaakt, mag men haast wel zeggen, dat daarin het
bezwaar niet kan liggen.

Van meer belang is de hooge aanschaffingsprijs van het onthuidingsapparaat.
Toch zou de meerdere waarde der door het toestel verkregen onbeschadigde hui-
den grootcr zijn dan het bedrag van zijn aanschaffings- en onderhoudskosten.

Hlijkens een bericht in een Indisch Dagblad tracht collega van Kijn te Semarang
ook al het electrisch onthuiden in Indie ingang te doen vinden, daar hij zoo\'ii
electrisch onthuidingsapparaat demonstreerde op de Algem. Vergadering van de
Ned. Indische \\ orceniging voor Diergeneeskunde, gehouden te Djocjakarta in
Maart j.l.

Bestrijding van het mond- en klauwzeer op de Berlijnsche abattoirs. t-.cn massa
afslachting.

Naar een bericht in de N. R. t\'t. zijn, op bevel van de Berlijnsche veterinaire
politie, de groote abattoirs der stad Berlijn een dag gesloten geweest, daar men
bij verscheidene varkens mond en klauwzeer had geconstateerd. Op bevel van
de politie moeten alle dieren, die zich in het slachthuis bevinden, n.l. ongeveer
een 12.000 varkens, (>000 schapen, 2300 runderen en 1800 kalveren in den loop
van den dag worden afgemaakt Daarna zullen alle abattoirs worden gedesinfec-
teerd. Het is voor de eerste maal in 10 jaar, dat een dergelijke maatregel door de
autoriteiten werd genomen. Zeer zeker geen halve maatregel.

Een belangrijke rechterlijke beslissing betreffende toepassing van art. 35 der
Vleeschkeuringswet.

De „Vee- en Vleeschhandel van 24 April geeft de volgende beslissing van de
rechtbank te Amsterdam in hooger beroep

Een handelaar in slachtafval zond eenige maanden geleden een mand runder-
levers naar het abattoir tc Amsterdam. Aan de mand, waarin die levers verpakt
waren, was door den afzender zooals op de terechtzitting bleek oen label
bevestigd met een afdruk van het goedkeuringsmerk van een bepaalde gemeente,
alwaar die afzender geregeld zaken deed De keuringsdienst dier gemeente had
die label echter niet voor dat doel verstrekt Het was een reeds v roeger gebruikte
label, die door of vanwege den afzender met bloed zoodanig besmeerd was, dat
de datum onleesbaar was. Aan het abattoir te Amsterdam bleek echter, dat de
levers niet van een goedkeuringsmerk voorzien waren. Tegen den betrokken
afvalhandelaar werd proces-verbaal opgemaakt wegens overtreding van art. 35
der Vleeschkeuringswet. l)e levers waren vervoerd zonder voorzien te zijn van
een wettelijk goedkeuringsmerk, terwijl de label aan de mand in dit geval dit merk
niet kon vervangen.

Nu stelt art. 35 strafbaar het vervoeren of doen vervoeren van vleesch zondej
goedkeuringsmerken anders dan ter naleving van een wettelijke voorschrift, zooals
b.v. het vervoer van een in nood gedood slachtdier naar de plaats, waar de keuring
zal plaats vinden. In het bovenstaande geval bracht de eigenaar de levers wel naar
het abattoir om te worden onderworpen aan het onderzoek, bedoeld in art. 8 der
Vleeschkeuringswet, doch dit vervoer kan alleen betrekking hebben op vleesch
van goedgekeurde slachtdieren en dienovereenkomstig gemerkt. De levers waren
evenwel niet gemerkt, zoodat het vervoer ook dat naar het abattoir -- straf-
baar werd geacht, evenals het in voorraad hebben der levers op het abattoir.

De kantonrechter veroordeelde den verdachte tot een boete van / 50. . De be-
langhebbende teekende tegen dit vonnis hooger beroep aan bij de Arrondissements-
Rechtbank. Bij de behandeling van de zaak voor de rechtbank bestreed de rechts-

kundige raadsman van verdachte de opvatting, dat het vervoer der levers niet
zou hebben plaats gehad ter voldoening aan een wettelijk voorschrift, daar het
te Amsterdam verplichtend is gesteld om uit andere gemeenten afkomstig vleesch
ter onderzoek naar het abattoir over te brengen.

I )e Officier van Justitie wees er op, dat het vervoer van bedoeld vleesch alleen
betrekking kan hebben op dat, hetwelk voorzien is van een wettelijk goedkeurings-
merk en voorts, dat de eigenaar in ieder geval het ongestempelde vleesch op het
abattoir in voorraad had, hetgeen eveneens bij art 35 der Yleeschkèuringswet
stralbaar is gesteld.

I )e rechtbank veroordeelde verdachte dan ook tot een geldboete van / 30.
Zij overwoog, dat in casu het vervoer van de levers naar het abattoir door geen
enkel wettelijk voorschrift werd gedekt.

Dit vonnis leert ons, aldus de ,,Vec- en Vleeschhandel", dat iedere vervoerder
vim vlecsrli, ook al brengt hij dil naar hel abattoir, heeft te zorgen, d xt dit vleesch vooi-
zitn is van goedkeuringsmerhen.

De gemeenteraad van Dordrecht heeft aangenomen een voorstel van 15. en \\Y ,
om aan den fleer Molendijk te Hillegersberg voor 5 jaar een gebouwtje op het
terrein der gemeenteslachtplaats te verhuren tegen / 750. - per jaar, waarin de
huurder dan een destructor voor het onbruikbaarmaken van vleesch in bedrijf zal
stellen De aanleiding tot het verleenen van deze vergunning was gelegen in het
feit, dat de N. T. F., waarmede B. en W. reeds een overeenkomst hadden gesloten,
voor het volgens de Yleeschkenringswet onbruikbaarmaken van afgekeurd vleesch
enz., op den isten Juni 1932, op welken datum het desbetreffende artikel der VI
wet in werking treedt, niet gereed zal zijn met het in exploitatie brengen van een
fabriek. Er zal zelfs rekening mee moeten worden gehouden, dat tot den bouw
der fabriek niet zal worden overgegaan. de Graaf.

Het Dagelijks Bestuur van het 1 trechtsch Landboimgenootschap vond het
wenschelijk meer voorlichting aan de boeren te geven op veterinair-hygienisch
gebied. Daar ook in het veerijke Zuidholland een veterinair-hygienisch consulent
nuttig werk zou doen, werd besloten deze aangelegenheid onder de aandacht der
Holl. Mij. v Landbouw te brengen en deze tot een bespreking uit te noodigen.

Wellicht zou het aanbeveling verdienen het daarheen te leiden dat de Inspecteurs
van den Veeartsenijkundigen Dienst door de Regeering belast werden als zoodanig
werkzaam te zijn. (Veldbode No. 1470. 11 April 1931)

In vitro kweeken van het mond- en klauwzeervirus is. volgens een artikel in
de Deut. tier. Woch. 1931, No. 17, aan Hecke (Riems) gelukt, in zooverre dat
in weefselculturen (met levende embryonale caviahuid) een duidelijke vermeer-
dering van liet virus vastgesteld kon worden.

Geslaagd voor het Candidaats-examen Veeartsenijkunde de Heeren : J de
Jong, D. Mulder en E. de Nooy.

Idem voor het Doctoraal Examen Veeartsenijkunde : E. de Boer, K. Brandsma.
F. Dekker, A. J. Eikelboom, H. Bussemaker, L Hoedemaker, S. Hofstra,
L J Kas, J. Keestra en M M. df. Lint.

Het Land- en Tuinbouwbureau van de I. G. Farbenindustrie A G. zond ons
weer een drietal brochures : Aitrophosko. I. G. (een volledige meststof die dus
maar één uitstrooiing noodig maakt), ,, Volop Gras", en ,,Het weidebedrijf in woord
en beeld", waarin het nieuwe beweidingssysteem en de doelmatige (kunstmatige)
bemesting wordt beschreven en in beeld gebracht.

Sedert de vorige opgave zijn de volgende bijdragen ontvangen dan wel toe-
gezegd : G. W. Vaal f 5.—, C. van Gelder f5 —, A. Hijink f5 —, C. J. Colsen
f 5.—, J Seubring f 3.- . J Rinses f 2.50, P Stehouwer f 5 — Dr. H. A. Zwij-
nenberg (2de storting) f 6.—, Dr. J. v. d. Hoeden f 5.—, J. Groenewold I 5.—,
L P. de Vries f 5 , H. Rexwinkel f 5.—, C. F. P. Soetens f 5.—, Afd. Rotter-
dam Mij. t. b. d. Geneesk. f 100.—, Idem 20 particuliere bijdragen f 125.—,
R H. v Gelder f5—. J D. Keukenmeester I 5.—, H. J. v. Daal f3.—,
11. den Daas f 10,—, Dr R. Soeratmo f 5.—, M. C. Reisinger f 3.—, M. Verkerk
f 3 -.

In Duitschland zijn dit jaar 1365 studenten in de Diergeneeskunde ingeschreven,
en wel te Hannover 4(13; Berlijn 345; Miinchen 258; Leipzig 153; Giessen 146.
(Berlin. tier. Woch ).

Het aantal studenten aan de Royal Veterinary College (Camden Town) I.ondon,
bedroeg in 1930, 223, waaronder 13 vrouwelijke studenten. In Schotland zijn
veterinary Colleges te Kdinburgh (Royal (Dick) Veterinary College) en te Glas-
gow (Glasgow vet. college); het aantal studenten te Glasgow was in 1930, 70;
dat te Edinburgh wordt niet vermeld. (Vet. record, 1903, No. 17).

Voor de zittingen in deze maand, te Parijs zijn door onze Kegeering aan
den permanent-gedelegeerde Prof Dr Beyi\'R, toegevoegd Dr. Frenkel en
Dr Lourens.

Gesproken zal worden o. a over mand- en klauwzeer (prophylaxe, experiinen-
teele studie, pluraliteit der smetstof, geheimmiddelen) ; tuberculose. (B.C G -
entingen) ; Bang\'se abortus (aetiologie, prophylaxe, besmettingsgevaar voor den
mensch); miltvuur (verspreiding door dierlijke producten).

Ned Indië : Dr. H. W Schiphorst: toegevoegd aan Hoofd R.V. Dienst, Bui-
tenzorg.

J. van der Hoek, Mil. paardenarts 2e klasse overgeplaatst van Tjimahi naar
Bandoeng.

Dr. J G. \\V. Schotsman, Mil. paardenarts 2e klasse, wegens ziekte één jaar
verlof naar Europa, ingaande 1 Maart 1931.

Dr. C P. A. Dieben, gouv.-veearts en Dr J. Witkamp, leeraar Veeartsen-
school Buitenzorg, zijn, van verlof terug, naar Ned. Indië.

Nederlandsch stamboek voor het landbouwtuigpaard (N. S, Tg.). Dl. 19.1930.
[\'s Gravenhage, Nat. Ver. t bev. der paardenfokkerij 111 Nederland, 1931]. 8°.
131 blz. m. 8 afb. en 1 prt.

Stamboekhengsten No. 302. Stamboekmerriën No. 2569- 2719 Hulpstani-
boekmerriën No. 3554 -3652.

Stamboek voor het Nederlandsche trekpaard. (Belgisch type). [Dl. 14. 1930].
Maastricht, Leiter -Nypels, 1931. Gr. 8°.

Het Drentsch Paardenstamboek. Afl. 34 1930. [Assen, Drukkerij ,.Torenlaan",
1931]. 91 blz.

Hengsten 135. Stamboekmerriën 1660 1750. Hulpstamboekmerriën 1000- 1031
Veulenboek 1 143.

L. Weyer, Veevoeding voor landbouwcursussen. 5de dr. Zwolle, W. E. J.
Tjeenk Willink, 1931. KI. 8°. 92 blz. m. 7 fig. tusschen tekst. / 0.90

Leidraad voor het land- en tuinbouwonderwijs. Onder red. van A. Schuttevaêr
en E. J. Lankwarden. Serie A, No. 9.

H. J. Koerselman, Vragen en opgaven behoorende bij L. Weyer, Veevoeding
Zwolle, W. E. J. Tjeenk Willink, 1931. KI. 8°. 24 blz. /0.15

Meddelanden fran Veterinärhögskolan i Stockholm. Arg. 5. 1929 1930. [Stock-
holm, Statens Keproduktionsanstalt, 1930]. 8".

Studien o. a. van A. Hjärre, Die puerperale Hämoglobinämie des Rindes.
150 S. m. 49 Fig. auf Taf. enz.

Katalog over Kgl. Veterinärhögskolan Läsaret 1930- \'31. Stockholm, Zetter-
ström & Persson, 1930. 8°. 30 S.

B er (Ittel se över verksaniheten vid Veterinärhögskolan under Läsaret 1929 30.
Avg. av A. V. Sahlstedt. Trollhättan, Trollliattans Tryckeri, 1931. «\'•. 154 S,

\\. Garcia-Rivera, Lecciones de parasitologia y enfermedades tropicales
Habana, Cultural, 1930. 8°. 2 vol.

W Chénevard, Les pigeons de rapport, de luxe et de spoi l. Paris, | 15. Baillicrc
et fils-, 1931. Kl. 8°. 298 p. av. 64 fig. fr. 15

Jou an, Conseils d\'élevage des animaux à fourrure. I .e castor du Chili ( Ragondin)
Paris, J B. Baillière et fils, 1931. 8°. fr 5

G. W. Stiles. Anaplasmosis in cattle. Washington, Government Printing Office,
1931. 8°. 10 p. w. 4 fig.

Annual report of the Civil Veterinary Department of the Punjab, 1929—\'30.
Lahore, Government Printing Office, 1931 8°. 35 p. w. ill,, map and tab.

Report of the Director of the Dominion Experimental Farms for the year ending
March 31. 1929. [By E. S. Archibald], Ottawa, [F. A. Acland], 1930. Gr. 8°. 144
p. w. 23 fig.

The Veterinary Bulletin. Vol. 1, No. 1, April 1931. Weybridge, Imp. Bureau of
animal health, 1931. 4⁰. 96 p. Per volume (4 prts) I 1.—

G. II. Holden, Canaries and cage birds; history, care and treatment. Rev. by
D. V. and M Holden. New-York, Holden, 1930. Kl. 8°. 134 p.

C. E. Keeler, The laboratory mouse; its origin, heredity and culture. Cam-
bridge, Harvard, 1931 8°. 91 p. w. ill. $ 1.50
N. L Martin, The Russian wolfhound ; its history, breeding, exhibiting and
care. Chicago, Judy Publ. Co., 1931. 8°. 118 p. w. ill. a. diagr. S 2.50
R. L. Pit fi eld and H. W. Schaff-er, A compend on bacteriology ; incl. patho-
genic protozoa. 5th ed. Philadelphia, P. Blakiston\'s Sons, 1930. Kl. 8°. 324 p. w.

Animal motivation; experimental studies on the albinorat. By C. J. Warden
a o. New-York, Columbia Univ. Press, 1931. 8°. 514 p. w. diagr. S 5.—

1\'. Pitt. The intelligence of animals. London, Allen, 1931. Kl. 8°. 320 p. w. ill.

K. A. H. Murray, Factors affecting the prices of livestock in Great Britain.
London, Oxford Press, 1931. Kl. 8°. VII 180 p. Sh. 6.—

Selected contributions from the Mukden Institute for infectious diseases of animals.
By K. Kasai. Mukden, South Manchuria Railway Cv., 1930. 8°. 242 p. w. ill.

Studies of the test tube agglutination test for the diagnosis of Bang\'s disease
(Contagious abortion) By C. P. Fitch, C. R. Donham. W. L. Boyd a o. St. Paul,
Agr. Exp. Stat , 1930. 8°. 56 p.

Univ of Minnesota. Agr. Exp. Stat. Techn. Bull. No. 73.
J. R. Möhler, Reliability of the tuberculin test. Washington, Government
Printing Office, 1931. 8°. 14 p.

B. J. Killham, Bang\'s disease. (Infectious abortion). East Lansing, Michigan
State Coll., 1931. 8°. 22 p. w. ill.

Mich. St. Col. of Agric. and Appl. Science. Ext. Bull. No. 110.
I,. Lund, Grundriss der pathologischen Histologie der Haustiere. Hannover.
M. & H. Schaper, 193] 4 XII 471 S. m. 311 Textabb M. 35.—

Tier üchterische Zeit/ragen (>. Neun Vorträge geh. auf dem 3ten Milchwirtschaft -
liehen Fortbildungslehrgang für Tierzuchtbeamte. Hannover, M. & H. Schapcr,
1931. M. 4.50

K. Nieberle und 1\\ Cohrs, I.ehrbuch der speziellen pathologischen Anatomie
der Haustiere. Jena, G. Fischer, 1931. (Jr. 8". VI 796 S. in. 556 Abb,

Geb. M. 48. - M 45.
Milchhygienische Experimental-Arbeiten aus dem mikrobiologischen Labora-
torium der Technischen Hochschule München. Hrsg. von T Baum<järtf;i Kemp-
ten, Verl Kurz, 1931. Gr 8^C. IX | 426 S. M 12 -
Merkblatt über den gelben Galt der Kühe. Bearb. im Reichsgesundheitsamt.
[Berlin. J. Springer], 1931 4⁰. 2 Bl. 111. 2 Abb.
Merkblätter f. Tierärzte und Tierbesitzer

H. Zeddies, Untersuchungen am Metacarpus der Lauf- und Schrittpferde unter
bes. Berücksichtigung der im polarisierten Licht untersuchten fibrillären Knochen-
grundsubstanz. Berlin, P. Parey. 1930 Gr. 8". 55 S. 111. Abb. M. 1.40
Kühn-Archiv. Bd. 27, H. 2.

G. Koch, Die Standardisierung in der Milchwirtschaft. Berlin, P. I\'arey, 1931.
Gr. 8°. VII 115 S. M. 5, -

R. Strauch, Die Rinderwage in der Tasche oder die Bestimmung des Lebend-
tiewichts des Rindes durch zwei Masse. Nach Klüvers Methode umgearb. 2iste
Aufl. der KLüvER-STRAUCH\'schen Tabelle. Berlin, P. Parrey, 1931. 8°. M. 0.80
A. Tapken, Geburtshilfe. (>te Aufl. hrsg. von L. Schmidt. Berlin, P. Parey,
1931. 8°. VIII 138 S. in. 31 Textabb. M. 5.50

E. Zander, Die Bienenweide, ihre heutige Verfassung und die Möglichkeiten
ihrer Verbesserung. Stuttgart, E. Ulmer, 11931], ^I5° S. 111. 91 Abb. M. 5.50
Handbuch der Bienenkunde in Einzeldarstellungen. Bd. 7.

Schellner. Das englische Militärveterinärwesen unter Friedens- und Feld-
verhältnissen. Berlin, F. S. Mittler & Sohn, 1931. 8°. 56 S. M. 6.50

A. Linz und A. Zschiesche, Betäubungsmittelbuch. Morphinblich und Kokain-
buch für Tierärzte nebst einer Anleitung zur Führung dieser Bücher u. s. w Berlin,
R. Schoetz, 1931. 4 . VIII 40 S. u. Doppels. M. 2.(10

A. Lungwiiz, Der Lehrmeister im Hufbeschlag l in Leitfaden f. d. Praxis und
die Prüfung. Neu bearb. von A. Fischer. 22ste Aufl. m. 2 Anh., betr. die Haftpflicht
des Schmiedes und die. . . . betr. gesetzlichen Bestimmungen Hannover, M &
H. Schaper, 1931. 8°. VIII 2(>i S. m. 228 Abb. M. 6.50

Merkblatt über das Verschreiben Betäubungsmittel enthaltender Arzneien und
ihre Abgabe in den Apotheken vom 19 Dez. 1930 für ... Tierärzte u. s. w. Stutt-
gart. Verlag der Süddeutschen Apotheker-Zeitung. 1931. 11 S.

Statistische Veterinärbelichte über das Reichsheer für die Berichtsjahre 1928/1929.
Bearb. im Heeres-Veterinär-Untersuchungsamt. Berlin, Reichswehrministerium,
1931-

R. Edelmann, Leitfaden für den tierärztlichen Unterricht in Viehhaltungs
und Melkerschulen. Dresden. Heinrich. 1931. 8\'. VIII 80 S. m. 30 Abb

J. Erdhfim, Die Lebensvorgänge im normalen Knorpel und seine Wucherung
bei Akromegalie. Berlin u. s. w., J. Springer. 1931 Gr. 8 . VII 160 S m. 31
Abb. Geb M. 19.60 M. 18.

K. Teichert, Deutsches Käserei-Buch. Ein Leitfaden .... Stuttgart, l\'lmer,
1931. 8°. VII 4- 164 S. M. 5.40

F. Weiss, Der neuzeitliche Futterbau. 2te Aufl. Stuttgart, Ulmer, 1931. 8\'.
VIII -I- 336 S. m. 116 Abb. u. 4 Farbtaf. M. 6

G. H. Audebert, De l\'anaesthésie générale du cheval par le chloroforme. Thèse
de Paris. 1931.

J. B. Berger, De la différenciation de la chèvre et du mouton au point de vue
de l\'inspection des viandes de boucherie. Thèse de Paris. 1931

H. J. M. BocyuKT, Le cheval de pur-sang anglais de course. Son Stud-Bool*
Thèse de Paris. 1931.

R. J. A Colenson, Contribution à l\'étude de l\'anatomic et physiologie radio
logiques de l\'estomac normal du chicn. Thèse de Paris. 1931

L. D. M. Martin, Recherches sur les oeufs issus de poules tuberculeuses. Thèse
de Paris 1931.

11. E. Guignard, Contribution à l\'étude des accidents déterminés chez nos
animaux domestiques par les épillets de graminées. Thèse de Paris. 1931.

R. L. E. Mailland, Contribution à l\'étude de la lymphangite ulcéreuse. Thèse
de Paris. 1931

P. J. Courrèges, Contribution à l\'étude de l\'hystérectomie chez nos petites
espèces domestiques. Thèse de Paris. 1931.

A. L Bourdon, Le bactériophage. Traitement de la staphylococcie et de
l\'entérite diarrhéique du chien. Thèse de Paris. 1931.

G. L. A. Roselet, Contribution à l\'étude de la fécondation artificielle. Thèse
de Lyon 1931.

P. L. A. Delaporte, Paralysie de la mâchoire indépendante de la rage chez
les carnivores. Thèse de Lyon. 1931.

E. A. Coste, Le point de congélation du suc musculaire des viandes de boucherie.
Thèse de Lyon. 1931.

A. E. Dubrana, Considérations générales sur les monstres unitaires. Thèse
de Lyon. 1931.

J. Hypolite, I opothérapie placentaire en médecine vétérinaire. Thèse de
Lyon. 1931.

.M. K. M. c Bernard, Responsabilité professionnelle du vétérinaire. Thèse de
Lyon. 1931.

P. Houdon, Des tics aérophagiques du cheval et de leurs traitements. Thèse
de Lyon. 1931.

P. II. (i. Vanpoperinghe, L\'uroformine et le sulfarsénol dans le traitement des
complications nerveuses de la maladie du jeune âge chez le chien. Thèse de Lyon.
103\'

K. P. E. Debroye, Le bétail de la vallée de la Saône et la race tachetée de l\'Est.
Thèse de Lyon. 1931.

L. pigoury, Les principales méthodes de castration 11011 sanglantes chez les
jeunes bovins Thèse de Lyon. 1931.

I > Anastasoff, I.a transmission des maladies par le lait. Thèse de Toulouse. 1931.

R. Dulac, L\'hystérectomie abdominale des carnivores domestiques. Thèse de
Toulouse. 1931.

R. Etoubleau, Contribution à l\'étude des phénomènes de choc chez les bovidés.
Thèse de Toulouse. 1931.

E. Lucas, Contribution à l\'étude de la prophylaxie et du traitement de l\'affec-
tion variolique chez les oiseaux. Thèse de Toulouse. 1931.

J. I\'ilorge, Contribution à l\'étude des convulsions du porcelet Thèse de Tou-
louse. 1931.

V. Raikofi Contribution à l\'étude de l\'étiologie et de la pathogénie des mam-
mites chez la vache. Thèse de Toulouse. 1931.

D. Gospodinoff, Contribution à l\'étude du coryza gangreneux des bovidés.
Thèse de Toulouse. 1931.

E. de Diétrich, Traction mécanique et traction animale. Thèse de Toulouse. 1931.

C. Capéran, Contribution à l\'étude du cheval de Gers et des géniteurs mulas-

M. Deville, Des complications oculaires de la maladie du jeune âge du chien.
Thèse de Paris. 1931

R. Florence, Sur l\'application de la méthode de Vernes (séro-réaction de la
résorcine) au diagnostic des tuberculoses animales. Thèse de Toulouse. 1931.

j Larre, Contribution à l\'étude de la torsion utérine chez la vache. Thèse de
Toulouse. 1931.

P. Rouquet, Contribution à l\'étude clinique et au traitement de la péritonite
des bovidés. Thèse de Toulouse. 1931.

H. Gravillou, Du diagnostic différentiel des paraplégies du cheval Thèse de
Toulouse. 1931.

M. Bayron, Les dyspepsies d\'origine rénale chez le chien Thèse de Toulouse.
193\'-

R. Ollivier, Contribution à l\'étude de la gourme coitale. Thèse de Toulouse. 1931.

J. Stuckenberg, Quantitative und qualitative Beeinflussung der Milchsekretion
bei Ziegen durch Fontanon und Follikulin-Menformon. Inaug -Diss. Hannover. 1931.

A. Töllner, Beitrag zur vergleichenden pathologischen Anatomie der Lympha-
denose (Lymphozytomatose) und der Lymphosarkomatose des Rindes. Inaug -
Diss. Hannover. 1931.

M. Alexi, Ueber den Einfluss verschiedener Umstände auf die Zuckervergä-
rung durch Bacterium coli. Inaug-Diss. Wien. 1931.

A. Friedl, Ueber die Resistenz der Erythrocyten des Hühnerblutes vor und
nach der Splenektomie. Inaug.-Diss. Wien. 1931":

o. MüCK, Die Wirkung einiger Fliegenmittel auf die Haut bei Hund. Katze und
Geflügel. Inaug.-Diss. Wien. 1931.

J. J. Steenbloock, Beiträge zur Infektion der Hühner und Küken mit dem
lirreger der weissen Kükenruhr. (Bacterium pullorum). Inaug.-Diss. Giessen. 1931

F. Westphale, Fütterungsversuche mit Verpackungsstanniol von Lebens- und
Gcnussmitteln bei Hunden. Inaug.-Diss. Giessen. 1931.

J. Neuhäuser, Fettgewebs- und Pankreas-Nekrose bei Karnivoren. Inaug.-
Diss. Giessen. 1931.

P. Riehlein, Ueber die Brauchbarkeit des Percains für die Oberflächen- und
I.eitungsanaesthesie beim Pferde und Rinde. Inaug.-Diss. München. 1931.

S. Gessler, Resorption und Ausscheidung von Istizin. 1 naug.-Diss. München. 1931

K. Mäder, Ueber den Nachweis des Bacillus abortus Bang im Blute natürlich
und künstlich infizierter Rinder. Inaug.-Diss. München. 1931

H. von Obernberg, Vergleichende Untersuchung über die allgemeine Proto-
plasmawirkung einiger neuer Lokalanacsthetica (Perkain, Pantokain, Panthesin)
Inaug.-Diss. München. 1931.

N. Mertgen, Ein Beitrag zur Behandlung der durchgehenden Vorderwand-
hornspalte. Inaug.-Diss. Berlin. 1931.

G. I-\'irl, Zur Epidemiologie des Rotlaufs, insbes. über die Beziehungenzwischen
der Häufigkeit des Auftretens des Rotlaufs und der Bodenbeschaffenheit. Inaug.-
Diss. Berlin. 1931.

W. Gräning, Pantocain als i.okalanaesthetikum beim Pferde. Inaug.-lJiss
Berlin. 1931.

Sei.ahaddin Nejad, Ueber den Einfluss von Natriumeitratinfusionen auf das
Blutbild des Pferdes. Inaug-Diss. Berlin. 1931.

H. Ph. Albrand, Ueber das Verhalten der Carbodenalkapseln und der C\'ar-
bodenalkohle in Pepsin-Salzsäure. Inaug.-Diss. Berlin. 1931.

R.Holm, Ueber Veränderungen der Wasserstoffionenkonzentrationen des Magen-
und DarminhaltesdesHundesdurch Veterinär-Carbodenal. Inaug - Diss. Berlin. 11131.

H. Gründaul, Provendeine, ein vitamin- und mineralstoffhaltiges Beifutter
für Schweine. Inaug.-Diss. Berlin. 1931.

C. Bruhns, Untersuchungen über die Aetiologie von I rkrankuIlgen der maxil-
laren Backzähne des Pferdes. Inaug.-Diss Leipzig. 1931.

VV. Lorenz, Beitrag zur epiduralen Anaesthesie beim Kind vom geburtshilflich
gynäkologischen Standpunkt. Inaug.-Diss. Leipzig. 1 <331.

M. Vesper, Der Chloridgehalt des Harnes gesunder und kranker Rinder, spez.
auch bei Tuberkulose des Rindes. Inaug.-Diss. Leipzig 1931.

G. Reetz, Neue Drahtsägen-Rollenembryotome für grosse Haustiere. Inaug -
Diss. Leipzig. 1931.

H. Wendler, Die Wirkung des Arscnelektroferrols auf das Blutbild von Pferd
und Hund. Inaug.-Diss Leipzig 1931.

J.I.Ochmann, Zwillingsgeburten im Trakehner Stutbuch. Inaug.-Diss. Leipzig.
I.93I-

G. Trillhose, Sehwangerschaftsveränderungen in der Vagina des Rindes.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1931.

H. Schurig, Ueber die antagonistische Einwirkung von Ovarialzystenfliissigkeit
des Rindes und verschiedener Hypophysenhinterlappenpräparate auf den isolier-
ten Kaninchenuterus. Inaug-Diss. Leipzig. 1931. du Buy.

EEN BIJDRAGE TOT DE KENNIS VAN HET PRODUCTIEVER-
MOGEN VAN FRIESCHE STAMBOEKKOEIEN,

Voor een studie betreffende verschillende invloeden op de pro-
ductie van runderen, hadden wij een groot aantal gegevens noodig
uit het F. R. S. Bij het verwerken hiervan konden wij reeds eenige
conclusies trekken, die voor de praktijk der rundveeteelt van be-
teekenis kunnen zijn, waarom wij ze hier publiceeren.

Het belang van het verwerken der stamboekgegevens volgens
de methoden der variabiliteits-statistiek heeft voor de stamboeken
zelf groote beteekenis, o.m. om een duidelijk en waar beeld te geven
van den stand der fokkerij. In de pers gepubliceerde gegevens (zie
o. a. het ochtendblad van de Telegraaf van 31 Dec. 1929) over
maximumcijfers deden ons te eerder besluiten een overzicht van
bedoeld materiaal hier weer te geven, speciaal ten behoeve van
een inzicht in de wijze waarop de melkjaaropbrengst en het ge-
middeld vetgehalte van de melk in den loop der jaren varieert.
Begonnen werd met het productiejaar 1912. Uit de gedrukte jaar-
gangen 1913, 1914 en 1915 werden die koeien gekozen, waarvan
de eerste lactatieperiode viel in 1912. Verder werden alleen die
koeien voor het onderzoek genomen, waarvan de productiegegevens
voor 1912 volledig bekend waren, dus wanneer geen volgens het
stamboek storende invloeden op de resultaten van het melkonder-
zoek hadden ingewerkt.

Aldus werden de gegevens van 1706 koeien verkregen. Met be-
hulp van de verdere jaargangen van het stamboek werd nagegaan
van hoeveel dezer 1706 koeien volledige gegevens over de tweede,
derde, vierde, vijfde, zesde en zevende lactatieperiode bekend
waren. Het volgende tabelletje geeft de resultaten hiervan.

Van de 1706 koeien waren er dus slechts 152 of bij na 9 %> van
welke volledige gegevens van zeven op elkaar volgende lactatie-
perioden bekend waren. Men moet zich hierbij direct afvragen :
waar zijn de gegevens van de overige 91 % gebleven? Van een
LVIII 41

klein aantal koeien vermeldt het stamboek, dat storende invloeden
op de resultaten hebben ingewerkt ; een belangrijk aantal koeien
is natuurlijk verkocht, maar niets wordt vermeld over de oorzaken,
waardoor de gegevens van een of meer lactatieperioden geheel
zijn weggevallen. Mond- en klauwzeer kan de oorzaak niet zijn ;
wij kozen voor ons onderzoek juist de periode 1912—1918, in welke
jaren deze ziekte bijna niet voorkwam (terwijl in 1919 en 1911
ernstige epizoötiën optraden). Het is zeer zeker te betreuren, dat
ook in dit opzicht de mededeelingen over de bijzonderheden van
het in de stamboeken ingeschreven vee niet uitvoeriger zijn. Als
diergeneeskundige vraagt men zich direct af, of het belangrijk
percentage, waarin lactatieperioden geheel uitvallen, moet worden
toegeschreven aan mastitides, abortus of tijdelijke onvruchtbaar-
heid, maar ook voor den kooper van de Friesche stamboekkoe is
het dunkt ons van geen gering belang te weten wat de koe doorge-
maakt heelt. Het weerstandsvermogen ook tegen besmettelijke
ziekten speelt een zeer groote rol en de erfelijkheid ervan zal wel
niemand willen betwisten.

Wij kregen dus de beschikking over de volledige gegevens van
zeven op elkaar volgende lactatieperioden, 152 koeien betreffend.
Om een inzicht te verkrijgen in de wijze, waarop de melkjaar-
opbrengst en het gemiddeld vetgehalte van de melk in deze zeven
lactatieperioden varieeren, zijn de volgende waarden berekend :
het gemiddelde M met zijn middelbare fout m(M), de middel-
bare afwijking o met de middelbare fout m(o) en de variabiliteits-
coëfficiënt v.

De middelbare fout (standard error, mittlerer Fehler) van het
gemiddelde is berekend om de volgende reden. Wanneer twee ge-
middelden met elkaar vergeleken worden, zou het mogelijk kun-
nen zijn, dat het gevonden verschil tusschen de gemiddelden een
gevolg is van een onvoldoende uniformiteit van het materiaal
(fluctuations of sampling). Het ware gemiddelde kunnen wij nooit
weten en wanneer wij zeggen, dat het gemiddelde gelijk is aan
M ± m, dan wil dit zeggen, dat de verhouding van de kans dat het
ware gemiddelde ligt tusschen de grenzen M m en M—m tot de
kans, dat het ware gemiddelde buiten deze grenzen ligt, bekend is.

De middelbare afwijking (standarddeviation, Streuung) en de
variabiliteitscoëfficiënt zijn berekend omdat deze waarden gelden
als de beste maatstaf voor de variabiliteit en de berekening ervan
vooral bij vergelijkingen van nut is. De volgende formules werden
gebruikt :

Ter wille van de berekeningen werd het materiaal als volgt in
klassen verdeeld. Voor de melk jaaropbrengst werden als klasse-

5100 K.G., 5300 K.G. bedroegen en de interval 200 K.G. was ;
voor het gemiddeld vetgehalte van de melk waren de klassegrenzen:
2.25 %, 2.35 %. . . . 4.35 % en 4 45 % en dus de klasse-waarden :
²-3 %> 2.4 %... . 4.4. en 4.5 % en de interval dus 0.1 %.

In bovenstaande formules worden de frequenties voorgesteld
door : f (het aantal malen, dat elke klasse-waarde voorkomt),
de afwijkingen (deviations) van de klasse-waarden met het gemid-
delde door : D en het aantal varianten door : n. Bij de berekening
van o is de correctie van Sheppard toegepast.

Uit deze tabellen blijkt het volgende. De variabiliteit is zoowel
voor de melk jaaropbrengst als voor het vetgehalte van de melk
hoog te noemen ; voor de melkjaaropbrengst ongeveer tweemaal
zoo groot als voor het vetgehalte van de melk (een overeenkomstige
verhouding vond Gowen in Amerika voor de Holstein-Friesian
cattle. John W. Gowen, „Milksecretion, the Study of the Phy-
siology and Inheritance of Milk Yield and Butter-fat Percentage
in Dairy Cattle").

De verschillen tusschen deze percentages sluiten zich vrijwel
aan bij de gestelde maatstaf voor de reëele waarden der gemiddel-
den. Voor de melk jaaropbrengst is het verschil tusschen de gemid-
delden voor de vierde en vijfde lactatieperiode niet reëel. Verder
is het kleinst waargenomen verschil tusschen de eerste en een der
overige lactatieperioden het verschil tusschen de eerste en tweede
lactatieperiode, terwijl het verschil tusschen de gemiddelden voor
de eerste en tweede lactatieperiode (671 K.G.) ruim 10 maal zoo
groot is als de vierkantswortel uit de som der quadraten der mid-
delbare fouten (66 K.G.)

Voor het vetgehalte van de melk wordt daarentegen alleen aan
den gestelden eisch voldaan wat betreft het verschil tusschen de eerste
en laatste lactatieperiode. Post hoe kunnen wij dus veilig de vol-
gende conclusie trekken. De melk jaaropbrengst bereikt haar maxi-
mum na het vierde kalf, blijft in de vijfde lactatieperiode op het-
zelfde niveau om in de verdere perioden weer te dalen. Ook het
vetgehalte van de melk daalt zeer duidelijk na het zevende kalf.
Na het ter wereld brengen van het zesde kalf wordt het productie-
vermogen, wat betreft de melk, minder en zal het dier een deel
der opgenomen koolhydraten gemakkelijker als lichaamsvet af-
zetten.

Een dergelijk onderzoek als het onze is o. a. verricht door Dr.
E. Feige (Berliner Tierärztliche Wochenschrift, No. 4, 1930).
Betreffende de melkjaaropbrengst geeft hij de volgende percentages:

In zijn materiaal (eenige duizenden Oost-Pruisische stamboek-
koeien) bereikt dus het productievermogen zijn maximum een jaar
later; wij mogen hieruit de conclusie trekken, dat het Friesche vee

eerder rijp is of vroeger rijp wordt gemaakt door de koeien eerder
bij den stier toe te laten.

Van de 1706 koeien, waarvan de eerste lactatieperiode (1912)
volledig bekend was, waren er 1323, voor welke dit ook ten opzichte
van de tweede lactatieperiode het geval bleek te zijn. Om nu een
inzicht te verkrijgen of en in hoeverre dan zich het productiever-
mogen over een periode van 15 jaar wijzigde, zijn op volkomen
dezelfde wijze als dit geschiedde voor de koeien, waarvan de eerste
lactatieperiode viel in 1912 de gegevens verzameld van die koeien,
waarvan de eerste lactatieperiode viel, respectievelijk in 1913,
1921, 1922 en 1927. De uitkomsten van het onderzoek voor de
eerste lactatie-periode volgen hier. (zie fig. 1 en 2). De frequentie-
distributies zijn graphisch voorgesteld en omdat deze zeer goed
overeenkomen met die van de normale curven, zijn deze laatste
in de voorstellingen geteekend. Voor de berekeningen van de
waarden van de normale waarschijnlijkheidsintegraal is gebruik
gemaakt van de tafel gegeven door C. B. Davenport in zijn
„Statistical methods with special reference to biological variation".

Uit beide tabellen kunnen wij de volgende conclusies trekken.
De variabiliteit voor de melkjaaropbrengst is ook in deze gegevens
veel grooter dan voor het vetgehalte van de melk ; wij vinden de
coëfficiënt voor de eerste gemiddeld 2.3 maal zoo groot als de
coëff. voor het vetgehalte (Gowen vond voor de coëff. 24.9 en 9.0,
dus een verhouding van 2.8). Opmerkelijk is echter ook, dat deze
coëff. in den loop der jaren zoo constant blijven.

DE MELKJAAROPBRENGST IN 1912
EN 1927. DE FREQUENTIE-
POLYGOON MET NORMALE CURVE.

1927 : 8.1 ± 0.154
Ons nu safe voelend trekken wij dus de volgende conclusie :
De variabiliteit van het Friesche stamboekvee is tijdens het tijds-
verloop 1912—1927 zoowel voor de melkj aar opbrengst als voor het
gemiddeld vetgehalte van de melk niet veranderd.

Vergelijken wij nu de productie-getallen in de verschillende jaren
met elkaar, dan zien wij dat de melkj aar opbrengst zeer onregel-

matig verloopt ; deze neemt in 1913 iets toe, wordt in 1921 minder
dan in 1912 om daarna weer toe te nemen. In 19x7 is zij in verge-
lijking met 1912 ten slotte met nog geen 5 % vermeerderd. Anders
evenwel is het met het vetgehalte van de melk. Hier vinden wij
vanaf 1912 voor de jaren 1913, 1921, 1922 en 1927 een regelmatige
toeneming.

De toeneming van 1912 tot 1927 bedraagt: 11 %. In neven staande
tabel zijn voor het vetgehalte van de melk de distributies der fre-
quenties (voor n = 1000) voor de jaren 1912 en 1927 met elkaar
vergeleken.

Deze tabel geeft een duidelijk beeld hoe het vetgehalte van de
melk der Friesche stamboekkoeien vanaf 1912 tot 1927 is toege-
nomen.

Het maximum der frequenties ligt voor 1912 bij 3.2 °/₀, voor
1927 bij 3.7 %; de amplitudo is in beide gevallen dezelfde (2.0 %),
terwijl in 1927 de vetpercentages 2.4 en 2.5 % zijn vervallen en
de gehalten 4.4 en 4.6 % erbij zijn gekomen (Zie verder figuur 2).
Vragen wij ons nu af of het mogelijk is, een inzicht te verkrijgen
in de oorzaken, waardoor deze verbetering is tot stand gekomen,
dan willen wij in de eerste plaats aan de hand van ons materiaal
de gedachtegang van Darwin, Francis Galton¹), Karl Pearson²)
over de werking van selectie volgen (zie ook W. Johannsen³).

Wij verwijzen daarvoor naar onze correlatietafel 2A. Met behulp
van deze tafel is het verband bestudeerd, dat er bestaat tusschen
het vetgehalte van de melk van moederkoeien en kinderen (ook
hiervoor zijn de gegevens aan het F. R. S. ontleend). Wij vinden
voor de correlatiecoëfficiënt : 0.400 ± 0.0265 ^en voor de regressie :
0.396. (Gowen vindt als correlatiecoëff. tusschen het melkvetper-
centage van moeder en dochter (Holstein-Friesian cattle) : 0.413
± 0.023, voor n = 611).

Zonder rekening te houden met den invloed van het vaderdier,
of aannemende dat de variabiliteit van de stieren dezelfde is als van
de koeien, kunnen wij voor de regressie 2/5 aannemen. Gaan wij
nu uit van de populatie van het stamboek in 1912, dan vonden
wij voor M en o : 3.3048 en 0.2768 %. Geen der varianten ligt dus
buiten de grenzen M ± 3-5 ⁰ of buiten de percentages 2.4 en 4.3 %.

Hadden wij nu de beschikking over een voldoend aantal koeien,
waarvan het vetgehalte van de melk uitsluitend varieerde van
3.65 tot 3.75 %, dan zouden wij, deze dieren als fokdieren gebrui-
kend, een generatie krijgen, waarvan het vetgehalte van de melk

1 *) Francis Galton. „Natural Inheritance" 1889. Zie zijn table II (Record of
Family Faculties) met de daaruit genomen conclusies.

2 ") Karl Pearson, zie o. a. zijn „Grammar of Science (1900)", hoofdstuk X,
paragr. 9 „Evolution, selection, discovery of the fittest.

3 ) W. Johannsen, „Elemente der exacten Erblichkeitslehre, dritte Auflage,
pp. 136 et seq.

bedroeg : 3.3048 % f (3.7—3.3048) % = 3.5 %, terwijl de va-
riatie-breedte 2.5—4.5 % zou bedragen. Zooals reeds is gezegd,
is bij deze theoretische overweging geen rekening gehouden met
den invloed van de stieren. Is deze eventueel, door zorgvuldige
selectie, grooter dan van de koeien, dan zou het gemiddelde grooter
kunnen zijn of wat hetzelfde gevolg zou hebben, in plaats van uit
te gaan van koeien, waarvan het vetgehalte van de melk varieerde
van 3.65 tot 3.75 % zouden wij kunnen beginnen met koeien met
een lager vetgehalte, met koeien dus, waarvan het vetgehalte van
de melk vrij dicht bij het gemiddelde ligt. Na één generatie zou
dan hetzelfde bereikt zijn wat de friesche veefokker in 15 jaar
heeft bereikt. Onze conclusie hieruit is de volgende : Om de grootte
van een bepaalde eigenschap van een stamboekpopulatie te doen toe-
nemen, stelle men de opname afhankelijk van een bepaalde grootte van
de eigenschap, Hoe deze grensbepaling zal zijn, is afhankelijk van
praktische omstandigheden; deze moet echter doelbewust zijn en
steeds consequent worden doorgevoerd.

In de tweede plaats hebben wij ons afgevraagd in hoeverre het
isolatie-principe van toepassing zou kunnen zijn op veeteeltkundige
problemen. Wij bedoelen het isolatie-principe van Louis de Vil-
morin¹) duidelijker nog door Johannsen : „das Prinzip der indi-
viduellen Nachkommenbeurteilung" genoemd. Afgezien nog van
het feit dat Johannsen zijn proeven nam met Phaseolus vuig.
nana waarbij kruisbevruchting zoo goed als uitgesloten kan wor-
den, zijn wij ons ten volle er van bewust dat vondsten uit de
botanie niet klakkeloos op de zoölogie, en zeker niet, waar het de
hoogere dieren betreft, dus in de veeteelt, kunnen worden toege-
past. Maar het volgende kan toch zeker worden aanvaard. Genoty-
pische verschillen spelen een voorname rol bij het optreden van
quantitatieve verschillen van de eigenschappen van onze huis-
dieren en het vetgehalte van de melk met zijn groote variabiliteit
zal hierop geen uitzondering maken. Behalve in verschillende an-
dere publicaties, bespreekt Johannsen zeer uitvoerig de werking
van selectie in zijn werk : „Elemente der exakten Erblichkeits-
lehre". Nergens komen echter zijn breedvoerige uiteenzettingen
in strijd met de practische ervaringen der fokkers, n.m.1. dat door
van ouds toegepaste selectie een eigenschap kan verbeterd worden.

Zoo wordt bijv. op pagina 149 gezegd : „Man musste aber an-
nehmen, das eine durch mehrere Generationen fortgesetzte Aus-
wahl (Selektion) von Individuen, welche persönlich in bestimmter
Richtung vom Mittel einer gegebenen Population abweichen, zur
Bildung einer so zu sagen neuen Population führen werde, d. h.
zu einer Population, deren Mittelwert bezüglich der fraglichen
Eigenschaft, z. B. der Grösse, gegenüber dem Mittelwert der ur-

sprünglichen Population in der Selektionrichtung verschoben wäre.
Nun war es ja auch eine längst bekannte Sache, das es meistens
leicht gelingt durch Selektion in der Plus- und in der minus-Rich-
tung, aus einer gegebenen Population neue „Rassen" hervor-
zuzüchten, deren Mittelwerte bedeutend von dem ursprünglichen
abweichen".

Met het streven zooveel mogelijk het gunstige deel van de curve
te selecteeren, met de hiertoe behoorende dieren voort te fokken
om op deze wijze een populatie te vormen met een zoo groot mo-
gelijk gemiddelde, is reeds zeer veel bereikt en kan nog zeer veel
bereikt worden. In dit verband zijn onze tabellen zeer instructief.
Wanneer het vetgehalte van de melk met de jaaropbrengst verge-
leken wordt, dan zien wij het vetgehalte van de melk in den loop
der 15 jaar zeer geleidelijk toenemen. Wat kan van deze toeneming
de reden zijn? Is deze opvallende vooruitgang toe te schrijven aan
een betere voeding en verpleging, zijn de uitwendige levensomstan-
digheden voor een hoogere productie geleidelijk beter geworden
of hebben wij te denken aan inwendige factoren? In dit verband
verwijzen wij naar onze tabel op pag. 573 ;de melk jaaropbrengst
verloopt in de op elkaar volgende jaren zeer onregelmatig. Bijv.
het verschil tusschen de lactatie jaren 1912 en 1913 bedraagt wel
150 K.G., maar tusschen de jaren 1913 en 1927 slechts 90 K.G.
I)e volgende vragen liggen nu voor de hand. Wanneer uitwendige
factoren in het spel geweest zijn, hoe kan men dan verklaren, dat
het vetgehalte zoo belangrijk en geleidelijk is toegenomen, terwijl
dit niet het geval is geweest met de melk jaaropbrengst ? Zijn wer-
kelijk voeding en Verpleging in de laatste vijftien jaar zooveel
beter geworden en waarom dan is dit van zooveel grooter invloed
geweest op het vetgehalte dan op de hoeveelheid? Is het geen be-
kend feit, dat de hoeveelheid gemakkelijker dan het vetgehalte
van de melk door een betere voeding en verpleging is te beïnvloe-
den? En is door voedingsfactoren het vetgehalte wel zoo bijster
veel te verbeteren? Wij zijn er dan ook van overtuigd, dat bij de
aanmerkelijke verbetering van het vetgehalte van de melk selectie
verreweg de voornaamste rol heeft gespeeld. En hoe is deze selectie
tot stand gekomen? De rol, die het stamboek hierbij speelde, is
grootendeels indirect geweest. Uit de tabel op pagina 576 blijkt,
dat de opname in het stamboek niet afhankelijk is gesteld van een
minimum-grens voor het vetgehalte, althans dat een dergelijke
grensbepaling niet consequent is doorgevoerd. De fokker zelf moet
dus hier wel hebben ingezien dat het zijn direct finantieel belang
was het vetgehalte van de melk te verhoogen. Wij meenen echter
bewezen te hebben, dat door het stellen van minimum-eischen
consequent door te voeren, het gewenschte doel veel eerder kan
worden bereikt, al zijn wij ervan overtuigd dat de moeilijkheden,
die zich hierbij in verband met andere te stellen eischen voordoen,

niet gering zijn. In alle geval kan met het bijhouden van keurstam-
boeken, waarbij scherpe grenzen aan de productie gesteld worden,
nog zeer veel worden bereikt.

Wat de melkjaar-opbrengst betreft, de verkregen resultaten zijn
hier veel geringer dan voor het vetgehalte. Wat kan hiervan de
oorzaak zijn? In de eerste plaats is het mogelijk dat er een nega-
tieve correlatie bestaat tusschen de melkopbrengst en het vetge-
halte.

Een onderzoek in deze richting heeft er echter rekening mee
te houden dat wanneer een negatief correlatief verband gevonden
wordt, dit een physiologisch verschijnsel kan zijn, wanneer voor
het onderzoek wordt uitgegaan van koeien die niet in dezelfde
lactatieperiode zijn.

Vindt men evenwel een belangrijke correlatie voor materiaal,
waarvoor de leeftijdsgrenzen voldoende nauw zijn gesteld, dan zou
het bewijs geleverd zijn, dat de natuur zelf grenzen stelt en zou
een verdere verbetering van de melkhoeveelheid zeer moeilijk
worden. Uit het onderzoek in deze richting reeds gedaan, blijkt
echter dat bedoeld verband niet groot is, zoodat dit niet de voor-
naamste oorzaak kan zijn van de geringe toeneming van de melk-
hoeveelheid. Meer waarschijnlijk komt het ons voor, dat de fokker
bij het selecteeren veel minder gelet heeft op het melkquantum dan
op het vetgehalte en bij de selectie door den fokker zoo sterk gelet
is op verhooging van het vetgehalte, dat de verhooging van de
melkhoeveelheid in het gedrang is gekomen.

Het F. R. S. neemt in 1927 nog vaarzen op met een melkjaar-
opbrengst van 1500—1900 K.G., hoewel Zwagerman er reeds
jaren geleden op heeft gewezen, dat de klemtoon moet worden
gelegd op de verbetering van het melkhoeveelheid.

Ongetwijfeld dient, wil de Nederlandsche veestapel zijn naam
ook in het buitenland kunnen handhaven, aan dit punt meer
aandacht te worden gewijd. Men dient echter het volgende niet
uit het oog te verliezen. Reeds meer dan driekwart eeuw is er op
gewezen, dat er gevaar kan gelegen zijn in de steeds toenemende
eischen, die aan het productievermogen van de melkkoe worden
gesteld. Wel heeft men deze meening, die geen gevolg was van
feitelijke conclusies, nooit bestreden, maar tevens zich ook er niet
in het minst aan gestoord ; men zag in het voortdurend opvoeren
van het productievermogen een dwingenden oeconomischen eisch
en meende dat eventueele nadeelige gevolgen maar gecompenseerd
moesten worden door meer en betere hygiënische maatregelen.
In een nog niet gepubliceerd onderzoek hebben wij aangetoond,
dat er een negatieve associatie bestaat tusschen het weerstands-
vermogen van de melkkoe en haar productievermogen. Met behulp
van de variabiliteits-statistiek konden wij bewijzen, dat in de vo-
rige decade deze associatie aanwezig was met betrekking tot de

hoeveelheid melk en melkvet, die het dier produceert, niet echter
wat betreft het gehalte van de melk ; het komt dus blijkbaar
aan op het quantum. Misschien komen wij in de gelegenheid hier-
over later te publiceeren. Het zou zeker de moeite waard zijn dit
onderzoek te herhalen voor de tegenwoordige populatie van het
stamboek, vooral wanneer wij niet alleen, zooals nu het geval ge-
weest is, de beschikking hadden over de gegevens van de gedrukte
stamboeken, maar als ons ook de niet in druk verschenen noti-
ties ten dienste stonden.

In onze beschouwingen heeft het Mendelisme geen plaats ge-
vonden. Wij zijn er ons volkomen van bewust dat het retrospec-
tieve inzicht, dat wij in het verloop der rundveefokkerij door toe-
passing van de variabiliteitsstatistiek verkregen — en dit was het
doel van deze publicatie — ons niets kan zeggen over den vermoe-
delijken uitslag van individueele paringen. Maar wij meenen ook
dat de practische toepassing der wetten van Mendel, vooral waar
het meetbare eigenschappen geldt, voor de rundveeteelt nog
weinig vruchtdragend is geweest, hoe groot ook de belangstel-
ling voor deze wetten moge geweest zijn en hoe zeer zij ook ons
in staat hebben gesteld een beter inzicht te verkrijgen in vraag-
stukken de fokkerij betreffend. Juist de algemeene belangstelling
heeft de waarde van de toepassing van een op juiste wijze geregi-
streerde selectie op den achtergrond geschoven. Ons inziens zeer
ten onrechte. Hetzelfde geldt ook voor het werk van Johannsen.
Diens breedvoerige uiteenzettingen hebben echter de beide vol-
gende, voor den veefokker van belang zijnde punten naar voren
gebracht. In de eerste plaats dan, dat selectie niets nieuws kan
produeeeren. Of men zaadgewassen kweekt in zuivere lijnen vol-
gens het isolatie-principe, of dat men noodgedwongen zonder dit
principe eigenschappen bij onze groote huisdieren tracht te ver-
beteren, nieuwe, tot nog toe onbekende vormen, kunnen door
selectie niet ontstaan. Verder volgt direct uit de toepassing van
het begrip : genotype, dat de selectiewerking begrensd is. Hoe kan
men nu te juister tijd weten, of de grens voor het verbeteren van
een eigenschap in een populatie bereikt is? Niet anders dan door
met hulp van de variabiliteits-statistiek de grootte van de eigen-
schap, die men bezig is te verbeteren periodisch te contröleeren.
Jaarlijks behoort de balans te worden opgemaakt, waarvan de
weergave in de plaats dient te komen van de reclame-achtige
mededeelingen, die zoo nu en dan van wege de stamboeken ver-
schijnen. In dit opzicht zijn de stamboeken te kort geschoten.

IS YATREN-CASEÏN STARK EEN GOED MIDDEL TEGEN
„VERSLAGEN" DROES EN PETECHIAAL-TYPHUS ?

In het voorjaar en den voorzomer van het afgeloopen jaar deed
zich hier een vorm van goedaardigen droes voor waarvan het symp-
tomenbeeld eenigszins afweek van het normale complex verschijn-
selen.

Oogenschijnlijk schenen de dieren niet zoo heel erg ziek ; zij
waren niet bijzonder suf en wezenloos, eetlust wel verminderd,
neusuitvloeiïng, klieren gezwollen, ook wel pijnlijk, doch met be-
trekkelijk zeer geringe neiging tot abscesvorming. Deze neiging
trad zoo weinig aan het licht dat ik geen enkele maal een absces
der retropharyngeale klieren heb behoeven te openen; ook brak
geen dergelijk absces naar buiten door. Opmerkelijk was echter
de hooge temperatuur, somtijds een eindje over 41 ° C., die zeer
lang bleef bestaan, en vele dagen bleef schommelen van 38.7°—-
39.6° C. Ik begon dan ook reeds te vreezen dat ik enkele waarde-
volle patiënten aan deze ziekte zou verhezen.

Behalve de gewone medicamenten gaf ik ook eenige malen melk-
injecties en wel subcutaan. Over het resultaat hiervan ben ik
tevreden ; ik kreeg heel sterk den indruk dat het ziekte-proces er
door werd bespoedigd en de dieren spoediger weer op dreef kwamen.

Enkele gevallen bleven echter wanhopig; ondanks deze inspuiting
bleef de temperatuur hoog.

Van Professor We ster, met wien ik eens het geluk had over
deze zaken te spreken, hoorde ik dat in deze gevallen injecties
van ol. terebinth. aan de onderborst wel eens doeltreffend konden
zijn. Inderdaad hielp mij dit in één geval heel goed. Na splijting
van het absces daalde de temperatuur geleidelijk om dan verder
geheel normaal te worden en te blijven en genas het betreffende
paard dan ook volkomen.

Hoe verraderlijk deze ziekte was en hoe weinig symptomen zij
eigenlijk liet zien moge blijken uit het volgende :

Op een middag hield een eigenaar mij aan om even naar zijn
paard te zien dat zulke dikke beenen had. Toen ik den patiënt zag
nam ik onmiddellijk de zwelling der ledematen waar, terwijl ook over
het geheele lichaam circumscripte zwellingen voorkwamen. Deze
waren ook waar te nemen aan het hoofd, hier echter niet sterk
omschreven, doch de geheele neusrug was gebombeerd. Op het
neusslijmvlies en ook op dat van den mond waren enkele petechiën.
Het dier was suf en wezenloos en wilde absoluut niet eten. Volgens
den eigenaar was het eenige dagen niet al te goed geweest, had wat
neusuitvloeiing gehad en gedurende een paar dagen iets minder

gegeten. Ik meende de diagnose op petechiaaltyphus te moeten
stellen en gaf om er iets aan te doen wat medicamenten, daar ik
stellig verwachtte dat het dier toch wel heel spoedig zou bezwijken ;
maar het liep anders. Den volgenden dag was het nog in leven;
de zwellingen aan hoofd en beenen waren erger geworden ; op het
lichaam waren ze als het ware meer samengesmolten.

Juist toentertijd had ik een monster Yatren-caseïn stark ont-
vangen en uit de bijgevoegde gebruiksaanwijzing zag ik dat het
voor heel wat dingen goed was; voor zóóveel, dat ik den inhoud
van het monsterfleschje (25 c.c.) geheel en in eens, zonder eenig
vertrouwen, maar intramusculair bij mijn patiënt inspoot. Op
hoop van zegen en anders is er ook al niet veel aan te doen, althans
zoover mij bekend, zoo was mijn gedachtengang. Den volgenden
dag ging ik toch eens kijken en was toen wel zeer verbaasd dat de
toestand zich geweldig had gewijzigd. De zwellingen op het lichaam
waren verdwenen, die aan hoofd en beenen veel verminderd.
Eetlust was weer iets aanwezig, terwijl ook de geheele toestand
van het dier een aanmerkelijke beterschap verried. Ik heb toen
ⁿ°g 75 ^{c c}• melk ingespoten en het dier werd zeer spoedig beter
en kon na ongeveer een kleine 14 dagen weer aan het werk.

Het verloop van dit geval stemde mij echter tot nadenken en
ik stond niet meer zoo sceptisch tegenover het middel.

Den 2gen Meik wam een paard in behandeling van J. A. te d. V.;
een warmbloedtype, 4 jaar oud,-met volgens den eigenaar iets
Belgisch bloed. Het paard had wat „gedroest" volgens den eige-
naar, liep nu wat stijf en had wel eetlust, doch deze was toch niet
zoo als hij zijn moest.

Het dier had hooge temperatuur en was inderdaad zeer stijf.
Nu komen deze verschijnselen hier wel meer voor, zoodat men eerst
denkt aan hoef bevangenheid, doch de hoeven zijn absoluut niet
gevoelig. Na eenige dagen rust en wat acetanilide zijn ze meestal
beter. Zoo dacht ik ook hier. De stijfheid was na eenige dagen ook
verdwenen maar de temperatuur bleef te hoog. Na nog eenige dagen
bleef ze steeds te hoog, om welke redenen ik den eigenaar een ther-
mometer gaf en hem verzocht om geregeld steeds op hetzelfde
tijdstip temperatuur op te nemen. De eigenaar, die hiertoe zeer
goed in staat was, heeft dit dan ook getrouwelijk en nauwgezet
gedaan. De temp. bleef voortdurend te hoog en mij werd verzocht
patiënte nog eens te komen zien. Dit geschiedde denzelfden dag en
wel den 4e Juni, bij welk bezoek ik niets aan het dier kon waarne-
men, ook niet vaginaal of rectaal. De temperatuur schommelde
echter geregeld van 38.8—39.5° C.

Dit bleef zoo nog eenige dagen aanhouden en ik hoopte al maar
op beterschap, doch deze bleef uit, ook na groote dosis acetanilid.
Toen besloot ik maar over te gaan tot een injectie van ol. terebinth.
aan de onderborst, dit werd op 9 Juni voormiddags ingespoten

en wel 10 c.c. De temperatuur was dien morgen 39.4⁰ C. Volledig-
heidshalve geef ik hier de geheele temperatuurlijst vanaf dien mor-
gen tot na de 2e injectie Yatren-caseïn stark en tot de temp. weer
normaal was. De temp. is wel verder opgenomen, doch bleef verder
geheel normaal.

3 Juli Daarna is de temperatuur \'s morgens nooit meer
37.8 3®^c C. geweest en \'s avonds nooit meer boven 38.2° C.

Wanneer men deze temperatuurlijst nagaat blijkt wel heel dui-
delijk dat ol. tercbinth., ingespoten aan de onderborst, wel het
proces beïnvloedde, doch dat deze invloed niet blijvend was en
langzaam-aan de hooge temperatuur weer te voorschijn trad en
het was misschien in dit opzicht jammer dat nog niet langer gewacht
kon worden met de inspuiting van het yatren-caseïn stark. Immers
gedurende een week daalde de temp. gemiddeld één graad om dan
weer haar bijna even hoog niveau te bereiken.

Na de toediening van het yatren-caseïn stark daalde, 11a de 2e
inspuiting, die als het ware de eerste moest ondersteunen in haar
werking, de temperatuur geleidelijk om na een week voor het eerst
normaal te zijn. Had ik na eenige dagen nog eens ingespoten dan
was dit waarschijnlijk wel sneller geschied, doch ik kende het
middel toen nog niet zoo goed als thans. Deed zich op dit oogen-
blik een dergelijke patiënt weer voor dan zou ik niet aarzelen om
spoediger een derde injectie te geven. Zulks mede naar aanleiding
van het feit, dat ik in andere gevallen waarvan n.1. dat het
middel diep gelegen etteringsprocessen weet te beïnvloeden.

Het paard is verder weer geheel normaal geworden, heeft den
geheelen zomer en herfst alle voorkomende landbouwwerkzaamhe-

den verricht tot genoegen van den eigenaar en heeft tot op heden
niets weer gemankeerd.

Den I3en Januari laatstleden kreeg ik weer een geval van pete-
chiaaltyphus ter behandeling. Het betrof een gekruiste Belgische
merrie, die zooals de anamnese aangaf, al een dag of veertien
niet was geweest zooals gewoonlijk. Zij had neusuitvloeiing gehad,
een weinig gehoest en de eetlust was veel minder geweest. Het
dier had nog niet zoo ziek geleken en de eigenaar meende dat het
een lichte koude had gevat, doch thans had het zulke alarmeerende
verschijnselen dat hij gaarne had dat ik spoedig kwam.

Het dier had zeer gezwollen ledematen, zwellingen aan het hoofd
en aan het lichaam ; omschreven verhevenheden van rijksdaalder-
tot handgrootte. Op het neusslijmvlies vooral, doch op dat van
mond en oogen eveneens, kwamen petechiën voor tot erwtgrootte
en boongrootte die zeer duidelijk in het oog vielen.

Toevallig had ik nog wat yatren-caseïn stark (12 c.c.) en gezien
de resultaten in het eerste geval, spoot ik deze hoeveelheid diep
intramusculair in en gaf inwendig 25 gram acetanil. per dag boven-
dien. Na twee dagen waren de zwellingen op het lichaam geheel
verdwenen, die aan het hoofd en aan de beenen zeer sterk vermin-
derd; de petechiën waren echter nog wel degelijk aanwezig. Zeker-
heidshalve spoot ik nog 60 c.c. melk in, ofschoon de temperatuur
dalende was. Misschien was dit niet noodig geweest en had ik wel
kunnen afwachten, doch experimenteeren, zonder dat ook het be-
lang van den eigenaar er door gediend wordt, acht ik voor mij
ongeoorloofd.

Na nog een bezoek, eenige dagen later, waren alleen nog de
petechiën waar te nemen, de zwellingen waren alle verdwenen,
de eetlust was erg verbeterd en de toestand van het dier zoodanig,
dat ik het van de lijst van patiënten kon afvoeren. Ik raadde den
eigenaar nog eenige dagen te wachten met het gebruik van het dier
en dan voorzichtig te beginnen. Eind Januari zag ik het paard
reeds met een ander aan den arbeid en hoorde ik van den bestuurder
dat hij niets meer aan het paard bespeurde.

Nu weet ik wel dat men niet al te vlug conclusies moet trekken
omtrent de resultaten met een bepaald middel, doch mijns inziens
werd het beloop der ziekte door deze inspuitingen wel zoo treffend
duidelijk beïnvloed dat ik stellig overtuigd ben in het yatren-
caseïn stark een buitengewoon goed medicament te hebben tegen
deze ziekten.

Mag ik van deze plaats de Maatschappij Nedigepha dank zeggen
voor de buitengewoon coulante wijze waarop zij haar preparaten
gratis voor dergelijke doeleinden beschikbaar stelt.

Verfasser empfehlt gegen Petechialfieber beim Pferd 2—3 intramusculäre
Einspritzungen mit 10—20 c.c. Yatrin-caseïne stark.

In cases of petechial fever in horses (morbus maculosis equorum) the author
obtained very favourable results with yatren-casei\'ne stark (2—3 intramuscular
injections in doses of 10—20 c.c.).

Dans le traitement de l\'anasarque idiopathique du cheval l\'auteur utilisait avec
succès la yatren-caseïne stark. (2—3 injections intramusculaires de 10—20 c.c.).

Hamatolyse, Hamaturia im Verlauf einer Drusepneumonie. (Schweiz. Arch. Tier-
heilk. Febr. 1930, S. 99, Dr. Ritzenthaler).

Morbus maculosus komt bij paarden niet vaak voor. Daarom is navolgende
ziektegeschiedenis interessant: Vier dagen na aankomst uit Ierland stond een re-
montepaard plotseling te rillen van koorts; temp. 39.8° C. Ongeveer 2 weken later
was de koorts verdwenen, om 3 dagen later terug te keeren, en te stijgen tot 40.5.
De urine was zóó bloedig, dat ze het stroo in den stal intensief rood kleurde. Rec-
taal onderzoek wees niet op eenige laesie van nieren, blaas of uterus, en evenmin
microscopisch onderzoek van urine-sediment. De roode kleur der urine moet dus
ontstaan zijn door haematolyse ; bloed, opgevangen in een reageerbuis, scheidde
donkerrood serum af. Door bacteriologisch onderzoek bleek, dat er geen sprake
was van miltvuur. Het paard hoestte nu en had neusuitvloeiing ; de keel was pijn-
lijk. Ofschoon clinisch aan de longen nog niets abnormaals was te bespeuren, lag
het voor de hand, dat de haematolyse veroorzaakt werd door resorphe van de to-
xinen der droes-streplococcen. Behandeling : cardiaca, diuretica, jodium-trichloride,
novarsenobenzol, resp. physiologische zoutsoluties intraveneus. Binnen een week
was de urine weer vrij van haemoglobine ; het paard begon ook weer wat te eten,
zoodat herstel werd verwacht. Totdat vierdagen later de geheele habitus veranderde
en alles wees op longgangreen ; hooge temp., pols 70, ademhaling 25, profuse, ette-
rige neusuitvloeiingen en long-demping. Na drie dagen is het dier gestorven.

De sectie bevestigde de clinische diagnose ; etter uit de talrijke longabscessen
bevatte talrijke streptococcen. In de maag werden circa 100 gastrophilus-larven
gevonden : vermoedelijk hebben ook deze het letaal einde bevorderd.

Ein Beitrag zur Heilung der Kolik des Pferdes durch Walzen. (Zeitschr. f. Vet.
kunde, Febr. 1930. S. 33 Dr. Priebus).

Ofschoon de algemeen bekende methode om torsio uteri bij runderen door wen-
telen of rollen te reponeeren duidelijk in die richting wijst, en niettegenstaande
het spontaan zich wentelen, dat wij bij paarden met koliek zoo dikwijls zien, tot
op zekere hoogte mag worden beschouwd als een poging tot „selfhelp" van Moe-
der Natuur, is er tot nu toe slechts weinig gedacht aan een methodisch toepassen
van zoodanig wentelen om de lichaams-as met het doel gedraaide- of verplaatste
darmen weer in hun natuurlijke ligging terug te brengen. In het hierboven genoemd
artikel geeft Dr. Priebus de ziektegeschiedenis van een paard, waarbij zulk me-
thodisch wentelen snel tot succes heeft geleid : aanvankelijk lichte koliekverschijn-
selen; deze namen echter binnen enkele uren zóódanig toe, dat men voor een letaal
einde begon te vreezen ; pols 68, zwak, hartslag bonzend, ademhaling snel en opper-
vlakkig ; koud zweet; buik sterk tympanitisch ; géén darmgeruischen ; géén de-
faecatie; conjunctivae vuil-donkerrood. Na een clysma geschiedde rectaal on-

derzoek. De patiënt perste hevig op den arm van den operateur. In en vóór de
rechter bekkenstreek waren géén darmen te voelen ; opv allend was, dat ook de kop
van het coecum niet te vinden was. Links daarentegen werden darmgedeelten
aangetroffen, welke daar niet thuis behoorden en die nu tot ver in het linker bek-
kengedeelte uitpuilden. Schuin daartusschen, van rechts boven naar links bene-
den liep een harde streng, die de operateur zonder meer anatomisch niet thuis kon
brengen. Diagnose : Verplaatsing, vermoedelijk torsie van het linker colon naar
rechts. Prognose : dubia tot infausta. Als laatste middel werd geprobeerd om door
wentelen in de richting der torsie het gedraaide colon te reponeeren. Het paard werd
daartoe in de manege gebracht en zóó aan den teugel gehouden, dat het niet op de
linker, doch wel op de rechter zijde kon gaan liggen. Zoodra het dier de kans daar-
toe had plofte het op de rechter zijde in het zand neer en rolde direct over den rug
naar rechts. Dan werd het paard direct gedwongen op te staan, en opnieuw zóó
vastgehouden, dat het alléén op de rechter zijde kon gaan liggen ; vanzelf rolde
het dan over den rug wéér naar rechts, dus steeds in dezelfde richting. Dit werd
zoo acht keer herhaald. Toen volgde 8 minuten afstappen en opnieuw een clysma.
Ongeveer een kwartier na het rollen waren weer wat darmgeruischen te hooren,
welke snel toenamen. Toen volgde nog een rectaal onderzoek. Ofschoon de darmen
nog met gassen gevuld waren kon de arm nu toch gemakkelijk passeeren. De harde
streng, die bij het eerste rectaal onderzoek zoo opviel, was nu verdwenen. Eenige
darmgassen ontsnapten en de buikomvang werd nu kleiner. De algemeene toestand
werd zienderoogen beter. Om de functie van het hart te steunen werd 5 gram
coffeïne ingespoten. Herhaaldelijk werd veel lauw water rectaal geïnfundeerd ;
eenige defaecatie volgde. Een uur later nam het paard weer wat drinken en eenig
gras. De koliekverschijnselen waren nu totaal verdwenen. Twee dagen later was
alles weer normaal en deed het paard zijn gewone werk.

Aan de hand van deze ziektegeschiedenis geeft collega Priebus een overzicht
van de literatuur i. z. diagnose en repositie van dergelijke volvuli en darm-dislo-
catie\'s. Sommigen meenen, dat een zekere diagnose alleen dan mogelijk is, wanneer
de plaats, waar de darm gedraaid is, betast kan worden. Dit gelukt slechts zelden.
Intusschen kan men met zeer groote waarschijnlijkheid dergelijke torsie vaststellen,
indien een harde, pijnlijke streng wordt gevoeld in de richting, zooals in boven-
vermeld ziektegeval is omschreven. Het meest komt dislocatie voor van het linker
colon naar rechts, daarover zijn allen het eens, en ook, dat door wentelen in de rich-
ting dertoisie dikwijls repositie bereikt kan worden. Zoolang echter niet met groote
waarschijnlijkheid dislocatie kan worden geconstateerd, mag dit systematisch
rollen niet worden toegepast, omdat het ook zulke liggingsveranderingen zou
kunnen te voorschijn roepen. Spontaan rollen en wentelen, zooals paarden met
koliek vaak doen, mag alleen dan worden toegelaten, indien zij niet te hard neer-
ploffen en dit rollen niet te wild geschiedt. Gebeurt dat te woest, dan is het gevaar
voor maag- of darmscheuring grooter, dan de mogelijkheid dat therapeutisch
door zoodanig /-systematisch rollen iets goeds zou kunnen worden bereikt.
Om het gevaar voor darmscheuring te ontgaan, zou de methode Jelkmann kunnen
worden toegepast : Men gaat met den linker arm zoover mogelijk in het rectum,
beweegt de hand naar den linker buikwand, schuift de hier liggende colon-lagen
met de daaronder liggende darmlissen naar voren en binnen. Bij de mediaanlijn
gekomen gaat men met de exploreerende hand langzaam naar boven ; de bovenste
laag van het colon valt dan met de onderste laag over de hand heen in haar nor-
male ligging terug. Zoo gemakkelijk deze manueele methode op papier lijkt, even
moeilijk schijnt zij in de praktijk te zijn. Althans verschillende autoren vermelden
hiermee geen succes te hebben bereikt.

Akute Strychninvergiftigung. Heilung mit Chloral. (Schweiz. Arch. f. Tier-
heilk. Febr. 1930, S. 96. Dr. Ritzenthaler).

Een remontepaard, genezen van droes met pneumonie, kon zes weken na den
aanvang der ziekte de achterbeenen niet meer opbeuren. Diagnose : ruggegraats-
verlamming. Door injectie van stijgende- en later dalende dosis strychnine was

het paard na 5 weken bijna geheel hersteld ; het kon weer draven en achteruit-
slaan ; opstaan was echter nog moeilijk. Daarom werd nogmaals 0.1 gram strych-
nine ingespoten. Ongeveer 10 minuten nade injectie lag het diei gehéél inhethang-
apparaat.de beenen opgetrokken, den kop over de krib gestrekt, schijnbaar levenloos.
Snel werd een „kleine hand vol" chloral in water opgelost en intraveneus inge-
spoten. Nauwelijks was de injectie geschied, of het paard sprong op en begon te eten.

Symmetrisches Gangrän der beiden Ohrmuscheln. (Schweiz. Arch. f. Tierheilk.
Febr. 1930, S. 97, Dr. Ritzenthaler).

Vijf dagen na aankomst uit Ierland begonnen de punten der beide ooren van
een paard, dat aan droes leed, recht naar voren te krullen. De omgebogen stukken
waren gevoelloos, hard, perkamentachtig. De mummificatie schreed voort, zoodat
3 weken later van beide ooren een stuk van 8 c.M. was afgevallen. Een plastische
operatie bleek niet in staat te zijn om het leelijk model te verbeteren. Dit geschiedde
in den winter. Schrijver stelt zich de vraag of wij hier moeten denken aan afvrie-
zen, dan wel aan symetrisch gangreen door circulatie-, resp. nerveuze storingen?
(Dat ook zeer uitgebreide huid-mummificatie na droes bij jonge paarden vaker
voorkomt kan blijken uit foto\'s van een bonten jaarling welke ik eenige jaren
geleden aan Collega Beijers heb gezonden. Ref.)

Ein Fall von tödlicher Masldarmverletzung beim Pferd, verursacht durch den
Deckakt, und die Frage der Haftpflicht des Hengstenhalters. (Schweiz. Arch. f.
Tierheilk. Sept. 1929, S. 453. Dr. G. Roth).

De onstuimigheid, waarmede de coïtus bij paarden geschiedt, is nog al eens
oorzaak van ongelukken. Vooral de merrie wordt dan de dupe ; laesie van vagina
of zelfs het rectum zijn niet zoo zeldzaam. Collega Roth beschrijft een geval,
waar de penis aanvankelijk in de vagina, doch gedurende het dekken in het rec-
tum van een betrekkelijk kleine merrie terecht is gekomen. Enkele uren na de
coïtus stond het dier sidderend en met zweet bedekt met starren blik in den stal.
Hooge temperatuur, snelle pols, opgezette harde buik en een groote scheur in den
bovenwand van het rectum wezen op peritonitis door endeldarm-perforatie. Het
paard werd geslacht en de geslachtsorganen met het rectum in verdunde spiritus
(1 op 5) geconserveerd. De eigenaar der merrie eischte schadeloosstelling; hij achtte
den hengstenhouder verantwoordelijk voor de „daad" van diens hengst. Als
verdedigingsmiddel voerde de hengstenhouder de mogelijkheid aan, dat de wond
in het rectum der merrie evengoed door sadismus kon zijn ontstaan. De rechtbank
was het daarmee echter niet eens en veroordeelde den hengstenhouder wegens
„wanprestatie" en wegens „Kunstfehler" tot volledige schadevergoeding.

Ruptura Aortae intra Coïtum bei einer Stute. (D. T. W. 13-12-1930 S. 798,
Xenophon Iwanoff).

Negen dagen post partum was een 17-jarige Orloff-merrie flink hengstig en liet
zich willig dekken. Binnen 8 minuten nam de hengst twee vergeefsche sprongen,
waarbij de penis wel in de rima vulvae werd gebracht, doch geen coïtus geschiedde.
Na een derde sprong zonder erectie werd de merrie onrustig, perste, wankelde
en viel neer. Weldra volgde agonie ; na 5 of 6 minuten was de cornea-reflex verdwe-
nen. Bij sectie bleek het pericardium bol gevuld met geleiachtig bloedcoagulum ;
hart normaal ; in- en uittredende bloedvaten omgeven door een laag vet, welke bij
den truncusaorticus zelfs 1 c.M. dik was. Nadat dit vet was weggeprepareerdkwam
de doodsoorzaak tevoorschijn : een flinke scheur in de bocht van de aorta, juist
in het gedeelte, waar de aorta-wand steeds dunner is dan elders, een praedilectie-
plaats dus. Praedisponeerend was ook de leeftijd van het paard en de partus 9 dagen
tevoren.

Bij den mensch zijn gevallen bekend, waar de aortawand scheurde bij defaecatie
(buikpers. verhooging van den bloedsdruk, resp. arteriosclerose? Ref ) Bij deze
merrie zal naast de spontane spierspanning, het zwaar gewicht van den hengst
en de opwinding, vermoedelijk sclerose van den vaatwand wel een rol hebben ge-
speeld. Hieromtrent vermeldt het artikel niets.

Een ruin had koliek. Bij rectaal onderzoek was de blaas als een strak gevulden
ballon te voelen. Door nauwkeurig aftasten van de urethra werd de oorzaak van
de urine-retentie in de bocht gevonden : een groote steen, welke zóó vastgeklemd
zat, dat hij manueel niet was te verplaatsen. Direct werd urethromie verricht,
de urine afgetapt en de steen, alsmede wat gruis verwijderd. Na twee weken was
het paard geheel hersteld.

Kort daarop was een 20-jarige merrie met meer chronische koliek-verschijnselen
in behandeling genomen. Met korte tusschenpoozen werden telkens kleine hoeveel-
heden donkerroode urine ontlast, hetgeen blijkbaar^met veel pijn geschiedde. Op-
vallend was, dat deze urine direct sterk naar ammoniak riekte. In het sediment
werden massa\'s bacteriën gevonden en talrijke kleine, langgerekte of meer ronde
cellen, welke bijna geheel uit kernen bestonden Ofschoon de urine donkerrood
was, waren betrekkelijk weinig erythrocyten te zien ; door de benzidine-proef
was haemoglobine (oxydase) aan te toonen, welke blijkbaar door de inwerking
der NH₃, op de lipoidkapsels uit de erythrocyten was vrij gekomen. Alles wijst op
een hevige blaas-catarrh door infectie en ontbinding der urine reeds in de blaas
Bij vaginaal onderzoek werd de eigenlijke oorzaak der strangurie gevonden : een
steen ter grootte van een kippenei, vastgeklemd in een soort divertikel bij den hals
van de blaas. Het orificium urethrae werd door insnijding verwijd, de steen ver-
brijzeld en de stukken weggenomen. Deze bleken in hoofdzaak uitcalcium-carbo
naat te bestaan. Nabehandeling : irrigatie van scheede en urethra met rivanol, per
os helmintol resp. uretropine. Ook dit paard is betrekkelijk gauw geheel hersteld.
Minder goed is het afgeloopen met nog twee ruinen met blaassteenen en dienten-
gevolge blaas-catarrh en retentio urinae. Beide werden „met succes" geopereerd.. .
maar stierven na de operatie. Mogendorff.

In het Maandesskrift for Dyrlaeger van Juni 1930 bespreekt K. Seidel een ar-
tikel uit „Prager Archiv fiir Tiermedizin und vergleich. Path. Teil B, Heft 3,
1929," waarin Pardubsky subcutane- of intramusculaire aetherinjecties aan-
wendt tegen hoest, zoowel bij zelfstandige afwijkingen (als bijv. chlorofoim-bron-
chitis) of als als onderdeel van een symptomencomplex.

Hij spoot 10 c.c. aether in, éénmaal daags ; in alle acute gevallen verkreeg
hij in zeer korten tijd genezing. Hoe eerder men met de behandeling begon, des te
beter waren de resultaten. De intramusculaire inspuiting heeft plaats tusschen
de voorbeenen in de borstspieren. Om een langzamer resorptie te verkrijgen, moet
de injectie plaats hebben van aether en ol. olivarum aa. De resultaten waren bui-
tengewoon gunstig. K. Huizinga

Psammoma in a Horse. E. E. Leasure en E. J. Frick Journal Amer. Vet. Med.
Assoc. 1930 vol. 77, blz. 371.

Casuistisch geval van een tumor in de beide zijventrikels van de hersenen, uit-
gaande van de plexus chorioidea, bij een paard, met klinische verschijnselen van
stillen kolder. Wanneer men de bijgevoegde foto bekijkt, dan valt in de eerste plaats
op dat de afmetingen waarschijnlijk 10 maal te klein zijn opgegeven, en in de twee-
de plaats lijkt de nieuwvorming op een massief plexus-cholesteatoom (het bekende
granuloom met cholesterine-afzetting).

De microscopische beschrijving is voor een beoordeeling onvoldoende, echter
vermelden Schr\'s rondachtige hyaline massa\'s met kalkafzetting, die wel weer
aan psammomkorrels doen denken. Het geval is in zoo verre belangrijk, dat wanneer
het werkelijk een psammoom is, dit waarschijnlijk het eerste geval is, dat in de
zij ventrikels gevonden is.

Een verwisseling van cholesteatomen met psammomen is echter vooral in de
oudere literatuur niet zeldzaam. H. J. M Hoogland.

Kritische Bemerkungen zur Frage der Pferde-Anämien. (Krupski, Schweiz.
Arch. f. Tierheilk. 1930 S. 468).

Sehr, stelt op den voorgrond dat de naam „infectieuse anaemie", niet gelukkig
gekozen is, daar het ziektebeeld, dat wij onder dezen naam verstaan, verschillende
oorzaken kan hebben, zoodat hiermee feitelijk een symptomen-complex bedoeld
wordt.

Behalve de bekende infectieuse anaemie, welke veroorzaakt wordt door een
filtreerbaar virus, meent sehr, het bestaan van een anaemie bij paarden te hebben
aangetoond na streptococcen-infectie. Hij wil dan ook spreken van „virus-anae-
mie" en „secundaire anaemie na streptococcen-infectie."

Van groot belang of na de streptococcen-infectie anaemie zal optreden, zijn de
haemolytische en toxische eigenschappen der in het spel zijnde Streptococcus
equi ; vooral zou de anaemie optreden na de infectieuse bronchitis en broncho-
pneumonie, veroorzaakt door Streptococcen.

Uitwendige factoren hebben echter op het al dan niet optreden der anaemie
een grooten invloed ; het gelukte sehr. n.1. met dezelfden stam streptoc. equi bij
verschillende paarden, broncho-pneumonie, droes, en anaemie op te wekken.

Ten einde den aard der anaemie vast te stellen, speelt de sectie een groote rol.
Het aantoonen van haarden in lymphklieren (kop vooral) of inwendige organen
wijst op secundaire anaemie. Worden deze haarden, eventueel abcessen, niet gevon-
den dan sluit dit toch geen secundaire anaemie uit. Volgens sehr, mag alleen van
virus-anaemie, dus de eigenlijke infectieuse anaemie, gesproken worden, na po-
sitief resultaat van enting met gefiltreerd bloed van ïieke dieren.

Het zou te wenschen zijn, dat deze „vorläufige" mededeeling gevolgd werd door
een meer uitgebreid onderzoek ; zooals sehr, terecht opmerkt, zou ook door deze
proeven de immunisatie van paarden tegen streptococcen-ziekten krachtiger ter
hand moeten worden genomen.

De 1\'emploi du lait dans les entérites du cheval. (Dumas, Bull, de 1\'acad. Vét.
de France, r930, p. 222).

Het gebruik van melkzuur bij niet-parasitaire enteritiden bij paarden, welk
gebruik vooral bij vermagerde dieren dient samen te gaan met krachtige voeding,
bracht sehr, er toe, paarden met darmontsteking te behandelen met melk, waar-
door hij naast melkzuur, tegelijkertijd krachtvoer binnenbracht.

Daar hij de zieke dieren in de eerste plaats haver totaal laat onthouden (haver
zou het darmkanaal te veel inspannen), bestaat het rantsoen uit hooi en 5 ä 10 L.
melk. Het melkdrinken werd de paarden geleerd na 24 uur dorst laten lijden.

Het resultaat van de behandeling is volgens sehr, schitterend ; na 2 tot 3 dagen
trad reeds verbetering in.

Anesthésie è 1\'hydrate de chloral, par voie veineuse, chez les équidés. (Breton,
Bull, de 1\'acad. Vét. de France, 1930 p..236, Marcenac et Lemétayer p 237.)

Breton deelt mee de ondervindingen van Marcenac en Lemétayer betref-
fende anaesthesie door chloralhydraat-citraat.

Na intraveneuze injectie van een isotonische oplossing kon altijd geopereerd
worden zonder pijn, terwijl de haemostase ook gemakkelijk tot stand kwam. Aan
deze manier van verdooving wordt de voorkeur gegeven boven die met chloro-
form of aether daar de totale anaethesie sneller optreedt en meer volkomen is.

Na injectie van de chloral-citraat-opl. trad de slaap zonder excitatie-verschijn-
selen in, waardoor de vaak voorkomende onaangename complicaties in het voor-
stadium der verdooving volgens andere methoden, achterwege bleven.

De ontspanning der spieren en ongevoeligheid was op het eind der injectie al
aanwezig ; bij langdurige operaties bevelen Schrs. aan de voorbehandeling van het
operatieveld, vóór of tijdens de injectie te verrichten.

De bloedstelping ging na gebruik van chloral-citraat gemakkelijk ; een groot
verschil dus met gebruik van zuiver chloral.

Na de injectie werd soms een kortstondig snurken waargenomen wat wees op
een goede ongevoeligheid. Darmgeruischen werden tijdens de narcose niet gehoord.

Tegen het eind der injectie, of eenige minuten later treedt strabismus conver-
gens op, dan laterale oscillatie en nystagmus. In het begin was de pupil mydriatisch,
later onbeweeglijk, op de halve grootte.

Aan nystagmus vooral werd veel waarde gehecht, daar dit wees op een voldoen-
de narcose.

De temperatuur was in het eerste stadium iets verhoogd (0.5⁰—0.7°), en daalde
daarna gedurende den slaap ; bij de eerste ontwakingsverschijnselen steeg ze weer
om met een paar uur normaal te zijn.

De oorspronkelijk versnelde pols werd spoedig weer langzamer. Een vertraagde
pols, onmiddellijk na de injectie, werd niet waargenomen. De ademhaling was
altijd langzamer. Bloedsveranderingen zooals in coagulatie, sedimentatie, weer-
standsvermogen der roode bloedcellen, en morphologische veranderingen kwamen
niet voor ; hieruit verklaren Schrs. dan ook het niet optreden van haematurie
post-operandum.

Au sujet du traitement de 1\'hémoglobinurie paroxystique du cheval. (Logé et
Guilhon, Buil. de 1\'acad. Vét. de France, 1930 p. 227; Cocu.p. 231.)

Naar aanleiding van de mededeelingen van Weichel in de vergadering van
1\'académie vétérinaire, behandelden schr. 2 paarden, met paralytische haemoglo-
binurie door middel van aderlating, (4 liter) gevolgd door intraveneuze injectie-
van 275—300 gr. kaliumpermanganat-opl. 1 %. In beide gevallen waren de resul-
taten gunstig en trad absoluut herstel op ; de gevallen waren echter niet zoo ern-
stig dat de dieren niet meer konden staan.

Cocu, die na de mededeeling van Weichel betreffende zijn behandeling van
paarden, lijdende aan paralytische haemoglobinurie met kaliumpermanganaat-
injectie, een onderzoek bij de practiseerende dierenartsen instelde wat betreft deze
behandelingsmethode, noemt 2 gevallen van haemoglobinurie bij paarden,
behandeld door Raoul en Parent, volgens de methode Weichel, met volledig
succes.

Na een aderlating van 5 en 3 L., werd 500 gr. i%-oplossing kaliumpermangaat
intraveneus ingespoten. Ook in deze gevallen trad genezing snel op.

(Blanchard, Medynski, Simonnet, Buil. de 1\'acad. vét. de France 1930 p. 243,
verslag eener voordracht).

De verschijnselen der haemoglobinurie, n.1. plotseling optreden, spierrillingen,
zweeten en lichte koliek kunnen ook worden opgewekt door intraveneuze injectie
van adrenaline.

Adrenaline heeft nl. de eigenschap glycogeen in de spieren vrij te maken, onder
vorming van melkzuur. De werking van adrenaline wordt dan gunstig beïnvloed
door overvoeden toestand of koude. Schrs. trachten nu een ,,super-adrénalinaemie"
aan te toonen bij paarden, lijdende aan haemoglobinurie.

Betreffende de spierveranderingen meenen schrs. dat deze primair voorkomen
in de psoasspieren ; laesies in andere spieren zouden secundair zijn. De aangetaste
plaatsen dezer spieren werden microscopisch, biochemisch en spectroscopisch
onderzocht. Bij biochemisch onderzoek van psoas- en omliggende spieren, bleek
de psoas echter het armst te zijn aan glycogeen, zoodat naar hun meening de gly-
cogeendepöts niet die rol spelen bij de aetiologie der haemoglobinurie welke werd
verondersteld. Daar de psoas veel fosforzuren bleek te bevatten, door hydrolyse
ontstaan uit fosforzuur-verbindingen, meenen schrs. hieraan de localisatie der
laesies toe te moeten schrijven.

Ten slotte komen schrs. tot de volgende conclusie betreffende de aetiologie :
bij zekere gevoelige dieren veroorzaakt afkoeling een vrij komen van adrenaline,
dat glycogeen in de spieren omzet tot melkzuur, door welke omzetting de func-
tioneele stoornissen optreden.

hypothesen betreffende het ontstaan der haemoglobinurie weer vermeerdert, zijn
de discussies gevoerd naar aanleiding dezer voordracht.

Bestreden werd, dat alleen de psoas tijdens de ziekte is aangetast en dat de
spieraandoeningen primair zouden zijn. Terecht werd opgemerkt, dat nadere
experimenten met adrenaline-injecties gewenscht zijn.

Anderzijdsch werd de conclusie van het onderzoek gesteund door waarnemin-
gen aan het abattoir gedaan, n.1. het aantreffen van spieraandoeningen in de
psoas-groep zonder dat verder veranderingen konden worden vastgesteld.

De vraag werd verder nog gesteld of onder de naam ,,haemogiobinurie" niet
verschillende aandoeningen zouden worden verstaan met verschillende aetiolo-
gie maar ongeveer dezelfde symptomen ; terwijl tenslotte de meening van enkele
Amerikaansche onderzoekers, betreffende bacterieele oorzaak, werd genoemd.

De geheele voordracht, gegoten in den bekenden franschen vorm van wellevend-
heid maar ook van onduidelijkheid brengt ons weinig verder ; betere literatuur-
kennis was voorzeker noodig geweest, om dit onderzoek met recht „contribution"
te kunnen noemen \' W. P. C. Bos.

Over groenkleurlngen bij slachtdieren. (Zur Grünfarbung des Nachenbandes beim
Rinde und zu anderen Griinjarbungcn bei Schlachttieren — Durch Algen grüngejdrbtes
Hacktleisch — Dr. Junack, Zeitsch. f. Fleisch- und Milchhyg, 1930, Jg. 40,
Pg- 334)-

Junack doet hier mededeeling van enkele waargenomen groenkleuringen van
nekband en andere weefselsoorten bij het rund, in verband met een mededeeling
van Zieglek in den V-den Band van het handboek van Joest.

Niet onmiddellijk na de slachting, maar pas eenige uren later zag hij bv. bij een
tweetal runderen een groene verkleuring optreden van al het elastische weefsel,
zooals, nekband, buikwand, uierfascie, gedeelte van het peritoneum en alle groo-
tere arteriën. In beide gevallen meende hij deze verkleuring in verband te moeten
brengen met een plaats gehad hebbende trypaanblauw-injectie tegen piroplas-
mosis. In de boegklieren kon Junack de kleurstof nog aantoonen. Het trypaan-
blauw bleek in het lichaam tot een in water oplosbare, indigoachtige kleurstof te
zijn veranderd, welke kleurstof als indigonit onzichtbaar is en eerst door inwerking
van de lucht in het onoplosbare indigoblauw overgaat. De groene kleur ontstaat
dan door kleurmenging van het blauw met het gele elastische weefsel.

Vooral uit een vleeschhygiènisch oogpunt is het van belang dat deze groene ver-
kleuring pas opgemerkt wordt eenige uren na de slachting, dat zij dus zelfs bij
reeds onvoorwaardelijk goedgekeurde runderen kan ontstaan.

In coupes van de boegklier lagen de blauwe kleurstofkorreltjes in de lymphsinus.
In beide gevallen moesten de dieren voor verkoop op de vrijbank worden bestemd

Een andere groenkleuring, ditmaal tengevolge van een werkelijke ziekte, ziet
men soms optreden bij het varken. Daar heeft Junack n.1. eenige malen een ch!o-
room-vorming waargenomen, welke zich vooral zou openbaren in de spongiosa der
beenderen. Hierbij zijn alle wervellichamen, dikwijls ook de spongiosa der ribben,
grasgroen verkleurd, terwijl een groene, slijmige degeneratie aanwezig is. De eigen-
lijke kleurstof is nog niet nader kunnen worden aangetoond.

Een derde groenkleuring houdt verband met parasitaire aandoeningen, als sar-
cosporidiosis, afgestorven finnen, enz. In deze gevallen vindt men vooral eosino-
phiele cellen in groot aantal in het weefsel.

Ten slotte maakt Junack melding van groen gekleurd gehakt, waarin hij groene
algen (Spirogyra) kon aantoonen.

Het machinaal slijmen van runderdarmen. (Das maschinelle Ent.-chleimeii der
Rinderdarme, Schneider, Zeitschr. f. Fleisch- und Milchhyg. 1930, Jg. 40, pg. 341).

In samenwerking met de machinefabriek Siohrer in Leonberg bij Stuttgart
heeft Schneider, directeur van het abottair te Stuttgart, een darmslijmmachine
geconstrueerd. Sinds A jaar in bedrijf genomen, bevalt deze machine uitstekend.

Zij bestaat uit 2 naast elkaar geplaatste deelen; een deel voor de dunne darmen
en een deel voor de dikke darmen. In den tijd van i£ minuut zijn de darmen van
één rund geslijmd (van de mucosa bevrijd), terwijl dit met de hand een kwartier
in beslag neemt. Bovendien zijn de darmen beter en schooner geslijmd dan met
de hand. De machine staat in de darmwasscherij en mag gratis door de slagers
gebruikt worden. Allen abattoirs wordt aangeraden deze machine aan te schaffen.

Welke plaats hebben de rattenverdelgingsbacteriën in de paratyphus-enteritis-
groep? (Zur Frage der Sonderstellung der Rattenschädlingsbakterien innerhalb der
Gruppe der Bact. enteritidiGarnier. H. David, Zeitschr. f. Fl. und Milchhyg.
1930, Jg. 4°. Pg- 203).

Haffner beschreef een Gärtnerepidemie bij runderen in Düren. (Z. f. Fl. und
M. Jg. 39, pg. 193) en sprak toen het vermoeden uit, dat deze ziektegevallen mis-
schien konden veroorzaakt zijn door de paratyphusbacteriën, gebruikt bij de
rattenverdelging, daar in bovengenoemde streek juist bijzonder veel ratinculturen
waren gebruikt geworden. Hij kon echter dit vermoeden niet nader bevestigen.

David onderzocht nu nader eenige door Haffner geïsoleerde culturen en ver-
geleek ze met een ratinstam ,,Bonn". Bij dit onderzoek bleek, dat de door Haffner
uit de verschillende runderen geïsoleerde bacteriestammen zich zoowel biochemisch
als agglutinatorisch geheel gedragen als de Gärtnergroep III van Bahr (paracoli;
Jensengroep) en dus absoluut verschillen van de Kopenhagensche ratinstammen
enden Bonn\'schen stam. Het oorspronkelijk vermoeden van Haffner, dat de run-
derepidemie in verband zou staan met het uitleggen van ratinculturen ter bestrij-
ding van ratten, is dus niet waarschijnlijk.

Bacteriegroei in vleesch en gehakt onder verschillende bewaringsomstandigheden.
(Die Keimvermehrung in Fleisch und Hackfleisch un.er verschiedenen Aulbcwahrungs-
bedingungen. Zeller & Beller, Zeits. f. Fleisch- und Milchhyg. 1930, Jg. 40.
Pg- 245).

De verwerking van vleesch tot gehakt bevordert in sterke mate een vermeerde-
ring van de in het vleesch aanwezige of gedurende de verwerking daarin gerakende
microörganismen. Dit verklaart dan ook het feit, dat gehakt, ook al heeft
het uitwendig in reuk, kleur, enz. geen afwijkingen, buitengewoon met bacteriën
doorwoekerd kan zijn, zoodat zelfs, bij rauw gebruik, ziekteverschijnselen kunnen
optreden. Gehakt speelt dan ook bij tal van vleeschvergiftigingen een groote rol.

Zeller & Beller onderzochten nu eerst stukken vleesch, welke voor de ge-
haktbereiding gebruikt werden, op bacterierijkdom en gingen daarna het aantal
bacteriën bepalen in het van deze vleeschstukken bereide gehakt. Zij vonden, dat
het bacteriegehalte van gehakt voornamelijk afhangt van den ouderdom van het
gebruikte materiaal en van de wijze van verkleining. Hoe kleiner de enkele vleescli-
stukjes in het gehakt zijn, hoe grooter het oppervlak en hoe grooter de verontreini-
ging met bacteriën.

Het ongunstigst zijn de verhoudingen bij het z.g. ,,Gulaschvleesch", dat in hoofd-
zaak bestaat uit bij de afslachting afvallende vleeschstukjes. Het bacteriegehalte
van dergelijk vleesch bedraagt eenige billioenen per c.c.

Binnen 4 uur na de bereiding begint a. h. w. een bacterieele omzetting. Vooral
is dit het geval bij verkoop in kramen of tenten in de open lucht, zonder behoorlijke
afdekking, waarbij spoedig een stoflaag het vleesch bedekt.

Bij gehakt, dat bereid werd uit geheel normaal, hygiënisch behandeld vleesch
trad binnen 4 uur geen bacterievermeerdering op. Hieruit zou, volgens Zeller
en Beller,volgen, dat men bij het bereiden van gehakt vooral moet uitgaan van
normaal onder controle staand vleesch.

Het publiek moet men er op wijzen, dat het geen reeds klaargemaakt gehakt
moet koopen, maar steeds de daarvoor te gebruiken vleeschstukken en men dit
dan, in hun tegenwoordigheid, tot gehakt laat draaien. Een vlug bereiden en pan-
klaar maken, alsmede het zoo spoedig mogelijk nuttigen van het gehakt is zeer
gewenscht.

fahren mil dem Fleische schwachfinniger Rinder, R. v. Ostertag, Zeits. f. Fl.- und
Milchhyg. 1930, Jg. 40, pg. 384).

In Mei 1930 hielden Schmey & Bugge voor den Diergeneeskundigen Kring te
Berlijn een voordracht over de levensvatbaarheid van de runderfinnen. Zij kwamen
daarbij tot de conclusie, dat, in plaats van het bewaren van finnige runderen ge-
durende 3 weken in het koelhuis, een bevriezen bij —8° tot —io°C. gedurende 3
a4 dagen reeds voldoende zou zijn om alle voorhanden blaaswormen absoluut te
dooden. v. Ostertag meent tegen deze stelling te moeten opponeeren, en wel
om de volgende redenen :

1. Het aantoonen van levensverschijnselen bij een parasiet (zooals bij de gal-
proef van Franke) bewijst nog geenszins, dat de parasiet in zoo\'n geval nog tot
besmetting van den mensch in staat zou zijn. v. Ostertag grondt deze uitspraak
op de resultaten van een besmettingsproef bij 42 personen, door hem in 1897 ge-
nomen, en waarbij na het bewaren in een koelhuis gedurende 16 dagen of meer
geen besmetting bij deze personen plaats had.

2. Er geschiedt lang niet overal een zorgvuldig en liefst dubbel insnijden van
de kauwspieren. Wordt dit gedaan, dan ziet men beslist een hooger positief per-
centage. Dit is het eerst aangetoond door Juraske, directeur van het abattoir
te Jena. Bij ééne insnijding 0.16 % positieve gevallen, bij dubbele insnijding
1.29 %. Zelfs is het volgens v. Ostertag feitelijk noodzakelijk ook nog vele
dwarse insnijdingen te maken.

3. Het bevriezen van finnige runderen brengt het nadeel mede, dat dergelijk
vleesch te veel verandert en derhalve te veel in waarde afneemt. Overigens is deze
methode, vooral als het ontdooiingsproces van bevroren vleesch nog meer wordt
bestudeerd en verbeterd, wel afdoende. Op slechts enkele abattoirs bestaat echter
maar een gelegenheid tot bevriezen.

De bloedstroom in de arteria vertebralis na de halssnede. (Die Strömungsverhalt-
nisse in der arteria vertebralis nach dem Schachtschnitte, Dr. Lieben. Prager Archiv.
f. Tiermedezin. deel A, 1930, pg. 11).

Men heeft de meening verkondigd dat, door de anatomische verhoudingen der
grootere halsbloedvaten bij de slachtdieren, de beide relatief sterke vertebraai-
arteriën in staat zouden zijn, na het doorsnijden der carotiden bij de Joodsche
slachtmethode, de hersenen nog voldoende van bloed te voorzien. Deze meening
wordt o. a. door Baum verkondigd en daaruit geconcludeerd, dat ook na de hals-
snede nog een voldoende bloedvoorziening van de hersenen plaats vindt en der-
halve het dier niet geheel bewusteloos zou zijn. Lieben bracht een vaatcanule ineen
zijtak van de art. vertebralis en nu bleek het mogelijk met eenigen druk een kleine
hoeveelheid koolemulsie in Ringersche vloeistof in het lumen van de art. verte-
bralis te persen. Gebeurde dit inpersen vóór de halssnede, dan werden de kool-
deeltjes door het stroomende bloed naar de hersenen meegevoerd en in de prae-
capillairen aldaar verdeeld, wat bij de sectie duidelijk zichtbaar was.

Geschiedde dit inpersen na 5, 10, 15 of 20 seconden na de halssnede, dan werden
de kooldeeltjes bij de sectie niet in de hersenen waargenomen. De hoeveelheid
ingebrachte koolemulsie was ongeveer 1.5 c.c.

Ook bij een andere proefneming zag Lieben, dat de vertebraalartericn slechts
zeer weinig bloed naar de hersenen kunnen brengen. Teneinde bij de exstripatie
van een hersenhemispheer bij kat en schaap zoomin mogelijk door bloed te worden
lastig gevallen, liet hij van te voren de beide carotiden afbinden. Inderdaad ge-
lukte de operatie dan vrijwel zonder bloeding.

Uit het bovenstaande volgt z. i. dat bij het doorsnijden der carotiden de bloed-
verzorging der hersenen practisch is uitgeschakeld.

Het aantoonen van kunstmatige worstomhulling. (Künstliche Wursthüllcn, Dr.
Hans Messner, Prager Archiv. f. Tiermedizin, Jg. X, deel B, pg. 251).

Het is soms noodig uit te maken of men bij een bepaalde worst te doen heeft
met een natuurlijke omhulling (als maag, darm, blaas, enz.) of met een kunst-
matig product (als cellulosepraeparaten, cellophan, enz.1

Het reagens wordt als volgt bereid : 20 gram droog chloorzink wordt in 10 c.c.
aqua destillata opgelost; 2.1 gram JK en o.igram jodium worden in 5 c.c. aq.
destillata opgelost. Beide oplossingen worden dan vermengd en door glaswol gefil.
reerd na geruimen tijd staan. De oplossing moet in bruin glas bewaard worden.

Voor het onderzoek brengt men een deel van de te onderzoeken worstomhulling,
goed gereinigd van vleesch- en vetdeelen, desnoods met behulp van petroleum-
aether of xylol, in een reageerbuisje of een schaaltje. Daarna wordt dit nat gemaakt
met het reagens. Een violette verkleuring wijst op een kunstdarm, welke uit cellu-
lose is bereid. Dierlijke omhulsels worden door het jodium geel gekleurd.

In dit belangrijke jaarrapport worden onderzoekingen over tal van onderwerpen
vermeld, die doen zien hoezeer men in Engeland tracht de techniek van het koelen
te verbeteren. Ondergeteekende moet zich beperken tot een korte vermelding van
hetgeen in de afdeelingen Vleesch, Vleeschwaren en Visch is opgenomen. De on-
derzoekingen over groenten en fruit alsmede de technische uiteenzettingen ver-
dienen echter evenzeer onze belangstelling.

A. Vleesch. Door T. Moran werd nagegaan waaraan het verlies aan wat de
Engelschen noemen „Bloom" van het vleesch bij bewaring door koude te wijten is.
Wij zouden zeggen verlies van den glans. Zorgvuldig geslachte schapen werden niet
alleen in gewone doeken verpakt, doch bovendien in waspapieren zakken. Tijdens
de bewaring bleef de oppervlaktehierdoor voor uitdrogen beschut. Resultaat : per-
fecte glans, geen bederf, geen schimmelvorming. Ontvangen prijs op Smithfield
Market | d. hooger.

E. C. Smith stelde vast, dat na den dood van het dier in het vleesch een sterke
warmte-ontwikkeling plaats heeft, die hij nauwkeurig kon meten. Deze warmte-
ontwikkeling is het grootst 2—6 uur na den dood, de tijd gedurende welke het stijf
worden van de spier ontstaat.

Uit het artikel van J. R. Vichery over het bevriezen van vleesch stippen wij aan,
dat zeer lage temperatuur de vorming van melkzuur tegenhoudt, doch dat deze
tot -2°.5 C. ongestoord doorgaat. Komen de sterk afgekoelde spieren later op hooger
temperatuur dan vormt zich toch weer de maximale hoeveelheid. Tevens werd
vastgesteld, dat spieren, die eerst volledig in lijkstijfheid kwamen en daarna wer-
den bevroren, niet zoo goed in staat waren om bij het ontdooien een maximale hoe-
veelheid water op te nemen als spieren die onmiddellijk na den dood op vriestempe-
ratuur waren gebracht.

J. Brooks schrijft over de veranderingen van de kleur der spieren bij het be-
waren. De chemische verandering der spierkleurstof, haemoglobine, door de zuur-
stof van de lucht in methaemoglobine omgezet, is de voornaamste oorzaak van de
bruine verkleuring. Echter terzelfder tijd heeft bij gewoon vleesch ook het om-
gekeerde proces plaats ; een en ander is afhankelijk van de temperatuur en zuur-
stofspanning van de lucht. Door bevriezen en ontdooien wordt de vorming van
methaemoglobine bevorderd en dus een verkleuring in de hand gewerkt. Bij hoo-
gere zuurstofspanning krijgt men lager metliaemoglobine-gehalte aan de opper-
vlakte. Men zou vleesch dus voor verkleuren kunnen behoeden door het in een
ruimte van zuivere zuurstof te brengen. Naast de chemische veranderingen wordt
ook de invloed van het uitdrogen beschreven op de kleur. Hierdoor ontstaat een
hoogere concentratie van pigment, waardoor soms een dieper roode tint ontstaat.
Voor verdere bijzonderheden hieromtrent verwijzen wij naar het origineel.

Uit het artikel van C. H. Lea ,,Changes in Tats during storage" zij vermeld,
dat de schrijver eerst een nieuwe methode uitwerkte om het beginstadium van
ranzigheid aan te toonen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het vermogen van
ranzig vet om jodium vrij te maken uit zure oplossing, welke reactie wordt toege-
schreven aan de aanwezigheid van zuurstof in een peroxy de-toestand in zulk vet.

Voor de bijzonderheden der methode wordt naar het origineel verwezen. Onder-
zocht werd nu hoe het licht het ranzig worden bevordert. Hierbij bleek dat, wan-
neer het proces door sterke belichting eenmaal begonnen is, terugbrengen in het
donker het niet weer doet ophouden. Tevens zag men dat zeer zwakke belichting
nog in staat is het ranzig worden in te leiden.

In de praktijk blijkt, dat bij goed behandelde bevroren schapen geen ranzigheid
ontstaat. Bij dieren die herhaaldelijk ontdooid en weer bevroren waren kon men
met deze fijne methode een begin van ranzigheid aantoonen.

B. Vleeschwaren. E. H. Gali.ow onderzocht het vriespunt van weinig
gezouten ham. Tengevolge van het hooger zoutgehalte kan men gezouten vleesch-
waren (ham, bacon) bij lager temperatuur dan vleesch onder —o bewaren zonder
dat zij bevriezen. Het bleek dat men hierbij wel tot —6° C. kan gaan zonder gevaar
van bevriezen. Het verband van het zoutgehalte en de microflora bij verschillende
temperaturen werd evenzeer nagegaan. Hierbij vond schrijver dat toevoeging van
2% zout bij o° bacteriegroei belemmerde maar dat schimmelkolonies nog tot een
concentratie van 8% zout voorkwamen. Met microscopisch onderzoek konden
schimmels en gisten nog bij een concentratie van 16% zout worden waargenomen.

C. Visch. Een kort bericht van Lumleg, Piqué en Reay geeft de voorloopige
vergelijkende uitkomsten van het bevriezen van visch (haddock) in pekel en lucht.
Men zal uitvoeriger mededeelingen moeten afwachten alvorens conclusies daarover
te kunnen trekken.

In het Zeitschrift für Fleisch- und Milchhygiene van i November 1.1. (Bnd.
XLI af 1. i, 2 en 3) doet Dr. Med. Vet. Kösler eenige mededeelingen over een ver-
nieuwing van de koelinrichting aan het slachthuis te Stuttgart. Vermeld wordt,
hoe de oude natte-luchtkoelers boven de te koelen ruimte waren gebouwd, waar-
door aan de zoldering van laatst genoemde ruimten steeds vochtige plaatsen aan-
wezig waren. Deze plaatsen waren zeer koud waardoor hiertegen vocht conden-
seerde met als gevolg sterke schimmelwoekering. Men heeft toen de volgende maat-
regelen genomen.

ie. de luchtkoeler werd op korte pijlers boven de zoldering der gebouwen ge-
plaatst. De luchtlaag tusschen koeler en zoldering voorkomt te sterke afkoe-
ling van deze laatste.
2e. men verving den natten luchtkoeler door droge koelers. Men koos hiertoe een
type waarbij de pekel door gewonden buizensystemen circuleert terwijl elk
element daarvan gemakkelijk los gekoppeld en verwijderd kan worden. Het
toestel is zoo gebouwd, dat de eene helft ontdooit terwijl de andere in bedrijf
blijft.

Als bijzonderheid mag worden gemeld, dat ook de ligging der luchtkanalen ge-
wijzigd werd. De zuigleidingen bevinden zich boven de zoldering, waarin spleten
uitgespaard zijn, die de lucht toegang tot die kanalen geven. De lucht uit de druk-
leiding wordt door kanalen tot vlak boven den vloer der te koelen ruimte gevoerd.
Men meent daardoor te bereiken dat de koude der gekoelde lucht ten volle benut
wordt en niet ten deele verloren gaat door vermenging met warme lucht uit het
bovenste deel der te koelen ruimte, zooalszulks zou geschieden bij die inrichtingen
waar ook de drukleidingen aan den zolder hangen.

Het met eenige illustraties voorziene artikel zij den belangstellenden in Koel-
techniek voor slachthuizen ter lezing aanbevolen.

Over de waarde van de zoogenaamde D-C-F-methoden van Lane als verzamel-
methode (Anreicherungsverfahren) bij Nematoden-eieren en Coecidien-cysten.

Het apparaat van Lane is tamelijk kostbaar ; deze methode van onderzoek
(direct-centrifugal-flotation = D-C-F-) zal daarom niet zoo gemakkelijk algemeen
ingang vinden. Daar de resultaten toch goed zijn hebben de schrijvers door een
kleine verandering te brengen in de gewone gebruikelijke hand-centrifuge, het
mogelijk gemaakt daarmede de methode van Lane uit te voeren. De conisch toe-
loopende metalen hulzen van deze hand-centrifuge worden vervangen door andere,
zoodat hierin dikwandige 11 cm. lange reageerbuizen passen. De doorsnede
dezer buizen bedraagt ongeveer 14 m.M. De opening dezer buizen moet zorgvuldig
glad geslepen worden. Aan den rand der metalen hulzen worden 4 metalen stukjes
aangebracht zoodat men hiertusschen gemakkelijk een dekglas van 18 m.M. dikte
kan laten vallen.

Het onderzoek geschiedt thans als volgt : Ongeveer A c.c. faeces wordt in de
centrifugebuis goed met water geschud en gedurende een minuut bij 1000 toeren
gecentrifugeerd. Het water wordt nu verwijderd, waarmede gelijktijdig de faeces-
partikels, die lichter zijn dan water, verdwijnen.

Het sediment wordt voorzichtig geschud met geconcentreerde keukenzout-
oplossing, waarbij men voorkomen moet dat zich luchtbellen vormen. De buis
wordt in de metalen huls van de centrifuge geplaatst en moet tot aan den rand met
de keukenzout-oplossing gevuld zijn. Mochten nog eenige grovere faeces-bestand-
deelen aan de oppervlakte komen dan worden deze met een pincet verwijderd.

Het dekglas wordt daarna op de buis gelegd, zoodat de metalen lippen het dek-
glas aan de zijkanten vastklemmen. Tusschen het dekglas en de keukenzout-oplos-
sing mogen geen luchtbellen aanwezig zijn. Nu centrifugeert men gedurende
i minuut bij duizend toeren. Men lette hierbij nauwkeurig op den tijd en het
aantal toeren. Coccidien-cysten en nematodeneieren stijgen naar boven en
verzamelen zich onder het dekglas. Indien men dit laatste snel oplicht blijft een
groote druppel aan het dekglas hangen, waarin men de oöcysten en eieren ge-
makkelijk kan aantoonen, op de wijzen zooals dit in een preparaat van den
hangenden druppel geschiedt.

Nieuwste ervaringen bij het gebruik van tetrachloorkoolstof. M. C. Hall, M. T. W.
82, 5, 1931, pg. 53— 56.

Hall wijst er op, evenals andere schrijvers dit reeds gedaan hebben, dat de
vergiftigingsverschijnselen door tetrachloorkoolstof berusten op een calcium-
gebrek in het bloed.

Verstrekken van een calciumrijk voedsel, minstens een week voor de behandeling
is daarom noodig. Bij verschillende dieren kan men volstaan met een bijvoeding
van versche beenderen of beenderenmeel. Zijn reeds vergiftigingsverschijnselen
aanwezig, dan kan men intraveneus calciumchloride toedienen.

De therapeutische dosis voor honden is 0.00825 g^r- P^er K.G. lichaamsgewicht,
in een sterkte van 10 %-oplossing.

Een der verschijnselen der vergiftiging met tetrachloorkoolstof is bilirubinaemie.
De galkleurstoffen worden daarbij met het calcium uit het bloed verbonden. Dit
is de reden dat dergelijke dieren, die verschijnselen van geelzucht vertoonen, meer
calcium verdragen kunnen. Bij deze dieren moet 2 maal zooveel chloorcalcium in-
gespoten worden om het calciumgehalte van het bloed op hetzelfde peil te brengen
als bij normale honden, die vergiftigingsverschijnselen door tetrachloorkoolstof
vertoonen.

Daar de calcium-behoefte bij melkgevend vee ook zeer groot is, bestaat hierbij
ook veel meer kans op vergiftiging door tetrachloorkoolstof. Bij deze dieren zal
men dus ook prophylactisch calcium toedienen in den vorm van b.v. A pond mer-
gel (carbonas calcicus) per dag. Baudet.

Beiträge zum Studium der tierischen Dermatomykosen unter besonderer Berück-
sichtigung der Immunitätsfrage. Richard Lücke, Zeitschr. für Veterinärkunde,
Jg. 42, H. 6, S. 193—212. Juni 1930.

Tot voor korten tijd werd voor het kweeken en differentieeren der huid-schim-
mels uitsluitend gebruik gemaakt van den voedingsbodem (,,milieu d\'epreuve")
van Sabouraud. De hierin verwerkte maltose en pepton moesten uit Frankrijk
worden betrokken. Door Grütz was eenzelfde voedingsbodem bereid, waarbij
genoemde stoffen van Duitsche firma\'s afkomstig waren.

Lücke stelde met beide voedingsbodems een vergelijkend onderzoek in, en ge-
bruikte hiervoor verschillende stammen van Microsporum equinum, Trichophyton
equinum, Trichophyton gypseum en achorion gypseum. Het resultaat dezer onder-
zoekingen was, dat met beide voedingsmedia eensluitende uitkomsten werden ver-
kregen.

Vervolgens werd een onderzoek ingesteld over immuniteit bij dierlijke dermato-
mycosen. Het gelukte bijna regelmatig cavia\'s met bovengenoemde schimmel-
soorten te besmetten. Hierbij werd van de cutane infectie-methode, zooals door
Bloch aangegeven, gebruik gemaakt. Bij een herhaalde infectie trad een storm-
achtig verloop, doch tevens een snellere genezing der ziekte op.

In het bloed van kunstmatig besmette cavia\'s konden complement-bindende
antistoffen worden aangetoond, welke tot op zekere hoogte soort-specifiek bleken
te zijn.

Ook bij spontaan aan herpes tonsurans lijdende runderen en paarden werd een
positieve complementbindingsreactie verkregen, welke echter geen soort-specifiek
karakter bezat.

Als diagnosticum bij dierlijke dermatomycosen bleek het trichophytine „Höchst"
ongeschikt.

Door Fambach (1925) was als oorzaak van Trichorrhexis nodosa bij het paard
een schimmel aangetoond n.1. Trichosporon equinum. Deze bevinding kon bij het
onderzoek van 2 paarden, die aan deze ziekte lijdende bleken te zijn, niet worden
bevestigd. Clarenburg.

Die Wirkung der Mästung auf die Bauchspeicheldrüse : J. Kup, Beitr. 2. path-
Anat. u. z. allg. Path. 1930, Bd. 83, blz. 641.

Het verband tusschen vetzucht en diabetes (diabète gras, lipogene diabetes)
is van klinische zijde reeds lang vermoed ; Baló toonde aan, dat ten gevolge van
sterke vetafzetting in het pancreas meestal atrophie van het klierweefsel optreedt,
terwijl Truhart in 50 % van dergelijke gevallen plaatselijke vetnecrose vond.

Om de beteekenis der vetzucht nader te onderzoeken werden de veranderingen
van het pancreas bij gemeste varkens nagegaan (hierdoor onderving men de com-
pliceerende invloeden, op het pancreas, der bij den mensch bij vetzucht vaak op-
tredende galsteenen).

K. onderzocht 110 gemeste, en 61 magere varkens van het Hongaarsche Manga-
licza ras (bekend uit de onderzoekingen van Marek en van Rónai om de groote
frequentie der vetnecrose) en vond bij 46 gemeste dieren (ongeveer 42 %) miliaire
of iets grootere necrosehaardjes; bij magere dieren ontbraken zij geheel.

Alle onderzochte dieren waren klinisch gezonde slachtvarkens. Uit het micros-
copische onderzoek bleek de necrose niet alleen in het vetweefsel (interstitium),
maar ook in het parenchym te ontstaan ; bovendien vond hij in ongeveer de helft
van de gevallen ontstekingsverschijnselen om de uitvoergangen. K. stelt zich het
proces als volgt voor : ten gevolge van de lipomatose ontstaat druk op paren-
chym en uitvoergangen, met secreetstuwing ; deze geeft aanleiding toteenascen-
deerende ontsteking (infectie) van de uitvoergangen. De bacteriën activeeren het
trypsinogeen (Pólya) waardoor de necrose van het klierweefsel optreedt, gelijktijdig
met uittreden van lipose, waardoor de vetnecrose mogelijk wordt.

De volgende vraag is, of als uitgang van dit proces ook diabetes zou kunnen
ontstaan? Volgens Marek is dit bij varkens niet het geval, maar K. vermoedt

dat alleen de korte levensduur dezer dieren oorzaak is,dat men geen diabetes
vindt, en dat bij den mensch de diabetes bij vetzucht in volkomen analogie, door
herhaalde parenchym-laesies ten gevolge van de overmatige vetafzetting, kan
optreden.

Oxyuris vermicularis in the peritoneum. R. H. Goodale en H. Krischner.
Arch. of Pathology 1930. Bd. 9 Blz. 631.

Bsschrijving van een geval van ingekapselde Oxyuris waargenomen bij een
vrouw op het peritoneum van verschillende gedeelten van den dunnen darm, als
toevalsbevinding bij een buikoperatie.

De haardjes waren hard en iets kleiner dan een erwt; door de verdenking" op
tuberculose werd één ervan verwijderd en dat bleek bij microscopisch onderzoek
een vrouwelijk exemplaar van Oxyuris te bevatten met vele eieren. De meeste
gevallen zijn bij vrouwen waargenomen, waarbij in verband met het vinden van
deze parasieten in alledeelenvandegenitaalorganen (vagina, cervix, uterus, tubae),
deze wijze van indringen in de buikholte het meest voor de hand ligt.

Intusschen moet de mogelijkheid van doordringen via den darmwand (vooral
bij abscesvorming) voor enkele gevallen worden opengelaten.

Experimentelle Untersuchungen usber die Frühstadiën der akuten, exogenen
Gastritis (Alcoholgastritis). A. Gottschalk, Beitrage z. path. Anat. u. z. Allg.
Path. 1930, Bd. 84, Blz. 131.

G. levert een experimenteele bijdrage ten gunste van de Aschoff\'sche school, dat
het ontstaan van een maagzweer te danken is aan de digereerende werking van het
maagsap op een gelaedeerd weefsel en niet op dood weefsel (vaatstoornis).

In de leege maag diende hij katten door middel van een maagsonde 20 c.c. 60 %.
alcohol toe ; de dieren werden op verschillende tijdstippen gedood (£ uur—5 dagen)
en de maag werd direct gefixeerd. De belangrijkste veranderingen werden in het
onderste gedeelte van de fundus gevonden. De veranderingen bleken haardvormig
te zijn en wel hoofdzakelijk op de kammen van de mucosaplooien. In tijdsvolgorde
bestonden zij uit : zwelling van het epitheel ; locale desquamatie ; hyperaemie met
hyperleucocytose van de capillairen in het gebied van de erosies ; zwelling (geen
afsterven) van het interglandulaire bindweefsel ; digestie van het veranderde ge-
bied door het maagsap, met het ontstaan van kratervormige erosies, doorgaande
tot aan de muscularis mucosae ; genezing door epitheliseering van het defect.

Dit genezingsproces is identiek met dat bij den mensch door Konjeïzny Puhl
beschreven. G. concludeert hieruit, dat de erosies in de maag bij den mensch het
gevolg zijn van inwerking van beschadigende invloeden aan de oppervlakte van
de mucosa.

Drescher en Hopfengartner te Dresden hebben in het Miinch. Tierarztl.
Woch. van 10 Sept. 1930 en volgende nummers een beschrijving gegeven over
bovengenoemd onderwerp. Reeds vroeger heeft Dr. van der Hoeden in het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde over dit onderwerp enkele onderzoekingen gepubli-
ceerd. (Jaargang 1929, No. 6, pag. 295).

Hij kwam daarbij tot de conclusie, dat voor de epidemiologie der febris undulans
van den mensch het gebruik van boter-karnemelk geen besmettingsgevaar zal
opleveren en vermoedelijk ook niet de kaas bereid uit melk, welke abortusbacillen
BANGbevat. Concentratie van H.-ionen en duur van de inwerking van de vloeistof
waarin zich bacillen van Bang bevinden is van invloed.

Bij een pH van 5 stierven ze af in bufferrijke bouillon waaraan melkzuur werd
toegevoegd. Van een specifieke giftigheid van het melkzuur bleek niets. In physiolo-
gische NaCl-opl. nam het aantal bacteriën sterk af bij pH 5.6 en waren alle bacte-
riën dood na 24 uren bij een pH van 4.8, na 3 dagen bij pH 5.8. Van volvette
Goudakaas is de Ph 5.25 ; de room waaruit in de praktijk boter wordt bereid be-
reikt in ± 21 uur een pH van 4.7—4.5. Indien dus deze bufferrijke producten geen

bij zonderen invloed uitoefenen, is de kans op blijven leven van genoemde bacillen
uitgesloten.

Bovengenoemde onderzoekers hebben nagegaan de levensvatbaarheidstermijn
in rauwe melk, gesteriliseerde melk, zure melk, kefir, yoghurt, zoete en zure
room, boter van zoete en zure room en de karnemelk daarvan, zachte kaas
(delicatesse-kaas), harde kaas (Tilsiter en Emmentalerkaas).

Rauwe melk vrij van abortusbacillen werd met een cultuur van bacillen van
Bang geïnfecteerd en in de ijskast geplaatst bij 8—io° C. Na 6 dagen was de melk
volkomen gestold en sterk zuur. Na 21 dagen konden nog levende bacillen worden
aangetoond, daarna niet meer.

Het is jammer, dat bij deze en volgende proeven de zuurgraad niet is opgegeven.
Ook zou de proef aan waarde winnen als van natuurlijk geïnfecteerde melk was
uitgegaan.

Tegenover hoogere temperatuur is de bacil van Bang niet bijzonder resistent.
In de Arbeiten aus dem Reichsgesundheidsamte, 6i Bnd 1930, geeft Zeller aan
dat culturen in het waterbad afsterven bij 55°C. in 25-—30 min. ; bij 6o° C.
in 10 tot 15 min. ; bij 65° C. in 5 tot 10 minuten.

Volgens Pröscholdt worden ze bij de normale standpasteurisatie in de fabriek
(half uur bij 60—63° C.) gedood, Zeller bevestigde dit.

In de hier gerefereerde proeven werd nagegaan of de bacillen in gesteriliseerde
melk geënt langer levend bleven, dan in rauwe, waar zij concurrentie van allerlei
andere bacillen ondervinden. In de ijskast bewaard, bleef de melk lang normaal.
Na 28 dagen konden geen levende bacillen meer worden aangetoond.

In vooraf gezuurde melk bleven bij deze proeven de bacillen slechts 8 dagen in
leven, hetgeen ook in Yoghurt het geval was.

In Tilsiterkaas bereid uit geïnfecteerde melk konden in den rand tot den 49sten
dag, in het centrum tot den 35sten dag, eenmaal tot 91 dagen na de bereiding,
abortus-bacillen worden aangetoond. In de rijpe kaas komen ze dus niet voor. Voor
Emmentalers geldt ongeveer dezelfde termijn.

Die Untersuchungen ueber Banginfektion beim Menschen und bei den Haus-
tieren in gewissen Wirtschaften Weiszruszlands. Makkawejsky, Karkadinowsky.
Michejeff, Gawrtloff en Dawydowsky, Deut. tier. W.schr. 1931, 6, blz. 86,

In 28 bedrijven met 3255 koeien reageerden 1049 serologisch positief. Van 354
menschen, die in 15 besmette bedrijven woonden hadden 26 een positieve agglutina-
tie. Met uitzondering van een vrouwelijke dierenarts, (aggl. 1/400 ) hadden alle
overige 25 clinische verschijnselen, die op Bang-infectie konden wijzen.

De melk van ruim 14 % der aborteerende koeien bevatte B. Bang. Soms bleken
ook de paarden besmet, hetgeen zich niet alleen uitte door de positieve agglu-
tinatie van het serum, maar ook door abortus en clinische verschijnselen. De var-
kens bleven evenmin gespaard. Van 68 varkens, in 7 bedrijven, reageerden 51
serologisch positief. Eenmaal kon B. Bang uit een verworpen vrucht worden ge-
ïsoleerd. Dertien zeugen aborteerden, één beer leed aan Orchitis.

Tularaemie, eine hauptsächlich auf Ansteckung durch Hasen und andere Nager
zurückzuführende Infektionskrankheit, Prof. Dr.med. Bang (Kopenhagen), Tier.
Rundschau, 1931, Nrs. 4 en 5, blz. 57 en 73).

Bang geeft een uitstekend overzicht van de kennis van deze ziekte, die van
dier op mensch overgaat en die het eerst in Noord-Amerika en Japan, daarna ook
in Siberië, Europeesch Rusland en sedert kort ook in Noorwegen is waargenomen.
In al deze landen zijn het voornamelijk personen, die in nauw contact komen met
wilde konijnen en hazen, welke zich infecteeren. Tularaemie is daarom een beroeps-
infectie te noemen van jagers, poeliers, wildhandelaren en keukenpersoneel. De
ziekte treedt op na verwonding, of door bemiddeling van steekvliegen of mijten,
vandaar de namen : rabbit-fever, deerfly-disease of tick-fever. Onderscheiden

wordt een ulcero-glandulaire, een oculo-glandulaire, een glandulaire en een typheuze
vorm, al naar gelang sommige verschijnselen op den voorgrond staan. Alle labora-
torium-proefdieren zijn zeer gevoelig. De bacterie behoort tot de meest gevaarlijke.
Vrijwel ieder, die met de cultuur van dit microörganisme werkt, of die met proef-
dieren experimenteert wordt besmet. Hoewel de grootste verbreiding van tula-
raemie in de Vereenigde Staten blijkt te bestaan, komen er geleidelijk ook berichten
van haar voorkomen in andere gebieden.

In 1928 zijn de eerste gevallen in Europa beschreven, voornamelijk bij jagers
van een soort waterratten in moerassige streken van Zuid-Rusland. Het aantal
gevallen is reeds tot honderden gestegen. In het begin van 1930 trof Thiötta
een geval aan in Noorwegen, eind October van dat jaar waren hem reeds 50 Tula-
raemie-patienten bekend. De infectie had ook hier haar oorsprong bij in het wild
levende knaagdieren : hazen, veldmuizen.

Een specifieke therapie is niet bekend. Prophylactisch is bij het villen en toe-
bereiden van wild in streken, waar de ziekte heerscht, het dragen van leeren of
rubber handschoenen aangewezen.

In 1924 is het eerste geval van bang-infectie bij den mensch in Amerika waarge-
nomen. Sedert de aandacht van de artsen op deze ziekte is gericht neemt het aantal
gesignaleerde gevallen voortdurend toe. In 1929 bedroeg het 1301.

In de acute gevallen kan de serumreactie de diagnose doen stellen. In de chro-
nische ambulatoire gevallen daarentegen valt het serumonderzoek veelal negatief
uit. Een specifiek geneesmiddel is tot nu toe niet gevonden ; het organisme moet
zelf den strijd voeren. De ziekte kan in enkele weken afloopen, meestal is het een
zaak van maanden, in sommige gevallen zelfs van jaren. De letaliteit bedraagt
4 tot 5 %. v. d. Hoeden.

Vorkommen von Bazillen der Enteritidis-Gärtner-Gruppe im Blut geschlachteter ge-
sunder Büffel, Wolff, Zentralbl. f. Bakt. 1 Abt Originale, Bd. 117, 1930, pg. 112).

Bij het onderzoek van 128 gezonde, op het abattoir te Medan geslachte buffels
werden 4 maal bacillen der Enteritidis-Gärtnergroep uit faeces en bloed geïsoleerd.
Deze vondst is vooral van belang voor het verklaren van vleeschvergiftigingen,
die in de laatste jaren ook aan de Oostkust van Sumatra zijn voorgekomen. Boven-
dien werd nog 4 maal uit de faeces van 4 buffels een inagglutinabele Flexnerbacil
geïsoleerd, waardoor de opvatting wordt gesteund, dat de inagglutinabele 1\'lexner-
soorten ook nog buiten het mensche\'.ijk lichaam saprophvtisch kunnen voorkomen.

Echinoccus van de nier bij een tweejarig kind. (Schepel. Ned. Tijds. voor Genees-
kunde, 1930, 2de helft, pg. 5705).

Nierechinoccosis is, blijkens de literatuuropgave, zeer zeldzaam, wisselt bij den
mensch van 0.2—5.0 %. Schepel beschrijft een geval bij een kind van 2 jaar. De
linker nier werd operatief verwijderd wegens een niet specifieke pyonephrose. Bij
doorsnijden van de geéxstirpeerde nier bleek het nierbekken opgevuld te zijn met
ongeveer 40 blaasjes, gedeeltelijk intact, gedeeltelijk gebarsten. Hier was dus een
z.g. open vorm van nierechinococcosis ; geen afgesloten cyste in schors of merg,
maar een doorgebroken moederblaas in het nierbekken. De nier zelf was gelijk-
matig vergroot.

Omtrent aetiologie was niets te zeggen. Het kind is een stadskind, nooit buiten
geweest en nimmer in aanraking met een hond. Misschien een infectie met besmette
groente of fruit?

(Studien über den Mechanismus der Trichinelleninfektion VII Mitteilung. Experimen-
telle Beeinflussung der Trichinenwanderung. Die natürliche Immunität des Huhnes.
Doerr & Schmidt. Zbl. f. Bakt. ie Abt. Orig. Bd. 115, pg. 427).

Bij intraperitoneale injectie van rijpe, vrouwelijke, darmtrichinen ziet men bij
de cavia nooit een invasie van trichinellen in de musculatuur. Door een bepaalde

spier (masseter) bij de cavia te infiltreeren met een groote dosis braakwijnsteene
zuur kan men een locale trichinellen-invasie verhinderen, die anders bij een injecti-
van rijpe, vrouwelijke darmtrichinen in de periphere stomp van de gelijkzijdige
art. carotis, optreedt

Deze chemische verhindering der invasie berust blijkbaar niet daar op, dat de
uit de darmtrichinen te voorschijn gekomen embryonen in het bloed worden ge-
dood, doch berust hoogstwaarschijnlijk op een antichemotactischen factor.

Verder werd bij de cavia het infectieproces van de dwarsgestreepte spiervezels
met embryonen nauwkeurig bestudeerd. Men kon b.v. reeds 8 uur na de intramus-
culaire injectie van rijpe, vrouwelijke darmtrichinen vaststellen, dat de inboring
in de spiervezel plaats vindt en dat de daarin aangekomen jonge trichinellen binnen
7 dagen een aanmerkelijke grootte kunnen bereiken, zonder echter reeds tot op-
rolling over te gaan.

Het voederen vaneen groote hoeveelheid trichineusvleesch aan duif en kip heeft
geen trichinosis der skeletspieren tengevolge, ofschoon men in de darmen dezer
vogels io—12 dagen na de voedering nog mannelijke en embryonen bevattende
vrouwelijke trichinen kan waarnemen.

Bij een intramusculaire injectie van vrouwelijke darmtrichinen geschiedt het bin-
nendringen der embryonen in de besmette kippenspier geheel als bij een spier-
infectie van de cavia.

De natuurlijke immuniteit van de kip is dus niet het gevolg hiervan, dat de
embryonen in de spieren van de kip niet de geschikte levensvoorwaarden aantreffen,
maar moet het gevolg zijn van een anderen, onbekenden factor.

a. Bij pasgeboren biggen : Oogenschijnlijk gezond, alleen de kop (voorhoofds-
beenderen) en nek wat breed en dik, met opvallend korten snuit. In de meeste
gevallen groeien ze de eerste weken nog goed ; in de 3e of 4e week ziet men bij een
of meer diertjes de ademhaüngsfrequentie toenemen, de eetlust verdwijnen, soms
ook diarrhee optreden. Successievelijk sterven ze dan onder verschijnselen van
dyspnoe. Soms ziet men reeds direct na de geboorte weinig levensenergie ; zulke
biggen sterven dan spoedig ; de eigenaar meent dat de zeug ze heeft doodgedrukt.
In andere gevallen blijven het sukkels, z.g.n. slijters. Om de ziekte-oorzaak — ge-
brek aan D.-vitaminen — te bestrijden heeft Schwarz vroeger met veel succes
Ossogenin-Merck, en later, toen Ossogenin niet meer te krijgen was, Vigantol in
z.g.n. ,,Hemon-Aufbau-Mehl" (van Kersten in Grebenstein) gegeven. Thans
geeft hij met het meeste resultaat kalk-levertraan-emulsie (Bengen) aan zeug en
biggen (1 ä 2 koffielepeltjes per dag door het voer), ook praeventief aan drachtige
zeugen vanaf de helft der draagperiode.

b. Bij veulens en kalveren. Ofschoon levenskrachtig kunnen zij niet alleen opstaan ;
de voorbeenen kunnen in de koot niet gestrekt worden en de hoeven, resp. klau-
wen niet belast. Weldra ontstaan verdikkingen in en om koot- en kniegewrichten.

Helpt men de dieren geregeld opstaan om te zuigen, dan herstellen zij vaak op
den duur. Bandages helpen hier niet. Ook bij veulens en kalveren kan kalk-lever-
traan het herstel zeer bevorderen ; de merrie krijgt 3 keer daags telkens 3 eet-
lepels over de haver, en het veulen (kalf) 3 keer per dag écn eetlepel vol.

Ein Beitrag zur Fibrolysin-Behandlung in der Veterinärmedizin. (Dr. Peiszrich,
Zeitschr. f. veter.knd. Jan. 1931, S. 13—25).

Verdient ,,fibro-lysin" werkelijk dezen veelbe\'.ovenden naam? Peiszrich heeft
hiernaar een onbevooroordeeld onderzoek ingesteld, en is tot de conclusie gekomen,
dat deze vraag ontkennend, moet worden beantwoord. Het succes, dat b.v. bij sterke
lidteekenvorming, chron. ontstekingen van huid of subcutis, bij peesverdikkingen
osteomen of keratitis „na" injecties met fibrolysin wel is waargenomen, is slechts
schijnbaar aan deze injecties te danken. Ook zonder fibrolysin wordt door diverse

medico-mechanische behandelings-methoden, dooi „tijd" en „vis nature medi-
catrix" hetzelfde bereikt.

Fibrolysin zal daarom weldra weer verdwijnen, en den weg volgen van zoo
vee! met groote reclame aangeprezen geneesmiddelen.

Zur Sporenbildung der Milzbrandbazillen in geschlossenen Tierkadavern. (Angel
Spassoff, Wien. Tier. Woch. 1930, S. 908).

In \'t algemeen wordt aangenomen, dat door gebrek aan de noodige zuurstof de
miltvuurbacillen in ongeopende cadavers géén sporen vormen. Anderzijds be-
weren sommigen, dat in den darmtractus en in de longen genoeg zuurstof aanwezig
is, en dat daar dan ook wèl sporen zouden ontstaan, hetgeen inen dan ook meent
te hebben aangetoond. Angel Spassoff heeft deze vraag nog eens nauwkeurig
onderzocht door aan miltvuur gestorven muizen en cavia\'s 8 uur tot 16 dagen
ongeopend bij kamertemperatuur te bewaren, en dan op miltvuursporen te onder-
zoeken. Hij beschouwt daarbij als „sporen" de organismen, welke verhitting op
60° C. gedurende 20 minuten overleven, en door de kleurmethode Möller-Werner
microscopisch zijn aan te toonen. Als materiaal werden 19 longen 18 injectie-
wondjes en 6 stel darmen, resp. de inhoud van maag, blaas en uterus gebruikt.
In geen enkel geval konden miltvuursporen worden aangetoond, óók niet door de dier-
proef. Blijkbaar hebben degenen, die wèl sporen in longen of darmen van onge-
opende cadavers vonden, technische fouten gemaakt, b.v. door de te onderzoeken
organen, of den darminhoud niet voldoende fijn te wrijven vóór het verhitten,
zoodat miltvuur-bacillen in \'t leven zijn gebleven.

Zur Bekämpfung des Milzbrandes. (Prof. Dr. Schnürer und Dr. David, Wien.
Tier. Monatschr. 1930, S. 949—962).

Huiden, ingevoerd uit landen, waar miltvuur heerscht, hebben ook in Oostenrijk
dikwijls het afvalwater van looierijen en daarmede ook weilanden besmet. Om
dit zooveel mogelijk tegen te gaan is sinds 1928 serologisch onderzoek van die
huiden wettelijk voorgeschreven. Dit geschiedt volgens de methode Ascoli (thermo-
praecipitatie), zooals deze later volgens Franke e. a. is gewijzigd (koude extractie).
Uit elke huid worden daartoe ± 15 erwtgrootte stukjes 1 gram) gestempeld en
in een reageerbuisje met 5 c.c. 0.5 % carbol-keukenzout-oplossing geschud. Den
volgenden morgen wordt opnieuw even geschud ; dan 1 à 2 uur laten bezinken,
gecentrifugeerd of gefiltreerd, het helder filtraat in capillaire buisjes met praecipi-
teerend miltvuurserum bedekt en na 10 minuten op praecipitatie beoordeeld.
De betrouwbaarheid van zoodanige serologische controle is voldoende gebleken ;
uit 78 tot 100 % der Ascoli-positieve huiden konden miltvuurbacillen worden ge-
kweekt. Uit Ascoli-negatieve slechts ruim 13 %. Het gevaarlijkst bleken de z.g.n.
„dikke" huiden met vleeschresten eraan (ruw villen van gestorven dieren! Ref.).
Bacteriologisch onderzoek zou dus de voorkeur verdienen boven serologisch, ware
het niet dat het eerste te omslachtig en te kostbaar is.

Intusschen heeft de lederindustrie bezwaar gemaakt tegen de bedrijfsstoring
door deze ambtelijke controle, en tegen het vernietigen van een betrekkelijk groot
aantal huiden. Prof. Kohnstein heeft daarom voorgesteld althans de Ascoli-
positieve huiden te desinfecteeren. De daartoe aangegeven methode berust
hoofdzakelijk op het weeken dier huiden in lauwwarme 3 % NaCl-oplossing,
steriliseeren van deze pekel met stoom, en ontsmetten der huiden in verdund
zoutzuur. Zoowel technisch als oeconomisch is deze in bovengenoemd artikel
nauwkeurig omschreven methode zeer goed uitvoerbaar gebleken.

Ook de bacteriologische controle van pekeloplossing (na stoom-verhitting), van de
ontsmette huiden en van de zoutzuursolutie (na de desinfectie) heeft alleszins
bevredigende resultaten gegeven. Intusschen wijzen schrijvers erop, dat bedoeld
vraagstuk alleen langs internationalen weg afdoend kan worden opgelost.

Experimentelle Untersuchungen über gleichzeitige Immunisierung gegen ver-
schiedene Infektionen. (Ref. D. T. W. 29 Nov. 1930, S. 767, Ziegler).

In het hyg.-bact. instituut in Charkow werd de practisch hoogst gewichtige
vraag onderzocht of en op welke wijze zoodanige „universeele)) enting met succes

mogelijk zou zijn. De experimenten werden hoofdzakelijk genomen met diphterie-
en roodvonk-antigenen. Hieruit is gebleken, dat streptococcen-vaccinen zoowel
een mengsel van diphterie-toxine met bacteritn, als zuiver toxine in hun immu-
niseerende werking zeer verzwakt, terwijl de reactie heviger is.

Applikation, Ordination und Dosierung von Cejodyl und seinen Derivaten. (Prof,
Dr. Pfeii.er, Tierarztl. Rundschau, 30 Nov. 1930, S. 816).

De klachten over het ontstaan van necrose, abscessen e. d. na injectie van
.Introcid" en van het Cejodyl-terpen-praeparaat P. 228 geven Pf. aanleiding
^ervoor te waarschuwen, dat ,,introcid" veelal vrij jodium bevat, terwijl dat bij
P. 228 — waar de jodium gebonden is aan terpenen — niet het geval is. Bij een
juiste doseering behoeft men van P. 228 die gevaren niet te vreezen. Indien men
bij sepsis subcutaan, of beter intramusculair wil inspuiten, dan geve men op één
plaats nooit meer dan 3 c.M³, bij voorkeur echter op meer plaatsen b.v. 3x1
tot c.M³.

Het praeparaat P. 228 is hoofdzakelijk bestemd voor intraveneuze injectie,
(groote huisdieren io-—30 c.M³). Introcid zoowel als P. 228 coaguleeren eiwitten
in sterke mate, echter niet in colloïdalen toestand ; vandaar dat intraveneuze
injectie niet gevaarlijk is ; (door microscopisch onderzoek kan men zien, dat zoo-
danige colloïdale toestand, na intraveneuze inspuiting, in het bloedserum ont-
staat). Men zij dus voorzichtig opdat de naald niet in den aderwand steken blijft;
thrombo-phlebitis kan dan het gevolg zijn.

Wil men subcutaan of intramusculair inspuiten, dan verdunne men de P. 228
steeds met de 3 a 5-voudige hoeveelheid physiologische NaCl-oplossing. Doet
men dit niet, dan is de kans niet uitgesloten, dat (gewoonlijk na ± 10 dagen)
necrobiotische processen ter plaatse ontstaan.

Raudebehandlung durch Begasung bei Rindem und exotischen Tieren. (Dr. E.
Becker, Dissertation-Autoref. Deut. Tier. Woch. 1930, S. 773).

Behandeling van scabies met SO in electrisch verwarmde en geventileerde
gascellen kon totnutoe bijna alleen op paarden worden toegepast, omdat het ver-
voer van heele stallen met koeien practisch niet uitvoerbaar leek in verband met
groote afstanden van de vaste gascel. Becker heeft daarom gascellen op wielen
laten bouwen.

In bovengenoemd artikel zijn tusschen den tekst verschillende duidelijke afbeel-
dingen van zulke transportabele gascellen te vinden. Dan beschrijft hij de ervarin-
gen, welke daarmee zijn opgedaan bij het behandelen van runderen, dromedaris-
sen, kameelen, zebra\'s, lama\'s, zebu\'s en buffels. B. is tot de conclusie gekomen,
dat bij runderen• telkens recidiven voorkomen, wanneer niet de geheele koppel
wordt behandeld en tegelijk de stal gedesinfecteerd. Deze behandeling geschiedt
met 5 volumen procent S0₂ bij een temperatuur van 38 tot 42° C. Gedurende
± i uur en moet, met tusschenpoozen van 6 tot 8 dagen, 3 keer worden herhaald,
óók de desinfectie van stal en gereedschap.

Met de noodige voorzorgen tegen ongelukken (zuurstofcylinders, gasmaskers,
windrichting, bevestigen der runderen) is hiermee het verlangd resultaat te bereiken.

Met de transportabele gascel konden nu ook diergaarden worden geholpen.
Niet minder dan 69 dromedarissen en 9 kameelen konden zoo van scabies worden
verlost. Natuurlijk moest de cel naar vorm en grootte dezer dieren worden inge-
richt. Behalve i. z. de gas-concentratie, die tot 8 vol. % werd opgevoerd, geschiedde
de behandeling op dezelfde wijze als bij paarden en runderen. Na enkele vergeefsche
pogingen om met de voorbeenen in de halsmanchet te komen bleven deze woestijn-
bewoners rustig staan. Daarentegen waren 9 Zebra\'s heel lastig te hanteeren.

Ten slotte gelukte de behandeling nadat hen 10 a 15 gram chloralhydraat door
het drinken was gegeven. Bij zebra\'s bleek het noodig een lagere gas-concentratie
(tot 5 %) en lagere temp. (tot 35⁰ C. te gebruiken. Alle dieren zijn ten slotte her-
steld.

Minder succes kon B. bereiken bij 21 lama\'s. Ofschoon de gas-concentratie tot
12 vol. % en de temp. tot 42° C. zonder eenig bezwaar konden worden opgevoerd,

en de dieren 3 keer werden behandeld, traden na 6 tot 8 weken telkens recidiven
op. Blijkbaar kon het gas niet overal voldoende door het lang-wollige haarkleed
der lama\'s doordringen. Nadat het aanvoeren der SO door een stelsel buizen
langs rug, ribben en buik evenmin alle schurftmijten kon dooden, is B. ertoe over-
gegaan de lama\'s te scheren, en, met succes. Terwijl lama\'s de geheele behandeling
rustig hebben verdragen, waren 9 guanaco\'s door hun wildheid haast niet te han-
teeren. Zij sprongen eenvoudig dwars door de halsmanchet heen. Men moest
ze boeien en in een net in den „celwagen" hangen, natuurlijk met den kop naar
buiten. Ten slotte verhaalt Becker nog over scabies-behandeling en genezing
bij 12 dwergponnies, 17 wilde Afrikaansche ezels, zebu\'s en buffels. Zebu\'s ge-
droegen zich heel kalm, buffels gaven door hun koppigheid veel last en moeite,
welke echter met succes werd bekroond. Voor al deze dieren moest de cel
naar bouw en grootte worden ingericht Voor zoover deze niet door het gas konden
worden bereikt, moesten hals en kop natuurlijk tegelijkertijd toch langs thera-
peutischen weg worden behandeld. Mogendorfk.

Studies on the Fowl-Paralysis. Dr. O. Emoto and K. Miyamoto. Journ. of the
Japan. Soc. of Vet. Sc. (Dec. 1930).

Het ziektebeeld wordt als volgt omschreven : Het lijden is een specifieke ziekte,
gekenmerkt door het geheele of gedeeltelijke verlies van de motorische functie
van de spieren van de achterste ledematen, of van de cervicaal-musculatuur, soms
vergezeld van een iritis, zonder andere uiterlijk waarneembare verschijnselen. I)e
ziekte kondigt zich in den regel aan door een afwijking in de coördinatie bij het
loopen. De verlamming is vaak asymetrisch, ook in vergevorderde stadia. Het
onvermogen tot bewegen is derhalve aan de eene zijde dikwijls veel sterker dan
aan de andere ; soms wordt bij het loopen het eene been nog normaal gestrekt
gehouden, omdat het den lichaamslast nog kan dragen, terwijl het andere bij het
steunen met den tarsus den grond raakt, doordat het samenbuigt onder den druk
van het lichaam. Ernstig aangetaste dieren liggen steeds op de meest verlamde
zijde ; decubitus kan dan optreden. De oogaandoening, de iritis, komt niet steeds
voor, doch als zij aanwezig is, is ze bilateraal in den regel even ernstig.

Opvallend in het blijven voortbestaan van een goeden eetlust. Als men de aan-
getaste dieren elk afzonderlijk in een kooi plaatst en rijkelijk voedert, worden ze
vet. In het gewone verblijf, tusschen gezonde dieren, kunnen ze den strijd om
het bestaan niet volhouden, en vermageren tot een geraamte.

De schrijvers komen tot de conclusie, dat de ziekte specifiek is en niet behoort
te worden opgevat als een symptoom in het verloop van een andere ziekte of aan-
doening waaraan het lichaam lijdende is. (Wel blijkt, dat als aetiologisch agens
aan een virus wordt gedacht, doch hierover werden geen onderzoekingen gedaan).
Bovengenoemde conclusie wordt gefundeerd door de volgende redeneering. Tot
voor eenige jaren kwam de hoenderparalyse in Japan niet voor ; zij is uitgebroken
nadat een aantal fokdieren met hooge productie-genen uit Amerika en Europa
geïmporteerd waren. Vöör dien tijd waren in Japan echter wel echte poultry-
farms, waar op hooge productie gelet werd. Het is moeilijk, aan een deficiëntie-
ziekte te denken, omdat de voedering vóór en na het uitbreken der ziekte op be-
paalde farms gelijk was, en de ziekte juist haar intrede deed na het importeeren
der buitenlandsche hoenders. Ook kwamen coccidiosis, lintworm- en rondworm-
ziekten, tuberculose en andere ziekten veelvuldig voor vóór het bedoelde impor-
teeren, terwijl toch nooit de typische paralyse werd waargenomen. Wel ziet men
in het verloop van genoemde ziekten dieren die een houding aannemen alsof ze
verlamd zijn, doch dit is een gevolg van algemeene lichaamszwakte. Voor zoover
de ervaringen met de echte vogelparalyse in Japan reiken, komt hierbij eerst
de verlamming ; daarna kan vermagering als complicatie optreden.

of iets jonger; het begin is heel vaak plotseling Dieren die eenmaal aangetast zijn
leggen in den regel nooit meer eieren.

De kern van het artikel wordt gevormd door de beschrijving van de gevonden
pathologisch-anatomische afwijkingen, waaraan een groot aantal foto\'s zijn toe-
gevoegd.

Reeds macroscopisch kan men dikwijls belangrijke veranderingen zien aan de
groote zenuwen van de beenen en in mindere mate aan die van de vleugels.

In de nervus ischiadicus ziet men bij acuut zieke dieren een duidelijke infiltratie
met grootere en kleinere mononucleaire cellen, ontsteking dus ; vaak waarneembaar
over de geheele lengte van de zenuw. De eigenlijke zenuwvezels vertoonen de-
generatieverschijnselen. De geheele zenuw is gezwollen door het ontstekingsoedeem
en kan soms zeer dik worden.

Oorspronkelijk is de infiltratie grootendeels perivasculair. In ernstigere gevallen
breidt de ontsteking zich uit, ook in het gebied dat verwijderd is van de vaten ;
zij kan via perineurium en epineurium zelfs de aangrenzende spieren bereiken.

Langzamerhand gaan de specifieke zenuwelementen verdwijnen, eerst de merg-
scheede, later de ascylinder. De cellen van de Schwannsche scheede (dit is de bui-
tenste nog tot de zenuw behoorende scheede) echter vertoonen hypertrophie en
proliferatie en nemen de plaats in van de verdwenen mergscheede en ascylinder.

Wordt het lijden chronischer, dan is van het heele zenuwweefsel nog slechts
weinig over, doordat de bindweefsel-elementen gaan woekeren. De geheele zenuw
kan door een bindweefselstreng worden vervangen.

De plexus lumbalis, de plexus cruralis (met de daaruit ontspringende nervus
obturatorius) de plexus brachialis (met de zenuwen voor den vleugel) kunnen soort-
gelijke beelden vertoonen, echter in den regel minder geprononceerd. Hetzelfde
geldt voor de nervus opticus en de nervus oculomotorius. In het ruggemerg worden
slechts bij uitzondering afwijkingen gevonden ; deze worden als secundair be-
schouwd. Wel vertoonen de spinale gangliën in de nabijheid van aangetaste ze-
nuwvlechten uitgebreide infiltraten, waarbij de gangliëncellen zelf meestal intact
blijven.

Ook de hersenen zijn meestal vrij gebleven, hoewel in enkele gevallen in de
tractus opticus, de medulla, oblongata en het cerebellum afwijkingen voorkomen.

Typisch is het feit, dat vaak de iris is aangetast, terwijl overigens de ziekte zich
tot de perifere zenuwen bepaalt. Althans een deel van de iris is embryonaal uit de
oogbeker ontstaan ; heeft het virus, dat affiniteit heeft voor perifere zenuwen, om
deze reden misschien ook voorkeur voor dé iris? Ref ). De aangetaste iris is ver-
dikt en ontstoken ; de pupil is vernauwd en kan zich niet meer verwijden. Soms
is ze geheel gesloten en verkleefd met achterliggende deelen.

De normale iris is oranjerood, welke kleur ontstaat door menging van de roode
kleur van het bloed in de vaatnetten juist onder de oppervlakte en de gele kleur
van vet in de iris-spieren. Bij de ontsteking nu komen de bloedvaten en spieren door
de groote hoeveelheid ontstekingscellen in het gedrang, waardoor ontkleuring
ontstaat.

The Prevalence of Fowl Paralysis in England. Mc. Caughey, The Vet. Record,
Dec. 1930.

Mc Caughey roept de Engelsche dierenartsen op voor belangstelling in de hoen-
der-verlamming, de aandoening die ook elders velerlei onderzoekingen tot zich
getrokken heeft. De symptomen zijn voor ons voldoende bekend ; de aetiologie
heeft nog veel duisters.

Althans in vele gevallen treedt het lijden endemisch op ; er zijn waarnemingen
die voor het aannemen van een virus als oorzaak pleiten.

Het microscopisch onderzoek brengt meermalen afwijkingen aan den dag van
perifeer en centraal zenuwstelsel ; infiltratie met mononucleaire cellen, consecutieve
degeneratie, en verdwijnen van een deel van de normale zenuwcellen, alsmede
van hun ascylinders. Ook wordt bericht over hoopjes mononucleairen gevonden
in lever, nieren, bijnieren en andere organen.

Voor een goede diagnose is het noodig het microscopisch onderzoek van het
zenuwstelsel te verrichten ; moet dit in een verwijderd laboratorium geschieden,
dan zende men bij voorkeur levende dieren.

Ook bij klinisch gezond schijnende dieren worden soms bij het microscopisch
onderzoek afwijkingen gevonden.

5. Pluimveefokkers moeten zich er van overtuigen dat broedeieren, eendags
kuikens enz. betrokken worden van koppels, waar de ziekte niet voorkomt.

6. Daar de ziekte gewoonlijk aangetroffen wordt bij jonge dieren van vier tot
acht maanden, is het aan te raden, de oudere dieren op onbesmetten grond te hou-
den, en zorg te dragen, dat elk contact, direct of indirect, tusschen jonge en oudere
vogels wordt vermeden.

Avian Diphteric Enteritis and Swine Fever. John P. Rice, Belfast, The Vet -
Journal, Jan. 1931.

Gewoonlijk wordt de diphterische enteritis bij hoenders veroorzaakt door het
virus van de hoenderpokken, in het verloop van vogeldiphterie of -pokken.

Er komen echter ook gevallen voor met onbekende aetiologie, in koppels, waar
géén pokken of diphterie aanwezig is.

Gewoonlijk zijn in die gevallen de laesies beperkt tot het laatste deel van den
dunnen darm en het begin van den dikken darm. De darmwand is zeer ver-
dikt en de binnenvlakte is bedekt met een zachte, gele, valsche membraan. Ook
is door den schrijver waargenomen duidelijke bouton-vorming.

Omdat deze afwijkingen gelijkenis hebben met die welke bij varkenspest worden
gezien, werden proeven ingesteld om na te gaan, of er ook verwantschap tusschen
beide ziekten is aan te toonen.

Het materiaal voor deze proeven werd ontnomen aan een hoen, dat leed aan
een diphterische enteritis. Dit dier werd aangetroffen bij een legwedstrijd, waar
met zekerheid bekend was, dat geen diphterie of pokken heerschte.

Deelen van de lever en van de darmen van dezen vogel werden gemacereerd
in physiologische zoutoplossing en vervolgens afgefiltreerd over een Berkfeled-
filter. Het filtraat gaf geen groei op agar te zien.

Vijf c.c. van het filtraat werden subcutaan ingespoten bij een oogenschijnlijk
gezonde big. Dit dier werd in een speciaal geïsoleerden stal gehouden, meer dan
100 yards van andere varkens verwijderd. Het kreeg (door koken) gesteriliseerd
voedsel toegediend door een verzorger, die niet bij andere varkens kwam.

Veertien dagen na de injectie stierf de big ; het dier had van te voren hooge
temperatuur. De obductie bracht: haemorrhagische lobaire pneumonie, gastro-
enteritis en petechiën in de nieren.

Bloed van deze big werd door een Berkefeldfilter gefiltreert. Het filtraat (wederom
steriel blijkende bij enting op agar) werd bij een tweede big geïnoculeerd. Den vijf-
tienden dag had dit dier diarrhee en hooge temperatuur en den drie-en-twintigsten
dag cyanotische ooren ; de dood trad in op den zes-en-twintigsten dag.

Postmortaal onderzoek bracht hierbij aan het licht ; necrotische pneumonie
van de rechter long ; vergrooting van de mesenteriale klieren, zweren in coecum
en colon, en ,,turkey-egg" nieren.

Schrijver noch diens collega\'s hadden moeite het voorliggende beeld als varkens-
pest te identificeeren.

Het tegengestelde experiment werd ook verricht: gefiltreerd bloed van aan
pest lijdende varkens werd bij zes hennen subcutaan ingespoten Een dezer hennen
stierf na tien dagen : men vond bij de sectie acute peritonitis en enteritis met veel
sereus exsudaat in de lichaamsholte. Dit exsudaat was steriel. Aangezien groote
zorg werd betracht om accidenteele infectie te vermijden, en de mogelijkheid, dat

de varkens vóór de inspuiting dragers zouden zijn geweest van latente varkens-
pest zeer werd verkleind door observatie van de dieren vóór het inspuiten, is het
volgens schrijver, zeer moeilijk om de conclusie te vermijden dat het vogelvirus
met succes op biggen werd overgebracht, waar het typische varkenspest veroor-
zaakte.

Rotlauf-erkrankungen bei Vöeeln im Anschlusz an Schweinerotlauf und Mause-
septikamie. F. Schmidt, D. T. W., 28 Marz 1931.

De milde winter van 1929/30 had een echt muizenjaar als gevolg; het aantal
van deze diertjes in den dierentuin, waar schrijver zijn waarneming deed, was
dan ook zeer groot. Hoewel men trachtte ze met allerlei middelen uit te roeien,
gelukte dit niet in het vogelhuis. In Augustus 1930 vond men echter gestorven
muizen. De sectie bracht darmontsteking aan het licht, gepaard met milttumor
en glomerulo-nephritis. Uit het hartebloed, de lever, de nieren en de milt werden
Gram-positieve slanke staafjes gekweekt, die er als vlekziektebacillen uitzagen.
Deze veronderstelling werd bewaarheid door het cultuur-onderzoek. Direct werd
toen verboden gestorven of zieke muizen aan de bewoners van den dierentuin
te voederen.

Eenige vogels, die na dien tijd stierven, werden op de aanwezigheid van vlek-
ziektebacillen onderzocht.

Bij een drietal vogels werden bacteriën gevonden, welke bij nader onderzoek
met zekerheid als vlekziektebacillen konden worden onderkend. In morphologi-
schen en cultureelen zin was er geen verschil waar te nemen tusschen de vlek-
ziektebacillen uit de muizen gekweekt en die welke stamden uit de gestorven
vogels.

Tot nu toe werd door verschillende onderzoekers betwijfeld of er samenhang
bestaat tusschen uit gestorven of zieke vogels gekweekte, Gram-positieve op
vlekziektebacillen gelijkende bacillen en de ziekte der betreffende vogels; schrijver
meent dat dit verband in het beschreven geval met stelligheid is aan te nemen.

Bedeutung und Behandlung der Spulwurmkrankheit bei Hühnern. v. Mocsy,
Ungarische Tierarztl. Hochschule. Deut. Tier. Woch., 21 Maart 1931.

De aanwezigheid van spoelwormen wordt vaak door de hoenders zelf verraden,
doordat van tijd tot tijd eenige der wormen met de ontlasting te voorschijn komen.
Niet zelden kan men dan w\'aarnemen, dat een hen een dergelijken worm oppikt,
en eenigen tijd met den worm half uit den snavel hangende rondloopt. Ook door
microscopisch faecesonderzoek kan de aanwezigheid van spoelwormen worden
vastgesteld, mits dit onderzoek met de noodige voorzichtigheid en met kennis
van de eigenschappen van hoenderfaeces, wordt verricht.

De gewone worm van het hoen is Ascaridia lineata ; die van de duif Ascaridia
columbae. Hij houdt zich op in het middelste deel van de darmbuis, zeer zelden
in de blinde darmen ; de lengte is omstreeks 6 c.M.

Bij jonge kuikens kunnen 4 tot 5 wormen den dood veroorzaken ; bij oudere
dieren 15 tot 20 ; geringere aantallen hebben veelal tot gevolg vermagering en ver-
mindering van den leg.

Na verwant aan de Askariden is Heterakis (o. a. Heterakis papillosa). Deze leeft
in de blinde darmen en heeft een lengte van ongeveer 1 c.M. De beteekenis van
dezen worm is hoofdzakelijk, dat zijn aanwezigheid een zoodanige verandering
in de blinde darmen veroorzaakt, dat lagere parasieten er gemakkelijk in tot ont-
wikkeling komen.

Tot afdrijving van de wormen wordt door de meeste schrijvers aanbevolen toe-
voeging van tabakspoeder aan het voeder. De werking is echter niet altijd prompt.
Hetzelfde is te zeggen van het toedienen van uien, een geliefd volksmiddel. Verder
worden gebruikt arecanoot, calomel, santonine (volgens Railliet alle drie zonder
werking) anijsolie, oleum chenopodii, benzine, tetrachloorkoolstof, thymol, nico-
tinesulfaat, e. a.

Een aantal middelen werd door den schrijver zelf op hunne werking nader
onderzocht.

Na het toedienen van 2 % kopersulfaatoplossing stierven enkele hennen ; de
wormen werden bij andere hennen niet volledig afgedreven. Ook andere koperver-
bindingen werden beproefd ; wel is waar hadden ze alle eenige wormafdrijvende
werking, doch de dosis die voor het volkomen verwijderen van de wormen noodig
is, was in het algemeen toxisch.

Terpentijnolie, vermengd met de dubbele hoeveelheid neutrale olie gaf ook
vergif tigingsverschij nsel en.

Areko\'ine (0.04 gram is waterige oplossing) veroorzaakte den dood van een
proefdier.

Chenopodiumolie (gebruikt werd het gestandaardiseerde „Kebal") had wel
wormafdrijvende werking, doch in kleinere doses is de uitwerking onvoldoende,
terwijl grootere doses ziekteverschijnselen en vaak sterfte ten gevolge hadden.

Tetrachloorkoolstof (C.C1₄) in zuiveren toestand was giftig ; gemengd in olie
was de uitwerking niet altijd voldoende.

De genoemde en ook andere middelen hadden meestal heel weinig invloed op
in de blinde darmen aanwezige heterakidae.

Ten slotte gelukte het schrijver toch een preparaat te vinden, dat in staat is
zoowel ascariden als heterakis-wormen af te drijven. Dit bestaat uit een organische
jodiumverbinding (9—10 dijod—12 oxyoctadekanzure glycerine-esther) opge-
lost in een geringe hoeveelheid tetrachloorkoolstof en met indifferente olie ver-
dund ; het wordt, onder den patentnaam ,,Aralhan" door de fabriek Chinoin
(Budapest—-Ujpest) bereid. Het wordt met een spuitje, waaraan een kort gummi-
slangetje door den snavel in den slokdarm gespoten. Ook de meeste lintwormen
worden er door verwijderd. Eenige duizenden dieren werden er in de praktijk met
succes mede behandeld.

Het artikel handelt over pluimveejicht; de ziekte derhalve die gekenmerkt
wordt door een te veel aan urinezuur in het bloed. Op verschillende plaatsen
slaat dat urinezuur dan in het organisme neer, veelal in den vorm van urinezure
zouten.

Het aantal hoenders waarbij de schrijvers deze afwijking vonden, was vrij groot;
meestal waren het hoenders van bedrijven waar vooral op een hooge eierproductie
gewerkt werd en waar derhalve het voedsel een hoog gehalte aan eiwit had.

In quantitatieven zin is het lijden niet regelmatig voorkomend ; het grootst
aantal gevallen vonden de schrijvers in de maanden October, November en Decem-
ber, dus in het koude, natte seizoen. De verspreiding in een koppel gaat zeer
onregelmatig. Intusschen zou men toch aan een infectieus agens kunnen denken;
pogingen om dit aan te toonen, mislukten.

Ook uit andere, overwegingen is het waarschijnlijk dat de ziekte niet van infec-
tieuzen aard is ; de oorzaak moet in iets anders worden gezocht.

De factoren, welke het dier een geschikt object voor de aandoening maken,
schijnen te zijn :

a). Een dieet, dat rijk is aan stikstof, dus rijk aan eiwitten. Hieruit ontstaat
bij het catabo\'isme een groote hoeveelheid urinezuur, of uraten of purineverbin-
dingen waaruit urinezuur kan ontstaan.

b). Omstandigheden, welke belemmerend werken op het verwijderen van het
urinezuur of de urinezure zouten door de werking van de nieren.

Het urinezuur in de dierlijke huishouding, kan zoowel afkomstig zijn van
exogene als van endogene bronnen. In het eerste geval komt het uit het opgeno-
men voedsel ; in het tweede ontstaat het door afbraak van stoffen van het eigen
lichaam.

De moederstof voor het urinezuur wordt gevormd door de nucleo-proteïden,
eiwitachtige stoffen, die zich in de kernen der cellen bevinden. Bij de vertering in
het darmkanaal worden met het voedsel opgenomen nucleo-proteïden afgebroken
tot proteïnen en nucleinezuur. Dit nucleinezuur nu levert, via purine, pyrimidine
en dergelijke, urinezuur.

De afbraak van kernen van eigen lichaamscellen komt tot stand onder mede-
werking van de milt, de lever en andere organen.

De symptomen van het aan jicht lijdende levende dier zijn weinig in het oog
vallend. Uitwendige verschijnselen, zooals dikke gewrichten, worden meestal niet
waargenomen. In menig geval wordt de kip eenvoudig dood gevonden. In andere
gevallen ziet men verminderde eetlust; ophouden van eierenleggen ; donkerrooden
tot zwarten kam ; vollen en uitgezetten krop ; soms groene diarrhee. In den regel
treedt de dood dan na 3 tot 5 dagen in. Zelden treedt, heel langzaam, herstel op.

Bij de sectie vindt men in zeer hevige gevallen bijna overal urinezuurafzettingen :
in de sereuze vliezen, in de luchtzakken, in lever , milt en nieren. Deze urinezuur-
depóts doen zich voor als witte vlekken ; op de sereuze bekleeding van de lichaams-
holte en op het hartezakje vindt men soms een dun wit beslag.

Jodine in the control and treatment of avian Coccidiosis. W. R. Iverr and G. H.
Botham, The Vet. Journal, Jan. 1931.

Verdere mededeeüngen over de toepassing van jodium in den strijd tegen de
hoendercoccidiosis.

De kennis, dat melk in staat is vrij groote hoeveelheden jodium in zich op te
nemen, leidde er toe, dit middel in melk toe te dienen. Dit geschiedde als volgt :
Eerst werd een stamoplossing gemaakt van 1 deel jodium, 2 deelen joodkalium
en 50 deelen water. Hiervan werd 1 deel gevoegd bij 9 deelen volle of afgeroomde
melk. Dit mengsel werd verhit tot 70° C., totdat het een witte kleur had gekregen.

Per Liter drinkwater werd nu ruim 1 d.L. van dit aldus verkregen preparaat
toegevoegd.

Toepassing van dit medicament, naast hygienische maatregelen, schenen een
goede uitwerking te hebben in preventieven zoowel als in genezenden zin.

Verder wordt een beschouwing gehouden over de vraag in welken vorm het
jodium zich in de melk bevindt.

a. Jodium zou aanwezig kunnen zijn mechanisch gemengd. Dan zou het ook
mechanisch moeten kunnen worden afgescheiden (bijv. door centrifugeeren);
dit gelukt niet. Bovendien moest dan iets van de bruine kleur van het jodium
zichtbaar zijn, en het preparaat is volkomen wit.

b. Er is een populair begrip, dat wil dat als jood-joodkali wordt toegevoegd
aan melk, colloïdaal jodium ontstaat. Chitty kon 4 gevallen van runder-actino-
mycose genezen door jodium in melk toe te dienen ; aangenomen werd, dat col-
loïdaal jodium beschermd wordt door de eiwitten, totdat deze in de ingewanden
gehydrolyseerd worden, zoodat langzaam jodium vrijkomt. Echter bleek schrijvers,
dat trypsine en andere fermenten in het geheel geen jodium in gejodeerde melk
vrij maakten.

c. De mogelijkheid dat jodium zich chemisch bindt met eiwit is groot ; immers
Liebrecht maakte in 1897 al joodverbindingen met caseïne. Ook gelukte het
Harington uit de schildklier di-iodotyrosine af te zonderen, een verbinding die
wellicht een belangrijke physiologische functie verricht, fn dit verband merken
de schrijvers op, dat hun opviel, dat gezonde hennen die met jood-melk gevoerd
werden, veel beter groeiden dan andere hennen.

Schrijvers houden zich thans bezig met het onderzoek van bloed, blinde darmen
en andere ingewanden om een nader inzicht te verkrijgen in de gedragingen van
het jodium. Reeds is gevonden, dat in de blinde darmen merkbare hoeveelheden
jodium aanwezig waren na de jood-melk-toediening. de Vries.

Het ingezonden artikeltje van collega Dr. A. van der Laan onder bovenstaand
hoofd in het i April-nummer van dit Tijdschrift noopt mij tot de volgende op-
merkingen.

Over deze kwestie wordt in dit Tijdschrift .weinig of niet van gedachte gewisseld,
terwijl daarentegen in de Duitsche vakliteratuur dit onderwerp voortdurend aan
de orde is. Als nu bovengenoemd artikeltje niet door tegenopmerkingen zou worden
gevolgd, zou bij den niet-ingewijden lezer, zelfs bij den niet speciaal ter zake ervaren
dierenarts, de indruk kunnen worden gevestigd, dat hiermee ook de laatste be-
denkingen tegen de Joodsche slachtmethode weggenomen zijn en deze dus als
gelijkwaardig met de andere methoden zou moeten worden beschouwd. Zulks zou
zeer te betreuren zijn, daar niets minder waar is dan dat.

Ik ben overtuigd namens het overgroote deel der in deze richting ervaren die-
renartsen te spreken, wanneer ik uitdrukkelijk verklaar, dat uit een oogpunt van
humaniteit, dierenbescherming, paedagogie, aesthetica of hoe men het ook noemen
wil, de Joodsche slachtmethode aanmerkelijk achterstaat bij de moderne metho-
den.

Tot juist verstaan moet er dan de aandacht op worden gevestigd, dat een slacht-
methode niet alleen omvat de wijze van bedwelmen, of verbloeden, doch ook de
voorbereidingen. En dan blijft de Joodsche methode, hoe ook toegepast, omslach-
tig en ondergaat het dier daarbij enerveerende kwellingen, die het bij de meer
moderne methoden van slachten niet behoeft te ondergaan.

De moderne bedwelmingsmethode, met het toestel van Schermer b.v., is voor
100% af. Maximaal snel, in één seconde, zonder eenige het dier enerveerende voor
bereidingen, zonder weigeren, als door den bliksem getroffen stort het dier be-
wusteloos neer, oogenblikkelijk na, schijnbaar gelijktijdig met, den vingerdruk
op het schietapparaat. Een ideaal-bedwelming voor het dier zoowel als voor de
uitwerking op de omstanders ; geen bewuste reactie op de halssnede, slechts later
optredende, onbewuste, anaemische krampen, die voor ingewijden niets onaan-
genaams hebben.

Bij de Joodsche methode een omslag, een voorbereiding, die de dieren steeds
onrustig en angstig maken, hoe geroutineerd het personeel ook is en die op de
omgeving steeds een onaangenamen, weerzinwekkenden indruk veroorzaken.

Het groote dier toch wordt neergetrokken, kop en hals worden gestrekt, steeds
moet in de praktijk één of meer minuten worden gewacht alvorens het dier kan wor-
den gesneden en dan wordt zonder bedwelming de (op zich zelve ideaal geschie-
dende) halssnede toegebracht, alles bij volle, gespannen bewustzijn van het dier.
Daarop volgt oogenblikkelijk een veelal heftige reactie, welke wederom denzelfden
indruk van ruwheid maakt en waarbij men zich niet aan den indruk kan ont-
trekken, dat bewust verzet mede in het spel is.

Het feit, dat op allerlei gronden kan worden aangenomen, dat het bewustzijn
door sterk verminderden bloedtoevoer en bloeddruk in de hersenen snel vermindert
en verdwijnt, neemt van bovengenoemde bezwaren niets weg. En dat een bewust
ondergaan van een ernstig schokkend letsel gedurende misschien slechts een
halve of een kwart minuut is onaangenaam genoeg om als het kan aan dier en om-
standers bespaard te blijven.

Tegenover deze bezwaren staat de Joodsche ritus. Hier zijn oogenschijnlijk
zeer ongelijksoortige en moeilijk tegen elkaar af te wegen belangen in het spel.
En toch niet zoo uiteenloopend als het oppervlakkig lijkt. Zeer terecht heeft col-
lega Van der Slooten onlangs in dit Tijdschrift er den nadruk op gelegd, dat
het bij dierenbescherming niet alleen gaat om het besparen van onnoodig leed
aan dieren, doch ook, en evenzeer, om het tegengaan van onnoodig aan dieren
verrichte handelingen, die op de aanwezigen (zoowel als op de er mee bekend

zijnde afwezigen) een afstootenden indruk maken of een verruwenden invloed
uitoefenen. Tegen elkaar zijn dus af te wegen een, naar verklaard wordt, voor een
bepaalde kerkelijke richting belangrijke ritus-kwestie en een zeer zeker voor vele
menschen verruwende, naar de tegenwoordige opvattingen inhumane slacht-
methode.

Is ingrijpen van Regeeringswege door verbod of beperkende voorschriften,
zooals wel eens wordt gevraagd, gewenscht? Afgezien van de zeer geringe kans
dat dit in ons land, met zijn over vele andere belangen domineerende, vergaande
tegemoetkoming aan sectarische geloofs-belijdenis, zou geschieden, is het zelfs
de vraag of dit ingrijpen wenschelijk en noodig zal zijn.

Naar mijn meening zal het algemeene maatschappelijke verschijnsel, dat oude
dogma\'s, hoe eerbiedwaardig dikwijls door hun historische beteekenis, steeds
meer aan vrijere, ruimere, hoogere, algemeen menschelijke opvattingen worden
getoetst en slechts in stand kunnen blijven als zij dezen toets bij de nieuwe ge-
neraties kunnen doorstaan, ook aan dit onderdeel van het Joodsche ritueel, waar-
tegen ernstige bezwaren zijn aan te voeren, niet ongemerkt voorbijgaan. Nu de
dierenbescherming vele hoogstaande Joden onder hare gewaardeerde medewer-
kers telt en vele vooraanstaande meer vrijzinnige, doch evenzeer ernstig geloovige
Joden wijziging van dit kleine onderdeel van den ritus geen bezwaar achten, is
er bij mij, en bij velen met mij, geen twijfel dat binnen afzienbaren tijd ten opzichte
van dit vraagstuk in den boezem der Joodsche kerkgemeenschap zelve het licht
zal opgaan, waardoor een onderdeel van een ritueel, hetwelk in strijd is met de mo-
derne opvattingen van humaniteit, aan deze laatste zal worden aangepast.

Uit zijne methode van repositie meen ik te kunnen veronderstellen, dat wanneer
college Broersma schrijft, nooit anders dan eene rechtsche torsie te hebben waar-
genomen, hij bedoelt linksche.

Wanneer ik een linksche torsie (achter de koe staande is de uterus met inhoud ge-
draaid tegen de wijzers van een uurwerk in) ter behandeling krijg, reponeer ik
met den linkerarm ; ik plaats mij achter de koe, min of meer met mijn linkerzijde
naar het dier toegewend en ga met den linkerarm naar binnen. Ik perforeer altijd
de vliezen, om beter contact met het kalf te kunnen krijgen ; de gang van zaken
is nu ook als coll. B. aangeeft ; ik druk dus met de linkerhand het kalf van rechts,
door beneden, naar links (soms is noodig, eerst eene schommelende beweging
in kalf en uterus te verkrijgen) ; met den linkerarm kan men deze manipulatie veel
beter verrichten dan met den rechter, omdat op het kritieke oogenblik, wanneer
het kalf door \'t laagste punt moet worden gedrukt, men met den rechterarm dik-
wijls geen kracht meer over heeft en met de linker wel (men slaat dan soms bijna
met den rug naar de koe toegekeerd).

Is de torsie naar rechts, dan doe ik hetzelfde met den rechterarm, drukkende van
links, door beneden, naar rechts.

Mijne ervaring is, dat zoowel linksche als rechtsche torsie voorkomen, maar
overwegend meer linksche. Ik heb van al de torsies welke ik ter behandeling kreeg,
met uitzondering van eenige in de eerste jaren van mijn praktijk en een enkele
naderhand, aanteekening gehouden en wel het volgende genoteerd.

Van 61 torsies waren er 48 naar links en 13 naar rechts ; van deze 61 heb ik 57
staande kunnen reponeeren ; stuitligging van het kalf was uitzondering (zeker
geen 10 gevallen) ;

In 33 gevallen had ik het geslacht van het kalf genoteerd en wel : 23 stierkalveren
tegen 10 koekalveren.

In verhouding waren vaarzen betrekkelijk weinig onder deze runderen met
torsio uteri ; het meest 3e kalfs-koeien ; van 49 heb ik aanteekening gehouden :
hierbij waren slechts 8 vaarzen tegen 17 3e kalfs-koeien.

Aan het slot van mijn publicatie over Spontane Pasteurellosis bij muizen, in
het Tijdschr. v. D., deel 58, afl. 9, Jrg. 1931, werd vermeld : ,,Chr. Dopter en
E. Sacquépée vermelden in hun ,,Précis de Bacteriologie", 1927, pag. 755 : II
existe également des pasteurelloses naturelles chez la cobaye et le lapin, de meme
que chez le souris" ; in de literatuur heb ik geen mededeeling over spontane Pasteu-
rellose bij muizen gevonden.

Het is mij nu gebleken, dat door Baudet in het T. v. D., deel 51, afl. 1 hier-
over werd bericht. In deze mededeeling ,,Een bacil uit de groep der haemorrha-
gische septicaemie als oorzaak van een sterfte onder muizen" stelt Baudet voor,
dezen bacil te noemen ,.Bacillus bipolaris murium". De eigenschappen kwamen
overeen met die, welke door mij werden onderzocht. Ook bij de experimenten
van Baudet stierf het konijn, dat overigens zeer gevoelig is voor een besmetting
met bacillen der haemorrhagische septicaemie, 5 dagen na een infectie met den
.muizenbacil". Clarenburg.

Door de steeds toenemende vraag naar bontwerk en de daarmee gelijken tred
houdende jacht op pelsdieren, werden deze laatste in vele landen zoo goed als
(of geheel) uitgeroeid en in de overige landen (Amerika, Rusland) verminderde
het aantal sterk en Carles Dalton (Canada) kwam toen (in 1894) op het idee,
zilvervossen in gevangenschap te kweeken. Dit voorbeeld is door vele gevolgd,
maar het heeft nog tot ongeveer 1918 geduurd voordat men het tijdperk der
proefnemingen achter de rug had. De Canadeese regeering hielp mee door het
oprichten van een proefstation. Tans is de pelsdierenfokkerij een bloeiend bedrijf,
vooral in Canada en de Vereenigde Staten, maar meer en meer in West- en
Noord-europa ; de praktijk heeft geleerd dat ook daar pelzen van hooge waarde
kunnen worden gekweekt. Een gemiddelde prijs van f 300.— voor zilverpels is
hier reeds bereikt. Voeding van een vos kost f60.— tot f 80.— per jaar; een
paar zilvervossen krijgt gemiddeld 4 jongen per jaar. Tot nog toe is de vraag
nanr bont zoo groot, dat wilde en gekweekte pelsdieren lang niet in staat zijn
daaraan te voldoen.

Ook van sommige andere pelsdieren is de fokkerij rendabel, zoo van de nerz
(mink) (een amerikaans pelsdier van de familie van de wesel), de nutria (uit
zuid-amerika, verwant met de bever) en de waschbeer.

De nutria (beverrat) een plantenetend pelsdier, gemakkelijk en niet duur in
aanschaffing en onderhoud, dat zich gemakkelijk aanpast, is in vele opzichten
als pelsfokdier aan te bevelen.

(Ref. van artikels A. Buyze en van de Borchgrave d\'Altena in Kleinvee-
teelt 1931 No. 580 582 en 586, en Alg. Nederl. Landbouwblad No. 878).

Notulen van de 77ste (Buitengewone) Algemeene Vergadering, gehouden op
Zaterdag, 18 April, 1931 des namiddags te 2 uur in Hotel des Pays Bas te Utrecht.

Nadat de Voorzitter de aanwezigen welkom had geheeten, herdacht hij in tref-
fende woorden het verscheiden van collega Hoogkamer, dat ons allen nog zoo
versch in het geheugen lag. Nog eens werden de groote verdiensten, die Hoogkamer
voor onze Maatschappij en voor onzen stand in het algemeen, zoowel in Indië
als hier te lande, gehad heeft, naar voren gebracht. In weemoedige herinnering
hoorde de Vergadering staande naar de woorden van onzen Voorzitter.

Men zou kunnen meenen, dat de lange duur alsmede de droge kost, die de be-
handeling van een reglement oplevert, de belangstelling zou doen tanen. Niets
is minder waar, want het bevredigende aantal van ongeveer 45 leden was ter ver-
gadering aanwezig, terwijl ook in de bijzondere afdeelingen een behoorlijke be-
langstelling was getoond. De gezamenlijke afgevaardigden brachten zelfs37stemmen
méér uit dan op de vorige Buitengewone Algemeene Vergadering, die in November
gehouden was.

De mandaten der afgevaardigden werden alle in orde bevonden. Hunne namen
alsmede die hunner afdeeling en het aantal der door hen uitgebrachte stemmen,
volgen hieronder :

Bovendien was een vijftal individueel stemmende leden ter vergadering aan-
wezig. Intusschen heeft de opsomming van deze aantallen stemmen geen ander nut
gehad dan het peilen der belangstelling op de diverse vergaderingen. Want ge-
stemd is ter Buitengewone Algemeene Vergadering niet en de geheele vergadering
heeft slechts één enkel uur geduurd. Een bewijs dus, dat de voorbereiding er
thans in geslaagd was, het concept in zóódanigen vorm aan de vergadering aan te
bieden, dat een ieder zich met het voorgestelde kon vereenigen.

Bij de behandeling geeft de Voorzitter allereerst aan de afgevaardigden gelegen-
heid tot het maken van algemeene opmerkingen over het concept. Hiervan maakt
alleen dr. de Graaf (Utrecht) gebruik. Men meende in deze afdeeling, dat het
gezegde in de toelichting tot het concept ten aanzien van de bezwaren der ambte-
naren wel wat te kras was uitgedrukt en den indruk zou kunnen geven, dat de
dierenarts-ambtenaar tegenstander zou zijn van de nieuwe richting in onze Maat-
schappij. De Voorzitter rectificeert echter deze gevolgtrekking en verklaart, dat
al moge de toelichting geschreven zijn onder den indruk van het gesproken woord
ter vorige Algemeene Vergadering, het Hoofdbestuur het „vergeten en vergeven"
ruimschoots in toepassing heeft gebracht.

Daarna bespreekt de Voorzitter een ingekomen voorstel der afd. Utrecht, dat
beoogde in de betreffende artikelen de wijzigingen aan te brengen, die prof. van
Oijen in zijn tweede artikel „Toekomst" in ons Tijdschrift had vermeld. In ver-
schillende afdeelingen zijn deze artikelen van prof. van Oijen behandeld en de
schrijver was tot een mondelinge gedachtenwisseling hierover uitgenoodigd in de
vergadering van het Hoofdbestuur, die den vorigen avond is gehouden. Bij deze
gedachtenwisseling is gebleken, dat de bedoeling van prof. van Oijen eigenlijk in

het geheel niet divergeerde van die van het Hoofdbestuur. Alleen meende het
Hoofdbestuur, dat aan deze bedoeling op eenvoudiger manier uitvoer kan worden
gegeven binnen het kader van het voorgestelde concept Huishoudelijk Reglement,
zoodat een wijziging hiervan dus niet noodig is. Met nadruk verklaart de Voor-
zitter, dat het in het voornemen ligt van het Hoofdbestuur om, nadat het reglement
zal zijn aangenomen, wel ter dege de instanties in het leven te roepen, die prof.
van Oijen in zijn artikel heeft voorgesteld.

Prof. van Oijen dankt den Voorzitter voor deze toezegging en constateert der-
halve dat het Hoofdbestuur dus:

i°. de beroepsgenooten bijeen zal brengen in engeren zin, naar het door hen
bewerkte gebied van ons beroep.

2°. dat deze groepen een comité uit hun midden naar voren zullen mogen bren-
gen.

3°. dat het Hoofdbestuur dit comité als „permanente commissie" zal adop-
teeren en de desbetreffende vraagstukken om advies naar deze commissie zal
zenden.

4°. dat iedere groep een werkprogramma zal mogen opmaken, volgens hetwelk
zij zelfstandig zal kunnen werken.

Eén en ander behoudens de nadere goedkeuring van het Hoofdbestuur en, na-
tuurlijk, binnen het kader onzer Maatschappij en de voor haar geldende voorschrif-
ten. Prof. van Oijen zegt te vertrouwen op de wijze, waarop het Hoofdbestuur
met bekwamen spoed de opgeworpen plannen ten uitvoer zal brengen.

De Voorzitter geeft de toezegging dat het H.B. met de meeste animo de zaak
zal bespoedigen.

Voor de afd. Utrecht is er na deze uiteenzetting geen aanleiding meer haar
voorstel te handhaven, reden, waarom dr. de Graaf het voorstel zijner afdeeling
intrekt.

Dr. Overbeek neemt aan dat niet alleen het Hoofdbestuur doch de geheele
Maatschappij sympathiek staat tegenover de boven gememoreerde plannen. In-
dien voor de uitwerking er van tóch nog een kleine redactioneele wijziging in
het reglement noodig mocht blijken, dan wil dr. Overbeek het Hoofdbestuur
volmacht verleenen deze wijzigingen aan te brengen. Niemand heeft er bezwaar
tegen deze volmacht te verleenen.

Na deze algemeene zaken wordt overgegaan tot een gedetailleerde bespreking
van afzonderlijke artikelen. Het is evenwel allerminst de bedoeling van den
Voorzitter om, evenals op de vorige vergadering, het geheele reglement artikels-
gewijs te behandelen. Dit is niet noodig, aangezien de groote meerderheid der
artikelen ook toen reeds de algemeene instemming der vergadering verwierf.
Slechts de belangrijke zaken, waarover tijdens de vorige vergadering uitvoerig
is gediscussieerd, zullen thans nogmaals een punt van gedachtenwisseling uit-
maken. Als zoodanig zijn te beschouwen de bevoegdheid van den Centralen Raad ;
de wijze, waarop deze zijne besluiten neemt en uitvoert; de behandeling van amb-
telijke geschillen, het imperatieve en vrije mandaat der afgevaardigden, enz.

Allereerst vraagt de Voorzitter of er nog afgevaardigden zijn, die een bijzondere
opdracht hunner afdeeling hebben ten aanzien van een bepaald artikel.

Dr. van der Kamp stelt daarop een vraag naar aanleiding van art. 44. Hierin
staat vermeld, dat de Centrale Raad zijne besluiten neemt met minstens 4 van de
5 stemmen vóór. Dit voorstel is een oorspronkelijk amendement van de afd. Noord-
Holland, dat door de vorige buitengewone algemeene vergadering niet is over-
genomen. Het blijkt nochtans, dat het Hoofdbestuur dit amendement overge-
nomen heeft in het concept, dat voor ons ligt. Indien nu bij de stemming ten be-
hoeve eener uitspraak de verhouding 3 tegen 2 blijkt te zijn, wat geschiedt dan?

De Voorzitter antwoordt, dat er dan geen uitspraak wordt gedaan, waarmee de
aanhangige zaak als onvoldoende belangrijk is gequalificeerd. Deze opvatting
kan dr. v. d. Kamp evenwel allerminst deelen. De Voorzitter voegt hier nog aan toe,
dat het Hoofdbestuur mede al tot het overnemen van het amendement der afd.

Noord-Holland is gekomen naar aanleiding van de discussies tijdens de vorige
vergadering over het ontbreken eener hoogere beroepsinstantie. Aangezien het
instellen van een hooger beroep practisch onmogelijk werd geacht en men toch
de grootst mogelijke waarborgen geven wilde voor een zoo juist mogelijke uit-
spraak heeft het Hoofdbestuur in art. 44 een grootere meerderheid geëischt.

Nu blijkt, dat bij een meerderheid van slechts 3 tegen 2 stemmen er geen uit-
spraak gedaan zal worden door den Centralen Raad, verklaart dr. van der Kamp
namens zijn afdeeling tegen art. 44 te moeten stemmen.

Intusschen blijkt deze opvatting der afd. Groningen—Drenthe geen bijval in
de vergadering te vinden, zoodat art. 44 in den voorgestelden vorm gehandhaafd
blijft.

Dr. van der Kamp stelt vervolgens namens de afd. Groningen—Drenthe voor
om inden laatsten regel van art. 53 „meerdere" te vervangen door ,,meer dan één",
welke redactioneele wijziging door de vergadering aanvaard wordt.

Namens de afd. Gelderland—Overijssel stelt dr. Reitsma een aantal veranderin-
gen voor. Vooreerst zou in art. 12 het woord „eventueel" ten onrechte zijn uitge-
vallen. Voorts moet er nog verband worden gebracht tusschen art. 12 en art. 21.
Evenmin is de afd. Gelderland—Overijssel tevreden over de wijze, waarop in
art. 40 de ambtelijke geschillen zijn vermeld. In verband hiermee wil menden laatsten
bijzin van art. 18 laten vervallen.

Al deze zaken zijn intusschen reeds den vorigen avond behandeld in de Hoofd-
bestuursvergadering. Als resultaat hiervan wordt door het Hoofdbestuur een
wijziging van art. 12 en van art. 40 voorgesteld, waarmee aan de bezwaren van
de afd. Gelderland—Overijssel wordt tegemoet gekomen.

fn art. 12 blijft het sub a en c vermelde conform het concept, doch b wordt
als volgt voorgesteld :

Het lidmaatschap moet worden opgezegd bij aangeteekend schrijven aan den
Secretaris van het Hoofdbestuur ; het eindigt dan, behoudens het bepaalde in
art. 21, op den laatsten dag van het jaar volgende op dat, waarin de opzegging is
geschied. Wanneer op dat tijdstip een klacht tegen het betrokken lid is ingekomen
eindigt het lidmaatschap pas, wanneer de Centrale Raad uitspraak gedaan heeft
en eventueel een der maatregelen van tucht, genoemd in art. 26 der Statuten, is
toegepast.

De Secretaris van het Hoofdbestuur stelt den Secretaris der betrokken bijzondere
afdeeling in kennis van het beëindigen van het lidmaatschap."

Op een nadrukkelijk gestelde vraag of een lid, dat wenscht te bedanken ten einde
zich niet te behoeven te houden aan een collectieve arbeidsovereenkomst, die b.v.
voor 5 jaren gesloten is, gedurende dien ganschen tijd gedwongen is lid te blijven
der Maatschappij, antwoordt de Voorzitter bevestigend.

Dit voorgestelde artikel blijkt de algemeene instemming der vergadering te
verwerven.

„De Centrale Raad verleent desgevraagd voorlichting en bijstand aan Dagelijksch
en Hoofdbestuur en is belast met het intercollegiale toezicht en de rechtspraak
in geschillen tusschen de leden onderling en tusschen de leden en derden.

Geschillen tusschen leden, die in ambtelijke dienstbetrekking staan tot het-
zelfde publiekrechtelijke lichaam en geschillen tusschen leden in ambtelijke aan-
gelegenheden worden door den Centrale Raad niet in behandeling genomen.Voorts
neemt de Centralen Raad in behandeling alle zaken, die te zijner kennis komen en
die hij in strijd acht met de waardigheid van den diergeneeskundigen stand, met de
belangen der Maatschappij en van hare leden en is hij bevoegd alle stappen te
doen, die hij tot oplossing daarvan noodig acht."

Naar aanleiding van de artikelen 18 en 40 ontwikkelt zich nu een gedachten-
wisseling tusschen dr. Reitsma, dr. Douma, Kirch en den Secretaris. Het gaat

in hoofdzaak over het begrip „ambtelijke aangelegenheden" en over het „ambtelijk
tot geheimhouding verplicht zijn". Aan de hand van verschillende voorbeelden
worden deze zaken nader onder de oogen gezien. Sommige leden meenen, dat de
laatste bijzin van art. 18 thans kan vervallen, nu art. 40 in een nieuwen vorm is
voorgesteld. Intusschen heeft niemand bezwaar genoemden bijzin te laten staan.

Nadrukkelijk constateert de Voorzitter nog eens, dat het nooit of te nimmer de
bedoeling der commissie tot ontwerping van het concept-reglement noch van het
Hoofdbestuur is geweest den Centralen Raad ook de behandeling van ambtelijke
geschillen op te dragen. Daarvoor zijn andere colleges en autoriteiten aangewezen.

Naar aanleiding van art. 66 is in de afd. Zuid-Holland de wenschelijkheicl uit-
gesproken het sub a en b vermelde niet alleen te kunnen toepassen op geschrapte
leden, maar in het algemeen op gestrafte leden. Daartegen blijkt bezwaar in de
vergadering te bestaan ; men vindt de straffen al hoog genoeg.

Een redactioneele wijziging wordt op voorstel der afd. Groningen—Drenthe
nog aangebracht in den isten regel van art. 74, waar „in verband met" wordt ver-
vangen door „ten opzichte van".

Niemand blijkt meer het woord te verlangen over het concept-reglement. Alleen
vraagt dr. de Graaf nog of het H.B. geen leiding kan geven bij de samenstelling
der afdeelingsreglementen. De Secretaris zal t.z.t. deze zaak nader uitwerken.
Aangezien er ook geen stemming wordt verlangd over het concept Huishoudelijk
Reglement kan de Voorzitter met vreugde opmerken dat de aanvaarding van ons
nieuwe Huishoudelijk Reglement, nog wel met algemeene stemmen, eindelijk een
feit is geworden. Van harte hoopt de Voorzitter dat deze daad op aanzienlijke
wijze den bloei en het aanzien van onzen stand zal mogen bevorderen.

Nog wordt door de vergadering goed gevonden dat het nieuwe reglement in
werking treedt zoo spoedig de koninklijke goedkeuring op de Statuten zal zijn
verkregen.

De Voorzitter brengt nog eens een woord van bijzonderen dank aan de commissie
tot voorbereiding der nieuwe Statuten en van het nieuwe Huishoudelijke Regle-
ment (\'dr. Overbeek, Kirch, dr. Beijers, dr. v. d. Kamp en Kranenburg)
voor den moeilijken arbeid, die door hen is verricht en waarvan de dag van heden
voor hen een verdiend succes beteekent.

Namens de commissie zegt de Voorzitter, dr. Overbeek dank voor deze wel-
willende woorden en hij spreekt de beste wenschen uit voor het effect van de
nieuwe voorschriften voor onzen stand. Het werk van den Centralen Raad en de
bindende besluiten zullen er op gericht moeten zijn verdere afbrokkeling van
ons arbeidsveld tegen te gaan en verloren gebied te herwinnen. Vanzelf plaatst
zich hier op den voorgrond het zoeken van contact met de georganiseerde bestrij-
ding van dierziekten en massale behandeling van dieren. Bij een gunstige ont-
plooiing onzer arbeidskracht op dit terrein kunnen wij er toe bijdragen den dieren-
bezitter te doordringen van het feit, dat het zijn eigen belang is zijn zieke dieren
door een dierenarts te doen behandelen.

Aangezien niemand meer het woord verlangt sluit de Voorzitter onder dank-
zegging voor de opkomst en de medewerking aan een vlot verloop der vergadering
deze nog vóór de klok half vier wijst.

In het verslagjaar werden 2 vergaderingen gehouden, de eerste te Roermond,
de tweede te Valkenburg. Op beide vergaderingen bleek eenerzijds, van hoe groot
belang de bestrijding der besmettelijke pluimveeziekten voor de practici is; ander-
zijds, dat het steeds lastiger wordt, voor deze verrichtingen behoorlijke tarieven
te bedingen en vast te stellen. En dit zoowel in verband met concurrentie van bui-

tenlandsche collega\'s, als tengevolge van een blijkbaar ongelimiteerd verkrijgbaar
zijn der diplxtherie-entstof, door tusschenkomst zelfs van ontwikkelde leeken,
waardoor het enten door anderen dan dierenartsen en het zelf enten door
pluimveehouders groote afmetingen heeft aangenomen. In verband met deze
feiten bleek het dan ook onmogelijk de gemaakte tarieven-afspraak te handhaven.

Op de najaarsvergadering kwam nog ter sprake de oproeping voor een keurings-
veearts aan het Openbaar Slachthuis te Heerlen. Unaniem achtte men het in de
oproeping vermelde salaris voor een keuringsambtenaar met academische vorming
te laag en vond men het overigens voor een keuringsdienst als Heerlen noodzake-
lijk, dat deze functie door een dierenarts zou worden bezet. Een en ander werd
ter kennis van B. en W. van Heerlen gebracht, terwijl door publicatie in de provin-
ciale pers er de algemeene aandacht op gevestigd werd.

Een bijzonder karakter droeg overigens de najaarsvergadering, omdat na het
huishoudelijk gedeelte de aanwezigen zich aan een leestdisch vereenigden ter her-
denking van het 25-jarig jubileum als dierenarts van de H.H. C. Horbach en
F. Quaedvlieg. Speciaal werd er door den voorzitter in zijn rede op gewezen, dat
deze twee collega\'s-vrienden op denzelfden dag hun studie begonnen en eindigden
en daarna 25 jaar in de beste harmonie in eikaars onmiddellijke nabijheid de prac-
tijk hebben uitgeoefend en ook de vleeschkeuring hebben beoefend. Prof. Dr.
Berger, die deze vergadering ook bijwoonde, stelde deze collegiale samenwerking
den leden nog eens speciaal ten voorbeeld.

Als nieuw lid trad toe tot de afdeeling de Heer Stoot te Sittard, zoodat de af-
deeling thans 2 eereleden en 34 leden telt.

Op de algemeene vergadering werd de afdeeling vertegenwoordigd door den
Heer Hamers en op de buitengewone algemeene vergadering door den Heer Jans-
sen. De Heer Horbach was afgevaardigde in het hoofdbestuur.

De finantieele toestand is gunstig ; de kas sloot met een saldo van / 187.09.
In het bestuur kwam geen verandering. Kerstens, 2e Secretaris.

De geleidelijke groei, die de afdeeling gedurende de laatste jaren kenmerkte-
zette ook dit jaar voort, zoodat het ledental de honderd passeerde. Hoewel er
steeds een behoorlijk aantal leden ter vergadering kwam, was het. bezoek, in ver-
houding tot het ledental, toch maar matig. Dit maar zelden op een vergadering
komen wordt door vele leden uit Overijssel, vooral door die uit Twente, geweten
aan de uitgebreidheid van de afdeeling Hierdoor komen als plaatsen voor het hou-
den van vergaderingen vrijwel uitsluitend in aanmerking Arnhem en Deventer
en deze zijn, vooral de eerstgenoemde, voor hen zeer moeilijk te bereiken, zoodat
van het bezoek wordt afgezien. Ook omgekeerd komen stemmen uit Gelderland,
die Deventer weer te ver vinden. Het is niet de eerste keer, dat dit vraagstuk aan
de orde komt en hoe meer leden er komen, hoe sterker de drang wordt 0111 deze
groote afdeeling te gaan splitsen. Misschien zijn hier voordeden aan verbonden,
ongetwijfeld zijn er groote nadeelen ; moeilijk zal het ook zijn de juiste scheidings-
lijn te vinden. Hoe het zij, het vraagstuk is thans gekomen in een stadium, dat
een beslissing onder de oogen gezien moet worden. Wij zullen hopen, dat de oplos-
sing een zoodanige zal zijn, dat zij het meerendeel der leden kan bevredigen en in
het belang van leden en Maatschappij zal zijn.

Het ledenaantal steeg van 98 tot 101 ; 5 nieuwe leden traden tot de afdeeling
toe. De dood ontnam ons een van onze sympathieke kameraden. Door een onge-
lukkig toeval werd collega J. H. Rutgers te Zetten in het volle van zijn werkzaam
leven getroffen. Collega\'s v. Heusden en Odé brachten bij de ter aarde bestelling,
namens de afdeeling, een laatste groet ; collega Rab schetste in het Tijdschrift
hoe Rutgers was geweest als dierenarts en mensch. Zijn nagedachtenis zal steeds
door ons in eere gehouden worden.

Collega Frickers verliet onze afdeeling wegens zijn benoeming in Suriname.
Onze beste wenschen vergezellen hem naar zijn verren en nieuwen werkkring.

Het Bestuur onderging geen verandering, daar de Voorzitter als zoodanig werd
herkozen.

De afdeeling hield dit jaar weer de 4, in het reglement voorgeschreven, ver-
gaderingen ; 2 werden gehouden te Arnhem en 2 te Deventer, Verschillende weten-
schappelijke onderwerpen werden da\'ar behandeld.

Dr. R. H. v. Gelder sprak over melkhygiëne en behandelde de werkwijze van
een melkcontrölestation in het algemeen, terwijl hij speciale aandacht schonk
aan zijn ondervindingen opgedaan bij het melkcontrölestation te Amsterdam.

Prof. Dr. Klarenbeek deed interessante mededeelingen over pelsdierteelt en
pelsdierziekten in een voordracht getiteld : Dierenarts en Pelsdier.

Collega Veenbaas behandelde op duidelijke en vlotte wijze het moeilijke vraag-
stuk van het besmettelijk verwerpen.

Dr. R. v. Santen sneed een geheel nieuw onderwerp aan door ,,Een en ander
over Vleeschwaren" mede te deelen, terwijl collega J. Grashuis zijn vele onder-
vindingen, opgedaan bij de proefmesterij te Zelhem, bekend maakte in een voor-
dracht „Voedermengsels voor varkens".

Een vergadering werd besteed aan het behandelen van het concept-huishoudelijk
reglement, dat later, in een vergadering van het bestuur met de afgevaardigden
naar de algemeene vergadering, nog eens werd besproken.

Het bestuur had een onderhoud met de commissie voor bestrijding van de tu-
berculose onder het rundvee in Overijssel. Hoewel dergelijke besprekingen veel nut
kunnen afwerpen, kon er niets definitief bepaald worden, omdat wij de bindende
besluiten misten, waarop wij ook nu nog steeds wachten.

In verband met een schrijven van de Kring van ïwentsche dierenartsen, waarin
gewezen werd op het gevaar, dat het onderzoek van uierstreptomycose zou worden
opgedragen aan leeken, werd een commissie benoemd, die hierover een bespreking
had met den Inspecteur van de Volksgezondheid te Arnhem. Hoewel deze be-
spreking geen ongunstige resultaten had, kon uit den aard der zaak geen bepaalde
toezegging gedaan worden.

De secretaris had een bespreking met den Voorzitter en Directeur van de O.P.V.
over tarieven bij entingen van kippen. Gevraagd werd naar de mogelijkheid van
verlaging van tarieven en naar het vaststellen van maximumtarieven. Zonder
bindende besluiten is echter ook hier niets aan te vangen.

Zoo is 1930 te beschouwen als een gunstig vereenigingsjaar, maar een donkere
wolk verduistert den horizon. Reeds eenige jaren wees ik in het jaarverslag op de
groote vraagstukken, die 0111 oplossing vroegen, daarbij denkend aan onze verhou-
ding t.o.z. van den georganiseerden landbouw in verband met de massale bestrijding
van verschillende veeziekten.

Coöperatie en daarmede gepaard gaande organisatie hebben in den landbouw
vasten voet gekregen. Geheel gewijzigde toestanden zijn bezig zich daaruit te ont-
wikkelen. Het voorkómen en gezamenlijk bestrijden van heerschende veeziekten
zal voortaan een voornaam deel onzer werkzaamheden worden. Te lang hebben wij
ons uitsluitend bemoeid met den individueelen veehouder, zoodat de massale
bestrijding van veeziekten zonder ons georganiseerd wordt niet alleen, maar zelfs
op technisch gebied maatregelen worden voorbereid, die met goede diergenees-
kundige opvattingen in strijd zijn.

Nog is het tijd om in te grijpen en veel onheil te voorkomen. Dit te doen ligt
niet op den weg van den enkeling, ook niet meer op dien van de afdeeling alleen ;
de Maatschappij moet trachten hier leiding te geven en orde te scheppen.

Het nieuwe reglement zal hierbij een flink werktuig kunnen zijn, mits het spoe-
dig in werking kan treden.

Wij willen hopen, dat in een volgend verslag reeds gesproken\'kan worden van
de gunstige uitkomsten op dit gebied verkregen.

In verband met den strijd tegen de nieuwe verordening op den keuringsdienst
van vee en vleesch te Alphen aan den Rijn, meer in het bijzonder tegen de daarin
vervatte bepaling betreffende de verplichte keuring van en de heffing van een
keurloon op verduurzaamde vleeschwaren, heeft de vereeniging voor den handel-
drijvenden en industrieelen middenstand aldaar zich met een request tot de Ko-
ningin gewend, waarin o.m. wordt gezegd, dat, krachtens de Vleeschkeuringswet,
tusschen de keuringsvoorschriften voor vleesch en die voor vleeschwaren wel de-
gelijk verschil wordt gemaakt. Voorts zijn requestranten van oordeel, dat in het
ontwerp van bepalingen, welker opneming in een gemeentelijke verordening op
den keuringsdienst van vee en vleesch in verband met de vleeschkeuringswet
wenschelijk worden geacht, de vleeschwaren niet worden genoemd en dat, indien
de gewijzigde verordening in toepassing zou worden gebracht, deze aan een zeer
groot aantal winkeliers een zeer bezwarenden last zou opleggen, gepaard gaande
met niet gennge kosten. Daarom verzoeken adressanten, dat de Koningin gebruik
zal willen maken van het recht en de betreffende verordening zal vernietigen.

Door een commissie uit winkeliers en handelaren in vleeschwaren te Enschedé
was aan den gemeenteraad aldaar verzocht, de keuring van vleeschwaren kosteloos
te doen plaats hebben. Op dit adres is door den raad afwijzend beschikt. De com-
missie meent dat misschien deze beslissing het gevolg is geweest van de mindere
volledigheid van het adres. In een tweede schrijven aan den raad komt zij daarom
nogmaals op de kwestie terug, onder mededeeling, dat zij niet tegen herkeuring
is, doch dat deze, naar haar meening, niet op het abattoir moet plaats hebben, maar
bij de verkoopers aan huis. Het meeste bederf treedt n.1. op door het te lang of
onoordeelkundig bewaren van het vleesch bij de verkoopers. Verder zou in dat geval
de controle niet over een deel, maar over alle verkoopers van vleeschwaren worden
uitgeoefend. De commissie is van oordeel, da*" de met de keuring en stempeling
belaste personen veel nuttiger werk zouden kunnen verrichten, als zij opdracht
kregen dagelijks een aantal verkoopers aan huis te controleeren.

Den raad wordt tenslotte verzocht, nog eens nader op de kwestie terug te komen
en zoo mogelijk haar beslissing te wijzigen.

Op Woensdag, 6 Mei j.1., hebben voor de Haarlemsche Rechtbank de pleidooien
plaats gehad in het bekende invoerproces te Haarlem. In de ,,Vee- en Vleesch-
handel" van 8 Mei werden deze pleidooien afgedrukt. Daar velen belang zullen
stellen in het verloop van dit proces, worden hier deze pleidooien weergegeven.

Men zal zich herinneren, dat op 8 Oct. 1930 te Haarlem een rund werd ingevoerd,
geslacht te Hillegom en van de goedkeuringsmerken van den dienst Hillegom
voorzien. Dit rund werd te Haarlem goedgekeurd en dien overeenkomstig gestem-
peld. Nadat dit gebeurd was, bemerkte men, aan een paar nog aanwezige nieren,
dat het dier lijdende was aan miliair-tuberculose en bestemde men de koe voor
sterilisatie. De eigenaar van de koe stond op het standpunt, dat men hem het rund
moest afgeven en zoo niet, dat hem schadevergoeding toekwam. Hij eischte in
kort geding afgifte van het rund. De president der rechtbank verklaarde zich echter
onbevoegd tot uitspraak, daar z. i. de zaak geen spoedeischend karakter had.
Intusschen werd over deze zaak een proces gevoerd voor de Haarlemsche Recht-
bank.

De verdediger van den eischer, den eigenaar van het bewuste rund, wijst er op,
dat de vleeschkeuringswet aan de gemeenten de zorg heeft opgedragen van de
vleeschkeuring. Dientengevolge is er animositeit ontstaan tusschen de verschillende
gemeenten, wijl de groote gemeenten t. o. v de vleeschkeuring meenen, dat zij
de wijsheid in pacht hebben. Ieder meent n.1. het zelf het beste te weten. Pleiter

gaat de gebeurtenissen nog eens na. Op 7 Oct. is de koe te Hillegom geslacht en
bij de levende keuring zoowel als bij die na slachting is het rund onvoorwaardelijk
goedgekeurd. Hart en lever zijn te Hillegom verkocht, afgeleverd en geconsumeerd,
zonder dat er klachten geweest zijn.

Daarna is de geslachte koe naar Haarlem vervoerd. Daar mocht alleen volgens
art. 8 der VI.wet op bederf worden gekeurd. De vereischte merken zijn er op gezet.
Kop en tong werden te Haarlem afgeleverd en het restant der koe aan een slager
aldaar verkocht. Daarna werd opgemerkt dat de koe miliair tuberculose had en
gesteriliseerd moest worden.

Wat is nu het doel van het merken, aldus pleiter? De goedkeuringsmerken be-
teekenen niet alleen een waardeering, maar maken ook het constateeren van over-
tredingen mogelijk. Heeft de deskundige eenmaal uitspraak gedaan, dan wordt het
vleesch van een merk voorzien. Dan is dus de bemoeiing van de overheid met de keu-
ring afgeloopen.

Als de gemeente erkent, dat alle vereischte merken op het vleesch aanwezig
waren, dan is het niet afgeven van de koe een onrechtmatige daad. Pleiter betwist
verder het standpunt van de gemeente Haarlem, dat in Hillegom niet gekeurd
is omdat er niet goedgekeurd is, en ontkent het bestaan van een onderscheid
tusschen materieele en formeele keuring. De eerst gedane keuring is een onaan-
tastbare grondslag.

Pleiter heeft kans gezien het eenige vonnis, dat er over een dergelijk geschil
bestaat, in handen te krijgen, n.1. het geval te Dordt. Beslist werd toen, dat alleen
op bederf mocht worden gekeurd

De verdediger voor de gedaagde gemeente merkte op, dat het wel eens noodig
kan zijn, dat gehandeld wordt tegen de gestelde normen. De vleeschkeuringswet
is niet gemaakt om de belangen van de slagers te dienen, doch die der consumenten,
getuige de considerans. Pleiter geeft toe, dat een tweede keer niet gekeurd mag
worden, maar hier was de eerste keer niet juist gekeurd. Na het vinden van twee
nieren is ingegrepen, dat was de rechtsplicht van den keuringsdienst.

In verband met de moeilijkheden, die de invoerkeuring in ons land heeft op-
geleverd, is het interessant, op een wijziging van de vleeschkeuringswet in Duitsch-
land te wijzen, die kortgeleden door den Rijksdag is aangenomen (Berl. T. W.,
pg. 285—1931).

Aan art. 20 van de Duitsche Vleeschkeuringswet is n.1. een derde alinea (Absatz)
toegevoegd, welke alinea als volgt luidt:

„Frisches Fleisch, welches einer amtlichen Untersuchung durch approbierte
Tierärzte unterlegen hat, darf einer abermaligen amtlichen Untersuchung auch
in Gemeinden mit Schlachthauszwang nur zu dem Zweck unterworfen werden,
um die nach Absatz I zulässigen Feststellungen zu treffen (aanwezigheid van be-
derf). Diese Untersuchung hat gebührenfrei zu eifolgen".

Door deze wijziging is het gratis onderzoek van eenmaal gekeurd vleesch in
andere gemeenten, zooals dat reeds in Pruisen het geval was, ook verplicht ge-
steld in de andere bondsstaten.

Ostertag wijst erop, dat deze uitbreiding van een gratis onderzoek tot alle
Staten van Duitschland, vooral in die Staten, die niet, zooals Pruisen, een slacht-
huiswet hebben, waarbij het bestaan van de slachthuizen wordt verzekerd, ern-
stige gevolgen met zich mede kan brengen voor de slachthuizen. De mogelijkheid
is nu n.1. opengesteld, dat in plaatsen met een laag slachttarief vele slachtingen
zullen plaats vinden en daarna het gekeurde vleesch in plaatsen met hooger tarief
zal worden ingevoerd, waardoor in deze plaatsen het aantal slachtingen zal af-
nemen.

In de Berl. T. W. van Sept. 1930, pg. 593, vindt men, van de hand van Prof.
Krause, directeur van het veterinair pathologisch instituut te Sofia, eenige mede-
deelingen over veeteelt en veeartsenijkundigen Dienst in Bulgarije. Daaronder

komen ook eenige beschouwingen voor over de vleeschhygiëne in dat land. Hier-
aan is het onderstaande ontleend.

De veterinair hygiënische dienst der steden verkeert nog in de kinderschoenen.
In 1894 werd de eerste verordening betreffende de vleeschkeuring uitgevaardigd.
Er werden toen uitsluitend dierenartsen mede belast ; voordien werd ze uitgevoerd
door artsen en „Fe\'.dscheren" (Veterinargehilfen = hulpkeurmeesters). Uitge-
zonderd te Sotia, waar 3—4 dierenartsen door de stad belast werden met de keu-
ring. duurde het tot 1905, voordat in andere plaatsen dierenartsen werden be-
noemd .

In 1922 werd een nieuwe vleeschkeuringswet afgekondigd, gemaakt naar Duitsch
model. In deze wet wordt den gemeenten opgedragen slachthuizen te bouwen.
In de groote steden ontstonden toen verkoophallen voor het vleesch. Het op-
richten van moderne slachthuizen wordt echter nog belemmerd door het geld-
gebrek der gemeenten, blijkbaar een kwaal, die overal voorkomt. Voorloopig is
Sofia de eerste plaats, waar spoedig een modern abattoir zal komen. Een slacht-
huis met koelhuis, machinekamer, veestallen, enz. bestaat op het oogenblik in
Bulgarije nog niet. In 1928 werden geslacht een 2.550.733 stuks vee, hieronder
komen een 1.732.877 schapen voor.

Per inwoner wordt per jaar gemiddeld een 8.74 K.G. vleesch geconsumeerd.
In werkelijkheid is dit meer, daar de niet onder de keuring vallende slachtingen
niet statistisch zijn verwerkt.

In Bulgarije zijn totaal 236 dierenartsen, te verdeelen in staats-, gemeente-
en militaire dierenartsen.

Het Kon. Ned. Landbouw Comité heeft besloten een uitvoerig adres aan den
Minister van Binnenl. Zaken en Landbouw te zenden met het verzoek regeerings-
steun te willen verleenen aan de N.V. Nederl. Thermo-Chemische Fabiieken, ter
bescherming van de vitale belangen, welk voor den Nederl. Landbouw zijn gelegen
in een goed geregelde destructie van afgekeurd vee en vleesch. Er wordt de aan-
dacht op gevestigd, dat op 1 Juli 1932 de overgangstijd is verstreken en de destructie
afdoende moet zijn geregeld. Door gebrek aan kapitaal kan de N. T. F. haar wer-
kingsfeer niet uitbreiden. De Noord-Brabantsche Christelijke Boerenbond is van
plan op dezelfde wijze een destructor te exploiteeren voor de 3 zuidelijke provin-
cies. Ofschoon de vele kleinere destructoren in het midden van ons land wel een
uitbreiding bemoeilijken, zou het misschien mogelijk zijn, dat de N. T. F. haar
werkingsfeer tot het midden en het Westen van ons land zou kunnen uitbreiden
alz zij regeeringssteun ontvangt. de Graaf.

Het bestuur der Veterinaire Faculteit van Unitas Studiosorum Rheno-Tra-
jectina is als volgt samengesteld :

Sedert eenigen tijd verschijnt te Amsterdam een blaadje getiteld ,,De Melkweg",
Algemeen Nederlandsch Verbruikersorgaan. Hierin verschijnen populaire artike-
len o. a. over het gebruik van melk als voedingsmiddel. De bekende teekenaar
W. Heskes levert illustraties er voor. Onder de redacteuren vinden wij vermeld
Dr. R. H. van Gelder, directeur van Meba en Meca. Of onze collega op deze
wijze bijdraagt tot vermeerdering van het gezag der dierenartsen op het gebied
der melkcontróle komt mij twijfelachtig voor. C. T. v. O.

Dit orgaan staat op een ander peil dan het bovengenoemde. Het is blijkbaar
bedoeld voor aangeslotenen bij deze stations.

Een staf van medewerkers levert kleine artikelen over alle mogelijke onder-
werpen, die voor veehouders en melkverkoopers van belang zijn. Ongetwijleld
kan van deze artikelen een opvoedende kracht uitgaan. C. T. v. O.

Verslag van den toestand over 1930. (Geplaatst ingevolge art. 10 van het Huis-
houdelijk Reglement).

De Prof. D. A. de JoNG-Stichting, opgericht 1929, ving in het verslagjaar 1930
hare werkzaamheden aan. Nadat in de vergadering van beheerders van 8 October
j.1. de bestuursfuncties waren geregeld en een voorloopig werkplan was vastgesteld,
werd in de vergadering, gehouden 19 December 1930 te Utrecht, besloten een
beurs in te stellen voor 1931, tot het verrichten van een omschreven onderzoek
op het gebied der Vergelijkende Ziektekunde door een gegadigde, hiervoor aange-
wezen. Met dit onderzoek is bereids een aanvang gemaakt.

De geldmiddelen, op 1 Januari 1930 per saldo bedragend / 10458.—, vermeer-
derden door schenkingen (/2781.60), vaste bijdragen (/89.50), bijdrage Maatschij.
voor Diergeneeskunde van 1 gld. per lid (/ 687.—), gekweekte rente en koers-
winst op effecten (/618.46), na aftrek van enkele onkosten, tot een netto bedrag,
op 31 December, van ƒ 14606.03.

Het beheer berust bij de Heeren Dr. J. J. F. Dhont, voorzitter, Prof. R. de
Josselin de Jong, Prof. G. C. Nijhoff, Prof. C. F. van Oijen en Dr. H. J. van
Nederveen, secretaris-penningmeester. (Adres: Neuhuyskade 61, postgiro no.
105194, \'s-Gravenhage.

een sedert een paar jaren verschijnend fransch tijdschrift, wordt ons geregeld toe-
gezonden. Het is te vergelijken met de Vet. Med. Nachriclite van de I. G. Farbcn-
industrie, bevat in hoofdzaak referaten, en wordt uitgegeven door de Société
parisienne d\'expension chimique, 86 Rue Vieille - du Temple, Paris Ille. Het in
Mei verschenen No. 14 bevat een artikel over dachi-anesthésie épidurale en ob-
stétrique vétérinaire (thèse Uguen), verder referaten.

Het Verslag van het 4e Pluimveecongres, verleden jaar te Londen gehouden, is
verschenen. Het bevat 159 rapporten van deskundigen, op verschillend gebied.
(Voordrachten met discussies). Zooals bekend is dat congres, zoowel wetenschap-
pelijk als commercieel, zeer geslaagd ; niet minder dan 60 landen namen er aan
deel ; 24 waren op de tentoonstelling, door afdeelingen, vertegenwoordigd.

Report of Proceedings of the Fourth World\'s Poultry Congress, 1023 pp. Price
ios.O.d. Net. Copies are obtainable from Flis Majesty\'s Stationery Office, Adastral
House, Kingsway, London, W.C. 2, or through any bookseller.

Verhuisd : D. Nieburg, van Varseveld naar Voorburg, Oosteinde 136.
Verhuisd: J. van Woerden, adj.-directeur Abattoir, naar Eusebiusbuitensingel
27, Arnhem.

In afl. 10, 15 Mei, staat op blz. 563, ongeveer in het midden, Prof. Dr. Beyfr,
moet zijn : Prof. Dr. Berger.

Dit io-jarige paard, waarvan ik u de avoriën zal beschrijven,
heb ik gedurende 4 jaren in mijn praktijk mogen observeeren.
Het is ten slotte vanwege een ricidiveerende koliek, tengevolge
van een darmsteen, afgemaakt. Het zal overbodig zijn u de alge-
meen bekende verschijnselen van nymphomanie mede te deelen,
zoodat ik mij zal beperken tot de beschrijving der ovaria. Wanneer
men ze gaat vergelijken met die van een normale, 10-jarige merrie
krijgt men den indruk, dat deze ovaria iets kleiner zouden zijn.
Toch hecht ik niet veel waarde aan een klein verschil in grootte,
omdat, zooals u weet, de aanwezigheid van groote blaasjes van
de Graaf en van versche corpora lutea de afmetingen van dit
orgaan voor een groot deel bepalen. Bij wijze van inleiding vergun
ik mij de vrijheid u in eenige woorden den bouw van een zoogdier-
ovarium te beschrijven. Het bestaat uit een meer of minder groot
lichaam, dat over zijn geheele oppervlakte met kiemepithelium is
bekleed. Daaronder ligt de zona folliculosa, die slechts door een
dun bindweefsellaagje, dat wel eens als albuginea wordt aangeduid,
van het kiemepithelium gescheiden is. Hierin komen de vele pri-
maire follikels voor. De rest wordt door de zoogenaamde zona
medullaris ingenomen, waarin de vaten van de hilus uit indringen
om zich vandaar naar de randzöne te vertakken. Bij de eirijping
vindt eerst een verplaatsing van de groeiende follikel in de richting
van het merg plaats, tot een Graaf\'s blaasje is gevormd, dat naar
alle kanten groeiend zich het beste kan vergrooten in de richting
van de periferie, zoodat het ten slotte weer oppervlakkig komt te
liggen. Na bersting hiervan treedt een geel lichaam op, dat na een
periode van bloei een tweede van verval tegemoet gaat om als een
bindweefselmassa in den vorm van een corpus albicans te eindigen :
Opgemerkt moet worden, dat bersting van het blaasje van de
Graaf over de geheele oppervlakte van het ovarium kan plaats
vinden.

Vergelijk ik het paardenovarium met dit algemeene schema, dan
zijn de verschillen opvallend. Deze betreffen niet het proces van
eirijping en de vorming en regressie van het gele lichaam, maar wel
den algemeenen bouw van het orgaan. In de eerste plaats blijft
het kiemepithelium beperkt tot de zoogenaamde ovulatiegroeve,
die de andere zoogdier-ovaria missen. Voor het overige is het door
peritoneum omgeven, dat nog al door veel subsereus bindweefsel

gekenmerkt is. Er is hier geen oppervlakkige zona folliculosa aan-
wezig. Integendeel is juist het merkwaardige, dat hier even onder
de serosa een duidelijke vaatlaag aanwezig is, van waaruit de vaten
het centrum van het orgaan indringen. Evenmin als er een zona
folliculosa bestaat, is er een zona medullaris. Het geheele ovarium
wordt door een zoogenaamd stroma ovarii gevormd, dat uit bind-
weefsel bestaat, waarvan de vezels wel in alle richtingen door el-
kander heen zijn gelegen, maar toch in hoofdzaak een stroom-
richting hebben naar de ovulatiegroeve toe, zooals uit de ontogene-
tische ontwikkeling gemakkelijk is te verklaren. De follikels liggen
soms in groepjes in het stroma verspreid en vallen veel minder ge-
makkelijk in de microscopische coupe in het oog dan bij een ander
zoogdierovarium het geval is. Het bersten der blaasjes van de
Graaf vindt altijd in de ovulatiegroeve plaats. Vermoedelijk staat
dat in verband met de overheerschende richting van het stroma-
bindweefsel naar de groeve toe. Bovendien is het maar goed ook,
dat het hier gebeurt, omdat overal elders de eicel onder het peri-
toneum zou komen te liggen en nooit in de moedertrompet van de
tuba zou kunnen komen. Versclie gele lichamen zullen dus ook
steeds in de omgeving van de ovulatiegroeve, die ongeveer i cm
diep en 3—4 mm breed is, gevonden worden. Daar een der fim-
briae tubae steeds in de ovulatiegroeve bevestigd is, zal de eicel,
die bij de bersting van het blaasje vrijkomt, steeds binnen het
bereik van de moedertrompet zijn.

Kom ik thans tot de macroscopische beschrijving van de ovaria
der nymphomane merrie, dan moet ik beginnen op te merken,
dat er bij uitwendige beschouwing niets bijzonders was waar te
nemen. Op doorsnede komen enkele kleine blaasjes van de Graaf
voor den dag en in het linker ovarium ligt een versch geel lichaam
nabij de ovulatiegroeve. Het centrum ervan is gekenmerkt door
een bloedigen inhoud, terwijl de rand uit luteine-weefsel bestaat.
Verder komen nog enkele corpora lutea van verschillenden leeftijd
voor, zooals ook in een normaal ovarium worden gevonden. Dit
beeld wijst er op, dat nog niet lang geleden een normale ovulatie
heeft plaats gevonden. Opvallend is in dit verband het volkomen
ontbreken van groote GRAAFSche blaasjes. In den anderen eierstok
werd bij het microscopisch onderzoek in de onmiddellijke nabijheid
van de ovulatiegroeve een klein geel lichaam gevonden, dat den
indruk maakt van jongen datum te zijn. Normaal is het evenwel
waarschijnlijk niet. Daarvoor is het te klein en te grillig van vorm.

De bouw van het stroma der beide overiën is niet afwijkend, wel
die van de tertiaire follikels of GRAAFsche blaasjes, die op verschil-
lende plaatsen in het orgaan worden aangetroffen. Die, welke nog den
meest normalen bouw heeft, bezit een granulosa, die uit een enkele
laag platte cellen bestaat. De andere missen deze laag geheel en
hebben een wand, die uit bindweefsel bestaat, dat van de theca

folliculi stamt en door een breede, hyaline, gekronkeld verloopende
band gekenmerkt is, die bekend is onder den naam van membraan
van Slavjansky en voortgekomen is uit de membrana basalis,
die tusschen granulosa en theca folliculi is gelegen en zich normaal
in preparaten als een zeer dun lijntje voordoet. Daar hier de gra-
nulosa ontbreekt, zou men vermoeden, dat deze membraan thans
direct tegen het lumen aan zou zijn gelegen. Dit is niet het geval,
het bindweefsel van de theca is op enkele plaatsen dwars door de
membraan van Slavjansky heen gegroeid en heeft aan de binnen-
zijde een dun laagje gevormd, dat nu de inwendige bekleeding uit-
maakt. (fig. I). In sommige follikels is de membraan van Slav-
jansky plaatselijk dubbel en staat dan in continue verbinding met
het omringende fibrillaire bindweefsel der theca, waarin geen ver-
deeling in in- en externe laag te maken is, daar de thecainterna-
cellen ontbreken.

Als wij dezen vorm van afwijk\'ng van de normale GRAAFsche
blaasjes als een bepaalden vorm van atresie mogen beschouwen is
het volgende stadium als volgt gekenmerkt : de membraan van
Slavjansky is veel breeder geworden, veel sterker gekronkeld,
maar nog steeds hyaline (fig. II) ; aan de binnenzijde heeft zich
de hoeveelheid bindweefsel iets vermeerderd. Als derde stadium
van dit proces moge het volgende beeld gelden : In een follikel
is nog een rest van de liquor aanwezig ; op eenigen afstand daarvan
ligt een breede zeer sterk geslingerde membraan van Slajvansky,
die nu in tegenstelling met de vorige stadia georganiseerd is door
ingedrongen bindweefsel. Aan haar binnenzijde is een breede strook
nieuw gevormd los bindweefsel aanwezig, dat waarschijnlijk ge-
leidelijk aan de geheele holte zal opvullen, (fig. III). Dit beeld
wordt gecompliceerd door bloedingen, die in den follikel hebben
j^laats gevonden en die macrophagen hebben aangelokt, die in
groote hoeveelheid met vele resten van roode bloedcellen beladen
in het nieuw gevormde bindweefsel binnen den follikel en ook
daarbuiten worden aangetroffen, (fig. IV).

Uit dit onderzoek is dus gebleken, dat in hoofdzaak afwijkingen
in het follikelapparaat aanwezig zijn, daar o. a. geen normale
GRAAFsche blaasjes werden aangetroffen. Dit laatste is echter wel
opmerkelijk, daar wel verschillende stadia van corpora lutea aan-
wezig zijn.

De vraag is of de abnormale GRAAFsche blaasjes moeten worden
aangezien voor cysten, dan wel voor één of andere vorm van atresie.
De kwestie waar het hier om gaat is, wat men onder een cyste moet
verstaan. Frei zegt hieromtrent in één van zijn publicaties, dat
zoowel bij atresie als bij cystevorming verdwijnen van de eicel en
van de granulosa plaats vindt, maar bij de eerste gepaard gaat
met een neiging tot inwoekeren van de theca interna, bij de laatste
tot vermeerdering van vocht. Houd ik mij aan deze voorstelling,

Fig. I. Veranderde Graafsche follikel I.
a. lumen. b. bekleedend bindweefsel, c. membraan van Slavjansky.

Fig. II. Veranderde Graafsche follikel II.
a lumen. b. bekleedend bindweefsel, c. membraan van Slavjansky.

Fig. III. Veranderde Graafsche follikel III.
a. georganiseerde membraan van Siavjansky. b. bindweefsel dat
het lumen heeft opgevuld, c. bloeding.

dan vind ik in mijn preaparaten alleen atresie. Wester noemt een
cyste een blaas zonder granulosa, met vloeistof gevuld en op een
follikel gelijkende. In dat geval zijn de in mijn preparaat aanwezige
follikels meerendeels cystes.

Het wil mij voorkomen, dat men slechts dan van cysten kan
spreken, wanneer men een met vocht gevulde blaas heeft, die geen
neiging tot bersten heeft en grooter is dan een normaal GRAAFsch
blaasje.

Deze laatste bijvoeging lijkt mij daarom van belang, omdat uit
mijn onderzoek is gebleken, dat blaasjes, die door het ontbreken
van de granulosa, cystes zouden moeten zijn, feitelijk voorstadia
waren van een vorm van atresie, daar een opvulling door jong bind-
weefsel, uit de theca folliculi stammende, bij de latere stadia kan
worden geconstateerd. Wanneer men dus kleine blaasjes ontmoet
weet men niet met voldoende zekerheid of men met a.s. cystes dan
wel met atretische follikels te doen heeft. Toch lijkt mij de kwestie
niet van zoo groote beteekenis. Want atresie van een follikel
(a-zonder, tretos- niet geperforeerd) wil zeggen, dat zoo\'n blaasje
niet berst. Cystevorming is zoo bezien dus een bijzondere vorm van
atresie.

Hoofdzaak voor mijn geval is het niet normaal zijn van het ge-
heele follikel-apparaat in beide Ovarien.

Wat de primaire oorzaak aangaat, geeft Wester in de meeste
gevallen aan een ontstekingstoestand in vagina, cervix, baarmoeder
of Salpinx of gezwelvorming b.v. in de uterus, terwijl Frei zich
er heelemaal niet over uitlaat.

Misschien moet men de oorzaak wel buiten het geslachtsapparaat
zoeken, tenminste de nieuwste literatuur wijst op den overheer-
schenden invloed, die door het hypophysis-hormon op het ovarium
wordt uitgeoefend. Mijn onderzoek dat alleen de ovariën betrof,
was dus verre van volledig. Wil men deze kwestie van alle kanten
bekijken dan is niet alleen een histologisch onderzoek van de vrou-
welijke geslachtsorganen, maar ook van de hypophysis cerebri
noodzakelijk.

In einem Fäll von Nymphomanie bei einer Stute wurde von Verfasser bei der
histologischen Untersuchung der Ovarien eine bedeutende Abweichung in der
Struktur der Follikel gefunden.

A case of nymphomania in a mare is reported. Histological examination of the
ovaries revealed a marked deviation in the structure of the follicles.

Dans un cas de nymphomanie chez une jument 1\'auteur a trouvé ä 1\'examen
histologique des ovaries une déviation considérable de la structure des follicules.

Omnadin, een fabrikaat van de I. G. Farbenindustrie, bestaat
volgens Much, den uitvinder van dit preparaat, uit :
i°. een mengsel van reactieve eiwitlichamen (stofwisselingspro-
ducten van verschillende apathogene bacteriën),
2°. een mengsel van lipoïden uit gal,
3°. een mengsel van dierlijke vetten.

Het gebruik van Omnadin, meestal subcutaan of intramusculair
ingespoten, behoort tot de onspecifieke of prikkeltherapie, waar-
door tijdens een ziekteproces de afweerkrachten van het lichaam
worden verhoogd. Rüdiger (6) nam na injecties met Omnadin
bij den hond een stijging waar van het aantal polymorphkernige
neutrophiele leucocyten en een vermindering van het aantal
lymphocyten in het bloed. Na 24 uren werd het bloedbeeld weer
langzamerhand normaal.

Bij den mensch wordt vooral in acute stadia van verschillende
ziekten (o. a. griep, pneumonieën, rheumatismus, sepsis, erysipelas,
eczemen etc.) vaak met succes Omnadin gebruikt.

Op aanraden van Prof. Dr. H. Jakob paste ik in Mei 1929 voor
het eerst Omnadin toe bij 3 barsois, die na een bezoek aan een hon-
dententoonstelling zeer ernstig ziek waren geworden. De dieren
hadden eerst gastro-enteritische verschijnselen, die spoedig gevolgd
werden door zeer slepende broncho-pneumonieën. Nadat eerst door
mij verschillende geneesmiddelen waren toegediend (o. a. calomel,
antifebrine, subcutane creosoot-aether-injecties), die geen verbe-
tering in den toestand konden brengen, werden op advies van Prof.
J. eenige inspuitingen met Omnadin bij de patiënten toegepast.
Helaas konden deze injecties, wegens de algemeene verzwakking
der patiënten, geen redding meer brengen, zoodat zij spoedig hierna
stierven.

Hierdoor niet ontmoedigd, besloot ik, gezien de successen met
Omnadin door buitenlandsche collega\'s bij hondenziekte verkre-
gen, om in voorkomende gevallen toch dit preparaat te gebruiken.

Reeds heb ik in ruim 60 gevallen van ziekten bij den hond, voor-
namelijk bij hondenziekte, met voldoening de nuttige uitwerking
van Omnadin kunnen vaststellen.

Nu zal ik eerst eenige publicaties over het gebruik van Omnadin
in het kort weergeven, waarna ik 12 ziektegevallen uit mijn praxis
zal noemen, waarbij Omnadin werd gebruikt. Tenslotte zal ik een
samenvatting geven van de door mij verkregen resultaten.

Emshoff (i) kon een hond, die leed aan den pulmonalen en den nerveuzen vorm
van hondenziekte (pneumonie en paralysis der achterste ledematen) door 4 intra-
musculaire injecties van Omnadin genezen.

Een andere hond, die aan een linkszijdige pneumonie leed tijdens de honden-
ziekte, genas in het verloop van 8 dagen door 2 Omnadin-injecties.

Breidert (2) behandelde 96 honden, die aan hondenziekte leden : 30 ervan
hadden verschijnselen van pneumonie en 10 nerveuze stoornissen. Hij gaf bij iederen
patiënt intramusculair 1—2 c.c. Omnadin ; meestal waren 2 dagen na de eerste
injectie de dieren opgewekter dan tevoren, hadden meer eetlust en een lagere
temperatuur. Soms waren 2 of meer injecties noodig voordat herstel optrad. Bij
zeer ernstige pneumonieën gebruikte hij met succes bovendien Gripkalen (1 c.c.).
Van de 96 patiënten stierven er 6, die alle leden aan den nerveuzen vorm der hon-
denziekte. Breidert dringt aan op een vroegtijdige behandeling.

Verder genas hij door Omnadin-injecties een hond, die toxische verschijnselen
vertoonde van den kant van het maag-darmstelsel.

Kapus (3) paste Omnadin toe bij 50 patiënten, die leden aan hondenziekte.
In bijna alle gevallen was het resultaat bevredigend. Slechts in 3 gevallen, waarbij
zich karakteristieke nerveuze verschijnselen voordeden, liet het preparaat in den
steek. Overigens kon steeds met voldoening worden vastgesteld, dat na de eerste
injectie de temperatuur daalde en alle ziekteverschijnselen gingen verdwijnen.
De dieren werden weer levendig en kregen hun natuurlijk temperament terug.
Zelfs bewerkte Omnadin genezing in een geval van een volledig ontwikkelde pneu-
monie.

Kapus merkt op, dat naast de Omnadin-therapie ook de symptomatische be-
handeling werd toegepast.

Mikuschka (4) spoot intraveneus Omnadin in bij 146 honden, die leden aan
hondenziekte : hiervan hadden er 43 den gastrischen vorm, 58 den gastrischen
en den intestinalen vorm, en 36 den pulmonalen vorm. Voor het genezen van
pneumonieën waren soms 12 injecties noodig, die met tusschenpoozen van 1—2
dagen werden toegediend ; hierbij gebruikte M. tegelijkertijd Gripkalen.

In 90.3 % van alle gevallen trad herstel in. Bij den nerveuzen vorm van honden-
ziekte had M. echter geen succes met Omnadin-injecties. Volgens M. zouden we-
kelijksche injecties, gedurende 1—8 weken, van 0.5 3 c.c. Omnadin propliylac-
tisch gunstig tegen het optreden van hondenziekte werken.

Door intramusculaire inspuitingen van 0.5—2 c.c. Omnadin genas M. van
43 katten, die leden aan gastritis en enteritis, er 36 (dus 91 %). Volgens M. moet
het bij de kat voorzichtig worden gebruikt ; slechts een volwassen kater zou men
een dosis van 2 c.c. kunnen toedienen.

Preuss en Florschütz (5) behandelden 130 patiënten, die aan hondenziekte
leden, met Omnadin. Bij eenige ernstige pneumonieën en bij den nerveuzen vorm
der hondenziekte werd geen succes verkregen. De gebruikte dosis bedroeg 0.5—2
c.c. In lichte gevallen van hondenziekte voerde 1 injectie meestal tot genezing.

Rüdiger (6) paste Omnadin toe bij 139 honden, die aan hondenziekte leden.
Hij gaf intramusculair een dosis van 0.5—4 c.c. met tusschenpoozen van 1—4
dagen.

In ongeveer 60 % der gevallen kon hij hiermede genezing verkrijgen. Bij den
nerveuzen vorm der hondenziekte had hij weinig succes, evenmin in die gevallen,
waarbij het lichaam zoo uitgeput was, dat geenerlei reactie na een Omnadin-
injectie meer optrad.

Stetter (7) behandelde in 1928 te München 44 honden, die aan hondenziekte
leden, met Omnadin en Gripkalen. Gelijktijdig werd ook een symptomatische
therapie toegepast. Het sterftecijfer, dat in de voorafgaande jaren 9.8 % bedragen
had, daalde nu tot 4.5 %. De patiënten, die volgens bovenstaande methoden wer-
den behandeld, waren meestal zeer ziek. De lichtere ziektegevallen daarentegen
werden alleen symptomatisch behandeld om de gecombineerde behandelings-

methoden beter te kunnen beoordeelen. Stetter wijst op het belang om direct
bij het begin der ziekte of korten tijd daarna, injecties met Omnadin en Gripkalen
toe te passen, en ook om de symptomatische behandeling daarbij niet te vergeten.

Aan een hond met ernstige, acute nerveuze verschijnselen van hondenziekte
werd, behalve een excitans, intramusculair i c.c. Omnadin toegediend. Reeds
na 4 uren toonde de hond zich weer levendig en normaal. Een tweede aanval
werd niet meer waargenomen.

Bij een zilvervos, die leed aan een zeer ernstigen nerveuzen en intestinalen
vorm van vossenziekte. bracht een injectie van 2 c.c. Omnadin genezing.

2i Mei 1929. Duitsche herder, reu, oud 1.5 jaar. Conjunctivitis
acuta muco-purulenta bilateralis. Bronchitis acuta bilateralis.
Lichaamstemperatuur : 39.2⁰ C. De hond is lusteloos, eet niet,
hoest voortdurend. Diagnose : hondenziekte. Intramusculaire in-
jectie van 2 c.c. Omnadin. Per os 300 mgr. calomel en verder 3 x
daags 1 eetlepel vol van een drank van de volgende samenstelling :
chloretum ammonicum 5, pulvis succ. liquirit. xo, aq. ad 150.

Op 23 Mei is de algemeene toestand van den patiënt eenigszins
verbeterd : de eetlust is toegenomen, het hoesten is verminderd.

27 Mei 1929. Duitsche herder, reu, oud : 0.5 jaar. Bronchitis
acuta bilateralis. Lichaamstemperatuur : 39.6° C. De hond is luste-
loos, eet niet, hoest voortdurend. Diagnose : de patiënt heeft kou
gevat. Subcutane injectie van 1 c.c. Omnadin.

28 Mei. Lichaamstemperatuur : 38.5°. De patiënt is levendiger
geworden, begint weer te eten, hoest echter nog steeds.

17 Juni 1929. Fransche herder, teef, oud : 4 jaar. Stomatitis
acuta vesiculosa. Gastro-enteritis acuta catarrhalis. Lichaams-
temperatuur : 40.i° C. De hond is zeer lusteloos, braakt nu en dan
en heeft een zeer ernstige diarrhee. Diagnose : (voedsel ?)-intoxica-
tie. Intramusculaire injectie van 2 c.c. Omnadin. Per os tevens
300 mgr. Calomel.

19 Juni. De patiënt is levendiger geworden ; het braken is ge-
eindigd, de diarrhee is eenigszins verminderd. Per os wordt nu
Tannoform toegediend.

14 November 1929. Ruwharige fox-terrier, reu, oud : 1 jaar.
Conjunctivitis muco-pulurenta acuta bilateralis. Bronchitis acuta
bilateralis. Lichaamstemperatuur : 40.2⁰ C. De patiënt is lusteloos,
heeft geen eetlust en hoest geregeld. Diagnose : hondenziekte.
Per os wordt antifebrine toegediend. Den volgenden dag is de tem-

peratuur eenigszins gedaald (39.8° C.), overigens is de toestand
dezelfde als gisteren. Nu wordt subcutaan 1 c.c. Omnadin ingespo-
ten. Op 18 November blijkt de hond weer hersteM te zijn.

19 November 1929. Bastaard-Duitsche herder, teef, oud : 6 jaar.
Bronchitis acuta bilateralis. Lichaamstemperatuur : 40.3⁰ C. De
patiënt is zeer lusteloos, hoest veel en heeft geen eetlust. Diagnose :
de hond heeft kou gevat. Subcutane injectie van 2 c.c. Omnadin.
Per os : Antifebrine.

21 November. Lichaamstemperatuur : 37.8° C. ; de algemeene
toestand is veel verbeterd.

25 December 1929. Spaniel, reu, oud : 1 jaar. Conjunctivitis
muco-purulenta acuta bilateralis. Bronchitis acuta bilateralis. De
patiënt is lusteloos, hoest voortdurend en heeft geen eetlust.
Lichaamstemperatuur : 39.i° C. Diagnose : hondenziekte. Per os :
Antifebrine.

26 December. Toestand dezelfde als gisteren, alleen is de lichaams-
temperatuur eenigszins gedaald (38.9° C.) ; subcutane injectie van
i c.c. Omnadin.

27 December. Lichaamstemperatuur : 37.6° C. De hond begint
weer te eten, het hoesten is zeer verminderd.

21 Maart 1930. Cocker-spaniel, reu, oud : 3.5 jaar. Conjuncti-
vitis acuta muco-purulenta bilateralis. Bronchitis acuta bilateralis.
Tracheïtis acuta. Lichaamstemperatuur : 40.i° C. Diagnose :
hondenziekte. De patiënt is zeer lusteloos, weigert alle voedsel en
hoest af en toe. Subcutane injectie van 1.5 c.c. Omnadin ; per os :
200 mgr. Calomel.

22 Maart. Lichaamstemperatuur : 39.2° C., overigens is de toe-
stand dezelfde als den vorigen dag.

23 Maart. Lichaamstemperatuur : 38.8° C. ; de eetlust is eenigs-
zins toegenomen. Subcutane injectie van 0.5 c.c. Omnadin. Lang-
zamerhand wordt de eetlust weer normaal, het hoesten vermindert,
de opgewektheid neemt toe, en op 2 April worden geen ziekte-
verschijnselen meer waargenomen.

10 April 1930. Boxer, reu, oud: 1 jaar. Conjunctivitis muco-
purulenta bilateralis. Bronchitis bilateralis. Lichaamstemperatuur :
40.3⁰ C. De patiënt is lusteloos, weigert alle voedsel en hoest veel.
Diagnose : hondenziekte.

19 April 1930. Fransche herder, reu, oud : 1 jaar. Conjunctivitis
acuta muco-purulenta bilateralis. Rhinitis acuta catarrhalis.
Tracheitis acuta. Bronchitis acuta bilateralis. Lichaamstempera-
tuur : 40.8° C. De patiënt is zeer apathisch, hoest voortdurend en
heeft geen eetlust. Diagnose : hondenziekte. Therapie: Calomel
per os ; subcutaan wordt 1.5 c.c. Omnadin ingespoten.

22 April. Lichaamstemperatuur : 38.8° C. ; de algemeene toe-
stand is veel verbeterd ; subcutane injectie van 1 c.c. Omnadin.

12 Mei 1930. Engelsche setter, teef, oud : 1.5 jaar. Conjunctivitis
acuta muco-purulenta bilateralis. Rhinitis acuta muco-purulenta.
Pharyngitis acuta. Laryngitis acuta. Tracheitis acuta. Bronchitis
acuta bilateralis. Lichaamstemperatuur : 40.3° C. ; polsfrequentie:
140. De hond is zeer lusteloos, eet niet en hoest zeer veel. Diagnose :
hondenziekte. Subcutane injectie van 2 c.c. Omnadin.

16 Mei. Lichaamstemperatuur : 37.6° C. ; polsfrequentie : 90 ;
de hond neemt weer notitie van haar omgeving; zij begint weer te
eten, terwijl het hoesten vermindert.

12 Mei 1930. Spaniel, teef, oud : 9 maanden. Conjunctivitis acuta
muco-purulenta bilateralis. Tracheitis acuta. Broncho-pneumonia
acuta bilateralis. Lichaamstemperatuur : 41.o° C. De patiënt is zeer
lusteloos, heeft geen eetlust en hoest geregeld. Subcutane injectie
van 1.5 c.c. Omnadin ; per os : Antifebrine.

14 Mei. Lichaamstemperatuur : 40.2° C. ; de algemeene toestand
is stationnair gebleven.

16 Mei. Lichaamstemperatuur : 39.4⁰ C. ; de hond begint weer
te eten ; het hoesten vermindert.

20 Mei. Lichaamstemperatuur : 38.8° C. ; de hond is weer op-
gewekt en vertoont geen ziekteverschijnselen meer.

20 Mei 1930. Duitsche herder, reu, oud: 8 maanden. Conjunctivitis
acuta muco-purulenta bilateralis. Rhinitis acuta bilateralis. Tra-
cheitis acuta. Bronchitis acuta bilateralis. Gastro-enteritis acuta
catarrhalis. Lichaamstemperatuur : 40.i° C. ; de hond is zeer luste-
loos, eet niet meer, hoest veel, braakt nu en dan, en heeft een hevige
diarrhee. Diagnose : hondenziekte. Subcutane injectie van 2 c.c.
Omnadin ; per os : Tannoform.

23 Mei. Lichaamstemperatuur : 39.6° C. ; subcutane injectie van
i c.c. Omnadin.

25 Mei. Lichaamstemperatuur : 39.o° C. ; het hoesten en de
diarrhee zijn zeer verminderd ; de patiënt begint nu echter hersen-
verschijnselen te vertoonen (encephalitis acuta). De eigenaar wenscht
nu geen verdere behandeling van den patiënt meer. Het dier wordt
op 2 Juni pijnloos afgemaakt.

In alle gevallen, ook in de niet genoemde, werd naast de Omna-
din-therapie steeds de symptomatische behandeling toegepast ;
zoo werd o. a. aan alle hoestende patiënten steeds chloretum am-
monicum gegeven, volgens geval I.

Volgens mijne ervaringen, blijkende o. a. uit genoemde gevallen,
is Omnadin een zeer goed hulpmiddel bij de bestrijding van den
pulmonalen en den intestinalen vorm van de hondenziekte. Ook
bij niet-specifieke ziekten van den hond, zooals verschillende ont-
stekingsprocessen van de luchtwegen en van het maag-darmstelsel
(o. a. kouvatten, intoxicaties) bewijst het zijn nuttige werking, die
moet worden toegeschreven aan zijn vermogen om den weerstand
van het zieke lichaam tegen schadelijke invloeden te verhoogen.

Vooropgesteld dient te worden, dat het vroegtijdig worde ge-
bruikt. Slechts in de 3 sub a genoemde gevallen van een zeer sle-
pende hondenziekte bij barsois, die zeer verzwakt waren, mocht
het mij niet gelukken door Omnadin-injecties de patiënten te red-
den. (In geval XII kon het eindresultaat der Omnadinbehandeling
niet worden nagegaan). Overigens zijn alle honden, die door mij
met Omnadin zijn behandeld, meestal in korten tijd (n.1. eenige
dagen tot x a 2 weken) hersteld. Gewoonlijk werden niet meer
dan i a 2 subcutane (soms intramusculaire) injecties, met een
tusschenpoos van 2 a 3 dagen, bij iederen patiënt toegepast. De
eerste dosis was steeds de grootste (maximaal 2 c.c.). Verder werd
steeds de grootste zorg besteed aan hygiënische maatregelen en
aan de symptomatische behandeling. Ook bij het gebruik van Om-
nadin mogen deze nooit worden verwaarloosd.

De opvallende verschijnselen, die zich na één of meer Omnadin-
injecties voordoen, zijn : i°. een meer of minder belangrijke daling
van de lichaamstemperatuur; 2°. een toeneming van den eet-
lust ; 3⁰. een grootere opgewektheid van den patiënt.

Over het gebruik van Omnadin bij den nerveuzen vorm der honden-
ziekte heb ik geen ervaring. Verschillende onderzoekers konden
hierbij weinig of geen succes boeken. Volgens de publicaties van
Emshoff (i) en Stetter (7) verdient het echter ook bij dezen vorm
der hondenziekte te worden toegepast.

Bij den zilvervos blijkt Omnadin ook met succes gebruikt te
kunnen worden (Stetter).

Aan 2 katten, die leden aan gastro-enteritis catarrhalis, werden
door mij tevergeefs herhaalde Omnadin-injecties subcutaan toe-
gediend. Misschien is dit toe te schrijven aan het feit, dat mijn
hulp te laat werd ingeroepen, aangezien de beide dieren vóór mijn
komst reeds eenige dagen ernstig ziek waren en weinig weerstands-
vermogen meer bezaten. Volgens Mikuschka (4) heeft Omnadin
bij katten, mits voorzichtig gebruikt, een gunstige therapeutische
werking bij ontstekingsprocessen van maag en ingewanden.

Resumeerend concludeer ik, dat Omnadin in de kleine huisdieren-
praxis een belangrijke rol zal kunnen vervullen, mits het vroeg-
tijdig, met inachtneming van hygiënische maatregelen en van de
symptomatische therapie, wordt gebruikt.

Emshoff (i) : Versuche mit neueren Heilmitteln, Zeitschr. f. Veterinärkunde,
No. 37, 1925.

Breidert (2) : Omnadin als Staupemittel, Berl. Tierärztl. Wochenschr., No. 42,
1922.

volgens de Jugoslavenski Veterinarski Glasnik, No. Ii, 1929.
Mikuschka (4) : Omnadin in der Kleintierpraxis, Berl, Tierärztl. Wochenschr.,
No. 32, 1929.

Preuss und Florschuetz (5) : Omnadin gegen Hundestaupe, Tierärztl. Rund-
schau, No. 47, 1925.
Ruediger (6) : Therapeutische Versuche mit Omnadin, Inaug. Dissert., Leipzig,

Stetter (7) : Die Staupe der Hunde und ihre Behandlung unter besonderer Be-
rücksichtigung von Omnadin und Gripkalen.
Münch. Tierärztl. Wochenschr., No. 50—51, 1929.

Verfasser behandelte ungefähr 60 Hunde, die an Hundestaupe und anderen
fnfektionskrankheiten litten, mit Omnadin ; im allgemeinen mit gutem Erfolg,
speziell bei Krankheiten des Respirationsapparats oder des Digcstionstraktus.
Auch bei nicht-spezifischen Krankheiten des Hundes, wie Entzündungen der
Luftwege und M?gen-Darmkrankheiten hat Verfasser mit Omnadin gute Erfolge
erzielen können.

Nach den von Verfasser gemachten Erfahrungen ist es sehr wichtig, Omnadin
in einem sehr frühen Stadium der Krankheit zu verabreichen. Bei Tieren, die
schon sehr geschwächt sind. z.B. nach langwierigen Krankheiten, kann auch
Omnadin nicht viel mehr nützen.

In den meisten Fällen genügten schon 1 bis 2 Omnadin-Injektionen von 2 ccm,
um den Krankheitsprozess günstig zu beeinflüssen.

Zusammenfassend kommt der Autor zu dem Schluss, dass Omnadin in der
Kleintierpraxis eine wichtige Rolle spielen dürfte, wenn das Präparat frühzeitig
verabreicht, eine symptomatische Behandlung nicht ausser Acht gelassen wird
und hygienische Vorkehrungen getroffen werden.

L\'auteur a traité environ 60 chiens malades et souffrants de la maladie du jeune
âge ou d\'autres maladies infectieuses, avec de l\'Omnadin, en général avec succès.

Ce résultat a été obtenu non seulement dans des cas de maladies pulmonaires
ou intestinales, mais aussi dans des cas d infection intestinale ou bronchiale.

Selon l\'expérience de l\'auteur il est de la plus haute importance de commencer
le traitement avec de l\'Omnadin le plus tôt possible, dès le commencement de la
maladie. Le résultat restera probablement douteux, si le patient est déjà affaibli
par la maladie.

Dans la plupart des cas traités il suffisait de ià2 injections de2 ccmd\'Omnadin
pour obtenir la guérison.

L\'auteur conclut, que dans le traitement des petits animaux domestiques, l\'Om-
nadin, combiné avec un régime hygiénique et une médication symptomatique,
est un médicament très recommandable.

The author treated about 60 dogs suffering from distemper or other infectuous
diseases, with Omnadin, generally with very favourable results, especially with
the pulmonal and intestinal form of distemper. Also in cases of tracheitis, gastritis
and enteritis.

According to the writer\'s experience it is necessary to apply Omnadin in the
earliest stages of the disease ; in animals which are already weakened by the
disease, little success will be attained with Omnadin.

In most of the cases 1 or 2 injections of 2 cc Omnadin were sufficient .Summar-
ising, the writer concludes that Omnadin will fulfill an important roll in the treat-
ment of small pet-animals, premising that the injection being applied at an
early stage and that moreover a symptomatical treatment is applied, and hy-
gienic precautions are taken.

De Écho Vétérinaire (193¹. No. 1, blz. 17) vermeldt een paar merkwaardige
staaltjes. In 1847 verkocht iemand in de buurt van Genève ras-schapen naar Zuid-
Rusland. Zijn hond gaf hij mee om onderweg op de schapen te helpen passen.
Geruimen tijd later kwam de hond geheel vermagerd en uitgeput bij zijn vroegere
eigenaar terug ; hij was van zijn nieuw thuis weggeloopen.

Eenige jaren geleden verkocht een boer in Schotland, op de markt een kudde
schapen aan een andere boer, die eenige mijlen verder woonde. Daar die geen
hond had verzocht hij aan de verkooper, hem zijn hond te leenen om de schapen
onderweg bij elkaar te houden. Hij zou de hond de volgende dag terugzenden.
De hond kwam de volgende morgen al uit eigen beweging terug, maar niet alleen.
Hij had al zijn schapen verzameld en naar de oude stal teruggedreven.

(Uit het Veterinair-Pathologisch Instituut der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. H. SCHORNAGEL).

Hoewel Joest in zijn leerboek vermeldt dat bovenstaande tot
de inwendige breuken behoorende hernia, vooral bij oudere
paarden niet zelden voorkomt, is deze afwijking tot nu toe aan
het Veterinair Pathologisch Instituut nog niet waargenomen.

Pilwat vond bij 428 secties van paarden met koliek, 5 maal
een hernia door het foramen Winslowi, met 4 maal het jejunum en
i maal het ileum als breukinhoud. Daar echter deze natuurlijke
opening, die toegang geeft tot de bursa omentalis door de aan-
grenzende organen (eenerzijds het colon tenue en het pancreas,
anderzijds de lever) zou worden dichtgedrukt, zou het doortreden
van darmgedeelten niet vanaf rechts boven kunnen geschieden.
De vrij bewegelijke darmlissen zouden dan van onderen af het
omentum in de richting van het foramen Winslowi voor zich uit
moeten schuiven, en dus door het omentum omgeven moeten
doortreden. Door de teerheid van het omentum zou dit gemak-
kelijk scheuren, waardoor de resten een „Halskrause-ahnliche
Behang" om de insnoeringsplaats van de darmen zouden vormen.

Volgens Joest zou echter het foramen Winslowi bij oudere
paarden wel wijd genoeg zijn om in dorso-ventrale richting een
darmlis door te laten. Deze verwijding zou het gevolg zijn van
de veelvuldig aanwezige sterke drukatrophie van de rechter
leverkwab. Er zou vaak een doortreding van een jejunumlis
voorkomen, meestal gevolgd door een spontane repositie.

Soms zou echter door gasvorming een snelle volume-toename
van de darmlis optreden, met als gevolg een inklemming. Hij zag
nooit de door Pilwat genoemde ventro-dorsale intreding, maar
houdt deze wel voor mogelijk. Hiernaast komen in de literatuur
nog enkele casuïstische mededeelingen over deze hernia voor, die
nu eens van ventraal, dan weer van dorsaal zou zijn ingetreden.

Het door ons waargenomen geval werd gevonden bij een paard
van het ie Regiment Veld-Artillerie te Utrecht. Het dier was
gedurende een week in behandeling geweest voor mok. Om half
twaalf \'s nachts werden voor het eerst koliekverschijnselen op-
gemerkt, die spoedig een zeer ernstig karakter aannamen. Het
paard werd om half één onderzocht. Het had voortdurend vrij
hevige pijnuitingen, rolde telkens over den rug en sloeg met voor-
en achterbeenen. De defaecatie was normaal, 3 maal in het
laatste uur. De buik was niet opgezet. De polsfrequentie was 68,

temperatuuropnemen was te gevaarlijk. De slijmvliezen waren
oedemateus en cyanotisch. Na morphine-injectie werd het paard
iets kalmer. Exitus na blijvende koliekverschijnselen om half
vier \'s nachts. De klinische diagnose werd gesteld op liggings-
veranderingen van de darmen (torsio ? hernia mesenterialis ?)

Cadaver van een ongeveer 12 jarig paard (B. 6415) in uit-
stekende voedingstoestand. Bij openen van de buikholte ontweek
ongeveer 10 Liter van een sterk haemorrhagisch gekleurde dunne
vloeistof (transsudaat). Aan het parietale peritoneum werden geen
afwijkingen waargenomen. Coecum en colon crassum hadden een
normale ligging. Bovenliggende linker dundarmlissen hadden een
normaal aspect, maar waren door gassen sterk opgezet.

In de diepte van de buikholte vielen talrijke donkerroode,
door gassen sterk verwijde en gespannen aanvoelende dundarm-
lissen op. Het bijbehoorende mesenterium was sterk gestuwd
met talrijke uitgebreide bloedingen.

Na verwijdering van de niet gestuwde darmgedeelten kon men
zien dat de dunne darm met mesenterium over een lengte van
ruim 10 meter, beginnend enkele meters achter het duodenum,
door een ovale, vrijwel verticale, hoog voor in de buikholte,
dicht mediaal voor de rechter nier gelegen opening was getreden.
Deze ongeveer 6 c.M. lange en 4 c.M. breede opening werd vóór
door de sterk atrophische rechter leverkwab, boven door de vena
cava en vena portae en links door het pancreas begrensd en had
gladde randen (foramen epiploicum Winslowi). Ter plaats van
de doortreding vertoonde het mesenterium dicht bij haar dorsale
aanhechting een sterk anaemische vlakte (anaemische snoerring).
Bij het verwijderen van het blijkbaar geïncarcereerde darmge-
deelte bleek de breukinhoud vanaf rechts dorsaal te zijn inge-
treden. Daar de gestuwde darmlissen, die eerst in de bursa
omentalis moesten zijn terechtgekomen, vrij in de buikholte
werden gevonden, moest er een ruptuur van het oinentum hebben
plaats gevonden. Daar het omentum met de milt reeds bij het
begin van de buiksectie was verwijderd, teneinde een beter
overzicht te verkrijgen, was deze verscheuring niet meer aan te
toonen.

Het donkerroode darmgedeelte bleek bij openknippen zeer
sterk te zijn gestuwd. De mucosa was diffuus doorbloed met
uittreding van zeer veel bloed naar het lumen toe.

De maag was sterk met voedsel gevuld. Ongeveer evenwijdig
met de curvatura major bevond zich in het fundusgedeelte van
de maag een ruim 30 c.M. lange ruptuur van de muscularis en
de serosa met een ver uiteenwijken van de doorbloede, rafelige
randen. In het centrum van deze ruptuur bevond zich een on-
geveer 10 c.M. lange scheur in de mucosa. In de randen hier-

van waren echter geen bloedingen aanwezig en ook het uitge-
treden voedsel was uitsluitend in de omentaalzak.

Aan het hart werd een zeer sterke parenchymateuze degenera-
tie en een paralyse gevonden. Verder in de longen een geringe
catarrhale bronchitis.

Uit de beschrijving van de ligging van de breukpoort blijkt,
dat deze gevormd werd door het foramen Winslowi.

Overeenkomstig de bevindingen van Joest is het optreden van
deze hernia vanaf rechts dorsaal mogelijk gemaakt door de atrophie
van de rechter leverkwab, die in ons geval zoo sterk was dat de
kapsel van voor- en achtervlakte bijna direct tegen elkaar lagen
met er tusschen op enkele plaatsen nog restjes leverweefsel.

De aanwezige maagruptuur moet als een partiëele worden
opgevat. Door het niet vinden van den maaginhoud door de ge-
heele buikholte verspreid, en de gladde, niet doorbloede mucosa-
randen zal de mucosaruptuur kort vóór of na den dood zijn
opgetreden.

Volgens Pilwat komt maagruptuur bij darmafsluiting het meest
voor, als deze laatste de voorste darmgedeelten betreft. Daardoor
zal de maagverwijding door gasvorming veel beter tot zijn recht
komen, daar de ontwikkelde gassen slechts naar een klein gedeelte
van het darmkanaal kunnen ontsnappen, Ook in ons geval is de
darmafsluiting zeer ver naar voren gelegen, terwijl de maaguit-
zetting nog werd bevorderd door de sterke vulling met voedsel.

Pilwat: Arch f. wiss. u. prakt. Tierheilkunde. Bd. (Suppl. Bd.) 1910. Biz. 436.
Joest: Spez. Pathol. Anatomie der Haustiere. Bd. 2.

Beschreibung einer Enterocele omentalis. Einige Dünndarmschlingen waren
rechts dorsal in das Winslowsche Loch eingedrungen ; eine Ruptur des grossen
Netzes war erfolgt ; durch starke Magenerweiterung folgte Ruptur der Muscu-
laris und Serosa und postmortal Ruptur der Mucosa.

Description of an enterocele omentalis. Some loops of the small intestine had
passed through the foramen epiploicum Winslowi from the right dorsal side.
Rupture of the great omentum followed. Great distension of the stomach led
to rupture of the muscularis and the serosa and postmortal rupture of the

Description d\'une entéro-épiplocèle. Quelques anses de l\'intestin grêle étaient
entrées dans l\'hiatus de Winslow du côté dorsal droit et avaient causé use
rupture du grand épiploon. Par la distension de l\'estomac il s\'est produit une
rupture de la musculeuse et de la sereuse et une rupture postmortale de la
muqueuse.

Uit de zoölogische afdeeling van het Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg
(Directeur C. Bubberman).

Overtuigd van de groote beteekenis eener nauwkeurige studie betreffende de
ontwikkeling der trypanosomen, heeft schrijver zich tot taak gesteld in de eerste
plaats hieromtrent een systematisch onderzoek in te stellen van Trypanosoma
Evansi in verschillende zoogdieren, daarbij de noodige aandacht bestedend aan
perfectioneering van de techniek.

Uitgegaan werd van het systeem muis-trvpanosoom en het is de bedoeling via
rat, cavia, konijn en hond te trachten te komen tot een bespreking van trypano-
somen-ontwikkeling in paard en buffel.

In het kort samengevat werden bij de bestudeering van het systeem ,,muis-
trvpanosoom" de volgende resultaten bereikt :

1) Bij gelijke infectiedosis is de ontwikkeling in het bloed volkomen constant
in vorm en tijd.

3) Na intraperitoneale infectie is de totaalduur van het proces korter dan na
subcutane infectie.

4) De ontwikkeling eindigt met den dood van den gastheer. Bij dit eindpunt
is het aantal trypanosomen in het bloed altijd hetzelfde.

5) De duur der ontwikke\'ing is direct afhankelijk van het beginpunt der in-
fectie (van de grootte der infectiedosis).

6) De wijze (vorm) van ontwikkeling is in hooge mate onafhankelijk van de
grootte der infectiedosis.

7) Het bloed heeft geen trypanosomenvrije periode ; zeer spoedig na de
enting zijn trypanosomen in het bloed aanwezig (bewezen door infectieproeven).
Deze trypanosomen vermenigvuldigen zich verder in het bloed en worden na een
zekeren tijd (tengevolge van toeneming in aantal) ook microscopisch waarneem-
baar ; na een zeer groote infectiedosis bevat het bloed zelfs oogenblikkelijk een
telbare hoeveelheid trypanosomen.

8) Op het oogenblik, dat de trypanosomen in het bloed waarneembaar worden
blijken ze zich met een vrijwel constante, maar lage groeisnelheid te vermeerderen.
Deze snelheid blijft eenige uren behouden. Dan treedt een vlugge en sterke snil-
heidsverhooging op; de ontstane hooge snelheid blijft eenigen tijd constant. Ge
durende dien tijd neemt het aantal trypanosomen volgens een geometrische reeks
toe. Vervolgens daalt de snelheid sterk door een algemeene groeivertraging (niet
uitfluitend een deelingsremming in den zin van Tai.iaferro). Ten slotte stijgt
de snelheid opnieuw en blijft soms hoog tot het einde ; in andere gevallen is een
onregelmatige daling kort vóór den dood van den gastheer waar te nemen.

9) De groeisnelheid heeft dus een typisch rhythmisch karakter ; de toeneming
van het aantal, beschouwd over het geheele infectieverloop, gaat dus niet volgens
een geometrische reeks.

11) Tegen het einde van het proces treedt een gering percentage degeneratie-
vormen op.

12) Blepharoplastlooze trypanosomen zijn steeds in een varieerend aantal
aanwezig , de oorzaak der variatie is onbekend.

13) De ontwikkeling van de trypanosomen in het bloed van de muis heeft tot
een zeker punt groote o.ereenkomst met den groei van bacteriën in een kunst,
matigen voedingsbodem.

14) Bij gebruik der uitgangspopulatie bleek de ontwikkeling op soortgelijke
wijze te verloopen als bij experimenten met een zuivere lijn.

15) De ontwikkeling van Trypanosoma Evansi in de muis schijnt gedeeltelijk
een stofwisselingsprobleem te zijn. De volgende technische principes werden toe-
gepast.

1) Stabilisatie van het gebruikte trypanosomenmateriaal door isolatie van
een zuivere lijn en kweeken in dezelfde gastheersoort (muis).

2) Stabilisatie van den gastheer door toepassing van een speciaal voedings-
systeem.

3) Infecteeren met een nauwkeurig bekend en naar wensch te veranderen
aantal trypanosomen.

4) Scherpe observatie van het ontwikkelingsverloop in korte constante tusschen-
poozen, daarbij een nauwkeurige aantalsbepaling, volumemetingen en berekening
van het percentage der verschillende groeistadia (met behulp van de „Stufenzahl-
methodik").

Bijdrage tot de kennis van de Osteomyelitis bacillosa bubalorum. Autoreferaat
door Dr. F. C. Kraneveld. Hierover werd reeds een en ander vermeld door Dr. A.
Vrijburg in een vorige aflevering van dit tijdschrift.

Onderzoek op en bestrijding van tuberculose te Pekalongan gedurende de jaren
1927 en 1928, door Dr. G. A. van Lier. In dit artikel komt schrijver tot dezelfde
uitkomsten als vroeger in zijn bijdrage, voorkomende in de Veeartsenijkundige
Bladen deel 34. Vooral wordt er de aandacht op gevestigd, dat in een stal, waar
vrij veel gevallen van tuberculose voorkomen, meermalen tuberculinatie moet
geschieden ; liefst om de drie maanden, daar met zekerheid aangenomen mag wor-
den, dat verscheidene van de negatieve reactoren besmet zijn en binnen korter
of langer tijd wel gaan reageeren.

Een worm uit den conjunctivaalzak van het paard, door Dr. H j Smit en R.
Noto-Soediro.

Uit de afdeeüng Pathologische Anatomie van de Ned. Indische Veeartsenschool
te Buitenzorg. Directeur Dr. H. J. Smit.

Het onderzoek gold een worm, aangetroffen in den conjunctivaalzak van een
paard op het eiland Flores, welk paard dientengevolge leed aan een heftige con-
junctivitis. Bij microscopisch onderzoek bleek het een Thelazia te zijn, die echter
in lichaamslengte, lengte der spicula en van den oesophagus zoodanig van den
bekenden Th. lacrimalis afwijkt, dat aangenomen moet worden, dat hier een andere
worm in het spel is. Met den Th. Rhodesii van het rund heeft deze veel over-
eenkomst. Evenwel zijn er ook weer verschillen n.1. in het aantal anale papillen
en in de lichaamslengte. Wordt aangenomen, dat het de Th. Rhodesii is, dan volgt
hieruit, dat deze niet specifiek is voor het rund. De mogelijkheid is niet uitgesloten,
dat men hier met een nieuwe soort te doen heeft, die volgens schrijvers betiteld
zou kunnen worden met den naam van ,, Thelazia Floresiana".

Acuaria Hamulosa (Dies), door Dr. H. J Smit en R. Noto-Soediro. Bij de sectie
van een kuiken (gekruist Leghorn-inheemsch) vonden schrijvers een ingewands-
worm, die zij als indentisch beschouwen met Acuaria Hamulosa, waarmede be-
vestigd wordt het voorkomen van dezen parasiet in Nederlandsch-Indië, terwijl
deze tot nog toe alleen in Amerika, Europa en Australië was aangetroffen.

Onder leiding van schrijver werd aan het Proefstation voor kleinveeteelt te Bui-
tenzorg een kleine fokkerij met Soembavarkens begonnen.

Dit dier heeft nog bijzonder veel overeenkomst met de wilde Sus vittatus, waarop
de livreistrepen wijzen. De vruchtbaarheid der zeugen, die uitstekende moeder-
dieren zijn, laat niet te wenschen over.

Op een leeftijd van 8i maand bereikten bij goede voeding 3 zeugen een gemiddeld
gewicht van 71.4 K G. terwijl 4 castraten uit hetzelfde nest slechts 63.6 K.G.
wogen. Een beer uit datzelfde nest woog op een leeftijd van 11 maanden pas 34.9

K G. ; dit dier had echter het vittatustype het duidelijkst behouden. Per K.G.
krachtvoer bedroeg de gewichtsvermeerdering bij het Soembavarken iets minder
dan bij het veredeld Duitsch landvarken. \'t Hoen.

Parasieten en parasitaire ziekten bij paarden. B. Schwartz, M. Imes en W. H.
Wright. U.S. Department of Agriculture, Circular No. 148, Washington, 54 bladz.

Geregeld worden door bovengenoemd Department circulaires uitgegeven, waarin
verschillende dierziekten besproken worden ten behoeve van de farmers. In dit
boekje vindt men de verschillende parasieten, haar ontwikkeling en de door haar
veroorzaakte ziekten aangegeven, met vermelding van de geneesmiddelen.

Een 36-tal afbeeldingen verduidelijken den tekst. Wij zullen ons beperken tot
het noemen van de geneesmiddelen, die door de auteurs als het meest geschikt
worden aanbevolen. Volgens hen zijn ijzersulfaat, arsenicum, kopersulfaat en
tartarus emeticus, welke tot nu toe als wormmiddelen bij paarden steeds nog
werden aanbevolen, in de praktijk als vrijwel waardeloos te beschouwen, tenminste
wanneer men ze critisch beoordeelt.

Tegen lintwormen (Anoplocephala magna, A. mammilana, A. perfoliata) be-
velen zij aan : terpentijn in capsules, verder areca-noot en ook kamala.

Tegen maagwormen (Habronema muscae, H. microstoma en H. megastoma
wordt zwavelkoolstof of tetrachloorkoolstof verstrekt.

Tegen spoelwormen (Parascaris equorum) eveneens zwavelkoolstof of tetrachloor-
koolstof.

Daar zwavelkoolstof het maagslijmvlies irriteert, gebruiken zij liever tetra-
chloorkoolstof. Na 18 uur vasten wordt 25—50 c.c. van dit middel gegeven voor-
een paard van 450 K.G. Deze hoeveelheid kan zonder eenig gevaar worden inge-
geven. (in capsule of met maagsonde). Eveneens maken zij gebruik van dit middel
tegen Strongyloides Westeri bij veulens (o.l. c.c. per K.G.). Hierbij dienen zij
24 uur voor de behandeling een purgans toe in den vorm van ricinus-olie.

Tegen darmstrongyliden wordt wat betreft de groote soorten (Strongylus
equinus, S. edentatus en S. vulgaris) Ol. chenopodii het meest werkzaam geacht
voor de bestrijding. De dosis bedraagt 16—20 c.c. voor een paard van 450 K.G.
I.iefst wordt een purgans vóór of na de behandeling verstrekt bestaande uit ricinus-
olie gemengd met een neutrale olie b.v. voor jaarlingen en tweejarigen 180—240
c.c. ricinusolie in ongeveer i L. neutrale olie.

Tetrachloorkoolstof wordt ook tegen deze parasieten aanbevolen ; bij drachtige
merries moet dit zelfs gebruikt worden daar Ol. chenopodium voor deze dieren
gevaarlijk is.

Daar met één behandeling niet altijd alle parasieten worden afgedreven, zal
men deze dan na 4 tot 6 weken herhalen.

Tegen de kleinere strongyliden (Triodontophorus tenuicollis en de verschillende
cylicostomen (Trichonema), die in tegenstelling met de groote strongyliden geen
bloed uit den darmwand zuigen, wordt Ol. chenopodium meer aanbevolen dan
tetrachloorkoolstof.

Tegen Oxyuris equi wordt behalve Ol. chenopodium ook terpentijn met goed
gevolg gebruikt. De larven van de verschillende Gastrophilus-soorten. (G. intesti-
nalis, G. nasalis, G. haemorrhoidalis) worden afgedreven met zwavelkoolstof of
met tetrachloorkoolstof.

Bovenstaande bevindingen bevestigen dus de resultaten van de onderzoekingen,
die destijds aan het Instituut voor Parasitaire en Infectie-ziekten verricht zijn,
dat tetrachloorkoolstof tegen verschillende parasieten bij het paard met goed gevolg
en zonder gevaar gebruikt kan worden. (Ref.).

De auteurs wijzen nog speciaal op de verwerking van den mest uit de stallen.
Daar deze als een nieuwe infectiebron, vooral bij jonge dieren te vreezen is, wordt
aangeraden door broeien van den mest de daarin aanwezige eieren en larven te doo-
den. Zij geven een voor dat doel speciaal daarvoor gebouwde opslagplaats voor

den mest aan, en wijzen nog eens erop dat een goede stalhygiene hier veel onheil
kan voorkomen.

Ook is het geregeld verweiden der paarden zeer aanbevelenswaardig. Daar de
darmparasieten van runderen en schapen op paarden niet overgaan, kan men
paarden of runderen en schapen afwisselend in eikaars weiden houden ; deze ver-
wisseling zou dus jaarlijks kunnen geschieden.

Versche mest moet dus nimmer op de weiden gebracht worden, doch eerst be-
hoorlijk gebroeid hebben.

Een tiental bladzijden worden verder gewijd aan de bespreking van de ecto-
parasieten, zooals luizen, schurftmijten en teken. Uitvoerig worden daarbij de
verschillende bestrijdingsmethoden besproken waarbij het dippen het meest wordt
aanbevolen, temeer daar deze behandeling tegen al deze parasieten met goed
gevolg toegepast kan worden.

Voor het inrichten der dips worden de noodige gegevens verstrekt met duidelijke
foto\'s, terwijl de samenstelling der meest geschikte dipvloeistoffen vermeld wordt.

Luizen worden gemakkelijk gedood in arsenicum of nicotine-dips. Bij luizen
wordt echter ook nog wel fluor natricum in poedervorm aanbevolen. Dit helpt
echter alleen\' tegen Trichodectes en niet tegen Haematopinus. Bovendien is dit
middel prikkelend voor de slijmvliezen, zoowel voor het dier als voor den persoon
die het behandelt.

Op groote farms, waar toch geregeld gedipt moet worden tegen andere ecto-
parasieten, zal men dus de luizen ook het snelst met deze laatste methode kunnen
vernietigen.

Tegen schurft vooral wordt de kalk-zwavel dip aanbevolen. Begassing met zwa-
veldioxyde wordt minder gewenscht geacht, daar deze methode niet zoo geschikt
is om algemeen te worden toegepast omdat zij veel meer zorg vereischt dan het
dippen.

Over vergiftigingsverschijnselen door tetrachloorkoolstof bij paarden en het
verband met den calciumspiegel van het bloedserum en over proeven, waarbij ge-
tracht werd de vergiftigingsverschijnselen te verminderen door verhooging van het
kalkgehalte van het bloed. K. Neumann-Kleinpaul en K. Pelckmann. Arch.
f. Wiss. U. prakt. Tierhl.k. 62, 1, 1930, pg. 1—75.

De conclusies waartoe de schrijvers van dit zeer lezenswaardige en uitvoerige
geschrift komen zijn de volgende :

1. Als vergiftigingsverschijnselen bij paarden door tetrachloorkoolstof neemt
men waar apathie, gebrek aan eetlust, verhoogd dorstgevoel, koliekverschijnselen,
tremor, zwellingen, uitingen van pijn, temperatuursverhooging, verandering in
pols- en ademfrequentie, hoesten, diarrhee, icterus en eiwit in de urine.

Deze vergiftigingsverschijnselen kunnen tot 10 dagen na het toedienen van
CC1 blijven bestaan.

De graad dezer verschijnselen gaat niet altijd parallel met de hoeveelheid der
toegediende tetrachloorkoolstof.

De calciumspiegel van het bloed, berekend naar het gemiddelde per dag, daalde
na het geven van tetrachloorkoolstof in doses van 0.15—0.33 gram per K.G. lichaams-
gewicht van 4—14.56 %.

Een bepaalde verhouding tusschen de daling van het calciumgehalte van het
bloed en de hoeveelheid toegediende tetrachloorkoolstof was niet waar te nemen.
De vergiftigingsverschijnselen, voornamelijk wat betreft temperatuur, pols en
ademfrequentie, neemt men waar in het stadium van den verminderden calcium-
spiegel in het bloed. De duur en de mate der vergiftigingsverschijnselen houden
echter geenszins verband met de mate van daling van den calciumspiegel van het
bloed. Door het geven van groote hoeveelheden Vitakalk vóór de tetrachloor-
koolstoftoediening wordt wel een minder sterke daling van den bloedcalciumspiegel
waargenomen, terwijl de vergiftigingsverschijnselen daarbij niet verminderen.

Door het verstrekken van chloorcalcium-zetmeel, afkomstig van de chemische
fabriek Berlijn—Mariënfelde vóór het toedienen der tetrachloorkoolstof, ver-

hindert men een daling van den calciumspiege! van het bloed ; temperatuur, pols
en ademfrequentie worden gunstig beïnvloed, terwijl echter alle overige vergifti-
gingsverschijnselen onverminderd blijven bestaan.

Het verstrekken van vitaminengist, die met ultravioletlicht bestraald is ge-
worden, vóór het toedienen van tetrachloorkoolstof, vermindert de daling van
den calciumspiegel van het bloed en heeft tevens een duidelijke vermindering van
den duur en de hevigheid der vergiftigingsverschijnselen tengevolge.

Morphologisch-biologische onderzoekingen over de vrijlevende larven van eenige
strongyliden bij het paard. G. Poluszynski, T. R. 36, 51, 1930, pg. 869—871.

Bij de verschillende strongyliden van het paard vertoonen de pas uit het ei
gekomen larven weinig morphologisch verschil; alle bezitten de rhabditiforme
oesophagus.

Duidelijker zijn de ,,geëncysteerde" larven van elkander te onderscheiden.
In een tabellarisch overzicht worden deze door P. uitvoerig vermeld.

De larven van Trichonema spec., Strongylus vulgaris, S. equinus en S. edentatus
werden onderling vergeleken. Het aantal darmcellen, de lichaamslengte, de ver-
houding tusschen totale lichaamslengte en staartlengte, de ligging van de excretie-
porus zijn bij determinatie van deze larven van belang.

Voor hen die zich met dit onderwerp bezig houden zal dit werk van Poluszynski
van veel nut zijn. Baudet.

Barnet (Revue vét. et journ. de méd. vét, Janv. 1931, blz. 29) kreeg (in Algiers)
een pas geboren muildier-veulen in behandeling, dat te zwak was om te staan
en te zuigen, icteriese slijmvliezen had en roodgekleurde urine.

Het stierf na eenige uren ; in het bloed werden in het Inst. Pasteur d\'Alger
piroplasmen gevonden en wel Nuttallia equi. Ook in het bloed der moeder, een
12-jarigc merrie werden enkele Nuttallia-parasieten gevonden, ofschoon het dier
geen ziekteverschijnselen had gehad.

(Dr. Veit, Tier. Rundsch. 1930, S. 389). Tevoren had het paard goed gegeten.
Plotseling echter wilde het blijkbaar wel, doch kón het geen hooi meer nemen.
De lippen waren met speeksel bedekt en met de tong maakte het allerlei vreemde
bewegingen. Aanvankelijk werd gedacht aan „haken" op de kiezen ; deze werden
geraspt, doch zonder resultaat. Bij nader onderzoek bleek dat in de tong verschil-
lende oppervlakkige wonden waren. Ofschoon geen knobbels of zwellingen waren
te vinden, kwam de gedachte aan actinomycose naar voren. Subcutane injectie
van 10 c.c. joodchinolen-galaktan (in de tong) had tijdelijk succes ; over 3 maanden
verdeeld volgden nog zeven injecties, resp. met cejodyl.

Schijnbaar was het paard toen genezen. Totdat bijna een jaar later dezelfde
verschijnselen terugkwamen. Nu werd het dier neergelegd. Wéér zag men aan
de tong eenige wonden ; uit één daarvan kwam wat etter ; toen gesondeerd werd
kwam er meer. Deze wond werd verwijd en een vinger al tastende erin gedraaid.
Toen is de oorzaak van het langdurig sukkelen te voorschijn gekomen : een stuk
ijzerdraad van 8 c.M., dat dus bijna 1 4 jaar lang actinomycose had „vorgetauscht".

Falsche Vorbehandlung als häufige Todesursache bei Kolikanfallen. (Dr. Wedell,
Berl. Tier. Woch. 1930, S. 599).

De huidige osconomische depressie treft ook den veehouder. Daardoor ontstaat,
nog méér dan vroeger, de neiging om de hulp van den dierenarts alleen als „ultima
ratio" in te roepen. Intusschen is er dan niet zelden door den eigenaar of een buur-
man heel wat bedorven dat de dierenarts niet meer herstellen kan. Vooral bij
koliek kunnen wij dat vaak constateeren. Opgesloten in een zorgvuldig met zakken
of stroo dichtgestopten stal vol ammoniakwalm heeft de eigenaar het zieke paard

hoog aan de ruif opgebonden om toch vooral te beletten dat het dier gaat liggen
rollen.

Als het dreigt neer te zakken, dan wordt de zweep gebruikt. En zóó zien wij het
arme paard sidderend en zweetend over het heele lichaam, soms uren lang gepij-
nigd .... met goede bedoelingen, uit domheid, want men weet niet welk kwaad
wordt gesticht door overmatige inspanning t.o.v. de hartspier. — Of, wij treffen
het zieke paard aan op een weide, waar het aan een lang touw met de zweep wordt
rond gedreven, alweer, opdat het toch vooral niet zal neervallen en een ,,kronkel"
in den darm zal krijgen. En als het gekwelde dier tóch gaat liggen, dan wordt het
door een schop, of met de zweep direct weer overeind gejaagd, totdat het niet
meer kan .... omdat het hart die voortdurende inspanning niet verder kan ver-
dragen. Door dergelijke foutieve behandeling is reeds menig paard niet aan de ge-
volgen van koliek, doch aan hartverlamming gestorven. Het is de taak van ons,
dierenartsen, — zoo zegt collega Wedell terecht — de veehouders tijdig te ver-
tellen hoe een paard met koliek in afwachting van deskundige hulp behoort te
worden behandeld. Als zoo\'n paard wil gaan liggen, late men het rustig zijn gang
gaan ; mits het niet te wild geschiedt late men ook toe dat het zich wentelt; darm-
invaginaties dóór het rollen zijn zeldzaam. Matige beweging in langzaam tempo
mag slechts gebeuren zoolang de patiënt zich daar niet ernstig tegen verzet. Zoodra
dit wel het geval is, het dier gaat zweeten, of knikt in de knieën, houde men hier-
mee op, en brenge het paard in een ruimen, luchtigen stal zonder het te warm
dicht te dekken. Men belette slechts al te ruw neervallen om maag- of darmruptuur
te voorkomen. De ruimte onder de krib wordt met zakken en stroo gevuld, opdat
het paard zich daaronder niet vast kan werken en slechts ten koste van groote
inspanning er weer uit kan komen.

In het kort, de geheele vóórbehandeling zij erop gericht om het hart te sparen.
Dit wordt bij koliek maar al te vaak vergeten.

Paraffinum liquidum, ein vorzügliches Erweichungs- und Gleitmittel bei Ob-
stipationen. (Dr. Weischer, Berl. Tier. Woch. 1930, S. 362).

Door de neus-slokdarmsonde is de orale behandeling van koliek weer méér op
den voorgrond gekomen. Naast laxantia in engeren zin is het vaak wenschelijk
middelen te gebruiken, welke instaat zijn den drogen darminhoud langs mechanisch-
physischen weg weer glad en week te maken. Oleum ricini, ol. rapae, ol. lini of
afkooksel van lijnzaad zijn voor dit doel wel geschikt, doch hebben het nadeel,
dat zij óf maagdarmcatarrh veroorzaken óf door hun consistentie moeilijk de
neus-slokdarmsonde kunnen passeeren. Paraffinum liquidum heeft deze nadeelen
niet. Het is volkomen indifferent, kan zonder eenig bezwaar in groote dosi (bij paar-
den 2 tot 3 K.G. of meer) worden gegeven en werkt volgens W. uitstekend. Alleen
de hooge prijs is een bezwaar. Inplaats van het betrekkelijk dure praeparaat
Beugen kan desnoods oleum vaselini tlavum 1 worden gebruikt. De samenstelling
hiervan is echter niet constant ; het bevat vaak zuren. Toch kon Weischer een
klein paard zonder eenig nadeelig gevolg (binnen twee etmalen over 4 dosi ver-
deeld) 10 K.G. van dit ruwer product met de neus-slokdarmsonde ingeven.

(Paraffinum liquidum is bij het publiek beter bekend onder den naam ,,Nujol" ;
het wordt bij habitueele constipatie dikwijls a!s huismiddel gebruikt. Van som-
mige zijden wordt hiertegen echter gewaarschuwd ; het zou het ontstaan van
carcinoom bevorderen en de voedselresorptie belemmeren. (Ref.)

Eine Massenerkrankung an Hufrehe infolge Grünfutters. (Dr. Pöttnig, Tier.
Rundsch. 1930, S. 257).

Het ,,gras" op een militair sportveld in Brunswijk was te lang geworden. Het
werd afgemaaid, een nacht en een halven dag over den grond gespreid, daarna
weggehaald om dan elders opnieuw uitgestrooid te worden. Een etmaal later werd
het in drie porties aan 14 paarden gevoerd. Binnen 24 uren zijn toen alle paarden
ziek geworden. Zij bleken alle aan hoetbevangenheid te lijden ; bij elf waren alleen
beide voorbeenen, bij drie ook de achterbeenen aangetast. Alle 14 paarden hadden
koorts, 38.9 tot 39.9⁰ C., verhoogde pulsatie der art. digit. comm. et vol., de ty-

pische gang, en pijn in de hoeven. Bij de meeste waren de onderbeenen wat ge-
zwollen, de eetlust gering en de defaecatie vertraagd. Na twee etmalen had de ziekte
haar hoogtepunt bereikt. Elf paarden waren in 8, de andere na 14 dagen hersteld.

Reeds spoedig bleek, dat het ,,gras" uit een ongewoon plantenmengsel had be-
staan ; naast klaver, was het in hoofdzaak St. Janskruid met zuring, en verder
veel walkruid, latuw, taschjeskruid, akkerdistel en melkkruid. Gras in engen zin
was er alleen in te vinden in den vorm van rietgras e. d. minderwaardige soorten.
Toch konden deze planten in de genoten hoeveelheden niet zóó toxisch voor paar-
den zijn. Verontreiniging door fabrieken was geheel uitgesloten. Men kwam daarom
tot de conclusie, dat de ziekteoorzaak méér gezocht moest worden in beginnende
ontbinding van het groenvoer gedurende den tijd, dat dit (het was in Juli !) na het
afmaaien in de zon had gelegen. Ontbindingsproducten zooals aminen en zuren,
b.v. mierenzuur, mogelijk ook vergiftige basen zouden dan voor de gevolgen
aansprakelijk zijn. Anderzijds kwam meer de gedachte naar voren, dat maagdarm-
catarrh met toxinen-resorptie in het spel is geweest. (Zie ook Handbuch der tie-
rischen Ernährung und der landw. Futtermittel, Bnd II. S. 49, Intoxicatie van
30 paarden door te versch hooi). Mogendorff.

Zur Frage der Virulenz der bei menschlicher und tierischer Tuberkulose vor-
kommenden Tuberkelbacillen. B. Lange, Zeitschr. f. T. b.kunde, 1930, blz. 129
en 209.

De virulentie der stammen van tubercelbacillen werd bepaald door intracutane
infectie met zeer geringe hoeveelheid. Zoowel bij het bovine als bij het humane
type werden aldus bacteriën van sterk uiteenloopende virulentie gevonden. Sehr,
acht van belang dat deze verschillende virulentie voor de cavia niet overeenstemde
met den ernst van het clinisch proces, dat bij den patiënt was aangetroffen. Zoo
vond hij bijv. bi] zeer ongunstig beloop soms slechts weinig virulentie bacillen.
Hij besluit hieruit, dat voor het verloop van de ziekte blijkbaar het weerstands-
vermogen van den lijder van meer beteekenis is dan de virulentie van den bacil.

Beitrag zur Frage über die Geflügeltuberkulose beim Menschen. TRiussen Kle-
banowa, Zentr.bl. f. Bakt. etc. i. Or. 119, 1/2, 1930, blz. 114.

Uit het pleura-exsudaat van een patiënt met longtuberculose werd gekweekt
een cultuur van vogeltubercelbacillen. Dit zou het eerste geval zijn waar dit type
is gevonden in de pleuraholte en het tweede in sputum.

Sehr, wijzen op de noodzakelijkheid om bij de bestrijding van de tuberculose
meer aandacht te wijden aan de kippen, die een bron van infectie kunnen vormen
voor varken, koe en mensch. De infectie van den mensch kan direct geschieden
door de kip (eieren) of langs een omweg, door het varken. v. d. Hoeden.

Die Tuberkulose-bekämplung durch Immunisierung unter besonderer Berück-
sichtigung des z. Zt. aktuellen Calmette\'schen Verfahrens. (H. Rautmann, Tier.
Rundsch. 1930, S. 868).

In een rede heeft Rautmann de methode Calmette-Guérin aan een scherpe
critiek onderworpen. In de eerste plaats het beweren, dat de B. C. G. een virus fixe
zou zijn. Hij acht dit in strijd met de wetten der erfelijkheidsleer ; atavisme kan
ook eigenschappen als virulentie en pathogeniteit betreffen. R. haalt verschil-
lende gevallen uit de literatuur aan, welke eenerzijds op verzwakking, anderzijds
op gevaarlijk stijgen der virulentie wijzen ; in enkele gevallen is het na enting
met B. C. G. zelfs tot verspreiding, metastasen, resp. algemeene tuberculose ge-
komen. Het is dus niet juist, dat B. C. G. steeds volkomen onschadelijk zou zijn.
Dit is in elk geval betrekkelijk, want pathogeniteit is hier afhankelijk van den
graad van weerstandsvermogen van het geënte organisme. Ook heeft R. weinig
vertrouwen in de immuniseer ende werking der B. C. G. Zonder twijfel veroorzaakt
enting met B. C. G. een zekere allergie, welke door tuberculine-reactie en ook in

de gevolgen eener superinfectie te voorschijn treedt. Wij zien echter alléén verschil,
wanneer bij vergelijkende proeven zeer kleine hoeveelheden tubercelbacillen
worden gebruikt. Zoodra daarentegen grootere hoeveelheden voor superinfectie
gegeven worden, zien wij het verschil in uitwerking verdwijnen. Op het jongste
tuberculose-congres in Oslo (Aug. 1930) is erop gewezen, dat volgens talrijke
secties in 87 % der longen van zuigelingen üdteekens van genezen tuberculeuze
processen zijn gevonden, terwijl de sterfte in tuberculeuze omgeving slechts 4 J %
bedroeg.

Ook zonder B. C. G.-enting is dus het genezen van tuberculose bij zuigelingen
méér regel dan uitzondering. Ongetwijfeld zal de immuniseerende werking van
natuurlijke infectie duurzamer zijn, dan die der B. C. G.-enting. Het totaal tegen-
gaan der tuberculose-infectie achtte men daarom bedenkelijk. (En bij kalveren?
Ref.)

Dan vermeldt Rautmann de resultaten, welke verschillende onderzoekers met
vergelijkende entingen hebben verkregen. Zoo werden 60 runderen in 3 gelijke
groepen verdeeld ; de ie werd geënt met B. C. G., de 2é met doode tubercelbacillen,
de 3e diende voor controle. Een half jaar later werden 10 koeien met open tuber-
culose tusschen de 60 andere geplaatst. De ie groep werd na 1 jaar volgens de voor-
schriften van Calmette met B. C. G. herent, terwijl de 2e groep intusschen nog 4
keer (elke 4 mnd) met doode tubercelbacillen werd ingespoten. Ten slotte werden
alle koeien geslacht. De sectiebevindingen bleken voor de methode Calmette
alles behalve mooi I Van de B. C. G.-groep waren van de oudere dieren 88, van de
jongere 57 %, van de met doode tubercelbacillen behandelde 44, resp. 25 %,
en van de controlegroep 87, resp. 33 % tuberculeus ! — Ook de overige vergelij-
kende onderzoekingen, welke R. vermeldt, gaven voor de methode Calmette
zeer ongunstige resultaten ; van eenige beschuttende of praeventieve werking
was weinig of niets te zien.

Deze „resultaten" manen tot voorzichtigheid, óók bij algemeene toepassing op
kalveren ; de eisch van Guérin i. z. afzonderen direct na de geboorte en onthouden
van colostrum maken deze toepassing trouwens practisch moeilijk uitvoerbaar.

R. komt tenslotte tot de conclusie, dat in den strijd tegen de tuberculose prac-
tische resultaten alléén te bereiken zijn door het uitroeien van ernstige smetstof-
bronnen en het aankweeken van een groot weerstandsvermogen. Of de in Amerika
gevolgde methode, waarbij alle reageerende dieren worden opgeruimd, volledie
resultaat zal hebben, betwijfelt R. zeer. Immers dan zou ook elk tuberculeus
varken en al het tuberculeus pluimvee moeten verdwijnen, tegelijk met elk tuber-
culeus mensch, waar de typus bovinus in de longen zetelt. Mogendorff.

Experimental Tuberculosis bij intracerebral inoculation. W. H. Feldmann,
Am. Rev. Tuberc. 1930. Bd. 21, blz. 400.

Intracerebrale enting met tubercelbacillen blijkt sneller tot het ontstaan van
tuberculose aanleiding te geven, dan intraveneuse of subcutane enting. Bovendien
gelukt het om langs dezen weg met bacillen van het aviaire type de overigens refrac-
taire zoogdieren (bijv. hond, cavia) tuberculeus te maken. Naast veranderingen
in de hersenen, kunnen deze ook in milt en lever optreden ; in de longen vond men
zelden, in de nieren nooit afwijkingen.

Bij intracerebrale enting van bacillen van het humane type bij kuikens ontston-
den in 2 gevallen duidelijke veranderingen in de meningen.

De proeven laten belangrijke mogelijkheden open voor het experimenteele
tuberculose-onderzoek. (Ref. Arch. Path. 1930. Bd. 10, Blz. 802).

The calcification of Tubercles by means of irradiated Ergosterol. T. Douglas
Spies, American J. Path. 1930, Bd. 6, Blz. 337.

Herhaalde toediening van groote doses van bestraalde ergosterol heeft bij ko-
nijnen met acute tuberculose een belangrijke afzetting van kalkzouten in verkaasde
gebieden ten gevolge. Een enkele groote dosis veroorzaakt geen aantoonbare ver-
anderingen. Het vermoeden wordt uitgesproken, dat een voeding met een hoog

I). vitaminegehalte mogelijk gunstig zou kunnen werken in sommige gevallen van
longtuberculose. (auto referaat).

Filtrable Virus in Tuberculosis. J. T. Leusden, Zeitschr. f. Tuberk. 1930, Bc.1. 55,
blz. 437. (Ref. Arch. Path. 1930, Bd. 10, blz. 964).

Filtraten werden ingespoten bij ruim 40 cavia\'s ; in geen enkel geval was het
mogelijk het bestaan van een virus aan te toonen. H. J. M. Hoogland.

Na een literatuurbeschouwing over de verspreiding der tuberculose onder de
hoenders, alsmede over de wijzen, waarop zich deze dieren besmetten, worden
enkele proeven vermeld, waarbij getracht werd tuberculose bij kippen en duiven
op te wekken door besmetting met zoogdier-tubercelbacillen. Het bleek, dat deze
dieren een groot weerstandsvermogen bezitten, zoowel tegenover een infectie met
humane- als tegenover die met bovine tubercelbacillen. Er konden slechts geringe
locale processen worden opgewekt, waaruit, indien de kweekproef gelukt, de
ingebrachte stam kon worden gecultiveerd. Voor de spontane vogeltuberculose
heeft de infectie met zoogdierbacillen geen practische beteekenis. Wel komen bij
papegaaien spontane infecties met humane tubercelbacillen voor, terwijl deze dieren
evenals de kanarievogels voor een kunstmatige besmetting met deze bacillen ge-
voelig zijn.

Spontane infecties van mensch, rund, paard, konijn, geit, schaap, rat en muis
met aviaire tubercelbacillen zijn reeds meermalen waargenomen. Vooral bij het
varken speelt de vogeltuberculose een niet te onderschatten rol. Door het ,,Reichs-
gesundheitsamt" wordt het systematisch cultureel onderzoek van alle varkens,
die van een besmetting met aviaire bacillen worden verdacht, aangemoedigd, ten
einde een overzicht te verkrijgen van de frequentie dezer infecties bij het varken.
(Eenzelfde opmerking werd door mij gemaakt voor Nederland, in een publicatie
over vogeltuberculose bij het varken. Kef.).

Über die Ergebnisse der Untersuchung von Bronchialschleimproben von Tuber-
kelbazillen. O. Pröscholdt, D. T. W. 1930, Nr. 40.

Op grond van een kritische beschouwing der onderzoekmethoden wordt een
verklaring gegeven voor de uiteenloopende resultaten, welke door verschillende
instituten bij het onderzoek van rundersputa, op de aanwezigheid van tubercel-
bacillen, worden verkregen. Ongeveer dezelfde uitkomsten werden verkregen, of
antiformine, glycerine dan wel gedestilleerd water voor de ,,Anreicherung" werden
gebruikt, hij het microscopisch onderzoek der sputum-monsters. Het komt vooral
aan op den aard van het sputum. Indien geschikte monsters worden ingezonden,
van dieren die klinisch ernstig van tuberculose worden verdacht, is het microsco-
pisch onderzoek in 80—100 % der gevallen positief. Bij een negatief resultaat
dient in deze gevallen het onderzoek te worden herhaald, alvorens een caviaproef
in te stellen. Bij het onderzoek van sputa, afkomstig van weinig verdachte runde-
ren, kan als regel het proefdier-experiment niet worden gemist. Antiformine-
toevoeging, zelfs in geringe concentratie, maakt het sputum ongeschikt voor de
caviaproef, aangezien de tubercelbacillen hierdoor te sterk worden aangetast.
De glycerine-inethode is voor dit doel evenmin aan te bevelen, vanwege de sterke
vermeerdering der begeleidende microörganismen.

Die Antiformin-Anreicherungsmethode nach Machens zur besseren Ausbeute
bei der mikroskopischen Untersuchung von Rachenschleim-Becherproben mit
Nachprüfung durch den Tierversueh. Dr. Eickmann, D. T. W. 1930, Nr. 40.

Voor het onderzoek van rwMstersputa op de aanwezigheid van tubercelbacillen
is voorbehandeling met antiformine niet aan te bevelen, aangezien deze sputa
in hoofdzaak uit speeksel met kleine slijmvlokjes bestaan. Door de antiformine
worden deze vlokjes opgelost en de eventueel aanwezige tubercelbacillen over de
geheele massa sputum verdeeld. Bij de methode volgens Machens worden de slijm-
vlokjes in antiformine opgelost en wordt na centrifugeeren het bezinksel in bepaalde

centrifugebuizen gebracht, waarbij het bezinksel in een open capillair wordt uit-
geslingerd, zoodat het geheel in den vorm van een druppel onderzocht kan worden.
Met deze methode worden veel betere resultaten verkregen, dan met het directe
onderzoek der slijmvlokjes. In vele gevallen werden langs dezen weg tubercel-
bacillen gevonden, waar de caviaproef in den steek liet. Voor een eventueel
in te stellen cavia-proef moet een gedeelte van het sputum apart worden gehouden,
aangezien de antiformine nadeelig op de tubercelbacillen inwerkt.

Versuche zur Züchtung und Differenzierung der Tuberkelbakterien. Dr. Wolters,
D. T. W. 1930, Nr. 40.

Bij het onderzoek van sputa, afkomstig van den mensch, op de aanwezigheid van
tubercelbacillen, werden met de kweekmethode van Löwenstein, zooals deze ge-
wijzigd is door Hohn, uitnemende resultaten verkregen. Als voorbehandelings-
middel voldeed zoutzuur beter dan zwavelzuur, terwijl aan den voedingsbodem
volgens Petragnanï den voorkeur werd gegeven. Tevens konden langs dezen weg
tubercelbacillen uit microscopisch positieve rundersputa worden gekweekt. Ma-
croscopisch zichtbare koloniën ontwikkelden zich na 15—56 dagen. Bij gebruik
van besredka-bouillon, waaraan malachietgroen was toegevoegd, konden de
bovine tubercelbacillen, door microscopisch onderzoek van het bezinksel, reeds
na 2—4 weken worden aangetoond. Het gelukte eveneens tubercelbacillen-culturen
uit microscopisch negatieve sputa te verkrijgen. (Deze resultaten komen overeen
met die, welke ref. in het Tijdschr. v. Diergeneeskunde 1920, afl. 19 en 20 heeft
beschreven).

In melkmonsters van tuberculeuze runderen (vermoedelijk wordt hier bedoeld
melk van runderen met tuberculeuze mastitis) konden langs cultureelen weg
eveneens tubercelbacillen worden aangetoond, zelfs als deze met gepasteuriseerde
melk i : 50 werd verdund. Op voedingsbodems van Petragnani werd tubercel-
bacillen-groei na 3 weken—62 dagen gezien, terwijl in malachietgroen-besredka-
bouillon deze meestal na 14 dagen, op zijnlaatstna 4 weken, werd waargenomen.
Eenmaal konden met behulp van deze kweekmethode in een mengmelk-monster
van 20 runderen tubercelbacillen worden aangetoond.

Door verschillende groeiwijze op den voedingsbodem van Petragnani en in
die van Besredka, met en zonder malachietgroen- toevoeging konden de humane-,
bovine en aviaire tubercelbacillen van elkaar worden onderscheiden.

Over chirurgisch ingrijpen bij been- en gewrichtstuberculose. Dr. M. H. P. P.
van Haeff, Geneesk. Gids, 3 Oct 1930.

Bij de behandeling der chirurgische tuberculose zijn de algemeene maatregelen
het voornaamste (zonlicht, zeeklimaat enz.) De geschiedenis heeft geleerd, dat
operatie! ingrijpen slechts in bepaalde gevallen den genezingsduur bekort. Bij
kinderen moet als regel niet chirurgisch worden ingegrepen, terwijl bij volwassenen
alleen dient te worden geopereerd in het eerste en tweede stadium, nadat de alge-
meene maatregelen het lichaam hebben versterkt.

Tuberkulose-Schutzimpfung mittels A 0. Prof. Dr. med. Raikichi Arima,
Forschungen und Fortschritte, 1 Nov. 1930.

Door schr. en zijn medewerkers is een antigeen bereid, dat het vermogen bezit
cavia\'s en konijnen tegen een infectie met virulente tubercelbacillen te immuniseeren.
Dit antigeen, AO genaamd, bestaat uit natiet bacillen-protoplasma ; het is een
polyvalent preparaat uit sterk immuniseerende bacillen-stammen van het typus
humanus. Het is volmaakt apathogeen, aangezien de bacillen niet meer in staat
zijn, zich te ontwikkelen, en wordt tevens gemakkelijk geresorbeerd, aangezien de
lipoïden en vetten door middel van een saponine verwijderd zijn.

De gebruiksmogelijkheden van AO zijn drieledig. Het kan als immuniseerings-
middel, therapeuticum en ten slotte als diagnosticum worden aangewend. Een
injectie van AO veroorzaakt bij tuberculeuze patiënten binnen 30 minuten een
vermindering van het aantal leucocyten.

Na vele succesvolle entingen bij dieren, werd in 1919 begonnen het AO ook
bij menschen toe te passen. In 1927 werd door de Japansche regeering het middel

als onschadelijk toegelaten en tot 1929 werden in Japan 150.000 menschen ermede
behandeld, resp. geïmmuniseerd. Hierbij werden zeer goede resultaten verkregen.
Schrs. achten het mogelijk met het AO de tuberculose met succes te bestrijden.

Contribution a 1\'étude comparative de diverses varioles animales. J. Lahaye„
Annales de Med. Vet., Dec. 1930.

Reeds in 1927 kwam Lahaye tot de conclusie, dat er een groot verschil bestaat
tusschen het vaccin van Jenner, de koepokentstof, en het virus dat de hoender-
pokken veroorzaakt.

In 1928 toonde genoemde onderzoeker aan, dat het virus van de hoenderpokken
niet hetzelfde is als dat, wat de duivenpokken veroorzaakt.

In 1929 nam hij pokken (diphterie) bij een kanarie waar, waarbij bleek dat het
virus van deze aandoening noch identiek was met het hoendervirus, nóch met
het duivenvirus. Zijn laatste publicatie geeft nu de resultaten weer van nieuwe onder-
zoekingen ; enkele gevolgtrekkingen uit deze onderzoekingen mogen hier volgen.

Het virus van hoenders, kalkoenen en parelhoenders schijnt gelijksoortig te
zijn ; het is niet virulent voor duiven noch voor vinkachtige vogels.

Het duivenvirus is virulent voor duiven en hoenders, doch niet voor vinkachti-
gen (hoenders krijgen een plaatselijke aandoening).

Het virus van kanaries en vinken schijnt gelijksoortig te zijn (Schrijver noemt
dit le virus des passereaux, musschenvirus dus).

Hoendervirus laat zich bij runderen niet kweeken ; runderen die er mede zijn
geënt zijn daarna nog ontvankelijk voor vaccine.

Hoendervirus groeit niet in het konijnen-organisme ; en na behandeling met
dit virus, blijft het konijn nog vatbaar voor vaccine.

Ook het musschenvirus is, volgens overeenkomstige experimenten, ongelijk-
soortig met vaccine.

De algemeene conclusies zijn derhalve deze, dat de verschillende vogelpokken-
virus-soorten in genen deele identiek zijn met de koepok-entstof van Jenner ;
en dat er tot heden drie verschillende virussoorten van vogelpokken bekend zijn.
welke elk voor zich afiniteit voor een bepaalde groep vogels bezitten.

Het operatieobject was een witte Leghornhen, een waardevol dier dat juist
in een legwedstrijd een record aantal eieren had geproduceerd. De anamnees
luidde dat het dier niet meer in staat was te leggen ; het werd dagen achtereen
in legnood in de nestkast aangetroffen ; ondanks heftig persen werd geen ei geboren.

Bij onderzoek bleek, dat zich eenige eieren vrij in de buikholte bevonden. Op
verzoek van de ,,lady superintendent" van de poultry farm werd tot operatie
overgegaan. De regio abdominalis werd ontveerd ; het operatievel werd steriel
gemaakt door penseelen met joodtinctuur. Gevoelloosheid werd verkregen door
4 c.c. clilorocain op 4 plaatsen in te spuiten onder de huid en in de spieren. Door
voorzichtigen druk kon een ei tegen den buikwand worden gefixeerd ; over de ron-
ding van dit ei werd een insnijding gemaakt. Hierna konden drie geschaalde eieren en
twee windeieren worden verwijderd. Gedurende de operatie zorgde een assistent
met behulp van een in physiologische zoutoplossing gedrenkte tampon, dat de
darmen niet buiten de lichaamsholte traden. Sluiting der wond geschiedde in twee
lagen, de eerste omvattende het buikvet (waarvan het overtollige werd weggesne-
den) en de spieren; de tweede de huid. Veertien dagen na de operatie begon de hen
weer te leggen. L. P. de Vries.

De biologie van Fasciola hepatica in Nieuw Zuid Wales en van de tusschengast-
heer Limnea brazieri. I. Clunies Ross en A. C. McKay. Bulletin No. 43 Council
for Scientific and Industrial Research—Melbourne 1929.

In dit uit 62 bladzijden bestaande Bulletin vinden wij belangrijke gegevens
omtrent de leverbot en haar ontwikkeling in Australië.

Wat de eieren van de leverbot buiten den gastheer betreft, was gebleken dat
bij een temperatuur van io° C. geen ontwikkeling plaats vond, maar dat zij wel
levend bleven en bij hoogere temperatuur gebracht zich weer normaal ontwik-
kelden.

Bij 14°—16° C. duurde deze ontwikkeling ongeveer 5 weken. Geen verschil
in ontwikkeling was waar te nemen bij eieren die zich in water van verschillende
diepten bevonden, deze geschiedde even goed bij een diepte van 2 m.M. als van
30 cm.

Ingeval leverbot-eieren dus aanwezig zijn kunnen slakken in dit diepere water
even goed besmet worden met de miracidiën, die uit de eieren vrij gekomen zijn.
Bij de slakkenbestrijding dient hiermede dus rekening gehouden te worden. De
eieren ontwikkelden zich even goed in het licht als in het donker.

Eieren die gedurende 24 uur in een oplossing van kopersulfaat van verschillende
sterkte gebracht waren (1 : 1000, 1 : 10.000, 1 : 100.000, 1 : 1.000.000) en daarna
afgespoeld waren met water en in de broedstof gezet werden, bleken zich dan
normaal te ontwikkelen. Na een verblijf van 72 uren in de laatste verdunning
ontwikkelden zij zich nog. Als bestrijdingsmiddel tegen de ontwikkeling der eieren
zal kopersulfaat dus niet bruikbaar zijn.

De miracidia leven onder natuurlijke omstandigheden in water niet langer
dan 24 uur. Het is mogelijk dat zij in stroomend water stroomafwaaits gevoerd
worden en daar slakken besmetten. Men kan daardoor besmette slakken vinden
in een streek waar geen schapen aanwezig zijn.

In soluties van kopersulfaat ter sterkte van 1 : 1000 tot 1 : 10.000 waren de mi-
racidia binnen 30 minuten dood. In een oplossing van 1 : 1.000.000 bleken zij na
3 uur dood te zijn.

In een oplossing van 1 : 1.000.000 en 1 : 10.000.000 bleven verscheidene mi-
racidiën levend; zij waren na 3 uur niet minder actief dan de controlen.

In Australië is de tusschengastheer voor de leverbot L\'mnea brazieri. Andere
slakkensoorten zijn als zoodanig daar van geen belang. Bij een temperatuur van
18—26° C. ontwikkelden zich de miracidiën in de slak als volgt :

Vierentwintig uur nadat miracidiën met de slakken in water samengebracht
waren, werden zij in groot aantal in den voet van de slak aangetroffen en namen
dan in grootte toe (140 fi).

Nu ontwikkelden zich de sporocysten (100 bij 140 ft). Deze waren na acht dagen
geheel ontwikkeld en bevatten dan beweeglijke rediën (250 ). Deze sporocysten
kon men in verschillende deelen van het lichaam van de slak waarnemen, doch
het meest in de ademholte en verder ook in de buurt van den oesophagus, volgens
Sphirai zelfs het meest op deze plaats. Na 9 dagen werden vrije rediën (470 /1)
in de lever aangetroffen waar zij zich actief bewogen. Zij veroorzaakten daar een
groote destructie van leverweefsel. Na 13 dagen waren de rediën geheel volwassen
(630 fi) en bevatten groepen cellen, die tot cercariën uitgroeiden. Na 19 dagen
waren de rediën 1—mm. lang en na 24 dagen kon men in de rediën beweeglijke
cercariën meteen dikken korten staart waarnemen. Na 34 dagen barstten de rediën
open en kwamen de cercariën vrij. Meestal kwamen de cercariën echter niet eerder
uit de slak dan na 49 dagen, zelfs na 69 dagen, terwijl sommige slakken na 80 dagen
stierven zonder dat de cercariën vrij gekomen waren.

De temperatuur heeft veel invloed op deze ontwikkeling. De gunstigste voor-
waarde voor de besmetting der slakken en voor de ontwikkeling der cercariën
bestaan in den zomer. Gedurende dien tijd heeft dan ook de massa-infectie der slak-

ken en de sterke verspreiding der cercariën plaats. Voor Australië begint dit reeds
in December en het neemt toe van Januari tot April om in de maand Mei weer
te verminderen. Van December tot Mei zijn besmette weiden daar dus het gevaar-
lijkst (zomertijd in Australië, ref.). De vrijgekomen cercariën encysteeren zich meest
al binnen enkele minuten nadat zij vrij gekomen zijn, op zijn laatst na twee uur.
Volgens Walton zou dit ook nog na 24 uur kunnen geschieden, dit zou afhangen
van den gastheer. Cercariën uit verzwakte slakken zouden zich eerder encysteeren
dan die welke afkomstig zijn uit meer resistente slakken. Clunies Ross en McKay
hebben echter nimmer een dergelijke late encysteering waargenomen. In een aqua-
rium encysteerden de cercariën zich op de blaadjes van de waterpest in de nabij-
heid van de slak, waaruit zij waren vrijgekomen. De meeste cercariën encysteerden
zich echter ongeveer J- cm onder de wateroppervlakte of soms dieper, zelfs op den
bodem. De schrijvers bemerkten in hun aquaria dat tot 10 % der cercaria zich op
den bodem encysteerden. Dit is ook van practisch belang, daar hierdoor poelen
die \'s zomers min of meer uitdrogen toch gevaar blijven opleveren voor infectie.
Gewoonlijk echter zullen de cercariën zich op de bladen van waterplanten of van
grassprieten encysteeren. Door sterk stroomend water of door hevige regenbuien
kunnen zij van de planten vrijkomen en met den stroom naar andere plaatsen ver-
voerd worden, daar de bevestiging aan de waterplanten niet zoo heel stevig is.

Direct zonlicht wordt door de cercariën slecht verdragen. Het grootste deel
sterft dan binnen enkele dagen. Toch bleek uit voederproeven bij een konijn,
dat enkele cercariën door het zonlicht niet gedood waren. In de schaduw aan in-
droging blootgesteld, bleken na 17 dagen nog een aantal cercariën in staat een
proefdier te besmetten. In water kunnen cercariën enkele maanden in leven blijven.
De schrijvers zijn het eens met de meening van Marek dat in vochtig hooi cer-
cariën het zeer lang (tot 8 maanden) kunnen uithouden en daarna nog tot infectie
in staat zijn.

De schrijvers bevestigen de onderzoekingen van Ssinitzin (1914) en die van Shi-
rai (1927) wat betreft de ontwikkelingsweg in den gastheer. De normale weg
is dat de jonge leverbotten, die zich na opneming van de cercarie ontwikkeld hebben,
den darmwand doorboren en dan in de buikholte terecht komen, waar zij 3 tot 4
dagen kunnen verblijven. Zij bereiken daar een lengte van 0.31 mm. Daarna dringen
zij door de leverkapsel in het leverweefsel. Een uitzondering is dat de jonge lever-
botten via den darmwand in de bloedvaten terechtkomen en langs dien weg naar
de lever vervoerd worden. Deze jonge leverbotten kunnen dan een tiental dagen
na de infectie door perforatie van de kapsel de lever verlaten en in de buikholte
terecht komen. Deze laatste wijze van ontwikkeling is langen tijd als de juiste
gehouden, doch wordt thans op grond van de waarnemingen van bovengenoemde
onderzoekers niet meer aangenomen. Uit de voederproeven, die de schrijvers bij
cavia\'s en konijnen verrichtten bleek hun dat het indringen van de jonge lever-
botten in de lever betrekkelijk weinig laesies veroorzaakt ; deze ontstaan eerst
ongeveer 3 weken later, wanneer de parasieten verder ontwikkeld zijn. Zij konden
niet met zekerheid aangeven wanneer de leverbotten van de lever in de galgangen
komen. Bij hun proefdieren geschiedde dit in ieder geval niet eerder dan 39 dagen
na de infectie. Daar uit de proeven van Marek (1927) en Montgomerie (1928)
gebleken is dat de ontwikkeling van de leverbot in het schaap niet sneller gaat
dan bij de kleinere proefdieren, mag men aannemen dat het indringen der lever-
botten in de galgangen van het schaap ook niet eerder dan 39 dagen na de infectie
zal plaats vinden.

Volgens Marek kan men in de faeces van besmette dieren de eieren der lever-
botten op zijn vroegst na 67 dagen en volgens Montgomerie na 10 tot 14 weken
aantoonen. Deze termijn en tevens die van het indringen der parasieten in de
galgangen (niet eerder dan 39 dagen na de infectie), kunneu voor ons van belang
zijn voor het vaststellen van het begin der infectie (koopvernietiging).

De schrijvers geven verder een uitvoerige beschrijving van de tusschengast-
heer, die in New South Wales uitsluitend bovengenoemde slak is. Deze slak is in
staat om in niet al te sterk stroomend water zich stroomopwaarts te verplaatsen.
Behalve deze actieve verplaatsing kunnen zij ook stroomafwaarts meegevoerd
worden. Hoewel zij in dit stroomende water geen kwaad doen als tusschengastheer
voor de leverbot, kunnen zij echter op deze wijze vervoerd worden naar kleinere
wateren, waar zij een gevaar opleveren als overbrengers der leverbotten. De pH.
van het water bleek geen invloed uit te oefenen op deze slakkensoort. Men trof
hen aan in water van pH. 5, 4 tot 7,3, dus zoowel in zuur als alcalisch water.

Totale uitdroging werd door de slakken niet verdragen ; bij kamertemperatuur
stierven zij dan binnen 24 uur. Evenmin waren de eieren resistent tegen uitdroging.
Gedurende J uur blootgesteld aan zonlicht bij 40\' C. bleek dat de embryonen, die
in de eieren aanwezig waren, zich niet verder ontwikkelen konden. In de schaduw
bij 24." C. verdragen zij uitdroging niet langer dan uur.

Limnea brazieri is binnen drie maanden volwassen en heeft dan een lengte van
4,5 mm ; zij kan langer dan een jaar leven.

Van belang is de werking van kopersulfaï t op de slakken en op de eieren daarvan.

Uit laboratorium-proeven bleek dat Limnea brazieri na een verblijf van een
nacht in een oplossing van kopersul faar 1: 150.000.000. gedood wordt. De eieren
bleken bijna alle n? 24 uur in een oplossing van 1 : 100.000 gedood te zijn.

Voor de vernietiging der slakken op de weiden bevelen de schrijvers aan koper-
sulfaar in poedervorm te strooien in een hoeveelheid van ongeveer 9—11 kg per
acre (0.4047 H.A.).

Het kopersulfaat wordt met 4 maal de hoeveelheid zand vermengd alvorens
het uit te strooien. Men kan zonder gevaar dieren op de bestrooide weiden laten
grazen. Voor alle zekerheid kan men het kopersulfaat uitstrooien tijdens een lichte
regenbui. Drainage der weiden is natuurlijk eveneens aan te bevelen.

Als geneesmiddel werd tetrachloorkoolstof gebruikt in een dosis van 1 c.c.
Grootere dosis bleek echter niet giftig te zijn. Zoo verstrekten zij hoeveelheden
van 5 tot 100 c.c. per schaap zonder schadelijke gevolgen, behalve in een tweetal
gevallen waarbij een schaap stierf tengevolge van asphyxie, terwijl een tweede schaap
na drie dagen stierf. Aan deze dieren was 100 en 50 c.c. tetrachloorkoolstof toe-
gediend. (referent heeft ook meermalen groote hoeveelheden tetrachloorkoolstof
zonder nadeel bij schapen per os gegeven).

Evenals wij in ons land, zagende schrijvers in de praktijk toch in sommige ge-
vallen schapen sterven na toediening van 1 c.c. tetrachloorkoolstof in capsule.

Uit hun onderzoekingen bleek dat dit niet moest toegeschreven worden aan on-
zuiverheid van de tetrachloorkoolstof. Zwavelkoolstof, die dikwijls als zoodanig
beschouwd wordt, bleek hier echter niet de oorzaak te zijn. Toediening van
tetrachloorkoolstof, welke opzettelijk met zwavelkoolstof verontreinigd was had
geen nadeeligen invloed op de schapen

Door oxydatie van tetrachloorkoolstof, chloroform of tetrachlooraethyleen kan
phosgeengas ontstaan. Dit gas, dat een sterke cardiale depressie kan veroorzaken,
is ook wel als oorzaak van de ongewenschte nevenwerking van tetrachloorkoolstof
beschouwd.

De schrijvers stelden opzettelijk tetrachloorkoolstof aan oxydatie bloot. Schapen,
behandeld met doses van 10—20 cc, ondervonden daarvan geen nadeel. Intusschen
bleek uit het scheikundig onderzoek dat zich in deze tetrachloorkoolstof geen
phosgeengas, maar wel vrij chloor had gevormd.

Ook de kwestie van het dieet wordt door de schrijvers besproken waarbij zooals
bekend, een vetrijk dieet, dat verstrekt is vóór de behandeling, noodlottige gevolgen
kan hebben. Men neemt aan dat tetrachloorkoolstof dan gemakkelijker wordt
opgenomen en in grootere hoeveelheid in de circulatie komt dan normaal het
geval is. Ook toevoegen van alcohol verhoogt de toxiciteit van tetrachloorkool-
stof.

Clunies Ross en McKay nemen aan dat de calcium-deficientie echter de voor-
naamste oorzaak is van de vergiftigings-verschijnselen. (Minot 1927). Deze zou
ontstaan door de necrose, die tetrachloorkoolstof in de lever veroorzaakt. Deze
necrose heeft een stijging van het bilirubine-gehalte in het bloed tengevolge. In
vitro kan men waarnemen dat galkleurstoffen door calcium worden neergeslagen
en men meent nu dat er ook een verbinding van calcium en galkleurstoffen in het
behandelde dier ontstaan zou. In aanmerking genomen de groote hoeveelheid
bilirubine, die bij deze dieren gevormd wordt, zou de hoeveelheid ioniseerbaar
calcium aanmerkelijk dalen, hetgeen bij slecht gevoede dieren, waar de calcium-
reserve laag is, aanleiding zal geven tot de verschijnselen, die bij acuut calcium-
gebrek voorkomen (tetanie, tremor, convulsies en neiging tot haemorhagieën).

De retentie van guadinine, die na toediening van tetrachloorkoolstof optreedt,
zou volgens Minot en Cutler (1928) van veel belang zijn als oorzaak van de stoor-
nis in het normale metabolisme en minstens even schadelijk zijn als de calcium-
deficientie.

De voorzorgen, die men bij de behandeling met tetrachloorkoolstof moet nemen,
zijn de volgende : Gebruik alleen betrouwbare tetrachloorkoolstof. Bewaar deze
op een koele plaats en in een goed gesloten flesch. Moet men dieren behandelen,
waarbij men een deficientie van calcium vermoedt of zeker weet, dan worden een
week te voren calcium-zouten toegediend. Alvorens een geheele koppel te behande-
len is het raadzaam eerst enkele dieren daaruit vooraf tetrachloorkoolstof te geven
om te controleeren hoe deze de kuur verdragen. Daar bij stalvoeding intoxicatie-
verschijnselen kunnen optreden, is het aan te bevelen de behandeling alleen bij
vrijloopende schapen toe te passen en ingeval de dieren op stal gehouden worden
moet men dit voedsel gedurende een week vóór de kuur tot twee dagen na de kuur
niet verstrekken.

Daar de jonge leverbotten niet gevoelig zijn voor tetrachloorkoolstof zal men
de behandeling daarom eenige maanden na de groote invasie moeten instellen.
Dat is dus in het begon van de wintermaanden. Men herhaalt de kuur twee maanden
later. Practisch gesproken zullen deze twee behandelingen voldoende zijn om alle
leverbotten af te drijven.

Zur Anwendung von Dasselmitteln. Gattinger, J. Wiener T. W. 17. 1930 H.
24 p. 962.

De schrijver vermeldt de verschillende middelen, welke in den loop der jaren
tegen de runderhorzellarven gebruikt zijn. Eerst voorstander van de staafjes
volgens Prof. Spann, bleek hem in de praktijk, dat deze niet voldeden. Van de andere
middelen noemt hij o.a. keukenzout (wasschingen), Larvifug (Cresolzalf) volgens
Peter, Hypodermol (zalf met paradichloorbenzol en Derrisextract), Vaseline, het
mengsel van tabaksstof en kalkwater, nicotinesulfaat, dat in oplossing in de worm-
knobbels gespoten werd. Verder tabakstof met kalkwater, paradichloorbenzol,
tetrachlooraethyleen, tetralin, flit en delicia,

Gattinger heeft zelf veel succes gehad met een pasta in tuben. Deze bevatte
trichlooraethyleen en benzol. Met de conisch toegespitste tube-opening wordt de
pasta in de huidopening geperst. Door één behandeling werden zoo goed als alle
larven van het tweede stadium gedood (dit zijn de nog niet gepigmenteerde larven).
Maar ook bleken een deel der oude larven (die reeds gepigmenteerd waren), ten ge-
volge van deze behandeling te verschrompelen.

Over het eonserveeren van volgezogen wijfjes-teken. H. O. Mönnig, iöth Report
of the Director of Vet. Services and animal industry. Union of South Africa 1930.
pg. 199—200.

De schrijver geeft een vloeistof aan, waarmede het mogelijk is volgezogen wijfjes
teken zoodanig te eonserveeren dat de kleuren behouden blij-ven.

Hij gebruikt daartoe 4 % formaldehyd (= 10 % handelsformaline), waaraan
enkele druppels chloroform zijn toegevoegd. Dit mengsel wordt goed geschud. Wan-
neer de chloroform opgelost is, voegt men nog enkele druppels toe ; het schudden
wordt herhaald tot dat de vloeistof verzadigd is met chloroform.

Het teveel aan chloroform wordt daarna verwijderd. In deze vloeistof worden
de levende teken gebracht. Deze sterven hierin dadelijk en zij behouden hun kleur.
Verschillende tekensoorten werden op deze wijze met uitstekend resultaat gecon-
serveerd. Daar de chloroform zich langzaam ontleedt, kan men zoo noodig hiervan
een weinig toevoegen.

Bij goed gesloten bus-en bleek echter dat de chioroformlucht daarin zeer lang
behouden bleef. Baudet.

Het voorkomen van paratyphusbacteriën bij de viruspest der varkens. (Veber das
Vorkvmmen and die Differenzierung von Bakterièn der Paratyphusgruppe bei der
Viruspest der Schxein-. Beller & Henniger, Zentralbl. f. Bakt. ie Abt. Orig.
Bd. 114, pg. 493,.

De bedoeling was na te gaan, in hoeverre suipestifer-bacteriën als secundaire
infectie van viruspest kunnen voorkomen.

Bij 144 met viruspest besmette varkens konden Beller & Henniger 40 maal
suipestifer-bacillen aantoonen. In 2 gevallen was tevens nog een mengintectie met
Breslau-bacteriën aanwezig, terwijl éénmaal lireslau-bacteriën en éénmaal zelfs
Gartner-bacillen alleen werden aangetroffen. Bij 8 andere varkens werden verder
nog bacteriën gevonden, die cultureel en serologisch tot de Ratinbact. moesten
gerangschikt worden. In totaal werden dus bij 50 dieren of 34.7 % der onderzochte
varkens bacteriën uit de paratyphusgroep gevonden.

In 38 andere gevallen werden met groote waarschijnlijkheid bacteriën, verwant
aan de paratyphusgroep, aangetroffen, ofschoon een differentiatie niet mogelijk
was.

Zeer merkwaardig is het, dat Beller & Henniger geen bacteriën uit de Vol-
dagsen-groep konden aantoonen, ofschoon het aantal bacteriën, in de verschillende
cadavers gevonden, in geen geval beperkt bleef tot vertegenwoordigers der para-
typhusgroep.

Vooral wordt de aandacht gevestigd op het feit, dat men dikwijls een meng-
infectie ontmoette van viruspest met haemorrhagische septicaemie, welke zich
klinisch voordeed als acute borstziekte.

Wat betreft de virulentie der suipestifer-bacillen wordt gewezen op bepaalde
pathologisch-anatomische afwijkingen (als miltzwelling, ingekrompen of verschrom-
pelde galblaas met ontstekingsverschijnselen van de galgangen). Bij deze ver-
schijnselen moet men steeds denken aan een menginfectie van viruspest met
bacteriën uit de paratvphus-groep. de Graaf.

De ontwikkeling van de longwormen bij het varken. W. von Schuckman en M.
Zunker, Z. Inf. krh. der Haustiere. 38.3, 1930, pg. 233 - 246.

De resultaten van de onderzoekingen omtrent de ontwikkeling dezer parasieten
komen overeen met die van A. en M. Hobmaier. De schrijvers konden eveneens
aantoonen dat de larven der longwormen een ontwikkeling doormaken in den
regenworm. Met regenwormen, die kunstmatig met deze larven besmet waren,
konden zij bij varkens longwormziekte opwekken. Bovendien gelukte het hun
te bewijzen dat varkens die op natuurlijke wijze besmette regenwormen opnamen
ook longwormen kregen. Hiervoor is noodzakelijk dat de larven in den regenworm
reeds eenmaal verveld zijn ; dan eerst zijn zij in staat te besmetten.

In den regenworm treft men deze larven niet alleen in den wand van den oeso-
phagus en proventriculus aan, zooals a. en M. Hobmaier dit aangeven, doch zij
dringen in de zoogenaamde chylus-zakken, ook kalkklieren of Morren\'sche klieren
genoemd, die tamelijk diepe plooien van het oesophagus-epitheel veroorzaken.
Tusschen deze plooien ligt een ruimte, die met den bloedsinus, welke den darm
omgeeft, in verbinding staat. In deze ruimten vindt men de larven meestal reeds
den eersten dag, nadat men den regenworm hiermede gevoederd heeft.

van den regenworm. De eerste vervelling van deze larven geschiedt na 10 tot 12
dagen. Meestal behouden zij de oude cuticula als een scheede om zich heen en komen
hieruit eerst vrij wanneer zij met den regenworm door varkens opgenomen worden.

De regenworm die zich het gemakkelijkst met de longwormlarven besmetten
liet was Eisenia foetida (Savigny 1926). Een natuurlijke infectie konden zij vast-
stellen bij Lumbricus rubellus (Hoffmeister 1843). Lumbricus terrestris (L.
1758), scheen als tusschengastheer minder geschikt te zijn, daar een groot deel der
larven hierin te gronde ging. Baudet.

De diagnose van varkenspest. Waldmann, Bulletin mensuel de 1\'Office interna-
tional des epizoöties. 1930.

Het Office international des épizoöties geeft een „Bulletin mensuel" uit, dit „men-
suel" een beetje ruim opgevat. Zoo verscheen de maand Mei tezamen met Juni.
In Tome III, fascicule 6, Mai—Juin 1930 komen een drietal artikels voor, die
alle betrekking hebben op de varkenspest.

W. begint met te zeggen, dat recente onderzoekingen van Mc Bryde hebben
aangetoond, dat V300 000 ^{c c}- virulent bloed nog de ziekte kan opwekken. De
natuurlijke infectie geschiedt hoofdzakelijk per os maar kan ook plaats vinden
langs het slijmvlies van de bovenste luchtwegen, oogslijmvlies, en waarschijnlijk
door wonden van de huid (castratie, beetwonden). Het virus dringt snel in het
organisme en vermenigvuldigt zich snel ; het bloed is reeds virulent een dag na
de kunstmatige infectie.

Daarentegen komt de temperatuursverhooging pas den 5en dag, de clinische
symptomen den 6en a 7en dag. Hieruit zou volgen, dat de dieren dus reeds 3 a 4
dagen smetstof verspreiden, alvorens de ziekte herkend wordt.

Vervolgens geeft W. eene beschrijving van de bekende specifieke symptomen,
benevens die, welke de pest gemeen heeft met andere septicaemiecn. Men moet,
zegt W„ voor het stellen van de diagnose in de praktijk, de pathologisch-anato-
mische laesies vooral zoeken in die organen, waar zij het zuiverste optreden ; d. w. z.
de lymphklieren, de milt. de nieren, de blaas, en de huid.

W. neemt ook aan, dat de dikwijls voorkomende pleuropneumonie (als neven-
verschijnsel bij de pest en waarbij dan vaak de ovale bacil wordt gevonden) een
speciale vorm is van de viruspest. Dit wordt algemeen aangenomen, maar zijne
bewering, dat er ,,buiten de viruspest geene pleuropneumonie met ccntagieuse eigen-
schappm en van bacterieelen oorsprong bij het varken zou bestaan". zou ik niet durven
bevestigen.

(Dat de B. suisepticus zeer vaak slechts eene secundaire rol speelt, zooals bij
viruspest, is wel vrij zeker aangetoond, maar dat er buiten de pest geen speciale
„borstziekte" zou bestaan bij varkens met eene fibrineuse ontsteking van longen,
pleura- en pericardium zal zeker nog niet door ieder, die zich met varkensziekten
heeft bezig gehouden, worden toegestemd. Ref.).

Eene commissie onderzocht deze resistentie in de stallen, in de mest en in de urine.
De uitscheidingen der varkens werden onderzocht door deze te vermengen met
het voedsel.

Met versche excrementen werden de dieren ziek, maar reeds na 2 dagen hadden
die hunne virulentie verloren.

Onderhuidsche inspuiting van gefiltreerde en gedurende 23 dagen in de ijskast
bewaarde urine gaf nog positief resultaat. Maar niet gefiltreerde urine gaf na 21
dagen bewaring in een koelkamer een negatief resultaat. Urine genomen van een
stervend varken en gedurende 2 dagen in eene flesch bewaard werd aan een varken
met het voedsel ingegeven en verwekte geen ziekte.

De onderzoekers zijn ook van meening, dat het virus in ligstroo en mest van
de hokken spoedig zijn virulentie verliest. Bloed van ratten, welke waren gevoederd

met de ingewanden van een aan pest gestorven varken, bleek bij inspuiting niet
virulent.

Overbrenging van luizen en vlooien van zieke (of gestorven) varkens op gezonde
gaf een negatief resultaat.

Na de publicatie van hun rapport heeft het landbouw-departement het reglement
op de ontsmetting van besmette stallen herzien.

In 1916 werd besloten, dat het opheffen van de maatregelen in \'t vervolg
zou afhangen alleen van den gezondheidstoestand der varkens of indien alle varkens
waren gestorven of geslacht, dat dan de localiteiten zouden worden vrijgegeven,
zonder desinfectie, 21 dagen na het laatste sterfgeval. De resultaten van dezen
maatregel zouden goed zijn.

Ook is men in Engeland van meening, dat de zakken, waarin voer voor de var-
kens wordt getransporteerd als regel geene besmetting overbrengen. De praktijk
zou dit geleerd hebben.

Het derde artikel is van Prof. Dr. Mussemeier en behandelt de Prophylaxis
van de varkenspest.

,,Het doel van elke prophvlactische handeling moet zijn om het optreden van
haarden der epizoötie te verhinderen en uit te roeien die, welke zijn ontstaan.
Het gaat er niet zoo zeer om de geïsoleerde haarden te verwoesten, maar om de
epizoötie als zoodanig te blusschen".

Dit laatste is tot nu toe in geen land gelukt. Het is van belang te weten, dat
24 uren na de opneming van het virus, dit reeds in het bloed door het geheele
lichaam circuleert, terwijl het reeds wordt uitgescheiden voordat eenig symptoom
van ziekte kan worden waargenomen.

Zoo kunnen dus schijnbaar gezonde, maar zeer gevaarlijke dieren, ongestraft
worden verhandeld en aldus een bron van infectie vormen.

Ook keukenafval uit hotels en restaurants, dat vaak door groenteboeren wordt
meegenomen, kan tot infectie aanleiding geven.

Wat nu de prophylaxis betreft meent M. dat afslachten zeer zeker een goed,
radicaal middel zou zijn, maar bij eenige uitgebreidheid moeielijk door te voeren.
Ook de diagnose veroorzaakt nog moeilijkheden. Verder noemt hij de methode van :

2e. Met behulp van den thermometer scheiding van de koortsende van de nor-
male dieren ;

Zorgvuldige toepassing van deze maatregelen is de voorwaarde voor het succes
van seruminspuiting hoewel verschillende andere omstandigheden daarop eveneens
invloed uitoefenen.

M. geeft zelf toe, dat zijne voorstellen het probleem der prophylaxie (van de var-
kenspest) niet hebben opgelost. En inderdaad hoewel het artikel lezenswaardige
opmerkingen bevat, vindt men er geene nieuwe gegevens in.

„Die Grundlagen der Schweinepestbekampfung". Sammelreferaat von Prof.
Dr. Kitt, M. T. W. No. 10, 1930.

Kitt, die vroeger in de ..Monatshefte fiir Praktische Tierheilkunde" v. Fröhner
en Kitt vrij geregeld een ,,Sammelreferat" gaf over de een of andere, of verschil-
lende ziekten, heeft in No. 10 van het M. T. W. een dergelijk overzicht gegeven
van de virus-varkenspest. Het schijnt, dat in Duitschland deze ziekte zich steeds
uitbreidt.

Artikels over de pest zijn dit jaar weer aan de orde van den dag. De symptomen,
de pathologische anatomie, maar vooral de prophylaxis en de therapie vormen
het onderwerp van een groot aantal artikels. Veel nieuws is er niet gegeven ; ook
het artikel van Kitt geeft dit dus niet. Toch is het alleszins lezenswaard.

Aan het slot van zijn artikel wijst hij nog eens op het verband tusschen invoer
van Amerikaansch spek en verschillende uitbraken van varkenspest. Invoer daar-
van uit besmette landen moet dus verboden worden.

Die neueren Beobachtungen bei der Diagnose Schweinepest. Dr. Glässer, B. T. \\Y.
No. 26, 1930.

De beschouwingen, welke G. in dit artikel houdt zijn ruimschoots de moeite
van het lezen waard, maar leenen zich slecht voor een uittreksel. Glasser meent
bij het uitbreken eener ziekte in een varkenskoppel gerechtigd te zijn tot de diag-
nose : varkenspest, wanneer de volgende verschijnselen zich voordoen :

4e. Aan de huid en aan de slijmvliezen komen speciale verschijnselen voor,
verbonden in vele gevallen met die van het lymphatisch systeem, urine-apparaat,
serosae, longen en lever.

Deze speciale verschijnselen, welke nader worden aangeduid, mogen worden
verondersteld bekend te zijn.

Die Pathogenität des Bact. suipestifer für den Menschen. Dr. K. Köbe, D. T. \\V
No. 24, 1930, blz. 372.

De pathogeniteit van de B. suipestifer wordt niet algemeen erkend. In de litera-
tuur zijn enkele gevallen van zich slechts tot enkele personen bepalende of een zich
over meer patiënten uitstrekkende ziektegevallen beschreven, waarvan de genoemde
bacil de oorzaak zou zijn geweest. Köbe beschrijft drie gevallen ; elk geval zich
beperkende tot een persoon. Bij een der patiënten hadden zich abscessen gevormd.

Uitgebreid bacteriologisch onderzoek gaf bij alle drie als oorzaak aan de B -
suipestifer.

2. Es verursachte Massenerkrankungen mit gastro-enteritischen und typhösem
Krankheitsbild.

3. Es kommt bei Einzel-erkrankungen vor mit septischem Charakter und als
Eitererreger.

Diphtheritische darmontsteking bij vogels en varkenspest. John P. Rice, The
Vet. Journal, Jan. 1931. (Special Poultry Number).

Diphtheritische darmontsteking bij vogels wordt in den regel veroorzaakt door
het virus van de vogelpokken, maar er schijnen enkele gevallen voor te komen
met eene andere aetiologie.

Rice meent met gefiltreerd materiaal van diphtheritische darmontsteking bij
vogels ,,the typical swinc fever" te hebben verwekt bij het varken.

Die Immunisierung von Rotlaufserumpferden unter Verwendung von Kulturen
mit Methylenblauzusatz. Dr. E. Schmidt, Zeitschr. f. Inf. kr. par Kr und Hyg
1930.

Het immuniseeren van paarden voor de levering van vlekziekte-serum heeft
algemeen plaats door inspuiting van levende vlekziektebacillen-culturen. De ren-
tabiliteit van deze methode wordt sterk beïnvloed doordat de serumpaarden vaak
lijden aan chronische ziekten van gewrichten, pezen, peesscheden en woekeringen
aan de hartkleppen. Weichlein is toen er toe overgegaan om, in plaats van levende
culturen, met methyleenblauw gedoode bacillen in te spuiten, en verkreeg goede
resultaten. Schmidt heeft deze methode nog eens nader gecontroleerd en is over
de werking tevreden. De bovengenoemde gebreken ontstonden niet bij de serum-
paarden. Hij besluit zijn opstel met de verklaring, dat ,,de immunisatie van serum-
paarden met methyleenblauw-vlekziektevaccin een vooruitgang is, omdat het
paardenmateriaal minder lijdt en er toch een voldoende hooge titer wordt bereikt"

Banginfektion bei Schlachtschweinen. M. Ivnoth, Zeitschr f Fleisch- und
Milchhyg. 1930. Heft 21.

Over \'t algemeen wordt aangenomen, dat Brucella-Bang niet veelvuldig bij het
varken wordt aangetroffen, zekerheid heeft men evenwel niet. Nadat uit verschil-
lende landen berichten kwamen.dat Bang-infectie bij den mensch in verband werd
gebracht met het varken als bron van besmetting, werd door Knotii het bloed van

iooo vrouwelijke varkens onderzocht. Hij rekende de agglutinatie positief vanaf
eene serumverdunning van i : 50.

Het bloed van 624 niet drachtig geweest zijnde en van 376 gebaard hebbende
zeugen werd onderzocht. Volgens de uitkomsten der agglutinatie kon van cle 624
varkens slechts 1 en van de 376 fokzeugen 5 als besmet beschouwd worden.

De waarde van weidegang voor de varkensmesterij. H. R. Davidson, The Vete-
rinary Journal. Dec. 1930

Dit artikel is overgenomen uit een Schotsch Landbouwblad, en de schrijver
komt tot de volgende samenvatting van de uitkomsten zijner proeven :

2e. Bij de mesterij is toevoeging van groen voer van weinig of geen invloed.
Echter is na het spenen een weidegang van goeden invloed op de constitutie van
de jonge varkens.

3. Wanneer groen voeder, a\'s zijnde het goedkoopste bijvoer, wordt aangewend
is het beste dit te snijden en ongeveer 3 K.G. per stuk te geven.

Zur Behandlung der Hornspalten. (Dr. Emshoff, Zeitschr. f. Vet.knd , 1931,
S. 1).

Terecht vestigt E. de aandacht op het feit, dat de behandeling van hoornscheuren
te vaak geheel aan den smid wordt overgelaten. Vooral gediplomeerde hoefsmeden
rekenen dit tot hun taak. De oorzaak daarvan is, dat deze behandeling ten onrechte
in de leerboekjes voor hoefbes\'ag in extenso is beschreven. De smid beschouwt
daardoor het hechten van de hoornscheur met nieten, agrafen e. d. als hoofdzaak.
Voor leeken lijkt dat heel wat, doch de oorzaak wordt hiermede niet weggenomen.
Het is de taak van den dierenarts hierop te wijzen en de hoornscheur causaal te
behandelen door de belasting van den hoef te regelen door ongelijkmatige druk-
verdeeling weg te nemen. Vooral diepe hoornscheuren aan het teengedeelte, welke
dikwijls met hoornzuil gepaard gaan, eischen de volle aandacht omdat zij kreupel-
heid (druk op het hoefbeen) kunnen veroorzaken. De meest radicale behandeling
is de operatieve ; gehéél exrirpeeren van dat wandgedeelte ; 2 a 3 dagen na de
operatie kan het paard weer beslagen worden, en 10 a 14 dagen later weer gewoon
zijn werk verrichten. Wil men deze radicale operatie niet toepassen, dan kan
hetzelfde resultaat, hoewel langzamer, toch bereikt worden door den wand ± 2 c.M.
aan weerszijden van cle hoornscheur tot op het blaadjes-gedeelte zeer dun te raspen,
en met de renet een diepe dwarse groeve vlak onder den kroon te maken.

Wanneer bovendien de teen-draagrand wat wordt uitgesneden, dan houdt
daarmee de onregelmatige druk en „trek" op het hoornvormend gedeelte van
de kroon op, en zal dit laatste weer normaal aangesloten hoorn kunnen produ-
ceeren. Het aanbrengen van nieten of agrafen acht collega E. overtollig.

Slokdarmsnede bij runderen. (I)r Keijser, Tier. Rundschau, 1930, No 52,
blz. 887, 1931, No. 9, blz. 150).

Spieler heeft in de Tierartztl. Rundschau (1928, blz. 227) gewezen op de moge-
lijkheid om door intraveneuze injectie van veratrin of johimbin-veratrin-oplossing
antiperistaltische beweging van den oesophagus naast verhoogde speekselsecretie
op te wekken, en daardoor een in den slokdarm ingeklemd vreemd voorwerp te
verwijderen. Keijser heeft deze methode in 40 gevallen met succes toegepast ;
hij gebruikt daarvoor veratrin 0.1 : 10 Bengen. Eenige nadeelige bijwerking zag
hij niet, wel tranen, vaker urineeren en persen. Hij waarschuwt ervoor niet te gauw
tot slohdarmsnede te besluiten. Het kan soms een half uur duren vóórdat de aardap-
pel, biet e. d. te voorschijn komt. De werking van veratrin duurt ongeveer 1 uur ;
nadat deze is afgeloopen schijnt direct een verhoogde peristaltische beweging van
den oesophagus te ontstaan, althans een voorwerp, dat in het achterste eind,
voor de maag dus, is blijven steken, zag hij meermalen dan pas in de maag
verdwijnen.

De slokdarmsnede verricht Keijser bij het staande rund ; een neusring is vol-
doende om het dier in bedwang te houden. De patiënt wordt met de rechterzijde
tegen den wand gedrukt en de kop zooveel mogelijk gestrekt door eenig trekken
aan den neusring. Nu pakt de linkerhand het voorwerp, terwijl de rechter
paralel aan den slokdarm een snede maakt, die huid en huidspier doorklieft.
De bloeding beteekent niet veel. Dan wordt met een schaar stomp verder
gepraepareerd totdat de oesophagus vrij ligt. Naarmate de grootte van het te
verwijderen voorwerp maakt Keijser dan een snede door den sloksarm en neemt
het corpus alienum weg. De wond in den oesophagus wordt dan met drie catgut-
hechtingen gehecht; huid- en huidspierwond blijven open ; deze worden dagelijks
met chinosol-solutie gepenseeld. Daarna mag het dier in ten minste 4 dagen niets
eten ; water kan vanaf den tweeden dag worden gegeven. Na 5 dagen mag dunne
lijndrank e. d., en na 8 dagen bij kleine hoeveelheden vast voedsel worden ver-
strekt. In 14 dagen is het dier in den regel hersteld. Lidteekenstrictuur heeft Keijser
nooit waargenomen.

Dr. Rosenthal geeft (Tierarztl. Rundschau, 4 Jan. 1931, S. 6) de volgende
methode aan.

Het gebeurt in de praktijk nog al eens, dat boven de vernauwing (onderaan
het bovenste 1/3) van den oesophagus een stuk biet, knolraap, lijnkoek e. d. blijft
steken, en dat kramp van de ,,kring"spier doorschuiven met de sonde gevaarlijk
maakt. Operatief verwijderen door slokdarmsnede is met het oog op sepsis, resp.
lidteeken-contractie evenmin verkieslijk, fn dergelijke gevallen is wel injectie
van apomorphine (bij paarden strychnine), desnoods cliloroform-narcose aanbe-
volen met het doel de kramp op te heffen. Het gevaar voor verwonden door de
sonde blijft dan echter toch nog bestaan. Dr. Rosenthal beschrijft een methode,
waaraan deze gevaren niet verbonden zijn : Na narcose door intraveneuze injectie
van chloralhydraat, eventueel penssteek en voorbereiding van het operatieveld,
worden huid en huidspier bij de jugularisgroeve gekliefd en stomp verder geprae-
pareerd tot den oesophagus, die door het vastgeklemd voorwerp gemakkelijk met
de rechter hand omvat kan worden. In den regel is eenig aandrukken voldoende
om het stuk biet, lijnkoek o. d. naar boven tot in den pharynx te schuiven. Met
of zonder mondspiegel kan het dan door een assistent uit den bek worden gehaald.
Hechten van de huidwond acht R. niet noodig ; rein houden en desïnfectie zijn
voldoende. Wil men de wond hechten, dan late men in elk geval den ondersten
hoek open. De beenen worden nu los gemaakt en de kop hoog gelegd opdat de gas-
sen uit de pens kunnen ontsnappen. Dr. R. heeft deze operatie 15 keer verricht,
steeds met succes en zonder eenig bezwaar ; het los-praepareeren van den slok-
darm kost weinig moeite, minder dan men zou denken. Ook bij een varken paste
hij deze methode met succes toe.

In Vet. Journ. Bd. 85, No. 12, Pag. 484 485 beschrijft R. Hudson dezelfde
techniek, welke natuurlijk alleen dan waarde heeft, wanneer het voorwerp nog
met de hand te bereiken is. Mogendorff.

Mulder (N. T. v. G. 1931, II, No. 20, blz. 2591) behandelde bij mijnarbeiders
in Indie de accidenteele (gapende) verwondingen, die meestal onregelmatig en sterk
bevuild waren, als volgt : grondige meclianiese reiniging, wegknippen van verbrij-
zeld weefsel ; uitspoelen met trypaflavine-oplossing 1/10.000, daarna bedrup-
pelen met 5 % joodtinctuur en primaire hechting.

Dr. Baustaedt heeft met Perlacar, een orgaanpreparaat van de Perleberger
fmpfstoffwerke met specifieke werking op de zieke huid, goede resultaten bereikt
bij de behandeling van eczemen van den hond. Ook bij eenige gevallen van papillo
matosis bij het rund had hij zeer goede uitkomsten. Reeds na de eerste inspui-"

ting was een duidelijke verkleining der wratten merkbaar en een groot deel er van
kon zonder of met zeer geringe bloeding worden verwijderd.

In tweeg evallen was een derde inspuiting reeds niet meer noodig, deze werd echter
toch gedaan uit vrees voor recidive. In een ander geval vorderde de genezing
echter eenige maanden. De tweede inspuiting geschiedt na 3—6 dagen, de derde
weer 7—14 daarna. Een bezwaar is de hooge prijs n.1. 3.30 M. iedere inspuiting.

Ein Fall van Heilung einer Eventratio des Kleinkolons. Dr. Xenophon Iwanoff,
Sofia. (Tier. Rundschau, 26 Oct. 1930).

Schrijvers hulp werd ingeroepen bij een merrie, welke zich bij het werken op het
land een 12 c.M. lange perforeerende buikwond, rechts naast den uier had bezorgd,
door welke wond het grootste deel »an het kleine colon was uitgetreden. Direct
na de verwonding was het dier gaan liggen zoodat de darmen erg bevuild waren.
De eigenaar had een wollen deken om den buik gebonden, teneinde verdere uit-
zakking te voorkomen.

De serosa der darmen was reeds sterk hyperaemisch, hier en daar oedemateus
gezwollen en gelaedeerd door de strak aangesnoerde touwen.

Op aandringen van den eigenaar werd een behandeling ingesteld. Het dier
kreeg rugligging ; de omgeving van de wond en de darmen werd zoo zorgvuldig
mogelijk gereinigd en afgespoeld met 1 °/₀₀ rivanol-oplossing en daarna gerepo-
neerd. Het Peritoneum werd geheel gehecht, de uitwendige wond bijna geheel en
alles nog eens goed afgespoeld met rivanoloplossing.

Na 9 dagen was de wond geheel gesloten en het dier goed gezond, zoodat het na
eenigen tijd weer ingebruik kon worden gesteld.

Schrijver komt tot de overtuiging dat het Peritoneum van het paard toch niet
zoo buitengewoon gevoelig is voor infectie. Het gunstige verloop schrijft Iwanoff
toe aan de spoedige hulp en de rivanolbehandeling. Prolapsus van den dikken darm
is bovendien gunstiger te beoordeelen dan die van den dunnen darm.

lieber einen Fall der vollständigen Thrombosierung und Zerreissung der Vena
jugularis. (Deut. Tier. Woch. 20 Dec. 1930), Dr. Peters.

Het beschreven geval is een gevolg van een intraveneuze chloralhydraat-injectie,
heeft echter niets te maken met het gebruik van chloralhydraat, doch is alleen
een gevolg van het aansteken van de vena jugularis.

Bij een zwaren Belgischen hengst werd een inspuiting verricht van 65 gr. chloral-
hydraat in 500 c.c. aqua ten behoeve van een cryptorchide-operatie. Tijdens en
na de operatie werd nauwkeurig zorg gedragen dat de injectieplaats niet werd
verontreinigd. Vijf weken na de operatie kreeg het dier plotseling in het bereik van
de jugulairgroeve een zeer sterke zwelling, die zich uitstrekte van het hoofd tot
tusschen de voorbeenen. Dit kon niet anders zijn dan een complicatie van de plaats
gehad hebbende chloralhydraat-inspuiting. Het dier werd behandeld met vochtige
omslagen, echter zonder succes. Na 3 weken waren 3 weeke plaatsen merkbaar.
Bij punctie daar ter plaatse kwam bloed te voorschijn. Diagnose luidde : bloeding
door verscheuring van de vena jugularis. Na 10 dagen ontstond een doorbraak,
waaruit dikke bloedstolsels te voorschijn traden. Na verwijdering der coagula zag
men in de diepte de onderste geheel gethromboseerde stomp van de vena jugularis
die ongeveer ter hoogte van de injectieplaats was afgescheurd. De wond heeft
zich geleidelijk gesloten en eerst na éenige weken was het dier genezen.

Schrijver geeft de volgende verklaring van het geval. Na het aansteken van de
vena jugularis heeft zich langzamerhand een thrombus gevormd. Ten slotte is
het na 5 weken tot een volkomen obtureerende thrombose gekomen, met daarop
volgende verscheuring. De mogelijkheid bestaat, dat bij de injectie juist een der
kleppen van de vena jugularis is geraakt ; deze plaatsen zijn gepraedisponeerd
voor het ontstaan van een thrombus.

Bij de behandeling is een afwachtende houding aan te nemen ; splijten is niet
zonder gevaar, men weet niet hoe ver de vena gethromboseerd is.

Deze gevallen zijn zeer .zeldzaam en mogen geen aanleiding zijn om van intra-
veneuze injecties af te zien. Loran.

Ueber einen Fall eines traumatischer) Tortikollis bei einem Pferde. Zeitschr. f.
Vetk. 1930, H. 10, p. 357.

Gomolka vermeldt een interessant geval van traumatische torticollis bij een
jachtpaard, een 7-jarige bruine Trakehner merrie. Gedurende een hindernisren
stortte het dier en sloeg over den kop. Het bleef een halve minuut bewusteloos
liggen, doch bracht den ruiter daarna toch over een afstand van 400 Meter, waarin
nog 2 hindernissen, aan het eindpunt. Op stal gekomen zakte de merrie in elkaar,
maar was den volgenden dag weer op de beenen.

Het dier zou toen per trein naar Miinster worden vervoerd, waar het thuis
hoorde. Het moest echter eerst ^ 1500 M. loopen om het station te bereiken.
Daar aangekomen zakte het weer in elkaar, om niet meer op te staan.

In Miinster heeft Schr. het paard onderzocht en verder behandeld. Aan het
achterhoofd bevond zich een 3 c.M. lange en dwars verloopende wond in welks
bodem de protuberantia occipitales te voelen waren. Aan de linker halsvlakte
ter hoogte van de 2e tot 4e halswervel bevond zich een vrij groote bij druk pijn-
lijke zwelling ; de hals was naar rechts gebogen. Van de halszwelling af was in
caudale richting een volledige sensibele en motorische verlamming waar te nemen.

Daar geen uitzicht op herstel bestond is het paard na een paar dagen afgemaakt.
Bij de sectie kwamen de ernstige pathologisch-anatomische afwijkingen duidelijk
aan het licht. Zoo waren o. a. de verbindingen tiusschen de 2e en 3e ha\'swervel
volkomen verscheurd, die tusschen de 3e en 4e gedeeltelijk ; het linker processus
transversus van de 3e halswervel was gefractureerd ; het halsmerg was ernstig be-
leedigd en de epidurale ruimte was met bloed gevuld ; in de dura mater der groote
en in de pia mater der kleine hersenen waren bloedingen te zien.

De vraag of het paard gered had kunnen worden indien het niet op transport
was gesteld, moet onbeantwoord blijven. Wel kan met zekerheid worden aange-
nomen, dat dit in elk geval verkeerd is geweest. Wanneer zich ernstige zenuwaf-
wijkingen voordoen is absolute rust steeds aangewezen.

Ueber Verstauchungen des Fessel- und Krongelenks. Zeitschr. f. Vetk. 1930,
H. ïo, S. 362.

Scheike houdt een beschouwing over het voorkomen van kogel- en kroonge-
wrichtsverstuikingen bij Duitsche legerpaarden. Volgens de statistische opgaven
komen deze veelvuldig voor, in het bijzonder distorsies van het kootgewircht.

De bekende Duitsche leerboeken over chirurgie geven daaromtrent echter niet
alle dezelfde meening. Mollek en Frick o. a. beweren, dat kogelverstuikingen
wel voorkomen, maar in verhouding tot het aantal kroongewrichtsdistorsies toch
zelden. Bovengenoemde militaire berichten berusten volgens hen op diagnostische
dwalingen. Het niet vaak optreden van kogelverstuikingen zou dan het gevolg
zijn van den anatomischen bouw, meer speciaal van den vorm der gewrichtsvlakten
en van het hechtere bandapparaat. Schr. gaat die anatomische verhoudingen nauw-
keurig na.

Een distorsie d. w. z. een plotseling voorbijgaand van elkander wijken der ge-
wrichtseinden kan ontstaan door gewone bewegingen die boven de nornmale phy-
siologische grenzen uitwijken b.v. door een overmatige strekking of buiging of door
geforceerde zijwaartsbewegingen.

Volgens Frick is de anatomische bouw van het kogelgewricht voor het ontstaan
van een distorsie ongeschikt, terwijl het kroongewricht daarvoor juist is gepraedis-
poneerd.

Voor het vaker optreden van kroongewrichts-verstuikingen zouden ook de tal-
rijke chronische aandoeningen van dat gewricht spreken o. a. de overhoef, die als
een gevolg-toestand van herhaalde distorsies is op te vatten.

Bayer-Fröhner zijn de tegengestelde meening toegedaan en gronden deze op
de klinische waarneming en de practische ervaring. Elke militaire paardenarts kan
laatstgenoemde opvatting deelen en kent de vele kogelverstuikingen meer dan
voldoende. Toch mag misschien niet worden ontkend, dat zich onder het aantal
in de statistiek genoemde gevallen verscheidene verlegenheids-diagnosen verschuilen.

Schr. heeft ook waargenomen, dat kogel- en kroongewrichts-distorsies aan de
voorste ledematen in ongeveer gelijken getale voorkomen ; aan de achterbeenen
zou het aanta¹ kogelverstuikingen grooter zijn.

Ten slotte worden de oorzaken, verschijnselen, verloop en diagnose dezer aan-
doeningen behandeld.

Scheiber heeft bij paarden vele neurectomieën met gunstig gevolg en zonder
nadeelen voor de patiënten verricht.

Het hier vermelde geval verliep echter niet zoo direct succesvol. Ken pas gekocht
paard bleek spoedig kreupel te zijn aan het rechter voorbeen. De oorzaak was
gelegen in een voor- en zijdelings zich bevindende been-nieuwvorming aan het
onderste gedeelte van de metacarpus, vlak boven den kogel. Nadat de gewone
behandelings-methoden geen gunstige resultaten hadden gegeven, werd tot neurecto-
mie besloten, omdat na subcutane injectie van 0.3 gram alvpine in de omgeving
der beide nervi volares de kreupelheid volkomen was opgeheven.

Het eigenaardige was echter, dat na de operatie de kreupelheid niet verdwenen
was en ook verder bleef bestaan. Maar na een paar maanden rust op stal was hej
dier toch geheel rad. Schr. vraagt zich af hoe dat mogelijk is. Bij het bestaan van
een mechanische kreupelheid had deze zich ook na de alypine-injectie moeten open-
baren. Misschien dat de wondpijn in het operatiegebied de oorzaak der tijdelijk
blijvende kreupelheid is geweest.

Ryan heeft sedert 25 jaren waargenomen, dat de vlugste manier om een hazen-
hak te doen verdwijnen is het dier geregeld te laten springen ; in het bijzonder
dan bij paarden van 4 5 jaar. Wanneer het paard een goed, breed en vierkant
spronggewricht bezit met een groot hielbeen en het moet 5 maal in de week
over een lage wal of boom springen, welke sprong telkens een Eng. duim (2.54 c.M.)
wordt verhoogd tot een hoogte van 3 J -4 Eng. voet, dan is het merkwaardig hoe
gauw sommige hazenhakken kunnen verdwijnen

In een groot aantal gevallen heeft Schr. geadviseerd jonge hunters met hazen-
hakken te koopen, wanneer de spronggewrichten n.1. waren zooals boven beschreven.
Bij sabelbeenigheid of rechte spronggewrichten is het niet aan te raden.

Het volgende geval van mosselvergiftiging wordt differentieel-diagnostisch be-
sproken. Een dame werd een uur na het gebruik van mosselen plotseling misselijk,
met braken, diarrhee, zwakke pols, koud zweet, opgezette maag en gezichts-
stoornis (de pupillen werden kleiner). Door de sterk gecontraheerde oesophagus
gejukte het slechts met moeite een maagspoeling tot stand te brengen. Na 3 weken
waren nog rest-verschijnselen aanwezig, als beslagen tong, slechte eetlust, pijn-
lijke uitstralingen in beenen en rug. Volgens schr. staat niet zeker vast dat hier
van mosselvergiftiging sprake is geweest. Neemt men dit aan, dan dient in het
algemeen aan de volgende mogelijkheden te worden gedacht :

1. Werking van een door levende mosselen gevormd gift (mytilotoxin), echte
mytilismus; 2. besmetting door bacteriën, die door mosselen, als tusschendrager, zijn
overgebracht : typhus, paratyphus, coli, proteus, e. d. ; 3. gebruik van gestorven
mosselen (ptomainen) ; 4. te vette mosselen ; 5 netelroos, door idiosyncrasie

Geval i en 2 moeten hier uitgesloten worden geacht, omdat deze steeds tot
massa-vergiftigingen aanleiding geven, hetgeen hier niet het geval was. Bij echte
mytilismus zijn de symptomen bovendien meer specifiek, o. a. geen diarrhee en
geen gezichtsstoornissen. De schr. meent, dat in het hier besproken geval moet
worden gedacht aan de aanwezigheid van één enkele giftige mossel, welke veronder-
stelling dan speciaal steunt op het feit, dat de dame o. a. één mossel gegeten zoude
hebben, welke nog gesloten was. Terwijl n.1. levende mosselen of gesloten zijn,
of een weinig open staan en zich bij het aan het bereiden voorafgaande wasschen

en borstelen in elk geval direct sluiten, gaan mosselen in kokend water zich na on-
geveer een minuut alle wijd openen. (Doode mosselen, die reeds wijd open staan,
blijven bij en na het koken wijd open ; terwijl levende mosselen, die een weinig
openstaan, zich in het kokend water eerst even sluiten, om zich direct daarna wijd
te openen).

Dit wijd openstaan van doode en gekookte mosselen hangt samen met de ana-
tomische bouw. Het sluiten geschiedt n.1. actief, door contractie van de z.g. sluit-
spieren, die de 2 schelpkleppen, welke in het z.g. ,,slot" scharnieren, naar elkaar
toe trekken. Zoodra het dier dood is, is de werking dezer sluitspieren opgehevin en
gaat de schelp, onder invloed van de boven het slot, aan de rugzijde, gelegen sterk
veerkrachtige „slotband", openstaan, z.g. gapen. (Doode mossels en andere schelp-
dieren liggen altijd gapend op het strand).

In het hier besproken geval heeft de dame in kwestie dus één mossel gegeten,
die, ofschoon gekookt, toch gesloten was. Dit komt slechts zelden voor, al wil
daarmede niet gezegd zijn, dat iedere gekookte mossel, die gesloten is, bedorven is,
daar het zich niet openen bijv. ook op anatomische afwijkingen kan berusten.
Hoe dan ook, de bedoelde mossel kan de oorzaak van de vergiftiging geweest zijn.
Zij zou in zee reeds gestorven kunnen zijn, het openen zou b.v. door kalkafzetting
verhinderd kunnen zijn en nu zouden zich ptomainen ontwikkeld kunnen hebben.
Tegen het reeds in zee afgestorven zijn pleit echter volgens schr. de omstandigheid
dat de mossel er niet miskleurig heeft uitgezien (de dame zou dat stellig moeten
hebben gezien).

Ook is de herkomst dezer mosselzending nagegaan, zij bleek uit helder, flink
stroomend zeewater afkomstig. Bacteriologisch onderzoek en dierproeven vielen
negatief uit. Aan verontreiniging der mossels door stilstaand water uit haven-
bassins kan dus ook niet worden gedacht. In dit verband haalt de schr. het Califor-
nische geval van mosselvergifitiging aan (in T. v. D. van 15 Nov 1929 gerefereerd),
waar massa-vergiftiging wordt vermeld door mosselen, afkomstig van de zeekust
over een lengte van 200 K.M., met nu eens wel, dan weer niet giftige exemplaren,
die op geenerlei wijze van elkaar te onderscheiden waren. Wel kwam na het openen
van al deze mossels een onaangename, aan bedorven vleeschnat herinnerende,
lucht te voorschijn en was de lever steeds vergroot, groen gekleurd en murw van
constisentie. (In het Californische geval werd gedacht aan giftigheid in verband
met den paaitijd, dus een stofwisselingsstoornis).

De schr. zegt ten slotte, dat men in gevallen van vleesch- en vischvergiftigingen
zoo gemakkelijk het post en propter verwart, zonder daarbij te denken aan andere
factoren, als een zwakke maag, psychische factoren, te vette mosselen, enz. en
concludeert daarom, dat een enkel geval als hierboven genoemd, dat zelfs nog niet
met zekerheid aan mosselvergiftiging mag worden toegeschreven, geenerlei aan-
leiding mag zijn om te waarschuwen tegen het gebruik van mosselen.

(Het behoeft zeker geen betoog, dat de waarschijnlijkheids-diagnose van het
hier beschreven geval buitengewoon twijfelachtig is. Ref.).

Volgaarne voldoe ik aan het verzoek van collega Roukens om antwoord op
zijn vraag te geven.

De doelstelling van mijn onderzoek is geweest een methode aan te geven om
vleesch, dat verkeert op de grens van bederf op een eenvoudige en objectieve wijze
te signaleeren, zulks in de plaats van de tot dusver gebezigde minder scherpe
waarneming met de menschelijke zintuigen.

Bij dit onderzoek is gebleken, dat de pH van vleesch, afkomstig van normale
slachtdieren, bij het besterven vrij sterk daalt en bij rundvleesch komt tot beneden
6.o. Wordt vleesch bewaard onder ongunstige omstandigheden dan stijgt de pH
tot een stadium, waarbij men volgens organoleptische bevinding feitelijk nog
niets abnormaals waarneemt, doch waarbij is gebleken, dat bij even langer be-
waren snel waarneembaar bederf intreedt. In schreef dan ook op pag. 201 : „Men
kan zeggen, dat indien de pH van vleesch > 6.2 is, het juist verkeert in zoodanig
stadium, dat het binnen zeer korten tijd zal bederven, terwijl bij een pH van
6.4 ä 6.5 in het algemeen reeds waarneembaar bederf is ingetreden.

Natuurlijk ben ik het met collega R. eens, dat men in de praktijk het onder-
zoek uitsluitend dient te verrichten, indien er „heel weinig" aan het vleesch is
waar te nemen of als de bevindingen van verschillende beoordeelaars uiteen loopen.

Het verrichten van de bepaling van organoleptisch goed vleesch, afkomstig
van normale slachtdieren, dat doelmatig werd bewaard, heeft, evenals van ab-
soluut bedorven vleesch, geen zin.

Ofschoon ik niet gemakkelijk tot repliek te bewegen ben, omdat ik meen dat
dat als regel tot niets nut is ook al is men het met zijn geachten tegenstander
op geen stukken;na eens, zoo wil ik toch gaarne thans iets zeggen :

ie. Ik sta voor de waarheid van \'t geen ik schreef voor 100 % in ook al mocht
een minister of wie ook beweren dat dat „in zijn algemeenheid" niet juist is.

2e. Ik acht de thans gevolgde methode van mond- en klauwzeer-bestrijding
zoodanig onlogisch en ondeskundig, dat daaraan zoo spoedig mogelijk een einde
moet komen.

3e. Als men beweert dat een tegenstander het geschrevene slecht heeft gelezen,
dan moet men zelve geen blijken (en dan nog wel in \'t zelfde „naschrift") geven
nog veel slechter te lezen.

4e. Wanneer men, van welke zijde de zaak ook bekijkende, iets links gelieft
te noemen wat in werkelijkheid niet anders dan rechts is, dan is dat niet mijn
schuld. Een rechtsche omdraaiing is nu eenmaal geen linksche net zoo min als
een rechtsche schroefdraad een linksche is. S. Broersma.

Das Shell-Pigol, über dessen bakteriologische und klinische Wirkungen in der
Anstalt für Tierhygiene besondere Versuche ausgeführt worden sind, zeichnet
sich durch eine starke antiparasitäre sowie granulationsanregende Wirkung aus.
Es hat sich bei Haut- und Haarkrankheiten (Trichophytie, Räude, Russ, Rechräude,
Ekzemen, Euterpocken etz.) besonders bewährt.

Kollegen, die ein Interesse an der Infusionsbehandlung von Euterentzündungen
mit Shell-Pigol haben, werden gebeten, ihre Anschriften an die Vereinigung zur

experimentellen Erforschung und Bekämpfung von Tierseuchen, Jena, Unterer
Philosophenweg 44, zu richten. Da das Shell-Pigol als Kohlewasserstoff der
Methan-Gruppe nahezu keine reizenden Wirkungen hat, soll nach orientierenden
und ermutigenden Vorversuchen die Frage einer weitgehenderen Prüfung unter-
zogen werden, ob namentlich im Anfangsstadium von Mastitiden bei Kühen,
Schafen etc. Heilwirkungen zu erzielen, sind. Bei Euterentzündungen von Schwei-
nen soll ebenfalls eine günstige Wirkung durch äussere Behandlung erzielt wor-
den sein.

Naar aanleiding der bladvulling met bovenstaand hoofd op blz. 614 van dit
Tijdschrift komt het mij niet ongewenscht voor in het kort iets te vertellen
over de Nederlandsche Vereeniging van Fokkers van Zilvervossen en andere
pelsdieren.

De Vereeniging, waarvan de statuten zijn goed gekeurd bij Koninklijk Be-
sluit van 12 December 1928 nr. 6, is aangesloten bij de Union Europäischer
Pelztierzucht Verbände, een organisatie, waartoe de meeste fokvereenigingen
van edelpelsdieren op het vasteland van Europa behooren. De zetel hiervan
is gevestigd in Zürich.

De aangesloten vereenigingen volgen alle dezelfde bepalingen betreffende
keuring en opneming in de diverse stamboeken.

In het stamboek der Nederlandsche Vereeniging, bij afkorting N.V.F.Z. ge-
noemd, zijn ingeschreven 506 overjarige zilvervossen, terwijl in het pupregister
1929 nog 37 dieren bleven ingeschreven, omdat zij in najaar 1930 door bij-
zondere omstandigheden niet gekeurd konden worden voor eventueele opneming
in het stamboek.

Het orgaan der N.V.F.Z. is Avicultura, het bekende weekblad, uitgegeven
door de firma Misset in Doetinchem. In dit blad verschijnen geregeld artikelen
van de hand der leden-fokkers over hun ervaringen, terw ijl tevens verschillende
artikelen uit buitenlandsche vaktijdschriften daarin worden gerefereerd

De N.V.F.Z. telt 54 leden-fokkers, waaronder 1 dierenarts. Verder zijn er
9 belangstellende leden, terwijl de 5 adviseerende leden zijn Prof. Dr. D. L.
Bakker, Prof. Dr. A. Klarenbeek, Dr C. J. Rab, Ir. G J. Tukker en
P. J. Wijk Pzn.

De farms liggen over ons land verspreid, zoowel op de klei als in zandstreken,
hoewel de meeste op het zand gevonden worden.

Uit onderstaanden stand van het parings- en geboorteregister op 1 Juni 1931
is het mogelijk zich eenig beeld te vormen over het geboortecijfer, doch dient
hierbij opgemerkt te worden, dat de zilvervossen behoorende tot de z.g.n.
Eastern strain, welke in hoofdzaak in ons land gefokt worden, minder werpen
dan de vossen der Western strain.

Ontvangen iste geboorteberichten: 235. Ontvangen 2de geboorteberichten: 153.
Geboren reuen: 304. Geboren teven: 294.

Hiervan gestorven : 36 reuen, 36 teven en 9 jongen, waarvan het geslacht
niet opgegeven.

Direct bij het gewaar worden van een nest wordt de datum daarvan opge-
geven, terwijl dan eenige weken later de grootte van den worp en het geslacht
der pups wordt gemeld. Vandaar een iste en een 2de geboortebericht.

Schrijver dezes is als secretaris-penningmeester en administrateur van het
stamboek der N.V.F.Z. gaarne bereid aan collega\'s, die zulks wenschen, ter
zake nadere inlichtingen te verschaffen.

In zijn kwaliteit van beheerder van hetD. F. van EsvELD-fonds
deelt het Hoofdbestuur mede, dat op de laatst uitgeschreven
prijsvraag (onderzoek paratuberculose) geen enkel antwoord is
binnengekomen.

„Het Hoofdbestuur verlangt een vergelijkend onderzoek naar
de werking en toepassing der verschillende slachtmethoden.

Inzonderheid ware hierbij aandacht te schenken aan de
electrische bedwelming vóór de verbloeding".

Antwoorden moeten vóór 31 Dec. 1933 bij het Hoofdbestuur
zijn binnengekomen. Zij moeten geschreven zijn in machine-
schrift of in een ander handschrift dan van den vervaardiger en
vergezeld zijn van een verzegelde enveloppe, die eenzelfde motto
draagt als het ingediende antwoord. In den brief moet zich de
naam van den vervaardiger bevinden.

Voor nadere inlichtingen wende men zich tot het lid van het
Dagelijksch Bestuur W. van der Burg.

In verband niet de desbetreffende mededeeling in het 15 Mei-nummer van het
Tijdschrift volgt hieronder nog eens een juiste opgave der bij de n.P.F. aangesloten
organisaties :

1. De Aartsdiocesane R.-K. Boeren- en Tuindersbond (A.B.T.B.). Secretaris:
H. Ruijter, Nieuwe Kraan 29, Arnhem.

2. De Commissie voor Piuimveebelangen uit de O.L.M. (Overijsselsche Land-
bouwmaatschappij) en de O.PC (Oostelijke Pluimvee Coöperatie). Voor-
zitter : Dr. A G. Breen, Klein Weezenland 16, Zwolle.

3. De Commissie voor Piuimveebelangen uit de G. O. M. v. L. (Geldersch-Over-
ijsselsche Maatschappij van Landbouw). Secretaris : G. Koning, Almen (Gld).

4. De Bond van Pluimveehouders van den Limburgschen Land- en Tuinbouw-
bond (V.P.L.). Secretaris : L. G. H. Simons, Swalmen.

5. De Coöperatieve Roermondsche Eiermijn G. A. Directeur: J. Breukers,
Roermond, p.a Kantoor Eiermijn, Roermond.

6. De Coöperatieve Vereeniging „Oostelijke Pluimvee-Coöperatie (O.P.C.).
Directeur: Bern. H. Vos, Wa\'.hofstraat 127, Enschede.

7. De Bedrijfsinstellingen V.P.N. Amersfoort. Secretaris : Dr. G van Rij,
Oldenbarneveltlaan 19, Amersfoort.

8. De Vereeniging tot bevordering van de Pluimveehouderij in Zeeland (V.P.Z.).
Secretaris : J. M. Slegt, Dam 5, Goes.

9. De Vereeniging tot bevordering van de Pluimveehouderij en tamme Konijnen
teelt in Zuid-Holland (V.P.Z.H.). Secretaris : R. K. Smits, Molendijk 39,
Poortugaal.

10. De Bond van Pluimveehouders van den N.C.B. Secretaris : P. J- van Haaren,
Spoorlaan 50, Tilburg.

11. De Noord-Nederlandsche Coöperatieve Eier-, Pluimvee-, Konijnen-, Bijen-
teeltproducten-, Voeder- en Fruithandel (N.N.C.). Directeur : G. Rodenhuis,
Leeuwarden.

12. De Coöperatieve Veiling-Vereeniging ,,Venlo". Directeur : Th. Derkx, Hooge-
weg 6, Venlo.

13. De R.-.K Diocesane Land- en Tuinbouwbond (L.T.B.). Secretaris : Ir. W. J.
M. Dekker, Parklaan 12, Haarlem.

14. De Hollandsche Maatschappij van Landbouw. Secretaris : Ir. T. P. Huisman,
Anna Paulownastraat 20, den Haag.

De vergadering werd bijgewoond door een ongekend klein aantal leden ; slechts
17 collega\'s bestonden het zich voor eenige uren van de banden der voorjaars-
bezigheden te bevrijden. En in den loop der vergadering stond de telefoon niet stil
om ook nog van hen terug te roepen tot het hanteeren van de chloorcalciumspuit,
teneinde onevenwichtig geworden sympathico-parasympathico-endocrine sy-
steemen weer tot normale functie te prikkelen. In sommige streken komt hier
de grastetanie veelvuldiger voor dan ooit.

Ingekomen was een schrijven van onzen vorigen secretaris, collega J. Zweers,
waarin hij dank betuigt voor de schilderij (een gezicht op Oldeboorn), welke de af-
deeling had aangeboden als uiting van dank voor het vele en voortreffelijke dat
Zweers voor ons heeft gedaan.

Santema deed mededeelingen van de Hoofdbestuursvergaderingen. Over de
prijsvraag van het Van EsvELD-fons: ,,een onderzoek over het electrisch bedwelmen
van slachtvee," waren enkele leden niet verrukt. Bedoeld onderzoek, waarbij de
bewerker zich hoofdopzakelijk op physiologisch gebied zal moeten bewegen, scheen
hun slechts voor een zeer kleine groep van ter zake geschoolden, aantrekkings-
kracht te bezitten.

Collega \'t Hooft zou op deze vergadering over de trekhonden komen spreken,
een welwillendheid die a priori reeds werd gewaardeerd. Omdat ten aanzien van de
voorschriften voor het gebruik dezer dieren als trekkracht nog geen finale be-
slissing is genomen, achtte clolega \'t Hooft het gewenscht de bespreking tot later
(zoo mogelijk Augustus) uit te stellen.

Dr. Swierstra en Terpstra leidden in : ,,fs het gewenscht maatregelen te
nemen tegen de paratuberculose ?" Deze ziekte neemt op sommige boerderijen
een zoodanigen omvang aan, dat groote verliezen worden geleden. Zooals de zaken
thans staan, is de voortgang der ziekte in een beslag vee alleen tot stilstand te bren-
gen door het geheele runderbestand af te maken en door een nieuw te vervangen.
Een advies van deze strekking is impopulair ; de vraag is, kan er een ander afdoend
advies voor in de plaats worden gesteld. In theorie zou de oplossing kunnen zijn :
tracht besmette dieren te onderkennen voor zij smetstofverspreiders zijn. Voor dit
doel is faeces-onderzoek natuurlijk waardeloos ; allergische indicatieve reacties
zijn ten deele wegens onbetrouwbaarheid verlaten, en, voor zoover betreft de
methodes met nieuwere paratuberculine-soorten, nog onvoldoende onderzocht.

Van de gedachtenwisseling, als steeds zeer geanimeerd, komen de volgende
vragen en waarnemingen voor vermelding in aanmerking.

Bestaat er ook verband tusschen de aanwezigheid van de bacil en praedispo-
neerende momenten ? Bepaalde streken zijn bekend wegens het veel voorkomen
van de ziekte.

Behoorlijk observeerende boeren, door ervaring bekend geraakt met het verloop
van paratuberculose, kunnen uit bepaalde kenteekens reeds zeer vroegtijdig op-
maken, dat een dier is aangetast. Bestrijding zou in dergelijke omstandigheden

misschien kunnen worden gebaseerd op onmiddellijke slachting van ald-us onder-
kende dieren, gepaard gaande, met geïsoleerden opfok van kalveren en pinken.

Hadden wij een goed diagnosticum in allergischen zin, dan ware bestrijding niet
moeilijk en op te zetten naar het voorbeeld der tuberculose-bestrijding. Als de
voorteekenen niet bedriegen, is men op weg een deugdelijk ,,Johnine" voor intra-
dermale toepassing te leeren kennen,

Het gerucht dat met paratuberculose besmette beslagen vrij zouden zijn van
tuberculose, bevat geen waarheid.

Oogenschijnlijk gezonde runderen, zonder klinisch waarneembare verschijnselen
van paratuberculose, kunnen soms toch smetstofverbreiders zijn.

Algemeen is men van meening dat er iets moet worden gedaan tegen de zich
uitbreidende paratuberculose. \\ oorloopig zal de afdeeling zich bezighouden met een
onderzoek naar de juiste gegevens omtrent voorkomen en verspreiding van de
ziekte.

Na de pauze werd gesproken over een tocht van de leden met hunne dames
naar de Zuiderzeewerken of naar Grouw. Uitnoodigingen hiertoe zuilen per cir-
culaire worden verzonden.

Vervolgens hield Vierzen een inleiding over ..Vleeschwaren," welke lezing in
excerpt-vorm den leden gecvclostileerd zal worden toegezonden, zooals zulks
het vorig jaar ook met de lezing van Dr. Beyers is geschied.

Uit de bespreking na Vierzen\'s voordracht bleek de belangstelling van de
aanwezigen ook in dit onderwerp van vleeschhygiënischen aard. O.a. werd ge-
vra gd, of een drogist vleeschwaren mag verkoopen. Practisch moet men, om in
deze aangelegenheid een beslissing te nemen, zich laten leiden door het voorschrift
dat vleeschwaren niet gelijktijdig aanwezig mogen zijn met sterk riekende zelf-
standigheden. De vraag of men afwijkende conservenblikjes voor onderzoek in be-
sl g mag nemen, werd positief beantwoord ; de inbeslagneming kan geschieden
op grond van ondeugdelijkheid van het object.

Evenals ieder jaar komen ook ditmaal weer op het programma van de Algem.
Jaarvergadering van den Nederl. Slagershond, te houden op 16 Juni a.s. te
Nijmegen, afdeelingsvoorstellen voor betreffende de uitvoering der vleeschkeu-
ringswet. Zoo verzoekt de Friesche Slagershond het Bondsbestuur met alle ten
dienste staande middelen bij de autoriteiten te ijveren voor een betere toe-
passing van de vleeschkeuringswet.

c) Uitsluitend slachtingen toe te staan in inrichtingen, welke aan de wettelijke
eischen voldoen.

In de toelichting wordt opgemerkt, dat de vleeschkeuringswet zoo langzamer-
hand een groote teleurstelling blijkt te zijn voor den bona-fide slager. Wat op
het platteland geschiedt, dringt thans wel tot ernstige maatregelen om zoo
spoedig mogelijk betere toestanden te krijgen. Voor enkele jaren zijn reeds
wijzigingen beloofd, welke verbeteringen zouden zijn. Tot heden kwam daarvan
niets tot stand. Een actief, daadwerkelijk optreden, nu de volle toepassing van

de vleeschkeuringswet kan plaats hebben, achten de Friesche slagers daarom
hoogst noodzakelijk.

Het Bondsbestuur kan zich geheel met dit voorstel vereenigen, acht echter
alleen punt / niet voor uitvoering vatbaar. Het wil bij de Regeeiing met klem
aandringen de in uitzicht gestelde wijzingen der vleeschkeuringswet bij de
Staten-Generaal aanhangig te maken.

Het Beiersche Ministerie van Binnenl. Zaken heeft een besluit afgekondigd,
waarbij het bedwelmen van slachtdieren door middel van een onderbroken
gelijkstroom van 50—80 volt, of door middel van een wisselstroom van 24—42
volt, wordt toegelaten, mits de daartoe te gebruiken apparaten zoo gemaakt
zijn, dat een toevallige aanraking van de onder stroom staande deelen niet
mogelijk is en de apparaten slechts door deskundig personeel worden bediend.

Het onbruikbaar maken van afgekeurde organen, enz. in een ambulatoiren
vleeschkeuringsdienst.

Blijkens een mededeeling in het Zeitsch. f. Fleisch- und Milchhygiene. Jg. 31,
pg. 77, heeft de vleeschkeuringsdienst te Dortmund, toen die stad door annexatie
zoo werd vergroot, dat plotseling een 115 slagers meer moesten worden verzorgd,
welke slagers allen thuis bleven slachten, de moeilijkheid van het onbruikbaar
maken van afgekeurde organen en deelen opgelost, door bij eiken slager een
confiskaalbus te plaatsen, waarin elk afgekeurd orgaan, enz. kan worden geborgen
en welke bussen ééns per week door de ..Verwertungsanstalt" per auto worden
geruild. De bussen worden alleen op deze inrichting geledigd en daar tevens
schoongemaakt en gedesodoriseerd met behulp van formaline (J Liter 10 %
formaline per bus). Deze wijze van onbruikbaarmakingis vooral voor een ambula-
toiren dienst zeer aan te raden en misschien, met eenige wijziging, na te volgen.

Medio Mei is de rij van nieuwe abattoirs in ons land weer met één ver-
meerderd. Op Vrijdag, 15 Mei had 11.1. de opening van het nieuwe slachthuis te
Almelo plaats. In de toespraak, welke collega Vleming hield, deed hij uitkomen,
dat in de toekomst alle rechten ten goede zullen komen aan het abattoir en dat
zelfs bij overmatige winst de rechten zullen worden verlaagd. In geen geval
zal dus van dit abattoir een winstobject worden gemaakt voor de gemeente.
Een gezonde opvatting, die echter nog niet overal wordt gedeeld.

Zooals dat in een modern abattoir behoort worden de varkens slechts electrisch
bedwelmd. Het slachtrecht wordt per K.G. geheven.

federeen, die praktisch in de slachthal werkzaam is, zal wel eens naar een
geschikte tafel hebben omgezien, waarop men nog eens extra organen of andere
deelen van het slachtdier kan onderzoeken of insnijden. Voor dit doel wordt
veeltijds een vettafel gebruikt, soms ook wel eens een klein trapje, enz. Niet
zelden verontreinigt men min of meer het tafeloppervlak en wordt dit daarna,
na veeltijds slechts een oppervlakkige reiniging, weer gebruikt om vet op te
leggen, enz. Ten einde aan dit bezwaar tegemoet te komen heeft Schmey een
verplaatsbare onderzoekingstafel geconstrueerd, waarvan men een nadere be-
schrijving en afbeeldingen vindt in de Berl. Tierarztl. Wochenschr. Jg. 46, pg. 821.
Het geheel is a. h. w. een kleine sectietafel, welke voor halgebruik geschikt is
gemaakt. Onder het tafelblad, dat een afmeting heeft van 115 bij 65 c.M ,
bevindt zich een afkeuringsbak. De tafel staat verder op kleine wielen, en kan
zoodoende door de geheele hal worden gereden. De prijs bedraagt 450 R. M. Leve-
ring door de Firma Gründmann & Ivuhn, B;riin, S.O. 16, Köpenickerstrasse 113.

De Minister van Handel. Arbeid en Nijverheid heeft zijne beschikking van
30 Ju!i 1923, No. 887, E, Afd, V, waarbij ten aanzien van vleesch, afkomstig
uit Denemarken, tot wederopzegging werd verleend de ontheffing, bedoeld in
art. 7 van het Konink. Besluit van 26 April 1922, ingetrokken met ingang van

2-j Mei. Door deze ontheffing was het mogelijk gemaakt Deensch vleesch zonder
organen in ons land in te voeren Dit zal nu in de toekomst niet meer mogelijk
zijn. In de zomermaanden, als bij een flinke warmte gedurende een lang export
de organen aan de voeten vleesch bevestigd moet blijven, zal dit zonder twijfel
wel eens tot moeilijkheden aanleiding geven.

Deze maatregel is genomen, omdat de regeering van meening is, dat de
keuring van het vleesch in Denemarken in enkele gevallen niet bleek te voldoen
aan de eischen, welke door onze regeering waren gesteld om vleesch zonder
organen in te voeren. de Graaf.

Benoemd tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau : F. van Hootegem, Direc-
teur van het abattoir te \'s Hertogenbosch.

(gelet op de Landbouwuitvoerwet 1929 alsmede op artikel 28 van het Koninklijk
besluit van 5 April 1930, Staatsblad No. 135 ; Gehoord het advies van de
Vereeniging „Nederlandsche BaconeontrcMe"), zijn benoemd als leden en plaats-
vervangende leden van den Kaad van Beroep (bedoeld in bovengenoemd
artikel van het betreffende Koninklijk besluit) : als lid en Voorzitter :

Prof. Dr. j. van der Grinten, Hoogleeraar aan de R.K. Universiteit te Nij-
megen ;

als leden : Prof. Mr. Chr. Zevenbergen, Hoogleeraar aan de Rijks-Universiteit
te Utrecht ; J. g. A. Reeser, Directeur van het abattoir te Amsterdam ;

als plaatsvervangende leden : Prof. Dr. D. L. Bakker, Hoogleeraar aan de
Landbouw Hoogeschool te Wageningen ; Mr. H. van Wageningen, Rechter in
de Arrondissementsrechtbank te Utrecht; J. P. van der Slooten, Directeur
van het abattoir te Utrecht.

Een hond werd door een auto overreden ; had in het begin geen ziekteverschijn-
selen : kwam pas enkele maanden later in behandeling, was toen zeer pijnlijk,
vooral in de rechter nierstreek, waar een ontstekingshaard vermoed werd. Na
eenigen tijd voortgezette omslagen met antiphlogistine werd herstel verkregen.

Het bestuur van de „Vereeniging tot ontwikkeling van den landbouw in Hol-
lands Noorderkwartier" heeft zich (in de Veldbode 1931, Nr. 1476, blz. 862) ge-
richt tot de leden en tot alle veehouders in Nederland, en hun gezegd wat zij te
doen en te laten hebben inzake voorkomen en bestrijden van mond- en klauwzeer.
Als zij nu maar deze zeer juiste en nuttige raadgevingen opvolgen 1 Vr.

Sedert de vorige opgave zijn de volgende bijdragen ontvangen dan wel toegezegd :
L. M. J. Flamand ƒ 5.— (tweede storting), A. Snijders f 5.—, Dr. T. v. Heels-
bergen / 5.—, H. G. v. Waveren / 5.—, R. v. d. Hoek / 5.—, Prof. Dr. F. C.
v. d. Kaay ƒ 5.—, M. C. v. Buuren ƒ 5.- . H. J. Vrielink / 5.—, Dr. J. Mazure
/ 20.—, Dr. C. Bubberman / 10.—, D. Haak / 5.—, H. J. H. Vullings / 5. ,
Dr. Jac. Janssen / 10. —, Dr. H. W. Schiphorst / 10.—, G. Janssen / 5.—,
Th. F. Wismans / 5,-—, J. H. Hamers / 5.—, A. C. Steendijk / 5.—, H. Nie-
mansverdriet / 5.—, M. Slager / 5.^—, Afdeeling Zuid-Holland / 100.—•, Dr. W.
Treffers / 5.—, Dr. F. J. J. van Rijn / 10. . Dr. J. Hekman / 5.—.

De Nederlandsche Vereeniging tot Bescherming van Dieren zou het ten zeerste
op prijs stellen vóór i Juli a.s. namen en adressen van practiseerende dierenartsen
te ontvangen, die bereid, zijn in gevallen van ongelukken met dieren, tegen ver-
goeding hulp te verleenen.

De bedoeling is deze namen en adressen op te nemen in het in bewerking zijnde
Jaarboekje van bovengemelde Vereeniging.

Adres van toezending: Bureau Ned. Vereeniging tot Bescherming van Dieren,
l\'rinses Madestraat 40, den Haag. Het Hoofdbestuur.

Prof. de Blieck zal het zeer op prijs stellen van de dierenartsen in de
Provincie Utrecht en directe omgeving mededeeling te ontvangen van gevallen
van Klein\'sche ziekte in hun practijk, ten einde een nieuwe behandelings-
methode te probeeren.

Het was mij een ware verrassing, toen ik j.1. Zaterdagavond over de Biltstraat
naar de kliniek fietsende, voor de oude directeurswoning een groote groep collega\'s
vereenigd zag, die even later de collegezaal van Prof. de Blieck tot in alle hoeken
vulden en klokke half acht door hem op dezen eersten klinischen avond werden
welkom geheeten.

Na den vvensch te hebben uitgesproken, dat deze proef mocht slagen en neg
vele van deze bijeenkomsten mochten volgen, ging prof. de Blieck dadelijk tot
zijn onderwerp over, n.1. de coryza infectiosa bij de kip.

Ik kan volstaan met te verwijzen naar het in ons Tijdschrift gepubliceerde
artikel. Besproken werden vooral de eigenschappen van de gevonden bacil en
gewezen werd op de overeenkomst met de influenzabacil van den mensch.

Dr. Jansen besprak hierna de differentieel-diagnostiek van de anaërobe bacillen
volgens Zeissler en liet in snelle vaart de verschillende bacteriën uit deze groep
de revue passeeren.

Na afloop hiervan konden door belangstellenden een aantal microscopische en
andere praeparaten worden bekeken.

Hierna begaven zich de deelnemers naar de collegezaal van Prof. Wester,
die als onderwerp voor dezen avond had gekozen de behandeling der chronische
tympanie van het rund ; zonder twijfel een aandoening waarmede ieder practicus
telkens te maken heeft en die dus zijn volle belangstelling moet hebben. Met het
oog op den beschikbaren tijd beperkte de spreker zich tot een zeer korte uiteenzetting
van de aetiologie der tympanie van de acute, en van de chronische - 0111 iets
uitvoeriger stil te staan bij de meest voorkomende oorzaak van de recidiveerende
trommelzucht, n.1. de vergrooting der mediastinale en bronchiale lymphklieren,
welke meestal door tuberculose wordt teweeggebracht. Uitgelegd werd, waarom
men den eenen keer een duidelijken weerstand voelt met de slokdarmsonde, een
andere maaf niet. Dit is afhankelijk van den vorm van de tumor en hieruit is ook
tj verklaren hoe soms bij een zeer sterke lymphkliervergrooting toch de gassen
kunnen worden opgerispt en dus geen tympanie ontstaat.

Eigenaardig is, hoe somtijdsbij deze toch langzaam zich ontwikkelende vergroo-
ting plotseling, acuut, de tympanie ontstaat om daarna niet meer te verdwijnen.

Spreker is voor eenige jaren op de gedachte gekomen, bij dergelijke dieren een
kleine pensfistel aan te leggen, waardoor de gassen kunnen ontsnappen en het
dier zeer spoedig herstelt van de chronische digestiestoornis, die steeds als gevolg
van de tympanie is waar te nemen. De opening moet klein zijn, opdat niet onnoodig
vaste en vloeibare maaginhoud wegloopt, waardoor de voeding lijdt. Het is natuur-
lijk een laatste ingreep, een palliatieve therapie, die het echter mogelijk maakt,
dat de dieren in behoorlijken voedingstoestand komen, tevens gedurende eenigen

tijd rendabel zijn door voldoende melkgift oin daarna voor de slachtbank te worden
bestemd.

Aan de hand van verschillende gevallen, die wij de laatste jaren behandeld
hebben, werd dit nader bewezen.

Een koe, die op deze wijze in Februari 1926 werd geopereerd en op dat oogen-
blik zoo goed als geen waarde had, kon in Augustus van hetzelfde jaar voor / 365.—
worden verkocht.

Een nadeel is, dat de ontsnappende gassen een zeer onaangename reuk ver-
spreiden, waardoor het op stal hebben van dergelijke geopereerde dieren groot
bezwaar oplevert.

Daarom wachte men zoo mogelijk met de operatie tot het weideseizoen is
aangebroken.

Ondergeteekende had hierop het genoegen de operatie zelve in de kliniek te
demonstreeren. Zij is eenvoudig en door iedere practicus zonder assistentie toe
te passen.

Het beste bevalt hem deze techniek : na voorbereiding van het operatieveld
in de linker flank (met scheerpoeder scheren, desinfecteeren met alcohol en jood-
tinctuur) wordt eerst door subcutaan inspuiten van een novocaïne-adrenalinc-
oplossing de huid, en daarna, door injectie in de spieren, deze gevoelloos gemaakt.
Een loodrechte snede van ongeveer 10 c.M. zoo hoog mogelijk, ter plaatse waar
men de penssteek verricht, opent de buikholte, waarna men met een eenigszins
gemodificeerde Mooy\'sche naald rondom de wond een achttal hechtingen aan-
brengt, waarmede de penswand wordt verbonden aan de buikwand.

De maag wordt thans nog niet geopend ; de gapende wond wordt opgevuld
met jodoformgaas en hierover worden eenige leucoplaststrooken geplakt, zoodat
de wond geheel is afgesloten.

Zeer spoedig is door de ontstane locale peritonitis een innige vcrkleving der
serosae tot stand gekomen, waardoor zonder het minste gevaar voor infectie der
buikholte reeds 24 uur later, beter na 2 maal 24 uur, de pens wordt geopend door
een snede van ongeveer 5 c.M. lengte \').

Wenscht men meer zekerheid dat de fistel blijvend is, dan hecht men de mucosa
rondom aan de huidranden vast, zoodat men een opening overhoudt die één vinger
gemakkelijk kan laten passeeren. Noodig is dit niet ; het is een kleine moeite de
eventueel zich sluitende fistel na een paar maanden even weer te verwijden. Na-
behandeling is practisch niet noodig.

Tenslotte liet I\'rof. Wester nog zien, hoe door het ingeven van Pulv. rhiz.
veratri in melk of in een 10 % opl. van bicarbonas natricus, waardoor de slok-
darmsleuf zich sluit, in korten tijd braken bij het rund kan worden opgewekt.

Of ze aan de verwachting heeft beantwoord durf ik natuurlijk niet te zeggen ;
in ieder geval is uit de groote opkomst van zoovele collega\'s, van wie velen zich
een groote reis hadden getroost, wél gebleken dat er belangstelling bestaat van
de zijde der practici en is hiermede den pessimisten, die het tegendeel beweerden,
de mond gesnoerd.

Hoe verder deze bijeenkomsten zullen worden georganiseerd, kan nader worden
overlegd. Beijers.

\')• De koe, waarop de demonstratie plaats had, is na 5 dagen gestorven. Zij
had een serofibrineuze peritonitis gekregen. Toen 2 dagen na de laparotomie het
gaas werd verwijderd bleek op de pensserosa absoluut geen granulatieweefsel te
zitten, zooals anders het geval is. Ik heb daaraan helaas geen aandacht gewijd
en de maag geopend ; na 5 dagen bleek bij de sectie dat geen vergroeiing van de
serosae had plaats gevonden. Geen reactie meer bij dit cachectische dier? De oor-
zaak der tympanie bleek ook hier weer een mediastinale tuberculeuze klief (van
30 c.M. lengte, 10 c.M. breedte en ruim 1 K G. zwaar ; zeer stomp aan het orale
eind, spits aan het caudale).

(Dc cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op 1 April nog niet waren geëindigd.)

Mond- en klauwzeer : bij 336 (300) eigenaars, waarvan in Groningen bij 35(6) ;
Friesland bij 40 (22) ; Drenthe bij 18 (6) ; Overijsel bij 7 (8) ; Gelderland bij 52 (53) ;
Utrecht bij 14 (6) ; Noordholland bij 48 (30) ; Zuidholland bij 66 (88) ; Zeeland
bij n (11) ; Noordbrabant bij 45 (70) eig.

Seabies (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 81 gevallen bij
3 eig. (121 bij 13 eig ), waarvan in Groningen 6 bij 1 eig. (49 bij 2 eig.) ; Friesland
15 bij i eig. (21 bij 4 eig.) ; Drenthe 60 bij 1 eig. (2 bij 1 eig.) ; Utrecht (12 bij
i eig.) ; Noordholland (2 bij 1 eig.) ; Zuidholland (35 bij 4 eig.)

Roikreupel bij schapen : 331 gevallen bij 12 eig. (627 bij 29 eig.), waarvan in
Groningen 176 bij 5 eig. (76 bij 3 eig.) ; Friesland 9 bij 1 eig. (397 bij 15 eig.) ;
Drenthe 4 bij 1 eig. (66 bij 4 eig.) ; Overijsel (1) ; Utrecht (17 bij 1 eig.) ; Noord-
holland i (40 bij 2 eig.) ; Zuidholland 33 bij 2 eig. (30 bij 3 eig.).

Anthrax : 48 gevallen bij 41 eig. (7 bij 7 eig ), waarvan in Groningen 1 ; Fries-
land 4 bij 2 eig. ; Drenthe 1 ; Overijsel 1 ; Gelderland 12, waarbij 3 paarden en
I varken, bij 8 eig. (4 bij 4 eig.) ; Utrecht 6 bij 6 eig. ; Noordholland 1 ; Zuid-
holland 16, waarbij 2 varkens en 1 hond, bij 15 eig. (3 bij 3 eig.) ; Noordbrabant 2,
waarbij 1 varken, bij 2 eig. ; Limburg 4, waarbij 1 paard, bij 4 eig.

Verhuisd : N. H. M. van Altena, Rijkskeurmeester, van Hoek van Holland
naar Rotterdam, Voorschoterlaan 56.; belast met den Dienst te Overschie en
Nicuwerkerk.

In een boekbeoordeeling van een werkje van Axel Munthe geeft ,,the Austra-
lian vet. journal (Vol. VI, No. 4, 1930) eenige wenken voor dierenartsen : ,,to be
a good dog-doctor it is necessary to understand them It is easier to understand
a dog than a man and easier to love him.

The mentality of one dog is totally different from that of another. The sharp-
wit that sparkles in the eye of a fox terrier reflects a mental activity totally diffe-
rent from the serene wisdom which shines in the calm eye of an old sheep dog.
With dogs you should never lose your temper or use violence of any sort. Corporal
punishment inflicted on an intelligent dog is an indignity which reflects on his
master (and his vet. surgeon). Nevertheless naughty puppies before the age of
reason, but not after, are quite welcome to a little spanking, when too recalcitrant

Never coax a sick dog to eat ; he often does so only to oblige you, even if his
instinct warns him to abstain from food. Never disturb a sick dog when not abso-
lutely necessary.

One should realize the invaluable aid of knowledge of the psychology of ani-
mals to the practising veterinarian and, above all, to those whose practice is lar-
gely a canine one".

Scheunert en Reschke (Deut. med. Woch., rel. N. T. v. G., 1930, 1, biz. 1361)
onderzochten, door dierproeven, paddestoelen op vitaminen. Alleen dc soort
„hanekam" bleek tamelijk veel vitamine A te bevatten ; de andere soorten weinig
of niet. Ook vitamines B en C was niet aanwezig ; wel bevatten de meest gebruikte
paddestoelen, (ook de geconserveerde), Vitamine D. Dit is van belang omdat dat
in gewone groenten en vruchten niet aangetoond kan worden. Vr.

Verslag [van den] G jldersch-Overijselschen Bond van Coöperatieve Zuivel-
fabrieken (G. O. Z.) over het jaar 1930. Zutphen, Spruyt & Cj.\'s Drukkerijen,
1931. 8°. 96 blz.

V. Adsersen, Undersögelser vedrörende Svinessygdomme. Kjöbenhavn,
O. Fraenckel & Co., 1930. 8°. 81 S. m. 2 Fig.

N. Plum, Den bakteriologiske Diagnose af Uterustuberkulose hos Kvaeget
sanit Jagttagelser over Lidelsens Forekomst og Forlöb Kjöbenhavn, B. Luno,
1931. 8°. 21 S. m. Tab.

Meddelelser fra den Kgl. Veterinaer-og Landbohojskoles Serumlaboratorium.
CXIII.

Capilulos seleccionados sobre higiene moderna de la leche. Publ. d. K. Schern.
Montevideo. 1930. 8°. 104 p. c. 41 fig.

Berelning fra den kgl. veterinaer-og landbohojskole for undervisnings-aaret fra
1 Sept. 1927 til 31 Aug. 1928. Kjöbenhavn, J. H. Schultz, 1931. Gr. 8°. 60 S.

P. Mounier, La parvianalyse clinique des urines et des autres liquides de 1\'or-
ganisme. Paris, Maloine, 1931. 8°. 441 p. fr. 65.—

E. C. Ash, The practical dog book. New-York, Derrydale Press, 1931. 8°. 375
p. w. ill. S 7 50

C. S. Plumb, A study of farm animals, nth ed. St. Paul, Webb Book Publ.
Co., 1930. Kl. 8°. 552 p. w. ill. S 2.—

F. S. Hultz and J. A. Hill, Range sheep and wool. New-York, Wiley, 1931.
Kl. 8°. 374 p. \' $ 3.—

A. G. House, The bacteriological control of milk. A practical guide for media
preparation and milk testing. Cambridge, University Press, 1931. Sh. 3.10

G. Kernohan, Infectious bronchitis in fowls. Berkeley, Univ. of California
Printing Office, 1930. 8". 22 p. w. 2 fig.

B D. Moses and J. R. Tavernetti, Milk cooling on California dairy farms.
Berkeley, Univ. of California Printing Office, 1930. 8°. 34 p. w. 15 fig.

C. A Scholi. and W. O. Hedrick, The Lansing food survey. East Lansing,
Agr. Exp. Station. 1930. 8°. 152 p. vv. fig.

R. P. Strong, The African Republic of Liberia and the Belgian Congo. Cam-
bridge, Harvard Univ. Press, 1930. 8°. 2 vol. $ 15.—

Contributions from the Department of Tropical Medicine and the Institute
for Tropical Biology and Medicine No. 5.

Announcement of the New-York State Veterinary College for 1931—32. Ithaca,
Cornell University, 1931. 8°. 35 p.

G. H. Conn, Handy poultry disease manual. 4th ed. Mt. Morris, Poultry Tri-
bune, 1930. 8°. 95 p. w. ill.

J. N. Pickard and F. A. E. Crew, The scientific aspects of rabbit breeding.
Bradford, Watmoughs, 1931. Kl. 8°. 124 p. w. 12 half-tone ill. Sh. 5.—

R. D. Lillie and Ch. Armstrong, The pathology of generalized vaccinia in
rabbits. Washington, Government Printing Office, 1930. 8°. 95 p. w. 57 pi. and
8 tabl.

The Indian Journal of veterinary science and animal husbandry. London, India
House, 1931. Subscr. Sh. 8.3.—

Agricullure and liveslock in India. London, India House, 1931.
Appears bi-monthly. Subscr. Sh. 9.9.—

6th report of the committe on the mineral content of natural pastures. The
influence on animal health of minerals in diet, London, H. M. Stationery Office,
1931. 8°. 66 p. Sh. 1.—

A memorandum on bovine tuberculosis in man with special reference to infec-
tion by milk. London, H. M. Stationery Office, 1931. 8°.

Ministry of Health. Publ. Health and medical subjects reports. No. 63.
A. Wolff-Eisner, Handbuch der experimentellen Therapie, Serum- und Che-
motherapie. Ergänzungsband. München, J. F. Lehmann, 1931. Gr. 8°. 236 S.

V. Puttkammer, Was gibt es Neues in der Veterinärmedizin? Jahresbericht
über das Jahr 1930. Heilsbcrg, Selbstverlag, 1931. M. 6.50 Geb. M. 7.50
Adressbuch der deutschen Tierärzte, tierärztlichen Behörden, Hochschulen
u. s. w. Unter Benutzung amtlichen Materials bearb. [Jg. 4] Abgeschl. nach dem
Stande von Ende März 1931. Berlin, R. Schoetz, 1931. 8°. 280 S.

H. Wohlbold, Das Ausstopfen der Tiere. [4te Aufl.] Leipzig, Hachmeister &
Thal, [1931]. Kl. 8°. 63 S. m. 3 Abb.
Lehrmeister-Bücherei. No. 68/69.

A. Kromer und L. H. Pelikan, Zweckmäszige Geflügelstallungen. Ein Hand-
buch f. d. Erwerbsgeflügelzüchter u. s. w. Wien u. s. w., Scholle-Verlag, 1931.
Gr. 8°. 58 S. m. 32 Abb. und 3 Planbeil. M. 3.—

Tl. 1. Neuerrichtung von Geflügelstallungen von L. H. Pelikan.
Tl. 2. Umgestaltung landwirtschaftlicher Bauten zu Geflügelställen von A.
Kromer.

P. Hohmann, Kanarienzucht. Anleitung zur Einrichtung und zum Betriebe
einer Kanarienhecke. [iote Aufl.] Leipzig, Hachmeister & Thal, [1931]. Kl. 8°.
48 S. m. 18 Abb.
Lehrmeister-Bücherei. Nr. 6.

P. Stampfl und P. W. Deibl, Rinderzucht. 4te Aufl. Wien u. s. w., Scholle-
Verlag, 1931. Gr. 8°. 82 S. m. 42 Abb. 11. 1 Kunstdr.-Beil. M. 1.80

A. Wulf, Die Nutzhuhnrassen. Erg. und bebildert von J. Schneider. [2te
Aufl.] Leipzig, Hachmeister & Thal, [193J]. Kl. 8°. 63 XXXXH S. m. 64
Rassebild. M. 1.20

E. Sciilotfeldt, Die Aufzucht junger Hunde. [7te Aufl.] Leipzig, Hachmeister
& Thal, [1931]. Kl. 8°. 34 S.
Lehrmeister-Bücherei. Nr. 5.

M. A. Richter, Stubenkiickenzucht mit selbst-gefertigtem Brutapparat. [6te
Aufl.] Leipzig, Hachmeister & Thal, [1931]. Kl. 8°. 64 S. m. 28 Abb.
Lehrmeister-Bücherei. Nr. 302/3.

E. Böcker und F. Kaufmann, Bakteriologische Diagnostik mit bes. Berück-
sichtigung der Praxis .... Berlin, J. Springer, 1931. 8°. VII 260 S. M. 9.90

J. Richter, Experimentelle Untersuchungen über die Keimdrüsenüberpflan-
zung nach Voronoff bei Schafböcken. Berlin, J. Springer, 1931. 8°. 76 S. m. 40
Textabb. M. 10.20

G. Frölich und H. Lüthge, Weitere Versuche über die zweckmäszige Ernäh-
rung säugender Mutterschafe und die Mast von jungen Lämmern. Berlin, P. Parey,
1931. Gr. 8°. 14 S.
Kühn-Archiv. Bd. 27. Sonderbd. 6, H. 3.

J. Retzl, Die Klaiienpflege der Haustiere. Wien, Agrarverlag, 1931. 8°. 44 S.
111. Abb. M. 2.20

E. Schmidt, Intensive Hühnerzucht. Eine praktische Betriebslehre zur lohnen-
den Eiererzeugung mit geringsten Mitteln auf beschränktem Raum. 4te Aufl.
Berlin, Pfenningstorff, 1931. Gr. 8°. 212 S. m. 111 Abb. M. 3.—

H. Schröder, Fünf Jahre Staupeforschung (1925 1929). Wittenberge, Gebr.
liischoff, 1931. 8°. 113 S. M. 1.25

Milchwirlschaftliche Zeilfragen. 10 Vorträge geh. auf dem Fortbildungslehrgang
für milchwirtschaftliche Fachbeamte. Hannover, M. & H. Schaper, 1931.

E. Berendt, Leitfaden für den Bau und Einrichtung von Heissdampf-Gruben-
silos für Einsäuerung von Futterkartoffeln. Hannover, M. & H. Schaper, 1931.
M. 18 Abb. M. 2.50

R. Reinhardt und J. G Väth, Das Katzenbuch. Rassen, Züchtung, Haltung
sowie Krankheiten der K\'tze. Hannover, M. & H. Schaper, 1931. M. 34 Abb.

F. Grawert und H. Roth, Geheimmittelwesen und Kurpfuschertum in der
Tierheilkunde. Nachtr. 1. Berlin, C. Heymann, 1931. 8°. 16 S.

H. von Falck, Die Fütterung und Haltung der Kühe des Deutschen Rinder-
leistungsbuches. Berlin, Deutsche Landwirtschaftsgesellschaft, 1931. Gr. 8°. 47 S.
111. 6 Tab. M. 6.— Geb. M. 7.20

R. Strauch, Die Schweinewaage in der Tasche oder die Bestimmung des Le-
bend- und Schlachtgewichts der Schweine durch zwei Masse. 6te Aufl. Berlin,
P. Parey, 1931. 8°. 8 S. M. 0.80

E. Groll, Das norische Pferd in Bayern, Oberländer und Pinzgauer. München,
A. Kiispert, 1931. Gr. 8°. 207 S. m. ca. 90 Abb. M. 6.— Geb. M. 7.—

J. Jeker, U. Kramer und P. Theiler, Der schweizerische Bienenvater. Lehr-
buch der Bienenzucht. Neu bearb. von ƒ•". Leuenberger. ute Aufl. Aarau, Sauer-
länder, 1930. 8°. 480 S. m. 202 III. und 1 Beil. M. 6.—
J. P. M. Cornec, Exportation du cheval breton. Thèse de Paris. 1931.
E. C. G. Chevillard, Sur l\'action des gaz asphyxiants chlorés chez le cheval.
Thèse de Paris. 1931.

G. Cost Ammert, Les applications du sérum normal de cheval en médecine
vétérinaire. Thèse de Paris. 1931.

C. A. R. Desroziers, Conditions économiques de la production de lait dans le
Bassigny. Thèse de Paris. 1931.

G. Jessner, Recherches sur l\'élimination du bacille de Bang par le lait. Thèse
de Paris. 1931.

P. M. H. Goret, Du rôle des humeurs dans l\'immunité. Culture des microbes
pathogènes sur les sérums normaux et sur les sérums immunisants. Thèse de
Paris. 1931.

S. Gluckstein, Etude du coryza contagieux des gallinacés. Thèse de Paris.
I93I-

J. F. B. Bergeron, De la variation de la caséine dans les maladies des mamelles.
Thèse de Paris. 1931.

P. A. Bricaire, Contribution à la sémiologie de l\'appareil digestif chez les
grands animaux. Thèse de Paris. 1931.

1\'. I,. Delarue, La sélection et les livres généalogiques du renard argenté. Thèse
de Paris. 1931.

R. T. Yanlerberghe, Contribution à l\'étude de l\'utilisation rationnelle des
pulpes de betterave. Thèse de Paris. 1931.

C. L. N. Ollivet, Contribution à l\'étude radiologique de l\'appareil digestif
du chien. Thèse de Paris. 1931.

P. J. M. Davenas, Les méthodes chimiques du dosage du chlore dans le lait.
Thèse de Lyon. 1931.

A. D. Léger, Le cancer du globe oculaire chez les animaux. Thèse de Lyon. 1931.

J. A. C. Servettaz, Variations leucocytaires et tension artérielle. Action de
l\'acétylcholine. Thèse de Lyon. 1931.

R. L. Trintignan, Contribution à l\'étude des ictères infect\'eux du chien. Thèse
de Lyon. 1931.

Rechou, La mélitococcie. Ses rapports avec l\'avortement épizootique des bo-
vidés. Thèse de Toulouse. 1931.

Patout, L\'adrénaline. Essai d\'emploi dans le traitement de la bronchite chronique
du chien. Thèse de Toulouse. 1931.

Bouillaud, Contribution à l\'étude de la pathogénie de la fièvre vitulaire des
vaches laitières. Thèse de Toulouse. 1931.

J. Richter, Beitrag zur Kenntnis der Mehrsitzigkeit beim weiblichen und
männlichen Rind. Inaug.-Diss. Leipzig. 1931.

E. Keidel, Zur Bakteriologie des Bacterium salmonicida. Inaug.-Diss. Wien.
I93I-

F. Schuh, Psychische Einflüsse auf die Blutzuckerregulierung beim Hund.
Inaug.-Diss. Wien. 1931.

F. Latzenhofer, Studien über Farbenphotographie medizinischer Präparate.
Inaug.-Diss. Wien. 1931.

F. Krippel, Untersuchungen über den Blutzuckergehalt bei Kaltblütern.
Inaug.-Diss. Wien. 1931.

H. Sternberg, Ueber die Histologie des bleibenden Pferdezahnes. Inaug.-
Diss. Würzburg. 1930 27 S.

E. Blättler, Untersuchungen über den Stickstoffumsatz in der Muskulatur
kohlenhydratarmer Tiere. Inaug.-Diss. Bern. 1930.

E. Schwarz, Pigmentierung, Form und Wachstum der Federn des Haushuhns
in Abhängigkeit von der Thyreoidea-Funktion. Inaug.-Diss. Berlin. 1930. 38 S.

G. Finter, Rationalisierungsprobleme in der deutschen Milchwirtschaft. Inaug.-
Diss. Freiburg i Br. 1930. 92 S.

R. Bartels, Die Wirkung von Mineralzulagen auf den Calcium- und Phosphor-
Ansatz des Schweines in verschiedenen Lebensaltern und bei verschiedenem Grund-
futter. Inaug.-Diss. Berlin. 1930. 29 S.

E. Thormeyer, Die Entwicklungstendenzen der Kinc3viehhaltung im Kreise
Arnswalde 111. bes. Berücksichtigung der Nachkriegsverhältnisse. Inaug-.Diss.
Jena. 1930. 161 S.

F. K. Stiller, Untersuchungen an schwarzbuntem Niederungsvieh im nicder-
schlesischen Kreise Wohlau. Inaug.-Diss. Jena. 1930. 69 S. du Buy.

(Uit het Zoötechniseh Instituut der Rijks-Universiteit te Utrecht,
Directeur: Prof. Dr. H. M. KROON.

Het waren vooral Wriedt en Mohr in Zweden, en Wilson en
Crew in Schotland, die de aandacht vestigden op de beteekenis
der letaal- en vooral der sub- of semiletaalfactoren in de fokkerij
der huisdieren.

Letaalfactoren zijn factoren, die, als zij homozygoot aanwezig
zijn, de oorzaak zijn van onvruchtbaarheid. Morgan verdeelde de
letaalfactoren in gametische, dat zijn zulke, die de eieren of de
spermatosomen reeds doen afsterven, voor zij tot rijpheid zijn ge-
komen en zygotische, die de ontwikkeling der bevruchte eieren of
der embryo\'s tegenhouden en deze doen afsterven. Deze letaal-
factoren leiden tot onvruchtbaarheid, waarvan de oorzaak ontdekt
wordt, als wij bij een kruising een sterk verschil krijgen tusschen
het berekend aantal der verschillende vormen, die wij verwachten
kunnen, en de werkelijke verkregen aantallen.

Daar deze letaalfactoren in den regel recessief zijn, veroorzaken
zij hun funeste werking alleen, als zij homozygoot voorkomen. Ko-
men in een familie een of meer letaalfactoren voor, dan zullen zij bij
familieteelt vaak de oorzaak zijn van de soms optredende onvrucht-
baarheid.

Bij de huisdieren kennen wij tot nu toe met zekerheid alleen
zygotische letaalfactoren.

Sub- of semiletaalfactoren zijn factoren, die homozygoot aanwe-
zig, oorzaak zijn, dat jongen geboren worden, die wel leven, doch
weinig levensvatbaarheid hebben, of in elk geval eigenschappen
hebben, waardoorzij niet tot bruikbare huisdieren kunnen opgroeien.

In den regel vertoonen zij belangrijke abnormaliteiten, die niet
vereenigbaar zijn met goede levensfuncties. De grens tusschen
letaal- en subletaalfactoren is niet scherp te trekken, terwijl ook
aan de andere zijde het grensgebied der subletaalfactoren niet
nauwkeurig is aan te geven. Eenzelfde factor zal bij in het wild
levende dieren een subletaalfactor kunnen zijn, terwijl dit bij de
met veel zorg grootgebrachte en gehouden huisdieren niet het
geval behoeft te zijn.

Wij kennen bij de letaal- en de subletaalfactoren twee categorieën,
de recessieve en de dominante factoren. Er zijn er onder deze fac-
toren, die aan het geslacht gekoppeld zijn ; bij de huisdieren is dit
in den regel niet het geval.

Laten wij een paar voorbeelden noemen van dominante letaal-
en van dominante subletaalfactoren.

De eerste letaalfactor werd in 1905 door CuÉnot bij muizen
ontdekt. Hij bemerkte dat bij oranjekleurige muizen een factor
voorkwam, die heterozygoot aanwezig zijnde, de gele kleur leverde,
doch die homozygoot aanwezig het afsterven der vruchten ten
gevolge had. Deze factor was dus dominant en, homozygoot
aanwezig, letaal. Een paar dominante subletaalfactoren kennen
wij bij den hond. J. Anker (1925) toonde aan, dat het ge-
spikkeld gevlekt zijn bij een dashond, afhankelijk is van een specialen
factor, die heterozygoot de vlekken geeft, terwijl de jongen waarbij
de factor homozygoot voorkomt, weinig levensvatbaarheid hebben,
lijden aan coloboom, microphtalmus, secundair glaucoom en doof-
heid.

Létard (1930) toonde aan, dat de letaalfactor voor naaktheid bij
den hond ook dominant is. Bij den naakten windhond komt deze
factor heterozygoot voor, bij voor dezen factor homozygoten is de
vrucht niet levensvatbaar.

Bij onze grootere huisdieren zijn enkele recessieve subletaal-
factoren bekend, hun aantal is echter nog niet groot. Door het meer
toepassen van familieteelt zullen wel meer dergelijke factoren aan
het licht komen.

Bij het rund, waar de familieteelt het meest gedreven wordt, is
het grootste aantal bekend. Zoo b.v. een factor, die homozygoot
aanwezig, een buldogachtigen kop doet ontstaan, in verband met
verandering in de hypophyse ; een andere, die acroteriasis con-
genita (amputatie van alle uitstekende deelen) ; een derde, die
congenitale haarloosheid (hypotrichosis congenita) ; een vierde,
die bij het kalf verkorting van de wervelzuil (elandkalf) doet op-
treden. De meeste dezer factoren bij het rund zijn in de laatste
paar jaren gevonden en beschreven door Wriedt en Mohr.

Bij het schaap vindt men een recessieven letaalfactor, die oorzaak
is, dat de voorbeenen bij lammeren zoo gecontraheerd zijn, dat zij
moeilijkheden geven bij de geboorte, en een anderen, die bij lammeren
oorloosheid, een gespleten gehemelte, een verkorte en vergroeide
onderkaak en driesplijting der klauwen teweeg brengt.

Bij het varken kent men een subletaalfactor, die verlamming van
het achterstel ten gevolge heeft : een anderen, die atresia ani doet
optreden.

Bij het paard is een recessieve subletaalfactor gevonden, die
atresia coli doet ontstaan, dikwijls in combinatie met gliomen in
de hersenen. Deze factor werd eerst in Japan onderkend bij de na-
komelingen van een daar ingevoerden Percheron hengst, later ook
in Duitschland bij een Oost Frieschen hengst aangetoond.

leeren kennen en kunnen bestudeeren, factoren grootendeels elders
nog niet waargenomen.

Aan het Zoötechnisch instituut kregen wij in 1926 een albino
vaarskalf, geheel wit van huid en haren, horens en klauwen. De
iris is ongepigmenteerd, parelmoerachtig, de pupil is rood. Dit kalf
is geboren uit een zwartbonte koe, die uit Duitschland in de pro
vincie Drenthe werd binnengesmokkeld. Wij konden daardoor niet
te weten komen welke stier de vader van het kalf was en in het
geheel geen gegevens krijgen omtrent de afstamming. Of de al-
binofactor dus in de familie der ouders voorkwam en daardoor reeds
eerder albinos zijn voorgekomen, dan wel dat de factor eerst nu
door genmutatie of gendeficientie is ontstaan, kunnen wij niet
nagaan.

Daar wij later gaarne met dit kalf wilden fokken, hebben wij door
aanvragen in aUe Nederlandsche landbouwbladen getracht een
albino stierkalf te krijgen. Dit is ons niet gelukt, en het feit, dat
vele oudere deskundigen, die het kalf zagen, nooit eerder een albino-
kalf hadden gezien, wijst wel op de groote zeldzaamheid. Wel kre-
gen wij op onze aanvrage tal van aanbiedingen van witte stier-
kalveren, doch steeds met gepigmenteerde iris en chkwijls een wei-
nig pigment in de huid om de oogen, dus geen albino\'s.

Het albinokalf groeide goed op, doch was lichtschuw ; de pupii
werd, vooral in het zonlicht geheel streepvormig dicht geknepen,
zoodat het dier in de weide heel slecht kon zien en groote kans had
om bij het drinken in het water te geraken. Met de noodige zorg is
het gelukt, het kalf groot te krijgen. Wij hebben het. toen laten
dekken door een witten stier, geen albino. Het kalf was zwartbont,
doch het zwart was gemengd met witte haren (blauwbont). De
witte stier had dus den factor voor zwartbont. De vermenging van
zwart en wit haar, ^;s waarschijnlijk het gevolg van het overerven
van het zwart volgens het mirabilistype. Het volgend jaar kregen
wij eenzelfde resultaat, een blauwbont stierkalf.

Wij hebben de koe het jaar hierop laten dekken door den eerst-
geboren zoon (blauwbont) en er is een albinokalf geboren. Wij
hadden daarvoor een halve kans, zoodat wij geluk hadden. Om
verder albinos te fokken hadden wij gehoopt op een stierkalf, doch
deze hoop is niet vervuld. Wij zullen trachten verder te fokken om
een exemplaar te krijgen.

Het bezit der albino koe stelde ons in staat een vergelijking te
maken tusschen de witte haren van een gevlekt zwartbont rund en

albino haren. Eenvoudig microscopisch onderzoek toonde ons geen
verschillen ; wij trachtten daarom onderscheid te maken met be-
hulp van een reactie door Duerst aangegeven in zijn werk „Grund-
lagen der Rinderzucht" (1931), blz. 368.

Deze auteur meent met behulp van de oxydeerende werking van
kaliumpermanganaat, eerst in koude oplossing, daarna na ver-
hitting. twee pigmentsoorten te kunnen onderscheiden. Zoowel
de albinoharen als de witte haren van zwartbonte runderen geven
een positieve reactie, d. w. z. in de koude ontstaat een grijs zwart
neerslag, na filtreeren daarvan en verhitten van het filtraat ont-
staat een roodbruin neerslag.

Verder onderzoek zal ons moeten leeren of inderdaad bij deze
reactie van pigmenten sprake is, en zoo ja, waarom de albinoharen
in vitro positief reageeren, terwijl het dier geheel pigmentloos
schijnt te zijn.

Wij trekken uit de tot nu toe verkregen resultaten de conclusie,
dat wij hier weer met een recessieven factor te doen hebben, die
strikt genomen wel niet letaal of subletaal, doch voor de praktijk
zeer ongewenscht is.

Onlangs op een vergadering der Genetische vereeniging enkele
mededeelingen doende over dit albino rund, deelde de heer Hage-
doorn mede, dat hij in de stallen van een landbouwschool in Cali-
formë enkele albino runderen zag. Dezer dagen publiceerde Dr.
Karl Keller een geval van geboorte van een albino kalf van
Alpenbruinvee-ouders (Montafoner ras).

Enkele jaren geleden vestigde collega Hoogland, conservator aan
het instituut voor Veterinaire pathologische anatomie aan onze
Universiteit, onze aandacht op het feit dat uit een fokgebied in het
noorden des lands enkele kalveren ter sectie waren ingezonden,
waarbij eigenaardige huiddefecten aan hoofd en onderbeenen be-
stonden.

Deze kalveren waren wel voldragen, doch stierven tijdens of kort
na den partus. Aangezien verscheidene van deze afwijkende kal-
veren werden geboren en het ons bekend was, dat in bedoeld fok-
gebied door vele fokkers op goede stieren ingeteeld wordt, kregen
wij direct het vermoeden, dat hier wel eens een subletaalfactor in
het spel kon zijn.

Uit een studie der stamboomen bleek dat deze kalveren inderdaad
een stier tot vader te hebben, waarop om zijn goed exterieur werd
ingeteeld.

Slechts bij verwante koeien werden kalveren met de genoemde
afwijking verwekt. Bij een enkelvoudigen recessieven factor moesten
wij theoretisch berekend bij paring van dezen stier met familieleden
een aantal afwijkende kalveren krijgen, kleiner dan een vierde van
het totaal aantal kalveren, daar immers niet bij alle vrouwelijke

dieren de recessieve factor in het genencomplex aanwezig behoefde
te zijn; paringen van dezen stier niet koeien die éénmaal een
afwijkend kalf ter wereld hadden gebracht, moesten in van
het totaal aantal gevallen een afwijkend kalf geven.

Het aantal bleek ook inderdaad iets geringer te zijn dan i : 4,
zoodat wij de meening vormden hier inderdaad van een enkel-
voudigen recessieven subletaalfactor te mogen spreken.

Om andere reden is met bedoelden stier niet verder doorgefokt
en hebben wij naderhand aan dezen factor weinig aandacht meer
geschonken. Navraag bij fokkers en dierenartsen leerde ons, dat
afwijkende kalveren de laatste jaren ook niet meer werden ge-
boren.

Inmiddels bleek ons, uit een artikel van Hadley en Warwick
en uit nadere correspondentie met Hadley, dat ook in N.-Amerika
de beschreven afwijking herhaaldelijk was geconstateerd en wel bij
kalveren ingeteeld op een bepaalden stier van zwartbont Friesch-
Hollandsch ras, aan het einde der vorige eeuw in Amerika geimpor-
teerd.

De stamboomen van dezen stier en van dengenen die in ons land
de afwijkende kalveren verwekte, liepen beide terug tot op één
stal in ons land.

De verklaring van dit geval moet wel zijn, dat in verschillende
generatiën steeds heterozygoten voor het gebrek bestonden en pas
door toepassing van familieteelt de homozygoten optraden, en
daardoor de afwijking ontdekt kon worden.

Er moest dus, reeds geruimen tijd geleden, een gen-mutatie
hebben plaats gevonden, welke nu pas aan het licht kwam. Wan-
neer precies en onder welke invloeden deze gen-mutatie tot stand
is gekomen, is een voorloopig onoplosbare vraag. Wij mogen echter
het vermoeden uitspreken, dat de beschreven afwijking slechts een
enkele maal is ontstaan, daar inteelt in ons land veel wordt toege-
past en wij behalve van dit geval nooit van andere hoorden.

Door Wriedt en Mohr is beschreven hoe tengevolge van het
bestaan van subletaalfactoren bij runderen een afwijking optreedt
waaraan een naam gegeven is van : Acroteriasis congenita.

Kalveren, homozygoot voor de recessieve subletaalfactoren,
worden levend geboren, doch missen een deel der extremiteiten.

In het voorjaar van 1930 werd onze aandacht gevestigd op een
afwijking, welke opgetreden zou zijn onder lammeren van een scha-
penhouder in de provincie Noord-Holland.

Bij een bezoek op het bedrijf, bleken inderdaad bij verschillende
moeders een 5-tal afwijkende lammeren tusschen normale lamme-
ren te loopen. De afwijking bestond hierin, dat de onderbeenen
geheel of bijna tot aan tarsus en carpus mankeerden.

De huid groeide geheel om de beenstompen. Het behoeft geen
nader betoog dat deze huid, waarop de diertjes moesten loopen,
al heel snel gewond werd. Wij hebben getracht een sterk afwijkend
ramlam groot te brengen, doch dit is ons helaas niet gelukt ; met
een normale halfzuster van dit lam wordt in familieteelt doorge-
fokt, in de hoop dat dit dier heterozvgoot is voor den bedoelden
factor.

Bij navraag is gebleken, dat de eigenaar, meer onbewust dan
bewust, ingeteeld heeft op een ram, dien hij importeerde.
Zonder iets te kunnen bewijzen, moeten wij hier wel aannemen

dat bij dezen ram of misschien bij een van zijn voorouders een gen-
mutatie is ontstaan welke nu pas na inteelt, voor den dag is ge-
komen.

De beschreven afwijking is, voorzoover bekend, nimmer bij
schapen geconstateerd. Het tegelijkertijd optreden bij verscheidene
lammeren, door één vader verwekt bij verschillende moeders, sluit
o. i. uit dat een toevallige b.v. mechanische oorzaak dit gebrek
heeft teweeg gebracht.

Het Friesche paard, dat in vroegere eeuwen in geheel Nederland
voorkwam, later nog met kleine variaties in verschillende provin-
ciën, is sedert de laatste vijftig jaren uitsluitend gefokt in de pro-
vincie Friesland en dan nog in betrekkelijk gering aantal, zoodat
er enkele jaren geleden maar 3 of 4 dekhengsten waren, welk
aantal nu weer iets grooter is geworden. Door het kleine aantal
dekhengsten is men automatisch gekomen tot familieteelt, al is dan
ook dikwijls tegen engste familieteelt gewaakt. Toch blijkt uit
enkele stamboomen van veulens, dat zij het product zijn van broer
en zuster, in de pedegrees van bijna alle komt in vorige generaties
meermalen hetzelfde paard voor. Hieruit blijkt dus wel dat familie-
teelt, zij het dan ook verre familieteelt, regel is.

Nu is gebleken, dat in Friesland af en toe dwergveulens geboren
worden, steeds afkomstig van een merrie en een hengst van Friesch
ras. Deze dwergveulens komen in kleur, bouw en evenredigheid ge-
heel met het Friesche paard overeen, doch zijn veel kleiner. Zij
zijn zwart, met mooien glans, hebben sterk ontwikkelde manen
en staart, een edel hoofd, een hoog verheven hals, vrij veel tempe-
rament, de beenen, vooral de achterbeenen zijn echter zeer zwak
in de gewrichten, zoodat zij bij sommige wat doorzakken en dan
ook een slechten gang hebben, waarom de eigenaren deze veulens
na de geboorte laten afmaken.

Wij hebben hier in ons instituut een bijna tweejarige dwerg,
die al deze eigenschappen vertoont, en een schofthoogte heeft van
1.17 M. Voor een gewoon Friesch paard van dezen leeftijd mag men
gemiddeld een schofthoogte van 1.54 M. rekenen. Wij spreken dus
terecht van een dwergpaard.

De oorzaak van dwerggroei bij den mensch berust veelal op af-
wijking aan de hypophysis cerebri. Wij waren in de gelegenheid op
een dwergveulen sectie te verrichten. De hypophyse bleek kleiner
te zijn dan die van normale veulens van eenzelfden leeftijd.

Collegae Schultze en ten Thije waren zoo vriendelijk er coupes
van te vervaardigen en deze te beoordeelen. Er bleek nu, dat de
klier geatrophieerd was, er vele eosinephile cellen in voorkwamen
en colloid ontbrak. Blijkbaar bestaat hier dus ook verband tusschen
de afwijkingen in de hypophysis en den dwerggroei.

Wij hebben in Friesland een nader onderzoek naar het voor-
komen van dergelijke dwergveulens ingesteld. Het Friesche paar-
denstamboek, en vooral de inspecteur van dit stamboek de
heer Jos. Plet is ons daarbij behulpzaam geweest, voor welke
goede hulp wij hier dank betuigen.

Wij hebben ruim dertig gevallen van geboorten van dwerg-
veulens in de laatste jaren kunnen opsporen en van 26 dezer veu-
lens kregen wij meer of minder gegevens omtrent de afstamming
en konden wij dus de stamboomen opmaken. Uit het stamboek
bleek, dat er hengsten zijn, die nooit dwergveulens leverden, ver-
schillende stamboekhengsten doen het echter wel.

Van de 26 dwergveulens waarvan wij gegevens omtrent de af-
stamming hebben, hebben er 7 tot vader den hengst Paulus 121 f,
7 den hengst Us Heit 126 f., 3 den hengst President 123 f., 2 den
hengst Alva 113 f., 2 den hengst Theunis 125 f., 1 den hengst Prins
109 f., i den hengst Friso 117 f., 1 den hengst Stefanus 124 f.

Als hengsten, die voor zoover wij konden nagaan, geen dwerg-
veulens leveren, kunnen wij noemen, Vredestichter 127 f., Vitello
128 f., Ynte 130 f., Arend 131 f.

Verschillende fokkers gingen er toe over om merriën, die eenmaal
een dwergveulen baarden, van de teelt uit te sluiten en in het alge-
meen hunne merriën niet te laten dekken door hengsten, die meer-
malen dwergveulens verwekten. In verschillende gevallen leverde
eenzelfde merrie echter, die een dwergveulen gebracht had, in
vorige en in volgende jaren, soms gedekt door eenzelfden hengst,
meestal door een anderen Frieschen hengst, normale veulens. Voor
zoover wij konden nagaan werd door Friesche merriën, gedekt
door een Oldenburger hengst, nooit een dwergveulen geworpen.

Wij geven op volgende pagina een paar voorbeelden van stam-
boomen van dwergveulens.

Onder de hengsten, die in de 4de of 5de voorgeneratie van bijna
alle veulens voorkomen, noemen wij in de eerste plaats Nemo
51 f. In alle stamboomen is familieteelt aan te toonen.

Uit alles blijkt, dat wij weer met een subletaalfactor te doen
hebben, die homozygoot voorkomend, een dwergveulen doet ont-
staan en bij heterozygoot voorkomen zich in niets uit. De suble-
taalfactor is dus recessief.

Wanneer deze factor, die nogal verspreid is, in het Friesche
paardenras gekomen is, is niet na te gaan. Hengsten als Nemo 51 f.
en Frits 95 f., hadden den factor reeds, doch van de afstamming
van deze oudere hengsten is weinig bekend. Ook weten wij niet
of vroeger ook dergelijke dwergveulens geboren werden en zoo
ja, of zij zeldzaam waren.

De dwergveulen factor kunnen wij dus rangschikken in de groep
der recessieve sub-letaalfactoren.

delen waardoor het geboren worden van dwergveulens wordt voor-
komen, opdat het Friesche ras vrij wordt van den ongewenschte
dwergfactor. Gemakkelijk is dit niet, mogelijk wel. De volgende
maatregelen zijn noodig :

Aan den hengst zelf is niet te zien of hij een dwergfactor bezit,
dit blijkt alleen daaruit, dat hij bij een heterozygote merrie een
dwergveulen verwekt. Bij een teelt van heterozvgoten is er J kans
op een dwergveulen.

Elke hengst ook al heeft hij maar één dwergveulen gegeven, is
zeker heterozygoot en kan dus met een heterozygote merrie, een
dwergveulen geven.

Er zijn verschillende hengsten, die dwergveulens leverden, er
zijn er echter ook, die veel merries dekkende, nooit een dwergveulen
gaven. Deze laatste hengsten hebben den dwergveulenfactor niet,
hadden zij dien wel, dan zouden zij na paring met heterozygote mer-
riën, die zeker onder het gedekte materiaal voorkomen, wel eens
een dwergveulen hebben geleverd. Zoolang een hengst geen dwerg-
veulen heeft verwekt, hebben wij geen bewijs, dat hij den factor
bezit. Als wij uitsluitend hengsten bezigen, die den factor niet be-
zitten dan kunnen zij nog zooveel heterozygote merriën dekken
als zij willen, doch kan er geen dwergveulen geboren worden. Als
zulk een hengst vele merriën dekt, zullen de merriën, die den factor

niet hebben, allen veulens leveren zonder dien factor; dekt hij hetero-
zygote merriën, dan zal de helft der veulens den factor niet bezitten,
de helft wel, doch alleen heterozygoot. Laten wij alleen hengsten
toe, die vrij zijn van den dwergfactor, dan zal bij iedere volgende
generatie het aantal veulens zonder den factor dus sterk toenemen,
en het aantal heterozygoten evenredig afnemen. Wij zullen dus
door de heterozygote hengsten van de teelt uit te sluiten steeds
minder kans hebben op een dwergveulen.

Is het mogelijk, zal men vragen, bij de teeltkeus te zorgen, dat
alleen veulens tot hengst opgevoed worden, die den dwergveulen-
factor niet bezitten?

De weg daartoe is, dat men voor het fokken van zulke veulens mer-
riën uitzoekt zonder den dwergveulenfactor.

Als een merrie jaren achtereen gedekt door een hengst, van wien
wij weten, dat hij heterozygoot is, nooit een dwergveulen heeft
geworpen, is de kans groot, dat zij den dwergveulenfactor niet
bezit. Laten wij nu zulke merriën dekken door een hengst die bewezen
heeft vrij te zijn van dezen factor, dan hebben wij zeer groote zekerheid
dat veulens geboren worden, die vrij zijn van den ongewenschten factor.
De hengstveulens kunnen opgevoed worden tot dekhengsten, die
dan nooit een dwergveulen zullen leveren, de merriën-veulens
houdt men aan tot fokmerriën, omdat ook deze nooit een dwerg
zullen werpen. Hier zijn wij dus ook bezig het aantal factorvrije
merriën te vergrooten. Men kan nu verder ook elke merrie, die een
dwergveulen geworpen heeft van de fokkerij uitsluiten, omdat wij
hierbij zeker met een heterozygote te doen hebben. Zoover dit dus
in de practijk mogelijk is, is dit aan te bevelen. Ons blijkt, dat dit
laatste door de fokkers dikwijls geschiedt.

De vraag of familieteelt de kans op dwergveulens vergroot en
of daarom familieteelt moet worden vermeden, is o. i. voor Fries-
land geen vraag.

Wij hebben hier te doen met een fokkerij in een betrekkelijk
klein fokgebied, en daar enkele jaren geleden maar 3 of 4 dek-
hengsten dienst deden, zullen zoo gemakkelijk alle paarden in hun
voorgeneraties meermalen denzelfden hengst hebben. Uit de stam-
boomen blijkt dan ook duidelijk, dat dit bijna steeds het geval is,
zoodat wel de engste, doch niet de verdere familieteelt te vermijden
is. Ware het mogelijk steeds dieren uit familiën waarin de factor
wel voorkomt, te paren met dieren uit familiën, die dezen niet be-
zitten, dan zouden dwergveulens niet voorkomen, doch dit is prac-
tisch niet mogelijk. De familieteelt is hier niet te vermijden.

Resumeerende staat dus den Frieschen fokkers het volgende te
doen : Van de teelt uitsluiten alle hengsten, die wel eens een dwerg-
veulen verwekten ; zooveel mogelijk uitsluiten van alle merriën,
die wel eens een dwergveulen wierpen en zooveel mogelijk dek-
hengsten en fokmerriën fokken door oudere merriën die, door een

heterozygoten hengst gedekt, nooit een dwergveulen brachten, te
laten dekken door een hensgt, die bewezen heeft den dwergveulen-
factor niet te bezitten.

Past men deze maatregelen toe, dan zal het getal geboorten van
dwergveulens sterk verminderen en zullen deze na eenige generaties
niet meer voorkomen.

Arch. de Zoöl. exp. et gen. Tom notes et revues. Pag. 7—15. 1908.
J. Wilson. The origin of the Dexter-Kerry breed of cattle. Sei Prot. Roy. Dublin

Soc. N. S. Vol. 12 pag. 1—17, 1909—1910.
F. A. E. Crew The significance of an anchrondoplasie-like condition. Sei. Proc.

Roy Dublin Soc. Ser. B., pag. 228—255, 1923.
J. Yamane. The lethal malformation of the colon in the horse Trans. 6th Congres

Far Each Assoc. Trop Med. Tokyo, pag. 815—818, 1925.
C. Wriedt. Letale Faktoren. Zeitschr. f. Tierziicht und Züchtungsbiologie. Bd.

III, pag. 231—243, 1925.
J. Anker. Die Vererbung der Haarfarbe beim Dachshund nebstjBemerkungen über
die Vererbung der Haarform. Kgl. Dansk. Vid. Selsk ; Biol. med. IV, 6, pag.
1—72, 1925.

O. L. Mohr. Ueber Letalfaktoren, mit Berücksichtigung ihres Verhaltens bei
Haustieren und bei Menschen. Zeitschr. f. Indukt. Abst. u. Vererb. Bd. 4,
Heft 2, pag. 59—109, 1926.
F. B. Hadley and B L. Warick. Inherited defects in life stock. Journ. Am. Vet.

Med. assoc. Vol. 70, N.S., pag. 492—504, 1927.
J. Yamane. Ueber „Atresia coli" eine letliale erbliche Darmmiszbildung beim
Pferde und ihre Kombination mit Gehirngliomen. Zeitschr. f. indukt. Abst.
u. Vererb. Bd. 46, pag. 188—207, 1927.
O. L. Mohr. Letalfaktoren bei Haustieren. Züchtungkunde Bd. 4, Heft 3, pag.
105—125, 1929

E. Léthard. L\'Héridité Mendelienne. Expériences sur l\'héridité du caractère
,,Peau nue" dans l\'espece canine. Revue Véterinaire Tome 8, 2 Oct. 1930,
pag. 553—571. 1930.
K. Keller. Die Bedeutung der modernen Vererbungslehre für die praktische
namentlich die Landw. Tierzucht, Allgemeine Betrachtungen über angewandte
Vererbungslehre. Tierzüchtung Bd. 6, Heft 2, pag. 44—58, 1931.
J. U. Duerst. Grundlagen der Rinderzucht, Berlin, 1931.

Verff. haben eine Vierzahl Subletal-Faktoren, welchen sie bei Haustieren in
Holland begegneten, studiert. Es sind die Faktoren für Albinismus beim Rind,
für Epitheliogenesis imperfecta neonatorum beim Rind, für das Fehlen eines
Teils der Gliedmassen beim Schaf und für die Zwergform beim friesischen Pferd.

Alle stellten sich als rezessive Subletalfaktoren heraus, die infolge von Inzucht
zutage getreten sind. Besonders ist der Faktor für die Zwergform beim friesischen
Pferd eingehend studiert worden, da von 26 Zwergfohlen die Abstammung nach-
gegangen werden konnte. Verff. geben weiters für die Züchter den Weg an den
sie zu folgen haben um die Zwergform aus der friesischen Rasse auszumärzen.

The authors have studied four sub-letal factors, which they met in domestic
animais in Holland, viz. :

the factor of the missing of a part of the limbs in sheep,
and the factor of dwarfform in the Frisian horse.

They all are recessive sub-letal factors, which came to light in applying in-
breeding.

Especially the factor of the dwarf-form in the Frisian horse could be studied
more thoroughly, as the descent of 26 dwarf-foals could be traced.

The authors point out to the breeders the way in which the dwarf-factor in the
Frisian breed can be eliminated.

Les auteurs ont étudié quatre facteurs génétiques subletales chez les animaux
domestiques en Hollande :

chez les bovidés le facteur de l\'albinisme, et le factor de l\'épithéliogenesis
imperfecta neonatorum ;

chez le mouton le facteur qui amène qu\'une partie des membres fait défaut;
chez le cheval de la race frisonne le neanisme.

Tous ces facteurs sublétales étaient évidemment récessifs, et se révélaient en
applicant la reproduction inceste.

De 26 poulains nains la recherche de la descendance a été possible.
Les auteurs indiquent la méthode à user pour éliminer le nanisme des chevaux
de la race frisonne.

De broomkresolpurperschijf en indicator, waarmede ik vol ver-
trouwen een nieuwe reeks pH bepalingen deed, leverde tot mijn
teleurstelling evenzeer waarden op welke een gevoel van onvol-
daanheid gaven, als de vroegere bepalingen met broomthymol-
blauw en methylrood. Daar ik bij mijn proeven steeds een controle
deed met een andere schijf en indicator, vielen de afwijkingen di-
rect op. Ik weet eerst de afwijkingen aan eventueel onnauwkeurig
werken, maar noch herhaaldelijk reinigen der cuvettes met aq.
dest. noch voorspoelen met vleeschextract, gaven verbetering.
Toen kwam via de vereeniging van slachthuisdirecteuren de ver-
lossende mededeeling van Prof. van Oijen, dat de Heilige com-
parator blijkens vergelijkingen met de electrische methode voor
vleeschextracten minder geschikt was, waardoor ineens de oorzaak
der geconstateerde verschillen duidelijk werd. Ter illustratie van
de afwijkingen, geef ik hier nog een staatje van enkele met de
verschillende comparatorschijven en indicatoren gevonden waarden.

Dezer dagen werd in het openbaar slachthuis alhier een vaars
geslacht, welke voor abortus infectiosa met trypaanblauw was
behandeld. Blijkens mededeeling van den collega-practicus had
de laatste inspuiting plaats gehad circa 5 weken voor de slachting.
In totaal had het dier, zooals voorgeschreven wordt 3 gr. subcutaan
ingespoten gekregen.

Toen het dier gereed hing om gekeurd te worden, werd ik ge-
waarschuwd, omdat de hulpkeurmeester niet wist met welke af-
wijking hij te doen had. Daar mij bekend was, dat in de omgeving
de trypaanblauw-therapie werd toegepast, en ik mij een recent
artikel van Aszmann (Zeitschrift f. Fl. u. Milchh. XLI. Hft. 7 S.
141) herinnerde, kwam ik direct tot de conclusie, dat ik hier met
een slachtdier te doen had, dat met trypaanblauw was behandeld.

Direct opvallend als men voor het geslachte dier stond, was de
intensief groene verkleuring van den nekband, die zich nog voort-
zette in het lig. supraspinale tot de lendenwervels toe en de groene
verkleuring van de tunica flava en verder het groezelige voor-
komen van pleura, peritoneum en de nierbedden en de eenigszins
donkere nieren.

Bij verdere bezichting bleek, dat aan de linkerzijvlakte van den
hals een groote intensief blauwe vlek was, welke op de correspon-
deerende plaats ook aan de binnenzijde van de huid was te zien.
Hier was dus blijkbaar de injectieplaats. Verder waren verschil-
lende fascies en peesplaten en hier en daar het intermusculaire
vet groenachtig of groezelig van tint. De kleurnuance was al naar
de intensiteit blauwachtig tot groen tot een licht grauwgroenen
schijn. Onder invloed van deze laatste kregen o. a. niervet pleura
en peritoneum een groezelig voorkomen. Darmscheil en net waren
oogenschijnlijk zonder kleurafwijkingen. Ik wil in \'t kort hier even
de overige gevonden afwijkingen vermelden.

Kop : aan hersenen en hersenvliezen waren geen afwijkingen,
wel had het slijmvlies van de kaakboezems een groezelig voor-
komen .

Hart : iets donkerder dan normaal ; aan de kleppen of endocard
oogenschijnlijk geen kleurveranderingen ; aorta duidelijk groen
gekleurd.

Longen ; de lympheklieren wellicht iets groezelig van tint; op-
vallend was dit bij het slijmvlies van de luchtpijp.

Lever, milt, magen en darmen geen bepaalde afwijkingen. Ook de
lympheklieren van het darmscheil geen afwijkende kleur.

Baarmoeder en blaas ; het slijmvlies van beide had een groezelige
tint ; dat van de baarmoeder het duidelijkste.

Nieren ; deze waren iets te donker van kleur ; aan het pyelum
overigens geen kleurafwijkingen te zien.

Uier ; het parenchym grootendeels groenachtig van kleur ; de
lympheklieren ook groenachtig.

De verschillende lichaamslympheklieren waren als volgt veran-
derd : De linker boegklier met het omgevende vet intensief blauw
gekleurd, de rechterboegklier blauwgroen van kleur. De linker
okselklier blauw, de rechter groenachtig van kleur. De linker en
rechter liesplooiklier groenachtig van kleur en eveneens de beide
popliteae en de beide inwendige darmbeensklieren. De linker
zitbeensklier geen afwijkingen, de rechter in \'t centrum iets groen-
achtig.

Vrij sterke groenachtige kleurstofafzettingen vond ik in de om-
geving der gewrichten, peesscheden en slijmbeurzen, in enkele ge-
vallen waren de peezen op dwarse doorsnede groen van kleur.
Oogenschijnlijk waren de beenderen vrij van kleurstofafzetting.
Toch kreeg ik den indruk, dat hier en daar de compacta der been-
deren iets grauw van tint was. Bij enkele dikke beenderen zooals
tibia en femur kreeg ik althans in de buurt der gewrichten, beslist
dezen indruk. Dergelijke geringe kleurstofafzettingen zijn echter
zeer lastig te beoordeelen en het met zekerheid constateeren is in
hooge mate afhankelijk van de verlichting en is zelfs bij daglicht
niet gemakkelijk vast te stellen. Ik kreeg echter bij deze beenderen
te meer dezen indruk, daar het beenmerg in de pijpbeenderen ook
niet helder geel van tint was, ofschoon het dier in zeer goeden
voedingstoestand verkeerde.

a. Een stuk vleesch van den rechter en linker onderarm werd
verkleind en daarna met aq. dest. geschud en vervolgens na af-
gieten een nacht met aq. dest. in een kolf ter extractie gezet. Den
volgenden dag werd het extract gekookt en na afkoelen in een
reageerbuis gefiltreerd om het in hooge laag te kunnen bezichtigen.
Beide filtraten waren helder en kleurloos.

b. Een dun stukje vleesch bedekt met een blauwgroen gekleurde
fascie werd daags na de slachting eenigen tijd gekookt. Na afkoelen
werd gefiltreerd in een reageerbuis. Ook dit filtraat was volkomen
helder en kleurloos.

c. Een gedeelte niervet werd gesmolten en in een reageerbuis
overgeschonken. Het was volkomen helder en na stollen mooi
geel van kleur. De reuk bij het smelten was aangenaam.

d. Een stuk vleesch werd na zouten in rundvet gebraden. De
reuk en de smaak waren uitstekend en aangenaam.

De beoordeeling. Voorgeschreven werd : alle beenderen, fasciën,
peezen, intermusculair vet, bindweefsel en lympheklieren ver-

wijderen en daarna verkoop in \'t klein onder toezicht. Dit laatste
werd voorgeschreven, omdat na al de bovengenoemde manipu-
laties, de vleeschstukken, die meermalen nog eens dwars werden
doorgesneden, om zoodoende het voorkomen der tusschenliggende
fascies te kunnen beoordeelen, niet meer voor bewaring geschikt
werden geacht. Voor het vet werd smelten voorgeschreven.

Bij het uitbeenen en verkleinen bleek, dat in dit geval het ver-
wijderen van de geheele ribben niet noodzakelijk was en ook enkele
pijpbeenderen konden worden vrijgegeven, nadat de gewrichts-
hoofden ruim waren afgezaagd.

Indien de verkleuring in de fasciën enz. minder intensief of min-
der verspreid is, zou het wellicht mogelijk zijn een mildere beoor-
deeling toe te passen. Men hoede er zich echter voor na betrekkelijk
oppervlakkig onderzoek te concludeeren, dat de fascies tusschen
de spiergroepen vrij zijn van kleurveranderingen. Ondanks zorg-
vuldig onderzoek moest in dit geval tijdens den verkoop op de
vrijbank, welke overigens een vlot verloop had, hier en daar nog
een verkleurd stukje bindweefsel worden weggenomen.

Ein Rind wurde 5 Wochen nach einer Einspritzung mit Trypanblau geschlachtet.
Das Gewebe war dann noch mit dem Farbstoff imprägniert. Euter Fascies, Fett,
Bindegewebe, viele Serosae und Mucosae waren bläulich und grünlich gefärbt.
Das Fleisch musste auf der Freibank verkauft werden.

A cow was slaughtered 5 weeks after an injection of trypanblue. The colouring
matter had not yet disappeared from the tissues. The udder, fascies fat, connective
tissue and many serosae and mucosae were of a bluish or greenish colour. The
meat had to be sold on the ,,freebank" (Freibank).

Une vache fut abattue 5 semaines après une injection de trypanbleu. La matière
colorante n\'avait pas encore disparu des tissus. La mamelle, les fascies, la graisse,
le tissu conjonctif, beaucoup de séreuses et muqueuses avaient un aspect bleuâtre
et verdàtre. 11 fallait vendre la viande à l\'étal bas (Freibank).

De cysticercose staat in binnen- en buitenland weer in het brand-
punt der belangstelling bij de veterinair-hygiënisten ; zoowel door
de onderzoekingen van van Santen, Le Coultre e. a., als door
het feit dat in enkele keuringsdiensten is gebleken, dat door een
nauwkeuriger onderzoek der kauwspieren de frequentie der ge-
vonden finnen toeneemt (o. a. verslag Rheden 1928 en 1929 en
ervaringen Roermond 1930).

Deze mededeelingen betreffen echter alleen den cysticercus
inermis, terwijl die over den cysticercus cellulosae nihil zijn en de
aandacht daarvoor wellicht ook niet groot zal zijn, omdat men in
Nederland nu eenmaal gewoon is te veronderstellen, dat deze
parasiet niet voorkomt. Toch zou ik ook voor deze meer aandacht
willen vragen.

Onlangs werd in dezen keuringsdienst bij een aan keuring onder-
worpen „huisslachting" in de hartspier van een varken een ver-
kaasd knobbeltje aangetroffen, dat ontegenzeggelijk den indruk
van een fin maakte. Er was een duidelijke bindweefselkapsel aan-
wezig. Uit de verkaasde massa werden enkele praeparaten vervaar-
digd en onderzocht op overblijfselen van haken. Er werden echter
geen specifieke elementen gevonden. Overigens werden bij het
geslachte dier geen afwijkingen gevonden, welke aan finnen de-
den denken. Ofschoon dus hier in \'t geheel geen zekerheid bestaat,
dat hier een invasie met cysticercus cellulosae aanwezig is geweest,
vond ik het geval belangrijk genoeg om het hier te vermelden, èn
omdat het een „huisslachting" betrof èn omdat het mij bekend
was, dat in de verzameling van het slachthuis te Maastricht een
praeparaat van een varkenshart aanwezig is met duidelijke cysti-
cercosis cellulosae. Blijkens mededeeling van collega Verselewel
de Witt Hamer, waarvoor ik hem ook t. d. p. mijn dank betuig,
is dit praeparaat afkomstig van een der drie in Januari en Maart
1910 afgekeurde varkens. Afgaande op de namen der eigenaars
(welke inmiddels zijn overleden, zoodat geen navraag meer kon
geschieden) waren deze varkens ook uit de provincie Limburg
afkomstig. De mogelijkheid van het vinden van den cysticercus
cellulosae mag men dus niet geheel uitschakelen.

Smith Island, een eilandje aan de ingang van de Puget-Sund aan de kust van
Californië, wordt door het Dep. of Agriculture als vogel-broedplaats gebruikt (voor
de vogelbescherming).

De bewaker van de daar aanwezige vuurtoren had (in 1900) eenige belgiese
konijnen en later nog een paar andere rassen aangeschaft. Deze dieren werden later
los gelaten en vermenigvuldigden zich zoo, dat zij alle groene planten op het eiland
opaten en overal de grond ondermijnden. De vogelbroederij was vrijwel vernietigd ;
in 1924 werden nog slechts 2 nesten gevonden. De konijnen zelf waren, door de
overbevolking, slecht gevoed en ziekelijk. Men heeft ze toen met vergift uitge-
roeid. (Mohr, Der Zoologische Garten, 1930, 4/8, blz. 233). Vr.

Uit het Zoötechnisch Instituut der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur : Prof. Dr. H. M. KROON.

Het vraagstuk, hoe men het best de paarden kan beslaan om
het uitglijden te voorkomen, zonder de plaveisels te bederven, is
nog steeds niet opgelost, en voortdurend worden proeven genomen
om in deze tot een goed hoefbeslag te geraken. Reeds in 1911
schreef ik in dit Tijdschrift een artikel „Hoefbeslag voor asphalt-
plaveisel" waarin ik alle toen bekende methoden beschreef : het
touwijzer met het staaldraadtouw van Prof. Dr. Moser, het ijzer
met stalen borsteltje en de kurkzool als de meest practische aanwees.

In 1929 brak ik in een artikel in dit tijdschrift nogmaals een
lans voor de verwisselbare kurkzolen, terwijl ik het vorig jaar in
een bijdrage de resultaten meedeelde van de proeven door mij ge-
nomen met de Noorsche guttapercha-hoefijzers. Nu wensch ik
een en ander mee te deelen over de uitkomsten verkregen met
verschillende rubberbeslagen en daarna ook onze ervaring bij het
gebruik van het asphalt-hoefijzer van Dr. Stadhouder.

Vooral stelde ik veel belang in de resultaten met de rubberbe-
slagen, verkregen op met sneeuw en ijs bedekte straten. Ik had
namelijk de hoop, dat de met rubber beslagen hoeven, door het
zware gewicht van het paard, vooral bij het loopen, zoo hard op
den bodem werden gedrukt, dat voldoende wrijving zou worden
verkregen om uitglijden tegen te gaan.

Deze hoop baseerde ik daarop, dat het loopen op gummi-over-
schoenen voor ons zelf het loopen op besneeuwde of beijzelde wegen
gemakkelijk maakt, verder dat het mogelijk is over zulke gladde
wegen te fietsen of auto te rijden. Wij hadden enkele gummi-
beslagen aangelegd en moesten nu op een sneeuw- en ijsperiode
wachten. Enkele morgens hebben wij gehad, dat de straten zeer
glad waren en toen bleek duidelijk, dat de paarden ook op ver-
schillende gummibeslagen wel uitgleden en niet gebruikt konden
worden zonder toepassing van scherpe kalkoenen. Deze scherpe
kalkoenen kunnen bij wintergladheid niet gemist worden. De
wegenbouwers dienen hiervan wel goed nota te nemen ; een verbod
voor het gebruik van scherpe kalkoenen kan niet uitgevaardigd
worden ; de plaveisels zullen zoo gekozen moeten worden, dat zij
ook tegen de scherpe kalkoenen bestand zijn. Het aantasten van
asphalt- en bitumenwegdekken door deze kalkoenen is niet te
voorkomen.

Nu bleef verder nog de practisch bruikbaarheid van de beproefde
beslagmethoden op de gewone gladde plaveisels na te gaan.

Wij bezigden voor deze proeven steeds trekpaarden (Belgen)
omdat deze het meest voorkomen, in aantal, in verhouding tot de
rij- en tuigpaarden, in de groote meerderheid zijn, en meer dan b.v.
rijpaarden op gladde plaveisels loopen. En voorkomen de beslagen
het uitglijden der trekpaarden, dan zullen zij dat ook zeker bij rij-
en tuigpaarden doen, wat omgekeerd natuurlijk niet het geval be-
hoeft te zijn.

Zooals ik in mijn vorig artikeltje over de Noorsche gummi-
ijzers schreef, zijn de oorspronkelijke, waarmede slechte resultaten
werden verkregen, verbeterd, door de kapvormige lip te vervangen
door een gewone lip, door het aanbrengen van scharnieren in de
versterkingsplaat, in plaats van de afzonderlijke plaatjes. De
vorm der nieuwe ijzers is niet mooi en de gaten zijn te mager ge-
plaatst. Wij hebben deze gummi-ijzers weer beproefd bij een Bel-
gisch trekpaard, doch ook nu vielen de resultaten niet mee. Een
trekpaard werd 26 Nov. met de gummiijzers beslagen. Op 9 Jan.
waren de achterijzers in het toongedeelte geheel versleten ; de
klinknagel in een scharnier was losgeraakt ; de lippen waren af-
gebroken, ook de takken waren al vrij veel afgesleten.

Op 22 Jan. moesten ook de voorijzers worden afgenomen, omdat
zij in het toongedeelte geheel versleten waren. Het paard had
sterke hoeven, zoodat nu na één beslag nog geen nadeelen van de
te mager gestampte gaten waren waar te nemen. Uitglijden op
asphalt en andere gladde bestratingen deed het paard niet, wel op
sneeuw en ijs. Bij de Amsterdamsche straatreiniging heeft men
blijkens mededeelingen in de „Hoefsmid" dergelijke ervaringen
opgedaan. Het nut is niet evenredig aan den prijs.

Hierbij wordt een rubberrand binnen het ijzer gelegd. Deze
gummistrook wordt in lange banden in den handel gebracht,
waarvan men dan een stuk kan nemen overeenkomend met de
lengte van het ijzer. Met de ragels wordt de strook bevestigd die
dan iets onder het niveau van het ijzer uitsteekt. Tusschen ijzer en
draagrand komt een dunne laag rubber, die door metalen haakjes,
welke tegen den buitenwand van het ijzer komen te liggen, op
zijn plaats gehouden wordt. Als het paard pas beslagen is en de
rubberwand iets onder het ijzer uitsteekt, staat het wel steviger,
doch spoedig slijt de rubber zoover af, dat deze gelijk met het ijzer
komt te liggen ; dan heeft deze weinig effect meer. Een bezwaar
bij het aanleggen bleek daarin te bestaan, dat de gummirand licht
hier en daar wat scheurde en daardoor minder goed vast kwam te
liggen. Terwijl de Noorsche ijzers het uitglijden op gladde plaveisels
goed tegengaan, was van dit nonslip-beslag, uitgezonderd in de
eerste dagen, weinig nut te bemerken.

geen aanbeveling. Bij rijpaarden, die af en toe gebruikt worden zal
het wellicht gebruikt kunnen worden ; voor algemeen gebruik kan
het niet dienen.

Wij hebben hier een balk, die met twee nagels aan de ijzertakken
wordt bevestigd, en op de straal komt te liggen. Het rubberoplegsel
steekt iets onder het ijzer uit en moet het uitglijden tegengaan.

Bij een zwaar trekpaard hebben wij deze balkjes ondergelegd,
geheel volgens het voorschrift, de balk rustte op den straal. De
ervaring bij het trekpaard dat voor de proef gebezigd werd, was,
dat het gummi-oplegsel van den balk spoedig niet meer onder het
niveau van het hoefijzer uitstak. Dit was voor een klein gedeelte
het gevolg van slijting, maar vooral van het naar boven doorbuigen
van de balk. Deze balk is niet stevig genoeg en wordt, zelfs als die
zoo is aangelegd, dat hij op den straal draagt, door den sterken druk
bij den arbeid in den straal gedrukt, dus naar boven iets doorge-
bogen, zoodat de rubber geen dienst meer kan doen.

Dr. Stadhouder is van de redeneering uitgegaan, dat vroeger
de plaveisels ruw en de hoefijzers glad waren, »doch dat nu de
plaveisels glad zijn geworden de ondervlakte der ijzers ruw moet
zijn. Daarom zijn een groot aantal V-vormige ritsen op de onder-
vlakte van het ijzer van den buiten- naar de binnenrand aangebracht
ter diepte van 1/3 der ijzerdikte; aan den buitenrand het diepst
en naar de binnenrand toe geleidelijk ondieper wordend. De ritsen
loopen niet evenwijdig, doch verschillen alle in richting om de
kans op uitglijden tegen te gaan. Dit ijzer herinnert veel aan het
uit faconstaaf vervaardigd winterbeslag, dat een vijftig jaar ge-
leden in Zeeland wel gebruikt werd en waarvan nog een exemplaar
in ons museum aanwezig is. Op hetzelfde principe als het ijzer van
Dr. Stadhouder berust ook het aan de militaire hoefsmidschool te
Hannover beproefde hoefijzer met inkepingen, van I)r. Semmler.

Wij hebben bij het trekpaard de hoefijzers van Stadhouder
ondergelegd. Op de asphalt- en houtbestrating, had het paard wei-
nig meer steun dan op gewone gladde ijzers en na 8 dagen waren
de sleuven in het toongedeelte geheel weggesleten en enkele dagen
daarna ook op den buitentak, zoodat toen van eenig nut niets
merkbaar was. De koetsier deelde dan ook mede, dat het paard
niet minder uitgleed dan op gewone ijzers. Dit resultaat is in
tegenstelling met de ervaring van Dr. Stadhouder in Nederlandsch-
Indië en met de resultaten met het hoefijzer van Dr. Semmler
verkregen.

Dit kan natuurlijk daarin gelegen zijn, dat wij een trekpaard en
de andere proefnemers rijpaarden bezigden. Verder werd het be-
slag bij ons toegepast in den winter als het asphaltwegdek hard is,

terwijl de rijpaarden wellicht gebruikt werden op de minder harde
bitumenwegen en in Indië op door de hoogere temperatuur mo-
gelijk minder harde plaveisels.

Aan het Zoötechnisch Instituut der Rijksuniversiteit te Utrecht,
werden in den afgeloopen winter proeven genomen met verschil-
lende beslagmethoden tegen het uitglijden en wel met het Noorsche
gummiijzer „Imperator", het Engelsche rubberbeslag „Non Slip",
het Engelsche „Gragrips" beslag met buigbaren balk en gummi-
oplegsel en het asphaltijzer van Dr. Stadhouder. Op met sneeuw
en ijs bedekte wegen bleken geen dezer het uitglijden voldoende
tegen te gaan.

Scherpe kalkoenen blijven dus noodig. Op asphalt en andere
gladde plaveisels bleek het noorsche ijzer het best te voldoen.
Dit slijt echter spoedig af en is daardoor veel te duur.

Het „Non Slip" en het „Gragrips" beslag voldeed maar enkele
dagen, daar het of spoedig afgesleten of wat het laatste betreft
doorgebogen was. Van het ijzer van Dr. Stadhouder sleten de
verhoogingen spoedig af, zoodat er weinig nut van te bemerken
was. De proeven werden genomen met trekpaarden, omdat het
grootste deel der in de steden gebruikte paarden tot deze rubriek
behooren.

Verfasser stellte mit verschiedenen Gleitschutz-Beschlagmethoden Versuche
an und zwar mit dem norwegischen Gummieisen „Imperator", mit dem englischen
Gummibeschlag „Non-Slip", mit dem englischen „Gragrips" Beschlag mit bieg-
samer Steg und Gummi Einlage und mit dem von Dr. Stadhouder erfundenen
Asphalteisen. Keiner dieser Beschläge hat sich jedoch als ein sicheres Gleitschutz-
mittel auf mit Eis und Schnee bedeckten Wegen erwiesen. Scharfe Stollen bleiben
also unentbehrlich. Auf Asphalt und anderen glatten Pflastern hat sich das nor-
wegische Eisen als das beste bewährt. Wegen schneller Abnutzung ist dieser Be-
schlag aber viel zu teuer.

Der „Non-Slip" und Gragrips „Beschlag bewährte sich nur einige Tage, da er
entweder bald abgenutzt war, oder was den letzteren anbelangt rasch verbogen
war. Bei Dr. Stadhouder\'s Eisen waren die Rinnen im Zehenteil schnell abgenutzt.

Die Versuche wurden an schweren Zugpferden vorgenommen, da in Städten der
grösste Teil der Gebrauchspferde zu dieser Kategorie gehört.

The author carried out experiments with several methods of wintershoeing. The
following anti-slipping devices were used : the Norwegian rubbershoe „Imperator",
the English rubber shoeing „Non-Slip", the English „Gragrips" shoes with flexible
bridge and rubber pad and Dr. Stadhouder\'s asphalt shoe. None of these shoes
proved to be a satisfactory anti-slipping device on icy and snowy roads. Sharpened
calkins remain also indispensable. On asphalt and other slippery pavements the
Norwegian shoe proved the most satisfactory. However, it quickly wears off
which renders it very expensive.

days because they quickly wore off, or, and this regarding especially the latter,
were quickly bent.

Dr. Stadhouders shoe was of little use either, the grooves being quickly worn off.

The experiments were carried out on heavy draught horses because most of the
horses used in towns belong to this categorie.

L\'auteur a fait des expériences avec diverses méthodes de ferrure contre les
glissades. Dans ce but il a fait usage des ferrures suivantes : le fer norvégien en
caoutchouc „Imperator", la ferrure anglaise en caoutchouc ,,Non-Slip", la ferrure
anglaise „Gragrips" à traverse flexible et renfermant du caoutchouc, et le fer
pour l\'asphalt du Dr. Stadhouder. Aucune de ces ferrures ne prévient suffisam-
ment les glissades sur les routes glacées et recouvertes de neige. Les crampons
aigus restent donc indispensables. Sur l\'asphalt et d\'autres pavés glissants le fer
norvégien a donné les meilleurs résultats. Pourtant il s\'use rapidement et par
conséquent coûte trop cher.

La ferrure ,,Non-Slip" et „Gragrips" n\'ont satisfait que quelques jours à cause
de leur usure rapide et en\'ce qui concerne la dernière à cause de sa déformation
rapide. Quant au fer du Dr. Stadhouder, c\'est un fer qui manque d\'efficacité à
cause de l\'usure rapide des rainures.

Les expériences ont été pratiquées sur des chevaux de gros trait parce que la
plupart des chevaux en usa^e dans les villes font partie de cette catégorie.

Het is nog onvoldoende bekend in hoever normaal in het darmkanaal voor-
komende bacteriën algemeene ziekteverschijnselen kunnen veroorzaken. Met
zekerheid weet men dat coli-bacillen uit den darm, nier en nierbekken kunnen
ziek maken. Slechts Telder is het gelukt de darmbacteriën in het bloed aan te
toonen. Waarschijnlijk worden zij door de levercellen tegengehouden. Waarschijn-
lijk heeft de uitbreiding der infectie plaats langs de lymphbanen. (Dumont, Paris
Médical, ref, N. T. v. G. 1931 I, No. 3, blz. 335).

(Voordracht: Prof. Kuenen, N. T. v. G. 1931 I, No 11, blz. 1398). Volgens
Metschnikow zou de kortheid van het leven moeten worden toegeschreven aan
een chroniese intoxicatie van den dikken darm uit, en zou men, om oud te kun-
nen worden, den dikken darm moeten laten wegnemen of den inhoud steriliseeren
door zich te voeden met gestremde melk. Er bestaat echter een eenvoudiger en
toch afdoend middel, nl. periodieke, geregelde en volledige onllediging van den dikken
darm. Vroeger was purgatie een therapeuticum bij nagenoeg alle kwalen.

Het eerste gedeelte van het colon, tot aan de flexura lienalis, dient voor resorp-
tie ; het gedeelte daarachter dient voor het verzamelen van de faeces. In de
tractus digestivus kennen wij physiologiese stases ; de eerste in de maag ; de tweede
in het begin van het duodenum (van korten duur en dienende voor de menging
van de zure spijsbrij met den alcaliesen darminhoud) en tenslotte in het coecum ;
(volgens Hirst ook in het onderste deel van het ileum).

Het Röntgen onderzoek heeft ons veel geleerd over vorm en functie van den
normalen en van den zieken darm. De ligging van maag en darmen is, ook phy-
siologies, tamelijk verschillend. In den dunnen darm wordt de spijsbrij snel voort-
bewogen (5 c.M. per minuut). Er zijn daar drie physiologiese bewegingstypen :
de peristaltiese beweging, het pendelen, en het insnoeren. In het coecum blijft
de spijsbrij voorloopig liggen ; door plotseling samentrekken van het colon as-

cendens wordt dan de inhoud voortgedreven naar het colon transversum : vandaar
heeft een plotselinge en snelle uitdrijving plaats naar het colon descendens. Bij
de defaecatie wordt in éénmaal het geheele colon descendens ontledigd. De con-
tracties van het colon ontstaan periodiek ; ieder heeft die op zijn eigen vasten tijd.
(Van constipatie mag men pas spreken als meer dan 48 uren na den maaltijd de
faeces worden verwijderd.) (Vult de maag zich dan treden plotselinge bewegingen
van het colon op ; bij mensen met overmatig prikkelbaren dikken darm ontstaat
dikwijls diarrhee zoodra zij voedsel gebruiken).

Vier uren nadat de maag gevuld is, komt de eerste hoeveelheid voedsel in het
coecum aan ; na 6 uren komt de maaltijd in het colon transversum ; na 9 uren
aan de flexura lienalis ; na 12 uren in het onderste gedeelte van het colon. De
defaecatie wordt ingeleid door de spanning die ontstaat in het gevulde rectum.

In het coecum heeft de laatste vertering van het voedsel plaats ; de daar aan-
wezige bacteriën verteren de laatste resten. De soorten van deze bacteriën zijn
constant ; haar aantal hangt af van den aard van het voedsel en den gezonden
of zieken toestand van het coecum.

De plexus van Auerbach en die van Meiszner, die de contracties doen ont-
staan, staan onder invloed van het sympatische zenuwstelsel ; de n. sympatliicus
doet ook in gewone omstandigheden die contracties normaal verloopen.

De functiestoornissen van het colon kunnen veroorzaakt worden door tumoren,
ontstekingen, maar kunnen ook een kinetiese of peptiese oorzaak hebben. Bij
kinetiese stoornis (door emotie b.v.) kan zoowel diarrhee als constipatie optreden.
(De constipatie kan ontstaan door spasmi van het colon, maar ook doordat de
bewegingen van het colon zijn opgeheven.)

Bij peptiese stoornis komt te sterke gisting en rotting voor ; gisting kan ook
zoowel met diarhree als obstipatie gepaard gaan. Bij maagbezwaren kunnen
secundair colonstoornissen ontstaan en het is dan dikwijls zeer moeilijk uit te
maken wat primair is.

Bij afwijkingen van de functie van het colon kan men verder klachten hebben
van den kant van hart, ademhalingswegen, infecties van galwegen en urinewegen,
reactieve neuritiden, rheuma van spieren en gewrichten. Vele gevallen van chro-
niese cystitis en pyelitis berusten op obstipatie; door haematogene infectie van
die organen door bacteriën die door den zieken darmwand zijn gedrongen. Het zieke
colon veroorzaakt intoxicatie ; daardoor klachten over hoofdpijn, vermoeidheid,
malaise en neurasteniese klachten.

Chroniese appendicitis kan functiestoornis van het colon veroorzaken, maar
in twee derde der gevallen vindt de chron. appendicitis haar oorzaak in een ziekte
van het colon.

Bij stoornissen van het colon moet vooral de persoonlijkheid van den lijder
in aanmerking komen. Bij psychosen ziet men veelal stoornissen van het colon.
Door ongeregeldheid in voeding en defaecatie maakt men den darm ziek. Franse
deskundigen hebben gezegd : ,,1\'homme a 1\'intestin qu\'il mérite" ; „dresse ton
intestin comme tu dresses ton chien."

De darm op zich zelf is ongevoelig ; het peritoneum bevat gevoelszenuwen die
tot het cerebro-spinale zenuwstelsel behooren ; bij sterke colon-contracties wordt
het buikvlies gerekt en worden die gevoelszenuwen geprikkeld. Head, Ross en
Mackenzie meenen dat de afferente sympathische zenuwen de pijnprikkels ge-
leiden. Is de prikkel sterk dan kan zij overspringen op het cerebro-spinale zenuw-
stelsel en zoo de pijngewaarwording doen ontstaan.

De geneesmiddelen atropine en papaverine zijn uitstekend ; zij heffen de kram-
pen van den darm en de prikkelbaarheid van den zieke op, ondersteund door
broom als sedans.

Volgens Pritze (Zeitschr. f. Parasitenkunde, ref. Wiener tier Monatschr. 1931 I,
blz. 24) zijn de morphologiese eigenschappen niet voldoende om de in het rectum
van het varken voorkomende balantidium coli te onderscheiden van die welke

in den menselijken darm huist. Met serologiese proeven zou waarschijnlijk een ver-
schil zijn vast te stellen. Een systematies onderzoek leerde dat van 400 varkens
67 % de balantidium als gast had (28 % vegetatieve vormen) ; varkens-embryonen
waren steeds vrij. Besmetting per os kan waarschijnlijk slechts door cysten plaats
hebben, daar vegetatieve vormen verteerd worden. Misschien kunnen vegetatieve
vormen per anum worden overgebracht. Bal. coli schijnt anaerob te zijn. (De
balantidium schijnt voor het varken onschadelijk te zijn, de darm waarin zij ver-
blijf houdt is normaal. Bij den mens zijn wel tegelijkertijd bestaande diarrhee
en zweren aan deze infusoriën toegeschreven ; bewijzen zijn hiervoor, voor zoover
ik weet nooit bijgebracht. Ref.)

Tsuchiya en Andrews vermelden een geval (Am. J. Hyg., ref. in Archives
of Pathol. 1931, No. 3, blz. 473) waarbij deze flagelaat voor pathogeen werd
gehouden.

Heubner (Zeitschr. f. Klin. Med., ref. N. T. v. G. 1931 II 23, blz. 3008) vond
van 2148 personen, die met de duodenum-sonde onderzocht werden, bij 136
lamblia\'s (dus 6.5 %), in hun duodenum. De patiënten hadden pijn in maag en
bovenbuik, soms diarrhee, meestal verstopping, verminderde eetlust, eenige
vermagering, bleeke kleur. Heubner schrijft die verschijnselen toe aan de lamblia\'s;
hij vond geregeld vegetatieve en cyste-vormen in de ontlasting.

Men kan onderstellen dat de aanwezigheid van honderden lamblia\'s op het
slijmvlies van het duodenum de functie daarvan belemmert en misschien tot
ontsteking van galwegen en duodenum leidt. Als therapeuticum was neosalvar-
saan werkzaam (300 m.gr. intraveneus met pauses van 1—3 dagen) ; ook salyrgan
per os (0.75—i gram, daags, na den maaltijd, gedurende 3 of 4 dagen).

Zooals bekend kan de besmetting met ancylostoma door de noimale huid ge-
schieden ; bij de mens is dit de gewone manier. Het indringen en voortkruipen
in de huid gaat gepaard met pijn en jeuk. Spoedige locale behandeling kan dan
de wormlarven dooden. Te Serawak (Noord-Borneo) werden twee europeanen
die in een moerassige streek door larven van ancylostoma canis besmet waren
met goed gevolg behandeld door inwrijven met oleum chenopodii.

Hyman en Hirshfeld (Journ. Am. Med. Ass., ref. N. T. v. G. 1931 II, No. 21)
maken melding van een toestel waarmee men zeer langzaam intraveneuze inspui-
tingen kan doen, (tot 2—3 c.c. per minuut, en 3—4 L. vloeistof per dag) een in-
traveneuze druppelaar. Bij te snelle intraveneuze inspuiting, van welk genees-
middel ook, kan shock (speed-shock) optreden.

Shibley, Mills en Docher (Journ. Am. Med. Ass., ref. v. Loghem in N. T.
v. G. 1931 I, No 5, blz. 517) deden proeven met chimpansés (welke apensoort
aan verkoudheid kan lijden-evenals de mens.). Zij spoten bij verkouden mensen
neutrale bouillon in de neusgaten en vingen de vloeistof uit de mond weer op ;
ook lieten zij er mee gorgelen. De opgevangen vloeistof werd door een Berkefeld V-
kaars gefiltreerd, van het filtraat spoot men chimpansés 1 c.c. in elk neusgat,
en men herhaalde nog eens die inspuiting. Zoo werden 20 apen behandeld terwijl
8 (als getuigen) werden ingespoten met neuswassingsvloeistof van gezonde mensen.
Van de 20 bleven 4 (die tevoren te kort in observatie waren geweest) buiten be-
schouwing ; van de overblijvende 16 werden 7 verkouden (met de typiese verschijn-
selen) na een incubatie van 36—48 uur. (De secundaire verkoudheidsflora : pneu-
mococcus, streptococcus, Pfeiffer\'se bacil, ontwikkelde zich ook op de gewone
wijze.

De filter passeerende anaerobe Olitsky-bacteriën werden soms, maar niet altijd
gevonden ; daar de besmetting met of zonder hen gelukte, hebben zij geen aetiolo-
giese beteekenis.

De 8 getuige-chimpanse\'s werden niet verkouden, ook niet eenige chimpanse\'s
die een neusspoeling hadden gehad met een vooraf verhit filtraat van neuswas-
vloeistof van verkouden mensen.

De immuniteit tegen verkoudheid bij de besmette dieren duurde 3 tot 4 maanden.
Wel kreeg een der apen kort na het herstel van zijn verkoudheid, influenza-achtige
verschijnselen, van dezelfde aard als zijn oppasser die influenza had. Influenza
en verkoudheid zijn dus aetiologies verschillend.

De onderzoekers deden ook proeven bij 9 mensen ; van deze werden 4 verkouden.
De proeven wijzen er dus op dat de oorzaak van gewone verkoudheid een filtreer-
baar virus is.

(Dietrich., Klin. Woch., ref. N. T. v. G., 1931, I, No. 5, blz. 528). Voor het
ontstaan komen drie factoren in aanmerking; belemmering van de bloedstroom
verandering van het bloed, beschadiging van de vaatwand. Wanneer een vat
onderbonden wordt ontstaat nog geen thrombose, ook niet in sterke varices. Als
bloed verandering komt vooral in aanmerking toeneming van fibrinogeen en glo-
buline tegenover het albumine, onder verschillende invloeden (infecties, tumoren,
hartgebreken, zwangerschap, enz ).

Er bestaat een wisselwerking tussen bloed en vaatwand-endotheel ; het laatste
kan bij bloed-verandering reageeren met het vormen van een cellig neerslag op
het endotheel.

Hoi.m (Deut. med. Woch., ref. Terwen in N. T. v. G., 1931, I, No. 4, blz. 403)
schrijft over deze vergiftiging die, door de weinig typiese verschijnselen, soms
moeilijk te diagnostiseeren is als men er geen vermoeden op heeft.

Verschijnselen : bleekheid met blauwe kringen om oogen, maar geen of weinig
anaemie ; hoofdpijn ; geen eetlust ; dikwijls misselijkheid ; slecht slapen, prikkel-
baarheid, matheid en zwaktegevoel. Dikwijls is een fout aan het gasfornuis de
oorzaak : Slechte gasslang, slechte spaarbrander, slechte aansteker, slechte rege-
ling van de luchttoevoer tot het gas, enz.

Hypoderma-larven bij den mens,
zijn herhaaldelijk waargenomen maar komen toch zelden voor.

F. L. M. beschrijft in de Brit. med. journal (ref. in Vet. record No. 1, 1931)
een geval in Engeland. Een 5-jarig zoontje van een boer had twee horzelbuilen,
een boven het rechteroor en een op het rechterschouderblad, waaruit bij druk de
horzel-larven te voorschijn kwamen.

Het werkzame bestanddeel van lever,
bij pernicieuze anaemie is nog niet bekend. Moet men zich een hormoon-achtige,
prikkelende werking voorstellen op de bloedbereidende organen, of een toevoer
van grondstoffen voor de opbouw der roode bloedcellen ? De chemici Dakin,
West en Howe hebben als werkzame bestanddeelen twee oxy-aminozuren
gevonden die noodig schijnen te zijn voor de pyrrolkern van haematine. De per-
nicieuze anaemie zou dan als een deficiëntie-ziekte te beschouwen zijn, waarbij
het organisme niet meer het vermogen heeft die zuren in voldoende hoeveelheid
te isoleeren uit de afbraakproducten der eiwitten. Levervoeding zou dan wel de
ziekteverschijnselen wegnemen maar de ziekte niet genezen. (Stern. Klin. Woch.,
Ref. N. T. v. G., 1931, I, No. 7, blz. 773.)

Mac. Collum wijst er op dat men er in geslaagd is de twee bij de pernicieuze
anaemie werkzame aminozuren in kristallijnen vorm te verkrijgen.

Volgens Minot is het van minder belang of men tegen die ziekte lever geeft of
maagpreparaten ; het komt er maar op aan de werkzame stof in voldoende hoeveel-
heid toe te dienen. Een niet slagen der behandeling kan berusten op een onjuiste
diagnose, op een in-actief preparaat (of te kleine dosis) of wel op een gelijktijdig
bestaan van een acute infectie. (N. T. v. G., 1931, II, No. 21).

Powers en Murphy (Journ. Amer. raed. Ass. 1931, ref. Borst in N. T. v. G.,
1931, II, No. 18) onderzochten verschillende behandelingsmethoden bij 24 patiën-
ten met secundaire anaemie (meestal veroorzaakt door herhaald bloedverlies).

Sommige patiënten kregen alleen ijzerpreparaten, andere ijzer en lever, een derde
groep leverextract en ijzer, een vierde leverextract en lever. Van het leverextract
werd geen gunstige werking gezien, wel van lever. Het beste geneesmiddel bleek
echter het ijzer te zijn (het werd toegediend als ferro-carbonaat, t.8 gram per dag).
Levertoediening had ook eenige invloed ten goede.

Een brochure (Techn. Bulletin, No. 219, dec. 1930) van de U. S. Dep. of Agri-
culture, Washington, getiteld : „Mountain-laurel (Kalmia latifolia) and Sheep-
laurel (Kalmia augusti folia) as stock-poisoning plants", door C. Dwight Marsh,
behandelt deze vergiftigingen, die in de Oostelijke Staten waar deze heesters in
het wild groeien, voorkomen onder runderen, schapen en geiten. Schrijver deed
proeven met bloemen en bladeren van de plant, waarmee hij bij verschillende
diersoorten vergiftigingsverschijnselen opwekte. De verschijnselen bij schaap,
geit en rund waren : depressie, zwakte, speekselen, nausea soms met braken. In
de praktijk is het aantal sterfgevallen aan de ziekte niet erg groot, daar de dieren
de planten gewoonlijk niet eten zoolang er nog voldoende ander voedsel in de wei is.

Vogels schijnen niet erg vatbaar. Chesnut voedde een kuiken er mee, dat niet
ziek werd ; katten werden echter ziek na het eten van het vlees van dat kuiken.
Ook wordt gezegd dat mensen ziek zijn geworden na het eten van fazanten of pa-
trijzen die kalmia gegeten hadden.

Schwetz, (Ann. trop. med. par., ref. in Trop. Vet. buil., 1930, No. 4, blz. 107)
nam in Afrika (Congo-gebied) trypanosomiasis bij varkens waar.

Gewoonlijk wordt in Afrika die ziekte bij varkens veroorzaakt door de Tryp.
congolense ; het beloop is daarbij chronies.

Daarentegen geven besmetting met andere soorten soms acute verschijnselen,
zoo Tryp. Suis (= Tryp. Bruceï), Tryp. simiae en Tryp. rodhaini. Walravens
zag een doodelijke epizoötie in een kudde varkens veroorzaakt door laatstgenoemde
parasiet. Andere schrijvers zijn van oordeel dat dat geen aparte soort is ; volgens
Wenyon waarschijnlijk identies met Tryp. vivax.

(Ook tegen de in Ned.-Indië voorkomende Tryp. Evansi (surra) is het varken
niet immun ; toch hoort men daar nooit van varkens-trypanosomiasis. De reden is
wel dat door zijn leefwijze het varken weinig aan besmetting (door tabaniden)
bloot staat. Ref.)

(Mesnil, Vaucel, Buil. Soc. Path. Exot., Trop. vet. buil. 1930, No. 4, blz. 110).

Mesnil is van meening dat toevallige infectie van mensen met trypanosomen
\\an dieren toe te schrijven is aan toevallige speciale en individueele conditie.
Vaucel vermeldt nu een geval, waarbij een assistent die in het laboratorium
werkte met een nagana-stam (Tryp. Bruceï) trypanosomiasis kreeg. Door dier-
proeven en gekruiste immunisatieproeven werd uitgemaakt dat men werkelijk
met Tr. Bruceï, de verwekker van de paardenziekte nagana, te doen had. (In 1910
werden in Rhodesia gevallen van slaapziekte bij mensen waargenomen niet ver-
oorzaakt door de gewone slaapziekte-parasiet Tr. Gambiense, maar door een
andere trypanosoom, die Tryp. Rhodesiense werd genoemd. Het feit dat die mor-
phologies precies geleek op de Tr. Bruceï en ook door dezelfde vlieg, glossina
morsitans, werd overgebracht, deed, zeer terecht, vermoeden dat die twee para-
sieten identies zijn. De engelse onderzoekers hielden de Tr. Rhodesiense voor een
Tr. Bruceï-varieteit die zich aan den mens heeft aangepast. De duitse onderzoekers
hielden de twee voor verschillende soorten ; in andere naganastreken hoort men
nooit van slaapziekte en de duitse onderzoeker Taute had de moed zich met

virulent naganabloed te enten en zich door een besmette glossina te laten steken ;
nog twee europeanen en 129 negers werden, met hun toestemming, subcutaan
besmet met 0.5—5 c.c. naganabloed van natuurlijk besmette dieren.

Allen bleven gezond. Ref. (Het geval van Vaucel leert dat besmetting kan
voorkomen en Mesnil geeft de praktiese raad om alle trypanosomen-soorten met
de noodige voorzichtigheid te hanteeren. (Ook de surra-trypanosoom, waarvan
ook nog geen besmetting van mensen bekend is. Ref.)

(Graf, Arch. f. Schiffs. u. Tropenhyg., ref. Berl. tier. Woch. 1930, No. 51, blz.
977). Een europeaan in Kamerun werd door een tsetsevlieg (glossina palpalis) in
het gezicht gestoken, had na 2 dagen koorts en op die plek een furuncel-achtige zwel-
ling, waarin trypanosomen. De 4e dag na de steek werden in het perifere (vinger)
bloed trypanosomen gevonden. Genezing door inspuitingen van germanine.

Sathe (indian vet. journal, ref. Kockhaus in Tier. Rundschau, 1931, No. 12,
S. 203) wijst er op dat men in Engels-Indië bij pest- epidemiën ook veel sterfte ziet
onder huisdieren : honden, schapen, varkens.

Als proef werden nu virulente culturen van mensen-pest intraveneus ingespoten
bij schapen, kalveren en ossen. Daarop werden veranderingen vastgesteld die veel
geleken op haemorrhagiese septicaemie. Uitgebreide, nauwkeurige onderzoekingen
in deze richting zijn zeer wenselijk. Vrijburg.

Verslag van de verrichtingen van het centraal Laboratorium voor de Volksge-
zondheid over het jaar 1929. Psittacosis.

Op blz. 5—7 van bovengenoemd verslag worden enkele experimenten vermeld,
welke door Bijl en Korthof met bloed van 2 lijders aan papegaaien-ziekte zijn
verricht. Microörganismen konden niet worden aangetoond, evenmin agglutininen
ten opzichte van typhus, verschillende paratyphusbacteriën, abortus Bang of bacil
van Nocard.

Drie duiven ingespoten met bloed van den eersten patiënt bleven gezond. Met het
bloed van den 2den patiënt werden verschillende proefdieren (o.a. een papegaai)
geïnfecteerd. Alleen de cavia\'s stierven, evenals cavia\'s die met orgaan-materiaal
van deze dieren als zoodanig, zoowel als met door een E. K. filter gefiltreerd materi-
aal, werden ingespoten.

Drie papegaaien, met gefiltreerd materiaal geinfecteerd, bleven gezond. Het
isoleerde ultravirus kon derhalve niet als de verwekker der psittacosis worden
beschouwd.

Hetzelfde verslag. Over het voorkomen van Brucella-Bang-infecties bij menschen
in Nederland, door J. P. Bijl en J. v. d. Hoeden, blz. 58—64.

Van 1927 tot Juni 1930 werd bij 50 patienten langs serologischen weg een Bru-
cella-infectie vastgesteld. De jongste patiënt was 5 jaar oud, terwijl verreweg de
meeste gevallen voorkwamen bij personen tusschen 21 en 40 jaar. De bron van
besmetting moet in de eerste plaats bij het vee gezocht worden. Het verleenen
van hulp bij een abortus en het drinken van ongekookte melk worden als wijzen
van besmetting van den mensch beschouwd. In 18 gevallen kon op geerierlei wijze
een bron van besmetting worden gevonden.

Hetzelfde verslag. Infectie met Leptospirae-ictero-haemorrhagiae bij den hond,
door G. Korthof, blz. 73—75.

Bij een aantal honden worden agglutininen en lysinen ten opzichte van menschen-
en rattenleptospirae gevonden. Slechts zelden gelukt het leptospirae in de urine
aan te toonen. Schr. concludeert, dat honden zich vaak besmetten met Weil-lep-
tospirae, echter geen groot gevaar voor den mensch opleveren.

Hetzelfde verslag. Over „gefractioneerde" vaccinatie, door J. P. Bijl en H. S.
Frenkel, blz. 244—251.

getracht door steeds „krachtiger" entingen, maar zoo dat geen puistvorming
optrad, de immuniteit op te voeren ; in de tweede reeks werd door enting met
dermovaccine op één plaats een specifieke reactie verwekt. Als criterium werd
genomen een cutane enting volgens Calmette-Guerin met neurovaccine Gallardo.
In enkele gevallen werd de immuniteit beoordeeld door cerebrale enting met deze
neurovaccine.

Door geleidelijk de dosis, resp. de virulentie van de entstof te verhoogen kan
men bij het konijn zonder dat een typische reactie optreedt, immuniteit tegen zeer
virulente neurovaccine verwekken.

Konijnen-proeven wijzen er op, dat cutane enting op één plaats met dermo-
vaccine, in staat is immuniteit te geven tegen uitgebreide enting met zeer virulente
neurovaccine. Clarenburg.

Over de keuring van een kalf met sarcosporidiosis. (Zur Begutachtung des Fleisches
bei allgemeiner Sarkosporidiose des Rindes. Prof. Dr. L. Freund, (Prager Archiv
f. Tiermedizin und vergleich. Path., 1930, Deel B, pg. 167).

Beschrijft een herkeuring van een kalf met algemeene sarcosporidiosis. Niet
alleen waren de doorgaans door sarcosporidiën besmette spiergroepen geïnfecteerd
(slokdarm, kauwspieren, middenrifpijler), maar zelfs vrijwel alle skeletspieren
hadden grauwwitte, lange tot ronde parasitaire knobbeltjes. Door den keurings-
veearts werd daarom het dier voor consumptie afgekeurd. Bij de herkeuring luidde
echter de uitspraak in overeenstemming met de voorschriften, door v. Ostertag
daarover gegeven, wel geschikt voor consumptie, met uitzondering van de sterk
aangetaste deelen, die als onbruikbaar of minderwaardig (vrijbankverkoop) moesten
worden beschouwd.

Met deze uitspraak is Freund het niet geheel en al eens. Z i. is bij een algemeen
verspreide infectie het vleesch sterk afwijkend van het normale en moet het vleesch
worden afgekeurd voor rnenschelijk gebruik, daar het geen normaal voedings-
middel is (abnormale hoedanigheid, en misschien zelfs toxisch, door het sarco-
zystine). Z. i. mag de slager een dergelijk dier aan den veehandelaar teruggeven,
is dus de ziekte als een koopvernietigend gebrek te beschouwen en is de herkeuring
foutief geweest.

Een varkensrib in een runderlong. (Eine Schweinerippe in einer Rinderlunge.
Dr. J. A. Hoffmann, Prager Archiv f. Tiermedizin, enz., 1930, Deel B, pg. 174).

Bij de keuring op het abattoir te Breslau van een 3-jarige koe, welke bij de levende
keuring geenerlei afwijking had vertoond, bleek, dat de onderste helft van de
linker longhelft in de omgeving van de hoofdbronchus sterk haemorrhagisch
ontstoken was. fn het ontstoken longweefsel stak een vreemd lichaam, dat bij
nader onderzoek bleek te zijn een stuk been, n.1. het gladde middenstuk van een
varkensrib, lang c.M. en 10 gram zwaar. De pleura vertoonde een locale, chro-
nische, adhaesieve pleuritis. Het dier werd, daar de ontsteking een zeer locaal
karakter droeg, voor de consumptie, goedgekeurd.

Hoe dit stuk varkensrib in de long is gekomen, was niet duidelijk. Waarschijn-
lijk heeft de koe, bij gelegenheid van de huisslachting van een varken, tegelijk
met wat hooi een stuk rib in den bek gekregen en is, door een of andere oorzaak,
dit been in de trachea geschoten en vandaaruit verder in de hoofdbronchus te-
recht gekomen, welke daarna is doorboord geworden. Uit de pathologisch-anato-
mische veranderingen viel op te maken, dat dit stuk been minstens 4 maanden
in de runderlong moet gezeten hebben.

(Het is onbegrijpelijk dat een dergelijk vreemd lichaam van bovengenoemden
omvang niet groot onheil heeft aangericht en tot noodslachting aanleiding heeft
gegeven).

Over de waarde van de knopvorming op raffinose-agar voor de differentiatie van
bacteriën der paratyphus-enteritidisgroep. (Ueber den Wert der Rafjinosereaktion
(Knöpjchenbildung) für die Typendifferenzierung in der Paratyphus-Enteritisgruppe
Dr. Günther, Deutsche Tierarztl. Woch. 1930, pg. 620).

Zooals uit het literatuuroverzicht, dat Günther aan de mededeeling van zijn
eigen resultaten laat voorafgaan, blijkt, bestaat er nog niet bij alle onderzoekers
een overeenstemmende opvatting over de waarde van dit diagnosticum. Het leek
hem daarom van veel belang nog eens bij een groot aantal verschillende bacteriën-
stammen uit de paratyphusgroep deze eigenschap nader te bestudeeren, om zoo-
doende uit te maken of inderdaad de knopvorming op raffinoseagar te gebruiken
is als differentiatiemiddel. Hij vond nu het volgende :

Van 72 paratyphus B Schottmiiller-stammen gaven slechts 9 (= 12.5 %) een
varieerend aspect op raffinose-agar te zien, terwijl bij 5 stammen (= 6.95 %)
absoluut geen knopvorming was waar te nemen.

Van 121 Breslaustammen en daarmee verwante typen gaven slechts 6 (= 4.9 %)
op raffinose-agar een flinke, duidelijke knopvorming te zien. Hiervan behielden
slechts 2 stammen —- en ééne stam nog slechts na dierpassage — deze eigenschap
zoolang zij werden gecontroleerd.

Onder 323 Giirtner-stammen was er slechts één, die, en dan nog tijdelijk, een
duidelijke knopvorming vertoonde.

Uit zijn onderzoekingen trekt Günther dan ook de conclusie, dat men het
vermogen van knopvorming (raffinose-reactie) niet als een specifieke eigenschap
der paratvphus-bacteriën kan beschouwen. Een negatieve reactie sluit geenszins
het aanwezig zijn van een paratyphus B bacil uit. Slechts in verband met andere
diagnostische methoden kan men van de knopvorming gebruik maken.

Het gebruik van watten in vloeibare voedingsbodems voor het kweeken van anaë-
robe bacteriën. (Flüssiger Nahrboden mit Watte zur Züchtung pathogener Anaerobier
bei Luitzutritt, W. Wroblewski, Z.bl. f. Bakt 1 Abt. Origin. Bd. 114, pg. 158).

Wroblewski heeft waargenomen, dat bij toevoeging van watten aan bouillon
een sterke absorptie van 0₂ plaats vindt, zoodat anaërobe bacteriën gemakkelijk
groeien kunnen. Bij 10 e.c. bouillon kunnen 0.05 tot 0.5 gram watten worden toe-
gevoegd. Het beste groeien deze anaëroben, als men de buisjes kort voor het enten
15 min. lang kookt en ze dan in koud water vlug afkoelt.

Het gelukte hem zoo van 12 bekende anaërobe bacteriën een overvloedige groei
te krijgen. Ook zonder een direct voorafgaande verhitting der bouillon trad groei
op, echter dan in geringere mate.

De pathogeniteit van bac. suipestifer voor den mensch. (An outbreak of jood-poi-
soning in Staftordskire. Clayton & Milner, British Medical Journal, 1930, pg.
3642, No. van 24 Oct.).

1. het zeldzaam is, dat bac. suipestifer aanleiding geeft tot een voedselvergiftiging,

2. deze vergiftiging met ernstige klinische symptomen en een hoog mortaliteits-
cijfer gepaard ging,

De ziekte trad op na het eten van varkenspastei. Deze werd genuttigd door een
moeder met 7 kinderen, \'s avonds half 7, op 13 April. De vrouw braakte reeds
eenige uren na den maaltijd, was echter weer spoedig hersteld. Pas tusschen 3 en
4 uur \'s morgens werden alle 7 kinderen ziek ; zij klaagden allen over buikpijn,
hadden diarrhee en braakten. Drie der kinderen stierven binnen 24 uur, de overige
4 herstelden. Zeer eigenaardig was de beperking der infectie tot één gezin, daar de
pastei een deel vormde van 30 pasteien, alle gemaakt van hetzelfde vleesch.

Het varken, waarvan het vleesch afkomstig was, was geslacht op 7 April. Op
9 April was het dier uitgebeend en verkocht in den winkel. De pastei was gemaakt
op 10 April en was 45 min. in den oven geplaatst geworden. Wanneer de besmetting
der pastei heeft plaats gevonden, was niet met .zekerheid te zeggen.

van de patiënten en uit een stuk darm, afkomstig van één der gestorven kinderen.
Op de plaatculturen kwamen na 24 uur bij 37⁰ C. een tweetal typen van kolonies te
voorschijn. De eene soort was klein, rond en glibberig, de andere soort meer ruw,
opaque, en met gekartelde randen. De kleine kolonies bestonden uit Gram-negatieve,
bewegelijke bacillen, de groote kolonies uit pleomorphe, Gram-negatieve, onbe-
wegelijke bacillen.

De bewegelijke bacillen werden verder gespecificeerd en agglutineerden met
suipestiferserum tot op 1/12500 in 2 uur tijd. De onbewegelijke bacillen werden
door dit serum 1/800 geagglutineerd.

Het bijzondere was dus, dat hier aanwezig waren 2 subtypen van bac. suipestifer,
waarvan het eene type na isolatie en verder kweeken serologisch sterk werd geagglu-
tineerd.

Paratyphusinfektie bij een zilvervos. (Paratyphus-Enteritidis Gartner-Infektion
bei einem Silberfuchs. Neumüller, Berl. Tierarztl. Woch. 1930, pg. 929).

De zilvervos was een 5-jarig dier, dat, na 4 jaar volkomen gezond te zijn ge-
weest, aan algemeene zwakte begon te lijden. Spoedig werd de pels vaal en men
vermoedde dat het dier wormen zou hebben. Na toediening van de wormkuur
kwamen echter geen wormen af. Het dier ging echter steeds achteruit en stierf
tenslotte door uitputting.

De sectie leverde op : haemorrhagische dundarmontsteking, met icterus. Uit
hart en mesenteriale lymphklieren groeiden paratyphuskolonies. Deze bacillen
bleken na identificatie overeen te komen met enteritidis-Gartnerbacillen.

Volgens Bahr zou de zilvervos-paratyphusbacil behooren tot de 4de groep van
bact. (Gartner-Danyszgroep), welke groep vooral bij ratten en muizén zou voor-
komen, minder bij menschen en nog zeldzamer bij de huisdieren.

Vermoed wordt, dat door de wormkuur de darmen te veel gelaedeerd zouden
zijn en daardoor saprophytisch levende paratyphusbacillen in het lichaam konden
doordringen. Tijdens het leven heeft men bij den vos geen enteritisverschijnselen
kunnen waarnemen.

Over de versche tuberculeuze bloedinfectie. (Ein Beitrag zur Lehre der frischen
tuberkulösen Blutinfektion. Clauszen, Zeits. f. Infekt. Krankh. der Haustiere,
193°. Pg- 205).

Clauszen heeft de door Nieberle verkondigde meening, dat de nieren bij voor-
keur zouden veranderd zijn bij de versche tuberculeuze bloedinfectie in 22 gevallen
van algemeene miliair-tuberculose bij runderen, kalveren en varkens onderzocht.
Naast een macroscopisch en microscopisch onderzoek werd in ieder geval het
perssap van ongeveer 1—2 K G. mager vleesch bij 2 cavia\'s telkens ingespoten.

In 68 % der gevallen konden zoodoende levende tubercel-bacillen in het vleesch
worden aangetoond, zoodat sterilisatie van alle met algemeene miliair-tuberculose
besmette dieren als noodzakelijk is te achten.

Het pathologisch-anatomisch onderzoek bracht aan het licht, dat bij rund en
varken een versche tuberculeuze bloedinfectie aanwezig is, als in organen, die
uitsluitend haematogeen besmet kunnen worden, submiliaire of miliaire tubercels
aanwezig zijn. Deze doen zich voor als kleine, grauwwitte, niet doorschijnende
puntjes of haardjes, welke bij voorkeur in de nieren tot ontwikkeling komen. Iets
oudere haardjes hebben gewoonlijk een dof, geel centrum. In de longen zijn deze
versche tubercels op te merken als heldere, doorschijnende knobbeltjes. In de
nieren zijn deze miliaire haardjes steeds bilateraal aanwezig. Het aantal aanwezige
tubercels is geen aanwijzing voor de mate van infectie van het vleesch. De milt schijnt
bij rund en varken slechts in enkele gevallen op typische wijze aan miliair-tuber-
culose te lijden.

In geen enkel der onderzochte gevallen kon macroscopisch of microscopisch het
verschijnsel van een algemeene toxische zwelling der lymphklieren of milt worden
waargenomen.

<liagnose van een versche bloedinfectie van bijzondere pathognostische beteekenis
is, is dus door dit onderzoek bevestigd geworden.

Steeds moet dus een zorgvuldig, nauwgezet onderzoek der nieren plaats vinden,
desnoods met behulp van een loupe. Bij twijfel over de natuur van kleine knobbel-
tjes in de bastlaag der nieren kan eventueel een bevriescoupe uitkomst brengen.

Een zeldzaam geval van miltvuur. (Ein seltener MiUbrandfall. Stegmann St
Röhks, Zeits f. Inf. Krankheiten. 1930, jg. 41, pg. 49).

Op het slachthuis te Halberstadt werd een koe ter noodslachting aangevoerd
met de anamnese, dat het dier plotseling ziek was geworden en de ziekteverschijn-
selen steeds in ernstige mate toenamen.

Sectie : uitgebreide darmontsteking, met beginnende peritonitis. Lever\'en nieren
slechts matig vergroot, geen parenchvmateuze ontsteking ; milt slechts in geringe
mate vergroot, blauwrood van kleur, geen verweeking der pulpa ; bloed onveranderd ;
vleeschlvmphklieren haemorrhagisch ontstoken.

Bij bacteriologisch onderzoek op agarplaten uit nieren, lever, milt en vooral uit
de vleeschlvmphklieren oppervlakte kolonies met draderige uitioopers. Uit het
vleesch slechts enkele kolonies ; bouillonculturen met een slijmig, vlokkig, bodem-
bezinksel. Ascolireactie positief ; diagnose : miltvuur.

Uit dit geval, zou volgens schrijvers, weer eens duidelijk blijken, dat de diagnose
miltvuur slechts gesteld kan worden op grond van een bacteriologisch onderzoek.

Hygiënisch bloedvangen (Hvgienische Blutgewinnur.g. Lütkefels, Deutsche
Schlachthof-Z\'itung. 1930, pg. 191).

In het algemeen laten de hygiënische omstandigheden, waaronder het bloed
bij de slachtdieren wordt opgevangen, veel te wenschen over. Vooral is dit het geval
bij het bloedvangen bij varkens Ten eerste is daarbij dikwijls gelegenheid te over
tot verontreiniging en verder geven de krampaanvallen der bedwelmde varkens
tot groote moeilijkheden aanleiding, doordat soms groote hoeveelheden bloed ver-
loren kunnen gaan door morsen.

Teneinde het bloedvangen bij de varkens doelmatiger en hygiënischer te doen
geschieden, heeft Lütkefels daartoe een tweetal apparaten gemaakt. Allereerst
een bloedvangschaal, die een hoogen, echter naar voren iets lager wordenden wand
heeft, zoodat de voorbeenen van het varken moeilijk in de schaal kunnen komen.
Ken dikke, verzwaarde bodem belet nog min of meer het omslaan. Onr het invallen
van vuil, borstels, enz zooveel mogelijk te verhinderen, heeft de schaal een deksel,
waarin echter een voldoend groote opening is gelaten om het bloed op te vangen.

Verder heeft Lütkefels ook nog een bloedkan geconstrueerd. Daarin is aange-
bracht een roerinrichting, welke bestaat uit een geperforeerde zeef, waarop roer-
staafjes zijn bevestigd. Door eenvoudig het roerapparaat op en neer te bewegen
wordt de inhoud van de kan krachtig door elkaar geschud.

Massavergiftiging door B. Coli te Rotterdam. In het Tijdschrift voor Geneeskunde.
Jg. 74, Deel II, pg. 4828, vond ik, onder de rubriek ..Arts en Samenleving" een
koite beschrijving van de bekende massavergiftiging te Rotterdam op 25 Jan. 1929.
Zooals men zich zal herinneren werd, nadat men een gemeenschappelijken maaltijd
had gehad, gezamenlijk naar den schouwburg gegaan. Ongeveer 1 uur na het begin
der voorstelling werden vele personen onwel. Hun aantal groeide tot eenige hon-
derden, zoodat het tooneelspel gestaakt werd en de hulp der gezondheidsdienst
werd ingeroepen. Klinische verschijnselen waren : plotseling misselijkheid,gering
algemeen onwel zijn, heftig braken en daarna stinkende diarrhee, zwakke pols en
beklemming in de maagstreek. Knkele personen waren bewusteloos en verscheidene
hadden hartzwakte. Bij onderzoek van de overgebleven spijsresten rook de aard-
appelpuree zuur. Een scheikundig onderzoek op zware metalen, arsenicum of
alkaloïden (solanine) leverde niets op.

Bij bacteriologisch onderzoek bleek de aardappelpuree en de gekookte tarbot
veel bacteriën te bevatten. Dit bleken bact. coli communis te zijn, die echter later
■ook paracolibacillen afsplitsten. Hij navraag bij den restaurateur bleek, datdeaard-

appelpurée reeds \'s morgens bereid was en den geheelen dag was warm gehouden
Een bij uitstek geschikte gelegenheid om den colibacil te laten groeien.

Prof. Nisslë te Freiburg bepaalde de toxogene eigenschappen van een |-ta-
stammen. Bij muizen bleek, dat de dieren diarrhee kregen en soms stierven.

De Rotterdamsche massavergiftiging is vermoedelijk ontstaan door besmetting
der aardappelpuree tengevolge van een gebrekkige hygiënische bereiding. Door-
dat, in tegenstelling met de meeste andere bacteriën, de colibacil de purée slechts
weinig had veranderd, hadden zooveel menschen van deze purée gegeten.

De pseudotuberculose van het schaap en haar beteekenis voor de vleeschhygiëne.
[Die Pseudotuberkidose der Schaje und ihre Bedeutung jür die Fleischhygiene. Dr.
Kirsch, Tierarztl. Rundschau, ]930, pg. 629).

Na eerst van de pseudo-tuberculose van het schaap de pathologische anatomie
en het histologisch beeld een en ander te hebben medegedeeld en de pathogeniteit van
den pseudotubercelbacil tegenover den mensch te hebben gememoreerd, bespreekt
Kirsch de beteekenis, welke deze ziekte voor de vleeschhygiëne kan hebben.

Op enkele abattoirs geschiedt de beooideeling dezer ziekte analoog aan de ge-
wone tuberculose ; andere onderzoekers achten de ziekte verwant aan de pyo-
bacillose van rund en varken, zoodat de beoordeeling geheel als bij andere etterings-
processen zou behooren te geschieden.

Volgens Kirsch zijn er tot dusver geen ziektegevallen van pseudotuberculose
bij den mensch beschreven, die met zekerheid terug te voeren zijn tot de pseudo-
tuberculose van het schaap. Zelfs bij zich zelf heeft Kirsch een proef genomen met
een infectie met pseudotubercelbacillen, echter met negatief resultaat. Een gelijk-
tijdig geënte cavia kreeg een generalisatie van abscessen.

Hieruit concludeert hij dat de pseudotuberculose van het schaap ongevaarlijk is
voor den mensch, zoodat men kan volstaan met de zieke organen te verwijderen
Een latent voorkomen van de bacillen in het vleesch van de ledematen, waarvan
de betreffende lymphklieren aangetast waren, kon Kirsch niet aantoonen. Locale
omschreven processen in het eigenlijke vleesch moet men verwijderen.

De beoordeeling moet dus steeds geschieden als bij een afgekapseld etterings-
proces. Als meer karakteristieken naam zou Kirsch de ziekte willen aanduiden met
pyobacillusis van het schaap.

De histologische veranderingen bij het koken, pekelen en rotting van vleesch-
mengsels. (Beitrag zur hislologischtn l\'ntersuchung van Fleischgemengen unler be
senderer Berücksichligung der V eranderungen durch das Kochen, Pökehi und durch
die Faulnis. A. Hadi, Berlin. Tierarztl. Wocli., 1930, pg. 261).

Voor insluiting gebruikte Hadi met goed succes de aceton-parafine-methode
De kleuring geschiedde met ijzerhaematoxyline-pikrofuchsine volgens van Gieson
Voor eenvoudige overzichtscoupen was kleuring met haemaluin al voldoende. Bij
het onderzoek bleek wel, dat zelfs koken gedurende een 3 uur op geenerlei wijze
het onderkennen van de afzonderlijke weefseldeeltjes in de worstmassa onmogelijk
maakte. Hadi vond zelfs, dat de kernen der cellen in de gekookte praeparaten zich
beter kleurden dan die der gewone, ongekookte worstsoorten.

Door het pekelen zag men in het begin slechts zeer geringe veranderingen aan
het epitheel. Bij langer inwerken van de pekel trad een beschadiging van alle cellen
op, die vooral het celprotoplasma betreft. Verder krijgen alle cellen door water-
onttrekking een belangrijke schrompeling. Toch is de structuur der organen zonder
meer steeds te herkennen.

Bij rotting zag men vooral veranderingen aan het epitheelweefsel optreden. Dit
was echter reeds na 2 dagen niet meer te herkennen. Het nierparenchym, alsmede
dat van de lever en de gladde spieren blijven veel langer resistent tegen rotting.

Bij tot 4 dagen lang in een vochtige kamer rottende weefseldeelen waren nog
orgaandiagnosen te stellen.

De wormknobbeltjes in runderdarmen. (Untersuchungen über den die sogenannle
Helminthiasis nodularis intestinalis beim Pinde verursachenden Parariten. Bontz
& Krause, Z.schr. f. Infekt. Krankh. der Haustiere, 1930, pg, 256).

Bontz & Krause bestudeerden de reeds dikwijls beschreven parasietenknobbel-
tjes in de submucose van runderdarmen bij gezouten runderdarmen uit Holland,
Noord-, .Midden- en Zuid-Amerika, en bij versche darmen van Duitsche en Deen-
sche runderen. Die knobbeltjes werden aangetroffen, in onregelmatige verspreiding,
soms zelfs min of meer opeengehoopt, in dunne- en blindendarmmucosa, echter
niet in het rectum.

De grootte der knobbeltjes varieerde van speldenknopgrootte tot erwtgrootte.
Soms werden ook wel eens kersgroote exemplaren aangetroffen. In de allerkleinste
knobbeltjes konden geen parasieten worden aangetoond, evenmin in den inhoud
der groote knobbels.

De waargenomen parasietenlarven, welke in een aantal teekeningen en micro-
fotographieën worden afgebeeld, behooren tot de nematoden en bevinden zich in
verschillende ontwikkelingsstadia. De ligging der vagina, die zich, in tegenstelling
met alle bekende oesophagostomen, in het eerste derde deel der worm bevindt,
zou, volgens schrijvers, een motief zijn, de larven tot het geslacht Bunostomum te
rekenen.

Kuituurhouders voor het bacteriologisch vleeschonderzoek. (Ein Kulturenbehdlter
für die bakleriologische Fleischuntersuchung. Dr. Junack, Zeitsch. f. Fleisch-
und Milchhyg. Jg. 40, pg. 429).

Zooals bekend moet in Duitschland van elk geval, waarin bij de keuring een
bacteriologisch vleeschonderzoek noodzakelijk is, een 30-tal verschillende voedings-
bodems geënt worden. Dat bij zoo\'n groot aantal culturen heel gemakkelijk ver-
wisseling der verschillende gevallen mogelijk is, spreekt haast vanzelf. Vooral op
groote laboratoria, waar men jaarlijks honderden onderzoekingen verricht, zijn
verwisselingen niet zeldzaam.

Om dit bezwaar te ondervangen heeft Junack eenige cultuurhouders gecon-
strueerd, waarin men, naast een zeker aantal plaatculturen, ook nog een 4-tal
cultuurbuisjes kan opbergen, zoodat alle aangelegde culturen van één onderzocht
geval bij elkaar blijven, terwijl bovendien het breken van petrischalen zooveel
mogelijk wordt voorkomen.

Een snelinsluitmethode voor worst en vleeschmengsels. (Schnelleinbettung 1ion
Würsten und Fleischgemengen zur histologischen Untersuchung. Dr. Breusch, Zeits.
f. F), und Milchhyg., Jg. 40, pg. 430).

Teneinde het bezwaar te voorkomen, dat men ongeveer 5—7 dagen moet wach-
ten alvorens men met behulp van de Gaskell-Graffsche gelatineinsluitmethode
van een bepaalde worstsoort coupe s kan maken, heeft Breusch getracht, een
vluggere methode uit te vinden, waarbij evengoed resultaat is te verwachten. Daar
vooral het aanwezige vet de doordrenking van de worststukjes met de gelatine
belemmert, neemt Breusch een 10 -15 gram worst of materiaal, en verhit dit met
50 100 c.c. physiologische NaCl-opl. in een Krlenmeyerkolf boven een waterbad
van 80—90° C. zoo lang, tot de worstmassa in zijn verschillende bestanddeelen
uiteenvalt. Het vet en eventueel grootere vetstukjes, die boven komen drijven,
worden, door het kolfje door bijvulling met warme NaCl-oplossing te laten over-
loopen, verwijderd, waarbij zorggedragen wordt, dat geen andere weefseldeeltjes
mede wegspoelen. Daarna wordt alles gefiltreerd door een koleerdoek, het filtraat
door licht drukken van het overvloedig water bevrijd en vervolgens in een klein
bekerglas met 20 % gelatine overgoten en vermengd. Dit mengsel moet nog een
10—15 min. verwarmd worden op een waterbad van 60—80⁰ C.

Vervolgens wordt het materiaal in een door Breusch aangegeven fijnmazige
draadzeef licht samengeperst tot een gelijkmatig, compact blok. De overtollige
gelatine is zoodoende verwijderd.

Ni stolling in de ijskast wordt het blok losgemaakt en in 10 % formaline gehard.
Eén kwartier is voldoende, waarna het snijden met het bevriesmicrotoom kan ge-
schieden. Kleuring met haemaluin-eosine en insluiten in glycerine-gelatine.

Het voorkomen van Gartnerbacteriën bij runderen met lymphadenosis. (Z.nm
Vorkommen von Gartner-Bakterien bei mil Lymphadenose behallelen Hindern. Schön-
berg, Z. f. Fl. und Milchhyg., Jg. 40, pg. 434).

Bij het bacteriologisch vleeschonderzoek van 26 runderen en 1 kalf. alle lijdende
aan Ivmphadenose, werden bij 3 runderen en bij het kalf Gartnerbacteriën aange-
troffen. In het kort volgen hieronder de sectieverslagen.

ie geval. Normale slachting van een rund. Bij sectie : lymphadenotische gezwel-
len op middenrif, verder vergroote lvniphklieren, vooral die van het mesenterium.
Yergroote milt en lever. In lever werden Gartnerbacteriën aangetroffen.

2e geval. Normale slachting van een rund. Sectie : algemeene lymphadenose. fn
vleesch en lever weer Gartnerbacteriën.

3e geval. Normale slachting rund. Met lymphosarcomen der lymphklieren. In
nieren Gartnerbacteriën.

4e geval. Normale slachting kalf. Lever en milt vergroot. Verder vergroote lymph-
klieren.

Bij histologisch onderzoek bleek lymphadenose aanwezig te zijn. In milt, lever
en beenmerg weer Gartnerbacteriën.

Een verklaring voor al deze gevallen zou zijn, dat de functie der lymphklieren,
verschillende darmbacteriën tegen te houden, door de lymphadenotische ver-
anderingen belangrijk zou zijn gestoord, zoodat Gartnerbacteriën langs de lymph-
baan zonder eenige hindernis in bloed en verdere deelen van het lichaam kunnen
geraken.

In verband met bovenstaande waarneming herinnert Schönberg nog aan een
in Schwerin in Mecklenburg plaats gehad hebbende vleeschvergiftiging door rund-
vleesch, waarbij dit vleesch afkomstig bleek te zijn van een koe met sarcomateuze
veranderingen.

Al deze waarnemingen maken het noodzakelijk, dat steeds bij lymphadenose van
de slachtdieren een bacteriologisch vleeschonderzoek moet worden verlicht.

In een noot vermeldt Schönberg nog. dat tijdens de correctie van het artikel
bij een rund met uitgebreide lymphadenose Breslaubacteriên werden gevonden in
musculatuur, milt en nieren.

De electrische bedwelming van varkens. (Die elektrische Betdubung bei Schweinen.
Kuppklmayer, (Z. f. Fl - und Milchhyg., Jg 40, pg 452) geeft een beschrijving
van de thans bestaande verschillende electrische bedwelmingsmethoden. Hij ver-
meldt vooral de voordeelen van de z.g. bedwelmingslang van I.otterschmid-
Weinberger. Deze tang heeft den vorm van een groote schaar, waarbij de beide
polen aan het einde van de schenkels zijn gelegen. Beide electroden bestaan uit
licht getande, kleine rechthoekige vlakken. Z\'j worden bij het bedwelmen aan
weerszijden op de slaapstreek van het te bedwelmen varken geplaatst. Teneinde
de geleiding zoo goed mogelijk te maken, worden vóór iedere bedwelming de elec-
troden even in zout water gedompeld.

De stroom passeert bij toepassing van deze bedwelmingstang dus niet het ge-
lieve lichaam, maar loopt van de eene slaapstreek naar de andere slaapstreek.
Dit zou het voordeel geven, dat het dier na de verdooving geheel en al stil blijft
liggen, en absoluut geen spiertrekkingen zou hebben. Na 15 20 seconden algeheele
bedwelming.

Op het abattoir te München wordt reeds langen tijd deze tang tot volle tevreden-
heid toegepast. Spierbloedingen en verscheuringen in de rugspieren of wervel-
breuken, tengevolge van heftige epileptiforme krampen, zooals bij de gebruikelijke
bedwelmingsmethoden (met kogel of pen) nogal eens worden waargenomen, komen
niet voor.

Banginfectie bij slachtvarkens. (Bangiufektion bei Schlachtschweinen. Knoth,
Z. f. Fl. und Milchhyg., Jg. 40.)

In verband met de gebleken pathogeniteit van de Bangsche abortus-bacil voor
den mensch, ging Kxoth bij een 1000-tal gewone slachtvarkens (624 niet drachtig

geweest zijnde varkens en 376 zeugen) door agglutinatie na, of een Banginfectie
bij deze dieren kon zijn voorgekomen.

Van de 624 varkens werd bij 1 dier het serum op een verdunning 1 : 75 geagglu-
tineerd.

Van de 376 bloedmonsters der zeugen waren 5 positief, n.1. 4 hadden een agglu-
tinatietiter van 1 : 75, en één van 1 : 100.

Uit deze onderzoekingen blijkt dus wel, dat Banginfecties bij varkens in Duitsch-
land (de onderzochte varkens waren afkomstig uit Sleeswijk-Holstein en Oost-
Pruisen) niet veelvuldig schijnen voor te komen. Ter vergelijking werd bij een 160
gewone slachtrunderen eveneens het bloed serologisch onderzocht. Hierbij waren
33 positief (of 20 °_u).

Intusschen kunnen wel slachters en slagers en keurmeesters als beroepsziekte,
via besmette varkens of runderen, een Banginfectie oploopen. Bij ziekte van deze
personen moet dus met deze infectie rekening worden gehouden.

Volgens Klimmen en Haupt (Milchwirtschaftl. Forschungen. 1030, Bd. 9, Heft
5—6) kon men op een hoeve waar 25 % der koeien reeds lang aan streptccoccen-
niastitis leed, (weinig virulente strept.) na vier weken gebruik van melkmachines
(Alfa en Westfalia) geen enkel geval vaststellen van overbrenging der ziekte op
gezonde uiers door de melkmachine. Verdere proeven zullen moeten uitmaken
of in gevallen van meer acute mastitis de melkmachines prakties een rol spelen
bij de verbreiding der ziekte. Vrijburg.

Voedselvergiftiging door B. coli in melk. (F. Gustafson, Skand. Vet. Tidskr.,
Juli 1930).

In Augustus 1929 werden ongeveer 300 kinderen ziek op een vacantiekolonie in
de omgeving van Stockholm onder verschijnselen, die wezen op een voedselvergif-
tiging en die moesten worden toegeschreven aan het gebruik van melk. Een der
melkinrichtingen, die. tegen de bestaande overeenkomst onvoldoend gepasteuri-
seerde melk leverde, betrok haar product o. a. van 11 verschillende boerderijen,
waar de melk sterk was verontreinigd met B coli.

Beschouwingen over methoden van onderzoek in hygiën. melkveestallen en in
laboratoria. Welche Untersuchungsmethoden haben sich bei der Kontrolle von
Vorzugsmilchbestanden im Stelle und im Laboratorium bewahrt ? (Deutsche
\'lier. Woch. 1930, No. 42, blz. 6<>i, Dr. Ehrlicii).

Winning en handel in ,, Vorzugsmilch" (..Gezondheidsmelk ?") staan in Pruisen
krachtens Ministrieel Besluit van 2(1 Juni 1912 onder ambtelijke veeartsenijkundige
controle. De melk zelf echter niet. Talrijke bedrijven hebben zich vrijwillig ook aan
controle van de melk onderworpen. Dr. F., geelt aan de hand van daarbij verkregen
ervaringen in bovengenoemd artikel een richtsnoer over de methoden, welke z. i.
algemeen behooren te worden toegepast. Achtereenvolgens passeeren de revue :
speciale eischen voor de voeding van het melkvee, melk-onderzoek direct bij het
melken (doortrekken \'op een zwarten filterdoek of r war te schaal), katalase. thybro-
mol- en phenosolproef. Clinisch onderzoek van het vee op tuberculose wil E.
4 keer per jaar, dat van de melk op tubercelbacillen elke maand toepassen en tege-
lijkertijd streptococcen-contröle.

Naast clinisch onderzoek op infect. abortus, wil E. ook het bloed van alle koeien
door agglutinatie, iesp. complement-binding en cavia-proef op Brucella-Bang con-
tröleeren. Bacteriol. onderzoek op paratyphus-infectie acht E. alleen noodig, indien
daar bijzondere redenen voor bestaan, b.v. hevige diarrhee bij koeien of kalveren
op dezelfde boerderij. Voor het verzenden van melk-monsters beveelt E. thermos-

flesschen aan, mits deze met laag-gekoelde melk worden gevuld. Het chloorgehalte
wordt, behalve organoleptisch (zoutsmaak) volgens Drost bepaald ; boven 0.130
acht F., pathologisch. Door vergelijkend onderzoek is F. tot de ervaring gekomen,
dat voor Tro.mmsdorff\'s sediment-proef de buisjes voor 10 c.c. melk te klein
zijn om betrouwbare resultaten te kunnen geven. Men neme dus grootere. Voor
microsc. onderzoek van het sediment beveelt E. kleuring aan met 1 ⁰ ,,₀ to-
luidinblauw gedurende h—1 minuut, en - - zoo noodig — enten van agarplaten vol-
gens Seeleman. Het onderzoek van het aantal kiemen in melk acht E. betrekkelijk
van minder beteekenis, dan dat naar bepaalde soorten. Voor onderzoek naar bac.
coli-aerogenes worden speciale recepten gegeven.

Ten slotte pleit schrijver voor éénheid bij de beoordeeling der resultaten en geeft
daartoe in een model-certificaat de noodige cijfers.

Behoort melk, welke mastitis-streptococcen bevat, voor de consumptie toegelaten
te worden? (Die Beurteilung der Milch aus Bestanden mit Streptococcen-Mastitis
Dr. Sachweh, Deutsche Tier Woch. 1931, No. 41, blz. 653).

Tot voor kort gold de meening, dat streptococcen, afkomstig uit ontstoken
uiers, voor den mensch pathogeen zouden zijn Met name zouden deze strept. of
hun toxinen dikwijls de oorzaak zijn van angina, ontsteking der tonsillen, resp.
darmcatarrh met hevige diarrhee bij den melk-consument. Kitt en vele andere
schrijvers vermelden in de bekende leerboeken vele gevallen daarvan. Het is niet
moeilijk zoo schrijft Sachweh om te constateeren, dat deze pathogeniteit
totnutoe eenvoudig werd aangenomen, indien eenig ziektegeval bij den mensch
ontstond na het drinken van streptococcen-houdende melk. Dit bewijst echter
geenszins, dat die streptococcen of door deze geproduceerde „toxinen" de wer-
kelijke oorzaak moesten zijn. De mastitis-streptococcen hebben met die, welke bij
den mensch angina e. d. veroorzaken, slechts den naam gemeen. Geheel in tegen-
stelling met door specifieke streptococcen veroorzaakte keelontstekingen bij den
mensch, verloopt zuivere streptococcen-mastitis zonder koorts ; mastitis-strepto-
coccen vormen geen toxinen, noch in cultuur, noch in het dierlijk lichaam. Later
hea£t men het causaal „verband" als het ware gezocht door te theoretiseeren over
de mogelijkheid van uier-infectie door aan angina lijdende melkers ; de melk van
besmette koeien zou dan weer andere menschen, dus de consumenten, besmetten.

Sachweh meent, dat in zulke (door Schónberg vermelde) gevallen veel eerder
gedacht moet worden aan verontreiniging van de melk door slordigheid van ziek
melkpersoneel. W anneer mastitis-streptococcen werkelijk voor den mensch patho-
geen zouden zijn, hoeveel dierenartsen (en melk-controleurs in fabrieken) zouden
dan als gevolg van hun dagelijkschen arbeid niet ziek worden, daar toch bij het
„proeven" van melkmonsters mond en keel telkens met strept. als \'t ware bezaaid
worden? Men denke hierbij aan de groote verspreiding van strept.-mastitis en vooral
aan het stadium waarin clinisch de ontsteking van den uier nog niet is vast te stellen
en bovendien aan de talrijke koeien, welke, ook nadat zij schijnbaar genezen zijn,
met de oogenschijnlijk normale melk langen tijd strept. blijven afscheiden. Op deze
gronden concludeert Sachweh dat de mastitis-strept. voor den mensch niet patho-
geen is, en dat melk enkel 0111 het aanwezig zijn van deze strept. niet als ondeugde-
lijk beschouwd mag worden. Zoolang het aantal dezer strept. zóó gering is, dat zij
slechts langs cultureelen weg kunnen worden aangetoond, ziet Sachweh er daarom
geen bezwaar in zulke melk zelfs als „Vorzugsmilch" toe te laten. Hij beschouwt
melk echter als ondeugdelijk, wanneer het aantal streptococcen zóó groot is, dat
deze reeds door eenvoudig microscopisch onderzoek aantoonbaar zijn, en natuurlijk
óók, indien de biologische- en chemische samenstelling van de melk, met name het
melksuiker- en chloorgehalte abnormaal is (of zijn) geworden.

(Het lezen van het artikel van Sachweh herinnert eraan, dat ook in Nederland
de meeningen ten deze vroeger zéér uiteenliepen. Zoo meenden Laméris en Har-
revelt (Zeitschr. f. Fleisch- und Milchhygiene, XI, blz. 114), dat mastitis-strept.
of hunne „toxinen" de oorzaak waren van in een ziekenhuis waargenomen hevige
diarrhee bij talrijke patiënten. Vrijburg daarentegen vermeldde reeds in 1908

in zijn dissertatie (blz. 9). dat de mastitis-strept. voor andere „dieren\'\' niet patho-
geen is. Leest men art. 2, sub i van het Melkbesluit 1929, dan valt het op, dat de
wetgever den mastitis-strept. blijkbaar niet als pathogeen beschouwt. Immers, dit
schrijft voor dat streptococcen in melk „niet in aanmerkelijke hoeveelheid" aan-
wezig mogen zijn, en onmiddellijk daarna : „pathogene micro-organismen moeten
afwezig zijn". Blijft over de vraag : ,, Wanneer zijn streptococcen ,.in aanmerkelijke
hoeveelheid" aanwezig? Mij dunkt, het door Sachweh aangegeven criterium kan
■ook voor Nederland het juiste antwoord op deze vraag geven, dus : Wanneer de
streptococcen door eenvoudig microscopisch onderzoek (na centrifugeeren volgens
Tromsdorff) duidelijk aantoonbaar zijn.

Evenals Sachweh beschouwt ons Melkbesluit alle melk met eenige afwijking
van beteekenis i. z. het gehalte aan chloor of (en) aan melksuiker als ondeugdelijk.
Immers het vriespunt mag volgens art. 2 sub b (bij rauwe melk) niet dichter bij
liet nulpunt liggen dan —0.53" C , en de zuurgraad mag volgens datzelfde art.
sub d niet hooger zijn dan 9.0.)

Die Erkennung von Euterkrankheiten. Rüdiger c.s. (Ref. Milchw. Eorschgn.
11130, H. 5/6, S. 472/500)

Op grond van talrijke onderzoekingen komen R. c.s tot de conclusie, dat voor
•de diagnose van mastitiden microscopisch (sediment-) onderzoek niet afdoende is ;
melk kan volkomen normaal van samenstelling zijn niettegenstaande ziektekiemen
(i.c. streptococcen) microscopisch kunnen aangetoond worden. Virulentie en indi-
vidueele dispositie spelen hier ook een voorname rol. Als diagnostische hulpmiddelen
komen vooral het e\'.ectrisch geleidingsvermogen, de katalase, de chloor- en zuur-
graadbepaling in aanmerking. Daarentegen hebben, volgens R. c.s., afwijkingen in
refractie van het calciumchlorid-serum, vriespunt, gistproef en melksiiikergehalte
weinig diagnostische beteekenis.

Die Diagnose des Streptococcus agalaetiae (mastitidis! unter besonderer Be-
rücksichtigung der Lackmusmilch, sowie eine neue Methode zur Herstellung von
Blutagar. li. Menck, B. T. W. 18-7-1930.

Schrijver gaat eerst de verschillende kleurmethoden na. die gebruikt worden
om bovengenoemde streptococcen aan te toonen en wel :

(Seelemann) Toluidinblauw ; (Skar) gewijzigde Gramkleuring volgens Jexsen ;
(Weber) een mengsel van methvleenblauw met carbolfuchsine : (Schönberg)
Dahliakleurstof met azijnzuur.

Als voedingsbodems worden door verschillende onderzoekers ter differentiatie
gebruikt de bloedagarplaat, paardevieeschbouillon-agarplaat, Drigalskiplaat zon-
der kristalviolet, saccharosebroomcresolpurper-agarplaat, melksuikerbouillon, hip-
puraatbouillon, methyleenblauwmelk en lakmoesmelk.

Schrijver stelde zich ten doel na te gaan of de lakmoesmelk als differentiaal
middel die verschillen aangeeft, door verschillende schrijvers aangegeven of be-
streden ; hij komt tot de conclusie dat de lakmoesmelk door de strept. agalaetiae
\'roodgekleurd wordt en niet schift.

De melk wordt eenmaal opgekookt, geneutraliseerd, waarna 7 % lakmoes-oplos-
sing wordt toegevoegd. De reageerbuizen worden met s c.c. gevuld en tien minuten
bij i ro° (\'. in de autoclaaf gesteriliseerd, daarna goed geschud.

Strept. agalaetiae kleurt lakmoesmelk binnen 24 uur rood, met meestal later
beginnende schifting en — bij langere waarneming — vaak van onder naar boven
stijgende ontkleuring.

Strept. lacticus ontkleurt lakmoesmelk in 24 uur en veroorzaakt in dien zelfden
tijd schifting. Vaak wordt een van boven naar beneden gaande roodkleuring na
voorafgaande reductie en schifting waargenomen.

van geen beteekenis voor de differentiaal-diagnose, die na 24 uur vastgesteld kan
worden.

Naast het gebruik van lakmoesmelk wordt voor de mastitis-diagnostiek aanbe-
volen de Trommsdorff-proef, chloorgehalte-bepaling, methyleenblauwmelk nadat
men eerst een reincultuur heeft gekweekt op 3 % bloedagar.

(Aanbevolen wordt het bloed steriel af te tappen met behulp van de Behringsche
glasparelvenule).

(Schrijver vermeldt, dat 1.9 gram Cl. in 1 liter melk normaal is ; dit is echter te
hoog, de grens is 1.2 gram per liter. Ref.)

Eine neuzeitliche Behandlunesart bei Mastitis des Rindes. Fürbass. M. T. W.
Jhrg. Si, 17.

l)e schrijver gebruikte ter bestrijding der mastitis bij koeien Phlegmonin, dat
zich zoo\'n uitstekend middel toonde bij phlegmoon bij het paard.

De pasta wordt, nadat ze op een waterbad sterk verhit is, tamelijk dik op den
ontstoken uier aangebracht, met watten bedekt, waarna de uier door middel van
een bandage opgebonden wordt, zoodat hij door deze bandage gedragen wordt.
Het verband blijft 24 uur zitten. Meestal is eenmaal behandelen voldoende en her-
haling overbodig, want door de optredende hyperaemie verkrijgt men genezing.
(Het is te mooi om waar te kunnen zijn. Ref.)

Zur Diagnostik der Streptokokkenmastitis. V Walzberg, /. f 11- u. Milchh
Jhrg. 40, H. 21.

I\'roeven, die schrijver 11a heeft gedaan over verschillende diagnostiek-methoden,
gaven het volgende resultaat :

Bij de grove beoordeeling van gecentrifugeerde melk op pathologische sedimenten,
(waarvan de samenstelling belangrijker is dan de hoeveelheid) kan de Trommsdorff-
buis gemist worden ; gewone spitstoeloopende buisjes voldoen ook (deze buisjes
worden de laatste jaren op de meeste laboratoria reeds gebruikt, omdat zij veel
goedkooper zijn en men tegenwoordig meer belang stelt in de samenstelling, dan
in de hoeveelheid van het sediment. Ref.)

In schrijvers instituut te Rostock wordt zooveel mogelijk gebruik gemaakt v an
differentiatie door cultures op de gewone agarplaat van paardevleeschbouillon.
Men vindt spiraalvormige kluwens op de plaat ; wanneer men op zoo n ko\'onie een
vochtig gemaakt dekglaasje legt, dan ziet men met de olie-immersie de strepto-
coccenketens. Ter nadere differentiatie kan de saccharose-broomcresolpurper-
agarplaat van Klimmer, Hacpi en Roots gebruikt worden. Ken ander diagnos-
tisch middel is de van paardevleesch getrokken bouillon, die door melkzuur-strepto-
coccen en andere saprophyten na eenige uren gelijkmatig troebel wordt, terwijl zij
bij mastitis-streptococcen helder blijft en de kolonies in sliervormige of vlokkige
wolkjes in de vloeistof zweven, om later te zinken.

De gunstige resultaten door andere onderzoekers met lakmoesmelk verkregen,
konden door schrijver bevestigd worden; ook hij differentieerde hiermede gemakke-
lijk de strept. agalactiae van de strept. lacticus.

Het voornaamste middel blijft het microscopisch ondeizoek van het gekleurde
sedimentuitstrijkje.

De chlorofunkmethode is niet te gebruiken. De gewone chloorgehaltebepaling
geeft te veel fouten. (Het is bij dezen schrijver zooals bij vele andere, zij zouden
gaarne een enkele methode willen bezitten, waarmede men voor 100 % zeker de
streptococcen-mastitis kan aantoonen. Zoolang wij die echter nog niet bezitten,
zullen wij eenige eenvoudige methoden moeten combineeren 0111 veilig een uit-
spraak te kunnen doen; de onderzoekers zelf zullen uit den overvloed van methoden
de hun het bestliggende uitkiezen. Ref.)

Schrijver geeft een literatuur-overzicht over de zoogenaamde tweede phase var»
de melksecretie. Waarschijnlijk bestaat deze tweede melkphase niet, maar is de
geheele hoeveelheid melk op den melktijd reeds gevormd; 43% van de melkhoeveel-
heid is reeds drie uur na het melken in den uier. Als bewijs, dat een tweede phase

niet bestaat, kan de Eglemelker (die voor de practijk ten eenenmale ongeschikt is_
Kef.) genoemd worden, waarbij de geheele hoeveelheid melk door middel van een
canule uit den uier, zoo goed als zonder massage, wordt getrokken.

Zur Unterscheidung roher, pasteurisierter und gekochter Milch Urugayischer
Kühe. Schern und Gorli, B. T. W. No. 47, 1930.

Bij i c.c. melk wordt één druppel van een ii % suspensie van roode bloed-
lichaampjes (van cavia of hond) gevoegd, geschud en twee uur bij 38\' tot 40° C.
weggezet. Bij rauwe melk is dan de roomlaag gelijkmatig rose gekleurd, de overige
melk vertoont geen kleurverandering en geen rood sediment. Bij melk. die op
63 ⁽ • of hooger was verhit, zetten zich de ervthrocyten als een klompje of sluier
af, terwijl geen of slechts een weinig verkleuring van de roomlaag optreedt.

Bij ontroomde, zure of zeer vette melk vindt men niet altijd dezelfde resultaten.

Bestehen Beziehungen zwischen der Erkrankung des Geschlechtsapparates und
der des Euters? H. Wagner, D. T. W., No. 47. 1030.

Schrijver vond in 86 % der gevallen wanneer hij een aandoening van het endo-
metrium constateerde mastitis. Terwijl hij omgekeerd in 91 % der gevallen van
streptococcen-mastitis stoornissen der geslachtsorganen aantoonde.

Der Wert der sog. Vormelkproben zur Feststellung von Sekretionsstörungen der
Milchdrüse unter besonderer Berücksichtigung der Prüfschale nach Dr. Jonske.
W. Laue, Z. f. Fl.- u. Milchhygiene, Jhrg. |0, 11.

Secretiestoornissen van de melkklier, die in het eerste Stadium de meeste kans
op genezing hebben, wolden met het proefbord van Jonske niet aangetoond,
maar alleen met behulp van microscoop en de kweekmethode.

In 36 % der onderzochte gevallen wees het proefbord foutief aan. Het bord
gecombineerd met de snraakproef gaf nog 26.8 % fouten. Dat streptococcenmelk
schadelijk zou zijn voor de gezondheid der menschen ontkent sehr., die proeven
nam met cavia\'s en met zijn eigen lichaam. (Het voormelken op een zwart bord
of, zooals wij het laten doen op een stuk zwarten tegel, kan er toe bijdragen de vee-
houders wat meer oplettendheid bij te brengen ; tot nu toe is er nog geen methode,
die onfeilbaar alle afwijkingen aanwijst ; daarom zal de beoordeeling der uier-
ontstekingen steeds in handen van dierenartsen moeten blijven, wil men iets be-
reiken. Het zal echter zaak zijn dat de dierenartsen meer dan tot nu toe zorgen
op de hoogte te zijn van de verschillende ondcizoekmethoden. Kef.).

b. verhitting door onmiddellijk of indirect inwerkenden stoom,, of een andere
door de Duitsche rijksregeering toegelaten methode, op 85° C. ;

c. verhitting dei melk van 60 tot 63 Celsius voor den duur van een half uur
in daartoe geschikt bevonden inrichtingen en onder nader te bepalen voor-
waarden. Voor de Dauererhitzung staan de apparaten onder voortdurende
contrôle, terwijl de thermometers ambtelijk geijkt moeten zijn. (Hoewel men
in Duitschland reecis jaren lang had getracht een verandering te krijgen in de
bepaling, dat bij het voorkomen van mond- en klauwzeer de melk van een
besmet bedrijf afkomstig, door een der beide methoden a of b onschadelijk
moest worden gemaakt, heeft men pas na de uitvoerige onderzoekingen, in
het Reichsgesundheitsamt te Berlijn verricht, methode c toegelaten. Ref.)

Die Vitamine der Milch und ihr Verhalten chemischen, physikalischen und ther-
mischen Einflüssen gegenüber. W. Weitzel, M. T. W. 81, 17.

Het gehalte aan vitamine A, B en C in de melk is afhankelijk van de voeding,.
Bij overgang van droogvoer naar groenvoer stijgt de hoeveelheid. Op het vitamine.
C werkt in cle eerste plaats verhitting nadeelig en ook physische en chemische in-
vloeden. Door ultraviolette stralen kan in het gebrek van vitamine D worden voor-
zien. Bij voeding is de C-vitamine van de melk alleen onvoldoende. Vitamine A_
en B zijn in colostrum in groote hoeveelheid aanwezig.

Dit is een verzamelreferaat over B-vitamine onderzoek en B-avitaminose met
literatuurvermelding.

Die Technik der hygienischen Milchgewinnung in U.S.A., Fr. Schutte, .Molkerei,
Zeitung Hildesheim, No. 23, 1931.

Deze schrijver vertelt, dat er in Amerika boerderijen zijn, waar het vee zoo wordt
behandeld, dat de melk zoo min mogelijk met den mensch in aanraking kan komen.
Men meende daarvoor ïeden te hebben, omdat zeer veel epidemieën in Amerika
via de melk den mensch zouden belagen.

De koeien worden van den stal waar ze gevoerd worden naar het waschlokaal ge
bracht, met een stofzuiger bewerkt en daarna gewasschen met water en zeep en
tenslotte met steriele handdoeken afgedroogd.

In een apart melklokaal worden de koeien door middel van melkmachines ge-
molken. De melk vloeit uit de machine onmiddellijk naar het koellokaal en wordt
onderweg gewogen. Regelmatig wordt keelsüjm van het stalpersoneel onderzocht ;
men vond 7.25 % der kelen besmet met de Streptococcus pvogenes. (De wijze
van melkwinning in dit artikel aangegeven is niet nieuw. De stal Berkendael te
Loosduinen bij den Haag, past al jaren lang en met succes deze methode van
melken toe ; hier melkt een melker de melk in een trechter, die onmiddellijk met
een koeler in verbinding staat. Ook in de stal te Reading van Prof. Stenhouse
"Williams past men een onderdeel van deze methode toe, daar worden alle koeien
voor het melken afgespoten en gewasschen Ref.).

Zur Methodik der hygienischen Milchuntersuchung. Ein Beitrag zur Beurteilung
von Krankheitserregern in Handelsmilch. Rühmekorf, Zt.sehr, f. Fl - 11. Milch
hygiene, Jhrg 40, H 16.

Het komt volgens schrijver meer aan op de soort, dan op het aantal bacteriën.
Coli, Proteus en Subtilis zijn de voornaamste vuil-bacteriën.

Voor de hygiënische beoordeeling is de diagnose van de veroorzaakte ziekte
het voornaamste. Melk met mastitis-streptococcen is als ondeugdelijk te veroor-
deelen Melk waarin voor menschen pathogene kiemen voorkomen is schadelijk
voor de gezondheid. Worden voor dieren pathogene Streptococcen en ettercellen
gevonden in handelsmelk, dan moet de oorsprong nagegaan worden ; worden
alleen veel leucocyten aangetroffen, dan is dit volgens schrijver geen reden tot
aanmerking. (Wij zijn het tot op het laatste met den schrijver eens. Worden veel
leucocyten gevonden, dan moet er wel degelijk aandacht aan deze melk worden
geschonken, omdat men dan veelal kort daarna Streptococcen in die melk kan vin-
den. Ref.) K. H. van Gelder.

Gibt es eine durch Autolyse hervorgerufene Zersetzung des Fischfleisches (Dr.
F. Schönberg. Berl. Tierärztl. Woch. 30 Jan. 1931.)

In 1930 publiceerde Schönberg in het B. T. W. No. 27 (uitvoerig gerefereerd
in T. v. D. 1 October 1930, bladz. 1122) zijne onderzoekingen omtrent de diagnose-
van vischbederf. Het resultaat kwam hierop neer. dat het bederf van visch steeds
in de eerste plaats veroorzaakt wordt door de uit het water op kieuwen en huid
meegenomen z.g. waterbacteriën. Sedert dien heeft Schönberg zich bezig gehouden
met de vraag of en in hoeverre ook autolytische processen hierbij een rol spelen,
met name of de bekende visscliige lucht, die bij het langer bewaren van visch op-
treedt, ook zonder medewerking van bacteriën kan ontstaan. Deze laatste meening
doet n.l. nog steeds opgeld in de gangbare leerboeken. Sehr, stelde daartoe een
reeks onderzoekingen in. Hij bewaarde n.l. spierstukken van levend geslachte vis-
schen in steriele glasscha\'en, bij kamertemperatuur en bij 4⁰ en 8° C. en wel telkens
de spier van de ééne lichaamshelft met, de andere zonder afgebrand huidoppervlak.
Het resultaat dezer proeven was, dat de spierstukken, die door afbranden zooveel
mogelijk van de steeds aanwezige waterbacteriën waren bevrijd, veel langer houd-
baar bleken dan de niet-afgebrande. Zoo kon een zijspier van een zeelt na flam-

beeren van de huid tot 1 7 dagen toe, die van een schol tot 8 dagen in de ijskast
bewaard worden, zonder dat eenige afwijking in reuk optrad. l)e niet-geflambeerde.
■contröle-spierstukken van dezelfde visschen gingen in korten tijd in bederf over.
Verder bleek, dat de onaangename reukstoffen zich in het vischvleesch eerst dan
•ontwikkelden als een belangrijk kwantum waterbacteriën aanwezig was. Reuk-
afwijkingen zonder aanwezigheid van bacteriën, dus op louter autolyse berustend,
werden in geen enkel geval vastgesteld. Eveneens bleek dat temperaturen van
8 C. en nog meer die van 4⁰ C. het optreden van de waterbacteriën sterk remmen
en dus de houdbaarheid van het vleesch belangrijk vergrooten, zooals dat in de prac-
tijk van den vischhandel reeds lang bekend is (bewaren van visch op gemalen ijs.
Kef.).

Behalve spierstukken werden ook geheele visschen op gelijke wijze onderzocht.
Het lijkt mij niet van belang ontbloot van één dezer proefserie\'s het protocollaire
verslag verkort weer te geven.

Karper ƒ, 3 pond, levend gekocht op 16 Juli, 1 uur \'s middags, geslacht, in ste-
riele schaal op 4⁰ C. in ijskast bewaard. Reactie van de musculatuur direct na den
dood zwak alkalisch. Lijkstijfheid trad op den I7en Juli, \'s morgens 8 uur; ter-
zelfder tijd reageerde de musculatuur zuur. Lijkstijfheid verdween den i8en Juli,
\'s morgens 10 uur ; de zure reactie sloeg 0111 in alkalisch. De musculatuur was den
iSen, \'s middags, nog volkomen kiemvrij, ofschoon reeds bij de levende karper op
huid en kieuwen Gram-negatieve, sterk bewegelijke, gelatine-vervloeiende staafjes
(water-bacteriën) in geringe hoeveelheden waren gevonden. Tot den 20en Juli
geencrlei veranderingen. 21 Juli.: oogen ingezonken, cornea nog helder. Geen reuk-
afwijkingen, musculatuur kiemvrij. Op huid en kieuwen had zich een geelgrijs slijm
ontwikkeld, dat wemelde van waterbacteriën. 22 Juli: oogen diep weggezonken,
cornea troebel. Een stekende „visschige" lucht was waar te nemen. In de muscula-
tuur geringe hoeveelheden water-bacteriën en Grampositieve micrococcen. 23
Juli: kieuwen en oogen volledig met geelachtig slijm bedekt dat sterk kwalijk
riekte. De geheele visch verspreidde een bedorven lucht. In de musculatuur tamelijke
hoeveelheden bacteriën. 26 Juli : de visch werd oppervlakkig afgespoeld, de on-
aangename lucht verdween. Reuk der musculatuur in de bovenste lagen, voor
zoover deze kienihoudend waren, sterk „visschig". In de diepte der spieren echter
nog geen reukafwijking en ook geen bacteriën. Eerst op den z8en Juli was alle
spierweefsel kiemhoudend en riekte bedorven.

Karper ff, 2 pond, levend gekocht op 20 Juli en als No. I behandeld, doch
bovendien huid en hieuwen me! blaasvlain afgebrand. Tot 5 Augustus geen verande-
ringen, slechts een weinig slijm op den kop ; op (1 Augustus vischlucht en sterke
slijmvorming over de geheele oppervlakte. Tegelijkertijd werden groote hoeveel-
heden waterbacteriën op huid en in het spierweefsel aangetoond.

Dezelfde bevindingen deden zich voor bij onderzoek van partijen visch die door
vischhandelaren als ondeugdelijk voor den verkoop ter vernietiging werden inge-
leverd. Bij deze visschen bleek, voor zoover zij reeds sterk visschig roken, in geen
•enkel geval de musculatuur kiemvrij ; deze bevatte steeds veel waterbacteriën
■en in geringere hoeveelheden thermophiele bacteriën (Grampositieve micrococcen
•en coli-soorten).

Van bijzondere beteekenis is nu het feit, dat zelfs een sterk visschige lucht be-
langrijk afnam na eenvoudig afspoelen der visschen met leidingwater, of zelfs ge-
heel verdween als ze nog slechts in geringe mate aanwezig was. Indien deze reuk
<loor autolyse in het spierweefsel zou zijn ontstaan, had ze steeds even sterk aan-
wezig moeten blijven.

Op grond van een en ander is Schönberg tot de stellige overtuiging gekomen, dat
■de bij visschen optredende reukstoffen slechts ontstaan na afbraak van het spier-
eiwit door de waterbacteriën, zoodat de tot nu toe als „visschigheid" en ,,auto-
lyse" aangeduide processen niets anders zijn dan ,.beginnend bacterieel bederf "

In verband met deze voor de practijk van den vischhandel beteekenisvolle be-
vindingen, geeft Schönberg ten slotte nog eene bijdrage tot betere houdbaarheid

van vischvleesch. Hij meent (lat vischvleesch feitelijk even goed en even lang
te bewaren is als het vleesch onzer slachtdieren. Men diene daarbij wel het volgende
in acht te nemen :

De bacteriën die als gewone bedervers van vischvleesch in aanmerking komen
zijn psychrophiel, d. w. z. zij groeien bij koelhuistemperaturen van -j- 4 tot 6" C.
nog goed, zijn sterk bewegelijk, vinden in het vischvleesch vele gemakkelijk be-
gaanbare wegen om binnen te dringen en een voor hunne ontwikkeling gunstig
watergehalte. De bacteriën van het slacht-vleesch zijn thermophiel, worden daarom-
in hun groei door koelhuistemperaturen sterk geremd, dringen door de vele facsiën
en peesplaten niet zoo gemakkelijk in de diepte. Bovendien is het vleesch van zorg-
vuldig geslachte en gevierendeelde slachtdieren ook aan de oppervlakte kiemarm,
terwijl het vischvleesch in den regel met de met bacteriën bezette huid overtrokken
blijft. Daarbij komt nog dat het slachten van visch aan boord zeer snel en buiten-
gewoon onzorgvuldig geschiedt fhet werkelijke begrip van wat slachten moet zijn
ontbreekt zelfs bij visch, men spreekt daar dan ook niet van „slachten", doch van
„strippen", „grommen" enz. Kef.).

Ten slotte treedt bij visch de voor bacteriegroei gunstige alkalische reactie zeer
snel na den dood op, terwijl de zure reactie in het spierweefsel van slachtdieren
lang behouden blijft.

De tot nu toe in de practijk gevolgde methode van bewaren van visch is dan
ook zeer primitief. Het bewaren in manden of kisten op gemalen ijs koelt de ge-
heele visch hoogstens tot 4- 4 C. af, zoodat de waterbacteriën dan toch, zij het
ook langzaam, doorwerken, hetgeen nog in de hand wordt gewerkt door het smelt-
water van het ijs. De schr. wijst in dit verband op het Ottesen\'sche vriesproccdé,
waarbij de visschen in koude pekel worden ingevroren en daarna in vriesruimte
beneden o C. worden gehouden. Hij meent dat visschen op deze wijze 9 maanden
lang bewaard kunnen worden, („bewaard" ja, doch volgens Ottesen boet bevroren
visch te zeer aan smaak, geur, malschheid en sappigheid in, om met versche
visch te kunnen worden vergeleken. Nieuwere betere proccdé\'s van bevriezen zijn
in opkomst. Kef ).

Om nu, zonder de visch te bevriezen, deze meer houdbaar te maken en vooral
om daaruit lessen voor de praktijk te putten, raadt schrijver aan om kalbeljauwen,
direct na de vangst, na \'flambeeren van huid en kieuwen, tot filets te verwerken
en deze te vergelijken met filets van niet-geflambeerde visschen. Hij meent dat
de filets in den handel zich zoo slecht houden juist omdat men, door het ontdoen
van huid en graten, met het mes de waterbacterii n door het geheele spierweefsel
brengt. (Dit is waar, doch voor de practijk beteekent de aangegeven proef toch
nooit veel, vooral omdat „aan boord" toch niet geflambeerd en gefileerd kan wor-
den en de visch, bij aankomst aan de wal, reeds eenige dagen oud is en dan nog
slechts gefileerd wordt of voor direct gebruik of voor het maken van bevroren
filets. Voor hetzelfde doel ried ik den reeders in IJ muiden reeds aan : beter slach-
ten aan boord, goed ontdoen van ingewanden, bloed en slijm, flink afspoelen, zin-
delijker bewaren, doch bovenal om proeven te doen nemen met het direct aan boord
verwijderen van zoo mogelijk de kop en bovenal de kieuwen. Proeven in die rich-
ting werden practisch mogelijk geacht en toegezegd. Ref ).

0.-gebrek als oorzaak van massa-sterfte van visch. (Dr. E. Scmköder, Schlacht-
hofwesen und Lebensmittelüberwachung, Beil. z. D. T. \\Y. 1031, No. 21)

Naar aanleiding van het hiervoren genoemde geval gaat Schr. de oorzaken van
0₂-gebrck in vischwater in het algemeen na en geeft zijn oordeel over het toelaten
van dergelijke visch in consumptie

0.,-gebrek kan ontstaan door : t. rotting. 2. waterplanten, 3. afvalwater, weers-
invloeden.

0₂ wordt in het water gevormd door waterplanten en opgenomen uit de atmos.
feer. Het wordt verbruikt hoofdzakelijk door de waterdieren en microflora (bacte-
riën en schimmels). Een te groot bacterie-gehalte (tengevolge van sterke vervuiling
van het water, door afvalwater of door rottende bestanddelen in het water) Van d

0₂ ten slotte geheel doen verdwijnen. Dit proces wordt ondersteund door rottings-
producten, die veelal sterk reduceerend werken. Vooral is dit het geval bij warm
weer of wanneer de zich op den bodem bevindende slijklaag wordt omgewoeld.

Waterplanten en hun stuifmeel kunnen de oppervlakte van het water voor de
buitenlucht afsluiten. Zakken deze planten naar beneden, dan binden zij op hun
beurt de O., uit het water.

Afvalwater kan langs directen weg giften meevoeren en aldus de visschen dooden.
Indirect kan afvalwater 0_;-gebrek veroorzaken doordat het bijv. suikerhoudend
is (van suikerfabrieken, branderijen, brouwerijen, cellulosefabriekeu) en zoodoende
een gunstigen voedingsbodem oplevert voor saccharophiele bacteriën, of doordat
het veel organische stoffen bevat die in rotting oveigaan en zoodoende sterk redu-
ceerend werken.

Weersinvloeden, als plotselinge luchtdrukdaling (onweer), electrische ontladingen
in de lucht of hooge buiten-temperaturen kunnen eveneens de 0₂ uit het water
doen ontwijken.

Schr. gaat dan nog eens al deze mogelijkheden voor het hiervoren geciteerde
geval van vischsterfte na en komt dan eveneens tot de reeds hiervoren genoemde
serie van directe- en indirecte oorzaken.

Als eenig middel tot bestrijding der vischsterfte geeft hij aan het leegvisschen
der plas en overbrengen der nog levende visschen in frisch water, hetgeen direct
gunstige gevolgen gaf.

Ten aanzien van de deugdelijkheid voor de consumptie merkt Schr. op, dat
dergelijke visch. ook al leeft ze nog, niet zonder meer in het vrije verkeer mag
worden toegelaten. I)e kans van spoedig optredende rotting is n.1. buitengewoon
groot, omdat de visschen in- en uitwendig hevig bezoedeld zijn met rottingsproduc-
ten en rottingsbacterie n. Bovendien zal de smaak dezer visschen allicht zeer on-
aangenaam zijn.

Eisch is dus deze visschen eerst geruimen tijd (liefst verscheidene dagen) in
versch water te houden en dan pas te doen slachten, (met deze opvatting ben ik
het uiteraard volkomen eens. Kef ).

Massa-sterfte van visch, geconstateerd in een groote plas, de z.g. Kieskuhle in
Hannover-Döhren (Dr. Mathieu, Schlachthofwesen und Lebensmitteliiber-
wachung, Bcilage z. D. T. \\\\ . 1931, No. 3).

Op grooten afstand was de onaangename lucht van rottende visch merkbaar,
overal dreef doodc en naar adem snakkende visch rond. Sectiebeeld : opvallend
bleeke kleur, bek en kieuwdeksel wijd openstaand, kieuwen zeer bleek, lichaam
sterk opgeblazen, ingewanden geen bijzonderheden. Ook het water zelf rook be-
dorven en was donkerzwart, op verschillende plaatsen stegen gasblazen omhoog.
Visschen die met de hand te grijpen waren herleefden snel indien men ze in versch
water overbracht. Een en ander wees duidelijk op algemeen zuurstofgebrek van
het water. Bacteriologisch onderzoek der visschen viel dan ook negatief uit. Per
Liter water bleek slechts 0.5 c.c.m. zuurstof aanwezig (karper en snoekbaars heb-
ben resp. 5 en 7 c.c.m. noodig).

De oorzaak van het 0₂-gebrek bleek toe te schrijven aan het feit dat de plas
gebruikt werd als stortplaats voor stadsvuil, zoodat zich in den loop der jaren een
■i Meter dikke slijklaag op den bodem had afgezet, welke in rotting was overgegaan.
Mede door het storten van twee wagonladingen oude anode-batterijen, die de slijk-
laag in beweging hebben gebracht en door het heerschen van een hittegolf, enkele
dagen voor de vischsterfte, was vrijwel alle zuurstof uit het water verbruikt.

Osteo-mielite tibiale primitiva di origine centrale da „Cryptococcus farciminosus.
Rivoltae". Bardelli e Cilt-I. La Clinica Veterinaria, Jan. 1931.

Een paard durfde het linker achterbeen niet te belasten. Inspectie van dit been
leverde geen afwijkingen op, behalve dat het been in semiflexie en abductie werd
gehouden. Ook palpatie bracht niets aan den dag. Bij percussie, zoowel met een
hamertje als met den vinger, uitte het dier zeer duidelijk pijn als het bovenste
derde deel van de tibia werd beklopt.

Het paard werd geslacht ; de tibia werd vrijgelegd. Dit been was, van buiten
bezien in al zijn deelen normaal. Nadat het in de lengte was doorgezaagd, bleek het
beenmerg rood te zijn met er in kleine hoeveelheden gele vloeistof. Bovendien
werd een holte gevonden onder de crista tibiae, groot 2 bij 1 c.M., waarin etter.
De holte was omgeven door een dikke laag compact been (een demarcatie-zóne,
gevolg van condenseerende ostëitis).

Waarnemingen als deze worden zelden in de literatuur beschreven ; de diag-
nose luidde: osteomyelitis van de tibia. Het paard, een driejarig dier, was verder
lijdende aan uitgebreide strongylosis. Een jaar later zagen de schrijvers toevalliger-
wijze wederom een soortgelijke aandoening: L. P. de Vries.

Nerveus eczeem bij een paard. (Ein Fall von nervösem Ekzem beim Pferde und
kurze Betrachtung iiber seine mutmaszliche Entstehung. Dr. Miillauer, Zeitschi.
f, veter.k. 1930, S. 258).

M. beschrijft de ziektegeschiedenis van een buitengewoon nerveus paard, dat
aanvankelijk onder het rijden leed aan hyperidrosis localis (sterk zweeten van beide
halsvlakten en voorbeenen) en later aan typisch vesiculeus eczeem, éérst aan de
beenen en ten slotte over het heele lichaam behalve den rug. Dit eczeem tastte echter
het heele lichaam niet tegelijk aan, doch brak telkens weer op nieuwe, scherp om-
schreven plekken uit. Na 2 of 3 dagen waren dan de blaasjes weer gebarsten of
opgedroogd, en was alleen een plek met aaneengekleefde haren of een kale plaats
overgebleven. Elders begon dan telkens weer hetzelfde proces. Salversan-infusie
gaf slechts gedeeltelijk en tijdelijk succes ; een arsenicum-kuur bleek evenmin
afdoende. Uitgaande van de gedachte, dat er wellicht causaal verband zou kunnen
bestaan tusschen de algemeene nerveuze gevoeligheid van het paard, nerveuze
storingen in de functie van interne secreties en de samenstelling van het bloed
eener-, en het eczeem anderzijds, heeft Müllaver het paard toen behandeld met
dagelijksche injecties van 10 c c. 10 tot 20 % oplossing van Bromel. natr. (in phvs.
na Cl. sol.) intraveneus. Het succes was opvallend. Niet alleen dat het eczeem spoedig
voorgoed verdween, ook de gelieele habitus van het paard is na dien tijd veel rus-
tiger geworden en gebleven. Aan deze ziektegeschiedenis knoopt schrijver
een beschouwing vast omtrent den invloed, welke nerveuze storingen in de functie
van schildklier, pancreas, resp. bijnieren, op de samenstelling van het bloed, met
name op het Ca-gehalte, en zóó langs endogenen weg op de functie van de klieren
in de huid resp. op het ontstaan van eczeem kan hebben.

Beitrag zur Drusebehandlung. (Dr. Moszdorf, Zeitschr. f. Vet.kunde, Dez.
1930, S. 452).

-Met ..droessera" uit den handel heeft men in de jaren na den oorlog in Duitsch-
land zulke slechte ervaringen opgedaan, dat de veterinaire inspectie het gebruik
er van in het leger heeft verboden, vooral uit vrees voor infectie met, resp. ver-
spreiding van infectieuze anaemie. Alleen droes-Yatren-vaccin bleef toegelaten,
doch weldra bleek, dat ook hiermee géén resultaten konden worden bereikt. Toen
heeft het veterinair onderzoekings-instituut van het leger zélf de bereiding der
noodige sera ter hand genomen, en heeft het voor droes een polyvalent serum en
polyvalent methyleenblauw-vaccin (volgens Richter), alsmede Antivirus volgens
Besredka beschikbaar gesteld. Moszdorf beschrijft enkele ziektegevallen,
waaruit kan blijken, dat het leger-droesserum, zoowel met-, als zonder vaccin

toegepast, véél beter werkt, dan de sera uit den handel. De doses verschilden hier
eenigszins van de elders opgegevene ; intraveneus werd zoowel bij de eerste injectie
als voor de nabehandeling telkens 200 c.c. serum gegeven terwijl het vaccin in doses
van 20 c.c. subcutaan werd toegepast. Schrijver legt er den nadruk op. dat spoedig
toepassen voorwaarde is voor een te verwachten succes.

Ook Butsch heeft een onderzoek ingesteld naar de uitwerking van serum-in-
jecties gecombineerd met methyleeiiblauw-vaccin volgens Richter. (Zeitschr. f. Yet-
kunde 1030 S. 43S). Hij kreeg daartoe gelegenheid toen bij 48 jonge remontepaarden
droes uitbrak. Onmiddellijk na het ontdekken van specifieke droes-symptomen
kreeg elk ziek paard intraveneus 200 c.c. polyvalent droesserum en 10 c.c poly-
valent methyleenblauw-vaccin. Blijkbaar als reactie op de endo-toxinen van het
vaccin steeg de temperatuur den dag na de inspuiting 1 tot r C. De temperatuur-
curven daalden echter weer snel nadat de volgende twee dagen telkens nogmaals
100 c.c. serum werd ingespoten. Behalve inwrijven der gezwollen keelklieren
met salunguen-zalf en natuurlijke hygiënische verpleging, werden de dieren niet
behandeld. Het resultaat was uitstekend. Slechts één paard kreeg bronchitis ;
overigens was het beloop der ziekte, die toch met temp. van 38.9 tot 40.1° C. was
begonnen, bij alle patienten abortief ; zelfs geen abscedeeren van klieren werd,
behoudens in 3 gevallen, waargenomen. Op deze gronden beveelt Butsch de toe-
passing der methode Richter zeer aan, mits de injecties vooral vroegtijdig worden
toegepast.

Metastasen na droes kunnen soms heel lang bestaan zonder dat ze den patiënt
veel hinderen. Een sterk geval beschrijft Weisz : Een paard had in Mei 1927 droes
gehad. Het is gezond gebleven tot November 1929. Toen verdween de eetlust
en de gang werd zóó stijf en pijnlijk, dat aan rheumatische myositis werd ge-
dacht De temp. bleef normaal, aanvankelijk ook de defaecatie ; latei waren de
darmgeruischen zelfs opeenigemeters afstand te hooren en de faeces,,brij" geworden.
Het dier „kroop" als \'t ware ; bij het loopen bleven de spronggewrichten gebogen
en werden de hoeven nauwelijks belast. Met opgetrokken buik stond het in den
stal, alle vier beenen ver onder het lijf, met strakken, angstigen blik, of languit
liggende met lichte, later toenemende koliekverschijnselen. De pols werd steeds
sneller en zwakker, de ademhaling moeilijker Bij rectaal onderzoek bleek de milt
van rechts-boven naar links-beneden, sterk vergroot, leerachtig-hard en pijnlijk,
duidelijk te voelen. Intusschen was het dier sterk vermagerd. In Januari 1930
stierf het. De sectic gaf het beeld van Splenitis purulenta, als droes-metastase en
typische gele degeneraties van spieren, lever, nieren en hartspier, fibreuze peri-
tonitis, longoedeem en -hypostase.

De milt was niet minder dan 53 c.M. lang, 39 c.M. breed en 16 c.M. dik, en woog
27 pond, de consistentie hard, de kleur onregelmatig donker- of helrood. De pulpa
was verdrongen door twee groote abscessen van resp. 18 x 18 x 6. en 14 x 11 x 7
cM„ gevuld met chocolade kleurige stinkende etter. Rondom de milt werden boven-
dien vele kleinere abscessen met meer gelen etter gevonden Diverse vergroeiingen
tusschen milt, maag, darmen en buikvlies toonden aan dat dit proces reeds lang
had bestaan : 2 laar en 2 maanden na acuten droes zijn dus deze metastasen de oor-
zaak van den dood geworden.

Freude (Zeitschr. f. Veter knd. Juli 1930, S. 263) vermeldt het volgende geval :

Nadat een paard droes had gehad en schijnbaar geheel was hersteld, was het
twee keer van eigenaar veranderd. Het dier maakte wel een eenigszins moeden,
matten indruk, doch overigens was niets abnormaals te bespeuren. Plotseling
zag de derde eigenaar het paard in den stal tuimelen en neervallen en pogingen
om weer op te staan mislukken. Diagnose : meningitis ; prognose infausta. Na

De sectie gal\' het beeld van droes-metastasen. De klieren aan het darmscheil bloedig-
sereus gezwollen, milt groot en dik, parenchymateuze hepatitis, verscheidene
afgekapselde abscessen in het paravenaal w-eefsel, rondom de aorta, alle met.

dikken kapselwand. dito in de psoas-spieren. De intima aortae hier en daar be-
dekt met een geelwitte knobbelige etterige laag. In de linker long één eigroot
en vele kleine abscessen met pneumon. omgeving. Verder pleuritis chron. fibrosa
en myocarditis parenchymatosa. Na het openkappen van den schedel viel direct op,
dat op talrijke plaatsen boven het niveau der hersenen, verhevenheden uitpuilden ;
deze bleken gevuld te zijn met etter. Zulke abscessen werden ook in het hersen
weefsel van groote en kleine hersenen aangetroffen. En ten slotte : pachymeningi-
tis suppurativa. In den etter werden overal droes-streptococcen gevonden. On-
willekeurig vraagt men zich bij het lezen van dit ziektebeeld af : hoe kon het paard
daarmee nog zóólang leven ?

lil één regiment waren binnen 2 maanden 22 paarden ziek geworden ; 17 zijn
na 7 uur tot 3 dagen gestorven ; 5 na 1 tot 11 dagen hersteld. Symptomen : paralyse
van coceum en colon, constipatie, met opvallende hartzwakte ; geen of bijna geen
darmgcruischen ; rectum leeg, dieper gelegen darmen met harde faeces gevuld ;
-conjunctivae aanvankelijk normaal, evenals temperatuur en ademhaling, docli
reeds direct snelle, onregelmatige, draadvormige pols ; eetlust ontbrak, drinken
en urineeren normaal. Reeds den tweeden dag was- het ziektebeeld sprekender :
de aanvankelijk schijnbaar weinig zieke dieren maakten dan een zeer lijdenden
indruk ; meestal lagen ze dan languit in den stal met strakken, angstigen blik,
nu en dan omkijkend naar den buik, soms, en vooral tegen het letaal einde, met
heviger koliekverschijnselen, rollen over den rug, zweeten, persen, enkelen met
braakbewegingen, waarbij zuren maaginhoud werd ontlast. De coniuctivae waren
dan vuilrood, en de hartslag was bonzend geworden De meeste paarden zijn na
2 dagen gestorven ; behandeling met allerlei purgantia, endeldarm-infusies of in-
jecties met arecolin, resp. cardiaca, gaf géén succes. Drie paarden zijn hersteld
nadat hun dadelijk 20 gram creoline met 15 gram isticine in lijnzaadafkooksel
met de neus-slokdarmsonde was ingegeven. De sectie gaf het beeld van constipatie
in colon en coecum met enteritis catarrhalis, resp. overgang tot enteritis haemorr-
hagica, of diphteroïda, sterke maagdilatatie, bij 4 paarden maagruptuur, de milt
pleksgewijs haemorr. gezwollen, het leverweefsel parench. gedegenereerd, nieren
en hart met bloedingen, de hartspier grauw en bros, longen enz. normaal. Het
onderzoek van bloed, resp. inhoud van maag en darmen was in alle opzichten
negatief. De ziekteoorzaak werd gevonden in het gebruikte stroo ; dit bleek vol te
zitten met pathogene schimmels, Aspergillus fumigatus, versicolor, -flavus en -ni-
dulans. Eerstgenoemde twee vormen mycotische toxinen ; deze kunnen darm-
ontsteking veroorzaken en tegelijk storingen in de hartfunctie.

Fixeeren van de neus-slokdarmsonde. (Dr Zippel Erfahrungen mit dem Sonden-
Fixator nacli Dr. Lindemann. Tier. Rundschau 1931, No. 13, S. 218).

Het is vaak wenschelijk de neus-slokdarmsonde een uur of zelfs langer te laten
liggen om medicamenten met de noodige tusschenpoozen te kunnen ingeven. Vooral
bij paarden met koliek is het moeilijk het instrument zoolang met de hand vast te
houden. Lindemann heeft daarvoor een blijkbaar zeer practisclie fixator gecon-
strueerd ; deze bestaat uit een verstelbaren riem, welke verschuifbaar aan het
neusstuk der sonde is bevestigd ; aan het boveneind van den riem zit een klem,
waarmee het geheel aan den neusriem van den halster wordt vastgezet. Twee
teekeningen zeggen de rest. — De fixator is verkrijgbaar bij IIauptner. Volgens
Zippel voldoet deze uitstekend. -

Orale behandeling van koliek. Ingeven met neusslokdarmsonde. Cr. Schulz, Tier.
Rundschau 1930 blz. 748 ; 1931 blz 128).

Behandeling van koliek met arecolin of eserine treft niet altijd doel ; bij con-
stipatie worden de faeces door hun kramp-verwekkende werking niet zelden nog
vaster ingeklemd. Een therapie, welke jerwceking van ingedroogde faeces-proppen
ten doel heeft, is beter en geeft naar de ervaring van Schulz meer succes. De neus-
slokdarmsonde is daarbij onmisbaar omdat groote hoeveelheden vocht tot dat

doel moeten worden ingegeven. Bij verstoppingen, zoowel in de dunne- als in de
dikke darmen, beveelt Schulz een oplossing aan van 8 grarn chloorbarium, 30
gram extr. aloës en 400 a 500 gram natr. sulf. sicc. in 20 tot 25 liter water. Dit wordt
met de noodige tusschenpoozen in 15 tot 20 minuten door de neus-slokdarmsonde
ingegoten. Intusschen kan men dit instrument rustig laten liggen. In den regel is
bijna dadelijk vermeerdering van de peristaltiek waar te nemen. In honderden
gevallen van koliek heelt Schulz met deze behandeling succes gehad. Morphine
gebruikt hij nooit meer, en arecoline hoogst zelden, en dan nog in kleine dosis
(0.01 tot 0.02). Bij tijdige behandeling zijn caidiaca evenmin noodig. Als de con-
stipatie reeds oud is, en bij verstopping in het coecum beveelt Schulz aan om,
behalve bovengenoemde oplossing, f tot 1 K G. lijnzaademulsie in 30 a 35 Liter
water en 500 gram oleum ricini in te geven. Zoo noodig kan dit na 8 a 12 uur worden
herhaald. Deze groote hoeveelheden kunnen zonder bezwaar worden gebruikt
Schulz verbindt daartoe aan de neus-slokdarmsonde een gummizak van 5 liter
inhoud met kraan (doorlaat 10 m.M. diameter) en een tot 3 Meter uitschuifbaar
statief volgens model Hauptner. Ook primaire- en secundaire maagverwijding
heeft Schulz met succes met de neus-slokdarmsonde behandeld. Deze kan zonder
eenig bezwaar uren lang blijven liggen als ze aan den halster wordt vastgebonden.
Creoline werkt bij sterke gisting in de maag uitstekend. Zoo noodig kan men zelfs
in beide neusgaten een sonde aanbrengen en laten liggen zoolang dit noodig blijkt.

Dr. Schulz, de geestelijke vader van de neus-slokdarmsonde (zie allevering 4
bladzijde 203) schrijft over ingeven van bovengenoemde therapeutica bij ver-
stoppingskoliek. Aanvankelijk heeft S. uit vrees voor chemische ontleding éérst
chloorbarium, en 10 a 15 minuten later natriumsulfaat met het noodige watei
ingegeven. Intusschen liet hij de neus-slokdarmsonde liggen. De ervaring heeft
hem echter geleerd, dat de gunstige werking op de darmperistaltiek meestal even-
goed optreedt, wanneer het ingeven gecombineerd geschiedt mits het bereiden
van de oplossing lege artis wordt verzorgd. Allereerst wordt daartoe het chloor-
barium in heet water opgelost, dan wordt aioeextract langzaam in de oplossing
geschud, en ten slotte het natriumsulfaat. Zoodoende ontstaat géén bezinksel
dat bij het ingieten door de neus-s\'okdarmsonde hinderlijk zou zijn. Met dit in-
gieten wachte men totdat de oplossing tot lichaamstemperatuur is afgekoeld.

De werking van Tinct. Opii Simplex op geïsoleerden darm, en bij subcutane
injectie op de darmperistaltiek bij paarden. (Hinz 11. Birk ; Tier Rundscli. 3 Aug
1930, S. 520).

De ervaring heeft geleerd, dat de opium-alkaloïden in hun natuurlijke combi-
natie doch zonder zgn. „ballast-stoffcn" — pharmacologisch zoowel op de moto-
rische-, als op de sensibele darmzenuwen véél beter werken, dan morphine of
isochinoline alléén. Daarom wordt bij oraal gebruik de voorkeur gegeven aan prae-
paraten als pantopon, holopon en in de diergeneeskunde vooral tinct. opii simplex.
Orale aanwending is bij paarden met krampkoliek dikwijls moeilijk. Dit gaf Hinz
en Birk aanleiding om te onderzoeken of dezelfde resultaten door subcutane
injectie met tinct. opii simpl. verkregen zouden kunnen worden. Als voorbereiding
voor dit onderzoek hebben zij de werking beproefd op onmiddellijk na het slachten
geïsoleerde darmen van paarden. Daarbij is gebleken, dat tinct. opii simplex een
verlammende werking heeft op de peristaltiek en de tonus van den darm, echter
niet op den muscularis (bariumchloride bleef werkzaam ook nü toediening van tinct.
opii simplex. Door subcutane inspuiting van 15 tot 30 c.c. ontstaat aanvankelijk
een zwelling, welke na 2 tot 3 uur grootendeels en na 48 tot 72 uur gehéél weer
verdwenen is. Reeds na 10 minuten is door auscultatie waar te nemen, dat de darm-
peristaltiek vermindert ; na 30 a 40 minuten zijn bijna geen of geen darmgeruischen
meer te hooren. Deze werking duurt 6 tot 10 uren. Eenige ongunstige bijwerking
was niet vast te stellen.

Schrijvers komen tot de conclusie, dat tinct. opii simplex bij krampkoliek beter
subcutaan dan per os kan worden gebruikt. Als dosis neme men naar de grootte
van het paard 15 tot 30 c.c.

Tijdige diagnose van polyomyositis bij paarden. (Lichtenstern. Die Friihdiagnose
der enzoötischen Hamoglobinurie des Pferdes. Münch. Tier. Wo.h. 1931 No. 9,
S. 107).

Polyomyositis treedt in Duitschland, Zweden e. a. 1. dikwijls op als enzoötische
haemoglobinurie en kost menig paard het leven als de ziekte niet tijdig wordt
ontdekt en behandeld. Schrijver gebruikt daarvoor sinds 1928 met succes colloïdaal-
methyleenblauw-solutie (..Polyomyositin", Bengen). Het succes is echter afhanke-
lijk van al of niet tijdige diagnose. Aanvankelijk was deze niet altijd gemakkelijk ;
aan de urine is in het begin macroscopisch niets bijzonders te zien en ook de cli-
nische symptomen zijn dan lang niet altijd sprekend. Vooral in zulke gevallen
kan onderzoek van de urine op eiwit als diagnosticum van gioote waarde zijn.
Ook in het initiaal-stadium bevat de urine altijd eiwit, en de prognose is te ongun-
stiger naarmate de eiwit-reactie scherper optreedt.

Kunstmatige bevruchting met een nieuw instrument. (Fabritius (Finland).
Tier. Rundschau, 1930 No. 28, S. 466)

Volgens de statistiek bleven in Finland bijna 49 % van de merrien, welke door
Staats-dekhengsten werden gedekt, onbevrucht. Als oorzaken noemt Fabr. naast
vermoeidheid van merrie of hengst door groote reizen of te gioote praestatie, vooral
anomalieën van den moedermond, zooals verkromming, lidteekenvorming, ver-
groeiing e.d. In dergelijke gevallen kan operatief ingrijpen nocxlig zijn. De meest
eenvoudige wijze is wel, dat zoo spoedig mogelijk na het dekken het ostium met een
vinger wordt open geboord opdat het sperma uit de scheede in den uterus zal kunnen
komen. Dit gelukt echter niet altijd. Ook het opzuigen van sperma uit de scheede
van een gedekte merrie met een spuit mislukt vaak doordat taai scheedeslijm de
spuit verstopt. Daaiom heeft Fabritius een instrument uitgedacht dat den vorm
heeft van een langen, dunnen lepel met opgebogen handvat. Hij schept hiermee
het sperma uit de bodemholte der scheede en brengt dan den lepel in den cervix,
om, daarin gekomen, deze eenvoudig om te draaien en het sperma zoo in den
uterus te brengen. Zoodoende kunnen verschillende merriën uit één ejaculatie
bevrucht worden, waardoor dan tevens de kracht van den hengst wordt gespaard.

Bij bovengenoemd artikel zijn de noodige teekeningen gevoegd, zoowel van di-
verse anomaliën van het Ostium. als van het instrument. MogendorFF.

In Engeland wordt melding gemaakt van honden die er een gewoonte van maken
schapen aan te vallen en dood te bijten. Als het oudere honden betreft is dat gewoon-
lijk niet meei af te leeren. De dieren schijnen zelf te weten dat zij zwaar zondigen ;
gaan zeer sluw te werk, en gewoonlijk bij nacht op het pad. In sommige gevallen
was de schuldige een herdershond waarop niemand eenige verdenking had. Alleen
windhonden die voor de jacht gebruikt worden, gaan als zij met die slechte ge-
woonte behept zijn, meer openlijk te werk. Sommige hondenrassen schijnen meer
neiging er toe te hebben dan andere. Slecht gezelschap is van invloed ; zoo kan
een hond het bijten van kippen leeren van andere honden, (of van zijn baas die
hem overal op aan hitst).

Nerzen, die zich in den staart bijten, kunnen, volgens Sweeney, van die slechte
gewoonte worden genezen (als huidziekte niet de oorzaak is) door toediening van
Vitamine G. dat in wortels en in eidooier voorhanden is. (Rel. Schoop, Deut.
tier. Woch. 1931, No. 14, blz. 222). Vr.

Voor de goede orde meen ik even te moeten reageeren op het ingezonden artikel
van collega R. H. Veenstra, in het i Juni-nummer van dit Tijdschrift, over
bovengenoemd onderwerp. Ik doe dat, omdat Veenstra daarin beweert, dat mijn
voorgaand ingezonden over hetzelfde onderwerp hem daartoe noopt Omdat — zoo
zegt hij anders moet worden gevreesd dat bij niet-ingewijden en zelfs bij den
niet speciaal ter zake ervaren dierenarts door mijn ingezonden den indruk zoude
kunnen worden gevestigd, dat er nu heelemaal geen bedenkingen tegen de Joodsche
slachtmethode meer zijn.

Ik heb echter de Joodsche slachtmethode heelemaal niet als zoodanig besproken
of verdedigd. Veenstra doet dat ten onrechte zoo voorkomen en gebruikt mijn
•ngezonden als een aanloopje voor een aanval op de Joodsche slachtmethode. De
eenvoudige waarheid is, dat ik slechts reageerde op een referaat - van denzelfden
titel — uitsluitend handelend over het verlies van het bewustzijn door de slacht-
snede. Omdat de conclusie daarvan luidde, dat men ,,na hel aanbrengen van de
ha\'ssnede het dier nog bovendien zou moeten bedwelmen door schieten met een
schietmasker", ging ik op technische gronden - - mij uit ervaring bekend — tegen
die conclusie in. Meer niet 1 Daar deze en dergelijke gegevens steeds in ons Tijd-
schrift gerefereerd of verme\'d worden, (zoo ook weer een nieuw referaat over ,,de
bloedstroom in de arteria vertebralis na de halssnede" in het i Juni-nummer),
meende ik onze gegevens in dezen te mogen aanvullen. Echter, over de handelingen
buiten de slachtsnedeomenalleswat daaraan vast zit, sprak ik niet. Evenmin over
de beoordeeling van de Joodsche voorschriften in dezen, of over de al- of niet
noodzakelijkheid of wenschelijkheid om daarin in te grijpen. Dit meende Veenstra
wel te moeten doen, met de motiveering dat mijn artikel hem daartoe aanleiding
gaf.

In zijn vergadering op 13 Juni 1931 besloot het Hoofdbestuui op de agenda
voor de Algemeene Vergadering op October a s. te plaatsen de verkiezing van
leden van den Centralen Raad.

Den bijzonderen afdee ingen onzer Maatschappij, die candidatcn voor deze functies
wenschen te stellen, wordt aangeraden zulks tijdig te doen en publiciteit te geven
aan de namen hunner candidatcn. Daardoor wordt allicht een niet al te groot
aantal candidaten verkregen, wat de meeste waarborgen geeft voor de verkiezing
van leden, op wie een zoo groot mogelijk aantal kiezers individueel heeft gestemd.
De afdeeling Gelderiand- -Overijssel heeft reeds het voorbeeld gegeven en in zijn
vergadering op 6 Juni gecandideerd als lid van den Centralen Raad de heeren :
J. P. v. d. Slooten te Utrecht,
A. van Heusden te Nijmegen,
Dr. C. Brands te Milligen,
F.. Rutgers te Vriezenveen,
Dr. A. A. Overbeek te Rotterdam
en als reservelid van den Centralen Raad de heeren :
W. ten Hoopen te Haren (Gr.),
Dr. P. Vermaat te Oud-Beijerland.

Gehoor gevende aan den wensch der Buitengewone Algemeene Vergadering van
18 April j.1. (zie verslag in het Tijdschrift No. van 15 Mei) stelt het Hoofdbestuur
zich voor eerlang in het leven te roepen permanente commissies van advies voor
enkele der belangrijkste gebieden van ons beroep. Taak en werkwijze dezer commis-
sies zullen nader moeten worden vastgeste\'d. Vooropgesteld zij, dat ieder lid onzer
Maatschappij aan de verkiezing van de leden dezer commissies kan deelnemen
door zich bij den secretaris der Maatschappij op te geven, als zich rekenend te be-
hooren tot een bepaalde groep, welker arbeidsveld hem bijzonder interesseert
uit hoofde zijner speciale kennis, werkzaamheden of belangstelling. Het deelnemen
aan meer dan één groep is geoorloofd.

Het Hoofdbestuur wil aan bovenbedoelden wensch een begin van uitvoering
geven door het instellen van een commissie voor het gebied, omvattende de kennis
der menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong.

De secretaris verzoekt daarom de leden, die wenschen tot zoodanige groep te
behooren, zich bij hem op te geven vóór 20 Juli.

Tevens verzoekt hij leden, die aan de stichting van een andere groep dan de
hierboven bedoelde, behoefte gevoelen, zulks aan hem kenbaar te maken.

Nadere toelichting omtrent overeenkomst met de N. P. F. inzake tarieven voor
diphtherie-entingen

De vraag is gesteld of de 5 % der totale opbrengst (zie pag. 558, 10 regels van
onderen) onder alle omstandigheden moet worden gerestitueerd. Zulks is niet het
geval ; voor het geven der restitutie moet inderdaad aanleiding zijn. Deze is er,
wanneer b.v. de plaatselijke bestuurder (secretaris) der pluimveevereeniging ge-
zorgd heeft voor een doelmatige indeeling der lijsten van de pluimveehouders,
waar geënt moet worden, zorgt voor tijdige aanzegging van de komst van den die-
renarts bij de betrokkenen, zorgt voor het aanwezig zijn van hulp, voor het incas-
seeren en afbetalen der gelden, enz.

In de publicatie van het tarief is nog een enkel cijfer uitgevallen. Bij tarief A
moet achter de eerste rubriek (1—100 kippen) nog worden toegevoegd „met een
minimum van / 3.—•".

Af en toe bereiken het Hoofdbestuur mededeelingen, dat de „antidiphtherin"
(Prof. de Blieck Dr. van Heelsbergen) van België uit weer terug naar ons land
komt en zich dan in leekenhanden bevindt. Hoewel legio malen door ondergetee-
kende verzocht is deze mededeelingen met bewijzen te staven, is zulks geen enkele
maal gelukt. Steeds betrof het entstof, afkomstig uit een Belgisch particulier insti-
tuut. Wel wordt natuurlijk door Belgische dierenartsen in de toegestane grens-
praktijk gebruik gemaakt van het „antidiphtherin", maar van gevallen van „anti-
diphtherin" in de leekenhandel is ons niets gebleken.

Het gerechtshof te Amsterdam heeft op 4 Juni j.1. uitspraak gedaan in het
hooger beroep, dat de gemeente Amsterdam had ingesteld tegen de uitspraak van
den president van de rechtbank te Amsterdam, waarbij de gemeente werd veroor-
deeld tot het toelaten van een werkwillige op het terrein van het abattoir tijdens
de loonslachtersstaking.

Het hof heeft het vonnis van den president vernietigd en alsnog de vordering
der grossiers in kort geding afgewezen, met veroordeeling van hen in de kosten van
het geding.

Blijkens een mededeeling in de rubriek „Verschiedenes" in de Deutsche
Schlachthof-Zeitiing" van 10 Juni heefteen veeaitsenstaking plaatsgevonden op het
abattoir te Frankfort a. M. De kwestie is, dat de gioote aanvoer voor slachtvee van
deze stad plaats heeft op Maandag. Op dezen dag heeft de gemeente dan een aantal
particuliere dierenartsen, tegen een vergoeding van 30 R.M. per dag, in dienst 0111
bij de keuring een behulpzame hand te bieden. Deze heeren waren op Maandag,
i juni j.1. alreeds een paar uren in de slachthallen aan den arbeid, toen zij ver-
namen, dat zonder eenige vooiafgaande kennisgeving hun honorarium met 20 %
verlaagd was. Met een deigelijke wijze van doen namen zij geen genoegen en legden
onmiddellijk het werk neer, met het gevolg, dat er zulk een ernstige stagnatie
ontstond, dat de Directeur van het abattoir hun liet weten, dat de vergoeding nog
geheel als vroeger zou uitbetaald woiden. Deze belofte van den Directeur was
eigenmachtig, hij moest maar hopen op goedkeuring door den gemeenteraad, die
op zijn beurt weer bekend liet maken, dat deze korting op bevel der regeering
was ingesteld, echter hoopte, de kwestie tot een oplossing te brengen.

Op Donderdagmorgen 28 Mei j.1. werden de importeurs van Deensch vleesch
plotseling opgeschrikt door het bericht, dat met ingang van dien datum de invoer
van geslacht vee uit Denemarken zonder organen verboden is. Deze maatregel
heet te zijn genomen op grond van de omstandigheid, dat de keuring van het vleesch
in Denemarken is gebleken in enkele gevallen niet te voldoen aan de eischen, welke
door onze regeering waren gesteld om vleesch zonder organen in te voeren.

Zooals begrijpelijk, is deze bepaling voor de impoiteurs, vooial in de zomer-
maanden, een tegenslag. Niet alleen zullen vracht, invoerrechten en keurloonen
hooger worden, echter ook de kans dat gedurende het transport bederf zal op-
treden, neemt aanmerkelijk toe. De afvallen (organen en koppen met tongen)
hebben, voor zoover ze niet bij aankomst worden afgekeurd, zeer weinig waarde,
doch niettemin worden ze vol belast met vracht en keurloon. Bovendien kost de
keuring van runderen met organen aan de abattoirs van invoer heel wat tijd. Het
is dan ook te begrijpen, dat de handel het nieuwe voorschrift als een gioote onbil-
lijkheid voelt.

In de ,,Vee- en Vleeschhandel" van 5 Juni j.1. is aan deze kwestie een beschouwing
gewijd, waarin o.a. wordt opgemerkt, dat is gebleken dat het aantal gevallen,
waarin uit Denemarken aangevoerd vleesch in Nederland moest worden afgekeurd
wegens ziekelijke afwijkingen, tot nu toe zeer gering is geweest, zoodat men zich
niet van den indruk kan bevrijden, dat dit motief gezocht is. Als analoog geval
wordt gewezen op het feit, hoe meermalen te Amsterdam b.v. vleesch, uit andere
gemeenten afkomstig en aldaar goedgekeurd, wordt afgekeurd of voorwaardelijk
goedgekeurd, omdat aan dit vleesch afwijkingen worden waargenomen, waardoor
de eerste, onvoorwaardelijke goedkeuring te niet moet worden gedaan

Bij de behandeling van een strafzaak voor het kantongerecht te Amsterdam,
eenige maanden geleden, kwam zelfs aan het licht, dat B. en W. van Amsterdam

den Minister van Arbeid, Handel en Nijverheid in een schrijven op dezen misstand
hadden gewezen. Toch merkt men van v erandering in dezen niets. Geslachte magere
koeien worden nog regelmatig uit bepaalde keuringsdiensten te Amsterdam inge-
voerd, waarvan men weet, dat de eigenaars de slachting en eerste keuring - dus
met organen — te Amsterdam schuwen. Wat de Minister nu in eigen land laat
voortbestaan .wordt den Deenschen keuringsdienst kwalijk genomen. Ten opzichte
van de toepassing der Vleeschkeuringswet is in Nederland ook nog niet alles in orde.
Het moge juist zijn dat de keuringsdienst in Denemarken eenige malen iets over
het hoofd heeft gezien, ook in Nederland zelf behoort dit geenszins tot de uitzon-
deringen.

Gewezen wordt verder nog op het eigenaardige van het geval, dat bevroren
vleesch wel zonder organen mag worden ingevoerd, hoewel de keuring van dit vleesch
hier te lande bij invoer maar zeer oppervlakkig kan zijn. Het onderkennen van
ziekelijke afwijkingen is door het bevroren zijn vrijwel onmogelijk Zoo heeft men,
zooals uit het jaarverslag van den keuringsdienst te Amsterdam over 1928 staat
vermeld b.v. bij het uitsnijden van een achtervierendeel bevroren vleech in een
slagerswinkel een tuberculeus ontstoken vleeschlymphklier aangetroffen.

De gemeenteraad van Zivnllerkerspel besloot aan de N.T.F. over 1931 een sub-
sidie van / 400.— te verleenen. Ook de gemeenteraad van Arnhem besloot een
gelijk bedrag als subsidie aan de Thermo-Chemische-Fabrieken uit te keeren, nadat
gebleken was, onder overlegging van rapporten van de Vereeniging van Neder-
landsche Gemeenten, dat het de N.T.F. onmogelijk zou worden, de overeenkomst,
welke zij met verschillende gemeenten heeft afgesloten, ongewijzigd verder uit
te voeren.

De sinds lang hangende plannen van den bouw van een slachthuis te Gel een
beginnen thans, naar de Limb. Koerier mededeelt, vastere vormen aan te nemen.

Vermoedelijk zal het komen te liggen op de gemeentegronden aan de Kum-
menadestraat, in het centrum der gemeente. De bouwkosten zijn geraamd op on-
geveer / 230.000. de Graaf.

Onderzoek van gestorven dieren en ziektemateriaal aan het Instituut voor Para-
sitaire- en Infectieziekten. Biltstraat 168 le Utrecht.

Ondergeteekende maakt hierbij Heeren Dierenartsen er op opmerkzaam, dat
van heden af aan het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten der Rijks
Universiteit te Utrecht voor het publiek geen ziektemateriaal meer zal worden onder-
zocht. dan tegen een daarvoor vastgestelde geldelijke vergoeding.

Indien U derhalve door Uw clienteele ziektemateriaal voor onderzoek laat op-
zenden moet dit vergezeld zijn van een schrijven door U onderteekend, daar het onder-
zoek anders niet gratis zal kunnen geschieden.

Sedert de laatste opgave zijn nog de volgende bijdragen ontvangen : Dr H. S.
Frenkel / 5.—, H. J. Kemna / 5.—.

Aangezien hiermede het beraamde bedrag van de kosten van het op te richten
gedenkraam is bereikt, wordt de inzameling van gelden voor bovengemeld doel
gesloten.

Namens het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zegt
ondergeteekende allen—ook de afdeelingen Utrecht en Z.-Holland — hartelijk
dank voor den verleenden financieelen steun ten behoeve van de totstandkoming
van dit gedenkteeken.

De op het gebied der bacteriologie zoo bekende japansche professor Kitasato
is op 75-jarigen leeftijd te Tokio overleden.

1931. Gids voor eerstejaars ;ian de Utrechtsche Universiteit, uitgegeven door
Unitas Studiosorum Rheno Trajectina. werd ons toegezonden. Dit nuttige boekje
bevat tal van wenken en inlichtingen, vooral voor eerstejaars. Aan aankomende
studenten wordt dringend aangeraden lid te worden van een der algemeene
neutrale studentenvereenigingen: Unitas Studiosorum Rheno Trajectina, het
Utrechsch Studenten-Corps (of, voor vrouwelijke studenten, de Utrechtsche
vrouwelijke studenten-vereeniging). Verder bevat het boekje een boekenlijst
voor het eerste jaar, een opgave van de verschillende colleges, en een platte-
grond van Utrecht.

Het Utrechtsche-studenten-inlichtingen-bureau, Lucas Bolwerk 8, te Utrecht,
(geopend van 21 Sep. tot 16 Oct.) verstrekt gaarne verdere inlichtingen.

Het handschriften-bezit der Utrechtsche Universiteitsbibliotheek is door de zeer
gewaardeerde vrijgevigheid van Mr. J. de Vries van Doesburgh, Oud-officiei
van Justitie te s Gravenhage, uitgebreid met een lijvig geschrift op veeartsenij-
kundig en zoötechnisch gebied van een eerbiedwaardigen ouderdom.

Uit den titel : ,,Een schoone tracktaet Redenen om te leren kennen De natuieren
ende De eigenschap der selver van alderhanden perden ende om die te leren ken-
nen de. schoensten ende de sterckste ende de cloeckste sijn misgaders Van hare
cranckheden ende ghebrecken te chuereren ende te genesen ende alles wat de
perden soude moghen onderworpen sijn ende alles beschreven door Den gelerden
L. nucius. Marschaelck Der Stadt romen,

Noch een cleine tracktaet handelende van Alderlei Dieren als esels ossen koeijen
ende Verekens Schapen Duiven Hoenders gansen Oock enden enbieijen". is —
bij het ontbreken van een jaartal — de ouderdom niet op te maken. Het werk is
duidelik geschreven en bevat wat het eerste gedeelte betreft 103 dubbele genum-
merde bladzijden, wat het cleine tracktaet aangaat. 11 eveneens dubbele bladzijden
doch nu ongenummerd. Het geheel wordt besloten door twee registers met de titels :

Een clein Tracktaet handelende van alderlei Dieren het eerste 7 bladzijden, het
tweede 1 bladzijde groot. Toch staat de ouderdom met zekerheid vast, immers
op de binnenzijde van de eerste bladzijde staat :
Dit boeck hoort toe
Teunis Dericks van Ravenstein
Die Dat vijnt eerst verlooren
Is Die sal sterven eer (Dat) hij
Sieck Is.

Op de laatste bladzijde vindt men aan de binnenzijde dezelfde mededeeling
doch aangevuld met \'

Hieruit blijkt dus duidelijk en klaar, dat dit geschrift minstens 300 jaar oud
moet zijn. fn hoeverre het historische waarde heeft voor de kennis van den stand
der veeartsenijkunde in die tijden zal eerst kunnen blijken bij een nadere deskundige
bewerking.

Er worden pogingen in het werk gesteld om hieraan te voldoen. Wij mogen
echter den belangstellenden gever ook van deze plaats den hartelijken dank brengen
der diergeneeskundigen en hein verzekeren dat zijn hoffelijke daad bijzonder op
prijs wordt gesteld. C. F. van Oijen.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op i Mei nog niet waren geëindigd).

Mond- cn klauwzeer : bij 741 (280) eigenaars, waarvan in Groningen bij 125 (30) ;
Friesland bij 156 (41) ; Drenthe bij 40 (14) ; Overijsel bij 29 (5) ; Gelderland bij
65 (47) • Utrecht bij 30 (13) ; Noordholland bij 190 (43) ; Zuidholland bij 84 (34) ;
Zeeland bij 4 (11) ; Noordbrabant bij 17 (42) ; Limburg bij 1 eig.

Scabies (Sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 65 gevallen bij 4 eig.
(178 bij 12 eig.), waarvan in Groningen (36 bij 5 eig.) ; Friesland 12 bij 2 eig. (36
bij 5 eig.) ; Drenthe 52 bij 1 eig. (62 bij 2 eig). ; Overijsel 1 (paard) ; Utrecht (12
bij 1 eig.) ; Zuidholland (13 bij 3 eig.).

Rnlkreupel bij schapen : 141 gevallen bij 7 eig. (729 bij 31 eig.), waarvan in
Groningen 100 bij 2 eig. (87 bij 6 eig.) ; Friesland 28 bij 3 eig. (390 bij 11 eig.) ;
Drenthe 13 bij 2 eig. (53 bij 5 eig.) ; Utrecht (17 bij 1 eig.) ; Noordholland (119
bij 4 eig.) ; Zuidholland (63 bij 4 eig.).

Anthrax : 47 gevallen bij 37 eig. (7 bij 7 eig.), waarvan in Groningen 3, waarbij 2
varkens, bij 2 eig. ; Friesland 6 bij 5 eig. ; Drenthe 2 bij 2 eig. ; Overijsel 4 bij 4
eig. ; Gelderland 6 bij 6 eig. ; (5 bij 5 eig.) ; Utrecht 10, varkens, bij 2 eig. ; Noord-
holland 2 bij 2 eig. ; Zuidholland 5 bij 5 eig. (1) ; Noordbrabant 4 bij 4 eig. ; Lim-
burg 5 bij 5 eig. (1).

H. Hendriks : belast met den dienst in ambtskring Koepang (Timor).
S. M. Seyffers : belast met den dienst in ambtskring Jogjakarta.
C. A. de Visser : toegevoegd aan dien dienst.

j. M. Hoffmann \'sHertogenbosch, benoemd tot Rijkskeurmeester in alg. dienst.
Verhuisd: Dr. D. J. H. H. Monne, Voorburg, van Koninginnelaan naar Koningin.
Wilhelminalaan 318 F ; telefoon No. 771373

Stralen met korter golflengte dan 300 m. Mier. worden grootendee\'s geabsorbeerd
door de huid ; stralen met langere golflengte dringen grootendeels door Vooi
stralen met langere golflengte dan die van het zichtbare spectrum neemt de door-
laatbaarheid weer af. Levende huid is veel minder door\'aatbaar dan doode (uit-
gedroogde) huid.

Wat de verschillende huidlagen betreft, van de zichtbare stralen (500 m. Mier.)
dringen 87 % door het stratum corneum, 77 % door het rete malphigi (absorptie
dus 10 %). Het corium laat nog slechts 5 % door naar de subcutis en absorbeert
dus 72 %.

Van ultra violette stralen (280 m. Mier.) laat het stratum corneum slechts 15 %
door, die in rete malphigi en corium geheel geabsorbeerd worden. De overige 85 %
worden geëlimineerd, hoofdzakelijk door absorptie, deels door reflectie.

Van intra roode straten (1000 m. Mier.) dringen 71 % door het stratum corneum,
65 % door het rete malphigi ; 48 % wordt in het corium geabsorbeerd. Van de
infra roode stralen komen dus veel meer in de subcutis dan van de zichtbare stralen.

Indien aan de zichtbare lichtstralen een speciale heilzame werking toekomt.
(Sollux lamp) dan zou dat het gevolg moeten zijn van de grootere absorptie
dezer stralen in het corium. Ref. v. d. Bovenkamp in Geneesk. Gids. 1931, No. 5.

De verschijnselengroep, die ik met U bespreken wil behooren
tot de reflexen. Hun kenmerkende eigenschappen zijn LT bekend.
Het gedeelte, dat wij voor onze bespreking uitkiezen, dat der
reflexbewegingen, zal de gelegenheid bieden deze nader toe te
lichten.

Werpen wij een lichtbundel in het oog van deze kat, dan wendt
het dier zijn hoofd af. De lichtbundel is voor deze beweging van
beslissende beteekenis : hij vormt den prikkel, die de voor de be-
weging vereischte spiercontracties tengevolge heeft. Doch hij kan
alleen als prikkel werken, dank zij het ontvangorgaan dat hiervoor
gevoelig is, de retina, en dank zij de verbindingen, die het in de
retina opgewekte proces kunnen voortgeleiden naar het centrale
zenuwstelsel, en van hier naar de betrokken spieren. De reflexbaan
bestaat dus uit de retina als ontvangorgaan, den nervus opticus als
aanvoerende, afferente baan, het centrale zenuwstelsel waar de
prikkel voortgeleid wordt naar verschillende motorische centra, de
centrifugale, motorische of efferente baan en het eindorgaan, de
verschillende spieren die het effect bewerkstelligen.

Deze 5 componenten vinden wij in eiken reflexboog terug. De
aan- en afvoerende baan, alsmede de organen waarmede haar peri-
fere einden samenhangen, zijn steeds relatief eenvoudig. Van het
keerpunt in den weg, dat in het centrale zenuwstelsel gelegen is,
kan men dat allerminst zeggen . Het omvat in ons geval de reeds
op zich zelf zeer samengestelde primaire gezichtscentra, gelegen
in den thalamus opticus, het corpus geniculatum en de corpora
quadrigemina en loopt van hier, eenige keeren door ganglien-
cellen onderbroken, naar den oorsprong van de motorische baan.
Maar deze samengestelde schakel doet niets af aan den eenvou-
digen opzet van den te volgen weg : ook hier vinden wij een cen-
tripetaal en een centrifugaal gedeelte, in het centrale zenuwstelsel
met elkaar in verbinding gebracht.

Letten wij op het oog, waarin de lichtbundel viel, dan zien wij
nog meer : de aanvankelijk ruime, bijna ronde pupil vernauwt zich
tot een verticale spleet. Een tweede effect dus van denzelfden prik-
kel, een tweede efferente weg dus. De m. sphincter pupillae, die
hier eindorgaan is, ontvangt langs den n. oculomotorius den prik-
kel weer vanuit het voorste corpus quadrigeminum. De samenge-
stelde bouw van het middelste lid van de keten was dus niet zon-
der doel: hij maakt het mogelijk, dat een enkele prikkel op ver-
schillende plaatsen een effect ten gevolge heeft. Trouwens ook de

beweging van den hals vereischte reeds de samenwerking van vele
spieren, die elk voor zich vanuit haar motorisch centrum den prik-
kel ontvingen.

Wij gaan over naar een andere reflexbeweging. Aanraking van
het hoornvlies met een geknopte sonde heeft sluiten van de oogle-
den ten gevolge, een effect aangeduid als ooglidreflex. Beide oogen
zijn in deze onafhankelijk van elkaar; prikkeling van het rechter
hoornvlies veroorzaakt den sluitreflex alleen aan het rechter oog.
Hoogstens laat het linker een geringe beweging van het bovenoog-
lid waarnemen, maar tot een sluiting komt het niet. De centripetale
baan is hier de trigeminuStak die de cornea innerveert, de n.
ophthalmicus, terwijl in den n. facialis de motorische helft is ge-
legen voor de contractie van den m. orbicularis palpebraruin.

Op welke wijze komen bij het dier onder gewone omstandigheden
de ooglidbewegingen, die vrij regelmatig optreden, tot stand? Ook
als reflectorisch antwoord op een prikkel, die aangrijpt op de
cornea. Lans kon in het Utrechtsch Physiologisch Laboratorium
reeds in 1895 aantoonen, dat afkoeling en indroging van de vrije
bulbusvlakte de prikkels vormen.

Ook sterk licht kan ooglidsluiting geven, via een derde efferente
baan dus, die aan de afferente gekoppeld zit.

De beschermende rol, die de ooglidreflex tegenover den zoo
kwetsbaren bulbus vervult treedt hier duidelijk aan den dag.
Steeds schijnt het doel te zijn, den bulbus te onttrekken aan ver-
dere inwerking van de beschadigende prikkels : trauma, afkoeling,
indroging, sterk licht. De physiologische ooglidreflex heeft de ver-
dienste, dat hij regelmatig de cornea bevrijdt van aangekleefde
stofdeeltjes, en haar bedekt met een laagje vocht, product van
de conjunctivale- en de traanklieren. Doelmatigheid, een eigen-
schap die men bij vele reflexen kan waarnemen, en die zoo dikwijls
den oppervlakkigen waarnemer in de verleiding brengt om in het
effect een weloverwogen, doelbewust gebeuren, een handeling, te
zien spreekt inderdaad duidelijk uit de hier besproken reflexen.

En toch waren deze niet anders als een noodzakelijk gevolg van
den prikkel. Oordeel noch overleg van het dier zijn erbij in het spel ;
slechts de wijze, waarop receptief- en effectieforgaan onderling
saamgegroepeerd zijn door de verbindingsbaan, beheerscht het
gevolg. Prikkel en effect zijn min of meer onverbiddelijk aan
elkaar verbonden ; reden, waarom men de verschijnselen waarvan
wij hier enkele gevallen bespreken, samenvat als onvoorwaar-
delijke reflexen. De verbinding is zelfs zoo hecht, dat het pas
na lange oefening en sterke beheersching gelukt, om sommige
reflexen te onderdrukken. Het aanleeren en het afleeren van
eigenschappen, overeenkomstig de eischen die beschaving en samen-
leving stellen, bestaat voor een niet onbelangrijk deel uit het leeren
beheerschen zijner reflexen. Dat de reflex geheel buiten het be-

wustzijn om tot stand komt, vormt een karaktereigenschap van
deze belangrijke groep verschijnselen.

Wij leggen het dier op zijn zijde en geven het bovenliggende, vrij
zwevende achterbeen een korten tik op den rechten patellaband.
De reactie is duidelijk : het aanvankelijk in heup- en kniegewricht
zwak gebogen been maakt een snelle zwaaiende beweging naar
voren, waarbij het kniegewricht zich strekt, het heupgewricht
zich een weinig buigt. Deze reflex, de kniepeesreflex, onderscheidt
zich belangrijk van de vorige genoemde reflexbewegingen. Terwijl
bij de laatste receptief- en effectief deel in verschillende organen
gelegen waren, gaven wij voor den knieschijf reflex den prikkel
aan hetzelfde orgaan, den m. quadriceps femoris, die ook als effec-
tor fungeert

Dat niet de huid of het daaronder gelegen bindweefsel den prik-
kel opvangt is eenvoudig aan te toonen, door deze ongevoelig te
maken met cocaïne. Het verschijnsel blijft dan onveranderd aan-
wezig. Mede deze merkwaardigheid heeft lang doen twijfelen aan
den reflectorischen oorsprong van dit phenomeen. Die twijfel vindt
uiting in de benaming kniephenomeen, waarmede de cliniek het aan-
duidde op voorbeeld van Westphal en Erb, die het verschijnsel het
eerst onderzochten. Het lag voor de hand, om de allereenvoudigste
verklaring voor de juiste te houden, en in deze spiercontractie niets
anders te zien als een direct antwoord op den mechanischen prik-
kel, dien de spier kreeg. De tik op den ondersten patellairband
rekt de spier, en zou deze rechtstreeks tot samentrekking kunnen
aanzetten. Daarbij gaven metingen van de latentie, het tijdsver-
loop tusschen prikkel en gevolg, een merkwaardig resultaat. Ter-
wijl deze bij den ooglidreflex volgens metingen van Exner 45 o
bedroeg (1 n = 1/1000 secunde), en bij spinale reflexen Franck
een reflextijd van ongeveer 17 o gevonden had, beliep deze bij
het patellaphenomeen volgens metingen van Gotch en anderen
5 o en hoogstens 100. Slechts weinig meer dus dan hij zou zijn,
wanneer bij dezelfde wijze van registreeren de kniestrekkers door
rechtstreeksche prikkeling tot contractie waren gebracht. Daar-
enboven was de zeer korte duur van de quadricepscontractie vol-
gens velen een bezwaar, om haar aan een door het 4e en 5e lum-
baalsegment teruggekaatsten prikkel toe te schrijven.

Toch hebben wij hier met een echte reflectorische spiercontractie
te doen. Het bewijs daarvoor kan niet sierlijker worden geleverd
dan door na te gaan, wat er in de zenuw geschiedt. Jolly, Hoff-
mann en anderen konden aantoonen, dat hierin met een zeer korte
tusschenpoos twee electrische golven optreden, gevolgen van het
voortgeleid worden van een prikkel in den n. femoralis, waarin
immers de afferente en efferente baan vereenigdzijn. Tevens kon

1) Bij de kat nemen alleen de m.m. vastus medialis en crureus aan het ver-
schijnsel deel.

op deze wijze de vroeger gemeten latentie nader geanalyseerd
worden, en de korte reactietijd bleek zijn verklaring te vinden in het
geringe tijdverlies, dat het geleidingsproces ondervond in het
lendemerg. Hier is het niet de lengte van de baan, maar allereerst
haar samengesteldheid van bouw, die beslissend is voor het op-
onthoud. Hoe meer centra gepasseerd moeten worden, d. w. z.
hoe meer gangliencellen in de baan geschakeld zijn, des te grooter
is de benoodigde tijd.

Op grond van deze metingen mogen wij in de baan van den knie-
schijfreflex de eenvoudigste structuur onderstellen, die in een
reflexboog mogelijk is. Slechts 2 neuronen werken er waarschijnlijk
aan mede n.1. het afferente, dat den prikkel vanuit de aangespan-
nen spier via het spinale achterste-wortelganglion naar het lende-
merg geleidt, en het motorische neuron in den ventralen hoorn, dat
de spier motorisch innerveert. Als regel vindt men bij de reflexen
minstens 1 neuron voor de verbinding, dat dus geheel in het
centrale zenuwstelsel ligt.

Is de patellareflex reeds om deze reden een bespreking waard,
zijn algemeen physiologische en zijn clinische beteekenis eischen
nog enkele oogenblikken onze aandacht. Allereerst doet zich de
vraag voor : waaraan ontleent hij zijn groote beteekenis voor de
cliniek ? Hieraan, dat hij alleen dan optreedt, wanneer tevoren in
de betrokken spieren een zekere spanning bestond, een spanning,
die ook weer van reflectorischen aard is en aangeduid wordt als
reflextonus. En met den graad van dezen reflextonus gaat de graad
en het plotselinge karakter van den reflex hand in hand. Daar nu
de reflextonus samenhangt niet alleen met den toestand van de
genoemde lumbaalsegmenten, maar indirect wordt beïnvloed door
vele processen die zich in of nabij het centrale zenuwstelsel afspelen,
of het van elders uit beïnvloeden kunnen, vormt dit phenomeen
een waardevolle index.

Daarnevens leidt ons deze reflex tot een algemeene overweging.
Wanneer het mogelijk is door rekken van deze spier, in dit geval
door een tik op een van haar pezen, een contractie langs reflecto-
rischen weg op te wekken, zal dan rekking door een andere oorzaak
hetzelfde effect kunnen hebben? En vormt de patellaspier in deze
een unicum, of hebben wij hier met een algemeen beginsel te doen,
dat alleen door omstandigheden van anatomischen aard op deze
plaats gemakkelijker dan elders voor onderzoek toegankelijk is?
Wij willen nu op deze vraag niet verder ingaan en er ons toe be-
perken vast te stellen, dat het hier waargenomen geval algemeene
toepassing vindt. Elke rekking van een spier, waarin een zekere
spanning aanwezig was, werkt als prikkel, die deze spanning reflec-
torisch verhoogt. Komt deze prikkel niet van buiten af, maar ont-
staat hij in het dier zelf, Sherrington noemde zulk een prikkel
enteroceptief of proprioceptief, dan geschiedt geheel hetzelfde.

Wordt b.v. het kniegewricht door het dier actief gestrekt tegen
een weerstand in, dan is de prikkel gegeven in de quadriceps-
rekking en de reflex kan zich ontwikkelen. De prikkel wordt hier
niet alleen in het lichaam, proprioceptief, gevormd, maar in het
effectorische eindorgaan zelf, reden waarom hier wel van een
eigenreflex gesproken wordt. Het is duidelijk, dat ook de door den
klassieken tik opgewekte patellareflex een eigenreflex is, daar de
in de spier gelegen zintuigjes den prikkel ontvangen.

Wij brengen nu onze kat in niet te diepe narcose. Allengs wor-
den de ooglid- en de pupilreflex zwakker, en wanneer beide juist
verdwenen zijn leggen wij het dier op zijn rug. De achterbeenen
wijzen in half gebogen toestand verticaal. Blijkbaar is de zwaarte-
kracht niet voldoende, om de gewrichten in buigstand te brengen ;
zij blijven alle in een middenstand. Laten wij onze handpalm op
de zooivlakte rusten, dan voelen wij den weerstand, die zich hier
verzet tegen het samenvallen van het been. Maar daarenboven
strekt zich het been al meer en meer, wanneer wij eenige keeren
achtereen trachten de zoolvlakte neer te drukken, totdat ten slotte
alle gewrichten, maar vooral het sprong- en het kniegewricht,
vrijwel maximaal gestrekt zijn. De hier opgetreden strekking
is ontstaan door het aanspannen van de strekkers bij onze
poging, om het been te buigen ; als gevolg van een groep
eigenreflexen dus. Aan een overeenkomstige oorzaak moest ook
de half gebogen stand van het been worden toegeschreven, toen
het nog z.g. vrij naar boven stak. Toen was het de zwaartekracht,
die het trachtte te doen samenvallen. Zij veroorzaakte geringe
buiging in de gewrichten, maar zoodra deze een bepaalden stand
bereikt hadden werden o. a. de strekkers zoodanig gerekt, dat
hun eigenreflex, een verhoogde reflextonus, optrad ; en daarmee
was aan het buigen een grens gesteld.

De rekking, die wij door geregelden druk op de zool tot stand
brachten leidde tot een duidelijk strekken van het been, dank
zij de medewerking van een tweeden factor : dezelfde rekking,
die de strekkers reflectorisch tot aanspanning prikkelde bracht
de antagonisten tot verslapping. Er bestaat dus een wederkeerige
verhouding, een reciproke relatie tusschen buigers en strekkers van
een gewricht. Neemt de spanning in de eene groep toe, dan daalt
zij tegelijkertijd in de andere. Dat dit zoo zijn moest om de beweging
behoorlijk te doen verloopen, stond reeds 2\\ eeuw geleden bij
Descartes vast. Na hem hebben vele physiologen zich in denzelfden
zin uitgesproken ; maar het mechanisme van dit verschijnsel is
pas zeker en helder geworden door het werk van den Engelschen
physioloog Sherrington. De beteekenis van deze relatie is zonder
meer duidelijk. In de eerste plaats heeft zij tot gevolg, dat een ge-
wricht bij beweging niet onder grooteren druk komt, dan het aan-
vankelijk te verdragen had. Moet b.v. het kniegewricht worden ge-

strekt, dan zou het aanspannen van de strekkers zelfs voordat de
beweging begonnen was reeds tot het vast tegen elkaar drukken
van de gewrichtsvlakten aanleiding geven. De beweging zou wor-
den belemmerd, de gewrichtsvlakten zouden worden beschadigd,
en een verspilling van spierkracht zou onvermijdelijk zijn. Verder
zouden de strekkers de buigers moeten uitrekken, en ook hiervan
zou belemmering, beschadiging en verminderde efficientie het ge-
volg zijn. Aan dit alles nu wordt tegemoet gekomen door de samen-
werking van de antagonisten in dien zin. dat spanningstoename
in de eene groep terstond verslapping van de andere medebrengt.
Zelfs behoeft niet eerst de spanning in de strekkergroep zich te ont-
wikkelen : dezelfde prikkel die b.v. op de huid inwerkt en in de
strekkers contractie zal geven, veroorzaakt verslapping in de
groep der buigers. Door deze wonderlijke innervatie wordt het dier
in staat gesteld, zijn bewegingen vlot en glad te laten verloopen ;
de verschillende spiergroepen houden elkaar in den gewenschten
spanningstoestand, waardoor de gewichtsvlakten tijdens de be-
weging met de gewenschte veering tegen elkaar geplaatst blijven en
de bewegirgen zonder schokken of stooten en met eenparige snel-
heid uitgevoerd kunnen worden. De harmonische samenwerking
der synergisten is op overeenkomstige wijze verzekerd.

Voor het staande dier zijn deze reflexen onmisbaar. Het lichaams- •
gewicht zal trachten de ledematen te doen doorzakken, de gewrich-
ten te buigen. Zoo zou b.v. het tarsaalgewricht gebogen worden,
maar de hiermee samengaande rekking van de achillespees en
van den m. gastrocnemius zal reflectorisch het beschreven mecha-
nisme in het werk stellen tot een zoodanigen graad, dat deze spier
niet meer verder wordt uitgerekt ; m. a. w. totdat de opgetreden
contractietoestand voldoende is om evenwicht te maken met de
uitrekking, waaraan zij steeds onderworpen blijft. De prikkel
tot dezen stareflex gaat dus uit van de gerekte strekkers; doch
bovendien direct van den zooldruk die zich doet gelden, zoodra
de eerste tonustoeneming samenklappen van het been voorkomen
heeft.

Dit alles speelt zich af bij de spieren van een en hetzelfde lid-
maat. Het mechanisme der reflexen blijft hiertoe echter niet be-
perkt. maar breidt zich uit naar het andere achterbeen en zelfs
naar de voorbeenen. De heterolaterale achterbeenreflexen, die
aan het andere achterbeen optreden, z.g. gekruiste reflexen, zijn
eveneens bij dit dier in narcose goed waar te nemen. Echter niet
als regel. Wij geven er de voorkeur aan, voor dat doel de
narcose te vervangen door het wegnemen van de groote hersenen.
Dit zal ons tevens ontslaan van de zorgen, die het handhaven
van de narcose gedurende langeren tijd mede zou brengen.

Uit het Zoötechnisch Instituut der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur : Prof. Dr. H. M. KROON.

Bij het zoeken naar een goed en daarbij economisch meelvoer
voor kippen blijkt het D-vitamine meermalen in onvoldoende hoe-
veelheden aanwezig te zijn. Speciaal in die bedrijven, waar \'s win-
ters de kippen nooit buiten loopen dient aan dit vitamine de noodige
aandacht geschonken te worden.

Het door mij voor eenige jaren reeds aanbevolen meelmengsel,
bestaande uit : 2 kg. maïsmeel (gele maïs om voldoende A-vitamine
gehalte te krijgen), 1 kg. soyameel en 0.25 kg. vischmeel is practisch
dan ook vooral bruikbaar indien voldoende calcium en vitamine-D
wordt toegevoegd. Het eerste vooral in den vorm van geslibd krijt,
terwijl het D-vitamine verkregen moet worden hetzij uit lever-
traan of fabriekmatig vervaardigde preparaten.

Het bezwaar van levertraan is, dat verschillende soorten buiten-
gewoon varieeren in vitaminegehalte en er daarom wel behoefte
is aan een constant, gestandaardiseerd preparaat.

Als zoodanig beproefde ik voor enkele jaren het Vigantol, terwijl
ik nu een proef opzette met het Davitamon van de N.V. Organon
te Oss.

Uit vorige proeven wist ik, dat het bovengenoemde meelmengsel,
waaraan toegevoegd was ongeveer 2 % phosphorzure voederkalk,
aangevuld met schelpkalk afzonderlijk ter beschikking gesteld
(ad lib.), kuikens binnenshuis opgekweekt, rachitisch maakt.

Het mengsel bevat n.1. onvoldoende D-vitamine, terwijl ook de
verhouding Phosphor-Calcium niet gunstig is.

De aangekochte wit-leghornkuikens werden in twee groepen ver-
deeld, groep I kreeg Davitamon, groep II uitsluitend het genoemde
meelvoer. Groep I bestond uit 38 kuikens, groep II uit 37.

De bijgevoegde curven zijn verkregen door in iedere groep het
gewicht steeds op 1 kuiken om te rekenen, daar in beide groepen
kuikens zijn gestorven en het mij niet mogelijk was kuiken voor
kuiken te wegen.

De curven spreken verder voor zich zelf, een enkele toelichting,
bijzonderheden betreffende volgt hieronder.

De N.V. Organon deelde mij mede dat per 20 cc. de olie
bevat : 25 eenheden vitamine A en 125 eenheden vitamine D.
i cc, olie is ± 30 druppels

Deze doseering moest geheel emperosch geschieden en is misschien,
uit een economisch oogpunt gezien, wel eens wat te hoog geweest.

Nadeelige gevolgen voor de dieren hebben wij er echter nooit
van kunnen bespeuren ; vooral bleek dit ook uit de later verzamel-
de legcijfers van de hennen uit de proef-groep.

De overlevende kuikens uit groep II hadden allen min of meer
klinische verschijnselen van rachitis. Het verschil tusschen twee
toompjes, welke wij uit beide groepen aanhielden om den leg te
controleeren, is op bijgevoegde foto\'s duidelijk te onderkennen.

Een nadere toelichting betreffende de doodsoorzaken, speciaal
in groep I, is noodig. Het sterven van 4 kuikens uit groep I op 23
April is vermoedelijk een gevolg van het in de hokken brengen
van versch zand, dat achteraf bleek vrij vochtig te zijn. Volgens
sectieverslag (Instituut voor parasitaire en besmettelijke ziekten)
zijn deze kuikens aan coccidiose gestroven.

8 Mei werd in groep I een kuiken opgemerkt dat duidelijk teeke-
nen van beenzwakte vertoonde, hetgeen aanleiding gaf de dosis
Davitamon aanmerkelijk te verhoogen.

In groep II zijn aanvankelijk enkele kuikens gestorven ; volgens
de sectie-verslagen, aan coccidiose of onbekende oorzaken.

Naderhand, toen de dieren iets ouder waren, wordt ook steeds
vermeld : „rachitis".

Aan het einde der proef hebben wij uit beide groepen een toompje
hennen geselecteerd, uit groep I 10 stuks, uit groep 118. Daarvan
is de leg gecontroleerd in het tijdvak 3 Augustus—25 September.
Deze legcijfers waren als volgt :

Groep I (met Davitamon opgefokt) van 3 Aug.—14 Sept. 62
eieren ; 14 Sept.—25 Sept. 15 eieren.

Groep II (controle) van 3 Aug.—14 Sept. 17 eieren ; 14 Sept.—
25 Sept. geen eieren.

Hoewel wij niet twijfelden aan de juistheid der diagnose „rachi-
tis" en bovendien de meeste sectieverslagen ook „rachitis" vermeld-
den is nog in Juli enkele malen bloed onderzocht op P-gehalte.

Hierbij bleek dat gemiddeld het P-gehalte van het bloed der
dieren uit groep I hooger was dan dat van de contröledieren ; een
extra gift Davitamon had niet regelmatig een stijging tengevolge ;
de cijfers van dit onderzoek zijn dan ook niet van beteekenis.

De conclusie uit de geheele proef is dus, dat het Davitamon bij
kuikens, op een D-vitamine-arm dieet, binnenshuis gehouden, in
staat is het optreden van rachitis te verhinderen en misschien in
verband hiermede een snellere gewichtstoeneming bewerkstelligt.

De dosis zal natuurlijk afhankelijk zijn van den vitamine-rijkdom
van het verstrekte voedsel en bovendien van de verhouding Ca-P.
Deze verhouding was in het door ons gebezigde meelmengsel on-
geveer I tot I, terwijl de meest gunstige verhouding ongeveer 3
tot I is.

The author obtained excellent results in chickens by adding to their food, poor
in vitamen D, small doses of Davitamon (produced by N.V. Organon, Oss, Holland).

Par l\'addition de petites doses de Davitamon (produit de la N.V. Organon, Oss,
Hollande) à la nourriture, déficiente en vitamine D, l\'auteur a obtenu d\'excellents
résultats chez des poussins.

Daar het bepalen van den zuurgraad van vleesch op het oogen-
blik, blijkens de laatst verschenen artikelen, veler belangstelling
geniet, lijkt het mij nuttig, opgedane ervaringen dienaangaande
te publiceeren, om door onderlinge toetsing zoo snel mogelijk een
indruk te krijgen van de beteekenis, die dit onderzoek voor de prak-
tijk van de vleesch keuring kan hebben.

Want dat men het hierover nog niet eens is, blijkt wel uit de
opmerking van collega Roukëns betreffende vleesch, waaraan
organoleptisch niets is waar te nemen.

Strikt genomen is er op de juistheid dezer opmerking niets af
te dingen, omdat men het niet in zijn hoofd zal krijgen vleesch
van een gezond slachtdier op zuurgraad te gaan onderzoeken.

Ik heb echter bij de lezing van deze zinsnede uit de diss. Fooy haar
niet zoo streng opgevat, maar de praktijk een woordje laten meespre-
ken. Want die praktijk leert, &<it de organoleptische keuring nu een-
maal de mogelijkheid schept voor verschillende interpretatie der
zintuigelijke waarneming, zoodat de eene beoordeelaar reeds „afwij-
king" vindt, wat de andere nog binnen de grenzen van het normale
acht. Ik geloof dan ook niet, dat er twee deskundigen zullen zijn
te vinden, die precies dezelfde opvattingen hebben aangaande
kleur, consistentie, vochtigheid van vleesch, om maar eens enkele
eigenschappen te noemen. Ja, vaak is men het met zich zelf niet
eens, of men bij het onderzoeken van een vermeende afwijking
niet reeds bezig is met te keuren op kwaliteit, in plaats van op
deugdelijkheid. En constateert men geene afwijking, dan zijn
waargenomen verschijnselen bij de levende keuring toch vaak
oorzaak, dat men zich eerst nog eens beraden moet, alvorens tot
onvoorwaardelijke goedkeuring over te gaan.

Hoewel ik absoluut niet weet of Fooy de hier geschetste dilem-
ma\'s op het oog heeft, heb ik na de door Prof. van Oijkn voorde
Vereeniging van Slachthuis-Directeuren gehouden lezing over den
zuurgraad van vleesch, onmiddellijk gevoeld dat deze methode
mij wellicht zou kunnen helpen bij de oplossing van problemen,
die mij vaak zooveel hoofdbrekens kostten.

Want dat de organoleptische keuring een werkwijze is, die, waar
mogelijk, onmiddellijk voor een objectieve wetenschappelijke
methode zal dienen plaats te maken, ben ik volkomen met den
schrijver van het proefschrift eens.

Een bijna tien-jarige ervaring in een keuringsdienst, waar ge-
zonde en wrakke, eerste en mindere kwajiteits-slachtdieren in

bonte rij aan het oog van den keurings-ambtenaar voorbij trekken,
heeft mij die overtuiging wel bijgebracht.

Zoo toog ik dan onmiddellijk aan het werk en prijs mij achteraf
gelukkig, dat de mindere prijs mij den comparator van Walpole-
mrchaiii is bestellen deed, omdat mij hierdoor veel misère is be-
spaard gebleven.

Na mij eerst de techniek te hebben eigen gemaakt met vleesch
afkomstig van gezonde dieren, ving ik het onderzoek aan van in
nood-geslachte en wegens eenig organisch gebrek geslachte dieren.

De laatsten interesseerden mij uiteraard het meest, omdat aan
de meeste noodslachtingen wel afwijkingen zijn te constateeren,
die de keurings-beslissing vergemakkelijken.

Dieren met chronische orgaan-aandoeningen suggereeren echter
vaak den beoordeelaar ook aan het vleesch iets bijzonders te zien,
waardoor men dan vergelijkingen gaat maken met normaal vleesch
en aldus onwillekeurig de kwaliteitskeuring invoert.

De voorloopige resultaten van dit onderzoek geef ik in een tabel
weer. Ter toelichting deel ik nog mede, dat het .hier alleen vleesch
betreft, waarvan het bacteriologisch vleeschonderzoek negatief
resultaat had.

Men merke op dat vochtig of hydraemisch vleesch steeds een
pH van 6.3—7 vertoont, soms daar nog boven.

Ook blijft de pH langdurig vrij constant ; zelfs als het vleesch
aan de oppervlakte reeds kennelijk in bederf begint over te gaan.

Ik wil deze korte mededeeling besluiten met het uitspreken van
de overtuiging, dat het bepalen van den pH van vleesch, meer
dan de grovere bepaling van den zuurgraad met behulp van lak-
moespapier, een waardevol hulpmiddel zal blijken te zijn bij de
organoleptische keuring.

Verfasser ist der Meinung dass in der Fleischbeschau die Bestimmung des Säure-
grades (pH) mittels des Comparators eine ausgezeichnete Methode ist um in zwei-
felhaften Fällen eine beginnende Fäulnis nachzuweisen.

L\'auteur est d\'avis que dans 1\'inspections des viandes la détermination de 1\'aci-
dité réelle (le chiffre pH) au moyen du comparator est une méthode excellente
pour démontrer une putréfaction initiale, dans les cas douteux.

The author is of the opinion that in meat-inspection the estimation of the acidity
(pH) by means of the comparator is an excellent method to demonstrate a commen-
cing taint, in dubious cases.

DE INVLOED VAN INJECTIES MET BLOEDCALCIUMGEHALTE-
VERLAGENDE ZOUTEN BIJ RUNDEREN EN DE VERGELIJKING
DER SYMPTOMEN MET DIE BIJ RUNDER ZIEKTEN MET VER-
LAAGD BLOEDCALCIUMGEHALTE,

Het regelmatig voorkomen van een verlaging van het calcium-
gehalte in het bloed van aan kalfziekte lijdende runderen, was
voor ons aanleiding den invloed te onderzoeken van enkele zouten,
die het calcium in het bloed kunnen binden, te weten oxalaten en
citraten. Onze onderzoekingen, die reeds van 1928 dateeren, leer-
den ons wel punten van overeenkomst kennen, doch identiteit
tusschen de hierbij en bij kalfziekte optredende symptomen kon
niet worden vastgesteld.

Wij gebruikten voor onze proeven kalveren van enkele dagen
oud, pinken van een gewicht van omstreeks 300 K.G., een vaars,
die ongeveer een maand tevoren gekalfd had en enkele drachtige
runderen. In de meeste gevallen werd vóór en op verschillende
tijdstippen na de intraveneuze injectie van de oplossingen van
natriumoxalaat en natriumcitraat bloed afgetapt, waarvan het se-
rum onderzocht werd op Ca, anorganisch P en in vele gevallen
ook op Mg.

De vier proeven met jonge kalveren leverden het volgende resul-
taat op. Bij het eerste kalf werd per 30 K.G. lichaamsgewicht
1.5 gr. natriumoxalaat, opgelost in 50 c.c. water, intraveneus
ingespoten. Tijdens de injectie en gedurende twee minuten daarna
was er een tachycardie—stijging van de hartfrequentie van 132 tot
210 p. m. — vast te stellen, zonder storing in het rhythme van den
hartslag en zonder beinvlocding van de ademfrequentie. Deze
kortdurende tachycardie werd in de volgende 11 minuten opgevolgd
door een stadium van bradycardie — daling van de frequentie tot
96 p. m. Op het einde van deze 11 minuten veroorzaakte een tweede
injectie van 1.5 gr. natriumoxalaat wederom een zeer kort durende
tachycardie — frequentiestijging tot 138 p. m. —, zonder dat de
ademhaling beinvloed werd. Een minuut daarna traden clonische
krampen op, het hart werd zeer zwak en hield kort daarna op te
kloppen ; de slijmvliezen werden bleek en onder verschijnselen van
dyspnoe stierf het dier. Het onderzoek der bloedsera wees uit, dat,
terwijl de gehalten aan anorg. P en Mg na de injectie slechts
15 % daalden, het Ca-gehalte sterk verlaagd was en wel daalde het
van 12.2 m.gr. % vóór de injectie in 8 min. tot 7.8 en onmiddellijk
na de tweede injectie van natriumoxalaat tot 3.47 m.gr. %. Het
ultrafiltrabele Ca bedroeg op de beide tijdstippen resp. 5.58 en
2.32 m.gr. %.

Bij twee andere kalveren werd 1.5 gr., bij het vierde 1.8 gr.
natriumoxalaat per 30 K.G. lichaamsgewicht op de boven aange-
geven wijze ingespoten. Tijdens de injectie trad in twee gevallen
een versnelling van de pols op, die weer in de volgende 10 minuten
door een verlangzaming gevolgd werd. Krampen traden in deze
drie gevallen niet op ; het na 12 min. afgetapte bloed bevatte resp.
5.—, 7.6 en 4.6 m.gr. % serumcalcium.

Bij de pinken en volwassen runderen werd natriumoxalaat in-
gespoten in 1/5 normaal oplossing (13.4 gr. natriumoxalaat per L.).

Bij de pinken (6 gevallen) varieerde de dosis van 14 tot 36.31
m.gr. natriumoxalaat per K.G. lichaamsgewicht. Bij toediening
van 25.9 m.gr. Na-oxalaat of minder per K.G. (drie gevallen)
traden, behalve nu en dan spierrillingen en toename der adem-
frequentie, geen verschijnselen op. Vier minuten na de injectie
bedroeg het serum-Ca-gehalte in één geval 6.8 m.gr. %; bij de
twee andere gevallen was dit gehalte 10 min. na de injectie 7.7
en 8.3 m.gr. % ; bij geen van de drie dieren was dus het lage niveau,
dat voor kalfziekte karakteristiek is, bereikt. Bij inspuiting van
31.i m.gr. per K.G. lichaamsgewicht (twee gevallen) was bij één
dier niets bijzonders waarneembaar, niettegenstaande het serum-
calcium-gehalte 5 min. na de injectie gedaald was tot 5.35 m.gr. %.
Het andere dier vertoonde zeer karakteristieke symptomen. Drie
minuten na de inspuiting was het serum-calcium-gehalte gedaald
tot 4.08 m.gr. % en het anorg. P-gehalte van 7.4 tot 5 m.gr. %,
zonder dat eenig verschijnsel waarneembaar was. Acht min. na
de injectie begon het dier een weinig te hijgen, 18 min. na de in-
spuiting ging het liggen en reageerde het niet meer op externe
prikkels. Deze toestand was 23 min. 11a de injectie nog onveranderd;
het serum-calcium-gehalte bedroeg toen 6.2, het gehalte aan anorg.
P 7.2 m.gr. %. Eerst 48 min. na de inspuiting liet het dier zich op-
jagen. Het liep toen met een atactischen gang, geschraagde achter-
beenen en sleepte met de teenen der achterpoot en. Allengs ging
de pink beter loopen, 58 min. na de injectie, toen het serum 7.2
m.gr. % Ca en 7.5 m.gr. % P bevatte, liep het dier weer normaal.
Twintig min. hierna trad er een hevige diarrhee op. Het blijkt dus,
dat de meest¹ karaktersitieke verschijnselen niet samenvallen met
het tijdstip van den laagsten Calciumspiegel, doch dat de meest
kenmerkende symptomen juist optreden wanneer er reeds een aan-
merkelijke stijging van het serum-calcium-gehalte is ingetreden.

Bij den zesden pink werd 36.31 m.gr. natriumoxalaat per K.G.
lichaamsgewicht ingespoten. Vijftien min. na de injectie liep dit
dier nog normaal, doch 5 min. daarna begon het zeer atactisch te
loopen, viel onmiddellijk daarna neer en was niet dan met de groot-
ste moeite te redden door intraveneuze toediening van Calcium-
chloride-oplossing. Krampen traden hierbij niet op.

injectie van een natriumoxalaat-oplossing bij een vaars, één maand
na het kalven. Ingespoten werd 31.i m.gr. natriumoxalaat per
K.G. Vijf min. na de injectie werd het dier zeer kalm, 7 min. na
de inspuiting was het serum-calcium-gehalte gedaald tot 5.15
m.gr. % en het anorg. P-gehalte van 8 tot 7.4 m.gr. %, zonder
dat verschijnselen optraden. Eerst 15—20 min. na de injectie
werd de ademhaling pompend, doch, omdat 47 min. na de inspui-
ting geen verdere symptomen waren opgetreden, werd nog 15.53
m.gr. natriumoxalaat per K.G. toegediend. Acht minuten na deze
toediening viel het dier neer en onder toenemende benauwdheid en
clonische krampen stierf het binnen enkele minuten. Het serum
bevatte in dit laatste stadium 3.34 mgr. % Ca en 7.1 m.gr. %anorg.
P. Bij sectie bleken de parathyreoideae hyperaemisch te zijn.

Onze waarnemingen bij drachtige runderen betroffen drie gevallen,
alle omstreeks 80 dagen vóór den partus, waarbij resp. 6.9, 14
en 14 m.gr., dus relatief kleine doses, natriumoxalaat per K.G.
lichaamsgewicht werd ingespoten. Er traden geen verschijnselen
op, terwijl het Ca-gehalte van het serum ook weinig gedaald was.

Omtrent onze proeven met natriumcitraat deelen wij slechts
mede, dat dit zout, intraveneus toegediend in een hoeveelheid
van 40.1 m.gr. per K.G., omstreeks een kwartier na de inspuiting
aanleiding geeft tot een sterke verhooging van de ademfrequentie,
welke ongeveer een half uur duurt. Het serum-calcium-gehalte
en het anorg. P-gehalte ondergaan weinig of geen verandering.
Blijkbaar wordt het calcium uit het bloed niet als calc.iumcitraat
neergeslagen, doch blijft het in oplossing circuleeren, wellicht in
colloïdalen toestand.

Nog werd door ons getracht bij pinken de schadelijke werking
van een intraveneuze injectie van calciumchloride op te heffen
door injectie van natriumcitraat (twee gevallen) en natriumoxalaat
(één geval). Er werden hierbij hoeveelheden ingespoten, die in staat
waren de geheele of wel de halve hoeveelheid van het toegediende
Ca te binden — hetzij door praecipitatie (oxalaat) of door over-
voering in een colloïdaal complex (citraat) —. Het bleek hierbij
echter, dat een ongunstig effect, speciaal op de ademhaling (fre-
quentiestijging, stootende ademhaling), niet voorkomen kon wor-
den.

Dat daling van het calciumgehalte van het bloed samengaat met
een verandering in het autonome zenuwstelsel, bleek ons uit twee
proeven met pinken. Door inspuiting van natriumoxalaat werd
het serum-calcium-gehalte op 6.8 resp. 7.7. m.gr. % gebracht,
waarna de reactie bepaald werd, die 2 m.gr. hydrochlor. adrenalini,
intraveneus toegediend, op de frequentie van den hartslag uit-

oefende¹). In beide gevallen bleek het autonome evenwicht ten
gunste van den parasympathicus te zijn verschoven. Bij kalf-
ziekte is dit eveneens het geval ; het is echter de vraag of hierbij
de relatieve verhooging van den vagustonus alleen het gevolg is
van de daling van het calciumgehalte. Het blijkt n.1., dat deze
toestand tijdens de drachtigheid en in de eerste dagen van het
puerperinm eveneens regelmatig voorkomt. ²)

Het blijkt dus, dat na intraveneuze injectie van natriumoxalaat-
oplossingen de laagste calciumgehalten van het bloedserum op-
treden, omstreeks vijf minuten na de inspuiting. In den tijd der
calciumverlaging is er een verlangzaming van den hartslag, die
men zou kunnen.interpreteeren als een overheerschen van den para-
sympathicus over den sympathicus. Een relatieve verhooging van
den vagustonus blijkt eveneens uit de reactie van het hart op intra-
veneuze adrenaline-toediening. Bovendien treedt in dienzelfden tijd
een aanmerkelijke stijging der ademfrequentie op ; de ademhaling
is van het abdominale type. I)e prikkelbaarheid der dieren — de
reactiviteit ten opzichte van externe prikkeling van de huid en de
staart — vermindert sterk, zoodat b.v. de runderen niet tot op-
staan zijn te bewegen. Merkwaardig is intusschen, dat het optreden
van dit verschijnsel, als ook van de andere symptomen (behalve
het voorkomen van krampen), niet samenvalt met het tijdstip,
waarop de calciumspiegel van het bloedserum het laagst is, doch
dat de verschijnselen optreden in den tijd, waarop er al een aan-
zienlijke stijging van het calciumgehalte kan worden vastgesteld.
Zoo vertoonde b.v. een dier bij een serum-calcium-gehalte van
4.08 m.gr. %geen enkel verschijnsel; toen het gehalte 6.2 rn.gr. %
bedroeg waren er een verminderde prikkelbaarheid en een atacti-
sche gang vast te stellen, terwijl bij een gehalte van 7.2 m.gr. %
deze symptomen verdwenen waren, doch een hevige diarrhee op-
trad. Zonder twijfel is het onjuist de waargenomen verschijnselen
alleen te willen verklaren uit een verlaging van het bloedcalcium-
gehalte, en geen rekening te houden met een werking der anionen.
Wat kalfziekte betreft, zal men ter verklaring van het symptomen-
complex bovendien rekening hebben te houden met de andere be-
langrijke verschijnselen, die hierbij optreden : de sterke verlaging
van het gehalte aan anorganisch phosphaat en de verhooging van
het Mg-gehalte.

Volgens onze meening is de hypothese van J. Russel Greig ³),
volgens welke als oorzaak van het kalfziekte-syndroom de verlaging

1 Vgl. I). Danielopolu. Klin. Wochenschr. 7, 1748 (1928) en zijn vroegere
verhandelingen.

3 Voordracht 11e Congres voor Diergeneeskunde te Londen, Aug. 1930 ; Deut-
sche Tierarztl. Wochenschr. 1930, biz. 58S en zijn vroegere publicaties in The
Veterinary Record.

van den bloedkalk-spiegel moet worden beschouwd, niet voldoende
gefundeerd. Zijn waarneming, dat de ernst van een kalfziekte-
geval parallel loopt met den graad van de calcium-verlaging, kon
door ons bovendien niet worden bevestigd ; integendeel werd her-
haaldelijk gevonden, dat in een beginstadium van kalfziekte de
vermindering van het calciumgehalte grooter was dan in het sta-
dium, waarin de runderen de symptomen in hun meest typischen
vorm te zien gaven. Wij zijn van meening, dat de bij kalfziekte
voorkomende minerale storing een gevolg is van nog voor het groot-
ste deel onbekende factoren. De verhoogde eischen, die bij den
partus gesteld worden en de bij den partus veelal waargenomen
daling van het bloedcalciumgehalte spelen vermoedelijk een rol.
Wanneer het regelingsmechanisme normaal functionneert, is de
bloedsamenstelling weder spoedig normaal. Hetzich langzaam of in
het geheel niet herstellen van het bloed-Ca-gehalte na den partus zou
niet als bewijs behoeven te gelden voor Ca-gebrek als hoofdmoment,
doch ook weer als een uitdrukking van een verminderd vermogen
het evenwicht te bewaren, welke vermindering wellicht met mine-
rale voorziening soms wel en soms niet in verband zal staan. Als
gevolg van deze storing treden de afwijkingen in de minerale samen-
stelling van het bloedserum op, die op hun beurt mede helpen het
symptomen-complex, zooals wij dit kennen, op te bouwen.

Aan den heer H. Hooghoudt, die de analyses heeft verricht,
zeggen wij gaarne dank daarvoor.

Aus Versuchen mit Kälbern und Rindern geht hervor, dass nach der intrave-
nösen Zuführung von Natriumoxalat die niedrigste Calciumvverte im Serum inner-
halb fünf Minuten erreicht werden. Während der Calciumerniedrigung gibt es eine
relative Erhöhung des Vagustonus. Die Erregbarkeit der Tiere ist herabgesetzt,
der Gang wird ataktisch. Diese Symptome erreichen ihr Höhepunkt wenn der
Serumcalciumgehalt schon eine beträchtliche Steigung zeigt. Klonische Krämpfe,
hingegen, treten zur Zeit des tiefsten Calciumspiegels, unmittelbar vor dem Tod, auf.

Eine Einspritzung von Natriumeitrat löst keine Erniedrigung des Serumcalciums
aus : das gebildete Calciumcitrat bleibt in (kolloidaler) Lösung. Die Calciumernie-
drigung im Blut genügt nicht zur Erklärung des Symptomenkomplexes der Ge-
bärparese. Sie muss vielmehr als ein Symptom des gestörten mineralen Regulier
rungsmechanismus betrachtet werden. Es existieren wahrscheinlich mehrere
Ursachen dieser Störung.

Intraveneous injection of sodium Oxalate causes a decrease of the calcium con-
tents of the blood serum, the maximum of which is reached within five minutes.
During the low calcium contents there is a relative rise in the tonus of the para-
sympathicus. The irritability of the animals is decreased, their gait is very atactic.
These symptoms do not coincide with the lowest point of the calcium level, but
occur when there is already a considerable increase in the calcium of the serum.
Clonic convulsions on the other hand occur at the point, at which the calcium
contents have reached a minimum, immediately before death. The intraveneous
injection of sodium citrate does not cause a lowering of the calcium of the serum,
the calciumcitrate, which has been formed, remains in (colloidal) Solution.

The symptoms of milk fever cannot be explained only by the decrease in calcium
of the blood serum. This decrease in blood calcium proves a disturbance in the
regulation mechanism of the animal, of which various causes probably exist.

Nos recherches avec des veaux et des vaches montrent, que l\'injection intra-
veineuse d\'une solution d\'oxalate de sodium cause une diminution maximale du
taux en calcium sanguin, cinq minutes après l\'injection. Pendant la période de
diminution du calcium, il y a une vagotonie relative. L\'irritabilité des animaux
est diminué, ils marchent d\'une manière atactique. Le maximum des symptômes
est atteint pendant la période, dans laquelle la calcémie s\'est augmentée déjà
considérablement .C\'est au contraire au minimum de calcium sanguin, immédiate-
ment avant la mort, que se présentent des convulsions cloniques. L\'injection in-
traveineuse de la citrate de sodium ne cause pas de diminution de calcium : la
citrate de calcium, qui s\'est formée, reste en solution (colloidale).

Les symptômes de la fièvre vitulaire ne s\'expliquent pas seulement par la dimi-
nution du calcium sanguin, fl y a une perturbation delà régulation minerale, dont
probablement existent plusieurs causes.

In het Rumeensche tijdschrift voor Diergeneeskunde ,,Revista de Medicina
Veterinaria si de Zoötechnie" (Buletinul Asociatei generale a Medicilor Veterinari
din Romania) van Januari 1930 T/M April 1931 komen artikelen voor over :
Moderne Chirurgie, Voorbehoedende maatregelen tegen rundertuberculose, Over het
verband tusschen veeteelt en diergeneeskunde, Bestrijding van miltvuur, mond-
en klauwzeer en vlekziekte, Nieuwe Economische mogelijkheden door invriezen
van voedingsmiddelen, Bestrijding van Leverbotziekte bij schapen met metiline.
Historische ontwikkeling van de Veeteelt, Vergelijkend onderzoek van de werking
van verschillende blaa.trekkende middelen, Heidenking van het overlijden van
Prof. Motas, en viering van een jubileum van den Directeur van den Veeteeltkun-
digen Dienst, G. Ionescu te Braila.

Propriété anti-infectieuse de 1\'ergosterol irradié. Son emploi dans le traitement
de 1\'entérite diarrheique des Veaux. Rossi, (Reueil de Méd. Vét. Janvier 1931).

Diarrhee van jonge kalveren (1—4 dagen) komt in verschillende streken van
Frankrijk zeer veel vóór; volgens schrijver, met een sterftekans van 90 a 97 %

De oorzaken ervan zijn menigvuldig ; preventief ziet schrijver wel resultaat,
tenminste op verschillende bedrijven, van anti-streptococcen- en anti-coli-serum.

Therapeutisch had hij noch succes met sera, noch met verschillende medica-
menten.

Green en Mellanby hebben aangetoond dat vitaminen een rol kunnen spelen
in de resistentie tegen infectieziekten, terwijl ook het ontbreken van vitamine D
meer praedisponeert voor het optreden van deze ziekten.

Schr. heeft nu bovenbedoelde kalveren met bestraalde ergosterine behandeld
en zag daarvan wel succes. De dosis was ±15 druppels per dag en het resultaat
dikwijls bijzonder snel.

De schrijver zelf acht het aantal behandelde gevallen nog te klein om definitief
een uitspraak te doen, doch meent te kunnen opwekken tot navolging van zijn
proeven, v. d. P.

Volgens Dr. Edmond Sergent (Bulletin Mensuel, Nov.—Dec. 1930, Office
internat, des épizoot) bestaat er voor Noordafrika, vooral Algerie, groot gevaar
voor veepest, daar die ziekte in de aangrenzende zuidelijke landen en in Egypte
enzoöties voorkomt. Egypte werd in 1884 besmet door vee uit Zuidrusland, tijdens
de engelse nijl-expeditie, en bleef sedert besmet. De ziekte breidde zich langzaam
uit naar het westen, was in 1889 aan het Tchadmeer en ging tot de Guineakust en
Senegal.

Naar het zuiden werd de ziekte in 1890 van Egypte overgebracht naar Abessinie
en Massowah en in de volgende vijf jaar ging zij door Duits-Oostafrika naar Zuid-
afrika tot in de Kaap-kolonie. Vooral de minder gevoelige diersoorten, die de ziekte
in lichten graad hebben of er van herstellen, brengen de besmetting over, zoo de
Zebu.

fn tijd van oorlog zijn de veetransporten voor de troepen gewoonlijk oorzaak
van verspreiding der ziekte.

Legg (The australian vet. journal 1930. No. 4, dec.) gebruikte met goed gevolg
als bad-vloeistof om runderen van teeken te bevrijden een 0.15 %-oplossing van
natrium-aseniet. Voor collega\'s in Indie is het artikel lezenswaard.

De steriliteit van de koe ; de verschillende oorzaken en behandeling. (Oscar M
Newton, Revista de Higiene y Sanidad Pecarias, Jan.—Eebr. 1930).

Er zijn aangeboren en verkregen oorzaken van steriliteit ; aangeboren door mis-
vormingen en afwijkingen der genitaliën ; zoo b.v. bij het vrouwelijk individu
van een tweeling waarvan een mannelijk en een vrouwelijk is. De mannelijke indi-
viduën hierbij hebben normale genitaliën. De interne secretie der testicels begint
vroeger dan die der ovariën en doordat bij tweelingen, vooral die in gemeenschap-
pelijke eivliezen, anostomosen der bloedvaten bestaan, beïnvloeden de testiculaire
hormonen de ontwikkeling der vrouwelijke genitaliën bij het vrouwelijk individu
in ongunstigen zin. Zijn de tweelingen beide vrouwelijk dan is er een normalen
bouw en ontwikkeling der genitaliën.

De verkregen steriliteit ; welke veelvuldig voorkomt, is van voorbijgaanden of
van blijvenden aard. Schr. onderscheidt bij het rund 3 perioden voor de voort-
brenging van kalveren ; de eerste begint na afloop van het iste levensjaar tot de
eerste partus binnen het 3de levensjaar, de tweede van het 3de levensjaar tot 10
jaar en de derde van 10 jaar en ouder.

De verschillende organen waaruit het genitaal-apparaat bestaat, worden nagegaan
in hunne physiologische functie en ziekelijke afwijkingen welke steriliteit veroor-
zaken. In verband met de vagina wordt uitvoerig besproken, de vaginitis granulosa
bovum, welke ziekte in Argentinië (Buenos-Aires) het eerst werd gezien in 1921
bij quarantaine-dieren uit Europa afkomstig.

Devag. gran. bov. begint met afscheiding van reukeloozen geelwitten of rozig-gelen
etter, daarna vorming van regelmatige rijen knobbeltjes, met een witachtig half
doorschijnend uiterlijk, die, door er over te wrijven het aspect van een roode stip-
pellijn geven ; het wrijven veroorzaakt het dier pijn. Aanbevolen behandeling :
eerst reinigen der vagina met verschillende antiseptica (oplossingen van aluin,
kalium permanganaat, zinksulfaat) daarna inbrengen van zalven met zinksulfaat
en jodium.

Veranderingen zoowel van het slijmvlies in den uterus als van het uterusvocht
belemmeren de spermatozoïden in hun beweging en kunnen ook de ontwikkeling
van het eitje verhinderen.

De inucosavan den uterus is vooral de plaats waar de verschillende microörganis-
men aangrijpen (tuberculose en Bangsche bacil) welke veranderingen veroorzaken
vanaf een eenvoudige catarrh tot zweren, welke laatste permanente steriliteit
geven. Tuberculose der geslachtsorganen komt over het algemeen méér voor dan

wordt aangenomen ; echter wordt tuberculose van de uterus alléén zelden gezien,
dan is er meestal ook tuberculose van het peritoneum. Bij tuberculose van den uterus
is er uitvloeiing van grijsgelen etter, deze op tubercelbacillen onderzoeken en het
dier tuberculineeren, het geeft blijvende steriliteit ; zulke dieren slachten.

De Bangsche bacil localiseert zich op de oppervlakte der cotyledonen; infectie
gedurende drachtigheid geeft abortus. Soms worden zulke dieren op den gewonen
tijd bronstig en nemen op, terwijl bij andere de cotyledonen ontstoken blijven
en etterafscheiding geven ; het organisme kan de ziekte niet overwinnen, en dan
ontstaat de chron. endometritis en pyometra, wat onvruchtbaarheid geeft ; blijft
de cervix in dit geval afgesloten, dan kan een doorbraak van etter in de buikholte
plaats vinden (peritonitis).

Sporadische abortus met ret. sec. kan chron. endometritis geven met als gevolg
blijvende onvruchtbaarheid.

Behandeling bij infectie met Bangschen bacil (onderzoek uitvloeiing en aggluti-
natie) inenting met specifiek vaccin, daarnaast irrigatie van uterus met 2 a 3 liter
natriumboraat 1 %, NaHCO_s 2 % voor reiniging, dan inbrengen van het eigen-
lijk geneesmiddel 3—5 L. J.J.K.-opl. 1 op 1000; kal. perm., chinosol. (dubbel
gebogen canule voorzichtig door den cervix brengen) ; inwendig J. K. geven in dosis
van 5 tot 15 gr. gedurende 8 dagen, met een interval van 8 dagen, weer 8 dagen
J.K. geven.

Bij de aandoeningen van de eileiders is van belang een zeer goede conditie van
het dier, daar dan vettige degeneratie van oviduct en infund. tubae kan optreden,
wat bij jonge dieren tot 2 jaar wel het geval is.

Bij een mechanische belemmering in het vervoer van het ovulum van ovariën
naar uterus, is de diagnose slechts post mortem te stellen. Bij erg vette ieren welke
niet opnemen, de voeding regelen en gedurende 3 tot 5 maal 8 dagen 10—20 gr.
J.K. per dag geven met tusschenruimte van steeds 8 dagen.

Aandoeningen van het ovarium ontstaan volgens schrijver door opklimmende
invasies van microörganismen van uit uterus, oviduct en van het peritoneum.
(Bangsche bacil). Veranderingen van het stratum germinativum veroorzaakt
een mechanische verhindering van het barsten der blaasjes van de Graaff ; er
komt te veel intrafolliculair vocht, en er ontstaan de z.g. ovaria cystica. Is slechts
een gedeelte van het ovarium (of gedeelten van beide ovaria) aangetast, dan
ontstaan de gevallen waarbij de bronst onregelmatig optreedt; er vallen 1, 2 of 3
bronsttijden uit ; en kan ten slotte een blijvende steriliteit optreden.

Verdere veranderingen van het ovarium zijn : atrophie en nieuwvormingen
(deze zelden).

Locale behandeling der ovaria is aangewezen ; na 24 uur vasten rectaal explo-
reeren en uitdrukken der folliculi, daarna massage van het ovarium.

Kan men echter een follicel niet uitdrukken en is deze reeds ter grootte van een
kippenei, dan raadt schr. aan een punctie te probeeren. Na 24 uur vasten het
rectum door uitspoeling zoo goed mogelijk reinigen, daarna een naald 7 c.M. lang
en 2 m.M. dik nemen, waaraan een stevige gnmmislang van 60 c.M. lengte met
een injectiespuit van 20 c.c. De naald wordt in de hand er ingebracht en na pal-
patie van het ovarium door den darmwand in de follicel gedrukt ; een helper zuigt
met de spuit het vocht er uit, dan de naald wegtrekken zonder de hand te ver-
wijderen om te constateeren of de follicel verdwenen is.

Van het corpus luteum is nog niet alles bekend wat zijn physiol. functie en patho-
logische vorming betreft ; wel bekend is dat het een hormoon vormt welke het
ovarium beïnvloedt. Indien het corp. lut. niet teruggaat of atrophieert, wat soms
na een abnormale partus of ret. sec. het geval is, dan het uitdrukken of vernielen
via het rectum. Er zou een innige betrekking bestaan tusschen de pathologie van
het ovarium en van den uterus. Tenslotte worden enkele aanwijzingen gegeven voor
het onderzoek van steriele koeien.

Het systeem 6—5—8 om de melkgift der koeien te berekenen. J. R. Codina, La
Semana Veterinaria No. 706.

Volgens dit systeem wordt, om de melkgift eener koe voor de geheele lactatie-
periode te berekenen, gedurende 24 uur op een dag der 6de week, der 5de maand
en der 8ste maand de hoeveelheid melk der koe gemeten of gewogen. De verkregen
getallen worden opgeteld en de som met xoo vermenigvuldigd. Het aldus verkregen
getal geeft aan de berekende melkproductie der koe gedurende die geheele lactatie-
periode.

Deze wijze om de melkgift te berekenen werd gepropageerd in België en Frankrijk
voor kleine bedrijven waar het te tijdroovend is om dagelijks de productie te meten
en te registreeren.

Er werden proeven genomen om uit te maken of deze berekening voldoende be-
trouwbaar is. Hierbij bleek dat als de lactatie-periode tusschen de 300 en 365
dagen is, er het minste verschil was tusschen de berekende en de werkelijke melk-
productie ; soms was het verschil slechts enkele liters hetzij meer of minder.

Meer dan 12 maand-lactatie gaf groote verschillen. Het aantal malen dat de koe
gekalfd had, noch het ras, was van invloed.

Ten slotte wordt het systeem aanbevolen voor kleine bedrijven waar weinig
personeel is en het dagelijks meten der melkgift te tijdroovend om de beste melk-
geefsters te leeren kennen. n. P.

Vergiftung von Rindern durch Harnstoff. (Gluschke, Tierirztl. Rundschau,
1929, No. 42, S. 781).

Naar aanleiding van twee vergiftigingsgevallen bij runderen, waarvan de oor-
zaak moest worden gezocht in een opgenomen hoeveelheid ureum (in het eerste
geval tengevolge van verwarring met glauberzout, in het tweede na ureum-bemes-
ting), gaat sehr, de toxische werking van ureum bij runderen na, zeer terecht
in zijn inleiding opmerkende, dat deze kwestie in onzen tijd van stikstofbemesting,
van groot belang is.

De verschijnselen traden reeds 10 minuten na het opnemen van ureum door de
koeien op. De dieren begonnen te beven en vielen plotseling. De ademhaling was
sterk versneld (80—100), oppervlakkig, met sterk verwijde neusgaten, terwijl
uit de neusgaten een schuimende, slijmige vloeistof kwam. De pols was onvoelbaar,
de harts\'ag bonzend. Sterk op den voorgrond traden klonische-tonische krampen,
overeenkomend met de krampen, welke voorkomen na strychnine-vergiftiging.

Behalve acute ontstekingsverschijnselen van slokdarm, magen en eerste gedeelte
van het dundarmkanaal, welke bij sectie in enkele gevallen werden waargenomen,
werden verder geen typische afwijkingen vastgesteld.

Hoewel in beide gevallen de oorzaak der intoxicatie voor de hand lag, werd
de ureum nauwkeurig chemisch onderzocht op verontreiniging, daar ureum-into-
xicaties in de literatuur niet werden beschreven. In geen van beide gevallen wer-
den echter schadelijke verontreinigingen gevonden.

Sehr, meent aan te kunnen nemen, dat de feitelijke oorzaak der intoxicatie
moet worden gezocht in de ammoniak, welke zich vormt door hydraulitische
splitsing van ureum in de voormagen, welke slpitsing gebeurt door inwerking
van vooral in de pens aanwezig zijnde ureasevormende bacteriën.

Het feit, dat de beschreven symptomen overeenkomen met de verschijnselen
van vergiftiging met ammoniakzouten, pleit voor de opvatting, dat ureumver-
giftiging feitelijk een autointoxicatie is, tengevolge van de vrijgekomen ammoniak.
Daar de werking der urease-vormende bacteriën zeer afhankelijk is van het me-
dium, is ook de toxische dosis ureum moeilijk vast te stellen.

Beitrag zur Aetiologie der Ruhr der neugeborenen Tiere. (Marcis, Deut. Tier.
Woch., 1929, No. 19, S. 289).

Hoewel als oorzaak van de diarrhee bij jonge kalveren verschillende bacteriën
zijn aangetoond, vindt men in de meeste gevallen echter colibacillen. Daar coli-
serum, vaccinatie en auto-vaccinatie met colibacillen geen goede resultaten op-

leveren, stelt schr. de hypothese op, dat de colibacillen secundair aanwezig zouden
zijn, dus dat m. a. w. het kalf voor de coli-infectie gepraedisponeerd moet zijn.
Behalve door onvoldoende verpleging van het moederdier en inteelt, zou deze
praedispositie vooral veroorzaakt worden door infectie met den Bangschen bacil.
Het gelukte schr. niet alleen aan te toonen, dat in een stal, waar veel kalveren
aan ,,Ruhr" stierven (bacteriologisch vastgesteld), abortus heerschte, maar ook
dat de aan colibacillose gestorven kalveren afkomstig waren van met Bangschen
bacil besmette koeien, terwijl de moederdieren van gezond gebleven kalveren
niet besmet bleken.

Deze publicatie, welke een in de praktijk bekend feit, thans wetenschappelijk
vaststelt, gaat parallel aan een onderzoek van Manninger (Hongarije).

Rachitis en nymphomanie als avitaminosen. (Prof. Dr. Küst, Tier. Rundschau,
1930, No. 44 en 45, S. 741, 766).

Prof. Küst schrijft het feit, dat rachitis en nymphomanie veel vaker dan vroeger
ook bij volwassen runderen voorkomen, toe aan te ver doorgedreven eenzijdige
teelt waardoor de dieren buitengewoon gevoelig zijn geworden voor tekort aan
D-, resp. E-vitaminen. Rachitis bij koeien begint, met kruiszwakte, trippelen met
de voorbeenen, lang op de knieën blijven liggen bij het opstaan, dan aanvankelijk
sidderen en gauw weer gaan liggen. Ten slotte gaat het opstaan zeer moeilijk,
worden de achterbeenen ver onder het lichaam geplaatst, of gelukt het opstaan
in het geheel niet meer, In andere gevallen ziet men alleen kreupelheid, nu eens
aan het eene dan weer aan het andere been. Enkele keeren ontstaan knobbels aan
de ribeinden, ziet men abnorme welving der schedelbeenderen, zelden ook spon-
tane beenbreuk of afscheuren van de Achillespees. Intusschen wordt de huid dof,
glansloos, het haar ruw, veelal ontstaat chronisch exantheem, sterk afschubben van
de epidermis. Zoo\'n proces kan soms vele maanden duren ; de patiënt is intusschen
sterk vermagerd, een z.g.n. „slijter" geworden, die te gronde gaat als niet tijdig
wordt ingegrepen met een causale therapie, d. i. regelen van de minerale, speciaal
kalk- en phosphorstofwisseling, en toevoer van de noodige D-vitaminen. Prof.
Küst beveelt daarvoor een poedermengsel aan, bestaande uit 60 % koolzure kalk,
35 % phosphorzure kalk en 5 % jodium-houdend ruw zout, en daarnaast, lever-
traan en vigantol. Van het poedermengsel geeft hij de koeien 60 to 80 gram per
dag, levertraan dezelfde hoeveelheid, vigantol gedurende 10 a 14 dagen vanaf
15 druppels afnemende tot 1 druppel per dag (bij voorkeur verdund met olijfolie
voor nauwkeuriger doseering). Ook bij varkens komt rachitis vaak voor, niet
alleen bij jonge biggen, ook bij zeugen. Men geve deze, al naar het lichaamsgewicht,
15 tot 50 gram poedermengsel, evenveel levertraan en 3 a 8 druppels vigantol
(in afnemende dosis) per dag. Ook prophylactisch is hiermee veel te bereiken indien
koeien, resp. varkens in den winter op stal, aanvankelijk dagelijks en na 3 a 4
weken elke 2 tot 3 dagen, 1/5 van bovengenoemde dosi door het voer wordt ge-
geven. Prof. Küst heeft opgemerkt, dat in dezelfde stallen, waar rachitis heerscht,
ook nymphomanie onder de koeien dikwijls voorkomt. Een ander causaal verband
dan de wijze van voeding en verpleging kan hier niet bestaan. Beide ziekten ziet
men bij het vee op de bergen, dat veelal op stal wordt gehouden, véél vaker dan
in lager gelegen landen, waar de dieren een groot gedeelte van het jaar in de weiden
loopen. Voor rachitis en nymphomanie kunnen dezelfde praedisponeerende oorzaken
gelden. Prof. Küst denkt hier ook aan een tekort aan vitaminen, en speciaal aan
het voortplantings- of anti-steriliteits-vitamin E, dat volgens de jongste onder-
zoekingen op dat gebied in nauw verband zou staan met het ovariaal-hormoon.
Bij het behandelen van nymphomanie (en óók van steriliteit) denke men vooral
ook daaraan. Plaatselijk behandelen van de cysten of abnormale corpora lutea
kan doelloos zijn zonder óók causaal in te grijpen, waarbij opheffen van een tekort
aan vitamin-E niet ware te vergeten. In de eerste plaats is zonlicht, weidegang
daarvoor noodig, en verder regelen van de voeding. Vitamin-E vindt men vooral

in tarwe-kiemen en in hieruit gewonnen olie, in kokosnoot-olie en mais-olie, reuzel
en boter. Sojaboonen bevatten géén E-vitamin, lijnzaad, sesamkoeken, palmpit-
koeken en raapzaad uiterst weinig. Op dit gebied ligt, nog een groot terrein voor
onderzoek vrijwel geheel braak.

Kopervergiftiging onder schapen en runderen na besproeien van boomgaarden
met oplossingen van sulfas cupri. (Schaper u. Lütje, Berl. Tier. Woch., 1931,
No. 3 S. 36, No. 4, S. 49.

Tusschen de Elbe en de spoorlijn Altona-Cuxhaven ligt een polderland, dat even-
als in Holland door slooten in evenwijdige smalle strooken is verdeeld. Daaraan
dankt het zijn naam „Altes Land" (naar ,,01"-Land = Hol-land). Die smalle stroo-
ken weiland worden benut als boomgaarden, in hoofdzaak met appelboomen be-
plant. Daaronder grazen meestal schapen, soms ook enkele koeien en kalveren.

Tusschen April en September zijn honderden van die schapen ziek geworden, de
meeste in Juli, aanvankelijk acuut, later met meer chronische symptomen. Acuut
zieke dieren kregen een vaak snel doodelijk verloopende gastro-enteritis met
profuse diarrhee, koorts, verhoogde ademfrequentie, hevigen dorst, en kort vóór
den dood algemeene zwakte, soms ook convulsies. Als de diarrhee ophield, dan
ging de acute vorm in den meer chronischen over en bleek het herstel later slechts
schijn. Het chronisch ziektebeeld werd beheerscht door organische veranderingen
in het lever- en nierweefsel en in de hartspier. Het eerst viel bij schapen op: oede-
men, vooral aan de ooren, welke bij zieke dieren slap neerhingen met omgekrulde
punten en vesiculeus eczeem of later korsten op de oorhuid. Bij sommige patienten
werd de geheele kop oedemateus, of breidde het eczeem zich uit tot op den neus.
De hartslag was bonzend, snel, onregelmatig, de temperatuur voor schapen niet
hoog, n.1. 40—40.5⁰ C. In een later stadium traden icterische- en ten slotte sterk
anaemische toestanden in. De defaecatie was onregelmatig ; nu eens hard. met
slijm of bloed bedekt, dan weer hevige diarrhee, waarbij de faeces lichtgrijs, stin-
kend was, doch meestal neiging tot constipatie, intusschen aten en herkauwden
de schapen als normaal. Dan kwamen ook verschijnselen van gestoorde nierfunctie,
sterk eiwithoudende urine, aanvankelijk bruin (icterus), dan groen- tot donker-
bruin, soms ook wijnrood (een typisch symptoom ter onderscheiding van disto-
ma tosel). Ten slotte kwam het einde onder verschijnselen van cachexie, of ver-
dronken vele schapen bij hun pogingen om in de talrijke slooten hun onlesbaren
dorst te stillen.

Bij koeien zag men al deze symptomen niet zoo duidelijk. Alleen diarrhee, alge-
meene lusteloosheid en een apoplectisch einde, dat soms aan miltvuur deed denken.

Ook bij paarden en veulens heeft men in die boomgaarden diarrhee waargenomen,
echter geen sterfgevallen ; zooveel te meer bij pluimvee, dat zijn voedsel zocht
onder de appelboomen.

Bij sectie vond men bij schapen sterke icterus, leverdegeneratie (geel-mahonie
tot bleek-okergeel bros weefsel), vergroote milt (hel-rose, korrelig), haemorrha-
gische nephritis en haemolyse, soms bloedingen in de achterste oogkamer, verder
gele- tot wijnroode vloeistof in het pericardium ; de hartspier opvallend licht van
kleur, vlekkig, harder dan normaal ; het bloed leek op dat van aan miltvuur ge-
storven dieren, lak-kleurig, bruin- tot wijnrood.

Het sectie-beeld bij koeien was minder duidelijk. Hier trad meer dat van ont-
steking van lebmaag en dunne darmen naar voren, minder dat van icterus, hart-,
lever- of nierdegeneratie. — Chemisch onderzoek toonde aan dat vooral het lever-
weefsel veel koper bevatte ; gemiddeld bij schapen 50 en bij koeien 10 m.g. per
100 gram ; reeds door eenvoudige vlam-reactie was het koper gemakkelijk aan te
toonen.

De ziekteoorzaak, koperintoxicatie, stond nu vast. Van Maart tot Juni worden
de vruchtboomen eenige keeren besproeid met ij a 2 %-oplossing van sulf. cupri
en kalk. Vooral wanneer dit niet met motorspuiten, doch met handkracht geschiedt,
en de vloeistof dus niet in een fijnen nevel, doch als een regen weer neerdaalt,

wordt ook het gras met koper-kalkmengsels bedekt. Zoo werden in den „Kreiz"
Jork in één jaar 166.396 kg. sulfas cupri in bijna 8£ millioen liters kalkoplossing
verspoten ! Geen wonder dus, dat, als dit niet spoedig door regenbuien wordt
weggespoeld, schapen, koeien en pluimvee onder die boomen veel koper binnen
krijgen. Vroeger meende men, dat dit vrij onschuldig zou zijn. De ervaring heeft
nu anders geleerd. Wanneer men in zulke boomgaarden dieren wil laten grazen,
dan moet de koperkalk door zwavelkalk-soluties worden vervangen, of het gras
worden afgemaaid en vernietigd, en de weiden niet tijdens of kort na het besproeien
worden gebruikt, althans niet vóórdat het gras opnieuw is aangegroeid.

Pseudotuberculosis ovis of Pyobacillose? (Junack, Tier. Rundsch., 1930, No. 52,
S. 885).

Volgens sommigen zou de bacil van Preisz-Nocard, welke bij schapen pseudo-
tuberculose veroorzaakt, identisch zijn met den bacillus pyogenes of althans
slechts een variëteit zijn van dezelfde soort. Enkele bacteriologen zoeken zelfs
verwantschap tusschen eerstgenoemden bacil en vlekziekte-bacteriën. Volgens
Junack is dit niet juist. Het verschil komt het meest naar voren in de wijze waarop
zij het lichaam besmetten. Bac. pyog. veroorzaakt nooit macroscopisch zichtbare
veranderingen in de lymphklieren, ook niet bij varkens. Daarentegen is bij pseudo-
tuberculose knobbelvorming juist regel. De spierknobbels bij runderen, welke
Junack heeft gezien, (Pyobacillosis nodosa, Kitt) vertoonen nooit de uienschil-
vormige lagen of verkalking, zooals pseudo-tuberculose eigen is. Kapselvorming
is bij pyobacillose veel sterker dan bij pseudo-tuberculose. Bij enting van proef-
dieren blijkt bac. Preisz-Nocard veel pathogener en agressiever dan bac. pyog.
Eerstgenoemde tast ook been aan, laatstgenoemde niet. Morphologisch en bij het
kleuren van praeparaten ziet men weinig of geen verschil, cultureel daarentegen
wel. Bac. pseudo-tuberculose\'groeit langzaam doch regelmatig op gewone agar ;
bac. pyog. alleen als veel etter mee wordt overgeënt. Bac. pyog. vervloeit gestold
serum ; bac. pseudo-tuberculose doet dat niet. Bac. pyog. groeit slecht in bouillon, bac.
pseudo-tuberculose daarentegen uitstekend.

Junack wijst er nog op, dat bovengenoemde knobbeltjes in (huid)spieren van
hals, buik en flanken vaak ten onrechte voor afgestorven finnen worden aangezien ;
in de centra zijn gemakkelijk Gram-positieve pyogenes-baeillen aan te toonen.
Bij de vleeschkeuring heeft J. ook nog al eens pyogenes-endocarditis en -nephritis
waargenomen.

Vergiftiging van schapen met Chaerophyllum temulum. (Dr. Preszler u. Dr.
Berendes, Berlin, Tier. Woch., 1031, No. 1, S. 6).

Uit een kudde van 300 schapen werden talrijke lammeren ziek onder verschijn-
selen van Coniine-intoxicatie, speekselen, braakbewegingen, tympanitis, consti-
patie, motorische- en sensibele verlamming, slingeren, bewusteloosheid en ten
slotte dyspnoe ; 11 lammeren stierven door verlamming van het middenrif. Bij sectie
werden in de magen deelen van stengels gevonden, welke afkomstig bleken te zijn
van Chaerophyllum temulum, een plant welke tot de umbelliferae behoort en
nauw verwant is aan de Conium maculatum. De gevonden stengels waren, evenals
die van de gevlekte scheerling, roodbruin geteekend ; terwijl die van laatstgenoemde
hol is, is de stengel van Chaer. temulum met „merg" gevuld. Tusschen het kreupel-
hout en de bouwvallen, waar de schapen hadden gegraasd, werden talrijke versch
afgevreten chaeropyllae gevonden. Van de conium maculatum zijn deze te onder-
scheiden, behalve door de gevulde stengels, aan hun tweedeelige op peterselie
gelijkende gevederde bladeren, hun witte, dubbele bloemkroon en behaarde veel-
bladerige bloemblaadjes.

In \'t algemeen schijnen onze huisdieren voor coniine-intoxicatie minder gevoelig
te zijn dan menschen (maximaaldosis 2 mg. ; hond 50 mg.)

Zur Therapie der Haut-Papillomatose des Rindes. (Prof. Biberstein und Dr.
Eberhard, Tier. Rundsch., No. 4, 1931, S. 60).

Elke practicus weet, dat bij koeien, soms verspreid over het geheele lichaam,
en vooral in de omgeving van uier en vang groote trossen wratten voorkomen,

welke niet alleen zeer hinderlijk bij het melken, doch niet zelden ook oorzaak zijn
van sepsis en cachexie. Operatief verwijderen is een tijdroovend, lastig werk,
bovendien ondankbaar omdat recidiven eerder regel dan uitzondering zijn. Omdat
tusschen papillomatose bij runderen en wratten bij den mensch causaal verband
kan bestaan (Deutsche med. W.schr. 1908, S. 423), zou infectie bij het extirpeeren
geenszins uitgesloten zijn. Wanneer de behandeling, welke de schrijvers van boven-
genoemd artikel aanbevelen, steekhoudend blijkt te zijn, dan hebben zij daarmee
menig practicus dus een grooten dienst bewezen.

Versehe wratten van runderen worden (met phys. zoutsolutie) tot een papje
gewreven ; dit wordt gedurende twee uren bij 56° C. gesteriliseerd en dan door een
Berkefeld-filter gefiltreerd. Wekelijks wordt van het vaccin 5 totioc.c. subcutaan
ingespoten. Dit wordt 3 tot 4 keer, zelden vaker, herhaald. In 22 ernstige gevallen
is hiermee volkomen succes verkregen. (De vraag is, of wij hier met suggestie, dan
wel met een specifieke therapie te doen hebben. Bij den mensch verdwijnen wratten
óók door (na?) het bestrijken met een indifferente kleurstof, dus, langs suggestieven
weg. — Maar, \'t is te probeeren. Ref.)

Die pathologische Bedeutung der in den Vormägen der Wiederkäuer vorkommenden
Fremdkörper. (Zimmermann, Ref. Berl. Tier. Woch., No. 2, 1931, S. 26).

Het is bekend, dat de homo sapiens soms liefhebber is van spijkers, halve lepels
en andere dergelijke lekkernijen. Maar, dat zijn uitzonderingen. Koeien schijnen
in dit opzicht vaker gastronomisch te zijn aangelegd. Onze Hongäarsche collega
L. PApai vond binnen één jaar in de magen van 1516 geslachte runderen in 57.5 %
vreemde voorwerpen!. In 34.9 % dezer gevallen waren deze in de netmaag aanwezig,
en in 22.6 % was deze geperforeerd, het meest bij oudere dieren en bij koeien veel
vaker dan bij ossen, stieren of vaarzen. Vooral lange, gladde voorwerpen bleken
perforatie te veroorzaken, welke bevorderd schijnt te worden door drachtigheid,
transport en overvoeding. Wanneer dergelijke scherpe voorwerpen werden inge-
geven, dan zag PApai ij tot 4 dagen later de eerste pathologische verschijnselen,
in één geval was echter na 10 dagen nog géén perforatie gevolgd. Bij sectie werden
bloeduitstortingen en losse sereuze adhaesies binnen 1 ä 2 dagen vastgesteld ; ge-
makkelijk los te maken vergroeiingen binnen 3 a fistelgangen met 1 m.M. wand-
dikte na 3J tot 4!, met 3 m.M. wanddikte binnen 17 dagen, doch abscesvorming
pas na 8 weken. (Voor gerechtelijke veeartsenijkunde (rehibitoir „gebrek") kunnen
deze cijfers m. i. van belang zijn. Ref.) Mogendorff.

L. Fabritius (Finsk Vet. Tidskr., Juli 1930) beschrijft in een in het duitsch
geschreven artikel een instrument, volgens eigen ontwerp, ten dienste van boven-
genoemde operatie bij de merrie. Een afbeelding van het instrument, dat door
de firma Hauptner te Berlijn in den handel wordt gebracht, is bij het artikel
geplaatst. v. Nederveen.

Fünf Jahre Gebrauch von hämolytischem Pferdeserum. Borowskaja : Zentr.bl.
f. Bakt. etc. I. Or. 1930, 118. 1/2, blz. 63

Gewoonlijk gebruikt men voor de bereiding van haemolytisch serum, ten be-
hoeve van de complementbindingsreactie, het konijn. Bij uitstek geschikt voor dit
doel toonden zich ook paarden De conserveering geschiedde door toevoeging van
een even groot volume glycerine, hetgeen de titer constant houdt en bevorderlijk
is voor de helderheid en steriliteit van het serum. v. d. Hoeden.

Vitamine-D, parathyreoprive tetanie, rhachitis. Referaat in N. T. v. G. 1931.1. 5.
door L. W. v. Esveld.

Het gaat hier over de vraag of levertraan en bestraalde ergosterine uitsluitend
antirachitisch werken wanneer de gl. parathyr. en thymus aanwezig zijn, of niet.
Door Pappenheimer (Journ. exp. med. vol. 52, Dec. 1930) is aangetoond dat ook

bij afwezigheid van deze klieren genoemde stoffen hun vitamine-D werking uit-
oefenen.

Deze proeven zijn in tegenspraak met de meest gangbare meening over een ver-
band tusschen de vitamine-D werking en genoemde klieren.

Demole en Christ (Arch. f. exp. Path. u. Pharm. 1929. Bd. 146, 361) konden
ook door toediening per os van bestraalde ergosterine aan normale honden en aan
honden waarbij de gl. parathyreod. waren weggenomen, steeds een stijging van
het Ca-gehalte van het bloed verkrijgen. Conclusie van dit referaat is, dat het
aangrijpingspunt (van bestraalde ergosterine op den Ca-spiegel van het bloed)
dus niet primair in de bijschildklier gelegen kan zijn, maar ergens hierbuiten ge-
zocht moet worden.

De 1\'influence des manipulations alimentaires sur Ia nutrition générale. (P. H.
Fleuret, Revue Vét. et Journ. de Méd. Vét. Juli—Aug. —Nov.,nos. 1930).

Een uitgebreid verslag van proeven op konijnen genomen, met haver in ver-
schillende vormen n.1. als droge korrel, geweekt en gekiemd. Voor de veevoeding
hebben deze proeven veel beteekenis daar reeds nu aan pluimvee veel gekiemde
haver wordt gevoerd en op eenige bedrijven in het buitenland ook proeven geno-
men worden met het verstrekken van gekiemd graan aan runderen gedurende
den staltijd.

Kleine hoeveelheden, \'s winters gevoerd ter vervanging van groenvoeder (vita-
minen) zullen in vele gevallen nuttig zijn ; de vraag of de netto-energiewaarde
(zetmeelwaarde) door het weeken of het kiemen veel minder wordt.

A priori was aan te nemen dat, zoo gauw het zaad gaat kiemen, tengevolge
van de stofwisseling, de calorie-waarde minder zou worden.

Aan den anderen kant kan door het kiemproces de verteerbaai heid verhoogd
worden, waardoor het nuttig effect tenslotte toch zal kunnen vermeerderen, gelijk
blijven of ook verminderen.

Door schrijver is aangetoond dat zoowel na weeken als kiemen van het graan
de voedingswaarde vermindert.

Hetzelfde geldt voor gekookte haver. De verteringscoëfficiënten zijn in de laatst-
bedoelde omstandigheden grooter, vermoedelijk door veranderingen in de cellulose.

Het spreekt wel vanzelf dat, daar graankorrels hooi vergeleken worden met
gekiemd graan hooi, in het eerste geval (door middel van koolbladeren) voor
een voldoende hoeveelheid vitaminen gezorgd is.

Het geheele probleem is uit een zuiver practisch oogpunt bekeken niet geheel
zuiver gesteld, daar het pluimvee b.v. \'s winters moeilijk aan een gelijkwaardig
groenvoer geholpen kan worden wanneer geen haver gekiemd wordt.

Bovendien is mij gebleken uit een proef op een groot pluimvee-bedrijf dat kip-
pen, welke per dag 30 gram gekiemde haver krijgen, buitengewoon weinig meel-
en korrelvoer consumeeren, een goede productie hebben (zoowel aantal als ei-
grootte) en in lichaamsgewicht toenemen ; misschien is bij vogels, met hun kort
digestiekanaal, de grooteie verteerbaai heid tengevolge van het kiemen, van
meer beteekenis dan bij konijnen. van der Plank.

Te New-York is overleden de dierenarts-tandarts R. Takens,
in 1862 te Winsuna geboren. Hij ontving zijn diergeneeskundige
opleiding aan de toenmalige rij ksveeartsen ij school te Utrecht
en werd daar in 1886 tot veearts bevorderd. Hij vestigde zich eerst
te \'t Zand, doch werd reeds het volgend jaar benoemd tot keur-
meester aan het abattoir te Amsterdam. In 1890 werd hij benoemd
tot paardenarts 3de kl. in N.O.I., doch reeds in 1892 kwam hij met
ziekteverlof terug en in 1895 werd hij eervol ontslagen en gepen-
sionneerd.

Inmiddels had hij tandheelkunde gestudeerd en in 1894 het di-
ploma als tandarts verkregen. Hij oefende de tandheelkundige
praktijk uit in Groningen, Amsterdam en Ned.-Indië, doch reeds
in 1904 legde hij de praktijk neer.

Van een tijdgenoot van Takens, de oud-paardenarts L. J. van
Rhijn, nu te Wageningen woonachtig, ontving ik onderstaande
herinneringen aan Takens, waaraan wij hieronder gaarne plaats
inruimen. Kroon.

Het bericht dat mijn studiegenoot en vriend Collega R. Takens
te New-York overleden is trof mij diep ; eenmaal waren wij jong
en traden vol illusiën het volle leven in. Niet velen zullen zijn voet-
stappen kunnen volgen. Hij begon zijn carrière als keurmeester
aan het Abattoir te Amsterdam en werd daarna Paardenarts 3 kl.
bij het leger in Ned. Indië. Hij werd in Indië ziek en spoedig afge-
keurd. Hij vestigde zich toen als dierenarts ; maar de praktijk viel
hem te zwaar ; hij had evenals zijn vader zwakke longen. Hij stu-
deerde toen voor tandarts, behaalde het diploma en was tandarts
in Groningen en Hoorn meen ik, daarna associeerde hij zich met een
tandarts in Amsterdam en werd daar finantieel onafhankelijk ;
legde de praktijk neer om in de wintermaanden in een milder
klimaat te kunnen wonen. Hij schilderde, had een atelier en woonde
in den Haag met zijn moeder. Toevallig ontmoette ik hem toen
in de tram. Ik zocht hem op, zag zijn schilderijen. Op den duur
beviel hem ons klimaat niet, hij wilde toen naar Californië gaan ;
dit plan werd ook uitgevoerd, toen zijn moeder overleden was.
Wij noemden hem Linaeus, omdat hij veel planten kende ; beroemd
was zijn collectie hoefijzers ; want Takens was handig met alles.
Zoo vallen de oude vrienden af, tot wij zelf ook worden opgeroepen.

Alias international zoötechnique / Atlas international des Bovins. Institut Inter-
national d\' Agriculture. Rome 1830.

Concessionnaires exclusifs dans tous les pays : Bestetti & Tunminelli S. A
Editeurs, Via Michelangelo Caetam, 32, Rome (115).

Van liet Internationaal Landbouwinstituut te Rome ontving ik het deel „Ne-
derland" van deze runderatlas met verzoek dit te willen bespreken in een der
vaktijdschriften in ons land. Hieraan voldoe ik gaarne.

In het voorwoord wordt er terecht op gewezen, dat voor de studie van verschil-
lende wetenschappelijke en practische problemen op zoötechnisch gebied, als b.v.
de evolutie der rassen, de acclimatisatie, den invloed van uitwendige factoren op
de ontwikkeling en de productie der dieren, enz., de kennis van de rassen en hun
verspreiding noodig is. Wel bestaan er allerlei werken, monografien over de rassen,
doch deze zijn d\'kwijls naar verschillend principe bewerkt. Het fnternationaal
Landbouwinstituut is aangewezen voor de samenstelling van een werk over de
huisdieren in alle landen, geheel objectief en voor ieder land op eenzelfde wijze
bewerkt. Zulk een werk heeft zeker groote waarde en wordt uitgevoerd onder
directie van Prof. G. Gray, door Stephan Taussig en Dr. Etienne Moskovits,
redacteuren aan het bureau.

Van het geheele werk zijn nu de eerste afleveringen over de ïundveeteelt in
Duitschland, Nederland, Hongarije, en Zwitserland verschenen.

Het belangrijkste deel van het werk wordt gevormd door de kaarten, die de ver-
spreiding der runderrassen in de verschillende landen en werelddeelen aangeven
en tevens de dichtheid van den veestapel in dezelfde gebieden.

Alle kaarten zullen geteekend worden naar eenzelfde methode en naar dezelfde
grondbeginselen en ieder ras, onderras en slag zal steeds voorgesteld worden door
dezelfde kleur of kleurschakeering. Verder zullen voor de rassen, onderrassen
en slagen de kleuren zoodanig gekozen worden, dat die, welke door hun eigen-
schappen overeenkomst vertoonen, op de detailkaarten door bij elkaar aanpassende
kleurschakeeringen weergegeven worden. Op een doorzichtig blad, dat aan de hoofd-
kaart bevestigd is, wordt de dichtheid van den veestapel aangegeven. Iedere
kaart zal vergezeld zijn van een bijvoegsel, dat alles bevat, wat van eenig belang
is in verband met de natuurlijke en economische toestanden van de veeteelt, haar
beteekenis, producten, organisatie en de steun welke haar in ieder land gegeven
wordt.

Tot zoover de mededeelingen omtrent de opzet van het werk, die ontleend zijn
aan het voorwoord en de inleiding.

Zooals ik reeds meedeelde, werd mij alleen de aflevering „Nederland" toege-
zonden, zoodat ik ook alleen daarover een oordeel kan geven. Vooreerst dan de
kaart. l >czc is in 3 kleuren gedrukt, het gebied van het Friesch Hollandsch veeslag
is geelgroen, dat van het Maas-, Rijn-, IJsselveeslag grasgroen en dat van het
Groninger veeslag blauwgroen. De grenzen der gebieden zijn juist aangegeven,
alleen had ik het Oostelijk deel der provincie Utrecht niet aangemerkt willen zien als
een zuiver zwartblaard gebied doch had ik dit liever blauw gestippeld gezien evenals
het midden gedeelte van Groningen en het gebied ten N.O. van Leiden, en wel
omdat in het aangeduide deel van Utrecht ook veel zwartbont vee voorkomt.
Overigens geeft de kaart een zeer duidelijk overzicht. Wat de kaart aangevende
de dichtheid van den veestapel betreft, is het zeer jammer, dat deze in 1930 moest
verschijnen. Nu toch moet deze gebaseerd zijn op de veetelling van 1921, terwijl in
1930 de nieuwe veetelling gehouden is, waarvan de volledige uitkomst wel spoedig
zal gepubliceerd worden. Daarom wordt het nu gegeven overzicht spoedig ver-
ouderd.

Wat Nederland betreft, kan de kaart ons weinig nieuws leeren, ik ben echter
overtuigd dat dergelijke kaarten van andere landen ons gemakkelijk een goed

beeld van de verspreiding der rassen en de dichtheid van den veestapel in
het buitenland zullen geven, waaromtrent men nu niet altijd gemakkelijk ingelicht
wordt.

In het Fransch, Engelsch en Nederlandsch wordt een kort overzicht gegeven
van het klimaat, den bodem, den landbouw, de rund veefokkerij, de runderrassen, het
veebedrijf, de organisatie en de bevordering van de veefokkerij, de zuivelbereiding,
de veeteeltproductie en den handel in veeteeltproducten. Medegedeeld wordt dat
het Zwartbont Friesch-Hollandsch veeslag oorspronkelijk gefokt is in de pro-
vincie Friesland en het roodbonte Maas-Rijn-IJsselvee in het land van Cuyk bij
Nijmegen, wat dunkt mij, niet zeker is. Wat de voeding betreft worden geen spe-
ciale koeken vermeld, alleen wordt gezegd, dat het voederen van katoenzaadmeel
toeneemt. Waarom wel iets gezegd van dit meel, en niet van andere producten
der olieslagerijen?

8 Foto\'s komen verder in het werk voor, van het F.-H. veeslag een stier en een
koe uit het F.-R. St. en een stier en een koe uit het N. R. S., van het M. R. IJ
veeslag een stier en een koe, evenals ook van het Gr. De keuze der foto\'s is goed,
de reproducties zijn niet buitengewoon scherp. Ook in verband met het groote
formaat van het werk, had ik liever grootere afbeeldingen gezien.

Verder vinden wij een rubriek tabellen en diagrammen, waarvan vele zeer leerzaam
zijn. Vooreerst een landbouwkaart van Nederland door Prof. J. van Baren, sche-
matische voorstellingen van de indeeling van den grond, van de indeeling van de
bevolking naar de verschillende takken van nijverheid, van de verdeeling van de
waarde van de Nederlandsche bodemproductie in 1923, van de beteekenis van de
Nederlandschen uitvoer van boter en kaas, in den totalen boter- en kaasuitvoer, die
zeer overzichtelijk zijn.

De tabellen betreffende den veestapel zijn ontleend aan de verslagen en mede-
deelingen van de Directie van den Landbouw 1922 en berusten op de veetelling
1921. Ik merkte reeds op, dat wij spoedig nieuwe cijfers krijgen en deze verouderd
worden. De tabellen van het aantal stierhouderijen en vereenigingen voor melk-
contróle en van het aantal gecontroleerde koeien zijn van recenten datum n.1.
van 1928. De tabellen van het aantal zuivelfabrieken, de boter- en kaasproductie
en den boteruitvoer uit alle landen (van 1927 en 1928) besluiten de lijst.

De gegevens voor Nederland kenden wij reeds uit de Verslagen van den Land-
bouw. Wanneer andere landen op eenzelfde wijze bewerkt worden, zullen die voor
ons van groote waarde zijn. Het Internationaal Landbouw Instituut, verricht
hier een uitstekend werk. Kroon.

Das Katzenbuch. Rassen, Züchtung, Haltung, sowie Krankheiten der KaUe. Prof.
Dr. R. Reinhardt und Vet. rat. Dr. J. G. Vaeth, Hannover 1931, Verlag von
M. u. H. Schaper.

Naast het boek handelende over de ziekten van de kat van den Engelschman
Kirk (Diseases of the Cat, 1925) is thans ook een duitsch werk verschenen, waarin
verreweg het grootste deel aan de ziekten van dit huisdier gewijd is.

Het eerste deel van dit ±170 bladzijden bevattende werk is door Vaeth samen-
gesteld ; het handelt over de afstamming, varieteiten, voeding, tentoonstellen,
teelt (ook als bedrijf of bron van inkomsten) van dit dier. Het besteedt verder
aandacht aan het ontstaan der jongen, de intrauterine ontwikkeling, de wetten
van Mendel en algemeene regels voor de teeltmethoden.

In het tweede gedeelte is Reinhardt, de schrijver van het „Lehrbuch der Ge-
fliigelkrankheiten", aan het woord. Op beknopte en vrij volledige wijze passeeren
groepsgewijze de revue de diverse ziekten, waarbij de orgaansysteem-indeeling
werd gevolgd, voorafgegaan door korte anatomische en physiologische opmerkin-
gen en gegevens over het ingeven van geneesmiddelen, voorbereiding voor opera-
ties, algemeene narcose en pijnlooze dood.

Natuurlijk zijn er verschillende gezichtspunten, waar men het niet over eens zal
kunnen zijn ; b.v. over de identiteit van de z.g. katten- en hondenziekte, de waarde

van de conjunctivale tuberculine-reactie, bespreking van de oorzaken van de z.g.
katten-diphtherie en de gingivitis, het ontbreken van gegevens over chyleuze
vochtophoopingen in de buikholte, idem van een behandeling van strangurie met
b.v. paraffine-doorspuiting van de urethra, het als contrabande beschouwen van
alle teer- en kresolpreparaten bij behandeling van scabies, vanwege het intoxi-
catie-gevaar, enz. Over het geheel heeft de schrijver echter een overzichtelijk en
vrij volledig beeld gegeven van de voornaamste ziekten, waarmede de dieienarts
ook temaken krijgt en daarbij in ruime mate therapeutische maatregelen aangegeven

Een groot bezwaar van het boek is, dat het op twee stelsels hinkt ; het moet,
volgens het voorwoord, zoowel ten dienste staan van den leek als van den dieren-
arts. Wat het eerste deel betreft, daartegen kunnen in dit opzicht geen groote
bezwaren worden aangevoerd ; heel bedenkelijk wordt het echter, wanneer den
leek bij de bespreking van de ziekten, tevens de therapie wordt verstrekt, die
toch niet anders dan door den deskundige doelbewust kan worden toegepast.
Vooral ook is het gevaar niet denkbeeldig dat de „Kurpfuscherei" er door wordt
aangewakkerd. Klarenbeek,

door Dr. J. A. Beyers, Volksuniversiteits-bibliotheek. Erven F. Bohn, N.V.,
Haarlem, Prijs geb. / 1.90.

Op verzoek van de Redactie der Volksuniversiteitsbibliotheek schreef Dr.
Beijers een boekje over bovenstaand onderwerp. In de inleiding wijst hij er op
dat samenwerking tussen beoefenaars van die verschillende gebieden niet alleen
nuttig, maar noodzakelijk is. Die samenwerking laat nog te wensen over ; een
leeistoel voor Vergelijkende pathologie bestaat aan geen der Nederlandse Univer-
siteiten ; die van prof. de Jong te Leiden, werd na diens dood niet weer vervuld.

Leerboeken over vergelijkende geneeskunde bestaan er weinig, en die zijn ver-
ouderd. (Het boek van v. Heelsbergen verscheen pas bij het ter perse gaan van
het boekje van Beyers).

Het verzoek der Redactie der Volkuniversiteit om het boekje ook geschikt te
maken voor mediese studenten, maakte volgens den schrijver zijn taak lastig door
de kans dat dan voor den leek te diep op de onderwerpen wordt ingegaan. Toch
is de schrijver uitstekend in de opdracht geslaagd ; het boekje laat zich ook door
afgestudeerden, medici en dierenartsen, goed lezen, ofschoon laatstgenoemden
er natuurlijk geen voor hun nieuwe gegevens in zullen vinden.

Beyers behandelt alleen ziekten der huisdieren en niet die welke bij andere
dieren en bij den mens voorkomen en door die dieren of hunne parasieten op den
mens worden overgebracht : zooals pest, vlektyphus, Weil\'se ziekte, tularaemie.
Achtereenvolgens worden besproken : tuberculose, malleus, anthrax, tetanus,
maligne oedeem, boutvuur, Maltakoorts en Bang\'se bacil, vlekziekte, rabiës,
huidziekten (trichophytie, favus, scabies), lintwormen en trichinen, paratyphus
en vleeschvergiftiging, mond- en klauwzeer, psittacosis en pokken en de maatre-
gelen, van Staatswege genomen ter beschutting der gezondheid van den mens ;
vleeschkeuring, melkcontróle en veeartsenijkundig Staatstoezicht.

Aan het slot een literatuur-opgave Het geheel is vlot geschreven en Dr Beyers
heeft zeker met het schrijven er van een nuttig werk verricht.

Enkele kleine opmerkingen : bij malleiis had schrijver iets kunnen zeggen over
die ziekte in Indië, waar wij er zoo geheel anders tegenover staan dan in West-
europa, en waar het afmaken van de reageerende dieren te kostbaar zou zijn (en
ook herstel niet uitgesloten is). Bij rabiës had in het kort melding gemaakt kunnen
worden van gewijzigde behandelingsmethoden, ook voorbehoedende behandeling
van honden en van het veel voorkomen van die ziekte in Ned.-Indië.

Bij de ziekten waarvan de verschijnselen aan hondsdolheid doen denken had
nog genoemd kunnen worden de vreesziekte (fright-disease); het schijnbaar doel-
loos wegloopen over groote afstanden, dat men ook bij die ziekte ziet, is typies
voor rabiës. Vrijburg.

Encephalitus Post Vaccinationem. Experimenteele Studie. Dr. J. R. T. Rassers :
Studie. Uitg. S. C. van Doesburgh te Leiden en J. A. barth, Leipzig, 92 blz.
tekst, 30 microphoto\'s.

Behalve een heele reeks vitaminen, allerlei stralende energieën, zijn ook de mine-
ralen, die noodig zijn voor het organisme van mensch en dier, van groot belang
voor het milde of kwaadaardige verloop van vele infectieziekten.

Rassers heeft de verklaring der Encephalitis, bij den mensch waargenomen
na en in verband met een voorafgaande koepok-enting, gezocht in de richting
van een verminderde resistentie van het individu door een gestoorde mineralen-
stofwisseling. Hij beschouwt als oorzaak van deze neurologische afwijkingen, niet
een of ander hypothetisch ubiquitair virus, noch een verontreiniging of verande-
ring in de gebruikte entstof, maar acht de vaccine zelf potent tot het geven van
een dergelijke hersenaandoening, vooral wanneer ze een z.g. virulent karakter
heeft.

Schrijver heeft de niet geringe verdienste de aandacht te vestigen niet alleen
op het infectieuze agens maar tevens op de resistentie van het individu.

Het laatste is nog meer variabel dan het eerste en kan gemakkelijk een verkla-
ring geven voor epidemiologische verschijnselen.

Getroffen door het gunstige effect, dat het Gerson-Sauerbruch-Herrmanns-
dorfersche dieet soms heeft bij infectieuze huidziekten, vooral de lupus, meent
schrijver de gunstige werking van dit zeer samengestelde dieet te moeten toe-
schrijven evenals StrauSS aan een z.g. transmineralisatie, een vermindering van
het Na-gehalte en een vermeerdering van het Ca-gehalte der organen en vooral
van de huid.

Als werkhypothese heeft hij aangenomen, dat een overmatig gebruik van keu-
kenzout een vermindering geeft der resistentie tegen infectie-ziekten, doordat
het Calcium uit het organisme zou worden verdreven. Encephalitis post vaccina-
tionem zou voornamelijk haar indirecte oorzaak vinden in de zoutrijke tafel van het
huisgezin, vandaar het zeldzaam voorkomen der complicatie bij zuigelingen, het
verschijnsel der dubbelgevallen in één familie en de grootere irequentie op het
platteland, waar het zoutgebruik of eigenlijk misbruik grooter zou zijn dan in de
steden.

Voor het verklaren der E. p. v. alleen in de laatste jaren komt schrijver met
een nieuwe hypothese n.1., dat het calciuingehalte van de huid der tegenwoordige
entkalveren lager zou zijn dan vroeger het geval was en als 2de verdieping van het
hypothesengebouw, dat de kalkarme huid een meer virulente smetstof zou leveren.
De kalk-armoede zou het gevolg zijn van de tegenwoordige efficiency der Euro-
peesche veefokkers n.1. aanvulling van het krachtvoer met zoutmengsels, vooral
het funeste keukenzout en de bemesting van het land met kunstmest o. a. Chili-
salpeter. Deze zeer verdienstelijke hypothesen heeft Rassers gedeeltelijk trachten
te bewijzen. Als proefdieren heeft hij gekozen honden, vooral jonge exemplaren
meent hij geschikt gevonden te hebben.

Twee seriën werden gemaakt ; 13 honden waarvan 7 volwassen en 6 tien
weken oud waren, die een keukenzoutrijk voedsel kregen (5—10 gr. p. d.) extra
toegevoegd, werden geënt door middel van scarificatie, met een entstof, die zeer
veel aanleiding tot de ongewenschte complicatie gaf, evenals 14 controles, die geen
keukenzout toegevoegd kregen.

Het resultaat was, dat de huidreactie bij de keukenzout-d\'eren heviger was dan
bij de controles, dat het keukenzout gehalte van de huid dezer honden over het
geheel gestegen was daarentegen het calcium-gehalte gedaald tot een spoortje,
dat niet quantitatief meer was te bepalen. Dit was dus een zeer bevredigend resul-
taat. Maar last not least kregen alle gezouten honden neurologische afwijkingen
klinisch zich vooral uitend in bewegingstoornissen. Echter missen wij zeer psy-
chische afwijkingen, waarop schrijver ook wijst.

Histologisch hersenonderzoek is verricht bij 10 der zout-honden met de duide-
lijkste zenuw-verschijnselen ; hiervan had 80 % afwijkingen in hersenen en

verlengde merg, zooals die bij encephalitis p. v, bij den mensch zijn gevonden n.1.
gliahaarden, neuronophagie en bloedingen.

Hierbij zou ik willen opmerken, dat Dr. Rassers niet aarzelt om een aantreffen
van roode bloedcellen perivasculair zonder zelfs haemosiderine-vorming, toe te
schrijven aan een vaccine-enting, die 6 weken te voren geschiedde. Zoo ook het
waargenomen verschijnsel der „neuronophagie" ; de microphoto is niet zeer over-
tuigend, dat wij hier niet te maken hebben met de zeer veel voorkomende „pseudo-
neuronophagie", zooals Spielmeyer een dergelijk beeld noemt, en dat herhaal-
delijk gezien wordt in normale hersenen. Bovendien gaat het wel zeer ver om een
dusdanige afwijking toe te schrijven aan een vaccine-infectie van 5 maanden her,
terwijl het dier gedurende dezen heelen tijd als het ware chronisch vergiftigd werd
met een dagelijksche extra-keukenzout gift van 10 gram.

Bij geen der contröle-dieren werden klinisch neurologische afwijkingen gecon-
stateerd, wel echter vertoonden drie dezer d\'eren eveneens bewegingsstoornissen,
die Dr. Rassers in dit geval toeschrijft aan rachitis ; de hersenen dezer drie hon-
den werden pas onderzocht toen de rachitis weer hersteld was. Zes hersenen van
de 14 contröle-dieren werden niet histologisch onderzocht.

Een zeer interessante ondervinding deed schrijver nog op bij zijn jeugdige proef-
dieren, het bleek hem n.1. dat keukenzout vrij sterk rachitogeen was.

Alle jonge honden kiegen een sterke rachitis. Degeen, die de eigenaardige be-
wegingsstoornissen kent, zal zeer zeker huiverig zijn om te beoordeelen, of deze
stoornissen te danken zijn aan Engelsche ziekte, dan wel aan een aandoening van
nog wel het centrale zenuwstelsel, vooral wanneer duidelijke psychische stoornissen
ontbreken.

Het bleek schrijver dat calcium een groeibelemmerende factor is voor staphylo-
\'coccen, humane- en bovine tubercelbacillen op gestolde paardenserum-voedings-
bodem, door het calcium voor 50 % door middel van dialyse te verwijderen; en
hij zoekt de verklaring van de mindere resistentie der kalkarme huid gedeeltelijk
hierdoor te geven.

Schrijver heeft geen pogingen aangewend om zijn beide andere hypothesen te
bevestigen door experimenten, dit is buitengewoon jammer, hoewel het a priori
onwaarschijnlijk is, dat de tegenwoordige kalverhuid zooveel kalkarmer zal zijn
dan vroeger. Kalveren wordt als regel geen keukenzout bijgevoerd, terwijl aan
volwassen koeien door werkelijk efficiente veefokkers niet meer dan 15 gram
daags wordt gegeven ; in verhouding met de honden zou dit moeten wezen 300—
400 gram.

De monographieisin zeer prettigen stijl geschreven en uitvoerig gedocumenteerd.
De resultaten verdienen zeker de aandacht en herhaling der experimenten kan
zelfs uit een algemeen wetenschappelijk oogpunt slechts zijn aan te bevelen.

Naar aanleiding van mijn artikeltje onder bovenstaanden titel in ons tijdschrift
van i Juli j.1. berichtte collega Dr. Kars mij, dat het te Maastricht aanwezige
praeparaat van een varkenshart met cyst. cellulosae, destijds door hem is ver-
vaardigd en in de verzameling van het Openbaar Slachthuis is geplaatst.

Het was echter afkomstig van een der varkens met cysticercose welke uit Frank-
rijk waren ingevoerd.

Het is in zeker opzicht in mineurstemming dat Uw verslagschrijver zich aan het
werk zet om de prestaties onzer Maatschappij gedurende het jaar 1930 in een over-
zicht samen te vatten. De reden van deze onvoldaanheid behoeft men niet ver te
zoeken : ook 1930 bracht ons nog niet de zoo zeer gewenschte grondige omwerking
van ons Huishoudelijk Reglement, waarnaar vooral in de kringen der practici zoo
reikhalzend wordt uitgezien. De nieuwe principes werden door de aanneming
der Statuten in 1929 reeds aanvaard ; ik mag wel naar het verslag over dat jaar
verwijzen, waarin de nieuwe instellingen zijn vermeld, zooals het algemeen Bindend
Besluit, de bevoegdheid om collectieve arbeidsovereenkomsten te kunnen afsluiten
en de instelling van een Centralen Raad. De uitwerking dezer principes in een Huis-
houdelijk Reglement bleek echter zoovele bezwaren met zich te brengen, dat de
Buitengewone Algemeene Vergadering op 29 November 1930, die geheel aan de
behandeling van dit Reglement was gewijd, er niet toe kon besluiten dit regle-
ment te aanvaarden.

Weliswaar strandde het schip in het gezicht van de haven ; de toepassing der
tuchtmaatregelen bij het intercollegiale toezicht bleek een onoverkomelijk struikel-
blok te zijn. Het ontbreken van voldoende eenstemmigheid op dit punt, alsmede
de vermoeidheid der vergadering na de langdurige behandeling der vele artikelen,
deden den Voorzitter er van afzien een eindstemming over het reglement te hou-
den. Intusschen kan getuigd worden, dat in alle instanties de behandeling van het
reglement met serieuze aandacht is geschied.

In vele afdeelingen bleken de artikelen behoorlijk onder de loupe te zijn geno-
men ; sommige afdeelingen benoemden zelfs commissies om de behandeling in de
afdeelingsvergadering vóór te bereiden. Het gevolg was dan ook, dat er geen afdee-
ling was of zij kwam met amendementen. Allerminst mag daaruit geconcludeerd
worden, dat het concept Huishoudelijk Reglement onvoldoende voorbereid door
het Hoofdbestuur op de agenda voor de Buitengewone Algemeene Vergadering
was geplaatst. De meeste tijd van de zes Hoofdbestuursvergaderingen, die in 1930
zijn gehouden, werd besteed aan het concept. Grooten dank zijn wij verschuldigd
aan de Commissie, die het voorbereidde en die ten slotte toch zal ervaren, dat haar
ontwerp slechts in details wijziging zal ondergaan. Zoowel op de Buitengewone
Algemeene Vergadering als in eenige Hoofdbestuursvergaderingen was de Voor-
zitter der genoemde commissie, Dr. Overbeek, aanwezig om toelichtingen te ver-
strekken.

Dat ten slotte de aanvaarding van het concept niet voetstoots geschiedde, zal
voor een niet gering deel gelegen zijn in het feit, dat ieder onzer niet dan schoor-
voetend iets prijsgeeft van zijn individueele vrijheid, een der hoogste waarden van
ons vrij beroep. Toch zal hij, die zijn oogen sluit voor de veranderde teekenen des
tijds, hiertoe uit een welbegrepen gemeenschapsgevoel moeten overgaan.

Het moge dan al zijn, dat het nieuwe Reglement nog geen voldongen feit is ge-
worden, toch heeft onze Maatschappij in het afgeloopen jaar ook op ander gebied
velerlei gelegenheid gehad haar werkkracht te ontplooien. Wij noemden reeds eerder
het zestal Hoofdbestuursvergaderingen (1 Febr., 22 Febr., 22 Maart, 5 Juli, 10
October en 28 Nov.), voor onze Maatschappij een ongewoon groot aantal. De
onderwerpen, waarvoor onze aandacht werd gevraagd, waren van zeer verschil-
lenden aard. Als aangelegenheden, waarvoor in de toekomst mogelijk nog eens
bindende besluiten en collectieve arbeidsovereenkomsten van nut kunnen zijn,
noem ik de georganiseerde tuberculose-bestrijding onder het rundvee en de entingen
tegen diphtherie en pokken bij kippen. Van verschillende zijden werd de hulp
onzer Maatschappij ingeroepen om te trachten meer eenheid te brengen in de

onderscheidene wijzen, waarop de dierenarts zijn medewerking verleent bij de ge-
organiseerde tuberculose-bestrijding. Ter bestudeering van dat vraagstuk werd
een commissie benoemd, bestaande uit Prof. Wester en de Hoofdbestuursleden
van Heusden en Schuytemaker. De uitgebrachte rapporten deden het Hoofd-
bestuur besluiten in het loopende jaar nog geen contact te zoeken met landbouw-
organisaties, maar om uit de bestrijdingscampagne gedurende den staltijd
1930/31 eerst eens gegevens te verzamelen, alvorens tot eenige actie over te gaan.

De N. P. F. (Nederlandsche Federatie van Vereenigingen van Bedrijfspluim-
veehouders) riep de medewerking onzer Maatschappij in om te geraken tot een
onderlinge overeenkomst inzake de te berekenen tarieven voor diphtherie-entingen.

Beide organisaties werden in de richting van dit overleg gedreven door het feit,
dat buitenlandsche diphtherie-entstof in groote hoeveelheden zich ongelimiteerd in
den leekenhandel bevindt, waardoor het zelf-enten en doen enten door kwakzalvers
groote afmetingen aannam. Eenerzijds een verlies van het arbeidsveld, dat den
dierenarts toekomt, maar ook anderzijds tot schade van vele kippenhouders, die
onvoldoende waarborgen hebben voor de hoedanigheiden der gebruikte entstof en
die de entreactie niet met voldoende kennis van zaken kunnen beoordeelen en zoo-
doende grootere risico\'s loopen ter wille van luttel geldelijk voordeel. Terecht zoe-
ken beide organisaties daarom naar een modus om aan deze entingen door leeken
een einde te maken. Gedurende het verslagjaar werd daarom mondeling en schrif-
telijk overleg geopend, waarbij de N. P. F. de propaganda en administratieve hulp
harer machtige organisatie in dienst van het voorgestelde doel wil stellen, mits
de leden onzer Maatschappij tot concessies inzake de te berekenen tarieven bereid
zijn. Genoemde onderhandelingen zijn, terwijl wij dit schrijven, in vollen gang en
ter wille van het behoud van ons arbeidsveld spreken wij de beste wenschen uit
voor het welslagen.

Ik heb hierboven een vitale kwestie voor de uitoefening van ons beroep moeten
aanraken n.1. de leekenhandel in sera en entstoffen van buitenlandsch origine.
Het blijkt dat in verscheidene streken van ons land het zelf enten of doen enten
door leeken, die hiervan hun beroep maken, ongehoord groote afmetingen gaat
aannemen. Dit wordt sterk bevorderd door den ongelimiteerden import van buiten-
landsche sera-en entstoffen, waarvan de handel door leeken gretig gebruik maakt.
De overheid mist voldoende wettelijke bepalingen om hiertegen handelend op te
treden en waar vroeger deze verkoop altijd min of meer zich beperkte tot de groote
veemarkten en hunne directe omgeving, daar ziet men allengs dat deze handelaren,
bewust dat zij weinig of geen gevaar loopen met den rechter in aanraking te komen,
openlijk en met de noodige reclame clientèle trachten te verkrijgen. En de vee-
houder, die, doordat hij zelf niet in staat was een juiste diagnose te stellen of die
een onvoldoend werkzaam serum of vaccin gebruikte en zich daardoor aanzienlijk
verlies toebracht, wacht er zich als regel wel voor hieraan ruchtbaarheid te geven
Zoo kan een besmettelijke ziekte zich onbeteugeld uitbreiden, ook naar onbe-
schermde vee- en varkensbeslagen van buren. Men kan op deze wijze aan de over-
heid verwijten, dat zij door het nalaten van in het leven roepen eener controle
van overheidswege op bedoelden import van sera en entstoffen, slechts kapitaal-
verlies van den toch reeds zwaar beproefden landbouw bevordert. Het wordt even-
wel erger wanneer ook de volksgezondheid in het geding wordt gebracht. De ent-
stoffen tegen vlekziekte en de besmettelijke abortus van het rund (brucella-infectie)
worden in zeer groote hoeveelheid door leeken verbruikt, die serum en entstof
slechts kennen als „inhoud van een fleschje", maar wien elementaire kennis ont-
breekt, hoe met entstoffen van levende micro-organismen moet worden omgegaan.

Wanneer men zijn oor te luisteren legt in de kringen der medici, zal men bespeu-
ren hoe ten platten lande de diagnose „vlekziekte" en „brucella Banginfectie" hoe
langer hoe frequenter worden gesteld door medici. Een en ander was voor het Hoofd-
bestuur aanleiding zich nog eens met een uitvoerig schrijven te richten tot den
Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw en tot diens ambtgenoot aan
het Departement van Arbeid, waaronder de Volksgezondheid ressorteert, om nog

eens op dit voortwoekerende euvel te wijzen en te pleiten voor het invoeren van
wettelijke maatregelen. Reeds eenige jaren geleden zijn deze voorgesteld door de
serum-, en entstofcommissie in haar rapport, maar tot dusver hebben deze nog
niet den weg naar het staatsblad gevonden. Tegelijk droeg het Hoofdbestuur aan
een kleine commissie (Prof. de Blieck en ondergeteekende) op om eens na te gaan,
van welke buitenlandsche instituten zich hier sera en entstoffen in den leeken-
handel bevonden. Aangetoond werd tot dusver de herkomst van een drietal Duit-
sche en van één Belgisch Instituut.

De I. G. Farbenindustrie (N.V. Nedigepha) berichtte ons openlijk haar vroeger
gedane toezegging om alleen aan dierenartsen te leveren, weer te moeten intrekken.

De belangstelling van leeken voor wat de geneeskunde van mensch en dier
betreft beperkt zich echter allerminst tot die van de direct betrokkenen, zooals
men soms mocht vermoeden. Men hoeft nog geheel geen getrouw krantenlezer te
zijn om van het tegendeel oveituigd te worden. Zoo hebben in den vorigen zomer
de groote bladen vol gestaan over het mond- en klauwzeermiddel „Matafto" van
den heer v. d. Berg, voor welks onderzoek de Nieuwe Rotterdammer Courant een
perscampagne heeft gevoerd. In deze campagne werd onze stand ook zijdelings be-
trokken. Door ervaring wijs geworden staan wij, dierenartsen, nu eenmaal ietwat
gereserveerd tegenover iedere „ontdekking" op dit gebied door leeken.

En men behoeft heusch geen dierenarts te zijn om te beseffen dat, indien het
middel deugdelijk ware, hij het frequente voorkomen van het gevreesde mond-en
klauwzeer hier te lande in den vorigen zomer, de heer v. d. Berg een luciatieve
onderneming en de diergeneeskunde een doeltreffend bestrijdingsmiddel voor deze
ziekte rijk zou zijn geworden. Dat noch het een noch het ander geschied is lag niet
aan de eigenschappen der Nederlandsche dierenartsen doch aan die van hetMataf-
to. Wellicht had men tijdens bovenbedoelde perscampagne ook een uiting onzer
Maatschappij in de groote pers verwacht, doch het Dagelijksch Bestuur achtte het
verstandiger zich hieiin niet te mengen en in een bescheiden artikel van l)r. Vrij-
burg in ons eigen orgaan, werd aan het Matafto de aandacht besteed, die het
verdiende, niet om het middel zelf, doch om wat zich om dat middel heen heeft
afgespeeld.

Toen de door het „Matafto" bewogen golven der journalistieke welsprekend-
heid eenigermate tot bedaren gekomen waren heeft onze Voorzitter aan het einde
zijner openingsrede onzei wetenschappelijke jaarvergadering in October ons stand-
punt nog eens duidelijk uiteengezet. In den slotzin van deze rede werd gezegd,
„dat onze houding tegenover bedoeld geheimmiddel alle kritiek kan doorstaan en
ik ben er zeker van dat de toekomst ons in het gelijk zal stellen".

Het past Uw overzichtschrijver er aan te herinneren, dat sedert het uitspreken
dezer woorden bijna een jaar is verloopen en wij kunnen nu aan de buitenwereld
de vraag voorleggen, wie er door de toekomst in het gelijk gesteld is.

De jaarlijksche Algemeene Vergadering, ditmaal de 75ste, heeft veler belang-
stelling genoten en zij heeft enkele gewichtige besluiten genomen. Vooreerst heeft
zij Dr. Dhont, die periodiek moest aftreden en die aanvankelijk gemeend had de
leiding der Maatschappij thans aan een jongere kracht te moeten overlaten op
sympathieke wijze met vrijwel algemeene stemmen herkozen.

De bijval, waarmee de uitslag der stemming door de vergadering werd begroet,
bewees wel hoe leeftijd en vitaliteit van onzen Voorzitter toch nog zoodanig har-
monieeren, dat wij er ons over verheugen Di. Dhont voor het eerstvolgend drietal
jaren weer voor den voorzittersstoel te hebben herkozen.

Een tweede gewichtig besluit van de Algemeene Vergadering was de aanvaar-
ding met algemeene stemmen van een hoofdbestuursvoorstel om de contributie
te verhoogen ten einde de subsidie voor het Tijdschrift met / 2000.— te kunnen ver-
meerderen. Jaren lang had men telkens tegenkanting ontmoet, wanneer het denk-
beeld van een contributieverhooging werd geponeerd. Er moest dus wel een bij-
zondere reden zijn, dat het thans zoo voetstoots werd aanvaard. Deze reden was
gelegen in de mededeeling der Redactie, dat ons Tijdschrift aanzienlijk zou moeten

worden ingekrompen, wilde het budget sluiten. Dooi de algemeene malaise was het
inkomen uit advertenties aanzienlijk verminderd, anderzijds vroeg de ontplooiing
der diergeneeskunde steeds om meer tijdscbriftruimte, wilde ons orgaan aan alle
behoeften voldoen. Het betoog der Redactie was overtuigend, het Hoofdbestuur
zag geen andere uitweg dan het voorstellen eener contributieverhooging en de leden
hebben de verzwaring hunner lasten zonder tegenwerpingen aanvaard. De Redactie
mag daarin een daadweikelijk bewijs van waardeering zien voor de wijze, waarop
zij de haar toevertrouwde belangen behartigt ; ieder voorstel tot besnoeiing van
ons Tijdschrift werd onvoorwaardelijk verworpen.

f n de Redactie werd Prof. Kroon, die periodiek aan de beurt was om af te treden,
herbenoemd.

Ondergeteekende werd opvolger van Dr. Vermeulen in de redactie van het
Jaarboekje.

Na het huishoudelijk deel der vergadering vereenigde een groot getal deelnemers
zich aan een gemeenschappelijken maaltijd in Hótel des Pays Bas. De indeeling van de
Algemeene Vergadering met een diner op Vrijdagavond bleek ditmaal ook een goede
keuze te zijn geweest. Vanzelfsprekend heeft het aan de noodige speeches niet ont-
broken; uit naam onzer Indische collega\'s bracht de heer Zijpeen verren groet over.

Na afloop van den maaltijd hebben de deelnemers zich naar den Raadskelder
begeven, waarin een der zalen de immer zeer gewaardeerde reünie met de studen-
ten werd gehouden.

Op de wetenschappelijke vergadering, die den volgenden dag gehouden werd,
hadden de sprekers, de hoogleeraren Krediet, Klarenbeek, Sjollema en Wester
een groot en aandachtig gehoor.

Op den dag vóór de Buitengewone Algemeene Vergadering in November had het
Hoofdbestuur een tweetal vergaderingen belegd ; één met belangstellenden in de
totstandkoming van een coficatie der eischen, waaraan de winning van „model-
melk" hoort te voldoen en een tweede met interessenten voor het tot stand komen
eener vischkeuring. Een en ander was een gevolg van de rapporten, die Prof.
van Oijen aan het Hoofdbestuur had uitgebracht. Beide vergaderingen mochten
zich in een groote belangstelling verheugen.

De verdere uitwerking der plannen valt evenwel buiten het verslagjaar, zoodat
met bovenstaande mededeeling kan worden volstaan.

Eenige malen werden brieven ter beantwoording ontvangen van Departementen
van Algemeen Bestuur. Zoo werd aan onze Maatschappij verzocht door den Minister
van Binnenlandsche Zaken en Landbouw om vertegenwoordigers aan te wijzen in
provinciale regelingscommissies ter verbetering van het trekhondenras in de pro-
vincies Drenthe, Zuid-Holland en Limburg. Als zoodanig werden resp. de collega\'s
Dr. Staal, Slager en van Kempen aangewezen.

Over onze jarenlange actie ter verkrijging van een behoorlijker bezoldiging der
plaatsvervangende inspecteurs opende zich in het verslagjaar een hoopvoller ver-
schiet. Moge de toekomst ons hier spoedig tastbare resultaten schenken .

Verschillende malen kreeg onze Maatschappij gelegenheid zich te doen ver-
tegenwoordigen. De voornaamste mogen hier volgen. De Ondervoorzitter van
der Burg werd afgevaardigd naai het nde Internationale congres te Londen;
de Voorzitter naar het congres voor Openbare Gezondheidsregeling te Nijmegen
Niet minder dan drie hoogleeraren, Prof. v. d. Kaay, Prof. Klarenbeek en Prof.
Berger, hielden in het verslagjaar hunne inaugurale rede. Bij al deze plechtig-
heden was het Dagelijksch Bestuur namens onze Maatschappij aanwezig, evenals
op de afscheidsreceptie, die Prof. Jakob gaf voor zijn vertrek naar Giessen.

In het begin van het verslagjaar kwam een drietal nieuwe leden opengevallen
plaatsen in het Hoofdbestuur innemen, Santema als afgevaardigde der afd. Fries-
land, Prof. Krediet voor de afd. Utrecht en Horbach voor de afd. Limburg.

In de afdeelingen vond over het algemeen een opgewekt vereenigingsleven plaats.
Het verheugt ons te kunnen waarnemen, dat de secretarissen der afdeelingen ge-
trouw verslagen hunner afdeelingsvergaderingen in het Tijdschrift publiceeren.

Het lukte den Secretaris vrij gemakkelijk vrijwel alle afstudeerenden als lid onzer
Maatschappij te winnen ; aan het einde van het verslagjaar hadden wij het onge-
kend hooge ledental van 708 leden bereikt. De werving onder de jonge collega\'s
werd aanzienlijk bevorderd door het contact, dat het bureau voor plaatsvervan-
ging onderhoudt met de pas afgestudeerden. Door tusschenkomst van het bureau
werden meer dan 50 maal plaatsvervangers en assistenten uitgezonden ; verschil-
lende hunner hadden maanden lang werk door de tuberculosebestrijding en in de
kippenpraktijk bij het pullorum-bloed tappen en bij de diphtherie-entingen. Dank
zij de motorfiets, die de meeste vervangers zich vrij spoedig aanschaffen, was het
vele malen mogelijk te bewerkstelligen, dat collega\'s in uithoeken des lands, die
wegens ziekte lieten opbellen om assistentie denzelfden dag nog een vervanger
thuis kregen.

De onverbiddelijke dood heeft evenwel ook in 1930 een slachtoffer onder onze
leden gemaakt. Aan de gevolgen van een noodlottig ongeval verloor collega
J. H. Rutgers te Zetten het leven. Dr. Rab herdacht in ons Tijdschrift de loop-
baan van den gestorvene, die nog in de kracht van zijn leven tijdens de uitoefening
van zijn beroep aan onze kringen ontviel. Zijn nagedachtenis wordt bij ons in eere
bewaard.

Aan het Hoofdbestuur der Maatschappij voor
Diergeneeskunde,
p.a. den Weled.Gel. Heer J. H. ten Thije, Seci..

Verslag van de Algemeene Vergadering der Nederlandsche Centrale Vereeniging
tot bestrijding der tuberculose, gehouden Dinsdag 9 Juni 1931, in Hotel Brinkman
te Haarlem.

Ondergeteekende, die als afgevaardigde Uwer Maatschappij bovengenoemde
vergadering heeft bijgewoond, heeft de eer U hiervan het volgend verslag uit te
brengen.

De Voorzitter, Dr. J. D. Hefting, opende te 11 uur de vergadering en herdacht
de nagedachtenis van Dr. H. Klinkert te Rotterdam, die in zijn langdurige loop-
baan bij de bestrijding der tuberculose een zeer werkzaam aandeel heeft gehad.
Verder deelde hij mede, dat het volgend internationaal tuberculosecongres, welke
congressen om de twee jaar worden gehouden, in 1932 in ons land zal bijeenkomen
De opening zal plaats hebben in de grafelijke zalen, waarna de vergaderingen zullen
worden gehouden in den Dierentuin aldaar en in het Koloniaal Instituut te Amster-
dam. De opbrengst der Emmabloemcollecte is dit jaar iets teruggeloopen en heeft
bedragen ongeveer / 159.000, met een gemiddelde van 10J cent per bloempje.

Uit het jaarverslag blijkt, dat het aantal sterfgevallen aan tuberculose in 1930
verder is teruggeloopen en met een getal van 5881 voor het eerst onder de 6.000 s
gebleven, wat neerkomt op een totaalsterfte van 7.47 per 10/000 der gemiddelde
bevolking. Deze teruggang komt duidelijk naar voren, wanneer men daarbij ver-
gelijkt de totaalsterfte aan tuberculose per 10/000 der bevolking in de voorafgegane
jaren, welke bedroeg :

De rekening en verantwoording van den penningmeester, alsmede de begrooting
(een en ander opgenomen in het tijdschrift „Tegen de tuberculose" No. 3, 1931)
werden goedgekeurd.

Na enkele bestuursbenoemingen en aanwijzing van leden der kascommissie kwam
in behandeling een voorstel der afd. Amersfoort, waarbij werd aangedrongen op
het tot stand komen eener wettelijke regeling voor de tuberculose-bestrijding.
Het feit doet zich meermalen voor, dat ouders of voogden medewerking weigeren

om kinderen een noodige sanatorium-behandeling en dergelijke te verschaffen ;
hiertegen kan tot nog toe niet met wettelijke maatregelen worden opgetreden.

De Voorzitter zegde van een poging in die richting geen heil te verwachten ;
in 1918 en later in 1928 is deze zaak door een Staatscommissie onderzocht en
nieuwe gezichtspunten hebben zich sedert niet voorgedaan. Het voorstel-Amersfoort
werd daarna verworpen.

Bij de rondvraag lieten enkele afgevaardigden zich in afkeurenden zin uit over
de verlaging der rijkstoelage aan de plaatselijke vereenigingen. Dr. Heijermans
verweet het bestuur, dat het zich daarbij al te gewillig had neergelegd en bepleitte
een stelselmatige actie door liet geheele land in samenwerking met andere ver-
eenigingen, vakorganisaties en vakcentrales, waarna hij een motie in dien geest
indiende. Het bestuur zag, vooral in de de motie vergezellende toelichting, een blijk
van wantrouwen in het beleid en verklaarde haar onaannemelijk. Met groote
meerderheid werd daarop deze motie verworpen, waarna een andere minder ver-
strekkende motie in dien geest, waarmede het bestuur zich kon vereenigen, werd
aangenomen.

Na afloop der vergadering werd een autotocht ondernomen naar de dag- en
nachtverblijven van „Brederodeduin", waar ook de rolprent ,,de Bloedsomloop"
zou worden vertoond. Aan dezen tocht heeft ondergeteekende geen deel genomen.

Aanwezig 29 leden en een gast. Naar aanleiding van een verzoek van het Drentsch
landbouwgenootschap werd het volgende tarief voor vlekziekte-entingen vast-
gesteld :

Dit tarief geldt alleen voor de preventieve enting van varkens, waarvan tijdig
opgave is gedaan en waarvoor dus geen extia reizen noodig zijn. Voor de enting
van zieke varkens en voor die op bedrijven waar reeds zieke varkens aanwezig
zijn, werd geen tarief vastgesteld.

Verschillende onderwerpen, de praktijk betreffende, werden behandeld. Eenige
leden hebben goede resultaten verkregen bij het gebruik van antipyrine bij metri-
tiden. Betreffende het abortus-vraagpunt herhaalde Vink zijn vrees dat de enting
met virulente abortus-cultuur zou kunnen worden verboden wegens het gevaar voor
infectie bij den mensch. Anderen wachten met vertrouwen het rapport van de des-
betreffende commissie af ; op grond van het feit, dat door de entingen de ziekte-
en dus ook de verspreiding van de smetstof zou worden beperkt.

Dr. Staal gaf een overzicht van het verloop der kopziekte-periode in zijn praktijk
gedurende dit voorjaar. De ziekte trad nog al veelvuldig op, waarschijnlijk ten ge-
volge van den snellen grasgroei en dus het eten van veel jong gras, gepaard met de
koude weersgesteldheid. De meeste gevallen werden gezien in de maand Mei,
n.1. : 65. Ook de stikstofbemesting werd van invloed geacht, b.v. de bemesting met
gier, omdat deze den snellen grasgroei bevordert.

De resultaten der behandeling waren gunstiger dan vorige jaren (van de 65
patiënten strieven 9). De techniek bij de behandeling leverde minder bezwaren op.

Verschillende practici, ter vergadering aanwezig, hebben met die van Dr. Staal
overeenkomstige ervaringen en resultaten opgedaan. Sommigen hadden moeilijk-
heden bij het vaststellen van de juiste diagnose bij lichte gevallen van kopziekte
en dito van melkziekte ; soms ook was het beeld van vergiftiging aanwezig.

Als 2e vraagpunt behandelde Dr. Staal het optreden van urticaria solare. Hij
acht daarbij een indigestie in \'t spel, waarbij ook de lever een rol zou spelen.

De verschijnselen aan de witte huidpiaatsen : lichte zwelling, gevoeligheid en
verkleuring, zou dan in verband staan met in de huid ontleede galkleurstoffen,
onder invloed van het zonlicht.

Bij „Rondvraag" deed Vink een mededeeling betreffende vergiftiging bij een
grooten koppel varkens, onder verschijnselen van zwelling van de ooren, onder-
beenen en staart. Bij sectie werd dikdarm-aandoening en nephritis vastge-
steld. Waarschijnlijk was voedering van gerst de oorzaak.

Een ze mededeeling betrof gevallen van vlekziekte, waarbij de dieren plotseling
kortademig werden, met spoedig letaal verloop. Bij sectie : endocarditis van het
linker hart, terwijl daaruit vlekziektebacillen konden worden gekweekt.

Nog werd gediscussieerd over longenjacht en over de te geven dosis vlekziekte-
serum (Duitsche dierenartsen gebruiken minder dan wij en hebben ook succes).

Ten slotte werd het plan besproken om ter gelegenheid der zomervergadeiing
een bezoek te brengen aan de pharmaceutische fabriek van de firma Brocades
& Stheeman te Meppel, welk plan aan de bittertafel na de officieele sluiting der
vergadering en aan den geineenschappelijken maaltijd van 19 couverts verder werd
ontwikkeld. Kroes.

De afdeeling Utrecht stelt candidaat voor het lidmaatschap van den Centralen
Raad

als Voorzitter; den Heer J. P. van der Slooten te Utrecht,
als Secretaris: Prof. Dr. H. Schornagel te Utrecht.

P. H. van Kempen te Echt (Limburg)
K. Schuijtemaker te Hauwert (N.H.)
Voor het secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde stelt de
afdeeling candidaat den Heer J. H. ten Thije.

De kunst van het hoesten. (Ned. Tijdschr. v. Geneesk. 13 Dec. 1930, blz 6112
Dr. Reinders).

In een vergadering der Vereeniging van Ned. tuberculose-artsen is de vraag ter
sprake gekomen of hoesten nuttig dan wel schadelijk moet zijn. Spreker komt tot
de conclusie, dat patiënten, welke niet opgeven, het hoesten behooren af te leeren ;
zeer velen hunner hoesten door prikkelingstoestanden in de keel en dan moet deze
behandeld worden. Geven patiënten echter wel op, dan moet hun worden geleerd
de longen schoon te houden evengoed als hun neus, en met nog méér reden, omdat
behalve „stagnatie" met dezelfde gevolgen als in hun neus, in de long óók nog
„aspiratie" kan plaats hebben en daardoor verspreiding van plaatselijke patholo-
gische processen (b.v. bij bronchiëctasieën).

In verband met de doelmatigheid van hoesten wijst spreker op het ontbreken
van pijngevoel in de longen ; was er wél pijngevoel, dan zou het vaak zoo nuttig
hoesten (en daarmee het expectoreeren) worden onderdrukt.

Het hóesten behoort te geschieden met groote zelf-discipline : Wil men sputum
uit long en luchtpijpen verwijderen, dan zal men niet alleen snel moeten uitademen
-— het principe van het hoesten — maar na het hoesten óók langzaam moeten
inademen omdat juist bij snelle inademing de kans op aspiratie van slijm zeer
groot is. M.

DE EERSTE NIET-NEDERLANDER, DIE HET NEDERLANDSCH
DOCTORAAT IN DE VEEARTSENIJKUNDE BEHAALT.

Op den 4en Juni 1931 had een eenigszins ongewone plechtigheid
plaats in de Senaatskamer van de Rijks-Universiteit te Utrecht.
Prof. P. J. J. Fourie, M. R. C. V. S., onderdirecteur van een af-
deeling van den Veeartsenijkundigen Dienst der Unie van Zuid-
Afrika, te Onderstepoort (Transvaal), promoveerde dien dag tot
doctor in de veeartsenijkunde aan de Rijks-Universiteit te Utrecht
op een proefschrift getiteld : ,,The Haematology and Pathology of
Haemonchosis in Sheep."

deze faculteit had vernomen, heeft
hij zich in het eind van 1930 tot
haar gewend met het verzoek
tot deze promotie te worden toe-
gelaten. Nadat hem overeenkom-
stig de bestaande bepalingen der
Hooger-Onderwijswet door den
Minister van Onderwijs vrijstel-
ling was verleend van het candi-
daats- en doctoraal-examen in de
veeartsenijkunde, kon zulks op
grond van zijn te Dublin behaald
diploma van dierenarts geschie-
den, indien aan de andere daar-
omtrent gestelde bepalingen werd
voldaan.

In het bovengenoemde proefschrift zijn door Prof. Fourie
onderzoekingen neergelegd omtrent de anaemie bij schapen,
welke met Haemonchus contortus werden geinfecteerd. Een
autoreferaat van de dissertatie, door Prof. Fourie bereidwillig
afgestaan, zal in het tijdschrift worden opgenomen.

Hier wordt dus niet nader op den inhoud van dit geschrift inge-
gaan, doch zal alleen nog een en ander omtrent de promotie worden
medegedeeld.

Promotor was Prof. Dr. H. Schornagel ; aan de zeer geanimeer-
de discussie namen, behalve de promotor, de hoogleeraren Sjolle-
ma en de Blieck deel. De promovendus antwoordde in het Zuid-
Afrikaansch. Onder de talrijke belangstellenden werden vooraan-
staande Zuid-Afrikaanders die hier te lande vertoefden, opgemerkt,

alsmede vertegenwoordigers van vereenigingen, die de stamverwant-
schap der Nederlandsche en Zuid-Afrikaansche bevolking tot
grondslag van hun streven hebben gekozen.

Toen de pedel met plechtige stem het ,,Hora est" had doen weer-
klinken, kondigde de Rector Magnificus Prof. Dr. B. A. C. de
Savornïn Lohman aan, dat de senaat zich niet als gewoonlijk ter
beraadslagirg zou terugtrekken, doch gezien het feit, dat de
promovendus den titel van hoogleeraar voert, onmiddellijk haar
oordeel kon uitspreken. Deze zeer bijzondere onderscheiding werd
door de aanwezigen met instemming vernomen. Prof. Schor-
nagel sprak daarna de door wet en gewoonte geijkte formule uit,
waarbij Prof. Fourie tot Nederlandsch doctor in de Veeartsenij-
kunde werd bevorderd. In hartelijke woorden voegde hij hieraan
zijne gelukwenschen toe, er aan herinnerende dat de heer Fourie
op dat oogenblik de jongste doctor in Utrecht was, hetgeen hij niet
lang zou blijven, doch dat hij tevens de eerste vreemdeling was,
die dit zoo zeer begeerde doctoraat in de veeartsenijkunde had
verworven. Deze eeretitel zou de gepromoveerde te allen tijde
blijven voeren.

Prof. Dr. de Savornïn Lohman voegde in welgekozen woorden
daarbij den gelukwensch van den Senaat der Universiteit. Hij
betoogde hoe goed het is dat er in cultureelen zin samenwerking
is tusschen de ver over de aarde verspreide leden van het Neder-
landsche volk en met hoeveel belangstelling hier te lande wordt
gadegeslagen de doelbewuste strijd om volledige ontwikkeling tot
zelfstandig volk, zij het binnen een meer omvattende groep van
staten, door de stamverwanten in Zuid-Afrika gevoerd.

Na deze plechtigheid, waarvan ook tal van studenten getuige
waren, volgde een druk bezochte receptie waar de pas gepromo-
veerde de gelukwenschen in ontvangst nam van belangstellenden
en vrienden. De Maatschappij voor Diergeneeskunde en de
Faculteit der Veeartsenijkunde hadden hunne gelukwenschen
vergezeld doen gaan met het aanbieden van fraaie bloemstukken.

Ongetwijfeld mag de 4de Juni 1931 worden opgenomen onder
de merkwaardige data in de geschiedenis der diergeneeskunde in
Nederland. C. F. v. O.

Onder bovenstaand opschrift kwam in het Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde
1931, pg. 2887, een berichtje voor waarvan m. i. de vermelding in deze rubriek
niet achterwege mag blijven.

In een dagblad te Lausanne was aangekondigd een vermageringsmiddel, dat
tegen vergoeding van 5 Zwitsersche francs zou worden toegezonden. Een dame
had er om geschreven en kreeg nu een doosje, waarin een cysticercus, bevattende
een lintworm in zijn prilste jeugd De politie was er in gemoeid; kon den dader
niet ontdekken. (Zeer zeker een middel, dat bevorderlijk is voor de slanke lijn.
Intusschen vraagt men zich. dit lezende, af, hoe zooiets mogelijk is. Terwijl men in
alle beschaafde landen met een georganiseerde vleeschkeuring zich veel moeite
getroost, de blaaswormen te pakken te krijgen en te vernietigen, gaat men ze
te Lausanne uitdeelen).

Indertijd besloten de gemeenteraden van Middelburg en Vlissingen te zamen
een abattoir te stichten, doch nadat de commissie van deskundigen een terrein bij
Middelburg a\'s de meest geschikte plaats had aangewezen, trok Vlissingen zich
terug en werd daar door de slagers begonnen aan de tot standkoming van een
coöperatief slachthuis, dat reeds in wording is. Te Middelburg is alleen nog maar
het voorstel tot oprichten van een gemeentelijk abattoir door B. en W. aan den
Raad overgelegd

Thans hebben Ged. Staten, mede naar aanleiding van een correspondentie met
den Minister van Binnenl. Zaken en Landbouw, een conferentie met beide gemeente-
besturen gehouden, waarbij men niet tot overeenstemming kwam over de mogelijk-
heid om alsnog één abattoir voor geheel Walcheren te stichten

Toch hebben Gedep. Staten zich met een brief tot beide colleges van B. en W.
gewend, met het verzoek ook het gevoelen van de beide gemeenteraden te mogen
vernemen waarin als drie mogelijke oplossingen worden genoemd :

1) Voortzetting van den bouw te Vlissingen, desnoods op breedere\'n gronds\'ag.
met ontneming daaraan van het nu coöperatieve karakter, en opvolgende gemeen
schappelijke exploitatie dooi Vlissingen en Middelburg ;

2) Staking van den bouw te Vlissingen ; bouw van een nieuw gemeenschappelijk
slachthuis op de plaats, voorheen aangewezen door de commissie en eventueele
regeling der reeds voor het coöperatief abattoir te Vlissingen gemaakte kosten in
dien zin, dat öf de exploitatie van het nieuwe abattoir daarmede wordt belast,
öf dat zij geheel of ten deele, gelijkelijk dan wel in een zekere verhouding, ten
laste van Vlissingen en Middelburg komen.

3) Als onder sub 2), doch bouw op een plaats, nader aan te wijzen door een nieuwe
daaivoor uit te noodigen commissie.

Gedep. Staten wijzen er nog eens op dat producent en consument en ook de tus-
schenpersoon bij een zoo groot mogelijke concentratie gebaat zijn.

B. en W. van Middelburg moeten de oplossing sub 1 ten sterkste ontraden
en achten haar beslist onaanvaardbaar voor de gemeente. Voor zoodanige regeling
achten zij geen enkelen redelijken grond aanwezig, na de vroeger aanvankelijk ge-
slaagde, later toch weer mislukte samenwerking met Vlissingen.

De oplossing sub 2 achten zij alleszins aannemelijk, met deze restrictie echter,
dat eene regeling der reeds voor het coöperatief abattoir te Vlissingen gemaakte
kosten daarbij volkomen buiten beschouwing blijve. Voor de oplossing sub 3 ge-
voelen zij alleen dan, wanneer de oplossing sub 2, zooals zij haai denken, niet
uitvoerbaar zou blijken en zou vaststaan, dat Vlissingen en Middelburg samen
het nieuwe abattoir zouden exploiteexen en alle Walchersche, of althans een groot
deel der plattelandsgemeenten bereid zouden zijn mede te werken. Dan zou ook geen
bezwaar bestaan de gemaakte kosten voor het abattoir te Vlissingen op de exploi-
tatie te laten drukken.

Volgens een bericht in de Tientsiner Courant heeft men ook op het abattoir
te Tientsin bij varkens het electrisch bedwelmen ingevoerd met behulp van een
onderbroken gelijkstroom. Het motief voor de invoering van deze bedwelmings-
methode zou een zuiver menschelijk motief zijn, n.1. men wil de dieren de kwelling
van den dood besparen. (D. S. Z. 1930, pg. 359).

Mag men een bericht in de „Slagercourant" van 19 Juni j.1. gelooven, dan zou
Lt.-kol. Watkins-Pitchford, een bekend veeartsenijkundige in Natal (Z.-Afrika)
een proces ontdekt hebben om vleesch gedurende zeer langen tijd goed te houden
zonder het te bevriezen. In het kort komt. dit proces hierop neer, dat de bloed-
vaten der geslachte dieren leeggetapt worden. Geschiedt dit, dan blijft het
vleesch gedurende meer dan 7 weken in volkomen onbedorven staat. Een maat-
schappij te Durban, de „Meat Products Ltd." heeft het patent verworven.

\'s-Gravenhage. Wegens de, sedert de opening van het slachthuis in 1911, sterk
toegenomen vleeschomzet, werd de bovenverdieping van het koelhuis voor vleesch-
koeling in gebruik genomen en tevens de koelinstallatie uitgebreid tot een totale
capaciteit van 750.000 caloriën per uur.

Tuberculose kwam voor bij runderen 29.03 %, vette kalveren 0.64 %, graskal-
"veren 2.12%, nuchtere kalveren 0.11 %, varkens 9.58%, paarden 0.06% en
schapen 0.03 %. Behalve voor runderen (vorige jaar 25.10 %) komen deze cijfers
vrijwel overeen met die over 1929.

Cysticercosis werd 288 maal waargenomen, t.w. bij 202 runderen (1.11 % van
het aantal geslachte dieren) en 86 graskalveren (1.90 %). Levende exemplaren
werden gevonden bij 47 runderen (0.25 %) en 10 graskalvercn (0.22 %) ; deze
kwamen, zooals uit een bijgevoegde staat blijkt, vooral voor in de uitwendige
kauwspieren.

Echinococcosis werd aangetroffen bij 68 runderen (0.37 %), 1 graskalf (0.02 %),
23 varkens (0.07 %), 69 paarden (2.33 %) en 3 schapen (0.06 %) ; voor de meeste
diersoorten een nogal belangrijke teruggang tegenover 1929 (voor prd. zelfs van
4.48 % op 2.33 %).

Van de 974 laboratorium-onderzoekingen betroffen 537 een meer uitgebreid
bacteriologisch onderzoek van geslachte dieren, en wel 111 runderen (3 positieve
bevindingen), 87 paarden (5 positief), 39 vette kalveren (3 positief), 28 graskalveren
(1 positief), 73 nuchtere kalveren (23 positief), 174 varkens (32 positief), en 25 scha-
pen (1 positief)

Omtrent de positieve bevindingen wordt het volgende medegedeeld : Bacteriën
uit de paratyphusgroep «werden 10 maal aangetroffen, en wel bij 1 vet kalf met
enteritis, 1 vet kalf met pneumonie, 2 nuchtere kalveren met omphalo-phlebitis,
2 nuchtere kalveren met enteritis, 1 nuchter kalf met polyarthritis, 2 nuchtere
kalveren met miliaire orgaan-necrose en 1 nuchter kalf met icterus en miltzwelling.

Colibacteriën werden 14 maal gekweekt, n.1. bij 1 rund met uitgebreide wond-
infectie na slokdarmruptuur, 5 nuchtere kalveren met polyarthritis, 2 nuchtere
kalveren met colibacillosis, 2 nuchtere kalveren met enteritis, 2 maal bij uit nood
geslachte kalveren met negatief sectiebeeld, 1 varken met acute nephritis en 1
schaap met duodenitis.

Bac. bipolaris kon 3 maal aangetoond worden n.1. bij 1 rund met hepatitis,
cholecystitis en peritonitis, 1 nuchter kalf met enteritis, met colibacteriën en 1
varken met algemeene septische verschijnselen.

Micrococcen werden 3 maal gevonden n.1. bij 1 rund met endometritis, 1 paard
met enteritis en darmruptuur en 1 nuchter kalf met enteritis (diplococcen).

Boutvuurbacillen werden aangetroffen in het vleesch van 1 vet kalf met pericar-
ditis en i graskalf, eveneens met pericarditis.

Saprophyten werden 5 maal gekweekt, en wel bij 1 paard met enteritis-peiito-
nitis, i paard met schoftfistel en zeer uitgebreid ontstekingsinfiltraat, 2 paarden
gestorven door inwendige verbloeding en 1 varken tijdens transport gestorven door
verstikking.

Bij een partij in beslag genomen kalfsvleesch konden rottingsbacteriën, ook in de
diepere lagen, aangetoond worden, terwijl uit een bijbehoorende lymphklier micro-
coccen werden gekweekt.

Een positieve kookproef werd verkregen bij 1 rund met hepatogene icterus, en
bij 2 van elders ingevoerde runderen, waar geen organen bij aanwezig waren, verder
bij i varken met hepatogene icterus, 1 met visch of vischafval gevoederd varken,
4 mannelijke varkens (sterke geslachtsreuk) en 1 van elders ingevoerd varken (zonder
organen) met medicamenteuze geur.

De winst over 1930 bedroeg / 261.377.41; waartoe hebben bijgedragen het
slachthuis, inclusief koelruimten voor versch vleesch, voor / 235.514.24, de koel-
ruimten voor diveise waren voor / 17.411.88 en de ijsfabriek met / 8451.29.

Leeuwarden. Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht, bij 106 dieren,
n.1. 27 runderen, 9 kalveren, 28 nuchtere kalveren, 23 varkens, 9 paarden en 10
schapen. Hierbij was het vleesch van 2 runderen, 2 nuchtere kalveren, 7 varkens,

1 paard en 1 schaap kiemhoudend. Dit betroffen 1 in nood gedood rund met masti-
tis, i in nood gedood rund met peritonitis, 2 in nood gedoode nuchtere kalveren
met negatief sectiebeeld, 1 in nood gedood varken met enteritis, 1 varken met pest,

2 varkens met vlekziekte, 1 varken met pneumonie, 1 gestorven varken met myo-
card-degeneiatie en bloedingen, r gestorven varken waarbij de ingewanden niet
tijdig waren verwijderd, 1 paard met maagruptuur, en 1 gestorven schaap met
enteritis.

Tuberculose kwam voor bij 20.86 % runderen, 0.57 % kalveren, 0.06 % nuchtere
kalveren, 10.18 % varkens en 1 geit.

Echinococcosis kwam voor bij 9.56 % der runderen, 0.13 % der varkens, 13.74%
der paarden. Dit percentage bleef vrijwel constant, vergeleken met het vorige jaar.

Cysticercose werd geconstateerd bij 85 runderen en 12 graskalveren ; bij 3 run-
deren bleken de blaaswormen levensvatbaar (voorkomende in uitw. kauwspieren).

Dat de vleeschkeuring nog lang niet ove.al ideaal is, blijkt wel hieruit, dat van
de gekeurde, ingevoerde organen moesten worden afgekeurd o.a. 58 runderlevers,
waarvan 24 wegens echinococcosis, en 17 wegens tuberculose, 1 rundertong wegens mond-
en klauwzeer, 1 kalfslever wegens tuberculose 7 varkenslever wegens tuberculose.
Dat verder het stempelen nog niet overal met de noodige zorg geschiedt, bleek
hieruit, dat wegens het ontbreken van stempelmerken moesten worden afgekeurd :
2 rundertongen, 42 rundernieren, 27 varkensnieren, 1 varkenslever, 4 kalfsnieren,
4 nuchtere kalflevers, 5 nuchtere kalfsharten en 2 schapennieren.

Zutphen. Dit verslag is in 2 gedeelten gesplitst. Het eerste gedeelte loopt van
i Jan.—18 Febr. en bevat gegevens over den keuringsdienst van vee en vleesch.
Op 19 Febr. werd het nieuwe slachthuis in gebruik genomen, zoodat men daarom
in het 2de gedeelte het verslag vindt van de exploitatie van het gemeenteslachthuis.

Bact. vleeschonderzoek werd verricht bij 67 dieren, n.1. 28 runderen, 14 kalveren,
6 paarden, 18 varkens en 1 schaap. Met uitzondering van 4 runderen, 1 kalf en 1
varken konden al deze dieren voor consumptie worden goedgekeurd. Het percen-
tage tuberculose bedroeg bij runderen 5.23 %, kalveren 0.57 %, varkens 2.3 %
en nuchtere kalveren 0.23 %. Cysticercosis werd bij 24 runderen aangetroffen,
hierbij waren 9 maal levensvatbare blaaswormen.

Behalve 44 geheel afgekeurde slachtdieren werden nog een 1005 gestorven
slachtdieren door de N. T. F. te Bergum naar den destructor vervoerd. Geen
gering aantal.

In den Helder is het rapport verschenen van de raadscommissie, ingesteld bij
besluit van 2 Sept. 1930 inzake de oprichting van een slacht- en koelhuis in deze
gemeente.

Het zeer uitvoerig rapport behandelt achtereenvolgens de vragen : welken
invloed in gunstigen of ongunstigen zin de vestiging van een abattoir op de vleesch-
prijzen heeft; welke de invloed is op de kwaliteit van het vleesch en van de ge-
slachte dieren ; en of het koelhuis ook gebruikt kan worden voor andere doel-
einden, b.v. het bewaren van fruit, e. a. en vervolgens de hygiënische voordeelen
van een slacht- en koelhuis.

Hoewel het rapport niet tot een bepaalde conclusie komt, vermeldt het o. m.
dat de meerderheid van de commissie, hoewel van oordeel zijnde, dat de hygiëne
door een openbaar slachthuis kan worden gediend, van meening is dat, daar in
de gemeente een wettelijk geregelde toestand van de slachterijen kan worden ge-
schapen, den raad te moeten voorstellen niet tot uitvoering van de plannen over te
gaan. De minderheid daarentegen is van oordeel, dat het vraagstuk van een slacht-
en koelhuis in hoofdzaak een hygiënisch karakter heeft en dat de waarde van een
maatregel van hygiënische beteekenis zich niet tegen een bepaalde geldswaarde
laat berekenen.

Het voorstel tot het oprichten van een slacht- en koelhuis zal 23 Juni in den raad
aan de orde komen.

Het „Verbond van de Russische Vleeschindustrie" is in Moskou met de bouw-
van een groote vleeschwarenfabriek begonnen. Deze fabriek zal, blijkens de mede-
deeling, een 700 verschillende soorten van vleeschwaren (?) moeten kunnen fabri-
ceeren en een 3000 arbeiders hebben. De worstafdeeling zal een quantum van
210 tonnen worst per dag moeten kunnen afleveren (waar zal men eiken dag de
daarvoor noodige hoeveelheid grondstoffen vandaan halen?). De geheele fabriek
moet in 1933 voor in bedrijf stellen gereed komen. De bouwkosten worden op
rond 28 millioen roebel geschat (D. S. Z. 10 Juni).

De Gemeenteraad te Roermond verleende ten behoeve van het Openbaar Slacht-
huis een crediet van / 27.700.— ter uitvoering van de volgende werken :

Het bouwen van een nieuwe ambtswoning voor den directeur. Het verbouwen
van de bestaande woning tot keurmeesterswoning en verdere inrichting tot kan-
toren en laboratorium. Het bouwen en inrichten van een wachtlokaal voor de
slagerspatroons en een vrijbank enclusief centrale verwarming der daarvoor in
aanmerking komende dienstlokalen -— en enkele bijkomende werkzaamheden.

j. g. Schoon, Adjunct-Directeur van het Openbaar Slachthuis te Nijmegen op
proefschrift : getiteld „De colorimetrische bepaling der waterstof-ionen-concen-
tratie in vleeschextracten en de waarde hiervan voor de beoordeeling van vleesch
van zieke dieren".

A. van Manen, op een proefschrift getiteld : „De keuring van varkens lijdende
aan pestis suum".

Doctoraal-examen Veeartsenij kunde eerste gedeelte, geslaagd : J W. M. Die-
mont, J. A. van der Grift, M. J. Mol en H. Welling.

Doctoraal-examen Veeartsenijkunde, tweede gedeelte, geslaagd : g. Hoog-
straten, S. Koopmans, Samadiman, S. w. Snijders en Ph. Zwarensteijn.

Verslag over den Landbouw in Nederland over 1929. Verslagen en Mededeelingen
van de Directie van den Landbouw 1930. No. 2, \'s-Gravenhage. Algemeene Lands-
drukkerij, 1930. Prijs / 1.—. Departement van Binnenlandsche Zaken en Landbouw.

Door bijzondere omstandigheden, met name door werkzaamheden in verband
met de crisis en met de in 1930 gehouden landbouwtelling is de publicatie
van dit verslag sterk vertraagd. Dit neemt niet weg, dat ik meen goed te doen, nog
eens de aandacht te vestigen op de belangrijke statistische en andere gegevens in
dit jaarlijksche verslag voorkomend, zoodat het de aandacht verdient van de die-
renartsen. Behalve verschillende gegevens omtrent akkeibouw, tuinbouw en land-
bouwoeconomie, treffen wij een hoofdstuk veehouderij, en ook in tal van andere
hoofdstukken, bijzonderheden betreffende veeteelt, en de producten der veehou-
derij aan. Ik zal een korte opsomming geven van een en ander. Bij de rundvee-
fokkerij worden kort behandeld de gezondheidstoestand en de voedselvoorziening,
vinden wij gegevens betreffende den handel in vee en vleesch, cijfers omtrent de
uitvoer en invoer van rund- en kalfsvleesch en de uitvoer van levend vee en van
de voor binnenlandsche gebruik geslachte dieren over de laatste jaren, en mede-
deelingen betreffende de fokkerij, waarbij een tabel een overzicht geeft van het
vereenigingsleven op het gebied der rundveefokkerij. Verder vinden wij mede-
deelingen van de rijksveeteeltconsulenten omtrent de toestand der rundveefokkerij
in verschillende provincies. Wat de paarden betreft, treffen wij mededeelingen aan
omtrent handel en in- en uitvoer. Betreffende de fokkerij wordt in tabellen een
overzicht gegeven van de in 1929 door goedgekeurde hengsten gedekte merriën
en van het aantal hengsten in het najaar van 1929 en het voorjaar 1930 goedge-
keurd, en verder een en ander betreffende het mililaire ceitificaat en de door de
remonte-commissie in het binnenland en in Ierland aangekochte paarden en de
hengsten associaties meegedeeld. In zake de varkens worden de handel en de bedon-
gen prijzen behandeld, verder de prijzen der voornaamste voedermiddelen.

In tabellen wordt van het aantal ter dekking staande beeren en gedekte zeugen
in de verschillende provinciën, en van de uitvoer van varkensvleesch in ver-
schillende vormen, een overzicht gegeven en verder van de handel in varkens en
de iokkerij in het geheele land. Ook van de schapenfokkerij, vooral van de uitvoer
van versch schapenvleesch en van schapen en rammen is nota genomen, alsmede
van de achteruitgaande geitenfokkerij.

Dat verscheidene pagina\'s zijn gewijd aan het pluimvee, de meest voorkomende
rassen en hun productie, de fokkerij, de in- en uitvoer van eieren (in 1929 werden
voor 64 millioen gulden aan eieren uitgevoerd), de uitvoer van levende kippen en
de eendenhouderij, spreekt van zelf. Ook gegevens omtrent bijenteelt ontbreken niet.

In het hoofdstuk zuivelbereiding vinden wij tabellen omtrent de botercontróle
en de kaascontröle en de uitvoer van boter en kaas en andere melkproducten.

In het hoofdstuk over vereenigingsleven en coöperatie komen mededeelingen
voor betreffende de stamboeken voor de onderscheidene huisdieren ; in dat over de
economische toestand vinden wij een grafiek betreffende de indexcijfers van akker-
bouwproducten, veeteeltproducten en landbouwproducten.

Een groot aantal tabellen zijn aan het verslag toegevoegd. Zoo b.v, een uitvoerig
overzicht van de veestapel volgens de opnemingen van 1851—1921, een tabel
van de besmettelijke veeziekten, een van de veraccijnsche runderen en kalveren,
een van de coöperatieve en niet-coöperatieve zuivelfabrieken en een van de onder-
linge vee verzekeringen (paarden, runderen, varkens, schapen en geiten).

Verder krijgen wij een tabellarisch overzicht van de aanvoer en de prijzen van
runderen, paarden, schapen en varkens, boter, kaas en eieren op de voornaamste
markten, van de gemiddelde prijzen van de diverse veeteeltproducten over ver-
schillende jaren, van de in- en uitvoer van vee en veeproducten, ook met ver-
melding der voornaamste landen van herkomst en bestemming, en ten slotte een
tabel aangevende het aantal paarden, runderen, schapen en varkens in andere
landen.

Deze opsomming geeft wel geen volledig overzicht van wat in het verslag te vin-
den is, doch toont toch wel aan, dat er voor menig die; enarts wat in te vinden is.
Het groote voordeel is, dat wij hier authentieke gegevens vinden. De prijs is slechts
f i.—. Kroon.

Verslag over de Coronievarkens, uitgebracht door den Gouvernements-veearts
te Paramaribo—Suriname. J. Frickers.

Wij lezen zoo zelden iets over diergeneeskunde en veeteelt in West-Indië, waar-
om ik, nu ik een rapport op zoötechnisch gebied toegezonden kreeg, niet nalaten kan
er hier een en ander uit mee te deelen. De gouvernements-veearts heeft ook in Su-
riname te adviseeren in veeteelt-aangelegenheden en aan te geven in welke richting
zich de teelt der huisdieren dient te ontwikkelen. Bovengenoemd verslag ontstond
doordat de geneeskundig-Inspecteur den heer Frickers opdroeg een onderzoek
ter plaatse in te stellen (wat van 2—5 Maart 1931 geschiedde) en een rapport uit
te brengen omtrent de Coronie-varkens.

In de inleiding wijst Schr. er op, dat een dier gevormd wordt onder invloed van
inwendige en uitwendige factoren, waarom voor de verbetering aan beide groepen,
de aandacht moet worden geschonken, zoowel aan de erfelijke aanleg, als aan de
voeding en verpleging.

Wat het tegenwoordige Coronievarken betreft, dit heeft de volgende eigen-
schappen : Het Coronievarken is niet raszuiver, het heeft vermoedelijk zijn oor-
sprong in de Oud-Engelsche landvarkens, die later, zij het dan ook niet in sterke
mate gemengd zijn met Berkshire, veredeld Duitsch landvarken, wellicht ook met
Groot Yorkshire en Tamworth. Men ziet dan ook de meest uiteenloopend gebouwde
varkens, naast dieren met staande spitse ooren ook hangende lobooren ; naast
spitse, opgebogen ook breede doorgezakte ruggen ; naast platte ook gewelfde
ribben ; naast lange rechte ook korte ingedeukte koppen ; naast zwarte ook witte
en bonte dieren. De varkens zijn laat rijp (na 1—2 jaar slachtbaar) ; onvruchtbaar
(werpen 4—6biggen) en onvoldoende van gewicht (gemiddeld bij slachting 49 K.G.).
De uitwendige factoren zijn vrij gunstig, het klimaat is voor intensieve varkens-
teelt niet geschikt, doch maakt de extensieve teelt niet onmogelijk, terwijl het
boschrijke Suriname voor de teelt zeer geschikt genoemd mag worden.

In Suriname zijn weinig voor intensieve varkensteelt geschikte voedermiddelen,
waarom het rationeel is het meer te zoeken in de extensieve dan in de intensieve
methode.

Wat de verpleging betreft het volgende : De varkens worden of altijd vast ge-
houden of wel zij krijgen gedurende een bepaalde tijd van het leven vrije bewe-
ging in een afgepaalde ruimte of vrij op het erf. De hokken hebben wanden van
i M. hoogte, een bodem van niet aansluitende planken of rondhouten, een dak
van gegolfd plaatijzer of palmbladeren. De dieren zijn onvoldoende tegen regen
en zon beschut, de bodem onder het hok is verzadigd van mest en urine, de lucht
stinkend, de dieren wentelen in de regel naar hartelust in vuil en drek. Daarbij
zijn de hokken en ook de uitloopruimten veel te klein. Het losloopen op het erf is
nog het beste, de varkens halen dan ook zelf nog heel wat voedsel op.

Voor voeding het meest in aanmerking komende afvalproducten zijn cocos-
afvat, rijstzemelen en melasse, terwijl kokoskoek wordt gegeven (uit Britsch-
Guyana). Het door de landbouwleeraar Hewitt aanbevolen rantsoen met ko-
koskoek heeft echter het bezwaar, dat het te duur is. De kosten bedragen / 0.10
per dag : als de varkens na 360 dagen 70 K.G. wegen, bedragen de voerkosten
ƒ 36.— en de opbrengst van het varken / 30. -.

Als maatregelen tot -uerbetering van het Coroniaansche varkensslag rapporteert
Frickers het volgende : Voor fokdoel moet men aansturen op het verkrijgen
van een slag, dat vroegrijp, vruchtbaar, van goede vleeschkwaliteit en bestand
tegen de heerschende omstandigheden is en dat voldoet aan de eischen van de
markt. Wil men dit bereiken, dan zullen zoowel de inwendige factoren, als ook de
uitwendige omstandigheden gewijzigd moeten worden.

Wat de verbetering der inwendige factoren betreft wijst Spr. op verschillende
methoden welke kunnen worden toegepast. Door teelt in eigen ras, met strenge
teeltkeus kan niet veel bereikt worden. De dieren hebben een groot weerstands-
vermogen tegen klimaat en ziekte, doch te vieezen is het, dat men toch het ge-
wenschte slag niet zal krijgen, daar het onvoldoende gewicht raseigenschap is.
Kruising met andere rassen zou men op verschillende wijze kunnen toepassen.
Vooreerst de kruising tot het verkrijgen van goede Fi gebruiksdieren. De ver-
liregen gebruiksdieren mogen niet voor de fokkerij gebezigd worden, daar men
dan uiteenloopende producten krijgt. Een castratie ook der zeugen zal noodig
zijn, wat hier in de praktijk groote moeilijkheden oplevert. Deze fokmethode
verdient daarom geen aanbeveling, evenals het kruisen tot het vormen van een
nieuw ras, wat alleen zeer ervaren fokkers lukken kan. De kruising tot het omfokken
van het aanwezige ras kan meer aanbevolen worden. Deze methode leidt snel tot
het doel en geeft direct waardevolle gebruiksdieren. Vereischte is een streng door-
gevoerde castratie van mannelijke fokproducten gedurende de eerste 5—6 jaar.
Deze doorgaande terugkruising komt hierop neer, dat men de beste inheemsche
zeugen kruist met een ingevoerde beer. De manlijke biggen worden gecastreerd,
de vrouwelijke door een ingevoerde beer gedekt. Dit moet men 5—6 generaties vol-
houden. Het gevaar van deze veredelingskiuising is, dat men in Coronie een te
hoog veredeld ras zal krijgen. Een proef zou echter te nemen zijn. Voor deze krui-
sing acht Schr. het Large Black Breed het meest geschikt, een Engelsch ras, dat
ook in Zuid-Afrika zeer goed voldoet. Het groeit snel en levert vleesch en spek
van goede kwaliteit, is gehard en wordt zeer zwaar. Minder geschikt worden ge-
acht het Berkshire varken, dat niet al te vast spek levert en ook neiging heeft
op de rug te vet te worden, het veredeld Duitsche Landvarken om de witte kleur
in Coronie niet gewenscht, daar men meent dat witte dieren niet zoo goed bestand
zijn tegen de vermoeiende reis naar de stad dan zwarte en ook het Tamworth var-
ken, dat wegens groote vruchtbaarheid, snelle groei, sterke constitutie er. goed
vleesch, nog het eerst in aanmerking zou komen.

Wat de verbetering der uitwendige omstandigheden betreft wordt het volgende
opgemerkt : Bodem en klimaat zal men moeten nemen zooals ze zijn. Voeding
en verpleging dienen gewijzigd te worden. Voor Coronie met zijn Creolen is de exten-
sieve bedrijfsvorm aan te raden, men verschaft de varkens een flink stuk bosch
of land, waarop men bijvoer (b.v. velvet beans) verbouwt. Daarnaast kan men
dan de dieren cocosafval en rijstzemelen geven, ook bananen, postelein, onrijpe
papaja, tayer en aardvruchten. De verpleging kan zeer eenvoudig zijn. Een pri-
mitief hok dient gemaakt dat verder droog en zindelijk wordt gehouden en
beschutting geeft tegen zon en regen. Kroon.

Sedert de laatste opgave zijn nog de volgende bijdragen ontvangen : H. G.
van Harrevelt / 10.—, C. C. Weertman / 2.50 en J. Goedhart / 5.—.

Engeland werd in de maand Juni op 16 verschillende plaatsen besmet met mond-
en klauwzeer, door vee dat pas uit Ierland was ingevoerd. De betreffende plaatsen
zijn op de gewone manier (de besmette plek als middelpunt, met een straal van
15 mijlen in het rond) tot besmet gebied verklaart.

Met het oog op de mogelijkheid van verdere, nog onbekende, besmettingen door
ingevoerd Iers vee, is in geheel Engeland (behoudens speciale vergunningen) alle
vervoer van rundvee, schapen, geiten en varkens verboden, eveneens markten,
verkoopingen en tentoonstellingen van die dieren (behalve verkoop voor onmiddel-
lijke slachting). Invoer uit Ierland is natuurlijk verboden.

(Voor bepaalde kudden — rasdieren — is voor ,,in-contact-aniinals" serum-
enting toegestaan bij Min. Besluit van November 1930). Vr.

Uit het verslag van de vergadering, welke in April 1930 in het Reichsministe-
rium für Ernährung und Landwirtschaft te Berlijn heeft plaats gehad, blijkt, dat
verschillende middelen nog weer nader onderzocht zijn omtrent hun doodende
werking op de runderhorzel.

Van de Larfugzalf van Prof. Peter en van de horzelstaafjes van Prof. Spann
was reeds eerder vastgesteld, dat deze middelen goed voldeden ; het nadeel daarvan
is echter, dat elke wormknobbel afzonderlijk behandeld moet worden.

Uit het verslag van de proeven van Prof. Spann blijkt, dat met „Delicia 2"
goede resultaten verkregen werden, wanneer de huid vooraf geschoren werd. Dit
middel, dat iets milder werkt dan het reeds vroeger gebruikte ,,Delicia 1", is een
gele vloeistof met een petroleumgeur, zooals het bekende flit. Van 2949 met „Deli-
cia 2" behandelde wormknobbels bleken van de larven er 83.8 % gedood te zijn.
Indien de haren vooraf niet weggeschoren waren, dan bleken de resultaten veel
minder gunstig ; in dat geval werden er slechts 16 % der behandelde larven gedood.

Per rund werd 15—20 c.c. van dit middel gebruikt en daarna gedurende 5 mi-
nuten met de hand ingewreven. Het voordeel van deze behandeling is, dat men
niet elke wormknobbel afzonderlijk behoeft in te wrijven.

Met flit waren de resultaten zeer verschillend. Bij sommige gevallen werden alle
larven gedood, en verdwenen de wormknobbels volkomen, bij andere daarentegen
vormden zich korsten op de huid, die daarbij pijnlijk werd. Bij 2 met dit middel
behandelde pinken zag referent zeer goede resultaten wat het dooden der larven
betreft ; bij een der pinken vormden zich echter eenige korsten, terwijl de huid
verdikt was. Dit herstelde zich echter na korten tijd. Beide pinken waren vooraf
geschoren.

Deze korstvorming zal dus wel een bezwaar zijn voor de algemeene toepas-
sing van dit middel.

Prof. Spann vestigde er tevens de aandacht op, dat flit zoowel als Delicia ge-
makkelijk brandbaar zijn.

Met de nieuwe z.g. E-staafjes, waarvan door verhooging van de organische
chloorverbinding de werking versterkt is, vermeldde Prof. Spann gunstige resul-
taten. In alle drie ontwikkelingsstadia werd het grootste deel der larven hiermede
gedood, (tusschen 95 en 100 %).

In zijn verder verslag vermeldt Prof. Spann de verschillende bestrijdingswijzen
in andere landen. Voor ons land noemt hij alleen het gebruik van mes en pincet,
hetgeen natuurlijk niet juist is, daar deze bestrijdingsmethode in ons land geen
algemeene ingang gevonden heeft.

Prof. Götze deed een mededeeling over het gebruik van vaseline. Indien men hier-
mede een wormknobbel 3 minuten inwrijft, verkrijgt men dezelfde gunstige resul-
taten a.ls met Larfugzalf ; hetzelfde resultaat bereikt men met zachte zeep. Ook
deze rapporteur zag in Delicia 2 een goed middel ter bèstrijding.

Prof. Peter wees er op, dat van de runderen boven 5 jaar, welke op de Ham-
burgsche markt aangevoerd werden, slechts zeer weinig met larven bezet zijn.
Beneden die leeftijd echter ongeveer 30 %.

Vertegenwoordigers van de huidenhandel vestigden er de aandacht op, dat men
vooral moet zoeken naar een middel, waarbij de dieren in hun geheel behandeld
worden, daar het volgens hen in de praktijk te tijdroovend is elke wormknobbel
afzonderlijk te behandelen.

Prof. Peter merkte op, dat tengevolge van deze behandeling de gedoode larven
onder de huid zouden blijven zitten, hetgeen nadeelig voor de runderen zou zijn.
Bovendien was gebleken, dat bij deze methode de dieren geschoren moeten worden,
hetgeen misschien ook practische bezwaren zou medebrengen.

Omtrent het al of niet invoeren van wettelijke maatregelen, bleken de op de
vergadering aanwezigen een verschillend standpunt in te nemen. Van de zijde der
lederindustrie werd hierop sterk aangedrongen. Van de zijde van de landbouw

werden bezwaren aangevoerd tegen de wettelijke maatregelen, omdat er nog geen
goedkoop en eenvoudig werkend middel bestaan zou. Door de voorzitter werd
hiertegen opgemerkt, dat men desnoods door eenvoudig uitdrukken de larven kan
verwijderen, dat nu verschillende goed werkende middelen bekend zijn, en dat
bovendien de runderhorzel slechts in bepaalde streken van Duitschland voorkomt.

Van de zijde van de huidenhandel werd de aandacht nog eens gevestigd op Dene-
marken, waar men toch door de wetb ereikt heeft, dat op de Deensche eilanden het
vee bijna vrij van horzellarven is.

De vertegenwoordiger van de Duitsche Slagersvereeniging dringt op een zoo
spoedig mogelijke invoering van wettelijke maatregelen aan, terwijl anderen
meenen dat men het voorloopig door propaganda-middelen moet trachten te
bereiken. Zeer terecht heeft Prof. Peter daarbij opgemerkt, dat hij van pro-
paganda alleen niet veel verwacht.

Tenslotte werd een commissie benoemd, die zich over de beste wijze van pro-
pagandavoering zal hebben uit te spreken. Baudet.

Van de Diergeneeskundige Faculteit van het Utrechtsch Studentencorps ontvin-
gen wij een circulaire, waarin de medewerking der dierenartsen wordt ingeroepen,
om de a s. diergeneeskundige studenten aan te raden lid te worden van een stu-
dentenorganisatie, liefst van het Utrechtsch Studentencorps. Nadere inlichtingen
worden gaarne verstrekt door den Praeses der Diergeneesk. Faculteit., J. S. Rein-
ders, Biltstraat 3461\'s, Utrecht (vacantie-adres Tjamsweer (Gr.) en den Abactis
Senatus Veteranorum, W. J. Oudegeest, Janskerkhof 14, Utrecht.

Op Zoötechnisch gebied : 20 Juli 3.30 uur : Ir. W. df. Jong : Eenige beschouwingen
over onze paardenfokkerij in verband met de uitkomsten van de veetelling 1930.
21 Juli, 9 uur : Prof. Dr. D. L. Bakker : Grepen uit de fauna onzer terpen.
10 uur : Ir. \'1\'. C. J. M. Rijssenbeek : De productieteelt bij de varkensfokkerij.

Op genetisch gebied : 21 Juli, 2 uur : i)r. Edwin Lauprecht : Ueber die Vererbung
der Scheckung beim schwarzbunten Rinde.

3 uur : Dr. A. L. Hagedoorn : Genetische problemen bij de teelt van pels-
dieren.

Op pluimveegebied : 22 Juli, 9 uur : Ir. P. Ubbels : Variabiliteit in productie-
vermogen van hoenders. 10 uur : Prof. I)i. G. Grijns : Een en ander over biolo-
gisch onderzoek van voederstoffen. 11 uur : Ir. J. G. Tukker : Proefnemingen over
het gebruik van ultraviolet licht uitzendende lampen bij de kuikenopfok.

Op phaenologisch gebied : 22 Juli, 4.15 uur : G. Wolda : Maatregelen tot be-
houd van de weidevogels steunende op phaenologisch onderzoek.

Toegang tot de voordrachten hebben : de leden der deelnemende vereenigingen
en van de door de regelingscommissie daartoe uitgenoodigde vereenigingen : Zoö-
teehnische Vereeniging ; Nederlandsche Generische Vereeniging ; Nederlandsche
Federatie van Vereenigingen van Bedrijfspluimveehouders ; Nederlandsche Phae-
nologische Vereeniging ; Nederlandsch Genootschap voor Landbouwwetenschap.

Overleden te den Haag de gep. dir. paardenarts kolonel L. J. M. Rijnenberg.
B. Bonga, gouv.-veearts N.-Indië, tijdelijk adres : Groningen, Taco Mesdag-
straat 45 a.

P. J. J. Fourie, The haematology and pathology of haemonchosis in sheep.
Proefschrift aan de Veeartsenijkundige Faculteit. Pretoria, The Government
Printer, 1931. 8°. 80 blz. m. 17 afb.

Verslag van den toestand en de exploitatie van het openbaar slachthuis van
\'s Gravenhage over het jaar 1930. [Door H. G. van Harrevelt], \'s Gravenliage,
Drukkerij Trio, 1931. 8°. 39 blz.

J. G. Schoon, De colorimetrische bepaling der waterstofionen-concentratie in
vleeschextracten en de waarde hiervan voor de beoordeeling van vleesch van
zieke dieren. Proefschrift aan de Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht, Schotanus
& Jens, 1931. 8°. 138 blz. m. afb.

J. A. Beijers, Het verband tusschen de ziekten van den mensch en die van
onze huisdieren. Haarlem, Erven F. Bohn, 1931. KI. 8°. 203 blz. / 1.90

Verslag over den landbouw in Nederland over 1929. \'s Gravenhage, Algemeene
Landsdrukkerij, [1931]. 8°. 214 blz. m. graf. voorst.

A. van Manen, De keuring van varkens lijdende aan pestis suum. Proefschrift
aan de Veeartsenijkundige Faculteit. Hilversum, B. C. Rozenbeek, 1931. 8°.
144 blz. m. i afb.

Verslag omtrent den toestand en de exploitatie van het openbaar slachthuis en
omtrent den dienst der vee- en vlceschkcuring te Groningen gedurende het jaar
1930. Groningen. 1931. Gr. 8°. 36 blz.

H. Haxthausen og A. Thomsen, Brucella-Udslaet hos Dyrlaeger. (En....
professionel Hudaffektion, forrjientlig af allergisk Natur ....). Kjöbenhavn,
B. Luno, 1931. 8°. 21 S. m. 4 Fig.

Meddelelser fra den Kgl. Veterinaer-og Landbohöjskolcs Serumlaboratorium.
Nr. 112.

A. Thomsen, Om Kalvekastnings feberens (Svingefeberens) Forekomst hos
danske Dyrlaeger. Kjöbenhavn, B. Luno, 1931. 8°. 12 S. m. 1 Fig.

Meddelelser fra den Kgl. Vetcrinaer-og Landbohöjskoles Serumlaboratorium.
Nr. 114.

A. Thomsen, Smitsom Kastning (Brucella-Infektion) som Epizooti blandt
Svin i Danmark. Kjöbenhavn, B. Luno, 1930. 8°. 8 S. 111. 2 Fig.

Meddelelser fra den Kgl. Veterinaer- og Landbohöjskoles Scrumlaboratorium.
Nr. 109.

Trattato di anatomia veterinaria dir. dal U. Zimmerl. Vol. 2, 3. Milano, F.
Vallardi edit. tip., 1930. 8°. 2 vol.

C. Manetti, Elementi di zootecnia. 3^a ed. Catania, F. Battiato, 1930. 16⁰.
407 p. c. fig. Lire 12.50

G. Provenza, II libro dei bovini. Trattato di bootecnia. Catania, F. Battiato,
1930. 16°. VIII 538 p. c. fig. Lire 22.50

W. Chenevard, Palmipèdes domestiques. Canards et oies. Paris, J. B. Baillière
et fils, 1931. 12°. 176 p. av. 35 fig. fr. 7.50

P. Dedieu, La saisie des viandes dans les abattoirs et tueries. Paris, Vigot
frères, 1931. 8°. 192 p. fr. 30.—

L. S. Henderson, Le sang Système physico-chimique. Paris, Les Presses univ.
de la France, 1931. 8°. 297 p. fr. 80.—

Licart, Le cheval barbe et son redressage. Paris, Berger-Levrault, 1931. 8°.
VII -)- 212 p. fr. 15.—

H. Velu, Les parasites externes du bétail. Rabat. 1930. 8°. 54 p. av. 7 fig.
Cuyer, Le cheval. Anatomie, Extérieur, Alluies, Races. Paris, J. B. Baillière
et fils, 1931 Gr. 8°. Av. 16 pl. fr. 150.—

L. Lépinay, Soins à donner aux animaux : chevaux, boeufs, moutons, chèvres,
porcs, animaux de basse-cour. Paris, J. B. Baillière et fils, 1931. 12⁰. 96 p. av.
33 fig- ^fr- ⁶-—

Report of the director of the dominion experimental farms for the year ending
March 31, 1930. [By E. S. Archibald], Ottawa, [F. A. Aclandl, 1931. Gr. 8°.
87 p. w. fig.

General index to Experiment Station Record. Vol 41—50, 1919—1924 Prep,
by M. C. Gundlach. Washington, Government Printing Office, 1931. 8°. 709 p.
U. S. Dept. of Agriculture. Office of Exp. Stat.

H. J. Smith, Making the goat dairy pay. Memphis, Author, 1931. 8°. 159 p. w.
ill. and diagr. S 2.50

Annual report of the Civil Veterinary Department, United Provinces, India
for 1929—30. Allahabad, Government Press, 1930. 8°. 28 p. w. ill., tab. and a map.

Economic factors affecting the beef-cattle industry of Virginia. By Ch. A. Bur-
meister a. o. Washington, Government Printing Office, 1931. 8°. 66 p. w. diagr.
U. S. Dept. of Agriculture. Techn. Bull. No. 237.

Stallybrass, The principles of epidemiology and the process of infection.
London, G. Routledge, 1931. Gr. 8°. 696 p. w. pi. and diagr. Sh. 30.—

Beef production and quality as affected by grade of steer and feeding grain sup-
plement on grass. Bij W. H. Black a. o. Washington, Government Printing
Office, 1931. 8°. 44 p. w. ill. and diagr.

S. F. Cock and G. Giragossintz, Effect of low pressures on the respiration of
animal tissues. Berkeley, Cal. Univ. of California Press, 1931. 4°.
Publications in physiology. Vol. 7, No. 15.

E. A. Duddy and D. A. Revzan, The supply area of the Chicago livestock
market. Chicago, Univ. of Chicago Press, 1931. 8°. 111 p. w. maps and diagr.
Studies in business administration. Vol. 2, No 1.

J. S. Buckley, H. Bunyea and E. B. Cram, Diseases and parasites of poultry.
Washington, Government Printing Office, 1931. 8°. II 62 p. w. 27 fig.
U. S. Dept. of Agriculture. Farmers\' Bull. No. 1652.

The register of veterinary surgeons, 1931. London, Royal College of veterinary
surgeons, 1931. 12⁰. 391 p.

L. B. Sholl and J. P. Torrey, A contribution to the bacteriology and pathology
of the bovine udder. East Lansing, Agr. Exp. Stat., 1931. 8°. 31 p. w. ill.
Michigan State Coll. Agr. Exp. Stat. Techn. Bull. No. no.
J. C. Munch and J. Silver, The pharmacology of thallium and its use in rodent
control. Washington, Government Printing Office, 1931. 8°. 28 p.
U. S. Dept. of Agriculture. Techn. Bull. No. 238.

E. B. Cram, Developmental stages of some nematodes of the Spiruroidea para
sitic in poultry and game birds. Washington, Government Printing Office, 1931.
8°. 27 p.w. ill.

Effect of soybeans and soybean oil meal on quality of pork. By S. Bull a. o.
Urbana, Agr. Exp. Stat., 1931. 8°. 45 p. w. ill.
Univ. of Illinois. Agr. Exp. Stat. Bull. no. 366.

E. G. Nourse and J. G. Knapp, The co-operative marketing of live stock.
Washington, C. Brookings Inst., 1931. Kl. 8°. 8 3.50

S. G. T. Bendien, Spezifische Veränderungen des Blutserums. Ein Beitrag
zur serologischen Diagnostik von Krebs und Tuberkulose. Jena, G. Fischer, 1931.
Gr. 8°. VII 99 S. m. 64 Abb. u. 5 Spektren im Text und auf 8 Taf. M. 5.50
R. Römer, Geflügelställe. Berlin, P. Parey, 1931. M. 10 Abb. M. 1.50
Anleitungen der Deutschen Gesellschaft f. Züchtungskunde. FI. 12.
O. I.entz, Gemeinverständliche Belehrungen über die übertragbaren Krank-
heiten. Berlin, R. Schoetz, 1931. 8°. 88 S. M. 0.70

Heeresveterinärvorschrift. Anh. 2. Berlin, Bernard & Gräle, [1931]. Kl. 8°.
211 S. M. 2.70

II. Hetsch, Mikrobiologie und Immunitätslehre. Ein Leitfaden .... Berlin
u.s.w., Urban & Schwarzenberg, 1931. 8°. VIII 443 S. M. 14.-—

G. Schweizer, Mikroskopische Bilder der wichtigsten Futtermittel tierischer
Herkunft nebst Untersuchungsmethoden. 21 Taf. m. kurzen Erl. Stuttgart,
E. Ulmer, 1930. Gr. 8°. 31 S. m. 21 Taf. In Mappe M. 9.—■

H. Kühtz, Die Zucht des Waschbären. München, F. C. Mayer, 1930. 8°. 113 S.
111. 48 Abb. M. 5.—

B. Stuber, Klinische Physiologie. Tl. 3. München, J. F. Bergmann, 1931. 8°.
IV 291 S. m. 37 Abb. M. 26.-—

O. F. Gandert, Forschungen zur Geschichte des Haushundes. Die Steinzeit-
rassen in Nord-Osteuropa. Leipzig, C. Rabitzsch, 1930. 8°. 92 S. m. 34 Abb. im
Text. M. 7.—

Bericht über das Veterinärwesen im Freistaat Sachsen für die Jahre 1927 und
1928. Bearb. von der 2ten Abt. des Landesgesundheitsamtes. Jg. 72, 73. Dresden,
von Zahn und Jaensch, 1931. 8°. 145 S.

Reher\'s Jahrbuch für Pferdesport. Adressbuch der deutschen Vollblut- und
Traberzucht, Renn-, Traber- und Turniersport unter Berücksichtigung des benach-
barten Auslandes. Nach amtlichen Quellen bearb Jg. 19. 1931. Berlin, A. Relier,
[1931]. 8°. 343 S. m. Abb. und PI. M. 8.—

F. Kirstein, Leitfaden der Desinfektion .... in Frage und Antwort. i4te Aufl.
Berlin, J. Springer, 1931. 8°. VI 108 S., Bl. und Doppeibl., 12 Bl. M. 4.50
H. Munckel, Die Beurteilung des Kaltblutpferdes auf rheinisch-deutscher
Grundlage. Berlin, P. Parey, 1931. M. 11 Abb. M. 1.50

Anleitungen der Deutschen Gesellschaft für Züchtungskunde. H. 11.
Handbuch der Milchwirtschaft. Hrsg. von W. Winkler. Bd 2, Tl. 2. Wien u.s.w.,
J. Springer, 1931. Gr. 8°. X 470 S. m. 74 Abb. M. 48.—

Bd. 2, Tl. 2. Buttel, Käse, Milchpräparate und Nebenprodukte. Bearb. von
A. Burr, K. J. Demeter u. A.

E. Wendt, Die praktische Kaninchenzucht. Zucht, Pflege, Rassen, Mast und
Krankheiten nebst Anh. : I >ic Zubereitung des Kaninchens. [Neue Aufl .], Hamburg,
Meissners Verlag, [1931]. 8°. 70 S. M. 1.20

H. Butenschön, Die Herstellung von Schmelzkäse (Emmentaler, Tilsiter,
Holländer, Weichkäse u.s.w. ohne Rinde) mit genauen Fabrikations-Methoden,
Rezepten und Anweisungen. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1931. 8°. 31 S. m.
Abb. M. 2.—

H. Röder, Gedanken über moderne Käserei. Hildesheim, Molkerei-Zeitung,
1931. 8°. 31 S. M. 1.20

R. Heiss, Untersuchung über die Ursache und Verhinderung der Verfärbung
von Gefrierfleisch. Berlin, Ges. f. Kältewesen, 1931. 4⁰. 57 S. m. Abb. M. 2.50

H. Lüthge, Die Bedeutung von Mineralstoffen und Vitaminen für die Haltung
unserer landwirtschaftlichen Nutztiere. Berlin, P. Parey, 1931. Gr. 8°. 28 S.

Poursine, La vaccination préventive de l\'homme et des animaux contre la
fièvre ondulante. Thèse de Toulouse. 1931.

Marty, De l\'ovariectomie de la chatte par la laparotomie médiane. Thèse de
Toulouse. 1931.

M. O. Frisson, L\'élevage du cheval de trait en Ilaute-Sâone. Thèse de Paris.
193\'-

Ch. H. Michaz, Contribution à l\'étude du contrôle bactériologique des viandes.
Thèse de Lyon. 1931.

Dedieu, La saisie des viandes dans les abattoirs et tueries au point de vue
administratif et juridique. Thèse de Toulouse. 1931.

Housset, Contribution à l\'étude de l\'obstruction oesophagienne chez les carni-
vores et de son traitement. Thèse de Toulouse. 1931.

I. Eröss, Ueber die Wirkung der neueren Desinfektionsmittel mit bes. Berück-
sichtigung der Stalldesinfektion. Inaug.-Diss Budapest. 1931.

M. Meizner Jr., Zur Biologie des Bacillus viscosus equi. Inaug.-Diss. Buda-
pest. 1931.

V. Pollner, Untersuchungen über die Beugesehnen des Pferdes. Inaug.-Diss.
Budapest. 1931.

G. Santa, Ueber die Plasmaeiweisskörper des Blutes bei Kühen- Feten und
Kälbern. Inaug.-Diss. Budapest. 1931.

B. Szekely, Untersuchungen über die Brauchbarkeit der Nährböden mit wenig
Agar. Inaug.-Diss. Budapest. 1931.

A. Buns, Untersuchungen über die Tätigkeit und die Auskultation der Haube
des Rindes. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

H. Hambrock, Calcium- und Phosphorwerte im Serum und Harn gesunder
und kranker Rinder. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

W. Hennemann, Ein weiterer Beitrag zur Fluorose des Rindes. Fütterungs-
versuche mit Natriumbifluorid und Natriumsiliciofluorid. Inaug.-Diss. Han-
nover. 1931.

H. Holle, Die Beeinflussung des Blutbildes des Pferdes durch orale und intra-
venöse Gaben von Oleum terebinthinae. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

W. Niemeijer, Vermag das Präparat „Haemosal" den erythropoetischen Ap-
parat bei mit infektiöser Anämie behafteten Pferden zu beeinflussen? Inaug.-Diss.
Hannover. 1931.

IL Schulze, Beitrag zur Auswertung des Guttadiaphost in der Hippiatrik
Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

IL. Denkler, Das Vorkommen, die klinische und forensische Bedeutung des
Aneurysma verminosum equi. Inaug.-Diss. Leipzig. 1931.

W. Schwark, Tuberkulöse Erkrankung der Pleura bei Hunden. Der diagnos-
tische Wert der intrakutanen und intrapalpebralen Tuberkulinprobe. inaug.-Diss.
Leipzig. 1931.

K. Schulz, Ein Beitrag zur Kenntnis der Pyometra des Kindes. inaug.-Diss.
Leipzig. 1931.

K. Siegert, Zellanalytische Studien an der Milch galtinfizierter Kühe, fnaug.-
Diss. Leipzig. 1931.

E. Scheuerer, Mikrophthalmus congenitus sinister et Anophthalmuscongenitus
dexter verbunden mit Asymmetrien am Kopfe und Gehirn sowie Fehlen des
Schwanzes bei einem 7 Wochen alten Kalbe. Inaug.-Diss. München. I93¹-

Geschiedenis van de postduif in vogelvlucht. (Naar Dr. Marteli., Miinch. Tier.
Woch., No. 2, 1931, S. 18).

De blijde bode uit Noach\'s arke heeft een eervolle historie. Als oorlogs-,,courier"
diende zij reeds Grieken en Romeinen, ter scheeps-aankondiging Phoeniciërs en
Cyprianen, als brievenbode Babyion en Aleppo, als regeeringscourier Koning
Salomo en als liefdesapostel dezen en de Koningin van Saba. De kruisridders dan-
ken hun overwinningen mede aan neergevallen duiven van den vijand ; door deze
kruistochten leerde Europa de duif als brievenbode kennen. Omstreeks 1200 zien
wij de duif als staats-,.ambtenaar" een geregelde brievenpost voor den Kalief van
Bagdad onderhouden. In 1300 onderhielden duiven een dagelijksche verbinding
tusschen Kaïro en den Euphraat. Den noodigen moed om tijdens het belegin 1574
te volharden, dankt Leiden mede aan twee duiven als blijde voorboden van het
ontzet. Ook de handel heeft aan onze duiven veel te danken. Het was de duiven-
post, die de komst van koopmansgoederen in de 17e eeuw van Alexandrië naar
Aleppo aankondigde, en weer duiven, welke in de 19e eeuw beurs-, handels- en
persberichten snel en zeker van en naar Parijs, Brussel, Antwerpen en Amsterdam
overbrachten. Het ..personeel" van Reuters telegraafbureau in Brussel bestond
voor een groot gedeelte uit duiven, mede als „verlengstukken" van een der eerste
telegraaflijnen tusschen Berlijn en Aken. Wat hebben de Parijzenaars niet aan
hun duiven te danken, vrijwel de eenige verbinding met de buitenwereld tijdens
het beleg in 1870/71 . En de Engelsche visschers aan het eind der 19e eeuw bij
scheepsrampen, of andere schepen om een loods te roepen vóórdat radio en acther-
golven deze taak konden overnemen! — En toch, in de wereldruimte was het
slechts een stap tusschen Noach en ... . Marconi. . . .

Een melkkoe van bijna 21 jaar. (Ref. Tieriirztl. Rundsch. 11-1-1931, S. 25, M.
Trommer).

„Stella 3617" werd in 1909 geboren. Zij heeft 16 kalveren ter wereld gebracht.
Ofs:hoon zij slechts 10J centenaar weegt, heeft zij een sterke constitutie. Zij is
slechts één keer in haar lange koeieleven ziek geweest ; sinds 1911 verkeert ze in
blakenden welstand. In 1925 verloor Stella haar laatsten tand. Dit belette haar
echter niet een goede eetlust te houden en jaarlijks gemiddeld 3000 K G. melk
te produceeren. Haar dochters, klein- en achterkleindochters trachten tevergeefs
dit goede voorbeeld te volgen. M.

Mededeeling uit het laboratorium der Rijksseruminrichting te Rotterdam.
Directeur : Dr. L. F. D. E. LOURENS.

IETS OVER DE STAMMEN
VAN HET MOND- EN KLAUW ZEERVIRUS IN NEDERLAND
GEDURENDE DE LAATSTE DRIE JAREN,

Op de vergadering van het Office internationale des épizoöties
in Mei 1930, werd opgemerkt, dat het zoowel uit het oogpunt der
kennis van de verbreiding der ziekte, als wel uit dat van bestrijding
gewenscht is het virus gedurende een epizoötie voortdurend op
zijn stam-aard te controleeren.

Aan de seruminrichting is men sinds het najaar van 1929 van
dit standpunt uitgegaan en het volgend overzicht brengt hierom-
trent eenige gegevens.

Bovendien heeft het gebruik van ossen en varkens, benoodigd
bij de serumbereiding, aanleiding gegeven eenige waarnemingen te
doen in verband met het stammenverschil, welke hierbij tevens
vermeld worden.

Er zij vooraf op gewezen, dat nu sinds 1924 verschillende A en
O-stammen op de cavia voortgekweekt en op geregelde tijden door
kruisenting gecontroleerd worden en het virus van onbekenden stam
ter onderkenning aan deze bekende stammen wordt getoetst.
Door vergelijking met stammen uit Zweden en Engeland afkomstig,
zijn de Nederlandsche op hun beurt eenige malen op hun reinheid
onderzocht.

In 1929 en 1930 zijn alle door de Inspecteurs van den Veeartsenij-
kundigen Dienst toegezonden ziektestoffen op de cavia overge-
bracht en voorzoover zij aansloegen op haar stam-aard nagegaan,
terwijl sinds het najaar van 1929 het serologisch onderzoek is ge-
bruikt als middel om vast te stellen, welke stam van het mond-
en klauwzeervirus in de verschillende veebeslagen aanleiding tot
de ziekte had gegeven.

Hoewel de stam-contröle door het onmiddellijk onderzoek, n.1.
enting met den onbekenden stam, van dieren die met bekende
stammen zijn geïmmuniseerd, het meest voor de hand ligt, kunnen
aan deze werkwijze bezwaren verbonden zijn. Behalve, dat het
meermalen lastig is, geschikt versch materiaal te krijgen, vooral
wanneer de blaareruptie gering is, slaat dergelijk materiaal dik-
wijls slecht of niet aan op de cavia. Dit is een verschijnsel, veel-
vuldig waargenomen aan het eind van een epizoötie en waarop
Vallée in een van zijn geschriften eveneens de aandacht vestigt.
Doch ook, indien deze bezwaren niet voorkomen, verloopt er toch
steeds ongeveer 14 dagen, alvorens men den stam heeft bepaald.

Serum-controle kan daarentegen onder alle omstandigheden
plaats hebben en levert binnen 6—8 dagen uitslag.

Deze controle gaat uit van het bekende feit, dat een serum, af-
komstig van een dier, dat een infectie heeft doorgemaakt met een
bepaalden stam, zooveel immuumstoffen tegenover dezen bevat,
dat zij in de caviaproef aantoonbaar zijn.

Volledigheidshalve volgt hieronder alsnog een korte beschrijving
van de wijze dezer controle.

Spuit men een serie cavia\'s dalende doses serum in en ent ze
met het correspondeerende virus door scarificatie in de zoolvlakten
der achterpooten, dan zal bij een bepaalde hoeveelheid, de grens-
hoeveelheid of titer, dit serum nog juist in staat zijn, de generali-
satie der ziekte te verhinderen. Bij inspuiting van deze hoeveelheid
ziet men dus slechts reactie op de entplaats, van kleinere hoeveel-
heden tevens een eruptie in den mond en aan de voorpooten als
gevolg van den overgang van het virus in de bloedbaan.

Terwijl deze grenshoeveelheden zeer uiteenloopen en de hoeveel-
heid immuunstoffen in het bloed zoo gering kan zijn, dat groote
hoeveelheden serum bij de cavia moeten worden ingespoten om
de titer te bereiken, bestaat er voor de hoeveelheid serum van
nooit doorgeziekte dieren of van dieren, die zijn doorgeziekt met
een anderen stam, dan waarmede de cavia\'s Worden geënt theore-
tisch geen grens. D. w. z. dat men io—20 c.c. kan inspuiten zonder
dat de generalisatie is tegen te houden.

Heeft men nu een serum van een rund, waarvan niet bekend is
met welken stam het geïnfecteerd is geweest, dan kan men door
het nemen van twee series cavia\'s, welke beide met overeenkom-
stige doses serum in dalende hoeveelheid ingespoten zijn en waarvan
• de eene serie met A, de andere met O besmet is, uit het verloop
nagaan met welken stam men te doen heeft.

Bij werkzaam serum kan de titer hoog zijn en het is mogelijk
ook met reconvalescenten-serum titers aan te treffen van 0.4 of
0.6 c.c., welke dus in staat zijn de generalisatie te voorkomen. Zoo-
als reeds werd opgemerkt is de graad van immuniteit der doorge-
ziekte dieren zeer uiteenloopend en zijn de titer doses dus ook
zeer verschillend.

Op grond van ervaring zijn de meest gebruikte serumdoses ge-
steld op 0.5, 1.5, 10 en 20 c.c.

Onderstaande serumonderzoekingen vermelden de resultaten
van de serum-controle, welke in staat was vast te stellen, welke
stammen aanleiding tot de verschillende infecties in de betreffende
bedrijven hadden gegeven.

Het eerste onderzoek betrof een viertal sera afkomstig van vier bedrijven in Zee-
land, waar in de 3e en 4e week van September 1929 de ziekte had geheerscht,
terwijl het onderzoek 6 weken later plaats vond.

De titers der 4 sera zijn voor het A-virus dus resp. < 1, < 0.5, < 0.5 en < 0.5 ;
voor het O-virus > 5, ) 10, > 10 en ) 10.

Uit deze tabel blijkt duidelijk, dat het serum tegenover den A-stam een zeer
sterke werking bezat, terwijl het O-virus niet in het geringst door het serum werd
beïnvloed.

Bij een herhaalde controle van sera 3 en 4 bleken deze bijzonder sterk te zijn ;
0.3 c.c. was zelfs in staat om de A-infectie locaal te houden, terwijl bij de met 10
c.c. ingespoten en met O geënte cavia\'s de ziekte wederom gegeneraliseerd optrad.

De ziekte bij de contröle-dieren, d. w. z. bij de A-immune met O geïnfecteerd
en bij de O-immune met A besmet, was na 2 dagen volledig gegeneraliseerd.

Sera van 12 andere runderen uit hetzelfde bedrijf, als waaruit een der onder-
zochte sera afkomstig was, hadden overeenkomstige titers. Als serumhoeveelheden
werden genomen 0.4, 0.8 en 10 c.c.

Zeven sera hadden een titer < 0.4, vier ) 0.4 en < 0.8, één slechts was > 0.8
tegenover de A-stam.

Bij de met O-virus besmette dieren was 10 c.c. serum niet in staat in de geringste
mate te beschutten.

Bij enkele cavia\'s ziet men met deze hoeveelheid O-serum een vertraagd verloop
der generalisatie.

Het zij opgemerkt, dat deze 12 ossen van ongeveer jaar oud, alle in vrij sterke
mate aan mond- en klauwzeer hadden geleden.

Een zoo sterk A-serum als bij deze runderen is bij voortgezet onderzoek niet
meer waargenomen.

Van een drietal sera van 3 runderen uit drie bedrijven inden Achterhoek was de
uitkomst als volgt :

De titers bedroegen dus resp. van sera 1, 2 en 3 O < 5, < 10, < 2, terwijl zij
tegenover A > 20 groot waren.

Een herhaald onderzoek van sera 1 en 3 leverde hetzelfde resultaat.
Het vee in deze drie bedrijven was in geringe mate ziek geweest.
De volgende sera waren van dieren uit twee koppels in Zuid-Holland ; deze
waren ongeveer 50 stuks sterk, waarvan de helft vrij ernstig was aangetast.

Het bloed werd 5 maanden na het doorzieken afgenomen. Het serum van P.
te Soeterwoude had een titer van < 2 tegenover A, van, ) 20 tegenover O. Het

serum uit een bedrijf te Voorschoten was < i voor A, ) 20 voor O-virus. Hier
had men dus met duidelijke A-infecties te doen.

Drie sera uit Friesche bedrijven, waar de ziekte resp. 5 en 6 maanden te voren
zeer goedaardig had geheerscht, bleken in hoeveelheden van 10 en 20 c.c. niet de
minste werking te hebben tegenover het O-virus. Dus een O-infectie was er niet
doorgemaakt. Hoewel er enkele gering verloopende generalisaties bij de met A be-
smette proefdieren waren op te merken, was het verloop overigens zoo typisch,
dat ook hier niet anders dan een A-infectie kon zijn geweest. Het tijdsverloop van
5 a 6 maanden moest de titers ook wel belangrijk verzwakt hebben.

Ook van twee sera uit Groningen afkomstig, was het verloop niet zoo scherp
als bij de eerste onderzoekingen het geval was.

Bij P. te Ulrum waren drie van de 7 dieren 4 maanden te voren slechts gering
ziek geweest. De met O besmette cavia\'s hadden met 10 c.c. nog een duidelijke
generalisatie, terwijl de A-infectie bij 2 c.c. nog wel, met 5 c.c. echter niet meer
gegeneraliseerd verliep.

Van het andere rund van R. te Blijhan, waar de ziekte ruim een maand te voren
had geheerscht, was het verloop gelijk aan het voorgaande.

Deze gevallen kwamen alle nog voor in 1929. De serumcontróle
wettigt de conclusie, dat in alle onderzochte gevallen, voorkomend in
14 bedrijven (22 sera) in verschillende streken van Zeeland, Zuid-
Holland, Gelderland, Friesland en Groningen het A-virus had ge-
heerscht.

Den i9 en Maart 1930 werd een serum onderzocht afkomstig uit een bedrijf
in Steenbergen, waar den 6en Maart de ziekte werd geconstateerd. Hier waren van
de 47 runderen er slechts enkele vrijgebleven en was de ziekte bij het meerendeel
vrij ernstig verloopen, vooral aan de klauwen en uiers.

Het serumonderzoek vertoonde bij deze dieren het omgekeerde verloop van die
der vorige.

De proefdieren waren ingespoten met hoeveelheden van 2 en 5 c.c. voor de
A-infectie, 2, 5 en 10 c.c. voor het O-virus.

Hoewel de generalisaties bij de 5 c.c. cavia\'s iets trager verliepen, werden toch
alle met A-besmette algemeen ziek, terwijl dit niet het geval was bij de O-infecties.

Herhaalde controle met 2, 5 en 10 c.c. voor het A-virus toonde aan, dat de
betreffende cavia\'s ook nog met 10 c.c. zij het sterk vertraagd algemeen ziek
werden, terwijl de met 0.5 c.c. ingespoten en met O geïnfecteerde proefdieren
slechts locaal reageerden.

Uit dit verloop bleek dus, dat in Maart 1930 de O-stam in ons
land aanwezig was.

Een interessant resultaat leverde het onderzoek van eenige sera van Lunburgsche
bedrijven op.

Op een bedrijf bij P. te Epen was de ziekte den 26sten Februari uitgebroken.
Het verloop was niet ernstig. Gemengd serum van 2 runderen werd gebruikt in
hoeveelheden van 2.5 en 10 c.c. Duidelijk bleek, dat in dit bedrijf de A-stam
de ziekte had veroorzaakt.

Op een hoeve te Belfeld brak 24 Maart 1930 de ziekte uit, zoodat er van de 79
runderen 75 ziek werden.

Van twee dezer runderen was serum genomen. Van een 6-jarig dier werkte het
serum, nadat dubbeltallen van cavia\'s met 2, 5 en 10 c.c. ingespoten en met Aen O
geïnfecteerd waren, zoodanig, dat geen der cavia\'s algemeen ziek werd. Dit rund
had dus zoowel een A- als een O-immuniteit. Of het een dier betrof, dat tevoren
een A-immuniteit had doorgemaakt of dat het O-virus, dat de infectie bleek te
hebben veroorzaakt, een dubbele immuniteit had opgewekt, was niet te beslissen.
Op dit verschijnsel zal hierna nog worden teruggekomen.

In dit geval moet een O-infectie in liet spel zijn geweest, hetgeen bleek uit het
voortgezet onderzoek der beide sera, waarbij van het reeds onderzochte serum
hoeveelheden van 0.5, 1, 1J en 2 c.c. werden genomen en van het andere 1, 2, 5 en
10 c.c. Terwijl één cavia, ingespoten met 0.5 c.c. van het eerste serum en geïnfec-
teerd met A-virus in geringe mate algemeen ziek werd, kwam bij geen van de
overige 15 cavia\'s voor deze proef gebruikt, een enkele generalisatie voor, dus een
bevestiging van de eerste proef.

Het tweede serum vertoonde echter een typisch verschil, in zooverre de 8 ca-
via\'s met resp. 1, 2, 5 en 10 c.c. ingespoten met den A-stam geént, alle volledig
algemeen ziek werden en de andere 8 met dezelfde hoeveelheden ingespoten,
doch met O-virus besmet, slechts locaal reageerden. Dit rund was dus door een
O-stam besmet geweest, hetgeen dan ook wel met de overige het geval zal zijn
geweest.

Begin Mei 1930 werden twee sera van een beslag in Drente onderzocht. De
runderen waren ongeveer 14 dagen tevoren ziek geweest. De uitslag van de con-
trole was onregelmatig, hoewel er geen twijfel was bij vergelijking der A en O cavia\'s,
of de dieren hadden een O-infectie doorstaan.

Uit Voorst in Gelderland kwamen half Mei de sera van twee runderen ter
onderzoek, behoorend tot een beslag, dat in April voor de helft was doorgeziekt.
Ook hier was zeer duidelijk een O-infectie aan te toonen.

Bezwaarlijk was de uitspraak te doen omtrent den aard der doorgemaakte infectie
in een bedrijf bij Deventer waar in Juni de ziekte was uitgebroken.

Twee onderzochte sera bleken beide tegenover beide stammen immuunstoffen
te bevatten. Het eene was sterker O-immuun, daar de A cavia\'s met 2 c.c. nog
generaliseerden. Bij het andere serum generaliseerden zoowel de met A- als de
met O-geïnfecteerden cavia\'s, die met 2 c.c. waren ingespoten, terwijl de overige
locaal bleven. Met zekerheid kon hier omtrent den aard van het virus niets gezegd
worden.

Uit twee bedrijven in N.-Holland, waar in Juni de ziekte voorkwam, werden
3 sera onderzocht.

Hoeveelheden van 2 en 5 c.c. werden ingespoten, doch de A- zoowel als de O-
infecties verliepen locaal.

Nogmaals onderzocht met 0.4, 0.7 en 1 c.c. was bij één serum zelfs bij de met 0.4
c.c. ingespoten dieren geen verschil op te merken. De beide andere sera vertoonden
in deze geringe doseeringen wel een typisch verschil, inzooverre de cavia\'s met
0.4, 0.7 en i c.c. ingespoten met A generaliseerden terwijl de O-cavia\'s met 0.7
en i c.c. slechts een locale reactie hadden.

In Juli werden alsnog van twee bedrijven in Friesland, elk twee sera gecontro-
leerd. De ziekte was in het eene bedrijf 2 maanden te voren in ernstigcn graad
voorgekomen. Van de 10 stuks waren er 8 ziek. In het tweede bedrijf was liet ver-
loop eveneens vrij ernstig, 7 van 8 stuks hadden de ziekte gehad.

Hoeveelheden van 0.5, 1 en 2 c.c. werden ingespoten. De sera van het eerste
bedrijf wezen duidelijk op een O-infectie. Ook die van het tweede was dominee-
rend O, hoewel hier ook tegenover A een belangrijke immuniteit bestond.

Op het eerste bedrijf was in 1924 de ziekte voor het laatst geweest, in het andere
in 1928, toen de runderen, waarvan het serum was genomen niet ziek zouden
geweest zijn.

Uit het onderzoek dus van 16 sera afkomstig van 10 bedrijven
en verricht vanaf 4 Maart tot half Juli 1930 kan worden gecon-
cludeerd, dat de O-infectie overheerschend, zoo niet uitsluitend
in deze veebeslagen tot uiting was gekomen.

Dat er verschillende gevallen voorkwamen met een dubbele
immuniteit is een verschijnsel dat experimenteel veelvuldig is waar

Ook het directe virus-onderzoek heeft bevestigd dat de O-stam
hier óf alleen óf ten minste sterk overheerschend aanwezig was.

In April werd uit Stolk in Zuid-Holland materiaal ontvangen,
dat bleek een O-stam te zijn. Vanaf begin Mei, en in Juni en Juli
werden van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst
te Leeuwarden 8 monsters blaarwand ontvangen.

In October nog twee stuks. Deze tien zijn alle op cavia\'s gebracht
en bleken alle bij kruisenting te behooren tot den O-stam.

Van den Inspecteur te Rotterdam ontvingen wij tweemaal smet-
stof uit de practijk, éénmaal van een rund van het abattoir. Alle
waren O-stammen. Materiaal van den Inspecteur van Groningen,
alsmede van de cliniek van Prof. Wester te Utrecht, sloeg niet
aan.

In Januari 1931 werden nog virusmonsters uit Pernis bij Rotter-
dam en uit Zalt-Bommel onderzocht, welke beide tot den O-stam
behoorden.

De resultaten van voorgaande onderzoekingen, zoowel wat be-
treft het serologisch onderzoek als de directe controle der smetstof
door kruisenting, stemmen overeen met hetgeen de ziekte als zoo-
danig in haar optreden en verbreiding te zien gaf.

Zeer goedaardig zoowel wat aangaat het karakter als haar ver-
breiding verliep de ziekte als een A-infectie in 1929 en begin 1930,
totdat vrij plotseling in Maart dit karakter zich wijzigde, voor-
zoover dit is waargenomen en de verkregen mededeelingen luidden.

Minder goedaardig en belangrijk infectieuzer trad de ziekte op
en met deze verandering was de verschijning van een nieuwen
stam in overeenstemming.

In het verloop der infecties, verricht bij de ossen, bestemd voor
de serumbereiding is nog een derde bevestiging verkregen van het
optreden van den O-stam.

De ossen, in koppels van 8—10 stuks, worden in den mond
geënt met een der stammen A of O, hetzij afkomstig van de cavia,
hetzij van het rund. Deze laatste laat men door varkens en runderen
passeeren.

Een gevoelig rund reageert zoodanig, dat het gemiddeld na
2 x 24 uur entblaren en beginnende koorts, 3 x 24 uur, soms
ook reeds wat vroeger, algemeen ziek \'S. Varkens, intraveneus in-
gespoten zijn 24 uur later stijf en hebben 40—48 uur na de inspui-
ting blaren.

Vóór half December 1929 werd geregeld geënt met een A-stam,
afkomstig van den blaarwand van een rund in Mei 1928 aan het
abattoir te Rotterdam geslacht. Deze stam is een paar honderd
maal door cavia\'s gepasseerd en wordt als regelmatig aanslaand

virus voor het laboratorhimwerk gebruikt, alsmede voor varkens-
en runderinfectie.

Na December 1929 is als A-stam gebruik gemaakt van het
virus Waddinxveen, dat door runderen, varkens en cavia\'s ge-
regeld wordt gepasseerd; na 1930 de runder O-stammen uit Z.-Hol-
land en Friesland, hiervoor genoemd.

Gedurende de laatste 2 jaren zijn, met de A- en O-stammen van
de cavia\'s en van het rund, bij de serumossen de volgende waar-
nemingen gedaan.

Vanaf December 1928 werden o. a. 22 koppels van 5—12 stuks,
te zamen 133 stuks, geënt met den O-stam van de cavia meer dan
3 jaar geregeld overgeënt. Dit had ten doel na te gaan of zij voor
dezen stam gevoeligheid bezaten, in verband met het feit, dat een
A-infectie in Mei 1928 in de veestapel heerschende was geweest
en dus de mogelijkheid aanwezig was, dat er tegenover dezen stam
immuniteit kon bestaan.

Van de 133 dieren hebben er 110 stuks gereageerd met volledige
generalisatie der ziekte, 3 locaal, terwijl er 20 geen. reactie ver-
toonden. Het gebruikte vee was dus voor ongeveer 80 % gevoelig
tegenover O..

Behalve dat van deze runderen bij een herenting gedurende
1929 met den A-caviastam slechts enkele reageerden, was dit ook
het geval met pas aangekochte ossen. Van 58 runderen reageerden
er slechts 17 volledig, 11 locaal, terwijl bij de resteerende 31 stuks
de entstof niet aansloeg ; dus hier was ruim 50 % totaal en bijna
20 % grootendeels immuun tegenover de A-cavia-stam.

Hoewel het aantal geënte runderen betrekkelijk klein was en in
verband met het feit, dat nimmer de geheele veestapel bij een
epizoötie doorziekt, geven deze cijfers toch duidelijk de heerschende
gevoeligheid, resp. immuniteit aan der gebruikte dieren.

Dat wij in Spetember 1929 nog met de A-stam te doen hadden
is voldoende uit het bovenstaande serologische onderzoek gebleken,
alsmede uit de kruisenting met O, te beginnen met het 12-tal
Zeeuwsche ossen, in November aangekocht die in Sept. t.v. een
natuurlijke infectie hadden doorgemaakt met den A-stam. Alle
op één na reageerden wederom volledig. Evenzoo ging het daarna
met een aantal koppels, geënt hetzij met O, hetzij met A, die 4—6
weken later voor een groot deel wederom reageerden.

In het voorjaar van 1930 nam ook de ongevoeligheid van het
door ons gebruikte vee voor A blijkbaar af, met het gevolg, dat
ook de met A herënte dieren grootendeels weer ziek werden. Het
zij nog opgemerkt, dat nu uitsluitend runder-stammen werden ge-
bruikt ; virus uit Waddinxveen als A-stam, de hiervoor genoemde
uit Zuid-Holland en Friesland als O-stammen.

Naar aanleiding van een mogelijk dubbele immuniteit waarvan
hiervoor sprake was, verdient het volgende alsnog vermeld te wor-
den.

Hoewel het voorkomt, dat reeds onmiddellijk na herstel, dus
ongeveer 14 dagen na infectie, de herstelde dieren wederom zijn
ziek te maken met een anderen stam, is de tweede reactie toch
vaak duidelijker na verloop van 2 a 3 maanden, terwijl het ook
voorkomt, dat deze geheel wegblijft.

Dit stemt overeen met de waarnemingen, dat een serum van
een met één stam geïnfecteerd rund bij controle soms tegenover
beide stammen werkzaam blijkt te zijn, waarvan de serumcontröle
hiervoor beschreven talrijke aanwijzingen geeft.

Daar echter niet met beslistheid kan worden aangenomen, dat
de runderen, waarvan deze sera afkomstig waren, niet tevoren met
een anderen sram besmet zouden kunnen zijn, is getracht dit ver-
schijnsel experimenteel na te gaan.

Hiertoe werden de sera van een io-tal runderen vóór en na de
infectie onderzocht met twee stammen, welke bij de cavia sterk
uiteenloopen, in zooverre de een voor de andere geen merkbare
immuniteit oplevert. Er was dus eemgen grond aan te nemen dat
dit verschil zich ook zou voordoen bij het rund.

De 10 normale sera wezen alle op gevoeligheid voor beide stam-
men, daar 10 c.c. ingespoten bij de cavia niet in staat was gene-
ralisatie te verhinderen.

Het serum, 8 dagen na infectie onderzocht, bleek bij alle een
O-immuniteit te hebben opgewekt, welke, uitgedrukt in aantal
c.c. instaat de generalisatie te voorkomen, varieerde tusschen
0.5 en i c.c. Tegenover A bestond bij 2 runderen een immuniteit
van 2 c.c., bij één rund een van minder dan 5 en bij 2 runderen
was deze ongeveer 5 c.c., terwijl bij de overige 5 deze meer dan
10 c.c. bedroeg. Bij alle bestond, voorzoover generalisatie optrad,
een sterk vertraagd verloop van deze. In verband met het gebruik
voor serumbereiding zijn deze ossen niet in aanmerking kunnen
komen voor een direct onderzoek op gevoeligheid tegenover den
A-stam.

Hoewel het aantal onderzochte sera gering is, mag dit resultaat
als een aanwijzing gelden, dat er een bepaalde, gemeenschappelijke
immuniteit bij het rund kan worden opgewekt na infectie met één
stam, doch dat dit proces wel zeer individueel is.

Als men rekent, dat dit verloop plaats vond met stammen, die
blijkens de cavia-contröle zeer ver uit elkaar liggen, dan is te ver-
wachten dat deze immuniteit des te grooter zal zijn al naarmate
deze afstand minder groo; is.

Te meer verdienen deze waarnemingen de aandacht daar ook
Validee het bestaan eener heterologe immuniteit heeft waargeno-

men, terwijl ook Andrews, directeur van het Veterinair Labo-
ratorium te Weybridge in zijn rapport, uitgebracht op het ne
Internationaal Congres voor veeartsenijkunde te Parijs (Aug.
1930) zegt, dat er atypische stammen zijn met een intermediair
karakter, die in hun immuniteit elkaar deels dekken.

In den Jahren 1928, 1929, 1930 wurden 39 Untersuchungen angestellt nach
dem Typ der Maul- und Klauenseuchestämme in den verschiedenen Gegenden
Hollands. 24 Mal fand die Untersuchung statt mit Hilfe der Serumprüfung, 15
Mal durch Impfung von Versuchstieren welche gegen beide Stämme A und O
immunisiert waren. Die in den Jahren 1928 und 1929 untersuchten erwiesen sich
alle als A-Stämme, während seit dem Frühjahr 1930 nur der O-Stamm gefunden
wurde.

Aus verschiedenen Versuchen ging hervor dass nach der Infektion mit einem
Stamme eine heterologe Immunität auftreten kann. Inwieweit individuelle Ein-
flüsse oder Stamm-eigenschaften oder beide dieses Phenomen hervorrufen, war
nicht zu ermitteln.

In the years 1928, 1929 and 1930 39 investigations were made in order to find
out the type of the foot- and mouthdiseasestrains which prevailed in the different
parts of Holland.

24 times examination took place by testing the serum, 15 times by means of
direct inoculation of guinea-pigs which had been immunised against both types
A and O. In the years 1928 and 1929 the strains differentiated belonged to the
A type. Since the spring of 1930 only the O type has been observed.

Some experiments proved that an injection with one type only may confer a
heterologous immunity. In how far individual influences or qualities of the type
or both may have to do with this phenomenon, could not be stated.

Pendant les années 1928, 1928 et 1930 on a fait 39 recherches pour déterminer
les types du virus aphteux qui s\'observaient dans les différentes régions de la
Hollande. 24 fois on a déterminé le type au moyen du contrôle du sérum et 15
fois par l\'inoculation directe aux cobayes, immunisés contre les types A et O.
Pendant les deux premières années les souches examinées appartenaient au type
A. Depuis le printemps de 1930 on n\'a observé que le type O.

Quelques expériments ont montré que quelquefois l\'infection avec un seul
type peut aussi conférer une immunité à l\'égard d\'un autre type. On n\'a pas réussi
à décider dans quelle mesure les influences individuelles ou les propriétés du type
ou tous les deux y sont responsables.

Uit het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten der Rijks Universiteit te Utrecht
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

De aanleiding tot dit onderzoek was, dat in 1930 toevalligerwijs
door L. Slagsvold, Directeur der Veterinaire Kliniek te Oslo,
mond- en klauwzeer werd geconstateerd bij runderen, die door hem
met koepokstof waren geënt, terwijl in Noorwegen sedert 1927
geen gevallen van mond- en klauwzeer waren voorgekomen. De
enting der runderen geschiedde met het doel ze te immuniseeren
tegen koepokken, welke in sommige streken van Noorwegen veel-
vuldig als tepelaaridoening voorkomen. Niet alleen de geënte
dieren, maar ook andere runderen en varkens, in denzelfden stal
aanwezig, zijn door contact-infectie aan mond- en klauwzeer ziek
geworden.

De Heer Slagsvold deelde een onzer persoonlijk mede, dat vier
partijen vaccine, welke in de koepok-inrichting te Oslo aanwezig
waren, allen met mond- en klauwzeervirus besmet bleken te zijn.
Dit onderzoek is buiten Noorwegen gecontroleerd, o.a. door Mag-
nusson te Malmö. Ook een hoeveelheid vaccine van 1927 bleek
virulent mond- en klauwzeervirus te bevatten. Een der partijen
was gedurende 18 maanden bij een temperatuur beneden o° C.
bewaard, waaruit blijkt, dat het mond-en klauwzeervirus, evenals
pokkenvirus, bij die lage temperatuur in glycerine kan geconser-
veerd blijven. Andefe partijen vaccine waren eenige malen op kal-
veren overgeënt. Niettegenstaande veterinaire inspectie vóór en
na de enting van het kalf, dat voor koepokstofbereiding diende, is
het mond- en klauwzeer niet onderkend. Dit is zeer bevreemdend,
daar de kalveren toch eerst 8 dagen na de vaccine-enting werden
geslacht.

Bij het onderzoek van de met mond- en klauwzeervirus besmette
vaccine aan mijn Instituut, bleek dat een kalf, met die pokstof
op den buik geënt, na 3 dagen reeds uitgebreide verschijnselen van
mond- en klauwzeer vertoonde.

Dat de ziekte, bij de gevaccineerde kalveren opgewekt, werkelijk
mond- en klauwzeer is geweest, is o. a. gebleken uit een onderzoek,
aan mijn Instituut verricht door Dr. van Heelsbergen, aan wien
het gelukte het virus der pokken van dat van het mond- en klauw-
zeer te scheiden door enting op een kalf en op een kip. Uit een blaar
in den mond van een met Noorsche vaccine geënt kalf werd het

1 Voordracht, gehouden op het 23e Ned. Natuur- en Geneeskundig Congres
te Delft 1931.

mond- en klauwzeervirus geïsoleerd, terwijl door enting op den
kam van een kip de vaccine van het mond- en klauwzeervirus werd
gezuiverd. De kip n.1. reageerde duidelijk op de vaccine, terwijl het
mond- en klauwzeervirus op de kip verdween. Onderzoekingen,
door ons verricht met het geïsoleerde mond- en klauwzeervirus,
toonden aan, dat dit in geen enkel opzicht verschilde, wat patho-
gene werking betreft bij caviae en kalveren, van andere bekende
mond- en klauwzeervirus-stammen.

De virulentie van den stam Noorwegen was voor de cavia tame-
lijk groot ; van 6 caviae reageerden er 4 met locale blaarvorming
terwijl bij 2 generalisatie optrad. Magnusson kreeg bij 100 % der
caviae generalisatie ; evenals hij vonden wij, dat het virus Noor-
wegen een stam O was.

De eerste vraag, die zich voordoet is, of het mogelijk is dat der-
gelijke met mond- en klauwzeervirus besmette vaccine, voor den
mensch, die ermede gevaccineerd wordt, gevaarlijk is, m. a. w. of
de mensch daardoor febris apbthosa kan krijgen. De tweede vraag
is, of door enting met deze vaccine ook gevaar bestaat voor be-
smetting van den veestapel. Beide vragen zou men, gezien de er-
varingen in Noorwegen, geneigd zijn ontkennend te beantwoorden.

Dat de mensch weinig gevoelig is voor mond- en klauwzeer kan
men wel aannemen, gezien de enorme verbreiding van mond- en
klauwzeer bij dieren, waarmede de mensch in aanraking komt,
terwijl de gevallen van deze ziekte bij den mensch met zekerheid
waargenomen, zeldzaam zijn.

Magnusson acht de infectie door melk of door contact onwaar-
schijnlijk ; ook Lebailly ontkent de vatbaarheid van den mensch
voor spontane infectie ; GerlacH beschrijft een goed gedocumen-
teerd geval na gebruik van besmette melk ; de Jong beschrijft
een geval in Nederland.

Kunstmatige infecties zouden volgens Waldmann ook zeer spo-
radisch voorkomen (ervaringen aan het Inst\'tuut te Riems);
slechts een enkel geval is geconstateerd.

Gins, Krause, Vallee zeggen ook, dat de in de literatuur ver-
melde gevallen bij den mensch niet voldoende critisch onderzocht
zijn. Ook in ons land wordt van medische zijde te weinig aandacht
aan deze ziekte geschonken. Het verdient alle aanbeveling, dat in
voorkomende verdachte gevallen, ziektemateriaal aan een veteri-
nair Instituut wordt gezonden voor het vaststellen der diagnose.
Gaarne zal ik mij met de verwerking van dergelijk materiaal belas-
ten. (Instituut voor Parasitaire- en Infectie-ziekten, Biltstraat 168,
Utrecht).

Met betrekking tot de infectie door vaccinatie, zegt Gins, dat het
de vraag is, of het inderdaad wel mogelijk is door deze cutane
enting (koepokken plus mond- en klauwzeervirus) den mensch met
het laatstgenoemde virus te besmetten. Men kan theoretisch niet

ontkennen, dat de mogelijkheid bestaat, doch het geeft o. i. den
indruk, dat evenals bij enting van de kip (zie hiervoor) ook bij den
mensch het mond- en klauwzeervirus snel te gronde gaat. Dit zou
verklaren, dat in Noorwegen geen gevallen bij den mensch en ook
bij den veestapel, zijn waargenomen. Gins zegt, dat men toch ver-
plicht is vaccine waarin mond- en klauwzeervirus aanwezig is of
zou kunnen zijn, van toepassing uit te sluiten.

Men dient dus zekerheid te hebben dat vaccine geen mond- en
klauwzeervirus bevat.

In de literatuur is deze verontreiniging der vaccine meer gecon-
stateerd, o. a. in Zwitserland in 1898, in Amerika in 1908 en in
Hongarije in 1917. Ook is door verschillende onderzoekers aange-
toond, dat beide virus gemakkelijk in symbiose kunnen leven.
Belin heeft hieromtrent uitvoerige onderzoekingen verricht en
komt tot de conclusie, dat door voortgezette passage het mond- en
klauwzeervirus in symbiose met vaccine zou verzwakken ; het ge-
val Noorwegen is hiermede wel eenigszins in strijd ; nadere onder-
zoekingen hieromtrent zijn zeker noodig.

Teneinde zekerheid te verkrijgen, dat de vaccine vrij is van
mond- en klauwzeervirus, beveelt Magnusson aan, de vaccine bij
een gevoelig kalf op het mondslijmvlies en intraveneus te enten.
Ongetwijfeld is dit een zeer goede methode ; men dient daarna bij
negatieve reactie, het kalf achtereenvolgens met de bekende mond-
en klauwzeervirus-typen A, O en C te infecteeren, teneinde met
zekerheid aan te toonen, dat het dier oorspronkelijk niet immuun
was. Controle op caviae is onvoldoende, tenzij het virus, dat in de
vaccine zit, zeer virulent voor de cavia is, zooals met den stam Noor-
wegen het geval was.

Magnusson deed deze controle (met achtereenvolgende na-infec-
tie met zijn typen A, O en C) met succes.

Voor het geval echter, dat de te onderzoeken vaccine zeer zwak
mond- en klauwzeervirus bevat, bestaat de mogelijkheid, dat het
op de cavia niet of slecht aanslaat. Waldmann, die op dit gebied
wel de meeste ervaring bezit, zegt, dat na maximum 10—15 pas-
sages het rundervirus gewoonlijk de normale virulentie voor de
cavia bezit, zoodat generalisatie na 48—72 uren optreedt. In de
eerste passage moeten dan circa 20 caviae genomen worden, waarbij
dan i a 2 dieren gewoonlijk locaal reageeren. Uit dit alles blijkt
wel, dat de cavia voor bovenbedoeld controle-onderzoek onge-
schikt is. Bij de bereiding van koepokstof dient men van onbe-
smette stamvaccine uit te gaan. Twijfelt men aan de zuiverheid,
dan moet als hiervoor aangegeven, een onderzoek worden inge-
steld. Daar het mogelijk is, dat al gaat men van zuivere vaccine
uit, het kalt, dat voor de bereiding gebruikt wordt, in het incu-
batiestadium van mond- en klauwzeer verkeert of tijdens de enting
spontaan besmet zou kunnen worden, is het noodzakelijk, dat de

vaccinebereiding onder voortdurend veterinair toezicht geschiedt.
Het kalf moet eerst 3 weken in quarantaine gehouden worden,
daarna ook gedurende de vaccinatie dagelijks gecontroleerd wor-
den door temperatuur-opnamen en onderzoek van mond en klau-
wen Alle voorzorgen moeten genomen worden om besmetting
van buiten-af te voorkomen. De bereidmg moet in speciale vaccine-
instituten geschieden. Bij de slachting, worde het kalf nauwkeurig
ook op mond- en klauwzeer onderzocht.

Op die wijze zal men met de grootst mogelijke zekerheid
ontsmette vaccine kunnen afleveren.

In Norwegen stellte sich heraus dass Vakzine mit Maul- und Klauenseuchevirus
verunreinigt war. Obgleich Tausende von Menschen mit dieser Vakzine geimpft
worden sind, wurde kein einziger Fall von Febris aphthosa beobachtet; auch der
Viehbestand ist nicht infiziert worden. Trotzdem ist es wünschenswert nur reine
Vakzine zu benutzen.

Die Prüfung des Impfstoffes auf Verunreinigung mit Maul- und Klauenseuche-
virus erfolgt durch Impfung von Versuchstieren. Die Untersuchung geschieht am
besten auf Kälbern, da Meerschweinchen nicht mit Sicherheit reagieren wenn das
Virus wenig virulent ist. Ein Kalb wird intravenös und in die Mundschleimhaut
geimpft. Wenn die Reaktion negativ ist .wird es noch mit den Stämmen A, O und
C des Maul- und Klauenseuchevirus infiziert, damit man sicher ist dass das Kalb
nicht immun war.

Für die Praxis wird der Impfstoff in nachstehender Weise hergestellt. Ein
Kalb muss drei Wochen unter fortwährende^ veterinärer Aufsicht in einem Maul-
urid Klauenseuchefreien Stall bleiben und wird dann geimpft. Sehr wichtig ist
zur Verhütung von zufälligen Infektionen „Benützung von reiner Vakzine". Auch
nach der Impfung steht das Tier noch einige Tage unter Kontrolle und nach der
Schlachtung wird es genau auf Maul- und Klauenseuche untersucht.

In Norway vaccine appeared to be contaminated with foot- and mouth disease-
virus. Notwithstanding this vaccine was used on thousands of people in Norway
no case of febris aphthosa was observed and infection of the cattle stock did not
occur. But still it is advisable to use only clean vaccine.

In order to find out whether vaccine is contaminated with foot- and mouth-
disease-virus, it is tested on experimental animals. By preference calves are used
as guinea-pigs are unreliable in their reactions to a weak virus. The vaccine is ino-
culated into the calf intravenously and into the mucosa of the mouth. When the
reaction is negative the calf must be infected with the strains A. O. and C., of the
foot and mouth disease-virus, to ascertain that it was not immune.

After a period of three weeks\' observation in a foot and mouth-diseasefree
stable the calf is inoculated with vaccine. In order to prevent casual infections
only clean vaccine must be used. During the whole time the calf is kept under con-
tinuous veterinarian observation. After the preparation of the vaccine the calf
remains under control for a few days and after slaughtering it is carefully examined
for foot- and mouthdisease.

En Norvège le vaccin était contaminé par le virus de la fièvre aphtheuse. Le
vaccin avait déjà été inoculé à des milliers de personnes sans qu\'il en soit résulté
un cas de fièvre aphteuse et sans que le cheptel eût été infecté. Pourtant, il est
désirable d\'employer exclusivement du vaccin pur.

Pour déterminer si le vaccin est contaminé par le virus de la fièvre aphteuse, il
faut l\'inoculer à des animaux d\'épreuve. On choisira de préférence des veaux et
non des cobayes, parce que les derniers ne réagissent pas avec certitude à un vaccin
de faible virulence. Un veau est inoculé avec le virus vaccin par voie intraveineuse
et dans la muqueuse buccale. Si la réaction reste négative il est indiqué de sou-
mettre le veau à une inoculation avec les types A. O. et C. du virus aphteux afin
d\'être sûr que l\'animal n\'était pas immune.

Après un séjour de trois semaines dans une étable indemne de fièvre aphteuse
le veau est inoculé avec le vaccin. Pouf éviter les infections accidentelles on se
servira seulement de vaccin pur. Pendant ce temps là jusqu\'à quelques jours après
la préparation du vaccin le veau doit être placé sous la surveillance constante d\'un
vétérinaire. Aussi à l\'autopsie un examen soigneux par le vétérinaire est nécessaire.

Daar mij gebleken is, dat deze toestand bij het drachtige rund zoo
goed als nooit voorkomt en ook nog weinig beschreven is, meende ik
er goed aan te doen de literatuur over dit onderwerp te verrijken
met de beschrijving van een onlangs door mij waargenomen geval.

Den i8en April j.1. werd des avonds 9 uur een koe ter slachting
ingevoerd aan het slachthuis te Groningen. Op het rapport van
den portier vond ik den volgenden dag vermeld : „het kalf is door
het net gezakt".

De geslachte, in goeden voedingstoestand verkeerende koe had
rechts wat peritonitis. Aan de organen was niets bijzonders te zien.

Op den grond lag de baarmoeder en daarnaast een flink groot,
voldragen kalf met vrucht vliezen, oogenschijnlijk dus niets bij-
zonders.

Bij nadere bezichtiging bleek echter, dat de uterus veel te klein
was voor zoo\'n flink kalf; de uterus was sterk gecontraheerd en
had geen grooter lengte dan 40 c.M. Hoe dat te verklaren ! Extra-
uterine zwangerschap? Dat kon niet, daar was de uterus weer te
groot voor en in dat geval had ik andere verschijnselen aan het
peritoneum moeten aantreffen.

Het raadsel werd spoedig opgelost toen mij bleek, dat er zich
in de rechterhoorn van de uterus aan de bovenwand een gat be-
vond ongeveer ter grootte van een vuist. Uit dat gat liepen nog
enkele strengetjes vruchtvlies naar het kalf toe, waardoor bewezen
kon worden, dat het kalf met het inwendige van de baarmoeder
contact moest gehad hebben ; de navelstreng was doorgescheurd.

De uterus werd nu opengesneden en mij bleek, dat het lumen
van de rechterhoorn bezet was met een conflueerende massa pla-

De eenige verklaring, die ik aan dit geval geven kon is deze
geweest, dat de vrucht zich in het begin normaal ontwikkeld heeft,
toen op een bepaald tijdstip de uterus heeft doorboord en in de
buikholte terecht gekomen is, waar zij zich verder heeft kunnen
ontwikkelen, doordat de verbinding met de cotyledonen blijkbaar
niet verbroken is geworden.

De uterus ging zich daarna contraheeren, maar de placenta
mocht niet atrofieeren, omdat die ten volle al het werk moest blijven
doen tot voedir.g van de vrucht.

De placenta moest zich nu echter met een kleinere ruimte in
de uterus tevreden stellen, vandaar dat de afzonderlijke cotyle-
donen gingen samensmelten tot een massa.

Klaarblijkelijk heeft de vrucht nog geleefd tot vlak voor de
slachting : het kalf was voldragen en daarbij was er geen enkel
symptoom van ontbinding te bespeuren.

De doorboring van de uterus moet daarentegen vrij langen tijd
voor de slachting hebben plaats gehad, omdat anders de baar-
moeder niet in die mate gelegenheid had gehad zich zoo sterk te
contraheeren en daarbij de cotyledonen te dwingen tot conflueeren.

Wij hebben hier dus te maken gehad met een secundaire buik-
zwangerschap met blijven leven en blijven groeien van de vrucht.

In de Bruin\'s „Geburtshilfe beim Rind" staat het volgende
over deze afwijking (blz. 154 van de 2e druk) :

„Es gibt jedoch noch eine andere Form der Graviditas abdomi-
nalis extrauterina, welche man, weil das erste Stadium der
„Entwicklung im Uterus stattfindet, secundäre Bauchschwanger-
,,schaft genannt, hat. Diese kann nur durch Ruptur der Uterus-
„wand entstehen.

„Der Fötus gelangt infolge dessen in die Bauchhöhle und geht
„zugrunde, obschon andererseits die Möglichkeit zugegeben wer-
„den muss, dass die Verbindung mit vielen Kotyledonen fort-
bestehen und der Fötus am Leben bleiben kann (Hess)".

Volgens de Bruin sterft dus als regel het foetus bij secundaire
buikzwangerschap af.

Toevallig belde collega Bruins uit Eenrum mij een week na dit
geval op over een bepaalde zaak en vroeg mij meteen of ik iets wist
van deze koe. Wij waren toen beiden aan het goede adres en ik kon
van hem de mij ontbrekende inlichtingen krijgen.

Hij werd den i8en April geroepen bij de bewuste koe, die volgens
de eigenaar op tijd van kalven was, maar er kwam niets. De eigenaar
deelde hem mede, dat de koe 6 weken geleden ook verschijnselen
van kalven vertoond had, maar dat er toen ook niets kwam.

dat de hand zeer gemakkelijk kon passeeren. Een vruchtvlies werd
doorgestooten. Eerst werd de linkerhoorn doortast : niet te voelen.
Beweging gemaakt met de uterus : geen kalf te voelen. Daarna
werd de rechterhoorn geëxploreerd : weer niets te ontdekken.
Echter, na nog eens nauwkeurig onderzocht te hebben bemerkte
collega Bruins een gat in de bovenwand, dat door vliezen en stren-
gen afgesloten was. Deze werden stuk getrokken, de hand passeerde
het gat en stootte tegen een foetus.

Uit dit verhaal, kan de slotsom getrokken worden, dat de vrucht
met zeer groote waarschijnlijkheid zes weken voor het eind van de
zwangerschap de uterus doorboord heeft, waarna ze in de buik-
holte terecht is gekomen, terwijl navelstreng en placenta intact
zijn gebleven, zoodat de vrucht zich sinds dien op overigens nor-
male wijze heeft kunnen ontwikkelen.

Verfasser beschreibt einen Fall von falscher (sekundärer) Bauchschwangerschaft
bei einer Kuh. Die betreffende Kuh wurde geschlachtet ; das ausgewachsene (nicht
verfaulte) Kalb lag in der Bauchhöhle. Der Uterus war kontrahirfc, hatte eine
Länge von zirka 40 c.M. Das rechte Horn enthielt eine Anhäufung von Kotyle-
donen ; in der oberen Wand dieses Hornes war ein faustgrosser Riss. Sechs Wochen
vorher waren Wehen beobachtet worden ; sehr wahrscheinlich ist damals die Rup-
tur entstanden und das Kalb in die Bauchhöhle gedrungen.

The author desciibes a case of secundary extra-uterine pregnancy in a cow. The
animal was slaughtered. In the abdominal cavity a normal fullgrown calf was
found, without any signs of putrefaction. The uterus was contracted and about
40 c.M. in length. The right horn presented a large number of cotyledons ; the
upper wall of this horn showed a rupture in the size of a fist. Six weeks before
slaughtering contractions of the uterus had been observed. Most probably the
rupture occurred during these contractions and the fetus forced then its way into
abdominal cavity.

L\'auteur décrit un cas de gravidité extra-utérine secundaire chez une vache.
L\'animal fut abattu. A l\'autopsie on a trouvé dans la. cavité pérïtonéale un veau
normal, à terme, sans signes de putréfaction. L\'utérus était rétracté et avait une
longueur de circa 40 c.M. La corne droite contenait un grand nombre de cotylé-
dons. La paroi supérieure de cette corne montrait une déchirure, du volume d\'un
poing. 6 semaines avant l\'abatage on avait déjà observé des efforts expulsifs. Très
probablement la déchirure par laquelle le veau est pénétré dans la cavité périto-
néale, s\'est produite à ce moment.

Eenigen tijd geleden werd door Dr. T. van Heelsbergen
gewezen op de overeenkomst tusschen het symptomencomplex
van de Borna-ziekte bij het paard en de verschijnselen, die bij
grastetanie van het rund optreden. De schrijver achtte het, op
grond van deze overeenkomst, wenschelijk, dat een onderzoek naar
de aetiologie van grastetanie en naar het eventueel voorkomen van
histologische veranderingen in hersenen en ruggemerg, zou worden
ingesteld.

Het mag als bekend worden ondersteld, dat sedert enkele jaren
de aetiologie van grastetanie door ons in studie is genomen. Wij
hopen eerlang hieromtrent mededeelingen te doen. Een dieper
onderzoek naar eventueele pathologisch-anatomische afwijkingen
in het centrale zenuwstelsel is, zoover ons bekend is, nog niet ver-
richt ; ook wij zouden een dergelijk onderzoek zeer op prijs
stellen.

Doch ook zonder definitieve uitkomsten betreffende de aetiologie
der grastetanie en het voorkomen van histologische veranderingen
in het centrale zenuwstelsel, meenen wij met een zeer groote mate
van waarschijnlijkheid de meening te kunnen uitspreken, dat gras-
tetanie en Borna-ziekte in wezen en in wijze van ontstaan te veel
van elkaar verschillen om beide ziekten als analoog te be-
schouwen.

De overeenkomst in symptomen, die werkelijk treffend is, voor
zoover zij betreft het voorkomen van tonisch-clonische krampen,
opisthotonus, ataxie, overprikkelbaarheid, enz. ¹) bewijst volstrekt
niet, dat deze verschijnselen bij grastetanie, evenals bij Borna-
ziekte op zouden treden als gevolg van of tegelijk met morpholo-
gische veranderingen in het centraal-zenuwstelsel, veroorzaakt door
een filtreerbaar virus. Het is immers bekend, dat door toediening
van tal van vergiften, zoomede door verandering in de ionen-
constellatie van bloed en weefsels, al dergelijke verschijnselen te
voorschijn kunnen worden geroepen, zonder dat het optreden van
morphologische veranderingen in de organen kan worden vastge-

1 Zie voor grastetanie : B. Sjollema, Tijdschr. v. Diergeneesk. 58, afl. 2,
(I93I)-

Voor Borna-ziekte: Hutyra & Marek. Spezielle Pathologie und Therapie
der Haustiere, 3e druk, II, blz. 644.

steld Doch bovendien blijkt het, dat een hoofdsymptoom van
grastetanie, het in alle zuivere gevallen, zonder een enkele uitzondering,
voorkomen van een zeer karakteristieke storing van het minerale rege-
lingsmechanisme, bij Borna-ziekte ontbreekt. Deze storing, die op-
treedt als gevolg van factoren, die ten deele nog slechts kunnen
worden vermoed, die echter voor een ander deel, naar het onder-
zoek ons leerde, samenhangen met abnormale voedering, casu quo
alimentaire vergiften, heeft tot resultaat, dat de gehaltén aan cal-
cium, anorganischen phosphor en magnesium in het bloedserum,
die bij normale runderen gemiddeld 9.35, 4.57 en 1.66 m.gr. % be-
dragen, bij grastetanie gemiddeld 6.65, 4.33 ¹) en 0.46 m.gr. %
zijn. ²) Deze afwijkende minerale samenstelling van het bloedserum
zal omgekeerd ten deele oorzaak van verschillende van de hierboven
genoemde symptomen zijn, zooals wij vroeger reeds afleidden.

Wij onderzochten nu het bloedserum van een paard met Borna-
ziekte, waarvan het bloed kort voor den dood — op het hoogte-
punt der symptomen — afgetapt was en vonden daarbij (in duplo) :
Ca 12.8 (12.6), P 3.1 (2.9), Mg 1.6 (1.63) m.gr. %. Bij drie normale
paarden bepaalden wij in het serum Ca en P en vonden daarbij :
Ca 13.8, 13.8 en 13.5 ; P 3.0, 3.1 en 2.8 m.gr. %; bij het laatste
paard werd bovendien het Mg-gehalte bepaald, dat 1.5 m.gr. %
bleek te bedragen.

Er bestaat dus geen verschil tusschen de Ca, P en Mg-waarden
van het bloedserum bij normale paarden en bij het paard met Borna-
ziekte. Van een verandering in den zin, zooals in gevallen van gras-
tetanie bij runderen steeds kan worden vastgesteld, is dus geen sprake.

Omtrent het effect van een injectie met calciumchloride bij gras-
tetanie merkt Van Heelsbkrgen op, dat „het succes, dat hiermee
in een bepaald percentage der gevallen bereikt wordt, niet behoeft
te pleiten tegen een mogelijke infectiositeit van het lijden. Ook
bij infectieuse zenuwaandoeningen kan de calciumbalans gestoord
zijn". Afgezien nu van het feit, dat bij Bornaziekte blijkbaar geen
storing van het Calicum-evenwicht voorkomt — hetgeen de schrij-
ver niet weten kon —, lijkt het ons in hooge mate onwaarschijnlijk,
dat bij een lijden van infectieusen oorsprong, waarbij in hersenen
en ruggemerg der dieren histologische veranderingen kunnen wor-

1 Met zeer aanzienlijke variaties tusschen de verschillende gevallen onderling,
hetgeen mede wijst op een slecht functionneeren van het minerale regelings-
mechanisme.

den vastgesteld, binnen enkele minuten na de inspuiting van een
calciumchloride-oplossing de blijvende genezing optreedt, die door
ons en door vele practici in enkele honderden gevallen kon worden
vastgesteld.

Een zoodanige, plotseling doodende werking op een virus en een
onmiddellijk, specifiek chemotherapeutisch effect, zelfs nadat reeds
histologische veranderingen zijn opgetreden, door een enkele injec-
tie van calcium-chloride, is niet aan te nemen.

Veel waarschijnlijker lijkt het ons, dat het calciumchloride bij
grastetanie als een tonicum — al of niet specifiek — werkt, dat
in staat is het regelingsmechanisme tot nieuwe activiteit aan te
zetten, welke prikkel blijkbaar in vele gevallen groot genoeg is en
lang genoeg nawerkt om de werking van tijdelijk circuleerende
toxische principes of van andere aetiologische faktoren, die even-
tueel een latente toestand tot duidelijke tetanie deden omslaan,
op te heffen.

Inmiddels zijn wij, zooals reeds werd opgemerkt, met Dr. van
Heelsbergen, overtuigd van de wenschelijkheid, dat door een
systematisch uitgevoerd histologisch onderzoek van het centrale
zenuwstelsel dient te worden vastgesteld, of al dan niet morpholo-
gische veranderingen bij grastetanie voorkomen ; en wel opdat geen
enkele richting van onderzoek van het grastetanie-vraagstuk,
waarvan te verwachten is, dat zij kan bijdragen tot de oplossing
van het probleem, verwaarloosd worde.

Wir danken den Herren Professoren KüsT und Zwick (Giessen)
für Ihre Mühe, b.z.w. die freundliche Uebersendung des Serums
vom Borna-Pferde.

Die Ähnlichkeit der Symptomen bei Bornascher Krankheit des Pferdes und
Grastetanie des Rindes veranlasste uns das Blut eines an Bornascher Krankheit
leidenden Pferdes zu Untersuchen.

Es hat sich dabei gezeigt, dass ein llauptsymptome des Grastetanie, die Störung
in der mineralen Zusammensetzung des Blutserums, bei Bornascher Krankheit
des Pferdes fehlt.

Die augenblickliche Heilung der Grastetanie nach einer intravenösen Ein-
spritzung einer Calciumchloridlösung, machte die Hypothese der Infektiosität
dieses Leidens schon im voraus sehr unwahrscheinlich.

In consequence of the strikung similarity of symptoms in cases of grastetany
in cows and Borna-disease in horses, we examined the blood of a horse suffering
from Borna-disease. We found, that a most important Symptom of grastetany,
the caracteristic disturbance in the mineral equiabrium of bloodserum, did not
occur in Borna-disease. Moreover the instantaneous curing effect of an intrave-
neous injection of calciumchlortde in grastetany, makes the supposed infectious
origin of grastetany very improbable.

La similarité entre les symptômes des aeces dits cérébraux des vaches (tétanie
en paturage) et la maladie de Borna des chevaux nous a conduit à l\'examination
du sang d\'un cheval souffrant de la maladie de Borna. Nos recherches montrent,
qu\'un symptôme très important des accès de tetanie en paturage, la pertubation
caractéristique de l\'équilibre minéral du sérum sanguin, manque en cas de la
maladie de Borna.

En outre, à cause de l\'effet curatif momentané d\'une injection intraveineuse
d\'une solution de chloride de calcium en cas d\'accès de tétanie en paturage, l\'hy-
pothèse d\'une origine infectieuse devient très improbable pour ce syndrome.

Uit de Afdeeling voor Tropische Ziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht
Directeur: Prol. Dr. L. DE BLIECK.

Verleden jaar heb ik in samenwerking met Dr. F. K. Wawo-
Roextoe een nieuw arseenpraeparaat van de Höchster Farb-
werke, het zoogenaamde Arseenpraeparaat 4002 (het natronzout
van een niet nader aangegeven benzolarsinzuur) op zijne thera-
peutische werkzaamheid tegenover experimenteele surra bij ver-
schillende proefdieren kunnen controleeren.^x)

Bij behandeling van 3 paarden alleen met dit geneesmiddel waren de resultaten
niet zeer gunstig. Met een dosis van 3 keer 50 mg. per K.G. lichaamsgewicht stierf
een paard aan 4002-vergiftiging ; een ander verdroeg de dosis, doch recidiveerde.
Ook met éénmaal behandelen met 100 mg per K.G. was geen sterilisatie te berei-
ken. Daar echter door het praeparaat een spoedige (wel is waar slechts tijdelijke)
sterilisatie der bloedbaan werd bereikt, de temperatuur binnen korten tijd tot het
normale terugkeerde en de klinische verschijnselen vrij vlug verdwenen, leek het
ons mogelijk, dat door combinatie" van dit praeparaat met Naganol gunstige resul-
taten zouden zijn te bereiken.

Om over het therapeutisch effect van een combinatie Naganol-
4002 eenig inzicht te verkrijgen, infecteerden wij een paard met
onzen surra-stam „Buitenzorg P₄", dien ik in Juni 1928 uit een
spontaan geval van paardensurra van West-Java had geïsoleerd.

De stam was in cavia\'s verder aangehouden, maar had van tijd tot tijd ook
groote proefdieren gepasseerd, juist kort te voren twee paarden.

Het proefpaard (No. 235) was een klein, maar gezond dier, in
goeden voedingstoestand, 227 K.G. zwaar, en ongeveer 15 jaar
oud. Het werd op 31 Maart 1930 subcutaan met bloed van een
surra-cavia geïnfecteerd en eerst 4 weken later, toen het paard

zwaar ziek geworden was, behandeld. De eerste trypanosomen
werden op 7 April gevonden en het bloed bleef tot aan de behande-
ling toe steeds positief. Gedurende de laatste dagen voor de be-
handeling was de ochtend- en avondtemperatuur en de sterkte der
bloedinfectie :

Vanaf 8 April verminderde de eetlust en ging het paard veel
liggen. Den i7en was een begin van oedeemvorming te zien. De
oedemen waren 4 dagen later tamelijk duidelijk en hadden op 25
April den typischen vorm van een sterk ontwikkeld plankoedeem
bereikt. Het paard toonde duidelijk zwakte in de achterhand en
een behandeling werd noodzakelijk geacht. Het gewicht was tot
114 K.G. gedaald, dus ongeveer 100 K.G. verminderd. Het was
algemeen beschouwd een middelzwaar tot zwaar geval van surra.

De eerste behandeling vond den 28en April plaats en werd twee
dagen later door een tweede gevolgd. Als dosis namen wij 20 mg.
Naganol en 30 mg 4002 per K.G. lichaamsgewicht (2.28 gram
Naganol en 3.42 gram 4002). Het Naganol werd intraveneus, het
4002 intramusculair gegeven en de behandeling werd beide keeren
zonder locale reacties goed verdragen. De dosis Naganol kwam
overeen met de in Indië gebruikelijke doseering (3 gram per 150
K.G. lichaamsgewicht).

De trypanosomen waren den dag na de injectie uit het bloed
verdwenen. De temperatuur daalde geleidelijk en was na ongeveer
14 dagen weer normaal. De oedemen waren een week na de eerste
inspuiting reeds duidelijk verminderd en verdwenen daarna ge-
heel. Ook de gang werd vrij spoedig normaal. De voedingstoestand
verbeterde eveneens geleidelijk en het gewicht is momenteel weer
tot 152 K.G. gestegen.

Het paard is nu (1 Mei 1931) een jaar lang na de behandeling
in observatie en recidive-vrij gebleven. Wij kunnen het daarom
wel als definitief hersteld beschouwen.

Vermeld zij nog dat wij ook bij een hond een gnnstig resultaat met de combinatie
van de beide geneesmiddelen hebben verkregen. Deze hond werd op 10 April 1930
met surra geïnfecteerd en op 6 Mei, toen het dier zwaar ziek was, met 20 mg.
Naganol en 75 mg. 4002 per K.G. lichaamsgewicht (220 mg. Naganol en 825 mg.
4002), intramusculair behandeld. Het dier bleef vrij van recidive. Vier maanden
later werd het opnieuw met surra besmet, doch deze infectie sloeg niet aan. Ook
dit dier kon als genezen worden beschouwd.

Algemeene conclusies zou ik uit deze proeven niet willen trekken.
Daarvoor is hun aantal te gering en de gelegenheid ontbreekt
hier om proeven met paarden op groote schaal te nemen. Het leek

mij echter gewenscht toe op dit beslist gunstige resultaat met de
combinatie van Naganol en 4002 bij de behandeling van paarden-
surra te wijzen, daar het misschien een aanleiding voor het nemen
van verdere proeven zou kunnen zijn.
Utrecht, Mei 1931.

Im Anschluss an frühere Versuche mit dem Arsenpräparat „Höchst 4002" wurde
ein experimentell mit Surra infiziertes Pferd, als sich schwere klinische Erschei-
nungen entwickelt hatten, kombiniert mit Naganol und 4002 behandelt (20 mg.
Naganol pro K G. intravenös und 50 mg. 4002 pro K G. intramuskulär). Die Be-
handlung wurde gut vertragen, das Pferd war noch ein Jahr nach der Behandlung
frei von Rezidiven und konnte als geheilt betrachtet werden.

Les expériences antérieures effectuées par l\'auteur ont montré que le produit
arsénical „Höchst 4002" ne guérit pas le surra chez les chevaux, Continuant ses
recherches il a essayé ce produit associé au naganol. Dans ce but un cheval a été
expérimentalement infecté de surra.

Quatre semiines après, lorsque l\'animal présentait des symptômes cliniques gra-
ves, il a reçu 20 milligrammes (par kilogramme de poids vif) de naganol par voie
intraveineuse et en même temps 50 milligrammes de 4002 par voie intramusculaire.

Le traitement fut bien supporté. Le cheval a guéri et était encore en parfait
état un an après.

The author\'s previous experiments showed that surra in horses can not be
cured with the arsenic compound „Höchst 4002". He now carried out experiments
using this compound combined with naganol.

A horse was experimentally infected with surra ; 4 weeks afterwards when the
animal showed heavy clinical symptoms it received 20 mg. (per K G. body weight)
intravenously and 50 mg. 4002 intramuscularly. The treatment was well tolerated ;
the horse recovered and was still in good health a year afterwards.

In Canada werden proeven gedaan. Het kiemgehalte der melk was bij machinaal
melken iets hooger dan bij hand-melken. De doelmatigste manier van reinigen
van de melkmachines was : dadelijk na het melken de machine doorzuigen met
koud water om de melkresten weg te spoelen. Daarna het buizenstelsel eenigen
tijd leggen in een oplossing van chlooramine of hypochloriet : dit schaadt de rub-
berdeelen minder dan heet water of stoom. (Weekbl. v. Zuivelber., Alg. Ned.
Landbouwblad, 1931, No. 882). Vr.

Caporiet is behalve een desinfectiemiddel ook een uitstekend „bleekmiddel"
en als zoodanig zeer geschikt voor het reinigen van reagentia-fleschjes en horloge-
glazen e. d. welke voor allerlei bacteriologische en histologische kleurstoffen zijn
gebruikt. Wanneer men deze een nacht gevuld met of ondergedompeld in een
caporiet-oplossing laat staan, zal, mits voor voldoende toetreding van lucht is
gezorgd, den volgenden dag de reiniging geen moeilijkheden meer opleveren.

Some of the uses of normal saline solution infusion in canine practice. H. Calvin
Rea, Journ. of the Am. Vet. Med. Ass. Nov. 1930.

Als een vreemde vloeistof wordt ingebracht, bijv. in de ingewanden, of in de
peritoneaalholte of in het bloed, dan brengt de osmotische kracht de totale mole-
culaire concentratie van de vloeistof spoedig tot die concentratie welke normaal
is voor de weefsels. In het algemeen verloopt de wijziging in die richting welke gun-
stig is voor de normale physiologische functies van het organisme, d. w. z. in de
lichting van absorptie. (Salman).

De zouten in het lichaam vervullen belangrijke functies in verband met secretie
en excretie. Volgens Foster besturen ze het metabolisme van het lichaam, hoewel
men niet weet hoe. Zij reguleeren den waterstroom van bloed naar weefsels en om-
gekeerd. Bestaat een deficientie in zoutopname, dan drijft het lichaam op zijn
eigen voorraad, waardoor stoornissen in de stofwisseling optreden (Smith).

Onder de vlag van bovengenoemde citaten betoogt de schrijver dat natrium-
zouten in het bloed en in de lymphe het hoofdbestanddeel vormen voor het in stand
houden van den osmotischen druk. Zouten, wordt verder gezegd, oefenen een regu-
leerenden invloed uit op den hartslag.

Zij voeren geen energie toe aan het lichaam, maar hun functie in de stofwisseling
is van uitermate groote beteekenis. Waar groote hoeveelheden physiologische
keukenzout-oplossing in het lichaam worden ingespoten, is dit merkbaar in de
samenstelling der urine, die eenigen tijd na de behandeling wordt geloosd. Het
lichaam wordt als het ware doorspoeld. Creatinine, ureum, urinezuur, niet
proteinogene nitroverbindingen worden geël\'mineerd.

In de praktijk heeft schrijver door het toedienen van physiologische NaCl-
oplossing voortreffelijke resultaten bij talrijke acute stoornissen bij honden ;
indicaties voor de toepassing vormen o. a. ; belangrijk bloedverlies ; shock ; acute
toxaemie ; acute gastro-enteritis ; pneumonie ; septicaemie ; zwakke hartactie.
Contraïndicaties zijn : oedemen ; klepgebreken ; intraperitoneale injectie bij peri-
tonitis.

De beste wijze van toediening is intraperitoneaal. De hoeveelheid die moet
worden toegediend, is groot, bijv. 600 c.c. in 24 uur bij een hond van 20 K.G. Bij
subcutane toediening moet de injectie over verschillende plaatsen worden
verdeeld.

In de slotconclusie wordt gezegd dat in de kleine-huisdieren-praktijk een groot
aantal gevallen worden gezien, waarbij de patiënten critisch ziek zijn, en de zout-
oplossing is in staat, beter dan eenig ander tot nu toe bekend middel, de patiënt
over de crisis heen te helpen, zoodat er tijd vrijkomt, om de oorzaak van het lijden
weg te nemen.

De schiijver is er niet in geslaagd de theorie der werking van de zoutoplossing
duidelijk te maken. Trouwens dit doet er weinig toe. Ten slotte is dit terrein nog
grootendeels braak liggend. De hoofdzaak is, dat er goede resultaten mee kunnen
worden bereikt ; er mee bederven kan men als regel heel weinig. En het meer
en meer in gebruik komen van de methode zou men haast wel kunnen beschouwen
als een bewijs voor de doeltreffendheid er van (Ref.).

Gray beschijft hier het voorkomen van distichiasis (d. i. het voorkomen van
een tweede rij cileën en wel ongeveer daar waar de tarsaal- of Meiboomsche klieren
uitmonden, ref.). Deze afwijking zou volgens hem niet zoo heel zeldzaam zijn en
bij verschillende rassen zijn gezien. Het lijden zou evenals trichiasis congenitaal
en erfelijk zijn en de wetten van Mendel volgen.

Embryologische Untersuchungen über Vererbung angeborener Kalaract, über
Schichtstar des Hundes sowie über eine besondere Form von Kapselkatarakt.

Von Hippel heeft bij twee herdershonden (broertje en zusje) met aangeboren
staar fokproeven en histologische onderzoekingen van alzoo verkregen embry-
ologisch en voldragen materiaal kunnen doen. Het betrof hier een soort „Schicht":-
of centraalstaar, enkele gevallen met spoelvormachtige troebelingen alsmede bij-
zondere vormen van kapselstaar.

Waargenomen werd dat van de peripherie uit heldere, doorschijnende lagen
werden toegevoegd, zoodat een troebeling die bij heel jonge dieren, de geheele
niet verwijde pupil opvulde, op lateren leeftijd evenwel meer in het midden kwam
te liggen terwijl dan de peripherie doorschijnend was. De dieren konden dan ook
later weer wat zien. De afwijking was domineerend erfelijk.

Zur Kasuistik der Neubildungen aut der Konjunktiva. Marsalsky, Tierartzl.
Rundsch. 1930. No. 48.

Allereerst beschrijft M. het voorkomen van een erwtgroot gezwel op de con-
junctiva van het linkeroog in de buurt van de caruncula lacrimalis bij een 1 jaar
ouden bulldog. Het gezwel had de traankanaaltjes dichtgedrukt waardoor epiphora
was opgetreden en bleek microscopisch een fibro-adenoom te zijn.

Tien weken later ontstond eenzelfde gezwel op de conjunctiva van het rechteroog.

Vervolgens wordt mededeeling gedaan van een conjunctivaal gezwel in het linker-
oog bij een achtjarig paard, hetwelk zich voordeed als een fibromateuze woekering.

Microscopisch waren te zien : veel bindweefselcellen, een groot aantal eosinophile
leucocyten en verder beelden welke op de aanwezigheid ter plaatse van een worm,
waarvan evenwel de identiiicatie niet mogelijk was, wezen.

Ueber das Vorkommen von Zink in den Organen von Nerzen. (Remy u. Muller,
Deutsche Tier. W.schr. 1931, No. 2, S. 17).

Van 240 kostbare Nerzen (kleine soort otters, Ref.), welke uit Amerika naar
Duitschland waren gezonden, stierven er 210 onder symptomen van conjunctivitis
en rhinitis purulenta, haemorrhagische diarrhee, pneumonie en paralyse van het
achterstel. De ziekte duurde 5 tot 8 dagen. Bij sectie werd in den regel haemorrha-
gische ontsteking van het maagslijmvlies met vlakke zweren vastgesteld. Het
drinkwater in met zink bekleede drinkbakken, kon gedurende 20 dagen niet worden
vernieuwd. Bij het leegmaken van deze bakken bleek het zink sterk te zijn inge-
vreten. Daarom werd aan zinkvergiftiging gedacht. Hen vergelijkend chemisch
onderzoek van lever, longen en nieren van gestorven en van gezonde dieren toonde
echter aan dat het verschil in zinkgehalte niet veel beteekende. Alleen de levers
van gestorven dieren bevatte naar verhouding wat méér zink dan gezond lever-
weefsel. Bij dit onderzoek is tevens gebleken, dat (evenals totnutoe reeds bekend
was omtrent lichamelijk weefsel van mensch, kat en rat) ook het organisme van
nerzen normaal steeds zink bevat. De 210 dieren waren blijkbaar dus niet aan
zink-vergiftiging, doch waarschijnlijk aan een infectie-ziekte gestorven.

De kop van een kat, welke den eigenaar en een andere kat had gebeten, werd
ter onderzoek op dolheid ontvangen. Meningae, plexus choroidalis en grauwe her-
senmassa bleken met bloed gevuld te zijn. Microscopisch en ook door de dierproef
werd geen dolheid, doch miltvuur vastgesteld. Het bijten was dus blijkbaar een
nerveus symptoom van de anthrax. Mogendorff.

Naar een referaat uit Maanedsskrift for Dyrlaeger deelt Michailoff in de T. R.
mede, dat hij van de 13 honden met succes 12 heeft behandeld met biergist.
Van de vloeibare biergist krijgen de groote honden een eetlepel vol, de kleine

honden een paplepel vol 3 x daags. Na ± 14 dagen begonnen de wratjes van kleur
te veranderen, terwijl ze verdwenen in den loop van 3 tot 8 weken. Onaangenaam-
heden van den kant van het digestiekanaal werden niet waargenomen.

Biological significance of the lung-journey of anchylostoma larvae in the normal
host. Myagawa Okada, Jap. Med. World 1930, referaat Trop. Dis. Buil. Vol. 28
No. 3, p. 238.

Voor de ontwikkeling van A. caninum is het noodzakelijk, dat de larven de
longen passeeren. Zij maken daar een ontwikkeling door, welke hen in staat stelt
in de darmen te kunnen leven. Dit geschiedt echter alleen in de longen van den
normalen gastheer, in dit geval dus bij den hond. Laat men de larven door longen
van een niet natuurlijken gastheer passeeren, b.v. cavia of konijn, dan wordt dit
ontwikkelingsstadium niet of slechts ten deele bereikt.

Gymnopleurus sinnatus as the intermediate host of spiruridae found in the vicinity
of Mukden, South Manchuria. S. Ono, Selected contributions from the Mukden Inst
for infectious .diseases of animals Vol. 1, 1930, p. 233—237).

Van de 400 mestkevers, behoorende tot de soort Gymnopleurus sinnatus, bleken
er 47 besmet te zijn met verschillende larven, behoorende tot de Spirirudae. Om
uit te maken of hierbij larven waren afkomstig van Spirocerca sanguinolenta,
werden infectieproeven bij 2 honden verlicht. Deze dieren waren vooraf 2 maanden
in het laboratorium gehouden. Het gelukte inderdaad deze honden met Spiro-
cerca sanguinolenta te besmetten door hen de geïnfecteerde mestkevers in het
voedsel te verstrekken. Bij de sectie, die 51 en 11 dagen na de voedering plaats
vond, werden larvale en nog niet ontwikkelde vormen van Spirocerca sanguino-
lenta in den aortawand aangetroffen, terwijl volwassen wormen, die men in tumoren
van den oesophagus aantrof, afkomstig geweest moesten zijn van een infectie, die
veel vroegei, in ieder geval vóór den aanvang van het experiment, moet hebben
plaats gehad.

Konijnen zijn niet gevoelig voor Spirocerca sanguinolenta. Het gelukte echter
toch konijnen te besmetten door deze dieren tevens een voedsel te verstrekken,
dat lanoline of spek bevatte.

De larven van Spirocerca sanguinolenta konden zich bij deze konijnen niet tot
volwassen parasieten ontwikkelen ; men tl of hen aan in den wand van de aorta,
waar zij 4 maanden na de infectie blijken af te sterven.

De schrijver wijst er tevens op, dat de laiven, die door Grassi 1888 beschreven
zijn, geen larven geweest zijn van S. sanguinolenta.

L\'Infestation ascaridienne prénatale chez les carnivores. A. Henry, Buil. de
1\'Acad. Vét. 6, 3, 1931, p. 162—165.

Na een korte bespreking van de in de literatuur beschreven gevallen van prena-
tale infectie met ascariden, vermeldt Henry eenige waarnemingen, gedaan bij
enkele doodgeboren vossen. Bij zorgvuldig onderzoek, dat zeer veel geduld ver-
eischte, gelukte het hem ascaris-larven in de longen van deze dieren aan te toonen.

Terwijl men vroeger een prenatale infectie als uitzondering beschouwde, blijkt
nu meer en meer, dat dergelijke besmettingen, speciaal bij carnivoren, dikwijls zeer
hevig kunnen zijn en dat daarom prophylactische maatregelen hiertegen zeer ge-
wenscht zijn

Salmon Poisoning. B. T. Simms, C. R. Donham, J. N. Shaw and A. M. Mc. Capes,
Journ. of the Am. Vet. Med. Ass. Vol. 31, 2, 1931, p. 181—195.

Zalmvergiftiging is een ziekte, die bij honden in de omgeving van de rivieren
N.W. van Californië, West Oregon en Z.W. van Washington zeer goed bekend is.
De indirecte oorzaak is een trematode, door Chapin a!s Nanophyetus salmincola
aangeduid.

Donham was de eerste, die dezen parasiet aantoonde in den darm van honden,
die aan de ziekte gestorven waren.

waschberen, minks, prairiewolven en lynxen. Door kunstmatige infectie heeft
men ook andere dieren kunnen besmetten, zooals kat, vos, Guineesch biggetje,
rat en beer. De besmetting komt tot stand door het eten van zalm of forel, die de
cercariën van deze trematode herbergen kunnen. Als tusschengastheer doet hier
een bepaald slakje dienst, dat bekend is onder den naam van Goniobasis plicifera
var. Silicula.

Deze trematode, die dus parasiteert in den darm van bovengenoemde dieren, is
0.5—0.7 m.M. lang en wit tot geelwit van kleur. Met het bloote oog is zij moeilijk
te zien ; dit gaat gemakkelijker, wanneer men haar in water brengt.

De ontwikkeling gaat zeer snel. Bij experimenteel besmette honden kan men
reeds na 5—8 dagen eieren in de faeces aantreffen. Ongeveer 250 dagen na de be-
smetting vindt men bij deze dieren geen eieren meer. De eieren zijn ongeveer 75
H lang en 50 ,u breed en bezitten een duidelijk operculum.

De ontwikkeling in de eieren gaat echter langzaam. Eerst na 66 tot 139 dagen
ziet men, dat de miracidia uit de eieren vrijkomen. Deze miracidia hebben lange
trilharen en bewegen zich veel sneller dan de miracidia van de leverbot bij onze
herkauwers.

In de reeds genoemde slak Goniobasis plicifera ontwikkelen deze miracidiën
zich tot cercariën. Groote exemplaren van deze slakken kunnen somtijds een zeer
aanzienlijk aantal cercariën (tot 10.000) bevatten.

De geëncysteerde cercariën (metacercariën) kan men in alle mogelijke deelen
van de visschen (zalm en forel) vinden. Men treft hen aan in nieren, spieren, lever,
oog, oogzenuw, hersenen en darmwand. Deze cysten zijn ongeveer 170—250 fi
in doorsnede. Bij oudere visschen is het aantal gevonden metacercariën veel
grooter dan bij de jongere. Dikwijls hebben de metacercariën neiging zich in ketens
te rangschikken, zooals streptococcen.

Bij temperaturen even boven het vriespunt kunnen de metacercariën 50—75
dagen in leven blijven ; beneden het vriespunt gaan zij spoedig dood.

Het schijnt wel, dat de slakken met een groot aantal cercariën besmet kunnen
zijn zonder er een^:g nadeel van te ondervinden.

In hoeverre de met metacercariën besmette visschen van dezen parasiet te lijden
hebben, is nog niet met zekerheid bekend. Men heeft visschen gezien, die zeer sterk
daarmede besmet waren zonder ziekteverschijnselen te vertoonen, terwijl in andere
gevallen bij betrekkelijk geringe infectie sterfgevallen werden waargenomen, die
men aan de metacercariën meende te moeten toeschrijven.

Door meer dan 100 proeven bij honden werd aangetoond, dat de ziekte bij
deze dieren verband houdt met de infectie door deze trematoden. De eigenlijke
oorzaak van de ziekte is echter nog niet aangetoond.

Men denkt, dat hierbij nog een infectieus agens te pas komt, omdat de ziekte
zeer acuut verloopt, de laesies zeer ernstig zijn en dat er een immuniteit volgt,
nadat de ziekte is doorgemaakt. Het is echter niet gelukt pathogene bacteiiën uit
deze dieren te kweeken, evenmin konden protozoën in het bloed worden aange-
toond.

Indien men een gevoelige hond met den darminhoud van een aan deze ziekte
gestorven dier besmette, had dit geen resultaat. Evenmin gelukte het dé ziekte
over te brengen door gevoelige honden samen te brengen met zieke dieren.

Door intraperitonale injecties van de parasieten afkomstig uit den darm van
gestorven honden, kon men bij 17 van de 19 proefhonden wel verschijnselen ver-
wekken, welke aan die van de spontane ziekte deden denken.

De verschijnselen van deze ziekte bij den hond treden zeer plotseling te voor-
schijn. Allereerst volkomen gebrek aan eetlust, snelle stijging van temperatuur
(40—41⁰ C.) Den tweeden dag van de ziekte is het dier geheel apatisch. Na drie
dagen begint de temperatuur te dalen ; de oogen scheiden een min of meer purulent
secretum af, met oedeem van de oogleden ; dikwijls braken de dieren, meestal
nadat zij gedronken hebben. De ontlasting is eerst week en met slijm gemengd,
later diarrhee. Wanneer de temperatuur na 6 of 7 dagen weer normaal is geworden,

schijnen de dieren veel beter. Dit is echter dikwijls van korten duur ; de tempera-
tuur blijft dan dalen en de dieren sterven 24—48 uur later. De mortaliteit is 50 tot
60 %, soms tot 90 %. Bij de sectie ziet men de meeste veranderingen beperkt tot
het darmkanaal.

De verschillende toegepaste geneesmiddelen, zooals areca-noot, calomel, te-
trachloorkoolstof, tetrachlooraethyleen, sulfas magnesicus en ol. ricini bleken
geen resultaat te hebben.

Zooals reeds gezegd, zijn de dieren, die eenmaal de ziekte hebben doorgemaakt,
volkomen immuun tegen een nieuwe besmetting. Indien men deze immune dieren
met metacercariënhoudend vischvleesch voedert, dan kan men na eenigen tijd
wel enkele trematodeneieren in de faeces dezer honden aantoonen, maar zij krijgen
niet de ziekte zooals dit bij de gevoelige honden het geval is.

Pogingen om een kunstmatige immuniteit te verwekken, door b.v. geregeld een
klein aantal parasieten toe te dienen of door het geven van tot 60 ⁰ C. verhitte
parasieten, had geen succes. Evenmin kreeg men resultaat door injecties met serum
van immune honden. De eenige methode om de ziekte te voorkomen, is te beletten,
dat de honden besmet vischvleesch opnemen.

Lung flukes of the genus paragonimus in American mink. F. G. Wallace, Journ.
of the Am. Vet. Med. Assoc. Vol. 13, 2, 1931, p. 229—234.

Bij 84 onderzochte cadavers van minks in Minnesota werd bij 7 stuks geëncys-
teerde exemplaren Paragonimus in de longen aangetroffen. Bij uitzondering werd
deze trematode op andere plaatsen in het lichaam gevonden, b.v. in de buikholte
en soms vrij liggend in de thorax. Bij nader onderzoek bleek deze parasiet niet te
zijn Paragonimus westermanni, maar P. kellicotti. Deze parasiet werd bij de
Amerikaansche minks niet het eerst in Amerika aangetoond, doch door Henry in
Frankrijk, toen deze twee uitAmerika ingevoerde minks ter sectie kreeg. De tusschen-
gastheer bij P. westermanni is een slak, behoorende tot het geslacht Melania. De
cercariën hieruit komen later in zoetwaterkrabben (Potamon en Eriocheii) of
in zoetwaterkreeften (Cambaroides)

P. kellicotti gebruikt als tweede tusschengastheer ook de zoetwater kreeft. De
minks besmetten zich door water te drinken waarin deze tusschengastheeren voor-
komen. Baudet.

Considérations physico-chimiques sur le rachitisme animal. F. Liegeois et
A. Lefèvre, (Annales de Med. Vét. Nos. 8—9, 1930).

De schrijvers behandelen objectief het rachitis-vraagstuk, zonder zich over de
oorzaken uit te spreken, van morphologische, chemische en physisch-chemische
zijde. De pH en alcali-reserve van het bloed van rachitische dieren worden verge-
leken met dezelfde grootheden van gezonde exemplaren.

Het gehalte aan calcium en phosphorzuur wordt eveneens uitvoerig besproken.
Enkele conclusies laat ik hier volgen, doch moet verder naar het oorspronkelijke
aitikel verwijzen, dat bestudeering overwaard is.

Conclusies : in gevallen van spontane rachitis (niet behandeld) van varken en
hond bestaat een bijna altijd gecompenseerde acidose.

Levertraan en bestraalde ergosterine geven o. a. een normalisatie van het zuur-
alcali evenwicht met neiging naar alcalose.

Het door genoemde middelen verkregen evenwicht blijft ook na afbreken van
de behandeling bestaan.

Het totaal calciumgehalte van het bloed vertoont geen karakteristieke afwijkin-
gen. Het geioniseerde calcium volgt de schommelingen van het zuur base even-
wicht.

ziekten. Schr. noemt verschillende ziekten waarbij het calcium metabolisme een
rol speelt. Behalve melkziekte, rachitis bij honden, melkziekte bij schapen ; tetanie
bij equiden ; eclampsie bij het varken ; hypocalcaemie van jonge honden ; ver-
beening hoefkraakbeenderen bij paarden, arteriosclerose ; ankylose ; tandcaries.

In de eerste plaats dient de hoeveelheid in \'t voedsel voldoende te zijn (voedsel
van zure gronden heeft een te kort), doch zelfs als aan deze eisch voldaan is kan
nog een onvoldoende hoeveelheid geresorbeerd worden. De absorptie uit de degestie-
tractus wordt beinvloed door de pH ; verlagen van de pH (dus zuurder worden der
voedselbrij) heeft een gunstigen invloed op de resorptie van calcium en phospho-
rus. Verhooging van het bicarbonaatgehalte van het bloed (zuur onttrekken b.v.
bij herhaald braken) verlaagt het bloed-calcium.

Het vitamine-D is verder noodig voor een goede opname van het beschilbare
calcium.

Sch». haalt onderzoekingen van Mellanby aan over stoffen, toxaminen, anta-
gonisten van vitaminen, in verschillende granen aanwezig.

Tenslotte wordt gewezen op het verband tusschen het endocrine systeem en
caJcium-métabo\'-isme. Hij verwacht dat de subcutane of intraveneuze injecties
van calcium wel vervangen zullen worden door andere middelen welke de factoren
hier vermeld corrigeeren.

Einige Tatsachen aus der neueren Vitaminforschung. (Prof. Dr. Hans von Euler,
Stockholm, Forschungen und Fortschritte, No. 17, 1931).

Na een beknopt overzicht over vitaminen, de mededeeling dat het tot nu toe
niet gelukt is vitamine-A zuiver te bereiden (b.v. uit vischtraan waarin het in
groote hoeveelheden aanwezig is). Daar het schr. in 1928 gebleken was dat bloed
en bloedserum groeiversnellend werken, heeft hij met P. Karrer onderzoekingen
uitgevoerd om na te gaan of de carotine als vitamine-A fungeert. Daarbij bleek
dat onder alle bekende carotinoiden van het plantenrijk slechts het carotine de
genoemde werking uitoefent, waarbij 0.005 tot 0.01 m.G. stof in staat bleken
om groei van ratten te bevorderen.

Reeds vroeger toonde schr. aan dat de bekende groei-werking der vischtraan
niet veroorzaakt wordt door de carotine zelf maar door een andere, vermoedelijk
uit carotine gevormde stof. Voedering van carotine aan hoogere dieren heeft tot
gevolg dat in het serum, de lever, bijnieren en andeie organen een stof te vinden
is welke zeer na verwant is aan den groeifactor uit vischtraan (o. a. ook onder-
zoekingen van Th. Moore en Gapper in Cambridge). In groene plantendeelen
schijnt naast carotine nog een stof van A-vitamine-type voor te komen.

Vermoedelijk komen in planten twee isomere carotinen voor, a en ji ; schr.
vond dat het /K-type een sterke vitamine-werking uitoefent terwijl de a-stof uit
rapen een minder goed resultaat geeft.

Schr. beschouwt de carotinen als stoffen met de eigenschap van katalysator
bij de oxydatie. Behalve als groeifactor heeft het vitamine-A beteekenis als pre-
ventivum en curativum der xerophthalmie. Voorts als beschermingsmiddel
tegen infecties.

Tenslotte komt nog een eenigszins speculatieve beschouwing ; de concentratie-
vermindering van dit vitamine bij oudere menschen zou n.l. een der voornaamste
oorzaken van het verouderen zijn.

Vitamine-D, parathyreoprive tetanie, rhachitis. Referaat in N. T. v. G. 1931.
I. 5. door L. W. v. Esveld.

Het gaat hier over de vraag of levertraan en bestraalde ergosterine uitsluitend
antirachitisch werken wanneer de gl. parathvr. en thvmus aanwezig zijn, of niet.

Door Pappenheimer (Journ. exp. med. vol. 52. Dec. 1930) is aangetoond dat
ook bij afwezigheid van deze klieren genoemde stoffen hun vitamine-D werking
uitoefenen.

Deze proeven zijn in tegenspraak met de meest gangbare meening over een ver-
band tusschen de vitamine-D werking en genoemde klieren.

Demole en Christ (Arch. f. exp. Path. u. Pharm. 1929. Bd. 146, 361) konden
ook door toediening per os van bestraalde ergosterine aan normale honden en aan
honden waarbij de gl. parathyreod. waren weggenomen, steeds een stijging van
het Ca-gehalte van het bloed verkrijgen. Conclusie van dit referaat is, dat het aan-
grijpingspunt (van bestraalde ergosterine op den Ca-spiegel van het bloed) dus
niet primair in de bijs:hildklier gelegen kan zijn, maar ergens hierbuiten gezocht
moet worden. v. d. Plank.

(Zur Sterilitätsfrage. Aries u. Rineisen, Münch.. Tier. Woch., 1930, No. 40 en
50, S. 623.

Yo\'gens de nieuwste theorie van Linkies en Aries moet de oorzaak van sterili-
teit vaker worden gezocht in storingen van het aanpassingsvermogen van het orga-
nisme, dan in specifieke infecties. Constitutie, algemeene gezondheid, voeding en
verpleging, en meer in het bijzonder minerale stofwisseling, interne secretie en be-
paalde Vitaminen (E? Ref.) spelen hier een grooter rol dan tot nu toe werd aange-
nomen.

Deze ,,terra nova et incognita" heeft reeds de aandacht van talrijke autoren
getrokken ; in bovengenoemd artikel geven Linkies en Aries een overzicht van
de desbetreffende literatuur. In liet algemeen wijst de nieuwe theorie in de richting
van Sympathiko- en Yagatonie ; in Heft 1, 1930 der Münch. Tier. Woch. heeft
Linkies daarover een uitgebreider beschouwing gegeven. Naast locale behandeling
moet z. i. daarom bij radicale therapie van steriliteit méér dan tot nu toe cellulaire
geneeswijze worden toegepast. Tot dat doel worden medicamenten gepropageerd,
prikkelend op den vagus, resp. remmend op den sympathicus werkend, zooals
Cejodyl en Abortosan. Vooral dit laatste, omdat het een gunstige combinatie is van
vele voor cellulair-therapie noodige bestanddeelen ; (Argentum fluorat, Nucleïn,
Calc. Jodat. Uvea ursi enz.). Vóór het dekken en in de 5e of 6e maand der
graviditeit ingespoten schijnt het een specifieke werking te hebben, waardoor
infectie niet tot schadelijke gevolgen leidt.

(De nieuwe beschouwingen lijken mij nog erg vaag. Intusschen zij lezing van
bovengenoemd artikel en de aangegeven literatuur zeer aanbevolen. Ref.).

Erfahrungen mit Pernocton in der kleinen Gynäkologie. (Korkhaus ; Ref.
Zentr.bl. f. Gynäkol. Jg. 54, No. 26, S. 1648; O. Braun).

Boven alle andere narcotica geeft schrijver bij verlossingen de voorkeur aan
Pernocton mits de intraveneuse injectie uiterst langzaam en voorzichtig geschiedt.

Onafhankelijk van het lichaamsgewicht geeft hij 4 c.c. Indien — wat aan te be-
velen is ■—■ daarnaast 10—20 c.c. aether wordt gegeven, dan is 3 ä 3J c.c. pernocton
voldoende om narcose van 2 tot 3 uren te verkrijgen zonder eenige onaangename
nawerking. In de veterinaire verloskunde ware derhalve pernocton ook te pro-
beeren.

Tot nu toe was men het er vrijwel over eens, dat de navelstreng van het kind zoo
kort mogelijk moet worden afgesneden, en dat de strengrest zoo spoedig mogelijk
behoort af te vallen. Driessen refereert een artikel uit het Zentr.bl. f. Gynäk.
(1930, blz. 2831) van Sherbak, waarin deze beide opvattingen aanvalt. Hij is te
rade gegaan bij de diergeneeskundige wetenschap (of beter gezegd bij de natuur).
Hij wijst erop, dat bij schaap, geit, rund en paard het jong met doorgescheurden
streng ter wereld komt en dat deze b.v. bij het kalf ter lengte van i 20 c.M. twee
tot drie weken blijft hangen totdat de uitgedroogde streng op een goeden dag
vanzelf afvalt. Sherbak heeft ook een moeder-aap bespied ; pas 36 uur na den
partus ging de aap op de moederkoek staan en richtte zich toen plotseling op; de
navelstreng scheurde niet kort aan den buik, doch precies in het midden af. Ook
bij de primitieve volken, waar bij het kind de navelstreng met steenen, schelpen,

beenstukken e d. wordt afgesneden, wordt de streng veel langer gelaten dan bij
beschaafde volkeren. De lange streng is volgens Sheebak het beste voorbehoed-
middel tegen nabloeding en tegen infectie. Bacteriologische proeven hebben dit
bevestigd : Elke navelstrengrest wordt besmet. De coccen ontwikkelen zich in de
thrombi der vena, doch op een bepaalden afstand van het einde houdt de ont-
wikkeling op. Hoe korter nu de streng is, des te grooter dus de kans, dat de bacte-
riën den navelring bereiken en de gezondheid van het individu aantasten. Men
vol ge daarom vooral ten plattenlande, waar de kans op infectie het grootst is,
liever het voorbeeld der natuur, dan de regelen van de „kunst".

Invloed van sperma op den uterus. Referaat door Zinger (N. Tijdschr. v. G.,
75, I, No. io, 1931) van een artikel in Proceedings of the Society f. experimental
Biology and Medecine, dl. 28, 1930, blz. 268).

De proeven in dit artikel vermeld kunnen ook voor de veeteelt van belang zijn,
daar er nog een groot aantal gevallen van steriliteit gevonden wordt waarbij een
oorzaak niet is op te sporen. Wanneer de clinicus geen pathologische afwijkingen
kan vinden, de voeding goed is, wordt menigmaal de oorzaak gezocht in erfelijke
factoren.

Bij kunstmatige bevruchting, is nu gebleken dat 0.5 c.c. sperma, in de baar-
moeder gebracht van een steriele vrouw, niet weer werd uitgestooten.

De schrijvers hebben den invloed van sperma nagegaan op stukjes baarmoeder-
wand, uitgesneden in het verloop van de vezels der buitenste spierlaag.

De belangrijke resultaten van schrijvers zijn dat baarmoeders van vrouwen, die
vruchtbaar gebleken waren, door versch sperma tot verslapping werden gebracht,
terwijl die van onvruchtbare vrouwen tot samentrekking werden geprikkeld.
Even goed als er twee soorten baarmoeders te onderscheiden zijn, receptieve en
rejectieve, zijn er twee soorten sperma, stimulant en depurant. Elk soort sperma
zou niet „passen" bij iedere soort baarmoeder en dan worden uitgedreven.

Misschien zijn er gevallen van steriliteit bij onze huisdieren, ook door hetzelfde
verschijnsel veroorzaakt.

Overigens zou de verhoogde contractiliteit, of de bepaalde prikkelende werking
van het sperma nog verschillende oorzaken kunnen hebben. v. d. P.

In een referaat in het Maanedsskrift for Dyrlaeger van een artikel van Rüegg
over prophylaxis tegen retentio secundinarum (uit het Schweizer Archiv. f. Tier-
heilkunde) wordt medegedeeld, dat de schrijver goede resultaten meent te hebben
gezien van toediening per os van methyleenblauw tegen besmettelijk verwerpen
met herhaaldelijk voorkomen van retentio secundinarum.

Hij vindt de resultaten met betrekking tot het achterblijven van de vrucht-
vliezen zóó gunstig, dat meer proefnemingen hem zeer gewenscht voorkomen.
In de eerste helft van de 9de drachtigheidsmaand laat Rüegg 10 dagen achtereen
per dag 1 gram methyleenblauw toedienen opgelost in water.

De waarde van het bloedonderzoek door middel van agglutinatie bij besmettelijk
verwerpen van het rund. (R. Sundberg, Skand. Vet. Tidskr., Oct. 1930).

Van 6 koeien met agglutinatietiter van het bloedserum van 1 : 100 of hooger,
konden in 5 gevallen abortusbacillen in de melk worden aangetoond. Van 8 koeien
met agglutinatietiter van 1 : 10 tot 1 : 50 konden slechts in écu geval bacillen in de
melk worden gevonden (titer 1 : 50). Om uit te maken, of melk verdacht moet
worden abortusbacillen te bevatten, moet de agglutinatiemethode worden verkozen
boven die der complementbinding. v. Nederveen.

Die Abortus-Klarungsreaktion (A. K. R.) eine neue einfache und siehere Methode
zur Serodiagnose des Abortus Bang. Fr. Menck, Berl. Tierartzl. W.schr. 1931,
12, blz. 178.

In 1929 beschreef Menck een methode van serumonderzoek voor de diagnose
van malleüs, waarbij hij gebruik maakte van het voor het syphilisonderzoek gebruikte
Meinicke-Trübungs Extrakt, waaraan malleüs antigeen werd toegevoegd.

Volgens hetzelfde principe heeft hij nu een reactie uitgewerkt voor het aan-
toonen van Bang-infectie. Door toevoeging van Viktoriablauw wordt de aflezing
scherper : de vlokken absorbeeren geheel of gedeeltelijk de kleurstof en maken
bij uitzakken de vloeistof kleurloos. Bij onderzoek van ongeveer 2800 sera bleek
de nieuwe reactie specifiek en gevoelig te zijn.

Verwendungsstoffwechsel und Differentialdiagnose in der Bruzellagruppe. Olitzki
en Bromberg, Centr.bl. f. Bakt. etc. 1931, 5/6, blz. 347.

Sedert 1925 is vooral door Braun en zijn medewerkers voor het biologisch
onderzoek van microörganismen ingevoerd de methode van de Verwendungsstoff-
wechsel, waaronder verstaan wordt de studie van de voor het leven en de vermenig-
vuldiging van bepaalde stammen noodwendige chemische stoffen en van de om-
zettingsprocessen, die daarbij plaatsgrijpen. Deze methode is voor de differentiee-
ring van verschillende naverwante bacteriën van belang gebleken. In een omvang-
rijke studie hebben nu Olitzki en Bromberg de Verwendungsstoffwechsel bestu-
deerd bij Br. Bang en Br. melitensis. Daarbij bleek o. a. dat voor de ontwikkeling
van Brucella van groot belang is de aanwezigheid van pepton ; eerst na langdurig
en geleidelijk gewennen gelukte het tenslotte wel culturen zonder deze stof, met
asparagine, cystine en glycocoll als N-bron, tot ontwikkeling te brengen. Bij laag
peptongehalte wordt glucose (als C-bron) aangetast zoowel door melitensis als door
abortusstammen ; bij hoog peptongehalte alleen door melitensis. De phosphaten,
aan grooten invloed op den groei van alle bacteriën, bleken ook hier onvervangbaar
te zijn door andere anionen. Br. melitensis heeft een veel grooter behoefte aan
phosphaat dan Br. Bang. De verschillen van de typen ten opzichte van hun zwa-
velwaterstofvorming en de bacteriostatische werking van bepaalde kleurstoffen
(volgens Huddleson en Abell) werden bevestigd. Bij de reactie van het milieu
en de werking van kationen kon geen onderscheid worden opgemerkt. Serologisch
werden specifieke receptoren voor Br. Bang en Br. melitensis alleen gevonden bij
verzadigingsproeven.

Zur Diagnose und Bakteriologie der Banginfektion. Keiho Kamada, Centr.bl.
f. Bakt. etc. 1931, 5/6, blz. 364.

In een belangrijk percentage der gevallen bleek het serum van hoog-zwangere
vrouwen Br. Bang te agglutineeren. Deze niet specifieke reactie trad ook op met
verschillende andere bacterie-suspensies. Door bepaalde stoffen toe te voegen aan
den voedingsbodem konden stammen van Br. Bang worden veranderd, zoodat zij
zich in serologisch opzicht afwijkend gedroegen, hoewel de kolonies geen bijzondere
kenmerken hadden verkregen en de pathogeniteit voor proefdieren zich niet had
gewijzigd.

The rapid macroscopie agglutination test for Bang\'s disease. Ronald Gwatkin,
Journ. of the Americ. Vet. medic. Assoc. 1931, 31. 1, blz. 88.

Zooals door vele anderen reeds herhaaldelijk is gedaan heeft Gwatkin de snelle
druppel-agglutinatie-reactie voor de diagnostiek van Bang-infectie vergeleken met
de gebruikelijke buisjesmethode, door een reeks sera op beide wijzen te onder-
zoeken. Hij kreeg daarbij evenwel minder gunstige uitkomsten. Tien sera, die
volgens de laatstgenoemde methode positief reageerden gaven geen agglutinatie
met de snelle methode ; het omgekeerde vond hij 6 maal. De afwijking, die aldus
werd vastgesteld bedioeg 5.6 %.

Bij de druppelreactie is o.m. van belang de verwarming, de beweging van het
mengsel en de afstand, waarover de vloeistof wordt uitgespreid.

La vaccination préventive de 1\'homme contre le „melitensis" parait être une
néeessité dans les milieux infectés de mélitoeoccie animale. Dubois en Sollier,
Revue Vét. et Journal de Méd. Vét. 1930, 82, blz. 461. (Communication a 1\'aca-
démie de médecine).

In het Zuiden van Frankrijk komen jaarlijks duizenden gevallen van malta-
koorts bij de bevolking voor. De bestrijding heeft geen heil te verwachten van het
immuniseeren der geiten en schapen. Het is daarom zaak in dergelijke gebieden
de bevolking praeventief te enten. De eerste onderzoekingen op dit gebied
zijn reeds in 1920 door Nicolle en Conseil bij een kleine reeks proefpersonen in
Tunis verricht. In sommige laboratoria, waar regelmatig het onderzoek op malta-
koorts geschiedt, wordt het personeel met gunstig gevolg prophylactisch geënt.

Als vaccin dient een door verhitting op 70° gedoode cultuur. Bij een aantal
personen, die regelmatig in besmettingsgevaar verkeerden, hebben sehr, de enting
toegepast ; hieronder waren ook verschillende dierenartsen. Van 23 dierenartsen uit
een besmet district hebben gedurende de laatste twee jaren 3 aan maltakoorts
geleden ; de infectie was tot stand gekomen bij het verleenen van verloskundige
hulp bij aborteerende schapen of geiten. (Omtrent de prophylactische waarde van
de zoozeer gepropageerde vaccinatie tegen maltakoorts verschaft dit artikel geen
tastbare gegevens. Derhalve mag het wat praematuur genoemd worden. (Ref.).

Künstlich erzeugte Para-abortusstämme. Frendzel en Szymanowski, Zentr.bl.
f. Bakt. etc. I, Or. 1930, 117, blz. 240).

Reeds geruimen tijd zijn naast Br. melitensis, de para-melitensis-stammen be-
kend, welke voornamelijk van de eerste afwijken door hun gering en labiel anti-
geen vermogen. Door abortus-stammen geruimen tijd te kweeken in filtraat van
een typhusbouillon-cultuur of in bouillon met 15 % immuunserum (t. o. v. Br.
Bang) kregen F. & S. een blijvende modificatie, die zij op één lijn stellen met het
zoogenaamde R-type van andere bacteriën.

In tegenstelling met het oorspronkelijke S-type bezit de R-modificatie thermo-
agglutinabiliteit (uitvlokking bij verhitting), slechts geringe agglutineerbaarheid
met specifieke antisera en gering antigeen vermogen (lage titer bij geimmuniseerde
proefdieren). De kolonies der beide typen zijn niet van elkaar te onderscheiden.
Met absorbtieproeven kon geen verschil in den aard der aanwezige antigenen wor-
den opgespoord.

Zur Differenzierung der S und R Stämme des B. Bang. Frendzel & Szyma-
nowski, Zentr.bl. f. Bakt. etc. I, Or. 1931, 119, blz. 455.

In dit vervolgstuk komen schr. reeds onmiddellijk in tegenspraak met laatst-
genoemde stelling (waarop niet wordt gewezen, Ref.) ; bij absortie-proeven bleek,
dat de R en S antigenen wezenlijk verschillend waren.

Ook trof men kwalitatief verschillende antigeen-werking aan bij R-stammen,
die op verschillende wijzen uit den oorspronkelijken vorm waren ontstaan (door
groei in immuunserum-bouillon of in bouillon met 2 % LiCl.)

Het konijn vormt na inspuiting met elk der vormen meer agglutininen dan de
cavia.

Beiträge zur Bang-Infektion des Rindes. Schumann & Lerche, II Mitt. D. tier-
ärztl. W.schr. 1930, 38, 51, blz. 808.

Koeien met Bang-infectie hebben niet zelden perioden van verhooging der
lichaamstemperatuur, zonder zichtbare storing van het welzijn. Het symptoom :
abortus treedt zelfs niet constant op in gevallen, waar aan de vruchtvliezen patho-
logische processen worden gevonden. Ook positieve agglutinatie- en complement-
bindingsreactie zijn op te vatten als symptoom van Bang-infectie. Verdwijnen van
de serumreactie zou genezing van de ziekte beteekenen.

Avortement épizootique et fièvre de Malte. Bulletin mensuel. Office Internat,
des Epizooties. T. IV, Fase. 2, 1930, blz. 211.

viljoen deelt mede, dat het besmettelijk verwerpen in Zuid-Afrika een zoodanige
uitbreiding heeft, dat het geen nut zou hebben haar als besmettelijke ziekte te re-

gistreeren. De eenige bestrijclingsmethode, waarvan eenig heil te verwachten is,
kan zijn de vaccinatie op groote schaal met weinig virulente stammen.

Andrews meent dat de ziekte in Groot-Brittanie nog steeds in uitbreiding toe-
neemt. Er bestaan bepalingen, dat geen koe of vaars mag worden verkocht binnen
6 weken, volgend op een abortus. Bij den verkoop is de mededeeling dat het dier
heeft verworpen verplicht. Het betrekkelijk geringe aantal infecties van den mensch
is misschien te verklaren door aan te nemen dat er stammen van Br. Bang in den
veestapel zijn, die onderling een verschillende pathogeniteit bezitten voor den
mensch, of dat de virulentie-gelijk zou zijn, maar infectie alleen tot stand zou komen
bij personen met een ongewoon hooge gevoeligheid voor dit microörganisme.

Bennett deelde zijn ervaringen mede bij het vee in Engelsch-Indië. Het ge-
importeerde Europeesche en het met de zebu gekruiste vee heeft veel te lijden van
besmettelijk verwerpen. Daarentegen trof B. bij 1500 inlandsche koeien nooit een
abortusgeval aan, hoewel hij bij pl.m. 1/3 deel agglutinatie met Br. Bang waarnam.
Hij veronderstelt, dat het inlandsche vee al sedert oude tijden in contact is geweest
met de abortusbacterie en daardoor een groote mate van weerstand heeft ver-
worven.

Bij vaccinatie met een inheemschen Bang-stam ging een groot aantal der behan-
delde dieren septicaemisch te gronde. De bewaarde cultuur vertoonde vermindering
van virulentie. v.. d. Hoeden.

Anaplasmose-infectie en de praeventieve en curatieve waarde van Collargol
daarbij, door D. Lagas en S. M. Seyfkers.

Schrijvers hebben bij melkrunderen te Bandoeng twee acute gevallen van ana-
plasmose behandeld met 1 % collargol, intraveneus ingespoten.

Hun ervaring is dat met 200 c.c. dezer oplossing, mits tijdig toegediend, goede
resultaten werden verkregen tegen deze ziekte. Minder succes zagen zij van de
prophylactische inspuiting met dit middel bij de nog gezonde dieren.

Een aantal kippen met verlammingsverschijnselen werd onderzocht in het
Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg. Bij de sectie werd een hevige infectie
gevonden met Davainea proglottina, die steeds beperkt bleef tot enkele spora-
dische gevallen in verschillende bedrijven in West-Java. Binnen het tijdsverloop
van een jaar bezweken telkens eenige dieren aan totale verlamming, zonder be-
kende oorzaak. De waargenomen verschijnselen tijdens het leven waren : verlies
van eetlust, anaemie en afwisselende, nu en dan haemorrhagische diarrhee. Het
eindigde steeds met totale paralyse, waarna de dieren cachectisch te gronde gingen.

Bij runderen komt in de residentie\'Manado een huidziekte voor die door de be-
volking Cascado wordt genoemd. De Tinea imbricata van den mensch wordt daar
echter ook cascado geheeten.

Het eerst werd de aandacht op deze ziekte gevestigd door van der Poei. in
1913. Daarna werd zij in ambtelijke veterinaire verslagen vrij geregeld vermeld.

In Mei 1930 werd door schrijver een dienstreis gemaakt naar Manado en was
hij in de gelegenheid kennis te maken met deze ziekte. Het bleek dat Cascado in
den regentijd kwaadaardiger verloopt dan in den drogen tijd. Als voornaamste
klinische verschijnselen werden waargenomen : kale plekken op de huid, die droog,
hard en hoornachtig was. In de verharde huid ontstonden soms barsten en scheuren,
waarin het diepere, roode en weeke gedeelte zichtbaar was. De aangetaste huid-
gedeelten schenen erg te jeuken, de dieren hadden veel neiging om zich te schuren.

Bij microscopisch onderzoek werden schimmelsporen met dubbele contour
aangetroffen, rond en ovaal, soms meer grillig van vorm ; verder myceliumdraden
van verschillende dikte.

De gevonden schimmel-elementen bleken afkomstig te zijn van een Penicillum
soort. Het gehikte niet kunstmatig Cascado op te wekken door gescarificeerde
huidgedeelten van kalveren met reinculturen van deze Penicillum bovis in te
wrijven.

Waarschijnlijk komt deze penicillum in Indië overal verspreid voor, blijkbaar zijn
in Menado de vooiwaarden voor het verwekken dezer huidziekte gunstiger dan
op andereplaatsen. Aangezien de bevolking in deze streek ook aan andere huid-
ziekten den naam Cascado geeft, stelt schrijver voor, ten einde verwarring
te voorkomen, deze huidziekte bij runderen met den wetenschappelijken naam te
betitelen van ,,Tinea sclsrotica bovis", naar de huidverharding die er steeds mede
gepaard gaat.

In Bulletin No. 199 (1930) van het Imperial Institute of Agriculture Research
geeft schrijver een overzicht van het geheele veeziekten-vraagstuk in Britsch-
Indië ; hierover werd door Dr. Bubberman een referaat geleverd, waaraan het
onderstaande wordt ontleend.

Toen in de zestiger jaren der vorige eeuw de Engelsche autoriteiten nog van
meening waren, dat het veepestvirus buitengewoon veel weerstandsvermogen
bezat, werd ter bestrijding nog algemeen toegepast het afmaaksysteem. Later is
afdoende gebleken, zelfs nog in 19:40 in België, dat door strenge afzonderingsmaat-
regelen deze ziekte gemakkelijk en met succes uitgeroeid kan worden, mits de
plaatselijke omstandigheden in een land hiertoe gunstig medewerken. Dit is in
het uitgestrekte Britsch-Indië evenwel niet het geval. Effectieve bestrijding door
beperking der veebeweging is daar vaak onmogelijk. De bestrijding geschiedde
daar door de z.g.n. serum-alone-methode, die ten doel had, de onmiddellijke be-
scherming tegen de infectie van gezond vee in de besmette districten door injectie
van een bepaalde dosis serum.

In het algemeen zijn met deze methode goede resultaten bereikt, doch zij waren
teleurstellend in streken met een sterke veebeweging. De beste resultaten worden
met serum verkregen, wanneer het wordt toegepast als een hulpmiddel bij uit-
braken van veepest, welke geen neiging tot uitbreiding hebben, zooals in streken,
waar de ziekte optreedt in dorpen met een grootendeels stationnairen veestapel.

Het staat evenveel vast, dat het voor een groot deel van Britsch-Indië niet de
aangewezen methode is ; in sommige vooruitstrevende landen als Egypte is zij
reeds jaren door een betere vervangen.

De ervaring heeft hier geleerd, dat volwassen runderen voor minstens 10 jaar
na de enting immuun zijn. In Muktesar bleek, dat de immuniteit bij jonge kalveren
niet altijd zoolang aanhoudt; na 3 jaar worden ze weer gevoelig.

De serum-simultaanmethode is niet geheel zonder risico. De cijfers der Egyptische
entingen, loopende over vele jaren, geven een mortaliteit van ± 1 %, terwijl ze
in andere landen veel hooger zijn geweest, tot 20 % toe. Dit hooge sterftecijfer
moet evenwel geweten worden aan bijkomende infecties met piroplasma bige-
mium en Theileria mutans.

Dit kan voorkomen worden, wanneer gebruik gemaakt wordt van geitenvirus.
De mitigatie van het virus door geitenpassage is nu zoover gevorderd, dat het in
proeven al mogelijk bleek hoog gevoelig vee, alleen met geitenvirus, dus zonder
serum, te enten.

In de toekomst zal het bij een veepest-epizoötie noodig zijn om in de plaats
der serum-alone-methode, welke slechts een immuniteit van eenige dagen verwekt,
de nog gezonde dieren onvatbaar te maken door middel van de serum-simultaan-
methode (geitenvirus), waardoor het dier waarschijnlijk voor zijn geheele verdere
leven immun blijft.

Derhalve zou het dus thans mogelijk zijn om runderpest-epizoötiën, zooals die
in Britsch-Indië voorkomen, op afdoende wijze te bestrijden en wel door algeheele
vaccinatie.

De slokdarm een praedilectieplaats voor runderfinnen. (Der Schlund ein Lieblings-
sitz der Rinderfinncn, Funck, Z. f. Fl.- und Milchhyg. Jg. 40, pg. 481).

Funck vestigt er de aandacht op, dat naast de kauwspieren, vooral de slok-
darm een zitplaats der runderfinnen is. Bij 120 volwassen runderen met levens-
vatbare cysticerci, welke gedurende 4J jaar in den keuringsdienst Neumunster wer-
den aangetroffen, kwamen de blaaswormen voor : 105 maal in de kauwspieren,
13 maal in den slokdarm, 5 maal in het hart, 5 maal in de buikspieren, 2 maal in
de tong, 2 maal in de larynxspieren, 2 maal in de halsspieren en 1 maal in middenrif.

Zij kwamen dus in 10.3 % der gevallen in den slokdarm voor. In al deze 13 ge-
vallen werd slechts éénmaal een levensvatbare fin in het geheele lichaam aange-
troffen.

Bij kalveren werden door Funck geen slokdarmfinnen waargenomen. Daar kwa
men ze bij voorkeur in het hart voor. Funck raadt den keuringsveeartsen aan,
hun aandacht eveneens te wijden aan den slokdarm, daar bij vermoedt, dat daardoor
het aantal gevallen van cysticercosis belangrijk zal toenemen.

Tenslotte merkt Funck nog op, dat, niettegenstaande ruim 28 jaren de vleesch-
keuring in Duitschland wordt uitgeoefend, en dus zoolang reeds een jacht op
blaaswormen heeft plaats gevonden, het percentage finnige runderen nog mets
is verminderd.

(fn aansluiting aan dit artikel zij hier vermeld, dat op het abattoir te Utrecht
ook reeds eenige malen in de slokdarm van runderen blaaswormen werden aan-
getroffen).

De Chemnitzer varkensval. (Die Chemnitzer Schweineschlachffalle, Raschke,
Z. f. Fl. und Milchhyg. Jg. 40, pg. 482).

Bij gebruik van de Schermersche varkensval, waarbij de varkens vóór de bedwel-
ming steeds tusschen de 2 schuin naar onderen samenloopende zijwanden worden
vastgeklemd, heeft Raschke, evenals Lütkefels, e. a., meermalen ondervonden,
dat beenbreuken kunnen ontstaan door den heftigen tegenstand der dieren bij het
in de val komen. Teneinde dit te voorkomen, heeft Raschke een nieuw model-
varkensval geconstrueerd. Hierbij worden de dieren niet ingeklemd, maar komen
in een langwerpig, smalle ruimte, met horizontaal geplaatsten bodem, welken bodem
niet wegvalt. Het varken blijft dan heel rustig staan, daar het niet wordt vastge-
klemd. Na de bedwelming kan één zijde van de val worden opgeschoven en wordt
het varken, door den bodem te laten omkiepen, er uit geworpen. De opgetrokken
zijwand valt daarna weer vanzelf terug in zijn vroegeren stand, zoodat de val
direct weer voor een volgend slachtoffer gereed is.

De techniek van het snelbevriezen van vleesch en den verkoop daarvan in kleine
verpakking.

In het Zeitschr. f. Fleisch und Milchhygiene van 15 Augustus 1930 komt een
zeer interessant ,,Sammelreferat" over bovenstaand onderwerp voor van de hand
van Dr. Manschke, Kiel. Alhoewel het verpakte bevroren vleesch in ons land nog
niet zijn intrede gedaan heeft (behalve misschien als proef) zal het zonder twijfel
ook hier zijn weg wel vinden, zoodat m. i. bovengenoemd artikel ook voor ons van
belang kan zijn.

In Amerika worden tegenwoordig niet alleen boter, kaas, eieren, enz., maar zelfs
brood en in de laatste jaren ook vleesch in verpakten vorm in bevroren toestand
in groote hoeveelheid met succes verkocht. Door deze manier van verkoop kan de
consument zich elk oogenblik snel en gemakkelijk de vereischte artikelen aan-
schaffen, terwijl de kleinhandelaar het vleesch in klaargemaakten vorm ontvangt,
dus vrijwel geen arbeid behoeft te verrichten en geen verlies door toegift, enz.
heeft te boeken.

In tegenstelling met het gewone bevroren vleesch wordt het verpakte vleesch,
dat door een snelle invriesmethode wordt geconserveerd, hardbevroren in den han-
del gebracht. Zoo worden b.v. varkenskarbonaden, 4 stuks bij elkaar, in perkament
of cellophaanpapier verpakt. Elk pak weegt van 340—425 gram. De verkoop ge-

schiedt per pak, dus niet per gewicht. Gewoonlijk hebben de winkelsin den kelder
een vrieskast staan, waarin het vleesch in voorraad gehouden wordt, terwijl in den
eigenlijken winkel veelal een kleine vrieskast aanwezig is. In beide moet de tempera-
tuur ongeveer —3⁰ C. zijn. Verder heeft men in den winkel ook nog een door pekel
gekoelde etalagekast. Deze houdt de temperatuur der daarop tentoongestelde pakjes
echter niet voldoende laag, zoodat dikwijls de kartons van onderen met een hoe-
veelheid vast koolzuurijs worden opgevuld.

Voor 3 pakjes is gewoonlijk 1 02 K.G. koolzuurijs noodig. Na winkelsluiting wor-
den alle voorradige pakjes weer teruggebracht in de vriesinrichting in den kelder.

Men is doende de w;inkelapparatuur zoodanig in te richten dat uitgestald en ver-
kocht kan worden, zonder dat de pekelkoeling en koolzuurijs gebruikt behoeven te
worden. Behalve varkenscarbonaden vindt men ook lamscarbonaden, lenden-
stukken, schouderstukken, hammen, enz. Op de verpakking vindt men den naam
van de firma, terwijl bij schapenvleesch het nettogewicht wordt aangegeven. Ver-
der worden ook nog kippen in karton verpakt.

Proeven hebben uitgemaakt, dat het snel bevroren vleesch een heerlijken smaak
heeft en geheel als versch vleesch behandeld kan worden.

Als de uitvinder van de snelvriesmethode wordt genoemd Clarence Birdseye.
In het algemeen kan men bij het snelbevriezen volgens 3 methoden te werk gaan.

ie. Het onmiddellijk onderdompelen of besproeien van het vleesch met de koud-
makende vloeistof. Deze methode geeft een uitstekende kwaliteit van bevroren
vleesch, is echter bij verpakt mateiiaal minder goed te gebruiken.

2e. Alvorens de indompeling plaats vindt, wordt het stuk vleesch in een vorm
gedaan. Dit zou men kunnen noemen de indirecte dompelmethode. Het vleesch wordt
dus in vormen bevroren, die later weer verwijderd moeten worden. Daarna kan
pas de verpakking plaats vinden. Ook deze methode is dus niet ideaal (veel vormen
noodig en veel arbeid te verrichten), zoodat men tot een

3e. methode zijn toevlucht heeft genomen, n.1. het bevriezen met behulp van koude
platen, van ééne zijde of van beide zijden van het vleesch uitgaande. Bij deze
methode heeft men het voordeel, dat het vleesch na het verpakken bevroren kan
worden. Men kan zoodoende de pakjes zeer goed opvullen met het versche vleesch,
wat wenschelijk is, om oppervlakkige uitdroging en kleursveranderingen door de
zuurstof der lucht te voorkomen. Ook uit een hygiënisch oogpunt is deze methode
beter.

De verpakkingskosten bedragen ongeveer 19J Pfennig per K.G., terwijl de eigen-
lijke invrieskosten op ongeveer 6 9 Pf. komen, zoodat bij kleine stukken vleesch
en visch de totale onkosten bedragen 26.4 Pf. of ruim 15 cent.

Zooals Birdseye aangeeft, moet in de streek, waar de producten gewonnen
worden, de verpakking en bevriezing plaats vinden. Men is dan instaat de beste
kwaliteit voor den kleinsten prijs te leveren, terwijl de afvaldeelen op de voordeeligste
wijze verhandeld kunnen worden. Bij visch-invries-inrichtingen worden zelfs alle
gemaakte kosten bestreden door den verkoop van de afvalproducten.

Zal in het algemeen deze wijze van vleeschverkoop opgang maken, dan moet
men beginnen met het fabriceeren van etalage-kasten met mechanische koeling,
daar hieraan allereerst behoefte is.

Een vischfirma heeft slechts 1/20 % der door haar afgeleverde vischpakken
teruggekregen als zijnde bedorven en ondeugdelijk geworden. Bij een juiste inrich-
ting der magazijnen heeft men dus een zeer gering bederf-percentage. Birdseye
beweert, dat men in de naaste toekomst nog zeer ingrijpende veranderingen in den
verkoop van levensmiddelen zal krijgen.

Wat betreft de houdbaarheid van ,,hardbevroren" pakken vleesch is door
Bloom een onderzoek ingesteld. Daarbij is gebleken, dat een pak van 22.7 K.G.
grootte zelfs midden in den zomer een geheele week lang goed blijft.

De verzending geschiedt in geïsoleerde ruimten in wagons, waar de toetreding
van lucht en vochtigheid onmogelijk is gemaakt.

In den namiddag van den 2den Juli j.1. werd te \'s-Gravenhage
op de begraafplaats Nieuw Eik en Duinen, onder groote deelneming
ter ruste gelegd, het stoffelijk overschot van den oud-dirigeerend-
paardenarts, met rang van kolonel, Ludovicus Johannes Maria
Rijnenberg, overleden in den ouderdom van 74 jaar. Dat de over-
ledene bij het Leger in aanzien stond, bewees wel de aanwezigheid
van verscheiden hooggeplaatsten militairen en oud-militairen.
Ondergeteekende heeft een kort woord ter herdenking en tot
afscheid gesproken.

Na in 1879 het diploma van veearts te hebben verworven, kwam
de overledene in 1880 bij den militairen veterinairen dienst als
paardenarts der 3e klasse (2e luitenant).

Achtereenvolgens was hij ingedeeld te \'s-Hertogenbosch, te
\'s-Gravenhage en werd in 1884 paardenarts der 2e klasse (ie luite-
nant). Naar ik meen is ook Haarlem zijn standplaats geweest.

In 1893 werd hij werkzaam gesteld bij de Kon. Militaire Acade-
mie te Breda, welke inrichting van onderwijs hij bij zijne bevor-
dering tot paardenarts der ie klasse (kapitein) in 1899 verliet,
waarna hij werd overgeplaatst bij het korps rijdende artillerie te
Arnhem.

Bij dit korps dienende werd hij in 1909 benoemd tot ridder in
de Oranje-Nassau-orde. In 1910 bevorderd zijnde tot dirigeerend-
paardenarts met den rang van majoor, kwam hij kort daarna
wederom te \'s-Gravenhage in garnizoen, ingedeeld bij het 3e regi-
ment huzaren. In 1913 verkreeg hij den rang van luitenant-kolonel.

Bij het intreden van de mobilisatie, Aug. 1914, trad de in vredes-
tijd aan den inspecteur van den geneeskundigen dienst toegevoegden
dirigeerend-paardenarts, ingevolge de toen uitgevaardigde voor-
schriften op als dirigeerend-paardenarts bij het algemeen hoofd-
kwartier onder de rechtstreeksche bevelen van den opperbevel-
hebber van land- en zeemacht.

Bij de demobilisatie werd de dirigeerend-paardenarts Rijnenberg,
die het dienstvak gedurende den tijd dat het Leger gemobiliseerd
was, bestuurd had, verder als fungeerend chef gehandhaafd.

Op 29 Juli 1920 werd de thans ontslapene benoemd en aangesteld
tot dirigeerend-paardenarts met rang van kolonel, waarbij hij tevens
op zijn verzoek onder toekenning van pensioen uit den militairen
dienst werd ontslagen.

In kolonel Rijnenberg is heengegaan een goed sociaal ver-
tegenwoordiger van het korps paardenartsen, die door zijn kracht-
dadig plichtsbesef en door zijn rustige en correcte omgangsvormen
waardeering mocht ondervinden en resultaten wist te bereiken.

Bij den aanvang en in het verder beloop der mobilisatie, toen
groote uitbreiding van reserve- en tijdelijk personeel, aanschaffing
van veel materieel en voorts een eindelooze hoeveelheid admini-
stratieve werkzaamheden van leidenden raadgevenden en velerlei
anderen aard van den fungeerend chef een langdurige, inspannende
dagtaak vorderde, heeft de overledene met groote toewijding en
kracht de belangen van het leger, van den Veterinairen Dienst
en het daarbij ingedeelde personeel weten te behartigen. En met
veel tact, administratieve geschiktheid en correctheid wist hij zijn
voorstellen bij de autoriteiten ingang te doen vinden.

Van de hand van den kolonel Rijnenberg verscheen een Leer-
boek der Paardenkennis en een korte handleiding der paarden-
kennis voor onderofficieren en korporaals. Dit laatstgenoemde be-
knopte, elementaire werk mocht een derden druk beleven en is nog
steeds algemeen in gebruik bij het onderricht aan genoemdkader.

Na zijn pensionneering is den overledene het leed niet bespaard
gebleven. In een kort tijdsbestek ontvielen hem plotseling drie
zijner meest dierbaren, echtgenoote, eenige dochter en bijna vol-
wassen oudste kleindochter. De slagen moeten wel versneld hebben
de algemeene, voortschrijdende apoplectisch aralytische verschijn-
selen, waaronder de eertijds gezonde collega ten slotte bezweek.

Moge de overledene thans den vrede bezitten en moge hij weer-
zien hen, die hij zoozeer heeft liefgehad. Knipschee¹?.

Het Dagelijksch Bestuur deelt aan de leden mede, dat het toestemmend heeft
geantwoord op verzoeken van de Algemeene Nederlandsche Pluimveefokkers
Vereeniging (A.N.P.V.), voorzitter en secretaris de H.H. Bremer te Barneveld
en Schilt te Groenekan en van het Genootschap voor Landbouw en Kruidkunde
te Utrecht (U.L.G.), voorzitter en secretaris de H.H. Doude van Troostwijk te
Nieuwersluis en v. Lutterveld te Groenekan, welke organisaties verzochten ook
ten behoeve harer leden dezelfde reducties op het tar\'ef voor entingen tegen
diphtherie en pokken te willen toepassen als door onze Maatschappij met de
N P.F. is overeengekomen.

Na schriftelijk en mondeling overleg met de betrokken vereenigingen is tegen
dezelfde contra-prestaties i. z. propaganda, administratieve hulp, enz. als met de
N.P.F. is overeengekotnen, deze toestemming verleend, waarmede onze leden dus
rekening gelieven te houden.

Programma van de 78^ste Algemeene Vergadering, te houden op
Vrijdag 9 en Zaterdag 10 October 1931 resp. in Hotel des Pays Bas
en in de groote zaal van het Jaarbeursgebouw te Utrecht.

Op 31 December 1931 treden af de afgevaardigden van de
afdeelingen Gelderland—Overijssel, Noord-Holland en Noord-
Brabant, de H.H. van Heusden, Schuytemaker en Kirch.

Op 31 December 1932 treedt af de ondervoorzitter-penning-
meester der Maatschappij, de heer W. van der Burg ; deze
is niet herkiesbaar.

Op 31 December 1931 treedt af van de Redactie van het Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde Prof. C. F. van Oijen ; deze
is herkiesbaar. Op 31 December 1932 treedt af van de Redactie
Prof. Dr. H. M. Kroon ; deze is eveneens herkiesbaar. Even-
tueele candidaten kunnen de afdeelingen aan het Hoofdbestuur,
dat de verkiezing verricht, opgeven.

De aftredende secretaris J. H. ten Thije, is herkiesbaar en
candidaat gesteld door de afdeelingen Gelderland—Overijssel
en Utrecht.

6. Verslag van den toestand der Maatschappij, van hare geld-
middelen, van het van Esveldfonds, het Ondersteuningsfonds
en het R. fonds.

H.H. Afdeelingssecretarissen worden er aan herinnerd, dat de
volmachten der afgevaardigden niet alleen het aantal, maar ook
de namen der leden, die in de Afdeelingsvergadering hun stem
uitbrachten, behooren te vermelden. Indien over een bepaald
agenda-punt niet alle leden, die de lijst vermeldt, hun stem uit-

brachten, behoort te worden opgegeven, welke dezer leden dus
alsnog gerechtigd zijn ter Algemeene Vergadering te stemmen.
Mocht ten tijde van de Algemeene Vergadering de Koninklijke
goedkeuring op de nieuwe Statuten nog niet zijn afgekomen, dan
zal voorgesteld worden voor punt 5 (verkiezing van leden en plaats-
vervangende leden van den Centralen Raad) te stemmen overeen-
komstig het nieuwe reglement. De volmachten der afgevaardigden
behooren vóór het begin der vergadering bij den secretaris te zijn
ingediend.

Na afloop der huishoudelijke vergadering een voordracht van :
Dr. B. J. C. te Hennepe, Rotterdam.
„Dierenarts en pluimveehouderij"

Vrijdagavond om 6 uur gemeenschappelijke maaltijd in Hotel
des Pays Bas. Opgaven tot deelname (prijs ƒ 4.— per couvert)
wacht de secretaris in tot en met Dinsdag 6 October.

Zaterdag 10 October 1931, des voormiddags om 10A uur in
de groote zaal van het Jaarbeursgebouw.

2. J. L. van Eck, Hoofd van den Burgerlijken Veeartsenijkundigen
Dienst in Nederlandsch-Indië.

„De taak van den Burgerlijken Veeartsenijkundigen Dienst in
Nederlandsch-Indië en wat tot heden bereikt is."

3. Prof. Dr. Müssemeier, Berlijn, Ministerialdirigent in het
Pruissisch Ministerie voor Landbouw, enz.

„Over het gevaar van de internationale verbreiding van het
miltvuur" (met film).

Rekening en Verantwoording van de Maatschappij voor Diergeneeskunde over het jaar 1930

Rekening en Verantwoording Van kapitaal en Rente van het D. F. van EsVeldfonds oVer 1930

\') Overschot gelden door studenten bijeengebracht i Februari 1931. De Penningmeester,

53 leden a / 20.—■ ... - 1060.
2 buitengew. leden k f 12 - 24.
4 candidaatleden a/12.-- 48.

Aan verkochte formulieren.
Aan verkochte catalogi . .
Aan te kweeken rente. . .
Aan schulden aan Absyrtus
Aan koerswinst op effecten

Tijdschrift voor Diergeneeskunde
Diergeneeskundig Jaarboekje . . .
Reis- en verblijfkosten H.Bestuur . .
Verdere onkosten H.Bestuur . . .

9600.—
908.58
1269.97
274. io£
500 —
135-55
111-45

188.35

73-78
6₇.i2i
23730

₄6.i7i

687.—

687.--
204.94

13436

!) Hieruit ook de telefoonkosten voor de ,,plaatsver vanging" te bestrijden.
1 Mei 1930.

Gezien en vorenstaande afiekening na controle van de bewijsstukken accoord
bevonden.

1 Dit bedrag komt ten laste van 1931, waartegen geen bezwaar behoeft te bestaan
met het oog op de verhoogde bijdrage der Maatschappij voor laatst bedoeld jaar.

Tijdschrift voor Diergeneeskunde.
Vergelijking begrooting en werkelijke uitgaven Jaargang 1930.

Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Financieel Verslag over
Deel 57. Jaargang 1930.

De voornaamste cijfers over deze exploitatie zijn zooals gebruikelijk in onder-
staande tabel opgenomen.

Xïr werd i J vel minder uitgegeven dan ten vorige jare doch de begrooting werd
nog met 12 J vel overschreden. Het intensief wetenschappelijk leven onder de mede-
werkers doet der redactie een voortdurende stroom van copy toekomen. Telkens,
blijkt dan ook, hoe zeer ons Tijdschrift in het buitenland onder de leidende organen:
op diergeneeskundig gebied wordt gerekend. De redactie heeft daarom, gemeend
U drastische maatregelen te mogen voorstellen ten einde zoowel in 1931 als in
de toekomst, dit peil te handhaven. Toen bleek, dat de drukkosten in 1930 het
geraamde bedrag sterk zouden overschrijden (deze overschrijding werd ƒ 1078.35),.
en op een hoogere bijdrage van de Maatschappij over 1930, niet kon worden ge-
rekend moest elders bezuinigd worden. Met Uw goedvinden werd toen het hono-
rarium der medewerkeis op de helft terug gebracht, waardooc een bezuiniging van
/ 1063.— werd verkregen.

Van de overige posten der uitgaven zij nog vermeld, dat die voor platen en tabel-
werk met / 140.—■ werd overschreden, gelukkig bleven anderen, als honoraria
vertalingen (met ƒ 178.—) onder het geraamde bedrag.

Bij de ontvangsten trekt het de aandacht, dat de advertentiën / 817.— minder
opbrachten dan de raming. Ook hierdoor werd de exploitatie bemoeilijkt, gelukkig
brachten abonnementen bijna ƒ 500.— meer op dan de begrooting aangaf en werd
van derden f 445.75 meer ontvangen

Door een en ander kan het jaar 1930 worden afgesloten met een voordeelig
saldo van / 86.58. Gezien de zeer benarde omstandigheden is dit een zeer verheugend
resultaat. Over het jaar 1929 staat nog een nadeelig saldo open van / 407.42 zoodat
ten laste van 1931 komt / 407.42—/ 86.58 = / 320.84.

Omtrent laatstgenoemd jaar kan worden opgemerkt, dat het gelukken zal„
dank zij de verhoogde bijdrage der Mij. bij een omvang van ongeveer 85 vel een.
sluitende rekening op te maken.

Omtrent de ontvangsten is op te merken, dat de opbrengst van abonnementen
veilig op / 1850.— kan worden gesteld. Deze prijs is met ingang van 1 Januari
1931 verhoogd op / 24.—; in 1930 toen zij nog op / 20.—- was gesteld werd hier-
voor / 1795.26 ontvangen. Eerst aan het einde van het loopende jaar zal nauwkeu-
riger vastgesteld kunnen worden, hoeveel hiervoor in de toekomst zal zijn te boeken.
De ontvangsten voor advertenticn zijn laag geraamd, rekening houdende met het
verminderde aanbod in den laatsten tijd. Het subsidie der Maatschappij werd op
het vastgestelde bedrag van / 11.000.—• gehandhaafd.

Van de uitgaven werden de posten onkosten résumé vreemde talen en onvoor-
zien iets lager gesteld, overeenkomstig hetgeen hieivoor in 1930 werd uitgegeven.
Het honorarium medewerkers werd geschat overeenkomstig het onlangs vastge-
stelde tarief. De omvang van den jaargang werd gehandhaafd op 90 vel terwijl
een post werd uitgetrokken ter betere verzorging van het uiterlijk van het tijd-
schrift, overeenkomstig hetgeen in 1931 werd gekozen.

Bij deze afrekening komt tot uiting de voordeeliger overeenkomst, die de redactie
met ingang van 1 Januari 1931 met den drukker kon aangaan. De besparing aan
drukkosten werd ten deele benut voor een betere wijze van inbinden. De opbrengst
der advertentiën was / 20.— meer dan de raming, die der verkochte exemplaren
t 10—lager. Door de Mij. was / 940.— uitgetrokken tegen / 800.-— voorden vorigen
jaargang. Door een en ander is een saldo van ruim ƒ 60.—- overgebleven dat wij U
voorstellen over te schrijven ten dienste van den jaargang 1932.

Gezien en vorenstaande afrekening na controle van de bewijsstukken accoord
bevonden,

Begrooting van Ontvangsten en Uitgaven van het
Diergeneeskundig Jaarboekje 1932.

Saldo vorige jaar (afgerond) . . .
Subsidie Mij. v. Diergeeneskunde
Ontvangsten uit advertenties . .
Opbrengst verkochte exemplaren

De omvang van het Jaarboekje is J vel grooter geraamd dan voor 1931, er zal
dus zoonoodig gelegenheid zijn tot het opnemen van enkele nieuwe gegevens, met
behoud van alle thans daarin voorkomende rubrieken. De onkosten voor het ver-
zamelen van gegevens (circulaires, porti enz.) zijn begroot overeenkomstig de
uitgaven in 1931. Door aanwending van het batig saldo van laatstgenoemd jaar
kon bij voorzichtige raming der ontvangsten voor advertentiën en verkochte
exemplaren worden volstaan met een subsidie ad / 900.— van de Maatschappij
om een sluitende begrooting te verkrijgen.

Dr. L. Lund, Grundriss der pathologischen Histologie der Haustiere. Hannover,
M. & H. Schaper. 1931. Prijs R.M. 35.—, geb. k M. 38.50.

De schrijver, hoogleeraar in de pathologische anatomie en de kennis der dier-
lijke voedingsmiddelen van den mensch, heeft onze literatuur verrijkt met een
leerboek over de pathologische histologie der huisdieren. Een dergelijk werk be-
stond tot nu toe niet in de veterinaire literatuur. De bedoeling van den schrijver is
niet om een werk te geven, dat in de plaats kan treden van de bekende hand- en
leerboeken van Kitt, Joest en Nieberle, doch bedoeld is een aanvulling te geven.

In de genoemde werken wordt de pathologische histologie wel meer of minder
uitgebreid behandeld, doch in het algemeen niet uitvoerig genoeg voor hen, die
zich in deze materie nader willen oricnteeren. Het boek van Lund kan zijn nut
hebben voor den student, doch vooral voor hen, die na het voleindigen hunner
studiën door den aard van hun werkkring behoefte hebben zich verder in de patho-
logische anatomie te bekwamen, dus b.v. voor dierenartsen, die in de vleeschkeu-
ring werkzaam zijn. Een goed begrip toch van de pathologische anatomie verkrijgt
men eerst na voldoende kennis te hebben vergaard van de histologische beelden.
Het werk van Lund leent zich hiertoe uitstekend.

Het spreekt vanzelf, dat de stof niet volledig is behandeld ; de schrijver preten-
deert dit ook allerminst; hiervoor zou trouwens een heel wat omvangrijker werk
noodig zijn dan het onderhavige (470 bladzijden). Toch staat er wel zooveel in,
dat de gebruiker zelden tevergeefs zal zoeken. De uitvoerige literatuurlijst aan het
einde van het boek kan eventueel verder op weg helpen.

De illustraties, 311 in getal, zijn over het algemeen zeer instructief, de verkla-
ringen erbij zijn duidelijk.

Aan het bijzondere gedeelte gaat een algemeen vooraf, waarin allerlei technische
zaken worden behandeld.

Het is een aanbevelenswaardig werk voor hen, die zijn aangewezen op zelfstan-
dige studie in dit onderdeel van onze wetenschap.

Groningen. Evenals in vele andere plaatsen zag men ook in Groningen in 1930
een afnemen van het aantal slachtingen, n.1. van 78.041 dieren in 1929 op 45.933
dieren in 1930. Een drietal oorzaken worden hiervoor opgegeven : 1) vermindering
van den export, 2) opheffing van een vleeschwarenfabriek, 3) slachtingen voor het
plaatselijk gebiuik namen ook af, deels door groote invoeren van buitenlandsch
vleesch.

In 317 gevallen werd een bact. vleeschonderzoek verricht. In de positieve gevallen
werden gevonden bact. coli bij een rund met kopziekte, één met pyaemie en één
met enteritis ; bac. enteritis Gartner bij een rund met enteritis ; staphylococcen
bij een rund met pyaemie ; diplococcen bij een rund met pyaemie, en één met
traum. pericarditis en Streptococcen bij een rund met metritis en mastitis.

Bij een vetkalf met pneumonie werden bac. enterit. Gärtner gevonden ; bij 2
nuchtere kalveren met polyarthritis en enteritis bact. coli, en tevens nog eens bij
een nuchter kalf met polyarthritis een gramnegatieve, onbewegelijke bacil.

Bij 19 varkens werden vlekziektebacillen gevonden; verder bij een varken met
mastitis coli en diplococcen ; bij een varken met peritonitis diplococcen ; coli bij
2 varkens met metritis en gangraeneuze pneumonie en bac. suisepticus bij een
varken met pneumonie. Uit een paard met koliek werden verschillende bacteriën
gekweekt; uit een veulen met polyarthritis coli. Het bact. onderzoek van 2 geslacht
■ngevoerde paarden gaf diplococcen en een menginfectie.

Tuberculose kwam voor bij runderen 16.23 graskalveren 2 %, vette kalveren
0.5 °/₀, nuchtere kalveren 0.1 %, varkens 6.7 °/₀, paarden 0.44 %, schapen 0.05 %
en geiten 2 %.

Echinococcosis werd gevonden bij 3 % runderen, 0.25 % varkens, 1.28 % scha-
pen, 3.8 % paarden en 2 % geiten.

Blaaswormen werden aangetroffen bij 87 runderen (waaronder 11 levensvatbaar)
en 4 graskalveren (2 levensvatbaar).

De ingevoerde hoeveelheid vleesch en vet bedroeg 1.034.431 K.G., bijna 10 maal
zooveel als in 1929.

Van het Eerste Kantoor voor den invoer van vleeschwaren uit het buitenland
werd veelvuldig gebruik gemaakt. In totaal bedroeg dit een 674.527.9 K.G., voor
het grootste deel bestaande uit gezouten runder-, varkens- en schapedarmen.
Daarnaast werd nog ingevoerd gezouten varkenszwoerd, gerookte hammen, ge-
zouten hammen, worst, spek, gezouten rundvleesch en vleeschsalade. Deze vleesch-
waren waren afkomstig uit Duitschland, Denemarken, Argentinië, N.-Zeeland,
Uruguay, Vereenigde Sowjet Republieken (Leningrad), België, Tsjecho-Slowakije,
Vereenigde Staten, Zuid-Afrika en Canada.

Nijmegen. De bekleeding van de wanden der slachthallen met granito blijkt
niet ideaal te zijn. Op plaatsen n.1. waar veel bloed en vuil tegen de bekleeding
komt, wordt een gedeelte geresorbeerd en die plaatsen zijn niet schoon te houden.

Wat de vleeschkeuring betreft wordt vermeld, dat van de 5500 runderen, welke
in totaal geslacht werden, een 146-tal finnig waren, fn 34 gevallen waren de blaas-
wormen levensvatbaar, hiervan werden een 33 stuks gekoeld en 1 rund ingezouten.
In totaal waren 500 runderen tuberculeus (9.09 %). Distomatosis werd in mindere
mate aangetroffen dan in 1929. Bij de echinococcosis werd geen teruggang gezien.
Deze parasieten kwamen voor bij 21 runderen, 189 varkens en 72 paarden.

Slechts 15 maal werd een bact. vleeschonderzoek ingesteld, steeds met negatief
resultaat.

Bij de varkens kwam bij 4.19 °/_Q tuberculose voor. Een bact. vleeschonderzoek
werd 42 maal ingesteld. Hierbij werd gevonden 9 maal vlekziektebacillen, 2 maal

colibacillen en 2 maal streptococcen met staafjes. In 10 gevallen van cryptorchydie
was de kook- en braadproef positief en werden de dieren geheel afgekeurd.

Een bacteriologisch vleeschonderzoek werd bij kalveren 25 maal ingesteld en
was in 1 geval positief (colibacillen) en wel bij een nuchter kalf met septicaemie.
Het onderzoek betrof 13 nuchtere kalveren, 4 graskalveren en 8 vette kalveren.
Tuberculose kwam voor bij 5 kalveren of 0.24 %. Cysticercosis werd noch bij
vette-, noch bij graskalveren waargenomen. Bij paarden en geiten werd geen bact.
vleeschonderzoek ingesteld.

De levende keuring gaf vooral aanwijzingen over fracturen en gewrichtsaandoe-
ningen (gonitis bij varkens).

Herhaaldelijk werd een bact. vleeschonderzoek ingesteld bij van elders ingevoerd
versch vleesch, omdat dit vaak niet van goede hoedanigheid was en naar ons bleek,
veelal afkomstig was van noodslaehtingen.

Gedurende 1930 werden 786 varkens als huisslachting ter keuring aangeboden.
Hierbij kwam tuberculose voor bij 31 varkens (ongeveer 4 %), verder longwormen
bij 73 varkens, echinococcosis bij 22 varkens.

De exploitatie gaf een voordeelig saldo van ruim / 63.000.—•. Hiervan werd als
winst aan de gemeente een f 45.000.— uitgekeerd.

1. Een rapport inzake de verwerkingsinrichting te Aken. Er wordt medege-
deeld, dat aldaar een proefinstallatie werd aangetrpffen en men derhalve uit de
resultaten daarvan geen zuivere conclusies kon trekken.

De eindindruk was, dat de exploitatie van een verwerkingsinrichting volgens
de methode Aken financieel vrijwel op hetzelfde neer zou komen als die volgens
het systeem Beck & Henkel, toegepast te Midwoud en Barsingerhorn.

2. Van de keuringskring Edam kwam een voorstel in, om te zamen met de
kringen Broek in Waterland, Purmerend, de Rijp en Zaanstreek een verwerkings-
inrichting te Purmerend te stichten. Deze aangelegenheid was aan het einde van
1930 nog niet beslist.

3. In verband met de plannen tot stichting van een slachthuis te Zaandam
werd de gemeenschappelijke regeling met alle aangesloten gemeenten in de Zaan-
streek door de gemeente Zaandam opgezegd.

Op de vrijbank werden 101 dieren verkocht. Niet altijd was het doenlijk zich
aan de bepaling te houden, dat het vrijbankvleesch uiterlijk binnen 6 dagen na de
eerste keuring moet zijn verkocht. Bij 2 runderen werden levende finnen gevonden.
Als merkwaardigheid wordt vermeld, dat ook het vleesch van een varken 3 weken
gekoeld moest worden, omdat in de hartspier van dit varken c«n levend exemplaar
van een cysticercus werd gevonden, welke op het Centr. Laboratorium te Utrecht
nader onderzocht werd en de kenmerken bleek te bezitten van de Cysticercus
cellulosae. Vooral is deze vondst merkwaardig, omdat in geen jaren de varkensfin
bij Hollandsche varkens is aangetroffen.

Echinococcosis kwam voor bij 6.3 % der runderen, 1.1 % schapen, 0.7 % geiten,
0.08 % vaskens en 17.4 % paarden. Tuberculose werd aangetroffen bij 33.3 %
runderen, 0.8 % kalveren, 0.23 % nuchtere kalveren, 0.4 % schapen, 0.7 % geiten,
7.9 % varkens en 0.24 % paarden.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 51 runderen (2 positieve
gevallen — metritis en septicaemieverschijnselen), bij 43 kalveren (12 positieve
gevallen — 10 met miliaire levernecrose en 2 met peritonitis en pericarditis), bij
75 nuchtere kalveren (23 positief — 10 miliaire levernecrose, 3 pneumonie, 2 poly-
arthritis, 1 enteritis en 7 met nephritis), 61 schapen (2 positief — 1 enteritis en
i schaap met onbekende ziekteoorzaak), 4 geiten, 59 varkens (5 positief — vlek-
ziekte urticaria of septicaemie), 8 paarden (1 positief — koliek).

Bij een nader onderzoek van bloed en faeces van alle aanwezige dieren van een
boerderij, waarvan meermalen kalveren met Gartnerbacillosis afkomstig waren,
bleek, dat 2 koeien en 2 kalveren smetstofdragers waren ; uit de faeces van deze
dieren werden Gartnerbacillen gekweekt. De houdbaarheidsproef van Müller

gaf slechts in enkele gevallen eenige aanwijzing bij de beslissing inzake de keuring.

In den keuringsdienst liet de verkoop van het vrijbankvleesch nog veel te wen-
schen over. Meer en meer blijkt, dat het vrij banksysteem voor kleinere en platte-
landsgemeenten een mislukking is. Drie van de 4 kringgemeenten hebben zich
aangesloten bij de te stichten destructor van de N. C. B. Op verzoek van de commis-
sie van beheer van den vleeschkeuringdienst wordt aan de veehouders in den kring
kosteloos een brochure verstrekt, waarin de veehouders medegedeeld vinden,
welke maatregelen zij moeten nemen wanneer een hun toebehoorend stuk vee in
nood moet worden gedood of sterft. Daardoor hoopt men kapitaalvernietiging te
voorkomen.

Het aantal slachtingen door z.g. „uitponders" verricht, begint te Waalwijk
meer en meer af te nemen. In totaal 55 gevallen werd een bact. vleeschonderzoek
verricht, hiervan waren 34 stuks kiemvrij. In de positieve gevallen werd gevonden,
bij een paard met decubitaal gangraen staphylococcen en bij een gestorven paard
cadaverbacillen, bij 5 runderen cadaverbacillen, bij 1 rund boutvuurbacillen,
i rund diplococcen en 1 rund colibacillen, met gangr. mastitis. Bij 1 vetkalf, het-
welk lijdende was geweest aan catarrhale enteritis, werden colibacillen gevonden.
Bij 5 varkens werden de bekende varkensbacteriën gevonden, als vlekziekte-
bacillen, bac. suisepticus en suipestifer.

Het cysticercosis-onderzoek was positief bij 46 runderen en 2 vette kalveren ; bij
3 runderen en 2 vette kalveren werden levensvatbare blaaswormen aangetroffen.
Bij het vette kalf kwamen de parasieten voor in uitwendige kauwspier,-tong, lever, hart
en middenrif spieren Beide kalveren waren afkomstig van een veehouder te Waal-
wijk, welke veehouder reeds 3 jaren drager was van een lintworm. De opmerking
wordt gemaakt, dat opvallend veel finnen werden aangetroffen aan de kaak-
ronding van de musculus masseter, minder in het gedeelte, grenzende aan de kam.

Echinococcosis kwam voor 1 maal bij het paard, 24 maal bij het rund, 32 maal
bij het varken en 1 maal bij de geit. Tuberculosis kwam voor bij 14.27 % der
runderen, 3.14% der varkens, 1.1 % der geiten en 0.67% der vette kalveren.

Zooals reeds vroeger werd medegedeeld zijn te Alphen a. d. Rijn sinds eenigen
tijd ook vleeschwaren aan keuring onderworpen bij invoer uit een andere gemeente.
Voor deze keuring moet keurloon betaald worden. Onder deze vleeschwaren vallen
ook vleeschwaren in blik. De betrokken winkeliers zagen hierin een onbillijkheid
en lokten, met steun van den Kon. Ned. Middenstandsbond en eenige fabrikanten,
een rechterlijke uitspraak uit, doordat een hunner weigerde door hem ingevoerde
vleeschwaren ter keuring aan te bieden.

Bij behandeling van deze kwestie vóór den kantonrechter werd medegedeeld,
dat de in blik verpakte vleeschwaren van buiten gekeurd worden d. w. z. men
kijkt, of het blik, waarin de vleeschwaren verpakt zijn, bol staat. Is dit het geval,
dan heeft zich in het blik gas gevormd en is de inhoud bedorven.

De kantonrechter merkte op, dat dus eigenlijk alleen de blikken worden ge-
keurd. Het is n.1. reeds voorgekomen, dat een fabrikant eenige blikken vulde met
zand en zaagsel in plaats van met vleeschwaren. Ook deze blikken kregen het goed-
keuringsstempel. De kantonrechter achtte dan ook het eenige nut van een derge-
lijke keuring, dat er keurloon voor wordt ontvangen.

De ambtenaar O. M. was. eveneens van oordeel, dat hier van een overtreding
geen sprake is. De fabricage van vleeschwaren en de controle daarover zijn door
den wetgever uitvoerig geregeld. Niet alleen is het vleesch, dat tot vleeschwaren
wordt verwerkt, reeds aan keuring onderhevig, maar ook worden hooge eischen
gesteld aan een hygiënische bereiding. Een repressief toezicht is z. i. voldoende.

De kantonrechter heeft overeenkomstig den eisch van den ambtenaar O. M.
den verdachte van alle rechtsvervolging ontslagen. Bij de uitvoerige motiveering
van het schriftelijk gewezen vonnis overwoog de kantonrechter, o. m. dat de vleesch-

keuringswet het toezicht op vleeschwaren uitmuntend regelt, en de gemeentelijke
wetgever zich derhalve van regeling te dien aanzien heelt te onthouden.

Daar men, in verband met het principieele karakter van deze kwestie, een uit-
spraak in hoogste instantie wenseht, zal de ambtenaar O. M. beroep aanteekenen.

Dinsdag 30 Juni heeft de rechtbank te Haarlem uitspraak gedaan in het proces
tegen de gemeente Haarlem inzake de afgekeurde koe. De rechtbank verklaarde
eischer niet ontvankelijk en ontzegde de vordering. De geheele kwestie der be-
voegdheid van de gemeente tot een tweede keuring bij invoer is door de rechtbank
buiten beschouwing gelaten, zoodat er niets door is beslist. De rechtbank overwoog,
dat de grossier zich tegenover den slager, die het rund gekocht had, op overmacht
kan beroepen, zoodat hij niet behoeft te leveren. Zoo ontbrak het verband tusschen
schade en onrechtmatige daad.

Op formeele gronden is dus de vordering afgewezen, zonder dat wij over de be-
teekenis en den uitleg van art. 8 der vleeschkeuringswet iets wijzer zijn geworden.

Gelukkig hoort men van massavergiftigingen in ons land door het gebruik
van vleesch of vleeschwaren zeer zelden. Dinsdag, 7 Juli, werden wij plotseling
opgeschrikt door het bericht, dat in Erica (Drenthe) zich een geval van voedsel-
vergiftiging voordeed, waarbij meer dan 100 zieken zouden zijn. De eerste patiënten
meldden zich Zondagavond aan. Het waren vader, moeder en 2 kinderen uit een
gezin te Amsterdamscheveld, die plotseling allen, na het eten van worst, ernstig
ziek waren geworden, onder verschijnselen van braken, diarrhee, hevige rugpijn
en hooge koorts. Spoedig daarna kwamen meer patiënten zich aanmelden en overal
bleek, dat alleen personen ziek waren geworden, die van leverworst hadden gegeten,
gekocht bij den slager D. Tot dusver is één patiënt overleden, terwijl de overige
zieken weer beter werden.

In worstresten zouden paratyphusbacillen van verschillend type (Gärtner en
Breslau-Aertrijck) zijn aangetroffen. Hoe deze epidemie is ontstaan, is intusschen
nog een raadsel en wordt zoo mogelijk nader onderzocht.

In een verhandeling in de N. R. Ct. van 12 Juli geeft de geneeskundige mede-
werker van dat blad een beschouwing over deze worstvergiftiging en wijst daarin
tevens op de chaotische verhoudingen bij het onderzoek. Zonder eenige centrale
leiding en zonder voldoende voeling met elkaar te houden, worden door een aantal
autoriteiten en autoriteitjes onderzoekingen ingesteld. Een behoorlijk epidemiolo-
gisch onderzoek vindt z. i. niet plaats.

In verband met dit geval geeft hij dan ook een pleidooi voor een goed georgani-
seerden „onderzoekings- en bestrijdingsdienst" voor massavergiftigingen, liefst
ondergebracht in een „centraal onderzoekingsinstituut", waarin een medicus-
bacterioloog, een veterinair-bacterioloog, een medicus-epidemioloog, een pharmaco-
loog, een toxicoloog en een gerechtelijk geneeskundige naast en met elkaar in
harmonie samenwerken.

In de „Veterinary Record", 1931, pg. 517, vond ik een eenvoudige uiteenzetting
over de pH formule, welke ik hieronder laat volgen.

Het is bekend, dat de zuurgraad van een vloeistof afhankelijk is van de relatieve
sterkte van de H-ionen over de alcalische ionen OH en dat bij een neutrale reactie
de concentratie van de H-ionen gelijk is aan die der OH-ionen. Een fout, die nog
dikwijls gemaakt wordt, is, dat men meent, dat bij een neutrale reactie de H-
ionenconcentratie tot nul moet dalen.

De reactie van een vloeistof hangt dus af van het overheerschen, eenerzijds van
de H-ionen, anderzijds van de OH-ionen. Deze reactie wordt echter alleen in een
concentratie van de H-ionen uitgedrukt.

De letter p, geplaatst voor het H-symbool, beduidt de sterkte („power") of
de H-ionenconcentratie ; dus krijgen wij pH gevolgd door een cijfer, de kracht
van deze sterkte uitdrukkende ; als pH, of pH₁₀.

is een logarithmisch getal, en dat de indexgetallen negatief zijn d. w. z. pH, stelt
voor een hoogere H-ionenconcentratie (dus grootere zuurgraad) dan pH₁₀.

Het neutrale punt, waar de H-ionenconcentratie even sterk is al die der OH-
ionen, is pH₇.

De hoogste zuurconcentratie, voorgesteld door pH₀₀, is die van normaal HC1,
pH₀₁ beteekent, dat de zuurgraad zwakker is, pH₀ is een decinormaal zuur, en zoo
gaat het verder tot pH₇, bij geheel neutrale reactie. pH_n is reeds alc\'lisch, pH_X0is een decinormaal alcalische vloeistof. pH, ₄₅ is de H-ionenconcentratie van het
bloed onder normale, phvsiologische omstandigheden.

Als een eenvoudig ezelsbruggetje kan gelden het feit, dat acidum alphabetisch
komt voor alcalie ; zoo ook komt bij de pH het zuur vóór de alcalie — de scheiding
is dan bij het getal 7.

13. en W. van Vlissingen hebben in antwoord op de vragen van Gedep. Staten
van Zeeland medegedeeld dat, om te kunnen geraken tot één der door Ged. Staten
aangegeven oplossingen, de bouw van het openbaar slachthuis der coöperatieve
slagersvereeniging te Vlissingen reeds te ver is gevorderd. De bouw hiervan geschiedt
op een dergelijke wijze, dat aan alle hygiënische eischen en voorschriften wordt
voldaan, met toekenning van een belangrijke medezeggenschap in de uitvoering
van het bedrijf aan het gemeentebestuur. B. en W. meenen dan ook geen mede-
werking te mogen verleenen aan handelingen, waardoor de Vlissingsche slagers —
die voor het grootste deel hun vermogen in deze onderneming hebben gestoken —-
zouden worden gedupeerd. Nu het coöperatieve slachthuis te Vlissingen zijn vol-
tooiing nadert, kan men niet van het Vlissingsche gemeentebestuur verwachten,
dat het medehelpt aan de stichting van een gemeenschappelijk abattoir voor geheel
Walcheren.

Voor het bouwen van een nieuwe ambtswoning voor den directeur van het
openbaar slachthuis en verbouwingen aan deze inrichting vragen B. en W. van
Roermond een crediet van / 27.700.—.

B. en W. van Groningen hebben bij den gemeenteraad een voorstel ingediend
tot verdere uitbreiding van het openbaar slachthuis, waarmee naar schatting
een uitgaaf van / 211.000.— zal zijn gemoeid.

De gemeenten Hengelo (O.), Meppel en Zwolle besloten een subsidie te verleenen
aan de N.V. Nederl. Thermo-Chemische Fabrieken.

De gemeenteraad van Zaandam besloot tot medewerking, te zamen met de keu-
ringskringen Broek en Waterland, Purmerend, de Rijp en de Zaanstreek tot de
vorming van een destructor-district Purmerend tot het onbruikbaar maken van
afgekeurd vleesch en vleeschwaren.

Door B. en W. van Kampen is aan den gemeenteraad voorgesteld over te gaan
tot den bouw van een openbaar slachthuis met koelinrichting.

De International Review of Poultry Science. Tome IV No. 2, bevat een beschrij-
ving, met foto\'s van het Forum van Trajanus te Rome, waar de internationale
pluimveetentoonstelling, tijdens het eerstvolgende pluimveecongres, te Rome,
in 1933, zal worden gehouden. Verder referaten uit alle pluimvee-bladen en vele
andere tijdschriften over fokken, en voeding van pluimvee, pluimveeziekten,
eieren.

Verkort verslag van de vergadering der vereeniging van Directeuren van Gemeen-
telijke slachthuizen in Nederland, gehouden te Utrecht op 20 Juni 1931.

Deze vergadering werd gehouden onder groote belangstelling der leden, waartoe
ongetwijfeld de aankondiging op de agenda van de voordrachten, door Prof.
Dr. H. Schornagel en Dr. K. Reitsma te houden respectievelijk over : ,,De
onderzoekingen van Nieberle over tuberculose" en „Hoe staat het met de cysti-
cercosis (inermis) in Nederland?", zal hebben bijgedragen.

Genoemde voordrachten, welke met groote aandacht door de leden werden ge-
volgd en een levendige discussie uitlokten, zullen binnen kort in dit Tijdschrift
verschijnen.

Verder werden nevens verschillende onderwerpen van huishoudelijken aard een
aantal vertrouwelijke zaken afgehandeld.

Namens het Bestuur der Vereeniging van Direc-
teuren van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland,
De Secretaris,

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen aan
die op i Juni nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 488 (592) eigenaars, waarvan in Groningen bij 166
(72) ; Friesland bij 159 (147) ; Drenthe bij 22 (15) ; Overijsel bij 63 (19) ; Gelderland
bij 32 (63) ; Utrecht bij 7 (28) ; Noordholland bij 57 (175) ; Zuidholland bij 27 (52) ;
Zeeland bij 1 (4) ; Noordbrabant bij 4 (17) eigenaars.

Scabiês : (Sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 4 gevallen bij 1
eig.\'(128 bij 12 eig.), waarvan in Groningen (15 bij 2 eig.) ; Friesland 4 bij 1 eig.
(28 bij 4 eig.) ; Drenthe (54 bij 2 eig.) ; Utrecht (12 bij 1 eig.) ; Zuidholland (19
bij 3 eig.).

Rotkreupel bij schapen \\ 542 gevallen bij 20 eig. (595 bij 30 eig.), waarvan in Gro-
ningen 378 bij 7 eig. (321 bij 7 eig.) ; Friesland 106 bij 4 eig. (106 bij 10 eig.) ;
Drenthe 2 bij 1 eig. (40 bij 6 eig.) ; Utrecht (17 bij 1 eig.) ; Noordholland 46 bij
6 eig. (80 bij 3 eig.) ; Zuidholland 9 bij 1 eig. (31 bij 3 eig.) ; Noordbrabant 1.

Anthrax : 15 gevallen bij 15 eig. (1); waarvan in Overijsel 1 ; Utrecht 1 (varken) ;
Noordholland 3, waarbij 1 varken ; Zuidholland 3, waarbij 1 varken (1) ; Noord-
brabant 5 ; Limburg 1.

Meer en meer breekt de overtuiging baan dat de bepaling van
den reëelen zuurgraad van vleeschextracten een waardevol aanvul-
lend hulpmiddel zal zijn bij de beoordeeling van vleesch en van
slachtdieren. Deze waarde, pH, kan men exact bepalen langs den
electrometrischen weg. Er zou voor groote diensten principieel geen
bezwaar tegen zijn zich hiervoor het noodige instrumentarium aan
te schaffen. De kosten zijn daarvoor geen overwegend bezwaar.
Zulk een toestel vereischt echter een laborant, die het regelmatig
bedient, en die in staat is de noodige controle-bepalingen te ver-
richten. Hiertoe ontbreekt veelal de gelegenheid. Daarom vraagt
men voor de praktijk een betrouwbare colorimetrische bepaling
waarvan de uitvoering wel in alle diensten mogelijk is. Moeilijk-
heden in de praktijk met deze bepalingen ondervonden, hebben
ons er toe gebracht een onderzoek in te stellen naar de deugdelijk-
heid van een tweetal toestellen voor deze colorimetrische bepaling,
n.1. het toestel van Michaelis en dat van Hellige. Tevens hadden
wij gelegenheid nog een tweetal andere factoren in het onderzoek
te betrekken n.1. het oplosmiddel (aqua dest., leidingwater) en de
concentratie van het extract.

Alvorens tot de beschrijving der proeven over te gaan dienen
wij de volgende opmerking te maken.

De variaties in de pH van vleesch-extracten zijn relatief klein.
Het gaat er bij de beoordeeling van slachtdieren om, of de normale
daling van deze grootheid van ong. 6.8 op het oogenblik der slach-
ting tot ong. 5.8 of lager binnen 24 uur na de slachting is tot stand
gekomen. Willen wij uit de gevonden cijfers conclusies kunnen
trekken, dan zal de bepaling zoodanig betrouwbaar moeten zijn,
dat een colorimetrische bepaling zeker niet meer dan o.x v^an de
langs electrometrischen weg te bepalen pH afwijkt.

Met dezen stelregel voor oogen zullen wij nu de verschillende
resultaten van ons onderzoek voorleggen.

I. Vergelijking van de electrometrische met een tweetal colo-
rimetrische methoden.

In onderzoek zijn genomen den comparator volgens Michaelis
met bijbehoorende reeksen van buizen met standaardoplossingen
en indicatoren, en de z.g.n. schijven-comparator volgens Hellige
met indicatoren. Bij het laatste toestel zijn de buizen met stan-
daard-oplossingen vervangen door schijven van glas, dragende ver-
lviii 61

schillende kleuren. Schematisch is de toestand in beide compara-
toren als volgt :

Hellige.

*^s

g waari:
kijkt.

[ö]

Ü3

Bij Michaelis ziet men de door een indicator gekleurde te onder-
zoeken vloeistof geflankeerd door twee tinten, men zoekt nu, tot-
dat buisje d b.v. iets lichter en c iets donkerder is dan c. Het ver-
dient in twijfelachtige gevallen aanbeveling voor d eens het buisje
dj, in te schuiven met een pH van a — 0.2 en voor e het buisje c₁,
met een pH van a 0.4. Men zal dan zien, dat men steeds nauw-
keurig kan bepalen of c gelijk in tint is aan d of iets donkerder,
dan wel of c vlak bij e ligt. In concrete gevallen is het mogelijk
af te lezen pH 6.6 ; 6.65 ; 6.7 ; 6.75 ; 6.8 enz.

In den comparator van Hellige ziet men c en d als twee helften
van een gekleurden cirkel. Het gearceerde deel is de te onderzoeken
vloeistof en indicator, het blank gelaten deel kan
door het wentelen van de schijf telkens door een tint
vervangen worden. Men wentelt nu zoo lang tot de
twee helften zooveel mogelijk gelijk gekleurd zijn.
Het interval tusschen de gekleurde deelen is 0.2,
zoodat een zuivere overeenstemming vrij zeldzaam voorkomt.
Men moet dan schattenderwijze aflezen ; voor beide toestellen
vereischt dit schatten wel eenige oefening.

Bij beide toestellen verrichtten wij de bepalingen uitsluitend met
doorvallend daglicht, en met gebruikmaking van de blauwe glazen
schijf achter in het toestel. Wij waarschuwen ten stelligste tegen
het afwisselend gebruik van daglicht en kunstlicht, wijl bij dit
laatste geen betrouwbare resultaten worden geboekt.

De electrometrische bepaling geschiedde volgens de methode
en met het toestel beschreven door Fooy, blz. 48 e.v.

zoekt, bestaande uit een oplossing van electrolyten, met een theo-
retisch bekende pH. Deze pH wordt zoowel electrometrisch als
colorimetrisch bepaald. Wij hebben zulks bij herhaling gedaan
en geven als voorbeeld een serie uit het protocol van 27-2-1931.

Deze cijferreeks wil zeggen, dat onverschillig welkt n indicator
men gebruikt, bij aflezing in den comparator volgens Michaelis
overeenstemming met de electrometrisch bepaalde waarde wordt
gevonden. Leest men echter door middel van een „paranitrophenol-
schijf" af, dan wordt een getal gevonden dat 0.2 kleiner is.

Wij hebben deze overeenstemming tusschen potentiometer en
Michaelis, tengenover een verschil tusschen potentiometer en
Hellige bij herhaling gevonden. Niet alleen op de paranitrophe-
nol-schijf doch ook bij andere schijven.

Wij trokken daaruit de conclusie, dat de tinten op deze schijven
althans op de aan ons geleverde paranitrophenolschijf niet volko-
men juist afgesteld waren en dat hier een zoodanig verschil kan
worden aangetroffen, dat de bepaling met laatstbedoeld toestel
voor ons doel onbruikbaar is.

Blijven wij nog een oogenblik onze aandacht bepalen bij de toe-
stellen en daarbij behoorende reagentia, dan blijkt dat het bij het
toestel volgens Michaelis geleverde paranitrophenol minder door
de bestanddeelen van het vleeschextract wordt beïnvloed, dan de
paranitrophenol die bij het toestel van Hellige wordt afgeleverd.

Wij vinden dat bij aflezing in het toestel van Michaelis de
buizen met paranitrophenol, zooals daarbij geleverd, slechts bij
zeer hooge uitzondering een afwijking van de electrometrisch be-
paalde pH opleverden van 0.1 en voor zoover wij konden waar-
nemen nooit een grootere. Voor het paranitrophenol gevoegd bij
het toestel volgens Hellige kwam deze afwijking veel vaker voor
en was vooral bij bloedkleurstofrijke extracten eenige malen 0.15
tot 0.2

Op grond van het bovenstaande ontraden wij het gebruik van
den comparator volgens Hellige. De overeenstemming tusschen
de electrometrisch bepaalde pH en het- cijfer gevonden met den
comparator volgens Michaelis is echter zoodanig volledig, dat
het gebruik van laatst genoemd toestel voldoende zekerheid biedt
tot nauwkeurige bepaling.

II. Wenden wij ons thans tot het gebruikte oplosmiddel. Het ligt
voor de hand hiervoor gedestilleerd water te bezigen. In de eerste

Leidt men een koolzuurstroom door aqua dest., dan vormt zich
een vloeistof waarvan de pH electrometrisch werd bepaald op
4.3 (colorimetrisch 4.15). Een extract van vleesch hiermede ver-
vaardigd bleek een pH te hebben van 5.6 electrometrisch (colori-
metrisch 5.65). Kookte men dit aqua dest., dan keerde de pH terug
tot colorimetrisch 6.95. Een extract van hetzelfde vleesch daar-
mede vervaardigd bleek een pH van 7 te bezitten. Bepalingen met
sterk C0₂ houdend water leveren dus te lage, foutieve uitkomsten.
Nu zal het gehalte aan C0₂ van het in de laboratoria aanwezige
aqua destillata wel zelden zoo hoog zijn als in het hier beschreven
voorbeeld. Doch het kan vrij belangrijk zijn en vormt dan een fou-
tenbron, die tot ongelijkmatige en onnauwkeurige uitkomsten leidt.
Op grond van deze waarneming herhalen wij de ook elders gegeven
waarschuwing, dat voor de pH bepaling gebruik gemaakt moet
worden van kort te voren gekookt, en daarna afgekoeld water.

Wij hebben onze proefnemingen zoodanig ingericht, dat wij kon-
den nagaan of men zijn doel ook kan bereiken door het vleesch
met het oplosmiddel te koken.

Het is ons bij herhaling gebleken, dat men door het vleesch met
het aqua dest. te koken een iets hoogere uitkomst krijgt, dan bij
extractie met gekookt koud aqua dest.

Dit resultaat is wel te verwachten, met het oog op de in vleesch
aanwezige stoffen. Daar onze bepaling ten doel heeft den toestand
van het versche vleesch zoo nauwkeurig mogelijk te benaderen,
achten wij extractie met eerst gekookt en daarna afgekoeld water
het beste.

Er zijn stemmen opgegaan, waarbij werd betoogd, dat in stede
van aqua dest. ook gewoon leidingwater zou kunnen worden ge-
bezigd. Theoretisch zou dit juist zijn, indien de samenstelling van
het leidingwater in ons heele land gelijk en dit water slechts zeer
weinig zouthoudend was. Het is ons echter gebleken, dat het
Utrechtsche leidingwater reeds een zoodanig zoutgehalte heeft, dat
belangrijke verschillen ten opzichte van met gekookt aqua dest.
vervaardigde extracten worden waargenomen.

Vleesch Monster I Vleesch Monster II Vleesch Monster III
Aqua dest. Leidingw. Aqua dest. Leidingw. Aqua dest. Leidingw.

Bovendien bleek toen wij voor het extract van het 3 de monster
hoeveelheden leidingwater bezigden, die geruimen tijd in de kraan
en buizen hadden vertoefd, dat deze afwijking nog grooter werd
(Monster III, kolom b).

Op grond van het bovenstaande ontraden wij dus het gebruik
van leidingwater en bevelen het gebruik van gekookt aqua dest.
aan.

III. Ten slotte dienen wij hier ter sprake te brengen de concen-
tratie van het extract. Het is duidelijk dat hier twee gevaren
dreigen een te hooge en een te lage concentratie.

Ten aanzien van een te hooge concentratie merken wij op, dat
daarmede gepaard gaat een hoogere concentratie van bloed- (spier)
kleurstof. Wij zagen reeds, dat vooral de paranitrophenol geleverd
bij het toestel van Hellige hierdoor werd beïnvloed. Bovendien
ontstaan er tinten, die zeer weinig gelijken op die welke op de schij-
ven zijn aangebracht. Overeenstemming tusschen de beide helften
van het gezichtsveld is dan niet te vinden. Herhaaldelijk vinden wij
in onze protocollen dan ingevuld ,,niet afleesbaar". Voor den com-
parator volgens Michaelis geldt dit bezwaar veel minder. Wel
worden dan eenigszins afwijkende tinten gezien, doch de kleur,
die men waarneemt bij het beschouwen van de buisjes standaard-
vloeistof i en extract 2 achter elkaar, is gelijksoortig aan die van de
buisjes extract met indicator en water. Hier blijft alleen een ge-
ringe invloed van de spierkleurstof op de paranitrophenol. Om
deze reden ontraden wij het gebruik van te hooge concentraties.
De verdunning i vleesch op 10 water blijkt in de praktijk uitste-
kend te voldoen.

Anderzijds is een te geringe verdunning een bezwaar voor de
colorimetrische bepaling. Het door ons gebezigde paranitrophenol
vormt bij oplossing in water een zeer zwak zuur, hetgeen uit onder-
staande cijfers blijkt.

Indien in het door ons vervaardigde extract niet de noodige buf-
ferstoffen aanwezig zijn, zullen wij dus niet alleen de zuurionen
afkomstig uit het vleesch meten, doch daarenboven die uit den
indicator. Het is duidelijk dat bij te sterke verdunning dit gebrek
aan bufferstoffen zich voordoet.

Om dit gebrek ten eenenmale te ontgaan zou men inplaats van
een extract, het perssap kunnen onderzoeken. Daarbij zullen altijd
voldoende bufferstoffen aanwezig zijn. Doch het gehalte aan spier-
kleurstof is bij extracten veel lager dan in perssap.

Bij normale dieren zal het gehalte aan spierkleurstof in perssap niet
zoo hoog zijn, dat men bij de bepaling daarvan storing ondervindt,
maar bij zieke dieren is de toestand anders. Daar vindt men in
het perssap vaak zooveel spierkleurstof, dat een colorimetrische
bepaling geheel onmogelijk wordt.

Op dezen grond verwerpen wij het gebruik van spierperssap en
beperken ons tot extract.

Bij een groot aantal proeven is gebleken, dat een verhouding
i spier op 10 water ook bij de hierbedoelde zieke dieren niet te
sterk gekleurde extracten levert.

Gaat men nu van zulk een extract uit en verdunt men dit met
geschikt, gekookt, aqua dest. tot het dubbele volume, clan blijken
toch voldoende bufferstoffen aanwezig en zal men toch nog een
juiste bepaling kunnen doen. Afwijkingen komen eerst voor bij
io- en meervoudige verdunning van dit extract (dat is dus i vleesch
op ioo water en hooger). Hieruit moge volgen, dat men de hoeveel-
heid vleesch niet in miligrammen nauwkeurig behoeft te wegen,
ja het opent zelfs de mogelijkheid voor ervaren onderzoekers schat-
tenderwijs de hoeveelheid van io gram te bepalen. Doch een
grootere afwijking van de concentratie, dan hieruit volgt, meenen
wij ten stelligste te mogen ontraden.

Nadat wij aldus de foutenbronnen hebben onderzocht die ge-
legen kunnen zijn in :

a. het gebezigde toestel ; b. den gebruikten indicator ; c. het
gebezigde oplosmiddel en d. de concentratie van het extract,
komen wij tot de volgende conclusies.

Voor de colorimetrische bepaling der pH in vleeschextract, ge-
bruike men den comparator volgens Michaelis Walpole, met de
daarbij behoorende reeksen van standaardoplossingen van parani-
trophenol en metanitrophenol. Voor toevoeging bij het extract
gebruike men de bij genoemd toestel geleverde indicatoren oplos-
sing en wel :

Als oplosmiddel gebruike men kort te voren gekookt en daarna
afgekoeld gedestilleerd water. Bij ongeveer io gram vleesch wordt
de io-voudige hoeveelheid water gevoegd. Men laat h uur staan,
filtreert en de bepaling kan worden verricht.

Houdt men zich aan deze voorschriften, dan levert de colorime-
trische bepaling der pH-cijfers, geen grooter afwijking dan o.i van
de electrometrisch bepaalde op.

De resultaten zijn dan uniform, betrouwbaar en voor verschil-
lende onderzoekers vergelijkbaar.

Wij meenen ons hier te mogen onthouden van beschouwingen
omtrent het gebruik dat men van de aldus bepaalde grootheid bij
het beoordeelen van slachtdieren kan maken en verwijzen daarvoor
naar de dissertatie van J. G. Schoon getiteld : ,,De colorimetrische
bepaling der waterstofionen in vleeschextracten en de waarde
hiervan voor de beoordeeling van vleesch van zieke dieren."

Die pH-Bestimmung in Fleischextrakt, auf kolorimetrischen Wege, kann in
der Praxis schnell und zuverlässich mit dem Apparat nach Michaelis-Walpole
geschehen. Der HELLiGEsche Scheibenkomparator ist hierzu ungeeignet.

Als Lösungsmittel braucht man kurz zuvor gekochtes und dann abge-
kühltes, destilliertes Wasser. Ungefähr 10 g. zerkleinertes (Hack-) Fleisch wird
mit der io-fachen Wassermenge versetzt. Man lasse das Kölbchen eine i Stunde
stehen und filtriere, worauf die Bestimmung ausgeführt werden kann.

La détermination colorimétrique du pH des extraits de viande peut se faire
en pratique rapidement et avec exactitude par l\'emploi de l\'appareil de Michaelis-
Walpolb ; le comparateur à disques d\'après Hellige, au contraire, est impropre
à ce but.

Comme dissolvant l\'auteur recommande : de l\'eau distillée refroidie après ébul-
lition préalable.

A io grs. de viande haché on ajoute 10 fois son volume d\'eau ; après une demie
heure on filtre et la détermination peut être effectuée.

A quick and reliable estimation of the concentration of hydrogen-ions (pH)
in meat extract by the colorimetrical way can be done in practice by means of
the apparatus of Michaelis-Walpole.

Cold distilled water boiled shortly before is used as solvent. To about 10 grams
of meat, cut up fine, 100 cc. water is added. Half an hour afterwards the
mixture is filtrated and the ascertainment can be carried out.

De afdeeling Noord-Holland stelde in haar vergadering van 18 Juli 1.1. candidaat:

Uit de Afdeeling voor Tropische Ziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten te Utrecht.

ENKELE THERAPEUTISCHE PROEVEN MET ANTIMOSAN VET
EN SURRA BIJ KLEINE PROEFDIEREN,

In enkele vroegere publicaties¹) hebben wij reeds over surra-
behandelingsproeven met enkele nieuwe arseenpraeparaten be-
richt, die echter geen bijzonder gunstige resultaten hadden opge-
leverd. Door onderzoekingen van verschillende auteurs voorname-
lijk in Afrika en Zuid-Amerika, werden wij op een nieuw Anti-
moonpraeparaat, het Antimosan vet., opmerkzaam gemaakt, dat
bij de behandeling van trypanosomen-infecties bij runderen en
paarden blijkbaar bevredigende resultaten opleverde, echter voor
de surrabehandeling nog niet in toepassing was gebracht.

De bedoeling van deze proeven was weer, een praeparaat te
vinden, dat therapeutisch actiever is dan het atoxyl en dat geschikt
is om dit middel bij de combinatie-therapie met Naganol te ver-
vangen.

Het Antimosan vet., dat door de I. G. Farbenindustrie wordt
gefabriceerd, is zooals de naam aangeeft, een Antimoonpraeparaat
en wordt in ampullen van 40 c.c. in den handel gebracht. Het is
volgens opgave der I. G. Farben ,,die wasserklare, gewebsisoto-
nische, neutrale (pH etwa 6.5) 6.3 %-ige Lösung des farblosen
Pulvers Antimon-III-brenzkatechindisulfosaures Natrium". 1 c.c.
Antimosan-oplossing komt overeen met 8.5 mg. Sb. III.

Voor deze proeven werd weer de Surrastam „Buitenzorg P₄"
gebruikt, over wiens herkomst wij reeds in de vroegere publicaties
hebben bericht. Als proefdieren gebruikten wij muizen, ratten en
cavia\'s, die steeds met het bloed van stam-cavia\'s werden geïnfec-
teerd.

In het geheel werden met Antimosan 80 muizen behandeld en
wel 29 voor de bepaling der toxiciteit en 51 voor therapeutische
doeleinden. Als dosis werd voor de toxische proeven 5—50 c.c./kg.²)
gebruikt, in de therapeutische 2—10 c.c./kg. Indien noodig, werd
het Antimosan met phys. NaCl-oplossing zoo verdund, dat de
hoeveelheid ingespoten vloeistof 0.4 c.c. pro 20 gr. muis bedroeg.

5 cc../kg. 9 muizen van 12—23, meestal 17—22 gram, 2 gestorven (na 1, 3 en
7 dagen). Mortaliteit 22 %.

10 c.c./kg. 11 muizen van 20--26 gram, 6 gestorven, (3 na 2—3 en 3 na 7—9
dagen). Mortaliteit 55 %.

15 c.c./k.g. 5 muizen, 17—25 gram, 3 gestorven, (binnen 24 uur). Mortaliteit 60%.

25 c.c./kg. en 50 c.c./kg., 2 maal 2 muizen, 24J—27J gram. Allen binnen 24 uur
gestorven. Mortaliteit 100 %.

2 c.c./kg. 7 muizen, 16J—25! gram, meestal boven 20 gram. Behandeling bij
/ na 3—4 dagen. Binnen 24 uur verdwijnen de trypanosomen. 6 reci-
dive (na 8, 8, 10, 16, 18 en 27 dagen), 1 genezing (30 dagen geobserveerd). Gene-
zingspercentage 13 %.

3 c.c./kg. 20 muizen, 11—27J gram (meestal 15—20 gram). Behandeling bij
/ na 2—8, meestal 3—4 dagen. 1 muis na 3 dagen positief gestorven,
3 intercurrent, (na 1, 1 en 22 dagen), 7 recidive (4 na 6—9, 3 na 11—-19 dagen),
9 genezingen, (30 dagen geobserveerd). Genezingspercentage 56 %. Mortaliteit

5 c.c./kg. 19 muizen, 10—23 gram, (meestal 17—22 gram). Behandeling bij
/ , meestal , na 3—7, meestal 4—5 dagen. 7 muizen intercur-
rent gestorven (5 na 1 dag en 2 na 5 en 19 dagen), 1 recidive (na 8 dagen), 11 mui-
zen genezen (30 dagen geobserveerd). Genezingspercentage 92 %. Mortaliteit 32%.

10 c.c./kg. 5 muizen, 14—-23 gram. Behandeling bij / , na 3—4 dagen.
Allen intercurrent na 1—2 dagen gestorven. Mortaliteit 100%.

Uit de toxische proeven blijkt, dat bij 5 c.c./kg. bij een mortali-
teit van ruim 20 % de dosis bene tolerata juist overschreden is,
ofschoon ook 10 en 15 c.c./kg. nog door een belangrijk percentage
der dieren (40—45 %) wordt verdragen. Door geïnfecteerde mui-
zen wordt 2 c.c./kg. goed verdragen, bij 3 c.c./kg. bedroeg de mor-
taliteit !) 10 %, bij 5 c.c./kg. ongeveer 30 °/₀ en bij 10 c.c. en meer
100 %.

In de therapeutische proeven was het genezingspercentage ¹)
bij 2 c.c./kg. 13 %, bij 3 c.c. 56 % en bij 5 c.c./kg. 92 %. Het
therapeutisch effect was dus bij een dosis van 5 c.c./kg. zeer goed,
zijn waarde werd echter belangrijk verminderd, doordat bij de-
zelfde doseering de mortaliteit 20—30 % bedroeg. Bij een dosis,
die goed werd verdragen, was het genezingspercentage ruim 50 %,
terwijl daarbij de recidiven voor een deel reeds vroegtijdig op-
traden.

Met ratten werd een kleiner aantal proeven verricht. In het
geheel werden 38 dieren gebruikt, 17 voor toxische en 21 voor the-
rapeutische proeven. De dosis Antimosan varieerde tusschen 2 en

1 Bij de berekening van het genezingspercentage worden door ons de inter-
current gestorven dieren niet meegerekend, dus alleen de recidiven en de genezen
dieren.

io c.c./kg. Ook hierbij werd bij kleinere doses het geneesmiddel
met phys. NaCl verdund.

3 c.c./kg. 5 ratten van 108—230 g. Behandeling door allen verdragen. Mortali-
teit\' o %.

5 c.c./kg. 5 ratten van 125—195 g. 3 ratten gestorven, (na i, 1 en 3 dagen).
Mortaliteit 60 %.

10 c.c./kg. 5 ratten van 125—215 g. 3 ratten gestorven, (na 1 dag). Mortaliteit
60 %.

2 c.c./kg. 5 ratten van 140—210 gram. Behandeling bij / na 6—8
dagen, i rat intercurrent na 2 dagen gestorven. 4 recidive (na 7, 8, 16 en 16 dagen).
Mortaliteit 20 %. Genezingspercentage o %.

3 c.c./kg. 11 ratten, 72—210 gram, meestal meer dan 100 gram. Behandeling
bij / , na 5—10 dagen. 4 ratten intercurrent gestorven, (na 1, 1,
10 en 11 dagen), 3 recidive (na 8, 8 en 17 dagen). 4 genezen, (observatietijd 1 maand).
Genezingspercentage 57 %. Mortaliteit 18 %.

5 c.c./kg. 5 ratten 104—260 gram. Behandeling bij / , na 5—7
dagen, 4 ratten intercurrent na 1—2 dagen gestorven. 1 rat genezen (observatietijd
i maand). Genezingspercentage 100%. Mortaliteit echter 80%.

Uit de toxische proeven blijkt, dat door normale ratten een dosis
van 2 en 3 c.c./kg. goed werd verdragen, dat echter 5 c.c./kg. en
meer een hooge mortaliteit veroorzaken. Ratten waren dus voor
dit middel iets meer gevoelig dan muizen.

Bij geïnfecteerde dieren was reeds bij 2 en 3 c.c./kg. een zekere
mortaliteit aanwezig. Therapeutisch was 2 c.c. absoluut onwerk-
zaam, terwijl bij 3 c.c. het genezingspercentage tot ruim 50 % was
gestegen. 5 c.c./kg. komt wegens de hooge mortaliteit therapeu-
tisch niet meer in aanmerking. In het algemeen waren dus de
resultaten ongeveer dezelfde als in de muizenproeven. De thera-
peutische werking was niet ongunstig, zij ging echter gecombineerd
met een vrij sterke toxische werking.

Met cavia\'s werden ten slotte nog 56 proeven gedaan en wel
24 voor de bepaling der toxische werking van het praeparaat en
32 voor therapeutische doeleinden. De dosis van het geneesmiddel
varieerde tusschen 1 en 20 c.c./kg.

Met de behandeling van de dieren werd steeds gewacht tot ze
voor den tweeden keer sterk positief waren, dus tot dat de trypano-
somen behoorlijk vasten voet in de proefdieren hadden gekregen.
Bij een negatief verloop der proeven was de observatietijd minstens
i-| maand.

5 c.c./kg. 5 cavia\'s van 400—825 gram. Behandeling vari 3 dieren verdragen,
2 na i en 7 dagen gestorven. Mortaliteit 40 %.

1 c.c./kg. 7 cavia\'s van 450—595 gram. Behandeling bij / , 13—32
dagen na de infectie. 1 cavia intercurrent na 28 dagen gestorven (genezen?). 6 ge-
recidiveerd (na 7, 9, 11, 12, 22 en 23 dagen). Mortaliteit o %. Genezingspercentage

2 c.c./kg. 10 cavia\'s van 395—495 gram. Behandeling bij /
11a 8—32 dagen. 1 cavia intercurrent na 25 dagen gestorven. 2 recidive (na 13 en
15 dagen), 7 cavia\'s genezen. Mortaliteit o %. Genezingspercentage 7S %.

3 c.c./kg. 10 cavia\'s van 325—765 gram. Behandeling bij na 10—25
dagen. 5 cavia\'s intercurrent gestorven (na 1, 2, 2, 4 en 25 dagen). 5 cavia\'s ge-
nezen. Mortaliteit 40 %. Genezingspercentage 100 %.

5 c.c./kg. 5 cavia\'s van 515—520 gram. Behandeling bij / -f na
10—13 dagen. Alle intercurrent na I, 2, 2, 10 en 17 dagen gestorven. Mortali-
teit 60—80 %.

Uit de toxische proeven kunnen wij zien, dat normale cavia\'s
tot 3 c.c./kg Antimosan goed kunnen verdragen. Bij een dosis
van 5—20 c.c./kg. bedroeg de mortaliteit 40—60 %. Van met
surra geïnfecteerde dieren werd 1 en 2 c.c./kg. goed verdragen. Bij
3 c.c./kg. bedroeg de mortaliteit 40 % en steeg bij 5 c.c./kg. tot
60/—80 %. De dosis maxima bene tolerata is dus op 2 c.c./kg. te
stellen.

Therapeutisch was 1 c.c./kg. geheel onwerkzaam, van 7 cavia\'s
recidiveerden 6, terwijl het laatste dier intercurrent stierf. Met
2 c.c./kg. waren de resultaten vrij gunstig. Bij 10 cavia\'s bedroeg
het genezingspercentage bijna 80 %, terwijl geen mortaliteit op-
trad. Met 3 c.c./kg. was het genezingspercentage wel 100 %,
echter was de mortaliteit tot ongeveer 40 % gestegen. Bij 5 c.c./kg.
had de mortaliteit reeds 60—80 % bereikt.

Met Antimosan vet., werden in het geheel 174 proeven met
muizen, ratten en cavia\'s verricht, om het therapeutisch effect
van dit geneesmiddel op surra-infecties te controleeren. Een over-
zicht over de resultaten dezer proeven geven de aansluitende vol-
gende tabellen :

Ue trypanocide werking van het middel was vrij krachtig, daar
de trypanosomen meestal den dag na de injectie uit het periphere
bloed waren verdwenen. De algemeene indruk die het geneesmiddel
maakt is dan ook niet ongunstig te noemen. De therapeutische Index,
de verhouding van dosis curativa tot dosis tolerata, was echter hoogstens
1:1, niet zelden minder, een resultaat dat op zichzelf beschouwd
geen aanbeveling voor het geneesmiddel zou zijn.

Bij den opzet van de proeven, was het, zooals reeds in het begin
vermeld, onze bedoeling een geneesmiddel te vinden, dat niet
alleen, maar in combinatie mee Naganol zou worden toegepast
en bij de in Indië gebruikelijke Naganol-Atoxyltherapie het Atoxyl
zou kunnen vervangen. De mogelijke waarde van het Antimosan
voor de surrabestrijding is dus alleen te bepalen door een verge-
lijking met Atoxyl. Wij hebben daarom gelijktijdig met dezelfden
surrastam enkele proeven met Atoxyl vooral bij cavia\'s verricht.
De resultaten dezer proeven zullen wij weer in den vorm van een
tabel hier tezamen vatten.

Vergelijken wij op grond van deze tabellen de resultaten door
behandeling met Antimosan en Atoxyl, dan zien wij, dat in de
Antimosan-proeven de therapeutische index duidelijk gunstiger
was. Terwijl bij Atoxyl met de dosis bene tolerata een genezings-
percentage werd verkregen van 20 %, was dit bij het antimosan
bijna 80 %.

Antimosan vet. alléén zou voor de surratherapie niet bruikbaar
zijn. De mogelijkheid is echter groot dat het in combinatie met Naga-
nol betere uitkomsten zal opleveren dan de Naganol-Atoxyl-be-
handeling. De tot nu toe verkregen resultaten zouden proeven in
die richting in streken waar de ziekte inheemsch is, aan spontaan
geïnfecteerde Surra-paarden rechtvaardigen, indien de prijs van het
praeparaat met de waarde van de daar aanwezige paarden en de
draagkracht der bevolking in overeenstemming is.

Es wurde die Wirkung von Antimosan vet. an mit Surra infizierten Mäusen,
Fatten und Meerschweinchen untersucht.

Mäuse. Bei 3 ccm/kg. Mortalität 10 %, Heilung 56 %. Bei 5 ccm/kg. Mortalität
32 %, Heilung 92 %.

Ratten. Bei 3 c.c./kg. Mortalität iS %, Heilung 57 %. Bei 5 c.c./kg. 80 % und
100 %.

Meerschweinchen. Bei 2 c.c./kg. Mortalität o %, Heilung etwa 80 %. Bei 3
c.c./kg. 40 % und loo %.

Im allgemeinen war die Spannung zwischen Dosis tolerata und Dosis curativa
nur recht gering. Am günstigsten lagen die Verhältnisse bei den Meerschweinchen.

fn Kombination mit Naganol dürfte das Antimosan für die Surratherapie von
Bedeutung sein können, zumal es sich in gleichartigen Versuchen dem Atoxyl
überlegen erwies.

Experiments were carried.out with antimosan vet. Mice, rats and guinea-pigs
experimentally infected with surra were treated with antimosan vet. The curative
dose was found to be dangerously near the lethal dose. However, a recovery per-
centage of 80 was obtained, while atoxyl only effects a cure in 20 % of the cases.
The authors are of the opinion that antimosan combined with naganol will pro-
bably give successful results in the treatment of surra.

Les auteurs ont traité des souris, des rats et des cobayes, expérimentalement
infectés avec surra, avec de l\'antimosan vét. La dose curative se rapproche de
la dose léthale. Pourtant l\'antimosan se montre supérieur à l\'atoxyl en ce sens
que le pourcentage des résultats positifs est notablement supérieur (80 : 20).

Les auteurs proposent de faire des expériences avec l\'antimosan associé au
naganol dans le traitement du surra.

Uit het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur : Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Het eerste deel van ons onderzoek had als resultaat, dat uit de
kippen, die gestorven waren na bloedtappen, werden gekweekt :
b. Fraenkel, b. Novv en de Paraboutvuurbacil.
Teneinde de bron der infectie met zekerheid te kunnen aantoonen,
werden onderzocht :

a. de scalpel, b. de watten, c. de solutio chloreti ferrici, d. de bij
het bloedtappen aanwezig geweest zijnde uitgepakte fleschjes met
kurkjes, e. fleschjes met kurkjes als bij d, doch nog niet uitgepakt,
ƒ. aarde uit de rennen en hokken, g. veeren van niet getapte kippen.

Dit onderzoek werd verricht door 7 steriele kolfjes leverbouillon
te nemen en hierbij de genoemde voorwerpen te voegen. Deze 7
kolfjes werden 20 min. op 70° C. verhit, daarna werden ze in de
broedstoof geplaatst. Spoedig was groei waar te nemen in de kolfjes

a, b, d, e, f, en g. Kolfje c, solutio chloreti ferrici, bleef steriel. De
kolfjes b, watten en e, glas en kurk (verpakt) bleken b. subtilis te
bevatten. Cavia\'s en kippen, ingespoten met leverbouillon van
kolfje b. en e. ondervonden hiervan geen nadeelige invloeden. De
vier andere kolfjes a. mesafkrabsel, d. glas en kurk (uitgepakt),
f. aarde g. veer), gaven sterken groei, gasontwikkeling en een putride
lucht. Uit elk van deze kolfjes werd geënt op de druivensuiker-
bloedagarplaat ; op al die platen werden weer waargenomen :

b. Fraenkel b. Novy en de Parabout vuurbacil. Thans is dus be-
wezen dat de aarde van het hoenderpark de genoemde anaerobe
bacillen bevat, de veeren en dus ook de huid der dieren zijn met deze
aarde met de pathogene microörganismen besmet. Het mes, de
fleschjes en kurkjes en zonder twijfel ook de toen gebruikte watten
zijn tijdens het behandelen der dieren eveneens besmet geraakt
door het stuiven van aarde en veeren.

Door leverbouillon in te spuiten van de vier kolfjes (mes, fleschjes,
aarde, veer) konden kippen worden gedood, in de doode dieren
waren de anaerobe bacillen weder aan te toonen.

Deze drie soorten van anaerobe bacillen waren dus reeds aan-
wezig in de rennen en hokken en op huid en veeren van de dieren,
voordat met bloedtappen werd begonnen.

Het was mogelijk, dat de aarde van het hoenderpark, waarvan
hier sprake is, bijzonder veel pathogene anaerobe bacillen bevatte.
Om dit na te gaan, werd het aarde-onderzoek vergeleken met dat

van aardmonsters uit rennen van vier andere bedrijven. Zeventien
dieren werden bloed getapt, daarna werden de wondjes getampon-
neerd met wattenpropjes, die opzettelijk verontreinigd waren met
de diverse monsters aarde, n.1. 5 met aarde van het besmette
hoenderpark, voorts 3 van eigenaar A, 3 van B, 3 van C en 3 van D.
Na ruim 24 uur vertoonden de eerste 5 dieren reeds de karakteri-
stieke vleugelzwelling. Bij geen enkel dier van de 4 groepen van 3
was, behalve geringe locale wondreactie, iets te zien, wat zou kunnen
wijzen op anaerobe infectie. Hierna werden 4 buisjes leverbouillon
geënt met de diverse aardmonsters A, B, C en D, na groei werd met
elk buisje een kip en een cavia ingespoten. Geen der 4 kippen onder-
vond hiervan nadeelige invloed. Slechts één cavia stierf. Het sectie-
beeld van deze cavia deed het meest denken aan een paraboutvuur-
infectie; praeparaten van de lever- en peritoneumoppervlakte
gaven veel lange ketens te zien, terwijl nu en dan enkele zwaardere
bacillen werden waargenomen. Uit deze cavia werd geënt op lever-
bouillon en eenige dagen later hieruit op de druivensuikerbloed-
agarplaat. Gevonden werden b. Fraenkel, b. Novy en de parabout -
vuurbacil.

Deze bevindingen hebben dus aangetoond, dat de aarde van het
bedoelde hoenderpark inderdaad sterker besmet was met anaerobe
bacillen, die pathogeen voor kippen zijn, dan aarde uit andere
bedrijven.

Het laatste deel van het onderzoek had tot doel vast te stellen,
welke van de drie aangetoonde anaerobe bacillen (b. Fraenkel,
b. Novy en de paraboutvuurbacil) als de eigenlijke pathogene
factor en welke als de apathogene bijinfectie beschouwd moet wor-
den. Om dit na te gaan, werden de drie bacillcnsoorten geïsoleerd
van de druivensuikerbloedagarplaat en geënt op leverbouillon.
Met deze culturen werden kippen intramusculair ingespoten. De
kip, ingespoten met b. Fraenkel en die, met b. Novy, stierven
binnen 24 uur. De derde kip (paraboutvuur) bleef in leven.

B. Fraenkel en b. Novy zijn dus de eigenlijke oorzaak der kip-
pensterfte geweest.

Deze laatste proeven zijn ook herhaald met anaerobe stammen
van andere dieren afkomstig, ons door Dr. Zeissler toegezonden,
met hetzelfde resultaat.

Voor de vele hulp, die wij bij dit onderzoek van Dr. Zeissler te
Altona mochten ondervinden, betuigen wij hem onzen oprechten
dank.

Die 3 anaeroben Bakterienarten, aus den an Gasödem eingegangenen Hühnern
(siehe S. 518, Nr. 10 dieser Zeitschrift) wurden auch in dem Boden des betreffenden
Hühnerhofes — und auf den Federn der Hühner, wobei keine Blutentnahme
erfolgt ist — nachgewiesen. Aus einer vergleichenden Bodenuntersuchung geht
hervor, dass der betreffende Hühnerhof sehr stärk mit hiihnerpathogenen anaero-

ben Bakterien infiziert war. Von den genannten Bakterien waren b. Fraenkel
und b. Novy pathogen für Hühner, der Pararauschbrandbazillus dagegen nicht.

Three strains of bacilli cultivated out of fowls, died from malignant oedema
(see page 518, No. 10) were also found in the earth of the concerning poultry farm
and on the feathers of the fowls still present there.

After a comparative earth-research it appeared that the poultry farm was
strongly contaminated with anaerobe bacilli, pathogenic to fowls.

Of those three strains Bacillus Fraenkel and bacillus Novy were pathogenic
to fowls, but on the other hand the bacillus parasarcophysematosa did not show-
any pathogenity.

Tant dans la terre prise du sol de l\'exploitation avicole que sur les plumes des
poules non-saignées, se trouvant là-dedans, les auteurs ont pu déceler les bacilles
anaerobes qu\'ils avaient pu cultiver des poules succombées de l\'oedème gazeux.

D\'après un examen comparatif fait de la terre l\'on constata que toute la basse-
cour susdite était gravement infectée par des bacillus anaérobies-pathogènes
pour les poules

Des trois bacilles trouvés, le bacille de Fraenkel ainsi que celui de Novy, sont
pathogènes, mais par contre le v. septique ne l\'est pas à l\'égard des poules.

OVER DE BEHANDELING VAN BESMETTELIJKE SCHEEDE-
CATARRH DER RUNDEREN MET PYO-PLAATJES (Dr. RAHNE),

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, jaargang 1926, heb ik
eenige beschouwingen gegeven over de bet eekenis van de besmet-
telijke scheedecatarrh bij runderen en de behandeling daarvan
met Bissulin.

Over de beteekenis van de scheedecatarrh zal ik hier niet verder
uitweiden ; daarover zijn nadien, voor zooverre mij bekend is, geen
nieuwe gezichtspunten van beteekenis geopend. Ik wil volstaan
met nog eens te vermelden, dat scheedecatarrh ook in ons land zeer
veel voorkomt en dat daar, waar zij veel voorkomt, ook tevens
veel onvruchtbaarheid onder het rundvee heerscht, terwijl na een
causale therapie der scheedecatarrh de onvruchtbaarheid sterk af-
neemt.

Al moge dus de wetenschap nog niet met absolute zekerheid
het verband tusschen scheedecatarrh en onvruchtbaarheid gelegd
hebben, voor den practicus staat vast dat een behandeling van de
scheedecatarrh de onvruchtbaarheid in de meeste gevallen opheft
en daarom reeds aan te bevelen is.

Ofschoon de behandeling met Bissulin mij goed voldeed, bleek
de prijs van dit middel den veehouders vaak te hoog, waardoor
eene doelmatige bestrijding dikwijls achterwege moest blijven.
Een kwaal, zooals de Colpitis infectiosa, welke na iederen partus

meestal weer opnieuw een behandeling eischt, vraagt om goedkoope
middelen ter bestrijding. Zonder deze verliest de veehouder zijn
ambitie voor eene regelmatige behandeling en wordt het succes
der bestrijding sterk verminderd.

Kort na het schrijven van mijn vorig artikel maakte ik kennis
met de Pyo-plaatjes volgens Dr. Rahne, welke in ons land ge-
ïmporteerd worden door de Fa. Aesculaap te Eindhoven.

Een eerste proefneming voldeed mij zoo goed, dat ik er reeds
spoedig toe overging de proeven op groote schaal te nemen. De
resultaten daarbij bleken uitstekend en daar deze nieuwe behande-
ling door de veehouders met instemming werd ontvangen, verving
ik geleidelijk aan de Bissulin-behandeling door de behandeling
met Pyo-plaatjes.

Vanaf 1927 tot heden gebruikte ik ruim 7000 Pyo-plaatjes,
zoodat ik over voldoende ervaring beschik, om een oordeel over
de werking te kunnen vellen.

De gunstige ervaringen, welke ik met Pyo-plaatjes heb opgedaan,
worden ondersteund door de publicaties van Kleinjan en Vul-
linghs. Kleinjan (T. v. D. 1928) uit zich zeer gunstig over de
behandeling met Pyo-plaatjes bij ruim 1500 gevallen. Hij komt
tot een genezing (i.c. geslaagde bevruchting) van 90 % na behande-
ling met i Pyo-plaatje, in die gevallen waar geen andere afwijking
dan scheedecatarrh gevonden werd. Ook wijst hij op het groote
voordeel van den lagen prijs van dit middel. Bij de Pyo-plaatjes-
methode kreeg hij 5 maal meer dieren ter behandeling dan
bij de behandeling met bougies.

Vullinghs (Land en Vee van 1 April 1930) meldt zeer goede
resultaten van de behandeling met Pyo-plaatjes welke hij algemeen
toepast en komt tot de volgende slotsom :

4. meestal is één behandeling afdoende, terwijl af en toe herhaling
van de behandeling in hardnekkige gevallen noodig is.

Vermeldenswaard is de mededeeling van collega Vullinghs, dat
veehandelaren uit zijn gebied in andere streken onvruchtbaar
jong vee opkoopen en deze dieren met veel succes met Pyo-plaatjes
behandelen.

Uit de jaarverslagen van den Veeartsenijkundigen Dienst komen
de laatste jaren vanuit verschillende Provinciën gunstige berichten
over de behandeling met Pyo-plaatjes naar voren, wat m.i. er op
wijst, dat deze behandeling reeds veelvuldig wordt toegepast en

Mijn eigen ervaringen sluiten zich bij die van Kleinjan en Vul-
linghs geheel aan. In verreweg de meeste gevallen is een bevruch-
ting na behandeling met één Pyo-plaatje verkregen. In hardnekkige

gevallen pas ik de volgende behandeling toe : Als de dieren tochtig
zijn laat ik een Pyo-plaatje inbrengen en na 8 dagen nog een. Bij
de volgende tochtigheid wordt weer een Pyo-plaatje ingebracht.
Als nu de dieren na 3 weken weer tochtig worden, worden zij gedekt
en daags na de dekking wordt weer een Pyo-plaatje ingebracht,
om eventueele recidieve te voorkomen. Deze behandeling is vrij
drastisch, doch geeft zelfs in zeer hardnekkige gevallen nog zeer
goede resultaten.

Het is in de practijk ondoenlijk om alle dieren zelf te behandelen
en daarom worden als regel de Pyo-plaatjes aan de veehouders
verstrekt. Zij kunnen dan de behandeling instellen, zoodra blijkt,
dat de dekking geen resultaat heeft opgeleverd. Bij stierenvereeni-
gingen of veefondsen haalt meestal de stierhouder of een ander
lid een doos Pyo-plaatjes, welke hij weer onder de leden distribu-
eert. Op deze wijze is de behandeling voor de veehouders goedkoop
en zeer gemakkelijk. De dierenarts treedt adviseerend op en levert
de Pyo-plaatjes af. Op deze wijze blijft dit belangrijke onderdeel
van de diergeneeskundige practijk onder onze controle. De Fa.
Aesculaap heeft volle toezegging gedaan om Pyo-plaatjes uit-
sluitend aan dierenartsen te leveren ; zij worden zelfs niet meer
aan andere firma\'s geleverd, doch worden alleen vanuit Eindhoven
verzonden. Deze waarborg is voor ons van groote beteekenis en
zal den leekenhandel, zoo niet geheel onmogelijk maken, dan toch
sterk belemmeren.

Bij eene doelmatige bestrijding van de onvruchtbaarheid door
scheedecatarrh moet ontsmetting van den stier niet verwaarloosd
worden. Hiervoor voldoen de Pyo-stiften uitstekend. Zij bevatten
dezelfde chemicaliën als de Pyo-plaatjes, doch minder geconcen-
treerd, zoodat zij weinig irriteeren. Een of 2 Pyo-stiften per week
diep in den koker gebracht geven een practisch voldoende ont-
smetting. Natuurlijk zal bij ernstige besmetting van den stier de
eerste behandeling wat intensiever moeten zijn.

Aldus handelend is de massale bestrijding van Colpitis infectiosa
bovis practisch mogelijk, waarbij voor den veehouder groote eco-
nomische belangen gediend worden, terwijl den practicus de vol-
doening geschonken wordt nuttigen arbeid te verrichten.

Bei der Behandlung von ansteckender Scheidenkatarrh (Vaginitis infectiosa
granularis) bei Kühen erzielte Verfasser gute Resultate mit Dr. Rahne\'s Pyo-
blattchen.

The author obtained successfull results with Dr. Rahnes remedy (Pyo-Blatt-
chen) in the treatment of contagious granular vaginitis in cows.

L\'auteur rapporte les excellents résultats obtenus dans le traitement de la
vaginite granuleuse contagieuse chez les vaches avec le rémède du Dr. Rahne
(Pyo-Blattchen).

Uit het Laboratorium voor Tropische Ziekten van het Instituut voor Parasitaire-
en Infectieziekten der Rijkspniversiteit te Utrecht. (Dir.: Prof. Dr. L. DE BLIECK).

Wat de Coccidiosis betreft, hebben vele onderzoekers zich reeds
bezig gehouden met hare bestudeering en bestrijding. Een van de
vele vraagstukken, die hierbij echter nog niet volkomen werden
opgehelderd is wel de kwestie van de soort-specifiteit. Dit pro-
bleem is evenwel van groote beteekeriis, omdat, indien bij een
aantal vogels dezelfde Eimeria-soort voorkomt, deze een voort-
durend besmettingsgevaar voor de kippen zullen vormen, vooral
indien de vogels vrij rondvliegen.

Bij de door mij genomen proeven, was het voornamelijk de be-
doeling na te gaan, of de Eimeria tenella (Railliet en Lucet) en
de E. pfeifferi (Labbé), welke respectievelijk bij de kip en de duif
voorkomen, tot dezelfde soort behooren, want, hoewel door eenige
proeven reeds werd vastgesteld, dat het coccidium van de duif
bij de kip een zwakke infectie te weeg kan brengen, kon niet met
zekerheid worden uitgemaakt of deze twee identisch zijn (Railliet
en Lucet 1890, Labbé 1896, Morse 1908, Cole en Hadley 1910,
Hadley 1911, Fantham 1910, Nieschulz 1921, Verwey i926).

Behalve deze vraag werd ook de morphologie van het hoender-
coccidium bestudeerd, omdat dit, hoewel grootendeels, toch niet
volkomen was geschied.

Daarnaast werden nog de duur van de spontane infecties, de
prophylaxis en wel speciaal de mogelijkheid van het vernietigen
van de oöcysten onderzocht, omdat ook deze beide kwesties van
zooveel belang zijn in den strijd tegen de coccidiose.

Als slot werden enkele proeven met therapeutica bij duiven ge-
nomen, daar een dergelijk onderzoek nog in het geheel niet bij
deze dieren was geschied.

Voor de experimenteele infectie-proeven werd uitsluitend gebruik
gemaakt van hoender- en duiver.coccidiën.

De faeces werden op de gebruikelijke wijze in een dunne laag op een stuk fil-
treerpapier uitgestreken, dat op een vochtigen ondergrond van watten, in een
petrischaal gedeponeerd, in voldoende mate gesporuleerde oöcysten opleverde.

Voor het onderzoek van faeces op oöcysten, zijn bij sterke in-
fecties gewone natief-praeparaten voldoende.

Bij zwakke infecties werd echter de diagnose gesteld door ge-
bruik te maken van de D.C.F. (direct centrifugal flotation) metho-
de volgens Lane (1923, 1924a en b, 1925a en b, 1927 en 1928).
Reeds Nieschulz en Ponto (1927a en b) wezen er op, dat deze
methode de beste resultaten geeft terwijl ook Nieschulz en Hof-
kamp (1930) wederom de aandacht op deze methode vestigen.
Over de methode zelf wil ik hier kortheidshalve niet uitweiden ;
wel wil ik den uitslag van het vergelijkend onderzoek b.v. van ande-
re methoden even aanhalen, zooals dat voldoende uit onder-
staande tabel blijkt.

De proefdieren welke voor het onderzoek gebruikt werden,
moesten absoluut coccidiën-vrij zijn.

De kuikens werden eensdeels als eendagskuikens aangekocht, anderdeels in een
broedmachine van het Instituut uitgebroed. Deze kuikens werden geplaatst in
kunstmoeders, welke eerst met kokend water grondig waren gereinigd.

Voor de pi oef werd ingezet, werden de diertjes eerst 14 dagen onderzocht ; be-
vatten de faeces, volgens de methode Lane, geen enkele oöcyste in deze dagen,
dan kon een infectie worden uitgesloten.

Het opfokken der kuikens had op nauwkeurige wijze plaats, terwijl de contrülen
bij elke proef voldoende zekerheid gaven, dat ook tijdens de proeven geen spontane
infectie optrad.

De jonge duiven werden, zoodra ze uitgebroed waren, in een broedstoof nauw-
keurig onderzocht en opgekweekt, zoodat ook hier een spontane infectie was uit-
gesloten.

Ook deze techniek werd zoo nauwkeurig mogelijk uitgevoerd,
om een verspreiding der besmetting langs spontanen weg te voor-
komen.

Steeds werd het instrumentarium voldoende gesteriliseerd. Nadat bij het infec-
teeren de oöcysten volgens de suikermethode waren verzameld, werden eerst aan
de kuikens de van duiven afkomstige oöcysten gevoederd, daarna pas bij de andere
groep die van het kippencoccidium ingegeven, zoodat hierdoor de grootst mogelijke
waai borg werd verkregen, dat een eventueel aanslaan van duivencoccidiose bij
de kuikens, niet veroorzaakt kon worden door een fout in de infectie-techniek.

Kruisgewijze infectie-proeven werden, zooals uit bovenstaande reeds is gebleken,
uitgevoerd met geheel coccidiën-vrij opgekweekte dieren.

De oöcysten waarmee bij al deze proeven werd geinfecteerd, werden volgens de
suikermethode verzameld. Hierbij werd voor elke infectie ongeveer i gram faeces
genomen.

De faeces werden dagelijks volgens de methode Lane onderzocht,
waarbij de gegevens als volgt in tabellen werden vermeld :

in het preparaat liggen ; bij een natief-preparaat geeft dit ongeveer 10 of meer
oöcysten per gezichtsveld.

gram faeces enkele duizenden oöcysten waai genomen ; bij een natief-preparaat
geeft dit ongeveer 5—7 oöcysten per gezichtsveld.

— -— : zwak positief, 30—100 oöcysten bij een £ gram faeces volgens de methode
Lane, of bij een natief-preparaat sporadisch enkele oöcysten per preparaat.

— : zeer zwak positief, of 1 —30 oöcysten bij de methode Lane ; een natief-
preparaat is vrijwel steeds negatief.

In het geheel werden 3 proeven met kuikens en 4 met jonge dui-
ven genomen. Bij de proeven met jonge kuikens werd steeds met
koppels van 8—10 dieren gelijktijdig gewerkt, die in verschillende
groepen werden verdeeld. De eerste groep (A) werd met goed ge-
sporuleerd duiven-materiaal, de tweede groep (B) met goed gespo-
ruleerde hoender-oöcysten, en een derde groep (C) werd in het geheel
niet geinfecteerd. Bij het 3e experiment werd aan deze groepen
nog een 4e groep (AA) toegevoegd, welke, met slechts 1 maal
door kuikens gepasseerde duiven-oöcysten werd besmet.

Na het afsluiten der proeven, werden de in leven gehouden proefdieien steeds
met goed gesporulcerde kippen-oöcysten besmet, 0111 na te gaan, of de gevoelig-
heid voor deze oöcysten, door het ouder worden der dieren ook verminderd was.

Daar wij zeer lastig aan pas uitgebroede ionge duiven konden komen, en omdat
het absoluut coccidiën-vrij opfokken zeer veel tijd en zorg vereischt, was met
duiven het aantal proeven beperkt.

Voor elk experiment stond slechts één duif ter beschikking.
Deze duiven werden echter alle met hetzelfde materiaal, waarmee
de kuikens uit de groepen B van de bovengenoemde proeven wer-
den geinfecteerd, besmet, zoodat deze laatste weer een mooie
controle vormden voor het al of niet aanslaan van dit materiaal
bij de duiven.

Overigens werd bij deze jonge duiven nimmer een spontane
besmetting met gesporuleerd duiven-materiaal waargenomen,
zoodat hieruit mag worden besloten, dat de proeven aan de ge-
stelde eischen hebben voldaan.

Bij het dagelijksche faeces-onderzoek volgens de methode Lane
(voor het begin der proef) werd geen enkele cöcyste gevonden.

Groep A. De kuikens No. 1—5 werden tusschen 9 VII en 2
VIII 1929, 16 maal met goed gesporuleerde duivenoöcysten ge-
ïnfecteerd.

Bij deze kuikens werden nooit versche oöcysten in de faeces
gevonden. De infectie verliep dus negatief, de duivencoccidiën
veroorzaakten hier zelfs geen zwakke infectie.

Kuiken No. 1 stierf op 29. VII door een ongeval. De sectie was
negatief, en ook in de darm-uitstrijkjes werden geen endogene
ontwikkelingsvormen waargenomen.

Groep B. No. 6—8 werden 9. VII 1929 met gesporuleerde
kippen-oöcysten besmet, waarna zij ongeveer 5 dagen later posi-
tief werden.

No. 7 kreeg daarop 16. VII hevige diarrhee, was ernstig ziek
en stierf 17. VII. In de darm-uitstrijkjes en -coupes werden endo-
gene ontwikkelingsstadia gevonden.

No. 6 en No. 8 waren heel ziek, maar herstelden spoedig en ble-
ven regelmatig oöcysten uitscheiden in de faeces.

Deze beide kuikens werden 22, 29 en 31. VII, en 1 en 2. VIII
nogmaals met hetzelfde materiaal geinfecteerd.

No. 6 stierf daarna 18. VIII op den dag dat de proef werd af-
gesloten. Ook bij dit kuiken werden in de darm-uitstrijkjes en de
coupes ontwikkelingsvormen aangetroffen.

Groep C. No. 9 en 10 deden dienst als controle. Beide kuikens
bleven negatief gedurende de proef. No. 9 kreeg echter een pro-
lapsus cloaca en stierf aan de gevolgen hiervan. De sectie, darm-
uitstrijkjes en -coupes waren negatief.

Na het afsluiten der proef werden op 19. VIII deze kuikeis met
gesporuleerde hoender-oöcysten besmet en den 5den a 6den dag
daarna, werden bij alle versche oöcysten in de faeces aangetroffen.

De kuikens werden toen ernstig ziek. Nos 3, 5 en 8 stierven
26. VIII, terwijl No. 10 pas 6.IX stierf. In de darm-uitstrijkjes
en darm-coupes werden bij al deze kuikens ontwikkelingsvormen
aar getroffen.

Het dagelijksche faeces-onderzoek, volgens de methode Lane,
leverde voor het begin der proef steeds negatief resultaat op.

Groep A. De kuikens No. 11—14 werden tusschen 22. VII en
2. VIII 1929, 9 maal met gesporuleerd duiven-materiaal gein-
fecteerd.

No. ii en No. 14 werden daarop 5. VIII zeer zwak positief ;
ditzelfde gebeurde 9. VIII met No. 12 en 10. VIII met No. 13.
No. 11 bleef positief tot 4. IX, steeds kon een zwakke infectie met
de methode Lane worden aangetoond. Op 27. VIII begon het
aantal oöcysten in de faeces echter te stijgen.

No. 12 werd 9. VIII zeer zwak positief en bleef dit tot 17. VIII,
was daarna 3 dagen negatief, werd 21. VIII weer zeer zwak, terwijl
ook hier het aantal oöcysten vanaf 26. VIII begon toe te nemen.

No. 13 werd 10. VIII voor het eerst zwak positief, bleef dit tot
20. VIII, was vervolgens 3 dagen negatief, werd 24. VIII weer
zwak positief, terwijl vanaf 28. VIII het aantal oöcysten in de fae-
ces toenam.

No. 14 werd 5. VIII voor het eerst zeer zwak positief, bleef
dit tot 20. VIII, waarna het aantal oöcysten in de faeces grcoter
werd, terwijl dit kuiken 27. VIII stierf.

Groep B. Nos. 15 en 16 werden 22, 29, 31-VII, 1 en 2. VIII met
gesporuleerd hoendermateriaal besmet. Op 27. VIII, werden voor
het eerst oöcysten in de faeces waargenomen, terwijl de kuikens
vanaf dien dag ook steeds ziekte-verschijnselen hadden.

No. 15 stierf 4. VIII aan de gevolgen van de infectie, terwijl
No. 16 9. IX eveneens stierf. Vanaf 26. VIII, tot aan hun dood,
konden bijna eiken dag groote hoeveelheden oöcysten in hun fae-
ces worden aangetoond.

Groep C. Nos. 17 en 18 waren controles. Deze kuikens waren
tot het einde der proef steeds negatief.

Ook de superinfectie met hoender-oöcysten sloeg bij de restee-
rende kuikens aan, die spoedig aan de gevolgen dezer infectie
overleden.

Bij deze proef werden kuikens, welke 12. VIII uit de broedma-
chine kwamen, gebruikt. Zij werden pas 11.IX voor de proef ge-
bruikt, terwijl het dagelijksche faecesonderzoek negatief was.

Groep AA Nos. 27-30 werden 11.IX besmet met het materiaal,
dat vanaf 5.IX tot en met 9.IX uit de kuikens Nos. 11 en 14
(Groep A Experiment II) was verzameld.

Kuiken No. 27 was 16.IX, dus den 5den dag na de infectie, voor
het eerst positief en stierf 20.IX.

In de faeces van de kuikens 28, 29 en 30 werden 16.IX voor het
eerst oöcysten aangetroffen. De kuikens Nos. 28 en 29 stierven
beide 20.IX, terwijl het kuiken No. 30, 26.IX dood ging aan de
gevolgen van de infectie. Deze infectie was dus afkomstig van ge-
sporuleerde oöcysten, die oorspronkelijk afkomstig van duiven,
eenmaal bij kuikens hadden geparasiteerd.

Groep A. I)e kuikens Nos. 21 en 22 werden 11, 12, 13, 19 en 20.IX
met gesporuleerde duiven-oöcysten geinfecteerd.

Kuiken No. 21 was bij het begin der proef reeds zwak en stierf
vroegtijdig. Bij het dagelijksche faecesonderzoek werden nooit
oöcysten in de faeees aangetroffen, terwijl de sectie en darm-uit-
strijkjes eveneens negatief waren.

Groep B. Nos. 23 en 24 werden 11.IX geinfecteerd met gespo-
ruleerde hoender-oöcysten.

De faeees van No. 23 bevatten 17.IX, dus den 6den dag na de
infectie, voor het eerst oöcysten, terwijl het diertje 21.IX aan de
gevolgen van de infectie overleed.

In de faeees van No. 24 werden den 5den dag na de infectie,
dus 16.IX, voor het eerst oöcysten waargenomen terwijl het kui-
ken 17.IX stierf.

Groep C. Nos. 25- en 26 waren controles. Deze bleven tot het
afsluiten der proef, 30.IX, negatief. De kuikens Nos. 21, 22 en 26,
werden na het afsluiten der proef op 30.IX, alle éénmaal met
gesporuleerd hoender-materiaal geinfecteerd. Den 5den dag na
deze infectie, werden bij alle 3 oöcysten in de faeees gevonden.
Kuiken No. 21 stierf daarna op 10.X, No. 22 op 13.X en No. 26
op 18.X.

In de eerste proef is het niet gelukt, niettegenstaande her-
haalde infecties, jonge kuikens met duivencoccidiën te besmetten ;
een superinfectie met een veel geringere hoeveelheid hoender-ma-
teriaal sloeg echter gemakkelijk aan.

Bij de tweede proef blijkt, dat een infectie met gesporuleerde
duivenoöcysten zeer zeker mogelijk is, doch dat deze infectie
zwakker verloopt dan die, welke door de soort-specifieke hoender-
oöcysten wordt veroorzaakt.

Met het derde experiment werd bewezen : dat duiven-oöcysten,
welke slechts eenmaal door een hoen zijn gepasseerd, na deze pas-
sage voor den nieuwen gastheer minstens even virulent zijn ge-
worden, als de specifieke hoender-coccidiën, daar ze bij een onge-
veer even sterke besmetting volkomen hetzelfde klinische ver-
loop bij kuikens teweeg brengen.

Hierbij worden slechts 4 experimenten vermeld. Wel kwam ik
in het bezit van een grooter aantal pas uitgebroede jonge duiven,
maar een aantal hiervan stierf intercurrent, daar het zeer lastig
is, om deze dieren in de broedstoof op te kweeken.

Duif No. 38 kwam 22.VII als pas uitgebroed jong dier in ons
bezit, waarbij, onderzocht volgens de methode Lane, gedurende
7 dagen geen oöcysten in de faeces werden aangetroffen. Deze
duif werd 29, 30 en 31.VII met rijpe gesporulserde hoender-oöcys-
ten besmet, in de faeces werden echter met de methode Laxe tot
13.VIII geen enkele maal versche oöcysten gevonden. Daarna
werd zij 13, 14 en 15.VIII nog eens met gesporuleerde hoender-
oöcysten besmet, maar bleef weer negatief. Op 17.VIII stierf deze
duif intercurrent. In de gekleurde darm-uitstrijkjes en darm-
coupes konden geen endogene ontwikkelingsstadia worden aar ge-
toond.

Duif No. 40 kwam 27.VIII als pas uitgebroede duif in ons bezit;
onderzocht volgens de methode Lane, werden in de eerste 9 dagen
nooit oöcysten in de faeces gevonden. I)e duif werd 5, 6, 7,19, 20
en 21.VIII met goed gesporuleerde hoender-oöcysten besmet.
Bij het dagelijksche faeces-onderzoek, volgens de methode Lane,
werden echter nooit oöcysten in de faeces aangetroffen. Dit dier
stierf 27.VIII. Bij de sectie werden in de lever 3 hazelnootgroote,
necrotische haarden gevonden. In de histologische coupes van
deze haarden werden geen ontwikkelingsvormen van coccidiën
aangetroffen, terwijl ook de darmuitstrijkjes en -coupes negatief
waren.

Duif No. 39 kwam uit hetzelfde nest als duif No. 40. Omdat
ook hier de eerste 9 dagen, bij het dagelijksche faeces-onderzoek
volgens Lane, nooit oöcysten in de faeces werden waargenomen,
was ook dit dier volkomen coccidiën-vrij. Deze duif werd, evenals
duif. No. 40,5,6,7,19,20 en 21. VIII met goed gesporuleerde hoender-
oöcysten besmet, waarna zij op 28.VIII voor het eerst zwak posi-
tief werd. Bij deze jonge duif sloeg de infectie dus wel aan. Zij
bleef vanaf 28.VIII tot en met i.IX positief, werd daarna van 2—6.-
IX negatief, vervolgens weer 5 dagen positief, nog eens 8 dagen
negatief, om vanaf 20.IX tot en met 4.X weer positief te worden ;
4.X stierf zij. Gedurende dit heele verloop vanaf 28.VIII tot en
met i.X kon slechts een matig zwakke infectie worden waarge-
nomen. Alleen de laatste dagen, vanaf 2.X tot aan haar dood, was
zij lusteloos en weigerde het voedsel. Deze infectie mogen wij toe-
schrijven aan een besmetting met gesporuleerde hoender-oöcysten,
daar bij de andere duiven, die gelijktijdig onder dezelfde voor-
waarden en met hetzelfde voedsel werden grootgebracht, nooit
een spontane besmetting werd waargenomen.

Duif No. 41 kwam 10.VIII in ons bezit en was toen reeds 10
dagen oud en spontaan besmet. Bij het dagelijksche faeces-onder-
zoek volgens de methode Laxe, werd zij echter negatief (22.VIII).
Toen ze 11.IX, dus 21 dagen later, nog negatief was, w^rerd zij tus-
schen 11.IX en 21.IX, 12 maal met goed gesporuleerde hoender-
oöcysten geinfecteerd. Hierna werd zij 25.X voor het eerst zwak
positief ; deze infectie was 4 dagen later echter weer verdwenen.
Het dagelijksche faecesonderzoek verliep hierbij als volgt :

25.X , 26.X , 27.X , 28.X , 29.X—. Toen zij daarna
9.XI, nog negatief was, werd ze dien dag met goed gesporuleerde,
door een duif gepasseerde hoender-oöcysten, (faeces duif No. 39)
geinfecteerd. Zes dagen later, dus 15.XI werden voor het eerst
tamelijk veel oöcysten in de faeces waargenomen. De duif werd
ziek en stierf 17.XI.

Bij de sectie werden tamelijk veel endogene ontwikkelings-sta-
dia in de natief-praeparaten waargenomen.

De resultaten bij deze duif zijn jammer genoeg niet betrouwbaar,
want in het begin was zij spontaan geinfecteerd. Wel bleef ze,
voordat wij haar met hoender-oöcysten besmetten, 21 dagen ne-
gatief, maar toch moeten wij hier rekening blijven hemden met de
eventueel nog aanwezige spontane infectie, terwijl zij slechts 12
dagen negatief was geweest, toen ze 9. XI met gepasseerde hoen-
der-oöcysten werd geinfecteerd.

Bij een kort overzicht van deze 4 experimenten met jonge dui-
ven komen wij tot de volgende resultaten :

Bij deze proeven gelukte het tweemaal om bij een jorge duif,
na herhaalde infecties (6 en 12 maal) met gesporuleerde hoender-
oöcysten, een zwakke infectie op te wekken. Bij een der duiven
verdwenen de oöcysten reeds na 4 dagen weer uit de faeces. Verder
is het waarschijnlijk gelukt bij een jonge duif, door haar slechts
eenmaal met door de du\'f gepasseerde hoender-oöcysten te besmet-
ten, een zware infectie met Coccidiosis te veroorzaken.

Wij zien dus : Bij duiven is \'t soms mogelijk, om door herhaalde
infecties met goed gesporuleerde hoender-oöcysten een zwakke
infectie te voorschijn te roepen.

Uit bovenstaande experimenten mogen wij dus besluiten : Het
is mogelijk bij kuikens soms een zwakke infectie met duiven-
oöcysten op te wekken, terwijl hetzelfde af en toe mogelijk is door
jonge duiven met hoender-oöcysten te besmetten. Na deze pas-
sage is de virulentie van deze coccidiën even groot als van die,
welke reeds längeren tijd in den nieuwen gastheer hebben gepara-
siteerd.

Het Coccidium van de duif en van de kip bchooren dus tot eenzelfde
soort, zoodat de naam Eimeria pfeifferi (duif) als synomiem van E.
tenella (kip) dient te vervallen.

Da ontwikkelingsstadia van het duiven- en hoender-coccidium
verschillen slechts in geringe mate. Dez; verschillen bestaan in
een klein onderscheid in den vorm der oöcysten, in het ontbreken
van groote subepitheliaal gelegen schizonten bij de duif, en het
dikwijls meer polairwaarts gelegen zijn van de kernen der mero-
zoïten bij het hoender-coccidium.

De verschillen in den vorm der oöcysten bij spontane infecties
met duiven- of hoender-oöcysten zijn gering, maar constant. Na
2000 metingen was voor het hoender-coccidium de lengce, de breed-
te en de vormindex (breedte/lengte) gemiddeld 21.49 ^x 16.86 fi
en 0.808, voor het duivencoccidium 19.12 x 17.05 ,u en 0.890.

De oöcysten van het duiven-coccidium nemen na haar ontwik-
keling in het kuiken den vorm van het hoender-coccidium aan.
I)e vorm van de oöcysten is hierbij dus niet van de cocci diën-soort,
maar van den gastheer afhankelijk.

De spontane infectie duurt bij volwassen duiven zeer lang. Ook
indien een herinfectie absoluut werd uitgesloten, trad na maand
nog geen vermindering in het aantal uitgescheiden oöcysten op.
Jonge spontaan geïnfecteerde duiven werden echter reeds na 12—19
dagen negatief.

Een vochtige warmte van 80⁰—ioo° C. doodt reeds na een kort-
stondige inwerking alle oöcysten.

Bij een onderzoek over den invloed van soda in een 10% ver-
dunning, antiformine 10%, Caporit 0.1%, 1%, 5% en 10% op
de oöcysten bleek, dat alleen caporit in een 10% oplossing de
oöcysten in korten tijd doodt. Bij een lagere concentratie (0.1%—
1%) heeft caporit echter een gunstige inwerking op de sporulatie.

Bij de cluiven-coccidiose werden therapeutische proeven met
creoline, tricresol, spirocid, rivanoletten, igitol en ichthargan
gedaan. Alleen met ichthargan (1/3 gr. pro K.G.) gedurende eenige
dagen, werden bevredigende resultaten verkregen. Met igitol was
het resultaat niet met zekerheid vast te stellen. De andere mid-
delen hadden niet den minsten invloed.

C.o!l. Buil. 141. pp. 137—271.
1\'antham, (1910) Proc. Zool. Soc. London. P. III. pp. 708—722.
Hadley, P. B., (1911) Arch. f. Protistenk. Bd. 23, pp. 7—51.
Labbe, (1896) Arch. Zool. exper. et gener. III, ser. IV, pp. 517—654.
Morse, g., (1908) U.S. Dep. of Agric. Bur. of Anim. Ind. Circul. 128 p. 1—7.

Verklaring der platen.
Alle teekeningen werden met behulp van een Abbesch teekenapparaat, bij ge-
bruik van Coinp. Oc. 18 en Zeiss Apochi. Immers 2 mm. geteekend. De vergrooting
hierbij was 3750. De teekeningen werden bij de reproducties voor plaat III op 5/7
verkleind = vergrooting 2680 en voor de platen I en II op half verkleind = ver-
grooting 1875.

Oöcysten van het hoendercoccidium geteekend naar natief-preparaten vergroo-
ting 1875.

4. Bevruchtingsspoel met aan één zijde een rest van den piotoplasma-uitlooper.

7. Stadium met de 4 ronde dochtcrbollen voor het pyramidenstadium.
8 en 9 Pyramidenstadium.

10. Overgang van het pyramidenstadium naar het. stadium van de 4 dochter-
bollen

11. De 4 ronde dochterbollen na het pyramidenstadium.
12 en 13. Het langwerpig worden der sporoblasten.

Oöcysten van het duivencoccidium geteekend naar natief-preparaten. Vergroo-
ting 1875.

9. De 4 ronde dochterbollen na het pyramidenstadium.
10 en II. Het langwerpig worden der sporoblasten.

Endogene ontwikkelingsstadia van het kippencoccidium. Geteekend naar uit
strijkjes, gekleurd met Delafieldsche Haematoxyline en met IJzerhaematoxyline,
volgens Heidenhain. Vergrooting 2680.
Fig.

An 11 Kieken wurden vom Verfasser per os Taubenkokzidien (E. Pfeifferi)
verabreicht ; bei 4 der Tiere erfolgte eine leichte Erkrankung. Gesunde Kieken
erhielten dann Oozysten aus den Faeces dieser 4 Kieken und erkrankten schwer
an Kokzidiosis. Es stellte sich heraus dass das Taubenkokzidium nach einer ein-
zigen Hühnerpassage für Hühner gerade so virulent geworden war wie das ge-
wöhnliche Hi\'ihnerkokzidium (E. tenella). Von 4 jungen Tauben welche per os
Hühnerkokzidien (E. tenella) erhielten, erkrankten zwei.

Morphologisch sind die Hühner- und Taubenkok-zidien fast identisch ; nur ein
geringer Unterschied in der Form der Oozysten ist vorhanden. Jedoch im Hühner-
körper nehmen die Oozysten der Taubenkokzidien die Form des Hiihnercokzi-
diums an.

Verfasser ist der Meinung dass das Taubenkokzidium, Eimeria Pfeifferi (Labbé)
und das Hühnerkokzidium, Eimeria tenella (Raillet und Lucet) nicht zu ver-
schiedenen Sorten gehören sondern dass sie sich auf eine Sorte zurückführen
lassen.

Als Desinfektionsmittel hat sich das Caporit in 10 %iger Lösung als günstig
bezeichnet. Die Oozysten werden in kurzer Zeit abgetötet. 10 % Soda und 10 %
Antiformin haben sich unwirksam erwiesen.

Theiapeutisch sind nachfolgende Mittel erprobt worden : Kreolin, Tricresol,
Spirocid, Rivanolette, Igitol und Ichthargan. Nur das Ichthargan zeigte eine
günstige Wirkung (1/3 gram pro KG. während einiger Tage).

4 of 11 chickens were successfully infected per os with pigeon-coccidia (E. Pfeif-
feri). Healthy chickens were then given oocysts obtained from the faeces of these
four chickens. A serious infection resulted. After one passage through chickens
the pigeon-coccidium appeared to have become as virulent for other chickens as
the ordinary fowl-cocciduim (E. tenella).

Of 4 young pigeons which received per os fowlcoccidia (E. tenella) 4 contracted
a slight infection.

Morphologically\\ fowl coccidia and pigeon coccidia are identical except that
there is a slight difference in shape of the oocysts. After development in chicken?
the oocyst of the pigeon-coccidium takes the form of fowl-coccidiosis.

The author is of the opinion that the pigeon-coccidium, Eimeria Pfeifferi (Labbé)
and the fowl-coccidium, F.. tenella (Raillet and Lucet), do not belong to different
species but that they are identical.

As a chemical disinfectant caporit in a 10 p. 100 solution proved to be effective.
The oocysts were destroyed very quickly. 10 % of sodium and 10 % of antiformin
were found to be useless.

Theiapeutically the author tried creoline, tricresol, spirocid, rivanolette, igitol,
and ichthargan. Only with ichthargan (1/3 gram per kilogram) were satisfactory
results obtained.

L\'auteur a donné per os à onze poussins des coccidies du pigeon (E. Pfeifferi) ;
4 poussins furent légèrement contaminés. Des ooeystes provenant des fèces de ces
4 poussins administrés à des poussins sains ont provoqué une infection grave. Il

paiût que la coecidie du pigeon après un seul passage par la poule était devenue
aussi virulente pour les poules que la coecidie de la poule (E. tenella).

Sur 4 jeunes pigeons qui reçurent per os des coccidies de la poule, deux ont
contracté une infection légère.

Morphologiquement les coccidies de la poule et celles du pigeon sont presque
identiques. Seulement la forme des oocystes montre une petite différence. Pour-
tant dans le corps de la poule les oocystes des coccidies du pigeon prennent la
forme des coccidies de la poule.

L\'auteur est d\'avis que la coccidie du pigeon, Eimeria Pfeiffeii (Labbé). et la
coccidie de la poule, Eimeria tenella (Kaillet et Lucet), n\'appartiennent pas à
des espèces différentes, mais qu\'elles sont identiques.

Comme désinfectant le caporit est recommandé. Une solution de 10 p. 100 a
tué les oocystes en peu de temps. 10 % de soude et 10 % d\'antiformine étaient
inefficaces. Thérapeutiquement on a essayé : la créoline, le tricrésol. le spirocid.
la rivanolette, i\'igitol et l\'ichthargan. Seulement l\'ichthargan a exercé une action
favorable (1/3 gramme pro kilogramme, quelques jours consécutifs).

In het eerste nummer van dezen jaargang mocht ik een schema
ontwikkelen voor een uitbreiding der organisatie onzer Maat-
schappij, waarbij het zwaartepunt gelegd werd in het bijeen bren-
gen der leden in groepen al naar het bijzondere deel der diergenees-
kunde, waarvoor zij belangstelling hebben. Juist een half jaar
later in het No. van i Juli treffen wij een mededeeling aan van het
Hoofdbestuur luidende :

„Het Hoofdbestuur wil aan bovengenoemden wensch een begin van
„uitvoering geven door het instellen van een commissie voor het
„gebied omvattende de kennis der mensehelijke voedingsmiddelen
„van dierlijken oorsprong. De secretaris verzoekt daarom den leden,
„die wenschen tot zoodanige groep te behooren, zich bij hem op
„te geven voor 20 Juli.

„Tevens verzoekt hij leden, die aan de stichting van een andere
„groep dan de hierboven bedoelde behoefte gevoelen, zulks aan hem
„kenbaar te maken".

Zoo wordt met voortvarendheid de gedachte in de daad omgezet.
Het is mij bekend, dat reeds vele leden aan dezen oproep gehoor
gaven. Doch de zomertijd, met vacantie\'s, en daardoor meerdere
arbeid voor de overblijvende collega\'s is oorzaak, dat men aan
zulke correspondentie vaak niet toe komt. Daarom meen ik goed
te doen bovengenoemden oproep andermaal in herinnering te bren-
gen in het bijzonder van hen, die op het gebied der vleeschkeuring
en der melkhygiene werkzaam zijn. Grijpt deze gelegenheid aan om
een nieuwe band te leggen tusschen de dierenartsen, die als keurings-
ambtenaar werkzaam zijn, hetzij in embulatoire diensten, hetzij aan
centrale slachtplaatsen. Mogen ook de rijks-keurmeesters niet ont-
breken, evenmin als de dierenartsen verbonden aan melkcontröle-

stations, keuringsdiensten voor waren of die belast zijn met het
toezicht op boerderijen waar melk onder bijzondere voorzorg ge-
wonnen wordt. Belangstellenden in keuring van visch, wild en ge-
vogelte zullen van harte welkom zijn.

Binnen het kader van deze groep zal de differentiatie der onder-
groepen gemakkelijk gevonden kunnen worden. Niemand verzuime
dus zijn briefkaartje aan den secretaris te zenden ; ik houd mij over-
tuigd, dat deze ook deze late aanmeldingen nog gaarne zal noteeren.

Van niet minder beteekenis acht ik den laatsten zin der mede-
deeling van het Hoofdbestuur. Is er geen behoefte onder hen, die
zich in het bijzonder op het gebied der zootechniek bewegen, tot
nadere aansluiting en overleg, en evenzoo voor de specialisten op
het gebied der kleine-huisdieren-praktijk of voor hen die zich
bijzonder bezighouden met de bestrijding van ziekten onder het
pluimvee? Ik wil deze reeks niet verder uitspinnen, omdat een te
veel ook hier zou schaden. Men overwege echter wel. Het besluit
van heden opent den weg tot den oogst in de toekomst. Moge deze
vele en schoone vruchten dragen.

Kiurmuratow (Inst. v. exper. vet. med. Moscow, ref. Tier. Rundschau 1931.
No. 14, blz. 241) vond dat de gebruikelijke fixeer- en kleurmethoden volstrekt
niet alle miltvuu,-sporen in een preparaat dooden, en dat in een gedroogd voor-
werpglas-preparaat de sporenvorming doorgaat. Onverdunde (40 %) formaline
doodt in 3—5 minuten de sporen. Doode sporen worden bij de kleuring gelijk-
matig gekleurd ; van de levende sporen blijft het centrum ongekleurd ; een peii-
phere rand wordt zwak gekleurd.

Uhlenhut deelde in 1901 een methode mede om verschillende bloedsoorten
van elkaar te onderscheiden. Die methode berust op het feit dat serum van een
konijn, dat met mensenbloed of met bloed van een of andere diersoort is ingespoten,
slechts in bloedoplossingen van de bij de voorbehandeling gebruikte bloedsoort
een neerslag doet ontstaan.

Timmermann (Deut. med. Woch., ref. Sluiter in N. T. v. G. 1931, II, No. 16,
blz. 2085) heeft nu nagegaan na hoeveel jaren die reactie nog positieve resultaten
geeft. Bloedvlekken op een plank, in 1900 met runder-, varkens- en paardebloed
aangebracht, gaven na 30 jaar nog een zeer duidelijke reactie. Verder was de
Uhlenhut\'se eiwit-praecipitine-reactie positief met mensebloed van 1901, 1903
en 1907, met apebloed van 1905, varkensbloed van 1897, schapebloed van 1897
en 1907, konijnebloed van 1902 en 1911, hondebloed van 1901 en bloed van een
ree van 1908.

Slechts één proef, met varkensbloed van 1902 had een negatieve uitkomst.
Een en ander kan in gerechtelijke gevallen van veel belang zijn.

Volgens Séjourné (La presse médicale, ref. Smit in N. T. v. G. 1931, II, 17,
blz. 2238) wijst er op, dat bij pyogene infectie (sepsis) de phagocytose het voor-

naamste verdedigingsmiddel van het organisme is; deze moet dus bevorderd wor-
den. In zware gevallen krijgt men de beste uitkomsten met transfusie van bloed
van personen die te voren (maanden lang) geïmmuniseerd zijn tegen pyogene
bacteriën.

Belin (C. K. Soc. biologie 1929, ref. les cahiers de méd. vét. Mai 1931, No. 14)
verwekte bij een paard, tegen tetanus gehyperimmuniseerd, een fixatie-abces
door terpentijnolie-inspuiting. Hij onderzocht door cavia-proeven de antitoxesie
werking van die pus.

In tegenstelling met Koux en Vaillard, Salomonsen en Madsen, die deze
werking geringer vonden dan die van het serum, vond Belin die pus rijker aan
antitoxinen dan het serum.

Eenige cavia\'s werden met 1 c.c. pus ingespoten, andere met 1 c.c. immun-serum.
Elf dagen later kregen zij een doodelijke dosis tetanustoxine ; de met pus voor-
behandelde bleven in leven, de met serum ingespotene stierven.

Curatief werkte echter het immunserum het beste ; twee cavia\'s die 24 uren
na een doodelijke dosis tetanus toxine, een inspuiting van 1 c.c. serum kregen
bleven leven ; de twee met pus behandelde stierven na 6 en 9 dagen ; de twee
getuigen na 4 en 6 dagen.

Bruin (Journ. Amer. med. Ass. 1930) onderscheidt 3 soorten van reactie n.1.
die na het inspuiten met bloed van een donor uit een andere bloedgroep ; een
chemiese reactie en een anaphvlactiese reactie.

Op 4000 transfusies gaf hij 6 maal bloed van een andere bloedgroep dan die
van de patiënt; de patiënten die echter reeds stervende waren, overleden ; 4 her-
stelden ; verschijnselen : reeds na de eerste 50 c.c. buik- en lendenpijn, dyspnoe en
cvanose.

De chemiese reactie ontstaat door toevoeging aan liet donor-bloed van stoffen
die de stolling verhinderen of door verontreinigingen van de rubberslangen. Toe-
passing van de directe methode in plaats van de citraat-methode, en snel werken
en tegengaan van afkoeling, deed die reacties van 25 % tot 2—4 % verminderen ;
bovendien waren ze veel minder hevig.

De anaphylactiese reactie is nog niet verklaard. Aan anaphylactiese shock
stierven 2 op de 4000 patiënten, dus 0.05 %.

De bloedgroep van donor en ontvanger was hier dezelfde ; de patiënten kregen
onmiddellijk na de transfusie een rilling, hooge temperatuur, cyanose, bewusteloos-
heid, convulsies, snelle weeke polsen stierven na 2 minuten tot 8 uur ; 3 herstelden.

lil 3 gevallen bestond chroniese nephritis ; deze patiënten kregen oligurie of
anurie en stierven na 4—8 dagen in coma.

Bij goede uitvoering en scherpe aanwijzing acht Bruin de voordeelen van trans-
fusie zoo groot dat men het risico op den koop toe moet nemen.

Bordley (Archives of int. med. 1931) vermeldt 17 gevallen waarbij hoogst-
waarschijnlijk een verkeerde donor werd gebruikt. Reactie ; onmiddellijk sterke
koortsreactie, daarna meestal haemoglobinurie, altijd oligurie of anurie. Dan
eenige dagen verbetering der verschijnselen, daarna snel uraemiese verschijnselen
en meestal dood. (11 van de 17). Herstel gaat gepaard met toenetnende diurese.
(Referaat Melchior in N. T. v. G. 1931, No. 18, II).

Heckenroth en Advier (Buil. soc. path. exot., rel. Tier Rundschau 1931,
No. 2i, blz. 375) diagnostiseerden op Corsica een geval bij een 58-jarigen man.

Na twee jaar werden bij faeces-onderzoek eieren van fasciola hepatica gevonden.
De man woonde in een moerassige streek waar veel schapen werden gehouden
en at veel rauwe groenten. Behandeling met stovarsol gaf, klinies, verbetering ;
drie maanden na de behandeling waren echter nog fasciola-eieren in de faeees.

I. Hetzel : Runderen, schapen, geiten, honden en katten (Vet. Med. Nachr.
Bayer c.s. Nov. 1930, S. 33).

II. Frey : Paarden (Dissertatie Hannover 1927, Ref. D. T. W. 1931, No. 2,
S. 25).

Bij runderen : Voor de practijk is meestal injectie van 30 tot 40 c.c. eener 0.5 %
tutocaine-oplossing voldoende. Kleiner hoeveelheden van sterker concentratie
zijn minder aanbevelingswaard omdat deze slechts de ventrale- (motorische) en
niet de dorsale (sensibele) hoornen van het ruggemerg bereiken. Om de juiste
plaats voor de inspuiting te vinden bewege men den staart op en neer ; tusschen
ie en 2e staartwervel voelt men dan duidelijk een uitpuiling. Hier wordt een canule
van 5 c.M. lengte aan het voorste eind van den 2en staartwervel schuin naar voren
in het wervelkanaal gestoken. De injectie moet dan bijna zonder weerstand moge-
lijk zijn. Als men 30 tot 40 c.c. inspuit, dan blijven de koeien staan. Dit is niet het
geval, indien 50 tot 150 c.c. 1 % tutocaine-oplossing wordt ingespoten. Dan wordt
het geheele achterstel met uier, resp. penis, en ook het achterste gedeelte van den
buik totaal gevoelloos. De anaesthesie duurt 1 tot ij uur.

Bij schapen en geiten : Tusschen de wervels zijn groote tusschenruimten, de
inspuiting is daarom gemakkelijk. Insteekplaats eveneens tusschen ie en 2e staart-
wervel, (niet diep insteken).

Bij honden en katten : De wervels liggen dicht aan elkaar ; om de juiste plaats
voor injectie — tusschen ie en 2e of tusschen 2e en 3e straatwervel — te vinden,
moet de staart zoo ver mogelijk tegen het lichaam worden gedrukt en recht naar
beneden worden getrokken. De inspuiting is niet gemakkelijk.

Bij paarden : De kleine interspinaalruimten zijn oorzaak, dat de punctie tech-
nisch niet gemakkelijk uitvoerbaar is, bij onderlinge vergroeiing der wervels zelfs
onmogelijk. Insteekplaats als boven. Frey had het meest succes met inspuiting
van 3 a 4 c.c. eener 1.5—2—3.75—5 % oplossing van tutocaine waaraan op elke
5 c.c. 3 gtt. 100 % adrenalin-oplossing was toegevoegd. Na 5 tot 8 minuten is het
achterstel gevoelloos geworden ; de werking duurt 1 tot 2 uur.

Volgens ervaringen van Frey is lumbaal-anaesthesie, zij het dan moeilijker,
toch ook bij paarden meestal met succes toe te passen.

De indicaties tot de aderlating. (Dr. van Balen, N. T. v. Geneesk. 1931, I, No. 8,
blz. 907).

In een zeer lezenswaard arfikel geeft Dr. van Balen een overzicht over de mee-
ningen van bekende clinici omtrent indicaties tot venesectie in de geneeskunde.
Al worden de theoretische aanwijzingen tegenwoordig eenigszins anders gesteld,
in de practijk komen deze nog neer op de algemeene indicaties welke Pinkhof
in 1898 heeft gegeven : ,,als men het bloed oogenblikkelijk wil ontlasten van een
daarin voorkomend vergif, of als de bloeddrukking oogenblikkelijk moet worden
verlaagd."

Nadat gedurende ongeveer 50 jaren aderlaten vrijwel niet meer werd toegepast,
is men omstreeks 1900, voor liet eerst tegen uraemische- of eclamptische aanval-
len, weer tot venesectie overgegaan. Ofschoon ,,ontgifting" van het bloed (ver-
wijderen van vergiftige stofwisselingsproducten) hierbij bedoeld is, kan men de
snelle gunstige werking door dit gedeeltelijk verwijderen van het gif niet verklaren
zonder te denken aan het bevorderen van den vochtstroom uit de weefsels naar
de vaten, het bevorderen der diurese, en het bereiken van een zgn. „drempel-
waarde" aan gif-gehalte van het bloed.

Verder noemt Van Balen als bijzondere indicaties circulatie-insufficiënties,
als de longverschijnselen op den voorgrond treden en door cardiotonica niet wijken:
sterke stuwing, cyanose, dyspnoe, en vooral longoedeem ; dan langdurige hinder-
lijke climacterische vaatklachten, hypertensie ook bij mannen, als duizeligheid,
oorsuizen, hoofdpijnen ; bij patiënten met zeer congestief uiterlijk, elk half jaar
als het noodig blijkt ; bij dreigende apoplexie en primaire globulie. De gunstige
werking van venepunctie op verschillende circulatie-stoornissen meent Van Balen

viel langs mechanischen weg te mogen verklaren, doch als den stoot, die een vaso-
motorischen reflex aan den gang brengt, den circulus vitiosus breekt (b.v. overvulde
longvaten, dus slechte functie, daardoor nog sterker overvulling enz.) m. a. w.
refleclorisch een andere bloedverdeeling bevordert.

Ueber die Bedeutung der Hochfrequenzbestrahlungs-Therapie für die Tierheil-
kunde. (H. G. Maurer, Miinch. Tier. Woch. No. 3, 1931, S. 29—33).

In een „hooggestemd" artikel schrijft collega Maurer over de voortreffelijk-
heden van „hoogfrequent"-stroomen als therapeutisch universeel-tonicum. De
resultaten, welke hij door toepassing dezer met onbegrijpelijke snelheid heen en
weer slingerende electrische trillingen zegt te hebben bereikt, zijn eenvoudig
„verbluffend". Ernstige chron. nierontstekingen en obstipaties bij honden, ecze-
men bij katten, tympanitis en uierontstekingen bij koeien, rheumatiek bij varkens
en kippen en tumoren in het bekken bij runderen, het zijn „slechts" weinige der
vele ziekten, welke niet zelden door enkele, zelfs door één enkele hoogfrequent-
bestraling blijvend door hem zijn genezen .

.... Maurer tracht zijn beweerd succes te verklaren : Volgens biologische op-
vatting is „ziekte" niet iets zelfstandigs, doch het gevolg van verzwakte levens-
kracht der cel, van het celcomplex, de lichaamsvochten, het geheele organisme.

Het zijn de hoogfrequente trillingen, die de „Umstimmung" door meer ont-
wikkeling van Ozon en opname in statu nascendi teweeg brengen, die door een
krachtigen prikkel het gedeprimeerd mesenchvm tot nieuwe activiteit toniseert.
En zóó zouden ook verlammingen na hondenziekte door 12 tot 18 bestralingen, 3 x
per week telkens 5 tot 7 minuten, totaal genezen zijn ; totaal pijnloos, zegt Maurer

Schrijver heeft zelf een toestel gepatenteerd, waarmede o a. bij groote huisdieren,
b.v. bij .... koliek, óók rectaal kan worden „gewerkt", en vooral bij lumbago
veel succes kan worden bereikt; mits men den patiënt op den bodem goed isoleert,
wordt deze dan hoogfrequent-,.geladen".....\'t Is erg mooi. Man kann\'s probieren 1

Praktische Erfahrungen mit der künstlichen Bestrahluns von Kühen mittels
der Hanauer Quarzlampe, Künstliche Höhensonne. (K. Schneider, Münch. Tiei.
Woch. 1931, No. 3, S. 33).

Op een hofstede, onder den rook van een groote stad, waar de koeien geregeld
op stal moesten blijven en grootendeels met keukenafval werden gevoerd, had
men veel met allerlei ziekten tc kampen. Verschillende koeien werden stijf, leden
aan osteomalacie en vermagerden zichtbaar.

Bestraling met de kunstmatige hoogtezon, 2 keer per dag 5 tot 13 minuten,
verrichtte wonderen. Reeds na 3 dagen was het te z^;en, dat bestraalde koe\'en
zich beter begonnen te voelen. De lichaamstemp. steeg 1 tot C., de eetlust
nam toe en de melkgift werd grooter. Na 3 weken bestralen waren het dezelfde
koeien niet meer ; ook blijkbaar tuberculeus vee is vet geworden tegen alle ver-
wachtingen in.

Ook op wonden, i. c. decubitus, bleek bestraling met de kwartslamp zeer gunstig
te werken. Op mastitis had de kunstmatige hoogtezon echter geen invloed.

Schneider meent, dat menige koe, welke dooi latente tuberculose kwijnt, bij
tijdige bestraling behouden kan blijven.

(Uit de humane geneeskunde is het nut van kunstmatige hoogtezon voldoende
bekend. Het al of niet toepassen bij dieren zal m. i. méér een vraag zijn, welke
langs oeconomischen weg zal moeten worden beantwoord. In den dierentuin in den
Haag worden thans (medio Maart 1931) drie jonge poema\'s, een kleine Ouistiti
en een spinaap, die aan het sukkelen waren, met groot succes dagelijks bestraald)
Ref.) Mogendorff.

La Dengue en Pathologie Vétérinaire. Mélanidi et Stylianopoulo, Revue
gén. de Méd. Vét., 15 Oct. 1930, p. 640.

In de moderné veeartsenijkundige werken wordt „Dengue" als ziekte gewoonlijk
niet genoemd. Alleen door Hutyra en Marek (1910, Bd. I, p. 196, Ref.) wordt
met enkele woorden op haar voorkomen ook bij dieren gewezen.

Dengue (Spaansch), ook Dandykoorts geheeten, is een bij den mensch voor
komende acute besmettelijke ziekte van de tropische en subtropische streken.
De ziekte begint met hooge koorts en hevige pijnen in spieren en gewrichten.
Daarna treedt een huiduitslag op van uiteenloopend voorkomen, dat een paar
dagen duurt, hevig jeukt, doch met weinig koorts. Meestal treedt herstel op. (Ref.!

Schr. releveert eerst enkele mededeelingen uit de literatuur en vermeldt verder
het voorkomen eener met koorts gepaard gaande besmettelijke ziekte in het jaar
1927 bij cavalerie- en andere paarden in de omgeving van Athene, welke aan een
pandemie van dengue bij den mensch voorafging.

Bacteriologisch bloedonderzoek der aangetaste dieren was negatief. Bloed af-
genomen van een ziek paard in het febrile stadium werd subcutaan ingespoten
bij 2 andere paarden ; het eene bleef volkomen gezond, het andere daarentegen
vertoonde een sterke koortsreactie. Bloed van dit paard bij een 3e paard ingespoten
gaf hetzelfde beeld.

Proeven om paarden, koeien en vaarzen met bloed van aan dengue lijdende
menschen experimenteel te infecteeren mislukten.

De juiste aard der bij dieren voorkomende, op ,,Dengue" bij den mensch gelij-
kende ziekten, moet dus nog nader worden gedetermineerd. Brands.

Cultureele, biochemische en serologische verschillen tusschen pathogene para-
typhusbacillen en paratyphusbacillen die gerekend kunnen worden te behooren
tot de z.g.n. intermediaire groep. Dr. Bruno Ubertini, La Clinica Veterinaria,
Febr. 1931.

De benaming van de verschillende groepen der paratyphusachtigen is eenigs-
zins verward ; men moet, zoo men hierover een artikel bestudeert, zich hiervan
terdege rekenschap geven en zich eerst met zorg orienteeren. Feitelijk zijn de namen
paratyphus A en paratyphus B ontleend aan de terminologie van de leer der
ziektekiemen van den mensch. Hiermede worden aangeduid paratyphus-bacterien,
die alleen bij den mensch voorkomen en die andere eigenschappen bezitten dan de
typhusbacil. Daarnaast worden onderscheiden de vleeschvergiftigers, bacillen
dus, die hun optimum van virulentie ontplooien bij bepaalde diergroepen en die
bij den mensch na het nuttigen van vleesch van aan infectie met deze bacillen
geleden hebbende slachtdieren ziekteverschijnselen kunnen veroorzaken. Deze
worden in de humane bacteriologie samengevoegd in de enteritidisgroep.

Wij daarentegen zijn gewend de vleeschvergiftigers met andere bij de huis-
dieren voorkomende paratyphusachtigen gemeenschappelijk te benoemen als
paratyphus-B.

De groote groep bij mensch en dier vat men samen onder den naam paratyphus-
enteritidesgroep, die dan staat tegenover de typhusbacil.

Wij kennen dus bij onze huisdieren een groep, pathogene bacteriën, die bepaalde
eigenschappen gemeen hebben en die wij paratyphus-B noemen, of kortweg para-
typhus. Zij groeien in den regel snel op onze voedingsbodems, van welke vooral
de driekleurige van Gassner zeer geschikt is voor een voorloopige differentiatie
ten opzichte van andere kiemen.

Knkele vertegenwoordigers van deze groep staan als vleeschvergiftigers te boek,
zijn dus ook virulent voor den mensch. De bekendste vleeschvergiftiger is de B.
enterilidis Gartneri, een bacterie, die voornamelijk aan het rund is aangepast,
doch ook bij varken en veulen is gevonden. Een andere is de B. enteriüdis Breslavi;
deze heeft geen speciale specificiteit voor eenig huisdier, doch is bij alle diersoo.ten
gevonden.

De bij de muizenverdelging gebruikte B. typhi murium komt in eigenschappen
met den bacil van Breslau overeen ; deze laatste is ook zeer pathogeen vooi
muizen.

In enkele gevallen is bij vleeschvergiftiging ook de B. paratyphi B van Schott-
müller gekweekt. Deze bacil is feitelijk een specifieke verwekker van paratyphus
bij den mensch vooral in Centraal Europa ; volgens de nomencaltuur in de humane

bacteriologie dus een echte paratyphus-bacil. Het is nog de vraag of de vleesch-
vergiftigingen op rekening van dezen bacil niet moeten worden toegeschreven aan
postmortale infecties ; pathogeniteit voor de huisdieren wordt betwijfeld.

Ten slotte is bij vergiftiging door het gebruik van varkensvleesch de B. suipes-
tifer als oorzaak opgespoord.

Hoewel de hoendertyphusgroep (B. typhi gallinarum en B. pullorum) serologisch
verwantschap hebben met het Gartner-type, zijn hier geen vergiftigingen van be-
kend ; schijnbaar zijn deze soorten slechts specifiek voor vogels.

Alfwijkend van het paratyphus B-type is een groep door Standfuss en Leur
genoemd ,,intermediaire groep" ; Uhlenhut en Hüben\'er duiden deze groep aan
als ,,Paratyphus-C". Dit type wordt bij het bacteriologisch vleeschonderzoek
herhaaldelijk aangetroffen ; het wijkt af, doordat saccharose vergist wordt, en
indol gevormd. Men is geneigd de bacillen van dit type als apathogeen te beschou-
wen ; het zouden echte saprophyten zijn, die zeer verspreid in de natuur voor-
komen en als gewone bewoners van het darmkanaal veelvuldig worden aangetroffen.

Schrijver van het aan het hoofd van dit referaat genoemde artikel onderzocht
deze groep op uitgebreide wijze ; hij komt tot de volgende conclusies :

Kiemen van de intermediaire groep kunnen herhaaldelijk worden aangetoond,
in de diepte zoowel als op de oppervlakte van ingewanden van gestorven en van
in nood geslachte dieren ; en eveneens op dezelfde plaatsen bij gewoon geslachte
dieren.

Het biochemisch en serologisch gedrag van de kiemen van deze groep, hoewel
vele punten van overeenkomst met de vleeschvergiftigers vertoonende, onder-
scheidt zich hiervan zoodanig, dat zij snel en voldoende scherp kunnen worden
onderkend.

De differentiatie van de kiemen van de intermediaire groep ten opzichte van
de componenten van de groep paratyphus-B. is noodig bij het bacteriologisch
vleeschonderzoek omdat, in het stadium van onze huidige kennis, de eerstgenoemde
bacteriën niet als pathogeen voor den mensch zijn te beschouwen. De consumptie
van vleesch, waarin deze bacillen werden aangetroffen bleek bij proeven van den
schrijver geen invloed op de gezondheid van den mensch uit te oefenen.

Die Blutegelinvasion in den Rachen der grossen Haustiere in Bulgarien. Eine
neue Bekiimpfungsmethode. X. Iwanoff, Arch. f. Tierheilk. 62, H. 4, 1930, p. 427,

Limnatis nilotica, een bloedzuiger, welke in Bulgarije veel voorkomt, heeft
een lengte van 80—180 m.M , is bruinachtig groen gekleurd en heeft een oranje
gekleurde streep langs de zijvlakte van het lichaam. Hij bezit een doorboorden
kleinen mondzuignap en een grooteren niet doorboorden achterzuignap, met behulp
waarvan het dier zich gemakkelijk in het water voortbewegen kan. Deze parasiet
leeft in het geheele Middellandsche zeegebied en is bekend in Syrië, Algiers, Spanje,
Portugal, Italië, Griekenland, Bulgarije en Macedonië en ook in Roemenië en
Hongarije. Dezen bloedzuiger kan men op den bodem van poelen enz. in groote hoe-
veelheid aantreffen. In Bulgarije heeft men het meesten last van dezen parasiet ge-
durende droge zomers omdat de bloedzuigers zich dan meestal in de nog bestaande
poelen en plassen verzameld hebben en het juist daar is, dat het vee komt drinken.

Het meest hebben de runderen er onder te lijden, omdat de paarden meestal op
stal gehouden worden. Niet zelden is het sterftecijfer bij runderen zeer groot (16.6%)
en bij buffels tot 23 %.

De parasieten zuigen zich vast in de pharynx, verwonden het slijmvlies en zuigen
bloed. Door oedeem van de submucosa veroorzaken zij niet zelden een doodelijk
verloopende asphyxie. Somtijds is de invasie met parasieten zoo groot en treedt
de zwe\'hng zoo snel op, dat de runderen, mede door de mechanische verstopping
door de bloedzuigers, dikwijls in zeer korten tijd sterven, zonder dat de eigenaar
ziekteverschijnselen opgemerkt heeft. Het is den schrijver opgevallen, dat de bloed-
zuigers later trachten langs den mond den gastheer weer te verlaten. Voor het

verdrijven der parasieten heeft hij goede resultaten verkregen met doorspoeling
van de keel ; hiertoe bracht hij een elastischen eatheter, voorzien van een gummi
ballon, in den neus, op dezelfde wijze als dit met de neusslokdarmsonde volgens
Neumann Kleinpaül geschiedt.

De ballon wordt gevuld met 60 c.c. van de irrigatie-vloeistof, die bestaat uit
een 2—10 % terpentijn-emulsie of een keukenzoutoplossing. Deze irrigaties wor-
den 2—3 maal herhaald. De sonde mag niet te diep in den neus gebracht worden.
De lengte van den eatheter mag niet grooter zijn dan de afstand van den neusspiegel
tot het midden van de denkbeeldige lijn, welke men van den uitwendigen ooghoek
tot aan den onderkaakshoek trekken kan. Wanneer men deze voorzorgsmaatregelen
neemt, heeft men geen kans, dat de vloeistof in de luchtpijp geraakt.

(Necrobiosis et cirrhosis hepatis enzootica) door L. van Es, L. B. Cantwell, H.
M. Martin and J. Kramer.

In 1925 werd op last van ,,the State Department of Agriculture" een onderzoek
ingesteld naar het voorkomen van bovengenoemde ziekte, welke sedert J; 1912
in ernstige mate onder den paardenstapel in Nebraska (Sioux County) woedde.
Van een eigenaar, die gemiddeld 25 paarden op zijn bedrijf hield, stierven in 10
jaar tijds 35 ; een ander verloor in 12 jaar 100 paarden, waarvan in 1 jaar (1924)
28. Ook werden runderen aangetast doch, zooals later bij het onderzoek bleek,
slechts in gering aantal, evenals muilezels.

Het klimaat der streek is gekarakteriseerd dooi groote verschillen in tempera-
tuur en door betrekkelijk weinig regenval (17 inches = 42 c.M.) waarvan ongeveer
de helft valt gedurende het weideseizoen, Mei, Juni en Juli. Ofschoon het geheele
jaar door sterfgevallen voorkomen, spannen toch Juni en Juli de kroon. Nu eens
zien wij meer sterfte in droge jaren, dan weer meer in natte. Zoo stierven b.v. in
1926, een droog jaar, aanmerkelijk meer paarden dan in het natte jaar 1927. De
ouderdom der dieren varieerde meest tusschen 5 en 7 jaar.

In de weide trekt een paard, in het beginstadium der ziekte verkeerend, de aan-
dacht doordat het zich van zijn kameraden afzondert en traag en lusteloos is, ter-
wijl het op stal staat te stampen a.\'sof het pijn heeft. Zeer typisch ook in dit stadium
is het heihaaldelijk en sterk geeuwen. Eenigen tijd later heeft het neiging in de
krib of omheining te bijten en met het hoofd tegen allerlei voorwerpen te leunen,
waardoor dikwijls verwondingen ontstaan vooral aan de lippen en zelfs snijtanden
afbreken. De eetlust is reeds in het begin der ziekte verminderd ; soms zijn lek-
zuchtachtige verschijnselen waarneembaar en bestaat vermeerderd dorstgevoel.
De faeces zijn gewoonlijk normaal, een enkele maal echter te dun. In een meer
gevorderd ziektestadium hebben de patiënten verminderde sensibiliteit en neemt
de depressie toe ; zij staan met cén der achterbeenen in ruststand, terwijl de gang
strompelend of zwaaiend is, waarbij ze, het hoofd omlaag, in een kring of juist doel-
loos rechtuit loopen (vandaar de naam „Walking disease"). Zoodoende verdrinken
ze dan ook vaak in poelen of slooten of stikken doordat ze met den hals op de om-
heining storten.

Andere verschijnselen die zich zoo nu en dan voordoen zijn : duwneigingen,
icterische verkleuring der mucosae en laryngeaalstenose. P T en A zijn bijna steeds
normaal. De duur der ziekte varieert tusschen eenige dagen en verscheidene maan-
den met een gemiddelde van 4 weken.

Bij de runderen treedt eveneens een soporeuze toestand op met spiertrillingen
en spastische contracties van de extremiteiten in het eindstadium. De ziekteduur
is hier korter dan bij de paarden.

De secties van 35 paarden, meest gedood in extremis, leverden het volgende op :
geelkleuring van slijmvliezen, van onderhuidsche bindweefsel en fascies, van net,
omentum en peritoneum. Soms vocht in de buikholte, doch nooit ascites. Typisch
is de maaguit?etting, die volgens schrijvers intra-vitam reeds lang heeft bestaan

ten gevolge van parese der maagmusculatuur. Een enkele maal maagbersting.
Verder bestaan geen veranderingen aan het digestieapparaat, dan af en toe geringe
hyperaemie of oedeem van de submucosa van iejunum en duodenum en petechiën
onder de serosa. De milt was een enkele maal te vast van concistentie en had soms
een te donkere tint. In 2 gevallen was dit orgaan vergroot. Overeenkomstig deze
bevindingen waren microscopisch weinig afwijkingen te zien.

De lever was steeds belangrijk beschadigd en somtijds was dit het eenige orgaan
dat veranderingen te zien gaf. Haar gewicht schommelde steeds tusschen normale
grenzen doch de kleur was bijna steeds afwijkend (bleekbruin tot grijsbruin tot
blauwachtig grijs met gevlekte teekening), terwijl zij steeds te vast aanvoelde. Op
snede vertoonde zi j meestal het gevlekte aanzien, hier en daar met kleine bloedingen.

Microscopische waren de meeste veranderingen aan het parenchym (pycnose,
karyorhexis en karyolysis der kernen en ophooping van galkleurstoffen in het cel-
protoplasma). Een enkele maal echter was dit relatief intact, terwijl dan belangrijke
proliferatie van bindweefselelementen bestond (hoofdzakelijk diffuse intralobu-
laire cirrhose). Verder allerlei tusschen vormen waarbij nu eens groepen groote
hypertrophische cellen met groote intacte kernen en dan weer groepen kleine don-
ker gekleurde cellen en dito kernen werden aangetroffen. In de minderheid der ge-
vallen had proliferatie van galgangen plaats gevonden, doch over \'t algemeen ook
dan nog in zeer geringe mate. In een groot aantal der aangetaste levers, zoo niet
in alle, werden bloedingen in de lobuli of in hetgeen van deze was overgebleven
opgemerkt. Longen en hart waren, behoudens petechiën onder de pleura en onder
epi- en endocard, zoowel macro- als microscopisch zonder afwijkingen. De nieren
vertoonden slechts een enkele maal geringe parenchymateuze degeneratie van
glomeruli en tubuli.

Wat de actiologie aangaat verliepen de entingsproeven met .bloed, lever- en milt-
extract van de gestorven paarden op ratten, cavia\'s en paarden negatief. Voeder-
proeven met de in de weiden van gemelde streek veel voorkomende 3 lupinensoor-
ten alsmede met andere daar welig tierende planten bleven zonder succes. Ver-
volgens werden op 16 paarden voederproeven genomen met de daar in grooten
getale groeiende Senecio intergerrimus en S. Ridelliï. Hierbij bleek dat de levers der
proefdieren welke eenige weken tot eenige maanden met S. intergerrimus gevoe-
derd waren, weinig veranderingen vertoonden, doch dat bij de paarden welke ge-
durende denzelfden tijd S. Ridelliï hadden gegeten, zich een ernstige leverlaesie
had ontwikkeld, die in alle opzichten treffend identisch was met die van de na-
tuurlijke gevallen, zoodat de schrijvers het bewijs geleverd meenen te hebben dat
S. Ridelliï de causatieve factor is bij de sterfgevallen waarvan hierboven sprake is.

Algemeene Osteo-arthritis bij een paard. iGraham, Williamson en Mitchell.
the vet. record. 1931 p. 15, blz. 412).

Een rijpaard kwam in behandeling voor overhoef r. v.; 9 maanden en later werden
verschijnselen van paraplegie opgemerkt en werd het paard gedood. Bij de sectie
vond men chronische osteo-arthritis van de meeste gewrichten.

Zur Frage des Vorkommens von Leberegeln beim Pferde. Gressel. Zeitschr.
i. Vetk. 1930 H. 8, p. 307.

Niettegenstaande de sterke verbreiding van distomatose onder het rundvee zijn
ziekten door leverbotten bij paarden tot heden zelden waargenomen. Toch zijn
in den loop der jaren in de literatuur verschillende gevallen vermeld. Linde o.a.
beschrijft een geval bij een zwaar koudbloed paard. Als ziekteverschijnselen worden
genoemd : koorts, geelkleuring der oogslijmvliezen, vermindeide voedselopname,
oedemen aan onderbuik. Het vermoeden van distomatose werd door onderzoek
der faeces, waarin eieren werden aangetoond, bevestigd. Na verstrekking van distol
trad spoedig herstel op.

De infectie heeft in hoofdzaak in de weide plaats, maar in het bovengenoemd
geval van Linde is het paard niet in een weide geweest en uitsluitend met hooi

gevoerd. Dit laatste is trouwens meer waargenomen en wordt ook door Hutyra
en Marek aangegeven.

Schr. achtte het. daarom noodig bij een aantal troepen-paarden, die wel is waar
geen enkel ziekteverschijnsel hadden, maar hooi kregen afkomstig uit streken
waar distomatose vaak voorkomt, op leverbotten te onderzoeken.

Dat onderzoek had in Januari 1929 plaats bij 100 paarden en was volkomen
negatief. Er werden geen eieren in de faeees gevonden, zoodat mag worden aan-
genomen, dat de paaiden vrij waren van leverbotten en dat, al behoort een infectie
door cysten, met hooi, tot de mogelijkheden, deze voor troepenpaarden toch van
geringe beteekenis is.

Een 8-jarig rijpaard, dat reeds langen tijd als kortademig bekend stond, werd
ter onderzoek aangeboden wegens verergering zijner ademnood en slechte eetlust.

Temperatuur normaal, ademhaling oppervlakkig, moeilijk en in hoofdzaak
abdominaal, 20—24, in- en expiratorisch dvspnoe met duidelijke dampgroeve ;
pols 45—50, bonzenden en onregelmatigen hartslag. Hart-percussieveld vergroot ;
in bovenste longgedeelten verscherpte ademhalingsgeruischen, beneden niets te
hooren. Het bloedonderzoek gaf sterke lymphopenie.

In de weide wilde het dier niet grazen daar het buigen van hals en hoofd schijn-
baar pijn veroorzaakte. Een week later trad aan de onderborst een oedeem op ter
grootte van een vuist, dat gedurende de volgende dagen belangrijk in grootte toe-
nam en zich over de geheele onderborst en buik uitstrekte. Ademnood en hart-
zwakte werden steeds erger, waarna het paard spoedig is gestorven.

Bij de sectie waren in de buikholte alle lymphklieren vergroot ; in de borstholte
bevond zich 5 Liter heldere sereuse vloeistof en verder een groot gezwel van 14^
pond vanaf de voorste apertuur zich uitstrekkende naar achteren, waardoor het
hart ongeveer 20—25 c.M. was verplaatst. Dat gezwel was vergroeid met borstbeen-
pleura, trachea, groote bloedvaten, hartezakje en met alle zich in de omgeving
bevindende lymphklieren. Het bleek een lymphosarcoom te zijn.

Gedurende het leven gaven de ziekteverschijnselen voor eenige differentieel-
diagnose weinig speelruimte, wel echter de pathologisch-anatomische bevindingen.
Er zijn n.1. verschillende ziekten, die macroscopisch alle met hyperplasien der
lymphklieren gepaard gaan. Schr. onderwerpt deze aan een korte beschouwing.

Die Beziehungen der Linsenveranderungen zu Alter, Gesehlecht, Farbe und
Rasse des Pferdes, ohne Berücksichtigung der Berlinsehen Ringe. Helmut Steffan,
Zeitschr. f. Vetk., 1931, H. 2., pg. 33.

Schr. begint er op te wijzen, dat de lensveranderingen bij het paard zoowel kli-
nisch als pathologisch-histologisch, reeds vele malen zijn bestudeerd. De uitkom-
sten dier onderzoekingen zijn echter elkander tegensprekend of slechts benaderend
analoog.

1008 paarden zijn onderzocht en de bevindingen in verband gebracht met leeftijd,
geslacht, kleur en ras, overzichtelijk gemaakt in tabellen en curven.

De lensveranderingen zelf werden gerangschikt naar hun aard, localisatie en voor-
komen —- alleen de Berlinsche ringen worden buiten beschouwing gelaten.

Schr. gebruikte voor zijn onderzoekingen den Neukla-oogspiegel, volgens aanwij-
zingen van Prof. Neumann-Kleinpaul door de Fiima Hauptner vervaardigd,
welk instrument handig en betrouwbaar is gebleken.

34-4 % ^{van a}"^e paarden hadden lensveranderingen ; het aantal steeg met het
toenemen van den leeftijd. Bij het vierde gedeelte dier paarden waren de verande-
ringen aan beide oogen tegelijk waarneembaar. Schimmels vertoonden procents-
gewijze meer lensveranderingen dan bruinen, vossen en zwarten. De pigmentloos-
heid schijnt daarbij een rol te spelen Ook werden zij vaker bij ruinen dan bij mer-
riën aangetroffen.

De meeste lensveranderingen werden bij volbloedpaarden gezien, dan volgen
de koudbloeds, het minst bij warmbloeds.

De achterste lenskapsel is even vaak veranderd als de voorste kapsel en de
eigenlijke lens te zamen.

De waargenomen veranderingen worden onderscheiden in Y-, plint-, blaasjes-,
poolstaar, diffuse en onregelmatige troebelingen

De Y-staar werd gezien bij 10.4 % der onderzochte paarden, maar niet of slechts
uiterst zelden beneden den 5-jarigen leeftijd. Met het ouder worden der paarden
trad deze lensverduistering meer op en vaker op de achterste dan op de voorste
lenskapsel (verhouding 4 : 1).

Meestal kwam deze staar aan één oog voor en ongeveer 2 x zooveel bij ruinen
dan bij meiriën. Aangenomen mag worden, dat de castratie het vroegere eventueej
snellere ontstaan van de Y-staar begunstigt.

Wat de kleuren betreft waren speciaal schimmels met het lijden behept. De
verschillende rassen gaven geen onderscheid.

6.3 % der onderzochte paarden hadden puntstaar, welke meestal te zamen met
andere, veelal sterkere troebelingen werd gezien. Deze lensverduistering neemt tot
i i-jarigen leeftijd kwantitatief toe, daarna kwalitatief. Ruinen en schimmels waren
weer het meest aangetast.

De blaasjesstaar werd bij 2.8 % der onderzochte paarden gezien en wel bijna
uitsluitend op de voorste lenskapsel. De veelvuldigheid stijgt met den leeftijd.
Deze lenstroebeling vertoonde zich vaker in het rechter dan in het linker oog (ver-
houding 2:1), vaker bij merriën dan bij ruinen (2 : 1), het sterkst bij schimmels,
zelden of nooit bij zwarten, voornamelijk bij koudbloeds, nooit bij volbloeds.

De poolstaar werd waargenomen bij 3.8 % der onderzochte paarden. Voorste
en achterste lenskapsel waren gelijkmatig aangetast, evenzoo rechter en linker
oog De cataracta polaris komt bijna altijd eenzijdig voor en haast uitsluitend bij
paarden tot 13 jaar. Bij oudere paarden gaat deze cataract hoogstwaarschijnlijk
in andere en sterkere lenstroebelingen over.

Kwantitatief neemt de poolstaar met den leeftijd niet toe. Het geslacht geelt
geen verschil. Schimmels hebben dezen staarvorm niet, doch vossen en zwarten
naar verhouding vaak.

Diffuse troebelingen werden gezien bij 4.06 % der onderzochte paarden, maar
niet beneden den 6-jarigen leeftijd. Meestal aan één en dan het rechter oog. Met het
ouder worden werden deze troebelingen niet grooter.

Ruinen waren 2 X zoo vaak aangetast als merries en schimmels 3 X zoo vaak
als bruinen, vossen en zwarten.

Onregelmatige troebelingen werden waargenomen bij 6.8 % der paarden en
meestal eenzijdig. 14.7 % van alle lensveranderingen worden door deze troebelingen
gevormd. Hun voorkomen stijgt met den leeftijd. Ruinen en schimmels weer het
meest aangetast, eveneens koudbloeds.

Mydriase bilatérale chez un cheval pouvant être rapportée a un état sympathi-
cotonique. Lemetayer, Bulletin de 1\'Acad. Vét. de 1\'rance 1931, No. 2, p. 82.

Een steeds wat schichtige 10-jarige ruin was sedert eenigen tijd hoe langer hoe
angstiger geworden en werd ter behandeling aangeboden omdat het den eigenaar
was opgevallen, dat de pupil beiderzijdsch abnormaal wijd was.

Er waren geen aanwijzingen, dat clandestien een mydriaticum was toegepast ;
de pupillen reageerden niet op licht, de tensie was normaal, ophthalmoscopisch
onderzoek gaf geen afwijkingen te zien.

Microscopisch faecesonderzoek op woimeieren was negatief ; ook in de urine
werd niets abnormaals gevonden.

De bestaande mydriasis moest dus waarschijnlijk het gevolg zijn van een verlam-
ming van de sphincter pupillae of van een prikkeling van de dilatator pupillae.

De eerste mocht echter worden uitgeschakeld, daar de visus en de normale oog-
bewegingen wezen op een intact zijn van N. opticus en N. oculomotorius.

Prikkeling der pupilverwijdende vezelen kon dus worden aangenomen en wel
ten gevolge van een verhooging van den tonus van het sympathisch zenuwstelsel.

Dit werd uitgemaakt met de otocardiale reflex. Wanneer men een gezond paard
een praam op het oor zet blijft het aantal polsslagen daarvoor en daarna gelijk ;
in geval van vagotonie nemen wij een vermindering en van sympathicotonie een
vermeerdering waar.

Bij den ruin steeg het aantal pulsaties van 40 tot 51 hetgeen dus wees op sym-
pathicotonie.

De ingestelde therapie bevestigde de diagnose. Na 4 dagelijksche injecties van
0.5 gram coffeïne, gevolgd door de injectie van i gram coffeïne op den 7den dag,
was de patiënt zoowel wat de oogaandoening als zijn karaktereigenschappen be
treft, volkomen genezen. Brands.

The transmission of periodic ophthalmia of horses by means of a filterable agent.

A. C. Woods and A. M. Chesney, The Journal of experimental medicine. Vol
52, No. 4, 1930.

Reeds vroeger hebben Woods en Burkey de resultaten van een bacteriologische
studie bij maanbündbeid van het paard medegedeeld. Het onderzoek zoowel op
aerobe- als anaerobe bacteriën was daaibij steeds negatief geweest. Intusschen
was het anderen gelukt de aandoening experimenteel over te brengen, dooi wat
exsudaat, genomen uit een acuut ziek oog, te brengen in een normaal gezond oog.

In 1926 nu hebben Woods en Chesney een epidemie a. t. w. van maanblind-
heidsgevallen waaigenomen, waarvan de oorzaak aan een filtreerbaar virus moest
worden toegeschreven. Het lijden deed zich daarbij hoofdzakelijk voor als een
recidiveerende, sereuze uveites. De aanvallen waren gekarakteriseerd door epip-
phora, oedeem van de periorbitale holte, troebeling van het hoornvlies, het op-
treden van een gelatineus-mucopurulent exsudaat in de voorste oogkamer, iritis,
de vorming van synechiën en exsudatie in het corpus vitreum.

Iietinale afwijkingen waren klinisch moeilijk te bestudeeren door de veranderingen
voornamelijk in de voorste deelen van den bulbus.

De eerste aanval duurde 4 -10 dagen en liet weinig blijvende veranderingen
11a. Een nieuwe aanval trad na 3—C weken op. Bij iederen aanval werden de oog-
veranderingen erger ; ten slotte atrophia bulbi. De pathologisch-anatomische
veranderingen weken eenigszins af van hetgeen daaromtrent tot nu toe in de leer-
boeken was vermeld ; zij waren o. a. gekenmerkt door het ontstaan van mononu-
cleaire infiltraties, oppervlakkig gelijkende op lymphfollikels, in uvea, pigment-
epitheel van de retina en N. opticus, fn hoeverre deze folliculaire ophoopingen
van rondcellen, pathognomisch voor het lijden was, kon niet gezegd worden.
Zij vonden ze evenwel bij deze aandoening constant en niet bij de uveitiden van
bacterieelen aard.

De meening van Rosenow dat een Gram-negatief flavobacterium hierbij in
het spel zou zijn, kon alzoo door hen niet worden bevestigd. Wel werd door hen
daarbij aan een filtreerbaar agens gedacht en in die richting het onderzoek uit
gebreid.

De oogen van paarden met een acuten aanval werden na het dooden der dieren
onder antiseptische cautelen geopend, corpus vitreum, retina en uvea verwijderd
en daarna in een mortier met steriel zand en physiologische keukenzoutoplossing
fijn gewreven. De bovenstaande vloeistof werd vervo\'gens door een Berkefeld
N. filter gefiltreerd en van het filtraat 4 c.c. in oogen van gezonde paarden ge-
spoten. Binnen 24 uur traden dan de typische symptomen van een acuten aanval
van maanblindheid op.

Konijnen werden, als zijnde goedkooper materiaal mede in het experiment
betrokken. Ook bij deze dieren konden constant bepaalde oogveranderingen,
hoewel niet precies gelijkende op die bij het paard, worden waargenomen. Bij
het konijn b.v. konden geen aandoeningen worden opgewekt van de voorste deelen
van de uvea, maar wel constant binnen 24 uur een acute, exsudatieve retinitis.
Bij sommige dezer dieren trad na 2 a 3 weken een recidief op. Inoculaties in nor-

male konijnenoogen met filtraat van inhoud van normale paardenoogen, als con
tröle gedaan, gaven niet een dergelijk resultaat. Ten slotte werd getracht de aan-
doening weer van het konijn op het paard over te brengen. Ook dit gelukte en had
het optreden van recidiveerende aanvallen tengevolge, zelfs wanneer tevoren
eenige malen van konijn op konijn was gecnt.

Histologisch waren de experimenteel verwekte oogveranderingen dezelfde als
die waargenomen bij de spontane infecties. De tekst wordt verduidelijkt door vele,
goede microphotogrammen.

Mutation and pathogenicity experiments with B. C. G. Prof. G. Dreyer and
Mr. R. L. Vollum, The Lancet, 3 Jan. 1931.

Bij het onderzoek van een humanen tuberce\'bacillenstam bleek een groot viru-
lentieverschil te bestaan tusschen de cultuur, die aan de oppervlakte van een voe-
dingsmedium was gegroeid, en die, welke zich na enting in bouillon in de diepte
hiervan ontwikkeld had. Deze z.g. dieptecultuur had nu en dan een sterk verhoogde
virulentie

Op dezelfde wijze werden nu van 2 B. C. G. stammen de „diepteculturen" op
hun virulentie onderzocht. Het gelukte hierbij een hooge mate van pathogeniteit
tegenover cavia\'s en konijnen met een dezer B. C. G. diepteculturen aan te toonen.

(Het is ten zeerste noodzakelijk deze experimenten met een aantal versche
stammen over te doen. Een bevestiging van bovengenoemde uitkomsten zou een
ernstige contra-indicatie beteekenen tegen de inenting met B. C. G. Ref ).

Experimental studies on the tuberculin-hypersensitiveness. Kazuo Tsuge, Selec-
ted contributions from the Mukden Institute for infectious diseases of animals,
Vol. T, 1930, P. 213.

Onderzoekingen werden verricht, ten einde een inzicht te verkrijgen omtrent
het wezen der tuberculine-reactie Als proefdieren werden konijnen gebruikt, terwijl
de ophthalmo-reactie werd toegepast, om de overgevoeligheid voor tuberculine
na te gaan. De volgende resultaten werden verkregen :

1. Zooals reeds door andere onderzoekers was aangetoond, bleken niet alleen
levende-, doch ook bij 65—70° C. gedoode tubercelbacillen, proefdieren tegen
tuberculine te kunnen sensibiliseeren. Zelfs verwarming op 100° C had geen vol-
ledige vernietiging der antigene werking van de tubercelbacillen ten gevolge.

2. Normale konijnen kunnen overgevoelig voor tuberculine worden gemaakt,
door inspuiting van overgevoelig gemaakt serum. Het specifieke agens van dit
serum wordt onwerkzaam door verhitting op 100° C. en wordt volledig geabsor-
beerd door levende- of verhitte tubercelbacillen.

4. De passieve tuberculine-overgevoeligheid treedt 24—48 uur na de serum-
injectie op en verdwijnt in 2 of 3 dagen.

Tuberculose der Schadelbasisknochen bei einem Jungrind. Otto Schiel, D. T W.
14 Febr. 1931, S. 101—103.

Bij een rund van 1 jaar oud, worden de klinische verschijnselen besproken
van een tuberculeuze aandoening van achterhoofds- en wiggebeen. Overigens
werden bij de sectie van dit dier, met uitzondering van een tubercel in de linker
bronchiale lymphklier, geen tuberculeuze veranderingen gevonden.

Immunisation of fowls against tuberculosis with B. C. G. vaccine. T. M. Doyle,
Veterinarv Journal, March 1930. pp. 90—97.

Kippen, geënt met B. C. G. (bovine stam) hadden geen immuniteit tegen-
over een intiaveneuze besmetting met virulente vogeltubercelbacillen.

Proeven, ingesteld met geënte kippen, ten einde de weerstand tegenover een na-
tuurlijke infectie na te gaan lieten geen conclusie omtrent de al of niet gunstige
werking toe, aangezien slechts i>.8% van de contróledieren een tuberculeuze
infectie kreeg.

Un cas de tuberculose cutané, sous-cutané et musculaire généralisé chez une
vache. N. Couvreur, Annales de méd. vét., Avril 1931, p. 161.

Bij een 3-jarig, vrouwelijk rund werden bij klinisch onderzoek talrijke knobbels in
de huid waargenomen. Deze knobbels waren erwt- tot noot-groot, stevig van con-
sistentie en met de huid vergroeid. Daarnaast werden ook schijfvormige verande-
ringen opgemerkt, terwijl ook subcutaan verscheidene haarden aanwezig waren,
waarover de huid kon worden verschoven. Op sommige plaatsen waren de knob-
bels vereenigd en was zweervorming ontstaan. Alle voelbare lymphklieren waren
gezwollen, hard en niet knobbelig. Het dier hoestte nu en dan ; in de rechter long
werden reutel-geruischen gehoord.

Na de slachting werden naast de haarden in- en onder de huid talrijke knobbels
in de oppervlakkige lagen van verschillende spiergroepen gevonden, daarentegen
in veel geringer aantal in de diepere gedeelten. Bij het histologisch onderzoek wer-
den alle kenmerken van tubercels waargenomen. (De histologische veranderingen
worden onvoldoende beschreven, terwijl over de aanwezigheid van tubercelbacillen
niet wordt gesproken ; er werden geen proefdieren geënt. De tuberculeuze aard
der huid- en spierveranderingen is niet met zekerheid aangetoond. Blastomycose
is hier niet uit te sluiten. Ref.)

Naast de beschreven veranderingen, kwamen enkele haarden in de lever en 3
verkaasde haarden in de longen voor terwijl tevens een tuberculeuze pleuritis
aanwezig was Behalve de klinisch onderzochte lymphklieren, waren ook de
intermusculaire lymphklieien gezwollen.

Experimental Epidemiology of Tuberculosis. Max. B. Lurie, Journal Exper.
Medicine 1930, Bd. 51, Blz. 729, 743, 753, 769.

1. Wanneer normale cavia\'s met een gelijk aantal tuberculeuze cavia\'s in één
kooi samenleven, neemt het aantal ,,contact" tuberculosegevallen toe naar mate
de kooi dichter bevolkt is. Dit schijnt grootendeels het gevolg te zijn van de groo-
tere hoeveelheid beschikbare bacillen in de dichtere populatie, ofschoon geen con-
stante verhouding in deze richting kon worden ontdekt.

2. Worden cavia\'s intiaperitoneaal geënt met een bepaalde hoeveelheid humane
bacillen, en daarna geplaatst in kooien met een verschillend dichte populatie, dan
is de levensduur het kortst in de dichtst bevolkte hokken.

3. Cavia\'s die in dezelfde kamer, maar niet in dezelfde kooi leven met tuber-
culeuze cavia\'s krijgen tuberculose van een chronisch type, met duidelijke long-
veranderingen, vaak met cavernevorrning, en uitgebreide veranderingen van de
tracheo-bronchiale lymphklieren ; de mesenteriale- en cervicale lymphklieren zijn
weinig of niet aangedaan, dus een vrijwel absoluut overheerschen van inhalatie-
infectie.

Van 103 cavia\'s tot maximaal 32 maanden op deze wijze aan infectie blootgesteld,
kregen er 15 (14$ %) tubeiculose. De kortste expositietermijn voor letale tuber-
culose bedroeg 8 maanden. Het percentage der gelukte infecties stijgt tot op zekere
hoogte met den duur en intensiteit der besmettingskans ; een groot gedeelte der
cavia\'s blijft echter gezond, hetzij door een aangeboren ongevoeligheid of door een
verkregen ongevoeligheid ten gevolge van het voortdurend blootgesteld zijn aan
een geringe besmetting.

4. Leven normale cavia\'s met geënte dieren samen, waarbij het voedsel met
bacillen van de excreta kan worden verontreinigd, dan is de infectiekans grooter,
dan wanneer deze voedselbesmetting grootendeels verhinderd wordt. In het eerste
geval ontstaat hoofdzakelijk een ingestie tuberculose met chronisch verloop, en
in het tweede geval vooral het inhalatietype met een meer acuut verloop.

Toenemende intensiteit van de voedselbesmetting schijnt het ontstaan van inha
latie-tuberculose min of meer te verhinderen. (Auto-Ref. Arch. of Path. 1931,
Bd. 11, Blz. 137).

The leueocytic Interpretation of Medlar in Tuberculosis. William M. Oatway Jr
Am. Rev. Tuberc. 1930, Bd. 21, blz. 786.

Het schema van Medlar is meer betrouwbaar dan andere classificaties voor
tuberculose-patiënten, mits geen andere oorzaken voor leucocytose aanwezig zijn.
Een overmaat van neutrophile leucocyten (septische bloedbeekl) wijst op het
meest ernstige proces. Verhooging van het aantal monocyten bij een overigens
normaal bloedbeeld, is gunstiger te beoordeelen (hyperplastiscli type). Verhooging
van het aantal lymphocyten wijst op een genezend proces (resistente type), terwijl
een normaal bloedbeeld aanwijzing geeft dat het tuberculeuze proces rustig is
Voor eosinophile — en basophile cellen kon geen verband met den aard van het
proces worden vastgesteld. (Ref. Arch. of Path. 1931. blz. 473¹.

The röle of the Leucocytes in Tuberculosis. Benjamin L. Brock, Am. Rev
Tuberc. 1930, Bd. 21, blz. 745.

Regelmatige onderzoekingen van het bloed geven bij tuberculose vaak een beter
inz^;cht in het verloop van het ziekteproces, dan de klinische verschijnselen.

De neutrophile leucocyten spelen een rol bij vorming van tuberculeuze ab-
scessen ; verhooging der neutrophile cellen over een zeker tijdsverloop geeft weefsel-
verval en abscesvorming aan. De leucocyten spelen een groote rol bij de genezing
van tuberculeuze processen ; een duidelijke verhooging van het aantal lympho-
cyten bij een normaal aanta\' neutrophile cellen gedurende een zekere periode
wijst op genezing.

In een dergelijk geval blijft het aantal monocyten ook binnen normale grenzen.
De monocyt speelt de hoofdrol bij tuberculeuze nieuwvorming ; verhooging van
het aantal monocyten en neutrophilen wijst op een floride proces met uitbreiding
en abscesvorming.

Van eosinophile- en basophile leucocyten is de beteekenis niet bekend. (Ref.
Arch. of Path. 1931, blz. 473).

On the Pathogenicity of the Bacillus Calmette-Guérin. Moti Malkani, Tubercv
1930. Bd. 11, blz. 433. (Ref, Arch. of Path. 1931, Bd. 11, blz. 654).

Niettegenstaande de sterke verzwakking vertoont de B. (\'. G. nog virulentie.
Zij veroorzaakt specifieke tuberculeuse veranderingen na enting bij konijnen en
cavia\'s, die al naar den weerstand van het individu óf weer verdwijnen, óf in enkele
gevallen tot een letaal proces aanleiding kunnen geven.

Types ot tubercle bacilli in the sputum. A. S. Griffith, Journal of Path. and
Bact. 1930, Bd. 33, blz. 1145. (Ref. Arch. of Path. 1931, Bd. 11, blz. 654).

Tubercelbacillen van het bovine type werden bij menschen met open long-
tuberculose in Engeland bij 3 van de 327 onderzochte patiënten, in Schotland
18 gevallen bij 468 patiënten gevonden. In één geval waren zij gemengd met ba-
cillen van het humane type. Voor de meerderheid van de gevallen wees de ziekte-
geschiedenis op een infectie via het digestie-apparaat, wat bij 4 van 6 verrichte
obducties werd bevestigd, terwijl de overige twee dubieus bleken te zijn.

In geen der gevallen werden in de familiegeschiedenis tuberculose-gevallen ge-
vonden; aanwijzingen voor besmetting door patiënten met tuberculose van het
bovine type werden niet gevonden, behalve bij kinderen (algemeene tuberculose
met aërogene infectie). H. J. M. Hoogland.

Over de waarde van de tuberculineproef en der complementbinding voor de diag-
nose tuberculose bij hoenders.

Op grond van een onderzoek bij 38 kippen van hetzelfde ras, afkomstig van een
bedrijf, waar veel dieren aan tuberculose waren gestorven, komt R. Sundberg
(Skand. Vet. Tidskr., April 1931) tot de gevolgtrekking, dat de complementbinding
voor de tuberculose-diagnose boven het tuberculine-onderzoek de voorkeur ver-
dient.

Door middel der complementbinding werden positief bevonden 28 van 34 dieren,
welke bij sectie tuberculeuze veranderingen hadden ; door middel der tuberculine-
reactie werden 27 kippen tuberculeus bevonden, terwijl één kip een positieve

reactie had, welke bij sectie niet-tuberculeus bleek te zijn. Bovendien vereischt
de complementbinding slechts écn bezoek van den dierenarts voor het ontnemen
van bloed, terwijl het bezwaar van het inspuiten der tuberculine, dat intracutaan
en niet subcutaan moet geschieden, vervalt.

Als antigeen werd gebruikt : gewasschen hoenderbacillen uit een 3 weken oude
g\'ycerine-bouilloncultuur, tevoren 5 min. in stroomenden waterdamp in auto-
claaf gedood. De bacillenmassa werd verdeeld op phenol-keukenzoutoplossing
(0.5 c.c. phenol, 5 c.c., glycerine en 95 c.c. 0.9 % NaCt-oplossing) in verhouding
van 0.4 volume proc. tubercelbacillen en gehomogeniseerd door 24 uur schudden
n het schudtoestel. Als controle diende serum van konijnen, welke met levende
gewasschen bacillen van denzelfden tubercelstam intraveneus waren besmet en
5 weken later gedood. Het antigeen vertoonde geen eigen remming.

De positieve kippensera gaven geen complementbinding met antigenen, bereid
uit bovine en humane tubercelbacillen. v. Nederveen.

Neptal (440 B, Fourneau et Girard) is een organiese kwik-verbinding, verkre-
gen door inwerking van kwik-acetaat op acidum salicy!ic-amido-aceticum ; bevat
42.6 °₀ kwikzilver. Het is een, weinig toxies, wit poeder, oplosbaar in alkaliese
vloeistoffen ; van franse zijde aanbevolen als diureticum bij hydrops en oedemen,
bij niet-koortsende dieren. In den handel in ampullen (in 2 % chloorammonium-
oplossing). Dosis hond 1—3 c.c. en meer in intramusculaire inspuiting ; paard
15—20 c.c. intraveneus. Zoo noodig de inspuiting elke 6 a 8 dagen herhalen (als
tenminste de eerste injectie resultaat heeft gehad en het middel dus gewerkt heeft.

Eupaverine (F. Merck, Darmstadt) is een syntheties bereid preparaat, waarvan
structuurformule en werking veel met die van papaverine overeenkomt ; het wordt
gebruikt bij spasmus van de musculatuur van maag en darm. Dosis 0.03 m.G.

Novarial (E. Merck) is gedroogd ovariumpoeder dat van nuttelooze ballast-
stoffen bevrijd is, en oplost in water. In den handel als poeder en tabletten (van
10 muizen eenheden per tablet).

Ferrovarial is novarial verbonden met organies ijzer. Dosis 3 maal daags 1—2
tabletten.

Larocaïne (Hoffmann, Laroche) is een in water en spiritus oplosbaar anaesteti-
cum, in 5—15 "„-oplossing ; in oogheelkunde 2—5 % en voor infiltratie-anaestesie
0.25—2 %-oplossing.

Aglioiiat (Dr. O. Schweissinger, Dresden) is knoflooksap, waaraan de onaan-
gename reuk is ontnomen ; aanbevolen tegen jicht en rheumatiek.

Heliosav (Cenovis-Werk, München) is een bestraald biergistpreparaat, met mout;
voedingsmiddel bij ondervoeding.

Luleogan (Dr. Georg Henning, Berlin) is het hormoon van het corpus luteum,
in olie opgelost en gestandaardiseerd (een ampul van 2 c.c. bevat 1 knaus-eenheid
van het hormoon).

Pantokaïne (I. G. Farbenindustrie) is een plaatselijk anaesteticum, verwant met
novocaïne. Het is in water oplosbaar ; de oplossingen kunnen door koken worden
gesteriliseerd.

Sedal (E. Merck) is een combinatie van dimethylamine-ophenazon 0.15, phe-
nacetine 0.1, dionine 0.005, coffeïne 0.05 en ephetonine 0.005 ; expectorans en anal-
geticum.

Seretine (I. G. Farbenindustrie) is chemies zuivere tetrachloorkoolstof, biologies
beproefd. Tegen ingewandswormen; in capsules; dosis voor volwassenen 1.2 g. ;
kinderen 0.6 g.

Op den i6en Juli overleed op 72-jarigen leeftijd te Wassenaar
collega H. v. Aken Sr. Longbloedingen, gevolgen van longcarci-
noom, hebben snel een einde gemaakt aan dit lange, welbestede
leven.

Herman van Aken is den i8en Maart 1859 te \'s Gravenhage
geboren. Hij doorliep aldaar de R. H. S. B. 5-j. c., deed op 17-jarigen
leeftijd admissie-examen voor de Rijks Veeartsenijschool te
Utrecht, begon zijn studiën den isten September 1876 en behaalde
24 Juli 1880 zijn diploma van veearts. Den isten September d. a. v.
associeerde hij zich in zijn geboortestad, met den kapitein-paarden-
arts b. d. Gerth ; spoedig droeg laatstgenoemde de geheele praktijk
aan hem over. In 1883 werd v. Aken benoemd tot officieel deskun-
dige voor het verrichten der inspectiën en onderzoekingen krachtens
de bepalingen der internationale overeenkomst tot wering van de
druifluis (Phylloxera). Vanaf 1889 tot aan de oprichting van het
Openbaar Slachthuis is hij te \'s Gravenhage keurmeester geweest
van vee en vleesch ; in 1890, 1893, 1896, 1899 en 1902 is de thans
overledene, telkens voor drie jaren, benoemd tot plaatsvervangend
lid der commissie, belast met het afnemen van het eind-examen
aan \'s Rijks-Veeartsenijschool ; bij missive van den Minister van
Oorlog van 13 Juni 1903 werd hij benoemd tot taxateur van voor
oorlogsdienst te leveren paarden.

Van Aken heeft een schitterende luxe-praktijk in den Haag tot
den hoogsten bloei gebracht. Tot weinige weken vóór zijn dood is
hij de practicus gebleven van de paarden van H. M. de Koningin
Moeder, van die van de Bereden Politie, van de Gemeentereiniging,
van tal van particuliere handelsondernemingen en meerdere mane-
ges. In de kracht van zijn leven was hij een erkend chirurg ; her-
haaldelijk is hij door buitenlandsche bezitters van renstallen naar
Brussel en Parijs geroepen, o. a. om clitoridectomie te verrichten
bij nymphomane merriën.

Van Aken Sr. is een voortreffelijke vertegenwoordiger geweest
van onze wetenschap en van onzen stand ; voor onze groote voor-
gangers, zijn leermeesters MacGillavry en Wirtz en voor den
stichter van de Rijks-Seruminrichting te Rotterdam Poels heeft
hij steeds een diepe vereering behouden. Van zijn onverminderde
liefde voor de wetenschap getuigt het feit, dat hij weinige dagen
vóór zijn dood nog met groote belangstelling de laatst verschenen

aflevering van ons Tijdschrift las. Natuurlijk zijn ook hem de
moeilijkheden des levens niet bespaard. Heftig is in 1903 zijn strijd
geweest met de Haagsche dierenbeschermers, toen hij, na een geval
van hondsdolheid te hebben gediagnostiseerd, krachtens de be-
palingen der wet van 1875, adviseerde tot, gedurende vier maanden
verplichtend muilkorven van buiten de woning zich bevindende
honden te gelasten. De overledene was geen vereenigingsman ; in
zijn jonge jaren bezocht hij wel eens een afdeelingsvergadering en
een Algemeene Vergadering, in latere jaren niet meer.

In één opzicht is van Aken conservatief gebleven, nimmer heeft
hij zich, voor de uitoefening van zijn praktijk, van een auto be-
diend ; \'s zomers reed hij in zijn victoria, \'s winters in zijn coupé.
Hij en zijn trouwe koetsier Dirk van Es, die hem 33 jaren heeft
gediend en bij zijn 25 jarig jubilé van H. M. de Koningin de bronzen
eere-medaille van de Huis-orde van Oranje-Nassau mocht ont-
vangen, hadden een hartgrondigen afkeer van het hedendaagsche
middel van snelvervoer.

Van Aken is een enthousiast philatelist geweest ; hij bezat een
kostbare, uiterst nauwkeurig verzorgde collectie postzegels. Ver-
leden jaar heeft hij zijn 50-jarig jubilé als practizeerend dierenarts
mogen herdenken ; de Regecring erkende zijn verdiensten door
zijne benoeming tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau ; ook
de Faculteit der Veeartsenijkunde van de Rijks Universiteit te
Utrecht en het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergenees-
kunde brachten hun huldebetoon. Een echtgenoote, een zoon,
sinds 1920 als practizeerend dierenarts in den Haag gevestigd, een
dochter en een vijftal kleinkinderen betreuren een groot verlies ;
mogen zij gesterkt worden door de bizondere waardeering, welke de
overledene zoovele jaren en als mensch en als dierenarts heeft
mogen genieten.

Onder zeer groote belangstelling, niettemin in allen eenvoud, is
Zaterdag 18 Juli, des n.m. half 4 het stoffelijk overschot op de
begraafplaats Oud Eik en Duinen ter aarde besteld. Hij ruste in
Vrede .

Eenige statistische gegevens over den prijs en het verbruik van rundvleesch en
varkensvleesch.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft een onderzoek ingesteld naar
de prijsvorming van rundvleesch, waarvan de resultaten worden medegedeeld
in ,,De Nederlandsche Conjunctuur" van Juni 1931. Aan de gegevens, in dit tijd-
schrift gepubliceerd, is het onderstaande ontleend.

Allereerst wordt behandeld de binnetilandsche vraag naar Nederlandsch rundvleesch
Buitengewoon duidelijk en regelmatig is de invloed van den prijs van het rund- en
kalfsvleesch op het verbruik. Uit een graphische voorstelling blijkt, dat een prijs-
verhooging van 10 % met een verbruiksvermindering van evenveel procent ge-
paard gaat. Een duidelijke invloed heeft, speciaal na den oorlog, het varkens
vleesch. Een verhooging van 10 % van den prijs van varkensvleesch veroorzaak
een consumptievermeerdering van 5 % van rundvleesch, een bedrag dat van
dezelfde orde van grootte is als de consumptievermindering van varkensvleesch,
welke daarbij plaats grijpt. Evenals het varkensvleesch heeft ook het ingevoerde
bevroren vleesch een belangrijken invloed op de vraag naar versch vleesch. In de
jaren \'24 en \'25 maakte zelfs het verbruik van bevroren vleesch ongeveer 1/5 deel
uit van het totale verbruik van rund- en kalfsvleesch. De prijsverhouding van beide
soorten vleesch bepaalt vrij nauwkeurig de verbruiksverhouding. Als het bevroren
vleesch 55—60 % kost van versch vleesch verdwijnt het bevroren vleesch ongeveer
uit het Nederlandsche budget. Bij een prijsverhouding van ± 45 °₀ werd voor
1/5 bevroren vleesch geconsumeerd.

Een kleine invloed heeft in 1930 het Deensche vleesch gehad. In 1930 is, evenals
in 1922, bijna 10 °/_Q van het hier verbruikte versche rund- en kalfsvleesch van
Deenschen oorsprong geweest. Tenslotte heeft op de vraag naar rundvleesch ook
het inkomen van de koopers een belangrijken invloed. Uit de huishoudrekeningen
van 212 gezinnen uit verschillende kringen der bevolking te Amsterdam blijkt,
dat bij stijgend inkomen aanvankelijk een procentueel ongeveer gelijke stijging
van de uitgaven voor versch rundvleesch plaats heeft. Bij inkomens van meer dan
/ 2000.—■ per volwassen man (d. i. ± / 7000.— per gezin) schijnt een verdere stij-
ging niet voor te komen. De uitgaven voor bevroren vleesch vertoonen daarentegen
een regelmatige daling.

Wat de buitenlandsche vraag naar Nederlandsch rundvee en -vleesch betreft, is deze
slechts in de tweede plaats van belang voor den Nederl. vleeschveeteelt. Toch kan
de uitvoer niet gemist worden. Normaal bedraagt de hoeveelheid van den uitvoer
ongeveer 1/6 deel van den totalen afzet. De factoren, welke den uitvoer bepalen,
zijn niet gemakkelijk op te sporen en sterk wisselend. Genoemd worden allereerst
de handelspolitiek der andere landen (Engeland 1926) en dan de uitvoer van fokvee,
dat te beschouwen is als kapitaal voor het invoerende land. Gewezen wordt op den
zeer grooten uitvoer in 1922, welke wellicht met den na-oorlogschen wederopbouw
samenhing.

Op het aanbod van Nederlandsch rundvleesch is allereerst van invloed de toestand
van den veestapel. Uit de jaren vóór 1904, toen in elk jaar een veetelling plaats
had, blijkt, dat een vergroot aanbod van slachtvee inderdaad wordt voorafge-
gaan (± ij jaar) door een vergrooten veestapel. Uit de bijgevoegde graphische
voorstelling blijkt, dat het vooral het aantal kalveren is, dat voor de vermeerdering
van den veestapel verantwoordelijk is. Voor de jaren na 1904 staan geen jaarlijk-
sche gegevens betreffende den veestapel ter beschikking. Wel is gebleken, dat een
hooge prijsstand na eenigen tijd een hoog aanbod tot gevolg heeft.

De boven aangegeven afhankelijkheid tusschen den veestapel en de telken jare
aangeboden hoeveelheid slachtvee wordt in jaren van voederschaarschte aan-

merkelijk verstoord. Dit was o.a. het geval in 1909. In dat jaar heeft schaarschte
aan hooi geheerscht; tevens ziet men dat het aanbod een hoogte vertoont, welke
niet gemotiveerd is door den prijsstand van 2J jaar tevoren alleen reeds. Ook
voor den na-oorlogstijd is een duidelijke samenhang tusschen den prijs voor hooi
en het aanbod van rundvee te constateeren.

Op 12 Maart werd het koelhuis voor de gebruikers opengesteld. In verband met
het arrest van den Hoogen Raad werd er bij de bestaande oude winkels niet op
betere inrichting aangedrongen en bleef ook de afdoening van verschillende water-
voorzieningskwestie\'s achterwege.

Cysticercus inermis werd bij runderen 20 maal in afgestorven toestand gecon-
stateerd, waarvan 7 maal in uitwendige kauwspier, 12 maal in het hart, 1 maal in
beide, fn één geval was de cysticercus levensvatbaar. Opgemerkt wordt, dat het
veelvuldiger vinden van dezen parasiet bij een kleiner aantal geslachte runderen
ten deele komt doordat door meer insnijdingen in de kauwspieren een verscherpt
onderzoek mogelijk was.

Twee ingevoerde achterbouten (200 K.G.) rundvleesch moesten geheel worden
afgekeurd wegens belangrijke veranderingen in de groote spiergroepen.

Bij kalveren werd 1 maal een cyst. inermis waargenomen in afgestorven toestand
in de inwendige kauwspier.

Bacteriologisch vleeschonderzoek geschiedde 99 maal, n.1. bij 39 runderen (4
kiemhoudend-decubitus, mastitis, tympanitis en vaginitis), bij 41 kalveren (7
kiemhoudend-enteritis, Gartnerbacillosis en polyarthritis), bij 4 paarden (1 kiem-
houdend-peritonitis), bij 14 varkens (3 kiemhoudend-arthritis, endocarditis, vlek-
ziekte), en bij 1 schaap.

Kook- en braadproef was 1 maal positief, (koe met tympanitis-geneesmiddelen
lucht). Tuberculose kwam voor bij 16.1 °/₀ runderen, 0.5% kalveren, 2.43%
varkens en 0.9 % schapen (lichte stijging bij runderen en varkens).

De echinococcosis daalt belangrijk. In 1930 bij runderen 0.88 %, paarden 4.73 %
en varkens o.n %, welke cijfers in 1923 waren respect. 4.28 %, 1 % en 1.25 %.
Het percentage der paarden is wegens het. geringe aantal slachtingen niet betrouw-
baar.

In het laatst van het vorige jaar geschiedde aan het abattoir te Amsterdam het
navolgende. Eén der keuringsveeartsen keurde een door een slager op het abattoir
geslacht rund onvoorwaardelijk goed, nadat het geslachte dier ± 24 uur in z.g.
onderzoek had gehangen. Eenige uren daarna het vleesch was intusschen van
de goedkeuringsmerken voorzien — herriep de onderdirecteur deze onvoorwaarde-
lijke goedkeuring en veranderde deze in een goedkeuring onder voorwaarde van
verkoop in \'t klein onder toezicht (vrijbank), zulks op grond van afwijkingen aan
het vleesch.

De eigenaar nam met deze nieuwe beslissing in zoover geen genoegen, dat hij
door zijn advocaat de Gemeente Amsterdam liet dagvaarden tot betaling van
schadevergoeding voor het verschil tusschen den aankoopsprijs van ander vleesch
in de plaats van het naar de vrijbank verwezene en de opbrengst van dit laatste
op de vrijbank.

De eischer redeneerde hierbij als volgt : Toen de koe onvoorwaardelijk was goed-
gekeurd, had ik daarover de volle beschikking. Die goedkeuring had niet mogen
worden te niet gedaan door den onderdirecteur ; dit is in strijd met de Vleesch-
ke.iringswet en een onrechtmatige daad, zoodat mij schadevergoeding toekomt.

De gemeente (keuringsdienst) stelde daar tegenover, dat de eerste keuring had
plaats gehad niet overeenkomstig de wettelijke voorschriften en dat een nadere
beslissing niet anders inhield dan een alsnog toepassen der wettelijke voorschriften,
zoodat er van een onrechtmatige daad geen sprake was. Er werd derhalve geen
aan den eischer toekomend recht geschonden. Naar de meening der gemeente

was art. 1401 B. W., handelende over de onrechtmatige daad, hier niet van toe-
passing, omdat het gold een zuivere daad van de overheid ter uitvoering van haar
publiekrechtelijke taak : de vleeschkeuring. Het tot consumptie toelaten van
ten onrechte goedgekeurd vleesch zou in strijd zijn met de bedoeling der vleesch-
keuringswet.

Wat de gevraagde schadevergoeding betreft, werd opgemerkt, dat door de on-
voorwaardelijke goedkeuring de koe slechts een schijnbare meerwaarde had ge-
kregen. Immers ware de eerste keuring juist geweest, dan zou de koe toen reeds
naar de vrijbank moeten zijn verwezen.

Uitdrukkelijk zij er op gewezen, dat de advocaat van den eischer geen schadever-
goeding vroeg wegens de eerste, onjuiste keuring. De grief van den eischer bleef
dus beperkt tot de beweerde onrechtmatige daad der voorwaardelijke goedkeuring
van het eerst onvoorwaardelijk goedgekeurde vleesch en tot het belemmeren van
den eigenaar in zijn recht van vrije beschikking over het vleesch.

De kantonrechter, die deze kwestie te beslissen kreeg, wees, volgens de „Vee-
en Vleeschhandel", den eisch tot schadevergoeding af. Hij nam bij deze beslissing
in aanmerking, dat de werkelijke waarde van het vleesch die was van voorwaarde-
lijk goedgekeurd vleesch en dat er dus, strikt genomen, geen schade was geleden.

Onderstaande vermakelijke geschiedenis wordt in de „Slagerscourant" mede-
gedeeld.

In de Kopenhaagsche Slagersvereeniging was het vraagstuk besproken, of een
sportman buiten vleesch kan, en, zooals was te verwachten, kwam men unaniem
tot de conclusie, dat voor sportlui vleeschgebruik onontbeerlijk is. Zooals van
zelf spreekt, waren de vegetariërs het absoluut niet eens met deze stelling en ver-
dedigden zij de opvatting dat een vageteriër veel grooter uithoudingsvermogen
had. Hun aanvoerder, Dr. Hindhede opperde toen, om deze kwestie eens en vooral
op te lossen, het denkbeeld een krachtproef te houden tusschen een „vleescheter"
en een vegetariër. Een Kopenhaagsch dagblad nam dit denkbeeld over en organi-
seerde een wielerwedstrijd. Natuurlijk was de vleescheter een slager, populair
„biefstuk" genoemd (naar „böf", een typisch Deensche, kleine biefstuk), terwijl
de vegetariër iemand was, die in 30 jaar geen stukje vleesch had gegeten en speciaal
met het woord „banaan" werd aangeduid. De wedstrijd werd gehouden over een
afstand van 54 K.M., van Kopenhagen naar Koshilde, en terug.

Deze wedstrijd tusschen „biefstuk" en „banaan" trok enorm veel belangstel-
ling, mede door de reclame, welke de courant maakte voor deze gebeurtenis. Naar
medegedeeld werd, was het aantal toeschouwers bij het eindpunt meer dan tien-
duizend.

Het wedstrijdverloop was zeer spannend. Na een buitengewone beginspurt van
„biefstuk", waarbij „banaan" al dadelijk een heel stuk achterbleef, wist deze toch
geleidelijk op te Iialen, zoodat zij, toen zij de eindstreep naderden, broederlijk
naast elkander reden. Met een kleine voorsprong van slechts 2 seconden ging
„biefstuk" het eerst over de streep. In 2 uur, 8 min., 43 seconden had hij de 54 K.M.
verslonden. „Banaan\'s" nederlaag was echter eervol.

Onder het publiek had „biefstuk" de meeste aanhang. Vooral onder de slagers
was het enthousiasme geweldig. Zij hadden zich achter een groot transparent
opgesteld met het opschrift: „Eet slechts bananen .... doch na de biefstuk".
„Böf" werd op de schouders triomphantelijk weggedragen en verorberde osten-
tatief een paar malsche biefstukjes. De verslagene echter, niet minder ostentatief,
deed zich te goed aan een paar reuzenbananen. Dr. Hindhede verklaarde, dat
hij nog geenszins overtuigd was, en dat men een wat langere baan had moeten
kiezen.

Gedep. Staten van Zeeland hebben zich andermaal tot den gemeenteraad van
Middelburg gewend inzake de abattoirkwestie, omdat zij meenen te mogen aanne-
men uit het eerste antwoord, dat de Raad in principe voor den bouw van een ge-

meenschappelijk abattoir met Vlissingen blijft Zij vragen nu nader of de Raad
meent, dat de pogingen om daartoe alsnog te geraken, onder hun leiding moeten
worden voortgezet. De Inspecteur raamt de kosten van een gemeenschappelijk abat-
toir op / 250.000.— tot / 260.000.—, behalve de grond. Het is z. i. zeer goed mogelijk
de koel- en slachttechnische inrichting voor het coöperatieve slachthuis te Vlis-
singen voor een groot deel te gebruiken. De schade bij niet afbouw daarvan wordt
op ƒ85.000.— geraamd, bii spoedige stopzetting van den bouw op minder. Ir.
den Raad werd besloten te melden, dat Middelburg nog steeds tot een conferentie
bereid blijft, wanneer Vlissingen ook uit vrijen wil medewerkt.

Op i Juli 1931 is de, door Gedeput. Staten van Z.-Holland ontworpen, regeling
voor den keuringskring ,,Nieuwveen" in werking getreden, waarbij Nieuwveen
aangewezen is als centrumgemeente, terwijl de gemeenten Nieuwkoop, Ter Aa en
Zevenhoven beschouwd worden als kringgemeenten. Collega Karsemeijer is
benoemd tot keuringsveearts - hoofd van dienst, terwijl de hulpkeurmeester
wordt gestationeerd in de gemeente Nieuwkoop!

De gemeenteraad van Nieuwe-Pekela heeft met 6 tegen 4 stemmen besloten,
geen gemeenschappelijke slachtplaats te stichten met de gemeente Oude-Pekela.
De kosten waren begroot op f*0.000.—.

Door den gemeenteraad van Kampen is kort geleden in principe besloten tot
stichting van een gemeentelijk slachthuis. Volgens een bericht in de ,,Vee- en
Vleeschhandel" waren de meeste slagers te Kampen in staat en bereid hun eigen
slachtplaatsen overeenkomstig de krachtens art, 19 der vleeschkeuringswct ge-
stelde eischen in te richten. Met één stem meerderheid heeft intusschen de Raad
tot deze stichting besloten.

In de ,,Vee- en Vleeschhandel" van 17 Juli j.1. wijst de Heer Hoefnagel op de
vele moeilijkheden welke optreden bij de stichting van een coöperatief slacht-
huis en illustreert dit aan de vele kwestie\'s, welkedeR.K. Slagerspatroonsvereeni-
ging te Roosendaal, nog moet oplossen, alvorens het coöperatief slachthuis aldaar
in gebruik wordt genomen. Allereerst blijkt de gemeente in een gemeentelijke ver-
ordening te hebben vastgesteld, dat het verboden is buiten het coöperatieve slacht-
huis te slachten : dus een gemeentelijke verordening voor een particuliere inrich-
ting. Nog niet de helft van het aantal slagers te Roosendaal is echter lid van de
coöperatie. Nu hebben meer dan 20 slagers aan Gedep. Staten een verzoekschrift
ingediend, om bovengenoemde verordening niet goed te keuren, als zijnde in strijd
met het algemeen belang, wijl de mfnderheid der slagers de betreffende coöperatie
vormt. de Graaf

In de opgave in het Tijdschrift van 15 Juni j.1. staat achter den naam Dr. J.
Heimans ,,/ 5.—". Dit moet zijn : ƒ 10.—. In verband hiermede moet het gezamen-
lijk bedrag van de ontvangen bijdragen met / 5. — worden vermeerderd tot / 2544 50.

Verslag van het openbaar slacht- en koelhuis te Roermond over het jaar 1930.
[Door Kerstens], Roermond, Leo Reijners, 1931. 8°. iS blz.

D. L. Bakker, Grondbeginselen der algemeene veeteelt. 4e dr. Zwolle, W. E.
J. Tjeenk Willink, 1931. 8°. 123 blz. m. 1 tab. f 1 35

Leidraad voor het land- en tuinbouwonderwijs. Onder red. van A. Schutte-
vaêr en E. J. Lankwarden. Ser. B., No. 1.

Friesch Rundvee-stamboek. 1931. Afl. 78. Leeuwarden, N. Miedema & Co.,
I93I- 8°.

Verslag van de werkzaamheden van den Keuringskring „Zaanstreek" over het
jaar 1930. [Door J. Rinses], Zaandam. 1931. 8°. 22 blz.

B. J. C. te Hennepe, De pullorum-ziekte der kuikens. Doetinchem, Uitg -Mij.
,,C. Misset", 1931. / 0.25.

Verslag van de bevindingen en verrichtingen van den provincialen Keurings-
dienst [in Friesland] over het jaar 1930. Leeuwarden, H. de Groot, 1931. 8°. 33 blz.
m. tab.

Mededeelingen betreffende den gezondheidsdienst voor vee in Friesland. 12de
Jaarverslag 1930—1931. [Leeuwarden. 1931]. 8°. 40 blz. m. 1 pl. en 1 krt.

B. Bianchini, L\'evoluzione della zootecnia attravero isecoli. Compendio storico
e bibliografico. Roma, ediz. dell\' Ufficio naz., 1930. 8°. 325 p. Lire 25.—

U. Ferrehi, L\'industria delle carni in Argentina. Note ed impressioni di un
viaggio di studio al „Plata". Fano, tip. Sonciniana, 1930. 8°. 220 p. c. fig.

S. Lopriore, L\'accertamento diagnostico dclle infezioni umane a carattere
epidemico e delle principali zoonosi trasmissibili all\' uomo. Milano, A. Wassermann,

A. Samuel et M. Raif, Vaccin contre la piroplasmose ovine et les piroplasmoses
en Turquie. Stambul, Milliyet, 1930. 8°. 96 p.

V. Parvulescu, Etude anatomique des os de la tête et des dents du buffle.
Cluj, Cartea Roman., 1931. Gr. 8°. 48 p. av. 22 fig.

G. Barbara, Les réactions de Wassermann „irreductibles". Paris, G. Doin et
Cie, 1931. 8°. 132 p. fr. 15.- -

H. L. Stoddard, The bobwhite quail. Its habits, preservation and increase.
New-York, Ch. Scribners\' sons, 1931. 8°. 559 p. w. 64 p. of half-tone ill., 4 col. pl.,
32 textfig. a. 51 tab. S 6.—

1931. 8°. 282 p. w. 126 fig. S 3.—
H. B. Davel and H. L. Neethling, Moulds and their control in the dairy.

Union of South Africa. Dept. of Agric. Science Bull. No. 80.
J. C. Ross, A. M. Bosman and L. P. van Wijk, Digestibility of teff hay, mai-
ze oil cake and lucerne hay for cattle. Pretoria, Wallachs\' Printing and Publ. Co.,
193\'- 8°. 23 p. w. 4 fig.

V. Shaw and M. H. Hayes, Dogs for hot climates. 3d ed. By Mitford Brice.
London, Thacker, 1931. 8°. 182 p. Sh. 6.—

R. R. Kudo, Handbook of protozoology. London, Baillière, Tindall & Cox,
1931. 8°. X -f 454 p. w. 175 ill. (showing 1463 fig.; Sh. 25.—

A system of bacteriology in relation to medicine. Vol. 6. By various authors. Lon-
don, H. M. Stationery Office, 1931. Gr. 8°. 538 p. Sh. 21.—
J. Moore, Our friend the horse. „Lest we forget". London, Royal Veterinary
College, 1931. 8°. 32 p. w. ill. and 1 photo.

Studies of protection against tuberculosis: results with B.C.G. vaccine in mon-
keys. London, H. M. Stationery Office, 1931. 8°.
Medical research council. Spec, report ser. No. 152.

M. H. Arndt, Battery brooding [poultry]. New-York, Orange Judd Publ. Co.,
1931. Kl. 8°. 324 p. w. 74 ill. S 2.—

A technical study of the growth of white leghorn chickens. By H. H. Mitchell
a. o. Urbana, Agr. Exp. Stat., 1931. S°. 56 p. w. diagr.
University of Illinois. Agr. Exp. Stat. Bull. No. 367.

H. M. Lamon and J. W. Kinghorne, How to select the laying hen. New-York,
Orange Judd Publ. Co., 1931. Kl. 8°. 128 p. w. ill. S 1.25

Parasites and parasitisms of domestic animals. By M. C. Hall a. o. Chicago,
Vet. Magazine Corporation, 1931. 8°. 80 p. w. fig. S f.—

Effect of carbonization on bacterial content and keeping quality of dairy pro-
ducts. By M. J. Prucha a. o. Urbana, Agr. Exp. Stat., 1931. 8°. 20 p. w. ill.
Univ. of Illinois. Agr. Exp. Stat. Bull. No. 368.

W. B. Nevens, Feeding the dairy herd. Urbana, Agr. Exp. Stat., 1931. 8°.
50 p. w. ill. a. diagr.

Pig breeders\' annual for 1931—\'32. Vol. n. London, The national pig breeders\'
association, 1931. 4⁰. 200 p. Sh. 2.6

M. F. McTaggart, The art of riding. A. textbook for beginners and others.
London, Methuen & Co., 1931. Sh 7.6—

R. A. Kilduffe, The clinical interpretation of blood examinations. Philadelphia,
Lea & Febiger, 1931. 8°. 629 p. w. ill. and diagr. S 6.50

C. H. Eckles and T. W. Gullickson, Nutrient requirements for normal
growth of dairy cattle. Washington, Government Printing Office, 1931.8°. 16
p. w. 10 fig.

E. Hess, Klauenkrankheiten. 3te Aufl. Hrsg. von E. Wyssmann. Berlin u.s.w..
Urban & Schwarzenberg, 1931. Gr. 8°. VIII 255 S.m. 161 Abb. im Text u. 1
mehrfarb. Taf. M. 18.— Geb. M. 20.40

D. Wirth, Grundlagen einer klinischen Haematologie der Haustiere. Berlin
u.s.w., Urban & Schwarzenberg, 1931. Gr. 8°. VIII 311 S. m. 51 Abb. im Text
und 8 mehrfarb. Taf. M. 25.— Geb. M. 27.40

Die neue Fleischbeschauordnung für Oesterreich. M. Durchführungsvorschrift
und Erl. zusammengest. von der Veterinär-Abteilung der o.—ö. Landesregierung.
3te Aufl. Linz, Druckerei der o.—ö. Landesregierung, 1931. Kl. 8°. 193 S.

O. E. Heuser, Die Luzerne. Eigenschaften, Anbau und Verwertung einer wert-
vollen Futterpflanze. Berlin, P. Parey, 1931. Gr. 8°. 236 S. m. 70 Textabb.

A. Trautmann und |. Fiebiger, Lehrbuch der Histologie und vergleichenden
mikroskopischen Anatomie der Haussäugetiere. Berlin, P. Parey, 1931. Gr. 8°.
XI 394 S. m. 447 z. T. färb. Textabb. M. 26.—

6te Aufl. von Ellenberger—Trautmann, Grundriss der vergl. Histologie der
Haussäugetiere.

H. Lehmann, Die Welt der Bakterien. Eine allgemeinverständliche Darstellung
der nützlichen und schädlichen Mikroorganismen in der Natur und im Haushalt

des Menschen. Leipzig, L Voss, 1931. 8°. XVIII 172 S. m. 79 Abb. und 11 Tab.
im Text. M. 6.75 Geb. M. 7.80

E. Bade, Der Kanarienvogel, seine Pflege, Abrichtung und Zucht. M. bes.
Berücksichtigung der Krankheiten, deren Verhütung und Heilung. 2iste Aufl.
Berlin, A. Schultze, 1931. Kl. 8°. 94 S. m. Vollbild, u. Textill. M. 1.20

L. Kaul und A. Riedle, Die Rolle der Atomenergie bei der Ernährung von
Tier und Pflanze. Freising, Datterer, 1931. Gr. 8°. 205 S. m. 35 Abb. M. 7.50

F. Koch, Das Mendelsche Gesetz. Die Vererbung der elterlichen Eigenschaften
bei Tieren und Pflanzen nach dem Mendelschen Prinzip. [2te Aufl], Leipzig,
Hachmeister & Thal, [1931]. Kl. 8°. 46 S. m. Abb. M. 0.40

O. Dengg, Die Selbstanfertigung von Bienenwohnungen. [3te Aufl.], Leipzig,
Hachmeister & Thal, [1931]. Kl. 8°. 80 S. m. 65 Abb. M. 0.80

K. Starzinger, Die Pelztierzucht (ein neuer Beruf). Salzburg, Oesterreich.
Pelztierzucht-Genossenschaft, 1931. Kl. 8°. 36 S. m. Abb. Sch. 1.—

J. Marek und O. Wellmann, Die Rachitis in ihren aetiologischen, biochemischen,
pathogenetischen, pathologisch-anatomischen und klinischen Beziehungen. Eine
experimentelle und vergleichende Studie. Jena, G. Fischer, 1931. Gr. 8°. 362. S.
m. 171 Abb. u. 7 mehrfarb. Taf.

H. Bermann, Die Beziehungen zwischen enteritischen (paratyphösen) Erkran-
kungen des Tieres und der Fleischvergiftung des Menschen. Berlin, R. Schoetz,
1931. M. 2.—

Veröffentlichungen auf dem Gebiete der Medizinalverwaltung. H. 309.
A. Fischer, Ueber Hufbeschlag, Huf- und Klauenpflege. Berlin, P. Parey,
1931. M. 7 Textabb. M. 1 50

Anleitungen der Deutschen Ges. f. Züchtungskunde. H. 13.
W. Engeler, Studien über die Entwicklung und den Stand des Herdebuch-
wesens in der Rinderzucht. Rom, Druckerei des internat. Landwirtschafts-Instituts,
1930. 8°. 69 S. Lire 10.—

Jahrbuch für Morphologie und mikroskopische Anatomie. Abt. 1. Hrsg. von
E. Göppert. Bd. 69. Leipzig, Akad Verlagsges., 1931. Gr. 8°. 892 S. m. 456 Abb.
im Text u. auf 4 Taf. M. 128.—

Abt. 1. Gegenbaurs morphol. Jahrbuch. Göppert-Festschrift. Tl. 2. Red. H.
Bluntschli.

G. Frölich und H. Lüthge, Der Wert des EiweissbeifUtters mit Lecithin
„Provita" für die Fütterung. Berlin, P. Parey, 1931. Gr. 8°.
Kühn-Archiv. Bd. 27, H. 5.

Ergebnisse der Physiologie. Hrsg. von L. Asher und K. Spiro, Bd. 32. München,
J. F. Bergmann, 1931. 4⁰. X 1029 S. m. 314 Abb. M. 79.—

F. Wittmann, Chirurgische Diagnostik des Pferdes. Stuttgart, F. Enke, 1931.
8°. VIII 220 S. m. 44 Abb. M. 10.80

M. Rubner, Geschichte der Entwicklung des Energieverbrauches bei den Wir-
beltieren. Berlin, de Gruyter, 1931. 4⁰. 47 S. M. 3.—
Aus : Sitzungsberichte der preuss. Akad. der Wissensch. Phys.-math. Kl. 1931, 17.
M. S. E. Devillers, Contribution à l\'étude de la résistance globulaire dans la
Piroplasmose du chien. Thèse de Paris. 1931.

J. H. F. Evrard, Mode d\'action du chlorure de calcium déchlorurant. Son effet
sur le sujet sain et dans l\'ascite des carnivores. Thèse de Paris. 1931.

R. H. Roux, Le rat musqué. — Notions sur la classification, les moeurs, l\'élevage
et la pathologie. Thèse de Paris. 1931.

M. Adeline, Contribution à l\'étude de l\'intoxication par l\'if à baies. (Taxus
baccata). Thèse de Paris. 1931.

M. Malkin, Le calcium. — L\'influence du chlorure de calcium dans l\'alimen-
tation des poussins. Thèse de Paris 1931.

H. E. J. Jolie, Contribution à l\'étude du traitement de l\'anasarque du cheval.
Thèse de Lyon. 1931.

R. A. Rigollot, Contribution à l\'étude des goitres chez les animaux. Thèse de
Lyon. 1931.

E. G. Rouxeville, Contribution à l\'étude de la prémunition. Thèse de Lyon.
^I93^I-

Sabatté, Contribution à l\'étude anatomo-pathologique de la peste porcine.
Thèse de Toulouse. 1931.

Desage, Nécessité d\'une nouvelle législation sur la tuberculose bovine en parti-
culier au point de vue de la vente des animaux infectés. Thèse de Toulouse. 1931.

Palanque, Contribution à l\'étude des hygromas du coude, ,,éponges", chez
le cheval. Thèse de Toulouse. 1931.

R. Huser, Zur Anatomie des Wildschweines (sus scrofaL). Inaug.-Diss. Ziirich.
1930.

e. Saxer, Das Wesen der Säurefestigkeit der Tuberkelbazillen. Inaug.-Diss.
Ziirich. 1930.

K. Minder, Die natürlichen Körperöffnungen des Wildschweines. Inaug.-Diss.
Zürich. 1930.

M. Blunschy, Die Körpermasse bei den Milchleistungs-Kühen der schweize-
rischen Braunviehiasse. Inaug.-Diss. Zürich. 1930.

F. Müller, Das peptische Labmagengeschwür beim ausgewachsenen Rind
(ulcus pepticum s. rotundum s. ventriculi). Inaug.-Diss. Zürich. 1930.

M. D. Emmerson, Der Serumkalkspiegel beim Rind mit bes. Berücksichtigung
der Beziehungen zum Geschlechtsapparat. Inaug.-Diss. Zürich. 1930.

M. Ackermann, Ueber den Gehalt an reduzierenden und die Osaronreaktion
erzeugenden Stoffen im Serum der Pferde. Inaug.-Diss. Zürich. 1930.

H. A. Riss, Untersuchungen über Leistung und Leistungsfähigkeit bei Renn-
pferden unter bes. Berücksichtigung der deutschen und französischen Renn-
leistungsergebnisse im Jahre 1923—1927. Inaug.-Diss. München. 1930.

H. Hien, Veränderungen in Eosin- und Methylenblaulösungen bzw. ihren Ge-
mengen durch Coffeinzusatz. Inaug.-Diss. München. 1931.

M. Krügel, Beitrag zur Dislokation des Hufbeines bei der Hufrehe. Inaug.-
Diss. München. 1931.

J. Mosner, Ein Beitrag zur Beurteilung der Polydaktylie beim Pferde. Inaug.-
Diss. München. 1931.

O. Nünlist, Die Schilddrüsenkeime im Conus pulmonalis des Hundes. Inaug.-
Diss. Bern. 1930.

W. Petersen, Das Vorhandensein der congenitalen und erworbenen Divertikel
am Digestionstraktus des Menschen und der Haussäugetiere im spez. Hinblick
auf die mangelhafte Oblitération des Ductus omphalo-entericus und damit ent-
stehendes Diverticulum meckelii sive congenitum ilei beim Schwein. Inaug.-
Diss. Bern. 1930.

P. Ratti, Die wachstumsregulierende Funktion der Thymusdrüse. Inaug.-Diss.
Bern. 1930.

F. Bürgi, Untersuchungen über einige konstitutionelle Faktoren beim Huhn
mit Versuchen über Jodfütterung und deren Einfluss auf die Legetätigkeit. Inaug.-
Diss. Bern. 1930.

W. MäHLiNG, Die Röntgen-Epilations- und Erythem-Dosis der Haut bei Hun-
den. Inaug.-Diss. Wien. 1931.

O. Nagl, Zur Graviditätsdiagnose bei Rind und Pferd durch intrakutane Ver-
impfung von Plazentaextrakt. fnaug.-Diss. Wien. 1931.

H. Landa, Die Veränderungen des Blutbildes durch die Brunst beim weiblichen
Rind. Inaug.-Diss. Wien. 1931.

O. Gebauer, Zur Kenntnis der Parasitenfauna der Gemse, Rupicapra rupicapra.
fnaug.-Diss. Wien. 1931.

J. Wagner, Das graubraune Lechtaler Rind. Inaug.-Diss. Wien. 1931.
H. Sattlegger, Untersuchungen über die Alkalireserve des Blutes bei den
verschiedenen Pferdefarben. Inaug.-Diss. Wien. 1931.

K. Fischer, Ein Beitrag zur Diagnose des seuchenhaften Verwerfens der Rin-
der (Abortus Bang) mit Hilfe des Meerschweinchenversuches. Inaug.-Diss. Wien.
I93I-

A. Grenz, Die wirtschaftliche Bedeutung der durch Streptokokken hervorge-
rufenen Euterentzündungen des Rindes. Inaug.-Diss. München. 1930.

C. Fiedler, Ueber die Verbreitung der Wurmkrankheiten bei Weiderindern in
der Lenzer Wische unter bes. Berücksichtigung des Leberegeljahres 1926/27 sowie
der Jahre 1929 und 1930. Inaug.-Diss. Berlin. 1931.

F. Hoffmann, Ueber die intrastomachale Verabreichung von frischem Pferde-
blut bei Pferden. Inaug.-Diss. Berlin. 1931.

F. Krolik, Die Ablagerungen von Hämosiderin in der Leber und Milz des Huhnes
unter normalen und einigen pathologischen Verhältnissen. Inaug.-Diss. Berlin.

H. Kaak, Beitrag zur Kenntnis der Roggenfütterung in der Schweinemast.
Inaug.-Diss. Berlin. 1931.

N. Dinstl, Die Veränderungen des Blutbildes nach Omnadininjektionen. Inaug.-
Diss. Wien. 1931.

F. Kunze, Ueber die Beziehungen des Blutzuckergehaltes zum Körpergewicht.
Inaug.-Diss. Wien. 1931.

K. Freithofnig, Ueber den chemischen Nachweis der Alkaloide der weissen
Nieswurz. Inaug.-Diss. Wien. 1931.

G. Klein, Elastizitätsmessungen am Hufhorn, bes. beim sog. Hufkrebs. Inaug.
Diss. Wien. 1931.

DE DIAGNOSTISCHE WAARDE VAN HET WITTE BLOED-
BEELD BIJ MALLEUS EN SACHAROMYCOSIS

De bestrijding van den kwaden droes bestond in vroegere
jaren uitsluitend in het opruimen van de klinisch zieke dieren.
Een andere werkwijze was onmogelijk, omdat men niet over een
goede methode beschikte om de verborgen gevallen van malleüs
op te sporen.

Het mag daarom zeker wel als een groote vooruitgang worden
beschouwd, dat men in navolging van de tuberculine, in de malleïne
een goed middel vond om verborgen of occulte kwade droes-ge-
vallen op te sporen.

Aan deze malleïne en haar aanwending voor ophthalmo-, sub-
cutane- of cutane reactie en de later toegepaste serologische reactie,
vooral de complementbinding, is hét te danken dat deze gevreesde
ziekte in de meeste landen van Europa kon worden uitgeroeid en,
met name in Holland, kwade-droes-gevallen nu tot de uitzonderin-
gen zijn gaan behooren.

Bij de eerste malleïnatie in 1894 in Indië verricht werd gebruik
gemaakt van malleïne afkomstig van het Instituut Pasteur te
Parijs. De resultaten hiermede verkregen waren niet gunstig,
zoodat de Haan en Hoogkamer in 1904 er toe overgingen om
aan het Geneeskundig Laboratorium te Weltevreden de malleïne
zelf te maken. Met dit zelf gefabriceerde product waren de resul-
taten veel beter, zoodat vanaf dit tijdstip deze methode van
onderzoek ingang vond.

Wat betreft de serologische reacties als tweede belangrijke
diagnosticum, deze werden het eerst in Indië door de Blieck
toegepast.

Het was zeker geen toevallige omstandigheid, dat de eerste Vee-
artsenij kundige mededeelingen van het Departement van Land-
bouw, verschenen in 1909 en van de hand van de Blieck, handel-
den over de vergelijkende onderzoekingen naar de onderkennings-
middelen van den kwaden droes, maar tevens blijkt hieruit, van
welk een groot belang een goed onderkenningsmiddel voor malleüs
werd geacht en met welke groote moeilijkheden de practici 25 jaar

1) Voordracht gehouden op de Algemeene Vergadering van de Nederlandsch-
Indische Vereeniging voor Diergeneeskunde te Djocjakarta op Zaterdag 28
Maart 1931.

geleden hadden te kampen om een zekere diagnose bij niet duide-
lijke klinische gevallen te stellen.

Beziet men deze eerste wetenschappelijke mededeelingen in het
licht van onze tegenwoordige kennis en ervaring van de malleüs-
diagnostiek en -bestrijding, dan valt het op met welk een optimisme
de Blieck na zijn gunstige resultaten met malleïne en serum-
reacties verkregen, dacht over een snelle en geheele uitroeiing
van de malleüs. Leest men zijn conclusies, dan luiden eenige als
volgt : „Zal de kwade-droes-bestrijding snel en afdoende tot het
beoogde doel leiden, dan dienen alle geïnfecteerde dieren afgemaakt
te worden". Verder zegt hij van de malleïnatie: „de ophthalmo-
reactie, uitgevoerd met malleïne brute is bij kwaden droes specifiek
en geeft bijzonder goede resultaten voor de onderkenning van kli-
nischen en verborgen kwaden droes. „Voorts zegt de Blieck
nog van deze reactie dat zij wegens haar eenvoudigheid en gemak-
kelijke beoordeeling van het resultaat te verkiezen is boven de
subcutane methode in Ned.-Indië, terwijl daarnaast de agglutinatie
en complementbindingsreactie voor de onderkenning van den
kwaden droes specifieke reacties zijn."

Het zal den aandachtigen lezer van deze publicatie opvallen,
dat de Blieck en met hem waarschijnlijk de meeste dierenartsen
uit dien tijd, onkundig waren van de enorme uitbreiding\'van de
ziekte, vooral in de grootere steden, want anders was zijn voorstel
om alle positief reageerende dieren maar op te ruimen, zeker in
de pen gebleven.

Hoe het ook zij, bij de meer algemeene toepassing van de mal-
leïne bleek het aantal reageerende dieren zoo groot te zijn, dat
het wel hoofdzakelijk uit financieele overwegingen onmogelijk was
alle reactiedieren op te ruimen, met het gevolg, dat men er nood-
wendig toe moest overgaan deze dieren niet meer te beschouwen
als lijdende aan kwaden droes, doch men was verplicht een mildere
beoordeeling voor die dieren in te stellen en ze slechts aan te
merken als verdacht te lijden aan malleüs en in plaats van afmaken
of strenge isolatie, gebruik, zij het dan onder politietoezicht, toe
te staan.

Reeds stelde ik het begrip klinische malleüs tegenover verborgen
of ccculte malleüs. Evenals bij de tuberculose spreekt men in de
latere jaren uit een oogpunt van besmettingsgevaar eveneens van
open en gesloten malleüs. Ik behoef U hier niet te zeggen, dat de
begrippen klinische en open tuberculose of malleüs niet geheel
en al parallel loopen, al gaan ze veelal samen ; ditzelfde geldt
voor de begrippen verborgen en gesloten malleüs. Het zal U allen
duidelijk zijn, dat het zeer goed mogelijk is, dat een occulte malleüs
open is, d. w. z. dat verspreiding van smetstof, i. c. malleüsbacte-
riën tot de mogelijkheden behoort, doch dat onze wijze van onder-
zoek, vooral bij malleüs, waar wij het onderzoek van het sputum

moeten missen, onvoldoende is om een verborgen long-malleüs
als „open" te kunnen kwalificeeren.

In den regel gaan echter deze begrippen wel samen en mag men
gerust aannemen, dat er onder de reactiedieren of dieren met een
positief serum heel wat zijn, wier longen of andere organen ge-
sloten, oude afgekapselde haarden bevatten, welke niet het minste
gevaar meer opleveren ; aan den anderen kant mag men niet
uit het oog verliezen, dat gesloten processen, vooral bij minderen
weerstand van het lichaam, open kunnen worden.

Uit Veeartsenij kundig oogpunt is het daarom m. i. wel te ver-
dedigen, dieren, welke gereageerd hebben, doch verder geen
klinische verschijnselen vertoonen, tot beperkt gebruik toe te laten.
Het spreekt echter vanzelf, dat dan een strenge controle op de
reactiedieren noodzakelijk wordt en den practiseerenden dieren-
arts verplicht geregeld een klinisch onderzoek van deze dieren te
verrichten. I)at daarbij behalve aan neusuitvioeiïng en klierzwel-
ling, zeer veel waarde moet worden gehecht aan het opnemen van
de lichaamstemperatuur en het physisch onderzoek van de longen,
behoeft geen betoog.

Niettegenstaande het scherpe onderzoek dat wordt ingesteld,
schiet ons kunnen veelal te kort om uit te maken of een ziekte-
proces aanwezig is en indien zulks het geval mocht zijn, met
welken vorm wij te doen hebben en of er kans bestaat dat een
verborgen malleüs neiging heeft om binnen korten tijd klinisch
te worden, m. a. w. of wij te maken hebben met een actief- of in-
actief proces. Zoowel de uitslag der malhïnatie als die van het se-
rumonderzoek laten ons hierbij in den steek.

Het begrip actief en inactief proces heeft in de humane genees-
kunde reeds jaren geleden ingang gevonden bij de tuberculose
naast de begrippen van open en gesloten vormen. Om te beoor-
deelen of men te doen heeft met den actieven vorm van het ziekte-
proces of met den ongevaarlijken veelal als genezen te beschouwen
inactieven vorm maakt men tegenwoordig algemeen gebruik van
het samenstellen van het bloedbeeld of haemogram. Wat hieronder
wordt verstaan zal ik U straks duidelijk trachten te maken.

Het leek mij interessant eens na te gaan hoe het bloedbeeld er
uitzag bij de malleüs der paarden, niet alleen uit een zuiver weten-
schappelijk oogpunt, doch vooral ook om eens te onderzoeken of
men volgens deze methode in staat zou zijn, zooals dit bij tuber-
culeuse aandoeningen van den mensch geschiedt, een scheiding
te maken tusschen actieve en inactieve vormen van malleüs;
m. a. w. of men met deze methode van onderzoek zou kunnen aan-
wijzen welke paarden voor de besmetting gevaarlijk zijn of kunnen
worden en welke paarden men als ongevaarlijk kan beschouwen.
Het behoeft zeker wel geen naderen uitleg, dat deze kennis voor
de bestrijding van het allergrootste belang is.

De resultaten bij het vaststellen van verschillende haemo-
grammen verkregen wettigen m. i. wel U hiervan nu reeds in
kennis te stellen, in de hoop, dat velen van U zich tot dit onderzoek
aangetrokken zullen voelen en mede bijdragen zullen leveren tot
de kennis van deze, ook voor de ziekten van onze huisdieren zoo
belangrijke methode van onderzoek.

Ik stel hier echter uitdrukkelijk voorop, dat deze methode is te
beschouwen als een hulpmiddel in de diagnostiek dat ons een in-
zicht geeft, met de andere waargenomen verschijnselen, in de ge-
aardheid van het proces, doch ik dien U er tevens voor te waar-
schuwen de uitkomsten van het bloedbeeld niet als specifiek te be-
schouwen voor een bepaalde aandoening. Voor de prognose bij
verschillende ziekten is deze methode bij den mensch van onschat-
bare waarde gebleken, zoodat het ontbreken van het haemogram
thans bij vele interne en chirurgische aandoeningen in de mensche-
lijke geneeskunde als een onvolledigheid in de symptomatologie
en prognostiek wordt beschouwd.

Ongetwijfeld zal het vaststellen van het haemogram ook in de
veeartsenijkunde beteekenis krijgen, vooral omdat dit met een-
voudige middelen kan worden verricht en zeker door ons Indische
dierenartsen, die meer vertrouwd zijn met het maken van bloed-
praeparaten en de techniek van de kleuring. I)e resultaten er mede
verkregen zijn geheel afhankelijk van de ambitie en belangstelling
welke men voor het onderzoek heeft en ik zou haast zeggen, deze
zijn daarmede recht evenredig.

Naast onderzoekingen bij malleüs-paarden werden door mij
eenige haemogrammen samengesteld van paarden, lijdende aan
Saccharomycosis. Alvorens U echter de resultaten hiervan mede
te deelen, volgt eerst iets over de

Tot het bloedbeeld behoort in de eerste plaats het tellen van
het aantal witte bloedlichaampjes. Het haemogram is feitelijk on-
volledig indien dit aantal er niet in wordt vermeld. Toch wordt
deze bepaling den laatsten tijd dikwijls nagelaten.

De techniek van de telling kan men in ieder hand- of leerboek
uitvoerig beschreven vinden en mag dan ook als bekend worden
verondersteld.

Over het algemeen wordt het tellen veelal nog beschouwd als
gebonden aan een kliniek of laboratorium, doch dit is m. i. maar
gedeeltelijk juist. Men kan deze bepaling n.1. gemakkelijk verrich-
ten, indien men het bloed opvangt in een 4 % citras natricus-
oplossing. Men doet in een recordspuit van 5 c.c. I c.c. van deze
oplossing en zuigt uit de Vena Jugularis tot 5 c.c. op. De venen-
punctie werd door mij steeds verricht met een gewone grove
injectienaald. Men zorgt er voor dat daarbij natuurlijk geen lucht

opgezogen wordt. Den inhoud van de spuit doet men in een schoone
reageerbuis, welke gesloten wordt met een gummi stop. Bij thuis-
komst verkrijgt men door eenige malen heen en weer zwaaien
wederom een homogeen mengsel, waarvan men de benoodigde
hoeveelheid voor het onderzoek kan afnemen.

Ter vergelijking heb ik eenige malen tellingen verricht van on-
verdund en verdund bloed met de volgende resultaten :

Hieruit blijkt, dat men vrijwel dezelfde uitkomsten krijgt. Het
spreekt vanzelf dat men de verdunning bij de berekening in aan-
merking moet nemen.

Als telkamer heb ik gebruik gemaakt van de telkamer van
Buerker, welke te verkiezen is boven die van Thoma-Zeiss.

Bij de beoordeeling van de geaardheid van dc aandoening is de
bepaling van de verhouding der verschillende soorten witte bloed-
cellen van meer belang te achten. Daartoe maakt men gebruik van
gewone uitstrijkpraeparaatjes, welke men kleurt volgens Giemsa
of Kiewiet de Jonge. Voor de praktijk lijkt mij de laatste kleu-
ring het meest geschikt, omdat het slagen van de kleuring volgens
Giemsa zeer sterk gebonden is aan absoluut neutraal aqua dest.
Men kan het gedestilleerde water uit den handel zeer goed neutra-
liseeren als men er aan toevoegt een geringe hoeveelheid van een
buffermengsel. Ik gebruik daarvoor het bekende fosfaatmengsel
van Sörensen (6 c.c. N Na KPO_j 4- 4 c.c. N K, HPOJ waar-

mede men een pH krijgt van 7.0—7.1. Met deze methode kreeg ik
steeds voldoende mooie beelden. Het lijkt mij overbodig over de
verschillende kleuringsmethoden hier uit te weiden, daar deze
ons Indische dierenartsen voldoende bekend zijn, zoodat ik kan
overgaan tot bespreking van de verschillende soorten witte bloed-
cellen.

Sedert Ehrlich deelt men de witte bloedlichaamjes in naar
hun herkomst in cellen afkomstig van het myeloide systeem (been-
merg), dit zijn de granulocyten, en cellen afkomstig van het lympha-
tische systeem de agranulocyten. Over de afkomst van de Mono-
cyten of groote mononucleaire leucocyten is men het langen tijd
niet eens geweest.

Men heeft verschillende theorieën over de herkomst van de leu-
cocyten opgesteld.

De aanhangers van het zoogenaamde Unitarisme (Weidenreich
e. a.) beschouwen alle cellen als afkomstig van de lymphocyten
en hun stamouders de lymphoblasten, terwijl de groote haemato-
logen Ehrlich, Turk, Naegeli, behooren tot de Dualisten, die
een strenge scheiding maken tusschen de cellen afkomstig van het
myeloide en lymphatische systeem.

In de latere jaren is daarbij nog een nieuwe richting gekomen,
n.1. het Trialisme, waarbij een afzonderlijke afstamming wordt
aangenomen voor de echte Monocyten, door Aschoff-Kyone ook
wel aangeduid als Histiocyten.

De oorsprong zou volgens de genoemde onderzoekers zijn het
zoogenaamde reticulo-endotheliale systeem, waaronder men ver-
staat in het bijzonder de stercellen van de lever en analoge elemen-
ten in miltpulpa, beenmerg, lymphklieren en bindweefsel. Latere
onderzoekers (Cunningham, Dean & Sabin) is het gelukt de
verwantschap van de Monocyten met het reticulo-endotheliale
systeem aan te toonen.

Op deze verschillende theorieën verder in te gaan zou vallen
buiten de bedoeling van deze voordracht, zoodat ik zou willen
volstaan met nog te vermelden dat de trialistische opvatting zeer
goed past bij de in de ziektekunde waargenomen bloedverande-
ringen (Schilling).

Bij het onderzoek van het normale bloed merkt men van deze
afstamming niets ; men vindt uitsluitend de rijpe, volkomen, uit-
gegroeide cellen in de circulatie. Ontwikkelings-, jeugd- of stam-
vormen behooren daarin niet thuis.

1) de basophiele leucocyten, ook wel Mastzellen genoemd, welke
ongeveer 2 maal zoo groot zijn als de roode bloedcellen en waarbij
in het protoplasma met de verschillende kleuringsmethoden donker-
blauw gekleurde granula zichtbaar worden. Volgens mijne ervaring
met de GiESMA-kleuring krijgt men dikwijls een vrij sterk rood
gekleurd protoplasma met enkele paarse granula welke zelden
mooi duidelijk zijn. De kern is in den regel gelobd.

2) de Eosinophiele leucocyten zijn vooral bij het paard zeer ge-
makkelijk herkenbare cellen. De mooie groote rood gekleurde
granula vallen direct op en zijn zoo typisch, dat men aan deze cellen
zelfs het bloed als afkomstig van het paard kan herkennen. De kern
is in den regel polymorph, zelden polynucleair. De cellen zijn
meestal iets grooter dan de andere granulocyten.

3) de Ncutrophiele leucocyten zijn van het meeste belang en vormen
het hoogste percentage. De korrels kleuren zich neutraal ; is deze
wat intensief geweest dan zijn ze licht rood gekleurd, doch niet
zelden vindt men alleen de kern gekleurd. Zij zijn iets kleiner
dan de eosinophiele leucocyten.

Vroeger noemde men die cellen de polynucleaire neutrophiele
leucocyten, doch men heeft de aanduiding polynucleair nu ver-
vangen door polymorph, omdat in de verschillende kernsegmenten
in de meeste gevallen duidelijke, zij het dan ook uiterst dunne
verbindingsdraden, zijn aan te toonen.

De vorm van de kern van deze leucocyten is van het grootste
belang omdat men in de humane haematologie aan den vorm van
de kern den ouderdom van de cel wil bepalen. Het was Arneth,
die daar het eerst op wees.

De segmentkernige neutrophiele leucocyt is de volkomen rijpe
vorm, terwijl men daarnaast de staafkernigen kent, welke tot de
jongere vormen worden gerekend. De benaming staafkernig kan
tot vergissingen aanleiding geven. De kern lijkt n.1. in den regel
allerminst op een staaf, doch men duidt hiermede aan, dat het
polynucleaire karakter geheel te loor is gegaan, doordat de fijne
verbindingsdraden zoodanig zijn verbreed, dat de breedte van de
kern, welke een U of S-vorm heeft aangenomen, overal even breed
is geworden.

Het spreekt vanzelf, dat het nog wel eens moeilijk is om in
grensgevallen uit te maken of men te doen heeft met een segment-
kernige of een staafkernige en dat men voor zich zelf de scheidings-
lijn moet trekken. Bij het bestudeeren van de geneeskundige litera-
tuur kreeg ik den indruk, dat men onder d2 staafkernigen uitslui-
tend verstaat die vormen, waarvan de kern niet alleen ongeveer
even breed is, doch waarbij tevens weinig of geen inbochtingen
zijn waar te nemen.

De beoordeeling dient bij het bepalen van het bloedbeeld na-
tuurlijk steeds op dezelfde wijze te geschieden.

Met deze beide vormen zijn wij er nog niet, omdat men onder
pathologische omstandigheden nog jongere vormen kent. Als derde
vorm kan dan worden genoemd de jeugdvormen, welke veel op de
staafkernigen lijken, met dit versch\'1 echter, dat de kern niet die
intensief donkere kleur aanneemt, waardoor deze een jeugdig meer
sappig karakter krijgt.

Als laatste en jongste vormen, welke men in het circuleerende
bloed kan vinden kunnen worden genoemd de Myclocyten, waarvan
de kern rond, ovaal of beenvormig is en vacuolen bevat, dus nog
heelemaal niet is gedifferentieerd. Het protoplasma is weinig of
zwak kleurbaar. Men onderscheidt van deze vormen nog pro- en
metamyelocyten, doch in het schema van Schilling, dat ik
bij mijn bepalingen bij het paard heb gevolgd, worden deze niet
genoemd.

Wel zou ik nog even willen noemen den stamvorm van de neutro-
phiele leucocyten, de Myeloblasten, welke men behalve bij de
Myeloblasten leucaemie nooit in het circuleerende bloed vindt.
Normaliter vindt men dan ook deze cellen uitsluitend in het been-

merg. De myeloblasten zijn wat grooter, de kern is rond of ovaal
en het protoplasma kleurt zich meer blauw.

Rekent men deze vormen niet mede, dan kan men dus in het
perifere bloed aantreffen te beginnen met de jongste represen-
tanten : de myelocyten, jeugdvormen, staafkernige- en segment -
kernige neutrophiele leucocyten.

In het normale bloed van den mensch, en het is mij gebleken
dat zulks ook bij het paard het geval is, vindt men geen myelo-
cyten en jeugdvormen, heel weinig staafkernigen, doch vrijwel
uitsluitend segmentkernigen.

Bij verschillende aandoeningen, waarvan ik zou willen noemen
algemeene sepsis en progressieve vormen van tuberculose, vindt
men bij den mensch een vermeerdering van de jongere vormen
der neutrophiele leucocyten ten koste van de oudste segment-
kernigen en men spreekt dan van een verschuiving van het bloedbeeld
naar links volgens Arneth.

Laat ik, na deze noodzakelijke uiteenzetting, de granulocyten
voorloopig met rust, dan rest mij nog met een enkel woord te rep-
pen over de agranulocyten en de monocyten.

Lymphocyten ; het zijn kleine ronde cellen van de grootte van een
rood bloedlichaampje, bestaande uit een ronde of ovale kern, welke
soms boonvormig is en zich intensief blauw kleurt en omgeven is
met een zeer dunne zoom protoplasma. Dikwijls is dit protoplasma
heelemaal niet zichtbaar. Is het dit wel, dan kan men daarin aan-
treffen fijne roodgekleurde korrels, zoogenaamde azuurgranula,
waaraan men in grensgevallen de lymphocyten als zoodanig kan
herkennen. Mitosen (kerndeelingen) heb ik bij Saccharomycose-
paarden nog al eens aangetroffen.

Behalve deze kleine lymphocyten kent men nog de groote vor-
men, welke men echter in normaal bloed maar spaarzaam vindt.
De kern is veel grooter en de protoplasmazoom veel breeder, waar-
door verwisseling met de monocyten mogelijk wordt.

De laatste vorm van leucocyten, welke men in het bloed constant
aantreft, zijn de Monocyten. vroeger meer bekend als Groote mono-
nucleaire leucocyten en Overgangsvormen. Zooals de naam aanduidt
zijn deze cellen éénkernig en werden vroeger beschouwd als over-
gangsvormen tusschen lymphocyten en granulocyten. De mono-
cyten zijn de grootste cellen in het bloed en dit is wel hun voor-
naamste kenmerk. De kern is groot en rond of ovaal en bij het
paard meestal ingestulpt en neemt volgens mijne bevinding nog
al eens een boon- of worstvorm aan (overgangsvormen). De kern
kleurt zich niet zoo intensief paars-blauw als de lymphocyten-
kern, doch vertoont een duidelijker structuur. Het protoplasma
is breeder en donkerder gekleurd dan van de andere granulocyten.

Ik heb er nog al eens vacuolen in aangetroffen, een bevinding
welke ik in geen enkel handboek vond opgegeven.

Het medegedeelde kan natuurlijk niet op volledigheid bogen,
doch geeft in grove trekken aan de verschillende kenmerken der
witte bloedlichaampjes. Het spreekt vanzelf dat men zich door
eigen studie en vooral door het bekijken van verschillende afbeel-
dingen, de differentiatie der bloedcellen moet eigen maken en dat
men vooral door het bestudeeren van zelfgemaakte praeparaten
zich hierin moet oefenen. Men krijgt daarin echter al gauw een
zekere routine, welke tot verdere en diepere studie van de haema-
tologie prikkelt.

Over de beteekenis van het bloedbeeld in de pathologie is in de
diergeneeskunde maar betrekkelijk weinig bekend. Des te meer kan
men daarover vinden in de humane geneeskunde waar bij alle aan-
doeningen, zoowel bij interne als chirurgische het haemogram uit
een differentieel-diagnostisch en prognostisch oogpunt niet meer
kan worden gemist.

Oorspronkelijk werd in de menschelijke geneeskunde alleen het
totaal aantal bepaald. Is dit vermeerderd, dan spreekt men van
hyperleucocytose, is het verminderd van hypoleucocytose en bij
sterke vermindering van leucopenie.

Later is men pas waarde gaan hechten aan de onderlinge verhou-
ding van de verschillende witte bloedcellen, relatieve leucocyten-
waarde of leucocytenformule genaamd, terwijl pas den laatst en
tijd het onderzoek van de ,,Einzelzelle", de zoogenaamde Arnethsche
verschuiving ingang heeft gevonden.

Onder de verandering van de Einzelzelle bedoelt men de ver-
anderingen van het protoplasma en de veranderingen van de kern.
Alhoewel eerstbedoelde veranderingen in de haematologie uit een
wetenschappelijk oogpunt van groot belang zijn, zijn de laatste
uit een practisch oogpunt van meer beteekenis. Zooals wij reeds
hebben gezien geldt dit voornamelijk voor de kernen van de neu-
trophiele leucocyten.

Arneth nam bij de meeste infectie-ziekten waar een verande-
ring van de kern van de neutrophiele leucocyten, zooals reeds in
het kort werd aangegeven. Door prikkeling van het beenmerg
zouden nog niet volgroeide jongere vormen in de circulatie komen,
welke men in het normale bloed nooit ziet.

Bij den mensch is het haemogram zeer constant, zoowel wat
betreft het aantal als de relatieve waarde ; hetzelfde geldt eveneens
voor het paard en de andere huisdieren.

Schilling (Das Blutbild und scine klinische Verwertung) heeft
voor de praktijk een eenvoudig schema aangegeven, welk schema
in de humane geneeskunde nu algemeen wordt gevolgd.

Hij begint n.1. op den linker kant van de bladzijde aan te tee-
kenen het totaal aantal leucocyten, vervolgens het percentage

basophiele (B) en eosinophiele (E) leucocyten, daarna de neutro-
phiele in hun onderverdeeling naar de kernstructuur in Myelo-
cyten (M) — Jeugdvormen (J) — Staafkernigen (St) en Segment-
kernigen (Sgm), terwijl geheel rechts komen te staan de Lympho-
cyten (Ly) en Monocyten (Mo).

Schilling schrijft in zijn boek : „Die Verwendung der mannig-
fachen Leukozytenbilder erscheint den Anfänger zunächts sehr
schwierig. Sie werden aber verständlich, wenn man sie als Glieder
einer biologischen Kette vorstellt".

De leucocyten-reactie verloopt inderdaad bij infectieuze en
toxische aandoeningen naar wetten, die door Virchow-Arndt-
Schulz als volgt worden geformuleerd :

Lichte prikkels veroorzaken slechts functioneele veranderingen
in het 1 nicocytenbeeld ; middelmatige werken forma^ief door de
leucopoëtische organen ; sterke werken ook op de vorming van de
Einzelzelle, terwijl te sterke de leucopoëtische organen verlammen.
Bij de infectieziekten worden het eerst geprikkeld de neutrophie-
len, dan de monocyten en de lymphocyten pas het laatst. De
verandering van het bloedbeeld berust op tijdelijke verschuiving
van de drie soorten ten opzichte van elkaar.

Bij ieder infectieus-proces stijgt al naar de sterkte van den prikkel
het leucocyten-getal, doch het is ook mogelijk, dat in zeer zware
gevallen het totaal aantal door verlamming van de leucopoëtische
organen daalt.

Bruikbaarder en scherper nog is de verandering van de relatieve
waarde der leucocyten en de kernveranderingen van de neutro-
phielen voor de beoordeeling van het ziekteproces.

Is het totaal aantal vermeerderd, daarnaast het percentage
neutrophielen verhoogd met gelijktijdige vermeerdering van het
aantal staafkernigen en jeugdvormen ten koste van de segment-
kernigen, het aantal lymphocyten en eosinophiele leucocyten daar-
bij verminderd, dan spreekt men van het stadium van Neutrophiele
Kampfphase.

Daalt het aantal neutrophiele leucocyten, waarbij het percen-
tage staafkernigen relatief weer toeneemt, zoodat men weinig jonge
vormen meer waarneemt en vermeerdert tevens het aantal mono-
cyten dan duidt men dit stadium aan als Monozytäre Abwehr of
Uberwindungsphase, waarmede men bedoelt, dat het bloedbeeld
de neiging tot genezing aangeeft.

Ook aan het percentage eosinophiele leucocyten wordt in dit
opzicht veel waarde toegekend. Behalve dat dit aantal bij ver-
schillende parasitaire aandoeningen in den regel is vermeerderd,
vermindert dit bij ernstige infectieziekten en kan dan zelfs heele-
maal verdwijnen ; het terugkeeren van de eosinophilen in het ver-
loop van het ziekteproces wordt prognostisch als zeer gunstig be-
schouwd en men spreekt dan wel van het ,,Morgenrot der Genesung."
Het aantal lymphocyten neemt daarbij weer toe en men noemt dit

De goede resultaten met deze methode van onderzoek o. a. bij
de tuberculose in de menschelijke geneeskunde verkregen waren
mede aanleiding het bloedbeeld na te gaan bij malleus- en saccha-
remycose-patiënten.

Alvorens men echter vergelijkende bepalingen kan verrichten,
dient men gegevens te bezitten over de verhouding bij gezonde
dieren.

Marek, Lehrbuch der Diagnostik der Inneren Krankheiten der
Haustiere, 1912, geeft op voor paarden als :

totaal aantal leucocyten 6.000—12.000 ; Basophiele (B) leuco-
cyten tot 0.5 % ; Eosinophiele (E) leucocyten 2—4 % ; Neutro-
phiele leucocyten 55—70 % ; Lymphocyten (Ly) 20—40 % ; Mo-
nocyten en Overgangsvormen (Mo) 3.5—5.5 %.

Djaenoidix, Veeartsenij kundige mededeeling No. 48 heeft het
eerst in Indië op bescheiden schaal de relatieve waarde der witte
bloedlichaampjes van verschillende dieren bepaald en geeft als
gemiddelde percentages voor het paard op :

Basophiele (B) leucocyten 0.38 % ; Eosinophiele (E) leucocyten
4 % ; Neutrophiele leucocyten 55.1 % ; Lymphocyten (Ly) 38 % ;
Monocyten (Mo) 2.6 %.

Het totaal aantal werd door hem niet bepaald, doch hij geeft in
zijn zeer lezenswaardig artikel een keurige beschrijving van de
eigenschappen der verschillende vormen.

Uitgebreider gegevens verstrekt Van den Berg in zijn Acade-
misch proefschrift 1927.

Van den Berg heeft het bloed onderzocht van 250 Australische
paarden en geeft op :

als totaal aantal leucocyten 5.900—9.100 ; Basophiele (B) leuco-
cyten 0.5—2 % ; Eosinophiele (E) leucocyten 1—5 % ; Neutro-
phiele leucocyten 46—73-5%; Lymphocyten (Ly) 19.5—46%;
Monocyten (Mo) o—10 %.

Van dex Berg nam het bloed uit het oor, doch deed daarnaast
vergelijkende bepalingen van bloed, genomen uit de V. jugularis.
Hij merkte hierbij op, dat het aantal witte bloedlichaampjes uit
de V. jugularis 1000 a 2000 hooger was dan genomen uit de oor-
venen, terwijl deze vermeerdering hoofdzakelijk de neutrophiele
leucocyten betrof.

Hij wijst er daarom zeer terecht op, dat men voor vergelijkende
onderzoekingen het bloed steeds op dezelfde wijze moet afnemen,
wat n.m. bij de groote huisdieren de V. jugularis kan zijn.

De gevonden cijfers komen vrijwel geheel met de door Marek
en Djaenoidix opgegeven waarden overeen.

ken aan den vorm van de kern van de neutrophiele leucocyten.
De groote beteekenis welke deze bij den mensch heeft gekregen
had dit alleszins gewettigd en had de waarde van dit proefschrift
ongetwijfeld zeer verhoogd.

Ik was daarom genoodzaakt eenige bepalingen te doen bij ge-
zonde inlandsche paarden en daarbij speciaal te letten op het voor-
komen van jonge vormen in het normale bloed.

Onder gezonde paarden werden verstaan dieren, die bij het onder-
zoek geen temperatuur-verhooging hadden en verder bij opper-
vlakkig onderzoek geen afwijkingen vertoonden. Tevens werd
gelet op den voedingstoestand en alleen bloed onderzocht van in
goede conditie verkeerende dieren. Het spreekt wel vanzelf, dat
het niet altijd gemakkelijk is vele exemplaren voor dit onderzoek
ter beschikking te krijgen zoodat dit onderzoek maar bij een be-
perkt aantal paarden kon worden verricht.

Onderstaande tabel geeft de resultaten bij een 12-tal paarden.
Hierbij werd de Schillingsche indeeling gevolgd :

Het spreekt vanzelf, dat het onderzochte aantal op lange na
niet voldoende is om daaruit gemiddelden te berekenen. Toch blijkt
hieruit wel, dat ook bij inlandsche paarden groote afwijkingen niet
worden gevonden en wat van meer belang is, dat ook bij gezonde

paarden jeugdige vormen niet worden aangetroffen en het aantal
staafkernigen zelden of nooit meer dan 5% bedraagt, zoodat het
grootste aantal van de neutrophiele leucocyten wordt vertegen-
woordigd, even als zulks bij den mensch het geval is, door de
segmentkernigen.

Over het morphologisch bloedonderzoek bij het zieke dier vindt
men in de literatuur slechts weinig vermeld.

Wester en Beyers wezen een io-tal jaren geleden reeds op de
groote waarde van het bloedbeeld voor de diagnostiek van tuber-
culose bij het paard.

Over het bloedbeeld bij malleiis heb ik slechts gegevens kunnen
vinden in de handboeken van Marek en Hutyra-Marek.

Marek vermeldt, dat bij de meeste infectieziekten een vermeer-
dering van het aantal leucocyten plaats vindt door prikkeling van
het myeloide weefsel, terwijl gelijktijdig een functioneele vermin-
dering van de „Leistungsfähigkeit van het lymphatische systeem
optreedt, gepaard met vermindering van het aantal lymphocyten.
Tegelijkertijd worden ook de andere vormen van de granulocyten,
voornamelijk de eosinophiele verdrongen. Verder geeft Marek
aan, dat bij beginnende eliminatie van de smetstof het totaal leu-
cocyten snel vermindert, waarbij de lymphocyten en eosinophiele
weer relatief toenemen. Als prognostisch ongunstig noemt Marek
het sterk terugloopen van de lymphocyten naast een aanhoudende
vermeerdering van de neutrophiele leucocyten en het geheel ver-
dwijnen van de eosinophiele leucocyten. Daartegenover wordt het
afnemen en toenemen van de verschillende leucocyten naar de
normale verhoudingen als zeer gunstig beschouwd.

Goetze vond bij malleiis altijd een hyperleucocytose, welke hij,
indien tevens een positieve agglutinatie werd gevonden, als abso-
luut bewijzend voor malleiis beschouwt, terwijl hij bij dieren met
een normale bloedformule en positieve agglutinatie, de ziekte uit-
sluit. Deze bevindingen zijn daarom voor mij zoo belangwekkend,
omdat Goetzf. hiermede reeds aantoonde van welk belang de uit-
komsten van het morphologisch bloedonderzoek geacht moeten
worden.

Mikruren nam bij malleiis geregeld waar een vermindering van
het aantal roode bloedlichaampjes en een vermeerdering van de
witte, terwijl Mielke eveneens een hyperleucocytose (14.000—
48.000) constateerde, waarbij het percentage neutrophiele ver-
meerderd was (76—89 %) en het aantal lymphocyten verminderd
(7—21 %), terwijl de eosinophiele en basophiele dikwijls geheel
waren verdwenen.

Ook Burnett en Pearce vonden geregeld een vermeerdering
van de neutrophiele leucocyten bij kwaden droes.

In den laatsten tijd ontvang ik herhaaldelijk verzoeken van col-
lega\'s over inlichtingen omtrent destructie-methoden en hoewel
ik om te beginnen direct er op wijs dat ik de zaak eenige jaren
geleden in studie genomen heb met het oog op een der eindpro-
ducten, het diermeel, kan ik toch omtrent andere punten wel een
en ander vermelden.

In ons land gaat thans in hoofdzaak de keuze tusschen drie
systemen. Wie daaromtrent nadere bijzonderheden wil weten doet
het best de vroeger in ons Tijdschrift verschenen publicaties na te
slaan. Het oudste systeem, dat toegepast werd voor eenige jaren
was het z.g. natte systeem. Doordat ik diermeel onderzocht van
betere kwaliteit kwam ik in kennis met het z.g. droge systeem
en gaf daaromtrent, naar ik meen, het eerst nadere bijzonderheden
in ons Tijdschrift. Dit bezorgde mij flinke kritiek van voorstanders
van het natte systeem, doch ik meen wel te kunnen constateeren
dat het droge systeem toch veld gewonnen heeft. Thans werkt
eene inrichting te Winterswijk volgens die methode en was het mij
indertijd reeds een groote voldoening toen ik vernam dat het
Gemeente-Bestuur dier Gemeente met collega Tervoert de be-
schrijvingen van dit systeem belangwekkend genoeg vonden om
er een studie-reis naar Engeland aan te durven wagen.

In den laatsten tijd nu is weer een. ander systeem meer bekend
geworden, n.m.1. het benzine-extractie-systeem.

i. Het natte systeem. Bij de te verwerken deelen van dieren
wordt in gesloten ketels stoom gebracht en nadat de massa eenige
uren onder druk op hooge temperatuur 150° C.) gehouden is,
laat men het vet afloopen en houdt dus de bouillon met de vaste
deelen over. Deze bouillon wordt of direct verwijderd en als mest-
stof gebruikt (Midwoud) öf zij wordt met de vaste deelen te zamen
ingedampt en tot diermeel verwerkt (Bergum, Barsingerhorn).

Men zal vragen : hoe is het mogelijk dat de een ten koste van
veel steenkolen dit vocht indampt en de ander het de kosten van
het indampen niet waard vindt. Mijn vraag van eenige jaren ge-
leden is nog steeds een vraag n.m.1. is dit extract het indampen
■waard of niet? Het bevat natuurlijk vele eiwitachtige stoffen,
zouten enz., doch wij weten thans wel dat eiwitachtige stoffen
onderling enorm varieeren van vrijwel waardeloos tot zeer waarde-
vol toe.

vocht is ook een punt van belang dat de aandacht waard is, en
het schijnt bovendien nooit zuiver te scheiden te zijn van het
waardevolle vet, zoodat dus een zeker vetverlies optreedt. Extract-
houdend meel als meerwaardig te anonceeren boven extractloos
meel lijkt mij ook zeer voorbarig en nauwkeurige vergelijkende
proeven omtrent de voedingswaarde van beide, volgens het natte
proces bereide meelsoorten, zijn mij tot heden toe niet bekend.

2. Het droge systeem. Het cardinale verschil met het vorige
systeem is dat men bij de te verwerken dierlijke deelen geen apart
vocht brengt, doch gebruik maakt bij de verhitting van de damp-
spanning die zich uit het in de dierlijke weefsels aanwezige vocht
ontwikkelt.

Men heeft bij dit systeem van den beginne af de stelling in prak-
tijk gebracht dat het oneconomisch moet zijn eerst vocht bij de
dierlijke deelen te voegen en dit later weer met extra kolengebruik,
arbeidsloon enz. te moeten gaan verdampen.

Dit systeem kwam ongeveer in 1912 meer in gebruik en ver-
overde snel een groote plaats in vele landen o. a. in de groote
slachterijen van Noord- en Zuid-Amerika en Australië.

De voorstanders van dit systeem beweren dat de kwaliteit van
het geproduceerde diermeel en vet beter is dan die van deze stoffen
bereid volgens het natte systeem en daardoor werkt het dus dub-
bel voordeelig : minder operatiekosten, meerwaardige eindpro-
ducten.

Een feit is dat ik in de laatste jaren zeer veel monsters diermeel
bereid volgens het natte- en het droge systeem onder handen gehad
heb en er ook proeven mee genomen heb, en dat het droge meel
ongetwijfeld mooier is en betere uitkomsten gaf bij voederproeven
op kippen.

Ook de handel hecht voorkeur aan het ,,droog-bereide" meel; het
is beter van kleur, veel beter van reuk, beter verteerbaar, bevat
minder vet, wordt dus minder gauw ranzig en laat zich dus beter
bewaren.

Men neme hierbij echter in aanmerking, dat bij alle diermeel
de aard der grondstoffen een groote rol speelt. De groote Ameri-
kaansche packers hebben allen dit nieuwere droge systeem inge-
voerd omdat het meer economisch was, doch hun grondstoffen
zijn natuurlijk veel verscher dan van de oudere inrichtingen in
Europa, die veelal naast slachtafval ook cadavers in allerlei graden
van bederf, verwerken.

Nu wij echter in ons land te Winterswijk een inrichting hebben
werkend volgens het „droge" systeem en te Barsingerhorn en
Bergum inrichtingen werkend volgens het „natte" systeem die
hun extract indampen, bestaat thans een pracht-gelegenheid beide
meelsoorten te vergelijken wat kleur, reuk, vetgehalte, gehalte aan
vrije vetzuren en voedingswaarde betreft.

Van groot belang zullen dus nauwkeurige vergelijkende proeven
op varkens en kippen hiermede zijn.

Dat het vet bereid volgens het droge systeem beter zou zijn heb
ik reeds vermeld, doch daar heb ik absoluut geen verstand vani.
Niettemin verdient ook dit punt onze grootste aandacht.

Het behoeft geen betoog dat beide genoemde systemen absoluut
steriel meel leveren. Dat daaromtrent bij het „droge" systeem
vroeger twijfel geopperd is berust op gegevens van oudere machines
en over het hoofd zien van de rol die de heete vetten ook bij open
ketels kunnen spelen.

Het Benzine-Extractie-systecm. Hierbij heeft men zich ten doel
gesteld een steriel product te leveren met een zeer laag vetgehalte
of beter gezegd bij de bereiding der eindproducten zooveel mogelijk
vet te verkrijgen en een meel dat zeer laag in vetgehalte is. Het
geproduceerde meel is dan ook zeer mooi en reukeloos, daar veel
der stankstoffen uit cadavers juist in het vet schijnen te trekken
en daardoor aan het vetrijke meel een zeer onaangename reuk
geven.

Voor pluimvee-voer is vet in diermeel ook heelemaal niet noodig
en is een hoog vetgehalte, dikwijls gepaard gaande met de zeer scha-
delijke vrije vetzuren, vaak schadelijk. Omtrent de voedings-
waarde voor varkens kan ik absoluut niet oordeelen. Ook omtrent
fiinke uitvoerige vergelijkende proeven met dit meel ten opzichte
van ander diermeel is mij niets bekend, doch a priori zie ik in het
lage vetgehalte geen nadeel.

Van veel meer belang acht ik echter de proeven die genomen zijn
o. a. aan het proefstation te Hoorn met geëxtraheerd vischmeel
door Dr. J. C. de Ruyter de Wildt. Deze extraheerd met trichloor-
ethyleen en kreeg de volgende resultaten :

Hoewel dus de verteerbaarheid ten opzichte van pepsine en HC1
(wat is dat cijfer waard?) niet veranderde, veranderde de onder-
linge verhouding tusschen zuivere eiwitten en amiden wel sterk.

Dat dus geëxtraheerd meel een andere safnenstelling krijgt dan
normaal meel is wel gebleken, en vergelijkende proeven op levende
dieren lijken mij dus hoogst noodzakelijk.

Dat benzine gevaarlijk is weten wij allen doch de moderne tech-
niek zal daar waarschijnlijk wel een weg op weten. Toch is uiterste
voorzichtigheid bij deze methode noodig. ,,The Northern Whig

and Belfast Post" van 10 April bevatte photo\'s en een artikel
over een destructor in Ierland welke geheel verwoest is door een
ontploffing der benzine-tanks en waarbij een man het leven ver-
loor en negen anderen ternauwernood ontkwamen doordat zij, na
over goorte afstanden weggeslingerd te zijn, als door een wonder
voor de vlammen gespaard werden.

Omtrent de waarde van het geëxtraheerde vet kan ik geen oordeel
vellen. De handelsprijzen van geëxtraheerd vet schijnen veel lager
te zijn dan voor normaal vet.

De geheele kwestie is dus : arbeidskosten, stookkosten, waarde der
eindproducten. Hieromtrent kan ik eenige cijfers geven genomen
uit de jaarverslagen van Midwoud over 1929, Barsingerhorn 1930
en Winterswijk van 14 Juli tot 31 December 1930.

Barsingerhorn dat dus de bouillon indroogt heeft van zijn mate-
riaal ongeveer 3 % meer productie en Winterswijk met het „droge"
systeem heeft ongeveer 8 % meer productie.

In hoeverre de aard der grondstoffen sterk verschilt kan ik niet
beoordeelen, want eigenaardig doet het aan dat Winterswijk een
veel hooger cijfer heeft dan Barsingerhorn, terwijl beide syste-
men alles in het meel laten behalve het vet. De cijfers van Winters-
wijk zijn echter alleen van de laatste helft van het jaar.

Omtrent het steenkolen-verbruik kan ik Midwoud met Winters-
wijk vergelijken en wel ten opzichte van het verbruik per eind-
product dat in Barsingerhorn diermeel en vet en te Winterswijk
bovendien nog bloedmeel omvat :

Het steenkool-verbruik is dus te Midwoud veel hooger per 1000
K.G. eindproduct. Dit komt mij vreemd voor daar Midwoud
LVIII ^ 66

niet eens het extract indampt. Barsingerhorn dampt dit wel in
en zeer zeker zouden de cijfers van daar hoogst belangrijk zijn om
een duidelijk inzicht in dit voorname vraagpunt te krijgen.

Extract niet ingedampt: 1800 K.G. ruw materiaal gaf 370 K.G.
meel of 20.5 %, met een eiwitgehalte van 44.0 %.

Extract ingedampt : 1800 K.G. ruw materiaal gaf 520 K.G. meel
of 28.9 % met een eiwitgehalte van 59.0 %.

Interessant in dit verband is een lezing welke James Jackson,
directeur der Gemeente-Reiniging te Birmingham, vorige week op
het First International Cleansing Congress te Londen hield.

(27—31 Juli). Birmingham verving eenige jaren geleden het
ouderwetsche systeem door het „droge" systeem. Ik neem van
het rapport het volgende over :

„Geen onzer afdeelmgen heeft zoo\'n groote vooruitgang onder-
gaan als die van de verwerking van afgekeurd vleesch, vleeschafval
enz. van de slachthuizen en van visch en groenten van onze mark-
ten. Een verwerkingsinrichting van deze materialen is een logische
toevoeging bij de groote vleesch, visch- en groentemarkten. Wij
beambten beschouwden dit materiaal vroeger als afval, wat na-
tuurlijk geheel onjuist is daar het als uitgangsmateriaal voor andere
stoffen dient en inderdaad is de naam „bijproduct" veel zuiverder.

Op het vaste land van Europa noemt men dit proces: vernieti-
ging, in Engeland noemen wij het verwerking. (Het latijnsche
„destrico" omvat echter een veel ruimer begrip dan dat van „ver-
nietigen" alleen, te H.).

In Birmingham hebben wij deze stoffen reeds jaren lang ver-
werkt, reeds in den tijd toen de Digester (de ketel waarin het ma-
teriaal verwerkt werd), werkend volgens het „natte systeem" nog
als een moderne inrichting beschouwd werd. De bouillon liet men
afvloeien, wat tot vele bezwaren aanleiding gaf. Dit systeem bleek
zeer oneconomisch en aan eenen Engelschman (sic) was het ver-
gund een nieuwe methode uit te vinden, die de bezwaren van het
natte systeem vermeed.

De nieuwe „droge" methode is thans in de geheele wereld in
werking gesteld, nadat ze door deskundigen grondig onderzocht is.
Het was mij een vreugde de „natte" methode, die ook bezwaren
veroorzaakte door de „droge" te vervangen.

Tot mijn spijt heb ik de discussies die op deze rede volgden niet
tot mijn beschikking, maar dat de lezing bij de aanwezigen sterken
indruk verwekte, is zeker.

Omtrent de verwerkings-systemen, begint dus meer klaarheid te
komen dan toen ik mijn eerste artikel daaromtrent schreef. Er
worden meer vergelijkende cijfers bekend, al zou ik zeggen dat wij
er nog lang niet zijn. Zeer belangrijk zou het zijn de meeningen

In verband met de schadelijkheid voor pluimvee acht ik de vraag
omtrent het percentage der vrije vetzuren in het vet der diverse
diermeelen van groot belang, daar zij naast eiwitgehalte, verteer-
baarheid enz. de waarde van het diermeel beheerschen.

Hoe of het met de varkens staat daaromtrent weet ik niet, doch
er blijkt uit wat ik thans geef wél dat uitgebreide vergelijkende
proeven hoogst noodzakelijk zijn.

In -aflevering No. n (i Juni 1931) van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde komt een artikel voor van Overbosch en v. d.
Plank : „Een bijdrage tot\' de kennis van het productievermogen
van Friesche stamboekkoeien".

Daar het materiaal, waarover wij beschikken, tot andere con-
clusies, dan waartoe schrijvers komen, leidt en wij buitendien de
meening zijn toegedaan, dat zij enkele gegevens minder juist ge-
ïnterpreteerd hebben, achten wij het van belang bij bovengenoemd
artikel eenige kantteekeningen te maken.

Ten eerste hebben schrijvers, bij de vaststelling der procentische
verhoudingen van de melkopbrengst op verschillenden leeftijd
(blz. 572) over de jaren 1912 tot en met 1918, geheel uit het oog
verloren dat er — naast jaren, die een gunstiger resultaat oplever-
den, dan een over vele jaren bepaald gemiddelde — vooral jaren
onder voorkwamen met abnormaal ongunstige resultaten, veroor-
zaakt door uitwendige invloeden gedurende de laatste oorlogs-
jaren.

Aan de hand van berekeningen betreffende een groot aantal
melklijsten is gebleken, dat voor de jaren 1912 tot en met 1918 te
dier zake de volgende correcties moeten worden aangebracht :
1912 3 %, 1913 i %, 1914 i %, 1915 — 6 %, 1916 —
3 %, 1917 5 % en 1918 10 %;

waardoor de op blz. 572 vermelde percentages der me\'kjaar-
opbrengst : 100 — 121 — 137 —- 160 — 160 — 147 — 146
worden : 103 — 122 — 138 — 150 — 155 — 154 — 161.
Ook bij de vetgehalte-percentages over 19x7 en 1918 wordt door
dezelfde oorzaak een te laag vetgehalte vermeld.

Deze correcties zijn afgeleid uit de gemiddelde productiecijfers
van alle Friesche stamboekkoeien, waarvan de producties bekend
zijn en zij zijn reeds in 1924 — voorzoover ze toen reeds bekend

konden zijn — toegepast op de producties van 452 Friesche stam-
boekkoeien, wier geboorte over een groot aantal jaren verdeeld
is, die alle op 2-jarigen leeftijd voor het eerst gekalfd hebben,
zeven opéénvolgende, normale productie-perioden hebben gehad,
gedurende deze zeven productie-perioden ieder voor zich op het-
zelfde bedrijf gehouden zijn en over de verschillende grondsoorten
zoo gelijkmatig mogelijk verdeeld zijn.

De daardoor verkregen gegevens omtrent de gemiddelde waarden
der productie-perioden op verschillenden leeftijd komen goed
overeen met die van Overbosch en v. d. Plank, wanneer wij
daarop dezelfde correcties toepassen en waarbij wij nog willen
opmerken, dat de weinig gelijkmatige opklimming der percentages
waarschijnlijk het gevolg is van het geringe aantal dieiren (152
stuks), over wier gegevens schrijvers blijkbaar beschikt hebben.

Uit beide onderzoekingen volgt dan, dat de melkjaar-opbrengst
stijgs tot de zevende melkperiode. En daaruit blijkt duidelijk, dat
de conclusies, die schrijvers op blz. 572 „veilig" meenen te kunnen
trekken, onjuist zijn.

Een tweede opmerking geldt de variabiliteit in melkjaar-op-
brengst en vetgehalte door schrijvers in hun artikel behandeld en
bepaald door de zichtbare, d. w. z. de waargenomen variaties.

Hiertegen hebben wij een principieel bezwaar. Immers de varia-
tie-breedte van een bepaalde eigenschap is zoowel naar de nega-
tieve, als naar de positieve zijde genetisch begrensd, ook al kunnen
wij deze grenzen als regel niet waarnemen. Deze stelling zal wel
niet aanvechtbaar zijn, maar daaruit volgt dan ook terstond, dat,
wanneer — zooals b.v. bij het vetgehalte — in den loop der tijden
de lagere percentages uit de factoren-garnituur worden geëlimi-
neerd, de absolute variabiliteit, de oorspronkelijk aanwezige
variatie-breedte, afgenomen moet zijn.

Uit het op blz. 576 gegeven overzicht blijkt, dat de gehalten
2.40 en 2.50 verdwenen zijn, terwijl de gehalten 2.60 tot 3.10 dui-
delijk waarneembaar aan het verdwijnen zijn.

De variabiliteit is dus wel degelijk verminderd en dat de zicht-
bare variatie niet verminderd is, vloeit voort uit het feit, dat naar
de positieve zijde thans nog onbegrensd gecombineerd wordt.

Wanneer echter zou blijken, dat twee andere begrenzingen naar
de positieve zijde, n.1. de economische en (of) de physiologische
zou of zouden liggen beneden een thans reeds bereikt vetgehalte,
b.v. bij een gehalte van 3.70, waardoor de hoogere gehalten even-
zeer zouden moeten worden geëlimineerd, dan zou dit verminderd
zijn der betreffende variabiliteit nog duidelijker in het oog springen.

Het niet-waarneembaar zijn der absolute begrenzing aan de
positieve zijde heeft o. i. schrijvers op een dwaalspoor geleid met
als gevolg hun onjuiste conclusie, dat „de variabiliteit van het
„Friesche melkvee tijdens het tijdsverloop 1912—1927, zoowel

„voor de melk jaar-opbrengst als voor het gemiddeld vetgehalte
„van de melk niet veranderd is".

Buitendien, ook wanneer wij deze absolute variabiliteit buiten
beschouwing laten, dan mochten schrijvers toch niet tot de door
hen geponeerde conclusie komen, omdat het aantal melkstaten,
waarop zij haar bouwen, hiertoe te gering is, waardoor zij wel is
waar geen verschil hebben kunnen aantoonen, maar waaruit zij
ten onrechte de conclusie trekken, dat er geen verschil IS.

De juistheid dezer opmerking moge blijken uit het hieronder
volgende overzicht :

waarbij de verminderde variabiliteit, blijkende uit het van jaar
tot jaar regelmatig kleiner worden der variabiliteits-coëfficiënt,
duidelijk in het oog valt.

Deze verminderde variabiliteit is wel is waar niet groot, maar
zij bestaat en de geringe vermindering vloeit voort uit de omstandig-
heid, dat de periode, waarover de berekeningen van Overbosch
en v. d. Plank loopen en waaraan ook wij ons gehouden hebben,
zoo kort is.

Een tijdsverloop toch van 1912 tot 1927 (1929) levert gemiddeld
slechts vier generaties in rechte lijn met bekende productie-ge-
gevens. Wanneer nu de productie-gegevens van de dochter van een
koe bekend zijn en, deze dus gelegenheid tot selectie bieden, is de
kleindochter pas een jaar oud en was het een kleinzoon, dan moeten
wij nog één of meer jaren wachten voor de derde generatie in rechte
lijn geboren is, die op haar beurt pas weer na drie jaren gelegenheid
tot selectie op grond harer productie-gegevens biedt.

Hieruit volgt, dat over een zóó kort tijdsverloop, zelfs bij een
goeden selectieven arbeid der fokkers, nog slechts een geringe
vermindering der variabiliteit zal kunnen worden aangetoond en
omgekeerd, dat — wanneer wij in een dusdanig geval werkelijk een
vermindering der variabiliteit kunnen aantoonen — er dus inder-
daad goeden selectieven arbeid moet zijn verricht.

Ervaringen in Nederland bij de systematische invoering van melkhygienische
verbeteringen. 1)

Toen na den wereldoorlog weer normale toestanden ontstonden, werd in sterkere
mate dan voorheen behoefte gevoeld aan meer hygiëne.

In het belang van de volksgezondheid werden verschillende maatregelen genomen
om te komen tot meerdere hygiëne bij de levensmiddelenvoorziening. Aan de melk
werd daarbij de noodige aandacht besteed.

In zuivelkringen werd steeds duidelijker, dat men het grootste belang heeft bij
een zoo goed mogelijk gewonnen melk als grondstof voor deze industrie.

Met een verbetering der melkhygiëne gaat gepaaid een bestrijding van verschil-
lende veeziekten. Door verschillende veehoudersorganisaties werd dan ook het be-
lang van meer hygiëne op de boerderij ingezien en het streven naar bevordering
ervan gesteund.

Het doel van dit streven is dus het verkrijgen van melk van gezonde dieren op
zoodanige wijze, dat zij zoo weinig mogelijk verontreinigd is, dus zooveel mogelijk
overeenkomt met de melk zooals zij in den uier aanwezig is en gevormd wordt.

Om dit doel te bereiken is in de eerste plaats noodig de opsporing en bestrijding
van veeziekten die gevaar opleveren voor de volksgezondheid. Hiertoe behooren
vooral de tuberculose, de abortus-infectie en de streptococcenmastitis.

Het is niet de bedoeling van dit rapport om de organisatie van deze bestrijding
te behandelen. Volstaan kan worden met de mededeehng, dat aan deze bestrijding
de volle aandacht wordt geschonken.

Om de melk te winnen op zoodanige wijze, dat zij zoo weinig mogelijk veront-
reinigd is, is in de eerste plaats noodig, dat de koeien zoo zindelijk mogelijk ge-
houden worden, in goed ingerichte stallen, terwijl bij het melken speciale maat-
regelen genomen moeten worden, opdat zoo weinig mogelijk zichtbaar vuil en bac-
teriën in de melk komen.

De algemeene principes, waarnaar bij de hygiënische melkwinning gestreefd
wordt, zijn dan ook :

ie. Stallen met voldoende licht en lucht, passende staanplaats voor de koeien
en gelegenheid tot het geregeld verwijderen van urine en mest.

2e Geregelde huidverplcging der dieren, opbinden der staarten en reinigen van
de standplaatsen der koeien.

afvegen van spenen, uier en omgeving met drogen of vochtigen doek ;
wegmeiken der eerste stralen ;
goed leegmelken van de uiers.

De vraag is slechts, hoe komt men hiertoe ; op welke wijze krijgt men de vee-
houders ertoe en op welke wijze het snelste.

Door algemeene propaganda tracht men den veehouder te leeren hoe de melk-
winning moet geschieden en hem te overtuigen dat hygiëne bij de melkwinning
zijn belang is.

Voor dit doel dienen lezingen, persoonlijke voorlichting, melkerscursussen,
melkwedstrijden, stalwedstrijden. voorlichting omtrent stalinrichting. Hiermede
bereikt men in de eerste plaats, dat de jongere generatie weet hoe het hoort en dat
hier en daar bedrijven voorkomen, die als voorbeeld voor hun omgeving kunnen
dienen.

1) Inleiding voor het Zuivelcongres Kopenhagen 1931.
Overgenomen uit Alg. Zuivel- en Melkhyg. Weekblad.

De ervaring leert echter, dat velen het geleerde toch niet toepassen of langzamer-
hand weer in de oude sleur terugvallen. Het belang van de hygiëne is niet direct
tastbaar en daardoor niet voldoende prikkel om het geleerde in toepassing te
brengen.

Bovendien worden velen niet bereikt en dat zijn in den regel diegenen waar de
hygiëne het meest te wenschen overlaat. Daarom is geregeld toezicht noodig op hen
die hebben geleerd hoe de melkw^rinning dient te geschieden, om na te gaan of zij
het geleerde in practijk brengen, terwijl dit toezicht zoodanig moet zijn, dat zij
die door de algemeene progapanda niet bereikt werden, door dit toezicht gebracht
worden tot het doel.

Naast opvoeding is dus controle noodig en deze controle moet opbouwend zijn.
Opvoeding en controle vullen elkaar aan en vormen een geheel.

De controle moet dus zoodanig zijn, dat fouten zoo spoedig mogelijk opgespoord
worden en maatregelen worden genomen, om tot verbetering te komen. Het op-
sporen van fouten geschiedt : ie. door het onderzoek van de melk ; 2e. door het
nagaan van den toestand in den stal en bij de melkwinning.

Wanneer fouten gevonden worden, moet op de boerderij worden nagegaan waar-
door deze ontstaan en daarna verbetering worden aangebracht. Hierbij doen zich
juist de moeilijkheden voor. Wanneer in het algemeen aan den veehouder wordt
medegedeeld, dat de melk zoo zindelijk mogelijk moet worden gewonnen, is hij het
daarmee roerend eens en is hij overtuigd, dat dit bij hem het geval is. Zoodra
echter fouten worden gevonden en deze aan den veehouder worden medegedeeld,
wordt dit nogal eens kwalijk genomen en de eischen van het eene bedrijf uitge-
speeld tegen die van het andere. Hoe meer aan verbetering der hygiëne gewerkt
wordt, hoe sterker deze moeilijkheden gevoeld worden, hoe meer de behoefte
ontstaat aan deskundige hulp en leiding, doch ook aan onderlinge samenwer-
king.

Hierin ligt een voorname oorzaak van het ontstaan van de speciale organisaties,
die na den oorlog ontstonden, met als taak verbetering der melkhygiëne. Vele
zuivelbedrijven waren steeds op dit gebied werkzaam. De uitbreiding dier werk-
zaamheden was aanleiding, dat verschillende groepen van zuivelbedrijven gingen
samenwerken om zich gemeenschappelijk de gewenschte hulp en leiding te ver-
schaffen.

De werkwijze van de organisaties, die door deze samenwerking ontstonden, komt
hierin overeen, dat zij alle naast algemeene propaganda door middel van het
onderzoek der melk geregeld nagaan in hoeverre de gestelde eischen inderdaad
worden opgevolgd. Zij maken daarbij gebruik van de omstandigheid, dat de zuivel-
fabrieken dagelijks de melk ontvangen, dus gemakkelijk monsters van deze melk
kunnen nemen en geregeld contact met de veehouders hebben, om de resultaten
van het onderzoek der melk te bespieken.

Als regel geschiedt het eenvoudige onderzoek in de laboratoria der fabrieken
zelf en het meer ingewikkelde onderzoek in centrale laboratoria.

Ook het uitwerken der afwijkingen geschiedt gedeeltelijk door de fabrieken zelf
en gedeeltelijk door de centrale organisatie.

Hierbij is van groot belang, dat men den veehouder kan overtuigen, dat de ge-
maakte aanmerking inderdaad juist was. Hiervoor is het onderzoek naar de aan-
wezigheid van zichtbaar vuil zeer geschikt. Men filtreert een bepaalde hoeveelheid
melk door een wattenschijfje van bepaalde afmetingen en laat daarna aan den vee-
houder zien hoeveel vuil daarop achterbleef. Op den duur is hiervan in den regel
het gevolg, dat hij tracht hierin verbetering te brengen door zijn melk zelf te fil-
treeren alvorens ze af te leveren. De hygiëne bij de melkwinning is in den regel het-
zelfde gebleven en is dikwijls zelfs slechter geworden doordat ondoelmatig gefil-
treerd wordt, door het gebruik van doeken, die moeilijk goed gereinigd kunnen
worden.

Naast dit onderzoek naar en het demonstreeren van de hoeveelheid zichtbaar
vurl is daarom noodzakelijk, dat tevens nagegaan wordt in hoeverre de melk in bac-

teriologisch opzicht verontreinigd is en eventueele afwijkingen, bij dit onderzoek
gevonden, ook aan den veehouder worden bekend gemaakt.

Wanneer het samengaan van deze beide onderzoekingen als conditio sine qua
non beschouwd wordt, zijn aan het onderzoek naar de hoeveelheid zichtbiar vuil
vele voordeelen verbonden. Dit onderzoek is eenvoudig in uitvoering en kan ge-
makkelijk ook op de boerderij worden verricht om den veehouder bij twijfel direct
bij het melken van zijn eigen dieren te overtuigen. Vrijwel alle veehouders zijn er
van overtuigd, dat geen zichtbaar vuil in de melk mag voorkomen. Al houden
velen van hen zich bij invoering van het onderzoek meer of minder onver-
schillig, toch worden bijna steeds pogingen aangewend om verbetering te verkrij-
gen, al zijn die niet altijd even doelmatig.

Het eerste resultaat is gewoonlijk, dat de melk gefiltreerd wordt wanneer ze
in de bussen gegoten wordt. Bij sterke verontreiniging der melk doen zich bij dat
filtreeren al spoedig bezwaren voor. Wanneer het filtreermateriaal te dun is, helpt
het niet voldoende en komt in de afgeleverde melk toch nog vuil voor. Is het fil-
treermateriaal te dicht dan loopt de melk er niet snel genoeg door. Deze moeilijk-
heden zijn dikwijls oorzaak, dat de veehouder advies vraagt hoe hij moet filtreeren.
Van die gelegenheid kan dan gemakkelijk gebruik worden gemaakt, om er op te
wijzen, dat bij groote hoeveelheden vuil iedere zeef verstopt moet raken en dat
verbetering gezocht moet worden in voorkomen van verontreiniging der melk.

De nadeelige gevolgen die het demonstreeren van de hoeveelheid zichtbaar vuil
kan hebben, bestaan in het ontstaan van de gedachte, dat melkverbetering uit-
sluitend bestaat in het verwijderen Van vuil dat eenmaal in de melk is en in het
ondoelmatig verwijderen van dit vuil. Deze gevolgen uiten zich in de aanwezigheid
van een grooter aantal bacteriën in de melk. Dient dus het demonstreeren van de
hoeveelheid zichtbaar vuil om de belangstelling van den veehoudei op te wekken,
om hem te overtuigen, dat aan de melkwinning bij hem nog verbeteringen kunnen
worden aangebracht, door middel van het onderzoek naar het aantal bacteriën
in de melk moet men nagaan of deze verbeteringen op de goede manier geschieden.

Het onderzoek naar clen bacteriologischen toestand der melk geschiedt in de
practijk op verschillende manieren. .Men gaat daarbij de resultaten van de bacterie-
werking na door middel van de alcoholproef, bepaling van den zuurgraad of door
bepaling van den reductasetijd in den regel gecombineerd met de gistingsproef.

Wanneer de afwijkingen die hierbij gevonden worden aan den veehouder duide-
lijk gemaakt moeten worden, komt men echter op een zeer moeilijk teirein. Wanneer
zichtbaar vuil aanwezig is kan dit moeilijk door den veehouder worden ontkend.
Wanneer men hem echter meedeelt, dat de houdbaarheid van zijn melk onvol
doende is of dat te veel bacteriën in zijn melk voorkomen, kan hij dit dikwijls
moeilijk begrijpen. Hij begrijpt niet hoe het mogelijk is, dat er te veel bacteriën
in zijn melk voorkomen, de houdbaarheid daarvan onvoldoende is, terwijl melk
die hij thuishoudt voor eigen gebruik niet zuur wordt. Hij begint met de gedachte,
dat er nu alweer wat nieuws is uitgevonden om hem lastig te vallen. Wanneer hij
eenmaal overtuigd is, dat dit niet het geval is, zoekt hij in den regel de schuld in
het onderzoek en twijfelt aan de juistheid daarvan.

Hij zoekt de oorzaak eerst bij het vervoer, denkt dat melk van andere veehouders
bij die van hem is gedaan, denkt dat het vervoer te lang duurt. Daarna wordt
in den regel de oorzaak bij de koeien gezocht. Herhaaldelijk worden monsters van
de melk der afzondeUijke koeien ter onderzoek gezonden, wanneer klachten over
de melk voorkomen. Af en toe schuilt hierin wel de oorzaak der klacht, doch in
den regel moet deze gezocht worden in onvoldoende reiniging van het vaatwerk.
Daarnaast in onvoldoende gereinigd filtermateriaal en tenslotte in onvoldoende
zindelijkheid bij het melken zelf.

Wanneer bij bet onderzoek blijkt, dat te veel bacteriën in de melk voorkomen,
wordt door schriftelijke en mondelinge mededeelingen op deze mogelijkheid gewe-
zen. In den regel wordt dan aan de reiniging van vaatwerk en tiltermateriaal meer
aandacht besteed.

Dikwijls moet echter door bezoek aan de boerderij of door persoonlijke bespre-
king nog duidelijker gemaakt worden waarin de afwijking bestaat en waar de
oorzaak gezocht moet worden. De noodzakelijkheid van deze persoonlijke bespre-
kingen hangt nauw samen met de ontwikkeling van den veehouder en met de
kennis die hem door de algemeene voorlichting is bij gebracht. Bij hen die weten
hoe het hoort is een mededeeling, dat te vefl bacteriën voorkomen, reeds voldoende
om hen op het goede pad terug te brengen. Bij hen die dit niet weten moet als het
ware eerst deze kenn\'s worden bijgebracht. Demonstratie van de mogelijkheid en
gemakkelijk uitvoerbaarheid is daarvoor soms noodig.

Wanneer de afwijkingen van ernstigen aard zijn is het niet moeilijk op de boer-
derij de oorzaak daarvan vast te stellen. Dit is het geval wanneer de zuurgraad
hoog is, de melk schift met alcohol 70 °/₀ of als de reductasetijd kort is. Wanneer
men echter melk met minder groote hoeveelheden bacteriën op wil sporen, en
daarbij afgaat op geringe verhooging van den zuurgraad, of voorai op minder korten
reductasetijd, wordt het dikwijls veel moeilijker om de oorzaak op te sporen.
Bacteriologisch onderzoek van monsters op de boerderij genomen is daarbij soms
noodig om den veehouder te bewijzen, dat inderdaad een afwijking bestond. Daarbij
blijkt meermalen, dat bij een betrekkelijk korten reductasetijd van de melk
daarin toch slechts weinig bacteriën voorkomen en ook omgekeerd. Het spreekt
van zelf, dat dergelijke foutieve uitkomsten het vertrouwen in het onderzoek ern-
stig ondermijnen.

Voor een meer nauwkeurig onderzoek naar den bacteriologischen toestand der
melk zullen dan ook andere methoden gebruikt moeten worden en wel de directe
telling van het aantal- kolonies en een onderzoek naar de aanwezigheid van coli-
bacillen.

Hoofdzaak bij deze onderzoekingen is echtc, dat de resultaten op de boerderij
worden uitgewerkt en daar verbeteringen worden aangebracht. Om dit te bereiken
is het vertrouwen van den veehouder in den persoon of in het instituut, dat het onder-
zoek verricht en de afwijkingen aan hem mededeelt, een zeer voorname factor.
Monsterneming, onderzoek en uitwerking op de boerderij door de zuivelbedrijven
zelf met deskundige hulp, zijn op zich zelf reeds geschikt om dit vertrouwen te
verwerven. Men begint met den veehouder eerst op de ernstige afwijkingen te wij-
zen, die hij zelf kan zien en wanneer hij daardoor overtuigd is van de gegrondheid
der bemerkingen, kan men langzaam verder gaan.

Om den veehouder te overtuigen, dat ook op bacteriologisch gebied de gemaakte
opmerkingen juist zijn, is het onderzoek naar de aanwezigheid van mastitisstrepto-
coccen zeer geschikt. Het onderzoek moet dan zoodanig zijn, dat wanneer strepto-
coccen in de melk voorkomen, op de boerderij een koe kan worden gevonden, die
streptococcen in de melk heeft en meer of minder groote zichtbare afwijkingen
van uier of melk heeft, terwijl bovendien de streptococcen in de melk moeten wor-
den gevonden, wanneer de melk uit het zieke kwartier toch wordt afgeleverd.
Het feit dat dit onderzoek in het belang van den veehouder is, maakt het tot een
zeer geschikte entree op de boerderij.

Om het vertrouwen van den veehouder te verkrijgen, is de steun van de overheid
van belang, wanneer deze nagaat of belanghebbenden er in geslaagd zijn die melk-
winning te brengen op het vereischte peil. Zij die vrijwillig niet aan deze eischen
willen voldoen, worden dan door dwang ertoe gebracht.

Door de medewerking van de zuivelbedrijven en de onderlinge samenwerking
van deze bedrijven in de Melkcontrölestations of Gezondheidsdiensten voor Vee,
in een organisatie ontstaan die zeer geschikt is om bij de goedwillige veehouders
de hygiëne bij de melkwinning aanzienlijk te verhoogen.

ie. Het doel van een hygiënische melkwinning is het verkrijgen van melk van
gezonde dieren, zoo weinig mogelijk verontreinigd door zichtbaar vuil of bacteriën.

2e. Een voornaam middel om tot dit doel te geraken is de algemeene voorlichting
der veehouders.

3e. Een noodzakelijke aanvulling van deze algemeene voorlichting is de controle
op de naleving ervan.

4e. Deze contrôle moet zoodanig zijn, dat de gevonden afwijkingen op de boer-
derij worden u-tgewerkt en daar aan den veehouder wordt geleerd hoe de melk-
winning dient te geschieden.

5e. Door het onderzoek van de rrffelk worden de fouten bij de melkwinning
opgespoord.

6e. Het onderzoek naar en de demonstratie van de hoeveelheid zichtbaar
vuil is een zeer geschikt middel om de belangstelling van den veehouder voor de
.hygiëne op te wekken. Verbetering wordt echter dikwijls op een onjuiste wijze
verkregen.

ye. Om dit nadeel op te heffen is een onderzoek naar den bacteriologischen
toestand der melk een noodzakelijke aanvulling.

8e. De bepaling van zuurgraad of reductasetijd is geschikt om melk die sterk
door bacteriën veronti einigd is, op te sporen.

ge. Voor een onderzoek naar geringere afwijkingen moet gebruik gemaakt
worden van directe teïlirig van het aantal bacteriekolonies en van het onderzoek
naar de aanwezigheid van colibacillen.

10e. Een voorname factor bij het opheffen der afwijkingen in de melk is het
vertrouwen van den veehouder in het onderzoek der melk,

11e. De medewerking der zuivelbedrijven en de onderlinge samenwerking
onder deskundige leiding zijn zeei geschikt om dit veitrouwen te krijgen, vooral
wanneer de overheid deze organisatie steunt.

Beschreven wordt een hernia diaphragmatica bij een hond en een kat. Bij den
hond waren door een verticalen scheur in "het middenrif het geheele darmkanaal,
de rechterleverkwab, een gedeelte van de maag met de milt, het omentum, alsmede
de rechternier in de rechter borstholte terecht gekomen. De rechter longhelft was
tengevolge van den druk nagenoeg geheel gereduceerd. Bij de kat bleek de geheele
lever en een gedeelte van het duodenum in de borstholte geperst, zoodat de linker
longhelft totaal was geatrophieerd.

In beide gevallen kon nagegaan worden dat ongeveer een jaar tevoren een hevig
trauma was voorafgegaan nl, overrijding door een auto.

Het betrof in beide gevallen mannelijke dieren, waardoor het bestaan blijven van
den negatieven druk in de thorax moet worden verklaard.

Behandeling van mond-en klauwzeer met reconvalescenten-bloed door Dr. H. \\Y
Schiphorst.

Deze ziekte verloopt in Indië als regel goedaardig, al moet erkend worden, dat
er in melkbedrijven en op cultuur-ondernemingen ook wel eens ernstige schade
van ondervonden wordt. Schrijver deelt nu mede, dat in 1929 op Java het mond-
en klauwzeer een zeer boosaardig karakter had. In 1919 kwamen in Midden-Java
eveneens veel sterfgevallen voor onder kalveren in melkbedrijven, tengevolge van
mond- en klauwzeer (ref.).

In de residenties Kedoe, Bagelen en Wonosobo werd in besmette desa\'s een pro-
phylactische behandeling toegepast met reconvalescenten-bloed. Terwijl men zich
in Kedoe en Wonosobo beperkte tot het jonge vee, werden in de residentie Bagelen
ook de volwassen dieren behandeld. Voor het leveren van bloed werden dieren ge-

nomen met nog duidelijk zichtbare laesies op het mondslijmvlies, patiënten waarbij
de eetlust juist was teruggekeerd. Steeds werden minstens twee, bij voorkeur 3 of
4 geschikte dieren gekozen en het bloed hiervan gemengd aangewend.

Het bloed werd in steriele kolven van 1 en 2 Liter inhoud opgevangen, waarin
tevoren 50—100 c.c. 10% citras-natricus was gedaan. Zoodra de kolf bijna gevuld
was werd carboi tot concentratie toegevoegd. Pasgeboren kalveren van het ge-
mengde reconvalescenten-b!oed 15 c.c., kalveren van 1—4 maanden 20 c.c. Met
het stijgen v^n den leeftijd werd ook de dosis verhoogd, zoodat aan volwassen die-
ren 60—80 c.c. werd toegediend. Het resultaat bleek gunstig te zijn.

Van de 5744 behandelde runderen en buffels bleven 5664 gezond ; 80 kregen
mond- en klauwzeer, waarvan 58 herstelden, terwijl 22 patiënten bezweken of in
nood werden geslacht. Aan de behandeling met bloedinjecties zijn dikwijls gevaren
verbonden in verband met het eventueel overbrengen van bloedparasieten, hetgeen
ook hier bleek, want na eenigen tijd openbaarde zich in enkele desa\'s van het on-
derdistrict Poerworedjo (Bagelen) een epizoötie van anaplasmosis bij buffels. Het
optreden dezer ziekte viel steeds samen met het einde van het incubatiestadium.
dat bij bloedinspuiting 16—47 dagen bedraagt (bij tekeninfectie 60---80 dagen),

Schiphorst verklaart deze epizoötie door de aanwezigheid van uit Oost-Java
geïmporteerde karbouwen, die men juist in de getroffen desa\'s vindt geconcentreerd.
In hun jeugd zullen deze dieren besmet zijn en zij bleven sedeit dien smetstofdrager.
Tegen verdere infectie zijn de beschut en zij hebben geen enkel klinisch verschijn-
sel, maken den indruk van gezond te zijn, terwijl bij nauwkeurige bloedonderzoek
geen anasplasmen meer zijn aan te toonen. Deze parasietendragers vormden te-
voren geen gevaar voor den omringenden veestapel, omdat teken als overbrengers
der smetstof ontbraken. Door het onbewust uitkiezen van dergelijke dieren als
bloedleveranciers worden uit den aard der zaak tot nog toe gezonde doch vatbare
dieren besmet. Over het algemeen blijkt het jonge vee nog wel bestand tegen de
kunstmatige besmetting; de volwassen exemplaren gaan dikwijls lijden aan klinische
anaplasmosis. Om deze reden wordt dan ook bij het voorkomen van boosaardig
mond- en klauwzeer alleen de behandeling van jong vee aanbevolen, terwijl de bloed-
leveranciers met de noodige zorg dienen te worden uitgekozen.

Physiologisch-oecologische ohderzoekingen over Lyperosia exigua. Deel 1 De
relatie tusschen de volwassen Lyperosia en zoogdierfaeces, door B. J. Krijgsman
en G. L. Windred.

Uit de zoölogische Afdeeling van het Veeartsenij kundig Instituut te Buitenzorg
(Directeur Dr. C. Bubberman).

Door onderzoekers was reeds vastgesteld, dat de volwassen Lyperosia exigua in
bijna voortdurend contact leeft met den gastheer zelf, doch thans is hun ook ge-
bleken, dat de faeces van het gastdier een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling
van het insect. Lyperosia deponeert nl. haar eieren in versche faeces en de larven
voeden zich gedurende hunne heele ontwikkelingsperiode uitsluitend met deze
excrementen.

Uitgebreide onderzoekingen zijn op dit terrein verricht, waarvan de resultaten,
kort samengevat hierop neerkomen :

1). Op de aanwezigheid van herbivoren-faeces (paard, rund en buffel) antwoordt
Lyperosia ten eerste met een positieve taxis, strekken van de proboscis, steek en
zuigreacties.

2). Lyperosia weet onderscheid te maken tusschen verschillende mestsoorten.
De voorkeur heeft karbouwenmest, dan volgt runder- en paardenmest. Honden-
faeces oefenen geen aantrekkende werking uit.

3.) De van de mest uitgaande prikkels verminderen, naarmate de mest ouder
wordt. De aantrekkende kracht van oude mest kan worden teruggevoerd op het
watergehalte.

4). De positief tactische beweging is in de eerste plaats een antwoord op de
specifieke mestreuk. De groep der aminen speelt daarbij een grooten rol.

5). Herbivoren-faeces oefenen op Lyperosiawijfjes een veel grootere aantrekkings-
kracht uit dan op mannetjes.

6). Behalve de onder i) genoemde reacties voeren Lyperosiawijf jes op den mest
nog andere bewegingen uit : strekken van den ovipositor, eventueel tasten ermede
en naar buiten brengen van de eieren. Deze bewegingen kan men samenvatten als
„legreactie".

7). De legreactie wordt niet alleen op mest uitgevoerd, maar treedt onder de
meest uiteenloopende omstandigheden op. Deze reactie is dus in de eeiste plaats
een antwoord op inwendige prikkels, ofschoon de aanwezigheid van mest zeer waar-
schijnlijk eene stimuleerende werking uitoefent.

8). De beteekenis van dit onderzoek voor het Australische „Lyperosia-pro-
bleem" werd kort besproken. Het is n.1. bekend dat Lyperosia in een bepaald
gebied van Australië geweldig veel wordt aangetroffen en door irritatie van het
vee een ware plaag vormt. Bij de bestrijding van deze plaag zijn verschillende
methoden in studie genomen o.a. het vastleggen van een buffergebied, (waarin
geen transport van vee plaats heeft) om verdere verspreiding tegen te gaan. Al-
vorens dergelijke maatregelen toe te passen, is het van het grootste belang, dat men
nauwkeurig de relatie van den ontwikkelings-cyclus .van Lyperosia met verschil-
lende diersoorten en hun faeces (zoowel huisdieren als in het wild levende dieren)
kent, ten einde met zekerheid het overbruggen van het buffergebied onmogelijk te
kunnen maken.

Een volgend onderzoek zal de ontwikkelingsmogelijkheden van Lyperosia in
verschillende substraten en onder verschillende omstandigheden behandelen.
Slechts na voldoende kennis van phvsiologie en oecologie van Lyperosia kan met
zekerheid vastgesteld worden aan welke voorwaarden een buffergebied zal moeten
voldoen.

Enkele overbrengingsproeven van trypanosoma Theileri Laveran 1902 met Taba-
niden, door Dr. F. ( . Kraneveld.

Van October 1928 tot in de eerste helft van 1929 was schrijver in de gelegenheid
een aantal proeven te verrichten over de overbrenging van Tr. Theileri, terwijl
bij een voorpnderzovk, dat te zamen met Raden Djaenoedin, assistent aan de
Afdeeling voor Algemeen Onderzoek aan het Veeartsenij kundig Instituut werd
ingesteld, bleek, dat de runder- en buffelstapel in Nederlandsch-Indië, althans
in die streken, waarvan de proefdieren afkomstig waren (West- en Midden-Java),
sterk geïnfecteerd zijn met de Tr. Theileri.

Op grond van het hooge besmettingspercentage kon wel worden aangenomen, dat
de overbrengers veelvuldig voor moesten komen en lag het voor de hand te veron-
derstellen, dat de tabaniden in deze een belangrijke rol zouden spelen. Dit gaf aan-
leiding om van een groot aantal tabaniden den darminhoud microscopisch te
onderzoeken ; dit werd in het bijzonder uitvoerig nagegaan voor Tabanus Striatus
en Tabanus rubidus, waarbij bleek, dat ongeveer 20% van deze tabaniden flagel-
laten hetbergden. Behalve in Tabanus Striatus en -rubidus werden overeenkomstige
flagelaten aangetroffen in T. rufiventris, T. brunnipennis, T. basalis en in de
Haematopota javana.

Alhoewel in den loop der jaren voor verschillende insecten is aangetoond, dat
ze als overbrengers van de Tr. Theileri kunnen worden beschouwd, is over de wijze,
waarop een en ander zou geschieden niets bekend. In verband met de resultaten der
proeven met de Tr. lewisi (Strickland, Nöller, Wenyon, Minchin, Thomson
e. a.) en de Tr. melophagium (Hoare) leek het wel waarschijnlijk dat ook voor Tr.
Theileri een infectie per os mogelijk zou zijn. Als proefdieren werden door onder-
zoekei runderen en karbouwen gebruikt, die in vliegenvrije stallen werden onder-
gebracht en op grond van een langdurig ingesteld cultureel bloedonderzoek zeker
als vrij van de parasieten konden worden beschouwd.

De tabaniden, waarmede geëxperimenteerd werd waren in de omgeving van
Buitenzorg gevangen ; alvorens ze echter voor de proeven te bezigen, werden ze
eerst nog één tot 3 dagen aan het Instituut bewaard, zoodat minstens 39 (tot 99)

uur na het laatste bloedopnemen was verloopen. Twee van de drie proeven, waar T.
Striatus aan het zuigen werd gebracht, gaven een positief resultaat. Respectie-
velijk 22 en 5 dagen na het begin van de proef, nadat 1431 en 297 vliegen hadden
gezogen, viel het cultureel bloedonderzoek van de karbouwen positief uit. De over-
eenkomstige proef op een rund waarbij in het verloop van 3 maanden 2938 exem-
plaren op het dier hadden gezogen, leverde een negatief resultaat op.

De genomen voorzorgen (één voor één laten zuigen der vliegen op geschoren
huidgedeelten, opvangen van de faeces der tabaniden, grondige desinfectie met
absolute alcohol van het huidgedeelte na het zuigen van iedere vlieg en opbinden
der proefdieren, zoodat aflikken der zuigplaatsen gedurende het geheele verloop van
de proef onmogelijk was), zijn een waarborg, dat de infectie alleen veroorzaakt
kan zijn door den steek van den overbrenger. Zeer waarschijnlijk zijn hierbij de in
de tabaniden aanwezige ontwikkelingsvormen van de Tr. Theileri het infecteerend
agens geweest, alhoewel niet absoluut is uit te sluiten, dat de overbrenging zuiver
mechanisch zou zijn geschied, daar niet bekend is hoelang Tr. Theileri als zoodanig
op of in het insecteniichaam kan blijven leven. In het eerste geval moeten de try-
panosomen of de ontwikkelingsvormen in de steekwond zijn gekomen, hetzij door
de actieve beweging van de flagellaten alleen, hetzij mede door de regurgitatie.
Ook de beide proeven, waarbij in steriele physiologische keukenzoutoplossing
verwreven darmen met hun inhoud van den T. Striatus gesmeerd werd op het in-
tacte mondslijmvlies van karbouwen verliepen positief. In de eerste proef viel het
cultureel bloedonderzoek, dat 17 dagen na het begin van de proef werd verricht,
positief uit ; in het tweede geval werd reeds na 8 dagen een positief resultaat ver-
kregen. Voor de infectie kwam respectievelijk materiaal van hoogstens 10011 en
van 2727 vliegen in aanmerking.

Hetzelfde materiaal werd gebracht op het intacte slijmvlies van de vagina van
een karbouw en 3 dagen na de eerste infectie viel het cultureel bloedonderzoek
positief uit, waarbij materiaal van hoogstens 2930 tabaniden in rekening kan worden
gebracht.

Door de positieve resultaten van de infecties met darmmateriaal op het intacte
mondslijmvlies leek het wel zeer waarschijnlijk, dat een eil ander ook op overeen-
komstige wijze met faeces zou zijn te bereiken. Het hiertoe uitgevoerde onderzoek,
dat moest worden afgebroken, verliep evenwel negatief. Hoe de infectie in de
natuur tot stand zal komen is niet mot zekerheid te zeggen. Aangenomen mag wor-
den, dat de T. Stiratus met het zuigen een Theiler-infectie kan overbrengen en
bovendien hebben de experimenten aangetoond, dat door het brengen van darm-
materiaal op het mondslijmvlies een besmetting kan plaats vinden. Zoowel buffels
als runderen zouden zich derhalve kunnen infecteeren bij het opeten van ontwikke-
lingsstadia bevattende vliegen of (alhoewel dit niet experimenteel is aangetoond,
doch toch wel zeer waarschijnlijk lijkt) door het oplikken van besmette faeces van
tabaniden. Nu bestaat er in de natuur voor beide manieren van besmetting voldoen-
de gelegenheid. Een groot aantal tabaniden zuigt dagelijks op karbouwen en run-
deren, zoodat het heel goed mogelijk is, dat de dieren bij het reactief likken op de
steekplaats de vliegen opnemen, waarbij dan tegelijkertijd de op die huidplek aan-
wezige excrementen der tabaniden op het mondslijmvlies terechtkomen. In elk
geval is de kans op de aanwezigheid van faeces groot, daar bij een belangrijk
percentage der vliegen tijdens het zuigen defaecatie optreedt.

Deze operatie werd verricht door schrijver op een 3 tal Ongole-stieren, met de
bedoeling er de praktische uitvoerbaarheid van aan te toonen en het mannelijk
type bij de castraten zooveel mogelijk te behouden.

Ter vergelijking werden terzelfder tijd 3 soortgelijke stieren volgens de open, 3
volgens de gesloten methode gecastreerd, een niet gecastreerd.

Over het algemeen waren de resultaten der vasectomie gunstig wat de uitvoer-
baarheid betreft, zoodat toepassing in de praktijk mogelijk geacht wordt. In dit

opzicht werd een gunstig verschil vastgesteld ten opzichte der beide andere
toegepaste methoden.

Ongetwijfels is er alles vóór te zeggen een methode van castratie ingang te doen
vinden, waarvan de dieren zoo min mogelijk xe lijden hebben en waardoor het man-
nelijke type grootendeels in stand wordt gehouden. Om deze reden werden de
stieren door de Baliërs dan ook pas op den leeftijd van ongeveer 4 jaar gecastreerd.

Verslag over een voederproef met provendine bij varkens. Afdeeling Proefstation
voor kleinveeteelt te Buitenzorg, door Dr. J. Merkens.

Een voederproef met provendine bij varkens werd ingesteld ten einde na te gaan
of dit praeparaat een specifieke werking op den groei heeft. Na twee maanden bleek
evenwel aan schrijver dat bij slecht groeiende varkens geen resultaat, noch positief,
noch negatief was waar te nemen. Bij goed groeiende dieren werd met dit middel
zelfs een negatief resultaat verkregen ; vermoed wordt dat hier van hypervita-
minose kan gesproken worden. \'t Hoen

Over de ritueele slachtmethode. (A propos de l\'abatage rituel — M. J. Barrier.
Buil. de 1\'a.cad. vét. de Erance -- 1931, pg. 174).

Op een vergodering hield Barrier over dit onderwerp een lezing. Hij meent te
moeten opkomen tegen de bezwaren, welke de tegenstanders dezer slachtmethode
tegenwoordig laten hooren ; dit vooral in verband met zijn vele proefnemingen en
onderzoekingen over de uitwerking van de totale bloedleegte op de groote hersenen
en onderdeelen daarvan bij gedecapiteerde hoofden van slachtdieren. Z. i. moet
men alle bewegingen en z.g. reacties van op ritueele wijze geslachte dieren beschou-
wen als zuivere reflexbewegingen, al naar de diersoort min of meer heftig en ver-
oorzaakt door de anaemie en de plotselinge daling van den bloeddruk in de hersenen
Door niet-deskundigen worden de verschillende bewegingen der dieren bij deze
slachtmethode steeds als afweer- en verdedigingsbewegingen beschouwd, afkomstig
van een die, dat zich in gevaar gevoelt en zich aan dit gevaar tracht te onttrekken.
Daarom schijnt de geheele methode hun barbaars en wreed toe.

Barrier wijst er nog bovendien op, dat blijkbaar de slachtdieren absoluut
geen besef hebben van gevaar of angst voor den dood, daar men in de slacht-
hallen steeds kan opmerken hoe zij gewoon • tusschen hun gedoode makkers
doorloopen, hen besnuffelen en varkens zelfs het bloed van geslachte varkens
opeten.

Verder geeft de Joodsche slachtmethode een houdbaarheid van het vleesch
beter dan bij een uitbloeding na voorafgaande bedwelming.

Bij de discussie werd opgemerkt dat het misschien aan te bevelen is, elk te
slachten dier bij het uitbloeden op te hangen aan een achterbeen of althans van
achteren hoog te houden. Men krijgt dan niet alleen een uitmuntende uitbloeding,
maar tevens komen dan multipele spierbloedingen niet voor. Ook werd het nood-
zakelijk geacht de door halssnede gedoode dieren steeds gebonden te houden. Ver-
der zou de permeabiliteit van de intestini voor de darmbacteriën grooter zijn al
naarmate de uitbloeding minder snel en minder afdoende geschiedt.

Uit al deze overwegingen kwam men tot de conclusie, dat uit een oogpunt van
vleeschconserveering de Israëlitische slachtmethode superieur is boven de z.g.
moderne methode van tegenwoordig.

Een Coenurusblaas in de halsspieren van een schaap. (Eine seltene Lokalisation
von Coenurus cerebralis in den Muskeln eines Schafes. Sopikof. Tier. Rundschau.
1931. pg. 180).

Bij een vermagerd schaap, met verlammingsverschijnselen van de achterhand,
vond Sopikof in het middelste derde deel van den hals aan de rechter zijde een fluc-
tueerend, kinderhoofd-groot gezwel. Na opening onlastte zich ongeveer 1 Liter
vloeistof en kwam een coenurusblaas voor den dag, waarin Sopikof 164 scolices
telde. Het schaap was na 2 weken weer geheel heisteld ; de verlammingsverschijn-
selen waren toen ook verdwenen.

Deze bijzondere vondst van een coenurusblaas in de halsspieren bewijst, dat
men bij de vleeschkeuring bij het aantreffen van een coenurusblaas in de hersenen
andere spiergroepen zorgvuldig moet nagaan op het eventueel aanwezig zijn van
deze blaaswormen. Z. i. geeft een dnschadelijk maken van den kop alleen geen vol-
doende waarborg dat door het nuttigen van het vleesch geen uitbreiding van de
taenia coenurus meer mogelijk is.

Eenige gegevens over kameelvleesch. (Einige Daten über Kamelfleisch. Makaryt-
scheff. Zeits. f. Fleisch- und Milchhyg. Jg. 41, pg. 181).

Op het slachthuis te Ssazatow was Makarytscheff in de gelegenheid een 13
tal kameelen, waaronder 2 dromedarissen te zien slachten en keuren voor de
consumptie. Hij geeft in dit artikel een beschrijving van de wijze van dooden en
afslachten van deze dieren. Het dooden geschiedt op niet zeer humane wijze (Rus-
sische en Mohammedaansche wijze worden vermeld). Wat de keuring betreft, deze
komt vrijwel overeen met die van het rund. Vooral wordt daarbij extra gelet op
long-strongylosis. Als één der meest waargenomen afwijkingen aan de inwendige
organen vindt men echinococcusblazen.

Door een nader chemisch onderzoek vond Makarytschef-f, dat het kameel-
vleesch, wat eiwit, vet en watergehalte betreft, het meest overeenkomt met mager
rundvleesch. Vooral het hooge watergehalte (tot 79.9%) is karakteristiek. Verder
heeft het een hoog glycogeengehalte en smaakt dientengevolge zeer zoet.

Macroscopisch is het kameelvleesch gekenmerkt door een grove vezelstructuur,
een schroefachtige, grove dwarsstreeping en een witte kleur van het vet. Het
rijpingsproces duurt bij kameelvleesch ongeveer 30 uur (pH = 5.8) Voor het bereiden
van dit vleesch (door koken of braden) is veel meer tijd noodig dan bij rundvleesch
van evenoude dieren. Verder is het zeer taai, met zelfs een weerzinwekkende zoete
smaak. In voedingswaarde komt het ongeveer overeen met paarde vleesch.

Over de pathogeniteit van de Bacillus suipestifer. (?ur Frage der Pathogenität
des Bacillus suipestifer. Schmidt. Zentralblatt f. Bakt. Band I, Origin. Bd. 108,
pg. 276)

Na het gebruik van metworst werden in Koningsberg en omgeving een 36-tal
personen ziek onder acute, toxische verschijnselen. Vijf maal werden uit de metworst,
11 maal uit faeces, en 1 maal uit de urine van de patiënten bacillen gekweekt,
doe zoowel cultureel als serologisch zich als suipestifer-bac.illen openbaarden en een
groote virulentie bleken te hebben.

Alle personen die van de worst gegeten hadden, werden ziek. Niettegenstaande
de zeer alarmeerende verschijnselen trad bij alle patiënten genezing op.

(Deze epidemie toont weer eens aan, dat de suipestifer-bacil onder bepaalde
omstandigheden bij den mensch pathogeen kan worden en in het algemeen niet
als een onschuldig micro-organisme moet worden beschouwd. Ref.).

Jaarverslag van het vétérinair-onderzoekingslaboratorium te Potsdam over 1929.
(Jahresbericht des Staatlichen Veterinär-Untersuchungsamtes zu Potsdam über bak-
teriologische Fleischbeschau im Jahre 1929. Standufsz. Zeits. f. Fleisch-und Milch-
hyg- Jg- 4\'. Pg- 264).

In het jaar 1929 werden in totaal 2303 bakteriologische onderzoekingen verricht.
Hiervan werden in 45 gevallen = 1.95% vleeschvergiftigers gevonden, waarvan
i maal Schottmiillerbact., 3 maal Breslaubact., 36 maal Gärtnerbacillen en 5 maal
inagglutinabele stammen van de paratyphus-enteritusgroep.

De meeste vleeschvergiftigers werden bij kalveren gevonden (28) en wel bij 8.8%
der onderzochte gevallen. Bij volwassen runderen kwamen 13 maal\'vleeschvergif-
tigers voor (- 0.9% der onderzochte runderen). Deze vleeschvergiftigers kwamen
slechts éénmaal in één monster voor (Breslaubact. bij een sedert 8 dagen aan
pneumonie lijdende koe); in alle overige gevallen kwamen ze door het geheele
lichaam verspreid voor.

Wat de dierziekten betreft, in 15 gevallen ( = 33.3%) waren maag-darmontstekin-
gen in het spel, in 11 gevallen (= 24.4%) ziekten, vallende onder de Bollingersche

leer der bloedvergiftiging en in 19 gevallen ( = 42.2%) ziekten van zeer uiteenloopen-
de aard.

Uit dit resultaat blijkt wel, dat ook in 1929 rond 60% der vleeschvergiftigers-
vondsten weer vallen in het z.g. wortelgebied der vleeschvergiftigers (maagdarm-
ontstekingen ziekten, vallende onder de Bollingersehe bloedvergiftigingsleer).

Vermeld wordt nog, dat wegens ingetreden bederf gedurende het onderzoek een 2.6%
der onderzochte gevallen moesten worden afgekeurd. In 39 gevallen was het
onderzoek intusschen positief en de houdbaarheidsproef van Müller positief ;
in 20 gevallen (= 0.9%) was het onderzoek negatief. Deze gevallen hadden dus
gered kunnen worden bij een hygiënische bewaring (in koelhuis) van de slacht-
dieren.

Bittere bloedworst. (Bittere Bluhvurst. Kallert. Zeitsch. f. Fleisch- und Milch-
hvg- Jg- 4i. pg- 253).

Een volgens algemeene regelen lege artis gemaakte bloedworst bleek zulk een
bittere smaak te hebben dat ze niet te nuttigen was. Ter nader onderzoek door den
slager aan een laboratorium aangeboden, kwam aan het licht, dat de specerijen
niet geheel en al zuiver waren geweest. De gebruikte majoran bleek n.1. veront-
reinigd met deelen van de Artemisia absinthium, welke plant, zooals bekend, een
zeer bittere smaak heeft.

Kallert publiceert dit geval opdat eventueel andere worstmakers met een
dergelijke verontreiniging rekening zouden kunnen houden.

Amerikaansche onderzoekingen over kwaliteit en smakelijkheid van het vleesch.
(Amerikanische Studiën uber Qualitat und Schmachhaftigkeit des Fleisches- Bauer
Tierarztl. Rundschau. Jg. 37, pg. 121—126).

Bauer, die als „Austauschstudent" eenigen tijd heeft doorgebracht aan het Insti
tuut. voor veeteelt en diergeneeskunde der Iowa-universiteit te Ames - U. S. A. -,
beschrijft op uitvoerige wijze hoe men in Amerika bezig is een algemeen onderzoek
in te stellen naar de kwaliteit en smakelijkheid van vleesch van allerlei slacht-
dieren. Men heeft daartoe een nationaal cooperatief plan geformeerd, waarbij men
elk instituut een bepaalde taak van dit onderzoek ter verdere uitwerking heeft
opgedragen, zoodat een l>-tal verschillende landbouwkundige en diergeneeskundige
laboratoria op het oogenbl.k aan dit plan medewerken. Naast allerlei onderzoekin-
gen over vleeschfibrillen-structuur, vleeschkleur, aroma en geur van het vleesch,
invloed van voeding, verpleging, geslacht van het dier op het vleesch, voedings-
waarde van het vleesch, ouderdom der slachtdieren, type van slachtdier, gezondheid,
beweging en kliersecretie van het dier, wijze van slachten, van bewaren en toebe-
reiding, enz., moeten ook bepaalde standaardeigenschappen worden vastgesteld
voor kwaliteit en smakelijkheid van het toebereide vleesch, om zoodoende al deze
onderzoekingen met elkaar te kunnen vergelijken.

Het geheele vraagstuk heeft men op waarlijk Amerikaansche wijze opgevat,
waarbij vooral een sterk doorgevoerde arbeidsverdeeling het voornaamste is. Niet
alleen wordt daardoor voorkomen, dat verschillende onderzoekers met een zelfde
onderwerp bezig zijn, maar ook wordt het geheele vraagstuk veel intensiever be-
handeld en kan men in korteren tijd resultaten verwachten. Het zou te ver voeren
hier de resultaten, voorzoover Bauer die reeds mededeelt, te vermelden. Lezing
van het oorspronkelijke artikel wordt den belangstellenden collega\'s ten zeerste
aanbevolen, daar het hier onderzoekingen betreft over een gedeelte van de vleesch -
hygiëne, dat tot dusver zeer stiefmoederlijk is bedeeld geworden.

Latente paratyphusinfectie\'s. (Paratyphus tierischer Herkunft durch Genusz latent
infizierten Kalbfleisches. M. Müller . Deutsche Schlachth. Zeitung, pg. 263, 1930).

In een plaatsje van het district Kaufbeuren werden verscheidene personen na
het eten van vleesch van een in nood geslacht kalf ziek onder gastro-enteritische
verschijnselen. Na informatie bleek pas dat het een noodslacliting betrof van een
8 dg. oud kalf. Volgens mededeeling van den eigenaar vertoonde het dier pijn
aan de ledematen, geen diarrhee. Het vleesch was deels in zijn eigen huishouding
opgegeten, deels weggegeven. Een nog groot, in rotten toestand aanwezig stuk

vleesch bleek na onderzoek met paratyphus-bacillen van het type Breslau door-
woekerd te zijn.

Müller wijst er op, dat de muizentyphusbacil langen tijd als apathogeen vooj
den mensch heeft gegolden, dat ze echter identisch is met de Breslau-bacteriën.

In verband met bovenstaand paratyphusgeval merkt Müller op, dat alle tot
dusver bij menschen gevonden typen van paratyphusbacteriën in staat zijn, bij
de slachtdieren latente infecties te veroorzaken en dat zij zoodoende door het nut-
tigen van vleesch op den mensch kunnen worden overgebracht.

(Fleischvergiftung durch volltauglich begutachtetes Notschlachtungsfleisch. Müller.
Deutsche Schlachth. Zeitung. 1930, pg. 263).

In Osnabrück waren eenige gevallen van vleeschvergiftiging voorgekomen na het
gebruik van gehakt, dat gemaakt was van ingevoerd, van goedkeuringsstempels
voorzien rundvleesch. Dit vleesch was door een dierenarts als geheel deugdelijk
gestempeld ofschoon het afkomstig was van een ziek en in noodgeslacht rund.

Uit dit geval blijkt wel afdoende, aldus Müller, dat men het vleesch van nood-
slachtingen in geen geval met het gewone goedkeuringsstempel mag voorzien
daar het steeds minderwaardig is en meer kans kan geven tot het optreden van een
vleeschvergiftiging van vleesch van normale slachtdieren afkomstig. Noodslach-
tingen behooren dus z. i. niet in het vrije verkeer.

De voedingsbodem van Lange voor het bacteriologisch vleeschonderzoek. (Uber
den polytropen Nährboden nach L. Lange und seine Verwendung in der bakteriologi-
schen Fleischbeschau. Dr. Schönberg. Zeitsch. f. Fleisch- und Milchhygiene. Jg.
41, pg. 139).

Een beschrijving van bereidingswijze en toepassing van een nieuwen kleuren-
voedingsbodem, welke vooral bij een nader onderzoek van de cultureele eigenschap-
pen van bacteriën uit de coli-typhusgroep zou zijn te gebruiken. De voedings-
bodem bestaat uit bouillon (pH = 7.5) waaraan zijn toegevoegd manniet, melk-
suiker, neutraalrood en azolithmin. De niet-geënte bodem heeft een tusschen wijn-
roode chocoladebruine liggende kleur en is helder. Coli geeft veel gasvorming
en een oranjeverkleuring ; paratyphusbacteriën vormen zeer weinig gas en geven
een gele verkleuring met fluorescentie. Schönberg gebruikte deze Lange\'sche
voedingsbodem met veel succes bij de differentiatie van een 141 bacteriestammen.

Het z.g. watervrije vet, de foutieve basis waarop het Federgetal berust. (Das
angeblich fast wasserfreie Fett, der grundlegende Irrtum bei den Feder-Zahl. Dr.
Junack. Zeitsch. f. Fleisch- und Milchhyg. Jg. 41, pg. 95).

Junack demonstreert aan talrijke gevallen, zoowel door hem zelf onderzocht
als ontleend aan de literatuur, dat het vetweefsel bij rund en varken een vrij
hoog percentage aan water kan bevatten en dat dientengevolge het bepalen van
het Federgetal van een bepaalde worst, om uit te maken of te veel water aan de
worstdeeg is toegevoegd, steeds tot foutieve gevolgtrekkingen aanleiding zal geven.

Behalve deze factor is mede ook de omstandigheid, dat een worst nooit overal
een constante samenstelling heeft, oorzaak, dat door verschillende laboratoria
bij éénzelfde worst dikwijls zeer uiteenloopende Federgetallen worden gevonden.

Meer succes en vooral een minder foutieve beoordeeling zal men krijgen als
men de caloriewaarde van elke worst bepaalt of als men een zeker percentage
water, b.v. 70%, als toelaatbare grens aanneemt, onverschillig aan welk weefsel
dit water gebonden is.

Over de differentiatie van atypische colistammen. (Beitrag zur Differenzierung
atypischer Kolistämme. Dr. Knoth. Zeitsch. f. Fleisch- und Milchhyg. Jg. 41, pg.
117).

Knoth ging een 28 uit vleesch of darminhoud gekweekte atypische colistammen
op verschillende voedingsbodems nader differentieeren .Al deze stammen bleken
bij eerste cultiveering geen melksuiker te veranderen. Teneinde deze eigenschap
eventueel nog te voorschijn te doen komen werden alle stammen 50 dagen lang
dagelijks op melksuikeragar overgeënt. Een 4-tal stammen gaf toen deze melk-
suikersplitsing nog wel (behoorde dus tot den mutabilen vorm), terwijl de 24 andere

stammen paraeolibacteriën bleken te zijn. Voor een nadere dilferentiatie dezer
paraeolistammen gebruikte hij verder lakmoeswei, saccharose-nutrose-oplossing,
indolvorming, ammoniumchloridecitraat en ammoniumehloride-rhamnoseagar.

(Prell deelt de colistammen in in commuven vorm, die wel melksuiker splitst, in
een mutabilew vorm die de melksuiker niet splitst, eenter na eenige malen overen-
ten door z.g. knopmodificatie, wel melksuiker vergist en in een paracolivorm, die
nimmer melksuiker splitst).

Een snelle insluitmethode voor worstonderzoek. Znr Schnelleinbettung feinge-
wiegter Wurstproben und Fleischgemenge. Escher. (Zeitsch. ƒ. l-\'leisch- und Milch-
hyg. Jg. 41, pg. 1201 geeft een modificatie van de methode van Breusch voor het
maken van coupes van worstsoorten. Hij ontvet een 100 gram worstmateriaal
door uitschudden met aether ; vermengt, na filtratie daar een gaasfilter, het residu-
met een 20% gelatineoplossing, waaraan eenige druppels glycerine toegevoegd zijn
en centrifugeert 10 min. in korte reageerbuisjes. Door het centrifugeeren worden
de weefseldeeltjes uit de worst naar de oppervlakte van het buisje geslingerd en
vindt men slechts zeer weinig gelatine tusschen de verschillende deeltjes. De gela-
tine is meestal verhard. Als dit het geval is, eventueel na extra afkoeling in koud
water, wordt het reageerbuisje met behulp van een glasvijl op verschillende plaat-
sen doorgevijld, eventueel stuk geslagen. Men verkrijgt dan een losse, harde gelati-
nezuil. Hieruit snijdt men dan op verschillende plaatsen stukjes uit, die dan na
fixatie in formaline, op bevriesmicrotoom gesneden kunnen worden.

Voordeelen : niet alleen een dichter opeenliggen der weefseldeeltjes, echter
steeds ook evengroote coupe\'s. Voor verdere bijzonderheden zij naar het oorspron-
kelijke artikel verwezen. de Graaf.

Het keuren van uiers van slachtdieren levert te Dortmund, zoowel als elders,
moeilijkheden op voor een nauwgezet keuringsveearts. Het macroscopische beeld
is bij jonge en ook bij geheel droogstaande dieren gelijk. Maar het beeld der andere
uiers \'s zoo wisselend, dat het moeilijk is, om goed en niet goed van elkaar te on-
derkennen. Het uiterlijk wordt door zooveel omstandigheden beïnvloed, als daar
zijn: leeftijd van het dier, lactatiestadium, het meer of minder gevuld zijn van de
klier, dat men van dergelijke uiers geen algemeen voorschrift kan geven, hoe ze
er uit moeten zien.

Een door Claassen ingestelde enquête onder collega\'s, bracht aan het licht,
dat écn groep zich op het standpunt stelde, gezien de geringe waarde van de uier-
klier. dat uiers van melkgevende dieren moeten worden afgekeurd en van jonge
en droogstaande dieren alleen moeten worden vrijgegeven, wanneer niet de minste
afwijkingen aan dat orgaan zijn te bespeuren Hij vindt deze opvatting wel wat al
te sterk doorgevoerd, maar toch niet geheel te verooi deelen. l)e andere groep helt
sterk over naar de tegengestelde zijde. Deze wil gerust alle uiers vrijgeven, die geen
stinkend secretum bevatten. Helaas zijn er zelfs autoriteiten, die dit steunen, om-
dat de slagers dergelijke weefsels in dunne plakken snijden en uitwasschen en dan
tot goedkoope kookworst verwerken. Terecht volgt hierop een schampere opmerk\'ng
over het uitwasschen van strcptococcen en pathologische veranderingen uit zulk
weefsel. Bovendien heeft de minder goed gesitueerde consument evengoed recht op
deugdelijke waar, zij het dan niet van zoo fijne kwaliteit, als de verbruiker van
eerste klas vleeschwaren.

Dr. Claassen heeft een onderzoek ingesteld naar den toestand van uiers van
slachtdieren te Dortmund en deelt daarover enkele iesultaten mede. Hij constateerde
bij 70°q der aangeboden slachtrunderen uit één of meer kwartieren abnormaal
secretum. Toch werden er bij de slachting lang niet zooveel uiers afgekeurd. Dit
vond in twee feiten zijn oorzaak. De tepel wordt van den uier afgesneden en de
slagers nemen den uier van de koe en wasschen hem af ^;n water. Macroscopisch is
dan vaak geen secretum meer waar te nemen.

Ten tweede kan zelfs een geroutineerd keuringsveearts geen juiste uitspraak
doen over het macroscopische beeld.

Een nauwgezet onderzoek van eenige uieis in lactatie werd ingesteld. Van de
daarvan goedgekeurde werden van elk coupes gemaakt, waarbij bleek dat slechts
één uier volkomen goed was ; de andere uiers vertoonden histologisch ernstige ont-
stekingen, en slechts enkele geringe infiltraties of catarrhale veranderingen.

80—90% van de \'n Mei, Juni en begin Juli geslachte runderen leed aan mastitis,
bij 63% hiervan werden streptococcen, bij 2% Bact. pyogenes, bij i°/_Q staphylococcen
en bij 1 °/₀ tubercelbacillen gevonden. Dit percentage was in die maanden nogal hoog,
doordat sukkelaars tegen het einde van den staltijd wat gemest worden, soms nog
een oogenblikje in de wei komen en dan geslacht worden. Hier zijn veel chronische
streptococcen-lijders onder, die zoo af en toe acute opflikkeringen krijgen. Boven-
dien is dit meest zwartbont vee uit de laagvlakte, afkomstig van de melkbedrijven
om de groote steden heen. Dit vee is niet zoo resistent als het vee uit de Harz.
Dit laatste wordt niet voor de melkwinning gebruikt en de boeren met Harzer
koeien melken zelf mee in hun bedrijf en houden meei toezicht dan de eigenaars
der melkbediijven, die de winning aan de melkknechts overlaten, welke door
minder plichtsbetrachting de kans op verbreiding der streptococcen vergrooten.
De kwestie van pathogeniteit der streptococcen doet in dezen niets ter zake ; het
weefsel is minderwaardig en ondeugdelijk. Dr. Claassen is van meening, dat bij
lange na niet alle pathogene afwijkingen aan de uiers onderkend worden. Hij wil
daarom, dat de keuringsveearts naast inspectie van den uier voor het slachten,
palpatie van de klier en de lvmpheklier, een betere kijk op den uier krijgt door een
stelselmatig histologisch onderzoek en tevens een onderzoek van de melk voor
het slachten verricht. Hij ontveinst zich echter niet, dat dit op drukke slachtdagen
nog wel eens moeilijkheden kan opleveren.

(In hoeverre zijn voorstel juist is, wordt den lezer h\'er zelf ter beoordeeling over-
gelaten. Ik kan mij echter volkomen bij zijn bezwaren aansluiten en, naar ik weet
verschillende collega\'s eveneens. Laat ons hopen dat bij een wijziging van het keu-
ringsregulatief dit ook ernstig onder oogen gezien zal worden). Molanus.

Volgens de statistiek der Universiteits-vrouwenkliniek te Hcidelberg komt
carcinoma corporis uteri naar verhouding meer bij kinderlooze-, carc. colli uteri
daarentegen meer bij kinderrijke vrouwen voor. De kankerfrequentie-verschillen
bij verschillende standen staan met dit feit blijkbaar in nauw verband ; bij vrouwen
uit het volk is de kankerfrequentie grooter dan bij de beter gesitueerde klasse
bij de eerstgenoemden komen colli-carcinomen, bij laatstgenoemden corpus-carci-
nomen betiekkelijk het meest voor.

Muizen als biologische kankerindicatoren. (Geneesk. Gids. 1931, afl, 2, blz. 39).

Teutschi.aender ving in een briquettenfabriek, waar dikwijls arbeiders aan
teerkanker leden, een muis met soortgelijk carcinoom. Dit bracht hem op het
denkbeeld om in fabrieken, waar met carcinogeen-werkende stoffen wordt gewerkt,
muizen te houden als biologische kankerindicatoren en eveneens in huizen, welke
als zgn. ,,kankerhuizen" bekend staan. Als nu en dan muizen gevangen worden,
dan zouden deze gevoelige diertjes eventueel vooruit voor kankergevaar kunnen
waarschuwen. Zoolang men i. z. kanker geen beteren grondslag bezit zou hieruit
wellicht een begin van „maatschappelijke kankerbestrijding" kunnen groeien.

Dziembowsky (Buil. et Mém. Soc. Chir. Paris, ref. Ivummer in N. T. v. G.
1931, I, No. 4, blz. 404) onderzocht vele methoden om inoperabele gezwellen te
behandelen.

uitkomsten gaf. Door aderlating verkregen bloed van den patiënt stelt hij eenigen
tijd aan Röntgenstralen bloot en spuit het dan gedeeltelijk in het weefsel rondom
de tumor, en gedeeltelijk in een ader van den patiënt. (Het is bekend dat bloed-
transfusie, ook auto-infusie de weerstand van kankerlijders verhoogt. Bloedinspui-
tingen in het omgevende weefsel heeft dikwijls een plaatselijk gunstige werking ;
van bestraald bloed zal de werking nog gunstiger zijn. Veider zouden door de be-
straling van de leucosyten fermenten gevormd worden, d\'e, als hormonen werkend,
de weerstand van het weefsel rondom het gezwel zouden verhoogen).

D. heeft zijn behandeling 120 maal toegepast. Drie kankers van de schildklier,
met metastasen werden clinies genezen (tijd van waarneming na de behandeling
2, 1, £ jaai). Een uitgebreide baarmoeder-kanker kon eenigen tijd na de behande
ling met goeden uitslag geopereerd worden. Een andere patiënte, die na operatie
van baarmoeder kanker een uitgebreide infiltratie van het bekkenbindweefsel
had, kon clinies genezen worden. Verder werden behandeld slokdarm-, en de
darm- en borstkankers, alle met aanzienlijke verbeteringen of cliniese genezingen.
Een gioot retro-peritoneaal lympho-saicoom kon tot verdwijnen worden gebracht.
Ook op het gebied der chirurgiese tuberculose werden gunstige resultaten bereikt.

De schrijver verheelt zich niet dat bij langere toepassing misschien teleurstel-
lingen zullen komen. De voorloopige goede gevolgen wil hij echter nu reeds mede-
deelen. Vrijburg,

The so-called Lymphoid hyperplasias of Animals. William H. Feldman, Journ.
Amer. Vet. Med. Assoc. 1930, Vol. 77, Blz. 294.

Schrijver behandelt in deze voordracht de leucosen van lymphatischen oor-
sprong (lymphadenose) en deelt deze woekeringsprocessen (in navolging van
Warthin) bij de tumoren ^;n, en spreekt van lymphoblastomen (lymphoom en
ly mphocytoom).

Hoewel er in de laatste jaren zeker aanwijzingen in die richting zijn gevonden
(vooral bij de overentbare cavia-leucose van Snijders, de Haan, Tio) lijkt het
voorloopig voorzichtiger om van een systeemziekte te spreken, waarbij eventueel
echte tumoren kunnen optreden.

Het artikel heeft hierdoor een zekere eenzijd\'gheid gekregen, die voor degenen,
die buiten dit toch al weinig overzichtelijke gebied staan, waarschijnlijk verwarrend
zal werken.

Terecht treedt Schr. op tegen het gebruiken van de diagnose : Ziekte van Hodgkin,
daar bij dieren deze afwijking (granuloom, mogelijk van tuberculeusen oorsprong),
nooit met zekerheid is aangetoond, maar die in de veterinaire literatuur soms
voor leucose-vormen is gebruikt. (Hodgson, M\'Fadyean).

Bij de lymphadenose van runderen spreekt Schr. er zijn verwondering over uit,
dat in vele gevallen de milt niet veranderd bleek te zijn. Blijkbaar behooren deze
gevallen bij de z.g. ,,lymphocytomatose" dooi Knuth en Volkmann beschreven ,
merkwaardig is, dat de publcatie van Knuht en Volkmann wel in de literatuur
lijst voorkomt.

Ueber den Einfluss der Ernahrung auf das Geschwulstwachstum. W. Caspari-
Forschungen u. Fortschritte. 1930, 6ter Bd. blz. 464.

C. bespreekt hier de beteekenis van de voeding bij gezwellen zoowel wat het
ontstaan, als de groei er van betreft. Aetiologisch heeft de voeding in zooverre be-
teekenis, dat vooral met rauw voedsel allerlei parasieten in het lichaam kunnen
geraken, die als (aanleidende) oorzaken van kanker bekend zijn.

Volgens verschillende onderzoekers spelen vitaminen vooral een rol bij het
ontstaan van gezwellen (te kort aan A. vitaminen of te veel B.-vitaminen) ; de
aetiologische beteekenis der vitaminen is echter nog onvoldoende gedocumen-
teerd.

Duidelijker is de rol van de vitaminen bij den groei van experimenteele gezwellen.
Volledig ontbreken van vitaminen remt den groei sterk ; A- en B-vitaminen ver-

hoogen beide de groeisnelheid, met dien verstande, dat B sterker werkt dan A,
en B wel groei kan geven zonde. A, maar niet omgekeerd ; er is een zekere drempel-
waarde van B-vitaminen voor groei noodig.

Merkwaardig is, da.t groote doses A-vitaminen bij bepaalde diëetvormen een ver-
hoogde resistentie tegen tumorgroei veroorzaken, evenals dit tegen infecties be-
kend is.

D.-vitaminen schijnen een geringe groeiremming te geven. Overigens zet rijkelijke
koolhydraatvoeding tumorgroei aan ; door rijkelijk eiwit wordt de groei niet be-,
vorderd, en door vetten misschien iets geremd.

Kaliumzouten werken weer bevorderend en calcium- en magnesiumzouten rem-
mend (magnesium zou volgens Delbet ook het ontstaan van gezwellen bemoeilijken
of verhinderen).

Ueber die Bedeutung der Vitaminschaden in der Krebserzeugung. (Zeitschrift
f. Krebsforschung, 1930, Bd. 30, Blz. 449).

O. L. E. de Raadt behandelt in beide artikelen hetzelfde onderwerp n.1. het ver-
band van alcalose en kanker, waarbij hij op grond van theoretische overwegingen
in een langdurige alcalose de voornaamste factor ziet voor het ontstaan van kanker,

De alcalose geeft aanleiding tot een verhoogde kaliumafzetting in de cellen, waar-
op gevoelige cellen (cellulaire kaliumidio-syncrasie) met verhoogden groei reageeren.
Deze celgevoeligheid zou vooral door erflijke factoren beheerscht worden.

De resultaten van Saiki-Fujimahi en Erdmann-Haacen, die bij ratten door
een voeding zonder A-vitam\'ne gezwellen opwekten, zou geheel langs dezen weg
(voedingsalcalose) te verklaren zijn, zooals ook door de onderzoekingen van de
Langen over steenvorming bij A-avitaminotische voeding wordt gesteund.

Bovendien is volgens Schr. de samenhang van verschillende feiten uit de kanker-
literatuur door deze theorie te verklaren (alcalose der kankerlijders, kaliumrijkdom
van het gezwel, stijging der kankersterfte en beteekenis van den ouderen leeftijd
n.1. door meer vegetarisch dieet, enz.)

Schr. heeft op kleine schaal in deze richting proeven genomen : (10 muizen met
een eiwitarme, sterk basische, kaliumrijke voeding, die langeren tijd werd voort-
gezet). Twee muizen stierven vrij spoedig (133 en 143 dagen) onder cachetische
verschijnselen en vertoonden bij onderzoek een uitgebreide amyloïdose. Vijf mui-
zen kregen carcinomen (3 x longen, 2 x mammae) resp. tusschen 6 en 9 maanden,
een na 18 maanden. Eén muis stierf aan sepsis (ook door de Langen als gevolg
der alcalose gevonden).

Daar dit gezwel percentage ver uitgaat boven dat der spontane muizengezwellen,
ziet schr. in dit experiment een bevestiging zijner theorie, en beveelt de voedings-
alcalose als methode voor het experimenteele kankeronderzoek aan.

Contribution a 1\'etude de la provocation de tumeurs malignes experimentales
au moyen de substances radio-actives. Fr. Daels et R. Biltris, Buil du Cancer,

Het ontstaan van maligne gezwellen onder invloed van Röntgenstralen is bij
den mensch reeds lang bekend, en ook experimenteel heeft men langs dezen weg
kwaadaardige gezwellen opgewekt (Blooh, Clunet).

Met radio-actieve stoffen was dit principieel ook gelukt (Laborde), doch het
is de verdienste van Daels, de bekende Gentsche gynaecoloog-oncoloog, en zijn
medewerkers Baeten en Biltris, dat zij in de laatste 5—6 jaar dit vraagstuk
nader hebben onderzocht en uitgewerkt, waarvan reeds enkele voorloopige mede-
deelingen werden gedaan.

Bovengenoemd artikel omvat de resultaten van zeer uitgebreide proefdier-
reeksen (muis, rat en cavia) waarbij het gelukt is om verschillende maligne tumoren
te verwekken (witte rat : 10 sarcomen in de subcutis ; witte muis : 3 sarcomen in
de subcutis, één cancroid en een kliercarcinoom ; cavia : 2 sarcomen, van de menin-

gen, 2 sareomen in den uier, 3 carcinomen van de galgangen en één van de maag).

ie. dat men op een willekeurige plaats, dus ook in inwendige organen de stralende
stoffen kan aanbrengen en

2e. dat men de stralenwerking nauwkeurig kan doseeren, wat men de tot heden
gebruikelijke chemische en andere prikkels ten eenen male onmogelijk was.

Schr\'s. beschrijven verschillende technieken, die zij tot nu toe hebben gebruikt
.(glazen buisjes, zijden draadjes en collodiumreepjes voorzien van verschillende
radium-praeparaten). Van groote beteekenis lijkt het, dat het Schr.\'s gelukt is bij
de cavia tumoren te doen ontstaan, omdat bij deze dieren slechts zeer weinig spon-
tane tumoren bekend zijn, terwijl zij een längeren levensduur hebben en minder
gevoelige proefdieren zijn. De beide laatste omstandigheden zijn vooral van betee-
kenis, omdat de ontwikkeling dezer experimenteele gezwellen betrekkelijk lang-
zaam geschiedt (8—25 maanden).

Men mag verwachten dat bij nadere onderzoekingen over de wijze van aanwen-
ding en doseering der radio-actieve stoffen deze methode van groote beteekenis
voor het experimenteele kankeronderzoek kan worden.

Een groot aantal goede microfoto\'s en teekeningen verduidelijken dit belangrijke
onderzoek.

lieber die Cellula cancrosa specifica s. parasitaria.\'5. Mitteilung über die para-
sitäre Entstehung des Krebses. J. Koch, Zentrallb. f. Bakt. etc. 1 Abt. Originale,
1930, Bd. 118, blz. 241.

Niettegenstaande het aantal voorstanders van een zuiver parasitair ontstaan
van kanker door de moderne onderzoekingen wel heel klein is geworden, zet Prof.
Koch zijn onderzoekingen in deze richting voort, en tracht hij nieuwe bewijzen
voor de parasitaire natuur van bepaalde celvormen en celinsluitsels te leveren. K.
gebruikt hiervoor speciale kleur- en fixatiemethoden en vooral ook uitstrijkjes
(als bij onderzoek van bloed of bloedparasieten).

Hij vond zoowel bij experimenteele- als spontane gezwellen regelmatig een groote
verscheidenheid van intracellulaire- en vrijliggende celvormen, naakte kernen,
staaf- en draadvormige lichaampjes, cyste-achtige vormsels, die K. als onderdeelen,
van een parasietencyclus (als bijv. bij coccidicn) meent te moeten beschouwen.

Het vrij uitgebreide artikel bevat een drietal gekleurde platen met teekeningen
van de verschillende celvormen ; het draagt min of meer een polemisch karakter,
en is daardoor voor den buitenstaander moeilijk leesbaar.

Localisation lepreuse dans Ie foie du rat par le Cysticerque du Taenia Crassicola.
Borrel et Larrousse : Bull, du Cancer 1930, Bd. 19, Blz. 762.

Cysticerque du Taenia Crassicola convoyeur de virus. Bull, du Cancer, 1931, Bd
20, blz. 31.

De bekende onderzoekingen van Borrel, Bulloch en Curtis hebben aange-
toond dat de Cysticercus pisiformis in de lever van de rat aanleiding kan geven
tot het ontstaan van sareomen.

Borrel neemt aan, dat de cysticercen hierbij overbrengers van een virus zouden
zijn ; dit zou verklaren waarom de frequentie van deze sareomen zoo sterk wisse-
lend is ; alleen bij aanwezigheid van het bepaalde virus zou het sarcoom zich
ontwikkelen. Bulloch en Curtis denken hier aan toxinen van de cysticercen af-
komstig.

Borrel meent nu een steun voor zijn virus-theorie gevonden te hebben in de,
oorspronkelijk toevallige, waarneming dat bij een rat in een cysticercen-sarcoom
hoopjes zuurvaste bacillen van de rattenlepra werden gevonden.

Een groep ratten werd nu gevoerd met eieren van de Taenia crassicollis en lepreus
weefsel, waarna reeds in 3 gevallen lepra knobbeltjes in de omgeving van de cysti-
cercen in de lever werden aangetoond.

De cysticercen moeten dus in staat zijn bacillen bij hun migraties mede te nemen
en kunnen dus ook een virus medenemen. Nieuwe proeven zijn nu aan den gang,

waarbij naast taenia-eieren stukjes Jensen-sarcoom worden gevoerd, en de beste
resultaten verwacht B. van infecties van eieren en leversarcoom.

(Het is een reeds lang bekend feit, dat parasieten zooals echinococcen, bacteriën
— dus theoretisch gesproken ook virus — bij hun migraties in het organisme kun-
nen medenemen. Wanneer het ontstaan van tumoren van het aanbrengen van een
virus door parasieten afhankelijk zou zijn, moest men ook bij allerlei parasieten-
Iocalisaties tumorvorming zien optreden, en dit is niet bekend. Men moet dus met
Bulloch en Curtis aan den bepaalden parasiet een groote en eventueel een be-
slissende beteekenis toekennen voor het ontstaan van gezwellen, zooals ook bij de
carcinomen van de galwegen van de kat bij die distomatose is gebleken. Ref.)

A Patho-histological Study on the Testicle-tumor of the domestic Animals. Dais-
hiro Niimi, Journ. Japanese Soc. of Vet. Science 1930, Bd. 9, Blz. 286.

Voor zoover uit het korte uittreksel van het origineele artikel is op te maken,
beschrijft N. 9 gevallen van z.g. orchidoom, 8 bij oude paarden waarvan één tumor
in een ectopische testikel en één geval bij een ouden hond in beide testikels. N. be-
schouwt ze als sarcomen uitgaande van interstitieele cellen.

Bovendien wordt een carcinoom met metastasen beschreven, uitgaande van de
rechter testikel bij den ouden hond ; de vuistgroote blijkbaar snelgroeiende tumor
had al het testesweefsel verdrongen. N. meent dat als uitgangspunt de cellen van
Sertoli moeten worden aangenomen.

(Fransche onderzoekers, Peyron, Corsy, hebben in de laatste jaren bij oude
paarden juist het sterk op den voorgrond treden van epitheliale gezwellen, semi-
nomen, aangetoond. Ref.).

Over de verhouding tusschen goedaardige en kwaadaardige gezwellen. H. T.
Deelman, Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde. 1930. 2de helft, blz. 5241.

Deze clinische les omvat de bespreking van bovengenoemde verhouding, belich_edoor de resultaten van het experimenteele kankeronderzoek. De belangrijkst
vraag is wel : kan een goedaardig gezwel in een malignen vorm overgaan?

Hiervoor dient men eerst het verschil tusschen goed- en kwaadaardige gezwellen
vast te stellen. D. herinnert aan de oude dualistische opvattingen van Eug. Al-
brecht, die de goedaardige gezwellen afleidt van : uit hun omgeving uitgescha-
kelde weefselkiemen, die later tot groei kunnen komen, maar waarbij de groei-
potentie beperkt is. Wij missen hier dus den autonomen, onbegrensden groei, die ook
practisch bij de goedaardige gezwellen niet tot uiting komt. Bij de kwaadaardige
gezwellen zou door veranderingen in de moedercellen (bijv. stofwisselingsstoornissen
o.a. door uitwendige prikkels) de autonome groei optreden. Hiervoor is dus geen
uitgeschakelde weefselkiem noodig, zooals volgens de theorie van Cohnheim-
Ribbert ook voor de kwaadaardige gezwellen wordt aangenomen. Het experimen-
teele kankeronderzoek nu heeft dit ontstaan van gezwellen uit oorspronkelijk in het
weefselverband gelegen cellen, zeer waarschijnlijk gemaakt.

Over de vraag nu van de mogelijkheid van overgang van een goedaardig in een
kwaadaardig gezwel, leert weer de teerkanker, dat deze vraag niet langs morpholo-
gischen weg te benaderen is. Men weet, dat als regel via de ontwikkeling van een
papilloom het carcinoom tot stand zal komen, maar men weet niet wanneer het
carcinoom begint, omdat allerlei veranderingen er op wijzen, dat dit gebeurt vóór
dat men dit op grond van de groeiwijze kan zien. Hieruit volgt weer, dat men
rekening moet houden, met de mogelijkheid, dat morphologisch goedaardige ge-
zwellen, biologisch kwaadaardig kunnen blijken te zijn.

Dat deze mogelijkheid ook bij menschelijke gezwellen voorkomt, bespreekt D.
aan de hand van een tweetal gezwellen : het fibro-adenoma mammae, en het blaas-
papilloom. Van het eerste is bekend, dat hieruit niet of uiterst zelden een carcinoom
ontstaat ; het vertoont microscopisch een uiterst regelmatige en evenwichtige ver-
deeling van epitheel en stroma, en is dus een typisch voorbeeld van een echt goed-
aardig gezwel.

baar en berusten bijv. op de ontwikkeling van een carcinoom in de omgeving
van het adenoom, zooals enkele malen is aangetoond.

Met het blaaspapilloom daarentegen heeft men de ervaring, dat het herhaaldelijk
tot carcinoom aanleiding geeft ; bij microscopisch onderzoek blijkt hier een sterk
overheerschen van het epitheel te bestaan, waarbij tevens beelden van celpoly-
morphie en carcinoomachtige celcomplexen bij een overigens nog goedaardig
groeiend gezwel kunnen optreden.

Waarschijnlijker lijkt het in analogie van het teerpapilloom-carcinoom om hier
te denken aan een gezwel dat event. morphologisch nog niet als carcinoom is te
herkennen, doch biologisch reeds carcinoom is.

D. beveelt hiervoor den ouden naam van maligne papilloom aan, omdat deze naam
zoowel de aandacht vestigt op het klinisch maligne karakter, als op den voorloopig
morphologisch goedaardigen bouw.

De vraag van de maligne ontaarding is dus terug te brengen tot de onmogelijk-
heid om langs morphologischen weg in elke geval een scherpe scheiding tusschen
goed- en kwaadaardige gezwellen te maken.

D. is met Eug. Albrecht geneigd om biologisch een scherpe grens tusschen beide
gezwelgroepen aan te nemen, (of daarbij „ontwikkelingsfout" en „endogene cel-
verandering" volstrekte tegenstellingen zijn, zal nader onderzoek moeten leeren.
morphologisch goedaardigen bouw.
Ref.).

Systemic Influences in Immunity and Cancer. Arthur Eastwood, Journal of
Hyg. 1930, Bd. 30, Blz. 267.

Schr. bespreekt de mogelijke beteekenis van „systeem" invloeden bij het ont-
staan van kanker, waarover niet zelden dubbelzinnige uitspraken worden gedaan.

Schr. ontkent dat normale cellen een natuurlijke neiging tot onbegrensden groei
hebben, die bij wegvallen van remmende invloeden tot kanker zou leiden. Derge-
lijke reguleerende invloeden gelden alleen voor normale cellen, maar niet voor
kankercellen. De „gevoeligheid" van een cel om tot een kankercel te worden, is
volgens Schr. geheel in de cd besloten en geen gevolg van humorale- of systeem-
invloeden ; wel geeft schr. toe, dat toevoer van prikkels\' offen via de circulatie de
gevoeligheid van bepaalde cellen kan verhoogen.

Wat betreft de „resistentie" van cellen om tot kankercellen te worden wijst
schr. er op, dat dank zij het groote aanpassingsvermogen van cellen, locale stoor-
nissen bijv. in de stofwisseling vaak in herstel overgaan ; sommige stoornissen zou-
den wellicht tot vorming van kankercellen kunnen leiden, als zij niet gecorrigeerd
werden door het aanpassingsvermogen. Men zou dit een „resistentie" tegen kanker
kunnen noemen.

Schr. meent, dat het gedurende langen tijd rustig blijven van kankercellen
(vooral in metastasen bekend) niet aan een bepaalden localen of systeem (rem-
mende) invloed moet worden toegeschreven.

Hoewel schr. systeeminvloeden, wegens hun ingewikkelde en meestal zeer onvol-
doende bekende werking niet geheel kan uitsluiten, concludeert hij, dat er op heden
geen voldoende steekhoudende feiten voor bekend zijn, en dat men moet aannemen
dat de kankercel onder invloed van locale factoren ontstaat.

Venous Invasion in Metastatic Tumors in the Liver. Rupert A. Willis, Journal
Path. and Bact. 1930, Bd. 33, blz. 849.

Aan de hand van 12 gevallen wordt de belangrijkheid van transport via de
bloedbaan, voor de verspreiding van gezwellen naar en vanuit de lever besproken.
Indringen van een gezwel in het wortelgebied van -of in de v. poitae zelf geeft
aanleiding tot de meestal massale uitzaaiing van gezwelkiemen in de lever. Uitgroei-
ende primaire of secundaire levergezwellen dringen vaak weer in bloedvaten in,
en kunnen daardoor hetzij een hernieuwde uitzaaiing in de lever (v. portaetakken)
of in de longen (v. hepaticatakken) veroorzaken.

(Een opvallende bevinding bij primaire levercelcarcinomen, dat zij wel zeer vaak
in de lever en betrekkelijk zelden in de longen metastasee-en, blijft hier buiten
beschouwing. Er blijkt voor een groot aantal levercelcarcinomen een besliste voor-
keur te bestaan om alleen in v. portaatakken uit te groeien, waarbij alleen uit-
zaaiing in de lever volgen kan. Ref.). Autoref. Arch. Path. 1931, bd. u, blz. 492.

De moeilijkheden en mogelijkheden van het gezwelonderzoek. H. T. Deelman,
Ned. Tijdschr. voor Geneeskunde, 1931. Bd. 75, blz. 1891.

In deze voordracht, gehouden op het laatste Ned. Natuur en Geneeskundig con-
gres te Delft, bespreekt Deelman bovengenoemd onderwerp. Als voorname eigen-
schappen van gezwellen worden genoemd : het oorspronkelijk locale karakter de
potentie van onbegrensden groei (ook al blijft deze levenslang beperkt) en de onge-
organiseerde groei van de cellen, in tegenstelling met die van normale cellen en
weefsels.

Voor het ontstaan van gezwellen worden voorbeelden ontleend aan het teef-
carcinoom van de witte muis, waarbij dus op een plaats waar spontaan deze ge-
zwellen niet bekend zijn, regelmatig kanker wordt verwekt door inwerking van
teer op de cellen van de epidermis. De stof die in de teer in staat blijkt te zijn om
kanker te doen ontstaan, is echter niet ,,de kankerstof", want bekend is, dat op
allerlei, zeer verschillende manieren (chemisch en physisch) dit resultaat bereikt
kan worden.

Dat ook andere (endogene) factoren van groote beteekenis zijn blijkt uit ver-
schillende waarnemingen ; ten eerste ontstaan in het teerveld slechts enkele ge-
zwellen, waarvan mag worden aangenomen, dat zij slechts van enkele cellen uit-
gaan, dus slechts zeer weinig van de cellen die met teer in aanraking komen worden
tot gezwelvorming geprikkeld. Even merkwaardig is een tweede feit, dat het aan-
tal gezwellen, ook bij een sterke verkleining van het teerveld, eer grooter dan
kleiner wordt.

Voor deze omgekeerde evenredigheid kunnen noch de teer, noch de huidcellen
die ermede in contact komen aansprakelijk zijn; men moet wel aannemen, dat hier-
voor oorzaken bij het individu zelf moeten worden gezocht. Een mogelijke verkla-
ring zou gevonden kunnen worden in de overweging, dat bij groote teervelden de
algemeene vergiftiging ook het grootst is, en dat daardoor een krachtige groei niet
zoo gemakkelijk tot stand zou kunnen komen.

Deze endogene factoren vormen de groote moeilijkheden voor het verder door-
dringen in het gezwelvraagstuk.

In verband hiermede, wijst D. op onderzoekingen in den laatsten tijd aan zijn
laboratorium verricht, waarbij is gebleken, dat bij muizen met een teerveld waarin
zich een litteeken bevindt, de kans op localisatie der gezwellen in het gebied van
dit litteeken ongeveer 10 maal grooter is dan in de rest van het teerveld. In dit
regeneratiegebied zijn dus de cellen meer ontvankelijk voor de teerwerking, waar-
bij intusschen morphologisch geen verschillen in het gedrag van deze cellen, met
die van het overige gedeelte van het teerveld zijn te vinden.

Aan de hand van de kennis der spontane gezwellen bij den mensch bespreekt D.
de beteekenis der begrippen „goedaardige" en „kwaadaardige" gezwellen. Wordt
voor de goedaardige aangenomen, dat zij grootendeels zich ontwikkelen uit embryo-
nale stoornissen, voor de kwaadaardige gezwellen is door het experimenteele ge-
zwelonderzoek aangetoond, dat zij uit — oorspronkelijk in het normale celverband
ingeschakelde cellen — kunnen ontstaan. D. vat dit zóó op, dat gezwellen, die
ontstaan uit cellen die nog niet volledig gedifferentieerd zijn, een goedaardig type
zullen vertoonen ; en gezwellen die uit cellen ontstaan, die alle potenties verbruikt
hebben, kwaadaardig zullen zijn. Er wordt hierbij een verband gelegd tusschen de
normale ontwikkeling van de cellen en weefsels, en de ontwikkeling van gezwellen,
waarbij het kennen der wetten die de normale ontwikkeling beheerschen een
groote vooruitgang voor het inzicht in het kankervraagstuk zou beteekenen.

individu, in de latere levensjaren blijkbaar niet meer zoo noodig is, en er dus groo-
ter kans bestaat, dat jonge cellen (regeneratie !) in die levensperiode a. h. w. eerder
uit den band springen.

De toenemende leeftijdsgrens bij den mensch, tengevolge van vooruitgang van
hygiëne enz., brengt dan met zich mede, een toeneming vooral van de kwaad-
aardige gezwellen, of zooals D. het aphoristisch zegt : ,,de gezwellen, zij zijn het
natuurlijke gevolg van het onnatuurlijke".

Fortschritte der Krebsforschung. B. Fischer-Wasels, Forschungen und Fort-
schritte 1931, Bd. 7, blz, 229.

Bernard Fischer behandelt in referaatvorm den stand van het kankervraagstuk
en wijst er op, dat als de grootste vooruitgang mag worden beschouwd de meening,
dat in de kankercel zelf het centrale probleem van het geheele vraagstuk gelegen
is ; dat slechts het bestudeeren der biologische processen die in staat zijn van nor-
male cellen kankercellen te maken, ons een dieper inzicht in het wezen van de kan-
ker kunnen geven.

De belangrijkste biologische factoren zijn : ie. embryonale ontwikkelingsstoor-
nissen en 2e. regeneratieprocessen, terwijl bovendien aan de aangeboren of ver-
kregen constitutie (dispositie) een algemeene beteekenis toekomt.

Experimenteel kon deze constitutioneele aanleg worden opgewekt door chroni-
sche geringe teer- of arseenvergiftiging bij muizen en konijnen ; regeneratieproces-
sen (wondgenezing, bijv. na brandwonden) gaven bij deze dieren aanleiding tot het
ontstaan van gezwellen (papillomen, carcinomen). Een algemeene factor is dus in
samenwerking met een localen, aanleiding tot het ontstaan van gezwellen.

Deze blijkbaar langzaam ontstaande algemeene factor, geeft een goede verkla-
ring voor den langen latentie-tijd, die verschillende beroepskankers kenmerkt (Rönt-
gen-, paraffine- en arseenkanker).

Dat ook embryonale stoornissen een groote beteekenis kunnen hebben, blijkt
o.a. uit de proeven van Carrel, die normale embryonale cellen door een chron.
teer- of arseenwerking in kwaadaardige tumorcellen veranderde.

De beteekenis van de erfelijkheid als factor bij de algemeene dispositie blijkt uit
het feit, dat men door dezelfde chron. vergiftiging in een bepaalden muizenstam
het percentage der spontane gezwellen sterk kan opvoeren (bijv. toeneming van
longc.arcinoom van 5 %—74 %).

De chemisch-physiologische grondslag van de algemeene dispositie werd vooral
door Warburg onderzocht die aantoonde dat in de kankercel naast een verm.n-
derde oxydatie een sterk verhoogde suikerstofwisseling bestaat, welke tot een
ophooping van melkzuur aanleiding geeft, die den celgroei bevordert.

Principieel treden deze veranderingen ook in het geheele lichaam van kanker-
lijders op, evenals bij dieren met de bovengenoemde chron. vergiftigingen (Bun-
geler).

Bovendien toonden de onderzoekingen van Reding, e. a. een verschuiving van
de reactie van het bloed naar den alcalischen kant (alcalose) aan.

Door deze waarnemingen zijn nieuwe wegen voor kankerbestrijding geopend,
zooals door Fischer in zijn gasbehandeling reeds zijn beproefd (inademing van
zuivere zuurstof met 5 °/₀ koolzuur), waarbij gestreefd wordt naar een versterkte
verbranding van het overtollige melkzuur in de weefsels, met als gevolg daarvan
een verminderde celgroei.

Bij muizen gaf deze behandeling, versterkt door toevoer van zuren, buitenge-
wone resultaten ; bij den mensch zijn de resultaten hoopvol volgens Fischer.

Gezien de fundamenteele beteekenis, die aan de algemeene kankerdispositie
wordt toegekend, zijn de groote verwachtingen, meer dan op verbetering der locale
behandelingsmethoden, gericht op het kunstmatig beïnvloeden van deze dispo-
sitie.

Zooals vermeld zijn de eerste schreden op dezen weg reeds gedaan ; vorderingen
op dit gebied zijn slechts te wachten bij dieper doordringen in de pathologische

physiologie van de kankercel en in de algemeene levensprocessen van de kanker-
patiënt.

Susceptibility and Resistance to Tar Cancer. J. Maisin, Ann. Surg. 1931, Bd.
93, blz. 180.

M. is van meening dat teerkanker niet alleen op locale prikkeling berust, maar
evenzeer op een algemeene vergiftiging van het organisme. Magnesium- en koper-
zouten zijn in bepaalde dosis in staat het ontstaan van <Ie gezwellen te vertragen,
en het percentage ervan te verlagen.

Zouten van radioactieve metalen hebben de tegenovergestelde uitwerking. Ook
de voeding kan het ontstaan en de ontwikkeling der gezwellen beïnvloeden ; een
leverdieet bevordert bijv. het ontstaan van gezwellen.

Voorafgaande aan het ontstaan van, en gedurende de ontwikkeling der gezwellen
is de vetstofwisseling gestoord en treden veranderingen in het cholesterinegehalte
van het bloed op.

The life history of prosthogonimus putschkowskii found in the Vicinity of Mukden,
south Manchuria. Ono, S. ; Selected contributions from the Mukden Inst. for
infectious diseases of animals Vol. 1 1930, p. 229—232.

Als tusschengastheer voor Prosthogonimus sp. in Europa vond Szidat Libellula
quadrimaculata en Gomphus sp.. terwijl in Amerika larven en volwassen libel-
len als tusschengastheer van dezen parasiet bekend zijn. In de omgeving van Mukden
vond de schrijver in een libellensoort n.1. Anax parthenope geëncysteerde larven
van twee soorten trematoden, waarvan een bleék te behooren tot Prosthogonimus
putschkowskii. Een kuiken, dat met deze larven gevoed was, bleek na 25 dagen
volwassen trematoden in de bursa fabricii te hebben.

Zooals bekend, veroorzaken de Prosthogonimus-soorten aandoeningen van den
eileider en kunnen zij in ons land aanleiding geven tot het ontstaan van de z.g.
windeierenziekte (ref).

Cordulia aennea L., Ein neuer Hilfswirt fur Prosthogonimus Pellucidus v. Linstow,
den Erreger der Trematodenkrankheit der Legehühner. Seidat L. Zentralbl. f. Bakt.
Abt. i 119, 5/6, 1931, pg. 289.

In 1926 gelukte het den schrijver aan te toonen, dat de gevlekte libel, L\'bellula
quadrimaculata een der tusschengasthecren is van Prosthogonimus pellucidus,
de oorzaak van de windeierenziekte. In genoemde libel en in de larven daarvan
konden de cercarien-cysten van deze trematode aangetoond worden en door be-
smetting van hoenders met deze cercaricn gelukte het den parasiet en de ziekte
over te brengen. De slak, waarin deze cercarien zich ontwikkelen, is echter nog niet
bekend. Szidat trachtte hierin door nadere onderzoekingen in besmette streken
klaarheid te brengen. Hoewel het hem niet gelukte bedoelde slakken te ontdekken,
deed hij daarbij toch een belangrijke vondst. Het bleek hem, dat de larven van
een tweede libellensoort n.1. Cordulia aena eveneens met cercarien van Prosthogo-
nimus besmet waren. Bij 70% van deze larven kon hij de cercariencysten aantreffen.

Genoemde larven kropen in groot aantal uit het water (een in Oost-Pruisen
gelegen boschmeer), zoodat de geheele oever van het water met deze larven bedekt
was.

fn tegenstelling met Libellula quadrimaculata blijven de volwassen exemplaren
van Cordulia aena in de buurt van haar geboorteplaats. Zij maken geen groote
tochten. Verspreiding van Prosthogonimus pellucidus zal door deze laatste libellen-
soort niet plaats vinden.

Libellula quadrimaculata kan door haar groote zwerftochten de windeierenziekte
echter brengen in streken, waar dit lijden eerst onbekend was.

Het feit, dat de larven van Cordulia aena zoover landwaarts kruipen, maakt het
moeilijk het pluimvee daarvoor te beschermen. Zelfs indien men het pluimvee belet
aan den waterkant te komen en hen in hokken houdt, waarin de libellen niet kun

nen binnendringen, zal het toch altijd mogelijk blijven, dat de larven van deze laat-
ste libellensoort in de hokken kruipen. Door opneming van deze larven besmet het
pluimvee zich dan met de cercariencysten, waaruit Prosthogonimus pellucidus
zich ontwikkelt. Deze libellenlarven bleken soms zoo sterk met cercariencysten be-
smet te zijn, dat na opneming van een larve door een proefkip zich 30 exemplaren
van Prosthogonimus pellucidus in den eileider ontwikkelden.

Die Parasiten des Hausgeflugels. 5. Untersuchungen über die Entwicklungsge-
schichte und die Biologie von Filicollis anatis Schrank ,eines Kratzers aus dem Darm
unserer Entenvögel und seine Uebertragung durch Wasserasseln. Szidat. L.
Archiv. f. Gefliigelkunde Jg. 5 1931 H. 3/4 p. 90.

Van de kleine Acantocephalus, Polymorphus minutus, die meestal opvallend
oranje gekleurd is, kent men de ontwikkeling. Deze parasiet, die in den darm van
wilde en tamme eenden leeft, is waarschijnlijk minder schadelijk dan de grootere
Filicollis anatis. Kenmerkend voor deze parasieten is de met rijen haakjes bezette
slurf, die in den darmwand van den gastheer dringt. De wijfjes van de Filicollis
anatis, die tot 2A c.M. lang kunnen worden, dringen met deze slurf niet alleen in
den darmwand, doch doorboren zelfs de muscularis, zoodat de slurf tenslotte alleen
door de dunne laag van het peritonium bedekt is. De slurf zwelt nu, tegelijk met
het voorste deel van den hals van den parasiet, waardoor de karakteristieke knobbel
aan den buitenkant van de darmen ontstaan.

Daar men aanneemt, dat de acantocephalen geen darm, mond of anus bezitten,
acht Szidat het niet uitgesloten, dat deze perforatie van den darm verband houdt
met de voeding van den parasiet. Dikwijls neemt men n.1. waar, dat zelfs de slurf, die
den darm van den gastheer doorboord heeft, niet meer met het peritoneum bedekt
is, zoodat er dus een directe verbinding bestaat tusschen de parasiet en de buik-
holte van den gastheer. De osmose zou bij de voeding dezer parasieten een rol
spelen.

Daar de wijfjes voor de e\'erproductie meer voedsel noodig hebben dan de manne-
tjes, neemt Szidat aan, dat de wijfjes daaiom den darmwand van den gastheer per-
foreeren terwijl de mannetjes slechts tot in het slijmvlies dringen. De eieren van
Fil\'collis anatis zijn 62—70 /i lang en ongeveer 20 u breed In tegenstelling met de
eieren van Polymorphus minutus, die meer spoelvormig zijn, hebben de eieren van
F. anatis meer een ovalen vorm. De eieren zijn met 3 hulsels omgeven, waarvan de
middelste de dikste is.

In de eieren treft men reeds een ontwikkeld embryo aan. De tusschengastheer
van Polymorphus Minutus is Gammarus pulex.

Wat Filicollis anatis betreft, heeft Szidat kunnen aantoonen, dat hier Asellus
aquaticus (waterpissebed) dienst doet als tusschengastheer. De larven van F.
anatis heeft hij in de lichaamsholte van Asellus aquaticus kunnen aantoonen en het
is hem tevens gelukt een experimenteele infectie bij eenden te voorschijn te roepen.

l)e larven, zooals deze in Asellus aquaticus voorkomen, zijn met een glasheldere,
stevige schaal omgeven. Deze schaal dient waarschijnlijk om de larven te beschut-
ten wanneer deze de maag van den gastheer (eend) passeeren moet om in den darm
te komen.

De larve vertoont zich in deze schaal als een ovaal lichaam, wit van kleur
en ondoorzichtig. Maakt men de larve uit het ei vrij, dan kan men door druk gemak-
kelijk den hals en de slurf, die eerst niet zichtbaar waren, naar buiten persen.

Zee goede foto\'s geven een duidelijk beeld van de verschillende ontwikkelings-
stadia van dezen parasiet.

A New roundworm parasite, strongyloides avium of the chicken, with observations
on its life history and pathogenicity. Cram. E. North Am. Vet Chicago, V. 10 (8)
1929 P- 27—30.

Bij een 6-tal kuikens, afkomstig van verschillende koppels werden nematoden
in de caeca gevonden, behoorende tot het geslacht Strongyloides. Dit is de eerste
maal, dat deze bij kippen zijn aangetroffen. Daar deze soort, vergeleken met de

bekende Strongyloides-soorten bij vogels duidelijke verschillen geelt, heeft de
schrijfster hiervoor den naam Strongyloides avium aangegeven. Tot nu toe bleken de
Strongyloides bij vogels steeds tot het reeds bekende soort Strongyloides sterco-
ralis te behooren ; deze werden dan nog slechts bij uitzondering gevonden. Bij
Strorigylo>des avium komt eveneens een vrij levende generatie van mannelijke en
vrouwelijke exemplaren voor. De ontwikkeling is dus analoog aan die van de reeds
bekende soorten.

Bij geringe besmetting worden geen ziekteverschijnselen waargenomen. Bij ex-
perimenteele zware infecties vond men in de caeca een dunnen bloedigen inhoud. De
wand van de caeca was dan verdikt, terwijl het lumen geheel gevuld was met ge-
degenereerd weefsel, gemengd met slijm en roode bloedcellen.

Traitement des maladies parasitaires des Volailles. J. Lahaye. Rapport Interna-
tionaal Veeartsenijk. Congres. Londen 1930, pg. 801—814.

Ectoparasieten. Hiervan noemt de schrijver de wantsen (Cimec Columbarius en C.
inodorus). Deze vallen hoofdzakelijk \'s-nachts de kippen en duiven aan De beste
bestrijding geschiedt door baden in fluornatrium ; dit wordt 3 maal herhaald
met 6 dagen tusschentijd.

Verder moeten de wantsen uit de hokken verdreven worden, hetgeen niet zoo
gemakkelijk is omdat zij zeer taai zijn. De gebruikelijke methoden zooals verstui
ving van bepaalde middelen hebben meestal geen gevolg. Daarom is het beste te
beletten dat deze parasieten de vogels bereiken kunnen. Men kan de nesten en zit-
stokken isoleeren door bepaalde apparaten, die zoodanig ingericht zijn dat de para-
sieten een daartoe bereide gom zouden moeten passeeren om in de nesten of op de
stokken te komen.

Vlooien kan men met pyrethrum-poeder verdrijven en door middel van stofbaden,
die pyrethrum-poeder, zwavel-poeder en poeder van staphisagria-zaad bevatten.
De vlooien worden hierdoor echter niet gedood. Een eenvoudige methode om deze
parasieten te verdrijven is door in de hokken gedurende eenige nachten paarden-
mest te brengen. Deze mest sluit men in kisten van latwerk. De vlooien worden door
de geur van de mest. verdreven. Luizet. (Lipeurus, Goniodes, Goniocotes en Menopon)
verdrijft men eveneens door baden in \\°/_Q fluornatrium en door odyleen.

Mijten. Luchtzakmijten veroorzaken volgens de ondervinding van den schrijver
geen schade. Laminosioptes cysticola schijnt in Belgic niet veel voor te komen
daar Lahaye deze nooit heeft waargenomen. De lichaamsschurft, veroorzaakt
door Sarcoptes laevis kan men op dezelfde wijze als de luizen bestrijden.

Als beste middel tegen kalkpooten (Sarcoptes mutans) beveelt schrijver aan
Helmerich\'sche zalf waaraan 10% salicylzuur is toegevoegd. De vedermijten
(Pterolichus, Falculifer, Dermoglyphus, Megninia en Epidermoptes) kan men door
baden fluornatrium goed bestrijden. Lastiger is de bestrijding der parasieten
behooiende tot de Thrombidiidae (Cheyletiella heteropalpa, Sarcopterinus nidu-
lans, Syringophilus bipectinatus en Trombidium holosericeum. Hier kan men wel
volstaan met zwavelbaden, mits men echter goed rekening houdt met de levens-
gewoonten van elk dezer parasieten. De teken (Argassoorten) kan men op dezelfde
wijze bestrijden als is aangegeven voor Cimex. Dit geldt ook voor Dermanyssus
avium. (Lophophyton gallinae, de parasiet van de vogelfavus, kan men het beste
behandelen met glycerine-jodium 20%. Lophophyton gallinae wordt tegenwoordig
niet meer tot Favus gerekend maar tot het geslacht Sabouraudites (Ota en Lange-
ron 1923) en wordt aangediend als Sabouraudites gallinae Ref.1.

Endoparasieten. Wanneer wij hiervan de voornaamste noemen, die door Lahaye
besproken worden, dan beperken wij ons tot die behoorende tot het geslacht :

Capillaria : Geen van de daartoe aanbevolen middelen is in staat deze parasieten
afdoende te verdrijven. Lahaye heeft er een heele serie onderzocht, zooals santo-
nine, oleum chenopodium, calomel, nicotine-sulfaat, kamala, kalium bichromaat,
ijzerchloride, extract filicis, arecoline, thymol, anijsolie, tetrachloorkoolstof, te-
trachlooraethyleen, kopersulfaat, bismuth-carbonaat e. a.

Wat calomel betreft was hem opgevallen dat dit in een dosis van 20 m g. geduren-
de 3—4 dagen gegeven een vermindering tengevolge had van het aantal eieren in
de faeces, maar dat dit aantal niet verminderde ook al vervolgde men deze behan-
deling gedurende een maand. Bismuth-carbonaat verdrijft de parasieten niet maar
brengt blijkbaar de wondjes in het darmslijmvlies spoedig tot cicatrisatie, waar-
door de aangetaste dieren spoediger in gewicht toenemen.

Tegen de spoelwormen beveelt de schrijver in de eerste plaats hygienische maat-
regelen aan ; beletten dat voedsel en drinkwater met faeces besmet worden.

Als geneesmiddel kan voor hoenders tabakpoeder gebruikt worden tot een sterkte
van 2% in het voedsel ; dit wordt gedurende een maand verstrekt. Gedurende de
kuur wordt per 50 dieren 250 gram van een mengsel van gelijke deelen natrium-
sulfaat en magnesium-sulfaat verstrekt. Bij duiven is het beter het tabakspoeder in
pillen te geven, dagelijks 1/4—Jgram per dag per dier, gedurende 2 tot 3 maanden.

Tegen de darmtremaioden (Echinostomen) kan met goed gevolg tetrachlooraethy-
leen gebruikt worden zoowel bij de bestrijding der lintwormen, als bij die der tre-
matoden ; bij de laatste zou men bovendien rekening moeten houden met den tus-
schengastheer in casu de slakken. Tegen coccidien is ook aan Lahaye nog geen
afdoend middel bekend.

Tegen de eileider-parasieten behoorende tot het geslacht Prosthogonimus, de
veroorzajter van de windeierenziekte, kan de schrijver evenmin een goed middel
aanbevelen.

Traitement des maladies parasitaires. Baudet, E. A. R. F. Rapport Internat.
Veeartsenijk. Congres Londen 1930, pg. 786—800.

Dit rapport beperkt zich tot enkele in Nederland voorkomende darmparasieten
bij het pluimvee en wel voornamelijk die, welke behooren tot de geslachten Da-
vainea, Heterak\'s en Capillaria. Er wordt op gewezen dat thans veelvuldig para-
lysen bij kippen voorkomen zonder dat daarbij lintwormen gevonden werden.
Men moet daarom in twijfel trekken of deze parasieten wel oorzaak van paralysen
zijn, temeer daar men thans weet dat een filtreerbaar virus deze paralysen verwek-
ken kan.

In hoeverre er verband bestaat tusschen leucaemie en de aanwezigheid van lint-
wormen (Davainea proglottina) zullen nadere onderzoekingen nog moeten uitmaken.

Volgens de onderzoekingen van Bayon zou n.1. deze lintworm aanwezig moe-
ten zijn om leucaemie (Erythromyelosis van Bayon) te doen ontstaan.

Verschillende geneesmiddelen die gebruikt worden tegen lintwormen en sommige
nematoden (Capillaria en Heterakis) werden onderzocht. Nicotine-sulfaat, te-
trachlooraethyleen, ol. chenopodium, ol. terebinthinae en calomel per os geven
geen bevredigende resultaten. De cloacale injectie met ol. chenopodium kan
echter aanbevolen worden, daar men hiermede de meeste exemplaren van Hete-
rakis vesicularis verdrijven kan. Door herhaalde behandeling met kamala gelukte
het niet alle lintwormen af te drijven.

De ingewandswormen komen bij hoenders hoofdzakelijk beneden den leeftijd
van 4—5 maanden voor. Oudere dieren zijn minder gemakkelijk te besmetten. De
meeste geneesmiddelen geven onbevredigende resultaten. De tijd en de kosten aan
de behandeling besteed zijn dikwijls niet onbelangrijk.

De strijd tegen deze parasieten zal men dus hoofdzakelijk in de prophylaxis
moeten zoeken. Evenals bij de infectie-ziekten kan men aannemen dat voor het
ontstaan van parasitaire ziekten, afgezien van de aanwezigheid van den parasiet,
een praedispositie noodig is. Door bepaalde minder gunstige omstandigheden kan
deze praedispositie verhoogd woiden. En het is vooral bij jonge dieren dat men deze
voorbehoedende maatregelen, door zoo streng mogelijk doorgevoerde hygiëne,
zal moeten toepassen.

Bedeutung und Behandlung der Spulwurmkrankheit bei Huhnern. v. Moscy J. D.
T. W., 39. 12, 1931. pg. 177—183.

Nadat de schrijver op het belang van de bestrijding der spoelwormen bij hoenders

gewezen heeft geeft hij aan op welke wijze de diagnose het gemakkelijkst te stel-
len is. Hij beveelt daarvoor aan de verzamelmethode volgens Vajda (glycerine
methode).

Uit de grootte der eieren kan men niet met zekerheid bepalen of men met eieren
van Ascaridia of met die van Heterakis te maken heeft. De eerste leven in den dun-
nen darm, de andere in de coeca.

Gebleken is hem verder dat geneesmiddelen, die per os gegeven worden toch ook
in de coeca terecht kunnen komen, omdat deze beide darmgedeelten toch geregeld
gevuld worden met den inhoud van het overige gedeelte van het darmkanaal. In
de coeca heeft voornamelijk de cellulose-vertering plaats.

Verschillende middelen, die reeds door anderen onderzocht werden, heeft hij
nogmaals op hun anthelmintische werking onderzocht. De uitkomsten waren ech-
ter niet bevredigend.

Gecontroleerd werden o.a. kopersulfaat in verschillende concentraties, koper-
acetaat, terpentijn, benzine, anijsolie, arecoline, eucalyptusolie, zwavelkoolstof,
perchloor-aethyleen, ol. chenopodium, kamala, tetrachloorkoolstof. Volgens schrijver
werken de koperzouten onvoldoende, alleen bij grootere doses zijn de uitkomsten
beter, doch dan werken zij tevens toxisch. Met ol chenopodium rectaal ingespoten
verkreeg hij geen afdoende resultaten, (ref. was evenals Hall over dit middel op
deze wijze toegepast zeer tevreden).

Tetrachloorkoolstof voldeed hem ook niet. Andere onderzoekers o.a. Graham,
Ackert bevelen dit middel sterk aan, volgens hen verkrijgt men 100% resultaat
(ref.).

Ten slotte is de schrijver tot de samenstelling van een organische joodverbinding
gekomen, welke volgens hem, per os toegediend, de spoelwormen van het dunne
darmkanaal (Ascaridia) zoowel alle spoelwormen uit de coeca afdrijft. Dit middel
waarvan de samenstelling geheim gehouden wordt, is in den handel onder den naam
van Aralban en wordt gemaakt door de Chinoin-fabriek te Budapest Ujpest.

Bovengenoemd onderzoek is geschied in het laboratorium van Prof. Marek,
waar zooals bekend, ook de verschillende distolpreparaten zijn samengesteld.

Uber die experimentelle Erzeugung von angeborenen Star bei Huhnern und seine
Vererbung. S. Kusagawa : Graef., Arch. 1927. Bd. 118.

Door het toedienen van naphthaline aan kippen, traden allereerst spookvormige
lenstroebelingen op, die daarna in een echte naphthalinestaar overgingen. Iene-
ressant was dat deze staar, wanneer de dieren met gezonde hanen werden samen-
gebracht, overerfde tot in de derde tot vierde generatie. Verder bleek dat wanneer
een weinig naphthaline in bebroede eieren werd gebracht zich meermalen kuikens
ontwikkelden met aangeboren cataract en andere ooganomaliön.

De cysticercosis bij den mensch is in Europa zonder twijfel in den loop der jaren
afgenomen. In niet-Europeesche landen is deze ziekte daarentegen nog zeer sterk
verspreid.

Nauck (Arch. f. Schiffr. u. Tropenhyg, Bd. 34, pg. 158) beschrijft 3 gev^lIen
van hersencysticercosis, welke hij te Costa Rica in zeer korten tijd, bij het ver-
richten van secties bij den mensch, constateerde. Opvallend is het z. i. dat men in
dergelijke streken nog vrij veelvuldig de cysticercosis kan waarnemen, terwijl
de taenia solium betrekkelijk zelden wordt opgemerkt.

Die Rhachitis in ihren aethiologischen, biochemischen, pathogenetischen, patho-
logisch-anatomischen und klinischen Beziehungen ; eine experimenteele und ver-
gleichende Studie von : Dr. Josef Marek und Dr. Oskar Wellmann. Verlag
von Gustav Fischer in Jena 1931. Prijs geb. 24 Mrk.

Deze zeer omvangrijke studie, vrucht van onderzoekingen van lange jaren,
bevat 354 blz. druks en is het meest uitvoerige werk over dierrachitis dat bestaat.
Voor de veeartsenijkunde is het werk daarom van groote beteekenis, omdat de
inhoud betreft de rachitis der huisdieren ; voor de vergelijkende pathologie is het
van gewicht, omdat hier op grond van eigen onderzoek een vergelijking wordt ge-
trokken tusschen de spontaan optredende osteomalatische ziekten van den mensch
en van de huisdieren, terwijl de vergelijkende pathologie in het algemeen zich tot
nu toe in hoofdzaak bepaalde tot een vergelijking van het ziektebeeld van experi-
menteel opgewekte beenziekten bij laboratoriumdieren met spontaan opgetreden
ziekten van dezen aard bij den mensch.

Spontane rachitis bij menschen ; spontane rachitis bij varkens, honden, runderen,
schapen en geiten, gedeeltelijk gepaard gaande met osteomalacie en osteofibrose ;
experimenteele rachitis bij honden, biggen, witte ratten ; terwijl de 3e, 4e, 5e en 6e
afdeeling respectievelijk bevatten besprekingen van het verband tusschen de ra-
chitis bij dieren en bij menschen ; de rachitische skeletveranderingen en hun ver-
band met andere beenziekten ; de aetiologie van rachitis en de therapie en pro-
phylaxie.

Een en ander wordt voorafgegaan door een bespreking der literatuur en gevolgd
door een literatuurlijst van 322 nummers, waarin overigens de literatuur van
1930 nog slechts zeer onvolledig tot haar recht kwam, wat te begrijpen is. Het boek
is tijk geïllustreerd met photo\'s van zieke dieren, röntgen-photo\'s en micro-photo\'s.

Het zou mij natuurlijk veel te ver voeren, wanneer ik het werk hier in details
zou willen bespreken. Ik zal mij dus bepalen tot enkele opmerkingen, waartoe mij
de rijke inhoud aanleiding geeft.

Onder de verkregen resultaten vind ik het meest belangrijk de bij 41 biggen ge-
nomen experimenten omtrent de oorzaken van rachitis, met bepaalde, in hun che-
mische samenstelling nauwkeurig bekende voedingsmiddelen, welke volgens de
schrijvers echter steeds geen D. vitamine bevatten Hieruit bleek volgens de schrij-
vers, dat met d\'t vitamine D. arm voedsel zonder uitzondering rachitis was op te
wekken als er of te weinig kalk, of te weinig phosphor, of te weinig kalk en phos-
phor aanwezig was en ook als de ..aardalkali-alkaliciteit", dwz. de als verschil
uitgedrukte verhouding tusschen de aardalkaliën en het phosphorzuur radicaal
uitgedrukt in milligrammen (Ca O -Mg O / — P- O⁵) sterk negatief was, zonder
dat er tegelijkertijd te weinig Ca en te weinig P. in het voedsel aanwezig behoefde
te zijn. Ook een te sterk positieve ,.aardalkali-alkaliciteit" met te veel Ca. tegen-
over P. in het voedsel bleek rachitogeen. Een „aardalkali-alkaliciteit" van 20
tot 25 mgr. met tegelijkertijd voldoende Ca. en P. in goede verhouding, bleek het
beste. Gebrek aan vitamine D. rijk voedsel op zich lelf, deed de biggen niet rachitisch
worden. Ook gebrek aan zonlicht of gebrek aan beweging niet. Met ultraviolette be-
straling van het dier was de neiging tot rachitis niet volstrekt op te heffen, wel te
verminderen. Ultraviolette bestraling van al het voedsel verhinderde het opko-
men der rachitis wel, evenzoo voortdurende toevoeging van vitamine D., in welken
vorm ook.

Krampen kwamen bij 40% der ziek gemaakte varkens voor ; verband met het
Ca. gehalte van het bloedserum werd aiet gevonden.

tusschen 5.2 en 8.4 mgr.%. Bij de sterkst aangetaste dieren was het P. gehalte
het hoogst. Ook bij gezonden biggen vonden de onderzoekers wel 5.2—8.4 rngr.%.

Enkele der rachitisch gemaakte biggen hadden ook in meerdere of minder sterke
mate osteolibrose der aangezichtsbeenderen. Ook hier bleek dus dit ziektebeeld
zich te ontwikkelen op rachitischen bodem ; echter ook deze onderzoekers kwamen
tot de conclusie, dat er daarnaast nog andere onbekende omstandigheden moeten
bestaan, welke tot het optreden van osteofibrose leiden.

Op grond van een uitvoerig vergelijkend pathologisch anatomisch onderzoek
kwamen de schrijvers tot de conclusie, dat tusschen rachitis en osteofibrose de ver-
schillen slechts gradueel zijn en niet essentieel, wat ik in mijn studie over beenziek-
ten eveneens heb betoogd.

Wat betreft de therapie, wijzen de schrijvers er op, dat toevoeging van kalk
en phosphor aan het voedsel moet berusten op een nauwkeurige kennis van de
chemische samenstelling van het voedsel. Zij noemen als geneesmiddel in de eerste
plaats Calc.-carbonaat en beendermeel als te verkiezen boven Calc. Chloride, Calc.
lacticum of Calc. aceticum. Verder groenvoer en levertraan als vitaminedragers.
Bestraling bevelen de schrijvers niet aan om de practische bezwaren.

Alles samengenomen hebben de schrijvers een goed werk verricht met hun on-
derzoekingen op papier te zetten, hoewel in hoofdzaak slechts reeds bekende zaken
werden bevestigd, toegelicht en verklaard. Het eenige bezwaar is, waar het betreft
de experimenteel verkregen resultaten, dat ze feitelijk berusten op een te klein
aantal proefnemingen, waardoor m.i. niet steeds zekerheid omtrent de juistheid
der conclusies is verkregen.

Afdeeling Groningen-Drenthe. Buitengewone vergadering gehouden 17 Juli j.1.
Aanwezig 21 leden en één gast.

Het in de vorige vergadering vastgestelde tarief voor varkensentingen werd
door het bestuur van het Drentsche Landbouwgenootschap te hoog geacht De
uitvoerige besprekingen dienaangaande hadden tot resultaat dat nogmaals een
commissie met gemeld bestuur zal confereeren en dat verder getracht zal worden
een afdoende oplossing te verkrijgen van het verschil in doseering van Nederlandsch
en Buitenlandsch serum.

Inspecteur ten Hoopen hield een inleiding over vergiftigingen. In de eerste
plaats gaf hij een uiteenzetting van hetgeen er te Erica is voorgevallen en sprak
als zijn meening uit, dat de vleeschkeuringsdienst vrij uitgaat en deze dienst het
ongeval niet had kunnen voorkomen. Wel is het ook hier weer gebleken, dat het
wenschelijk moet worden geacht in dergelijke gevallen het onderzoek meer in
één hand te leggen.

Verder besprak hij, aan de hand van de jaarverslagen en van eigen waarnemingen
verschillende vergiftigingen bij dieren en kwam daarbij tot de conclusie, dat in
den regel, naast zeer eiwitrijk voer, ook een of ander minderwaardig voedsel was
toegediend, b.v. schimmelig stroo (vooral karweistroo), niet zuivere bietenkoppen
of bieten, bedorven conserven enz. Hij stelde zich de zaak zóó voor, dat de schim-
mels invloed zouden \'uitoefenen op de eiwitverbindingen in ongunstigen zin, ten-
gevolge waaraan vergiften zouden worden gevormd.

Bij de besprekingen, naar aanleiding van de inleiding, deed Dr. Bergema de
vraag of er te Erica geen toxinen-vergiftiging in het spel kan zijn geweest, welke
toxinen toch niet gedood werden bij het koken van de, voor leverworst bestemde,
vleeschmassa. Inleider vond dit niet waarschijnlijk.

en het later weer ziek worden dezer dieren. Er werd toen icterus, gepaard met
levercirrhose, geconstateerd. Hij wees daarbij op de werking van de lever ter om-
zetting van schadelijke in onschadelijke producten.

Bij rondvraag informeerde Dr. Bergema naar de keuring van met serum en
cultuur behandelde varkens. Hij vond niets bij het aanleggen van culturen en vroeg
of in zoo\'n geval het geheele varken zou kunnen worden goedgekeurd. Aange-
raden werd bij de levende keuring temperatuur op te nemen en verder opzending
van organen en spierdeelen naar het Centraal laboratorium, met verzoek van het
aangeven der maatregelen welke in \'t algemeen wenschelijk zijn. Er werd nog ge-
wezen op het praktische bezwaar dat de slagers tegen het slachten van geënte
varkens hebben, n.1. de carbolsmaak van het vleesch.

Monster zag gaarne uitgebreide bekendmaking van de tarieven voor de kippen-
entingen en op verzoek van v. d. Kooi werd een motie van afkeuring aangenomen
tegen het gebruik van een dosis serum tegen mond- en klauwzeer, beneden het
gestelde minimum

In den loop van het jaar bedankte één lid, en werden twee leden aangenomen,
zoodat per 31 Dec. 1930 het aantal leden van onze afdeeling 63 bedroeg, waar-
onder één eerelid.

Als vice-voorzitter werd gekozen ; R. H. Veenstra, en als penningmeester
A. Kool, zoodat over 1931 het Bestuur als volgt is samengesteld: Voorzitter:
K. Schuytemaker ; Secretaiis : P. C. Eichholtz ; Penningmeester : A. Kool,
Vice-Voorzitter : R. H. Veenstra.

In het afgeloopen jaar werden drie vergaderingen gehouden, alle goed bezocht,
en één buitengewone vergadering voor het reglement van de Mij.

Behalve de wetenschappelijke films van Nedigepha, werden voordrachten ge-
houden door l)r. A. Clarenburg over: Nieuwere Methoden tot het aantoonen
van tubercel-bacillen, en door Dr. R. van Santen over : Een en ander over vleesch-
waren.

Als afgevaardigde ter alg. vergadering fungeerde C. Sieswekda en ter regl.
verg. J. Flohil, deze laatste begeleid door Dr. C. Postma en A. Kool voor even-
tueele ruggespraak. Beide afgevaardigden kweten zich op loffelijke wijze van hun
taak.

Onzen scheidenden penningmeester, M. O. Booy. komt mede een woord van lof
toe, over de manier waarop hij in zijn afgeloopen tijdvak de financiën heeft be-
heerd.

En tenslotte nog een woord van dank aan de bezoekers onzer vergaderingen,
speciaal aan de geregeld komende getrouwen. De deelneming aan de diners van
dit jaar, na afloop der vergaderingen, was gelukkig belangrijk grooter dan vorige
jaren P. C. Eichholtz. Secretaris.

In den nacht van 14 op 15 Aug. ivoedde een felle brand in de zetterij
en enkele andere onderdeelen van de drukkerij waar om tijdschrift het
licht ziet. Gelukkig werd de voorraad oude tijdschriften gespaard. Van
het No. van 15 Aug. dat geheel gedrukt gereed stond, ter verzending
naar de binderij, verbranden de vellen met de laatste acht pagina\'s.
Gelukkig kenden deze spoedig herdrukt worden zoodat de verzending der
aflevering slechts met enkele dagen vertraging plaats had.

Enkele stukken, die in copy ter drukkerij aanwezig waren zijn mede
verbrand, doch de redactie hoopt hiervoor duplicaten te verkrijgen. Voorts
is dank zij de voortvarendheid der directie de drukkerij weer in staat
haar arbeid te verrichten. Mogelijk echter dat nog een enkele maal een
beroep gedaan zal moeten worden op de welwillendheid der lezers, wanneer
het Tijdschrift om technische redenen enkele dagen later verschijnt.

De vleesehnood, welke heden ten dage in Rusland heerscht, heeft de Sowjet-
autoriteiten naar andere, nog niet verbruikte vleeschbronnen doen zoeken. Blijkens
een mededeeling in de Deutsche Tierarztl. Wochensch. 1931, pag. 438, van de
hand van Dr. Bederke, wordt daarom den laatsten tijd meer dan vroeger het
kameelvleesch en het rendiervleesch genuttigd.

De kameel kwam als vlecschleverend dier in vroeger jaren niet in aanmerking ;
dit dier werd uitsluitend als draag- of trekdier gebruikt en zelden als rijdier. Slechts
bij enkele volksstammen werd dit dier nog gehouden voor het leveren van melk
en wol. Hoewel het kameelvleesch geenszins een lekkernij is. wordt het nu in Rus-
land wel gegeten. Het vleesch is taai, grofvezelig en moeilijk te kauwen, terwijl
het een zoete smaak heeft door het hooge glycogeengehalte. Het bestaat uit 76.14%
water, 20.75 % eiwit, 2.21 % vet en 0.58 % aschbeStanddeelen. De meeste ter
slachting komende kameelen zijn sterk vermagerd ; verder worden vele ziekten
bij deze dieren waargenomen. Behalve allerlei parasitaire aandoeningen (wormen)
wordt veel opgemerkt miltvuur, pokken, schurft en trypanosomiasis, infectieuze
longaandoeningen, malleus, tuberculose en mond- en klauwzeer.

Vooral in de ZO. Staten der Sowjet komen de kameelen voor, zooals in het
Wolgabekken. In 1926 waren er nog 1.840.000 stuks ; dit is in 1930 teruggeloopen
tot 1.403.000. Ter bevordering der fokkerij heeft de Sowjetregeering goede kameel-
hengsten beschikbaa-r gesteld. In Tsjimkent. de hoofdstad van het gouvernement
Ssyr-Darja, zal bovendien een proefstation voor kameelteelt en een laboratorium
ter bestudeering der kameelziekten worden opgericht.

De tweede reservebron van vleesch vormt het rendier, voorkomende in de Noor-
delijke streken der Sowjet, vanaf de Witte Zee tot aan de Behringstraat, en door
de Samojeden gebruikt als trekdier, melkdier en slachtdier. Voor den oorlog
werd bevroren rendiervleesch naar Denemaiken, Noorwegen en N.-Amerika
uitgevoerd. Het rendiervleesch wordt door de noordelijke volksstammen rauw
geten, of geconserveerd door zouten, drogen en rooken. Het bloed wordt versch
gedronken of met meel tot bloedkoek gebakken. Het beste vleesch leveren dieren
van 7—8 maanden ; dit vleesch herinnert min of meer aan gevogeltevleesch. Tot

4—5 j^aar i^s h^et vleesch nog te gebruiken. Bij nog oudere dieren is het vleesch te
droog.

Zeer gezocht is het vet, dat in een hoeveelheid van 3— 4 K.G. om de nier is ge-
legen. Ook de tong geldt als lekkernij. Het vleesch bestaat uit 76 % water, 20 %
eiwit, 2 % vet en 1 % zouten. De dieren worden liefst in den herfst geslacht, daar
ze in den winter en het voorjaar zeer door koude en voedselgebrek lijden en in
den zomer door vliegenplaag niet voldoende vet worden. Behalve worminfecties,
hebben de dieren veel te lijden van miltvuur en haemorrh. septicaemie. Ook
komt cysticercosis nog al voor. In 1927 kwamen 1.800.000 stuks voor, in 1931
rond 2—2J millioen Langs de Moermankust heeft de regeering reeds 6 collectieve
rendierfokstations gesticht.

Het vonnis, door de Haarlemsche rechtbank gewezen in de zaak van de inge-
voerde, tweemaal goedgekeurde en daarna afgekeurde en verbrande koe te Haar-
lem, heeft groote teleurstelling gebracht, schrijft de ,,Vee en Vleeschhandel" van
24 Juli j.1. Wie een uitspraak verwacht had, waarbij nu eens eindelijk werd beslist
of de gemeente, waar vleesch wordt ingevoerd, dat geheel mag overkeuren of niet,
en waarbij het art. 8 der vleeschkeuringswet nu eens werd verklaard, kwam be-
drogen uit. Het \'S een formeele uitspraak geworden, die de zaak, waarom het ging,
niet heeft aangeroerd.

De grossier had o. a. van de gemeente Haarlem geëischt / 220. schadeloos-
stelling wegens den niet ontvangen koopprijs en / 84.50 wegens vergoede schade
aan den slager, die de gekochte koe niet van den grossier ontvangen had. De recht-
bank verklaarde den grossier niet ontvankelijk, want deze heeft geen schade te
lijden. Buiten zijn schuld kon hij het verkochte vleesch niet leveren ; voor deze
niet-levering kon hij zich op overmacht beroepen Niet alleen was volgens de uit-
spraak de grossier den slager geen schadevergoeding schuldig wegens niet-levering,
doch hij is, krachtens art 1496 B. W., zelfs gerechtigd, den koopprijs van dien
slager te vorderen, zoodat door het feit, dat de gemeente de levering belette, geen
schade geleden kan zijn Het aangehaalde art. 1496 luidt :

,,Indien de verkochte zaak in een zeker en een bepaald voorwerp bestaat, is
hetzelve, van het oogenblik van den koop af, voor rekening van den kooper, hoewel
de levering nog niet hebbe plaats gehad, en heeft de verkooper het recht om den
prijs te vorderen."

Hoewel de slager niets ontvangen had, zou hij toch, aldus schrijver, de afgekeurde
koe moeten betalen aan den grossier In het vonnis wordt gemist de bcoordeeling
van de al of niet rechtmatigheid van de handelingen der gemeente Haarlem, en in
de tweede plaats wordt opgemerkt, dat er omtrent art. 1496 uitspraken bestaan
van rechterlijke colleges, die in dergelijke gevallen het tegendeel beslisten en een
beroep op overmacht en vordering van den koopprijs afwezen.

Zoowel c\'e beteekenis van art. 8 der vleeschkeuringswet als de overmachtskwestie
vormen daarom genoeg reden om van slagerszijde een hooger beroep in te stellen,
aldus de schrijver. Zou de procedure door den eischer gewonnen zijn. dan was de
noodzakelijkheid tot wetswijziging voor de regeering dringender geworden. Immers
een uitleg van art. 8, dat alleen op bederf gekeurd mag worden bij invoer, zou de regeering
verplicht hebben zich en haar organen meerderen invloed te verschaffen op de keurings-
diensten der gemeenten, die de goede werking der wet trachten te fnuiken, zoodat er op
dat punt meer uniformiteit zou worden verkregen. Alles dient daarom te worden
gedaan, zoo eindigt het artikel, om een andere uitspraak van het gerechtshof te
verkrijgen.

Volgens een bericht in de ,,N. R Ct.", van 4 Aug. j.1. heeft zich te Uithoorn
een geval van ernstige vleeschvergiftiging voorgedaan in een gezin. De patiënten
hebben het zeer benauwd gehad ; braken, diarrhee, hoofdpijn, krampen, enz. Bij
onderzoek bleek dat het vleesch afkomstig was van een frauduleus geslacht schaap.
Een nader bacteriologisch onderzoek is ingesteld.

Haarlem. Bacteriologisch vleeschonderzoek werd ingesteld bij 183 runderen
(25 maal positief), 74 eenhoevige dieren (15 maal positief.) 21 vette kalveren (r
maal positief), bij 8 graskalveren, bij 81 nuchtere kalveren (19 maal positief), bij
215 varkens (59 positief), bij 35 schapen (4 positief) en 20 geiten (2 positief).

In de buitengemeenten moest 77 maal een bacteriologisch onderzoek worden
verricht, waarbij éénmaal een paratyphus B-.infectie werd gevonden.

Op 12 Mei werd op verzoek van een vleeschverkooper te Haarlem rundvleesch
onderzocht, hetwelk afkomstig was uit een gemeente buiten den kring Haarlem
en dat volgens opgaaf een achttal ziektegevallen had veroorzaakt. Genoemd
vleesch bleeK besmet met G?.ertnerbacillen. Een ander gedeelte van dezelfde koe,
welke bij den invoer geen aanleiding gaf tot aanmerkingen, veroorzaakte een
dertigtal ziektegevallen in de Haarlemmermeer.

Cysticercosis werd in den Kring Haarlem 201 maal bij runderen gevonden
(10.324 runderen geslacht), waarvan 23 maal één levend exemplaar, n.1. bij 21
volwassen runderen en 2 graskalveren. Afgestorven exemplaren zijn aangetroffen
bij 170 volwassen runderen, 7 graskalveren en 1 vet kalf.

Het percentage tuberculose voor runderen was 33 %, voor varkens 14.3 %.
Winst f 79.347.21⁵.

Apeldoorn. Sinds 1 Jan. 1930 werd een overeenkomst aangegaan met de N.V.
Thermo-Chemische Fabrieken voor het kosteloos afhalen der in de gemeente ge-
storven slachtdieren, en wel vanaf het slachthuis, aangezien de N.V., in verband
met de groote uitgestrektheid der gemeente en de geringe veerijkdom, er bezwaar
in had, de gestorven dieren ter plaatse van sterven af te halen. Van gemeentewege
werden nu alle dieren eerst kosteloos naar de slachtplaats vervoerd. Over 1930
is door dit kosteloos afhalen het aantal aangiften van gestorven slachtdieren nage-
noeg verdubbeld in vergelijking met voorgaande jaren.

Van de zijde der landbouwers werden met de directie besprekingen gevoerd om
de verkoop van het vgt. vleesch uitsluitend door een persoon, die een vertrouwens-
man der landbouwers was, te laten verrichten. Het bestuur der Landbouwafdeeling
zou zoo\'n persoon aanwijzen. Dit stuit blijkbaar op vele bezwaren, daar tot 1 Jan.
1931 nog geen geschikt persoon naar voren was gebracht.

Echinococcosis werd waargenomen bij runderen 17%, paarden 10%. Cysti-
cercosis kwam bij 55 runderen voor (2 ",,), waarvan 51 maal afgestorven exem-
plaren

Een bacceriologisch vleeschonderzoek werd 112 maal verricht. Niet kiemvrij
was het vleesch van 2 runderen (colibacteriën), 1 graskalf (cadaverbacillen), 1
vetkalf (colibactericn), 4 varkens (2 vlekziektebac\'llen, 1 colibact., 1 suipestifer-
bacillen) en 1 geit (cadaverbacillen).

De financieele resultaten waren zoodanig, dat naast een uit te keeren winst aan
de gemeente ad. / 1.954.09, nog een bedrag van / 3.905.57 op de post reserve voor
afschrijving en vernieuwing kon worden gebracht

Kring Rheden. Wat de vleeschconsumptie betreft, bleek dit in de gemeenten
Rheden en Rosendaal per hoofd in K G. te stijgen van 37.9 K.G. in 1929 tot 40.4
K.G. in 1930. In tegenstelling met 1929, toen het rundvleesch ongeveer 50 % der
totaalconsumptie uitmaakte, was dit. in 1930 niet het geval.

Bact. vleeschonderzoek werd verricht bij 22 runderen, 51 varkens, 3 graskalveren,
7 vette kalveren, 1 nuchter kalf en 5 paarden. Bij 2 runderen werden kiemen uit
het vleesch of organen gekweekt n.1.

Geval II, rund met ruptuur van duodenum (bij partus) ; peracute peritonitis,
coccen, diplococcen en streptococcen.

De kook- en braadproef was in 3 gevallen positief, n.1. 1) bij rund met emphy-
semateuze vrucht, modderige reuk van het vleesch ; 2) rund met groot absces
in abdomen-scherpe, weeïgzoete reuk van het vleesch en 3) cryptorchied varken
met geslachtsreuk.

Wat de cysticercosis betreft werden bij 75 runderen, 1 vet kalf en 1 graskalf
1x4 finnen gevonden (runderen 5.6 %, graskalveren 11.1% vette kalveren 0.14 %),
waarvan 12 levend waren. In drie gevallen kwamen naast afgestorven ook levende
exemplaren voor. Bij 56 van de 77 dieren werd 1 fin gevonden, bij 14 dieren 2 fin-
nen, bij 5 dieren 3 finnen, en bij 1 dier respectievelijk 5 en 10 finnen. De verdeeling
der finnen was als volgt : hart 42, linker uitw, kauwspier 34, rechter uitw. kauwspier
20, linker inw. kauwspier, 7 rechter inw. kauwspier 6, middelrif 4, andere vind-
plaats I.

Onder de dieren met levende finnen kwam 1 vel kalf voor (linker uitw. kauwspier).
Gewichtsverlies bij het 3 weken koelen bedraagt 5.22 KG. gemiddeld of 4.3 %
van het oorspronkelijke gewicht. _a

Tubercolosis werd aangetroffen bij 71 runderen (5.3 %), 210 varkens (4.8 %),
echinococcosis bij 2 % runderen, 8. 7% paarden en 0.9 % varkens.

Burgemeester en Wethouders van Delfzijl stellen den gemeenteraad voor, met
andere gemeenten aldaar een gemeenschappelijk slachthuis te stichten.

Bij een wijziging van de vee- en vleeschverordening der gemeente Utrecht is
de omschrijving van het begrip vleeschhandelaar verruimd, zoodat nu ook de
talrijke comestibleshandelaren, die vleeschwaren verkoopen, daaronder vallen.

B. en W. van Groningen hebben den gemeenteraad voorgesteld verdere uitbrei-
dingen van het openbaar slachthuis ter hand te nemen (betere stalling voor de
slachtdieren, uitbreiding slachthallen en koelhuis, overdekte veeloods), waarvan
de kosten geraamd worden op / 211.000.—.

B. en W. van Hoogeveen stellen voor definitief te besluiten tot de oprichting van
een gemeentelijk abattoir en hen te machtigen tot aanbesteding en gunning van
hot werk over te gaan, mits een bedrag van f 100 000 niet wordt overschreden.

Aan nagekomen bijdragen zijn als nog ontvangen van : Dr. H. C. F. L. Warnecke
/ 5. ; Dr. S. I. M. Mogendorff / 5.— ; P. H. van Kempen / 5.— en P. C. M.
Ypma / 5.70. In totaal 335 bijdragen tot een gezamenlijk bedrag van / 2565.20.

De Reichszentrale für die Bekämpfung der Aufzuchtkrankheiten verzocht ons
het onderstaande in ons tijdschrift op te nemen.

6. Tagung der Fachtierärzte für die Bekämpfung der Aufzuchtkrankheiten vom 3.

bis 6. Oktober 1931 in Leipzig, im Institut für Tierzucht und Geburtskunde der
Universität Leipzig, Kärntnerstrasze 8.

Freitag, den 2. Oktober, 20 Uhr : Begriiszungsabend im Theater-Restaurant ani
Augustusplatz (im neuen Theater).

Referate: 1. Mieszner - Hannover: Sammelbericht der Reichszentrale. 2
Ziegler oder Teichmann - Dresden : Ergebnis der Bekämpfung des seuchenhaften
Verkalbens im Freistaat Sachsen. 3. Zwick - Gieszen : Bekämpfung des infektiösen
Abortus durch Impfung. 4. Jensen - Kopenhagen : Bekämpfung des infektiösen
Abortus in den nordischen Staaten. 5. Götze - Hannover : Bekämpfung des infek-
tiösen Abortus.

15 Uhr : 6. Richter - Leipzig : Uber die Sterilität der Bullen. 7. Küst - Gieszen :
Uber die Trächtigkeitsfeststellung bei unseren Haustieren durch den Nachweis
des Sexualhormons im Harn. 8. Manninger - Budapest : Paratyphus der Ferkel.
9. Adsersen - Kopenhagen : Anaemie der Saugferkel und ihre Bedeutung für das
Ferkelsterben.

10. Scheunert - Leipzig : Der Vitamingehalt der Futtermittel. ii. Schieblich -
Leipzig : Toxität bestrahlter Ergosterinpräparate. 12. Eber - Leipzig : Wie ist der
Handel mit Bruteiern und Eintagsküken nach dem gegenwärtigen Stande der
Pullorumfrage zu regeln? 13. Schmidt - Leipzig : Die Verfütterung von Jod an
Geflügel. 14. Richter - Leipzig : Einleitendes Referat über die Aufzuchtkrank-
heiten bei Edelpelztieren. 15. Sprehn - Leipzig : Uber Krankheiten der ersten
Lebensmonate bei Pelztieren auf Grund eigener Erfahrungen.

Montag, den 5. Oktober, 7.30 Uhr : Abfahrt mit Kraftwagen vom Hotel Sach-
senhof.

Besichtigungen: 1. Geflügelfarm Schlobachshof ; 2. Rinderzucht des Grafen
von Hohenthal in Püchau ; 3. Preuszisches Hauptgestüt Graditz, (Mittagessen in
Graditz) ; 4. Dom in Meiszen (Kaffeepause) ; Übernachtung in Dresden.

Besichtigungen : 1. Rinder und Schweinezucht des Staatsgutes Skassa bei Gros-
zenhain ; 2. Landstallamt in Moritzburg ; 3. Weiszer Hirsch. (Mittagessen im Berg-
restaurant Luisenhof) ; 4. Edelpelztierfarm „Malepartus" und Kittergut (Rinder-,
Schweine- und Geflügelzucht) in Langenhennersdorf bei Pirna; 5. Bastei in der
Sächsischen Schweiz. Rückfahrt nach Dresden. (Anschlusz an die Abendziige).

Die Redezeit der Vortragenden musz auf 20, die der Wechselredner auf 5 Minuten
beschränkt werden. Von jedem Vortiag ist der Reichszentrale möglichst bis 20.
September ein druckfertiger Auszug zu übergeben.

Für gemeinsames Mittagessen ist das Hauptrestaurant am Ausstcllungsgebäudc
nahe dem Institut vorgesehen.

Wegen Wohnung in Leipzig und Dresden sowie Teilnahme an den Kraftwagen-
fahrten wolle man sich bis spätestens 20. September 1931 an Prof. Dr. Krzywanek-
Leipzig C 1, Tirolerstrasze 2 wenden.

Zimmer in Leipzig zum Preise von RM. 6.— bis RM. 6.50 einschl. Frühstück
und Bedienung in den Hotels „Sachsenhof" und „Deutsches Haus". Zusagen sind
bindend. Garage gegenübei dem Sachsenhof (RM. 1.- - pro Tag).

Möglichst zahlreiche Teilnahme der praktischen Tierärzte an der Tagung ist
erwünscht.

Miessner - Hannover, Leiter der Reichszentrale für die Bekämpfung der Auf-
zuchtkiankheiten. Richter - Leipzig. Ortsausschusz.

Van de N.V. Pharmaceutische Groothandel, v.h. Schmaltz & Werlich en D.
Veen & Co., Amsterdam—Haarlem, ontvingen wij hare nieuwe (1 Juli) prijs-
courant van geneesmiddelen, Verbandstoffen, reagentia, chemicaliën, utensiliën, enz.

Het 2e Congres voor vergelijkende pathologie wordt 14 -18 October te Parijs
gehouden. Wij verwijzen naar ons bericht daarover in het 1 Jan. No. 1931,
blz. 61.

Benoemd tot officier in de orde van Oranje Nassau : J. A. Klauwers, inspec-
teur Veeartsenijk. Dienst te Amsterdam, en tot ridder in die orde (met de
zwaarden) dr. J. Ch. Witjens, mil. paardenarts ie kl te Tjimahi (Java). Wij
feliciteeren deze heeren met de hun te beurt gevallen onderscheiding.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen aan
die op i Juli nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 1132 (428) eigenaars, waarvan in Groningen bij 278
(82) ; Friesland bij 478 (175) ; Drenthe bij 60 (3) ; Overijsel bij 259 (46) ; Gelder-
land bij 16 (39) ; Utrecht bij 8 (6) ; Noordholland bij 13 (50) ; Zuidholland bij 18
(15) ; Zeeland bij (1) ; Noordbrabant bij 2 (11).

Scabiês (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 36 gevallen bij 2 eig.
(152 bij 14 eig.), waarvan in Groningen (15 bij 2 eig.) ; Friesland 35 bij 1 eig. (31
hij 5 eig.) ; Drenthe (75 bij 4 eig.) ; Utrecht (15 bij 1 eig.) ; Zuidholland 1 (16 bij
2 eig.).

Rotkreupel bij schapen\'. 176 gevallen bij 11 eig. (974 bij 37 eig.) ; waarvan in
Groningen 97 bij 4 eig. (672 bij 14 eig.) ; Friesland 50 bij 5 eig. (148 bij 10 eig.) ;
Drenthe (19 bij 4 eig.) ; Noordholland 7 bij 1 eig. (110 bij 8 eig.) ; Zuidholland 22
bij I eig. (25 bij 1 eig.).

Anthraz : 25 gevallen bij 23 eig., waarvan in Groningen 1 (varken) ; Friesland
i ; Overijsel 2 bij 2 eig. ; Gelderland 7 (waarbij 1 paard) bij 6 eig. ; Utrecht 1 ;
Noordholland 3 (2 varkens en 1 paard) bij 3 eig. ; Zuidholland 6 bij 5 eig. ; Noord-
brabant 3 bij 3 eig. ; Limburg 1.

A. J . E. de Voogd : ter beschikking gesteld van de prov. Oost-Java, standplaats
Kediri.

W. C. Ph. Meyer : toegevoegd aan Hoofd Burg. Veearts. Dienst ; standplaats
Buitenzorg.

A. H. P. van der Put, Veghel, benoemd tot Hoofd-Veeartsenijk. Dienst, ge-
meente Padang, Sumatra W.K.

Dr. W. van den Akker (met verlof), tijdelijk adres: Regentesselaan 12, Hil-
versum ; telefoon No. 2975.

Dr. A. ten Sande, den Haag, verhuisd naar Flatgebouw Gevers Deynoot-
plein ; telefoon No (huis) 556281.

Priepke deelt in de Tierarztl. Rundschau, Jg. 37, pg. 256, 1931, mede, dat
een jonge herdershond, toebehoorende aan den eigenaar van een herberg, welke
gelegen was op een dam tusschen 2 meren in de nabijheid van Strelitz (Mecklen-
burg), tot gewoonte had, meermalen per dag in die meren een bad te nemen. In
de nabijheid van het huis had men meermalen een 3-tal jonge vischotters in het
water zien spelen en zwemmen. Op een dag kwam plotseling de hond na zoo\'n bad
gillende en sterk uit een wond in de omgeving van de testikels bloedende, in huis
geloopen. Bij onderzoek bleken beide testikels afgerukt. Binnen 3 weken volgde
genezing. Men kan geen andere verklaring voor dit geval vinden dan aan te nemen
dat de hond, die dikwijls met de jonge otters wilde spelen of ze vervolgde, door
één der ouderdieren is aangegrepen en daarbij gecastreerd geworden.

Op de a.s. Algemeene Vergadering zullen de leden van den Cen-
tralen Raad worden verkozen. Het Hoofdbestuur herinnert er
aan dat de navolgende afdeelingen candidaten hebben gesteld :

J. P. van der Slooten, voorzitter.
Prof. dr. H. Schornagel, Secretaris.
P. van Kempen.
K. SCHUYTEMAKER.
W. TEN HOOPEN.

Nadrukkelijk wijst de afd. Zeeland er op, dat het naar haar in-
zien zeer aanbevelenswaardig zou zijn. om één jongere collega als
lid van den Centralen Raad te kiezen, omdat deze in het bijzonder
de moeilijkheden, waarmede vele jongere dierenartsen te kampen
hebben, naar voren kan brengen.

Opdat een ieder een weloverwogen stem zal kunnen uitbrengen
heeft het Hoofdbestuur bovenstaande candidaten nog eens ge-
zamenlijk gepubliceerd. Herinnerd moge er aan worden dat in
eerste instantie verkozen worden vijf leden voor den Centralen Raad.

Verwacht mag worden, dat deze niet aanstonds bij een eerste
stemming zullen worden verkozen, doch dat herstemmingen noodig
zijn.

Het is evenmin waarschijnlijk, dat de toekomstige Centrale
Raad juist zal bestaan uit die 5 leden, die door een enkele afdeeling
naar voren zijn gebracht.

Ten einde dus geen stemmen „verloren" te doen gaan m. a. w.
om het effect van het aandeel, dat ieder lid in de stemming neemt,
maximaal op te voeren, wordt aan de af deelingen in overweging
gegeven hare afgevaardigden, op te dragen in zekere volgorde bij
herstemmingen de stemmen der afdeeling (of een deel dier stemmen)
op reservecandidaten uit te brengen. Als regel zullen daarvoor de
candidaten voor plaatsvervangend-lid in de eerste plaats in aan-
merking komen.

Gelijke maatregelen waren te nemen voor het aanwijzen der
plaatsvervangende leden.

Practisch komt het er dus op neer, dat de afdeelingsvergadering
zich niet beperkt tot het meegeven van stemmen aan haar afge-
vaardigde slechts voor een tweetal plaatsvervangende leden, doch
voor een grooter aantal in bepaalde volgorde.

Eerst zal worden gestemd tot de leden van den Centralen Raad
verkezen zij.i; daarna wordt overgegaan tot verkiezing van een
voorzitter en een secretaris uit dit vijftal. Ook hiermede gelieven
de afdeelingen rekening te houden bij het verstrekken van hare
opdracht aan de afgevaardigde.

Het bovenstaande wordt aan de afdeelingsvergaderingen ter
overweging aanbevolen.

Opgaven voor deelname aan den gemeen scha ppelijken maaltijd op
Vrijdagavond (9 October) in Hotel des Pays Bas (f 4.— per couvert)
verwacht ondergeteekende uiterlijk Dinsdag 5 October.

Zeer tot zijn leedwezen ziet het Hoofdbestuur zich genoodzaakt
de op 9 en 10 Oc.t. vastgestelde Algemeene Vergadering uit te stellen.
Het blijkt uitgesloten, dat alsdan de Koninklijke Goedkeuring op
onze Statuten zal zijn verleend. Daardoor zou de Centrale Raad
gekozen worden door een vergadering, die daartoe niet bevoegd
was. Het Hoofdbestuur zag zich daarom voor de keus gesteld
orn — of kort na de Algemeene Vergadering nog een Buiten-
gewone Algemeene Vergadering te beleggen, waarin dan de
Centrale Raad zou worden gekozen — of wel om de Algemeene
Vergadering uit te stellen. Om verschillende redenen werd het
laatste geprefereerd. Er wordt thans naar gestreefd om de
Algemeene Vergadering te houden op Vrijdag 27 en Zaterdag
28 November. Nadere mededeelingen volgen in het Tijdschrift
van 15 October.

In aansluiting aan het medegedeelde in het vorige nummer
van dit Tijdschrift wordt het volgende nog ter kennis der leden
gebracht.

Er is ons op gewezen, dat verschillende collegae de snel-agglu-
tinaticmethode reeds hebben leeren kennen aan het Instituut
voor Parasitaire en Infectieziekten, waar deze methode van onder-
zoek bovendien al haast een jaar geleden door Prof. de Blieck
in het practisch onderwijs werd opgenomen. Voor hen, die
zoodanig onderricht ontvingen, is de gevraagde extra-scholing
natuurlijk overbodig.

Aan de leden, die zich bij ondergeteekende opgaven voor het
volgen van een desbetreffenden cursus en aan verdere collegae, die
belang stellen in de pullorumbestrijding, zij medegedeeld, dat
Dr. TE HENNEPE op Zaterdag 10 October, des middags om
2 UUR in het Veterinair-Pathologiseh Instituut (Prof. SCHOR-
NAGEL), Biltstraat 166, een demonstratie zal geven van een
tweetal nieuwere methoden, waaronder een van zeer reeenten
datum, van snel-agglutinatie, die voor toepassing in de praktijk
in aanmerking komen.

Fig. 7. Ronde ovale en onregelmatige follikelcelmassa\'s
te midden van internacellen. Aan de periferie cystes.
(Lichtere groepen zijn de follikelcellen, de donkere
die der internacellen).

Fig. 5. Overzichtsbeeld van een deel van den tumor,
a, groote cyste. b. kleine cyste.

Een pathologisch-anatomisch onderwerp behandeld door een
anatoom. Ik zie U al glimlachen. De vakman zal, in gedachten
natuurlijk, spreken van dilettantenwerk. En ik moet hem gelijk
geven. Daarom vraag ik vooraf om een welwillende beoordeeling
van de fouten, die ik zonder twijfel tegen pathologische leer-
stellingen zal maken. Het feit echter, dat de tumor, die ik heden
zal bespreken, aangezien wordt voor de oorzaak van den gedeelte-
lijken geslachtsomkeer, die het dier doormaakte, mag als excuus
gelden, dat ik me op het terrein van een ander begeef. Wanneer
U dan verder nog wilt bedenken, dat voor het begrijpen der histeo-
genese van dit gezwel een bepaalde, gespecificeerde, embrylogische
kennis noodig is, dan zult U mijn optreden kunnen begrijpen.

Nu zou ik zeer gaarne in korte trekken het geheele geval willen
mededeelen, maar dat gaat helaas niet. Ik moet zelfs beginnen
met U een inleiding te geven over de ontwikkeling van het ovarium
bij het. paard. Gelukkig verkeert het anatomisch instituut in de
gunstige omstandigheid, dat Collega Petten er juist een onder-
zoek naar heeft ingesteld en er dus preparaten, teekeningen en
lantaarnplaatjes zijn, die het geheel kunnen toelichten. Het spreekt
van zelf, dat ik slechts die stadia op den voorgrond zal stellen, die
voor het begrijpen der histiogenese van beteekenis zijn.

U weet, dat de ongebreidelde groeikracht, die vele tumoren ken-
merkt, verklaard wordt door aan te nemen, dat het blasteem, waar-
uit de tumorcellen zijn voortgekomen, embryonale groeitendenzen
zou bezitten, die des te grooter zijn, naarmate het moederweefsel
uit een jongere ontogenetische periode stamt. Zoo bezien zal dus
de eerste ontwikkelingstijd direct van de grootste beteekenis zijn.
Jammer is, dat het Petten niet is mogen gelukken die jonge em-
bryonen van het paard te verkrijgen. Ook de literatuur helpt in
dezen niet voldoende, zoodat wij wat de eerste stadia aangaat,
met waarschijnlijkheden moeten rekenen, die bij andere zoogdieren,
als bijv. het rund evenwel bewezen zijn. Het indifferente stadium
in de ontwikkeling van de geslachtsklier is waarschijnlijk voor
alle zoogdieren dezelfde. Aime heeft de gonade van een paarde-
embryo van 25 m.M. beschreven, die uit een mesenchymverdik-
king blijkt te bestaan, die aan de medioventrale vlakte van de oer-
nier is gelegen en coeloomwaarts met kiemepithelium is bekleed. Dit

*) Voordracht gehouden voor den diergeneeskundigen kring te Utrecht op
Zaterdag 6 Juni 1931.

komt overeen met het stadium van de bindweefselepitheelkern,
zooals dat voor de ander.e dieren is beschreven; want wat hier
als mesenchymverdikking is aangeduid, zal vermoedelijk zijn ont-
staan uit het mesenchym van den oernierwand en uit cellen, die
door het kiemepithelium in de diepte zijn gezonden en er aan zijn
toegevoegd, zooals van Vloten dat bij een runderembryo van
12 m.M. heeft aangetoond. De naam bindweefselepitheelkern
duidt dus op de wijze van het ontstaan, de naam mesenchymver-
dikking op het microscopische beeld, omdat het niet mogelijk is de
mesenchymcellen van den oernierwand te onderscheiden van de
andere, ingedrongen kiemepitheelcellen. In deze kern differenti-
eeren zich vervolgens strengen, die door strooken van mesenchym-
cellen van elkander worden gescheiden. Men mag aannemen, dat
de strengcellen die zijn, welke van het kiemepitheel stammen.
Men noemt dit stadium dat der merg- of medullairstrengen. Ge-
lijkertijd heeft zich in de bindweefselepitheelkern het rete aange-
legd, waarmee deze strengen in verbinding treden. Om dit zoo
gevormde merg ontstaat de schors of cortex, doordat het kiem-
epithelium nieuwe strengen doet ontstaan, die zich om de vorige
rangschikken en er gedeeltelijk ook mede in verbinding komen. Dit
is het stadium der corticale of schorsstrengen. Nu gaat de paarde-
eierstok zijn eigen ontwikkelingsgang. In afwijking van hetgeen wij
bij andere zoogdieren zien, ontstaan uit de merg- en de diepe deelen
der schorsstrengen geen germinatieve elementen, maar groote,
protoplasmarijke cellen, die weldra als de luteinecellen van het
gele lichaam een aaneengesloten epitheelmassa vormen, waarin
een groot aantal capillairen, uit vele vaten stammende, tusschen
de cellen, waarmede ze in nauw contact treden, doorloopen. Het
geheele op deze wijze gevormde merg, waaraan dus het diepe deel
van de schors is toegevoegd, maakt den indruk van een orgaan
van inwendige afscheiding te zijn. De snelle en enorme groei, die
het weldra ondergaat, doet het vermoeden post vatten, dat ir.en
hier met een voor het embryologische leven belangrijk orgaan te
doen heeft, waarvan men helaas de beteekenis niet kent.

Het oppervlakkige deel der schorsstrengen levert bij het patrd
de ei- en follikelcellen, die de primaire follikels zullen vormen, cie,
nadat vele door degeneratie ten gronde zijn gegaan, en het geheele
orgaan nog vele veranderingen heeft ondergaan, ten slotte overal
verspreid in het paarde-ovarium aangetroffen worden. Van een
aanvang van hare ontwikkeling af aan heeft de schors nooit het
ovarium geheel omgeven. Bij de andere zoogdieren laat zij alleen
de hilus vrij, hier al reeds dadelijk ook de geheel dorsale, d. i. de
naar de oernier toegekeerde vlakte. Deze is met peritoneaal-
epitheel bekleed, de rest met kiemepithelium. Daarom wordt de
oppervlakte van den eierstok in twee deelen of velden verdedd
n.1. in een peritoneaal- en een kiemveld. De grens tusschen bede

is de margo limitans peritonei. Wanneer men het ovarium van een
paardefetus van ca. 500 m.M. in doorsnede onderzoekt, neemt men
waar, dat de ventrale helft door kiemepitheel is bedekt en de dor-
sale een bekleeding van periotoneaalepithelium bezit. De schors
beperkt zich dus tot de ventrale helft en is gekenmerkt door vele
strengen, die nog voortdurend uit het kiemepithelium ontstaan en
waarin reeds vele primaire follikels voorkomen, terwijl onder het
peritoneum een dunne albuginea aanwezig is. Binnen deze en de
schors legt het ovariale merg, dat een enorme ontwikkeling ver-
toont en bij een fetus van ca. 625 m.M. lengte zijn maximale ont-
wikkeling heeft bereikt. Deze buitengewoon sterke uitbreiding van
het merg is in den eersten aanleg een gevolg geweest van den over-
gang der kleine in de groote mergcellen en van den ingroei der vele
vaten met het hen omgevende bindweefsel. Wanneer het materiaal
der strengen is verbruikt, m. a. w. alle kleine mergcellen groote
zijn geworden, houdt de groei niet op, integendeel gaat hij in ver-
sterkt tempo verder. Deelingen van mergcellen heeft Petten
nooit mogen zien, maar wel heeft hij gevonden, dat overal, waar
mergcellen tegen het bindweefsel aankomen, overgang van bind-
weefselcellen in mergcellen plaats vindt. Men kan dit dus zien tus-
schen merg en schors, tusschen merg en albuginea en aan de grens
van het bindweefsel, dat de vaten in het merg omgeeft. Er zijn
dus twee soorten van mergcellen ; a. de oudste komen van de
schors- en mergstrengen, d. i. indirect van het kiemepithelium ;
b. de jongere worden door omvorming van cellen van het bindweefsel
geleverd. Beide zijn ze van mesodermalen oorsprong.

Na deze periode van groei van het ovarium, die bij een paarde-
fetus van ca. 625 m.M. eindigt, als het orgaan ongeveer 175 m.M.
lang is geworden, volgt er eene van inkrimping, die tot aan den
volwassen leeftijd doorgaat en ingeleid wordt door een degeneratie
der mergcellen, waarbij deze in pigmentcellen veranderen, die later
in stukken uiteenvallen en langs den weg der resorprie worden
opgeruimd. Op ongeveer driejarigen leeftijd zijn de pigmentcellen
verdwenen, al kan men in oudere ovaria altijd nog wel enkele hier
en daar aantreffen. Gelijktijdig met het verloren gaan van het merg
vindt er een verandering in schors en kiemveld plaats, die hierin
bestaat, dat van den binnenkant der eerste uit bindweefsel met
strengen, die primaire follikels bevatten, het merg indringt en de
pigmentcellen meer naar de tegenoverliggende zijde dus naar
den dorsalen kant dringt. Als men bijv. een doorsnede maakt van
een ovarium van een paard van twee jaar, ziet men dat de ventrale
helft wit gekleurd is en uit de ingedrongen schors bestaat en dat
de dorsale helft donker bruin is en door het merg met zijn pigment-
cellen wordt gevormd. Bij een dier van 3 jaar is dit laatste gedeelte
nog slechts een dun randje nabij de aanhechting van het meso-
varium. Het kiemveld, dat eerst nog ongeveer de geheele ventrale

helft van het orgaan bestreek, is bij dit proces van indringing van
de schors steeds kleiner geworden en steeds meer ventraal verplaatst.
Bovendien is er een groeve in ontstaan, die, dieper wordende, wel-
dra het eenigste gedeelte is, waar men nog kiemepitheel kan vinden.
Dit is de voor het paarde-ovarium typische ovulatiegroeve. Wan-
neer deze dus gevormd wordt, of reeds gevormd is, mag men aan-
nemen, dat de schors met zijn strengen bezig is in het merg in te
dringen en het stroma ovarrii te vormen of dat dit reeds is ontstaan.
De aanwezigheid van de ovulatiegroeve is voor mij een aanwijzing,
dat het laatste stadium in de ontwikkeling is bereikt.

Uit den aard der zaak kan deze embryologische inleiding niet
anders dan kort en onvolledig zijn. Toch ben ik in de gelegenheid
de voor onze bespreking belangrijke perioden op den voorgrond
te plaatsen, n.1. :

Kom ik dan eindelijk tot de bespreking van het geval, dat ik
U wil mededeelen, dan moet ik beginnen met nogmaals mijn dank
te betuigen aan Dr. van Vuren te Tilburg en aan Prof. Hartog
te Utrecht. De eerste berichtte mij, dat hij in de ziekenstallen te
Tilburg een merrie had (fig. 1), die een sterke mannelijke geslachts-
drift vertoonde o. a. door als een hengst andere paarden te besprin-
gen en een vergroote clitoris bezat (fig. 2). Het paard is naar de
chirurgische kliniek onzer faculteit gezonden, waar het eveneens

zijn verschijnselen van sterke mannelijke geslachtsdrift demon-
streerde. Prof. Hartog kon geen vergrooting van de clitoris con-
stateeren, maar wel de aanwezigheid van een te groot preputium
clitoridis. Eveneens maakte hij mij opmerkzaam op de zware ka-
ken en op den hengstenblik ; het exterieur was dat van een vrou-
welijk dier, dat door houding en blik evenwel duidelijk iets manne-
lijks had. De schijnbare tegenspraak tusschen de mededeelingen van
Dr. van Vuren en Prof. Hartog betreffende de vergrooting van
de clitoris zal waarschijnlijk zoo moeten worden opgelost, dat de
eerste een groot worden van dat orgaantje heeft gezien en dat de
tweede, die in eens voor het dier werd geplaatst, geen abnormaal
groote clitoris heeft gevonden. Bij rectaal onderzoek bleek vooral
het rechter ovarium sterk vergroot te zijn en werd besloten tot
ovariotomie over te gaan. Prof. Hartog was zoo vriendelijk mij
de beide eierstokken ter onderzoek af te staan. Toen het paard na
verloop van een paar weken als hersteld werd ontslagen, waren de
mannelijke neigingen verdwenen en kon het paard, zooals Dr.
van Vuren mij later schreef zonder eenige bezwaren tusschen de
andere dieren in de troep worden gebruikt.

Een enkele opmerking moet gemaakt worden over de kwestie
van het bespringen van andere paarden door deze merrie. Bij hon-
den en koeien is het een gewoon verschijnsel, dat dieren van hetzelf-
de geslacht elkander bespringen en dekbewegingen uitvoeren.
Men weet niet, waaraan men het moet toeschrijven, doch bij merries
komt dit normaal nooit voor, zoodat het als een abnormaal geslach-
telijk verschijnsel moet worden opgevat, dat, daar hengsten wel
dergelijke uitingen van geslachtsdrift vertoonen, in mannelijke
richting wijst.

Het linker ovarium (7.7 x 5.2 x 4.5 c.M.) bezit een ovulatie-
groeve aan welker voorrand de fimbria ovarica is bevestigd. Enkele
groote cystes geven het orgaan een onregelmatig voorkomen. Bij
betasten voelt het nabij de ovulatiegroeve het stevigst aan. De
middendoorsnede over de langste afmeting laat enkele groote
cystes zien, welker wand of glad is of met een soort slijmvlies
schijnt te zijn bekleed. Vooral bij doorvallend licht is het verschil
tusschen beide duidelijk. Nabij de ovulatiegroeve, waar de met
vocht gevulde blazen ontbreken, liggen een paar kleinere blaasjes,
waarvan een zich naar de ovulatiegroeve toespitst, naast een groo-
ter en een paar kleinere gele lichamen.

Het rechter ovarium heeft ongeveer de grootte van een vuist
(9.9 x 9.4 x 8.1 c.M.). Uitwendig is het glad en toont het vele
groote vaten. Er is een ondiepe ovulatiegroeve achter de aanhech-
ting der fimbria ovarica der groote moedertrompet. Bij betasten
voelt het orgaan vast elastisch aan. De middendoorsnede (fig. 3)
is door een buitengewoon groot aantal cystes van verschillende
grootte, kleur en samenstelling gekenmerkt. Verscheidene hebben

in haren wand een of meer kleinere, die in het lumen der groo-
tere uitsteken. Andere cystes lijken gekamerd, alsof vele schotjes
de blaas in kleinere verdeelen ; in werkelijkheid echter zijn het zeer
vele dicht naast elkander gelegen kleine blaasjes. De inhoud der
grootere is verschillend. Meestal is hij sereus, in enkele bloedig. De
eerste zijn licht, de laatste donker gekleurd. Aan den rand komen
eenige donker gekleurde vlekjes voor, die den indruk geven uit een
vaster weefsel te zijn opgebouwd. Het zijn plaatsen waar bloeding
in het stroma heeft plaats gevonden.

Het geheel is omgeven door een duidelijke kapsel, die op enkele
plaatsen tot 0.8 c.M. dik is. Het periotoneum ligt er direct tegen
aan, zoodat een subsereus los bindweefsel ontbreekt.

Behalve de middendoorsnede zijn er nog enkele hieraan even-
wijdig gemaakt, die hetzelfde beeld vertoonen, zoodat hierdoor aan
de beschrijving niets behoeft te worden toegevoegd.

Ten einde een zoo goed mogelijk inzicht in den microscopischen
bouw te kunnen verkrijgen, werden vele stukjes uit de meest uit-
eenloopende deelen van het tumorachtige orgaan uitgenomen en
ingesloten. Voorloopig werden alleen coupes gekleurd met haema-
luin-eosine en haemaluin- van Gieson om naar aanleiding van het-
geen dit onderzoek opleverde eventueel andere histologische metho-
den toe te passen.

Het resultaat van het microscopisch onderzoek kan als volgt
worden samengevat. Normaal ovariumweefsel met primaire sen
groeiende follikels, blaasjes van de Graaf, corpora lutea en cor-
pora albicantia is in het rechter ovarium niet gevonden. Er is geen
eicel of rest ervan gezien, niettegenstaande uit alle deelen van den

tumor vele coupes zijn onderzocht. Ik meen dan ook te mogen
aannemen, dat het germinatieve weefsel ontbreekt.

Het aantal cystes, dat bij het microscopisch onderzoek is gevon-
den, is veel en veel grooter, dan men bij macroscopische beschou-
wing kon vermoeden. De bouw der grootere en van vele der klei-
nere doet sterk aan dien van follikels herinneren, (fig. 4) waarin
de eicel met corona radiata en cumulus oöphorus ontbreekt. De
wand der blazen bestaat uit een inwendige bekleeding van epitheel-
cellen, die meestal in eenige lagen over elkander liggen en een theca,
waarin naast vele vaten groote cellen voorkomen, die sterke over-
eenkomst vertoonen met de thecainternacelfen in den wand van
een normalen follikel. Ik stelde mij dan ook voor de vergelijking tus-
schen beide zoo op te vatten, dat zij mij het recht geeft de inwendige
epitheelcellen met den naam van follikelcellen aan te duiden en die
welke in den wand liggen met dien van internacellen.

De bindvveefselwand der cysten kan niet als die der follikels in
een interne en externe worden verdeeld, maar bezit sleehts eene
zone, die geheel fibriliair kan zijn, doch meestal rijk is aan dicht
naast elkander gelegen, groote, protoplasmarijke cellen, die kun-
nen maken, dat de geheele wand een celmantel lijkt, waarin vele
capillairen tusschen de internacellen doorloopen. Komen twee
zulke wanden samen en dat gebeurt in dezen cystenrijken tumor
herhaaldelijk, dan wordt een meer of minder dikke laag van deze
cellen gevormd, die dan aan weerszijden met follikelepitheel is be-
kleed. De internacellen kunnen op andere plaatsen verspreid in den
cystewand voorkomen. Het aanwezig zijn der cellen verraadt zich
onmiddellijk door hare grootte en door de roode kleur, waarmede
zij in haemaluin-eosinepreparaten gekleurd zijn. Zij bezitten een
groote, ronde kern met duidelijle kernmembraan, fijn chromatine-
netwerk, waarin kleine korreltjes verspreid en tegen den membraan
liggen en meestal 2 (1—3) flinke nucleoli. Het groote protoplas-
malichaam is meestal gekenmerkt door kleinere en soms ook door
grootere vacuolen. De vorm dezer cellen is meestal rond, ovaal of
veelhoekig, soms zelfs vertakt. Ik kan mij voorstellen, dat men
deze cellen met den naam van interstitieele cellen gaat aanduiden,
omdat ze daarmede groote overeenkomst hebben en in het bind-
weefsel voorkomen. In het volwassen paarde-ovarium zijn echter
interstitieele cellen onbekend, bovendien weet men eigenlijk niet
recht wat interstitieele cellen in een ovarium zijn, want niet alle
onderzoekers verstaan er hetzelfde onder. Ik zal mij daarom aan
den naam van internacellen houden.

De binnenste bekleeding der cystes is te vergelijken met de mem-
brana granulosa der follikels. Het zou dus voor de hand liggen de
cellen dier bekleeding ook in den tumor als granulosacellen aan te
duiden, wanneer aan dezen naam niet, zooals Robert Meijer dat
doet, een specifiek vrouwelijke ovariaaltumor is verbonden. Ik heb

daarom den naam van follikelcellen gekozen, alhoewel ik daarmede
niet geheel en al te vreden ben, omdat ten slotte ook deze cellen een
vrouwelijk karakter bezitten, daar zij een jonger stadium der granu-
losacellen zijn. Maar uit mijn onderzoekingen over hermaphrodi-
tisme is mij gebleken dat bij geslachtsomkeer follikelcellen worden
tot die, welke de tubuli van den testis bekleeden, zoodat het minder
gedifferentieerde, dat dezen naam aankleeft, uitdrukking moet
geven aan de behoefte het specifiek vrouwelijke naar den achter-
grond te verdringen. .

De overeenkomst tusschen cyste en follikel is grooter dan uit het
tot nu toe medegedeelde kon worden afgeleid. Er komtn.1. tusschen
theca en follikelcellaag, hetzij plaatselijk, hetzij over grooteren af-
stand, soms zelfs rondom, dikwijls een behoorlijk zichtbare, door
eosine rood gekleurde, homogene, geslingerde membraan van
Slavjansky voor, zooals men die in vele atretische follikels vaak
zoo duidelijk kan zien. De inwendige bekleeding met follikelcellen
kan zeer verschillend zijn. Soms ontbreken ze op een korten, dan
weer over langeren afstand. Er is evenwel geen enkele cyste, die een
wand heeft zonder follikelcellen. Daar waar ze ontbreken, ligt de
binnenste laag der theca tegen den cysteinhoud aan en bestaat ze
uit lange, platte cellen, die in een of twee rijen gerangschikt zijn.
Internacellen kunnen in dit gedeelte ontbreken, maar zijn ze er,
dan zijn ze langgerekt en is de kern dienovereenkomstig ovaal.
Het is evenwel geen regel, dat een cystewand plaatselijk geen fol-
likelcellen bezit. Integendeel gewoonlijk liggen ze in eenige lagen
over elkander. De basale kan een radiaire rangschikking vertoonen,
terwijl de andere willekeurig ten opzichte van elkander gelegen zijn.
Soms zijn ze door cytodesmen verbonden, meestal evenwel liggen
ze direct tegen elkander aan. Soms doorbreken ze de theca en vor-
men een hollen of soliden uitlooper in het interstitium tusschen de
cystes.

Het is niet moeilijk interna- en follikelcellen van elkander te
onderscheiden. De laatste zijn kleiner, in het bezit van een veel
kleinere met haemaluin veel donkerder gekleurde kern, waarin
gewoonlijk de nucleolus ontbreekt en waarin de chromatinebrokken
grooter zijn en de membraan dikker is.

Het tusschen de grootere cystes gelegen stroma of interstitium
biedt niet overal hetzelfde beeld. Voor een gedeelte bestaat het uit
lange strooken bindweefsel, waarvan de vezelen evenwijdig aan
elkander liggen, de cellen langgestrekt zijn en overeenkomstige
kern hebben. Op andere plaatsen is het bindweefsel losser, zijn de
evenwijdige vezelen uit elkander gedrukt of is geen bepaalde rang-
schikking meer te constateeren. Deze plaatsen, die den indruk
geven oedemateus te zijn, zijn soms rijk aan monocyten en aan met
resten van roode bloedlichaampes opgevulde macrophagen, die uit
de veelvuldige, veelal kleine, interstitieele extravasaten het uitge-

treden bloed opruimen. Weer andere gedeelten van het stroma be-
staan uit groote groepen internacellen, die evenals de luteinecellen
tegen elkander liggen, terwijl vele capillairen door slechts weinig
bindweefsel omgeven er tusschen door trekken. Doch niet overal
zijn deze cellen in een dusdanige mate bij elkander gelegen, dat zij
aan een corpus luteum herinneren ; op andere liggen zij als eenlingen
of in kleine groepjes in het vaste of meer losse bindweefsel. Af en
toe krijgt men beelden te zien, die zeer sterk den indruk gevan, dat
er overgangsvormen tusschen bindweefsel- en internacellen bestaan,
waardoor men er niet aan kan ontkomen aan te nemen, dat de
laatste uit de eerste ontstaan.

In dit zich zoo onder verschillend aspect voordoend stroma tus-
schen de grootere cystes komen ettelijke nieuwvormingen voor,
(fig. 5) die hoe of ze er ook uit mogen zien alle uit follikelcellen zijn
opgebouwd. Voor het meerendeel zijn het kleine cystes van ronden,
ovalen en dikwijls ook onregelmatigen vorm, uit een of meer cel-
lagen bestaande, soms in het bezit van een membraan van Slav-
jansky en vrijwel steeds door internacellen omgeven (fig. 6). Daar
waar het stroma uitsluitend uit deze cellen bestaat, liggen ze er als
blaasjes te midden van. Veelvuldig kan ook worden waargenomen,
dat de follikelcellen groepen zonder lumen vormen, (fig. 7) die meer
of minder rond of ovaal van vorm kunnen zijn, vaak in strengen
(fig. 6) kunnen zijn gelegen, maar ook als onregelmatige celmassa\'s
(fig. 7) bij elkander kunnen liggen. Krijgen die, welke in streng-
vorm zijn gerangschikt een lumen, dan ontstaan er tubuli, die ook
veelvuldig kunnen worden gevonden, (fig. 6). In enkele is het epi-
thelium reticulair geworden, doordat de cellen uit elkander zijn
gegaan en door celuitloopers nog in samenhang zijn gebleven. Er
kunnen zoo beelden optreden, die geheel overeenkomen met die der
tubuli in testes van jonge hermaphrodieten. Al deze laatstgenoemde
vormen kan men ook te midden van een stroma uit internacellen
bestaande vinden. Bijgaande afbeeldingen zullen hoop ik het be-
sprokene nader demonstreeren.

De beschrijving van het linker ovarium kan veel korter zijn,
omdat daar van tumorvorming geen sprake is. Het grootste ge-
deelte van het orgaan bestaat uit een gewoon stroma ovarii met
primaire follikels, die soms in groepjes bij elkander zijn gelegen.
Verder komen verspreid pigmentcellen voor. Vermoedelijk moeten
er twee soorten van worden onderscheiden. Er zijn er n.1. die los
in het stroma liggen, hetzij als enkelingen, hetzij in groepjes ver-
eenigd, maar er zijn er ook die donkerder gepigmenteerd zijn en in
corpora albicantia zijn saamgegroepeerd. De eerste houd ik voor
pigmentcellen, die uit de embryonale mergcellen zijn voortgekomen,
terwijl de andere waarschijnlijk oude luteinecellen zijn, die bezig
zijn op deze manier te degenereeren. Verder kan men in het stroma
vele corpora albicantia en oude gele lichamen aantreffen. Bij de

macroscopische beschrijving werd er al op gewezen, dat het geleek
alsof er twee soorten van cystes waren, gladwandige en met een
soort van slijmvlies bekleede. De eerste bezitten om het lumen een
enkele laag platte follikelcellen en een dunne theca, waarin een of
twee lagen internacellen voorkomen, die ovaal of rechthoekig zijn,
en dikwijls groote vacuolen vertoonen. De cellen der binnenste
laag staan met hare assen loodrecht op de laag der follikelcellen.
De andere cystes hebben een wand uit eenige lagen cellen van beide
soorten bestaande, zooals die in het rechter ovarium gevonden zijn.

Behalve primaire follikels komen geen verdere rij pingsstadia in
dit ovarium voor. De aanwezige gele lichamen zijn alle van ouden
datum. Vermoedelijk zijn de cystes uit niet gebersten Graaf\'sehe
blaasjes ontstaan, zooals men zich dat in een cystenovarium meestal
denkt. Iets anders is het met het rechter, waarin duidelijk een tu-
morvorming gaande is en alreeds een behoorlijke ontwikkeling heeft
bereikt. Ten einde goed te weten, waar ik me met deze tumor aan
te houden heb, heb ik mij tot Prof. Robert Meijer te Berlijn ge-
wend, die er als eerste op heeft gewezen, dat bij de bestudeering der
ovariale tumoren rekening moet worden gehouden met een kleine
groep, die tot vermannelijking aanleiding geeft. Hij had de vrien-
delijkheid, nadat hij van het geheele geval kennis genomen had,
mij te schrijven, dat het gezwel van het rechter ovarium als een
Cystadenoma partim tubuläre moet worden beschouwd.

Er zijn enkele punten, waarop bij de beschouwing van dit geval
van vermannelijking speciaal de aandacht moet worden gevstigd.
In de eerste plaats vraagt men zich af of deze tumor van het rechter
ovarium de oorzaak is van de geslachtsverandering. Waarschijnlijk
wel, want na de ovariotomie waren de mannelijke verschijnselen
verdwenen of teruggaande. Met de mogelijkheid moet rekening ge-
houden worden, dat ook van het linker ovarium een bepaalde in-
vloed kan zijn uitgegaan. Waarschijnlijk is dit niet, omdat dit zeer
weinig abnormaals vertoonde, terwijl verder nog voor de opvatting,
dat het rechter ovarium alleen de schuldige is, pleit, dat in andere
gevallen, waarin een ovariale tumor als veroorzaker der vermanne-
lijking werd beschouwd, nieuwvormingen voorkomen, die met die
in dit gezwel op een lijn kunnen worden gesteld.

Robert Meijer onderscheidt drie groepen van ovariale tumo-
ren, die hij denkt, dat uit embryonale cellen zijn voortgekomen :

2. Grootcellige carcinoom of disgerminoom (seminoom), dat aan
geen geslacht gebonden is.

3. Tubulaire tumoren met hunne overgangen naar bijna of geheel
solide tumoren, die vermannelijking kunnen veroorzaken.

1. Adenoma tubuläre testicilare ovarii, waartoe die vormen be-
hooren, die het meeste op een ovariotestis gelijken. Merkwaar-
dig is, dat het bij dezen vorm geen regel is, dat vermannelijking
optreedt. Van de 10 bij den mensch bekende gevallen kon zij
slechts bij 3 worden geconstateerd.

2. Atypische vormen dezer tumoren. Zij voeren geregeld tot ver-
mannelijking. Zij zijn gekenmerkt door een neiging tot verval :
bloedingen, vervloeiing en verweeking met vorming van groote
holten ; optreden van epitheelcysten en cystomateuse deelen.
Histologisch wordt een diffuse celwoekering van epithelialen
aard, ten deele met epitheliale strengen, ten deele met tubuli
samenhangende, waargenomen. ,,Das Wesentliche der Tumo-
ren ist also die epitheliale Natur, die in allen (6) Fällen über-
zeugend ist und die bei hinreichender Untersuchung sich auch
in schlauchartigen Gebilden in mehreren Fällen geäuszert hat"
(Robert Meijer). Dat op de tubuli, die toch ver in de minder-
heid zijn tegenover de solide en diffuse epitheelwoekeringen
zoo den nadruk wordt gelegd, geschiedt om aanknooping te
krijgen aan de eerste groep.

3. Overgangsvormen met atypische epitheelmassa\'s en buisjes,
die zich tot in de richting der testiculaire kunnen ontwikkelen.
Bij deze groep, die meer of minder met verschijnselen van ver-
mannelijking zou kunnen gepaard gaan, zou ik de ovariale
tumor van onze merrie willen onderbrengen.

Wanneer er dus mag worden aangenomen, dat het gezwel in het
rechter ovarium als de oorzaak van de vermannelijking mag worden
beschouwd, komt als voornaamste punt van bespreking de vraag
naar de genese. Waar komt die tumor vandaan en hoe heeft hij
zich gevormd. En dan niet te vergeten, waardoor is hij ontstaan.
U zult mij, hoop ik, willen vergeven, dat ik U zeg, dat op deze vra-
gen geen positief antwoord te geven is. Niets dan veronderstellingen
kunnen worden gemaakt, die tot een meer of minder bevredigende
verklaring voeren. Begin ik dus met de histiogenese dan zou ik
eerst willen opmerken, dat ik de follikelcellen voor het specifieke
tumorweefsel aanzie, en wanneer ik mij dan mag refereeren aan de
opmerking van Robert Meijer, dat het niet buitengesloten is dat
ovariale gezwellen uit onrijpe cellen van het normale weefsel voort-
komen, maar dat het wel buitengesloten schijnt te zijn, dat ze uit
het parenchym, dat is uit de granulosa en de theca, ontstaan, dan
kan ik er niet aan ontkomen om voor de histiogenese naar een
embryonaalstadium terug te grijpen.

Bij het onderzoek is gebleken, dat het rechter ovarium in het
bezit was van een ovulatiegroeve, bovendien waren er enkele pig-
mentcellen, die waarschijnlijk afkomstig waren van de oorspronke-
lijke mergcellen. Deze twee aanwijzingen, want meer zijn het niet,
pleiten er voor, dat de ontwikkeling van het ovarium het stadium

der ovulatiegroeve met zijn in het merg indringende schorsstrengen
heeft bereikt. De weinige overgebleven pigmentcellen doen er zelfs
aan denken dat dit indringen zoo ver is gegaan, dat het geheele
embryonale merg door het indringende stroma is vervangen, doch
zelfs al wil men dit niet aannemen en het geheel toeschrijven aan
de alles verdringende werking van den tumor of aan wat ook, dan
wijst toch de aanwezigheid van de ovulatiegroeve er op, dat het
indringen der schorsstrengen heeft plaats gevonden. Normaal heb-
ben deze bestaan uit ei- en follikelcellen, zoodat men dit stadium
van de embryonale ontwikkeling, in overeenstemming met de po-
gingen, die men in de teratologie aanwendt om de teratogenetische
emiperiode te vinden, als het laatste moet beschouwen, waarin
de mogelijkheid gelegen is, dat de tumorcellen uit embryonaal
materiaal n.1. cellen der schorsstrengen zijn voortgekomen. Naast
deze mogelijkheid bestaan er andere, die tot jongere, embryologische
perioden voeren. Zoo kan men er rekening mede houden, dat enkele
der medullaire strengen hebben gepersisteerd en er de aandacht
voor vragen, dat deze vormingen, die de homologa der mannelijke
zaadbuisjes zijn, toch zeker in aanmerking kunnen komen om als
blasteem te worden aangemerkt, te meer omdat zij het gewoonlijk
zijn, die bij de hermaphrodieten, die voor het groote meerendeel
zygotisch vrouwelijke dieren zijn, na den geslachtsomkeer de testis
vormen. Gaat men nog tot een jonger stadium terug, dan komt men
bij het indifferente, waarvan men bij microscopisch onderzoek niet
kan zeggen of men met mannelijke dan wel met vrouwelijke ele-
menten te doen heeft, maar die toch ook reeds bij de bevruchting
hun geslacht hebben medegekregen, en die evenals de cellen der
medullair- en schorsstrengen na geslachtsomkeer zich in de richting
van het heterogene geslacht kunnen ontwikkelen. Zoo bekeken
zijn zoowel de cellen van de indifferente periode als van die der merg
en corticaalstrengen voor zoover zij geen genitaalcellen worden alle
indifferent of als men liever wil ambivalent. Het is de bepaalde
geslachtsimpuls, die ze in bepaalde richting laat ontwikkelen.

In ons geval is het niet alleen de geslachtsimpuls, die de factor
kan zijn, die bepaalt, wat er uit die cellen zal ontstaan. Was dat
wel zoo, dan zouden er of zuiver vrouwelijke of zuiver mannelijke
elementen worden gevormd. Hier is evenwel een tumor ontstaan,
waarvan men de oorzaak niet kent, zoodat er nog andere krachten
aan het werk moeten zijn geweest, waardoor de verwilderde groei
is ontstaan. Ten deele is hierbij de richting genomen, die >n vrou-
welijke gevallen ook wordt gevolgd: er hebben zich n.1. cystes ge-
vormd, die buitengewoon veel op GRAAF\'sche blaasjes gelijken en
waarin de follikelcellen als het ware op haar gewone plaats zijn ge-
komen. Vermoedelijk hebben zij het bindweefsel in de omgeving
geinduceerd om in de theca internacellen te vormen, die later,
nadat overal kleine cystes zijn ontstaan, ook bijna overal in het

bindweefsel voor den dag zijn gekomen. Voor een ander deel heb-
ben de follikelcellen zich mannelijk gedragen op een wijze, zooals

Robert Meijer, die ook in soortgelijke tumoren bij den mensch
heeft mogen waarnemen. Men zou nu evenwel niet meer van folli-
kelcellen mogen spreken, maar zou ze op een lijn moeten stellen
met het indifferente epitheel, dat de tubuli der hermaphrodiete
testes bekleedt en dat van denzelfden oorsprong is. Waar deze tumor-
buisjes te midden van internacellen zijn gelegen, zooals men dat
zoo dikwijls kan zien, zou men geneigd zijn deze laatste cellen met
de interstitieele cellen uit den testis te vergelijken, te meer daar
zij evenals deze uit het bindweefsel zijn voortgekomen.

Wanneer men den tumor op deze wijze gaat beschouwen, komt
men onmiddellijk op de kwestie of er tusschen hem en de geslachts-
klieren der intersexen een bepaald verband bestaat, ja dan neen.
Of is de tumor als zoodanig in staat de vermannelijking tot stand
te brengen. M. a. w. wat is primair? Laten wij aannemen, dat de
tumor het is. Dan moet van hem een invloed uitgaan als van een
testis. Er zal dus een mannelijk increet moeten worden afgeschei-
den, dat de somatische en psychische verschijnselen moet doen
ontstaan. Welke van de celsoorten men er voor verantwoordelijk
moet stellen, weet men evenmin als in den testis zelf, maar evenals
in dezen is de morphologische grondslag er voor aanwezig, omdat
in beide overeenkomstige celsoorten voorkomen. Op de vraag hoe
het komt, dat deze tumor door middel van hormonsecretie zijn
mannelijke werking kan ontplooien, is geen antwoord te geven.

Gaat men daarentegen van de veronderstelling uit, dat de ge-
slachtsomkeer primair is en dat daardoor de tumor deze manne-
lijke eigenschappen verkrijgt dan is voor mijn gevoel het geval meer
bevredigend op te lossen. In overeenstemming met hetgeen bij
intersexen kan worden waargenomen, kan men zich dan voor-
stellen hoe vormingen als de medullaire en corticale strengen, die
oorspronkelijk van het kiemepitheel afkomstig zijn en in een vrou-
welijk orgaan zich hebben ontwikkeld, bij hun uitgroei door de
geslachtsverandering de mannelijke richting nemen. In de tweede
plaats wordt het dan begrijpelijk hoe, evenals in een normaalge-
slachtelijk individu, hormonen worden afgescheiden, die bepaalde
organen tot ontwikkeling en bepaalde verschijnselen tot uiting
doen komen. In de derde plaats kan men zich dan ook de onafgebro-
ken lijn voorstellen, die ook Robert Meijer wil trekken van de
ovariotestis der intersexen af tot de gevallen van vermannelijking
door een ovariaal tumor toe, waarin de tubuli bijna of niet meer voor
komen, zooals dat het allersterkst gedemonstreerd wordt in het
geval van Sellheim, waarin de tumor een geheel solide epitheliale
was. Ook Berner, die een geval van vermannelijking door een
adenoma tubulare testiculare ovarii bij den mensch heeft beschreven

komt tot de conclusie, dat de moderne leer der intersexualiteit in
dezen een bevredigende verklaring kan geven.

Mijne Heeren. Ik mag niet meer van Uwe aandacht vergen, al
zijn er nog meer kwesties, die met dit geval in nauw verband staan.
II wil daarom eindigen met deze conclusie ; dit geval van verman-
nelijking bij het paard werd veroorzaakt door een tumor van het
rechter ovarium, waarvan het weefsel waarschijnlijk afkomst\'g is
van embryonale vormingen, die van het kiemepithelium stammen.
Die tumor heeft zich ontwikkeld in een individu, dat na zijn geboor-
te van vrouwelijk mannelijk werd. Of dit de oorzaak van het optre-
den van den tumor is geweest, moge buiten beschouwing blijven,
doch wel mag worden aangenomen, dat dit feit van groote beteeke-
nis is geweest voor de richting, waarin het gezwel zich heeft ont-
wikkeld.

Het merkwaardige geval van echinococcose van de nier, door
den arts J. A. C. Schepel beschreven in het Tijdschrift voor
Geneeskunde 1930, II, No. 47, werd in dit Tijdschrift tot tweemaal
toe gerefereerd en wel door Prof. van Oijen in de ge en door
de Graaf in de 11de aflevering van dit jaar.

Daar volgens mededeeling het kindje nooit met een hond in
aanraking was geweest vraagt Prof. van Oijen of hier intra-
uterine infectie geheel moet worden uitgesloten, terwijl de Graaf
een infectie met besmette groente of fruit voor mogelijk houdt.

Wij gelooven niet, dat in zake de besmetting met echinococcose
tot nog toe het vermoeden op een intra-uterine infectie is geuit
en wij meenen de mogelijkheid daarvan ook vrijwel te mogen
uitsluiten. In ons rapport van het onderzoek naar het voorkomen
van de taenia echinococcosus bij denhond in Friesland, 1917, hebben
wij op bladz. 8 en 65 in zake de besmetting uitvoerige beschouwin-
gen gegeven, waarnaar wij kortheidshalve verwijzen. Daarbij
merken wij nog op, dat een foetale bacterieele infectie onder be-
paalde omstandigheden zeker mogelijk is ; een foetale parasitaire
infectie-mogelijkheid achten wij en vooral bij de echinococcosis,
waar het wormembryo 25—28 groot is, uitgesloten.

Aan een infectie met besmette groente en fruit kan natuurlijk
ten allen tijde worden gedacht, maar de ondervinding, die wij
van de wijze van infectie bij onze besprekingen met patiënten
opdeden, heeft ons de overtuiging geschonken, dat bij de besmet-
ting van den mensch met deze ziekte, in vrijwel alle gevallen

moet worden gedacht aan een hond, drager der taenia, die in de
onmiddellijke nabijheid van den patiënt heeft verkeerd. Ook
talrijke andere onderzoekers wijzen hier herhaaldelijk op.

Toen wij dan ook in het Tijdschrift voor Geneeskunde het artikel
van Schepel lazen interesseerden ons diens mededeelingen over
de infectie-mogelijkheid ten zeerste, al stelden zij ons persoonlijk
ook eenigszins teleur en nadat de schrijver ons, op ons verzoek,
bij zijn schrijven, d.d. 5 Maart 1.1., welwillend de naam en woon-
plaats der ouders had medegedeeld, besloten wij te zijner tijd
eens naar Groningen te gaan, hopende daar eenig meer licht
in het bestaande vraagpunt te kunnen verschaffen.

Eerst op Donderdag, 3 Juni 1.1., konden wij aan ons voornemen
gevolg geven en spraken wij dan met de ouders, die thans in een
van de mooie arbeiderswijken van Groningen, achter het Abattoir,
wonen, maar nog slechts kort.

Ten tijde van de operatie van het jongetje woonden zij in een
andere, iets verderop gelegen straat en in tegenstelling met nu,
toen gelijkvloers.

In het vragengesprek, dat wij met de ouders voerden, werd
wisselend door man en vrouw geantwoord. Na een inleidend woord
over de eigenaardige eigenschappen der ziekte, waaraan hun
jongetje had geleden en het doel van onze komst vroegen wij o.a. :

Antwoord : Neen, nooit, zelfs niet in huis. Wij waren bang
voor een hond, vooral met liet oog op onze kinderen.

Vraag : En uw familie, uw vader, schoonvader, broer of
zuster, had die ook een hond ?

Vraag : Dus U ging met uw kindje ook nooit op bezoek, daar
waar U of uw kindje met een hond in aanraking kon komen ?

Antwoord : Ja, onze vroegere buurman had een hond, die voor
zijn voedsel overal scharrelde, ook dagelijks bij ons aan de deur
kwam, maar nooit iets kreeg en in ieder geval niet in een etensbord.

Antwoord : Ja, dat geloof ik wel, in ieder geval heeft hij ons
in den nacht eens wakker gemaakt door lawaai, dat hij maakte
en toen bleek, dat hij met een halve koeiekop bezig was.

Antwoord : Neen, nooit, maar wel hadden wij veel last van
die dieren, daar zij in het bloementuintje voor huis en in de bleek
achter huis hun behoeften kwamen doen.

Antwoord : Ja, heel vaak, want het bleeken achter huis was
onmogelijk, het was daar veel te vies door de honden.....

Wij hebben na deze mededeeling de vrijheid genomen aan deze
menschen als onze meening mee te deelen, dat naar alle waar-
schijnlijkheid de groote bevuiling van de omgeving van hun woning
door honden, de oorzaak is geweest, dat hun jonge kindje kon
worden geïnfecteerd.

Neen, de kleine kwam daar niet, speelde ook niet in het tuintje,
wel zat ik er wel eens mede in de zon op den drempel van de deur,
vertelde de moeder verder, maar wel speelden daar natuurlijk de
grooteren (het echtpaar had tien kinderen).

En nu achten wij het onder deze omstandigheden toch zeer
verklaarbaar, dat, ofschoon deze grooteren tot nog toe blijkbaar
vrij zijn gebleven, zij waarschijnlijk toch wel de overbrengers van
de smetstof zijn geweest, waardoor de kleine later een zoo ernstige
operatie heeft moeten ondergaan.

Noemde niet DÉvÉ¹) de echinococcose bij den mensch zoo
typeerend een van de „Maladies des mains sales" ? Hij deelde ons
bovendien bij zijn bezoek alhier in het jaar 1922 mede, dat de
infectie-mogelijkheden in het algemeen¹) zeer vele zijn en wees
er daarbij op hoe gemakkelijk met eieren besmette hondenfaeces
aan de schoenzolen kunnen worden meegenomen en zoo aanleiding
kunnenzijn, dat eieren van de taenia aan vloerkleeden enz., komen,
waardoor hierop spelende kinderen licht kunnen worden besmet.

Met wiskundige zekerheid te bewijzen valt hier natuurlijk niets.
Maar toen wij een bezoek hadden gebracht aan de vorige woning
en omgeving daarvan, het slechts met een laag haagje omgeven
voortuintje en de voor alle honden toegankelijke bleek hadden
gezien, terwijl het ons daarbij ook was opgevallen, dart er in die
buurt heel wat honden waren (in een oogenblikje telden wij er
zes, enkele herders, een zwaardere trekhond en andere), meenden
wij gerust te mogen concludeeren, dat in dit geval een der laatst-
bedoelde wijzen van infectie de meest aangewezene was.

1 ) Tijdschrift voor Diergeneeskunde. De Echinococcusziekte in Tunis. Deel 52,
1925, Bldz. 94.

DE DIAGNOSTISCHE WAARDE VAN HET WITTE BLOED-
BEELD BIJ MALLEUS EN SACHAROMYCOSIS

Ga ik er thans toe over, na dit kleine literatuuroverzicht (meer
gegevens stonden mij helaas niet ter beschikking), de resultaten
van mijn bloedonderzoekingen mede te deelen, dan moet ik be-
ginnen met U te vermelden, dat haemogrammen werden gemaakt
van :

B. Paarden, welke geen klinische verschijnselen hadden, doch
waarbij èn de ophthalmo-malleïnatie èn het serum-onderzoek
positief waren.

C. Paarden zonder klinische verschijnselen, doch met een positieve
malleïnatie of serum-reactie, terwijl ten slotte ter vergelijking
bloedbeelden werden bepaald van eenige :

Voedingstoestand van het dier slecht, het maakte een zieken indruk, daarbij
zeer zwak in de achterhand. Beiderzijds een purulente neusuitvloeiing, rechter
submaxillaire klier gezwollen. Ulcera niet zichtbaar Larynx niet gevoelig; hoesten
werd niet opgemerkt. Lt. gering verhoogd (38,7) A. 20 met dubbelslag. P 56.
Oogreatie : sterk positief; Complementbinding : sterk positief.
Bloedbeeld :

Er bestond dus een sterke hyperleucocytose met duidelijke neutrophilie en ve\'-
schuiving naar links (28.5 °/_Q staafkernigen). Daarnaast aneosinophilie met sterke
hypolymphocytose.

Het haemogram geeft dus aan het beeld van een zware sepsis, zoodat wij dus
hier hebben een zeer actief proces.

Voedingstoestand voldoende ; beiderzijdsche purulente neusuitvloeiing met
klierzwelling ; typische ulcera in de neus, op het neustusschenschot. Door de
sterke neusuitvloeiing bestond een snurkend geluid. Lt. 38, 9, A. 28.

Over de malleinatie en complementbinding heb ik geen gegevens. Vermoedelijk
zijn deze niet verricht.
Bloedbeeld :
datum aantal B
17-9-1929 15,800 o

Op beide dagen werd ongeveer hetzelfde bloedbeeld gevonden, nl. hyperleucocy
tose en neutrophilie (10—12.5% myelocyten), verder weer aneosinophilie en hypo-
leucocytose.

Valk in voldoenden voedingstoestand verkeerend. Aan rechter neusopening
wat korsten, rechter submax. klier sterk vergroot. Ulcera in de neus niet te zien.
Voorts enkele huiddefecten. (Saccharomycosis?) Lt. 39.5.
Oogreactie : pos.; Complementbinding : sterk pos.
Bloedbeeld :

datum aantal B — E — M — J -— St. ■— Sgm. ■— Ly — Mo.
27-9-1929 17.650 o — 3 — 5 — o — 6 — 64 — 17—5

Er bestond een hyperleucocytose met geringe neutrophilie; het percentage
eosinophiele leucocyten was normaal ; het aantal lymphocyten weinig verminderd.
Het is niet onwaarschijnlijk dat wij hier te doen hadden met een meng-infectie
van malleus en saccharomycose.

Sectie: talrijke knikkergroote haemorrhagische ontstekingshaarden waarin
graankorrelgroote etterhaardjes in de longen.

Paard in zeer slechte conditie en chronisch kreupel aan het rechter voorbeen
(sesambeenkreupelheid met aanzienlijke verdikking). Geheel versleten aftandsch
dier.

Lt. 39,9 ; P 72 ; A 28. Bij auscultatie over de geheele linkerlong sterk chymen
en piepen (malleus-broncho-pneumonie).
Geen neusvloeiing, zweren en klierzwelling.
Oogreactie en serumonderzock : pos.
Bloedbeeld :

aantal B — E
25.200 o — o
- M — J — St. - Sgm. —
o — o — 6 — 91 —

Sterke hyperleucocytose en neutrophilie. Kernverschuiving gering, wat ver-
moedelijk veroorzaakt werd door het minder goede preparaat, waardoor het onder-
scheid tusschen de verschillende kern-vormen minder duidelijk werd. Hier valt
op de zeer sterke hypolymphocytose (slechts 3 %) en de aneosinophilie; sectie niet
verricht.

Voedingstoestand voldoende ; beiderzijdsche purulente neusuitvloeiing met ge-
ringe klierzwelling. Op neustusschenschot ulcera aanwezig. I,t 40.5, P 70, A 28.
Bij auscultatie van de longen verscherpt vesiculair ademen met bronchiaal bijge-
ruisch.

Op beide dagen dus hetzelfde bloedbeeld, nl. sterke hyperleucocytose met geringe
neutrophilie. Het aantal lymphocyten abnormaal laag, het aantal eosinophielen
verminderd.

Behalve de sterke vermeerdering van het totaal aantal waren hier niet zulke
duidelijke afwijkingen als in de voorgaande gevallen.

Voedingstoestand onvoldoende. Beiderzijdsche purulente neusuitvloeiing met
geringe klierzwelling ; geen ulcera te zien Lt 39,5.
Oogreactie : pos. Complementbinding : niet verricht.
Bloedbeeld :

Hier vindt men dus weer sterke hyperleucocytose en neutrophilie met verschui-
ving naar links, gepaard met aneosinophilie en sterke hypolymphocytose.

Mager paard met beiderzijdsche neusuitvloeiing en klierzwelling met ulcera
op beide zijden van het neustusschenschot ; verder genezen saccharomycose-lid-
teekens op verschillende plaatsen van het lichaam. Lt 39,6.
Malleinatie en serumonderzoek niet verricht.
Bloedbeeld :

Het gewone beeld van malleus dus. Het aantal lymphocyten weinig verminderd,
hetgeen mogelijk in verband stond met de reeds doorstane saecharomycose-infectie.

Mager paard met beiderzijdsche purulente neusuitvloeiing en klierzwelling;
op neustusschenschot geen ulcera te zien. Lt 39.0
Oogreactie : pos. ; Complementbinding : sterk pos.
Bloedbeeld :

Wij hadden hier dus te doen met een ernstige malleus-infectie, waarbij men wel
van een algemeene sepsis mag spreken. Het aantal witte bloedcellen was tot het
zevenvoudige verhoogd, terwijl het percentage neutrophiele leucocyten tot zelfs
95 % was gestegen, en zeer vele jonge vormen werden waargenomen. Eosino-
phielen vindt men ook hier niet meer, terwijl het percentage lymphocyten tot 1.5 %
was gedaald. Men mag gerust aannemen, dat bij een dergelijk ongunstig bloedbeeld
dreigend levensgevaar bestaat.

Sectie : talrijke grootere en kleinere purulente haarden in de longen.
Geval 9 : Stalhouderij Peters.

Voedingstoestand uitstekend. Uit het rechter neusgat een geringe purulente
neusuitvloeiing, en geringe eenzijdige klierzwelling. Op rechter neustusschenschot
een beginnende ulcus. Lt : 40.

Hier vindt men weer het bekende bloedbeeld.
Sectie : niet verricht.
Geval 10 : Stalhouderij Peters.

Voedingstoestand voldoende ; beiderzijdsch etterige neusuitvloeiing met klier-
zwelling. Het dier snurkte. Geen ulcera waar te nemen. Lt 40.3.

datum aantal B — E M — J — St. — Sgm. Ly — Mo.
— 24.000 o —• o o — o — 25 — 58 8 — 9

Voedingstoestand voldoende. Uit linker neusgat purulente uitvloeiing ; ulcus
op linker neustusschenschot. Nog geen klierzwelling.
Oogreactie : pos. Serum niet onderzocht.
Bloedbeeld :

Bij deze onderzoekingen, verricht bij 11 paarden met clinische
malleus, werd bij het bloedonderzoek zonder uitzondering gevonden:
een duidelijke hyperleucocytose, waarbij de vermeerdering van het
aantal leucoeyten op rekening komt van de neutrophiele. Tevens werd
daarbij geregeld waargenomen het in de circulatie komen van jongere
vormen, vooral staa/kemigcn en myelocyten, zoodat ook bij het paard
een zoogenaamde verschuiving van het bloedbeeld naar links volgens
Arneth kon worden vastgesteld.

Voorts trad steeds een duidelijke vermindering op van de lympho-
cyten en eosinophiele leucocyten en waren de laatste in het overgroote-
deel van de gevallen geheel uit de circulatie verdwenen.

B. Paarden, zonder clinische verschijnselen van malleus, doch waarbij
zoowel oogreactie als serumreactie positief wxren.

Paard in slechte conditie ; geen neusuitvloeiing of klierzwelling. Lt 37.5 dus nor-
maal ; A. 18 ; P 38.

Klinische verschijnselen dus afwezig, ook de normale temperatuur gaf een aan-
wijzing, dat wij met een weinig actief proces te doen hadden. Bij auscultatie van de
longen werd niets abnormaals waargenomen.
Het bloed leerde ons echter anders.
Bloedbeeld :

Men vindt dus hier hetzelfde bloedbeeld als werd waargenomen bij de gevallen
van klinische malleus.

Sectie : in rechter long 2 graankorrelgroote haemorrhagische haarden; tevens
ward een pleuritis fibrosa gevonden.
Geval 2 : Stalhouderij Kertoredjo.

Voedingstoestand voldoende : A 18 met dubbelslag ; P 32 ; Lt ook hier normaal
(37.5). Bij auscultatie van de longen geen afwijkingen. Gsen neusuitvloeiing en klier-
zwelling. Dit dier werd evenals het voorgaande afgemaakt wegens de positieve
oog- en serumreactie.

Hier dus weer hetzelfde beeld, waarbij opvalt het groot aantal staafkernigen.
Sectie : in linker long een knikkergroote, in rechterlong een kippeneigroote
etterhaard.

Aftandsch paard in goeden voedingstoestand ; A 23; P 45 ; Lt hier verhoogd,
39.—, wat de aanwezigheid van malleus zeer waarschijnlijk maakte. Verder geen
afwijkingen.
Bloedbeeld :

Sectie : longen doorzaaid met maiskorrelgroote tot knikkergroote harde ont-
stekingshaarden.

Voedingstoestand vrij slecht : geringe zwelling van de submax. lymphklieren.
Lt normaal 37.4. Longauscultatie : geen afwijkingen.
Bloedbeeld :

datum aantal B — E M — J — St. — Sgm. Ly — Mo.
26-1-1931 19.000 o — 0.5 6 — 5.5 — 25 — 49 8.5 — 5.5

Duidelijke neutrophilie met zeer vele jonge vormen, wat wijst op een zeer actief
proces, niettegenstaande de negatieve klinische bevinding.
Sectie : in longen erwt- tot knikkergroote abcessen

Vrij mager paard zonder klierzwelling. Lt 39.6. Verder geen afwijkingen. Door
mislukken van de kleuring kan hier alleen het aantal leucocyten worden opgegeven,
dat sterk vermeerderd was, nl. 20.000 bedroeg.
Sectie : kippeneigroote longabscessen.

Voedingstoestand vrij goed ; Linker submax. lymphklieren weinig vergroot.
Geen neusuitvloeiing. Lt 39,3. Verder geen afwijkingen.
Bloedbeeld :

Aantal eosinophiele leucocyten normaal, overigens vertoonde het bloedbeeld
wederom hetzelfde beeld met duidelijke neutrophilie en verschuiving en een sterke
vermindering van het aantal lymphocyten.
Sectie : Vele purulente haarden in de longen.

Niettegenstaande het geheel afwezig zijn van klinische verschijnselen geeft het
ongunstige bloedbeeld aan, dat er een zware infectie moet plaats gevonden hebben.

Sectie : Vele acute haemorrhagische ontstekingshaarden in beide longen, zoodat
hiermede de uitslag van het bloedonderzoek werd bevestigd.

De bovenvermelde paarden werden opgeruimd uitsluitend op
grond van het positief uitvallen van oog- en serumreactie. Het
klinisch onderzoek liet bij deze dieren geheel in den steek, zelfs
was bij 5 van de 8 onderzochte paarden de temperatuur normaal,
zoodat men niettegenstaande beide reacties zou gaan twijfelen of
er wel infectie had plaats gevonden.

Het bloedbeeld bevestigde echter bij alle dieren dc uitkomsten van
malleinatie en complementbinding. Immers werd evenals bij de
klinisch zieke dieren zonder uitzondering gevonden : een min of
meer sterke hyperlcucocytose met duidelijke neutrophilie en kern-
verschuiving naar links, waarbij vooral wederom de vermeerdering
van de staafkernigen op den voorgrond trad. De sterke vermindering
van het percentage lymphocyten en het meestal geheel verdwijnen van
de eosinophiele leucocyten (alleen in geval 7 bleef dit aantal normaal)
wijzen mede op de aanwezigheid van een zeer actief proces.

De secties gaven in alle gevallen min of meer uitgebreide malleo-
tische haarden in de longen.

5-jarig bont paard in uitstekende conditie ; geen neusuitvloeiing en klierzwelling ;
A 28 ; P 47 en Lt 37.7. Bij auscultatie van de longen geen afwijkingen

Malleinatie werd verricht op 24 en 25 Februari 1930 met dubieusen uitslag ; op
3 en 4 December van hetzelfde jaar met sterk positief reslutaat.

Niettegenstaande beide positieve reacties werd het paard nu reeds gedurende
meer dan een jaar onder politietoezicht zonder bezwaar gebruikt.

Wij hebben dus hier een gewoon normaal bloedbeeld, wat in strijd is met de uit-
komsten van de andere reacties, doch geheel in overeenstemming is met het verloop
van de ziekte.

Of wij hier te doen hebben met een miswijzing van de oog- en serumreactie of
meteen oud, afgekapseld of verkalkt misschien wel genezen proces blijft, zoolang
sectie niet kan worden verricht, voorhands nog een open vraag. Wel kunnen wij aan-
nemen, dat, indien een malleotisch proces aanwezig mocht zijn, dit zeker weinig
actief is en wel geen gevaar voor besmetting van andere paarden zal opleveren.

C. Paarden zonder klinische verschijnselen van malleus, doch met
een positieve oogreactie en negatieve scrumreactie.

Het is bekend, dat deze groep van dieren, den practiseerenden
dierenarts geregeld moeilijkheden geeft Het staatsblad beschouwt
deze paarden nog steeds als lijdende aan kwaden droes; de af-
wezigheid van klinische verschijnselen en de negatieve uitslag
van de serum-reacties hebben er toe geleid dergelijke paarden niet
te onteigenen en af te maken, doch gebruik onder toezicht toe
te staan.

Men blijft echter in het onzekere over deze dieren en hier springt
de wenschelijkheid van een derde onderkenningsmiddel wel dui-
delijk in het oog.

Het bloedbeeld geeft hier goede uitkomst en kan als scheids-
rechter optreden tusschen de tegenstrijdige uitkomsten van oog-
en serum-reacties, zooals onderstaande gevallen aantoonen.

Paard in goeden voedingstoestand zonder eenige klinische afwijkingen. De
oogreactie was positief, de serumreacties negatief. Lt 38.5.

Dus een geheel normaal bloedbeeld, waaruit men mag concludeeren dat of een
ziekteproces afwezig is, of dat dit zoo inactief is, dat het als genezen kan worden
beschouwd.

Paard in goeden voedingstoestand ; geenerlei klinische verschijnselen. Lt. 36.6.
Het dier heeft in 1930 driemaal sterk pos. gereageerd op de oogreactie (het laatst
op 29—11 —1930), de serumreacties waren 4-maal dubieus, en de laatste beide keeren
negatief.

Ook hier dus een volkomen rustig bloedbeeld. Ongetwijfeld zal dit dier een
malleus-infectie doorgemaakt hebben, doch het vermoeden is wel gewettigd, althans
het verloop van de serumrecties geeft sterke aanwijzingen in die richting, dat dit
paard de infectie heeft overwonnen en nu als genezen is te beschouwen.
Geval 3 : Stalhouderij Schmidt :

Paard in goeden voedingstoestand, geenerlei verschijnselen aanwezig. Lt 37.5.
Het dier heeft evenals het voorgaande 3-maal pos. op de oogreactie gereageerd,
terwijl de serumreacties 60-maal negatief waren.
Bloedbeeld :

Hier dus hetzelfde rustige bloedbeeld als in het vorige geval, zoodat men mag
aannemen, dat wij hier met een niet actief of genezen geval van malleus te doen
hebben.

Paard in goeden voedingstoestand, zonder eenige verdere aanduiding van mal-
leus dan de positieve oogreacties. Evenals in het vorige geval was de serumreactie
6 maal negatief. Lt normaal.
Bloedbeeld :

Het aantal is „hochnormal". Verder een volkomen rustig bloedbeeld, zoodat
ook hier weer actieve malleus valt buiten te sluiten.
Geval 5 : Stalhouderij Hadji Koesen.

Valk in uitstekenden voedingstoestand, zonder eenige afwijkingen. Lt 37.—.
Malleinatie op 24 en 25 Febr. 1930 zwak positief; op 3 en 4 Dec. 1930 daarentegen
negatief.

Complementbinding : 23 Sept. 1930 en 5 Nov. 1930 beide malen negatief.
Bloedbeeld :

Prachtig gebouwd zwart paard in schitterende conditie. Lt 37.2.
Malleinatie op 24 en 25 Febr. 1930 zwaar positief, doch op 3 en 4 Dec. 1930
negatief. Complementbinding 2 maal negatief.
Bloedbeeld :

Hier weer hetzelfde rustige bloedbeeld als bij de voorgaande gevallen.
Geval 7 : Stalhouderij Hadji Koesen.

Versleten schimmel met bokbeenigen stand, doch verder in goede conditie. Lt.
37-7-

Oogreactie op 24 en 25-2-1930 en 3 en 4-12-1930 beide keeren zwak positief.
Complementbinding 2 maal negatief.
Bloedbeeld :

Ook hier geeft het haemogram geenerlei aanwijzing voor de aanwezigheid van een
ernstige of actief verloopende infectie.

Van de stalhouderij Manoek werden alle paarden, naar aan-
leiding van verschillende gevallen van klinische malleus, aan de
ophthalmo-malleïnatie onderworpen. Eenigen tijd later werden
tevens van alle dieren de sera naar het Veeartsenijkundig Instituut
te Buitenzorg opgezonden ter onderzoek. Hierbij bleek dat van
een der dieren, welke negatief op de oogreactie had gereageerd
het serum positief was.

Geval 8 : Vrij mager paard zonder neusuitvloeiing en klierzwelling ; Lt normaal
—37.6, terwijl verder geen afwijkingen waren te constateeren.

Het bloedbeeld was hier zeer typisch. Het totaal aantal witte bloedcellen was niet
vermeerderd ; ook het percentage eosinophiele leucocyten was normaal, doch het
aantal neutrophielen was gering vermeerderd. Het valt daarbij vooral op dat veel
jonge kernvormen werden aangetroffen, nl. 4,5 21 = 25.5 °/_Q staafkernigen.
Daarbij was het aantal lymphocyten duidelijk verminderd (14.5 %). Alhoewel
dus het totaal aantal niet was vermeerderd, geeft de verschuiving aan, dat men bij
de beoordeeling van dit paard voorzichtig moet zijn.

Dit bleek inderdaad het geval te zijn, want ongeveer een maand na het onder-
zoek moest het dier wegens klinische malleus worden onteigend en afgemaakt.

Ik had nog gelegenheid het dier kort voor den dood wederom te onderzoeken.
Op beide zijden van het neustusschenschot had zich een weinig typisch defect
gevormd ; neusuitvloeiing was niet aanwezig, terwijl ook de klieren niet waren
gezwollen. Bij voortgezet onderzoek werd ook verder niets afwijkends gevonden.
De Lt. was bij onderzoek normaal, nl. 37.3 ; de Indische veearts deelde mij mede,
dat het den vorigen dag een temperatuur van 39.— had gehad.

Het aantal witte bloedlichaampjes was nu duidelijk vermeerderd ; overigens
gaven de verschillende percentages weer ongeveer dezelfde uitkomsten.

Sectie : Bij de sectie werden behalve de reeds waargenomen atypische defecten
de volgende veranderingen waargenomen.

De longen waren doorzaaid met speldeknopgroote harde knobbeltjes, waartus-
schen spaarzaam enkele grootere knobbels.

De knobbeltjes waren grijswit van kleur en niet omgeven door een haemorrhagi-
sche hof.

Het histologisch onderzoek, door Dr. H. Muller, patholoog-anatoom, gaf het
volgende beeld :

Kleine haarden met necrotisch centrum, waarvan een zóne van epitheloidachtige
cellen en een duidelijke lymphocytenwal. Het geheel kwam overeen met wat men bij
jonge malleüs-processen vindt.

Bij 7 paarden, die gereageerd hadden op de oogreactie, doch wier
serum negatief was, was bij ulle het bloedbeeld van dien aard, dat een
infectieus proces kon worden uitgesloten en als dit toch aanwezig mocht
zijn geweest, genezing mag worden aangenomen c.q., dat wij te doen
hadden met een inactief proces. Daarentegen werd bij i paard, dat
negatief had gereageerd op de oogreactie, doch positief op de
serumreactie, een actief bloedbeeld gevonden.

Alhoewel dit niet door secties kan worden bevestigd, is het feit,
dat de meeste dieren reeds ongeveer een jaar zonder bezwaar
werden gebruikt, waarbij geenerlei ziekteverschijnselen optraden,
voldoende om dit vermoeden te wettigen.

Men krijgt den indruk (meer onderzoekingen zullen dit moeten
bevestigen), dat de complementbinding meer betrouwbaar is en
onder meer wijst op de aanwezigheid van een actief proces dan
de oogreactie.

Vat men de resultaten van de verrichte onderzoekingen samen,
dan werd dus gevonden :

a. Bij ii paarden met kli- Steeds hetzelfde bloedbeeld, te
nische malleus en bij weten :

b. 9 paarden zonder klini- hyperleucocytose ; neutrophilie
sche verschijnselen, doch met met duidelijke verschuiving naar
pos. oog- en serumreactie : links ; hypo- of aneosinophilie en

hypolymphocytose, m. a. w. het
bloedbeeld, zooals men dit in het
algemeen vindt bij infectieuse en
toxische processen.

c. Bij 7 paarden zonder kli- Een normaal bloedbeeld,
nische verschijnselen, met pos. waardoor de aanwezigheid van
oogreactie en neg. serumreactie, een actief proces onwaarschijn-
lijk wordt.

Bij i paard zonder klinische
verschijnselen met negatieve oog-
reactie en positief serum : een actief bloedbeeld.

Is met deze resultaten verkregen, bij een 28-tal paarden, de
waarde van het morphologisch bloedonderzoek bij malleus reeds
voldoende aangetoond, het volgend geval demonstreert nog eens
duidelijk van welke groote beteekenis deze methode van onderzoek
voor de differentiaal-diagnose kan zijn.

Het betrof een paard in goede conditie verkeerend, dat wegens
een lichte muco-purulente neusuitvloeiing op straat werd aange-
troffen. Klierzwelling was niet aanwezig, terwijl verder ook geene
afwijkingen waren te constateeren. De Lt bedroeg 38.4.

Het bloedbeeld was dus geheel normaal, zoodat op grond van
de reeds opgedane ervaring malleus wel was uit te sluiten.

Den volgenden dag werd het dier gemalleïneerd met negatief
resultaat, zoodat hiermede de bloedbevinding werd bevestigd.

Door gelukkige omstandigheden was ik in de gelegenheid ex-
perimenteel na te gaan, de veranderingen, welke in het bloed
optraden bij 2 oude, versleten op reform gestelde inlandsche leger-
paarden.

Beide paarden werden geplaatst in den stal van de „Kadaver-
verwertungsanstalt" ; deze stal mag als zwaar besmet met malleus-

kiemen worden beschouwd, daar hij geregeld dient als laatste
verblijfplaats voor dieren, die wegens deze ziekte moeten worden
opgeruimd. Beide paarden verkeerden in uitstekenden voedings-
toestand ; de Lt was normaal.

Alhoewel reeds de herkomst van beide dieren voldoende waar-
borg is, dat malleus was uit te sluiten, werd zekerheidshalve serum
ter onderzoek naar Buitenzorg opgezonden. De complement-
binding was bij beide negatief.

Alvorens de resultaten van dit experiment te vermelden, dien
ik in verband met het bepalen van de onderlinge verhoudingen
der leucocyten nog het volgende mede te deelen.

Het zal U zijn opgevallen, dat tot nu toe naast het aantal staaf -
kernigen, de zoogen. jeugdvormen afzonderlijk werden opgegeven.
Het bepalen van deze laatste vormen, welke men eveneens tot de
staafkernigen kan rekenen, geeft nog al eens moeilijkheden, vooral
als de keuring wat intensief is geweest. Het onderscheid tusschen
beide bestaat, zooals U zich zult herinneren, in de kleuringsfahigkeit
van de kernen ; de staafkernigen hebben een donkergekleurde
kern, bij de jeugdvormen daarentegen is de kern flauwer gekleurd.
Voor de praktijk lijkt het mij daarom beter beide categoriën maar
in een kolom samen te vatten. Ook in de interne kliniek van de
N. 1. A. S. wordt dit onderscheid ook niet meer gemaakt.

Voorts kan nog worden vermeld, dat zooveel mogelijk 200 cellen
werden geteld en dat de telling geschiedde door verschuiving van
het praeparaat loodrecht op de lengte-richting van het voor-
werpglas.

Men ziet dus bij het begin van de proef weer het gewone, normale
bloedbeeld. Het aantal leucocyten 6.300, waarvan 52 % neutro-
phielen met 4.5 % staafkernigen ; het lymphocytengetal vrij
hoog, nl. 41 %.

Geleidelijk aan nam het totaal aantal witte bloedlichaampjes
toe en toen na 14 dagen de Lt. was gestegen tot 39.2 vond men
het aantal iets toegenomen, alhoewel nog binnen de normale
grenzen, tot 9.000, doch het valt op dat het percentage neutrophiele
leucocyten reeds aanmerkelijk is gestegen van 52—70.5 % met
7 % staafkernigen, ten koste van de lymphocyten, wier aantal
van 41 tot 20.5 % is gedaald.

De verhoogde temperatuur wijst er mede op, dat infectie heeft
plaats gevonden, waarop het bloedbeeld door prikkeling van het
myeloïde systeem duidelijk reageert om zich tegen deze infectie
te verzetten (Neutrophiele Kampfphase).

Na i maand uitte zich dit alles nog veel duidelijker. Het aantal
was nu vermeerderd tot 16.200 ; het percentage neutrophiele be-
droeg nu 81.5 %, waarvan 31 % staafkernigen en myelocyten,
terwijl daarbij het aantal lymphocyten was gedaald tot slechts
12 %. Het dier reageerde dus sterk op de infectie. Het opgezonden
serum gaf jammer genoeg door zelfbinding geen resultaat.

vloeiïng ; geen
klierzwelling, oog-
reactie op 8 en
9—3—1931 : dubi-
eus tot zwak pos.
Complementbind. :
zwak positief, kli-
nische malleus.
Lt. 37.3 (8 u. vm.)
Dier langzamer
hand vermagerd ;

sterke etterige
neusuitvl. zonder
klierzwelling. Op
neustusschenschot
versch. jonge
zweertjes.

Van malleïnatie werd voorhands afgezien, omdat van een even-
tueele invloed van de malleïnatie op het bloedbeeld nog niets
bekend is. Na 35 dagen werd een beiderzijdsche purulente neus-
uitvloeiïng vastgesteld, doch daarbij waren nog geen zweren te
zien. Ook de klieren waren nog onveranderd.

Ophthalmo-malleïnatie werd nu verricht met dubieus tot zwak
positief resultaat ; tevens was de uitslag van de complementbinding
zwak positief.

Na 42 dagen waren vele jonge zweren op het neustusschenschot
te zien, zoodat nu de diagnose malleus met absolute zekerheid
mocht worden gesteld.

No. 2. Bruin paard. Eveneens op 31—1—1931 aan infectie bloot gesteld.
Bloedbeeld :

Ook hier ziet men een duidelijke stijging van het aantal witte
bloedlichaampjes, doch in tegenstelling met het vorige geval
neemt het aantal neutrophiele leucocyten maar weinig toe en het

percentage lymphocyten slechts weinig af. Een groote verschuiving
van het bloedbeeld naar links kon niet worden waargenomen.

Ongetwijfeld heeft hier ook infectie plaats gevonden, doch
slechts aanleiding gegeven tot geringe prikkels.

Na 24 dagen was het aantal gestegen tot 15.000 ; het percentage
neutrophielen gestegen tot 65.5 %, met 10 % jongere vormen ;
het aantal lymphocyten was niet noemenswaard verminderd. De
complementbinding was negatief.

Allengs werd het bloedbeeld weer normaal ; het aantal neutro-
phiele bloedcellen verminderde en het aantal lymphocyten nam
toe. Van jongere kernvormen was niets meer te bespeuren.

De complement binding viel ook negatief uit. Ook de oogreactie
was negatief. De temperatuur kon niet worden opgenomen, daar
het dier zich daartegen zoo geweldig verzette, dat levensgevaar
voor het personeel daarbij was te duchten.

De gevonden uitkomsten bij beide proefpaarden spreken wel
voor zich zelf. De groote beteekenis, welke het bloedbeeld, ook
in de veeartsenijkunde heeft, om ons een inzicht te geven in de
processen, die zich in het dierlijk lichaam afspelen, komt hier
wel heel duidelijk naar voren.

Paard in goeden voedingstoestand ; aan linker boeg eenige huiddefecten en enkele
nog gesloten abscessen.

Het aantal leucocyten was een weinig verhoogd. Verder vertoonde het bloedbeeld
geen noemenswaardige afwijkingen.
Geval 2 : Stalhouderij Römer.

Voedingstoestand : goed ; Lt. 37.9 ; Zwelling aan voorborst, waarin 2 kleine
openingen, vermoedelijk door den eigenaar aangelegd. In de linker jugulairgroeve
een verdichte streng met 8 stuitergroote ongeopende abscessen. Deze streng liep
van kaak tot voorborst. Hier dus een ernstig geval van saceharomycosis.

Valk in uitstekende conditie ; aan linker boeg en voorborst verschillende min of
meer etterende wondvlakten, benevens eenige ongeopende abscessen Lt ; niet op te
nemen.

Oud mager paard met in den nek een knikkergroot, hard ongeopend absces
en in de jugulair-groeve een zacht, kippeneigroot, eveneens nog ongeopend absces
Lt 36.5. Oogreactie : neg.
Bloedbeeld :

Bont paard in goede conditie. Aan linker voorborst een rij van abscessen, deels
geopend, deels nog ongeopend.
Bloedbeeld :

Bij paarden lijdende aan Saeeharomycosis werd dus een normaal
bloedbeeld gevonden ; het totaal aantal leueocyten was in den regel
aan den hoogen kant, terwijl van prikkeling van de haemopoëtisehe
organen weinig was te bespeuren.

Bij verscheidene paarden, lijdende aan deze ziekte werd het
bloedbeeld bepaald, doch afwijkende uitkomsten werden verkre-
gen. Bij nader onderzoek bleek het betreffende dier eveneens aan
malleüs te lijden, zoodat het geen zin heeft deze gevallen te ver-
melden.

Het is tegenwoordig algemeen gewoonte geworden ieder
onderzoek te besluiten met conclusies te formuleeren.

Alvorens dit echter te doen, lijkt het mij wenschelijk in het kort
nog eens naar voren te brengen, wat de bedoeling van dit onder-
zoek is geweest.

Tot nu toe werd de diagnose van occulte of verborgen malleüs
uitsluitend gemaakt op grond van den uitslag van de malleinatie
en/of serumreactie.

Het Staatsblad beschouwt nog steeds dieren met positieve
oogreactie als lijdende aan kwaden droes. Niettegenstaande dit
wordt in de praktijk, indien het dier verder geen klinische ver-
schijnselen heeft, niet tot onteigening en afmaking overgegaan,
doch gebruik onder toezicht toegestaan. Blijkt, dat behalve de
oogreactie, de complementbinding eveneens positief is, dan wordt

Men heeft in den loop der jaren dus heel wat water in zijn wijn
gedaan. Finantieele overwegingen zijn daarbij wel het hoofdmotief
geweest.

Het is nog niet zoolang geleden, dat een collega mij eens zeide,
dat de beoordeeling van reactie-dieren, zoowel bij tuberculose als
malleüs, wisselt met het meer of minder gevuld zijn van de schat-
kist. Inderdaad is daar veel van waar, doch het zou onbillijk zijn
aan deze geldelijke overwegingen alleen dit veranderde inzicht
toe te schrijven. Er is in de laatste jaren in de veeartsenij kundige
literatuur wel degelijk een strooming merkbaar die zich verzet,
op wetenschappelijke gronden, tegen het opruimen van dieren
alleen omdat zij gereageerd hebben op tuberculine of malleïne.
Bij de bestrijding van de tuberculose onder het rundvee wordt
ook in Indië nu geëischt, alvorens het dier naar de slachtbank
wordt verwezen, dat verspreiding van smetstof moet plaats
hebben, m. a. w. dat de tubercelbacil moet worden aangetoond.

Hetzelfde heeft men zien gebeuren bij de malleüs-bestrijding.
Uitsluitend op grond van een positieve oog- of serumreactie wordt
nu geen paard meer opgeruimd.

Het klinisch onderzoek moet dus meer op den voorgrond treden
en men kan dit niet anders dan toejuichen.

De ondervinding heeft ons geleerd, dat vele dieren worden opge-
ruimd, die zeker nog vele diensten hadden kunnen bewijzen. Ik
behoef slechts er op te wijzen bij hoeveel tuberculeuse runderen
bij de sectie slechts enkele verkalkte haarden werden gevonden,
welke de waarde van het rund als productie-dier zeker geen schade
deden en ook voor de besmetting van andere dieren van geen
beteekenis waren.

Hetzelfde geldt ook voor de malleüs. Het mag als bekend ver-
ondersteld worden, dat sinds den grooten oorlog malleüs niet
meer als ongeneeslijk wordt beschouwd. Ik kan hierbij verwijzen
naar het bekende handboek der pathologische anatomie van Joest.

Hst zal U daarom duidelijk zijn, dat het niet meer toelaatbaar
geacht kan worden, alle reactie-dieren maar, mir nichts, dir nichts,
op te ruimen en zeker niet nu, in dezen tijd van malaise, de bodem
van de schatkist angstig zichtbaar wordt.

Dit verplicht ons dierenartsen met de meeste energie naar
andere fijnere onderzoekingsmethoden te zoeken.

Zou men in staat zijn bij reactie-dieren uit te maken of men
te doen heeft met een actief of een ongevaarlijk inactief of genezen
proces, dan zou dit als een groote stap in de goede richting zijn
te beschouwen.

Het door mij verrichtte onderzoek geeft aanwijzingen, dat het
bepalen van het bloedbeeld ons daarbij goede diensten kan be-
wijzen.

De veranderingen, welke in het bloedbeeld optreden geven ons
een inzicht, wat er in het lichaam, indien het aan infectie wordt
blootgesteld, gebeurt, toonen ons den strijd, dien in het lichaam
wordt gestreden tusschen aanvaller en verdediger, geven aan de
overwinning of nederlaag van het lichaam, zijn de spiegel, waarin
men dien strijd kan volgen.

Het maken van het haemogram ligt binnen het bereik van iederen
practicus. Men kan de bepaling van het totaal aantal witte bloed-
lichaampjes desnoods achterwege laten ; het maken en kleuren
van eenvoudige uitstrijk-praeparaatjes en het tellen van de ver-
schillende aanwezige soorten is reeds voldoende ; de geroutineerde
kan zelfs op grond van het vinden van jeugdige neutrophiele
leucocyten (staafkernigen en myelocyten) en het niet aanwezig
zijn van eosinophiele leucocyten, de diagnose van een actief proces
stellen.

Conclusie I : Het is niet gewettigd, paarden alleen op grond van
een positieve oog- of scrum-reactie te doen afmaken.

Conclusie II : Bij zoogenaamde reactie-dier en dient bij de be-
strijding van den kwaden droes een onderscheid te worden gemaakt
tusschen dieren met actieve en dieren met inactieve malleus.

Conclusie III : Het samenstellen van het haemogram is de aan-
gewezen methode om dit onderscheid te maken.

Conclusie IV : Het samenstellen van het haemogram is door
iederen practicus met eenvoudige hulpmiddelen te verrichten.

Tot slot rest mij nog collega van Bergen te bedanken voor de
bereidwilligheid, waarmede hij mij de benoodigde gegevens heeft
verschaft, en het Veeartsenij kundig Instituut te Buitenzorg voor
het verrichten van enkele serologische reacties en Dr. H. Müli.er,
pathaloog-anatoom van de N. I. A. S. voor het histologisch on-
derzoek.

In Niederländisch-Indien werden Pferde mit positiver Malleinreaktion oder
mit positiver Komplementbindungsreaktion, jedoch ohne klinische Erscheinungen,
nicht getötet sondern unter tierärztlicher Beobachtung gestellt.

Die Tötung aller reagierenden Tiere wäre zu kostspielig. Auch ist die Möglichkeit
einer Heilung bei diesen Tieren nicht ausgeschlossen und in manchen Fällen dürfen
sie (unter Aufsicht) zur Arbeit gebraucht werden.

Die Mallein- und Serumreaktionen zeigen nicht an ob der Krankheitsprozess
aktif oder latent ist. Das Blutbild hingegen gibt einen sicheren Ausschluss darüber.

Verf. empfiehlt deshalb in zweifelhaften Fällen regelmässig die Blutunter-
suchung anzustellen

Bei einem aktiven Prozess zeigt das Blutbild (Giesma-Färbung), eine Hyper-
leukozytose mit Zunahme der polymorphkernigen neutrophilen Leukozyten (Er-

scheinung von Jugendformen und Myeolozyten) ; Abnahme der Lymphozytenzahl
und Abnahme (oder Verschwindung) der eosinophilen Zellen. Bei genesenden
Tieren wird das Blutbild allmählich wieder normal. Das Blutbild spielt besonders
eine Rolle in Fällen wo die Reaktionen verschieden sind. (z.B. Malleinreaktion
positiv, und Komplementbindungsreaktion negativ).

In the Dutch-East Indies horses giving a positive reaction to the mallein-test
or serum-test (complement fixation), but showing no clinical symtoms, are not
destroyed but are kept under observation. The destruction of all reactors should
be too expensive. Besides in many cases recovery is not excluded. Also in many
cases the animals may be used for work (under supervision).

The mallein- and serum reactions fail to give any indication about the activity
or inactivity of the processus. The bloodpicture however, gives definite infor-
mation in this regard.

The author therefore strongly recommends that in dubious cases the animals
should be regularly examined by blood test.

When the processus is active the bloodpicture (Giemsa\'s stain) shows : hyper-
leucosytosis with an increase in the polymorphonuclear neutrophile leucosytes,
(and appearance of young forms and myelocytes) and a decrease in the number
of lymphocytes and diminution (or disappearance) of the eosinophiles.

In recovering animals the bloodpicture gradually becomes normal. The blood-
picture is of great importance in cases wherein the reactions differ, (f. i. mallein-
reaction positive, complement fixation negative).

Aux Indes néerlandaises les chevaux réagissant positivement à la malléine
où à la séro-réaction (fixation du complément), mais ne présentant pas de signes
cliniques, ne sont pas abattus mais restent en observation. L\'abatage de tous
les animaux réagissants serait trop coûteux. En outre la guérison de ces animaux
n\'est pas exclue et en beaucoup de cas ils peuvent êtie utilisés, (sous surveillance).

Les réactions à la malléine et les séro-réactions ne donnent aucune indication
sur l\'activité ou l\'inactivité du processus de la maladie. L\'image sanguine au
contraire renseigne avec certitude sur l\'état actif ou latent de la maladie.

L\'hémogramme (colora ion Giemsa) présente dans un processus actif une
hyperleucocytose avec augmentation des leucocytes polynucléaires neutrophiles
(à noyau polymorphe), (apparition de jeunes formes et de myelocytes),
diminution du nombre de lymphocytes et diminution (ou dispaiition) des cellules
eosinophiles.

Chez les animaux en voie de guérison l\'image sanguine devient peu à peu normale.

L\'image sanguine est surtout d\'une grande importance dans les cas où les réac-
tions diffèrent, (p.e. s\' la réaction à la malléine est positive et la fixation du com-
plément est négative.)

De productie van verschillende voedingsmiddelen is in deze
eeuw belangrijk verbeterd door wijziging der techniek en concen-
tratie in grootere bedrijven. Moderne meelmolens, bakkerijen en
slachthuizen zijn hiervan voorbeelden. Bij de, over zoo tallooze
hoeven, verspreide melkwinning is van concentratie en moderni-
seering weinig te bemerken. In de steden is wel een concentratie
der distributie merkbaar (melkinrichtingen, slijters-coöperaties)
doch principieel verandert hiermede niets aan de voortbrenging
van dit voedingsmiddel. In de laatste jaren werd door verscheidene
dezer lichamen door oprichting van melkcontröle stations een
belangrijke poging gedaan om betere melk te verkrijgen. Grooter
kracht kon aan dit streven worden bijgezet daar, waar het mogelijk
bleek een bepaalde soort betaling naar qualiteit der melk in te
voeren n.1. door korting op den prijs indien de onderzochte mon-
sters niet aan bepaalde standaardeischen voldeden. De kosten
van dit toezicht worden, of geheel gedragen door de aangesloten
bedrijven (b.v. melkcontröle station der V. V. Z. M. te \'s-Graven-
hage), of wel door samenwerking van landbouw-organisaties en
melkhandel gesteund door matige subsidies van provincie en ge-
meente. (Melkcontröle station Utrecht). De organen ingesteld
krachtens de „Warenwet" vinden in deze stations een zeer ge-
waardeerde schakel tusschen de tallooze producenten en distribu-
anten, waardoor haar werkwijze grooter nuttig effect oplevert.
Ten aanzien van den toestand direct na de wereldoorlog is mede
door deze factoren in verschillende steden een belangrijke ver-
betering bereikt. Onder hen die tot oordeelen bevoegd zijn heerscht
echter de zienswijze, dat nog niet verkregen is wat bereikt moet
worden, doch tevens dat zich een soort evenwichtstoestand heeft
ontwikkeld, van waaruit met de bestaande werkwijzen geen be-
langrijke verschuiving ten gunste meer is te verwachten. Hieruit
ontstaan dan voorstellen tot verbetering, onder invloed van plaat-
selijke toestanden, waarbij de medewerking en gelden der overheids-
organen gevraagd worden. Het is mij een voorrecht te dezer plaatse
de grondslagen te ontvouwen, waarop al deze plannen moeten
steunen om op den duur tot een goed gemotiveerde oplossing
van dit vraagstuk te komen.

Bij de beoordeeling van melk als voedingsmiddel zou ik met van
Loghem (Ned. Tijd. v. Gen. 1931 II, blz. 1836) goede hoedanigheid
(hierna ook te noemen deugdelijkheid) en hygienische betrouwbaar-
heid scherp gescheiden willen houden. Ter verhooging van laatst-
genoemde betrouwbaarheid worden twee stellen van maatregelen
aanbevolen, t.w. ie. bijzonder intensief toezicht en 2e. verwarming
der melk. Hier zij nu vastgesteld, dat deze verwarming niets kan
wijzigen aan de aanvankelijke hoedanigheid (deugdelijkheid) van
de te verwarmen melk. Men dient den eiseh te stellen, dat de melk
of zij onverwarmd dan wel na verwarming zal worden genuttigd van
even goede hoedanigheid zij.

Omtrent de beteekenis van het gebruik van onverwarmde melk
zij eerst het volgende opgemerkt. Melk wordt in het huisgezin
voor tal van doeleinden gebezigd. Groote hoeveelheden zijn noodig
voor spijsbereiding en dranken, die na verwarming worden ge-
nuttigd. Het kan en behoeft dus nooit het einddoel te zijn alle
melk onder zoodanige omstandigheden te produceeren, dat zij ook
zonder verwarming met de hoogst bereikbare betrouwbaarheid
gedronken kan worden. Slechts een klein deel van den dagelijkschen
aanvoer dient als drank. Men moet eerst zelve het verschil in sma-
kelijkheid hebben geproefd tusschen op moderne wijze onder be-
doelde waarborgen gewonnen rauwe melk en het product, dat
den gebruikers vaak als verwarmde melk wordt voorgezet om te
begrijpen, waarom zeer velen het eerste met graagte drinken en
tot gebruik van het laatste slechts met moeite te bewegen zijn.
Bij goed georganiseerde productie en toezicht behoeft de prijs
dezer melk niet hooger te zijn dan die van andere prima kwaliteit
dranken, zeer zeker niet als men de mindere voedingswaarde dezer
laatsten in het geding brengt. De prijs die hier te lande voor zulke
melk wordt gevraagd berust in sommige gevallen op andere fac-
toren dan het vrije spel van vraag en aanbod. Zij, die het drinken
van deze melk om welke reden dan ook aangenaam nuttig of
noodig vinden, kunnen hieraan geholpen worden. Het vaststellen
van normen waaraan deze melk en het toezicht daarop dienen
te voldoen zou de ontwikkeling en bloei van zulke bedrijven ten
goede komen. Men verzet zich in sommige kringen tegen het vast-
stellen van deze normen omdat geen volledige hygienische betrouw-
baarheid bereikt zou kunnen worden. Men vergeet, dat bij een
van overheidswege gereglementeerde verwarming der melk, zooals
uit de literatuur blijkt, ook geen volledige hygiënische betrouw-
baarheid in de praktijk wordt verkregen. Er is tusschen het resul-
taat dezer twee werkwijzen geen principieel verschil doch hoogstens
een graadsverschil. Zij kunnen goed gehanteerd naast elkaar
worden toegepast waarbij aan den gebruiker de keuze wordt ge-
laten wat hij wil drinken.

§ 3- Wij herhalen dat de te verwarmen melk van even goede
hoedanigheid moet zijn, als die welke eventueel onverwarmd
wordt gebruikt. Van eerstgenoemde, hieronder nader aan te duiden
als gewone melk of melk alleen wordt een belangrijk deel verwarmd
bij de bereiding van spijzen en dranken. Bij een verplichte ver-
warming van alle melk ondergaat dit deel de verwarming dus
twee maal. Men verdedigt deze handelwijze met de stelling, dat
er gebruikers zijn, die zulke melk niet voldoende verwarmen,
waardoor gevaar voor hunne gezondheid kan ontstaan. Ik ben
echter van oordeel, dat men hun die wel voor deugdelijke ver-
warming zorgen niet de verhoogde productiekosten van de ver-
plichte eerste verwarming mag opleggen. Daarnaast moge er aan
herinnerd worden, dat volgens tal van onderzoekers tweemalige
verwarming afbreuk doet aan de voedingswaarde der melk, waar-
door dezen gebruikers dus nog grooter nadeel wordt berokkend.
Verplichte verwarming van alle melk is maatschappelijk gesproken
een verkwistende manier van melkvoorziening. Alvorens men
deze zeer kostbare weg inslaat dient vast te staan, dat de hygiëni-
sche onbetrouwbaarheid van melk van goede hoedanigheid zoo
groot is, dat de, een dergelijke verspilling mede brengende, maat-
regel onontbeerlijk is. Dit bewijs is niet geleverd.

§ 4. Andere melk dan in de §§ 2 en 3 bedoelde, die dus ge-
dronken zal worden, moet ter wegneming van het tekort aan
hygiënische betrouwbaarheid verwarmd worden. Absoluut be-
trouwbare verwarming krijgt men alleen, wanneer deze in het
gezin van den gebruiker kort voor het gebruik op deugdelijke
wijze wordt uitgevoerd. Waar echter bij vele consumenten hiertoe
de gelegenheid ontbreekt kan men met een voldoende mate van
betrouwbaarheid deze verwarming door derden doen verrichten.
De toestellen en inrichtingen waarin deze bewerking geschiedt,
de temperatuur waarop en de tijd gedurende welke wordt ver-
warmd, dienen dan aan nauwgezette controle te zijn onderworpen.
Het is derhalve doelmatig deze bewerkingen te doen geschieden
in een beperkt aantal bedrijven van flinken omvang. Kosten van
directie, controle, exploitatie en afschrijving worden dan tot een
minimum beperkt. Deze bedrijven dienen regelmatig verdeeld
over — en zoo dicht mogelijk bij — de stad te liggen om het kost-
bare transport van gevulde en ledige flesschen zoo veel mogelijk
te bekorten. De melk mag alleen in gesloten vaten, waarvan de
sluiting bij opening vergaat, worden afgeleverd, om het effect
van de verwarming niet illusoir te maken.

De vraag of zulke bedrijven van overheidswege, als gemengd
bedrijf, dan wel als zuiver particulier bedrijf gedreven moeten
worden is geen hygiënische, doch een staathuiskundige. Discussie
daarover is hier minder op zijn plaats. In alle gevallen worden
zij door menschen beheerd die fouten kunnen maken en derhalve

onder controle moeten staan. Dat hygiënische overheidscontrole
op ambtenaren en beambten zooveel doeltreffender en eenvoudiger
is uit te voeren, dan op door licenties gebonden niet ambtelijke
medeburgers is op zijn minst twijfelachtig te noemen en zeker
geen voldoende grondslag om daarom alleen den vorm van over-
heidsbedrijf te kiezen.

1. Een klein deel der melk dient beschikbaar te zijn om des-
gewenscht zonder verwarming gedronken te worden.

2. Een belangrijk deel der melk, dient beschikbaar te zijn
om bij de bereiding tot spijzen of dranken op zorgzame wijze door
de gebruikers éénmaal te worden verwarmd.

3. Een belangrijk deel der melk moet voor de aflevering ver-
warmd worden in een beperkt aantal geschikte bedrijven.

4. Hoe belangrijk het vraagstuk der verwarming van dit deel der
melk ter verhooging van de hygienische betrouwbaarheid ook moge
zijn van veel meer beteekenis is de zorg, dat alle melk met zoo goed
mogelijke hoedanigheid, synoniem zoo groot mogelijke deugdelijkheid
ter distributie komt. Het zwaartepunt der overheidszorg dient verlegd
naar^de verbetering van de hoedanigheid der melk.

§J*5. Het is een veel voorkomende misvatting, dat men de
deugdelijkheid van melk bij voortduring kan opvoeren. Melk bezit
de hoogst bereikbare mate van deugdelijkheid op het oogenblik
waarop zij den uier verlaat. Wij hebben ons ten doel te stellen deze
mate van deugdelijkheid te behouden.

Melk wordt minder deugdelijk door microbiologische omzetting
en/of door vervalsching. Over dit laatste zal nog in § 7 worden
gesproken.

De bedoelde omzettingen hangen af van aantal en aard der in
de melk aanwezige microörganismen en de omstandigheden die
hunne vermeerdering in de hand werken. Tot het verkrijgen van
deugdelijke melk heeft men dus het aantal kiemen zoo laag mogelijk
te houden, waarmede uit den aard het aantal soorten eveneens
wordt beperkt. Wanneer in het volgende gesproken wordt over
het kiemgetal der melk gelieve men door den regel heen te lezen
maat van de deugdelijkheid der melk. Hiermede rangschikt zich
deze beschouwing volledig in het onderwerp dezer bespreking.

In den uier van normale koeien komen per c.c. weinig micro-
organismen voor. Dit aantal bedraagt minder dan 1000 (Werner
Steck).¹) Uitzonderingen hierop zijn in goed beheerde bedrijven
zeer zeldzaam.

In de gewone marktmelk worden honderdduizenden tot milli-
oenen kiemen per c.c. gevonden. Hoe komen die in de melk ?

X. Invallend vuil van de huid van het dier, van handen en
kleeren der melkers, inspattend en instuivend vuil.

ad. 1. Reeds bij herhaling werd proefondervindelijk aange-
toond, dat de onder 1. genoemde bronnen van infectie slechts een
relatief geringe vermeerdering van het kiemgetal teweeg brengen.
Bij koeien die op de onzindelijkste wijze worden gehouden steeg dit
aantal tot ten hoogste 2000 per c.c., wanneer de onder 2 en 3
genoemde oorzaken zooveel mogelijk werden geëcarteerd.

ad. 2. Steunende op de proeven van Koning heeft de mee-
ning post gevat, dat de in de stallucht aanwezige kiemen een ern-
stige bron van besmetting der melk zouden zijn. Het is uit de
door K. gegeven cijfers echter gemakkelijk te berekenen, dat in
de ongunstigste omstandigheden het aantal kiemen in de melk
tijdens het melken slechts enkele tientallen per c.c. zal vermeer-
deren.

De sub i en 2 genoemde bronnen geven geen afdoende verklaring
voor de enorme aantallen kiemen, die men in de melk geregeld
aantreft.

In het bovenstaande is geen pleidooi te vinden voor onzindelijke
stallen en het verrichten van handelingen tijdens het melken die
het kiemgehalte der lucht verhoogen (voeren enz.). Wel vormt
het een grondbeginsel waaruit volgt dat de verbetering der melk
door verbetering der stallen slechts zeer beperkt kan zijn. Uit
andere overwegingen zijn aan de stallen vrij gemakkelijk te reali-
seeren minimum eischen te stellen (bestrijding veeziekten), waar-
door deze voor de melkwinning ruim voldoende zullen zijn. Een
overheidsbemoeiing die haar kracht zou zoeken in het besteden
van groote bedragen aan stalinrichtingen met zoogenaamde „hooge"
eischen zou haar doel ten aanzien van de melkwinning niet bereiken.

Het is echter duide ijk, dat de bacterio ogische verontreiniging
der melk door de twee hierboven genoemde omstandigheden voor
een belangrijk deel voorkomen kan worden door het gebruik van
melkmachines, waarbij een gesloten systeem tusschen de tepel
van de koe en de melkbus wordt gebezigd. Aanvankelijk moest
het oordeel omtrent het gebruik dezer machines om verschillende
redenen gereserveerd zijn. Het is echter gebleken, dat bij voldoende
toezicht op en voorlichting van de gebruikers, deze machines
toegepast kunnen worden zonder nadeelen voor het vee en zonder
dat zij op haar beurt de melk in deugdelijkheid doen achteruit
gaan. Daarnaast staat vast dat zij op sommige bedrijven de be-

drijfskosten verminderen (loonen). Van sommige merken zijn hier
te lande dan ook reeds honderden apparaten in gebruik met uit-
stekend succes.

a. De eerste taak der overheid bij de verbetering der melkwinning
moet dus zijn een met verstand gevoerde leiding bij de inrichting en
het onderhoud der stallen.

b. Het op gemakkelijke conditiën verkrijgbaar stellen van melk-
machines {huurkoop systeem) toezicht en voorlichting bij het gebruik
daarvan, goedkoope drijfkracht daarvoor (nachtstroomtarief : het melken
geschiedt voor de helft tusschen 4 en 7 uur \'s morgens).

ad. 3. Vooral Amerikaansche- en Engelsche onderzoekers
hebben aangetoond dat de mindere deugdelijkheid der melk (syn.
het hooge kiemgetal daarin) veroorzaakt wordt door de ongewoon
groote aantallen microörganismen die zich bevinden in melk-
emmers, bussen, enz., waarin de melk wordt opgevangen en be-
waard. Uit hunne gegevens zijn voorbeelden genoeg te putten
waaruit blijkt, dat hierdoor het kiemgehalte der melk toenam
met omtrent 100.000 microben en meer per c.c.

In tegenstelling met de kiemen in de uier, den lucht en het stof,
bevinden deze microben zich in den regel op het oogenblik waarop
de bus met melk gevuld wordt, juist in de zoogen. logarithmische
phase, der curve, waarin de vermeerderings snelheid der bacteriën
wordt uitgedrukt. De eerstbedoelden zijn meestal in sterk ge-
remden toestand aanwezig. Het is dus niet alleen het aantal, doch
tevens de bijzondere toestand dezer kiemen, waardoor de infectie
uit emmers, kannen en bussen zoo bijdraagt tot vermindering der
deugdelijkheid der melk. Er dient dus in de eerste plaats bijzondere
aandacht geschonken aan de reinigingsmethoden van dit vaatwerk.

Verschillende werkwijzen worden aanbevolen om dit vaatwerk
te ontdoen van deze talrijke kiemen, het praktisch steriel te maken
zooals dat heet. Hoewel deze taak ten deele door de melkinrich-
tingen enz. kan worden verricht zal een belangrijk deel hiervan
steeds op de schouders der melkveehouders blijven rusten. Voor
de praktijk zal de beste methode zijn omspoelen van dit vaatwerk,
direct voor het gebruik met heet water waaraan eventueel geschikte
bacteriedoodende stoffen zijn toegevoegd.

ie. Voorziening op de boerderij met goed bedrijfswater. Wie
de vlucht der landelijke waterleidingen gadeslaat begrijpt dat deze
eisch overal op het punt staat verwezenlijkt te worden.

2e. Op gemakkelijke voorwaarden verkrijgbaar stellen van toe-
stellen om warm water te maken (huurkoopsysteem) vergemakke-

lijking van de exploitatie daarvan (nachttarieven gas, electriciteit).
Men bedenke, dat het melken voor de helft \'s morgens tusschen
4 en 7 uur geschiedt. Het is niet te verlangen den arbeid een uur
te vervroegen om eerst warm water te maken.

3e. Toezicht op het toepassen van deze werkwijze, voorlichting
daarbij (zie § 7).

§ 6. Het gelukt op bovengeschetste wijze op elke redelijk
ingerichte boerderij melk te winnen, waarin behalve de in den
uier aanwezige, slechts spaarzaam andere bacteriën voorkomen,
terwijl uit den aard het aantal ongewenschte soorten tot een
minimum beperkt wordt. Treffers ¹) heeft opnieuw in het licht
gesteld, dat de bactericide werking der melk zich juist in hoofdzaak
richt tegen de eerstgenoemde uit den uier stammende kiemen.
Melk opgevangen in goed gereinigd vaatwerk kan gemakkelijk
gedurende eenige uren zelfs bij warme zomertemperatuur worden
bewaard resp. vervoerd, zonder dat vermeerdering der kiemen
optreedt. Integendeel er wordt dan steeds een vermindering waar-
genomen. Hieruit volgt dat de maatregelen die de vermeerdering
moeten tegen gaan voor zulke melk eerst behoeven aan te vangen
enkele uren na het melken. Zij kunnen dus gecentraliseerd worden.
Voor hierop wordt ingegaan dient onderzocht welke werkwijze
daarbij noodig is. Treffers toonde aan, dat melk opgevangen
in „steriel" vaatwerk en kort daarna afgekoeld tot beneden io° C.
gedurende verscheidene dagen op die temperatuur kan worden
bewaard zonder dat een merkbare vermeerdering der microörga-
nismen is waar te nemen.

Als derde taak der overheid resulteert hieruit leiding bij het
verzamelen van dit voedingsmiddel. In de eerste plaats moet de
melk tweemaal per dag worden afgeleverd. Het overnachten der
bussen in een warm melkhuis (of in de sloot, zoogen. ter afkoeling
in water dat vaak een temp. heeft van ongev. 20° C.) behoore tot
het verleden. Moderne motortractie maakt het uitvoerbaar vooral
wanneer het volgende punt wordt uitgevoerd.

Ten tweede. Te midden der landelijke wingebieden dienen ont-
vangststations te worden opgericht, zoodanig gelegen dat de
rondrit per wagen van korten duur zij. Deze stations moeten zijn
voorzien van behoorlijke koelinrichting zoodat de melk op een
temperatuur lager dan ong. io° C. kan worden opgeslagen. Hierdoor
wordt het mogelijk in het wingebied een reserve te formeeren
tegen dagen (Zaterdag) waarop soms maal het gewone kwantum
noodig is en om op Zondag, wanneer de distributie beperkt is,
de afleveringen op te vangen.

tanks naar de in § 4 genoemde distributie en pasteurisatie inrich-
tingen worden gebracht. Gekoelde melk kan zulk een transport
over zeer grooten afstand verdragen zonder merkbaar in deugde-
lijkheid in te boeten. Het vervoer van melk in gebrekkig gereinigde
bussen over lange afstanden in warme tram-goederenwagens of
in de warme zon in booten en schuiten worde voorkomen. Ook het
autotransport van melk in bussen over langen afstand worde in-
geperkt. Verschillende melkinrichtingen hebben dit vervoer per
tankwagen reeds ingevoerd (Sierkan, den Haag o.a.) doch de
voorafgaande koeling behoort nog tot de zeldzaamheden.

De organisatie van opslag en transport is een terrein waarop
door leiding en voorschrift zeer veel te bereiken is.

§ 7. Hiermede kunnen wij afstappen van de maatregelen ter
verzekering eener goede hoedanigheid der melk. Er zijn tal van
voorbeelden aan te halen van steden in het buitenland, waar op
wettelijke wijze groote hoeveelheden melk van uitstekende hoe-
danigheid ter distributie komt. Er blijven nog ter bespreking over
de controle op de handhaving dezer maatregelen en de leiding
der overheid bij de verhooging van de hygiënische betrouwbaar-
heid der melk. De bovengenoemde ontvangststations kunnen ook
in dit opzicht zeer veel nut stichten indien met de leiding daarvan
personen worden belast, die ten volle voor deze taak berekend zijn.
Het hoofd van zulk een ontvangststation kan zeer spoedig een in-
zicht krijgen in samenstelling en reinheid der melk van elk zijner
leveranciers. Bemonstering en eenvoudig onderzoek kan voor de
melk van eiken veehouder daar gemakkelijk geschieden. Twijfel
over de herkomst der monsters is uitgesloten. Zoo noodig kan bij
verdenking op vervalsching de hulp van hoogere organen (Waren
wet) worden ingeroepen. Onderzoek naar kiemgetal (Frost kleine
plaatmethode) en ongewenschte soorten (Bac. coli, Bac. aerogenes
enz.) kan regelmatig geschieden zonder transport van monsters
enz. Bij slechte resultaten kan deze bedrijfsleider de zondaren niet
alleen direct kapittelen, doch ter plaatse een onderzoek instellen,
hulp en voorlichting verleenen bij de technische verzorging van
het vaatwerk der melkmachines enz. Hij woont te midden der
leveranciers. Bij gebleken onwil blijve beroep op de organen van
den keuringsdienst als stok achter de deur.

Door zijn voortdurende aanwezigheid in het beperkte rayon
zijner actie zal deze bedrijfsleider de eerste voorpost zijn van het
zoo noodige toezicht. Aanstelling van daartoe bevoegde personen
geschiedde hetzij door de overheid, hetzij door belanghebbenden
met steun van de overheid.

§ 8. Van den aanvang af zijn in dit opstel scherp gescheiden
de goede hoedanigheid en hygiënische betrouwbaarheid der melk.

In de werkelijkheid is er echter een intensieve wisselwerking tus-
schen deze beide factoren. De invloed van „slechte" melk op jonge
kinderen, waaraan van ouds ten deele de zuigelingensterfte in den
zomer wordt geweten, berust niet op de infectie dezer melk met
specifieke pathogene kiemen. Zij is een gevolg van bijmenging van
groote aantallen microörganismen die voor volwassenen onschade-
lijk zijn, doch voor deze kinderen nadeelig. (Bepaalde soorten
melkzuurvormers, coli, andere sporogene kiemen). Alle maatregelen
die het kiemgehalte der melk tot een minimum reduceeren ver-
hoogen in dit opzicht de hygiënische betrouwbaarheid. Het is
tevens duidelijk, dat zij ook het ongewenschte contact van mensch
en melk beperken. Hierdoor vermindert de kans op infectie met
van den mensch afkomstige pathogene kiemen en zij benemen
deze kiemen ten eenenrnale de kans zich te vermeerderen zoo zij
al in de melk geraken.

Melk van uitstekende hoedanigheid moet in deze beide opzichten
al minder onbetrouwbaar zijn, dan andere melk, al zal niemand
willen staande houden, en allerminst schrijver dezes, dat zij door
deze uitstekende hoedanigheid hygiënisch volkomen betrouwbaar
wordt.

Ten aanzien van de ziekte der koeien, waardoor de melk voor
den mensch nadeelig wordt geacht kunnen deze maatregelen
slechts zeer weinig helpen. Men kan zich daarvan niet afmaken
door te zeggen, dat de pasteurisatie dezer maximaal deugdelijke
melk dit tekort aan betrouwbaarheid wel zal opheffen. Het zou
in hooge mate inconsequent zijn den gebruikers rein gewonnen
melk voor te zetten, waarin „ziektestoffen" en gedoode pathogene
kiemen (zij het slechts dierpathogene) voorkomen. De ervaring
leert, dat het aantal dieren lijdende aan de hier bedoelde veeziekten
in een district waar aan de bestrijding daarvan niets wordt gedaan
hand over hand toeneemt. Tal van maatschappelijke factoren en
epizoötische momenten drijven dit aantal in zulk een district op.
Verschillende deskundigen zijn van oordeel, dat de besmettings-
kans van menschen met het stijgen van het aantal zieke dieren
toeneemt, zij het door verhoogde risico bij onverhoopt onvoldoende
functioneeren der pasteurisatie inrichting, zij het door de bekende
variabiliteit der resistentie dezer organismen, waarbij er onder
een groot aantal allicht zullen zijn, die aan de toegepaste ver-
warming weerstand bieden. Te hoog opvoeren dezer verwarming
leidt weer tot verkwisting in maatschappelijken zin en is om
andere redenen waarop hier kortheidshalve niet kan worden inge-
gaan ongewenscht. Men zal deze argumenten misschien niet te
zwaar behoeven op te nemen, zeker is dat in een goed geordende
samenleving de voedingsmiddelen zooveel mogelijk vrij behooren
te zijn van pathologische secreta en gedoode ziektekiemen.

Bovengeschetste toevloed van niet gezonde dieren, naar dis-
tricten waar de bestrijding ontbreekt, wordt voornamelijk ver-
oorzaakt doordat de hier bedoelde ziekten de rentabiliteit van het
veehoudersbedrijf zeer belangrijk verminderen. De veehouders die
hun belang juist inzien bevrijden hunne bedrijven van deze on-
oeconomisch werkende onderdeelen en trachten er nog een goede
prijs ter markt voor te maken. Een en ander is van hun standpunt
gezien volkomen zakelijk en oorbaar.

Voordeel van de bestrijding dezer ziekten heeft men in de eerste
plaats in het bedrijf. Het zou dus onjuist zijn deze strijd geheel
ten laste van de melkgebruikers te brengen. Echter, indien de
rentabiliteit dezer bedrijven verbetert zal zulks zich weerspiegelen
in de lagere productiekosten en dit komt weer den gebruiker ten
goede. De stelling is niet gewaagd, dat een grondige bestrijding
van mastitis, tuberculose, en abortus epizoötica, de bedrijfsresul-
taten zoodanig zal verbeteren, dat de kosten aan de eenvoudige
verbeterde techniek ter boerderij verbonden, hierin een volkomen
vergoeding zullen vinden.

Het ligt dus op den weg der overheid, mede ten bate der ge-
bruikers deze bestrijding te leiden en aan te moedigen, zonder
dat in de eerste plaats alle lasten voor rekening der melkvoor-
ziening komen.

Indien de leiders of eenige der leiders dezer ontvangststations
hiertoe bevoegd zijn, zullen zij de aangewezen personen zijn om
op het voetspoor der reeds nuttig werk verrichtende „gezondheids-
diensten voor vee", de bestrijding dezer ziekten in overleg met de
plaatselijke dierenartsen ter hand te nemen. Het is hier niet de
plaats de details daarvan nader uit te werken. Genoemd moge
worden, dat vooral bij het invoeren van melkmachines preventief
onderzoek en repressieve controle op uierstreptomycosen gebie-
dende eisch is. Dit werk sluit weer aan bij den strijd tegen de
weerzinwekkende bijmenging van secreta zulker koeien in de melk.

Men komt dus ongedwongen tot de conclusie, dat oprichting
van ontvangststations onder bevoegde leiding de cardinale factor
is ter verkrijging van melk van goede hoedanigheid, niet het minst
ter verhooging van de rentabiliteit van het veehoudersbedrijf en
dus indirect tot voordeel der melkgebruikers.

I. Verbetering der techniek ter boerderij, met hulp van de
overheid als geschetst in § 5. (Waterleiding, melkmachines, goed-
koope doelmatige drijfkracht en warmtebronnen, voorlichting).

tingen in de gebieden waar de melk wordt gewonnen, regeling van
het transport naar en van deze verzamelplaatsen. (§ 6).

III. Redelijke beperking van het aantal distributie- en pasteu-
risatie inrichtingen, intensieve controle op hunne werkwijze. (§ 4).

IV. Veelvuldige bemonstering en geregeld onderzoek aan de
ontvangstplaatsen, der melk van eiken veehouder in verschil-
lende richting. (§ 7).

Intensieve bestrijding van veeziekten onder voorlichting van
de leiders dezer plaatsen. (§ 9).

i. Het is niet mogelijk dit geheele vraagstuk beknopt te om-
vatten, het bovenstaande is als schets bedoeld niet als uitgewerkt
volledig rapport.

II. Het is mij bekend, dat tal van inrichtingen en organisaties
op een der hierboven beschreven gebieden lof lij ke pogingen hebben
gedaan. Het ontbreekt eenerzijds aan voldoende coördinatie,
anderzijds aan steun, voorlichting en leiding van overheidswege.
Het is de taak van hygiënisten en oeconomen deze beide hinder-
palen door onderling overleg op te heffen.

Over dit onderwerp komt in Revue vét. et journal de Méd. vét. et de zootechnie
(van Juni 1931, blz. 305) een belangrijk artikel voor van Donatien en Lestoquard
(Institut Pasteur d\'Algcrie), waarvan de lezing aan collega\'s in Indië kan worden
aanbevolen. Vrijburg.

Wratten bij runderen. (G. T. Creech Path. Div., Burau of Animal Industry,
Washington).

Schrijver merkt op, dat de specifieke oorzaak van het ontstaan van wratten
nog steeds onbekend is, hoewel het infectieuze karakter door proeven vastgesteld
is. De werkelijke oorzaak schijnt een filtreerbaar virus te zijn. Komt een gezond
rund in aanraking met een met wratten behept dier, dan kan infectie plaats hebben.

Bij oudere dieren (boven 1 jaar) ziet men ze hoofdzakelijk aan den uier en de
spenen, terwijl bij jongere dieren de wratten op alle plaatsen van de huid kunnen
voorkomen. Is het aantal wratten groot, dan worden de dieren in hun gioei belem-
merd en is de huid minderwaardig. Gedurende de laatste 5 jaar is het peicentage
huiden, dat door wratten minderwaardig geworden was, in Amerika 5 maal zoo
groot geworden. Bestrijding is dus wel noodig.

De vorm van de wratten is verschillend. Komen ze in groepjes voor, dan kunnen
ze een zeer onaangename geur verspreiden.

Behandeling. Meestal verdwijnen de wratten als de dieren ouder worden, doch
dikwijls is een behandeling noodig. Verwijdering kan plaats hebben door afbinden
of afdraaien. Bloeding is meestal zeer gering ; de overblijvende wond kan men
behandelen met ijsazijn of zilvernitraat. Kleine wratten kan men doen verdwijnen
door dagelijksche behandeling met ijsazijn of jodiumtinctuur. Neemt men ijsazijn

dan moet de omringende huid van te voren behandeld worden met vaseline. Wratjes
aan den uier en de spenen kan men behandelen met een zachte olie of castor olie.

Inwendig kan men bij een groot aantal wratten Liquor Fowleri geven, doch niet
bij melkkoeien, omdat de arsenicum in de melk overgaat.

Preventieve behandeling : Aangetaste dieren uit den koppel verwijderen en de
voorwerpen, waarmede de dieren in aanraking geweest zijn goed schoonmaken.
Dieren, die wratten aan uier en spenen hebben moeten het laatst gemolken worden.

Een geval van spontane genezing bij houtvuur, (van Heelsbf.rgen ; Berl. Tier.
Woch. 26 Juni 1931).

Op 27 September stierf een kalf onder typische verschijnselen van boutvuur.
Den volgenden dag werd weder een kalf van den zelfden eigenaar aan de kliniek
gebracht, waarbij eveneens boutvuur geconstateerd werd.

Den zelfden dag bracht de eigenaar een 3de kalf, dat reeds 5 dagen kreupel was,
sterke zwelling in de spieren van een achterbeen had, temperatuur 39.5 C.
De prognose werd gunstig gesteld wegens het langzame verloop. De aangetaste
plaats werd behandeld met Ungt laurianum. Na 6 weken kwam het kalf weer in
behandeling, omdat zich een flink abces ontwikkeld had aan de binnenvlakte van
de bovenschenkel. Bij opening van het abces bleek, dat een groot gedeelte van
de spieren necrotisch geworden was. Het necrotische gedeelte werd verwijderd en
een gewone wondbehandeüng toegepast. Patiënt genas volkomen. Bacteriologisch
werden Grampositieve staafjes gevonden, met Löffler\'s methyleenblauw bleek
sporenvorming te hebben plaats gehad. Cultures werden aangelegd volgens Zeisz-
ler. Na 2 x 24 uur zag men de typische boutvuurkoloniën.

Twee cavia\'s intramuscula\'r ingespoten, stierven binnen 48 uur aan een typische
phlegmoneuze ontsteking. Ook uit de cavia\'s werden de boutvuurkoloniën gekweekt.

Contribution a 1\'etude de 1\'enterite des agneaux. Carré H. Ree. de Med. Vet.
CVII, 6, 1931 p. 321.

Een uitvoerige beschrijving van een ziekte bij lammeren met als voornaamste
symptomen veelal doodelijke enteritis. Men dacht eerst aan een oorzaak van para-
sitairen aard, o.a. amoeben, coccidien en giardia, maar moest deze meening prijs
geven om de volgende redenen :

Het beeld van deze darmaandoening was bij alle aangetaste dieren hetzelfde,
of er wel of geen parasieten gevonden werden.

Wanneer coccidien, amoeben of giardia aangetroffen werden, bleef het beeld
van deze darmontsteking hetzelfde. Aangenomen moest toch worden dat elk dezer
parasieten een voor haar typische darmaandoening zou geven. Bij zeer acuut
gestorven jonge lammeren werden deze parasieten bovendien niet gevonden.

Door nader onderzoek komt de schrijver tot de conclusie dat de oorzaak van
deze enteritis verband hield met het voedsel, waarvoor in de eerste plaats be-
schimmeld en deficient voedsel verantwoordelijk moest worden gesteld. De lam-
meren nemen de melk van schapen die dergelijk voedsel genoten hebben niet
gaarne, waardoor zij bovendien te weinig melk krijgen. Als gevolg daarvan gaan de
lammeren spoedig zelf voedsel zoeken, zoodat het opvallend was dat men soms
bij lammeren van een maand oud slechts dit voedsel en geen spoor van melk in het
digestiekanaal vond. Het is te begrijpen dat een dergelijk rantsoen op zoo jeugdigen
leeftijd de oorzaak was van doodelijke enteritis. Ook hadden de fokkers dikwijls
de gewoonte de lammeren te vroeg te dwingen vast voedsel te nemen, met meestal
hetzelfde noodlottige gevolg. Toxisch voedsel zooals slecht gewonnen hooi, minder
goed behandelde bieten of pulp, voederkoeken die enkele malen schadelijk bleken
te zijn door het te hoog gehalte aan blauwzuur konden in eenige gevallen als oor-
zaak van enteritis worden vastgesteld. In den aangetasten darm van deze dieren
konden coccidien, amoeben en giardia\'s zich waarschijnlijk gemakkelijk ontwikke-
len en dus het lijden verergeren. Dergelijke lammeren werden ook eerder het slacht-
offer van pneumonie. Baudet.

Sclir. noemt eenige gevallen van vergiftiging met solanum dulcamara bij koeien;
opvallend was het, dat allen hoogdrachtige koeien werden aangetast.

De eerste koe had verschijnselen, welke aan melkziekte deden denken n.1. wag-
gelende gang, moeilijk opstaan, verwijding der pupillen en een weinig tympani.

Daar als waarschijnlijkheidsdiagnose melkziekte werd gesteld, werd de uier op-
gepompt. Na eenige uren echter was de koe veel suffer, terwijl tympani in erge
mate bestond. Hoewel op verschillende manieren geprobeerd werd de trommel-
zucht op te heffen, gehikte dit niet, en stierf de koe na 4 dagen.

Bij sectie werden resten van bitterzoet in de pens gevonden; gastro-enteritis
e. d. afwijkingen waren niet aanwezig.

Gedurende dezelfde tijd werden nog drie koeien in deze weide ziek, oppervlak-
kig weer met melkziekte-verschijnselen, waarvan twee stierven. Ook in deze ge-
vallen werd solanum dulcamara als oorzaak aangenomen.

(Solanum dulcamara is een heesterachtige, vaak windende plant met violette
bloemen, die bloeit in Juli en later roode, giftige bessen voortbrengt. De plant komt
ook in ons land algemeen voor (bitterzoet) vooral in vochtige streken. Ref.).

Neue Masznahmen zur Verhinderung des Milzbrandes in verseuchten Stallen.
(Hruska ; Münch. Tier. Woch. No. 30. 1930, s. 374).

In tegenstelling met Koch. die intestinale infectie bij miltvuur aanneemt door
doordringen van miltvuurbacillen, ontstaan uit opgenomen sporen, door den darm-
wand, meent Schr. op grond van eigen onderzoekingen, dat het heel moeilijk,
zoo niet onmogelijk is, bij een onbeschadigde darmtractus miltvuur door orale
infectie op te wekken ; alleen wanneer in het digestie-apparaat laesies voorkomen,
is infectie per os mogelijk.

Op grond van deze veronderstelling bouwt schr. dan ook zijn prophvlactische
maatregelen op. Hij voorkomt beschad\'ging van het darmkanaal door in een be-
smette stal alle hooi- en stroovoedering te staken en de dieren alleen week voer
te verstrekken. Zijn bestrijdingsmaatregelen past hij nu als volgt toe : Wanneer
een infectie in den stal optreedt, worden direct de dieren aan week voer gezet. Koe-
ien met temperatuursverhooging worden verwijderd van de rest en behandeld met
serum. Bij de andere dieren wordt drie dagen temperatuur opgenomen en blijft
deze normaal, dan worden ze simultaan geënt (serum en vaccin, ie en 2e enting).
Het week voerdiëet kan na 14 tot 16 dagen worden gestaakt daar dan vol-
doende immuniteit is opgetreden. Noodentingen alleen met serum geeft volgens
schr. een zeer onvoldoend resultaat.

De „circling" d\'sease, een meningo-encephalitis bij schapen welke door schr, werd
waargenomen op Nw. Zeeland, kenmerkt zich in de eerste plaats door een eigen-
aardige hoofdhouding der dieren, meestal gepaard gaande met dwangbewegingen
in één bepaalde richting. De ziekte komt voorn, voor bij éénjarige dieren.

Bij sectie werden alleen in de hersenen macroscopische veranderingen waargeno-
men n.1. hyperaemie en licht oedeem der hersenvliezen. Bacteriologisch konden
in één geval in de hersenen Gram-pos. staafjes worden aangetoond en in het cere-
brospiraalvocht Gram-pos. diplococcen. Proefentingen met culturen dezer bacte-
riën gaven nog geen duidelijke inlichtingen betreffende de aetiologie der ziekte.

Chemisch werd zoowel in bloed als hersenvocht een verhoogd suikergehalte
vastgesteld, terwijl in de verhouding der witte bloedcellen, een verhooging der
polymorphe leucocyten werd aangetoond( beide afwijkingen wijzen op infectie-
ziekte).

Niet onwaarschijnlijk wordt als oorzaak geacht een filtreerbaar virus ; terecht
merkt schr. echter op, dat nadere onderzoekingen noodig zijn.

Histologie der Augenveranderungen bei der A. Avitaminose der Hühner. Sie-
fried und Westhues. Arch. f. Tierh. 1930 S. 223.

De onderzoekingen wezen uit, hetgeen trouwens reeds bekend was, dat een te-
kort aan vitamine A. bij hoenders o. a. ook het ontstaan aan oogveranderingen
(conjunctivitis, keratitis, keratomalacie, xerophtalmie) welke histologisch nader
werden onderzocht, ten gevolge heeft.

Als eerste verschijnselen werden opgemerkt: lichtschuwheid, roode en vochtige
oogvliezen en ooglidranden, sereuze ooguitvloeing. Na enkele dagen traden op :
verkleving van de eenigszins gezwollen ooglidranden en vorming van een meer
fibrineus-etterige, kaasachtige conjunctivale afscheiding van geelwitte kleur.

Hoornvliesveranderingen waren dan meestal niet aanwezig. Spoedig verergerde
evenwel de toestand. In de conjunctivaalzakken hoopte zich dan een kaasachtige,
brokkelige exsudaatmassa op. Het hoornvlies werd droog en ruw van oppervlakte
en ondoorzichtig met parenchymateuze sterker troebele haarden. In het verdere
verloop werd wel necrose van de ooglidranden en van de oogleden opgemerkt
en kwamen zelfs uitgebreide verwoestingen van de cornea en van de inwendige
deelen van het oog voor.

Bovenvermelde symptomen werden slechts bij jongere, niet bij de oudere die-
ren, opgemerkt. Bij de laatste kon enkel soms slechts een troebel belegsel op het
derde ooglid worden waargenomen.

Histologisch werd gevonden dat epitheeldegeneratie van de conjunctiva en
de cornea op den voorgrond trad. Het oorspronkelijke epitheel werd n.1. vervangen
door een meerlagig verhoornd plaveiselepitheel met desouamatie der oppervlak-
kige lagen. De erbij optredende infectie speelt slechts een secundaire rol en het
proces kon dan een meer etterig necrotiseerend karakter krijgen.

Het hoornvliesepitheel was dan steeds veranderd en vertoonde partieele- of
totale infiltratie of necrose. De sclera was nabij de corneascleraal-grens reeds vroeg-
tijdig geïnfiltreerd, het hoornvlies-parenchijm eerst later. De exsudaatmassa. in
den conjunctivaalzak bestond uit afgestooten, gedegeneerde en verhoornde epithe-
lien, slijm, ontstekingsproducten en kernresten. Soms was de iris geinfiltreerd. De
traanklier bleek niet veranderd, de Hardersche klier wel. Het klierepitheel had
plaats gemaakt voor een verhoornd meerlagig plaveiselepitheel. In vergelijking
met de ademhalings-slijmvliezen en de klieren van de mondholte, reageerden de
oogen en vooral de daar zich bevindende klieren langzaam, gering, of in het ge-
heel niet op een bestaand gebrek aan vitaminen A. Veenendaal.

De eigenaardige gewoonten van honden om op bepaalde plaatsen kleine hoeveel-
heden urine te loozen, is bekend. Hexküll en Sarris (Forschungen u. Forschritte
1931, No. 17, blz. 242), hebben daaromtrent proeven gedaan met reuen en teven.
Zij zijn van oordeel dat reuen o.a. er mee beoogen : het gebied dat zij als hun toe-
behoorend beschouwen, aan te geven. Al naar hun aard eerbiedigen andere reuen
dat bezit en urineeren niet daar ter plaatse, of wel zij trekken er zich niets van aan.
Ook merkten zij op dat een reu op de plek, die hij tevoren had aangegeven (en die
dus reeds zijn geur had) niet voor de tweede maal urineerde.

Verder vindt een hond in een vreemde streek gemakkelijk de weg, en de weg
naar huis terug, als hij hier en daar reukstations heeft aangelegd

Het is voor ons mensen moeilijk te doorgronden, welke bedoeling de honden
hebben met hun mictio interrupta. Misschien is het een beleefdheid tegenover elkaar:
(afgeven van visitekaartje). Vr.

Tierheilkunde und Tierzucht. Enzyklopädie, herausgegeben von Dr. V. Stang,
Berlin und Dr. D. Wirth, Wien. Band IX. Verlag Urbang u. Schwarzenberg, Berlin.

Weer is een deel van deze bekende encyclopedie verschenen, nu het voorlaatste
deel. De laatste, 10de band zal op het eind van dit jaar verschijnen. Dit deel is
weer als de vorige goed uitgevoerd en geillustreerd (273 afbeeldingen in den text,
2 gekleurde en 42 zwarte platen). Wij vinden weer een groot aantal artikelen,
zoowel op het gebied van Veeartsenijkunde als van Veeteelt. Onder de eerste ru-
briek o.a. uitvoerige over Scheidenkatarrh des Rindes (F. Lutje) ; Schimmel-
pilzerkrankungen (Th. Kitt) : Schlachtausbeute (R. Meyer) ; Schlachtmethoden
(J. Bongert) ; Schlachthauseinrichtungen (R. v. Ostertag, J. Köster) ; Schul-
terlahmheit (F. Schwendimann) ; Schweinepest (F. v. Hutyra) ; Sehnenleiden
(G. Forsseli) ; Seidenraupenkrankheiten (R. Grandori) ; Sektionstechnik (Th.
Kitt) ; Septische Erkrankungen der Neugeborenen (F. Lütje) ; Sexualmerkmale
(K. Keller) ; Singvögel und Stubenvögelkrankheiten (W. Nöller) ; Spirochätose
(P. Knuth).; Sprunggelenkerkrankungen (Th. Schmidt) ; Spulwürmer der Säuge-
tiere (D. Wirth) ; Starrkrampf (F. v. Hutyra) ; Staupe (D. Wirth) ; Stelzsusz
(W. Pfeiffer) ; Sterilität (F. Schöttler) ; Taubenseuchen (R. Reinhardt).
Als Nederlandsche medewerker treffen wij in dit deel aan Prof. Wester met arti-
kelen over Sporotrichose, Streptotrichose en Strongylidenerkrankiingen ; van
Prof. Jakob enkele kleinere artikelen.

Op zoötechnisch gebied uitvoerige bijdragen over : Schaf und Schafzucht en
Schwein und Schweinezucht (H. v. Falck) ; Tierzucht in Zweden (E. Th. Nyström);
Sweinerasse (V. Stang) ; Tierzucht Schweiz (U. Duerst) ; Seidenraupenzucht
(R. Grandori) ; Tierzucht in Jugoslawien (V. Stang) ; Signalement (K. Keller) ;
Tierzucht in Spanien (Z Salazar) ; Stallbauten (A. Jentsch) ; Stallhygiene
(K. Wagenf.r) ; Tierzucht in Sudamerika (V. Stang) ; Tierzucht in Syrien und
Palästina (W. Böhlke) ; Tierschutz (K. Eberbach) ; Tierzucht, Masznahmen ziir
Förderung (E. Feige).

Grundlagen einer klinischen Hämatologie der Haustiere von Dr. D. Wirth o.
ö Professor der Interne Medizin an der Tierärztlichen Hochschule in Wien. Urban
und Schwarzenburg. 1931. Prijs R.M. 25.—, geb R.M. 27.40.

Tegelijk met den 5en druk van Naegeli\'s beroemd werk „Blutkrankheiten und
Blutdiagnostik" verscheen bovenbedoeld werk van Wirth, een der meest compe-
tente deskundigen op dit gebied uit onze kringen. Welk een verschil nog. In de voor-
rede zegt de schrijver terecht, dat onze kennis omtrent de haematologie van de huis-
dieren nog zeer gering is en nog slechts bestaat uit een verzameling van „Einzel
befunde" De haematologie van den mensch is reeds lang onder de zeer bekwame
leiding van Naegeli over dat stadium heen.

De om verschillende redenen betrekkelijk geringe waarde van het bloedonderzoek
voor den practiseerenden dierenarts (behalve waar het geldt parasitaire bloedziek-
ten) zal een snelle ontwikkeling voorloopig nog wel blijven tegenhouden.

Al zetelt de belangstelling voor het bloedbeeld in morphologischen en chemischen
zin dus practisch in hoofdzaak in de klinieken, daar verdient de haematologie der
huisdieren in hooge mate onze aandacht, niet het minst voor de vergelijkende
pathologie.

Het boek van Wirth bevat naast eigen werk natuurlijk veel compilatie, waardoor
naast het resultaat van goede, recente onderzoekingen, als gelijkwaaidig vele oudere
gegevens staan, welker waarde dikwijls zeer problematisch is.
Het boek omvat de techniek van het gewone bloedonderzoek ; de algemeene symp-
tomatologie; de beschrijving van het normale bloedbeeld van de huisdieren eneenige

andere diersoorten ; de speciale pathologische haematologie (leucaemie, pseudo-
leucaemie ; haemorrhagische diathesen ; haemoglobinaemien ; symptomatische
bloedveranderingen ; zoöparasitaire bloedziekten, en tenslotte ook een hoofdstuk
over bloedonderzoek in de veeteelt.

Hoewel de gegevens, welke sedert 20 jaren in mijn kliniek zijn verzameld omtrent
de samenstelling van het bloed bij verschillende ziekten etc. niet steeds kloppen
met die, welke Wirth aanhaalt, wat trouwens mijn eigen schuld is, omdat een sa-
menvattende publicatie dier gegevens tot nu toe achterwege is gebleven, beveel ik
dit werk den belangstellenden dierenarts gaarne aan als het beste tot nu toe bestaan-
de werk op dit gebied.

Het boek sluit met een enorme literatuurlijst en eenige zeer goede gekleurde
afbeeldingen. J. Wester.

In het Tijdschrift van i Januari 1931 verscheen onder bovengenoemden titel
het eerste artikel van Prof. C. F. v. Oijen, waarin gewezen werd op het feit op-
hoe velerlei gebied de dierenartsen heden ten dage werkzaam zijn.

Dientengevolge ontwikkelt zich ook in onzen tak van wetenschap een soort
specialisme, waarvan de beoefenaars behoeft gevoelen contact met elkander te
zoeken, gedachten uit te wisselen en verschillende vraagstukken, die zij op hun weg
ontmoeten, te bespreken.

Op voortreffelijke wijze heeft Prof. v. Oijen in het genoemde artikel het ,,heden"
onder de ,,loupe" genomen en de denkbeelden der ,,toekomst" ontvouwd.

Bewoog ,.Toekomst I" zich meer langs algemeene lijnen, in ,.Toekomst II" werd
de gedachte nader uitgesponnen en een schema ontworpen, dat aan de leden der
Maatschappij ter beoordeeling werd aangeboden.

Alhoewel dit schema in dezen vorm door de Maatschappij niet werd overge-
nomen, heeft de Algemeene Vergadering van 18 April 1931, waarin het Huishoude-
lijk Reglement definitief werd vastgesteld, de algemeene grondslagen van het
plan wel aanvaard.

Met lofwaardigen ijver heeft het Hoofdbestuur aan de wenschen der Algemeene
vergadering gehoor gegeven. Immers in het nummer van 1 Juli j. 1. verscheen
reeds de bekende oproep van het Hoofdbestuur om te komen tot de vorming
van een groep voor het gebied omvattende de kennis der menschelijke voedings-
middelen van dierlijken oorsprong.

In enkele regelen werd het formeeren van een andere groep, zoo de leden zulks
wenschten, in uitzicht gesteld.

Ik heb mij daarop tot den Secretaris van het H. B. gewend met de vraag of een
groep „Klinische diergeneeskunde" niet gewenscht zou zijn en ik had hier vooral
de practici (in den ruimsten zin des woords) op het oog.

De Mij. voor Diergeneeskunde zal zich, dank zij de wijzingen van Statuten en
Huishoudelijk Reglement, naast haar wetenschappelijke taak, meer in de richting
van „vakvereeniging" gaan bewegen. Men mag dit toejuichen of daar sceptisch
tegenover staan : het is de klop op de deur van den nieuwen tijd, die wordt ingeluid.

,,Organisatie" : het woord moge U tegengrijnzen of streelen, wij hebben het als
feit te aanvaarden.

Het zijn, naar mijn beste weten, de H. H. practici geweest, die den grootsten stoot
hebben gegeven de Maatschappij in die richting te doen ontwikkelen.

Verschillende afdeelingen gingen, jaren geleden, reeds vóór met het opstellen
van bepaalde tarieven voor bepaalde diergeneeskundige verrichtingen.

Allerwege verrezen „Kringen van practiseerende dierenartsen", die hetzelfde
doel beoogden.

Deze materieële zaken worden thans vereenigd in het groote lichaam : de Maat-
schappij.

In de toekomst zal de Mij. zeer zeker haar bemiddeling verleenen (indien deze
wordt gevraagd) voor het regelen van tarieven inzake tuberculosebestrijding,
pullorumbestrijding, pluimveeëntingen, (zij heeft dit reeds gedaan met de N.P.F.)
eventueel varkensentingen enz.

Het H. B. zal voor deze aangelegenheden zijn licht willen opsteken bij de prac
tici en nimmer zal dit eenvoudiger en doeltreffender kunnen geschieden, dan wan-
neer het H B. zich kan wenden tot een Commissie voor Klinische Diergeneeskunde
waarin de stem der practici wordt gehoord !

Tot mijn verbazing ontving ik echter van onzen geachten Secretaris het bericht,
dat ik tot dusver (15 Aug.) de eenige was, die hierom gevraagd had!

Waarschijnlijk verkeeren verschillende practici dusdanig onder de bekoring on-
zer mondaine badplaatsen (naar ik hoor moeten talrijke vétérinairen aldaar zijn
gesignaleerd), dat deze aangelegenheid aan hun aandacht is ontsnapt. Edoch, ik
kan mij niet voorstellen, dat het in het voornemen der practici ligt het Hoofd-
bestuur, dat getoond heeft in deze zaak „diligent" te zijn, in een bepaald kleeding-
stuk te laten staan.

Ik wek dus H H. klinische diergeneeskundigen met nadruk op, alsnog den wensch
tot het instellen van bovenbedoelde groep aan den Secretaris der Mij. kenbaar te
maken. Wil zoo\'n groep goed aan haar doel beantwoorden, dan zal zij onder haar
leden vogels van diverse pluimage moeten kunnen tellen (dierenartsen voor groote
en kleine huisdieren, pluimvee-specialisten, paardenartsen enz.).

Allen, die maar iets met de praktijk der diergeneeskunde te maken hebben, zijn
van harte weikom

Een oude, zeer bekende spreuk zegt : ,.Stelt niet uit tot morgen, wat gij heden
doen kunt."

Kort verslag van het verhandelde in de Hoofdbestuursvergaderingen van 13 Juni
en 15 Aug. 1931

Vooreerst werd na een deskundige voorlichting overwogen of er voor onze leden,
inzonderheid onze jonge leden, voordeelen in kunnen zijn gelegen, wanneer onze
Maatschappij een overeenkomst aangaat met een levensverzekeringsmaatschappij.
Risico\'s voor onze Maatschappij brengt dat niet met zich, terwijl het reductie-
percentage, dat verschillende groote levensverzekeringsmaatschappijen op de premie
aanbieden, niet onaanzienlijk is

Besloten werd deze aangelegenheid nader te overwegen door contact te zoeken
met een aantal vooraanstaande maatschappijen op dit gebied.

Het door den secretaris uitgebrachte Jaarverslag zal worden toegezonden aan
zustervereenjgingen en aan de groote organisaties op landbouwgebied, van welke
wij geregeld het jaarverslag (soms lijvige boekwerken) ontvangen. Bovendien
zal een excerpt uit het Jaarverslag, waarin o m. de gedeelten over de import hier
te lande van en leekenhandel in buitenlandsche sera en entstoffen, worden toe-
gezonden aan de landbouwpers en aan de groote dagbladen.

Besloten werd, dat ook de A. N. P. V. (Algemeene Nederlandsche Pluimvee-
fokkers Vereeniging) inzake de tarieven voor de diphtherie-entingen, waaromtrent
wij overeenkwamen met de N. P. F., van dezelfde voordeelen zal kunnen genieten

als de o.ganisaties, bij de N. P. F., aangesloten. Een en ander natuurlijk tegen de-
zelfde contra-prestaties.

In de vergadering van 13 Juni waren de Hoofdbestuursleden in de gelegenheid
het ontwerp van het gedenkraam voor prof. Poels te bezichtigen, men mag gerust
zeggen te bewonderen. Het verkleinde ontwerp in waterverfkleuren frappeerde
reeds door zijn fraaie kleurengamma\'s. De ontwerper van het raam, de hr. Jongert,
lichtte een en ander toe en liet ons kennis nemen van de gedachten, d^;e hem geleid
hadden bij het concipieeren van het motief, aan de geneeskunde in algemeenen zin
ontleend. De bouwmeester der Rijksseruminrichting, Ir. van der Steur, was
tevens aanwezig en gaf ons een inzicht in de verhouding van het raam tot zijn
omgeving. Ten slotte besloot het Hoofdbestuur om de opdracht definitief te ver-
strekken, waardoor het raam dus zal worden uitgevoerd overeenkomstig het ont-
werp. Getracht zal worden als bijlage bij ons Tijdschrift t.z.t. een reproductie van
het ontwerp, zoo mogelijk in kleuren, aan de leden te verstrekken.

Verder werd in deze vergadering de agenda van de Algemeene Vergadering vast-
gesteld, waai bij tevens de onderscheidene finantieele verslagen aan de goedkeuring
van het Hoofdbestuur werden onderwerpen, voor zoover het daartoe bevoegd is.
De resultaten van deze besprekingen zijn vermeld in het nummer van 1 Aug.
van ons Tijdschrift, zoodat daarheen kan worden verwezen. Vermeldenswaard
is nog, dat coll. van Heusden bij deze besprekingen de stichting eener zelfstandige
afdeeling Overijssel aankondigde.

Van verschillende zijden is aan het Hoofdbestuur gevraagd of het zijn invloed
zou kunnen aanwenden om uit de landbouwbladen de soms zeer omvangrijke
advertenties, die het zelf-enten tegen diphtherie en pokken aanbevelen, te weren.
Niet alleen dat de dierenartsen daardoor directe schade ondervinden, ook de kwak-
zalverij wordt er op niet geringe wijze door bevorderd. Bovendien wordt er in de
,,Bedrijfspluimveehouder" in de redactioneele kolommen een campagne gevoerd
door iemand, zich teekenende Fr. H., die zelfs een enquête instelt naar de resul-
taten van het zelf enten ; alles onder het motief de belangen van den pluimvee-
houder te willen dienen. Naar achteraf verluidt is deze Fr. H. de dochter van een
apotheker, die ten huize harer vader een agentuur der Belgische entstof, geïm-
porteerd door de fa. Kommer te Alkmaar, bezit. Van pogingen onzerzijds om de
advertentiën te weren uit genoemde tijdschriften wordt weinig succes verwacht,
aangezien de uitgever (doorgaans de fa. Misset te Doetinchem) een dergelijke
aanzienlijke inkomstenbron uit de advertentiën wel niet gaarne zal willen derven.
Nochtans zal getracht worden door inroepen van de hulp der N. P. F. en A. N. P. V.
aan dezen misstand een einde te maken (Beide organisaties hebben hunne daadwer-
kelijke hulp verleend met het resultaat, dat tenminste in de redactioneele kolommen
geen propaganda voor het zelf-enten meer zal worden gemaakt).

Het onderwerp ..vischkeuring" kwam ook op deze vergadering weer eens aan
de orde. Besloten werd om het nader uitwerken der plannen t.a.v. het organiseeren
eener cursus in vischkennis en vischkeuring op te dragen aan de ,,groep hygiëne",
die men juist bezig is te constitueeren.

Ook de tuberculose-bestrijding kwam weer eens op het tapijt. Voor zoover zulks
alsnog mogelijk is, wil het Hoofdbestuur trachten uniformaliteit te brengen in de
wijze waarop en de honoreering waarvoor de practiseerende dierenartsen hunne
medewerking aan de georganiseerde tuberculose-bestrijding verleenen. Te dien
einde zal een commissie uit het H. B. bestaande uit van Heusden, Schuytemaker
en Santema voorstellen ontwerpen, waartoe zoo volledig mogelijk gegevens zullen
worden verzameld over de wijze, waarop een en ander tot dusverre plaats vond.
Schuytemaker belast zich met het verzamelen der gegevens volgens bepaalde
vragenlijsten.

Eenige malen reeds is verzocht of het Hoofdbestuur niet een ,,model afdeelings-
reglement" kan publiceeren, dat den verschillenden afdeelingen dienen kan als
leiddraad bij het samenstellen van een nieuw reglement in overeenstemming met
de nieuwe Statuten en Huishoudelijk Reglement. Aanvankelijk heeft het H. B.

zulks niet gewild, ten einde aan de afdeelingen een maximale autonomie te laten.
Nu evenwel dit verzoek herhaald wordt, is het van zijn standpunt teruggekom en
Van Heusden en Kirch zullen een zoodanig ,,model afdeelingsreglement" samen-
stellen.

De Hoofdbestuursvergadering van 15 Augustus werd voor een groot deel besteed
aan de conferentie met de „pullorumcoinmissie". De resultaten van deze confe-
rentie vinden de leden in het Tijdschrift vermeld.

Van de „Kring Gouda van practiseerende dierenartsen" had het Hoofdbestuur
o m. een verzoek ontvangen zich tot de regeering te willen wenden met het verzoek
om tijdelijk het vlekziekteserum der Rijksseruminrichting weer gratis of wel tegen
een sterk gereduceerde prijs ter beschikking te stellen. Een en ander om de nood-
lijdende landbouw en veehouderij te hulp te komen. Unaniem besloot het Hoofd-
bestuur om aan dit verzoek niet te voldoen, aangezien daardoor kunstmatig een
monopolie voor de Rijksseruminrichting zou worden geschapen. Hiertegen heeft
het rapport der serum- en entstofcommissie reeds stelling genomen. Bovendien
zou de beoogde prijsverlaging in de eerste plaats een landbouwbelang zijn en de
behartiging van die belangen moet aan de eigen organisaties worden overgelaten. *)

Besloten werd om in het Tijdschrift van 15 Sept. een los blaadje in te leggen,
waarop vermeld zijn de ingekomen candidaten voor den Centralen Raad.

Een aantal kleinere punten o.a. over de georganiseerde tuberculosebestrijding
en over de tarieven der diphtherie-entingen vulden het programma.

Op 15 Augustus j.1. heeft een samenspreking plaats gehad van de L. G. P. B.
(Landelijk Georganiseerde Pullorum Bestrijding, voorzitter Mr. Sannes, secietaris
Dr. ie Hennepe, administrateur de hr. Schilt, voorts de H.H. Schimmel en
Koudijs) en ons Hoofdbestuur. Onderwerp was het aandeel, dat door de practi-
seerende dierenartsen zal worden verricht bij het onderzoek naar pullorum-
besmetting. Tot dusver beperkte zich dat aandeel tot het nemen en verzenden der
bloedmonsters.

Met het serum dezer monsters werd in het laboratorium een agglutinatie-reactie
gedaan.

In den laatsten tijd is in het buitenland veel propaganda gemaakt voor een zoo-
genaamde snelmethode, waarbij een agglutinatiereactie gedaan wordt door een zoo
juist aan de kip ontnomen druppel bloed te vermengen met een druppel antigeen.
Deze methode is voor den kippenhouder veel eenvoudiger en om deze en verschil-
lende andere redenen wil de L. G. P. B. deze methode in de aanstaande campagne
zooveel mogelijk doen toepassen.

Aangezien de L. G. P. B. zich op het te loven standpunt stelt de pluimveeziekten-
bestrijding zooveel mogelijk met behulp van den dierenarts te doen geschieden
(zooals bekend eischte zij van hare deelnemers, dat de bloedmonsters der kippen
steeds door een dierenarts moeten zijn getapt), zocht zij ook ditmaal contact met
onze Maatschappij, ten einde door gemeenschappelijk overleg te komen tot vast-
stelling van een werkwijze, voor zooveel de dierenarts daarbij betrokken is.

Een voornaam ding is, dat voor het toepassen der reactie een extra-schol\'ng
noodzakelijk is. In een cursus van drie dagen is door persoonlijk onderricht deze
kennis aan te leeren. Er wordt naar gestreefd zoodanige cursussen te organiseeren
aan de Rijksseruminrichting.

Misschien kan, wanneer zulks met de woonplaats der deelnemers zoo uitkomt,
zoo\'n cursus ook elders worden gegeven. De secretaris ziet gaarne opgaven tegemoet

\') Zooals bekend, heeft intusschen het lid van de 2de Kamer, de heer Ebels
zich tot den betrokken minister gewend met een verzoek van dezelfde strekking.
Het definitief antwoord van 17 Aug. j.1. op de betrekkelijke vraag luidt, dat er geen
aanleiding bestaat tot verlaging van den prijs van het vlekziekte-serum.

van hen, die in principe er toe besluiten een dergelijke cursus te volgen. H.H.
plaatsvervangers, die aan het einde van het vacantieseizoen vrijkomen, wordt in
het bijzonder aangeraden zich voor bijwoning eener dergelijke cursus op te geven.
Het laat zich immers aanzien, dat er verschillende collega\'s zijn, die, om een of
andere reden niet genegen zijn zelf een dergelijke cursus te volgen, maar die voor
de pullorumbestrijding in hunne praktijk toch wel gedurende kortere of langere
tijd werk hebben voor een assistent.

Overleg is ook gepleegd omtrent het door de dierenartsen te berekenen tanef.
In principe werd ook besloten van een vast grondtarief uit te gaan en bij opgave
van grootere aantallen dieren een reductie te verleenen. Als grondtarief werd aan-
genomen een bedrag van 10 ets. per dier, zoodat met de reducties het tarief er
als volgt komt uit te zien :

i— ioo dieren, 10 cents per dier met een minimum van / 5.-—.
100— 500 ,, 10 % reductie.
500— 1000 ,, 15 %
1000—10.000 ,, 20 °/_Qmeer dan 10.000 dieren 25 % reductie.

Het Hoofd bestuur adviseert aan de leden met aandrang alle medewerking te
verleenen om dit tarief toe te passen, opdat dit gebied aan den dierenarts zal blij-
ven en wij er niet, zooals van andere gebieden, van zullen worden verdrongen,
wat al weer een bijdrage zou leveren tot toeneming der kwakzalverij.

Vergadering op Vrijdag 28 Augustus, in Hötel-Café ..Spoorzicht" te Leeuwarden.

De vergadering werd bezocht door ruim twintig leden, een aantal, dat, in aan-
merking nemende de heerschende betrekkelijke slapte in de praktijk, klein ge-
noemd moet worden. Er was op ruimer opkomst gerekend ; het onderwerp dat
in den loop der tijden vermaardheid heeft gekregen het bezoek af te stooten,
namelijk bespreking over ,,de tarieven" kwam ditmaal niet op de agenda voor.
De indruk wordt gevestigd, dat vooral een aantal leden in de periferie van de
provincie weinig waardeering hebben voor gemeenschappelijke beraadslagingen ;
blijkbaar vergeten zij, dat deze de fundamenten moeten vormen voor ons niet
altijd even onwankelbaar gebouw. En bovendien onderschatte men niet de waarde
van onderling persoonlijk contact ; het behoedt voor inzinking, reint te groote
voortvarendheid, verbetert ongewenschte verhoudingen, voert tot zelfkritiek.

Santema deed eenige mededeelingen uit de laatstgehouden Hoofdbestuurs-
vergadering, o.a. over besprekingen met de Pullorumcommissie, waarbij deze
voorstelde slechts certificaten ten behoeve van de pullorumbestrijding te aan-
vaarden (voor zoover het onderzoek geschiedt volgens de snel-agglutinatiemethode
op de glasplaat) van die collega\'s, welke een driedaagschen cursus aan de Rijks-
seruminrichting (of daarmede gelijk gesteld Instituut) tot het verkrijgen van
ervaring in de techniek en de beoordeling van deze agglutinatie zouden hebben
gevolgd Er tilde iets van heftige verontwaardiging in de vergadering, dat het
Hoofdbestuur verzoeken van deze strekking niet onverbiddelijk afwijst. Het
principe van bijkomstige acten van bekwaamheid is, zoo vond men, in flagranten
strijd met het karakter van het diploma voor veearts. Hij, die dit diploma heeft
verworven, kan zelfstandig een nieuwe werkwijze tot de zijne maken ; zoo noodig
kiest hij daartoe voorlichting. Mocht onverhoopt blijken dat een collega met on-
voldoende kennis van zaken een oordeel velt, dan zouden tegen dezen maatregelen
kunnen worden beraamd.

Ons Hoofdbestuurslid kreeg opdracht, er met nadruk op te wijzen, dat aan-
vaarding van het gewraakte voorstel een gevaarlijk precedent schept.

Als leden voor den Centralen Raad stelde de Afdeeling voor de H. H. : J. P,
van Slooten, J. A. Klauwfrs, H. Wigeksma, P. H. van Kempen en S. Kingma ;

en als reserve : C. Tenhaeef, K. Schuytemaker, Dr. J. A. Beyers en A. van
Heusden.

Over de techniek van de stemming op de Algemeene Vergadering maakte men
zich eenigszins ongerust. Het beste leek den afgevaardigde een lijst mee te geven,
waarop alle door de verschillende afdeelingen genoemde candidaten naar volgorde
van de vermeende geschiktheid worden vermeld.

Vervolgens hield collega P. J. \'t Hooft, reeds in den aanvang van de vergadering
door den Voorzitter hartelijk welkom geheeten, een lezing over ,.de Trekhondenwet"

Naast het feit, zoo zeide collega \'t Hooft, dat voor een goede uitvoering der
wet het van belang is, dat de keuring der honden is opgedragen aan ter zake kun-
digen, is van beteekenis, dat juist de dierenarts erkend wordt als te zijn de des-
kundige op dit terrein. Misschien kan dit leiden tot de herovering van het verloren
gebied van de Zootechniek. Bij wijze van proef is een regelingscommissie ingesteld
voor de trekhondenfokkerij in de provinciën Zuid-Holland, Drente en Limburg ;
één der drie leden, waaruit elk dezer commissiën bestaat, is een dierenarts, aan-
gewezen door het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Slaagt deze proef, dan zou het wellicht aanbeveling verdienen, het Hoofdbestuur
in overweging te geven, stappen te doen, dat ook in de Regelingscommissies tot
bevordering van de fokkerij van andere huisdieren het veterinaire element weer
in eere worde hersteld. Ook in historischen zin heeft de dierenarts hier recht op ;
het waren toch overal de practiseerende collega\'s die de eerste stappen deden
voor de rationeele paarden- en rundveefokkerij. Daarna werden verschillende
artikelen van de wet nader onder de loupe genomen. Bij de discussie werd o.a.
gevraagd of het toelaatbaar is een hond voor een tweewielige fiets trekdienst te
laten doen. Collega \'t Hooft meende, dat het onmogelijk zou zijn, daarbij aan alle
voorgeschreven verplichtingen (o.a. het meevoeren van een plank waar de hond
op kan liggen) te voldoen.

De Voorzitter zei den inleider dank voor zijn keurige en duidelijke verhandeling,
die door de aanwezigen met zeer veel belangstelling, getuige ook de discussie,
was aangehoord.

Veenbaas deed voorloopige mededeeling van intracutane diagnostische in-
spuitingen met paratuberculine, bij wijze van proef door den Gezondheidsdienst
uitgevoerd. Behalve met paratuberculine, werden ook enkele dieren met runder-
tuberculine, vogeltuberculine en phleïne (een extract van bacillus phleï) ingespoten.

Tot nu toe strekt de ervaring zich uit over een aantal klinisch duidelijk aan
paratuberculose lijdende dieren.

De verkregen resultaten werden in fraaie graphieken vertoond Behoudens een
enkele uitzondering vertoonden deze dieren allen een sterk positieve reactie (huid-
zwelling) met paratuberculine ; met vogeltuberculine is de reactie dikwijls iets
minder karakteristiek. Misschien doet phjeïne het ook goed ; het voordeel zou zijn,
dat dit zeer gemakkelijk is te bereiden Tuberculine gaf bij enkele lijders (welke
niet reageerden op de oogtuberculinatie) een geringe reactie. De proeven worden
voortgezet.

Broersma vroeg, wanneer het Bestuur komt met het voorstel tot bespreking
van de tarieven voor den Gezondheidsdienst, welke voorloopig voor een jaar
werden vastgesteld. Hierover zal een Afdeelingsvergadering worden belegd op
Woensdag 7 October ; in overleg met Veenbaas zal deze onmiddellijk voorafgaan
aan de jaarlijksche bespreking van hem met de dierenartsen welke zich de vol-
gende campagne zullen bezighouden met tuberculinaties ten behoeve van den
Gezondheidsdienst. L. P. de Vries,

Afdeeling Groningen-Drenthe. De 29 Aug. gehouden afdeelingsvergadering was
feitelijk meer een noodgedwongen intermezzo van een feestdag. Op uitnoodiging
toch van de firma Brocades en Stheeman had een gezelschap van ruim20 afdee-
lingsleden zich, in gezelschap van hunne dames, opgemaakt naar Meppel ter be-

zichtiging van de pharmaceutische fabriek der bekende firma. Voorwaar een zeer
passende excursie voor dierenartsen, zoo nauw betrokken bij de produkten van
deze grootsche, eenige imichting, waarop industrieel Nederland me\' recht trotsch
mag zijn. Hoe schitterend staat hier alles in het teeken van toepassing der vorde-
ringen op medisch en technisch gebied ! De verwerking der grondstoffen tot de tal-
looze praeparaten, in den prijscourant der firma vermeld, de wetenschappelijke
controle der produkten, zelfs met behulp van proefdieren, de detailleering van
de in groote massa\'s bereide produkten, de verdere bewe.king voor bewaring en
aflevering ; alles speelde zich voor onze oogen grootendeels machinaal af, zoodat
velen de verzuchting slaakten : ,,wat hebben wij in onze apotheken, met primi-
tieve hulpmiddelen een massa tijd verspild en verspillen wij nog met de bereiding
van diverse recepten, die hier keurig bewerkt en verpakt worden afgeleverd.

De interessante rondgang, in drie groepen verdeeld, door de vele af deelingen der
fabriek, nam ruim twee uur in beslag, doch bleef tot het laatst de volle belang-
stelling gaande houden, ook van de dames, waarvan sommige zich gedurende den
tocht restaureerden met katjesdrop en andere pharmaceutische heerlijkheden.

Met deze goed georganiseerde demonstratie zou afdoende aan den wensch der
dierenartsen zijn voldaan, doch dit was geenszins de meening van de firmanten.
Zij wenschten tevens onze gastheeren te zijn en kweten zich, ook als zoodanig, op
schitterende wijze van hun taak. Na den rondgang even rusten, onder het genot
van een opwekkenden morgendrank, waarna wij ons vereenigden aan de warme-
lunchtafel, waar de heer Stheeman het gezelschap van harte welkom heette en
onze voorzitter D". Staal, den dank de afdeeling vertolkte voor de schitterende
ontvangst.

Echter de gastvrijheidsbetuigingen van de firma waren nog lang niet uitgeput.
Immers er stond nog op het programma een tocht naar Giethoorn, bekend om de
groote waterplassen, de grachtjes en bruggetjes : het typisch „Hollandsch Venetië.
Aan dat bezoek is stereotyp verbonden een tocht in kleine bootjes door een man
met de z.g.n. boom voortbewogen over het watervlak. Onder begunstiging van
schitterend zomerweer verliep ook prachtig deze vaartocht in een aantal bootjes,
die door het vroolijke gezelschap niet altijd in stabiel evenwicht werden gelaten.

Strijd. Het plan bestond, dat het gezelschap zich van u\'t Giethoorn tijdelijk zou
splitsen, nl. de leden naar Meppel terug, voor het houden van de, aan de excursie
verbonden, afdeel\'ngsvergadering, de dames naar Frederiksoord ter bezichtiging
van de tuinbouwschool. Enkele leden opper den echter het denkbee ld niet uit elkaar
te gaan, de dames te vergezellen en te Frederiksoord te vergaderen. Aanvankelijk
protest van den secretaris en de feestcommissie. Alle bescheiden betreffende de
vergadering lagen te Meppel en een localiteit was voor die bijeenkomst aldaar be-
sproken. Een en ander werd door de wufte ledenschaar geenszins bezwaarlijk ge-
acht, zoodat en secretaris en feestcommissie voor den aandrang moesten zwichten.

Onder de pereboom. Bij gebrek aan een besproken localiteit te Frederiksoord
werd ons, als geschikte vergaderplaats een bescheiden grasveldje onder een pere-
boom aangewezen. Een ijzeren tuintafeltje met een blad van 30 a 40 c.M. middel-
lijn, deed dienst als bestuurstafel; aan voorzitter en secretaris werden houten
stoelen als zetels aangeboden, terwijl het overige gezelschap zich in een ruimen
kring rondom de bestuurstafel neervlijde.

In deze openluchtmeeting werd besloten Dr. Clarenburg uit te noodigen, ter
gelegenheid van de a.s. najaarsvergadering een voordracht over vleeschvergif-
tiging te willen houden, werden Prof. v. Oijen, H. J. ten Thije en W. v. d. Burg,
resp. candidaat gesteld voor de vacatures als lid van de redactie van het Tijdschrift,
secretaris van het hoofdbestuur en lid van de notulencommissie, terwijl als afge-
vaardigde en plv. afgevaardigde ter algemeene vergadering werden aangewezen :
Dr. C. J. G. v. d. Kamp en J. Anema. Aan den afgevaardigde werd opgedragen
als leden voor den Centralen Raad vooral de candidaten W. ten Hoopen, Prof.
Schornagel en J. P. v. d. Slooten te steunen en te trachten, vóór den aanvang

der algemeene vergadering, voeling ta houden met de afgevaardigden der overige
af deelingen.

Een tamme kraai. De in snel tempo verloopende vergadering zou hieimee beëin-
digd zijn geweest, wanneer niet een jonge, tamme kraai was komen aanhuppelen,
die voor de bestuurstafel haar kop oprichtte, den gedelegeerde van het hoofdbe-
stuur aangluurde, alsof ze hem herinneren wilde aan het nieuws betreffende haar
bloedverwanten : de kippen. En werkelijk was dit aanleiding tot het geven van
eenige mededeelingen in zake pullorum-onderzoek en de door het hoofdbestuur
gehouden conferentie met het bestuur der pluimveevereeniging.

Hierna sluiting der vergadering en terugtocht naar Meppel over de Havelterberg,
langs de groote hunnebedden.

Daarna werden de lakens omgekeerd en trad de afd. Groningen-Drenthe als
gastvrouw op, door aan den gemeenschappelijken maaltijd in ,,Tivoii" de leden
van de firma Brocades en Stheeman met hunne dames te noodigen, als slot van
den interessanten en gezelligen dag. Ook dit deel van het programma slaagde
uitmuntend.

In de heden gehouden vergadering der afdeeling Zuid-Holland, werden candidaat
gesteld voor den Centralen Raad:

De. A. A. Overbeek, J. P. v. d. Slooten, A. van Heusden, K. Schuite-
maker, J. Kranenburg.

De wijze van samenstelling van den C. R. werd zeer breedvoerig besproken.
Bij die bespreking werd algemeen als eene noodzakelijkheid erkend :

ie. dat daar de werkzaamheden van den C. R. zich zeer waarschijnlijk in hoofd-
zaak zullen bepalen tot zaken die van belang zijn voor den practicus, de meerderheid
der leden practici behooren te zijn, met daarnaast een inspecteur en een hygiënist.

2e. dat de samenstelling van den C. R. eene zoodanige moet zijn, dat hij in de
kwesties die aan zijn oordeel en advies zullen worden onderworpen, steeds tot
oordeelen bevoegd, en in staat is, door de aanwezigheid in zijn midden van minstens
één lid, dat van de aanhangige kwestie op de hoogte kan zijn.

3e. dat de leden van den C. R., indien er een zaak aanhangig is waarover een der
plaatsvervangers beter tot oordeelen bevoegd is dan een der leden, zullen be-
vorderen, dat tijdelijk die plaatsvervanger in de plaats van dat lid zitting neemt.

Op deze wijze is het mogelijk dat voor elke zaak steeds de meest bekwame samen-
stelling gevonden wordt.

Op grond van deze overwegingen is men gekomen tot bovenstaande samenstel-
ling, die waarborgt dat de C. R. een gefundeerd oordeel kan hebben o.m. over
tuberculose-bestrijding, vleeschkeuring aan slachthuis en ten plattelande, be-
strijding van pluimveeziekte, staatspractijk enz.

In het I Sept. No. blz. 953, is, onder de Boekaankondiging, de onderteeke-
ning ,,Wester" weggevallen.

Utrecht. Evenals in andere plaatsen is het aantal slachtingen te Utrecht aan-
zienlijk gedaald, voornamelijk tengevolge van de hooge prijzen der slachtrunderen.
Daartegenover staat een flinke toeneming van den invoer van rundvleesch, zoowel
versch, uit Denemarken en Duitschland, als bevroren.

Het percentage tuberculose bedroeg bij runderen 19.55 %. varkens 11.57 %.
kalveren 0.51 % en paarden 0.4 %.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 48 paarden (geen positieve
gevallen), 202 runderen (4 positieve gevallen — alle 4 bact. coli), 381 varkens (74
positief, waarvan in 70 gevallen vlekziektebacillen, 3 gevallen bac. suipestifer en
i geval bact. coli), 90 kalveren (6 positief, waarvan 3 maal bact. coli, 2 maal bacillus
enteritidus Gaertner en 1 maal streptococcen), 36 nuchtere kalveren (6 positief,
n.1. 3 maal bacill. paratyphosis, 2 maal bact. coli en 1 maal bacill. enteritidis Gaert-
ner), 10 schapen (geen positieve gevallen) en bij 22 monsters vleesch en vleeschwaren,
ook met negatief resultaat.

De kook- en braadproef werd 121 maal verricht ; in 1 geval was zij positief,
(acetongeur bij 1 rund). Eveneens had 121 maal een miltvuuronderzoek plaats
en waren hiervan 6 gevallen positief. (1 paard en 5 runderen).

Op het Congres der Duitsche Koeltechnische Vereeniging te Wiesbaden is door
Prof. Plank uit Karlsruhe medegedeeld, dat tot dusver het NH,, S0₂ en C0₂ als
koudmakende media werden gebruikt. Als een nieuw medium is in zijn instituut
het methylbromide ontdekt geworden. (Z. f. Fl. u M. Jg. 41, pg. 470).

De Oostenrijksche vakpers van de huid- en ledermarkt weet te berichten, dat in
Zweden looiproeven genomen zijn met walvischdarmen, waarbij men heeft waar-
genomen, dat deze walvischdarmen een zeer bruikbaar materiaal leveren voor
handschoen- en schoenfabricatie. De houdbaarheid van de uit deze walvischdarmen
gemaakte producten is zeer goed, terwijl het leer nog zachter is dan geitenleer

Aanleiding tot deze proefnemingen was het feit, dat men ook wel eens vroeger
haaiendarmen heeft gelooid.

Het gebruik van gedroogd, tot poeder gemalen zwezerikweefsel als bindmiddel
bb de worstfabricage.

Door een Duitsche firma Mink te Leipzig is een nieuw worstbindmiddel in den
handel gebracht, bestaande uit gedroogd, tot poeder gemalen zwezerikweefsel. Bij
het verwerken van slecht bindende vleesdhsoorten worden bij de worstfabricage tot
dusver verschillende middelen gebruikt, als gedroogde hersenen, ruggemerg, vleesch-
meel of melkpoeder. Toch werden met deze middelen, blijkens een bericht in het
Zeitschr. f. Fleisch- und Milchhyg., Jg. 41, pg. 425, geen bevredigende resultaten
verkregen.

Met thymuspoeder zou dit wel het geval zijn. Een geringe hoeveelheid is maar
noodig ; bv. een hoeveelheid worstdeeg van 30 pond, bestaande uit 10 pond rund-
vleesch, 10 pond mager varkensvleesch en 10 pond spek, slechts 45 gram en bij
een 30 pond deeg, bestaande uit 15 pond mager en 15 pond vet varkensvleesch
48 gram.

Medegedeeld wordt dat de toevoeging van dit poeder geen bezwaar oplevert,
daar het orgaan, volgens de Vleeschkeuringswet, ook onder ,,vleesch" ressorteert.
Bovendien geldt het orgaan algemeen als lekkernij. Nieuw is het gebruik als worst-
bindmiddel.

Op initiatief van de Commissie van voorbereiding tot stichting en exploitatie
van een destructor te Purmerend, hebben de commissies van toezicht op den

vleeschkeuringsdienst van de kringen Midwoud en Barsingerhorn besloten tot
samengaan in alles, wat, gemeenschappelijk geregeld, elkanders belangen kan
bevorderen. Zoo is bereids besloten tot een indeeling der kringen Een regeling zal
getroffen worden om elkander bij een mogelijke vee-epizoötie te helpen met de ver-
werking, zoowel als met materiaal en personeel ; de verkoop der producten zal zoo-
veel mogelijk coöperatief worden geregeld ; enz.

Aan den voorzitter en den secretaris der onlangs gestichte regelingscommissie
is opdracht gegeven om, nu thans geheel N. Holland boven het IJ wordt omvat,
contact te zoeken met de overige, in den lande bestaande verwerkingxinrichtingen,
welke van gemeentewege worden geexploiteerd.

Aan den minister van arbeid, handel en nijverheid is o.a. verzocht de lasten aan
kapitaalverstrekking verbonden, voor de destructoren te Midwoud, Schagen en
Purmerend, en de uitbreidingen daarvan, aan de overheids- of daarmede gelijk te
stellen organen, op dezelfde wijze uit \'s rijkskas te vergoeden, indien er voorzoover
tot verstrekking daarvan aan particuliere naamlooze vennootschappen of daarmee
gelijk te stellen winstbeoogende ondernemingen medewerking wordt verleend.

Over deze kwestie, waarin het laatste woord nog niet is gezegd, verscheen in de
slagerscourant van 28 Aug. j.1. een beschouwing, welke belangrijk genoeg is om er
hier melding van te maken. De kwestie, waarom het ging, was de volgende : Een
keuringsdienst heeft een voor consumptie geslacht rund, bij levende, en daarna
geslachte keuring, goedgekeurd en van goedkeuringsstempels voorzien. Toen een
gedeelte van dit rund was verkocht, kwamen er klachten over het vleesch, dat het
n.1. een afwijkende smaak had.

Niet alle consumenten kwamen met deze opmerking, zoodat een groot gedeelte
van het rund daartoe blijkbaar geen aanleiding gaf. De keuringsdienst heeft het
nog aanwezige vleesch van dat rund in beslag genomen en, na reuk- en smaakproef
verricht te hebben, afgekeurd Dus samengevat, eerst goedkeuring, daarna, op in-
gekomen klachten, afgekeurd en vernietigd. De bondsafdeeling van de Nederl.
Slagershond, waartoe de betrokken slager behoorde, vraagt nu aan het Bonds-
bereau, of een dergelijke handelwijze, volgens de vleeschkeuringswet, geoorloofd is.

Aan een Inspecteur werd door de betreffende bondsafdeeling aangaande deze
kwestie advies gevraagd en daarop het antwoord ontvangen, dat o.a. art. 40 der
Vleeschkeuringswet o.m. strafbaar stelt het verkoopen, te koop aanbieden, enz. van
vleesch, dat bedorven is of op andere wijze ondeugdelijk geworden. Aangezien de
bondsafdeeling meende, dat toepassing van art. 40 in dit geval niet ter zake dienende
was, vroeg men, alvorens verdere stappen te doen, het advies van het Bondsbureau.
Dit bureau kreeg van een deskundigen medewerker een zeer logisch samengesteld
rapport, dat hieronder volgt.

Voorop dient, aldus het rapport, gesteld te worden, dat de georganiseerde slagers-
stand zich moeilijk kan verzetten tegen het feit op zichzelf, dat vleesch, hoewel het
voorzien is van het goedkeuringsmerk, doch waarvan achteraf blijkt, dat het on-
geschikt is voor menschelijk voedsel, alsnog aan de consumptie onttrokken wordt
Een andere kwestie is het, of den slager schadevergoeding toekomt.

In het onderwerpelijke geval betrof het goedgekeurd en dienovereenkomstig
gemerkt vleesch, dat daarna is afgekeurd op grond van abnormalen reuk en smaak.
Deze aangelegenheid kan men in 2 hoofdpunten verdeelen.

A. Zijn de door den keuringsdienst gepleegde handelingen, bestaande in het eerst
goedkeuren en daarna afkeuren, ieder voor zich als een onrechtmatige daad te be-
schouwen ?

Ad. A. Bij beantwoording van deze vraag moet allereerst nagegaan worden of de
abnormale smaak en reuk van het vleesch reeds bij de eerste keuring aanwezig was
of wel dat deze eerst op de een of andere wijze aan het vleesch zijn gekomen na de
goedkeuring. In het laatste geval treft den keuringsdienst geen enkele blaam en
zou het door den Inspecteur genoemde art. 40 der vleeschkeuringswet inderdaad

met recht zijn aangehaald. Dit artikel spreekt immers van vleesch, dat bedorven
of op andere wijze ondeugdelijk geworden is.

Het is niet onwaarschijnlijk, dat de abnormale reuk en smaak reeds vóór de
eerste keuring bij het vleesch aanwezig waren en het door den Inspecteur gegeven
antwoord is dan ook, op zijn zachtst uitgedrukt, onvolledig.

Aannemend dat inderdaad de afwijkingen aanwezig waren, toen de keuringsdienst
het geslachte dier keurde — dit is natuurlijk nog niet bewezen — dan moet onmid-
dellijk opgemerkt worden, dat er tal van afwijkingen zijn, die de keuringsambtenaar
vrijwel onmogelijk kan constateeren, doch welke eerst later bij het uitsnijden van
het vleesch, of bij koken, braden en proeven aan den dag treden.

Zoo zijn te noemen : verstikking, inwendige kneuzing en bloeding, aanwezigheid
van parasieten in het vleesch, inwendig absces en ... . abnormalen reuk en smaak.

Als in casu de abnormale reuk en smaak niet bij de keuring merkbaar waren,
d.w.z. dat er geen aanleiding bestond om de kook- en braadproef te doen, dan kan
het goedkeuren van het vleesch moeilijk als een tekortkoming van den keurings-
dienst worden beschouwd.

Art. 1401 van het Burgerlijk Wetboek — om dit artikel draait de geheele kwestie
der schadevergoeding — bepaalt, dat elke onrechtmatige daad, waardoor aan een
ander schade wordt toegebracht, dengenen door wiens schuld de schade veroor-
zaakt is, in de verplichting stelt om die schade te vergoeden. Nu heeft wel is waar de
Hooge Raad uitgemaakt, dat ook een publiekrechtelijk lichaam, dat in strijd met
een wettelijk voorschrift handelt, daarvoor aansprakelijk is en voorts ook, dat onder
„onrechtmatige daden" ook handelingen vallen, die indruischen tegen dezorgvuldig
heid, welke in het maatschappelijk verkeer betaamt ten aanzien van eens anders
persoon of goed, doch later heeft dit hoogste rechtscollege zich in die opvattingen
eenigszins getemperd. De Hooge Raad heeft zich nl. nader op het standpunt ge-
plaatst, dat een tekort schieten van een overheidslichaam in zijn zuivere over-
heidstaak buiten art. 1401 B. W. valt, m.a.w. dat de rechter van een eventueele
eisch tot schadevergoeding in een dergelijk geval geen kennis kan nemen. Men
ziet dus, dat het hier een zeer glibberig terrein van het recht is. Het is o.i. dus
mogelijk, dat, ook al zou er sprake zijn van schuld van de zijde van den keurings-
dienst door het ten onrechte goedkeuren, hierin geen aanleiding tot schadevergoe-
ding kan worden geput. Zoolang de rechter dit niet heeft uitgemaakt, blijft het echter
een vraag.

Wanneer het zwaartepunt gelegd wordt op de tweede keuring, waarbij de keurings-
dienst het vleesch alsnog afkeurde, dan moet aangetoond worden, dat die afkeuring
in strijd met een wettelijk voorschrift is. (Wij nemen nog steeds aan, dat de abnor-
male reuk en smaak vóór de goedkeuring aanwezig waren). De vleeschkeuringswet
voorziet hierin niet met woorden, maar het is o.i. toch moeilijk aan te nemen, dat
vleesch, hetwelk bv. besmet is met miltvuur en ten onrechte is goedgekeurd, niet
uit de consumptie mag worden genomen omdat het van een goedkeuringsmerk
is voorzien en niet bedorven of op andere wijze ondeugdelijk is geworden. Door deze
opvatting zou aan de strekking der wet, nl. „wering van vleesch, dat voor de volks-
gezondheid schadelijk is", toch zeer zeker geweld worden aangedaan. Onlangs heeft
een der Amsterdamsche Kantonrechters het voorwaardelijk goedkeuren van een-
maal goedgekeurd vleesch strijdig met de wet geacht, doch niettemin geen schade-
vergoeding toegekend. Ook dit punt is nog niet in hoogste ressort beslist.

Ad B. Is den slager schade berokkend? Voor den rechter is dit de hoofdvraag,
zonder schade vanzelfsprekend geen schadevergoeding.

Een oogenblik aannemende, dat zoowel het ten onrechte goedkeuren als het later
afkeuren van het vleesch ieder voor zich een schending der wet door den keurings-
dienst zou inhouden, dan moet niet uit het oog worden verloren, dat indien bij de
eerste keuring een juiste beslissing ware genomen, te weten afkeuring, de waarde
van het vleesch nihil zou zijn geweest. De waarde die het vleesch heeft door de goed-
keuring kan beschouwd worden als een tijdelijke schijnbare meer-waarde. Een
fout op de trekkingslijst eener loterij kan ook een lot een schijnbare waarde toe-

kennen. Het bovenbedoelde vonnis van den Amsterdamschen Kantonrechter,
waarbij de eisch tot schadevergoeding werd afgewezen, duidt ook in deze richting.
De Kantonrechter doet ni. uitkomen, dat de eischer ten onrechte geen rekening
houdt bij de berekening der schade met de mogelijkheid, dat het vleesch bij de eerste
keuring ten onrechte is goedgekeurd. Het tegendeel is uiteraard moeilijk te bewijzen,
hierin is de keuringsdienst souverein. Men moet de kwestie dus zoo bekijken : de
latere afkeuring van het goedgekeurde vleesch vindt geen steun in de wet, maar de
slager heeft geen schade, omdat de werkelijke waarde van het vleesch die is van af-
gekeurd vleesch ; bij de eerste keuring had het vleesch afgekeurd moeten worden.

Een andere vraag is het, of schade geleden is doordien wegens het verloren gaan
der identiteit van het vleesch de slager de schade, door afkeuring veroorzaakt,
niet meer op den vorigen eigenaar (de verkooper van het slachtdier of het verzeke-
ringsfonds) kan verhalen. Immers ware het slachtdier direct afgekeurd dan had
de slager vergoeding gekregen van den verkooper of fonds, indien hij tenminste het
dier niet z.g. voor eigen rekening had geslacht.

Als men tot procedeeren overgaat, dan dient o.i. niet alleen gesteld te worden
dat het later afkeuren van het vleesch onrechtmatig is en daardoor schade is geleden,
maar ook moet worden aangevoerd, dat een verzuim gepleegd is door de eerste,
onjuiste keuring en tenslotte, dat schade is geleden, mede omdat door het verloren
gaan der identiteit van het vleesch de slager de schade der afkeuring niet meer op
verkooper of fonds kan verhalen. de Graaf.

Bij Min. Besluit van 27 Aug. 1931 zijn voor het tijdvak van 1 Sept. 1931
tot i Sept. 1932 tot leden van bovengenoemde examen-commissie benoemd :

2. Dr. R. H. J. Gallandat Huet, Maj.-Paardenarts, Dir. Mil. hoefsmid-
school te Amersfoort.

4. Dr G. M. v. d. Plank, conservator aan het Zoötechnisch Instituut te
Utrecht.

Bulletin de 1\'Institut des recherches biologiques a 1\'université de Perm; Sovjet-
Republiek.

Benoemd: tot ridder in de orde van Oranje-Nassau, G. Langeler te Laren (G.).
Wij wenschen collega L. geluk met die onderscheiding.

Verslag omtrent het beheer van het openbaar slachthuis der gemeente Nijmegen
over het jaar 1930. [Door R. van Santen], Nijmegen, N.V, Drukkerij G. J.
Thieme, 1931, 8°, 32 blz.

Verslag van de gemeenteslachtplaats te Utrecht over het jaar 1929. [Door
J. P. van der Slooten], Utrecht, 1931, kl. 8°, 33 blz.

J. R. F. Rassers, Encephalitis post vaccinationem. Experimentelle Studie.
Leiden enz., S. C. van Doesburgh, 1931, gr. 8°, 93 blz. met 30 microph.

H. G. A. Leignes Bakhoven, Veevoeding. Een beknopt leer- en handboek.
3de dr. Groningen enz., J. B. Wolters\' Uitg. Mij., 1930, kl. 8°, X 258 blz. m.
29 fig.

Verslag omtrent den toestand en de exploitatie van het openbaar slachthuis
en omtrent den dienst der vee- en vleeschkeuring te Haarlem en omliggende ge-
meenten over het jaar 1930. [Door F. P. Keyser], Haarlem, 1931, 8°, 31 blz.

\\V. Luxwolda, Gezondheidsleer der huisdieren. 2de dr. Zwolle, Uitg.-Mij.
W. E. J. Tjeenk Willink, 1931, 8°, 120 blz., met 71 fig. ƒ 1.20

Leidraad voor het land- en tumbouwonderwijs. Onder red. van A. Schuttevaer
en E. J. Lankwarden. Ser. B., nr. 6.

V. J. Roels, Verzorging en voeding der huisdieren. Oostacker, drukk. Glorieux,
[1931], 8°, 42 blz. m. afb. fr. 2.—

Veterinarski Archiv. Onder red. van I. Zavrnik. Afl. 1—4. Zagreb, Dier-
geneesk. Faculteit, 1931, 8°, 187 blz. m. afb. en 4 taf. In het Kroatisch met samen-
vatting in het Fransch, Engelsch en Duitsch.

F. Kral, Veterinarni Dermatologie, Brünn, Schrijver, 1931, 8°, 264 blz. m.
122 textafb. en 6 gekl. pl.

Utilizing the soybean crops in livestock feeding. Urbana, Agr. Exp. Stat., 1931,
8°, 44 p.w. ill. Univ. of Illinois. Agr Exp. Station. Circ. no. 369.

Report of the division of veterinary science [of the] Michigan State College of
Agriculture a.s.o. 1930. East Lansing. 1931. 8°. 38 p.w. \'3 fig.

Report of the New York State Veterinary College at Cornell University for the
year 1929—\'30. Albany, J. B. Lyon Cy., 1931, 8°, 184 p.w. pl.
State of New York, Legislative Doc. (1931). No. 18.

Coccidiosis in poultry. London, H. M. Stationery Office, 1931.
Ministry of Agriculture a.s.o., Adv. leaflet, no. 16.

The lung worms of the pig. London, H. M. Stationery Office, 1931.
Ministry of Agriculture a. s. o., Adv. leaflet., no. 55.

The large round-worm of pigs. London, H. M. Stationery Office, 1931.
Ministry of Agriculture a.s.o.. Adv. leaflet., no. 56.

Report of the Imperial Institute of Veterinary research, Muktesar, for the year
ending March 31st, 1931. Calcutta, Government of India Centr. Publ. Bur.,
1931, 8°. Rup. 1.6

B. E. Pontius, R. H. Carr and L. P. Doyle, Urinary calculi in sheep. Washing-
ton, Government Printing Office, 1931, 8°, 16 p.w , 4 fig.
Repr. from Journal of Agric Research. Vol. 42, nr. 7.

E. B. Fraser, Rations for economical pork production. Ottawa, F. A. Acland,
1931. 8°.

G. T. Creech, Warts on cattle. Washington, Government Printing Office,
1931, 8°, W. ill. U. D. Dept. of Agriculture. Leafl., no. 75.

M. A. Jull, Standard breeds and varieties of chickens. I. Rev. ed. Washington,
Government Printing Office, 1931, 8°, 38 p.w. ill. I. American, Asiatic, English
and Mediterranean classes.

Yearbook of the U. S. Department of Agriculture. Washington, Government
Printing Office, 1931, 8°, 1113 p.w. ill. S 1.50

D. R. A. Wharton, The cat in relation to disease transmission: a review. Long-
Island, The biological laboratory, 1931, 8°, 43 p.

Jahrbuch für wissenschaftliche und praktische Tierzucht einschl. der Züchtungs-
biologie. Hrsg. von der Deutschen Gesellschaft für Züchtungskunde. Schriftl. : J.
Schmidt und E. Lauprecht. Jg. 23. Hannover, M. & H. Schaper, 1931. Gr.8°. 448 S.

W Fleischmann, Psychrometer-Tafeln zur Berechnung des relativen Feuch-
tigkeitsgehalts der Luft in Käse-Kellern. 5te Aufl. Berlin, P. Parey, 1931. M. 1.20

L. Heim und F. Skell, Anleitung zur Mikrophotographie u.s.w. Jena, G. Fischer,
1931. Gr. 8°. VIII 92 S. m. 38 Abb. im Text. M. 4.50. Geb. M. 5.50

Neumüller, Die hauptsächlichsten Krankheiten unserer Pferde und Rinder
und ihre Verhütung. Hannover, M. & H. Schaper, 1931. M. 5.—

J. Schüssler, Das Oldenburger Pferd. 3te Aufl. Hannover, M. & H. Schaper,
1931. Gr. 8°. 133 S. m. 8 Nachkommen- und Ahnentaf., 2 Ktn und 105 Abb. M. 10.—
Monographien landwirtschaftlicher Nutztiere. Bd. 9.

Handbuch der Rindviehzucht und -pflege. Lebensäusserungen, Rassenkunde,
Aufzucht, Fütterung, Pflege, Geburtshilfe und Krankheiten des Rindes, nebst
Anh. : Die Schweinezucht. Hrsg. von Th. Camenzind. I2te Aufl. Leipzig, Deut-
sche Tierzucht-Verlags- u. Handelsges., 1931. 8°. XVI 565 S. m. über 400 Abb.
u. 12 Kunstdrucktaf. M. 12.—

Festschrift zur Eröffnung des Neubaues der staatlichen milchwirtschaftlichen
Lehr- und Forschungsanstalt zu Wangen im Allgäu, Juni 1931. Kempten, Süd-
deutsche Molkerei-Zeitung, 1931. 4°. 31 S. m. Abb. M. 1.—

R. Radtke, Die Dauerweiden im Freistaate Sachsen. Geobotanische Studien
mit Auswertungen für die landwirtsch. Praxis. Dresden u s w., Th. Steinkopff,
1931. Gr. 8°. 78 S. m. 34 Abb. M. 3.50

Beiträge zur landwirtsch. Betriebswissenschaft. Hrsg. von G. Klauder und
M Schönberg. H 5.

C. Rhan, Der Kanarienvogel. Seine Geschichte, Pflege, Zucht und naturge-
mässe Kranken-Behandlung. 4te Aufl. Dresden, Rudolph\'sche Verlagsbuchhand-
lung, 1931. 8°. 191 S. m. Abb. und färb. Taf. M. 2.—
Nützliches Wissen f. d. Alltag. Bd. 12.

Ph. Kühn und K. Sternberg, Ueber Bakterien und Pettenkoferien. Jena,
G. Fischer, 1931. Gr. 8°. 52 S. m. 2 Abb. im Text und 15 Taf. M. 18.—

Jahresbericht Physiologie und experimentelle Pharmakologie. Bibliogr. Jahres-
register der Berichte ueber die gesamte Physiologie und experimentelle Phar-
makologie. Zusammengest, von T. Peterfi. Hrsg. von P. Rona und K. Spiro.
Bd. 10. Bericht ueber das Jahr 1929. Berlin, J. Springer, 1931. 4⁰. XII 809 S.

Guilhon, L\'influence des saisons et de la castration sur les combustions respi-
ratoires chez le chien. Thèse de Paris. 1931.

Said, La peste bovine. L\'épidémie de 1925—\'27 en Syrie. Bases de la protection
sanitaire de ce pays. Thèse de Paris. 1931.

Berri, De l\'emploi de l\'ésérine dans le traitement de l\'obstruction oesopha-
gienne chez les bovidés. Thèse de Paris. 1931.

Duparc, L\'accouchement césarien chez les femelles domestiques. Thèse de
Paris. 1931

Monod, Orientation actuelle des recherches sur l\'étiologie et le traitement
du rachitisme. Thèse de Paris. 1931.

Larher, De l\'utilisation thérapeutique d\'Allium sativum. Son emploi dans
les diarrhées et l\'eczéma du chien, dans les diarrhées des gros animaux. Thèse
de Paris 1931.

Bertheuil, L\'acidité dusol des prairies et ses conséquences. Thèse de Lyon. 1931.

Krick, Elevage et industrie des viandes dans le N. O. Sakalava (Madagascar).
Thèse de Lyon 1931

Claudon Le Darmous, dystrophie dentaire des espèces domestiques de la
Haute-Chaouia (Maroc). Thèse de Lyon. 1931.

Ducret, L\'exploitation laitière dans la région de Rumilly. Thèse de Lyon. 1931.

Fabre, Contribution à l\'étude de la paralysie du nerf sus-scapulaire chez les
solipèdes. Thèse de Lyon. 1931.

Quentin de Seraucourt, Contribution à l\'étude des coliques vermineuses
chez les solipèdes. Thèse de Lyon. 1931.

Izard, Etude d\'une épizootie d\'affections typhoïdes chez le cheval et les moyens
de lutte contre ces affections. Thèse de Toulouse. 1931.

Margouet,Contribution à l\'étude de la castration du coq. Thèse de Toulouse 1931.

H. Roloff, Ueber einen Fall von Ostitis fibrosa bei einem Fohlen. Inaug.-
Diss. Giessen. 1931.

F. A. Wütig, Untersuchungen über die durch das Bakterium enteritis bresla-
viense hervorgerufene und mit Gelenkerkrankungen einhergehende Taubeneu-
zootien. Inaug.-Diss. Giessen. 1931.

O. Hoffmann, Vergleichende Untersuchungen über den Indolnachweis. Inaug.-
Diss Giessen. 1931.

K. Hübner, Zur Grünfärgung pathologischer Prozesse in den Organen unserer
schlachtbaren Haustiere durch lokale Eosinophilie. Inaug.-Diss. Berlin. 1931.

H. Straube, Untersuchungen über die Beeinflussung des Blutphosphorspiegels
gesunder und staupekranker Hunde mit Staupe-Immun-Serum Nusshag. Inaug.-
Diss. Berlin. 1931.

M. Schulz, Beitrag zur Virulenzbestimmung von Bakterien. Inaug.-Diss. Ber-
lin. 1931.

H. TRäGER, Der Serum-Calcium-Spiegel des Blutes staupekranker Hunde
und seine Beeinflussung durch Impfung mit Staupe-Immun-Serum Nusshag.
Inaug.-Diss. Berlin. 1931.

H. Ruthe, Metrische Untersuchungen an Schweinemagen. Inaug.-Diss. Ber-
lin. 1931.

H. Günther, Ueber einen Fall von Magen-Krebs bei einem Pferde. Inaug.-
Diss. Giessen. 1931.

W. Osterwald, Ueber Blutungen aus dem Samenblasen eines Pferdes. Inaug.-
Diss. Giessen. 1931.

K Langlotz, Untersuchungen über die Feststellung der Trächtigkeit desRin-
des durch den Nachweis des Ovarialhormons im Harn. Inaug.-Diss. Giessen 1931.

M. Struck, Untersuchungen über die Feststellung der Trächtigkeit bei Schwei-
nen durch den Nachweis des Ovarialhormons im Harn. Inaug.-Diss. Giessen. 1931.

G. Gaggermeier, Vergleichende Untersuchungen über allergische und sero-
diagnostische Methoden zum Nachweis der Rindertuberkulose. Inaug.-Diss.
München. 1931.

J. Ringseisen, Versuche über den Einfluss aetherischer Oele auf die Milch-
absonderung und über die Frage ihrer Ausscheidung in der Milch. Inaug.-Diss.
München. 1931.

B Türkheimer, Zur Frage der Bekämpfung der Bazillus-enterititis-Infektion
in Viehbeständen. Inaug.-Diss. München. 1931. du Buy.

De Nederlandsch-Indische Bladen voor Diergeneeskunde wijden
een zeer waardeerend artikel aan collega Vermeulen ter gelegen-
heid van diens aftreden als lector en prosector bij de Veeartsenij-
kundige Faculteit. Herinnerd wordt aan zijn 25-jarig jubileum, dat
het vorig jaar werd herdacht ; de Indische collega\'s hebben hem
toen een zeer fraai Japansch koffiestel ten geschenke gegeven.
Helaas heeft zijn gezondheidstoestand Vermeulen genoodzaakt,
voor eenigen tijd zijn ontslag aan te vragen. Met groote waar-
deering wordt gewaagd van zijn verdiensten als leermeester; zijn
leerlingen heeft hij bovenal liefde voor de wetenschap bijgebracht;
hij heeft krachtig medegewerkt tot het overbruggen der kloof
tusschen onze wetenschap en andere. Hij was een pionier onder
degenen, die later onze voormannen werden. En hoewel zijn loop-
baan niet eindigde in de uiterlijke glorie van. een hooge positie,
kan Vermeulen ervan verzekerd zijn, dat hij in gedachten van
zeer velen in groote waardeering zal blijven voortleven.

Ik ben overtuigd, dat ook de overige leerlingen zich gaarne
aansluiten bij dit woord van hulde onzer Indische collega\'s. Ver-
meulen was met recht een onderwijzer voor ons allen, wien nooit
eenige moeite te veel was ons bij moeilijkheden bij de studie te
helpen. Over zijn groote verdiensten als zoodanig heeft het vorig
jaar Prof. Krediet het volle licht laten schijnen bij gelegenheid
van zijn 25-jarig jubileum en nog eens weer in herinnering gebracht
de bijzonder ongunstige omstandigheden, waaronder Vermeulen
de grootste helft van zijn diensttijd heeft moeten werken. En nog
te zwaarder was zijn taak, daar een belangrijk deel van zijn vrijen
tijd gegeven moest worden aan het geven van veeteeltcursussen,
het houden van voordrachten voor landbouwers enz. ; alles om
het veel te karige salaris, dat aan de toenmalige Veeartsenijschool
werd gegeven, aan te vullen.

Ik weet van nabij, hoe ontzettend hard Vermeulen toen heeft
gewerkt. Toch wist hij in die jaren nog tijd te vinden om een werk-
zaam aandeel te nemen in het werk van verschillende vereenigingen,
ook buiten onze maatschappij, die zijn belangstelling hadden. Als
medebestuurslid weet ik b.v. welk een moeite en tijd hem het
voorzitterschap van den Ned. Protestantenbond jaren lang heeft
gekost. Voeg daarbij zijn secretariaat van onze Maatschappij en
hetgeen hij gedaan heeft voor de studenten-maatschappij, dan mag
ik zonder overdrijving beweren, dat Vermeulen op een zeer
werkzaam leven mag terugzien. Een leven, dat het laatste decen-
nium zwaar is geworden door een voortdurende strijd tegen ziekte
in zijn familiekring ; met een ongekend optimisme heeft hij dien
strijd gestreden. Daarom zouden wij hem zoo van harte gunnen,
dat door het rustige leven, thans door hem in Maarn geleid, hem
nog menig jaar moge zijn beschoren. De beste wenschen zijner
leerlingen gaan met hem. Beijers.

Van de verschillende redenen, welke mij tot het stellen van boven-
staande vraag brachten, is wel de voornaamste, de publicatie in
1928 van het proefschrift van collega le Coultre, Gouvernements-
veearts in Ned.-Indië, die kans heeft gezien naast zijn veelomvat-
tende werkzaamheden, een cüssertatie te schrijven over een onder-
werp, dat niet speciaal tot zijn vak behoort, en wel een dissertatie,
die tot de Nederlandsche, doch ook tot de andere W. Europeesche
vleeschkeuringsdeskundigen wat te zeggen heeft.

Le Coultre heeft namelijk, in opdracht van den Gouverneur-
Generaal van Nederlandsch-Indië, en in samenwerking met een
Gouvernements-Arts, een onderzoek ingesteld naar het voorkomen
van cysticercosis onder de runderen en varkens op het eiland Bali,
en de gevolgen hiervan voor den gezondheidstoestand der Balinee-
sche bevolking en voor den veehandel.

Naar aanleiding van zijn bevindingen op Bali heeft le Coultre
ook getracht zich een meenitig te vormen omtrent de oorzaken
van het geringe succes der cysticercosis-bestrijding in West-Europa,
zoodat wij in het verloop van deze beschrijving hierop nog terug
zullen komen.

Een tweede reden voor mijn onderzoek is gelegen in het feit, dat
men in Duitschland vrijwel plotseling tot de ontdekking is gekomen,
dat, — in tegenstelling met de steeds verkondigde leer, dat in den
strijd tegen de cysticercosis steeds meer terrein wordt gewonnen —,
van vooruitgang geen sprake is, integendeel, dat de statistieken der
laatste jaren juist een stijging van het aantal gevallen uitwijzen.

Vooral Junack (Berlijn), heeft zich reeds lang, ook tegenover
von Ostertag, — die in 1925 schreef, dat de T. saginata practisch
gesproken verdwenen was — verzet tegen de meening, dat men met
de bestrijding op den goeden weg was.

Junack vermeldt daarbij, dat in de jaren 1923—1928 het aantal
zwakfinnige dieren steeg van 3208 tot 9413, in procenten van 0.15%
tot 0.26 %.

1. dat vele Duitschers gedurende den oorlogstijd, toen het onder-
zoek in eigen land onvoldoende was, en in het buitenland (oorlogs-

(Voordracht gehouden in de Algemeene Vergadering der Afd. Gelderland-Overijs-
sel der Maatschappij voor Diergeneeskunde op 6 Juni 1931, en in de vergadering
der Vereeniging van Directeuren van Openbare Slachthuizen op 22 Juni 1931.)

gebied) vaak de vleeschkeuring geheel ontbrak, een lintworm heb-
ben opgedaan. Daardoor zijn later in Duitschland weer tal van run-
deren geïnfecteerd geraakt.

2. dat thans meer runderfinnen worden gevonden door een
meer nauwgezette techniek van het onderzoek. Junack meent
zelfs, dat de techniek over het algemeen nog niet voldoende is, en
schat, dat jaarlijks in Duitschland minstens 5—6000 runderen met
finnen meer gevonden zouden moeten worden.

Hij staat in deze meening niet alleen. Kunibert Müller wees
hier in 1927 reeds op, terwijl in 1930 von Ostertag (toen hij tot de
overtuiging was gekomen, dat hij tot dusverre te optimistisch was
geweest) schreef : „Denn der unzureichende Erfolg der Bekämp-
fung der Rinderfinne hängt damit zusammen, dasz die Technik
der Untersuchung auf Rinderfinnen nicht überall den Aufforde-
rungen entspricht, die wir an sie im hygienischen Interesse wie im
Interesse einer erfolgreichen Bekämpfung der Rinderfinne stellen
müssen".

Ook de ervaringen van Mahlendorff, Messner, Funk, Kern,
Platschek, e. a. wijzen in die richting.

Enkele andere onderzoekers (Bugge, Schmey) zoeken in den
laatsten tijd de oorzaak in het feit, dat 21 dagen koelen voor zwak-
finnige runderen, zooals dat in ons land zoowel als in Duitschland
wordt toegepast, niet voldoende zou zijn.

Verschillende raadgevingen nu worden verstrekt en allerlei
methoden aanbevolen om het resultaat te verbeteren.

Preller wil de runderfin onder de Gewährmangel brengen, zoo-
dat de boeren, langs de weg van hun beurs, belangstelling voor de
fin zouden krijgen.

Franke wijst op den langen levensduur der taenia, waardoor bui-
tengewoon groote hoeveelheden eieren met de afgaande proglottiden
kunn.en worden uitgescheiden en de infectie-kans van het vee zeer
vergroot wordt.

Hij meent, dat de bestrijdingvanden lintworm bij den mensch laks
gebeurt. Hij kent gevallen, waarbij de worm 17 en 19 jaren bij zijn
hospes verbleef. Soms zijn verscheidene, een enkele keer tot 6
kuren noodig, welke op zichzelf niet tot de aangenaamste dingen
des levens behooren, vóór dat de parasiet wordt afgedreven. Hij
besluit „Es genügt deshalb nicht die einseitige energische Be-
kämpfung der Finnen. Es musz ebenso tatkräftig gegen die Band-
würmer vorgegangen werden."

Dit korte overzicht moge voldoende zijn om te bewijzen, dat onze
oostelijke buren ten aanzien van de bestrijding der cysticercosis
vrij onzacht uit een prettige droom zijn opgeschrikt.

Een volgende reden om het cysticercose-vraagstuk nog eens aan
te snijden is voor mij gelegen in het feit, dat het bij de invoerkeuring

in Duitschland is opgevallen, dat bij Nederlandsehe runderen vrij
veel finnen voorkwamen.

En ten slotte is de Vleeschkeuringswet thans ongeveer 10 jaar
in werking en zouden wij misschien kunnen nagaan, of de goede
invloed hiervan reeds merkbaar is. Schreef niet Veenstra in 1921,
dat hij verwachtte, dat wanneer de Wet en de Inspectie zooveel
overwicht mochten verwerven, dat een grondig onderzoek van de
praedilectie-plaatsen in den geest zooals het toen aan sommige abat-
toirs werd uitgevoerd, door het heele land gangbaar werd, de T.
saginata in den loop van het decennium 1920—1930 even zeldzaam
zou worden als de T. solium ?

Laten wij reeds direct vaststellen, dat ook hij zich vergist heeft ;
hij bevindt zich echter bij von Ostertag in goed gezelschap.

Laat ik voorop stellen, dat ik mij zeer wel bewust ben van het
feit, dat statistisch materiaal zich in alle denkbare vormen laat
kneden, en dat zich bij de bewerking speciaal van deze materie vele
factoren voordoen, die de betrouwbaarheid daarvan in een of ander
opzicht te kort kunnen doen.

Van veel beteekenis is het bijvoorbeeld, of aan een slachthuis
of in een keuringskring vrijwel uitsluitend jong vee wordt geslacht,
of dat men te maken heeft met dieren van diversen leeftijd. Voorts,
of ze voornamelijk uit één bepaalde streek komen, of van her- en
derwaarts worden aangevoerd.

Het maakt verder verschil of er veel stieren (die merkwaardiger-
wijze vrij vaak finnendragers zijn — invloed stal? —) geslacht
worden, en of de keuringen geschieden in nauwe en slecht verlichte
ruimten, dan wel in een modern abattoir, waar, behalve ruimte en
licht, diverse andere hulpmiddelenten dienste staan. Als voorbeeld
van het laatste kan ik op Rheden wijzen, waar in de jaren voor de
opening van het Openbaar Slachthuis sporadisch een gestorven,
laat staan een levende fin werd gevonden, en waar nadien dit aantal
bedroeg 3.6 %, 3.2 % en 5.6 %. Andere factoren zijn nog mutaties
in het keuringspersoneel, waardoor men plotseling het percentage
finnen kan zien stijgen, of wel de invloed van binnen- of buitenland-
sche literatuur, waardoor ineens de aandacht op dit onderzoek valt.

Ten slotte is van groot belang de techniek, die bij het onderzoek
wordt gevolgd, iets waarover ik later uitvoeriger nog zal spreken.

Wanneer men dit alles weet, dan kan men zeker aan de cijfers van
de volgende lijst, die de percentages gevonden finnen (levend en
dood) in verschillende plaatsen van ons land aangeeft, geen abso-
lute waarde toekennen, maar toch geven ze wel eenig idee omtrent
de streken, waar cysticercosis nogal voorkomt, c.q. gevonden wordt,
en in welke mate.

leiding van een rondschrijven aan diverse directeuren van openbare
slachthuizen en keuringsdiensten, waarvoor ik die heeren gaarne
mijn dank betuig.

Aantal gevallen afgestorven en levende eysticerei bij runderen.
Uitgedrukt in percentages van de onderzochte dieren :

Uit de voorgaande lijst volgt, dat behalve de ons reeds bekende
streken, waar cysticercosis geen onbekende is (Arnhem, Nijmegen),
ook vrij constant finnen worden gevonden langs den Rijn (Ooster-

beek, Wageningen), den IJssel (Rheden), in Apeldoorn, en verder
in Groningen, Friesland, Brabant, en Limburg, en dat van afneming
zeker niet kan worden gesproken. Leeuwarden, Waalwijk, Rheden,
zouden eerder een toeneming doen zien, ofschoon hier ook toevallige
factoren ^J) in het spel kunnen zijn. Ik zeg dit laatste, omdat in
Rheden tot dusverre over 1931 het percentage weer iets lager is.

In ieder geval worden op diverse plaatsen percentages boven één
geconstateerd, dus veel hooger dan 0.25 %, waarop Hoefnagel
in 1923 het percentage schat.

Merkwaardig is, hoe men in een streek soms vermoedt, dat
eigenlijk een hooger percentage gevonden zou moeten worden, om-
dat men vee slacht, waarbij elders wel veel finnen worden gevonden,
en men toch, ondanks alle moeite, dit percentage niet bereiken kan.
Een zelfde toestand kende ik ook in Rheden vóór de totstandkoming
van het slachthuis. In Arnhem werd regelmatig en vrij veel cysti-
cercosis geconstateerd, doch in Rheden bleven de gevallen zeer
sporadisch.

Als bij tooverslag werd dit na het keuren in het abattoir anders,
zoodat ik buitengewoon veel waarde hecht aan licht en ruimte,
twee onontbeerlijke factoren om tot een juiste keuring te geraken.

In het K. B. van 5 Juni 1920, S. 285, art. 31 wordt bepaald,
dat bij de keuring van deze dieren de tong, het hart, de uit- en in-
wendige kauwspieren, laatstgenoemde door het maken van ver-
schillende overlangsche, met de onderkaak evenwijdig loopende
insnijdingen, in het bijzonder op blaaswormen worden onderzocht.

Door de invoeging van het woord „verschillende" is m. i. voor-
geschreven, dat in iedere kauwspier meer dan één insnijding moet
worden gemaakt, iets waaraan nog in enkele districten geen aan-
dacht wordt geschonken.

Dat dit laatste ten onrechte is, blijkt wel uit mededeelingen uit
ons land, dat door het verdubbelen der aan te brengen insnijdingen,
of door het zoo diep mogelijk maken en laten doorloopen der snede
tot in de Igl. parotidea, en door het aansnijden van verdachte
plekjes, het percentage steeg, en vaak in belangrijke mate. Ook uit
Duitschland worden dezelfde ervaringen medegedeeld (o. a. Mah-
lendorff i snede 0.81—0.94 %, na het maken van 2 sneden 1.08-
1-54 %)■

In Rheden is reeds eenige jaren voorschrift, dat na het aanbren-
gen van 2 a 3 zoo diep mogelijke longitudinale sneden, de ver-
kregen vleeschlappen, zoo mogelijk, 5—10 maal zijdelings, schuin

1) Invloed van het weer (natheid) evenals bij distomatosis, door minder kans
op uitdroging der lintwormeieren.

op de vorige snede-richting, moeten worden gekorven. Het spreekt
van zelf, dat men daardoor een veel grooter oppervlakte te zien
krijgt, ofschoon deze methode iets meer tijd kost. Daar m. i. nog
altijd dit onderzoek, en natuurlijk ook de geheele keuring, ten doel
heeft de consument te vrijwaren voor eventueele nadeelige gevol-
gen van het nuttigen van, vleesch, en niet het binnen een bepaalde
tijd voorzien van een aantal dieren van een goedkeurings-stempel,
mag daarom nooit tijd als argument gelden om de keuring minder
nauwkeurig uit te voeren.

Laat ik hier als korte opmerking tusschenvoegen, dat men er
voor moet zorgen, vooral aan het einde van een drukken dag, de
insnijdingen niet machinaal te verrichten, zonder nauwkeurig de
sneevlakte na te kijken. Daarom is het uit den booze, het keurings-
personeel door te laten keuren, nadat een zekere vermoeienis zich
heeft doen kennen. Doch daartegenover staat, dat een regelmatige,
onopvallende controle van het lagere personeel noodig is.

Over het algemeen blijkt, dat aan de meeste Nederlandsche
slachthuizen de „dubbelsnede" is ingevoerd. Een enkele maal wordt
deze, naar vermeld wordt, niet verricht bij afgewisselde dieren.

Hoewel bekend is, dat bij deze dieren het percentage waargeno-
men finnen lager is dan bij jonge dieren, is dit toch niet goed te
keuren. Afgezien van het imperatieve voorschrift van het hiervoor
genoemde K, B., is het mij niet duidelijk, hoe men zich kan voor-
stellen, dat kleiner aantal finnen te kunnen vinden door minder
insnijdingen te verrichten.

In Duitschland schijnt men over het aanbrengen van die sneden,
vooral ten plattelande, nog niet tevreden te zijn, zooals verschil-
lende deskundigen als Kunibert Müller, v. Ostertag, Funck,
Kern, Franke en Junack berichten.

Hoe het bij ons op het platteland is, is mij onbekend, doch ik
maak mij hierover niet al te groote illusies.

Toch is dit van zeer veel belang, want het is volkomen juist wat
Le Coultre opmerkt, dat men mogelijk door een strenge keuring
in de stedelijke en grootere gemeenten het percentage Taenia-
gastheeren sterk kan drukken, doch dat juist op het platteland de
kringloop van de parasiet door het veel inniger contact tusschen
mensch en dier wordt onderhouden. Daarheen moet eigenlijk het
centrum der bestrijding worden verlegd.

Met het onderzoek voortgaande, wordt als regel de tong aan een
nauwkeurige inspectie onderworpen.

Het hart wordt aan weerszijden van het septum ingesneden,
zoodat beide hartshelften volkomen geopend zijn. Daarna wordt
door een flinke snede het septum zelf gekliefd, en voorts de dikke
linkerkamerwand. Dit laatste vindt niet overal plaats.

Voor zoover het onderzoek vette en nuchtere kalveren betreft,
worden soms geheel of ten deele de insnijdingen van uit- en inwen-

Ik geef vervolgens een overzicht van het aantal bij runderen ge-
vonden finnen te Rheden en de zitplaatsen over de jaren 1929 en
1930.

in 1929 bij 47 runderen (w. o. z stier), d. i. 3.3 % van het aantal geslachte dieren.
Bovendien i doode fin bij een graskalf. De vier levende finnen werden bij runderen
aangetroffen.

Bovendien 1 levende fin bij een vet kalf (l.u.k.) en 1 doode fin bij een graskalf.

Volgens dit staatje zou men de volgorde der praedilectieplaatsen als volgt be-
palen :

Veenstra schrijft het feit, dat als regel meer finnen in de uit-
wendige kaakspieren worden gevonden dan in de mwendige, toe
aan het veel grooter volume der eerstgenoemde spieren. Hij meent,
naar aanleiding van door hem aangehaalde cijfers uit Groningen,
waar ook in het hart de meeste finnen werden gevonden, te kunnen
concludeeren, dat zulks aan minder nauwgezet onderzoek zou lig-
gen. Op grond van mijn hierboven geboekstaafde cijfers, verkregen
door toepassing van een zeer nauwgezette techniek, moet ik hem
ongelijk geven.

De voornaamste vindplaats der finnen is immers bij kalveren
het hart. Bij oudere dieren wordt deze verhouding anders en treden
de kauwspieren op den voorgrond. Wanneer nu aan een abattoir
in doorsnee jonge dieren worden geslacht, zooals in Rheden, dan
mag men het daaraan m. i. toeschrijven, dat het percentage hart-
finnen zoo groot is.

Wel valt op, dat als regel links (dus in de linker uitwendige en
inwendige kauwspieren) meer finnen worden gevonden dan rechts.
Wat hiervan de oorzaak kan zijn is mij niet bekend.

Ook zijn door mij in drie gevallen in het hart levende, naast af-
gestorven finnen waargenomen.

Nog wordt door sommigen vermeld, dat cle finnen vooral zouden
zitten bij denkaakrand of wel bij decrista zygomatica. Anderen (o.a.
Veenstra) hebben nooit eenige voorliefde daartoe opgemerkt,
iets waarmede ik het eens ben.

Volgens Le Coultre wordt hier te lande na het vinden van één
levende fin dikwijls het onderzoek niet voortgezet, doch het dier
naar het koelhuis getransporteerd, en alleen de zitplaats van die
enkele cysticercus genoteerd.

Volkomen terecht merkt hij op, dat een zoodanige werkwijze
niet bevorderlijk is voor het verkrijgen van een goed inzicht in het
aantal cysticerci per rund en in de vindplaatsen. Uit de antwoor-
den, die ik echter kreeg op de vraag : „Wordt bij de vondst van een
fin (hetzij gestorven, hetzij levend) dit onderzoek nog uitgebreid
tot andere dan de normaal onderzochte spieren", blijkt echter,
dat Le Coultre onjuist is ingelicht, en de groote meerderheid het
onderzoek voortzet, óók na de vondst van één levende fin, die een
verwijzing naar het koelhuis zou rechtvaardigen.

Als een behoorlijk onderzoek moet dan ook worden beschouwd
dat, waarbij na de vondst van een fin, (levend of dood), de kauw-
spieren, het hart, de pijlers en verdere spierige deelen van het mid-
delrif, evenals de ondertongspieren, in dunne plakjes worden ge-
sneden.

Daarna moet bijzondere aandacht worden geschonken aan de
spierrok van den slokdarm, de halsspieren, deintercostaalspierenen,
voor zoover mogelijk, aan de aan de oppervlakte zichtbare lichaams-
spieren.

Dat men er dan nog niet is, en geen 100 % resultaat verkrijgt (van
welken menschelijken arbeid kan men dit wèl verlangen?) volgt wel
zeer duidelijk uit de mededeelingen van Le Coultre, die bij onge-
veer 4 % van zijn runderen (12—20 % van zijn cysticercosis-ge-
vallen) alléén finnen vond in de lichaamsspieren, welke laatste
dus bij het „normale" onderzoek, zooals wij dat uitvoeren, niet
gevonden zouden zijn. Hetzelfde is bekend door buitenlandsche
publicaties, en wordt duidelijk geïllustreerd door een persoonlijke
mededeeling van collega Heimans uit Zutphen. Deze laatste onder-
zocht onlangs een rund en vond geen finnen. Toch bleken deze
later vrij talrijk in de achterbouten en sporadisch in de voorbouten
(inclusief halsspieren en middelrif) voor te komen. Hieruit volgt
dus m. i. wel zeer duidelijk, dat de keuring alléén niet de taeniasis
kan uitroeien.

Voor de beoordeeling dezer éénfinnige en meerfinnige dieren
verwijs ik naar de duidelijke uiteenzettingen in het belangrijke
van van Oijf.n, waarbij ik mij artikel geheel aansluit.

„Hangt dit af van de afwezigheid van degeneratie-verschijnselen
alléén, of wordt de zoogenaamde proef van Franke toegepast?

Of wordt soms alleen op grond van het resultaat van laatstge-
noemd onderzoek een beslissing genomen?"

houdt met de beslissing, die men, ingevolge het keuringsregulatief,
ten aanzien van een met een dergelijke parasiet behept rund moet
nemen.

Eigenlijk had ik in plaats van levend moeten schrijven levensvat-
baar. Immers in het keuringsregulatief worden beide termen ge-
bruikt, namelijk levend onder de aanwijzingen, welke tot afkeuring
leiden en levensvatbaar bij de bevindingen, welke sterilisatie met
zich brengen. Ik geloof niet, dat dit opzettelijk is gedaan (de Duit-
sche voorschriften spreken alleen van ,,lebende Finnen"), hoewel
beide begrippen elkaar noch taalkundig, noch juridisch dekken.
Om niet al te diep op deze kwestie in te gaan, deel ik alleen mede,
dat m. i. het begrip „levend" tegenover „dood" gesteld moet
worden, maar dat levensvatbaar beteekent, dat de potentie tot
leven wel aanwezig is, doch in zoo geringe mate, dat van eigenlijke
levensverschijnselen nog geen sprake is (een soort latent stadium
dus). Met betrekking tot ons onderwerp zou men slechts van een
levensvatbare fin kunnen en mogen spreken, wanneer deze in staat
is op de daarvoor bestemde plaats tot een lintworm uit te groeien.
Dit zou dan strikt genomen alleen waargenomen kunnen worden
bij een proefpersoon.

Daar dit in de praktijk der vleeschkeuring onmogelijk is, neemt
men dus aan, dat een fin, welke in staat is (door bijzondere mani-
pulaties of vloeistoffen geprikkeld) zich uit te stulpen en bewegin-
gen uit te voeren (dus levend is), ook in staat zal zijn bij een proef-
persoon, onder gunstige omstandigheden, tot een lintworm uit te
groeien (waarmede zijn levensvatbaarheid bewezen is).

Nogmaals, het strikte bewijs dus, dat een fin, die leeft (reageert
op de proef van Franke bijvoorbeeld) ook levensvatbaar is (in
staat tot een lintworm uit te groeien) ontbreekt.

De antwoorden op de gestelde vraag waren, zooals te verwachten
was, niet eensluidend.

In den regel wordt, wanneer een fin duidelijk verkalkt is, geen
verder onderzoek ingesteld. Is dit niet het geval, dan wordt vaak
tweeërlei gehandeld.

De eerste methode is aldus : De fin is volkomen helder, maakt
in alle opzichten een normalenindruk, en omdat volgens de ervaring
alle heldere finnenblaasjes zich uitstulpen bij de proef van Franke
(zoogenaamde galproef) wordt die moeite niet meer genomen en
aangenomen, dat de fin leeft (c.q. levensvatbaar is).

Is daarentegen het finnenblaasje niet volkomen helder, of twijfelt
men uit anderen hoofde, dan wordt de proef van Franke toegepast.

De andere gevolgde gedragslijn is deze : In alle gevallen, waarin
de fin niet duidelijk afgestorven is, past men de galproef toe.

Soms wordt, als de fin uitgestulpt is, nog de eisch gesteld, dat
scolex en hals duidelijke eigen bewegingen moeten vertoonen.

dens de proef van Franke, toch de fin als levensvatbaar wordt
beschouwd — of althans, dat andere eventueel in de spieren nog
aanwezige exemplaren levensvatbaar zijn — indien bij micros-
copisch onderzoek duidelijk waarneembare zuignappen aanwezig
zijn. Dit laatste standpunt is m. i. in zooverre aanvechtbaar, dat
volgens het regulatief, de levensvatbaarheid der „aangetroffen"
finnen aangetoond moet worden, en dat het dan niet voldoende is,
dat van die eventueel nog in de spieren verborgen parasieten, uit-
gaande van een willekeurige veronderstelling, de levensvatbaarheid
vermoed wordt.

Over het algemeen verlaat men zich echter geheel en al op de
meergenoemde proef van Franke.

Of dit juist is, kan eigenlijk alleen beoordeeld worden, nadat men
precies weet, hoe die proef wordt uitgevoerd.

Allereerst zij vermeld, dat sommigen nog het onderzoek op levens-
vatbaarheid der gevonden fin verrichten door deze tusschen duim
en vinger door druk te doen uitstulpen, en daarna na te gaan of de
parasiet in verwarmd water bewegingen vertoont. Deze methode,
die vóór de publicatie van Franke gebruikelijk was, zegt m. i. door
de ruwe manipulatie zeer weinig omtrent de levensvatbaarheid.

Het is verder merkwaardig, hoe verschillende kunstgrepen met
weer vaak verschillende media gedekt worden door den naam :
proef van Franke, hoewel ter verontschuldiging der experimen-
tators hieraan toegevoegd moet worden, dat het ooxspronkelijke
artikel van Franke, genaamd „Ein Verfahren zur Prüfung der
Finnen auf Lebensfähigkeit", in 1914 versehenen in het „Zeit-
schrift für Fleisch- und Milchhygiene", aanleiding heeft kunnen
geven tot verschillende opvattingen.

Hij zegt eerst : „Bringt man eine Rinderfinne in auf Körper-
temperatur erwärmte physiologische Kochsalzlösung, der ein paar
Tropfen Galle zugesetzt sind, so erfolgt nach kurzer Zeit die selb-
ständige Ausstülpung des Parasiten" ; dit klopt niet geheel met
wat later geschreven staat : „Die Herkunft der Galle spielt keine
entscheidende Rolle ; doch fand ich, dasz in Schweinegalle, die ich
zum Zwecke besserer Durchsichtigkeit mit physiologischer Koch-
salzlösung verdünnte, die Ausstülpung am schnellsten erfolgte".

Later heeft Wagner gepubliceerd, dat men sterkere bewegingen
verkrijgt, indien men rundergal gebruikt (50—100 %) en deze
verhit tot 41⁰. Hij vond in 1922 bij finnen nog beweging na 29
ä 30 dagen verblijf in het koelhuis, en is in dit opzicht dus van
Santen (1928) vóór geweest.

Hieruit zijn misschien de zeer uiteenloopende methoden van
onderzoek te verklaren.

Als regel wordt de parasiet netjes uit de gastheer-kapsel geprepa-
reerd of door een klein gaatje in die kapsel, door lichte druk naar

buiten gedreveir. Een enkele onderzoeker vernielt stelselmatig de
eigen membraan en legt daarna de zoo bevrijde scolex met hals
in de gal. Hoewel anderen en ook mijzelf wel is gebleken, dat,
wanneer bij ongeluk de membraan vernield werd, de parasiet toch
tot uitstulpen is te brengen, moet een dergelijke ruwe ingreep van
veel invloed zijn op de gedragingen van de parasiet en daarom
in.i. worden nagelaten. Des te meer dwingt ons hiertoe de vol-
gende waarneming.

Wanneer men, zooals vrij veel gedaan wordt, de uitgeprepareerde
fin legt in een mengsel van gal en physiologische NaCl-oplossing
en deze plaatst in de broedstoof, dan zal men na eenige tijd de fin
uitgestulpt zien, cloch het eigenlijke proces is aan den waarnemer
ontgaan.

Dit laatste kan men volgen, wanneer de fin, gelegd in het meng-
sel, in een petrischaal op een waterbad wordt geplaatst, waarbij
men moet zorg dragen, dat dit bad niet te heet is. Men ziet dan
plotseling de finnenblaas peristaltische bewegingen uitvoeren, die
langzamerhand in kracht toenemen, en die naar het scolex-einde
toe verloopen. Deze bewegingen zijn zeer krachtig, en men moet
wel m. i. aan den druk, die door deze contracties aan den blaas-
inhoud wordt overgedragen, een groote invloed toeschrijven op
de uitstulping. Dat het echter ook zonder die druk kan, bewijst
wel het hiervoren gezegde over beschadigde parasieten.

Waardoor het komt, dat de parasiet in dat mengsel uitstulpt,
is onbekend. Misschien oefenen de galzure zouten door hun sterken
invloed op oppervlakte-spanningen, de „auslösencle" prikkel uit.

Wanneer dan na eenigen tijd de hals en ten slotte de scolex te
voorschijn is getreden, voeren deze zeer duidelijke en vrij heftige,
als het ware zoekende of tastende bewegingen uit, waarbij de hals
beurtelings verlengd en verkort wordt.

Het is absoluut onnoodig de parasiet onder de microscoop te
leggen om dit waar te nemen, daar twijfel onmogelijk is. Wel kan
het soms lang, soms wel 12 uur duren, alvorens de fin uitgestulpt is.

Het schijnt voor het onderzoek van niet veel beteekenis te zijn
of men varkensgal neemt (volgens Franke) of rundergal (volgens
Wagner). Als regel wordt de gal met gelijke deelen physiologische
zoutoplossing vermengd, hoewel ook enkelen leidingwater of aqua
destillata gebruiken.

Het onderzoek wordt daarna verricht in een petrischaal of hor-
logeglas, soms in een agglutinatiebuisje, terwijl de onderzoeker,
die de eigen membraan van den parasiet vernielt, daarna de scolex
met hals brengt in de holte van een voorwerpglas voor hangende-
druppel onderzoek, en dit bedekt met een dekglas. Daarna wordt
het geheel in de broedstoof geplaatst of op een waterbad voorzichtig
verwarmd. Wanneer bij een goed uitgevoerde proef de fin uitstulpt,
is deze zonder twijfel levend.

Dat er wel onderzoekingen minder goed uitgevoerd worden, meen
ik te mogen concludeeren uit de berichten eenerzijds, welke in-
houden, dat finnen met helderen blaasinhoud altijd uitstulpen, (ook
mijn ervaring) en die anderzijds, welke dit ontkennen.

Ook wordt de belangrijke opmerking gemaakt, dat dikwijls fin-
nen met een troebelen blaasinhoud toch nog in staat zijn zich uit
te stuipen.

Direct zij hierbij aangeteekend, dat een troebele inhoud der
gastheer-kapsel bijna altijd voorkomt bij finnen, die tot 33 dagen
oud zijn (reactieve ontstekingsproducten, Nieberle).

Bij de minder goede onderzoek-methoden, of minder goed ver-
richte onderzoekingen, waartoe ik reken die, waarbij eerst door
mechanischen druk de scolex te voorschijn gebracht is, alsook die,
waarbij geen gal als excitans gebruikt wordt, verder die, waarbij
te hoog verhit en misschien die, waarbij de parasieten-membraan
gelaideerd wordt, bij die onderzoekingen zou men dus, indien men
zich bij de beslissing geheel laat leiden door het experiment, tot
een onjuiste uitkomst geraken. Bovendien vergete men niet, dat
een positieve „reactie" wel bewijst, dat de parasiet leeft, doch een
negatieve nog niet het tegendeel behoeft te beteekenen.

Wanneer het onderzoek dus negatief is, moet men de fin
nog microscopisch onderzoeken, en bij afwezigheid van elk degene-
ratief verschijnsel bij uitsluiting aannemen, dat de parasiet leeft
(c.q. levensvatbaar) is.

Wanneer men dit doet, nadat iedere fin, die niet duidelijk afge-
storven is, met de proef van Franke onderzocht is, meen ik, dat
de veiligste weg bewandeld wordt. Men zou alsnog kunnen tegen-
werpen dat, wanneer men tóch de parasiet microscopisch op de-
generatie onderzoekt, de proef van Franke onnoodig is.

Het wil mij toeschijnen, dat men echter door middel van die
proef het aantal gevallen dat men bij uitsluiting, dus door rede-
neering en niet experimenteel, als levend vaststelt, zoo klein mo-
gelijk kan en dus moet houden.

De volgende vraag betrof het koelen, eventueel invriezen der
dieren, waarbij een levende fin werd aangetroffen.

Dit vraagpunt heeft, zooals algemeen bekend is, bijzondere
actualiteit verkregen door de onderzoekingen van van Santen
in 1928, die aantoonde (wel is waar na Wagner, doch diens
onderzoekingen zijn niet erg bekend geworden), dat levende fin-
nen na drie weken koelen nog niet waren afgestorven.

Tegenover de conclusies van van Santen, dat nu het koelen
moest worden verlaten, nam aanstonds von Ostertag stelling,
door vast te houden aan de voedingsproeven, welke vroeger door
hem met collega\'s en leerlingen waren genomen, en waarbij hij

tot het resultaat kwam, dat 3 weken gekoelde finnen niet in staat
waren in het menschelijk lichaam tot een taenia uit te groeien, dus
dat het koelproces, het mocht de parasiet misschien niet dooden,
deze toch zoodanig beinvloedde, dat het gevaar voor den mensch
was opgeheven.

Dat toch de onderzoekingen van van Santen weerklank vonden,
bewijst wel het volgende lijstje.

Gekoeld wordt in : Amersfoort, Apeldoorn, Arnhem, Deventer,
Dordrecht, Groningen, Heerlen, Helmond, \'s Hertogenbosch, Hil-
versum, Leeuwarden, Maastricht, Nijmegen, Rheden, Roermond,
Sittard, Tilburg, Uithoorn, Utrecht, Wageningen, Zaandam.

Gevroren wordt in : Almelo, Alkmaar, Amsterdam, Breda, Delft,
Enschede, \'s Gravenhage, den Helder, Rotterdam en Zutphen.

Gekoeld of gevroren (vaak naar keuze van belanghebbende) wordt
in : Haarlem, Renkum, Waalwijk en Zwolle.

Een geheel nieuw gezichtspunt hebben eenige tijd geleden de
voedingsproeven van Bugge en Schmey geopend, waarbij in tegen-
stelling met von Ostertag wel positieve resultaten verkregen
werden. Zoodat zelfs von Ostertag in het 1 Maart-nummer van
,,die Zeitschrift für Fleisch- und Milchhygiene" voorstelt, om in
afwachting van een ,,amtliche Nachprüfung" van de bedoelde
onderzoekingen, het koelen stop te zetten.

Bij die controle-onderzoekingen zou z. i. ook moeten worden
onderzocht of de meening van Bugge, dat 3 weken koelen bij
—1° tot —3⁰ beter is dan bij temperaturen van. -j-i° tot 4⁰ juist
is, evenals de vraag of 28—30 dagen koelen de finnen wél zou
dooden (Schmey).

Dit laatste zou van belang zijn voor de slachthuizen, die tot
dusverre geen vriesinrichting bezitten.

Vergelijken, wij, in afwachting van de resultaten van boven-
genoemde onderzoekingen, de invloed van het vriezen of het koelen
op het vleesch.

Vaak wordt als voordeel van het eerste gewezen op het veel
minder gewichtsverlies. Het is echter zeer moeilijk hierover
gegevens te verkrijgen, daar veelal de dieren vóór en na de
„bewerking" niet gewogen worden.

Zschocke (Plauen) indrogen 3.1 %, afkanten 1.2%; Rieck
(Breslau) indrogen 6.85—12.93 %, afkanten 3.13 %.

Later werden de volgende cijfers gepubliceerd : Floiiil (Haarlem)
indrogen 4 % ; Mahlendorff indrogen 5.81—7.8 %.

1930 gewichtsverlies 5—22 K.G. gemiddeld 4.3 % (9 stuks) ;
gewichtsverlies vet kalf 3.9 % ; en in Roermond 4.3 %.

De overige verstrekte cijfers (in K.G.) hebben, daar niet de oor-
spronkelijke gewichten der dieren vermeld werden, geringe betee-
kenis.

Het spreekt wel van zelf, dat van grooten invloed is hoe het koel-
huis „werkt" en welke koude- en vochtigheidsgraden gehandhaafd
worden. Voorts, of de bouten behoorlijk behandeld zijn, dat wil
dus zeggen, zorgvuldig van bloedvaten ontdaan, de middelrifdeelen
verwijderd, de buiklappen door middel van een pen gespannen,
en het vleesch niet tegen elkaar gehangen.

Komt een beest, dat zoo behandeld is uit de cel, dan behoeft,
mits het een rijp dier was, zeer weinig of niets gekant te worden en is
het vleesch dadelijk en uitstekend tegen normale prijs verkoopbaar.

Den Haag geeft op 2 % gewichtsverlies. Amsterdam voor een
rund 10 K.G., en voor een kalf 5 K.G. Dit zou dus voor een rund
van 250 K.G. 4 % bedragen, alzoo ongeveer overeenkomende met
het gewichtsverlies bij koelen. Den Haag zou slechts de helft ver-
liezen.

Een ander voordeel van vriezen is, dat de slager eerder de be-
schikking heeft over het vleesch. Doch daar tegenover staat, dat
het bevroren vleesch veel moeilijker te verwerken is, hetgeen met
het oog op bederf spoedig moet gebeuren. Er zijn dan ook veel
slagers, die niets voor vriezen voelen, zoodat in verschillende plaat-
sen dit gevroren vleesch dan ook belangrijk minder opbrengt dat dan
van gekoelde dieren.

Van Oijen geeft in zijn artikel over cysticercosis de voorkeur
aan bevriezen (zekerder uitkomst, korter duur) doch wil voorloopig
beide methoden naast elkaar doen gebruiken om ervaring op te
doen. Of het inrichten van een vriescel in een hoek van een koel-
huis zoo gemakkelijk gaat als van Oijen aangeeft, mag nog wel
eens nader worden bekeken. Toch zal men over al de bezwaren
tegen het bevriezen heen moeten stappen, wanneer inderdaad de
proeven van Schmey en Bugge juist blijken te zijn.

Uit welke streek komen in hoofdzaak de dieren, waarbij finnen
worden gevonden? Hoe gebeurt de verspreiding?

Het is zeer moeilijk hieromtrent gegevens te verkrijgen, die
nauwkeurig en absoluut te vertrouwen zijn. In de groote gemeenten
is het onmogelijk om de herkomst der dieren na te gaan, ook al
omdat het meerendeel hunner, soms na lange omzwervingen van
markt tot markt, het slachthuis bereiken.

Toch hebben enkele waarnemers ervaringen opgedaan, die op
een bepaalde streek de aandacht vestigen of die aanleiding geven
zich te verzetten tegen de voorstelling, welke van Oijen en le
Coultre, omtrent de wijze van verspreiding in polderland geven.

Zoo wordt de aandacht gevestigd op de volgende streken :
top van Noord-Holland, Veluwe, Achterhoek, Zeeland (Goes) en
Noord-Brabant, Limburg, Friesland, Betuwe, langs de groote
rivieren, (IJssel, Maas en Waal, Rijn). Door enkelen wordt gevaar
geducht van vee afkomstig van een bepaalde markt, soms van
weiden gelegen langs de grens, of bemest met den inhoud der
fabriekspri vaten.

De ervaring in Rheden (waar reeds gedurende enkele jaren
stelselmatig de herkomst der betrokken dieren werd nagegaan)
wijst ook naar de uiterwaarden van de IJssel.

De verzamelde gegevens geven ten slotte weinig houvast. Het
eenige, dat duidelijk blijkt is, dat dieren, geweid in de uiterwaarden
langs de groote rivieren, grooter kans hebben besmet te worden
dan andere, waarschijnlijk ten gevolge van het feit, dat die rivieren
bovenstrooms besmet worden en bij de herhaalde overstroomingen
van hun winterbeddingen aldaar de taenia-eieren deponeeren.

Dat plaatsen als Rotterdam en Dordrecht, welke dus dichter
naar de monding der rivier toeliggen, geen hooge percentages
hebben, behoeft echter nog niet aan een onvoldoende techniek
te liggen. Het is zeer waarschijnlijk, dat het percentage door aan-
voer van vee uit andere finnenvrije streken (langs de veemarkten)
belangrijk gedrukt wordt.

Wat het polderland betreft met zijn vrijwel stilstaand water
in de slooten, meent le Coultre, dat hier de lintwormeieren
meestal bij de privaten, in de onmiddellijke omgeving van de
boerderijen blijven ; dat dus om besmet te worden, de dieren van
dat water moeten drinken, hetgeen het vrij lage percentage zou
kunnen verklaren. En verder, dat na jaren van overstrooming
van het polderland, door de verspreiding der eieren (eigenlijk
oncosphaeren) men een stijging van het percentage kan verwachten.

Deze theorie wordt door Vierzen voor Friesland verworpen.
Hij heeft opgemerkt, dat de runderen meest in de tweede helft
van het jaar besmet worden aangetroffen (klopt niet met Rheden)
en concludeert hieruit, dat de infectie op de weide en niet op den
stal geschiedt. Hiermee is in overeenstemming de als regel aange-
troffen zwakfinnigheid.

Immers op stal zou de infectie, als regel, tot stand kunnen komen
door middel van daar gedeponeerde menschelijke faeces, welke
proglottiden met zeer vele eieren bevatten, zoodat bij één dier
vele finnen zouden optreden. Op de weide zal de proglottide,
vooral in vochtige omgeving, spoedig uiteenvallen, zoodat de eieren
verspreid worden, en bij opneming door het dier, zwakfinnigheid
het gevolg is.

Nu bestaan er in Friesland bijna geen privaten boven de slooten,
zoodat infectie van het polder- (binnen) water op deze manier niet

plaats vindt. De faecaliën worden echter Vermengd met den mest,
en bijna uitsluitend gebracht over de landen, die voor hooiwinning
bestemd zijn. Wordt de mest bij uitzondering gebracht op voor
beweiding bestemde landen, dan duurt het toch nog maanden,
vóórdat het vee hierop toegelaten wordt. De mogelijkheid is dan
groot, dat de oncosphaeren intusschen te gronde zijn gegaan.
(Nauwkeurige gegevens over de resistentie zijn mij niet bekend).

In ieder geval is niet te verwachten, dat een rund, eenige maan-
den na de bemesting, veel kans loopt zich te infecteeren.

Vierzen meent — m. i. terecht — dat het zoogenaamde buiten-
water (dat zich buiten de polder bevindt) regelmatig besmet is en
besmet blijft o. a. door schippers, en rioleeringen, en dat de taenia-
eieren in de polderslooten geraken, als het buitenwater in de polder
wordt gemalen.

Dat inmalen c.q. inhalen der besmetting geschiedt alleen in
droge zomers, dus bij lage waterstanden, in tegenstelling met wat
de theorie van le Coultre leert.

Uit het beschreven voorbeeld van Friesland blijkt, dat het niet
eenvoudig is een theorie over de verspreiding te formuleeren, die
voor alle gevallen opgaat, en dat in ieder geval, wij mogen thans
voor Bali, en voor de uiterwaarden der groote rivieren een goede
verklaring der verhoogde besmettingskansen gevonden hebben,
deze voor den toestand in alle andere streken van ons land niet kan
bevredigen.

Uit de mij toegezonden antwoorden is te lezen, dat vaak nog
onderscheid wordt gemaakt tusschen afgewisselde en niet afge-
wisselde runderen, welke laatste aan een diepergaand onderzoek
worden onderworpen. Hierover is reeds gesproken.

Verder worden vette en nuchtere kalveren niet of slechts ten
deele op finnen onderzocht, waarbij men gebruik maakt van de
gelegenheid, welke artikel 32 van het K. B. van 5 Juni 1920, S. 285
biedt, om, met toestemming van den keuringsveearts, dit onderzoek
bij die dieren achterwege te laten.

In den laatsten tijd komt men op deze handelwijze terug, vooral
gewaarschuwd door de mededeelingen in Nederlandsche en bui-
tenlandsche literatuur, (Holtz, de Vries, Drager, Sandig,
Brüggemann, Haas) dat finnen, waaronder levende, bij enkele
weken oude, zoowel als bij vette kalveren werden gevonden, en heeft
men het onderzoek van het hart, daarnaast soms van de inwendige
kauwspieren, en soms ook dat der uitwendige dito, ingevoerd.

Duidelijk is, dat men, evenals dit het geval was toen voor het
eerst de runderkoppen werden ingesneden, in den beginne op eenigen
tegenstand stuit, doch dit laatste behoeft en behoort, vooral ook

wanneer den eigenaar de\'oorzaak van het onderzoek wordt uiteenge-
zet, geen reden te zijn, thans deze keuring nog na te laten.

Ik laat thans volgen een zoo volledig mogelijk overzicht van de
wijze van onderzoek in verschillende gemeenten.

Uit dit lijstje (tot mijn spijt konden enkele plaatsen, wegens
minder duidelijke gegevens niet worden opgenomen) blijkt dus,
dat het onderzoek, vooral van vette kalveren, reeds veld wint.

Wanneer wij het geschrevene samenvatten, dan wijst het onder-
zoek dus uit, dat de hoop door Veenstra in 1921 uitgesproken
niet in vervulling is gegaan. Er is geen sprake van een afneming,
eerder, evenals in Duitschland, van een toeneming van het aantal
vastgestelde gevallen van cysticcrcosis. Een toeneming, die ook
in ons land voor een deel mag worden toegeschreven aan meer
nauwgezet onderzoek, dat echter hier en daar nog wel voor uitbrei-
ding of verbetering vatbaar is. Ook de wijze, waarop de levens-
vatbaarheid der finnen wordt vastgesteld, vraagt, vooral om de
consequenties die aan het onderzoek verbonden zijn, een meer
uniforme regeling. Iets, dat mede gezegd kan worden van alle
bij de keuring gebruikte onderzoekmethoden, (bacteriologisch
vleeschonderzoek, kook- en braadproef, houdbaarheidsproef, pH-
bepaling), waarop de beoordeeling van vleesch en vleeschwaren
steunt.

Een verklaring der verspreiding der cysticercosis, die voor het
geheele land geldt, is niet mogelijk. Door nauwkeurig gegevens te
verzamelen, en acht te slaan op den agronomischen toestand van
een landstreek, zal wel met min of meer succes een theorie voor
die streek op te stellen en te verdedigen zijn.

De kwestie koelen of vriezen is door de onlangs gepubliceerde
onderzoekingen van Schmey en Bugge zeer in het centrum der
belangstelling geplaatst. Nadere onderzoekingen dienen hierover
afgewacht te worden.

Want er mag niet uit het oog worden verloren, dat men de
cysticcrcosis bij het rund bestrijdt, om de levenscyclus van de
Tacnia saginata te breken, dus zuiver met het doel de taeniasis
van den mensch, zoo mogelijk, uit te roeien.

Het is nu merkwaardig te ondervinden, dat, terwijl de veterinaire
deskundigen zich bijzonder druk maken over de cysticercosis, in
het medische kamp ten opzichte van de taeniasis diepe rust lieerscht,
en men over deze ziekte bijna geen gegevens kan verkrijgen, noch
van het Staatstoezicht op de Volksgezondheid, noch van de prac-
tiseerende medici. Het eenige, dat de laatsten weten, is, dat naar
gelang hun praktijk meer of minder uitgestrekt is, en daaronder
buspatiënten voorkomen, één of twee gevallen per jaar worden
waargenomen. Of er bijvoorbeeld in de gemeente Rheden meer
gevallen dan elders voorkomen, zal men op grond van het feit
dat zelden van de patiënten aanteekening wordt gehouden, noch
het Staatstoezicht ingelicht wordt, wel nimmer ervaren.

Hoe le Coultre dan ook komt aan gegevens, die een afneming
van de taeniasis in de groote steden zouden aantoonen, is mij
onbekend. In ieder geval ben ik het met hem eens, dat, hoe nauw-

keurig het onderzoek bij de keuring ook uitgevoerd wordt, dit
nooit dien graad van efficiëntie zal kunnen bereiken, als verkregen
werd bij het Balineesche onderzoek, en dat dus de keuring alléén
nooit de cysticercosis en daarmee de taeniasis zal kunnen uitroeien.

Behalve dus aan een deugdelijk onderzoek, en naast middelen,
die kunnen waarborgen, dat dieren waarbij finnen gevonden zijn,
onschadelijk worden gemaakt, moet men weer meer aandacht gaan
schenken aan de preventieve zijde van de zaak.

Daartoe worden verschillende maatregelen aanbevolen. Men
wijst op het doeltreffend onschadelijk maken (verbranden) van de
afgedreven scolex door den behandelenden arts ; men heeft het wel,
en met succes, geprobeerd door aankoop van lintwormkoppen
(van menschen, die niet naar den arts gaan) ; men vestigt de aan-
dacht op het instellen van een onderzoek naar lintwormdragers
op de hoeve van herkomst van het finnige rund, dat vaak zeer
goede gevolgen heeft gehad, en ten slotte kan men door propaganda
onder de boeren, om hun menschelijke faecaliën niet als mest
voor de weide te gebruiken, ook iets bereiken.

Wanneer de toepassing van deze maatregelen onder de bevolking
langzamerhand ingang zou kunnen vinden, en dat niet alleen in
ons land, maar ook bij onze oostelijke buren, die wij ervan ver-
denken, ons met den Rijn de kiemen van het kwaad toe te zenden;

wanneer overal in ons land het onderzoek op cysticercosis flink
werd aangepakt ;

wanneer daarnaast de manier werd aangegeven, waarop dieren,
waarbij levende finnen gevonden zijn, zonder bezwaar in de con-
sumptie gebracht zouden kunnen worden, dan zou men met de
bestrijding der cysticercosis weer een flink eind verder gekomen
zijn clan men thans is, en zou men zonder vrees voor een volgende
vergissing de verwachting mogen uitspreken, dat daarmee ook de
taeniasis zou verminderen en misschien tot een enkel sporadisch
geval teruggedrongen worden.

1. Dr. Brüggemann. Starkfinnigkeit bei einem 4 Wochen altem Kalbe. Zeitschr.
f. Fleisch, u. Milchhygiene. Jg. 38. 1928 ; S. 297.

2. A. P. le Coultre. Cysticerci in het vleesch van rund en varken. Diss. Utrecht.
1928.

3. A. Diemont. De methode van Franke ter bepaling van de levensvatbaar-
heid van Cysticercus inermis. T. v. D. 1923, blz. 746.

4. Dr. DRäGBR. Ueber einen von der Norm abweichenden Finnenfund beim
Kalbe. Zeitschr. f. Fl. u M.hyg. 1929. 39. S. 196.

6. Dr. Ew. Franke. Ein Verfahren zur Prüfung der Finnen auf Lebensfähigkeit.
Zeitschr. f. F. u. M.hyg. 1914. 34. S. 341.

7. Dr. Ew. Franke. Worauf beruht der mangelhafte Erfolg in der Bekämpfung
der Rinderfinnen. Zeitschr. f. Fleisch u. M.hyg. 1931. S. 182.

M.hyg. 1930. 40. S. 481.
9. M. Haas. Cysticercose généralisée d\'origine intra-utérine chez un veau de
trois semaines. Bull, de l\'Ac. vét. de France. X, 1928, p. 224. réf. T. v. D.
1928. blz. 1221.

10. K. Hoefnagel. Ueber das Vorkommen von Cysticercus inermis bei Rindern
und Kalbern am Slachthof zu Utrecht während der Jahre 1910—1923. Z.
f. F. u. M.hyg. 1924. 34. S. 139.

12. Dr. Junack. Neue Wege zur Rinderfinnenbekämpfung. Deutsche Slachthofz.
I93¹- S. 59.

14. C. J. A. Kerstens. Een en ander over den Cysticercus inermis. Annalen 1929.
afl. 4, der Ver. ter bevordering der wetenschap onder de Kathol. in Nederland.

15. Dr. Mahlendorff. Finnige Rinder und ihr Gewichtsverlust nach 21 tägiger
Kühlung. Zeitschr. f. F. u. M.hyg. 1929. 39. S. 8.

16. Dr. Mahlendorff. Untersuchungstechnik und Häufigkeit der Rinderfinnen-
funde. Zeitschr. f. F. u. M.hyg. 1930. 40. S. 388.

18. Kunibert Müller. Die Bekämpfung der Rinderfinne. Tierärztl. Rund-
schau. Jg. 33. S 43. réf. T. v. D. 1927. blz. 837.

19. R. von Ostertag. Neue Vorschläge für das Verfahren mit dem Fleische
schwachfinniger Rinder. Z. f. F. u. M.hyg. 1930. 40. S. 384.

20. R. von Ostertag. Zur Frage der Brauchbarmachung finnigen Rindfleisches
durch 21 tägige Aufbewahrung in Kühlräumen. Z. f. F. u. M.hyg. 1931. S.
229.

21. C. F. van Oljen. Over de keuring van slachtdieren lijdende aan cysticercosis.
T. v. D. 1929. 504 e.v.

22. Dr. Platschek Zu dem Artikel „Neue Vorschläge für das Verfahren mit
dein Fleische schwachfinniger Rinder" nach Ministerialrat von Ostertag.
Z. f. F. u. M.hyg. 1931. S. 183.

23. Dr. Preller. Aus der Schlachthofpraxis. 5. Generalisierte Finneninfektion.
Z. f. Fl. u. M.hyg 1927. 37. S. 325.

24. Dr. Prii.lwitz. Zur Untersuchung auf gesundheitsschädliche Finnen beim
Rinde. Z. f. Fl. u. M.hyg. 1930. 40. S. 185.

26. R. van Santen. Een merkwaardig geval van cysticercosis bij het rund. T.
v. D. 1928. blz. 919.

27. R. H. Veenstra. De bestrijding van de lintworm bij den mensch. T. v. D.
1921. blz. 617.

29. Hans Wagner. Beitrag zur Frage des Nachweises der Lebensfähigkeit von
Finnen in Galle-Kochsalzlösungen nach Franke. Diss. München 1922. Deut-
sche Schlachthofz. 1931. S. 177.

30. Zeller. Rieselgras und Häufigkeit der gesundheitsschädlichen Finne beim
Rinde. Z. f. Fl. u. M.hyg. 1929. 39. S. 69.

Verf. hat am Schlachthof in Rheden Untersuchungen über das Vorkommen
von Cysticercosis (Cyst. inermis) in Holland gemacht. Er fand, dass sich der Pro-
zentsatz für Cysticercosis in den letzten Jahren nicht verminderte. Dieser belief
sich am obigen Schlachthof im Jahre 1929 auf 3.3 °/₀, 1930 auf 5.6 %. Verf. be-
schreibt ausführlich die Untersuchungstechnik (verschiedene Einschnitte am Her-
zen, in die Zunge, Kaumuskeln und in die Zwerchfellpfeiler), weiters die Methode,
die zum Nachweis der Lebensfähigkeit der Finnen angewendet wurde, ferner die

Vor- und Nachteile der verschiedenen Kühl- und Gefriermethoden zwecks Abtö-
tung der Finnen im Fleisch.

Wo sich die Rinder mit Finnen infizieren, ist nicht immer zu ermitteln. In Hol-
land scheinen die an den Flüssen liegenden Weiden, welche häufig überschwemmt
werden, eine grosse Infektionsgefahr für die Tiere zu sein.

Die strenge Durchführung der Fleischbeschau genügt nicht für die Bekämpfung
der Cysticercosis der Rinder und Taeniasis beim Menschen (T. saginata); vielmehr
muss die Beschau mit einer wirksamen Bekämpfung der Taenia saginata beim
Menschen durch die Ärzte einhergehen.

In the abattoir of Rheden the author made researches about the occurrence of
Cysticercosis in Holland.

He stated that in the last few years the percentage of Cysticercosis had not
decreased.

The author treats at length the technics of the research (several incisions in
heart, tongue, masticatory muscles and musculous diaphragm), the methods to
ascertain, whether a larva is still alive or viable and the pros and cons of different
cool-and freeze methods to make the larva in the meat die off.

In Holland the pastures along the great rivers, that are flooded often, seem to
be an important source of infection.

The closest meat inspection is not able to fight successfully against the cysticer-
cosis in cows (and the taeniasis in man, T. Saginata) if such a fight is not attended
with a vigorous eradication of taenia saginata in man bij the general human prac-
titioner.

Les recherches systématiques faites par l\'auteur à l\'abattoir de Rheden, con-
cernant la fréquence de la Cysticercose bovine (cyst inermis) en Hollande ne mon-
trent aucune diminution du pourcentage pendant les dernières années :

en effet le nombre de ces affections parasitaires constatées à l\'abattoir pré-
nommé porta le % de 3.3 pour 1929 à 5.6 pour 1930.

L\'auteur s\'attache à nous décrire en détail d\'abord toute la technique de
l\'expertise (incisions multiples dans le muscle cardiaque, la langue, le diaphragme
et les masséters) ; ensuite, il envisage les méthodes utilisées pour le diagnostic
de la viabilité des cysticerques et passe en revue, les avantages et les inconvé-
nients des diverses méthodes de refroidissement et de congélation préconisées pour
la destruction des cysticerques dans les viandes.

Il n\'est pas toujours possible de préciser la mode d\'infection des bovidés ; ,
en Hollande pourraient être imputés les herbages, fréquemment inondés, situés le
long des grandes rivières.

En conclusion l\'auteur est d\'avis que la Cysticercose des bovidés (et par suite
l\'infection de l\'homme par le T. saginata) ne saurait être combattue avec succès
par une inspection des viandes, même des plus sévères, si une forte lutte contre
la taeniase humaine ne soit entreprise concurremment par les médicins.

Uit het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten. Dir. Prof Dr. L. DE BLIECK.

In de jaren na den wereldoorlog hebben de pluimveeziekten voor
de practiseerende dierenartsen grootere beteekenis gekregen, het-
geen is te beschouwen als een der directe gevolgen van den snellen
en grooten opbloei der pluimveeteelt.

Deze toch sproot tijdens den oorlog en daarvoor slechts uit
sportief genoegen of werd louter als nevenbedrijf uitgeoefend, ter-
wijl zij zich in de laatste 10 a 15 jaren, gehoor gevende aan de groote
vraag naar pluimveeproducten, bijna geheel heeft weten om te
vormen, en van gering tot groot economisch belang is geworden.

Te begrijpen is het, dat de belangstelling van hen, die zich op het
wetenschappelijk terrein der dierteelt bewogen, voorheen grooten-
deels uitging naar de van meer belang zijnde teelt der groote huis-
dieren. Geleidelijk heeft men echter ook hier de bakens weten te
verzetten en is men de vraagstukken, die zich bij de pluimvee-
fokkerij eri -houderij voordeden, nader onder de oogen gaan zien.

Zonder overdrijving kan thans worden gezegd, dat geen tak van
veeteelt de laatste jaren zoodanig de algemeene wetenschappelijke
belangstelling heeft gewekt, als die der pluimveeteelt.

Als bewijs hiervoor moge de groote stroom van literatuur spre-
ken, die gevoed wordt uit bijna alle deelen der wereld.

De bestudeering der ziekten van het pluimvee heeft van stonde
af aan een integreerend deel uitgemaakt van de wetenschappelijke
onderzoekingen. Niet alleen zijn reeds bekende ziekten beter
onderzocht, maar ook tal van nieuwe, voordien onbekende
ziekten, zijn vastgesteld en bestudeerd.

Natuurlijk verdienen speciaal de ziekten, die het veelvuldigst
den dood van ons pluimvee veroorzaken of anderszins terugslag
op het bedfij fsrendement geven, de grootste belangstelling. Het
lijkt mij daarom niet zonder nut, dat pluimveeonderzoek-inrich-
tingen van tijd tot tijd hun ervaringen publiceeren, omdat daar-
door de aandacht op de belangrijkste pluimveeziekten gevestigd
kan worden.

De hieronder volgende mededeelingen betreffen uitsluitend de
aan het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten in het tijdvak
Oct. 1929—Oct. 1930 op de doodsoorzaak onderzochte kippen,
welke door dierenartsen en pluimveehouders werden ingezonden.

In totaal werden in die periode onderzocht 1737 kippen, 1132
kuikens, 43 eenden en 80 stuks ander gevogelte, waaronder ganzen,

kalkoenen, zwanen en exotische vogels. Er dient op gewezen te
worden, dat dit aantal onderzochte dieren het aantal inzendingen
overtreft, daar het meermalen voorkomt, dat een pluimveehouder
twee of meer dieren ter onderzoek aanbiedt. Zoo is b.v. het aantal
inzendingen van kippen bijna 300 stuks lager, terwijl het aantal
inzendingen der kuikens 596 bedraagt.

Schematische voorstelling van de beteekenis dei verschillende ziekten als doodsoorzaak.

De cijfers, die hier worden genoemd, zijn berekend naar het aan-
tal onderzochte dieren. Weliswaar komt het niet zelden voor, dat
dezelfde ziekte bij verschillende kippen van één inzending wordt

waargenomen, maar daar men hier de ervaring heeft, dat het aantal
dieren, dat wordt ingezonden veelal gelijken tred houdt met de
uitbreiding der sterfte, worden de werkelijke verhoudingen in de
mortaliteit der verschillende ziekten beter benaderd, als deze be-
rekend worden naar het aantal onderzochte dieren.

Bij het nagaan der gegevens valt in de eerste plaats het groot
aantal sterfgevallen op, dat bij kippen door eileiderontstekingen,
zonder of met daarop aansluitende buikvliesontsteking, wordt
veroorzaakt. Dit percentage, 17.2 %, wordt door geen enkele
andere ziekte bij kippen bereikt. Niet alleen hier te lande, maar
ook b.v. in Duitschland wordt eileider- en buikvliesontsteking het
meest als doodsoorzaak van volwassen dieren vastgesteld. Volgens
de gegevens van Schürmann \') moet in de omgeving van Berlijn
in 13.03 % der gevallen de dood aan dit lijden worden toegeschreven.
Opmerkelijk is het, dat eileideraandoeningen de laatste jaren als
doodsoorzaak zoo sterk op den voorgrond zijn getreden. In 1924
en 1925 b.v. bedroeg dit in Duitschland slechts respectievelijk
2.9 % en 4.7 %. De verklaring hiervoor zoekt men voor een groot
deel in het feit, dat de pluimveeteelt zich geheel heeft gewijzigd.
Met de voortdurende selectieteelt en de kunstmatig aangezette
stofwisseling, beide met het oogmerk de eierproductie zoo hoog
mogelijk op te voeren, heeft men reeds lang de grens van het nor-
male overschreden. Als men bedenkt, dat een kip, die per jaar 200
—250 eieren legt, vele malen haar lichaamsgewicht aan eieren pro-
duceert, en men geeft zich rekenschap van den arbeid, die het dier
en speciaal het legapparaat hiervoor moet verrichten, dan ligt het
voor de hand aan te nemen, dat het dier voor ziekten en speciaal
voor ziekten van het legapparaat gepraedisponeerd geraakt.

Ter ondersteuning van de opvattingen, dat hooge productie ge-
lijken tred houdt met het veelvoudig voorkomen van eileideraan-
doeningen, voert Schürmann aan, dat in Petaluma in Californië,
het land, waar de beste productiedieren der wereld worden gehou-
den, de dood van volwassen kippen voor ruim 40 % aan eileider-
en buikvliesontsteking moet worden toegeschreven.

Speciaal in de maanden Januari tot Juni (zie afb. 2) werden aan
het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten het grootste aan-
tal van aan deze ziekte gestorven kippen aangetroffen. Men ver-
klaart dit hieruit, dat in die maanden de leg het grootst is en dat
bovendien vele jonge hennen met de leg beginnen. Het is geen
zeldzaamheid, dat het produceeren van het eerste ei al aanleiding
tot salpingitis en peritonitis geeft.

Een zeer gering aantal der buikvliesontstekingen is toe te schrij-
ven aan andere oorzaken. Meestal is de aanleidende oorzaak per-

foratie van den buikwand door trauma of perforatie van maag of
darmen door een scherp voorwerp.

Onder de belangrijkste doodsoorzaken bij volwassen dieren moet
in de 2de plaats genoemd worden de chronische pullorumbesmet-
ting die in 8.5 % der gevallen kon worden vastgesteld.

Bij kuikens is pullorumziekte vanwege haar morbiditeit, maar
vooral door haar hooge mortaliteit, de meest gevreesde ziekte.

Het veelvuldig voorkomen van pullorum wordt duidelijk ge-
ïllustreerd door het feit dat bijna de helft (49.7 %) der ter onder-
zoek aangeboden kuikens aan deze ziekte had geleden.

De kuikens uit een besmet milieu die niet in de eerste of tweede
week sterven worden voor een groot deel dragers van smetstof.
Bij deze schijnbaar gezonde dieren komt in de ovariën volvirulente
smetstof voor die zich daar weet staande te houden en later, wan-
neer het dier aan de leg komt, in de eieren wordt uitgescheiden.

Juist bij het in productie komen van deze smetstofdragers kun-
nen er dagelijks eenige exemplaren sterven. Bij de sectie vindt men
dan steeds een acute opflikkering van een overigens sterk naar
chroniciteit neigend ontstekingsproces. Steeds wordt een oöphoritis,
al of niet vergezeld gaande van salpingitis en/of peritonitis aange-
troffen.

Hoewel het geheele jaar door slachtoffers aan deze chronische
besmetting ten offer vallen bereikt hun aantal toch vooral in het
voorjaar zijn hoogtepunt, wat, naar men veronderstelt, ook weer
samenhangt met het in productie komen der hennen.

Door de leg verzwakt het dier eenigszins, waardoor de in het
ovarium aanwezige bacteriën gelegenheid krijgen hun schadelijke
werking te ontplooien en den dood van het dier te bewerkstelligen.

Bij uitzondering is de sterfte tengevolge van chronische pullorum
zoo groot dat men den indruk krijgt, met een zeer besmettelijke
ziekte te doen te hebben. In dat geval levert de differentieel-
diagnose tusschen chronische pullorum en Klein\'sche ziekte moei-
lijkheden op.

Deze laatste ziekte, de Klein\'sche ziekte, komt in bijna geheel
ons land voor maar toch in hoofdzaak op de Veluwe, met als haard
Barneveld en omstreken. Zij maakte 1.7 % van het totaal der
doodsoorzaken uit.

In een gelijk percentage (8.5%) als chronische pullorum komt
ook coccidiosis als oorzaak van den dood voor bij jonge hennen
(minimum leeftijdsgrens 5 mnd.). De meeste hiervan zijn chronische
lijders die sterk vermagerd ter sectie komen. Kippen ouder dan
i jaar sterven zelden tengevolge van een coccidiëninfectie.

een chronische infectie, bepalen zich hoofdzakelijk tot de coeca
(chronische ontsteking met verdikking van den darmward).

De mortaliteit bij kuikens (leeftijd 10 dgn. tot 4 a 5 maanden)
nadert met 31.9 % die van pullorum het meest. Het verloop bij
de jonge dieren is meestal acuut, een enkele maal peracuut.

Ccccidiosis kan vooral in het warme jaargetijde groote verhezen
onder de kuikens aanrichten. De ziekte begint in het late voorjaar
en eindigt in het begin van den herfst (Zie Afb. 2).

In de zomermaanden bereikt de mortaliteit haar hoogtepunt.
Deze periode is voor groote uitbreiding der ziekte daarom zoo bij
uitstek geschikt omdat er dan eefl groot aantal jonge gevoelige
dieren is, en de ontwikkelingsvoor waarden vcor de cöcysten in
de natuur zeer gunstig zijn (vocht en warmte).

Een vrij hoog sterftecijfer geeft ook leucaemie aan (6.7 %).
Deze gewoonlijk sleepend verloopende ziekte veroorzaakt op een
bedrijf waar zij voorkomt zelden alarmeerende sterfte. Slechts één
enkele maal werd in het afgeloopen jaar sterfte van meer dan ge-
wone bet eekenis tengevolge van leucaemie waargenomen.

Leucaemie behoort ook tot die ziekten, die met het intensiever
worden van het pluimveebedrijf het hoofd zijn gaan opsteken.

In de omgeving van Berlijn kwam volgens Schürmann leucaemie
in de jaren 1924, 1925, en 1928/1929 respectievelijk in 3.9 %,
5.7 % en 12.3 % der onderzochte gevallen voor.

De beteekenis die zij in de omgeving van Berlijn heeft, heeft zij
hier niet, maar toch heeft leucaemie in de laatste jaren ook hier
grootere uitbreiding gekregen.

Nadat het Ellerman en Bang gelukt is de ziekte met kaars-
filtraten op kunstmatige wijze over te brengen, wordt algemeen
aangenomen, dat een filtreerbaar virus de oorzaak is.

Niet alle onderzoekers kregen echter positieve uitslagen bij
hunnen besmet tingsproeven.

Het schijnt, dat voor het aanslaan der natuurlijke, zoowel als
voor de kunstmatige infectie, nog andere, grootendeels onbekende,
factoren van beteekenis zijn.

Het geheele jaar door werden leucaemie-gevallen geconstateerd ;
een aangelegde curve zou slechts kleine toppen in Januari en Mei
vertoonen.

Volgens de publicatie van Bayon, getiteld „The Pathology of
Transmisseble Anaemia" in „Parasitology XXI", 1929, zouden
lintwormen (Davainea proglottina) praedisponeerend werken bij
leucaemie.

In het afgeloopen jaar werd bij een aantal gevallen van leucaemie
het tegelijkertijd voorkomen van deze lintwormen nagegaan.

Het vaststellen van een lintworminfectie geschiedde door
microscopisch onderzoek van faeces-uitstrijkjes, welke werden
gemaakt uit verschillende deelen van den darm. Het resultaat
van dit onderzoek was zoodanig, dat de opvattingen van Bayon
niet konden worden bevestigd.

De darmaandoeningen van parasitairen aard werden in 6.5 %
der gevallen als doodsoorzaak vastgesteld.

Hiertoe behooren zoowel de gevallen waarbij lintwormen, als
ronde wormen als oorzaak van den dood werden aangewezen. Het
aantal gevallen van ronde wormen, neemt tegenover het aantal
gevallen, waarbij lintwormen den dood van het dier veroorzaakten,
een kleinere plaats in.

lijden, hebben zij toch vooral voor de jongere dieren gedurende de
eerste 5—6 levensmaanden de grootste beteekenis.

De endoparasieten, die het meest bij kippen worden aangetroffen
zijn hoofdzakelijk Davainea, Heterakis, Ascaridia en Capillaria.

D. proglottina is wel de meest voorkomende. Deze parasiet,
waarvan men bij bijna elke kip wel eenige exemplaren kan aantref-
fen, houdt zich bij voorkeur op in het duodenum en kan daar in
sommige gevallen bij honderdtallen voorkomen. Van de z.g. ronde
wormen zijn Ascaridia perspicillum (in den dunnen darm) en He-
terakis vesicularis (in het coecum) wel de voornaamste.

Van het geslacht Cappillaria zijn C. retusa en C. collaris, die zich
in hoofdzaak in de dunne darmen der kip ophouden, van beteekenis.

Bij de bestrijding der verschillende wormziekten bij kippen is het
van belang zoowel een curatieve als preventieve behandeling in te
stellen, daar een medicamenteuze behandeling alleen gewoonlijk
niet het gewenschte resultaat geeft.

Voor curatieve doeleinden worden verschillende anthelmintica
aangegeven, zooals : kamala, oleum terebinthinae, oleum chenopo-
dii, tetrachlooraethyleen, tetrachloorkoolstof, tabak, nicotine-sul-
faat e.a.

De prophylactische maatregelen moeten er op gericht zijn her-
haalde besmetting tengevolge van faecale verontreiniging van voe-
der en drinkwater, nachthok en uitloop, te voorkomen, terwijl men
tevens bij die darmparasieten, welke er een tusschengastheer op
na houden, zooals dit b.v. bij D. proglottina het geval is, ook den
tusschengastheer zal moeten bestrijden.

In de laatste jaren hebben enkele onderzoekers gemeend, lint-
wormen en spoelwormen of ieder voor zich als oorzaak van complete
of partieele paralysis te moeten aanzien, omdat men bij het onder-
zoek der centrale- en perifere zenuwen geen morphologische afwij-
kingen kon vinden, zooals dat b.v. bij de Marek\'sche ziekte¹) het
geval is.

Hoewel moet worden toegegeven, dat men soms niet aan den
indruk kan ontkomen, dat darmparasieten en speciaal Davainea
progl. in aetiologisch verband met de klinisch waargenomen ver-
lammingsverschijnselen staan, moeten toch zeker die gevallen van
paralysis bij onze kippen aan neurolymphomatosis gallinarum
worden toegeschreven, waarbij deze ziekte een enzoötisch karakter
aanneemt.

*) Synoniemen Neuromyelitis gallinarum, Polyneuritis, Neurolyphomatosis galli-
narum e.a,

in het centrale- en perifere zenuwstelsel, wordt, zooals v. D. Walle
en Winkler Junuis, Pappenheimer en zijn medewerkers aantoon-
den, veroorzaakt door een filtreerbaar virus.

Hoewel hier aan het Instituut verrichtte kunstmatige infectie-
proeven door subcutane, intramusculaire, intracraniale en intra-
neurale inspuitingen bij kippen, konijnen, duiven en eenden met
zenuwemulsies en filtraten gedurende een observatietijd van 3—5
maanden allen zonder eenig resultaat bleven, zijn wij er toch van
overtuigd, met dezelfde ziekte te doen te hebben.

De opvat ting van de geringe aetiologische beteekenis van darm-
parasieten bij paralysis vindt steun bij een onderzoek waarvoor
bij geparaliseerde kippen systematisch naar macroscopische ze-
nuwafwijkingen werd gezocht en tegelijkertijd het voorkomen van
darmparasieten werd nagegaan.

Het percentage van met darmparasieten besmette dieren (52%)
dat tijdens het leven verschijnselen van paralysis had vertoond
overtrof slechts in geringe mate het percentage besmette dieren
waarbij tijdens het leven geen enkel verlammingsverschijnsel was
waargenomen.

Bij het macroscopisch pathologisch-anatomisch zenuwonderzoek,
ten behoeve waarvan hersenen, ruggemerg en de zenuwen der
plexus axillaris en die der plexus lumbalis werden opgepraepa-
reerd, konden in 39 van de 45 onderzochte gevallen afwijkingen
aan het zenuwstelsel worden vastgesteld. Bovendien was het
mogelijk in enkele gevallen waarbij geen macroscopische afwijkin-
gen aan de zenuwen werden gevonden, later, bij koppelgenooten,
toch neurolymphomatosis vast te stellen, zoodat het gewettigd
voorkomt aan te nemen, dat de eerst bedoelde dieren ook aan deze
ziekte hadden geleden.

Het aantal verlammingen waarbij niet met zekerheid of groote
waarschijnlijkheid de diagnose neurolymphomatosis gesteld kon
worden bedroeg drie stuks en het toeval wilde, dat deze dieren
juist zeer hevig met lintworm en (Dav. progl.) waren besmet.

Hoewel men dus wel eenigszins dient rekening te houden met
Davainea proglottina als oorzaak van verlammingen moet haar
beteekenis toch zeker als gering worden beschouwd. Het aantal
aan neurolymphomatosis gallinarum gestorven kippen bedroeg 79
stuks of 4. 6 % van het totaal aantal onderzochte dieren. Dit is
reeds een belangrijk percentage, te meer als men weet dat neuro-
lymphomatosis voor het eerst in 1920 door v. d. Walle enWiNKLER-
Junius op een bedrijf te Barneveld is geconstateerd.

Bij een in het najaar 1930 gehouden enquête, welke door de ge-
waardeerde medewerking van Ir. J. G. Tukker uit Beekbergen
mogelijk is gemaakt en. waarvoor ik hem van deze plaats mijn har-
telijken dank betuig, is gebleken, dat neurolymphomatosis galli-

narum over het geheele land voorkomt zoodat men van een snelle
verspreiding dezer ziekte kan spreken.

Het verloop der ziekte is subacuut of chronisch ; de dood is
meestal een gevolg van volledige uitputting, doordat de dieren niet
in staat zijn voeder- of drinkbakken te bereiken. Verzorgd men de
dieren goed, dan houdt men ze gewoonlijk maanden in het leven.

De verlammingsverschijnselen welke men waarneemt, hangen af
van de gedeelten van het zenuwstelsel dis zijn aangedaan. In het
overgroote gedeelte der gevallen is het dier aan één cf beide pooten
verlamd, minder dikwijls ook de vleugels.

Verlammingen van hals- en ademhalingsspieren en verlies van
het evenwichtsgevoel behooren feitelijk tot de zeldzaamheden
evenals het optreden van verkleuring van de iris (iritis?) van het
oog waardoor het dier een eigenaardigen starenden blik krijgt.

Het optreden van verlammingen gaat gewoonlijk geleidelijk;
toch kan zich ook in enkele uren complete paralysis van een der
ledematen ontwikkelen.

De afwijkingen die bij desectie worden gevonden bepalen zich bij na
uitsluitend tot het zenuwstelsel en speciaal tot de perifere zenuwen.

Grijsgrauwe verdikkingen (tumorachtig) verschillend in grootte,
over grootere of kleinere uitgestrektheid treft men in het verloop
der zenuwen aan. Deze tumorachtige verdikkingen komen uit-
sluitend in de perifere zenuwen voor daar het beenige ruggemergs-
kanaal en de hersenholte dergelijke uitwassen aan de daarin ge-
legen organen niet toestaan (zie Afb. 3).

Eens een ziekte die de rendabiliteit van het pluimveebedrijf zoo
goed als geheel beheerschte is thans, dank zij de hand over hand
toenemende praeventieve behandeling der jonge dieren, van min-
der beteekenis geworden.

Over het tijdperk 1929—1930 bedroeg het percentage aan pok-
ken-diphtherie gestorven dieren 5.6 %.

Dit is vergeleken met het jaar 1928—1929 ongeveer 2 % hooger,
waarvoor de verklaring gezocht moet worden in het feit dat in
de maanden Aug. tot Oct. van dit jaar een pokken-diphtherie-
epidemie uitbrak die groote uitbreiding verkreeg. Eigenaardig was
het, dat gedurende deze epidemie de ziekte zich meer dan anders
als huidaandoening, dus als pokken, voordeed. Omtrent de oorzaak
hiervan tasten wij zoo goed als geheel in het duister.

Deze ziekte waarvan tot voor korten tijd de oorzaak geheel on-
bekend was, wordt volgens de onderzoekingen van de Blieck
veroorzaakt door een bacil die tot de groep der influenza-bacillen
moet worden gerekend en die door hem Bac. haemoglobinophilis
coryza gallinarum is genoemd.

Speciaal in de maanden Oct.—Nov. werd coryza het meest aan-
getroffen waaruit men de conclusie zou kunnen trekken, dat de
weersgesteldheden in deze maanden praedisponeerend werken voor
het optreden van coryza.

Het percentage aan tuberculose gestorven hoenders bedroeg
5.7 %. Vergeleken met andere landen b.v. Duitschland is dit per-
centage niet hoog.

Bijna alle gevallen kwamen van boerderijen, althans van zulke
bedrijven, waar huisvesting en verpleging te wenschen overlieten.

Van de stofwisselingsziekten is jicht verreweg de voornaamste
(5.6%). Zij doet zich hoofdzakelijk voor alsingewandsjicht, speciaal
als nier-jicht. Gewrichtsjicht werdbij uitzondering geconstateerd.

Avitaminose komt als doodsoorzaak, sedert bijna alle kippen-
houders doordrongen zijn van de noodzakelijkheid groenvoer of
levertraan te verstrekken, als doodsoorzaak niet meer voor. Het
meest ziet men noch rachitis, (gebrek aan D-vitamine).

Zonder specifieke oorzaak (hiertoe behooren dus niet de verbloe-
dingen tengevolge van leucaemie of tuberculose) maakt 3.2 %
van alle doodsoorzaken uit.

Leververvetting is veelal de indirecte oorzaak, ;naar ook geheel
normaal uitziende levers kunnen, tengevolge van oogenschijnlijk
geringe traumatische invloeden, ruptureeren.

Da meeste gevallen ziet men in het warme jaargetijde en zij ko-
men meest van bedrijven waar de hygiënische toestanden te wen-
schen overlaten.

Pest kwam bij kippen het laatste jaar niet voor, één enkele uit-
braak werd onder eenden gediagnostieerd.

Djod door ectoparasiecen, longontstekingen, kropziekten, ver-
stoppingen of omslingeringen van den darm, prolapsus der cloaca,
darmen of eileider, kartkwalen enz. maakt te zamen een onderge-
schikt percentage van het totaal der doodsoorzaken uit.

Aspecifieke cnteritis is een lijden dat nog wel eenige beteekenis
heeft. Gewoonlijk is dit een gevolg van het voederen met minder-
waardig en bedorven voedsel, maar ook slechte verpleging en een
intensieve eiwitvoedering kan de oorzaak zijn.

Met een gering aantal darmontstekingen die waren toe te schrij-
ven aan vergiftiging door arsenicum en fosforus maakten zij te
zamen 5.8 % der doodsoorzaken uit.

komen bij kippen vrij veel voör (6.7 %). Hoewel de gezwellen
niet systematisch pathologisch-anatomisch werden onderzocht kan
men toch wel zeggen dat sarcomen er het leeuwenaandeel van uit-
maakten.

Zij werden zoowel in huid en spieren als in respiratie-, digestie-
en urogenitaalapparaat aangetroffen.

Verfasser gibt einen Ueberblick über die verschiedenen Geflügelkrankheiten in
Holland und macht besonders auf die Bedeutung dieser Krankheiten als Todes-
ursache aufmerksam.

Bei den 1737 verendeten Hühnern die in einem Jahre im Institut der parasitären-
und Infektionskrankheiten zu Utrecht untersucht worden sind, wurden nach-
folgende Krankheiten (Prozentsatz) als Todesursache ermittelt.

The author gives a revue of the various poultrydiseases in Holland and specially
draws the attention to these diseases as the cause of death among poultry.

From the post-mortem examination of 1737 hens which took place in the course
ot a year at the Institute of parasitic- and infectious diseases at Utrecht, it appeared
that death resulted from the following diseases (percentage of diseases).
17.2 °₀ inflammation of the oviduct and peritonitis.
8.5 °/₀ bacillary white diarrhoea
3.5 % coccidiosis..
6.7 % leucaemia

4.6 °₀ neurolymphomatosis gallinarum (polyneuritis).
5.5 % fowlpox (diphteria).

3.2 haemorrhages without a specific cause (in most cases of hepatic origin).
0.8 °₀ fowlcholera.

I.\'auteur passe en revue les diverses maladies des volailles en Hollande et attire
l\'attention sur les pertes dues à ces maladies .

De l\'autopsie de 1737 poules qui sont envoyées au cours d\'une année dans l\'In-
stitut de maladies parasitaires et infectieuses à Utrecht aux fins d\'examination,
il résulte que les poules ont succombé aux maladies suivantes (en pourcentage) :

Pathologisch-histologische onderzoekingen omtrent de karakteristieke haeman-
giomen in het scrotum van het varken.

Hoofdzakelijk bij oude beren en speciaal zouden de Yorkshire varkens hiervoor
een zekere predispositie hebben. Behalve in het scrotum ook soms in de omgeving
daarvan en bij zeugen een enkele keer in den uier. Deze tumoren zijn meest van klei-
neren omvang en licht rood gekleurd. Zij vormen een soort van haemangiomen,
die hun oorsprong hebben in proliferatie van het endothelium of corium. Het weef-
sel heeft 4 typen : careinomateus, haemangiom (komt het meest voor), sarcomateus
haemangio- endothelioom, haemangioma-simplex, en haemangioma cavernosum.
Metastasen komen niet voor. De oorzaak moet worden gezocht in mechanische
beleediging. (Zeven litho-foto\'s zijn bij den tekst gevoegd).

Desinfectie bij varkenspest met natronloog. l)r. Walter David. B. T \\V. No.
14. ^I93^I-

Walter heeft eenigen tijd geleden onderzoekingen gedaan over de inwerking
van rotting op het pestvirus en over de conserveerende werking van uitdroging.
Buiten het lichaam wordt het virus in mest en in urine spoedig onwerkzaam Maar
alle deelen van den stal, die een uitdrogen van virushoudend bloed en bloedhoudende
se- en excreten in de hand werken zijn gevaarlijk. Gedroogd bloed aan muren,
wanden enz. in den stal kan zeer lang het virus in virulenten toestand bevatten.
Met deze kennis gewapend hebben wij dus eene aanwijzing voor eene grondige
desinfectie.

De gunstige resultaten, die 111 Amerika en Duitschland verkregen werden met
natronloog bij mond- en klauwzeer brachten David e toe ook dit middel bij var-
kensviruspest aan te wenden. David vond nu dat :

2e De snelheid, waarbij het virus gedood wordt, afhankelijk is van het medium,
waarin het virus zich bevindt ;

3e In eiwitvrije vloeistoffen (urine) het natronloog in een 2% opl. het virus
reeds binnen 15 minuten onschadelijk maakt, zoodat bij subcutane injectie geen
ziekte meer verwekt wordt.

4e In eiwitrijke vloeistoffen (bloed) deze onschadelijk making pas met zeker-
heid plaats heeft na tlvee uren.

In \'t algemeen kan men aannemen, wat de desinfectie betreft, dat het grootste
deel van het uitgescheiden virus onder invloed van de natuurlijke rotting- en omzet-
tings-processen te gronde gaat. Bij de ontsmetting komt het erop aan het overige
gedeelte door de chemische werking van een desinficiens te vernietigen.

Hiervoor is natronloog aan te bevelen, dat naast zijne ,,ontsmettende werking"
in engeren zin, een uitstekend reinigend en oplossend middel is.

Seuchenhaftes sterben von neugeborenen, respective in den ersten Lebenswochen
stehenden Ferkeln, hervorgerufen durch Streptokokken in den Meninges. Dr. E.
Westring. D. T. W. 28 Marz 1931.

Westring beschrijft een aantal gevallen van ziekte en sterfte bij biggen, waarbij
hij uit de meningen streptococcen kon kweeken, n.1. gramposit\'eve, diplo-strep-
tococcen. Hij neemt aan, dat de infectie geschiedt door de infectieuse moedermelk
van zeugen, die lijden aan eene latente streptococcen-mastitis. (De zeugen zouden
vaak pathogene microben in de melkklier herbergen, welke onschadelijk zijn vooi
de gastvrouw, maar virulent voor de zeer jonge biggen).

Eene behandeling met streptococcen-serum had goede resultaten. W. beschouwt
deze streptococceninfectie niet als secundaire, maar als primai e infectie.

Santonine als anthelminticum bij varkens. Morris en Martin Journ. of the
Am. Vet Med. Ass. April 1931.

Morris en Martin (Louisiana State University) hebben proeven genomen met
het toedienen van santonine aan biggen. Zij trekken daaruit de volgende conclu-
sies :

1. Santonine, wanneer goed aangewend, is een goed anthelminticum voor het
verwijderen van volwassen ascariden bij varkens

2. De waarde echter voor behandeling bij „onrijpe" ascariden moet nader
worden onderzocht.

5. Een combinatie van santonine en calomel gevolgd door een purgeerend zout
is zeer werkzaam.

6. Santonine alleen en gevolgd door een dosis purgeerend zout geeft eveneens
goede resultaten.

7. Santonine schijnt ook in groote dosis het digestie-kanaal niet te irriteeren.

De schrijver deed onderzoekingen over hyperimmunisatie der varkens door mid-
del van organen van pestzieke varkens: milt, lever, nieren en lymphkliercn. Deze
worden fijngewreven met steriel zand en daarna verdund met physiol. opl. en
glycerine. De emulsie werd later door watten gefiltreerd en bij cavia\'s, konijnen en
muizen gecontroleerd op steriliteit.

Van op dergelijke wijze behandelde varkens werd gedefribineerd bloed gebezigd
met een bepaalde hoeveelheid virus om gezonde varkens te immuniseeren.

Er is ook getracht te controleeren het verschil in werking tusschen serum en
gedefibrineerd bloed. Z. meent, dat het gedefibrineerd bloed minder „preventieve
eigenschappen bezit" dan het serum.

Ten derde zijn er proeven genomen met eene actieve immunisatie door virus
formol.

Z. meent, dat de positieve resultaten, hierbij verkregen niet alleen afhangen van
de hoeveelheid formol en van den tijd van inwerking van het formol op het virus,
maar dat ook andere factoren, zooals het type van het virus daarbij eene rol
spelen. Zelfs zoude qualiteit van de formol van invloed zijn. Goed gedocumenteerd
echter zijn deze uitspraken niet.

Der Schutz der Saugeferkel gegen Schweinepest von N Rohonyi. B. T. \\Y. 10
October 1930.

Ehrlich heeft indertijd aangetoond, dat immuunlichamen kunnen voorkomen
in de melk van moederdieren, welke kunnen overgaan in de bloedbaan van het
zuigende jong dat zij passief immuniseeren. Soms blijken pasgeboren dieren im-
muun te zijn tegen de ziekte, waaiaan de moeder geleden heeft. De vraag is nu
bij deze jonge dieren of de onvatbaarheid is aangeboren (congenitaal) en van ute-
rinen oorsprong of een gevolg van het drinken van de moedermelk.

Proeven hebben aangetoond, dat er smetstoffen zijn, welke de maternale en
foetale placenta kunnen passeeren zonder dat deze zelf geïnfecteerd wordt (variola,
syphilis, runderpest), terwijl andere (malleus, tuberculose, vlekziekte) niet pas-
seeren.

De onderzoekingen van Rohonyi betreffende de immunisatie van jonge biggen
tegen de pest kunnen geresumeerd worden in de volgende conclusies :

1. Jonge, zuigende biggen worden door immuniseerende lichamen van het
colostrum beschermd tegen de gevolgen van infectie.

2. Door gelijktijdige enting vermeerdert men den graad van immuniteit bij de
moederdieren, waardoor de gevallen van pest bij de biggen verminderen.

gen versterking van de immuniteit der zeugen en wordt door het colostrum over-
gebracht.

4. Biggen geboren van simultaan geënte zeugen hebben pathologisch-anato-
mische laesies, die doen vermoeden, dat ze aan pest moeten worden toegeschreven.

6. Deze ,,intrauterine" pest geeft geen blijvende immuniteit ; er zijn geen im-
mtiunlichamen gevormd.

Proeven omtrent varkenspest en hondenziekte. J. \\Y. Bf.nner. The Cornell Veteri-
narian, Jan 1931. No. 1.

Benner heeft enkele proeven genomen met biggen en jonge honden met be-
trekking tot immunisatie tegen varkenspest en ,.hondenziekte". Hij heeft o.a ge-
probeerd of immunisatie met virus van de eene ziekte tegen de andere mogelijk
zou zijn. Dit was niet het geval. B. acht het niet onmogelijk, dat het virus van de
hondenziekte en den ..influenza in swine" instaat zouden zijn een influenza bij den
mensch te veroorzaken (overtuigend zijn de proeven en de beweringen niet).

Aan het slot van het artikel trekt de schrijver een achttal conclusies uit zijne
proeven ; gedeeltelijk reeds in \'t voorgaande vervat. B.

Abortus infectiosus naeh Bang bei Schweinen. A. Uranov en B. Bohl. Rapport
11e fnt. Veeartsenijk. Congres, Londen 1930.

fn 1929 kwam bij een aantal varkens van twee bedrijven in Nd. Kaukasië be-
smettelijke veiwerpen voor, veroorzaakt door abortusbacteriën. In één geval
werden deze gekweekt uit de maag van een geaborteerde vrucht, drie maal uit de
baarmoederhoorns. Het bloedserum der zeugen agglutineerde zoowel stammen van
het rund als die van de varkens tot verdunning 1/1500.

Een aantal varkens werd onvruchtbaar. Ook verlamming van de achterste lede-
maten werd aan de heerschende Bang-infectie toegeschreven. Twee a drie weken
na de infectie worden de dieren ernstig ziek, maar vrij spoedig treedt klinisch
herstel in. Bij sectie treft men aan een catarrh van de slijmvliezen der geboorte-
wegen. Meestal gaat dit gepaard meteen sclerose in den baarmoederwand. In de
ovar^:ën valt op e°n duidelijke verkleining der eicellen, cysteuze verwijding der
follicels en vulling dezer met een sereuze vloeistof, colloïd en bloed.

Brucelliasis in the swine herd of the University of California. J A. Howarth en
F. M. Hayes. Journ. Americ. Vet. Med. Assoe., 31,6, 1931, blz. 830.

Reeds sedert jaren komt in den varkensstapel van de Veterinaire Faculteit te
Davis Brucella-infectie enzoötisch voor, hoewel daarvan kl nisch niet veel tot uiting
is gekomen. Eerst den laatsten tijd is het aantal gevallen van abortus sterk toe-
genoemen. Ook twee personen, die in deze stallen arbeidden hebben zich besmet
en een typische febris undulans doorgemaakt . De serumreacties van 34 biggen van
geinfecteerde moeders, samen gehouden in een ruimte met reageerende varkens,
bleven de eerste 3 maanden negatief, waarna slechts één een positieve, 5 een zeer
zwakke en één een twijfelachtige agglutinatie hadden. Vier zeugen werden in een
vergevorderd stadium van de drachtigheid intraveneus met Brucella-cultuur ge-
infecteerd. De biggen werden op tijd geboren, hoewel de agglutinatietiters hoog
waren gestegen. Bij de sectie van één de." moederdieren werden de abortusbacte-
riën in verschillende organen teruggevonden. De pasgeboren dieren reageerden
vcó: het gebruik van colostrum van geinfecteerde zeugen negatief, daarna positief
maar de reacties verdwenen weer na het spenen. Na 91 dagen nauw contact met de
besmette varkens vond men de agglutinatie van het serum eene tevoren niet rea-
geerende koe positief.

Natural Brucella infection in swine. H. W. Johnson en I. Forest Huddi.eson :
Journ. Americ. Vet. Med. Assoc., 31, 6, 1931, blz. 849.

bepaald Brucella-type (Traum), is een ziekte, die zich in zijn uitbreiding beperkt.
De meeste dieren herstellen reeds 5 maanden nadat de agglutininen in het bloed
zijn verschenen (agglutinatie weer negatief). De geinfecteerde varkens worden
minder gemakkelijk bevrucht dan de niet besmette. Het vermogen van Br. suis
om de gravide varkensuterus te invadeeren is niet bijzonder groot. Van 100 dood
geboren biggen van met Br. reageerenda varkens, werd maar bij 6 Br. suis gevonden;
het waren ook juist deze biggen, die voortijdig waren geboren l\'it het bloed en de
onlasting is het niet gelukt Br. te kweeken. Het anatomisch onderzoek van met Br.
reageerende varkens bracht aan het licht een verdikte milt met haemorrhagische
plekken aan de maagzijde, zwelling van lymphklieren, infarcten en parenchvma-
teuse degeneratie van de nieren, etterige metritis met mucopurulent exsudaat en
een lichte enteritis. Het beeld had veel overeenkomst met dat hetwelk men bij gei-
ten aantreft, die aan maltakoorts lijden.

Schr. meenen, dat de bestrijding en uitroeing van de brucellose der varkens
veel minder moeilijkheden zal baren, dan die waarop men bij de Banginfectie van
het rundvee stuit. van der Hoeden.

The application of the formol test to the diagnosis of Hog-cholera. Hayes, Central-
bl. f. Bakt. u. s. w. Abt. 1, Orig. B. 119, S. 336.

Formolreactie (2 druppels 40^ formol, gevoegd bij ic.c serum) bleek niet bruik-
baar voor de diagnostiek van varkenspest. Geinfecteerde varkens gaven vaak geen
positieve reactie (geleivorming), terwijl gezonde dieren een positieve reactie ver-
toonden. Clarenburg.

In den wand van het darmkanaal van klauwieren (Lanius ludovicianus ludovi-
cianus) in Noord Florida en in Z. Georgia werden geëncysteerde nematoden in groot
aantal gevonden. Men kon deze aantreffen van het begin van den oesophagus tot
aan het laatste gedeelte van den darm De wand van de kliermaag was meestal
sterker besmet dan die van de spieimaag. In de maag van deze vogels werden resten
van mestkevers (Phaneus carnifex, P. carnifex en Canthon laevis) gevonden.
Deze mestkevers bleken in min of meerdere mate met larvenstadia van nematoden
besmet te zijn.

Het or.d;rzoek van andere vogels, die waarschijnlijk ook deze kevers zouden
opnemen,bracht aan het licht, dat bij 3 ransuilen (Otus asio asio) en een buizerd
(Buteo borealis borealis) ook deze geëncysteerde nematoden aanwezig waren.

Bij het o iderzoek van de mesthoopen van verschillende huisdieren ia de weiden,
bleek, dat deze kevers bij voorkeur de varkensmest opzochten, zoodat het vermoe-
den bestond, dat de besmette kevers een tusschengastheer waren van eea bij het
varken behoorende nematode.

Een big werd nu met 6 mestkevers (Phanaeus carnifex) gevoederd Drie maanden
later werden bij de sectie in de maag van deze big 1700 exemplaren aangetroffen
van Pnysocephalus sexalatus, een in Amerika bekende nematode van het varken.

Een tweede big werd besmet met een stuk darm van een klauwier. Bij deze big
werden 80 dagen later ongeveer 800 exemplaren van P. sexalatus in de miag
gevonden.

Een derde big werd gevoederd met 6 mestkevers (Canthon laevis). Na 5J maand
werden in de maag van dit dier 12 exemplaren van Physocephalus sexalatus aan-
getoond. Mestkevers doen dus dienst als tusschengastheer voor dezen maagparasiet
van het varken. Doordat bovengenoemde vogels deze mestkevers in groote hoeveel-
heid dikwijls opnemen, werken zij dus mede tot de bestrijding van dezen maagworm
van het varken. Bij de vogels zelf ontwikkelt deze parasiet zich niet, maar encv-
steert zich in den wand van het darmkanaal, waar zij dus voor het varken geen ge-
vaar meer oplevert. Baudf.t.

The Pathogenesïs of Cardiac Pain. Joseph A. Capps. Arch. Path. 1930, Bd. 10,
Vlz. 979-

Voordracht over angina pectoris, waarbij van dit probleem de pathologische,
de klinische en de physiologische kanten besproken worden.

De sectiebevindingen bij patiënten die aan angina pectoris geleden hebben
(daargelaten of zij aan een hartziekte stierven), omvatten de aorta in de omgeving
van de semilunaire kleppen (atheromatose), sclerose van de coronair-arteriën, hetzij
diffuus of locaal, afsluiting van de coronair-arteriën met infarctvorming in de hart-
spier. Men kan deze veranderingen samenvatten als verminderde bloedstoevoer
naar de hartspier. Het blijkt echter dat deze veranderingen ook voorkomen zonder
hartepijn, en bij een kleine groep van gevallen van angina pectoris ontbreken deze
veranderingen. Een volledige verklaring voor de pijn geven genoemde afwijkingen
dus niet.

Klinisch is merkwaardig dat bij de meeste hartgebreken (endocarditis, decom-
pensatie met dilatatie, hypertrophie, arrhythmie) gewoonlijk pijn ontbreekt.
Het optreden van pijn lijkt samen te hangen met stoornissen in de bloedvoorziening
van de hartspier (over-inspanning bij gezonde menschen, inspanning of opwinding
bij menschen met hartafwijkingen, overdadig rooken, dus door factoren die een ver-
groote bloedstoevoer eischen). Pijn schijnt slechts dan op te treden, als aan de ver-
groote toevoer niet kan worden voldaan. Alle klinische theorieën gaan dan ook van
het bloedvatsysteem van het hart uit. Nothnagel (1891) laat de pijn in de arte-
riën zelf ontstaan; Allbutt (1915) vermoedt dat door uitzetting van den aorta-
ring de pijn optreedt en Mackenzie (1923) gelooft dat contracties van de anaemi-
sche hartspier de pijn veroorzaken. De meeste moderne onderzoekers sluiten zich
bij deze laatste hypothese aan (Keeper en Resnik 1928).

Physiologisch bezien is het hart evenals alle holle organen ongevoelig voor pijn
door gewone prikkels (bijv. snijden, cauteriseeren) ; in andere holle organen
(maag, galwegen) zijn krampachtige contracties en soms uitzetting oorzaak voor
het optreden van pijn Bij acute hartsdilatatie treedt echter geen pijn op, terwijl
uit het electrocardiogram van angineuse aanvallen blijkt, dat van een kramp-
toestand van de hartspier als geheel, zeker ook geen sprake is. Kramp van een
anaemisch gedeelte kan niet zoo gemakkelijk worden uitgesloten ; intusschen, het
hartrhythme zou hierbij zeker gestoord zijn, waarvan eveneens uit het electrocardio-
gram niets blijkt. Bovendien treedt bij de z.g. intermiteerende kreupelheid, een-
afwijking met denzelfden achtergrond van aiteriosclerose of vaatkramp, bij inspan
ning ook een soortgelijke pijn op, echter ontbreekt hier ook spierkramp.

Spr. meent dan ook dat noch acute uitzetting, noch algeheele of partiéele kramp
van de hartspier oorzakelijke factoren voor het ontstaan van hartepijn zijn.

De eenige houdbare myogene hypothese is, dat de pijn zou ontstaan door de
voortdurende rhythmische contracties van het anaemische spiergedeelte ; bij
volledige afsluiting van een coronair-arterie blijft de pijn voortdurend bestaan, bij
gedeeltelijke afsluiting slechts bij inspanning, dus bij versterking van anaemie.
Deze voorstelling is echter ook niet geheel bevredigend, want bij een aantal gevallen
van gedeeltelijke afsluiting van een coronair-arterie, treedt geen pijn op (soms
zelfs niet bij uitgebreide infarcten), terwijl toch zoowel de anaemie als de contracties
aanwezig zijn. Mogelijk blijft, dp.t bepaalde hartspiergebieden niet of minder ge-
voelig zijn voor pijn.

De oude theorie van Nothnagel, dat de pijn in de arteriën zelf ontstaat, ver-
dient nader onderzocht te worden

Arteriën kunnen mogelijk op dezelfde manier op pijn reageeren als andere holle
organen. Een urethra-steen geeft geen pijn door uitzetting van de urethra, maar
alleen bij krampachtige contracties van de spieren er van. Singer (1927) vond
experimenteel bij dieren, dat een coronair-arterie ontdaan van zijn adventitia,
ongevoelig was voor mechanische en electrische prikkels, terwijl onderbinding van
dergelijke vaten wel anaemie maar geen pijn veroorzaakte.

Pearcy, Priest en Allen vonden teekenen van hevige pijn bij 40 van de 50
proefhonden bij afklemming of ligeering van een coronair-arterie.

Spr meent dat van goed opgezette proeven de beantwoording van de meeste
vraagpunten kan worden verwacht.

Traumatic Rupture of the Heart. H. W. Ferris. Arch. of Pathologv 1930, Bd. 9
Blz. 635.

Hartruptuur bij den mensch is veelvuldig beschreven als gevolg van ziekelijke
veranderingen van de hartspier (bijv. infarceering) en door indringen van gefractu-
reerde beenderen en vreemde voorwerpen (kogels en andere).

Minder vaak beschreven is de hartrupruut als gevolg van druk op borst of buik
of abnormale rekkingen (indirect trauma berstings-en trekkingsruptuur). F.
beschrijft een geval bij een jongen en bespreekt de literatuur van soortgelijke ge-
vallen, en tracht door reconstructie van de inwerking van het trauma de gevolgen
voor het hart te verklaren. De berstingsruptuur lijkt hier mede door het vinden van
een stukje hartspier in het pericardium bewezen.

Sterke verhooging der intracardiale druk schijnt in staat te kunnen zijn een
gezond hart te doen bersten.

Met de mogelijkheid van een constitutioneele minderwaardigheid van de hartspier
(status thymicolymphaticus) zal in sommige gevallen rekening gehouden moeten
worden.

Toch blijft het mechanisme van verschillende traumata moeilijk te begrijpen;
wellicht kan het dierexperiment hiervoor op verschillende punten licht brengen.

Studies on the Pathogenesis of Bacterial Endocarditis II. K. Semsroth en R. Koch.
Arch. Pathology 1930, Bd 10, Blz. 869.

In een vorig artikel (zie réf. T. v. 1). 1930 Bd. 57, blz. 762) deelden Schr\'s mede,
dat zij konijnen bij staphylococcen-bacteriaemie in een groot aantal gevallen een
endocarditis konden bezorgen, door ze met intraveneuse caseïne-injecties (10)
vóór te behandelen, terwijl contróle-dieren zelfs bij langdurige caseïne-behandeling
geen veranderingen van het endocard vertoonden. Zij concludeerden, dat tenge-
volge van de caseïne er een veranderde reactie ten opzichte van bacteriën van het
endocard was ontstaan.

Andere onderzoekers (Dietrich, Freifeld) mecnen, dat aan de endocarditis
een activeering van het endotheel voorafgaat, d w z. een verandering in endothe-
liale phagocyten. Om deze laatste opvatting te toetsen, hebben schr\'s de reactie
onderzocht van caseïne-dieren ten opzichte van O -I. inkt en carmijn (dus stoffen
waarvan de aanwezigheid bij phagocytose microscopisch is na te gaan).

Van een phagocytose door de endotheelcellen van het endocard was nergens
sprake, wel echter van de histiocyten, maar deze gedroegen zich gelijk bij de ca-
seïne-dieren en de controles. Degeneratieve veranderingen van de endotheslcellen
en histocyten ontbraken geheel. Ook de reticulo-endotheelcellen in andere organen
(hartspier, lever, milt, beenmerg) vertoonden geen regressieve of progressieve ver-
anderingen. De theorie van Dietrich e. a kan dus niet juist zijn.

Op grond van de proeven van Silberberg (1928) dat konijnen na voorbehande-
ling met lithiumcarmijn, regelmatig bij infectie een endocarditis kregen, en li-
thiumcarmijn in het reticulo-endotheliale systeem (R.E.S.) wordt opgenomen,
mag men aannemen, dat functioneele veranderingen in het R.E.S. beteekenis voor
de pathogenese van de endocarditis hebben. Schr\'s behandelden 3 series konijnen
met caseïne en resp. O.I. inkt, carmijn en lithiumcarmijn (carmijn in oplossing,
niet in suspensie) en controles alleen met de kleurstoffen. Voo^r O.I. inkt en carmijn
waren geen verschillen tusschen de caseïne-dieren en de controles, echter bij lithi-
umcarmijn vertoonden de caseïne-dieren, in tegenstelling met de contrôles, slechts
sporen van carmijngranula in de cellen van het R. E. S. Wanneer deze verandering
in de funtie van het R. E. S iets te maken heeft met de pathogenese van endocar-
ditis, dan moeten ook andere eiwitten (bijv. gedoode streptococcen, waarmede
Freifeld zijn proefdieren sensibiliseerde) in staat zijn het caseïne te vervangen.

de aard der verandering van de functie van het R. E. S. werd verkregen door dieren
na genoemde proeven op verschillende tijdstippen af te maken. Bij een normaal
konijn blijkt de afzetting van lithiumcarinijn tot 2 uur na de laatste injectie toe
te nemen en dan ongeveer 1 week op dit niveau te blijven. Caseïne-dieren vertoon-
den § uur na de laatste inspuiting geen carmijnafzetting ; na 1 uur geringe afzetting
en na 2 uur was de kleurstof weer verdwenen. Men zou kunnen spreken van een ver-
minderde functie van het R. E. S. als men de afzetting als maatstaf neemt, maar
ook van een vermeerderde functie in den zin van versnelde uitscheiding. De uit-
spraak ,,veranderde functie" is dus juister zoolang men niet beter omtrent de phy-
siologische eigenschappen van het R. E. S. is ingelicht.

Het feit dat door caseïne of streptococcen-toxinen een functioneele verandering
van het R. E. S. en een verhoogde gevoeligheid voor endocarditis kan worden op-
gewekt, past in het kader van vroegere opvattingen, dat bacteriotoxinen een voor-
bereidende werking bij het ontstaan van endocarditis moet worden toegedacht
(Ribbert, Wadsworth).

Dat aan het R. E. S. een hoofdrol toekomt bij de verwerking van toxinen door
het organisme, is uit moderne onderzoekingen gebleken. Schr\'s geloovcn, dat het
verband tusschen de functioneele verandering van het R. E. S. en de verhoogde
gevoeligheid voor endocarditis zou kunnen bestaan uit een verminderde ontgif-
tende werking van het R. E. S. waardoor toxinen reeds in kleine hoeveelheden
(die anders geen reactie geven) de kleppen zouden kunnen beschadigen en zeer ge-
voelig maken voor een event. bacterieele infectie. Zij meenen dit door de volgende
proeven te hebben aangetoond.:

1. Konijnen werden voorbehandeld met caseïne en ontvingen daarna diph-
therie-toxine, evenals de contróle-dieren. Bij de contöle-dieren vonden zij kleine
necrobiotische haardjes in het klepweefsel, echter geen verdere klepveranderin-
gen of myocarditis. Bij de voorbehandelde dieren werden bovendien haard-
vormige celophoopingen, karyorrhexis en soms zelfs leucccytaire infiltratie ge-
vonden. In het myocard traden interstitieele celhaardjes op (lymphocyten,
histiocyten, enkele eosinophile leucocyten met groote overeenkomst met der-
gelijke haardjes bij den mensch bij endocarditis.,

2. De konijnen werden voorbehandeld met caseïne of met streptococcen-
vaccin, daarna werden, evenals bij de contróledieren verschillende malen gedoode
typhusbacillen ingespoten.

Bij de controles werden alleen kleine bloedingen en gering oedeem van de kleppen
gevonden, terwijl de voorbehandelde dieren bovendien haardsgewijze of meer
diffuse ophoopingen van grillige, vaak gefragmenteerde kernen vertoonden. Op
enkele plaatsen met oppervlakkig kernverval in de klep, was deze plaats met een
hyaline thrombus bedekt, terwijl één plaats (papillairspier) zelfs een volledige
exsudatieve ontsteking te zien gaf.

fn beide proefreeksen geven dus toxinen, in gelijke hoeveelheden aan voor-
behandelde dieren en controles toegediend, veel heviger veranderingen in de klep-
pen van de voorbehandelde dieren, waarbij het R. E. S. als ontgifter minder werk-
zaam is geworden. Deze verandering is de beslissende factor in de pathogenese
van de endocarditis.

Actinomycosis of the Heart : J. A Kasper en M. Pinner ; Arcli. of Pathology
1930. Bd. 10, blz. 687.

Beschrijving van een zeldzaam geval van actinomycose bij den mensch, waarbij
haarden gevonden werden in hartspier, pericardium, longen, ileum, spieren van
onderarm en dijstreek en in de adventitia van de aorta. Bovendien werden acti-
nomyces aangetoond in takken van de art. pulmonalis en in een vene van het ileum.

Schrijvers nemen op grond van het histologisch onderzoek aan, dat de processen
in hart en skeletspieren de oudste zijn, terwijl de longen later haematogeen zijn
geïnfecteerd, met het oog op het infarctachtige karakter der longhaarden en het
vinden van schimmelkolonies in de longvaten. De aorta- en ileumhaarden worden
dan verklaard door een verspreiding langs de groote circulatie.

Een uitgangspunt konden zij niet aangeven, daar van de oudste processen de
localisatie hart-pericardium natuurlijk niet primair kan zijn, en de processen van
onderarm-dijstreek even oud zijnde, als een dubbele porte d\'entrée zouden moeten
worden aangenomen.

Aangezien in het ileum alleen actinomyces in een vene werden gevonden, zou men
met het oog op de tevens vermelde litteekens in de Peyersche plaques deze locali-
r-.iitie als primair kunnen vermoeden. Intusschen geven schrijvers aan, dat de
darmprocessen niet zóó oud waren als die in hart en spieren, en dat hier ook arte-
riën met georganiseerde thrombi te vinden waren ; dit laatste argument behoeft
nog niet de embolische aard der darmhaarden te bevestigen, de arteriën zouden in
den darm kunnen zijn aangetast door locale processen.

Ook bij de enkele gevallen van actinomycose van het myocardium bij het rund
die in de literatuur vermeld zijn, was de porte d\'entrée als regel onbekend. (RieVEL
•Singer), en waren er zelfs geen andere localisaties gevonden.

Braun en Samet (W\'ien Klin. W.schr., ref. Bijlsma in N. T. v. G 1931. I.No. 1 1
blz. 1344) stelden door proeven vast dat, onder invloed van nitroglycerine een
hart door faradiese prikkeling dikwijls niet meer tot woelen is te brengen. De meeste
lijders aan angina pectoris, doo.\' corona^;r-vaatvcr.iauwing, sterven ten slotte door
hartwoelen. Nitroglycerine, dat de kransvaten verwijdt, dient dus als prophylac-
ticum tegen dat gevaar toegediend te worden. De angina pectoris (Hochrein. Klin.
Woch., ref. N. T. v. G. 1931, II No. 20, blz. 2615) moet men beschouwen als resul
tante van de volgende factoren : een overprikkeling van sensibele zenuwvezels
een vermindeide circulatie in de kransslagaderen en een ,,auslösend Moment",
dat exogeen of endogeen kan liggen.

Volgens Lambert (ref N. T. v. G. 1931. II No 21, blz. 2756) wordt de pijn bij
angina pectoris veroorzaakt niet door een kramp maai door een verwijding en
rekking van de coronair-arteriën, waardoor de zenuwuiteinden in de adventitia
der vaten worden geprikkeld. (Clifford Albutt meent dat een rekking van de
aorta plaats heeft bij angina pectoris). Lambert is van meening dat, bij aandoenin-
gen van het myocardium, soms acuut (door verhoogde eisen die aan het hart ge
steld worden) de regelmatige vulling en ontlediging der coronair-arteriën gestoord
is en deze daardoor gerekt worden.

Kisch (Wicn, klin Woch . ref. N T. v. G. 1931 III. 27, blz. 3622) is van mee-
ning dat angina pectoris niet gebonden is aan een bepaalde anatomiese afwijking
van hart of vaten, doch berust op een stoornis in de regulatoire reflex van bloed-
druk-vaatwijdte Een kramp van de coronair-bloedvaten geeft geen verklaring
van den aanval, die eerder wijst op een rekking der adventitia van deze vaten of
van de aorta.

Czyhlavz (Wien.klin. Woch., ref. N. T. v. G. 1931, 111, 34 blz. 4357), zegt van
de pijn bij een angina pectoris-aanval : tijdens een systole worden de bloedvaten
van het hart leeggeperst ; de venae spuiten het bloed uit en in de slagaders ontstaat
eenigszins een strooming in tegennatuurlijke richting Z\'jn de kransslagaderen
arterioscleroties vernauwd, dan is die strooming bemoeilijkt en onstaat een hyper-
contractie van een deel van den hartwand en dit is oorzaak van de pijn.

(Bf.resford en Earl ((,)uart. Journ. ofMed , ref. Polak in N, T. v. G. 1931, 1
blz. 93) geven een statistiek daarvan. In een hospitaal waren sedert 1903 46 geval-
len (= o.4iS°₀ van het aantal gestorvenen) Het komt het meest voor bij oude
mensen en wel op een plaats in de haitspier waar te voren, door thrombose van een
kransslagader, een infarct was gevormd. Bij oude mensen verloopen een derge-
lijke thrombose en infarct dikwijls met zeer geringe verschijnselen waarop dan niet
gelet wordt, en zoo ontstaat onverwacht de hartscheur. Dikwiils wordt bij sectie

van oude mensen een infarct gevonden zondei dat er bij het leven klachten zijn
geweest. Bijna altijd komt de ruptuur zonder lichaamsinspanning ; dikwijls in
de slaap. Schrijvers vonden herhaaldelijk hartscheur bij lijders aan eer. psychose ;
altijd wordt veel vet tussen de hartspier-vezels gevonden ; een en ander zou vol-
gens hen misschien wijzen op een fout in de stofwisseling als oorzaak. Slechts een-
maal vonden zij een aneurvsmatiese verwijding en ook hier was de scheur ontstaan
in een necrotiese plek aan de basis van het aneurysma. Het epicard scheurt meestal
op een plaats waar weinig vet is, bijv. langs een art. coronaria ; het bloed is dan
uit het spierscheurtje, onder het epicard naar zulk een plaats geloopen en scheurt
het epicard. In 9 gevallen door Levine beschreven, kwam 8 maal de scheur binnen
2 weken na het infarct.

Wat het mechanisme van de verscheuring betreft, men nam tot nu toe aan dat
die van binnen uit door de bloeddruk kon geschieden of dat de spier zichzelf, bij
hare contractie, scheurde. Schrijvers hebben een andere opvatting. In de door hen
onderzochte harten was steeds opmerkelijk veel vet ; zij wijzen er nu op dat, als
vetweefsel door necrose afsterft, het vet vervloeit. Als in zulk een weefsel een
bloeding komt, is er geen weerstand. Zulk een bloeding kan uit de hyperaemiese
randzóne van een infarct ontstaan. Het is dus best mogelijk dat een intramurale
bloeding niet zoo zeer het gevolg als wel de oorzaak van de hartscheur is. Wel
heeft de spiercontractie ook beteekenis ; men vindt gewoonlijk de scheur aan de
basis van een papillaire spier of in de hoek tussen septum en hartwand. Men kan
aannemen dat op be de plaatsen de spier in twee richtingen trekt, waardoor een
uiteenscheuring d\'nkbaar is.

Het blo xl dat men bij hartscheur in het harte:akje vindt, komt n et altijd uit
de kamers ; bij incomplete scheur (dus zonder communicatie tussen pericard en
kamers) vindt men ook hacmopericard. Vrijburg.

Over uierafwijkingen in verband met de vleeschkeuring. (Ein Beitrag zur Patholo-
gie des li uiers int Hinblick auf die Fleischbeschau. l)r. Claassen, Berl. Tier. Woch
i°3\'. Pg. 357).

Claassen vestigt er den aandacht op hoe het onderkennen van een inistitis in de
vleeschkeuring, ook zelfs voor geoefend keuringspersoneel, soms nog moeilijk is.

Hij vermeldt, hoe een deel der in de vleeschkeuring werkzame dierenartsen, in
verband met het moeilijk onderkennen van pathologische afwijkingen aan den uier
en vooral ook met het oog op de geringe waarde van dit orgaan, alle in lactatie
verkeerende uiers steeds geheel en al afkeurt ; slechts uiers van vaarzen en van
droogstaande koeien, waaraan men bij zorgvuldig onderzoek geen afwijking waar-
neemt, laat men tot consumptie tos. Een ander deel der dierenartsen is van meening,
dat men uiers met een niet stinkend secreet gerust in consumptie kan brengen. Het
onderscheid tusschen dikke melkstolsels en secreetvlokken is microscopisch wel
met eenige zekerheid te m iken.

Naar Claassen meent, ziet men in den uier geen physiologische indikking tot
vlokken, ook niet gedurende het droog staan. Elke vorming van dikke vlokken is
dus als abnormaal te beschouwen.

Vele hygiënisten hebben verder nog de opvatting, dat men zelfs uiers met dikke
inhoud kan vrijgeven. I)e slager snijdt n.1. steeds den uier in dunne schijven, welke
schijven flink worden uitgewasschen en eerst daarna voor de worst gebruikt.

Teneinde zekerheid te hebben, dat slechts normale uiers in consumptie kunnen
komen, geeft Claassen de volgende maatregelen aan. Steeds moet bij de levende
keuring een palpatie van het orgaan en de bijbehoorende lymphklieren plaats vinden.
1 >aarna moeten alle runderen even worden aangemolhen, waardoor men reeds de helft
der dieren met afwijkende uiers ontdekt. Tenslotte moet bij de geslachte keuring
steeds van elite uierhelft door eenige insnijdingen het parenchym worden onderzocht.

(M. i. is een grondig doorpalpeeren van het orgaan bij de geslachte keuring en
het maken van minstens één insnijding in elk uierkwartier, liefst ter plaatse van

den tepel, zoodat men ook de melkcysterne kan waarnemen, alleszins voldoende
Elke hardheid in het eigenlijke uierweefse! is echter verdacht. Ref.)

„Vervetting" van lymphklieren bij het varken. (Zur Frage der ,, Verfettung" der
Lymphknoten des Schweines mit besonderer Berücksichtigung der Mesenteriallymph-
knuten, Dr. Lommatzsch, Tier. Rundschau, 1931, pg. 417).

P3ij de vleeschkeuring worden, vooral in de mesenteriale lymphklieren van het
varken, op de sneevlakte van deze klieren geelwitte, opake strepen waargenomen,
veelal perifeer gelegen en vandaar naar het centrum van de klier uitstralende. Blij-
kens de onderzoekingen van Lommatzsch kwamen deze eigenaardige strepen bij
6—7 % der dieren voor. Andere lymphklieren dan de mesenteriale vertoonden de
afwijking in veel geringere mate. Bij nader histologisch onderzoek bleek een vet-
afzetting in het spel te zijn, waarbij het vet, in emulsievorm, op zeer bepaalde de -
len van de lymphklier voorkomt. Het meesr wordt het aangetroffen in de randzó.ie
der klier, terwijl het vandaar langs de trabecels naar het centrum voortgaat. Blijk-
baar is het proces min of meer aan de lymphbanen gebonden.

Naast deze eigenaardige vetafzetting komt ook in de lymphklieren een door-
groeiing voor met vetweefsel, bestaande uit de typische vetcellen.

Deze strepen van geemulgeerd vet brengt Lommatzsch in verband met de
vetstofwisseling, daar deze afwijkingen vooral in de mesenteriale lymphklieren van
de dunne darmen worden opgemerkt en de vetvertering en vetresorptie bij het
varken bijna uitsluitend in de dunne darmen plaats vinden.

Hetzelfde proces wordt, volgens Nieberle, waargenomen in de supramammaire
lymphklieren van runderen. Hier echter vindt men de emulsie meer in het centrum
der klieren, daar de lymphestroom bij het rund in de lymphklieren juist in om-
gekeerde richting gaat als bij het varken.

Gärtnerinfecties bij runderen en kalveren. (Gärtnerinfektionen der Kälber und
Rinder, Pröscholdt, Zeits. f. Infektionskrankh. u.s.w. Bd. 39, pg. 114, \'93¹)-

Pröscholdt geeft allereerst een beschrijving van acute Gärtnerinfecties bij
I—2 jaar oude runderen. De zieke dieren hadden een met koorts gepaard gaande
haemorrhagische enteritis, min of meer vergezeld door bewustzijnstoornissen. Door
de zieke dieren werden de cnteritisbacillen met de facces verspreid, waardoor op
2 stallen nieuwe gevallen, vooral bij kalveren, optraden. Na verwijdering der
infectiebronnen en desinfectie der standplaatsen kwamen geen nieuwe gevallen
meer voor.

Ook wordt nog eens extra mededeeling gedaan hoe door aankoop van een (iärt
nerbacillen dragende koe in een stal Gärtnerinfecties bi] kalveren optraden. In
weer een anderen stal, waar men in vorige jaren steeds vrij van kalverzieVten was
geweest, zag men deze plotseling optreden, toen een io-tal kalveren werd geboren,
afkomstig van pas aangekochte vaarzen. Van deze 10 kalveren stierven er 7,
terwijl ook de andere aanwezige kalveren werden besmet. .Men kan dus, door het
op stal brengen van volwassen runderen, waaronder zich bacilleniiraagsters bevin-
den, een Gärlnerinfectie onder het vee krijgen.

Daarna geeft Pröscholdt een beschrijving van jarenlang waargenomen Gärtner-
infecties bij kalveren van een bepaalden sta\' ; waarop men tenslotte alle dieren aan
een onderzoek onderwierp. Onder de koeien bleek toen een bacillendraagster te
zijn. Na verwijdering van dit dier hielden de Gärtnerinfecties onder de kalveren
ook op.

Volgens de onderzoekingen van Pröscholdt is het vooral de galblaas, die als
depót fungeert, vanwaar uit, min of meer langdurig, steeds bacillen naar den darm
worden afgegeven om zoodoende met de faeces naar buiten te komen.

Uit al deze gevallen blijkt wel, dat het ontdekken en onschadelijk maken van
Gärtnerbacillen-draagsters onder het vee, zoowel voor mensch als dier, van groot
belang is. De mensch besmet zich hetzij met besmet vleesch, hetzij met besmette
melk. Het is daarom noodzakelijk zoowel vleesch- als melkmonsters van alle dieren
uit verdachte stallen te onderzoeken. Slechts mtt behulp van dergelijke maat-
regelen kan men, naar Pröscholdt meent, de z.g. Gärtnerbacillosis afdoende onder
de knie krijgen. de Graaf

Technisch, commercieel, administratief vakblad voor directeuren en bedrijfs-
leiders van slachthuizen, keuringsdiensten, destructoren, veemarkten, vleesch-
warenfabrieken, exportslagerijen enz in den meest uitgebreiden zin.

Als een gevolg van de specialiseering, waaraan geen enkele toegepaste wetenschap
en vooral niet de diergeneeskunde zich kan onttrekken, ziet men zich overal binnen
het raam van het lagemeene, meer of minder gemarkeerde groepeeringen vormen.
Dekennis en de behandeling en verwerking van vleesch is een van zulke groepen.
Vooral daar, waar niet alleen de keuring, maar ook het slachten, het bewaren, het
gedeeltelijk bewerken van vleesch geconcentreerd is in centrale slachthuizen,
rijzen vraagstukken van administratieven, publiek-rechtelijken en privaatrechte-
lijken en van technischen aard, welke voor talrijke gemeentebesturen, dierenartsen,
vleeschwarenfabrikanten van zulk groot belang en zoo talrijk zijn dat de poging is
gewaagd om deze in een afzonderlijk tijdschrift in de Hollandsche taal te behandelen.

De oprichters meenen dat de tijd aangebroken is dat de kennis van deze onder-
werpen niet meer uit buitenlandsche tijdschriften alleen geput kan worden, doch
dat meer aandacht dan totnutoe kon geschieden, gewijd dient te worden aan de
specifiek-Nederlandsche eischen en problemen.

Uit de voorrede van den Hoofdredacteur blijkt dat het door dit blad te bestrijken
gebied naast dat ligt, waarop het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zich beweegt.
Het wil zijn een technisch, administratief en commercieel vakblad dat zich wil
bezighouden met het slachten in den ruimsten zin, met slachthuisbouw en verbouw,
slachthuisinrichting, koelinstallaties, waterverzorging, waterreiniging, technische
inrichting van veemarkten, slachthuisadministratie, vleeschwarenfabricatie, kortom
met alles, waarin de technische en administratieve leiders van dergelijke inrichtin-
gen en de gemeentebesturen belang kunnen stellen.

Vooral het abattoirwezen heeft in de laatste jaren zulk een omvang aangenomen
in ons land dat de hoofdinhoud van het blad er wel aan gewijd zal worden. Zulks
blijkt ook wel uit den inhoud van het eerste nummer, waarin, na de inleiding van
den hoofdredacteur en een voorwoord van Professor van Oijen, artikelen voor-
komen van de hand van l)r. van Santen over de uitbreiding van het gemeentelijk
slachthuis van Nijmegen, van J. J Meier over de wijze van heffing van slacht-
rechten in het Openbaar Slachthuis te Breda, van W. Voorthuyzen over roest-
wering in pekel en van M. over hygiënisch bloedvloeistof winnen. Verder wijdt
D. M. van den Bosch een artikel aan de nieuwe veemarkt te Zwolle, terwijl Dr.
Luxwolda de finantieele moeilijkheden van de N. T. F. bespreekt.

De verzorging van het blad, formaat, druk en foto\'s, is schitterend. Het maakt
in dit opzicht een uitstekend figuur tusschen zijn buitenlandsche collega\'s.

De toekomst zal moeten leeren of in ons land genoeg belangstelling bestaat voor
deze vraagstukken en of er genoeg onderwerpen te vinden zijn, die de moeite van
het behandelen en een afzonderlijk orgaan waard zijn, om geregeld maandelijks
een belangwekkende aflevering te doen verschijnen. Het feit dat de redactie in
handen is van een collega doet ons de gevestigde hoop koesteren dat de vraag-
stukken van algemeen veterinair belang, de vleeschkeuring als zoodanig betreffende,
ook in het vervolg hun weg zullen blijven gaan naar het Tijdschrift voor Dierge-
neeskunde, zoodat tusschen deze twee een verhouding zal bestaan als wij die in
Duitschland kennen tusschen de algemeene veterinaire pers en de speciale vak-
bladen.

Met deze vooropstelling begroeten wij het nieuwe tijdschrift hartelijk omdat het
een bewijs geeft van het streven van deze specialisten naar uitbouw en verdieping

van hun wetenschap. Wij sluiten ons ten volle aan met onderstaande uitlatingen
van Piofessor van Oijen in zijn voorwoord :

„Een eerste generatie van dierenartsen, waarvan thans geen meer in dienst en
slechts enkelen meer in leven zijn, heeft (daarbij) zeer belangrijke pioniersarbeid
verricht. Hun werk heeft niet alleen den stoot gegeven tot de oprichting van tal
van gemeentelijke slachthuizen onder diergeneeskundige leiding, doch tevens werd
bij de wet erkend dat zulke dierenartsen bij uitsluiting de deskundigen zijn om aan
het hoofd van deze keuringsdiensten te staan".

„Bij het groeien van het corps kon niet meer geheel worden volstaan met de
min of meer aartsvaderlijke methode der mondelinge gedachtenwisseling Boven-
dien is het terrein zoo uitgebreid dat voorlichting van anderen ingenieurs,
experts op het gebied van bedrijfsleer en finantieel beheer, juristen enz. op zeer
hoogen prijs zal worden gesteld F.en en ander kan het gemakkelijkst geschieden
in den vorm van een tijdschrift . . ."

„Maar hiermede springt tevens de groote verantwoordelijkheid in het oog der
dierenartsen, die met het samenstellen van dit orgaan zich belasten. Hun werk als
deskundigen zal voortaan niet alleen binnenskamers, in commissie-, raad- of wet-
houderskamer worden beoordeeld Zij stellen zich in zeer trefbare positie op.
Naar hun werk zal men van heinde en ver het werk van alle diergeneeskundigen
op dit gebied beoordeelen. Hun welslagen kan aan de dierenartsen een welkome
steun bieden ; hun falen zal kunnen vernietigen hetgeen door moeizamen arbeid
werd opgebouwd". L.

De zesde druk van het „Lehrbuch der Histologie und vergleichenden Mikrosko-
pischen Anatomie der Haussaugetiere" bewerkt door Trautmann en Imebiger is
verschenen.

(Uitg. Paul Parey, Verlagsbuchhandlung, Berlin S. W. II, Hedemannstrasse
28. Prijs. geb. R.M. 26.

Oorspronkelijk uitgegeven door Ellenberger, reeds in 1888, en wat de volgende
uitgaven betreft, door Ellenberger in samenwerking respectievelijk met Günther,
Schumacher en Trautmann, is di\' de eerste herdruk, door den dood van Ellen-
berger in 1928, waaraan de oorspronkelijke samensteller niet meer heeft mede-
gewerkt en aan wiens nagedachtenis door Trautmann in de inleiding eerbiedige
hulde wordt gebracht.

Voor de Nederlandsche veterinaire studenten en dierenartsen is het boek reeds
een 011de bekende; al van de eerste uitgaven aan prijkt het op de lijst van voorge-
schreven of aanbevolen boekwerken. W el worden in vele veterinaire leerboeken
over anatomie en histologische en microscopische details vaak mede in den tekst
beschreven, maar, r.fgezien van het groote „Handbuch der vergleichenden Mi-
kroskopischen Anatomie der Haustiere" door Ei.i.enberger en vele medewerkers
gedurende de jaren 1906 1911 in 3 deelen uitgegeven, is het naast de vele werken
over histologie en microscopische anatomie van den mensch, feitelijk het eenige
veterinaire leerboek.

Te meer verheugend is het dan ook te constateeren, dat aan dezen Oden druk.
welke geheel het karakter van leerboek heeft behouden, blijkbaar veel zorg is be-
steed.

De algemeene indeel ing is over het geheel dezelfde gebleven op de volgorde van
enkele hoofdstukken na, terwijl verschillende afbeeldingen door betere zijn ver-
vangen en een aantal nieuwe zijn opgenomen.

Nieuw is aan den voet der pagina\'s de vermelding van de afleiding van de histo-
logische benamingen, vooral voor niet-latinisten van belang.

Vooral het histologisch gedeelte blijkt in vergelijking met de vorige uitgave van
1921, over de geheele linie herzien te zijn, met verwerking van de nieuwere litera-
tuur. Talrijke veranderingen en toevoegingen zijn aangebracht, ik noem bijv. die
betreffende celdood, pycnose, karyolyse, de rol van het binnenliet, de basaal-

membranen, (waarbij met het begrip structuurloos is gebroken), voorts die be-
treffende tonofibrillen, myo-epitheel, reticulinvezels, vetcelmembranen enz.

Nieuw is ook de bespreking van het reticulo-endotheel, zoowel in algemeenen als
engeren zin.

De vorming van de collagene vezels wordt nog op de oude manier, door aan-
eenrijging van plastosomen voorgesteld.

Als voorbeeld van „Speicherung" van intravitaal toegediende kleurstoffen door
de histiocyten wordt neutraalrood genoemd; beter ware hiervoor trypaanblauw of
lithiumcarmijn gekozen, zooals elders in het boek wel geschiedt.

Voorts treffen wij wijzigingen of nieuwe beschrijvingen aan van het Sarcolemma.
van de bloedvormende organen, (voor het lvmphadenoide weefsel slaan de schrij-
vers den naam lympho-reticulair weefsel voor), van de gravide uterus en van de
epitheelveranderingen van het vaginaalslijmvlies tijdens de sexuaalcyclus.

Bij de microscopische anatomie van het centrale zenuwstelsel is eene beschrij-
ving van den ammonshoorn opgenomen, bij de huid de haarkenmerken van de
verschillende huisdieren.

Bij veel organen en weefsels gaat aan de beschrijving thans eene korte physiolo-
gische uiteenzetting vooraf, ter verduidelijking van den bouw.

Vermeld ik ten slotte nog hoe aan de Microscopische Technik een hoofdstuk
over pluispreparaten van versche weefsels en organen is toegevoegd met afbeel-
dingen, volgens schrijvers zoowel uit ondcrwijs-oogpunt als met het oog op de
vleeschkeuring (worstonderzoek) van belang, dan blijkt uit een en ander dat het
geheele werk zeer aan waarde heeft gewonnen en deze zesde druk met vreugde
begroet mag worden. Schultze

Dr. Schellner is als derde „Ergangungsband" van het Zeitschrift fiir Veteriniir-
kunde verschenen.

Deze in een 56 bladzijden bevattende boekje verschenen studie is niet alleen zeer
waardevol voor den militairen paardenarts, doch ook van groot belang voor die
legerautoriteiten, die de beteekenis van een uitstekend functioneerende vredes-
en oorlogsorganisatie van den Veterinairen Dienst moeten kennen en waardeeren.

De geschiedenis van den Eng. Mil. Vet. Dienst geeft ons een prachtig beeld van
zijn snelle ontwikkeling, gesteund en gedragen door den drang en noodzaak der
omsta nd igheden.

Engeland heeft in zijn vele koloniale oorlogen en ook in den jongsten wereld-
oorlog de groote beteekenis van den Veterinairen Dienst ondervonden en heeft
een organisatie geschapen welke aan de hoogste eischen kan voldoen en aan de
legers van veel andere Europeesche landen ten voorbeeld kan strekken.

Wij moeten ons ten minste wel heel klein voelen, wanneer ons een dergelijke
uitgebreide, maar ook intensief werkende dienst, zoowel in oorlogs- als in vredes-
tijd, voor oogen wordt gesteld.

Een bijzondere dag in de geschiedenis is geweest de 27 Nov. 1918, toen de
buitengewone verdiensten van den Eng. Vet. Dienst openlijk werden erkend en de
Army Veterinary Service het praedicaat Royal verkreeg en ,,de R. A. V. S." daar-
mede volkomen gelijk stond met de wapens infanterie, cavalerie enz.

Met die groeiende waardeering en erkenning van het dienstvak hield die van
zijn beoefenaren de ,.Veterinary Officers" gelijken tred. Van een achterstelling
bij de troepenofficieren kan dan ook niet meer worden gesproken.

Scheller\'ns studie leent zich natuurlijk heel moeilijk voor een beknopt over-
zicht. We zullen slechts enkele belangrijke zaken memoreeren en raden den be-
langhebbenden en ook belangstellenden aan het boekje zelf eens te lezen.

Schrijver verdeelt de Engelsche Militair Veterinaire geschiedenis in 4 tijdvakken,

b. 1796—1839, waarin de Veeartsenijkunst een wetenschap begint te worden,
doch in het leger nog een burger-karakter draagt ;

d 1876—1919, waarin de Vet. 1) in het leger wordt tot een zelfstandige orga-
nisatie. I)e in 1876 aangevangen evolutie bereikt haar hoogtepunt in de
jaren 1914 -1919 en haar bekroning op den 27 Nov. 1918, boven genoemd.

Tot 1876 is slechts heel weinig bekend, omdat in laatstgenoemd jaar de eigenlijke
Teformator van den dienst James Collin alle berichten van zijn voorgangers
liet vernietigen. De juiste bronnen ontbreken dus. Toch heeft de schrijver nog
interessante gegevens uit die tijden verzameld.

De eerste inspecteur (Principal Veterinary Surgeon) uit de 4⁰ periode Collin
had den rang van Overste. Hij bracht verschillende hervormingen en ook verbe-
teringen in bezoldiging, bevordering en pensioen tot stand.

In zijn vooraf vastgestelde 7-jarige ambtsperiode werd in 1880 te Aldershot een
Militair Veterinaire School opgericht, waar het volgende werd behandeld : exte-
rieur en ouderdomskennis, houden en verplegen van paarden, opzadelen, optuigen
enz., hoefbeslag, transport te water en te land, eerste hulpverleening.

In 1883 wist deze inspecteur te bewerkstelligen, dat de paardenartsen dadelijk
den rang kregen van ie luitenant, ni 10 jaren werden bevorderd tot kapitein en na
10 jaren in dezen rang tot Mijoor. Weer 8 jaren later werd de P. V. S. (inspec-
teur) Direc.tor-General Army Veterinary Services met den rang van kolonel. Deze
verschillende rangverhoudingen gelden echter slechts in intern Veterinair dienst-
verband en dus niet naar buiten. Dan waren het allen Veterinary Officers zon-
der meer.

De navolgende oorlogen zouden echter groote veranderingen brengen, o.a. de
Boerenoorlog. In „Veterinary History of the War in South Africa 1899 -1902"
zegt Smith o. a , dat nooit meer staatsgelden en di -rlevens zijn opgeofferd dan in
het begin van dezen oorlog door een volkomen foutieve mil. veterinaire organisatie
en gebrek aan paardenartsen.

Voor den militairen dienst bestond onder de Veterinairen toen weinig animo
■o. a. om de volgende redenen :

2. onvoldoende autoriteit zelfs in de veldziekenstallen, waar een troepenofficier
tot commandant werd benoemd .

Bij decreet van 5 Ootober 1933 heeft Koning Edward VIT daarin verandering
gebracht en is aan alle grieven tegemoet gekomen.

De paardenartsen kregen toen dus een effectieven rang, na 5 dienstjaren werden
zij al kapitein en na 15 jaren majoor, terwijl de uitblinkers ook nog voor voor-
bevordering in aanmerking konden komen.

Er werd een speciaal „Army Veterinary Corps" opgericht bestaande uit 2 adj -
onderoff. en 246 onderofficieren en manschappen ; die tot taak kregen zieke en ge-
wonde paarden in tijden van vrede en oorlog te behandelen.

Binnen het Corps werden als zelfstandige onderdeelen Veterinaire hospitalen
opgericht, waarvan de Veterinaire chefs alle rechten en plichten bezaten van
commandeerend officier. Verder waren er „Mobile Veterinary Sections", diedever-
binding met de gevechtstroepen moesten bewerkstelligen.

De Engelschen zijn uitgegaan van de opvatting, dat zieke en gewonde paarden
niet thuis hooren bij de gevechtstroepen. Z^:j moeten dus spoedig worden geëvacueerd
en vervangen worden door andere paarden.

Voor dat transport zorgden de Mobile Veterinary Sections (M. V. S) die echter
in een stellingsoorlog of bij tijdelijke rust in de oorlogsvoering ook zelf lichte pa-
tiënten moesten behandelen, Anders weiden deze naar de veldziekenstallen ge-
transporteerd, waartoe ook de Veterinary Evacuation Sections (V, E. S) mede-
hielpen.

Bij elke Divisie of Cavaleriebrigade behoorde een M. V. S., die aan den staart
marcheerde. Haar sterkte was i paardenarts 18 of 24 man.

De V. E. S. was bij een legercorps ingedeeld en bestond uit 1 paardenarts en 38
man.

Het transport zieke paarden ging te voet, 20 aan elkaar gebonden en geleid
door 3 man, anders over het water of per speciale treinen.

De patiënten werden dus verder behandeld in de in het etappengebied zich
bevindende veldziekenstallen, die eerst berekend waren op een sterkte van 250,
d. i. zi % van alle paarden.

Begin 1915 bleek echter reeds dat de °/_Q tot 7 °/_Q moest worden verhoogd.
Later werd de opname-capaciteit der ziekenstallen gebracht op 1250 en nog later
op 2000 patiënten.

In dezen oorlog heeft het Engelsche systeem uitstekend voldaan, maar of dat
ook in een bewegingsoorlog het geval zal zijn, blijft nog een open vraag. Zeer
waarschijnlijk zullen de M. V. S. en M. E. S. de ruimten tusschen front en veld-
ziekenstallen dan niet geregeld kunnen overbruggen.

De veldziekenstallen bezaten ook kleine laboratoria, terwijl een speciaal Vete-
rinair laboratorium werd opgericht in Rouen en in 1918 te Aldershot een Vete-
rinair onderzoekingsinstituut werd geopend.

Van besmettelijke ziekten werd in het bijzonder den strijd aangebonden tegen
kwade droes en schurft. Meermalen ondergingen alle paarden de ophthalmo-
reactie, de positieve gevallen werden onmiddellijk afgemaakt.

In Woolwich zijn verschillende leergangen geweest, waaraan telkens 12 onder-
officieren A. V. C. deelnamen om geinstrueerd te worden in het maken van micros-
copische huidpreparaten. Ook bevond zich in deze plaats het Veterinair recruten-
depöt en het depót voor genees- en verbandmiddelen. Veterinaire hoofdofficieren
stonden aan het hoofd van deze instellingen.

Hoofdstuk III geeft een beeld van den Veterinairen dienst in het tegenwoor-
dige Engelsche vredeslcger. Het geheele corps bestaat uit 114 officieren en 177
minderen. De Chef heeft den rang van Generaal-Majoor.

De Engelsche paardenarts bekleedt sociaal een goede positie, heeft gelegenheid
veel van de wereld te zien (voor zijn benoeming tot Majoor moet hij minstens
2 jaren in de koloniën hebben gediend) en krijgt een toereikend salaris. Ook het
pensioen verzekert een zorgeloos bestaan. In zijn rang geniet hij volkomen gelijk-
stelling met den troepenofficier en bezit binnen de Veterinaire formaties dezelfde
rechten en plichten als een troepencommandant.

Er zijn dus genoeg liefhebbers. Gegadigden moeten minstens 21 en niet ouder
dan 27 jaren zijn, daarbij ongetrouwd zijn en zoowel maatschappelijk als geestelijk
geschikt worden bevonden.

Na een militaire opleiding en een cursus gevolgd te hebben aan de Militaire
Veterinaire School volgt de voorloopige aanstelling tot officier met een proeftijd
van een half jaar. Dan moet een examen worden afgelegd in chirurgie, tropische
geneeskunde, hygiëne, pathologie en legerorganisatie, waarna een vaste aanstel-
ling kan volgen.

Jaarlijks worden de paardenartsen beoordeeld, welke beoordeelingen aan het
Departement van Oorlog worden gezonden. Hiermede gaan voorstellen voor
gewone, versnelde of vertraagde promotie gepaard. Voorbevordering van ver-
dienstelijke officieren kan geschieden vanaf kapiteins met 6 dienstjaren. Twee
achtereenvolgende ongunstige beoordeelingen kunnen den Minister aanleiding
geven den betreffende uit den dienst te ontslaan

De promoties gaan vrij vlug; voor Kapitein, Majoor en Overste moet steeds
weer examen worden gedaan. Schrijver vermeldt ook de eischen, die daarbij wor-
den gesteld.

Om een geregelde doorstrooming te verkrijgen mogen de hoogste rangen slechts
4 jaren worden bekleed.

Ook de veterinaire soldaat krijgt naast zijn militaire een intensieve vakopleiding,
waarvan het tableau nauwkeurig is omschreven.

Op de organisatie .werking en uitrusting van den veterinairen dienst kunnen
wij hier niet verder ingaan.

Nog zij vermeld, dat de Engelsche paardenarts zeer veel administratieven arbeid
heeft, de helft van zijn diensttijd wordt daaraan wel besteed. Hem staat echter
veel administratief hulppersoneel ten dienste, dat daarvoor een speciale opleiding
geniet aan het instructiedepót van het R. A. V. C.

De hoefsmeden behooren niet tot het R. A. V. C.; hun verhouding tot den
Veterinairen dienst is ongeveer als bij ons. Het Engelsche Voorschrift hoefbeslag
is echter eenigszins anders. Elke hoefsmid heeft slechts 30 paarden voor zijn reke-
ning, maar vernieuwing van het beslag geschiedt reeds om de 4 weken. Ook is
verleggen van het ijzer toegestaan als het weinig is gesleten.

Voor 1914 werden de militaire hoefsmeden in Engeland regimentsgewijze opge-
leid, wat aanleiding is geweest tot een groot echec. Nu geschiedt de opleiding te
Aldershot aan de militaire hoefsmidschool, een onderdeel van de Militaire Veteri-
naire School.

Onze reserve-paardenartsen raden wij aan, om aan Hoofdstuk IV bijzondere
aandacht te schenken. De Engelsche collega\'s komen er niet zoo gemakkelijk af.
Het begint met een driejarige opleiding als student met rijden, schieten, algemeene
cavaleriedienst, 2 x in de week excerceeren enz. Na een jaar examen ter
ervkrijging van „Certificate A". Hierop volgt een Vetenaire opleiding, die na
voldoend examen recht geeft op ,,Certificate B".

Jaarlijks in voorjaar of zomer gezamenlijke oefeningen, die 15 dagen duren.
Ook later als reserve-paardenarts zijn die jaarlijksche oefeningen verplicht. Na
3^-jarige luitenantstijd kan hij Kapitein worden en weer na 8£ jaar als zoodanig
Majoo^r.

Wij wijzen er op, dat deze reserve-paardenartsen bij sollicitaties voor ambtelijke
betrekkingen de voorkeur genieten.

In Hoofdstuk V behandelt schrijver den militaire Veterinairen dienst in den
Engelsche koloniën en in Hoofdstuk VI dien dienst in den toekomstigen oorlog
waarvan wij reeds het voornaamste hebben gereleveerd. Brands.

In 1928 waien in Canada 3406 pelsdierfarms (2800 voor vossen, 98 voor nerzen,
57 voor wasbeeren, verder voor marteis, stinkdieren en bevers).

Dat jaar werden op de farms 53421 pelsd\'eien gebo.en, waaronder 39200 zilver-
vossen, 1293 andere vossen, 1298 nerzen. (Ref. zoölog. Garten 1931, Heft 3/5.) Vr.

SoBERNHEiM en Meyer (Schweiz. Med. W\'och., ref. in Recueil 1931, No. 6),
onderzochten Emmenthaler kaas op tubercelbacillen, door cultuur-methode en
cavia-enting. De uitslag was negatief. Zij zijn van meening, dat de temperatuur
van 55°, waaraan die kaas gedurende 30 minuten wordt blootgesteld, en de rijping,
die maanden duurt, een bactericide werking hebben.

Als bloedgevers (donors) zijn vrouwen minder geschikt dan mannen, daar zij snel-
ler anaemies woiden en zich langzamer herstellen. Volgens Jones, Widing en Nel-
son, die voor 175 transfusies 50 donors gebruikten, ondervonden de meesten geen
nadeelen ; het lichaamsgewicht nam toe ; sommige huidziekten genazen. (N T. v. G.
1931. II, No. 21). Vr

Het Vlaamsch Diergeneeskundig Tijdschrift. Orgaan der Vlaamsche Dierenartsen-
Vereeniging.

Wij ontvingen het eerste nummer van het, onder bovenstaande titel, verschenen
nieuw diergeneeskundig tijdschrift. Het tijdschrift zal dit jaar om de 3 maanden,
daarna elke 2 maanden verschijnen. Het eerste nummer bevat een artikel van
collega Dr. M. Sobry over baarmoederdraaiing, verder vele referaten.

De Redactie richt zich in een kort voorbericht tot hare lezers en vrienden en
wijst er op, dat geneesheeren, advocaten en ingenieurs hun groepeering en hun
Vlaamsch orgaan hebben en dat de dierenartsen niet mogen achterblijven. Zij
hebben nu ook hun Vlaamsche Dierenartsenvereeniging en hun tijdschrift. De
redactie beoogt daarmee en verwacht daarvan : ie bevordering van wetenschap
en beroepskennis ; 2e. meer algemeene bekendheid met de Nederlandsche weten-
schappelijke taal ; 3e. waakzaamheid voor de beroepsbelangen. In de toelichting
wordt nog gezegd (sub 2 en 3) dat het onderwijs (in België) de dierenartsen uit het
sociaal verband heeft gerukt ; dat sommige ambten, waarvoor de dierenartsen
door studie en bevoegdheid zijn aangewezen, door anderen worden weggekaapt ;
en dat het dierenartsencorps het gezag moet veroveren waarop het door studie
en diploma recht heeft. De talrijke opkomst bij de stichtingsvergadering der Ver-
eeniging, de medewerking van professoren, het groeiende solidariteitsgevoel, de
Vlaamsche herwording, geven aan de Redactie de hoop op een volledig succes.

Op de stichtingsvergadering te Brussel werd de volksvertegenwoordiger Dr.
J. van den Eijnde tot voorzitter verkozen, Dr. Geurden tot ondervoorzitter, en
tot schrijver en schatbewaarder resp. Dr. Wouters en Dr. van Kerckhove.
De voorzitter besprak de kwestie van een Vlaamsche Veeartsenijschool en uitte
de meening dat die dient tot stand te komen als 5e Faculteit eener Hooge School.

Bij een gedachtenwisseling over dat punt bleek dat aangestuurd wordt op een
nieuwe school te Gent.

Aan den Eersten Minister, den Minister van Landbouw en de Vlaamsche bladen
werd de volgende motie gezonden :

,,De vergadering van V. D. V., op 19 April 1931 te Brussel, drukt haar spijt
uit over het feit dat er nog geen aanvang gemaakt werd met de vervlaamsching
van het veeartsenijkundig onderwijs ; dringt krachtdadig aan op de spoedige ver-
wezenlijking er van, en aanvaardt het standpunt van het hoofdbestuur van het
Algemeen Vlaamsch Hoogstudentenverbond."

Wij kunnen ons, als Nederlanders, slechts verheugen over de rechtmatige en
toenemende actie van onze Vlaamsche stamverwanten. Wij hopen dat hunne
wenschen spoedig in vervulling mogen gaan en dat hun tijdschrift moge groeien
en bloeien. Redactie.

Zooals reeds vroeger is vermeld, heeft de kantonrechter te Alphen a. d. Rijn de
gemeentelijke verordening, voor zoover deze voorschrijft, dat alle ingevoerde vleesch-
waren aan een verplichte preventieve keuring moeten worden onderworpen, niet-
verbindend verklaard. De rechter moet de plaatselijke verordening, tegen welker
overtreding straf is bedreigd, toetsen aan de wet, zulks op grond van het grond-
wettelijk voorschrift : de wetten zijn onschendbaar. De kantonrechter te A. achtte
nu bovenbedoelde bepaling nopens de vleeschwaren, opgenomen in de verordening
op den vleeschkeuringsdienst, in strijd met de strekking der vleeschkeuringswet.
De kantonrechter overwoog ten eerste, dat de wetgever het toezicht op de vleesch-
waren volledig heeft willen regelen door in art. 2, sub 2, te bepalen, dat bij alge-

meenen maatregel van bestuur voorschriften worden gegeven betreffende de ver-
vaardiging van vleeschwaren. Ten tweede nam de kantonrechter in aanmerking
dat volgens art. 8 der vleeschkeuringswet ingevoerd vleesch uitsluitend op bederf
mag worden onderzocht en op grond daarvan het niet is aan te nemen, dat het aan
de gemeente vrij zou staan nog een keuringsdienst voor vleeschwaren in té richten zonder
eenige beperking.

Over deze kwestie worden in de „Vee- en Vleeschhandel" van 21 Aug. j.1. eenige
beschouwingen gewijd, welke ik hieronder laat volgen.

In art. 193 der gemeentewet is bepaald, dat de plaatselijke verordeningen niet
mogen treden in hetgeen van algemeen rijks- of provinciaal belang is. De vraag is
nu, of de gemeentelijke wetgever bevoegd is om aanvullend op te treden in onder-
werpen, die de rijkswetgever niet uitputtend heeft geregeld. Vrij algemeen wordt
die vraag bevestigend beantwoord. Om bij vleeschwaren te blijven, tal van gemeenten
hebben bij verordening een verplichte keuring van vleeschwaren ingevoerd en de
Kroon heeft in dit opzicht nimmer ten aanzien dier bepalingen, in verband met
het bovenbedoelde voorschrift der gemeentewet, van haar vernietigingsrecht
gebruik gemaakt, terwijl de rechterlijke macht tot nu toe evenmin dat gemeentelijk
voorschrift in strijd met de vleeschkeuringswet of gemeentewet heeft geacht.

De vraag, of de gemeente bevoegd is om regelen te stellen nopens de keuring,
andere dan die, welke directen steun vinden in de bewoordingen der vleeschkeuring,
vindt, aldus schrijver, haar beantwoording in art. 21 der vleeschkeuringswet, waar-
van de aanhef luidt :

„De verordening op den keuringsdienst bevat, behalve andere bepalingen, die de
raad te dien aanzien wil maken .... enz. Daarna volgt een opsomming van de
voorschriften, welke de verordening moet bevatten. Hieruit valt af te leiden, dat
de gemeenteraad voorschriften mag maken, welke niet krachtens de vleeschkeu-
ringswet in de gemeentelijke verordening moeten voorkomen :

Nu bevat de verordening op den keuringsdienst van de gemeenten, — zulks aan
de hand van het destijds door den Minister ontworpen model — dan ook vele be-
palingen, die niet krachtens de vleeschkeuringswet daarin zijn opgenomen. Zijn
deze voorschriften daarom in strijd met de vleeschkeuringswet ? Neen, de gemeente
mag aanvullend optreden, m. a. w. datgene regelen, wat de rijkswetgever ongeregeld
heeft gelaten. Hieronder volgen eenige voorbeelden :

ie. het vervoer van vleesch langs bepaalde wegen, voor zoover dit vleesch onder-
worpen is aan het onderzoek bedoeld in art. 8 der vleeschkeuringswet ;

2e. verplicht vervoer van gestorven en in nood gedoode slachtdieren naar een
centraal punt ;

3e. het toelaten, dat ten behoeve der keuring insnijdingen in vleesch en organen
worden gemaakt ;

4e, verbod tot uitstallen van vleesch aan den openbaren weg ;
5e. voorschriften betreffende zindelijk vleeschvervoer binnen de gemeente.
Al deze punten zijn niet krachtens de vleeschkeuringswet door de gemeente-
besturen geregeld, doch vloeien voort uit de algemeene bevoegdheid tot plaatselijke
wetgeving krachtens art. 168 der gemeentewet, welk artikel aldus luidt :

„Aan hem (den raad) behoort het maken van de verordeningen, die in het belang
der openbare orde, zedelijkheid, en gezondheid worden vereischt en van andere,
betreffende de huishouding der gemeente".

Het door den kantonrechter aangehaalde art. 2 (2) der vleeschkeuringswet
regelt slechts de bereiding van vleeschwaren. Van dit punt moet de gemeentelijke
wetgever zich dus afzijdig houden. Maar dit is slechts een gedeelte der toezicht-
regeling en kan de gemeente daarom een ander gedeelte, n.1. de wijze van toezicht
op de naleving van art. 40 der vleeschkeuringswet, regelen.

De verwijzing naar art. 8 der vleeschkeuringswet door den kantonrechter is weinig
ter zake dienende. Het daarin opgenomen voorschrift, dat uitsluitend op bederf mag
worden gekeurd bij ingevoerd vleesch, is slechts te beschouwen als een beperking
van de wijze van die keuring of dat onderzoek en moet niet beschouwd worden als

een speciale wettelijke sanctie op het instellen van een gemeentelijk toezicht op
ingevoerd vleesch. Voor het onderzoek van vleeschwaren is een dergelijke beper-
king totaal overbodig ; dit onderzoek kan uitsluitend op bederf betrekking hebben.
Art. 40 der vleeschkeuringswet spreekt van vleeschwaren, die bedorven of op
andere wijze ondeugdelijk geworden zijn.

De vleeschkeuringswet laat de keuring en de wijze van toezicht op vleeschwaren
voor het grootste deel ongeregeld. Zoo is niet bepaald wie met de keuring
vanvleeschwaien belast is. Voor vleesch is dit wel geregeld (art. 25).

Voor een definitieve oplossing van dit vraagstuk dient de uitspraak van hoogere
rechtscolleges in deze te worden afgewacht.

Evenals de Ned. Slagershond elk jaar op zijn algemeene vergadering eenige af-
deelingsvoorstellen, waarin op wijziging der vleeschkeuringswet wordt aange-
drongen, heeft te behandelen ; komen ook op de agenda van de algem. najaars-
vergadering van den Ned. R.K. Hanzebond van Slagerspatroons, te houden op
16 Sept. 1931, weer eenige afdeelingsvoorstellen voor, waarin bezwaren tegen de
vleeschkeuringswet worden geopperd.

Zoo stelt de Afd. Rotterdam voor, pogingen in het werk te stellen voor afschaffing
van keurloon voor ingevoerd vleesch en vet, dat reeds elders is gekeurd. In het prae-
advies zegt het H.B., dat om hierin verandering te brengen, een rijksuitvoering
de ideale oplossing zou brengen, waarvoor de „Proeve van Wet" van collega Meijer
in deze een richtsnoer aangeeft.

Bovendien dringt dezelfde afdeeling er op aan om de fijne vleeschwarenwinkels
aan dezelfde eischen te laten voldoen als voorgeschreven is voor de vleeschwinkels.

De afdeeling Venlo stelt voor bij de regeering stappen te doen om een voorschrift
te verkrijgen, dat op een slacht huisbedrijf door de gemeenten geen winst mag worden
behaald. Evenals de afdeeling beschouwt het Hoofdbestuur het winstmaken door
gemeenten op keurloonen en slachtrechten een ongemotiveerden belastingdruk het
slagersbedrijf opgelegd.

Rotterdam. Ten opzichte van de sedert jaren hangende abattoir- en veemarkt-
plannen wordt vermeld, dat de gemeenteraad op 30 Oct. 1930 in beginsel besloot
een terrein in het Oosten der gemeente voor den bouw van nieuw abattoir en neven-
bedrijven te bestemmen.

De stadscontróle omvat 706 inrichtingen, als bedoeld in art. 19 der vleesch-
keuringswet (met daaronder 652 vleeschwinkels), terwijl er nog een 1200 plaatsen
zijn, waar naast andere consumptieartikelen, ook vleeschwaren worden verkocht.

Tuberculose kwam voor bij 22 % der runderen, 0.33 °/₀ der kalveren, 0.07 %
der paarden, 5.88 % der varkens, 0.01 % der schapen en 0.02 % der geiten.

Cysticercosis werd waargenomen bij 155 runderen (van de 40455) en 5 graskalveren
(van de 7320), echinococcosis bij 449 runderen, 195 éénhoevige dieren (van de 5421),
2 schapen (van de 7148,) 2 geiten (van de 4429) en 3 varkens (?) (van de 88234).

Bacteriologisch onderzoek werd verricht bij 927 runderen (met 8 positieve be-
vindingen) 53 kalveren (2 positief), 163 eenhoevige dieren (1 positief), 178 varkens
(34 positief), 30 schapen en 23 geslacht ingevoerde eenhoevige dieren uit Engeland
(1 positief geval).

Arnhem. Aan de Ned. Vereeniging voor koeltechniek werd gedurende 3 jaar een
jaarlijksche bijdrage toegekend van /50.—, in de ten laste dezer vereeniging komende
kosten van het in te stellen onderzoek omtrent de conserveering door koude van
vruchten, groenten, enz. aangezien het voor de gemeente van groote waarde kan
zijn dat zij over de resultaten van dit wetenschappelijk onderzoek te eeniger tijd
kan beschikken.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 76 runderen (2 positief-rund
met pyaemie en een rund met metritis en polyarthritis), 9 graskalveren, 31 vette
kalveren (2 positief-lobaire pneumonie met coliforme bacillen en hepatitis met

Gartnerbacillen), 16 nuchtere kalveren (5 positief-, 3 polyarthritis, 1 enteritis
en i panophtalmie), 67 varkens (8 positief, vlekziektebacillen), 29 paarden, 5 scha-
pen en 3 geiten.

Kook- en braadproef werd 97 maal verricht, met 11 maal een positief resultaat.
Van deze positieve gevallen had er een betrekking op een rund dat geleden had
aan een septische mastitis en metritis. Het vleesch van dit dier was donker gekleurd,
abnormaal van consistentie en had een bitteren smaak. Aan het vleesch van een
rund met abscessen in lever, longen en nierpetechiën werd een zure lucht waarge-
nomen. Tenslotte werd acetongeur waargenomen aan het vleesch van een rund
met endometritis. Bij varkens werd 6 maal aan het vleesch van z.g. „binnen-
beren" een onaangename reuk opgemerkt.

Behalve bij runderen en graskalveren, waarbij in de kauwspieren en het hart
gezocht werd naar cysticercen, werd dit onderzoek sedert 9 Mei 1930 ook verricht,
bij de vette en nuchtere kalveren. Positief was dit onderzoek bij 138 runderen (2.69 %)
3 grasklaveren (1 19 %) en 1 vetkalf (0.05 %). Levensvatbaar waren de parasieten
bij 29 runderen en 1 vetkalf (hier werden de parasieten aangetroffen in hartspier
en pilaren van het middelrif).

Het percentage tuberculose en echinococcose bedroeg bij runderen respectie-
velijk 7.5 % en 0.75 %, bij varkens 3.51 % en 1.92 %, bij paarden 0.16 %[en 2.07%,
bij geiten 0.36 % en 0.73 °/₀, bij grasklaveren 0.4 °/_Q tuberculose.

In N.-Afrika wordt de vee- en vleeschhandel zoowel op de meest moderne als
op de meest primitieve wijze gedreven. In „Voeding en Hygiëne" van Aug. 1931
vond ik hieromtrent het volgende medegedeeld. Bij eiken stam der Rifkabylen
heeft om de 14 dagen een slachtveemarkt plaats. Daar men er alleen z.g. levenden
aanvoer kent, zijn deze martken altijd goed bezet met runderen, schapen en geiten.
Deze dieren worden evenwel niet stuksgewijze aan één kooper verkocht, doch,
terwijl het beest nog leeft, koopen verschillende gegadigden er ieder een deel van.
Zoodra het geheel verkocht is, wordt het op de plaats zelve geslacht. Een rund
wordt voor dat doel door vier in dit werk bijzonder geoefende inboorlingen bij de
pooten gepakt en op den rug gelegd met den kop naar den zonsopgang Met de woor-
den : „Allah snijd je kop af", snijdt de handelaar den hals door, waarna direct
de verdeeling begint.

Onder deze inboorlingen is het de gewoonte, dat de man het vleesch voor het gezin
inkoopt en meestal ook kookt. Eerst wanneer hij en zijn gasten zich flink zat
gegeten hebben, krijgen de vrouwen de overblijfsels van de maaltijd. Daar het
vleeschverbruik in deze staten zeer groot is, is het wel heel wonderlijk, dat er geen
scheiding bestaat tusschen de vakken van veehandelaar en slager en dat men bij
het slachten niet een weinig zorgvuldiger te werk gaat.

Over een nieuwe pekelmethode bericht Kuppelmayer in de „Fleischwaren-
industrie". Hierbij moet worden gebruikt het z.g. rapidpekelapparaat, uitvinder
Henfling te München. Volgens de beschrijving zou dit apparaat op de volgende
wijze werken.

Aan een verdeelingsstuk bevinden zich ongeveer 40 gummislangen, die aan hun
einde dunne, doorboorde, houten pennen bevatten. Het verdeelingsstuk staat in
verbinding met een ± 60 c.M. hoogen glascylinder (maatglas) van ongeveer 10
c.M. middellijn, waarbinnen een zuiger kan bewogen worden. Boven het apparaat
staat nog een glazen reservoir, dat door een slang met een voorraadflesch met
pekeloplossing en met den glascylinder in verbinding staat. Door het ophalen van
den zuiger worden de glascylinder en de voorraadflesch met pekel gevuld. Aan het
maatglas is een schaal met schuiver aangebracht, waarmee de benoodigde hoeveel-
heid pekel voor het te pekelen stuk vleesch kan worden aangegeven.

Moet b.v. een ham met 10 pond pekel worden gepekeld, dat zet men den schuiver
op 10. Op ongeveer 2 c.M. afstand steekt men de houten pennen in de ham, dan

wordt de zuiger naar beneden gedrukt tot op de schuiver, waardoor in den ham
de aangegeven hoeveelheid pekel wordt geperst. De geheele pekeling duurt ^
2 minuten en het stuk vleesch kan zonder eenige nabehandeling na 2—3 minuten
in de rook worden gehangen.

Door een 36-tal slagers is bij den Raad te Ede een adres ingediend met verzoek
om een betere nakoming van de vleeschkeuringswet, teneinde de z.g. uitponderij
tegen te gaan. Na een langdurige bespreking in den gemeenteraad werd een voorstel
tot instelling van een commissie tot onderzoek van abattoirplannen verworpen,
evenals een voorstel tot stichting van gemeentewege van eenige slachtplaatsen
ten behoeve der uitponders. Het prae-advies van B. en W., hierop neerkomende,
het uitponden te doen voortbestaan, terwijl den adresseerenden slagers werd aan-
geraden de politie proces-verbaal te doen opmaken tegen uitponders, teneinde
een rechterlijke beslissing uit te lokken, werd ten slotte aangenomen.

Vanaf 1919, het jaar van de invoering der vleeschkeuringswet, hebben de ge-
meenten Oude Pekela met 7700 en Nieuwe Pekela met 5400 inwoners een gemeen-
schappelijken vleeschkeuringsdienst. In beide gemeenten hebben plannen bestaan
tot oprichting van een gemeenschappelijk slachthuis, waartegen echter door de
slagersvereeniging actie gevoerd werd, daar stichting van een abattoir zou leiden
tot niet onaanzienlijke verhooging van slacht- en keurloonen. Was in Oude Pekela
de gemeenteraad wel genegen aan de plannen uitvoering te geven (de kosten van

een abattoir werden geraamd op / 70.000......) in Nieuwe Pekela heeft de raad tot

tweemaal toe een afwijzende houding aangenomen. Telkens werd de reeds opgezegde
gemeenschappelijke regeling inzake den keuringsdienst met een jaar verlengd.

B. en W. van Oude Pekela hebben thans den raad in kennis gesteld met hun
voornemen om bij de Kroon voorziening te vragen ; de gewijzigde gemeenteraads-
wet maakt het n.1. mogelijk te trachten, de plannen door te zetten zonder mede-
werking van den raad van Nieuwe Pekela. de Graaf.

Wij maken belangstellende collega\'s nogmaals opmerkzaam op het Congres
voor Vergelijkende Pathologie dat 14 -18 October te Parijs zal worden gehouden.
Men kan zich nog opgeven als lid. De kosten van het lidmaatschap (ten bedrage
van / 10.—) kunnen gestort worden op Giro-No. 88693 ^van den Secr.-penning-
meester v/h Ned. Nat. Comité Dr. E. A. R. F. Baudet te Utrecht.

Op verzoek eervol ontslag verleend, onder dankbetuiging, met ingang van 1 Nov.
aan : Luit,-Kol. Dirig.-Paardenarts, Chef van den Mil. Vet. Dienst W. Folmer

Op verzoek is onder dankbetuiging eervol ontslag verleend aan j. L. van Eck,
Hoofd van den Burg. Veeartsenijk. Dienst in Ned.-Indië.

De heer J. Plet, Dierenarts te Heerenveen, heeft voor de benoeming tot lid
van de Commissie voor het examen ter verkrijging van het Rijksdiploma als hoef-
smid, bedankt.

De „Commissie voor het ruitertoerisme", van de A. N. W. B. Toeristenbond
voor Nederland, heeft, met het oog op de „Rondritten door Nederland" besloten
Bonds-paardenartsen te benoemen.

Bonds-paardenartsen : zijn paardenartsen, leden van den A. N. W. B. die zich
beschikbaar stellen om gratis keuringen voor onzen Bond te verrichten. Deze

keuringen hangen samen met den Rondrit te paard, bijvoorbeeld bij het einde
van een praestatierit. Keuringen kunnen gevraagd worden wanneer twijfel be-
staat betreffende het al of niet vervolgen van een rit wegens slechte conditie van
een paard en voor het verschaffen van grensdocumenten.

Deze gratis hulp kan uitsluitend ingeroepen worden door onze Commissie,
door den Consul voor het Ruitertoerisme ter plaatse en door den Consul in Alge-
meenen Dienst en kan uitsluitend gevraagd worden voor een Bondsbelang, dus
niet voor particulier belang.

Deze instelling brengt voor paardenartsen het voordeel mede, dat in het Hand-
boekje de aandacht op hun persoon gevestigd wordt.

Wanneer de keuring ten gevolge heeft dat het paard onder veterinaire behan-
deling gesteld moet worden, dan mogen de kosten van deze behandeling door den
paardenarts in rekening gebracht worden aan den eigenaar van het paard.

1. Bondspaardenartsen worden benoemd door de Commissie voor het Ruiter-
toerisme van den A. N. W. B. Toeristenbond voor Nederland.

2. Voor de benoeming tot Bondspaardenarts kunnen uitsluitend in aanmerking
komen, dierenartsen, leden van den A. N. W. B.

3. Bondspaardenartsen verplichten zich tegenover den A. N. W. B. uitsluitend
tot het doen van keuringen van paarden en het geven van adviezen wanneer
zulks in het belang van den Bond gevraagd wordt door de Commissie voor het
Ruitertoerisme of door den Consul voor het Ruitertoerisme ter plaatse.

4. Wanneer na een keuring een veterinaire behandeling volgt is de Bonds-
paardenarts gerechtigd de kosten daarvoor in rekening te brengen aan den eigenaar
van het paard.

5. De namen van de Bondspaardenartsen zullen vermeld worden in het Hand-
boekje van den A. N. W. B. of in het Handboekje voor het Ruitertoerisme.

6. Aan de Bondspaardenartsen wordt beschikbaar gesteld een metalen plaatje
dat aan de buitenzijde van de woning duidelijk zichtbaar moet worden bevestigd.

De paardenarts verbindt zich om, wanneer zijn functie als zoodanig beëindigd
wordt, het bondsschildje aan den A. N. W. B. vrachtvrij terug te zenden en toe
te staan, dat wanneer zulks na den termijn van één maand niet is geschied, dit
door de zorgen van den A. N. W. B. wordt weggehaald.

7. Bondspaardenartsen worden benoemd voor den termijn van één jaar,
aanvangend 1 Januari. Herbenoeming kan onmiddellijk plaats hebben. De benoe-
ming wordt stilzwijgend verlengd, wanneer niet één der partijen vóór 1 December
deze bij aangeteekend schrijven heeft opgezegd.

8. Deze overeenkomst vervalt terstond wanneer de bondspaardenarts van
woonplaats verandert of zijne betrekking neerlegt of wijzigt.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen aan
die op 1 Aug. nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 1796 (911) eigenaars, waarvan in Groningen bij 275
(192) ; Friesland bij 950 (492) ; Drenthe bij 75 (41) ; Overijsel bij 413 (147) ; Gel-
derland bij 26 (15) ; Utrecht bij 6 (6) ; Noordholland bij 42 (11) ; Zuidholland
^blj 9 (7) eig.

Seabiés (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 1 geval (132 bij 10
eig.) ; waarvan in Groningen (15 bij 2 eig); Friesland (62 bij 5 eig,); Drenthe
(54 bij 2 eig.) ; Zuidholland 1 (1).

Kotkreupel bij schapen : 30 gevallen bij 4 eig. (1013 bij 42 eig.) ; waarvan in Gro-
ningen (709 bij 16 eig.) ; Friesland 14 bij 2 eig. (171 bij 12 eig.) ; Drenthe 1 (29
bij 5 eig.) ; Noordholland (87 bij 6 eig.) ; Zuidholland 15 bij 1 eig. (17 bij 3 eig.).

Anthrax : 34 gevallen bij 26 eig. (4 bij 4 eig.), waarvan in Groningen 1 (varken) ;
Friesland 1 ; Drenthe 2 (waarbij 1 varken) bij 2 eig. ; Overijsel 1 ; Gelderland
7 bij 7 eig. (2 bij 2 eig.) ; Noordholland 14 (waarbij 1 paard) bij 7 eig. ; Zuidholland
2 bij i eig. (2 bij 2 eig.) ; Zeeland 1 ; Noorbrabant 2 bij 2 eig. ; Limburg 3 bij 3 eig.

(Uit het laboratorium der Gemeente-Slachtplaats, Utrecht. Directeur : J. P. VAN DER

Bij de vleeschkeuring is een der meest waargenomen patholo-
gisch-anatomische afwijkingen bij liet vette kalf wel de z.g. vlek-
nier, door Kitt nephritis fibroplastica of nephritis maculosa alba
genoemd.

Ofschoon het beeld, waaronder de vleknieren zich voordoen, ge-
noegzaam bekend is, wil ik in het kort dit hier nog even releveeren.

Macroscopisch beeld. Na verwijdering van de nierkapsel, dat
meestal gemakkelijk gaat, ziet men aan de oppervlakte der nieren,
welke overigens in de meeste gevallen geheel normaal van grootte
zijn, min of meer talrijke, eenigszins uitpuilende, gladde, grauw-
witte, over alle renculi verdeelde vlekken. Altijd vindt men deze
eigenaardige vlekken bij beide nieren, echter niet immer in gelijke
mate. De grootte der vlekken varieert sterk ; zoowel hagelkorrel-
grootte tot hazelnootgrootte haarden komen voor. Evenzoo wis-
selt het aantal. Gevallen met slechts enkele vlekken op de geheele
nier vindt men zelden ; veel meer zijn alle renculi als doorzaaid met
de haardjes. Soms kunnen ze zoo dicht bij elkaar liggen, dat het
eigenlijke nierparenchym daartusschen geheel verdwenen is. In
dit geval zou men, volgens Kitt, niet meer te doen hebben met een
nephritis maculosa alba, maar met een nephritis alba. Dergelijke
gevallen zijn intusschen nogal zeldzaam.

Op doorsnede blijken deze witte vlekken öf min of meer wig-
vormig toe te loopen öf ook wel rond van vorm te zijn. Door samen-
vloeiing van verschillende haarden kan men soms over een groot
gedeelte van de bastlaag van een renculus langgestrekte, op door-
snede spekachtige velden vinden.

Gewoonlijk komen de vlekken in de geheele schorslaag der
nieren voor, zijn ze dus niet uitsluitend beperkt tot de oppervlakte
der schorslaag. Ook in de merglaag worden wel haarden aangetrof-
fen ; echter in veel mindere mate.

Bij de nog betrekkelijk jonge gevallen van vleknieren is op door-
snede het weefsel der vlekken sappig-glanzend en puilt dan buiten
de sneevlakte uit. In de oudere gevallen zijn de haarden niet meer
zoo pro mi neerend. De vlekken worden dan meer vlak of hebben
zelfs aan de oppervlakte, door bindweefselvormig, een inzinking

i) Voordracht, gehouden in de vergadering van den Diergeneeskundigen Kring
op 6 Juni 1931.

of „del". Ook op doorsnede is dan het weefsel meer bindweefsel-
achtig. Meestal vindt men in deze gevallen tusschen de nog be-
staande vlekken residuen terug van reeds in genezing overgegane
haarden, in den vorm van kleine, iets ingetrokken, wigvormige
bindweefsel-litteekens.

Bij uitzondering ziet men, volgens Joest, meer geelwitte, ver-
weekte gedeelten, die op pusvorming zouden wijzen. Zelf heb ik
dit niet kunnen waarnemen.

Het eigenlijke nierparenchym is verder in den regel onveranderd ;
soms ziet men een eenigszins roode hof om de witte haardjes of ook
wel enkele petechiën in het nierweefsel. In zeer enkele gevallen
vindt men een min of meer oedemateus doordrenkt niervet en een
iets gezwollen nierklier. Deze gevallen zijn blijkbaar zeer zeldzaam,
daar ik ze nog nooit heb ontmoet.

Het histologiseh beeld is vooral beschreven door Kitt, Sakaguchi,
Nieberle en Joest. Een voor de haardjes karakteristiek, eigen
weefsel vindt men microscopisch niet, wat vooral van belang is
in verband met één der theorieën omtrent de oorzaak van deze
afwijkingen.

De vlekken bestaan uit een opeenhooping van allerlei mfiltraat-
cellen, waaronder vooral het meest zijn vertegenwoordigd groote
lymphocyten, met ronde of niervormige kernen, door Maximow poly-
blasten genoemd. Daarnaast vindt men kleine lymphocyten, poly-
morphkernige leucocyten, plasmacellen, enz.

Reeds spoedig ziet men verder in de haardjes een fibroblasten-
woekering optreden. Bij de oudere haardjes geeft dit aanleiding
tot bindweefselvorming ; daarin kan men dan ook soms min of
meer duidelijk een 2-tal zonen opmerken n.1. een binnenste zóne,
van meer fibrillaire structuur en een buitenste, meer cellige zóne.

Binnen de grenzen van het infiltraat treedt natuurlijk een ver-
woesting van het eigenlijke nierweefsel op. Het epitheel der urine-
kanaaltjes gaat te gronde, en de lumina vindt men opgevuld met
een hyaline massa. Ook vindt men dikwijls geen spoor van de tubuli
terug en is de geheele haard een groote opeenhooping van cellen
geworden. Eigenaardig is het, dat men soms de glomeruli bijna
onveranderd in dit infiltraat ziet liggen.

Het geheel geeft dus een beeld van een haardvormige, intersti-
tieele lymphocytaire nephritis.

Opvallende ziekteverschijnselen vindt men bij de dieren niet.
Bij de keuring van het levende dier wordt niets abnormaals opge-
merkt. Ook verkeeren de dieren gewoonlijk in een uitstekenden
voedingstoestand.

Wat betreft de oorzaak van deze anomalie kan het volgende wor-
den opgemerkt. Er bestaan te dien opzichte een drietal opvattingen.

a. Eén dezer opvattingen is, dat men te doen zou hebben met
een ontwikkelings-anomalie. Het zijn vooral Vaerst & Guillebeau,

die deze meening huldigen. Volgens hen zouden de witte vlekken
geen ontstekingsinfiltraten zijn, maar uit het embryonale leven
overgebleven blasteemhaarden, die later spoorloos zouden ver-
dwijnen. Deze meening wordt tegenwoordig door niemand rneer
gedeeld.

Ook Ostertag heeft zijn, in den isten druk van zijn handboek
(1892) verkondigde opvatting, dat men de witte vlekken moet be-
schouwen als sarcomateuze en fibreuze, schijnbaar aangeboren
nieuwvormingen, in de volgende drukken niet meer overgenomen.

Als één der laatste aanhangers van deze hypothese mag men
Markus beschouwen. Deze hield n.1. in 1917, bij gelegenheid van
de overdracht van het directoraat der toenmalige Rijksveeartsenij-
school, een rede, getiteld : „Een hamartoom in de nier van het rund"
Daarin geeft hij een beschrijving van een paar vleknieren van een
12 dagen oud kalf en komt, op grond van het microscopisch beeld,
tot de conclusie, dat het celrijke weefsel der vlekken zou bestaan
uit metanephrogeen blasteemweefsel. Naar zijne meening is het
proces als een stoornis in de normale ontwikkeling van het nier-
weefsel, dus als een wecfselmisvortning op te vatten. Deze weefsel-
misvorming zou ontstaan door een geremde differentiatie van het
metanephrogene blasteemen komt multipel in beide nieren van het
kalf voor. Deze ongedifferentieerde blasteemcellen zouden door ver-
schillende, onbekende factoren, tot proliferatie worden gebracht
en zoodra deze prohferatieve haarden met het bloote oog zichtbaar
zouden worden, is de vleknier daar. Als één der tot proliferatie
aanzettende factoren moet men de intensieve melkvoeding be-
schouwen. Hierdoor zouden bij vette kalveren deze vleknieren het
meest worden waargenomen. De witte vleknier is z.i. een ,,ge-
schwulstartige Fehlbildung", een hamartoom.

b. Een 2de theorie is die, welke het ontstaan der vlekken toe-
schrijft aan den invloed van toxinen. Eén van de oudste aanhangers
van deze theorie is wel Rieck, die reeds in 1891 het vermoeden uit-
sprak, dat een nierprikkeling in het spel zou zijn, vermoedelijk
door opname van giftige stoffen van uit den darm bij acute infec-
tieuze darmziekten. Overigens had hij al een vrij juist inzicht in het
wezen der vleknieren, daar hij schrijft, dat hij meende te doen
te hebben met een multipele, embolische nephritis, waarbij men
pathologisch-anatomisch een sereus-fibrineuze nephritis aantreft,
welke nephritis bijna altijd, door overgang van de ontstekingshaar-
den in bindweefselvorming, tot genezing komt.

Ook de Blieck meent, dat de vleknieren van vette kalveren
worden veroorzaakt door de afscheiding van toxinen, die al of niet
onder invloed van onbekende microörganismen geproduceerd wor-
den. Het mesten met volle melk en het plaatsen der dieren in don-
kere, nauwe, slecht geventileerde stallen zouden bij de vorming
een direkt of indirekt aetiologisch moment vormen.

In den laatsten tijd is het vooral Petrovitch geweest (1922),
die de vleknieren van de z.g. mestkalveren beschouwt als een to-
xisch ontstekingsproces, in verband staande met de groote hoeveel-
heid opgedronken melk. Hij tracht deze bewering aan de hand
van een groote statistiek, afkomstig van het abattoir te Bern,
te bewijzen.

Ten slotte zou ik nog Fally willen noemen, die beide bovenge-
noemde theoriën aanhangt. Voor een deel meent hij n.1. een groot
aantal vleknieren voor een nephritis chronica interstitialis, van to-
xischenaard, te moeten houden, terwijl hij verder toegeeft, dat deze
afwijking ook af en toe, in bepaalde gevallen, zijn ontstaan te dan-
ken kan hebben aan het aanwezig zijn van embryonaal weefsel.

Volgens Barile zijn de vlekken het product van een infectie.
Het gelukte hem uit de haarden 2 soorten microörganismen te
kweeken, die hij voor ettercoccen en voor pasteurella hield.

Kalsitz kon eveneens in enkele gevallen bacteriën kweeken •
(staphvlococcen, streptococcen en staafjes) en sprak tevens het
vermoeden uit, dat de infectie van uit de navel voortkwam.

Basset vermoedt dat de ziekte door infectie wordt veroorzaakt,
met onbekende porte-d\'entree. Een navelinfectie acht hij niet aan-
nemelijk, daar hij altijd normale levers vond.

Kitt vond een productief, met fibroblasten-vorming gepaard
gaand ontstekingsproces, waarbij tevens een kleincellige infiltratie
van leucocyten aanwezig was ; en noemde de afwijking dan ook
nephritis fibroplastica. Als oorzaak neemt hij microben aan, die
geen etterverwekkers zijn. I)e ziekte is, naar zijne meening, öf een
van. het begin af slepend induratief proces, een uitscheidings-
nephritis (b.v. met door het bloed verzwakte colibacteriën als
oorzaak) öf ze is het tweede stadium van een nephritis purulenta,
waarbij het spaarzaam voorkomende en in kleine haardjes gecon-
centreerde, etterig exsudaat wordt geresorbeerd en door de urine-
kanaaltjes verwijderd, terwijl daarna een productieve ontsteking
de overhand krijgt.

Karsten, de schrijver van het bekende werkje over Gartner-
bacillosis bij het kalf, meent gevallen van vleknieren bij kalveren
aan een gepasseerde paratvphus-infectie te moeten toeschrijven,
heeft echter geen speciale onderzoekingen hierover verricht.

Sakaguchi kon uit 7 gezwollen, versche hilusklieren van vlek-
nieren 6 maal zeer kleine staafjes, met een spoorachtige, donker-
gekleurde substantie in de beide afgeronde polen, kweeken. Uit
de nieren zelf kweekte hij zonder succes.

In 1921 heeft Krupski, op grond van een rijk sectie-materiaal,
de a.etiologische samenhang van vleknieren-veranderingen met een
infectie mogelijk geacht en daarbij de stelling verkondigd, dat men
door een keuze van geschikte gevallen, vooral bij jonge dieren,
bacteriologisch zal moeten vaststellen of in de nierhaardjes of in
de nierklieren bacteriën aanwezig zijn. Hij acht vooral navelinfecties
en gewrichtsontstekingen als primaire oorzaak van belang en meende,
dat, als bacteriën gevonden worden, men moet nagaan of ze iden-
tisch zijn met de bij omphalo-phlebitis of gonitis waargenomen
bacteriën. Al naar de bacterie-soort, etterverwekker of niet, zal het
macroscopisch beeld varieeren, daar vooral in het begin de produc-
tieve ontsteking de overhand heeft. Slechts door een bacteriolo-
gisch onderzoek zal men z. i. kunnen uitmaken, of hier een speci-
fieke infectie in het spel is.

In aansluiting aan deze publicatie konden Pfenniger &
Krupski in 1923 bij een 48 gevallen van vleknieren bij kalveren
van i—6 weken (dus over het algemeen jonge dieren) in 29 ge-
vallen bacteriën kweeken.

Reeds in uitstrijk-praeparateTi van de nierhaardjes konden ze
bacteriën aantoonen. Bij het aanleggen van culturen werd in 28
gevallen een reincultuur van staafjes gekweekt, welke bij nader
onderzoek colibacteriën bleken te zijn. In één geval werden verder
Gram-positieve micrococcen gekweekt.

Pfenniger & Krupski komen, naar aanleiding van deze resul-
taten, tot de conclusie, dat de vleknieren der kalveren in hun
jeugdstadium het gevolg zouden zijn van een infectieus proces,
waarbij als oorzaak vooral colibacteriën in aanmerking zouden
komen. Het naast elkaar voorkomen van acute en genezen pro-
cessen, n.1. versche ontstekingshaarden en residuën daarvan, zijn
een bewijs, dat het om een golfsgewijze, d.w.z. gedurende een zekeren
tijd doorloopende infectie der nieren gaat. Ook de serologische
bevindingen spreken voor een algemeene infectie. Agglutinatie der
vleknieren-culturen met het homologe serum der dieren zelf, gaf
in vele gevallen een hoogere agglutinatietiter dan normaal (1/200
tegen 1/10).

De vleknierenvorming bij kalveren is h. i. niet een zelfstandig
proces, maar het eind- en uitscheidingsstadium van een plaats
gehad hebbende algemeene infectie, die door coli-en coliachtige
bacteriën, coccen, en misschien zelfs nog door andere bacteriën
wordt veroorzaakt.

Pfenniger & Krupski vermoeden eenig verband met „Kalber-
ruhr". Vooral de volgende waarneming is hiervoor van belang. In
een door „Kalberruhr" endemisch bezochte stal kon uit vleknieren
bij een kali een bacterie-stam gekweekt worden, die serologisch
overeenstemde met, uit aan ,,Kalberruhr" gestorven kalveren,
gekweekte bacteriën. Om het vraagstuk een stap verder te brengen

zou men h. i. moeten nagaan of bij jonge dieren, naast vleknieren-
veranderingen, ook arthritiden of navelveranderingen aanwezig
zijn.

Tenslotte wil ik volstaan met de 2 bekende werken over veteri-
naire pathologische anatomie, het handboek van Joest en het
nieuwe leerboek van Nieberle-Cohrs, aan te halen.

Henschen, die het betreffende hoofdstuk in het handboek van
Joest behandelt, merkt omtrent de aetiologie der vleknieren op,
dat dit vraagstuk voor ons nog een gesloten boek is. Bacteriën
zijn z. i. niet met zekerheid aangetoond, noch in coupes, noch in
culturen. In ieder geval kan er geen sprake zijn van een coli-infectie,
daarin dat geval colibacteriën moesten zijn aan te toonen, in ver-
band met het groote weerstandsvermogen dezer microörganismen.

In het leerboek van Nieberle-Cohrs wordt door Nieberle
medegedeeld, dat er omtrent de aetiologie der interstitieele nephri-
tiden nog zeer weinig bekend is. Het dikwijls gelijktijdig voorko-
men met infectieziekten doet een infectieus-toxische genese ver-
moeden. In het bloed circuleerende toxinen worden hoogst waar-
schijnlijk door de nieren uitgescheiden, wat met laesies in het
intertubulaire bindweefsel en een daarop volgende ontstekings-
reactie gepaard gaat.

De publicatie van Pfenniger & Krüpski, welke ik eenigen tijd
geleden in handen kreeg, bracht mij er toe, ook eens een aantal
vleknieren van het vette kalf aan een bacteriologisch onderzoek
te onderwerpen.

In het geheel werd door mij in 25 gevallen van nephritis fibro-
plastica van het vette kalf een bacteriologisch onderzoek ingesteld.

Allereerst over de keuze dezer gevallen eenige mededeelingen.
Slechts die gevallen werden voor het onderzoek gebezigd, waarbij
het pathologisch-anatomisch beeld met zekerheid uitwees, dat men
inderdaad met z.g. vleknieren te doen had. Vooral is dit van belang,
omdat bij het kalf (echter minder het vette kalf) ook nog een
nephritis purulenta disseminata voorkomt, waarvan het beeld
eenigermate lijkt op dat van de vleknieren. Deze nephritis komt
meer voor bij jonge dieren (hoogstens 6 weken oud). De nieren zijn
meestal gezwollen, vochtig aan. de oppervlakte en bont van aspect.
Overal in de bastlaag vindt men gele, kleine, iets promineerende
haardjes, waarvan sommige omringd zijn door een roode hof.
Deze haardjes zijn vaak onregelmatig over de renculi verdeeld,
vormen dikwijls conglomeraten ; op doorsnede zijn ze wigvormig
en hebben ze een etterigen, weeken inhoud. Deze nierveranderingen
treden meestal op in aansluiting aan een navelontsteking. In het
algemeen komt deze nephritis minder dikwijls voor dan de eigen-
lijke vleknieren.

Het was vooral van belang deze nephritis uit te sluiten, omdat
hij, behalve doorettercoccen, ook veroorzaakt kan zijn door coli-

bacillen en dus de vondst van eenig microörganisme, in casu coli-
bacillen, niet te verwonderen zou zijn.

Alle 25 genomen gevallen betroffen dus uitsluitend vleknieren
met de typische veranderingen, afkomstig van vette kalveren van
ongeveer 10—12 weken oud. Aan de andere organen waren verder
geen afwijkingen op te merken. In geen enkel geval was een arthri-
tis of omphalo-phlebitis aanwezig. Alle dieren hadden bij de levende
keuring een volkomen gezonden indruk gemaakt.

Van de 25 onderzochte gevallen waren 8 positief. Sluit men No. 13
uit, als zijnde niet geheel te vertrouwen, daar een postmortale in-
fectie heel wel mogelijk is (beide nieren zijn 2 dagen in het voor-
koelhuis bewaard gebleven, alvorens het onderzoek werd ingesteld)
dan krijgt men op 24 gevallen 7 positieve, d. i. in ongeveer 29 %
der gevallen. Men moet bij beschouwing van dit percentage in aan-
merking nemen, dat a. h. w. slechts uitgezochte gevallen onder-
zocht zijn. Waren alle gevonden vleknieren in onderzoek genomen,
dan zou zeer zeker dit percentage belangrijk lager zijn gebleven.

Beschouwt men de data van onderzoek, dan blijken, behalve
één geval in Januari onderzocht, alle overige gevallen te zijn voor-
gekomen in de maanden Maart tot September. De positieve ge-

vallen kwamen voor 2 in Maart, 3 in April, 1 in Juni, 1 in Juli en
i in September. Onderstaande tabel geeft hiervan een duidelijk
beeld.

Men zou kunnen meenen, dat achter het feit, dat in de maanden
Maart en April de meeste positieve gevallen werden waargenomen,
een zekere oorzaak moet liggen. Dit is echter niet het geval. Be-
rekent men n.1. het percentage, dan krijgt men voor Maart 40 %,
April 33 %, Juni 33 %, Juli dubieus en zelfs Sept. 100 %. Blijkbaar
kwamen in Maart en April de meeste geschikte gevallen voor voor
een bacteriologisch onderzoek.

Wat betreft de gevonden microörganismen kan worden mede-
gedeeld, dat, met uitzondering van het dubieuze geval No. 13,
waarbij in cultuur, naast colibacillen, ook nog coccen en Gram-
positieve staafjes werden aangetroffen, in alle overige 7 gevallen
steeds in rein cultuur colibacillen werden gevonden.

Deze colibacillen werden geïdentificeerd door middel van. morpho-
logische en cultureele eigenschappen (Gram-negatieve, aërobe
staafjes, bewegelijk, geen vervloeiing op gelatine, gasvorming in
melksuiker en druivensuiker, stolling van melk, indol positief, met
behulp van ringreactie met ammylalcohol, lakmoeswei van Seitz
rood, Gassnerplaat blauw).

Niet altijd was het mij mogelijk gelijktijdig met de nieren nog
uit een ander orgaan te enten. In 5 gevallen werd uit de milt ge-
ënt, steeds met negatief resultaat. Hierbij kwam in 2 gevallen wel
groei uit de nieren . Ook kon ik in 7 gevallen uit de nier-lymphklier
een cultuur aanleggen, eveneens zonder succes, alhoewel in 3 ge-
vallen wèl bij de nieren groei werd gevonden.

Opmerkelijk is het, dat in alle positieve gevallen aan de opper-
vlakte der vlekken geen retractie-verschijnselen in het centrum

werden waargenomen ; er dus geen of een geringe bindweefselvor-
ming aanwezig was, wat tot de conclusie wettigt, dat het nog be-
trekkelijk jonge afwijkingen waren. In die gevallen, waarbij een
duidelijke bindweefselvorming in de haarden was op te merken
(No. 3, 5, 7, 8, 10, 20, 21) verliep het onderzoek negatief. Dit is
dus min of meer een bevestiging van de meering van Pfenniger
& Krupski, dat de vleknieren een gevolg zouden zijn van een
infectieus proces. Bij de gevallen met veel bindweefsel zou het
genezingsproces alreeds een aanvang hebben genomen en is daar-
door het aantoonen van eventueele microörganismen veel moeilijker
geworden.

Wat het enten betreft kan nog worden vermeld, dat in het alge-
meen het enten uit de kleine vlekken niet meevalt. Immers, na
het schroeien van het nieroppervlak kan men door het geschroeide
weefsel heen moeilijk of in het geheel niet meer de plaats terug-
vinden, waar deze kleine haardjes in de renculus gelegen zijn.
Zoo veel mogelijk werden door mij dan ook de grootere vlekken,
en liefst met geen retractie in het centrum, voor het onderzoek
gebezigd.

Het voorkomen, vooral gedurende de maanden Maart—Septem-
ber, van de meeste geschikte gevallen voor een bacteriologisch
onderzoek was voor mij aanleiding eens na te gaan, hoe groot over
een aantal jaren te Utrecht aan de Gemeente-Slachtplaats het aan-
tal vleknieren bij vette kalveren is geweest.

Meer nog dan deze getallen spreken de graphische voorstellingen,
welke ik hieronder laat volgen.

procentische vteknierenfrequentie bij vette kalveren
over de verschillende maanden van de
jaren 1927—1930 waargenomen op
de gemeente-Slachtplaats
te Utrecht

Voor elk jaar ziet men in de betrokken curve, min of meer duide-
lijk, een 2-tal toppen verschijnen ; n.1. meer in het begin van het
jaar (Febr., Mrt., April) en ongeveer in het midden (Juli—Aug.).

Over het algemeen blijkt hieruit wel, dat het grootste aantal ge-
vallen schijnt voor te komen in den tijd van Februari tot September.

Zoo berekende Schmutzer, directeur van het abattoir te Wald-
heim in S. de procentische vleknieren-frequentie over de verschil-
lende maanden gedurende 9 jaren, waargenomen bij kalveren, aan
het abattoir te Waldheim geslacht en vond, dat het aantal gevallen
vermeerderde in de eerste maanden van het jaar, met één hoogte-
punt in de maand April—Mei, om daarna weer geleidelijk af te
nemen.

Meijer publiceerde kort daarop dezelfde getallen over de jaren
1906—1909, op het slachthuis te Weimar waargenomen en vond
eveneens een toeneming tot Mei—Juni en daarna weer een afneming.
In tegenstelling met hun waarnemingen vind ik echter niet één top,
maar duidelijk 2 toppen. Ook als men alle gegevens van de jaren
1927—1930 samenvoegt en voor elke maand het gemiddelde be-
rekent, krijgt men weer 2 toppen in de curve, zooals uit onder-
staande afbeelding blijkt.

Ik wil deze mededeéling ten slotte eindigen met melding te maken
van een publicatie van de hand van Pfenniger, verschenen in
het jaar 1926, waarin deze, door inspuiting van coli-stammen van
verschillende afkomst, getracht heeft experimenteel vleknieren op
te wekken. Hij gebruikte voor zijn proefnemingen uitsluitend ko-
nijnen. Allereerst spoot hij intraveneus (in 2 tot 14 keeren) bij 8
konijnen 4 pas uit kalvervleknieren geïsoleerde coli-stammen in,
daarna werden 4 konijnen ingespoten met een colistam, afkomstig
uit den darm van een aan diplococcen-sepsis gestorven kalf en ten-
slotte telkens 3 konijnen met typische coli-stammen, gekweekt uit
het hartbloed van aan colibacillosis gestorven kalveren.

Van deze 18 konijnen hadden 12 bij de sectie nier af wij kingen.
Al naar de dieren meer injecties hadden gekregen, waren meer
nierveranderingen aanwezig.

Macroscopisch zag hij meestal haardjes in de nieren, die geheel
overeenkwamen met de vlekken in kalfsnieren, n.1. witte, kersen-
pitgroote, goed afgescheiden, ronde, promineerende haardjes, waar-
van sommige eenige b.w. retractie in het centrum vertoonden.

Histologisch bleek een niet-purulente, exsudatieve, lymphocy-
taire, nephritis aanwezig te zijn, waarbij een neiging tot bind-
weefselvorming kon worden opgemerkt. Meermalen waren bij één-
zelfde nier acute infiltratiehaardjes naast reeds min of meer vol-
ledig gecicatrizeerde haarden aanwezig. In 2 gevallen gelukte het

hem uit jonge haardjes weer colibacillen in reincultuur te kweeken,
terwijl de overige organen steriel waren. Daarmede meende hij
aangetoond te hebben dat men door herhaalde intraveneuze in-
jectie\'s van coli-reinculturen bij het konijn verschillende nieraf-
wijkingen kan opwekken, die histologisch volkomen overeenstem-
men met het overeenkomstige beeld bij de bekende vleknieren van
het kalf.

Alhoewel het aantal onderzochte vleknieren niet bijster groot
is en het onderzoek zich verder alleen heeft beperkt tot vleknieren
van het vette kalf en niet die van het rund, zal men mij moeten
toegeven dat een positief bacteriologisch onderzoek in 29 % der
onderzoekingen zeer verrassend is te noemen. Te meer is dit het
geval daar in al de positieve gevallen, afgezien van het dubieuze
geval No. 13, colibacillen in reincultuur als resultaat werden ver-
kregen.

Onwillekeurig vraagt men zich dan ook af, of inderdaad bij het
ontstaan dezer vleknieren microörganismen een rol spelen. Dit
onderzoek zou wel in deze richting wijzen.

Behalve dat de oplossing van dit vraagstuk ons een beter inzicht
in het wezen dezer eigenaardige ziekte zal kunnen brengen, kan
zij ook nog van belang zijn voor de vleeschhygiëne ; immers tot
heden worden de vleknieren als een zuiver locale aandoening, zij
het clan ook met onbekende oorzaak, beschouwd en werd dienover-
eenkomstig bij de ketiring van het geslachte dier gehandeld. Ligt
een infectie aan dit lijden ten grondslag, dan kan het noodzakelijk
blijken dat men bij dergelijke kalveren steeds een bacteriologisch
onderzoek moet verrichten en zal misschien ook de beslissing over
dergelijke dieren zich wijzigen.

Samenvatting : Bij het bacteriologisch onderzoek van 24 typische
vlekniergevallen van uitsluitend vette kalveren werd in 7 gevallen
^29 %) een positief resultaat verkregen. In al deze gevallen werden
steeds colibacillen in reincultuur gekweekt. Van eenig verband met
navelaandoeningen of arthritiden is niets gebleken.

Wat het voorkomen van vleknieren gedurende het geheele jaar
betreft, werd gemiddeld bij 2 % der geslachte vette kalveren deze
afwijking gevonden. De meeste gevallen worden waargenomen
tusschen de maanden Februari—Augustus en wel speciaal in het
begin en het einde van dezen tijd.

prakt. Tierheilkunde -— 1891 Bd. 17, pag. 119.
Kitt. Die Nierenentzündungen bei Haustieren, Monatsh. f. prakt Tierheilk. Bd. IV,

Vaerst. Die Fleckniere des Kalbes. Arch. f. wissensch. und praktische Tierheil-
kunde, 1901. Bd. 27, pg. no.
Vaerst & Guillebeau. Zur Entwickelung der Niere beim Kalbe, Anat. Anzeiger,

1901. Bd. 20, pg. 340.
Kabitz. Beitrag zur Kenntnis der Nephritis maculosa (fibroplastica) der Kälber,

In. Dissert. Gieszen 1901.
Kabitz. Untersuchungen über die weisse Fleckniere der Kälber, Monatsh. f. prakt.

Tierheilkunde, 1901, Bd. 12, pg. 157.
Basset. Le rein ä macules du veau, Sa nature histologique. Revue générale de

médécin Vétérinaire, 1903, deel 2, pg. 582.
de Blieck. Die Fleckniere des Kalbes. In. Dissert. Bern 190-5.
Fally. Les reins ä macules blanches des veaux. Annal. de Médéc. Vétér. 1908,

Bd. 56, pg. 387—463-
Schmutzer. Zum Vorkommen der sog. Flecknieren beim Kalbe. Zeitsch. f. Fleisch-

und Milchhyg. Jg. 20, 1910, pg. 231.
Werner Meyer Zum Vorkommen de" sog. Flecknieren. Zeitsch. f. Fleisch- und

Milchhyg. Jg. 20, 1910, pg. 283.
Sakaguchi. Ueber die weisse Fleckniere der Kälber. Frankf. Zeitsch. f. Pathologie,

Bd. 20, 1917. pg. 57.
Markus. Een hamartoom in de nier van het rund. Rede, uitgesproken bij de
overdracht van het directoraat der Rijksveeartsenijschool op 1 Mei 1917.

f. Fleisch- und Milchhyg. 1920. Bd. 31. Heft 2, 3 en 4.
Krupski. Zur Ätiologie der Flecknieren des Kalbes. Schweizer Arch. f. Tierheil-
kunde. Bd. 63, 1921.
Pftrovitch. Ueber die Nephritis nodosa der Kälber. Schweizer Rundschau f.

Med. Bd. 22, 1922, pg. 205.
Pfenniger & Krupski. Beiträge zur Genesis der Flecknieren der Kälber. Schwei-
zer Arch. f. Tierheilk 1923. pg. 1.
Joest. Spezielle path. Anatomie der Haustiere. Bd. 3, 1924.
Pfenniger. Experimentelle Beiträge zur Genesis der Fleckniere .Schweizer Arch.

f. Tierheilkunde. Bd. 68, 1926. pg. 214.
Nieberle & Cohrs. Lehrbuch der Speziellen pathologischen Anatomie der Haus-
tiere. 1931.

Die bakteriologische Untersuchung von 24 Fällen von Flecknieren bei fetten
Kälbern ergab 7 Mal (2g ) ein positives Resultat. Nur Kolibazillen konnten
nachgewiesen und gezüchtet werden.

Die betreffenden Kälber zeigten keine Nabelkrankheiten oder Arthritiden.
Flecknieren wurden durchschnittlich bei 2 % der geschlachteten Kälbern ange-
troffen ; am meisten vom Februar bis August.

Bacteriological examination of 24 cases of nephritis maculosa alba in fat calves
yielded 7 times (29 %) a positive result. Only coli-bacilli were discoverable and
could be cultivated.

The calves examined were free from ombilical affections and arthritis. On the
average nephritis maculosa alba was found in 2 % of the fat calves slaughtered.
Most cases were encountered from Februari to August.

L\'auteur a fait l\'examen bactériologique de 24 cas de nephritis maculosa alba ;
7 fois l\'examen a donné un résultat positif.

Les veaux examinés ne présentaient pas d\'affections ombilicales ni d\'arthritides.
Nephritis maculosa alba fut rencontrée chez 2 % des veaux gras abattus. On
a observé la plupart des cas de février jusqu\'à août.

Een wijfje olifant in de Berlijnse diergaarde zoog, terwijl haar jong aan de eene
tepel zoog, zich zelf met de slurf melk uit de andere tepel. Na iedere 15 tot 30 secon-
den stak zij de slurf in de mond en dronk de melk op.

In de Vet. Record (1931, No. 24. blz. 654) is de foto opgenomen van een oud paard
,,01d Billy", dat toen het stierf, minstens 61 jaar oud was. Iemand herinnerde
zich nl., dat hij 59 jaar geleden geholpen had het dier voor het eerst voor de ploeg
te spannen, en het moet toen minstens 2 jaar oud geweest zijn. Vr.

Uit de Veterinaire Afd. van het Centraallaboratorium voor de Volksgezondheid.
Hoofd Dr. T. VAN HEELSBERGEN.

De voedselvergiftigingen veroorzaakt door bacteriën uit de
Salmonella (s. paratyphus)-groep, vormen een zeer belangrijk
onderdeel van het groote paratyphusvraagstuk. Een grondige
bestudeering kan er toe bijdragen dat verschillende, alsnog duistere
zaken op dit gebied worden opgehelderd. (Epidemiologie der ver-
schillende paratyphusaandoeningen, paihogeniteit voor den mensch
van de afzonderlijke typen, verband tusschen ziekten van mensch
en dier, enz.) Een groote belemmering voor de oplossing van vele
moeilijke vragen is de groote verwarring op het gebied der nomen-
clatuur, waardoor vergelijking der resultaten van verschillende
onderzoekers wordt bemoeilijkt, alsmede de verschillende techniek,
welke bij dit onderzoek wordt toegepast. Het ware gewenscht dat
door internationale samenwerking eenheid in dezen chaotischen
toestand werd gebracht.

In Juni 1930 werd een zeer goed overzicht van het algeheele
paratyphusvraagstuk met een uitgebreide literatuuropgave ge-
publiceerd door Elkeles, terwijl door Lachenschmid eveneens
in het vorige jaar een meer beknopte samenvatting werd gegeven.
Van zeer recenten datum (24 en 31 Jan. 1931) is een overzicht van
het paratyphusvraagstuk medegedeeld door Pesch en een verza-
melreferaat van Kolbe (i Febr. 1931). In deze publicaties worden
ook de voedselvergiftigingen besproken, zoodat wat de literatuur
aangaat, — voorzoover niet afzonderlijk aangegeven — hiernaar
kan worden verwezen.

Men heeft in klinisch, epidemiologisch en aetiologisch opzicht
een scherpe scheiding gemaakt tusschen de paratyphus abdominalis
(de z.g. typheuze paratyphus) en de voedsclvergiftigingsparatyphus.
Eerstgenoemde wordt veroorzaakt door den bacillus paratyphi B
Schottmüller, welke een uitsluitende parasiet van den mensch
zou zijn (volgens nieuwere onderzoekingen is deze meening onjuist),
laatstgenoemde door de dierlijke paratyphusbacillen. De typheuze
paratyphus vertoont in haar ziekteverloop veel overeenkomst met
dat van typhus. Het incubatiestadium bedraagt 2 a 3 weken, ter-
wijl daarna een langzaam beginnende gewoonlijk eenige weken du-
rende ziekte optreedt. In aansluiting hieraan worden vaak verschei-

1) Naar een voordracht op 9 April 1931 te Delft gehouden voor de Diergenees-
kunde-Afdeeling van het 23ste Natuur- en Geneeskundig Congres.

dene patiënten bacillendragers (soms jaren lang) en worden veelal
contact-infecties waargenomen. De voedselvergiftigingsparatyphus
of gastro-intestinale vorm van paratyphus heeft het beeld van een
acute gastro-enteritis. Na een kort incubatiestadium (enkele uren
of langer) krijgen de patiënten een algemeen ziek gevoel, zijn meestal
koortsig, hebben buikpijn, braken of vertoonen neiging tot braken
en lijden aan diarrhee. Na korten tijd (veelal enkele dagen) treedt
genezing op, waarna geen bacillendragers of contact-infecties ont-
staan.

Hiertegenover echter staat, dat ScHOTTMÜLLER-bacillen ook het
beeld van een voedselvergiftiging (acute gastro-enteritis) kunnen
geven, teiwijl bij een voedselvergiftiging een typheus ziektebeeld
met langdurige bacillenuitscheiding kan optreden. Aan dit typheuze
stadium kunnen zich contact-infecties aansluiten, ook weer met
typheus karakter.

Wanneer wij hierbij tevens in aanmerking nemen, dat de scherpe
scheiding tusschen Salmonella Schottmülleri en dierlijke para-
typhus bacillen (Engelsche- en Kielsche school) door verschillende
onderzoekers (Schottmüi.ler, Uhlenhuth, Elkeles) wordt be-
streden, dat men het er niet over eens is, of de verschillende typen
der paratyphusbacillen constant zijn, dan wel als variëteiten van
een en dezelfde soort moeten worden opgevat, terwijl door enkele
onderzoekers (Snijders) humaniseering van dierlijke paratyphus-
bacillen niet voor onmogelijk wordt gehouden, dan verkrijgt men
eenigszins een indruk over de ingewikkeldheid van het paratyphus-
vraagstuk.

De naam „voedselvergiftiging" dient uitsluitend te worden ge-
bezigd voor die Salmonella-infecties, welke bij het gezonde- of zieke
dier hun „wortelgebied" vinden (Pesch). Besmettingen van voe-
dingsmiddelen door bacillendragers - hierbij denken wij vooral aan
de Salmonella Schottmülleri — dienen hier dus niet onder te wor-
den begrepen. Deze scheiding kan echter niet steeds scherp worden
doorgevoerd, aangezien veelal de bron der besmetting niet kan
worden vastgesteld.

De voornaamste voedingsmiddelen, die uit een oogpunt van
Salmonella-infecties van practisch belang zijn, vormen : vleesch,
melk en de uit deze beide bereide producten (vleeschwaren, melk-
producten). De talrijke overige voedings- en genotmiddelen (Broers:
pot onder elkaar, visch, brood, roombroodjes, ijswafeltjes, zuurtjes,
enz.) kunnen buiten beschouwing worden gelaten, aangezien de
eventueele besmetting op een menschelijken bacillendrager dan wel
op een contact met een ander geïnfecteerd voedsel (bijv. vleesch)
kan worden teruggebracht.

Terecht merkt Elkeles op, dat in plaats van „voedselvergifti-
ging" vaker van „vleeschvergiftiging" wordt ingesproken. Hierin

ligt opgesloten, dat de ziektegevallen meestal door besmet vleesch,
afkomstig van slachtvee, worden veroorzaakt.

Allereerst zal een korte beschrijving worden gegeven van de
melk, als oorzaak van Salmonella-infectie bij den mensch, terwijl
daarna meer uitvoerig de vleeschvergiftigingen zullen worden be-
sproken.

Op grond van de aangegeven omschrijving van het begrip „voed-
selvergiftiging" blijven de gevallen, waarbij dit voedingsmiddel door
een bacillendrager (Salmonella Schottmüller") werd geïnfecteerd
en waardoor uitgebreide ziekten bij menschen werden veroorzaakt,
buiten bespreking (Parran and Armstrong, Ward e. a.).

Alhoewel de melk in het algemeen aan dezelfde infectiemogelijk-
heden is blootgesteld als het vleesch (zieke dieren, bezoedeling)
worden slechts weinig paratyphus-infecties bij den mensch hierdoor
teweeg gebracht. In de verslagen van het Centraal Laboratorium
voor de Volksgezondheid wordt geen enkel geval vermeld ; een
verklaring kan hiervoor niet worden gegeven ; misschien is de melk
geen geschikte voedingsbodem voor de vorming van toxische pro-
ducten.

Vooral in den laatsten tijd worden verscheidene infectieuze
aandoeningen bij volwassen runderen beschreven, veroorzaakt door
bacillus enteritidis Gaertner, waarbij als een voornaam klinisch
verschijnsel, diarrhee wordt waargenomen. Ook bij klinisch gezonde
dieren kunnen deze bacillen met de faeces worden uitgescheiden
(voor overzicht paratyphus-bacillen-uitscheiding door het rund,
zie publicaties van Mieszner, Köbe en Lehr). Het spreekt vanzelf,
dat vooral bij minder zindelijke winning, de melk van deze dieren
gemakkelijk wordt geïnfecteerd. In aansluiting aan het gebruik van
deze melk kunnen ziekten bij menschen worden veroorzaakt
(Bugge en Dierks). Volgens Lehr is het gebruik van ongekookte
melk uit stallen, waar smetstofdragende koeien voorkomen, vaak
oorzaak van een paratyphus-infectie bij den mensch. Het is ook
mogelijk, dat de Gaertnerbacillen direct door den uier worden afge-
scheiden, terwijl ook mastitis-gevallen voorkomen, welke door
paratyphusbacillen worden veroorzaakt (Rudolf). Kinloch, Par-
lane, Smith en Taylor beschrijven een epidemie, waarbij 497
menschen ziek werden na gebruik van besmette melk. Deze melk
was afkomstig van een koe, die spoedig na het optreden der ziekte-
gevallen in nood werd geslacht. Het dier bleek lijdende aan masti-
tis, terwijl in de melk bac. enteritidis Gaertner werd aangetoond.
Onderzoekingen van den laatsten tijd hebben tevens aan het licht
gebracht, dat door het rund Salmonella Sehottmülleri met de faeces
kan worden uitgescheiden, tengevolge waarvan de melk met dezen
bacil kan worden besmet. Op deze wijze kunnen epidemieën van

typheuze paratyphus tot stand komen. (Dijkstra—van der Hoe-
den, Kolf, HoPFENGaRTNER). De runderen worden zeer waar-
schijnlijk door den mensch geïnfecteerd. Contactinfectie van rund
op rund schijnt mogelijk te zijn. (HoPFENGaRTNER).

Bij het voorkomen van ScHOTTMüLLER-infecties bij den mensch
moet derhalve aan de runderen (melk) als mogelijke verspreiders
dezer ziekte worden gedacht.

A. de Vleeschvergiftigingen in cngeren zin, waarbij gedurende het
leven van het slachtdier het vleesch (hieronder te verstaan
musculatuur en organen) met paratyphusbacillen wordt ge-
ïnfecteerd (intravitale infectie) en

B. de z.g. voedselvergiftigingen, waarbij na de slachting van het
dier het vleesch met deze kiemen wordt besmet (postmortale
infectie).

Als typisch voorbeeld hiervan wordt meestal de paratyphus-
epidemie bij schapen te Oberruhr aangegeven, waarbij 1500 per-
sonen ziek werden en enkele stierven. Dergelijke vleeschvergifti-
gingen waarbij tijdens het leven der dieren, de besmetting met para-
typhusbacillen kan worden aangetoond, worden niet veelvuldig
waargenomen. Wel komen bij de verschillende diersoorten infectieu-
ze paratyphusaandoeningen voor, bijv. abortus bij paarden en
schapen, paratyphus bij varkens, duiven enz. doch hierbij wordt
het oorzakelijk micro-organisme vrijwel als onschadelijk voor den
mensch beschouwd. Ook de vaak voorkomende paratyphose der
kalveren wordt door vele onderzoekers als een voor den mensch
onschuldige ziekte aangeduid. Op dit gebied zijn de meeningen
echter geenszins eensluidend. Over het algemeen heeft men geen
zekerheid omtrent de apathogeniteit van deze bacteriën.

De meeste intravitale infecties treden vermoedelijk in aansluiting
aan niet specifieke koortsende ziekten op. Deze ziekten zijn in de
eerste plaats maag-darmstoornissen en ziekten samenhangend?,
met de partus, verder worden in de literatuur tal van andere aan-
doeningen genoemd (tuberculose, vlekziekte, borstziekte, enz.).

Eigenlijk moeten we bij alle noodslachtingen op de mogelijkheid van
een secundaire paratyphus-infectie bedacht zijn, aangezien hiervoor
kenmerkende sectiebevindingen meestal ontbraken. Het is a.1.
een ervaringsfeit dat vleeschvergiftigingen vooral in aansluiting
aan noodslachtingen optreden. Men neemt hierbij aan, dat saprophy-
tisch in het darmkanaal van het dier levende paratyphusbacillen,
in verband met het verzwakte weerstandsvermogen van het dier,
het lichaam binnendringen en in de bloedbaan terecht komen,
waardoor een algeheele verspreiding tot stand komt. Een analoge

infectie-mogelijkheid wordt verondersteld — doch is geenszins be-
wezen — bij vermoeide dieren (door vermoeiend transport).

Bij deze vleeschvergiftigingen in engeren zin zien wij, aangezien
het geheele dier besmet is, de karakteristieke massa-infecties op-
treden en gelukt het in bijna alle stukken vleesch, van het bewuste
dier afkomstig, paratyphusbacillen aan te toonen. Demonstratieve
voorbeelden vinden wij hiervan in de verschillende jaarverslagen
van het Centraal Laboratorium voor de Volksgezondheid. In 1915
wordt een uitgebreide vergiftiging vermeld, na gebruik van gerookt
vleesch, afkomstig van een paard, dat gedurende een paar weken
aan een koortsige ziekte had geleden ; in 1927 na gebruik van rook-
vleesch, afkomstig van een gestorven en frauduleus geslacht veu-
len. Het bewuste veulen was gedurende langen tijd wegens chro-
nische strongylosis behandeld en tenslotte onder verschijnselen
van diarrhee met sterke vermagering gestorven. In 1928 trad een
endemie op door het nuttigen van gerookt vleesch van een ziek, frau-
duleus geslacht varken, terwijl in 1930 een groot aantal menschen
(50 a 100) werd geïnfecteerd na gebruik van vleesch, afkomstig van
een in nood geslacht rund, dat aan een darmaandoening was lijden-
de geweest.

Deze intravitale infecties worden uitsluitend door Aertrycke-,
Gaertner- en suipestiferbacteriëa veroorzaakt.

B. Bij de zoogenaamde voedselvergiftigingen, die het veelvul-
digst voorkomen, treedt de infectie van het vleesch op geheel andere
wijze op. Speciaal op dit gebied is nog heel veel onopgehelderd ; in
het meerendeel der gevallen tast men, wat de herkomst der infectie
aangaat, in het duister.

Aangezien paratyphusbacillen vrij vaak als saprophytische
darmbewoners bij de slachtdieren voorkomen, wordt algemeen
aangenomen, dat door bezoedeling van het vleesch — bij het af-
slachten of daarna — met darminhoud, een besmetting met para-
typhusbacillen kan plaats vinden. Het zijn ook in dit verband uit-
sluitend de dierlijke paratyphusbacillen, die hierbij een rol spelen.
Aangezien echter verscheidene gevallen bekend zijn, dat Schott-
müllerbacillcn\' met de faeces van slachtdieren worden uitgeschei-
den, moet ook bij vergiftigingsgevallen aan de mogelijkheid van
deze infectie worden gedacht, hoewel in de literatuur, althans wat
vleeschvergiftigingen betreft, hiervan geen voorbeelden bekend
zijn.

In de tweede plaats moet men hier denken aan besmetting door
personen, die met het vleesch omgaan (slager, keukenpersoneel,
enz.) Broers zegt hierover : „Wanneer men weet hoe weinig zeld-
zaam de lijders aan paratyphus zijn en hoe vaak het voorkomt, dat
genezen paratyphuslijders bacillendragers blijven, dan is het te
verwachten dat deze wijze van besmetting van eetwaren dikwijls

moet voorkomen". Vele gevallen zijn bekend, waarbij op deze wijze
besmet voedsel oorzaak van ScHOTTMÜLLER-infecties bij menschen
is geweest. In verband met de reeds gegeven omschrijving moeten
deze echter niet tot de voedselvergiftigingen worden gerekend. Bij
de echte voedselvergiftigingen, treedt een sterke vermeerdering der
aanwezige paratyplmsbacillen op, gepaard gaande met de vorming
van toxische producten. Dc graad der ziekte is dan ook meestal af-
hankelijk van de hoeveelheid opgenomen voedsel. Bij de besmetting
door een bacillendrager, waarbij volgens de algemeen geldende op-
vatting alleen de Salmonella Schottmülleri in het spel is, neemt
men aan, dat geen sterke vermeerdering plaats vindt en ook geen
giftige ontledingsproducten worden gevormd. Een klein aantal
bacillen is reeds voldoende om ziekte bij den mensch te veroorza-
ken. Het is echter de vraag of dit in het algemeen wel juist is. Te-
vens is de mogelijkheid niet uit te sluiten, dat door den mensch
ook andere paratyphusbacillen worden uitgescheiden. Wanneer
men n.1. ziet hoe vele voedselvergiftigingen, waarbij de Salmonella
Aertrycke of Salmonella Gaertneri als ziekteverwekker wordt aan-
getoond, tot één gezin beperkt blijven, dan dringt zich zeer sterk de
gedachte bij ons op, dat door een lid van. het gezin de besmetting
heeft plaats gevonden.

Als 3e bron van infectie moeten de muizen en ratten worden ge-
noemd, waarbij het gelukt is, in een groot percentage der onder-
zochte gevallen, paratyphusbacillen aan te toonen ; bij muizen
vnl. bac. paratyphi B Aertrycke en bij ratten bac. enteritidis
Gaertner. Het spreekt vanzelf, dat hierbij ook aan de ratten- en
muizenverdelgingsmiddelen moet worden gedacht. Deze bacteri-
eele middelen moeten in slachthuizen en leveusmiddelenbedrijven
(slagerijen) dan ook ontoelaatbaar worden geacht.

Als mogelijke infectiebron moeten ook de gereedschappen (hak-
blokken, enz.) worden vermeld, waarover slechts weinig bekend is.

Tenslotte moet ook aan de insecten, vnl. de vliegen, als over-
dragers der paratyphusbacillen, worden gedacht (Frenkel).

In deze groep der z.g. voedselvergiftigingen vormen de vleesch-
waren wel de voornaamste vertegenwoordigers (worst, gehakt,
enz.). In het fijn verdeelde vleesch hebben de bacteriëa een goede
gelegenheid zich te vermeerderen en giftige ontledingsproducten
te vormen. Onderzoekingen van Bahr en Dyssegaard hebben
aangetoond, dat ook endotoxinen bij de vleeschvergiftigingen
aamvezig zijn, die zelfs hooge temperaturen goed kunnen verdra-
gen. Er komen dan ook na gebruik van vleesch of vleeschwaren, die
aan verhitting zijn blootgesteld geweest, vergiftigingsgevallen voor,
waarbij het niet gelukt paratyphusbacillen aan te toonen. Hoewel
de proeven bij muizen als regel geen positief resultaat opleveren,
moeten de ziekteverschijnselen in deze gevallen langs toxischen

weg worden verklaard, vooral wanneer blijkt, dat in het niet of
minder verwarmde voedsel van dezelfde herkomst paratyphus-
bacillen worden aangetoond, en in de faeces der patiënten die van
dit vleesch hebben genuttigd, deze bacillen worden gevonden, of
agglutininen tegenover deze kiemen in het bloed aanwezig zijn.

Volgens sommige onderzoekers komen deze voedselvergiftigin-
gen vooral in den zomer en overgangsperioden voor. In den laat-
sten tijd hebben wij ook hieraan onze aandacht besteed, waarbij
tot dusverre deze meening niet kon worden bevestigd.

In 1930 waren de gevallen, waarbij in vleesch of vleeschwaren
paratyphusbacillen werden gevonden, als volgt over de verschil-
lende maanden verdeeld :

In tegenstelling met de intravitale infecties, waarbij als regel
talrijke ziektegevallen bij menschen worden waargenomen, treden
bij de postmortale infecties meestal slechts weinig ziektegevallen op.
Zeer vaak blijft de ziekte tot de leden van één gezin beperkt.

Welke vertegenwoordigers uit de Salmonella-groep zijn uit een
oogpunt van vleeschvergiftiging van belang?

De Bac. paratyphi B. Schottmüller is voor het ontstaan van
vleeschvergiftigingen practisch van geen belang, wanneer men
tenminste — hetgeen over het algemeen gebruikelijk is — tot deze
vergiftigingen alleen rekent die gevallen, waarbij het „wortelge-
bied" in het zieke of gezonde dier is gelegen. Aangezien in de lite-
ratuur verscheidene gevallen bekend zijn, waarbij Schottmüller-
bacillen bij varkens (Jordan) paarden (Lehr) en runderen (Tra-
winski, Dijkstra en van der Hoeden, Hopfengürtner) zijn ge-
vonden, moet met de mogelijkheid, dat het vleesch hiermede wordt
besmet,re kening worden gehouden. Er zijn mij echter geen gevallen
bekend, waarbij door besmetting van vleesch met Schottmüller-
bacillen van dierlijke herkomst, vergiftiging bij menschen is waar-
genomen .

De voornaamste — volgens verscheidene onderzoekers de uit-
sluitende — verwekkers der vleeschvergiftigingen zijn de bac. para-
typhi B. Aertrycke — ook wel genoemd bac. enteritidis Acrtrycke of
bac. enteritidis Breslau — en de bac. enteritidis Gaertner. In de laatste
jaren is echter op overtuigende wijze aangetoond, dat de bac. sui-
pestifer ook tot de veroorzakers van vleeschvergiftigingen moet
worden gerekend. (Fr. Schmidt, Frenkel en Clarenburg).
In het afgeloopen jaar werd door ons weer een infectie met bac.
suipestifer bij menschen vastgesteld, na gebruik van worst, die voor
het grootste gedeelte uit varkensvleesch was bereid. Het verband
tusschen het optreden der ziekteverschijnselen bij den mensch tn

het nuttigen van vleesch, afkomstig van in nood gedoode varkens,
werd ook duidelijk aangetoond. Het standpunt van Uhlenhuth
op de „iite Tagung der Deutschen Vereinigung f. Mikrobiologie
te Frankfurt a. M.", waarbij de bac. suipestifer als onschadelijk
voor den mensch werd beschouwd, kan dus niet langer worden ge-
handhaafd.

In de literatuur zijn verschillende ziektegevallen bij den mensch
vermeld, met gastro-intestinale en typheuze verschijnselen, waar-
bij bacteriën werden aangetoond, die in serologisch opzicht ver-
wantschap met de bac. suiperstife vertoonen, echter hiermede in
cultureel opzicht verschillen of omgekeerd (Bact. paratyphi Er-
zindjan, Neukirch ; bact. paratyphi /?, Weil en Saxl ; Bact.
paratyphi C, Hirschfeld ; e. a.). Deze bacterien worden wel als
varianten van bac. suipestifer beschouwd en als paratyphus C-
bacteriën samengevat. Het epidemiologisch verband tusschen deze
bacteriën en de ziektegevallen bij den mensch is echter niet opge-
helderd. Over het algemeen wordt hierbij geen vleesch- of voedsel-
infectie aangenomen. Clauberg (1931) vermeldt,, dat aan de para-
typhus C-stammen, in klinisch en epidemiologisch opzicht, meer
aandacht dan tot nu toe moet worden geschonken.

Bij het onderzoek van vleesch en vleeschwaren op de aanwezig-
heid van paratyphusbacillen, dient er aan te worden gedacht,
dat bij een postmortale infectie de mogelijkheid bestaat, dat de
bacillen nog niet door het geheele materiaal zijn heengewoekerd.
Naast het onderzoek van het binnenste gedeelte moet dan ook
steeds de oppervlakkige laag worden onderzocht. In het jaarver-
slag van het Centraal Laboratorium voor de Volksgezondheid over
1915, wordt een uitgebreide vergiftiging vermeld na het nuttigen
van rookvleesch, afkomstig van een ziek paard. In de diepe lagen
van dit rookvleesch werden paratyphusbacillen gevonden, daar-
entegen niet in de oppervlakkige. Vermoedelijk waren hier door
het rooken de bacillen in de oppervlakkige lagen gedood.

Gedurende de afgeloopen 2 jaren wordt naast de gebruikelijke
ophoopingsmethoden — in physiologische keukenzoutoplossing of
bouillon bij 37 C. — ook de tetrathionaatvoedingsbodem van Müller
gebruikt. De resultaten hiermede verkregen zijn niet onverdeeld
gunstig. In sommige gevallen gelukt het gemakkelijk de para-
typhusbacillen hiermede te isoleeren. Een groot nadeel is echter,
dat vaak een welige groei van proteusbacillen optreedt, waardoor
eventueel aanwezige paratyphuskiemen worden overwoekerd. In
het afgeloopen jaar gelukte het bij het onderzoek van worst, met
de directe uitzaaiing en „Anreicherung" in physiologische zoutop-
lossing, paratyphuskoloniën te isoleeren, echter waren de Endo-
piaten, die met materiaal uit de MüLLERsche vloeistof werden

geënt, geheel met proteusbacillen overgroeid. Het omgekeerde werd
niet waargenomen. Het verdient aanbeveling beide methoden
naast elkaar toe te passen.

Bij het onderzoek der biochemische eigenschappen van den ge-
vonden paratyphusbacillen-stam worden als regel de gas- en zuur-
vorming nagegaan in glucose, lactose, maltose, saccharose en mari-
nietoplossingen. Het is gewenscht voor een nauwkeurige differen-
tiëering, tevens de zuur- en gasvorming in dulciet-arabinose- en
trechalose-soluties te onderzoeken. Hiervoor kunnen i % oplos-
singen worden gebruikt, waaraan lakmoes als indicator is toege-
voegd.

Bij het agglutinatorisch onderzoek worden door ons steeds 4 ver-
schillende agglutineerende sera gebruikt, n.1. Schottmüller-, Aert-
rycke-, Gaertner- en suipestifer-serum. Met nadruk dient erop te
worden gewezen, dat hierbij het suipestif er-scrum niet kan worden ge
mist. Clauberg berichtte onlangs, dat hij vanaf Juli 1929 aan de
rij der diagnostische sera (Paratyphus A-, Breslau-, Sci-iott-
müller- en CiAERTNERserum) nog een C-serum n.1. een suipestifer-
serum heeft toegevoegd. Nadien moesten van 382 uit menschen
gekweekte paratyphus-stammen er 74 (19.4 %) tot de C-klasse
worden gerekend.

Indien een paratyphus-stam door verschillende sera wordt ge-
agglutineerd, wordt het onderzoek met verzadgiingsproeven volgens
Castellani uitgebreid.

Met behulp van deze methodiek is het ons steeds gelukt de uit
vleesch en vleeschwaren gekweekte paratyphusbacillen onder de
Aertrycke-, Gaertner- of suipestifer-groep te rangschikken.

Naast het vleeschonderzoek worden zooveel mogelijk de faeces
en het bloedserum der patienten onderzocht. De faeces worden op
dezelfde wijze, als bij het vleesch het geval is, op de aanwezigheid
van paratyphusbacillen nagegaan, terwijl in het bloedserum naar
de aanwezigheid van agglutininen ten opzichte van Schottmüller-,
Aex\'trycke-, Gaertner- en suipestifer-bacillen wordt gezocht. Indien
agglutinaties met verschillende vertegenwoordigers der Salmonella-
groep optreden, worden ook met het patië rten-serum verzadigings-
proeven verricht. Het faeces-onderzoek wordt zoo spoedig mogelijk
ingesteld, terwijl met het serum-onderzoek 8 a 10 dagen na het op-
treden der ziekteverschijnselen kan worden begonnen. De bewering,
als zouden zich na een vleeschvergiftiging geen agglutininen in het
bloed vormen is onjuist. Meermalen werd een agglutinatie-titsr van
i : 1000 a i : 2000 waargenomen.

Het spreekt wel haast van zelf, dat op grond van het vleesch-
onderzoek alleen, ook al worden hierin paratyphusbacillen aange-
toond, geen uitspraak kan worden gedaan omtrent de vraag, of
de waargenomen ziektegevallen door het vleeschgebruik zijn ont-
staan. Hiervoor is noodig, dat in de faeces der patiënten bacillen

worden aangetoond met dezelfde cultureele-, biochemische- en serc-
logische eigenschappen, als die der in het vleesch gevonden para-
typhusbacillen en (of) in het bloedserumagglutininen ten opzichte
van deze bacterien aanwezig zijn.

Het onderzoek van vleesch of vleeschwaren moet als onvolledig
worden beschouwd, indien naast de kweekproef geen dierexperiment
wordt ingesteld. Hiermede wordt eenigermate een inzicht verkre-
gen in de virulentie der paratyphusbacillen, doch daarnaast komt
het voor, dat de kweekproef negatief verloopt en de muizen aan
een paratyphus-infectie sterven. Het is bekend, dat muizen
spontaan aan paratyphose kunnen lijden en onder invloed van
vleeschvoedering, paratyphusbacillen, die in de faeces van mui-
zen als saprophyten voorkomen, het lichaam kunnen invadeefen
en den dood van het dier kunnen veroorzaken. Hoewel zulks door
ons zeer weinig wordt waargenomen, moet, bij een negatief cultureel
onderzoek, een positieve muizenproef met de noodige voorzichtig-
heid worden beoordeeld en zal zich hieraan een agglutinatorisch
onderzoek van het patientenserum moeten aansluiten. Steeds
worden door ons 2 muizen met het verdachte materiaal gevoederd,
terwijl tevens bij een 2-tal dezer dieren subcutaan wordt ingespo-
ten } a | c.c. van een extract, hetwelk verkregen wordt door een
gedeelte van het materiaal in physiologische zoutoplossing of in
bouillon, gedurende eenige uren bij 37⁰ C. te plaatsen. Zelfs indien
bij het cultureele onderzoek paratyphusbacillen worden gevonden,
kunnen enkele muizen de aangegeven behandeling doorstaan. Als
regel echter sterven deze dieren na verloop van 4 -19 dagen, waar-
na bij de sectie de karakteristieke miliaire necrose in lever en milt
wordt gevonden alsmede zwelling en degeneratie der parenchy-
mateuze organen. Het gelukt dan steeds gemakkelijk de oorzake-
lijke bacterie r uit bloed en organen te kweeken. De muizenproef
dient niet te vroeg als negatief te worden beschouwd. Volgens onze
ervaring kan nog 19 dagen na de infectie de dood tengevolge van een
paratyphusbacillen-bacteriaemie optreden. Zoowel de voederings-
als injectieproef dienen te worden verricht, aangezien nu eens de
orale besmetting, dan weer de subcutane methode gevoeliger is.

Tenslotte enkele opmerkingen over de bestrijding der vleesch-
vergiftigingen. De intravitale infecties der slachtdieren met para-
typhusbacillen, zullen bij de hier te lande geldende bepalingen,
waarbij een bacteriologisch vleeschonderzoek bij alle noodslachtin-
gen verplichtend is gesteld, gemakkelijk worden achterhaald.
Aangezien de paratyphusbacillen soms zeer spaarzaa m in het vleesch
voorkomen, verdient het aanbeveling ook de organen, met name
de milt in het onderzoek te betrekken, waarin als regel een grooter
aantal aanwezig is. Ook kan men, met het oog op „Anreicherung"
der bacillen, het bacteriologisch vleeschonderzoek een dag na de

slachting verrichten. In de literatuur wordt vermeld, dat runderen
aan paratyphose kunnen lijden zonder bij de keuring voor en na
het slachten, hierop wijzende verschijnselen te vertoonen. Deze ge-
vallen komen voor in aansluiting aan een stalinfectie. Men houdt het
in dit verband en mede met het oog op de melkhygiene voor nood-
zakelijk, dat paratyphusgevallen bij runderen aan de veterinaire
inspectie worden opgegeven, waarna een uitgebreid stalonderzoek
zou moeten plaats vinden. (Onderzoek van bloed, melk en faeces).
Bij voorgenomen slachting van verdachte dieren zou dan de betref-
fende keuringsdienst moeten worden gewaarschuwd. Omgekeerd
zou bij het aantreffen van aan paratyphus lijdende runderen in
vleeschkeuringsdiensten, de herkomst van deze dieren moeten wor-
den nagegaan, waarna weer stalonderzoek zou kunnen volgen.

Voor de bestrijding der postmortale infecties is van zelf sprekend
een nauwlettend hygienisch toezicht bij het afslachten, alsmede
op de verwerking van vleesch in slagerijen en vleeschconserven-
fabrieken noodzakelijk. Tevens dient men er voor te waken, dat
geen bacteriëele muizen- of rattenverdelgingsmiddelen in deze
bedrijven worden gebruikt. Zoolang men echter omtrent de her-
komst der besmetting, met name bij de postmortale infecties, in
het overgroote deel der gevallen in het duister tast, is het de vraag
of met het toepassen van deze maatregelen een einde aan het voor-
komen van vleeschvergiftigingen zal kunnen worden gemaakt.
Het is dan ook noodzakelijk dat alles in het werk wordt gesteld, bij
elk geval van vleeschvergiftiging de bron der infectie op te sporen.
Men dient allereerst de herkomst van het verdachte vleesch (ev.
vleesch waar) na te gaan (frauduleuze slachting enz.). Indien op
deze wijze de oorzaak der vergiftiging niet kan worden opgehelderd,
moet een onderzoek op besmetting van het vleesch door den
mensch zich hierbij aansluiten.

Broers, Vleeschvergiftigingen, Tijdschrift voor Sociale Hygiene, Jg. 18, Nr. 7.
Bugge und Dierks, Ueber acute Durchfälle bei Rindern in folge von Paratyphus B
(Enteritis Gärtner), Zeitschrift f. Fleisch- und Milchhygiene 1922, Jg. 32,
Pag. 3, 30 en 44.

de Volksgezondheid, 1923, P. 647.
Jordan, The differentiation of the paratyphoid enteritidis group, 1925, Vol. 36,
P. 309.

Savage and White, An Investigation of the Salmonella Group, with special
reference to Food Poisoning, Medical Research Council, Special Report Series,
Nr. 91. 1925.

Trawinski, Ein Fall septischer Paratyphus B. Erkrankung einer Kuh infolge
sekundärer Infektion der Gebärmutter durch das Hantieren eines Laienge-
burtshelfers beim Entfernen der Nachgeburt, Zeitschrift f. Fleisch- und
Milchhyg. XXXVI. Jg. 1 Dez. 1925. Heft 5. P. 65.

Kinloch, Parlane, Smith, Taylor, The Aberdeen Outbreak of Milkborne Gärt-
ner enteritis, July 1925, Journ. of Hygiene Bd. 25, Nr. 4. S. 434—443, 1926.
(Ref. Jahresber. Vet. med. 1927, 851).
1\'\'renkel en Clarenburg, Jaarverslag v. h. Centraallab. voor de Volksgezondheid,
1926.

Zentralblatt f. Bakt. u. s. w. Abt. X, Orig. Bd. 102 S. 268, 1927.
Lehr, F.., Lieber eine durch dem Bacillus enteritidis Gärtner hervorgerufene,
seuchenhafte Darmentzündung in einem Rinderbestande. B. T. W. Jg. 43,
43, Nr. 17, 29 April 1927.
Snijders. Het Salmonella vraagstuk, Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde, 1928,

le Helft, Nr. 2, 14 Jan. 1928.
Schmidt, Fr., Zur Frage der Pathogenität des Bacillus suipestifer, Zentralblatt

f. Bakt. I. Orig. Bd. 108 H. 5/6, 1928.
Lehr, Ueber das Vorkommen von echtem Paratyphus-B. Schottmüller-Bazillen

bei Tieren, Zentralblatt f. Bakt. I. Orig. Bd. 107, 1928, S. 69.
Rudolf, Beitrag zur Kenntnis der durch Stäbchen aus der Coli-Paratyphus-
gruppe bedingten Mastitiden, D. T. W. Jg. 36 Nr. 2. S. 17, 14 Jan. 1928.
Kolf, Ueber die Herkunft einer Paratyphusepidemie in einem Krankenhaus,

Dtsch. Med. Wschr. 1929, 279.
Hopfengärtner, Bac. paratyphi B Schottmüller beim Rind, Münch. Tierärztl
Wschr. 1929, 185.

Lehr, E., Verhütung von Fleischvergiftungen, B. T. W. Jg. 45, Nr. 7, 1929.
Mieszner und Köbe, Bacterium enteritidis Gärtner- und Paratyphi-B, Aus-
scheider, D. T. W. Jg. 37, Nr. 25, S. 385. 1929.
Dijkstra en v. d. Hoeden, Een Paratyphus-B (Schottmüller) — Epidemie
t? Haarlem, waarschijnlijk veroorzaakt door een koe, Ned. Tijdschr. v. Ge-
neesk 1929, eerste Helft No. 12, P. 1458.
Hopfengärtner, Bac. Paratyphi-B — Schottmüller beim Rind. Ein Beitrag zur
Klärung des Entstehens von Fleischvergiftungen, München. Tierärztl. W-
schr. 1929, S. 185.

Elkeles, Paratyphus, Fleischvergiftung und Ihre Beziehungen zueinander, Ergeb-
nisse der Hygiene, Bakteriologie, Immunitätsforschung und experimentellen
Therapie, Bd. 11 S. 68 220, Juni 1930.
Lachenschmid, Fünfzig Jahre Paratyphusforschung, Zeitschr. f. Fleisch- u.

Milchhyg. Jg. 40, H 15, S. 1930.
Kolbe, Neueres über Fleischvergifter und Fleischvergiftungen, Sammelreferat,

Z-itschr. f. Fleisch- u. Milchhyg. Jg. 41, H. 9, S. 185, 1931.
Pesch, Das Paratyphus-Problem, Klin. W schr. Jg. 1931. Nr. 4 en 5. S. 145—149

und 193—195 (-M en 31 Jan. 1931).
Clauberg, Praktische Erfahrungen über das Vorkommen und die klinische Bedeu-
tung von Paratyphus-C Stämmen beim Menschen. Klin. Wochenschr. Jg. 10,
Nr. 12, S. 540, 21 Maart 1931.

Verfasser gibt eine Uebersicht der Ernährungs-intoxikationen (Milch und
Fleisch) hervorgerufen durch Bakterien der Salmonella-Gruppe.

Die Infektion der Milch kann schon im Euter statt finden, jedoch daneben bilden
die I-aeces gesunder und kranker Tiere eine bedeutende Infektionsquelle.
Meistens handelt es sich um Infektionen mit enteritidis Gaertner-Bazillen, doch
die Milch kann durch Rinderfaeces auch mit Schottmüller-Bazillen infiziert werden.
Auf diese Weise sind schon verschiedene Krankheitsfälle beim Menschen vorge-
kommen.

Bei den Fleischvergiftungen muss ein Unterschied gemacht werden zwischen
intravitale und postmortale Fleischinfektionen.

bei Schafen und Pferden, Paratyphus bei Schweinen, Kälbern und Tauben) oft
als ungefährlich für den Menschen betrachtet werden, weisen verschiedene Tat-
sachen darauf hin dass auch das Gegenteil möglich ist.

Da charakteristische Sektionsbefunde oft fehlen, muss man bei allen Notschlach-
tungen mit der Möglichkeit einer sekundären Paratyphus-infektion Rechnung
tragen und deshalb ist eine bakteriologische Untersuchung unbedingt notwendig.

In den letzten Jahren ist mit Sicherheit nachgewiesen worden dass der Bazillus
suipestifer zu den Fleischvergiftungserregern gerechtet werden muss.

Bei der Kultur in Tetrathionat-Bouillon werden Paratyphusbazillen wiederholt
von Proteus-Bazillen überwuchert.

Bei der agglutinatorischen Untersuchung isolierter Paratyphusstämme soll
neben den gebräuchlichen Sera (Schottmüller, Aertrycke und Gaertner) auch
das Suipestifer serum benutzt werden.

Stets soll auch eine Untersuchung der Faeces und des Blutserums der Patienten
statt finden um fest zu stellen dass die Krankheitssymptome infolge Fleischgenuss
hervorgerufen sind.

Bei jeder Fleischvergiftungsuntersuchung soll man Mäuse per os und subkutan
mit dem verdächtigen Material infizieren und diese Mäuseprobe soll man 3 Wochen
durchsetzen.

The author gives a review of nutritional poisoning (milk and meat) caused
by bacteria of the Salmonella group.

Milk may already be infected in the udder but the faeces of diseased as well
as of healthy animals are also important sources of infection. Generally enteritidis
Gaertner bacilli are found to be the cause, but by means of the faeces of the bovines
milk may also be infected with Schot.tmüller-bacilli. In this way already several
cases of infection in human beings occurred.

In meatpoisoning a difference must be made between intravital and postmortal
infection of the meat.

While various infectious paratyphoid affections in animals (abortion in sheep »
and horses, paratyphus in pigs, calves pigeons etc.) are often considered as being
harmless to man, several facts indicate that the reverse is possible. Characteristic
postmortem appearances often being absent, the possibility of a secondary para-
typhoid infection must be kept in mind in all cases of emergency-slaughter, and
it is only by bacteriological examination that the infection can be recognized.

During recent years it has been clearly demonstrated that the bac. suipestifer
must be considered to rank among the causers of meat poisoning.

Several times the paratyphoid bacilli when cultivated in tetrathionate-bouillon,
are overgrown by bac. proteus.

In the agglutination tests of isolated paratyphoid strains not only the usual
sera (Schottmüller, Aertrijcke and Gaertner) but also the suipestifer serum
should be used.

Emphasis is laid on the importance of examining faeces and serum of the patients
in order to ascertain whether the symptoms are due to consumption of meat.

Every time when a case of meatpoisoning is examined mice should be infected
per os and subcutaneously with the suspected material and these experiments on
mice should be continued for three weeks.

L\'auteur donne une revue des intoxications alimentaires (du lait et de la viande)
causées par des bactéries du groupe Salmonella.

L\'infection du lait peut déjà s\'effectuer dans la mamelle, mais à côté les fèces
d\'animaux malades ainsi que d\'animaux sains constituent également une impor-
tante source d\'infection. Généralement il s\'agit d\'infections par le bacille enteritidis
Gaertner, mais aussi l\'infection du lait peut s\'effectuer, au moyen des fèces des

vaches, par le bacille Schottmùller. Déjà plusieurs cas ont été constatés dans
lesquels les vaches constituaient ainsi la source de la contagion de l\'homme.

En cas d\'empoisonnements occasonnés par l\'ingestion de viande il faut faire
une distinction entre l\'infection intravitale et l\'infection postmortale de la viande.

Quoique plusieurs affections paratyphoïdes infectieuses chez les animaux (l\'avorte-
ment chez le mouton et le cheval, la fièvre typhoïde chez le porc, le veau et le
pigeon) soient souvent considérées comme inoffensives pour l\'homme, plusieurs
{aits indiquent que le contraire est possible. Comme les symptômes postmortales
caractéristiques manquent souvent, il faut tenir compte de la possibilité d\'une
infection paratyphique secondaire dans tous les cas d\'abatage d\'urgence. Il y a
donc intérêt à faire toujours l\'examen bactériologique.

Dans les dernières années il a été clairement démontré que le bac. suipestifer
doit être considéré comme un agent des intoxications par la viande.

Plusieurs fois les bacilles paratvphiques cultivés dans du bouillon tétrathionaté,
sont envahis par le bac. proteus.

A l\'épreuve de l\'agglutination des souches paratyphiques isolées il faut se servir
aussi du sérum suipestifer à côté des sérums usuels (Schottmùller, Aertrijcke
et Gaertkbr).

L\'examen des fèces et du sérum sanguin des malades est aussi indispensable
pour déterminer si les symptômes sont dus à la consommation de la viande.

En faisant des recherches sur les intoxications par de la viande il faut toujours
infecter des souris par voie buccale et par voie sous-cutanée avec la matière suspecte.
Ces expériences sur les souris doivent être pratiquées pendant trois semaines.

Dr. J. de Groot Sr. (Geneesk. Gids 1931, No. 25) wijst op het gevaar voor de
volksgezondheid, van het aanbevelen van spécialités in de bladen, rechtstreeks
bij het publiek. Zelfs de waarde van wetenschappelijke aanbevelingen is niet altijd
groot, want een grondig objectief onderzoek naar de waarde van een middel vereist
de vervulling van zooveel voorwaarden, dat daaraan veelal niet voldaan kan worden.
De geneeskrachtige waarde van de meeste uitgevonden (bedachte) middelen is niet
grooter dan die van bekende pharmaca. Verder is de prijs van patentmiddelen
veelal veel te hoog en niet evenredig aan de waarde.

Op het door Bayer als „Aspirin" in den handel gebrachte acetyl-salicylzuur wordt
bv. een extra winst van 1600 % gemaakt ; de beschermde naam urotropine geeft
Schering met de verkoop van hexa-methyleen-tetramine 1260 % extra winst;

Veronal (Merck) acidum diaethyl-barbutiricum 600 % ; luminal kost ondei
deze naam ongeveer tweemaal zooveel als wanneer men het bij de ware naam
(acidum phenyl-aethylo-barbutiricum) koopt, enz.

Brasil en Vellard schrijven in het tijdschrift „Seuchenbekämpfung", (ret.
Trop. Diseases Bull. 1931. 7. blz. 540) over giftige spinnen in Brazilië Ziektever-
schijnselen na spinnebeten komen in Brazilië herhaaldelijk voor ; in Sao Paolo
kwamen in 3 jaar ruim 60 soms „ernstige" gevallen in behandeling. Het gif van som-
mige spinnen is neurotoxies evenals slangengif ; van een andere soort ziet men bijna
geen algemeene verschijnselen, maar locale zwelling, blaasvorming en huidnecrose
en zweervorming. In hetzelfde Buil. (blz. 541—42) vermelden Browning en Walsh
nog 15 gevallen in Amerika van spinnebeten. In de meeste van die gevallen werd
de spin gedetermineerd als Latrodectus mactans. De verschijnselen waren : hevige
pijn, opstijgende vanaf de gebeten plek, zwelling, koude klamme huid en subnormale
temperatuur. De verschijnselen duurden ongeveer 24 uren. Vr.

Een paar jaar geleden is een bekend castreur ia de omgeving van
Rotterdam begonnen met het castreeren van koeien.

Korten tijd nadat bekend geworden was dat een 2-tal, doof
dezen castreur behandelde dieren, aan de gevolgen der operatie
was gestorven, verzocht een veehouder mij een van zijn koeien, die
z.g. brul geworden was, te willen castreeren.

I k verichtte deze operatie door de f lanksnede, waarna eerst getracht
werd om de ovariae tot aan de wond te trekken, met de bedoeling
deze zoodoende met den emasculatuur te verwijderen. Deze methode
bleek mij niet uitvoerbaar, omdat speciaal het verst afgelegen linker
ovarium niet tot aan de wond te voorschijn gebracht kan worden.

Toen heb ik gebruik gemaakt van den ecraseur, die gemakkelijk
in de buikholte te voeren was tot bij de ovariae. Doch, alhoewel het
afkneuzen met de meeste voorzichtigheid was geschied, bleek aan
aan een der ovariae een arteriëele bloeding te zijn opgetreden ten-
gevolge waarvan 18—20 uur na de operatie het dier is gestorven.

Uit deze eerste proefneming was mij gebleken :
ie. de onbruikbaarheid van den emasculateur, die niet voldoende vei
in de buikholte gebracht kan worden, terwijl anderzijds de ovariae,
speciaal het linker, niet dicht genoeg bij de wond kunnen worden
gebracht, teneinde op deze wijze afkneuzing mogelijk te maken.

2e. de onbetrouwbaarheid van den ecraseur,
daar bij toepassing van dit instrument geen
voldoende waarborg aanwezig is dat nabloe-
ding achterwege zal blijven.

De ongunstige ervaring bij deze eerste
operatie opgedaan, is aanleiding geworden
tot het ontwerpen van een speciaal voor
ovariotomie bestemd instrument. Deze
„ovariotoom" berust in zijn werking op het
principe van den emasculateur, d. w. z. snij-
den en kneuzen. Het instrument bestaat uit
een pl.m. 55 c.M. lange holle metalen buis, (a)
ven c.M. middellijn, aan welks uiteinde
aen lusvormig mes (6) gesmeed is, met den
snij- en kneuskant aan de binnenzijde (b\').
De wijdte van den lus is voldoende om een
ovarium door te laten. Door het aandraaien
van een handvat (c), dat zich bevindt aan
het andere uiteinde, kan door een stang (dd\')
" ^c die door de buis loopt, een kneuzend-snij-
dend gedeelte (e) over het mes worden geschoven.

Het ovarium, dat door den lus getrokken is, wordt hierdoor
afgesneden, terwijl het ligamentum stevig ingeklemd gehouden
wordt zooals ook bij den emasculateur het geval is.

Met behulp van dit apparaat zijn door mij thans een 30-tal dieren
geopereerd, zonder dat nabloedingen of andere ernstige complica-
ties zich hebben voorgedaan. De operatie-methode, die daarbij
gevolgd werd, is de volgende :

Aan de koe moet gedurende 12 uur vóór de operatie voedsel
onthouden worden. Na het wegknippen van de haren in de rechter-
flank, wordt de huid gereinigd met water en zeep en gedesinfec-
teerd met spiritus en jodium-tinctuur. De operatieplaats wordt
gevoelloos gemaakt door subcutane injectie van 10—20 cc. van
1% novocaïne-oplossing, waarbij het aan te bevelen is voor
het insteken van de canule een kleine huidincisie te-maken,
van waaruit de canule gemakkelijk naar alle kanten kan worden
ingevoerd. Zonder deze incisie loopt men kans naalden te breken
en maakt men bovendien de patiënt noodeloos onrustig.
De operatie geschiedt bij hetstaande dier dat, zoo mogelijk, gespannen
wordt. Dieren die zich niet laten spannen kunnen meestal zoo behan-
deld worden omdat van verzet van het dier gewoonlijk weinigsprake is.

Bij den aanvang der operatie staat de ovariotoom overeind in
een emmer of teil, de andere instrumenten liggen erin. Door langs
den ovariotoom een ketel kokend water in den emmer uit te gieten,
kan men alles op eenvoedige wijze steriel maken. Dit werk kan
het best geschieden na de novocaïne-injectie : het middel heeft
dan even tijd in te werken waardoor de anacsthesie vollediger wordt.
Na de handen behoorlijk gereinigd te hebben en de rechterhand en
-arm geheel met jodium-tinctuur te hebben ingepenseeld, wordt over-
gegaan tot het maken van de huidsnede. Deze begint onder de
lenden-dwarsuitsteeksels en loopt schuin naar voren naar beneden ;
zij is voldoende lang om hand en instrument te laten passeeren.
Nadat met het mes nog een kleine snede gegeven is in de fascie
en buitenste spierlaag, wordt met de toegespitste rechterhand de
buikwand verder stomp doorboord. Men moet vooral krachtig
naar binnen boren, omdat anders de spierlagen en ook het peri-
toneum vóór de vingertoppen gemakkelijk uitwijken, zoodoende
verder als noodig los gewoeld worden, waardoor het weefseldefect
noodeloos zou worden vergroot.

Men overtuige zich vooral dat men door het peritoneum heen
is, zoodat men de ingewanden dus rechtstreeks met de vingers
moet kunnen betasten. Vooral een beginnend operateur kan zich
gemakkelijk laten misleiden door de groote elasticiteit van het
peritoneum en denken dat hij reeds in de buikholte is, terwijl in
werkelijkheid het peritoneum nog voor zijn vingers zit.

Men behoeft nooit bang te zijn dat men te krachtig of te diep
zal boren, want buikwanden kan men hier eenvoedig niet beleedigen.

Dit gedeelte van de operatie is voor het dier min of meer pijnlijk,
zoodat men de patiënt even in de neus laat grijpen. In de buikholte
orienteert men zich heel gemakkelijk door op den ondersten bekken-
rand het corpus-uteri op te zoeken, de uterushoornen te volgen,
aan het einde waarvan men de ovariae heel gemakkelijk opspoort.

De ovariotoom wordt nu langs den rechterarm en hand met
opengedraaide lus ingevoerd, en met de hand wordt een ovarium
door de lus heen gebracht, waarna een helper het handvat maxi-
maal indraait. Het ovarium is nu afgesneden, en het ligamentum
met arterie blijft ingeklemd. Na i tot 2 minuten geeft men last tot
terugdraaien waarbij het ligamentum vrijkomt. Op dezelfde wijze
wordt daarna het tweede ovarium behandeld. Natuurlijk lette men
er vooral op dat het snijdend gedeelte van den ovariotoom peri-
pheer gericht is evenals dit bij het gebruik van den emasculateur
vereischt wordt.

Na verwijdering der ovariae wordt de wond gesloten ; hechting
van hec peritoneum is overbodig. Het is voldoende alleen de huid
te hechten met 4 stevige knoophechtingen, waartoe ik dun koord-
touw bezig, dat in spiritus wordt bewaard. Als hechtnaald is bruik-
baar die volgens Gerlach. De wond wordt nu nog met wat zalf of
pasta bestreken, en de operatie is hiermede ten einde.

De patiënt wordt tot den volgenden dag op stal gehouden. In
den regel verloopt de genezing zonder eenige reactie van het dier ;
slechts bij een paar gevallen deed zich een wondinfectie voor,
waarbij echter eenig algemeen ziekteverschijnsel niet waarneem-
baar geweest is.

In deze gevallen doet men verstandig de onderste hechting spoe-
dig te verwijderen, teneinde afvloeiing van pus mogelijk te maken.

In normaal verloopende gevallen kan men de hechtingen na
10—14 dagen verwijderen.

Nadat ik enkele patiënten op de hiervoor beschreven wijze had
behandeld, vatte ik de meening op dat deze operatie eenvoudiger,
en, voor het dier op minder ingrijpende wijze door de vagina zou
kunnen geschieden. De epidurale anaeschesie zou hier buitenge-
woon van dienst kunnen zijn. Ik stelde mij voor, na epidurale
anaesthesie en na irrigatie van de vagina, een kleine opening in het
gewelf van de vagina te maken, juist groot genoeg om een paar
vingers door te laten, hiermede de ovariae te grijpen, door de wond
in de vagina te trekken en daar op de bekende wijze met den
ovariotoom te verwijderen.

totaal uitblijven van verzet van het dier en een veel kleinere
wond, die bovendien niet zichtbaar zou zijn.

Een nadeel is en blijft natuurlijk de practische onmogelijkheid
om de vagina steriel te krijgen.

Bij een 2-tal patiënten heb ik deze laatste methode beproefd,
doch bij beide stuitte ik op een niet voorziene moeilijkheid, n.1.
het maken van de kleine opening in het gewelf van de vagina.
Voor dit doel had ik laten vervaardigen een puntig mesvormig
instrument met langen steel, dat het best vergeleken kan worden
met een langgesteelde drachtnaald. Met de rechterhand werd het
instrument in de vagina gevoerd en met de linkerhand buiten aan-
geduwd. Het voordeel hiervan is dat men bij het gebruik van dit
instrument zeker is van de horizontale richting, waarin de vagina
geperforeerd moet worden. Het maken van de snede in de mucosa
en in de muscularis is zeer eenvoudig, maar het peritoneum bleek
uit te wijken ook voor de scherpe punt van het instrument en liet
zich zoo niet doorboren ; ook niet met behulp van een of twee vin-
gers. Hierdoor bleek deze operatie-methode mij dan ook onuit-
voerbaar. Het zou natuurlijk wel mogelijk zijn met de heele hand
in de buikholte te dringen, doch dit was niet mijn bedoeling.

Hiermede zou ook het voordeel van een kleine wond vervallen
zijn, terwijl het infectiegevaar m. i. in niet geringe mate zou toe-
nemen.

Ik heb dan ook bij deze beide patiënten mijn pogingen gestaakt
en heb moeten overgaan om deze beide dieren door de flankmethode
te opereeren. Een van deze patiënten bleek enkele dagen na de
operatie niet in orde te zijn. Bij rectaal onderzoek bleek een zeer
groote tumor aanwezig in de vagina- en baarmoederstreek, welke
tumor bij nader onderzoek na het slachten een zeer groot haema-
toom in het peri-vaginale weefsel bleek te zijn. Hiermede werd
duidelijk gedemonstreerd dat ook in dit opzicht de vaginale methode
gevaar met zich meebrengt.

Resumeerende verdient de flankmethode met behulp van den
ovariotoom, zooals door mij aangegeven werd, de voorkeur boven
elke andere castratie-methode voor koeien.

Für die Ovariotomie bei Kühen hat sich der Emaskulator als unbrauchbar,
der Ekraseur, wegen der Gefahr für Nachblutung, als unzuverlässlich heraus-
gestellt. Verf. hat ein besonderes Instrument (Ovariotom) für die Ovariotomie
entworfen, womit er 30 Kühe kastriert hat. Das Ovariotom besteht aus einer
Hohlröhre mit einem schleifenförmigen Messer an dem einen Ende. Durch die
Röhre hin verläuft eine Stange mit einem beweglich daran verbundenen, abge-
flachten ringförmigen Teil ; letzterer passt genau an das schleifenförmige Messer
und hat eine schneidende und eine quetschende Kante ; an dem anderen Ende
ist ein Handgriff befestigt. Schraubt man diesen an, so wird das Ovarium abge-
schnitten, wobei sich das Ligament einklemmt und abgequetscht wird. Die Opera-
tion gestaltet sich folgendermassen : Beim stehenden Tier wird unter Lokalanae-
sthesie eine Öffnung in der rechten Flanke gemacht, wobei die Haut und Faszie
mit dem Messer, die Muskulatur und das Peritonaeum mit der zugespitzten Hand
stumpf perforiert werden. Hierauf werden mit dem eingeführten Instrument die
Eierstöcke entfernt. Bloss die Haut wird mit 4 Knopfnähten verschlossen. Verf.
hat auch die Vaginalmethode versucht. Letztere ist aber beschwerlich ; eine kleine

Perforationsöffnung in der Vagina war nicht genügend, während eine grosse
Öffnung, wodurch man mit der ganzen Hand in die Bauchhöhle eindringen kann,
die Infektionsgefahr erhöht, wegen der praktischen Unmöglichkeit die Vaginal-
wand zu sterilisieren.

Verf. hält die Methode von der Flanke aus hiit Hilfe des Ovariotoms für die
sicherste.

Il revient que lors d\'ovariotomie chez la bête bovine l\'emploi de l\'émasculateur
se montre peu pratique et l\'écraseur sans guaranties suffisantes par suite des hé-
morragies post-opératioires.

L\'auteur fait usage d\'un ovariotome spécial dont il a pu contrôler la valeur à
l\'occasion d\'une trentaine d\'interventions.

L\'appareil est formé d\'un tube à l\'extrémité duquel est fixé un couteau en
anse ; à l\'intérieur une tige portant une partie mobile, aplâtie et annulaire, s\'em-
boitant parfaitement sur le couteau et dont l\'une des branches est tranchante et
l\'autre écrasante. En serrant la manivelle adaptée à l\'autre extrémité de la tige
en pas de vis, l\'ovaire est sectionné cependant que son ligament se trouve être
retenu et écrasé.

L\'opération se pratique sur l\'animal debout : dans le flanc droit, après anesthésie
locale ; on sectionne au bistouri la peau, qui seule sera retenue par quatre points
de suture, ainsi que la couche superficielle sous-jacente ; les muscles et le péritoine
seront par après perforés à l\'aide de la main fermée, les doigts allongés.

L\'introduction par cette ouverture de la main guidant l\'ovariotome permettra
l\'enlèvement des ovaires.

Lu méthode vaginale, également mise en pratique par l\'auteur, présente cer-
tains inconvénients : alors qu\'une légère incision vaginale ne suffit pas, la large
ouverture du vagin permettant le passage de la main vers la cavité abdominale,
augmentera les chances d\'infection par suite de l\'impossibilité de rendre stérile
la paroi vaginale.

Aussi l\'auteur est-il d\'avis ([lie le mode opératoire par le flanc et l\'emploi de
l\'ovariotome spécial est la méthode la plus sûre.

To remove the ovaries in cows the emasculator proved to be unfit for use and
the ecraseur unreliable on account of the risk of secondary hemorrhage.

The author has constructed a new instrument (ovariotome) especially pro-
jected for ovariotomy, with which about 30 animals have been operated by him-
self.

This ovariotome is composed of a tube at the end of which a strap-shaped knife
is fixed. Through the tube runs a rod movable connected to a flat ring-shaped
part, with a cutting and a contusing rim. which just closes round the strap-shaped
knife. At the other end of the rod a handle is fitted.

By screwing home the handle the ovary is cut off whilst the ligament is clasped
and contused.

After local anaestesia in the right flank of the standing animal an incision is
made through skin and tunic by means of the knife ; muscle and peritoneum are
perforated by means of the fingers.

Through this incision the ovaries can be removed with the help of the hand
and the ovariotome. Only the skin is sutured with four stitches.

The author has also tried the vaginal method, but it gives much more diffi-
culties. A small incision in the vagina was not sufficient and a larger one, as to
permit the hand to enter the peritoneal cavity, gives too great a chance of infection
by the impossibility of sterilizing the vaginal wall completely. The author consi-
ders the flank method by means of the ovariotome the surest way of ovariotomy.

Onder-Directeur Veeartsenijdienst en Veeteelt, Onderstepoort, Unie van Zuid-Afrika.

Van \'n noukeurige studie van die literatuur blijk dit dat daar
nog nie \'n voldoende en sistematiese onderzoek van die haemato-
logie en pathologie van Haemonchose in skape gemaak is nie.
Daar is sommige werkers soas Hall, wat glo dat die haarwurms
(Haemonchus Contortus) bloedinge in die 4de maag veroorsaak
en dat dit die simptoomkompleks, met anemie, wat met Haemon-
chose vereenselwig word, verwek. Hutyra en Marek, aan die ander
kant beweer dat die absorpsie van toksiese stowwe waarskijnlik
meer nadelig is, as die bloedinge wat deur die wurms veroorsaak
word. Haemonchose in skape kan in sekere mate vergelijk word
met Ankylostomiase in die mens en die hond ; in hierdie opsig
dat die wurms ook bloed suig en ook bloedinge veroorsaak. Hier
ook is daar feitlik dieselde verskil van opienie in verband met die
pathogenese van die anemie en daar is veral diegene wat beweer,
dat, alhoewel die bloedinge in die derm daartoe mag bijdra, die
anemie tog hoofsaaklik veroorsaak word deur \'n verlammende uit-
werking van toksiese stowwe op die beenmurg.

Om \'n behoorlike studie van die pathogenese van die anemie in
Haemonchose bij skape te maak is dit nodig : (1) dat die skape
wat gebruik word in die eksperimente absoluut vrij van wurmbe-
smetting moet wees ; (2) dat die kuiture waarmee die skape be-
smet word, alleen wurm larwes van haemonchus contortus bevat ;
(3) dat \'n progressiewe ziekte in die diere verwek word, wat bij
voorkeur \'n dodelike verloop moet hê : (4) dat bij seksie geen ander
parasiete as haemonchus contortus teenwoordig is nie.

Op die manier moet die stellinge van Koch soas hij dit voor-
gestel het as \'n sine qua non bij \'n volledige ondersoek van bakte-
riese siektes, ook toegepas word by die studie van wurmsiektes.
Aan hier die strenge vereistes is in hcofzaak voldoen in die
eksperimente deur mij gemaak.

(1) Van die rooi selle is onderzoek : (a) hoeveelheid, (b) volume
prosent of presipitaat, (c) haemoglobin-gehalte, (d) grootte, (e)
viscositeit.

(2) Van die leucocyte is onderzoek : (a) hoeveelheid en (b) dif-
ferensiële telling.

Die skape word gebloei bij voorkeur twee of driemaal voor in-
feksie en daarne elke week gedurende, of na infeksie, tot die diere
dood is, of, totdat dit blijk dat geen simptome of andere afwijkinge
sal plaas vind nie. Na die dood van die diere word noukeurig seksie
gemaak en van al die organe, ingesluit die rooi en vet beenmurg,
word daar \'n sistematiese makro- en mikroskopiese, anatomies-
pathologiese ondersoek ingestel.

(1) Skaapbloed neem veel langer om te presipiteer as perde-
bloed. Normale skaapbloed, gemeng met citraat 0111 stolling te
voorkom, presipiteer tot konstante sijfers in \'n elektriese centri-
fuge met \'n omloopsnelheid van 1500 per minuut in 60—70\' mi-
nute. Onder dieselde kondiesies presipiteer bloed van \'n skaap,
met \'n erge graad van anemie tot konstante sijfers in 20—30
minute.

(2) Egalige relatiewe resultate word verkrij wanneer die haemo-
globin-gehalte van skaapbloed bepaal word in \'n Dubosq colori-
meter waarin \'n Newcomer plaaitjie gebruik word as standaard.

(3) Om vertroubare volume-, kleur- en volumekleur-indices bij
diere te bereken word aanbeveel dat die normaliteit van ieder dier
eers vasgestel word gedurende die pre-infeksie tyd.

(4) Agt-en-dertig skape wat vrij was van wurms, is besmet met
rein kuiture van haemonchus contortus larwes. Nege hiervan het
\'n progressiewe anemie met dodelike gevolge ontwikkel, sewe
het anemie ontwikkel, waarvan hulle weer spontaan genees het,
sonder enige mediese behandeling. Een van die sewe is verder
herhaalde male besmet met groot dosisse haemonchus contortus
larwes, sonder om simptome van Haemonchose te ontwikkel. Die
orige 23 skape het of met sukses die besmetting weerstaan, of as
besmetting werklik plaasgevind het dan het hulle geen simptome
daarvan ontwikkel nie.

(5) Omdat daar in Haemonchose geen haemoliese plaas vind nie,
is daar geen haemoglobinemie, haemoglobinurie of icterus nie.
Daar is verder geen getuienisvan primaire afwijkinge in die bloed-
bouende organe, wat die normale aanmaak van rooi selle wat daag-
liks elimineer word, belemmer nie ; die afwijkinge wat in die been-
murg teenwoordig is, is sekundair op die anemie.

(6) Die haarwurms suig bloed en as gevolg van verwondinge
van die slijmvlies en onderliggende weefsels van die melkpens
(lebmaag) ontwikkel daar lokale bloedinge, wat \'n vuil bruin of
sjokolaad verkleuring van die melkpens-inhoud veroorsaak. As

in aanmerking geneem word, dat daar \'n groot hoeveelheid water
en voedsel deur die maag passeer, is dit duidelik dat daar geduriglik
veel bloed in die orgaan moet instroom, om die kenmerkende
verkleuring van die inhoud daarvan te veroorsaak. Die bloed wat
die wurms suig, maar verai die bloedinge, is die oorsaak van die
anemie, \'n Erge graad van anemie kan in betreklik korte tyd
veroorsaak word as door baie parasiete teenwoordig is. In die
begin reageer die bloedbouende orgaan hierop met \'n gróót produk-
sie van rooiselle, sodat daar \'n erythrocytose ontstaan. Binnekort
egter vind daar \'n progresiewe vermindering van rooi selle plaas ;
daar is tegelijkertijd \'n vermindering va.n die haemoglobin-gehalte
en van die presipitaat. Wanneer die normale beenmurg nie meer
in staat is om te voldoen aan die geweldige vereistes van rooi selle
nie, ontwikkel daar \'11 kompensatoriese myeloid hyperplasie, ook
in die vetbeenmurg. Met die voortdurende verlies van bloed via
die maag-derm-kanaal, kan tenslotte selfs die hyperplastiese bloed-
bouende organe, die sirkulasie nie meer met volwasse erythrocyte
voorsien nie, dan word jong onvolwasse rooiselle vrijgelaat in die
sirkulasie. Dit verklaar die anisocytose, polychroinasie, Jolly-lig-
gaampies, die vergrote volume-index, die vergrote kleur-index
en moontlik ook die basophil-punktasie. Gedurende die verdere
verloop van die siekte raak die bloedbouende organe langsamer-
hand uitgeput en dan kom daar degeneratiewe vorms soas poikilo-
cyte en bleek selle, die so genoemde „pessarformen", voor in die
sirkulasie. Tegelijkertijd lai die voortdurende verlies van haemoglo-
bin via die maag-derm-kanaal, eindelik tot \'n tekort van haemo-
globin in die rooiselle en die volume-kleur index verminder. Dis
merkwaardig dat normoblaste nie as sulles met sekerheid gediagno-
seer is deur mikroskopiese ondersoek van bloedsmere (uitstrijkjes)
nie. Dit kan waarskijnlik toegeskrijwe word aan die akute verloop
van die gevalle wat kunstmatig verwek is. In kunsmatige haemon-
chose met \'n minder akute verloop sal daar heel waarskijnlik ook
normablaïte voorkom.

(7) Daar is geen letsels (laesies) wat as spesifiek ver Haemonchose
kan beskou word nie. Die myeloid hyperplasie, wat ook in die vet-
beenmurg voorkom is \'n sekundaire gevolg van die anemie. Letsels
soas die van nekrose om die sentrale vene en die teewoordigheid
van verwante vet stowwe en kristalle in die selle van die lewer,
sowel as in selle van die ander organe, kan waarskijnlik toege-
skrijwe word aan sirkulasie- en nutrisiesteuringe en aan steuringe
in die tet-metabolisme van die liggaam a.s gevolg van die anemie.

(8) Met uitsondering van die letsels soas die vaa nekrose om die
sentrale vene van die lewer en die vermindering in die volume-
kleur-(versadigings) index, is die haematologiese en pathologiese
veranderinge in akute gevalle van Haemonchose in skape, identies
met die wat voorkom in skape waarvan daagliks bloed afgetap word

(9) Daar is teen die end van die siekte \'n neutrophil leucocytose
wat met aktief funksionerende bloedbouende organe moet vereen-
selwig word.

(10) Die kleur-index, die volume-index en die volumekleur-
(versadigings) index, in Haemonchose van skape is presies soas
die van pernicieuse anemie van die mens. Ook die morphologiese
veranderinge in die rooi selle is baie eners in die twee siektes, be-
halve dat daar in die akute en dodelike gevallen van Haemonchose
wat ek studier het, geen megaloblaste, wat deur baie werkers as
kenmerkend ver pernicieuse anemie in die mens beskou word,
teenwoordig is nie. Die anatomies-pathologiese veranderinge van
die twee siektes lijk egter glad nie op mekaar nie en haemoside-
rose, erythrophogocytose en die myeloid metaplasie van perni-
cieuse anemie kom nie voor in Haemonchose in skape nie. Hieruit
moet afgelei word dat die aard van die beskadiging van die rooi
selle in pernicieuse anemie en die veranderinge daarvan in Hae-
monchose verskillend is.

(11) Dis merkwaardig dat daar bij \'n hele paar van die kuns-
matig verwekte gevalle van Haemonchose infarkte van die hart
plaats gevind het en in een geval was daar talrijke swere in die
lebmaag.

De beoordeeling van de proeven van Eykman en McConkey is afhankelijk van
de reeks eigenschappen die men voor de groep der Colibacteriën bindend acht.
I)e uitkomsten met genoemde proeven onder verschillende omstandigheden, wor-
den bespioken en in het bijzonder wordt aandacht gewijd aan de thermotolerantie
bij de lactosevergisting.

Het bacteriologisch onderzoek van water voor hygiënische doeleinden wordt
steeds meer gecompliceerd tengevolge van de toenemende differentieering in de
groep der colibacteriën. Het best is de uitkomsten van de proef van Eykman
te vergelijken met de gisting in glucose- en lactosehoudende vloeistoffen.

Bespreking, naar aanleiding van eigen proefnemingen, van de moeilijkheden
waar het bacteriologisch drinkwater-onderzoek op stuit. Hier blijkt wel hoe weinig
eenheid van methode en waardeering der gegevens er bij de verschillende onder-
zoekers heerschen.

Bestudeering van het chemische, in het bijzonder van het proces der suiker-
vergisting.

In navolging van Schwartzman en Walker heeft schr getracht, door middel
van een specifieke bacteriophaag voor de haemolytische streptococcen van erysi-
pelas, een onderscheiding te maken tusschen deze en de in cultureel en biochemisch
opzicht daarmede overeenkomende streptococcus, die bij roodvonk wordt aange-
troffen. Daarbij bleek een zekere onregelmatigheid te bestaan, welke teruggevoerd
Werd op de verandering der culturen van ,,smooth" in ,,rough"-groei.

In 1929 heeft onze landgenoot Waterman een agglutinatiemethode beschreven
voor carcinoom Op grond van eigen onderzoek is Julius tot het besluit gekomen,
dat deze reactie niet voor carcinoomcellen specifiek is en dat het verschijnsel waar-
schijnlijk berust op het phenomeen van Forssman (heterogenetische antistoffen).
Dl. 6, No. 2.

De zoogenaamde ..Pegallac" methode (zuur- en gasvorming en reductie in een
mengsel van pepton, lactose en rundergal) gaf naar beide richtingen miswijzingen,
waar het ging om Colibacteriën in melk aan te toonen. Veel betere uitkomsten wer-
den verkregen met bepaling van de indolvorming volgens de methode, die Gers-
bach heeft aanbevolen \\ oor het onderzoek van drinkwater. Deze methode kan,
omdat zij kwantitatief wordt uitgevoerd, tevens een beeld geven van de hoeveel-
heid colibacteriën die aanwezig zijn.

Quantitatief en qualitatief bacteriologisch onderzoek van onder bijzondere voor-
zorgen gewonnen melk. C F. van Oijen.

Beschouwingen naar aanleiding van het oorspronkelijke stuk van Velthorst
(Dl. 5. No. 3).

Het verschijnsel der bacteriophagie werd bestudeerd met B. Shiga-Kruse. Met
hooge begindosis (hooge titers) woidt een groote fractie der bacteriën momentaan
gedood. Kleine hoeveelheden lysin (lagere begintiters) tasten de bacteriën wel aan,
maar werken niet doodend. De ziekte der bacteriën openbaart zich door een ver-
snelde vermeerdering en spoedig afsterven. De door het lysin gedoode bacteriën
vertoonen karakteristieke postmortale veranderingen. Zij worden snel en volledig
tot oplossing gebracht ; daarbij ontstaat nieuwe lysin.

Verslag van de Vergadering der Nederlanüsche Vereeniging voor Microbiologie op
13 Juni 1931 te Amsterdam. v. d Hoeden

Verslag van het voorkomen en de bestrijding van malleus op het eiland Lombok
in 1928, door Dr. o. K. Preuss

Het was reeds in het jaar 1900 bekend, dat op het eiland Lombok sporadische
gevallen van malleiis voorkwamen. (Zeer waarschijnlijk is deze ziekte van het eiland
Soembawa op Lombok overgebracht door invoer van aan malleus lijdende paarden.
Op eerstgenoemd eiland kwa,m deze ziekte reeds in 1894 voor, mogelijk nog veel
vroeger. Ref.)

In Mei 1907 werd een deskundig onderzoek ingesteld naar de uitbreiding ervan,
hetgeen uitwees, dat malleüs aldaar enzoötisch heerschte. Er werden niet minder
dan 147 klinisch zieke paarden aangetroffen en afgemaakt, terwijl 183 paarden met
verdachte verschijnselen werden afgezonderd.

Einde 1907 en gedurende het daaropvolgende jaar werd door een speciaal hiervoor
aangestelden gouvernementsveearts de geheele paardenstapel geregistreerd en

onderzocht, die bleek te bestaan uit 13.300 dieren en waarvan er 895 leden aan
malleüs, die allen werden afgemaakt.

Alhoewel de volgende jaren weliswaar controle werd uitgeoefend, kon deze
ziekte bij gebrek aan voldoende hulppersoneel onmogelijk met succes bestreden
worden.

Tot het jaar 191S bleef het aantal gevallen, na die eerste groote opruiming
van aan klinischen malleüs lijdende paarden, betrekkelijk gering, doch in 1919
bleek het alweer dringend noodig dat krachtig werd ingegrepen. Op een totaal van
15000 paarden werden 143 gevallen van malleüs aangetroffen. In de jaren
J921 en 1923 werd nu de bestrijding krachtig uitgevoerd, met het gevolg dat op
respectievelijk 25.229 en 24.410 paarden 156 en 77 zieke dieren onteigend en afge-
maakt werden.

Ondanks dezen maatregel werden de volgende jaren nog geregeld verspreide
gevallen van malleüs geconstateerd, een bewijs, dat de ziekte haar enzoötisch
karakter nog niet verloren had. Hierin werd aanleiding gevonden om den paarden-
stapel van het geheele eiland aan een systematisch onderzoek te onderwerpen.
Dit onderzoek gold in de eerste plaats het opsporen en afmaken van aan klinischen
malleüs lijdende paarden, doch strekte zich bovendien uit tot de ophthalmo-
malleïnatie en de complementsbindingmethode.

Totaal werden 20.002 paarden gemalleïneerd, waarvan 19.595 negatief, 381
twijfelachtig en 26 positief reageerden. Van de 28 afgemaakte paarden was bij
21 door de ophthalmo-malleïnatie en bij 7 stuks door de positieve complement-
binding de diagnose malleüs vastgesteld.

Toe heden is de noodige aandacht aan de bestrijding dezer ziekte geschonken,
zoodat thans nog slechts sporadische gevallen van malleüs op het eiland Lombok
worden aangetroffen.

Het witte bloedbeeld bij malleus en saccharomycosis, door Dr. J. P. I\'oov, Ge-
meenteveearts te Soerabaia.

Over dit onderwerp schreef Dr. Fooy een dissertatie ; auto-referaat hierover
is in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde verschenen (1 en 15 Sep. No.).

Diagnostiek in de praktijk van enkele besmettelijke ziekten, door Dr. \\Y C. \\
Doeve.

Schrijv er vestigt er in zijn voordracht de aandacht op, dat uit een wetenschap-
pelijk oogpunt niets nieuws door hem wordt verkondigd. Hij heeft echter den in-
druk gekregen dat het voor de jongste collega\'s misschien wel nuttig kan zijn,
enkele oude kwesties op het gebied van practische diagnostiek weer eens op te
rakelen. Voornamelijk worden besproken de diagnostiek te velde van miltvuur, sep-
tichaemia epizoötica en surra Vooral, omdat er geen tropische cursus meer bestaat
voor de Gouvernementsveeartsen heeft collega Doeve hiermede ongetwijfeld
een goed werk verricht.

Een door inwrijven met „Sangkajoe" (zaden van croton Tiglum L) veroorzaakte
hevige huidirritatie bij een paard, door 1 C. Kraneveld en Raden Djaenoedin

Uit de afdeeling voor Algemeen onderzoek van het veeartsenijkundig Instituut
te Buitenzorg ; Directeur C. Bubberman.

Het betrof hier een gerechtelijk onderzoek, waarbij twee personen verdacht
waren van met kwaadwillige bedoelingen Sangkajoe op de huid van een paard en
wel in de omgeving van de uitwendige genitaliën te hebben ingesmeerd, tengevolge
waarvan een zoo hevige huidaandoening zou zijn opgetreden, dat het dier eenigen
tijd ongeschikt werd voor het verrichten van den da.gelijkschen arbeid.

Ten einde de prikkelende werking nader te controleeren, werd een proef op
een paard ingesteld. Op de binnenvlakte van de dij, naast de vulva en in het hoogste
gedeelte van de lies werden deze zaden droog verwreven met een wattenprop en
het bleek inderdaad dat reeds na een uur duidelijk oedeem van de huid optrad.
Na 6 uur had het proces zich aanmerkelijk uitgebreid en was er over een ongeveer

twee handengroote oppervlakte een ernstige warme, bij druk pijnlijke zwelling
aanwezig. De volgende dagen tot en met den 3den dag nam de zwelling in omvang
toe, waarna geleidelijk mummificatie van de oppervlakkige huidlagen ontstond.

In den algemeenen toestand van het proefdier waren geen belangrijke stoornissen
waar te nemen.

Deze dierproef heeft dus wel uitgewezen dat Sangkajoe, indien fijngestampt
op de zachte dunne huidgedeelten van paarden ingewreven, zelfs wanneer dit
slechts vrij oppervlakkig geschiedt, een zoodanig sterk prikkelende werking kan
uitoefenen, dat sterke oedemen, gevolgd door afsterven van de oppervlakkige
huidlagen er door kunnen ontstaan. \'t Hoen.

Over de vorming van miltvuursporen in gesloten cadavers. (Zur Sporenbildung
der Milzbrandbazillen in gtschlossenen Tierkadavern, Spassof, Wiener Tierarztl.
Monatsschr., 1930, pg. 908).

Cavia\'s en muizen werden met een bekenden miltvuurstam besmet en na hun
dood gedurende verschillende tijden, varieerende van 8 uur tot r6 dagen, bij kamer-
en koelkasttemperatuur bewaard en dan geseceerd. Organen en darminhoud wer-
den weggenomen en hiervan materiaal, nadat het 20 min. lang op 65° C. was verhit,
op agarplaten uitgestreken. Op geen enkele plaat groeiden m\'ltvuurkolonie\'s.

Daarentegen groeiden wel uit onverhit materieel van organen en darminhoud
de typische miltvuurkolonie\'s, zoodat aangetoond was, dat in gesloten cadavers
van dieren geen miltvuursporen worden gevormd.

De structuurveranderingen van spierweefsel bij conserveering en toebereiding.
(Die Struckturverdnderungen des Muskelfleisches bei der Konservierung und Zuberei-
lung, Kallert, Zeits. f. Fleisch- und Milchhyg., Jg. 41, pg. 297, 1931).

Kallert maakte een uitvoerige studie van de veranderingen, die in het vleesch
kunnen optreden bij de bekende methoden van conserveering of toebereiding, als
uitdrogen, het zouten, rooken, verhitten, bevriezen, steiiliseeren enz. Het zou te
ver voeren hier alle bijzonderheden, welke Kallert waarnam, mede te deelen.
Belangstellenden raadplegen daartoe het oorspronkelijke artikel. Slechts de resul-
taten wil ik hier vermelden.

1) Bij droging ziet men een sterke ineenschrompeling van de musculatuur,
onverschillig of het vleesch met of zonder zoutinwrijving gedroogd wordt. Gewichts-
verlies gemiddeld 62 %.

2) Bij pekeling ziet men veranderingen in den fijneren bouw der spieren optreden,
waarbij vooral een samenklonteren der dwarsdoorsneden der spierfibrillen in
groepen, onder vorming van groote splitsingsruimten, opvalt. Gewichtstoename
gemiddeld 4 %.

3) Gezouten vleesch geeft histologisch het beeld van pekelvleesch. Door water-
onttrekking een gewichtsverlies van gemiddeld 14 %.

4) Bij rooken ziet men een gewichtsverlies bij gepekeld vleesch van 34 %, ge-
zouten vleesch 27 %. Bij het inwerken van zout en rooken te zamen een gewichts-
verlies van 35 %. De sterke wateronttrekking door het rooken geeft dezelfde histo-
logische veranderingen als bij drogen in de lucht.

5) Bij insluiten in blik een gemiddeld gewichtsverlies van 40 %. Door de sterke
verhitting een stolling van de colloidale substanties in de spierfibrillen en in de
intercellulaire ruimten, waarbij men dikwijls, onder een korrelig verval of vorming
van amorphe massa\'s, gelijktijdig een uitpersing van vleeschsap kan waarnemen.
De dwarsstreeping der spierfibrillen bleef in den regel uitstekend waarneembaar.

6) Bij bevriezen treden tusschen de scherp omlijnde dwarsdoorsneden der spier-
fibrillen min of meer groote, onregelmatige gaten op, die zich bijzonder sterk ont-
wikkelen in die gedeelten, waar veel bindweefsel aanwezig is. De fibrillendwars-
coupes zelf vertoonen geen veranderingen, het sarcolemna is intact en dwars-
streping goed zichtbaar.

In het eigenlijke spierweefsel ontstaan talrijke, met ijs gevulde holten. Gemid-
deld 6 % gewichtsverlies.

7) Gekookt vleesch herinnert histologisch sterk aan busvleesch. De dwarsdoor-
sneden der spierfibrillen zijn grooter dan bij versch vleesch ; de contouren gegolfd,
als aangevreten. De vezelinhoud was op zulke plaatsen dikwijls van het sarcolemna
teruggetrokken en korrelig vervallen. De intercellulaire ruimten sterk en zeer on-
regelmatig verwijderd en met een vezelige of amorphe massa opgevuld. De dwars-
streeping meestal goed te onderkennen. De sterke zwelling van het bindweefsel
is een gevolg van de omzetting in lijm door het koken. Gewichtsverlies bij opzetten
in koud water 37 %, in kokend water 31 °/₀.

■ja) Bij het koken van gepekeld of gezouten vleesch ziet men sterke histologische
veranderingen optreden ; in nog meerdere mate bij het koken van gerookt vleesch.
Gewichtsverlies gemiddeld 40 % bij het koken van gepekeld vleesch, 31 % bij
gezouten vleesch, 21 % bij gepekeld en gerookt vleesch en 22 % bij gezouten en
gerookt vleesch.

8) De plotselinge inwerking van gesmolten vet bij het braden veroorzaakt een
zeer snelle stolling van de oppervlakkige laag van het vleesch, wat zich vooral
openbaart in de vorming van holten in de korst en sterk verwijde intercellulaire
ruimten. Beide zijn het gevolg van de plotselinge vorming van waterdamp in het
weefsel. Gemiddeld 40 °/₀ gewichtsverlies.

9) Bij het steriliseeren door stoom waren de macroscopische veranderingen van
het vleesch hetzelfde als bij het koken. Gemiddeld 40 % gewichtsverlies.

In een aantal iwellingsproeven werd geconstateerd, dat in 72 uur gemiddeld
aan water werd opgenomen, door zonder zout gedroogd vleesch 74 % van het ge-
wicht, door met zout gedroogd vleesch 85 %, door gepekeld en gerookt vleesch
20 °/₀ en door gezouten en gerookt vleesch 22 % van het gewicht. Histologisch
vertoonde het gedroogde vleesch een duidelijk lossere structuur, wat vooral bleek
uit de onregelmatigheid van de ligging der fibrillencoupes. Bij het rookvleesch, dat
weer water had opgenomen, zag men histologisch bijna geen verschil meer met
versch vleesch

Bij telling van het aantal doorsneden der spierfibrillen vond Kallert, dat ge-
middeld in een bepaalde afmetingen hebbend gezichtsveld werden geteld ; bij
versch vleesch 22 dwarscoupes, bij zonder zout gedroogd vleesch 37, bij in blik
ingesloten of heet opgezet gekookt vleesch slechts 16 coupes. Bij de overige vleesch-
soorten beweegt zich dit getal tusschen 16 —37 alnaar het histologisch beeld. Vol-
gens Kallert berusten al deze veranderingen op colloidchemischen grondslag.

De verontreiniging der longen met maaginhoud na de slachting. (Zum Vorkommen
von Mageninhalt in den Rinderlungen nach der Schlachtung, Bugge, Berl. Tierarztl.
Wochens., pg. 430, 1930).

In een vroegere publicatie heeft Wundram medegedeeld, dat bij elke voedsel-
aspiralie, onverschillig in welke longafdeeling ze aanwezig is, op de trachea-mucosa
bij de bifurcatie voedselpartikeltjes waren op te merken. Zijn conclusie was dan
ook, dat, als het slijmvlies daar ter plaatse vrij is van voedseldeeltjes, men ook
het geheele longweefsel vrij mag beschouwen. Volgens Wundram kan men alle
longen met voedselaspïratie ontdekken, als men maar bij de geslachte keuring een
insnijding maakt in de trachea, ter hoogte van de bifurcatie.

Naar aanleiding van deze conclusie onderzocht Bugge een 300-tal ïunder-
longen aan het Berlijnsche abattoir. Bij elke long werd de trachea in het bovenste
gedeelte, de bronchus eparterialis, de trachea ter hoogte der bifurcatie, het begin
der beide hoofdbronchi en het onderste gedeelte dezer hoofdbronchi op voedsel-
verontreiniging onderzocht.

Gemiddeld vond hij verontreinigd het bovenste gedeelte der trachea in 61.3 %
der gevallen, de bronchus eparterialis in 62 %, bifurcatie 54.3 %, hoofdbronchus
links 22.3 °₀, rechts 56 °₀, hoofdbronchus in onderste gedeelte links 12 rechts
39%.

Bij vergelijking dezer cijfers blijkt, dat de cijfers voor bronchus eparterialis

en hoofdbronchus hooger zijn dan de oraal gelegen deelen (trachea en bifurcatie).
Ook kon hij niet de conclusie van Wundram bevestigen, dat men steeds in de
trachea bij de bifurcatie voedselpartikeltjes moet vinden als de fijnste bronchiën
verontreinigd zijn In enkele gevallen zag hij voedselmassa in de trachea, bronchus
eparterialis en in de zijtakken van rechter, zelden linker hoofdbronchus, terwijl
juist bij de bifurcatie niets was op te merken.

Volgens Bugge moet men dan ook de trachea in haar geheele lengte langs de
•dorsale zijde openen, zoodat men de mucosa en alle zich afsplitsende bronchiën
nauwkeurig kan inspecteeren.

Onderzoekingen over het voorkomen en de beoordeeling van beentuberculose bij
varkens. (Untersuchungen über das l\'orkommen und die Beurteilung von Knochen-
tuberkulose bei Schweinen, Brandt,Schlachthofwesen und Lebensm\'tteliiberuachung,
No. ii, 1931, pg. 41, Beilage zur Deutsche Tierärztliche Wochens.)

Als leider van den vrijbank te Hannover onderzocht Brandt een 182-tal varkens
met tuberculose. In het bijzonder ging hij na of bij varkens, waarbij tijdens de ge-
wone slachting een tuberculeuze haard in de wervelkolom was aangetroffen, ook
nog in de overige beenderen tuberculeuze- processen aanwezig waren.

Van 58 varkens zonder werveltuberculose kwamen bij 11 stuks (18.96%) wel
tuberculose haarden voor in andere beenderen. Bij 50 varkens met één tubercu-
leuze wervelhaard waren 22 dieren (44 %) met haarden in andere beenderen, bij
40 varkens met twee wervelhaarden 20 dieren (50 %) met andere haarden, bij 7
varkens met 3 wervelhaarden 7 dieren (100 °/₀) met andere haarden, bij 11 varkens
met 4 wervelhaarden 6 dieren (54.5 °₀) met andere haarden, bij 6 varkens met 5
wervelhaarden 5 dieren (83 %) met a.ndere haarden, bij 3 varkens met 6 wervel-
haarden 2 (66.6 °/₀) met andere haarden, bij 3 varkens met 8 wervelhaarden 3
{100 °/₀), bij 2 varkens met 9 wervelhaarden 2 (100 °₀), bij 1 varken met 10 wervel-
haarden 1 (100 %) en bij 1 varken met 12 wervelhaarden 1 (100 °₀) met andere
haarden.

Van 182 varkens werden dus, afgezien van de werveltuberculose, nog bij 83
dieren (45.6 %) tuberculeuze haarden in de overige beenderen aangetroffen. Van
belang is verder het feit, dat bij 5 varkens met elk 4 wervelhaarden en bij 1 varken
met 5 en 1 varken met zelfs 6 wervelhaarden geen enkel ander been was aangetast.

Wat de frequentie betreft, bleek de kop 1 maal aangetast, het borstbeen 4 maal,
het bekken 10 maal, ribben 19 maal, humerus 19 maal, radius-ulva 5 maal, femur
36 maal, tibia-fibula 19 maal, kniegewricht 3 maal. spronggewricht 16 maal, mid-
del voetbeentjes 7 maal Het meest is derhalve aangetast de femur.

Naar aanleiding van deze resultaten is Brandt van meening, dat in elk geval
vóór de verkoop van, wegens tuberculose, minderwaardig of voorwaardelijk goed-
gekeurd varkensvleescli alle beenderen moeten worden doorgehakt, daar het
anders niet is uit te sluiten, dat beenderen met tuberculose haarden in consumptie
komen.

Over de electrische bedwelming van varkens. (Ueber die Anwendung des elektrischen
Stromes zur Betäubung von Schlachtschweinen, Matthiesen & Grüttner, Schlacht-
hofwesen u. Lebensm. Überwachung, No. 12, pg. 45, Beilage D. T. W.).

Bij hun proefnemingen met de electrische bedwelming van varkens gingen
Matthiesen & Grüttner speciaal na, welke bedwelmende werking de electrische
stroom uitoefent, verder de eventueele invloed van deze bedwelmingsmethode
op de hoedanigheid van het vleesch en het praktisch gebruik in de slachthal tijdens
de z.g. spitsuren.

a) De bedwelming werd verkregen met een stroom van 70 Volt, door middel
van de tang van Lottersch.mid-Weinberger. Daar een terugkeeren tot het ge-
wone leven bij de electrisch bedwelmde dieren altijd kan plaats vinden, zou men
de electrische bedwelming als echt moeten kwalificeeren, dit in tegenstelling meteen
z.g. bedwelming door kogel of penapparaat, waarbij nooit meer een herstel tot
den ouden toestand mogelijk is. Dit is dus streng genomen geen bedwelming, maar
meer een dooden.

De tang werd gedompeld in een zo % zoutoplossing en aangezet achter de ooren.
Bij het inschakelen der stroom krijgen de dieren een ruksgewijze, algemeene spier-
spanning. Het hoofd wordt naar achteren geworpen, de ooren staan steil, de oogen
gesloten, de staart krult sterker, de beenen gestrekt en de teenen uit elkaar gespreid.
Na eenige seconden is deze kramp verdwenen. De spieren verslappen en het hoofd
valt voorover. De tang moet zoolang opgezet blijven, totdat de kop voorover
valt, d. i. gewoonlijk na 8—12 seconden. Bij een stroomspanning van 70 Volt
geschiedt dit iets vlugger dan bij 42 Volt. De bewusteloosheid blijkt uit het weg-
vallen van de corneareflex en uit het geen geluid geven. Het uitbloeden geschiedt
even sterk als bij penbedwelming.

Het uitstroomende bloed is helrooder van kleur, waaruit blijkt, dat de adem-
haling minder wordt beinvloed. Een vereischte is het, dat men voldoende lang
wacht tusschen het tijdstip van steken en het in de broeikuip werpen ; men moet
n.1. overtuigd zijn, dat de dieren absoluut uitgebloed zijn.

b Een minder volledige uitbloeding als bij de penbedwelming werd niet opge-
merkt. Ook het fabriceeren van vleeschwaren uit dit vleesch ging uitstekend. Een
verder voordeel is nog, dat de hersenen intact blijven en er weinig geschreeuw van
varkens wordt gehoord.

c) Wat het praktisch gebruik in de hal betreft, één knecht kan gemakkelijk
geheel alleen bij 2 vallen de varkens electrisch bedwelmen, zoodat 2 broeikuipen
steeds voldoende dieren te broeien krijgen. Soms zelfs is een pauze in het bedwel-
men noodig.

Door Grüttner werden nog andere electrische bedwelmings-apparaten gepro-
beerd, als de Kitt\'sche val, de staafelectroden, en de drievoetelectrode volgens Escher
Het best beviel hem de tang van Lotterschmid.

Het verdwijnen van corneareflex, huidreflex, ademhaling, hartslag en het verloop
van de temperatuur bij geslachte dieren. (Untersuchungen über das Erlöschen vort
Kornea-reflex, Hautreflex, Atmung, Herzschlag und iibef den Verlaitf der Rektal-
temperatur bei geschlachteten Tiere, Sachse, Inaug.-Dissert . Leipzig. 1930).

1) Corneareflex onmiddellijk bij alle, door schot of slag bedwelmde dieren, is
verdwenen. Bij een slag met de bijl kan het voorkomen, dat het, op de bodem der
4de ventrikel der Medulla oblongata gelegen centrum voor ooglidsluiting (fascialis-
kern) niet buiten functie wordt gesteld, zoodat dan de corneareflex gemiddeld
nog $ min. na het steken aanwezig blijft. Bij volgens Joodsche ritus geslachte
dieren blijft de reactie zoolang bestaan, tot het centrum der fascialiskern door
anaemie buiten werking wordt gesteld.

2) 1 Iet verdwijnen van de huidreflex is onafhankelijk van de bedwelmingswijze.
Bij runderen en varkens was ze altijd vóór het einde van het uitbloeden verdwenen;
niet bij kalveren, waarbij ze zelfs tot 9J minuut na het ophouden van het uitbloeden
aanwezig bleef. Bij kalveren en runderen verscheen ze in enkele seconden na het
verdwijnen door kopslag weer opnieuw. Dit bewijst dat de enkele, in de ruggemerg-
segmenten gelegen centra hun werkzaamheid voor de huidsensibiliteit nog eenigen
tijd behouden

3) De ademhaling verdween onmiddellijk bij de door den kogel bedwelmde die-
ren, waarbij de medulla oblongata, de zetel van het ademhalingscentrum, door
het naboren met een pen vernietigd wordt. Bij door den kogel, zonder naboren, en
door kopslag bedwelmde runderen (35) werden bij 26 dieren nog enkele ademha-
lingsbewegingen, tot zelfs 3 min., 10 seconden na het steken, waargenomen.

Kalveren, welke onmiddellijk na het steken gedecaplteerd werden, vertoonden
geen ademhaling meer. Bij overige kalveren werd nog een 50 seconden durende
ademhaling opgemerkt.

Bij alle runderen en kalveren was de ademhaling nog vóór het einde der uitbloe-
ding en vóór het verdwijnen der hartslag verdwenen. Bij varkens verdween de
ademhaling steeds vóór het ophouden van het hart, duurde echter na het steken
nog 15 seconden tot 1 minuut 50 seconden. Bij alle dieren waren ademhalingen

en bewegingen zeer onduidelijk en zeer onvolkomen. De dieren met halssnede krij-
gen een sterk ingespannen, zeer dyspnoëische ademhaling, met lange inspiraties
en korte exspiraties.

4) De hartslag was bij alle 141 dieren, met uitzondering van 1 jong rund en 2
varkens, na de slachting nog aanwezig Hoe langer de uitbloeding duurde, hoe
langer de hartslag bleef vooitbestaan. In 59 gevallen was hij ook nog te voelen na.
de uitbloeding. De bij het halsdoorsnijden plaats vindende bedwelming en bloed-
onttrekking brengen het hart niet direct tot stilstand. Het hart bezit voor zijn
onafgebroken functie een bijzonder fijne en gecompliceerde innervatie, bestaande
uit een extra-cardiale, in de medulla oblongata ontspringende N. vagus en N.sym-
pathicus en uit een intracardiale innervatie, waarvan vele gangliencellen in ver-
schillende gedeelten van het hart.

Daar nu, tengevolge van de bedwelming, de extracardiale innervatie door belee-
diging van de medulla oblongata buiten functie wordt gesteld, slaat het hart,
tengevolge van zijn automatie (het hart kan de impulse voor zijn functie in zich
zelf opwekken) na het slachten nog een korten tijd door.

Het ophouden van ademhaling en hartslag beteekent voor het individu de dood.
Doch daarmee zijn de uitingen van het leven nog niet volkomen verdwenen, want de

5) rectaaltemperatuur stijgt nog na het slachten met ongeveer 0.2—0.4" C.
en daalt ongeveer 15 minuten na het steken pas opnieuw. Dus de warmteprodu-
ceerende processen duren in het lichaam nog iets voort. Daar het bloed dan niet
meer door het lichaam stroomt, kan geen warmte meer door de huid worden af-
gegeven, zoodat deze tijdelijke warmteproductie tot eene verhooging van de in-
wendige temperatuur leidt. de Graaf

De colpitis door trichomonas, bij de mens, is een afzonderlijke ziekte ; ver-
schijnselen : dun vloeibaar etterig vaginaal secreet, waarin de trichomonas gemak-
kelijk is aan te toonen, vermagering, bloedarmoede.

Behandeling : spoelingen met sublimaatoplossing en tampons met borax-
glycerine. (Hf.es, Klin. Woch , ref N T. v. G., 1931 III, No. 35, blz. 4450).

Clinieal, bacteriological and physio-chemieal studies of the pregnant bovine
uterus. CoNKLiN, McCarthy, Thompson en Pugsley, The Cornell Veterinarian,
1931, 21, 2, blz. 177.

Bij het bacteriologisch onderzoek van 80 bevruchte baarmoeders van koeien
bleken 71 microörganismen te bevatten. Meestal vond men in de amnion-vloeistof
en tusschen uterus en chorion bacteriën, die men in den darm pleegt aan te treffen.
In uteri waarin de vloeistof een ■hoogen zuurgraad had, waren steeds bacteriën,
die zuur vormden uit suikers en in melk.

Troebele amnion-vloeistof was zeer bacterierijk. De bacteriologisch steriele
amnion-vochten hadden een chemisch normale samenstelling. Brucella kon ge-
makkelijk uit de vloeistof worden geïsoleerd, maar werd nooit in reincultuur
aangetroffen, fn de ,,zieke monsters" was het aminozuur en totale stikstofgehalte
verhoogd en de hoeveelheid koolzuur verminderd.

Br. a.bortus zou niet in staat zijn zich te vermenigvuldigen in den niet-drachtigen
uterus. Eerst doordat het milieu in de bevruchte baarmoeder door de bovenge-
noemde bacteriën voor de abortusbacil gunstig zou zijn gemaakt, gaat deze een
rol spelen.

Daarom ook zouden de gevallen van verwerpen in een zeer vroeg stadium niet
veroorzaakt zijn door Br. Bang.

De toestand van de amnion-vloeistof is te bepalen uit de dichtheid en de vries-
puntsverlaging. Normale vloeistoffen hadden een pH 6,85 ; monsters van clinisch
zteke dieren 5.46 tot 7.2. De hoeveelheid droge stof was in pathologische gevallen
vergroot, het chloorgehalte laag en het phosphorgehalte hoog.

Een suipestifer-infectie. N. Matveld, Ned. Tijdschr. v Geneesk. 1931, 75,
III, 27, blz. 3560.

Een 18-jarig meisje, dat al eenige weken het bed had moeten houden wegens
algemeene slapte en dat voor 5 dagen daarenboven diarrhee had, werd in vrij zie-
ken toestand met temperatuur 39.9, pols 136, longgeruischen en systolische hart-
souffle in het ziekenhuis opgenomen. Dr. Yitringa kweekte uit het bloed een para-
typhusbacterie, die hij op grond van serologisch onderzoek voor een „suipestifer"
hield.

N 4 maanden bedroeg de agglutinatietiter van het patiëntenserum met den eigen
stam 500, met B suipestifer 400.

De eerste weken was de koorts zeer hoog, in den aanvang diarrhee, veel hoesten,
geen sufheid. De paratyphusbacterie werd ook nog enkele malen in de urine ge-
vonden, maar niet in de ontlasting. Behalve een pyelonephritis waren alle ziekte-
verschijnselen na ongeveer 2$ maand verdwenen. De bron van de besmetting
is niet opgespoord.

(Dit zou het eerste geval in Nederland zijn, waar bij den mensch een suipestifer-
bacil werd gevonden. Het is daarom te betreuren, dat niet nader blijkt op grond
waarvan men tot deze diagnose is gekomen. Het eenvoudig serologisch onderzoek
alleen (agglutinatie) mag niet als volledig bewijzend worden beschouwd. Ref.).

Rapporten betreffende besmettelijk verwerpen van koe, schaap en varken, uitgebracht
op het ij de Internationale Veeartsenij kundige Congres te Londen, 1930.

Infectious abortion of cattle, swine and sheep in the United States. W. E. Cotton

De verbreiding van het besmettelijk verwerpen in de Vereenigde Staten is enorm ;
de jaarlijksche schade door deze ziekte berokkend wordt op meer dan 50 millioen
dollars geschat Door de reageerende koeien systematisch uit een veestapel te
verwijderen kan men dezen wel zoodanig abortusvrij maken, dat de oeconomische
schade is opgeheven ; voor de totale uitroeiing zijn meer geleidelijke methoden
het meest aangewezen. De rol, die de vaccinatie speelt moet beperkt blijven. De
bereiding, distribueering en wijze van toepassing van de entstof dienen onder
strenge controle te staan.

Men streve er naar een doelmatig vaccin te vervaardigen van avirulente stam-
men. De runderen kunnen zich besmetten door de conjunctiva en waarschijnlijk
ook door de intacte huid. Het is gewenscht dat nauwkeurig studie wordt gemaakt
van het verband tusschen de Bang-infect ies der koeien en die van de varkens,
in het bijzonder dat wordt onderzocht of de porcine stammen, die —• zooals be-
kend — zeer virulent zijn voor den mensch, den koeie-uier kunnen invadeeren
en zich daar staande houden.

Bij het onderzoek van 16743 koeien gedurende de jaren 1912—1929 werd na
abortus in 28.72 % der gevallen een aanwijzing gevonden voor infectie met den
bacil van Bang. Van belang is de ervaring, dat een besmette stal, die gedurende
de zomermaanden onbewoond is gebleven, geen smetstof meer herbergt. Het
aantal koeien, dat met de melk abortusbacteriën uitscheidt, is in verschillende
stallen zeer verschillend. De handelsmelk, welke verkregen is door het mengen
van het product van vele koeien, bevat relatief maar weinig B Bang : bij het
onderzoek van 106 monsters handelsmelk werd slechts één besmet bevonden,
terwijl in de mengmelk van 241 boerderijen 44 positieve uitkomsten werden ver-
kregen. Holth heeft opgemerkt dat cavia\'s die met abortusbacteriën geïnfecteerd
zijn, zeer gevoelig zijn voor tuberculine.

In Noorwegen ligt het zwaartepunt van de bestrijding bij de prophylaxe. Zoo-
lang de ziekte in een bedrijf acuut optreedt kan weinig worden gedaan voor de uit-
roeijng ; bij meer chronisch verloop daarentegen is veel te bereiken met serum-
onderzoek, scheiden der wel- en niet reageerende dieren en verwijdering der chro
nische bacillenuitscheiders. Tegen het enten met levende culturen bestaan over-
wegende bezwaren.

Voor doelmatige bestrijding van het besmettelijk verwerpen moet bij alle ge-
vallen een onderzoek worden ingesteld naar den aard van de infectie, omdat een
zeker aantal wordt veroorzaakt door andere microörganismen. De natuurlijke
Bang-infectie geschiedt in den regel door opnemen der smetstof met het voedsel.
Van veel minder belang is de besmetting bij de dekking. De meest voorkomende
oorzaak van het optreden der ziekte in een stal is het binnenvoeren van nieuw
aangekochte, latent geïnfecteerde dieren, ook al reageeren deze serologisch niet.
Bij kalverdiarrheën speelt de Abortusbacil vaak een primaire rol, andere bacteriën
een secundaire. De verbetering der hygiënische verhoudingen is van groot belang
bij de bestrijding, maar is op zich zelf niet voldoende. De gebruikelijke vaccinatie-
methoden zijn allerminst ideaal, al zijn er soms gunstige resultaten mede bereikt.
Het is zaak daarnaast meer aandacht te wijden aan de chemotherapie. Men mag
meer nut verwachten van maatregelen van private personen en fokvereenigingen,
dan van de veterinaire politie. De ziekte komt bij schapen en varkens veel minder
vaak voor dan bij het rund. De infecties bij menschen kunnen tot stand komen
door onmiddellijk contact (beroepsziekte van dierenartsen) of door het gebruik
van melk.

Ter voorkoming van de laatste wijze van besmetting is het voldoende de melk
te verhitten tot 63—65°.

Some clinical observations on the agglutination test for B. abortus as a means
of controlling abortion and other genital diseases in cows. H. Lothe, The Cornell
Veterinarian, 1931. 21. 2. blz. 130.

In een veestapel, waarin besmettelijk verwerpen heerschte, werden de 60 Br.
Bang agglutineerende koeien in een anderen stal ondergebracht.

Van de 60 „positieve" dieren gaven 32 (53.3 %) pathologische geboorten (20
abortus, 7 praematuur). Bij de „negatieve" runderen bedroeg het aantal afwijkingen
45 (= 20.90^ ; 29 abortus, 4 praematuur). Het serumonderzoek, dat bij herhaling
was verricht heeft hier dus in ongeveer 21 °/₀ in de steek gelaten.

Ken andere groep bestond uit 57 niet drachtige vaarzen met negatieve serum-
reactie. Na de dekking werden zij in een weide gebracht in een niet besmette streek.
De agglutinatie-reacties bleven negatief, maar na korten tijd aborteerde een der
dieren. Gedurende de eerste 8 maanden werd elke 2 weken bloedonderzoek verricht,
waarbij 23 (40 %) positieve reacties optraden. Van deze 23 aborteerden 9 (39 %),
van de overige 34 geen enkele. In dezen veestapet kwam dus bij de niet regaeerende
dieren geen verwerpen voor. Ook in de tweede dracht ïgheidsperiode bleven de
agglutinatie-proeven negatief.

The practical handling of Bang abortion disease. J. L. McAuliff, The Cornell
Veterinarian, 1931. 21, 2, blz. 137.

In een stal van 80 koeien aborteerden 19 der 52 serologisch met B. Bang reagee-
rende dieren en 3 der 28 niet agglutineerende. Op grond van het serumonderzoek
werden beide groepen gescheiden. Door periodieke agglutinatie, aankoop van alleen
negatief reageerende dieren en quarantaine gedurende een maand, waarna nog-
maals serumonderzoek werd verricht, trachtte men een abortus-vrijen stal te be-
houden. Dit gehikte niet spoedig. In den besmetten stal kwam veel steriliteit voor;
cavia-enting wees uit, dat 15 % der koeien besmette melk gaf. Herhaling van dit
onderzoek na 3 maanden toonde een toeneming aan tot 33% . Eindelijk kon na
ongeveer 2 jaren de eene stal als vrij van Bang-infectie worden verklaard. Alle
70 kalveren werden gezond en op tijd geboren.

Ter vergelijking heeft McAuliff een enquête ingesteld bij 103 veehouders
(2112 koeien). Terwijl in deze bedrijven 9-9% verwerpen, 21.4 % steriliteit en
11 % achterblijven van de nageboorte voorkwam, waren deze getallen in den boven-
genoemden abortusvrijen stal resp. o, 6.6 en 5 0/ .

opbrengst tengevolge van Bang-infectie te schatten. De berichten, die hij van 90
bedrijven ontving kunnen worden ingedeeld in 15 met o %, 6 met 10—15 %,
20 met 25 %, 23 met 50 % en 17 met 75 °/₀. van der Hoeden.

Die Umfangsverkleinerung des fetalen Schulter- und Beckengürtels bei verschie-
denen embryotomischen Methoden. Van Dommel, Berl Tierarztl. Woch. 1931,
No. 8).

Amputatie van een voorbeen en bovendien toepassing van den rachiofoor van
tüven.

Voor de embryotomie bedroeg de omvang van den schoudergordel bij een kalf
van 45 K G. lichaamsgewicht 63 c.M. Na subcutaan wegnemen van een voorbeen
bedroeg deze 61 c.M. ; vermindering 2 c.M. of 3.17 na de daarop volgende
boring met den rachiofoor verminderde deze tot 57 c.M. (vermindering 6 c.M.
°f 9-5² %)■ Dooi behandeling uitsluitend met den rachiofoor bedroeg de omvangs-
vermindering 4 c.M. of 6.56 Bij een kalf met een gewicht van 44 K.G. bedroeg
de omvang van den schoudergordel 67 c.M. Na boring met den rachiofoor vermin-
derde deze tot 62 c.M. (vermindering 5 c.M. of 7.45 °/₀). Nadat dan een voorbeen
percutaan verwijderd werd, was de omvang tot 59 c.M. verminderd (vermindering
8 c.M. of 11.94 %)■

De omvang van den schoudergordel vermindert het meeste als eerst behandeling
volgens Stüven plaats vindt en daarna een voorbeen wordt weggenomen.

Hierbij wordt door schrijver, bij relatief of absoluut te groote kalveren in kop-
ligging, hetzij na amputatie van het voorbeen in de carpus of na amputatie van
het hoofd een diepe snede met een vingermes gemaakt, van het vooreinde van het
borstbeen naar dorsaal. Daarna brengt hij door deze opening een geknopte scherpe
haak in de borstkas, stoot het middelrif door en haakt het instrument achter
de laatste rib. Op deze manier worden aan beide zijde de ribben dorsaal doorge-
trokken. Hetzelfde kan men bereiken door craniaal van den schouder een snede
tot op de ribben te maken, en daarna een kanaal te maken over de ribben heen
met een lange spatel.

Bij een 60 K.G. zwaar kalf bedroeg de omvang van den schoudergordel 65 c.M ,
na deze behandeling bedroeg hij 57 c.M. De vermindering bedroeg 8.06 De
afstand der beide boeggewrichten verminderde met 27.77 %■ O^e verticale door-
snede van de borstkas gemeten van borstbeen tot schoft verminderde met 30.43 °/₀.
Bij een kalf dat 75 pond woog waren deze cijfers 12.72 %, 31.25 % en 22.22 %.

Verkleining door trepanatie. Hierbij wordt het beenige bekkenkanaal volledig
vernield. Als specia^l instrument is hiervoor noodig de ,,bekkentrepaan". Dit
stalen instrument bestaat uit de eigenlijke trepaan en een draaistaaf. De trepaan
bestaat uit een 2 c.M. dikke ronde staaf met aan het einde een vork met twee tak-
ken, lang 10 en 8£ c.M. en 3 c.M. uit elkaar. Het einde van de trepaan is vierkant,
hierop kan de 25 c.M. lange draaistaaf gezet worden. De trepaan is 60 c.M. lang.
Het af te draaien beenstuk wordt tusschen de gaffel gezet en dan gedraaid.

Beenen zoo ver zij uitsteken geamputeerd. De snede tusschen staartwortel en
tuber ischii tot door den bekkenband. Nu door snijden of met de vingers het os
ischii en pubis vrij maken, en deze op de plaats van de symphysis tusschen de
gaffel nemen en afdraaien. Eveneens met de beide darmbeenszuilen. Onder het
draaien worden de extremiteiten flink aangetrokken. Bij kopligging kan na ampu-
tatie van het voorstel en verwijderen van de ingewanden deze methode nog gemak-
kelijker worden toegepast.

Voordeelen : eenvoudig, ongevaarlijk, sparen van het moederdier, besparen
van energie en tijd.

Nadeel : niet toe te passen, als het kalf ver weg ligt of de geboorteweg nauw.
Het kalf is dan niet te bereiken en is niet genoeg gefixeerd.

Vermindering in omvang ; bij een kalf van 60 K.G. 7.6 °/₀ of 5 c.M. Dwarsafme-
ting met 23.53 % \'^s 4 ^c Bovendien worden de bekkenbeenderen verplaatsbaar
ten opzichte van elkaar.

Klinische Untersuchungen über die normale und medikamentele Beeinfluszung
der Uterusbewegung am lebenden Rind im Puerperium. Benesch und Steinmetzer,
Wiener Tierärztl. Monatschi 1931. Heft 3, blz. 65, en Heft 7, blz. 193.

2. Mitteilung. Erleidet die Wehentätigheit beim Rinde eine Beeinträchtigung
durch die epidurale Anaesthesie.

Door de onderzoekingen van deze schrijvers is vast komen te staan, dat door
het aanwenden van sacraal-anaesthesie volgens Benesch de uteruscontracties niet
ongunstig worden beinvloed. Klinisch bleek dit door de waarneming, dat de se-
cundinae na normalen tijd afgingen, nadat bij een koe eenmaal onder de geboorte
en tweemaal na de geboorte sacraal-anaesthesie was toegepast.

Nauwkeuriger kan het gedrag van den puerperalen uterus gecontroleerd worden
met behulp van een colpeurynter. Ook hierbij bleek, dat er geen veranderingen
in het aantal of in de kracht der uteruscontracties optraden, nadat sacraal-anaesthe-
sie was toegepast. Tevens werden 30 minuten, nadat de tutocain-oplossing in het
wervelkanaal gebracht was, 10 c.c pituïsan op dezelfde plaats epiduraal inge-
spoten. Reeds na 4 minuten steeg de uterustonus, terwijl regelmatig de uterus-
contracties optraden. Na 10 minuten traden, terwijl de tonus van den uterus wat
verhoogd bleef, sterkere uteruscontracties op, soms zelfs contracties, die twee- tot
driemaal zoo sterk waren als de oorspronkelijke. Uit deze proeven volgt duidelijk
dat alleen de buikpers door de sacraal-anaesthesie uitgeschakeld wordt, de uterus
contracties worden er niet door beïnvloed.

Secale cornutum en de hieruit bereide praeparaten oefenen volgens de schrijvers
geen invloed uit op den puerperalen iunderuterus.

Gynergen-Sandoz had in dosis van 7 -10 c.c. onvoldoende invloed op den
puerperalen uterus. Met hoogere doses kon invloed geconstateerd worden maar er
traden dan vergiftiging-verschijnselen op n.m. gangraen van uier en extremi-
teiten Na het puerperium is de koe niet zoo gevoelig voor dit praeparaat.

(Deze onderzoekers komen dus vrijwel tot dezelfde conclusies als door referent
zijn vermeld in Tijdschr. v. Diergeneesk. D. 55. pag. 889).

Der Kaiserschnitt beim Rinde. Dr. Karl Schouppé, Münch. Tierärztl. Woch.
1931. No. 1, Blz. 1.

Schrijver begint zijn artikel met een literatuur-overzicht, waaruit blijkt, d?.t
de operatie als zoodanig reeds lang bekend is, in de meeste leerboeken wordt ver-
meld, doch zelden wordt uitgevoerd. In de laatste jaren is door Götze (Hannover)
de operatie bij het rund weer gepropageerd, daarentegen raadt Benesch (Weenen)
de operatie niet aan, vooral ook, omdat naast technische moeilijkheden bij uit-
voering in de praktijk, economisch in den regel bij de koe deze operatie niet te ver-
dedigen is. Algemeen is men het er wel over eens, dat in den regel een embryotomie
de voorkeur verdient, maar dat als indicaties voor de operatie kunnen gelden :
ie. een heel groot kalf en een nauwe geboorteweg ; 2e. ziekelijke veranderingen van
den geboorteweg bijv. tumoren, torsio uteri, obliteratie van den cervix ; 3e. het
niet bereikbaar zijn van de vrucht met de hand ; 4e. extrauterine graviditeit ;
5e. de onmogelijkheid om met behulp van een embryotomie de vrucht naar buiten
te brengen.

Vrijwel algemeen is men tegenwoordig van meening, dat men de operatie bij
het liggende dier moet verrichten.

Götze verricht haar links van de mediale lijn. Schouppé opende den buik in de
rechteronderflank. De huid werd gekliefd in de richting van het vezelverloop van
den musc. obl. abd. int. Soms werdén de spieren alle in de richting van hun vezel-
verloop gekliefd, in andere gevallen niet.

In het eerste geval, dat Schouppé opereerde, was het kalf reeds twee dagen
dood en emphysemateus. Na openen van den buik bleek dat door een ruptuur van
den uterus een secundaire buikzwangerschap was ontstaan. Slachten volgde.

Het tweede geval betrof een koe met een buitengewoon groot kalf. De operateur
kon den uterus niet buiten den buik halen, het dier moest geslacht worden.

De derde operatie vond plaats bij een koe met een steenvrucht. Narcose met
alcohol en chloralhydraat per os. De uterus werd gemakkelijk uit den buik gehaald
daarna door een assistent hier gefixeerd, de curv. major ingesneden en de 8 K.G.
zware vrucht verwijderd. Uterus eerst met doorloopende hechtingen gesloten,
daaroverheen knoophechtingen volgens Lemberi. De patiënt genas.

De vierde operatie vond plaats bij een rund, dat 8 maanden drachtig was en
waarbij reeds 14 dagen geleden weeën waren opgetreden, terwijl het vruchtwater
en een gedeelte van de secundinae waren afgegaan. Bij onderzoek bleek de cervix
in geringe mate geopend te zijn. Er bestond een stinkende uitvloeiing; schrijver
bewoog den eigenaar een sectio caesarea toe te staan. Voor de operatie werd de
uterus tweemaal met een jodium-oplossing geirrigeerd; operatie vond plaats met be-
hulp van epidurale en plaatselijke anaesthesie. Na klieven der huid werden de spie-
ren in hun eigen vezelrichting gekliefd. Eerst werd het uiteinde van den bevruchten
uterushoorn naar buiten gebracht, hierin was een achterbeen te voelen. De uterus
werd ingesneden, nadat de buikopening goed bescheimd was en het. kalf, nadat
het tweede achterbeen was gereponeerd, gemakkelijk naar buiten gebracht. Daarna
werden uterus en buikwand gehecht. De secundinae werden niet verwijderd. De
buikspieren werden met doorloopende hechtingen gehecht, hetgeen misschien nog
overbodig was, omdat ze, nadat de wondhaken verwijderd waren, direct de wond
goed afgesloten. De operatie duurde 60 minuten. Na twee dagen at en herkauwde
de patiënt, maar perste erg. De uterus werd met kool behandeld. Na vier dagen
werd de uterus geirrigeerd. Na de ir-igatie perste het dier weer enkele dagen
erg. Patiënt genas.

Uit deze gevallen meent schrijver te mogen concludeeren, da*" de sectio caesarea
bij het rund technisch beslist met succes uit te voeren is. Wellicht kunnen de dieren
later weer voor de fokkerij gebruikt worden. (Technisch is de operatie zeer zeker
mogelijk, hoewel ref. in de beschreven gevallen niet zoo spoedig er toe zou zijn
overgegaan. Voor de gewone praktijk zal de operatie van niet veel waarde zijn.
Kef.).

Moisissures (aspergilles fumigatus et absidia ramosa) comme cause d\'avortement
chez la vache. Bendien et Plum. Annales de méd vet. févr. 1931.

Bij abortus-gevallen veroorzaakt door schimmels, vinden wij schimmeldraden
aan de oppervlakte van de placenta. Bij macroscopisch onderzoek vertoonen de
secundinae ongeveer het beeld, zooals wij dat kennen bij besmettelijk verwerpen.

Somtijds zijn enkele cotylodonen bedekt door een droge necrotischc laag soms
ter dikte van 1 c.M., welke herinnert aan de veranderingen, die door de necrose-
bacil kunnen worden teweeggebracht. Deze verandering is karakterestiek voor
vroeggeboorten veroorzaakt door schimmels ; bij die, veroorzaakt door bacteriën
ontbreekt ze. In enkele gevallen zijn geheele placentomen necrotisch geworden,
heeft de loslating plaats gehad in de steel van den carunkel. Door intraveneuze
toediening van beide schimmelsoorten konden bij vijf drachtige koeien dezelfde
veranderingen in de placenta opgewekt worden, zooals optreden bij spontane
infecties. Vermoed wordt, dat meestal een haematogene infectie in het spel is,
maar men vindt slechts veranderingen in den graviden uterus. Misschien is het
placentaire weefsel minder resistent dan andere weefsels, of zijn daar de beste
omstandigheden voor de schimmel om zich te ontwikkelen. Eerst na onderzoek
van meer materiaal zal kunnen blijken, of ook andere organen bijv. de long aange-
tast worden. K.

Des renversements de matrice chez la Jument. Mariette, Recueil de méd. vét
No. 3, Mars 1931.

Schrijver onderscheidt de prolapsus uteri van de merrie in twee vormen. A. de
werkelijke of mechanische prolapsus (soms totaal) meest partieel, prognostisch
betrekkelijk gunstig. B. de symptomatische prolapsus (met inwendige verbloeding,
bijna altijd totaal en eindigend met den dood).

A. In zijn praktijk, waar per jaar ongeveer 5000 merries veulenen, ziet schrijver
dezen vorm van prolapsus ongeveer 4 op de 1000 en voornamelijk na abortus (ge—
10e maand). Hij schrijft dit daaraan toe dat de verbinding van de vruchtvliezen
met den uteruswand steviger is dan aan het eind van de dracht, waardoor dus de
tractie op den uterus langer duurt. Praedisponeerende oorzaken schakelt hij uit,
daar wij zelden twee malen een prolapsus bij een zelfde merrie zien optreden. Is
eenmaal een beginnende invaginatie ontstaan, hetzij door druk of door trek, dan
speelt het invagineerde gedeelte de rol van een vreemd lichaam in den uterus,
waardoor het dier gaat persen en de invaginatie steeds verder gaat. De merrie
heeft koliekverschijnselen. Buiten de vulva verschijnt een groote massa, bloedig
gezwollen. Soms blijft de merrie zoo hevig persen, dat het dier door nerveuze uit-
putting in enkele uren sterft. Bij sectie is dan niets van een belangrijke patholo-
gische verandering of bloeding te vinden.

Meestal echter blijft het dier nadat de prolapsus is opgetreden rustig, en begint
zelfs te eten.

Differentieel diagnostisch is de prolapsus uteris te onderscheiden van een prolap-
sus vaginae of een prolapsus vesicae.

Het reponeeren van de prolapsus gelukt in de meerderheid der gevallen zonder
nadeelige gevolgen.

Bij trauma enz. wordt de prognose ongunstig en zou men hysterectomie kunnen
doen, maar ook hiervan is de prognose ongunstig. Prophylactisch dient er dus
voor gewaakt, zoo min mogelijk tractie op de secundinae uit te oefenen (geen ge-
wichten er aan hangen enz.) ; ook inwendige prikkeling door manueel onderzoek
of prikkelende irrigaties dient vermeden.

De manier van reponeeren hangt er van af of het dier staat of ligt. Altijd worden
eerst secundinae verwijderd, vervolgens worden rectum en blaas geledigd en de
uterus afgespoeld (koude permanganas-oplossing 1 op 1000); de uterus wordt door
twee helpers in een schoon laken opgehouden. Bij het liggende dier wordt het hot fd
stevig tegen den grond gedrukt terwijl het dier plat ligt en alleen achter wat hooger
is gelegd op een paar bossen stroo. De repositie begint bij de vulva en wel met de
platte hand om de mucosa niet te beschadigen. Als de uterus voor de helft is ge-
reponeerd, wordt met beide vuisten, nadat het dier even ophoudt met persen,
de uterus plotseling naar binnen geduwd. Direct wordt de merrie overeind gejaagd
en afgestapt.

Bij het staande dier is de manier ongeveer dezelfde. Kluisteren is overbodig-
Wel dient er voor gezorgd, dat de repositie in het geheel plaats vindt, daar anders
recidive optreedt. Is de repositie goed volbracht, dan behoeven geen verdere voor-
zorgen genomen te worden wat betreft hechten van de vulva, enz. Als uterus-
spoeling wordt een slappe H₂0₂-oplossing genomen, 2 maal per dag gedurende 8
dagen. Dikwijls treedt na een prolapsus hoefbevangenheid op.

Meestentijds veulent de merrie bij een dergelijk geval normaal, alleen is er hard

getrokken als schouders en heupen het bekken passeeren. De uterus wordt dan
sterk gekneusd tusschen twee harde lagen waardoor de groote bloedvaten gemak-
kelijk stuk gaan in de muscularis.

Het uitgetreden bloed licht de geheele serosa op en vormt een liaematoom ;
de serosa springt bij te grooten druk en het bloed stroomt in de buikholte.

Ook is het mogelijk dat de serosa intact blijft, maar doordat de uterus zich niet
meer kan contraheeren en dus de secundinae niet loslaten, wordt de uterus, die nu
door de ligamenten niet op zijn plaats gehouden kan worden, gemakkelijk uitge-
stulpt bij de geringste beweging van de merrie.

De uterus heeft een geheel ander aanzien, dan in het eerste geval, is nu slap
week, droog, bloedarm, met een kleur als van een dood blad. Een behandeling in-

stellen heeft geen zin, tenzij men de uterus-mucosa zou kunnen hechten nadat men
de bloeding van het vat gestopt had, en voor de serosa is verscheurd.

Sur la Torsion de 1\'utérus chez la vache. M. Roger, Bulletin de 1\'Acad. Vet.,
No. 4, Avril 1931.

In twee vrijwel analoge gevallen werd de hulp van den schrijver ingeroepen bij
twee koeien, waarbij de partus ondmks langdurig persen geen voortgang maakte.
Bij vaginale exploratie was in deze gevallen niets bijzonders te voelen ; alleen de
cervix was wat ver naar voren en naar beneden getrokken en leek nog absoluut
gesloten.

Den eigenaar werd bij het eerste geval geadviseerd af te wachten. Den volgenden
dag was de toestand dezelfde, patiënt perste nog steeds. Bij een thans ingesteld
rectaal onderzoek was duidelijk een torsio uteri te constateeren (plooien op het
corpus uteri verloopend van links achter boven naar rechts voor beneden).

Ook in het tweede geval was vaginaal niets te voelen, terwijl ook hier rectaal
een torsie naar rechts was vast te stellen. In beide gevallen werd de torsie door
wentelen opgeheven (met den arm in het rectum werd de uterus wat gefixeerd)
en kon het kalf geëxtraheerd worden."Schrijver besluit terecht met de opmerking
dat indien de anamnese op een torsie wijst en men toch vaginaal niets voelt, men
nimmer mag verzuimen om rectaal te exploreeren. Eerst als rectaal niets te voelen
is. mag slechts de diagnose valsche weeën of onvoldoende ontsluiting worden ge-
steld. H.

Über die Frühdiagnose der Trachtigkeit bei der Stute durch vaginale Untersuchung,
ins besondere durch Untersuchung von Scheidenschleim. Dr. R Kurosawa, Tier-
arztl. Rundschau 17 Mai en 24 Mai 1931.

Schrijver heeft ongeveer duizend merries onderzocht. De vagina wordt met
een speculum opengesperd, dan bij invallend zonlicht of met een electrische lamp,
wat door de warmte hyperaemie geeft, bekeken. Bij een niet drachtig dier is het
slijmvlies bedekt met veel dun secretum. Is het dier drachtig dan wordt het dik
kleverig en grauw en lijkt het slijmvlies droog. Het inbrengen van het speculum
gaat dan met veel weerstand gepaard. In het begin van de bronst is het slijmvlies
hyperaemisch en glanzend. Dit neemt af tegen het einde van de bronst. De portio
uteri is tijdens de bronst sterk verslapt en hyperaemisch en oedemateus gezwollen.
Slijm is rijkelijk aanwezig, dun, helder en sterk dradentrekkend. Tegen het einde
van de bronst wordt de hoeveelheid minder en verdwijnt het dradentrekkende
karakter. Daarna wordt het nog wat dikker tot de volgende bronst. De reactie is
alcalisch, hoogstens neutraal. In het haematoxyline-eosine-praeparaat ziet men
dat het slijm zich zeer zwak kleurt en er neutrophiele leucocyten in aanwezig zijn,
in aantal varieerend al naar het tijdstip van de cyclus. In het begin der bronst zijn
ze spaarzaam aanwezig, zwak gekleurd en met kariolysis. Tijdens de bronst zijn
ze nog verder gedegenereerd. Tegen het einde der bronst zijn ze sterk vermeerderd
en vertoonen ze weinig verschijnselen van degeneratie. Ook ziet men dan gedege-
nereerde trilhaarepitheelcellen. Met Giemsa kleurt het slijm ook homogeen en zwak.
Het beeld varieert nog al, ook na de bronst. Bij de drachtige merrie begint 20 tot
30 dagen na de coïtus de weerstand op te treden bij het inbrengen van het scheede-
speculum. Het slijmvlies blijft nu tot 2 weken hyperaemisch en glanzend, in tegen-
stelling met nietdrachtige, waarbij de hyperaemie veel eerder verdwijnt. Na drie
weken wordt het slijmvlies bij de drachtige merrie ook bleek en dof, droog en
kleverig. Soms ziet men verwijding van de venen in de omgeving van de portio
uteri vaginalis. De portio uteri ligt bij de niet drachtige merrie in het midden van
de fornix en is verslapt en glanzend. Bij de drachtige daarentegen is deze tegen het
einde van de tweede week gesloten en lijkt droog. Tegen het einde van de vierde
week is de portio van plaats veranderd. Het vaginaalslijm wordt in sommige
gevallen na 3 weken alcalisch. Microscopisch vindt de schrijver bij de drachtige
merrie 7 dagen na de coïtus zeer veel flimmerepitheelcellen en zeer weinig leuco-

cyten. Na twee weken is dit nog duidelijker. Het dikke kleverige slijm van de drach-
tige merrie geeft met Giemsa onregelmatige massa\'s, die duidelijk kleuren. Deze
treden reeds na twee weken op. Vaak ziet men er vacuolen in of celelernenten.
Flimmerepitheelcellen, die slijm absorbeeren, zijn hiervan moeilijk te onderscheiden.

Verder heeft schrijver het slijm van uterus, cervix en vagina bestudeerd bij ge-
slachte dieren. Het uterusslijm is dun, niet kleverig en bij de drachtige merrie
zuur van reactie. Bij de niet-drachtige merrie is het cervixslijm dradentrekkend,
dun, wat troebel en alcalisch ; bij graviditeit dik, troebel, kleverig en zwak zuur.
Microscopisch bevat het uterusslijm zeer veel gedegenereerde epitheelcellen. Het
cervixslijm gaf hetzelfde beeld. Bij drachtige merries bevatte dit heel veel slijm-
massa, slijmkogels wat minder duidelijk gekleurd dan die uit de vagina. De zure
reactie van het uterusslijm beschouwt schrijver als oorzaak van de vorming van
de slijmkogels.

Schrijver werd geroepen bij een primipara, in goeden voedingstoestand verkeerend
en die volgens de anamnese al 14 uur perste, zonder dat maar iets te voorschijn
kwam.

Bij vaginale exploratie was in het gladde scheedegewelf slechts een vingerlioed-
groote instulping te voelen.

Rectaal was een 15 c.M. dikke en 12 c.M. lange streng op de plaats van het
orificium internum, met een wrong in de uterus uitstekend, te voelen. Diagnose :
bindweefsel-verandering door een wond bij het dekken.

Met twee haaktangen werd de streng naar achter getrokken. Nu was te zien,
dat de instulping met slijmvlies was bekleed en dat nergens iets van litteeken-
retractie was te bespeuren. Daarna bracht schrijver vier sneden aan in de instulping
en vervolgde deze met een cervix-verwijder. De bloeding was zeer gering en ten-
slotte was in de uterus te komen. Nu werd de wrong met een mes in vier richtingen
ingesneden. Met eenige moeite kon de hand in de uterus gebracht worden en een
kalf in kopligging werd nu gevoeld Rondom de wrong in de uterus waren hoven-
dien knobbels te voelen, erwt- tot hazelnoot-groot, enkele gesteeld, bovendien
kleine knobbeltjes, gierstkorrel-groot. Toen werd de diagnose miliaire tuberculose
van den uterus gesteld. De voorbeenen van het kalf werden in de vagina gehaald.
Maar de sterk elastische streng snoerde zich er vast om heen. Geen verdere ver-
wijding was mogelijk, waarop tot slachten werd geadviseerd. Bij sectie werd de
klinische diagnose bevestigd. Microscopisch onderzoek werd niet ingesteld. Verder
werd geen tuberculose bij het dier gevonden.

Einige Hinweise auf die neuen „Pepcapseln". Dr. Koch, Tierarztl. Rundschau,
i Marz 1931.

De oude kleine pepcapsules, die bij retentio secundinarum van het rund worden
toegepast, zijn vervangen door grootere. Ook is de breekbaarheid verminderd door
ze eenigszins elactisch te maken en zijn ze in een parenchymatol-oplossing gedrenkt.
Deze werkt al antiseptisch voordat de capsule is opgelost en de fijne poederige
inhoud, eveneens parenchymatol bevattend, zijn werking in de uterus kan ont-
plooien. Over dezen vorm zijn er uit de praktijk geen stemmen gehoord, die de cap-
sules veranderd willen zien. Sommige schrijvers betwisten de goede werking van
kool, anderen prijzen het groote absorbeerend vermogen en noemen als eenig
nadeel de zwarte handen, die de dierenarts oploopt. Dit wordt bovendien nog veel
minder, als men de kool gebruikt verwerkt tot capsules. Het best is volgens schrij-
ver de gecombineerde kooltherapie zooals in de pepcapsules.

Voor de parenchymatol-gist-pepsine ,,silikogelcapsule" toonen de practici geen
belangstelling. De ,,silikogel-pep-capsules" hebben groote overeenkomst met de
koolcapsules. Tot slot komt schrijver tot de conclusie dat de origineele pepcapsules
de beste zijn; zij desodoriseeren volkomen, hebben geen schadelijke werking op
de mucosa, desinfecteeren goed en bevorderen de involutie. Zelfs voorkomen ze
metritiden met letale afloop.

Beobachtungen über 270 Fälle von Nachgeburtsbehandlung beim Rinde mit
„Bip". Dr. Erplain, Wiener Tierärztl. Monatschrift 15 Mai 1931.

Deze methode is aangegeven door Benesch, na zijn verblijf in Amerika en be-
staat hierin dat de secundinae al of niet manueel verwijderd worden en een oplos-
sing van duizend paraf. liquidum en jodoform en basisch bismithnitraat ää 15
met tusschenpoozen van 2 tot 3 dagen wordt ingebracht. Schrijver heeft 270 ge-
vallen hiermee behandeld (5 % van de kalfkoeien lijden aan retentio secundina.rum).
Voeding en verpleging zijn van belang, misschien door middel van vitaminen en
hormonen. Uterus-atonie speelt ook een groote rol. Het grootste aantal heeft
volgens schrijver tot oorzaak een soort vergroeiing van de foetale met de materne
placenta. Of dit ontstekingshyperaemie of inklemmen van de chorionvlokken door
bindweefselretractie of door een infectie tijdens de graviditeit is, laat de schrijver
in het midden. Is een mechanische stoornis of uterusatomie de oorzaak dan worden
eenvoudig de secundinae manueel verwijderd, en daarna 500 c.c. Bip-emulsie inge-
bracht. Is vergroeiing de oorzaak dan alleen Bip-emulsie inbrengen liefst direct den
eersten dag, desnoods herhalen. Om de carunculae in het einde van de uterushoorn
te kunnen bereiken bij manueel verwijderen heeft schrijver wel door aan de secun-
dinae te trekken een kunstmatige inversio opgewekt, die echter vaak moeilijk goed
is te reponeeren zonder veel vloeistof in te brengen. Met de Bip-therapie laat hij
de rest van de secundinae daarom maar liever zitten. De emulsie moet voor het
gebruik goed geschud worden en op lichaamstemperatuur zijn gebracht. Zijn de
secundinae nog aanwezig, dan moet de emulsie tusschen het chorion en de uterus-
mucosa worden gebracht. Een uteruscatheter kan dit vergemakkelijken. Door het
uitzakken van de jodoform en de bismuthdeeltjes wordt de heele uterus met een
beschuttende laag bedekt. Van de 270 behandelde gevallen werden in 22 gevallen
op den eersten, in 14 op den tweeden en in 1 geval op den derden dag na de partus
de secundinae in hun geheel afgenomen en bip-emulsie ingebracht en werd slechts
in 2 gevallen na eenigen dagen de Bip-imfusie herhaald; zonder afnemen der
secundinae 176 gevallen op den eersten dag post partum, 78 op den tweeden en 16
op den derden dag Deze eischten 571 infusies. Bij 138 koeien werd tweemaal geïn-
fundeerd, bij 57 driemaal, bij 12 viermaal en bij twee vijfmaal.

Vier koeien moesten wegens metritis worden opgeruimd, een wegens een niet
te reponeeren inversio van een uterushoorn en aansluitende para metritis en een
wegens sepsis. Wanneer de secundinae blijven zitten tot de negende dag is de stank
er van even groot als zonder behandeling. Wordt de uterus geirrigeerd of brengt
men koolstaven in, dan verliezen uterus- en vaginaalslijmvlies hun soepelheid en
slijmigheid. De Bip-emulsie doet het slijmvlies normaal blijven functioneeren. Dit
blijkt ook uit de snelle temperatuurdaling reeds 12 uur na de behandeling en uit
het toenemen van den eetlust. In 60% der gevallen waren de dieren niet ziek en
hadden ze geen koorts ; zij vermagerden niet. In 70 % gevallen trad wel koorts
op, en verminderde de eetlust. Bij 8 koeien traden verschijnselen van toxinaemie
en (of) septicaemie op, die echter na een week weer waren verdwenen. Van 238
behandelde koeien werden 56 weer gedekt, waarvan er 145 weer drachtig geworden
zijn. Een enkele maal wordt gezien dat de koe de eerste maal na de behandeling het
voer weigerde (idiosynkrasie tegenover jodoform). De jodoform geeft geen smaak
aan melk of vleesch mits uier en vleesch er niet mee bezoedeld worden.

In aflevering 17 van dit tijdschift geeft Dr.te Hennepe op blz. 918 een arti-
keltje over bovengenoemd onderwerp Daar schrijver ook een mijner proefnemingen
aanhaalt en dit tot misverstand aanleiding zou kunnen geven, meen ik goed te
doen hier even op te wijzen. Dr. te Hennepe behandelt nl. op blz. 920 het Benzine-
Extractie-systeem bij de bereiding en verwerking van diermeel en haalt daarbij aan,
hoe uit een onderzoek mijnerzijds verricht gebleken is, dat bij de extractie van
vischmeel met trichloorae^hyleen een geringe afbraak van eiwitstoffen heeft
plaats gehad en zegt verder in ditzelfde deel zijner publicatie over het Berizine-
Extractie-systeem ,,dat dus geextraheerd meel een andere samenstelling krijgt
dan normaal meel is wel gebleken". De aandachtige lezer zal hierbij echter wel
opmerken : ie dat mijn onderzoek vischmeel betrof en geen diermeel en 2e dat
bij mijne proeven geextraheerd werd (fabriekmatig) met trichlooraethyleen en
niet met benzine, hetgeen lang niet hetzelfde is, vooral niet, als men bedenkt,
dat benzine overigens een chemisch vrijwel indifferent extractiemiddel is, hetgeen
van trichlooiaethyleen niet steeds gezegd kan worden. Het is bij mijne proeven
dan ook zeer goed mogelijk, dat de eiwitveranderingen niet het gevolg zijn geweest
van de extractie als zoodanig, dan wel van het intreden van reacties als begeleid-
verschijnselen van het gebruik van het ,,tri" als extractiemiddel en deze bij ge-
bruik van benzine in \'t geheel niet zouden zijn opgetreden.

Ik maak voorts gaarne gebruik van deze gelegenheid nog het volgende toe te
voegen. Ook mij zijn maar zeer weinig gegevens bekend, waar droog-bereid meel
vergeleken is met nat-bereid. Ik vond dat Kobison aan het Ohio-proefstation
(Buil. 446, 1930) uit een proef met varkens concludeerde, dat de met ,,dry-ren-
dered" tankage gevoerde varkens 3 % en 3.2 % minder voedsel vooi eenheid
van groei noodig hadden, dan de met steam-rendered gevoerde. Het komt mij
echter voor, dat dit verschil te gering is om daaruit een conclusie te trekken.

Wat Australië betreft, vond ik slechts eene mededeeling van Pope (New Zeal.
Dpt. Sci and Indus. Research Buil 12, 1929), die tot de conclusie komt, dat er
weinig verschil bestaat tusschen de meelsoorten gemaakt volgens het natte en
en het droge proces 11 dat meer door het uitgangsmateriaal de voedingswaarde
der meelsoorten wordt bepaald.

Toch heerscht in Amerika algemeen de opinie, dat voor kippen het droog be-
reide meel te verkiezen is boven het nat bereide (zie b.v. de bulletins 545 en 556
van 1927 en 1928 van het New-York proefstation ; Ci.emen, By-products in the
packing Industrie, Chicago 1927 en de na te noemen verhandeling van Philipp
Klein).

Over proeven met meat scraps (die in Amerika grootendeels volgens het droge
procédé worden bereid) bij kippen zijn in Amerika een groot aantal proeven ge-
nomen, welke in referaat in de diverse jaargangen der Experiment Station Records
zijn vermeld.

Wat het vet betreft, vond ik in een groote verhandeling van Phillipp Klein,
Chicago in het Zeitschrift für Ziichtung (Reihe B Bd. 20, Heft 2 van Januari 1931)
over de verwerking van het dierlijk materiaal in Amerika, dat de kleur van
het vet, gewonnen volgens het droge proces iets minder goed zou zijn dan
volgens het natte ; redenen waarom het droge proces wel algemeen ingang heeft
gevonden bij de verwerking op technische vetten, maar niet bij die op con-
sumptie-vetten.

Ook Clemen wijst in zijn boek daarop en zegt b.v. op blz. 145 ,,the temperature
control is indefinite in many of the dry-rendering systems now in use, causing a
darkening of the rendered fat".

Ook dit jaar mogen wij ons in een flinken vooruitgang verheugen. Niet alleen wat
betreft het aantal leden, ook hun activiteit stemt tot groote voldoening.

In het afgeloopen studiejaar heeft de faculteit zich meer naar binnen bewogen.
■F.r is een begin gemaakt met faculteitsavonden, waarbij één der leden een referaat
naar voren brengt. Verschillende van deze avonden zijn gehouden en met groot
succes.

Steeds werd het referaat gevolgd door een ledenvergadering, waar de zaken
betreffende de veterinaire studentenwereld hun plaats vonden.

Onze werkzaamheden naar buiten hebben zich bepaald tot het organiseeren
van enkele lezingen.

In het Novitiaat 1930 sprak Prof. Dr. J. Roos voor de Med., Phil. en Veterinaire
faculteiten van U. S. R. over : „Het leven op groote hoogte".

De 17de Februari 1931 sprak Dr. van der Hoeden, Bacterioloog aan het Stads-
en Academisch Ziekenhuis over : „Beroepsinfecties van den dierenaits".

Zeer veel moeite is door ons gedaan om een lezing te krijgen over het actueele
onderwerp : „De Landbouwcrisis".

Mr. H. van Haastert, Secretaris van de R.K. Nederlandsche Boeren- en Tuin-
dersbond bleek bereid hierover een lezing te houden. Door drukke werkzaamheden
en buitenlandsche reizen kon echter van dit plan niets komen.

Van de aankomende studenten sloten zich 8 van de 13 aan. Ook nog enkele
oudere jaars deden de stap, zoodat U. S. R. op het oogenblik ongeveer 50 veteri-
naire studenten onder zijn leden telt.

Het Bestuur werd in November 1930 geinstalleerd en uitgebreid van drie op
vijf leden en bestaat thans uit : B. Stonebrink, praeses ; H. H. J. Frederiks,
ab-actis ; R. N. Samadiman Hadi Soebroto, fiscus ; C. A. van Dorssen en A.
M. Huizinga. leden.

op 19 Nov. 1930 door S. T. Hofstra, over „Tuberculosebestrijding in Friesland";

op 28 Januari 1931 door C A. van Dorssen, over : „De verzamelde gangen van
het paard" ;

op 13 Februari 1931 door J. J. van Dijk, over: „Microphotographie" (met
lichtbeelden) ;

op 24 Maart 1931 door A. M. Frens, over : „Nieuwere inzichten in de Calcium-
stofwisseling".

De referaten waren alle zeer goed voorbereid en mochten zich steeds in een flinke
belangstelling verheugen.

Nog moet worden genoemd een excursie, door de faculteit georganiseerd naar
Amsterdam, waar bezocht werden : i° een Internationale Hondententoonstelling
in het R. A. 1 gebouw en 2⁰. de Dierentuin van het Genootschap Natura Artis
Magistra. Deze excursie is zeer goed geslaagd.

Van den Senaat en van de andere faculteitsbesturen mochten wij steeds alle
mogelijke medewerking ondervinden.

Gezien de ontwikkeling van de Veterinaire faculteit in U. S. R. kunnen wij met
vol vertrouwen de volgende jaren tegemoet zien.

De Hollandsehe Smoushondenclub stelt zich in de eerste plaats ten doel het ras
van den Hollandschen smoushond voor uitsterven te bewaren. Weinige zijn de be-
kende exemplaren, die als fokmateriaal in aanmerking komen. Aan nieuw bloed
is dringend behoefte. Nu en dan wordt toevallig nog eens een smoushond ontdekt.

De Club richt zich nu tot H.H. Dierenartsen, op wier sympathie zij meent te mogen
rekenen, met het vriendelijk, doch dringend verzoek om steeds, wanneer hun in of
buiten hun praktijk een Hollandsche smoushond mocht bekend zijn of worden,
daarvan mededeeling te doen aan den Voorzitter der H. S. C., Mr. C. J. Heems-
kerk, Spuiweg 108, Dordrecht.

Candidaat-examen Veeartsenijkunde. Geslaagd de Heeren : Th. W. Hendrickx
en H. Brunt.

Doctoraal-eXamm ie gedeelte. Ges\'aagd de H;eren: W. de Haan, R. G. Hoff
en A. Angelino.

Bevorderd tot Dirigeerend Paardenarts Luitenant-Kolonel, Chef van de
Mil. Vet. Dienst, met ingang van i Nov. 1931, de Dir. Paardenarts Majoor
Dr. R. H. J. Gallandat Huet.

Collega K. te R. meldt het volgende : Naar aanleiding van een miltvuur-geval
bij een dienstbode te M. werd door ,,jan Publiek" het gerucht verspreid dat dit
te wijten zou zijn aan het in consumptie brengen van vleesch van een aan miltvuur
lijdende koe.

Bij onderzoek bleek dat de betreffende aanwezig was geweest bij de (nood)
slachting van een koe, daarbij toevallig besmet moet zijn, en na een week een (milt-
vuur) puistje in haar gezicht kreeg. Ofschoon, door gebrekkige anamnese, het geval
niet onmiddellijk als zoodanig herkend werd, had het toch een gunstig beloop.
De geslachte ko? in kwestie werd door den dierenarts, hoofd van de keuringsdienst,
wegens miltvuur afgekeurd en door de politie verbrand ; van in consumptie bren-
gen kon geen kwestie zijn.

De Commiss\'e van Voorbereiding tot Stichting en Exploitatie van een des-
tructor te Purmerend heeft naar wij vernemen de technische installatie voor
het destructiebedrijf opgedragen aan de Kon. Handelmaatschappij v/li Boeke
& Huidekoper, N,V. als vertegenwoordigster van de Industrial Waste Elimi-
nators Ltd,, Louden, welke het Iwel-Laabs systeem toepassen.

Deze installaties volgens het droge systeem worden over de geheele wereld
bij de grootste slachthuizen reeds gebruikt en volgens bericht uit de,.National
Provisioner" heeft ook de Sovjetregeering besloten ,,Dry rendering" voor het
verwerken van afval te gebruiken.

Dr. j. C. WrrjENS, Paardenarts ie kl. N.-I., is bevorderd tot Dirig. Paarden-
arts 2e kl. (majoor).

A. E. P. R. Stuur, gouv.-veearts ie kl. N.-I. op verzoek eervol ontslag verleend,
met toekenning van pensioen.

Dr. H. J. Klasen, Inspecteur, Burg. Veearts. Dienst, acht maanden verlof
verleend naar Europa, met ingang van 3 Febr. 1932.

W. C. Th Meijer, gouv.-veearts: als standplaats aangewezen Bandoeng.
C. J. Schroots : acht mianden verlof naar Europa met ingang van 2 Jan. 1932.
J. H. Heck : acht mianden verlof naar Europa met ingang van Nov. 1932.

Friesch paardenstamboek. 1931. Afl. 48. Leeuwarden, N. Miedema & Co., 1931.
8°. 120 biz.

Verslag van de veemarkt en het abattoir en den keuringsdienst van slacht-
dieren, vleesch en vleeschwaren te Amsterdam over het jaar 1930. [Door J. G.
A. ReeserJ. Amsterdam, Stadsdrukkerij, 1931. Gr. 8°. 36 biz.

M. J. J. Exler, Practische wenken voor den pluimveehouder. Sneek, N. J.
Woude\'s Meelfabriek, 1931. 8°. 30 biz. m. afb. /o.50

W. Janssen, C. J. Broos en P. J Renders, H mdboek voor den bedrijfspluim-
veehouder. M. medew. van E. A. R. F. Baudet. 2e dr. Helmond, Boek- en Handels-
drukk. L. J. Geeris-Roxs, 1930. 8°. 197 biz. / 1.25

St. Petroff, Veterinaria hygiena. Sophia, Impr. Cooper, 1930. 8°. 516 p. av.
426 fig.

N. F a villi, Nozioni comparate di anatomia e fisiologia degli animali rurali.
Torino, Unione Tip. edit, torinese, 1931. 8°. 501 p. c. 505 fig. Lire 65.—-

G. Borrelli, La sterilita dei bovini. Torino, G. B. Paravia e C. edit, tip., 1931.
16⁰. 100 p. c. 8 tav. Lire 6.50

F. Faelli, Allevamento dei suini. Guida pratica. Sec. ediz. del manuale ,,11
porco". Milano, U. Hoepli, 1931 24°. XV -f 376 p. c. fig. Lire 18.

F. Gugliotta, Lezioni d\'ippologia. (Scuola d\'applicazione di cavalleria). Pinerolo,
art. graf. Molino e Fina, 1931. 8°. 292 p.

Alphandery, Traité complet d\'apiculture. Paris, Berger-Levrault, 1931. Gr.
8°. VI 572 p. fr. 120.—

G. Legendre, Mon poulailler me conte moins et me rapporte davantage. Paris,
Edit, et publ. contemporaines, 1931. 16⁰. 148 p. fr. 10.—

A. Brachet, L\'oeuf et les facteurs de l\'ontogenèse. 2e éd. Paris, Doin et Cie,
1931- 8°. 438 p. av. 59 fig.
Encyclopédie scientifique. No. 4.

R. Lecoq, Le lait envisagé comme aliment complet et biologiquement utilisé.
Paris, Vigot frères, 1931. Gr. 8°. 32 p. fr. 5.

G. Couturat, Elevage de rapport des animaux à fourrure. Paris, Libr H ichette,
1931. 16⁰. fr. 30.

J. T. Holder, Histological technique for animal and plant tissues, elementary.
London, Churchill, 1931. 8°. 100 p w. 23 ill. Sh. 7.6—

Bacteriology, especially determinative bacteriology ; vol. 2, prt. 1, 2. By K. B.
Lehmann a. o. New-York, G. E. Stechert, 1931. Kl. 8°. 868 p. w. ill. S 12.50
Prt. 1. General bacteriology.
Prt. 2. Special bacteriology.

Report of the Director of veterinary research. Southern Rhodesia, for the year
1930. [By E. W. BevaN] Salisbury, Government Printer, 1931. 8°. 13 p.

E. Aneurin Lewis, Observations on ticks and tickborne diseases. Nairobi,
Government Press, 1931. 8°. 15 p. w. ill.

Colony and Protectorate of Kenya Dept. of Agric. Bull. No. 2.
Report of the Ontario Veterinary College, 1930. Toronto, Ontario Dept. of
Agriculture, 1931. 8°. 88 p.

Keeping the farm flock healthy. Urbana, Agr. Exp. Stat., 1931. 8°. 16 p. w. ill.
University of Illinois. Agr. Exp. Stat. Circ. No. 374.

H. F. Judkins, Principles of dairying. 2d. ed. rev. by R. W. Smith. New York,
Wiley, 1931- 8°. 322 p. S 3.—

The outlook for the dairy induslry. Washington, Government Printing Office,
1931. 8°. 64 p. w. map and diagr.

Seehawer, Die Organisation des Pferdeersatzes in den Heeren der Kultur-
staaten. Berlin, E. S. Mittler & Sohn, 1931. 8°. 87 S.
Ergänzungsbde zur Zeitschrift f. Veterinärkunde. H. 4.

Tierheilkunde und Tierzucht. Eine Enzyklopädie der praktischen Nutztierkunde.
Hrsg. von V. Stang und D. W\'irth. Bd. 9. Berlin u. s. w., Urban & Schwarzenberg,
1931. Gr. 8°. V 826 S. m. 273 Abb. und 44 Taf. M. 43.—

Milchgesetz vom 31 Juli 1930 nebst Einleitung, Ausführungsbestimmungen, Erl.
u. s. w. hrsg. von L. Mayer. Berlin, Stilke, 1931. Kl. 8°. 200 S. M. 6.—

K. Koch, Die Grossmeister und Schöpfer unserer deutschen Bienenzucht von
Nikol Jakob 1568 bis zur Gegenwart. Dargest, in Bildern ihres Lebens, Schaffens
und Forschens. Berlin, F. Pfenningstorff, 1931. Gr. 8°. 198 S. m. Abb.

J. Marek und O. Wellmann, Die Rhachitis in ihren aetiologisclien, biochemi-
schen, pathogenetischen, path.-anatomischen und klinischen Beziehungen. Eine
experim. und vergl. Studie. Path Tl. Jena, G. Fischer, 1931. Gr. 8°. VIII 362
S. m. 171 Abb. im Texte und 7 mehrfarb. Taf. M. 22.—

Internationaler Tierzuchtatlas, Bd. 1 Rom, Bestetti & Tumminelli, 1931.
Bd. 1. Internationaler Rinderatlas. H. 1. Rinderrassen der Schweiz unter Mitw.
von Engeler, Schmid 11. A.

Text im Deutschen, Englischen, Französischen und Italienischen.
L. Rasmusson, Die Lebensmittel und ihre Aufbewahrung. Aus dem Schwedi-
schen übers, von E. Lehnert. Hannover, M. & H. Schaper, 1931. 8°. 408 S. m.
110 Textabb. M. 25.—• Geb M. 27.—

K. Ritter und W. Ludewig, Die Standardisierung landwirtschaftlicher und
gartenbaulicher Erzeugnisse in den Vereinigten Staaten von Amerika und in
Kanada. Berlin, P. Parey, 1931. Gr. 8°. 289 S. M. 18.50

Handbuch der vergleichenden Anatomie der Wirbeltiere. Hrsg. von L. Bolk,
E. Göppert, E. Kallius, W. Lubosch Bd. 1. Berlin u. s. w., Urban & Schwar-
zenberg, 1931. 4⁰. XVI -(- 752 S. m. 561 Abb. im Text und 10 färb. Taf.

G. Gustine, Die Zucht- und Erbfehlerfrage in der Tierzucht. Ponta Grossa,
Liga dos Agric. allemäes, 1931. Kl. 8°. 71 S. m. Abb. Milr. 1.—

Schriften f. d deutschsprechenden Landwirt in Brasilien. H. 5.
Winke für Schlachthof bauende Städte. Hrsg. von der Deutschen Schlachthof-
Zeitung. Folge 6. Kirchhain, Brücke-Verl. K. Schmersow, [1931]. 4⁰. 112 S. m.
Abb. M. is-

H. Münzberg, Silofutterbereitung Eine Anleitung für die Praxis. Berlin,
P. Parey, 1931. 8°. 46 S. m. 13 Abb. M. 2.20

Bose und R. Nelson, Die Milchgesetzgebung des Deutschen Reiches. Das
Milchgesetz vom 31 Juli 1930 sowie die Verordnungen über das Inkrafttreten u.

die Ausführung .... Kempten, Verl. Kurz, [1931]. 8°. 16 S., S. 3—19, 3—16,
3—20. M. 2.—

Ergebnisse der allgemeinen Pathologie und pathologischen Anatomie des Men-
schen und der Tiere. Hrsg. von O. Lubarsch, R. von Ostertag, W. Frei. Ge-
samtinhalt.sverz. zu Jg. 17—23. München, J. F. Bergmann, 1931. 4⁰. 468 S.

G. Klemperer, Grundriss der klinischen Diagnostik. 2öste Aufl. Berlin, J
Springer, 1931. 8°. VIII 381 S. m. 154 z. T. färb. Abb. M. 15.80

Jahresbericht der Veterinär-Medizin. Hrsg. von K. Neumann-Kleinpaul und
O. Zietzschmann. Jg. 50 (Berichtsjahr 1930). Hälfte 1, 2. 4⁰. XII 739 und
VII 900 S. M. 119.—

Ergebnisse der Biologie. Hrsg. von K. von Frisch, R. Goldschmidt, W. Ruh-
land. Red. von H. Winterstein. Bd. 7. Berlin, J. Springer, 1931. Gr. 8°. X
724 S. m. 109 Abb. M. 79.80

E. Korschelt, Regeneration und Transplantation. Bd. 2, Tl. 2. Berlin, Born-
träger, 1931. Gr. 8°. 862 S. m. Fig. M. 72 — Geb. M. 75.—
O. Schönfeld, Studien über die genossenschaftliche Milchverwertung in Deutsch-
land. Leipzig, jänecke, 1931. Gr. 8°. 116 S. M. 4
Arbeiten des Instituts f. landwirtsch. Betriebslehre an der Univ. Halle. H. 31.
Ergebnisse der Hygiene, Bakteriologie, Immunitätsforschung und experimentel-
len Therapie. Hrsg. von W. Weichardt. Bd. 12. Berlin, J. Springer, 1931. 4⁰.
848 S. m. 125 Abb. M. 118.—
V. Schilling, Praktische Blutlehre. Ein Ausbildungsbuch f. prinzipielle Blut-
bildverwertung in der Praxis (Hämogramm-Methode). 6te u. 7te Aufl. Jena, G.
Fischer, 1931. 8°. VIII 90 S. m. 29 Textabb. u. 1 färb. Taf. M. 360
A. N. Sewertzoff, Morphologische Gesetzmässigkeiten der Evolution. Jena,
G Fischer, 1931. Gr. 8°. XIV -f- 371 S. m. 131 Abb. u. 24 Diagr. M. 20. -

J. Brzosniowsky, Ein Beitrag zum Studium der Rindviehzucht in der Ukraine.
Inaug.-Diss. Giessen. 1931. 72 S.

O. E. Friedrich, Rinderzucht und Rinderhaltung im intensiven Landwirt-
schaftsbetriebe. Züchterische und betriebswissenschaftliche Studien in der Rinder-
herde des Rittergutes Ebersbach bei Döbeln i. Sa. Inaug.-Diss. Leipzig. 1930.
142 S.

W. Grave, Zur Statistik und Therapie des Milzbrandes beim Menschen. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1931. 40 S.

A. Bertelsmeier, Beiträge zur Diagnose und Therapie der Ziegenkrankheiten.
Inaug.-Diss. München. 1931. 61 S.

K. Herold, Röntgenstrahlenwirkung auf den wachsenden Hundekiefer. Expe-
rimentelle Untersuchungen unter Berücksichtigung der Organveränderungen.
Inaug.-Diss. Berlin. 1931. 32 S.

K. Hinz, Anatomische und histologische Untersuchungen des Hodens, der
Samenleitung und des Beckenstücks der Harnröhre mit den accessorischen Ge-
schlechtsdrüsen vom Damhirsch in der Brunstzeit. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.
38 S. m. 1 Taf.

H. Kohls, Klinische und therapeutische Beiträge zur Osteomalazie der Ziegen.
Inaug.-Diss. Berlin. 1930. 38 S.

R. Möllmann, Veränderungen am colliculus seminalis durch die Kastration
bei bos. Inaug.-Diss. Berlin. 1929.

K. Saalmann, Vergl. Untersuchungen der subkutanen und perkutanen Methode
der Embryotomie mit bes. Berücksichtigung der Schädigung des Muttertieres.
Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

H. Schöttler, Zur Morphologie des Cephalothoracopagus bei der Ziege. Inaug.-
Diss. Berlin. 1930. 28 S.

J. Benz, Ueber die amyloiytische Wirkung tierischer Speichel, Blutsera und
Urine. Inaug.-Diss. Zürich. 1930. 47 S.

E. Ilse, Untersuchungen über die Blutmenge am Schaf. Inaug.-Diss. Halle.
1930. 8°. 86 S.

H. Looser, Versuche zur Eiweissdifferenzierung in gekochten Fleischkonserven
mit Hilfe der Anaphylaxiereakt\'on. Inaug.-Diss. Bern. 1930. 24 S.

L. Riedmüller, Ueber die Beziehungen zwischen Klinik, pathol. Anatomie
und Aetiologie der Erkrankungen der oberen Luftwege und der Augen beim Ge-
flügel. Habilitationsschrift Zürich. 1930. 36 S. m. 3 Taf.

W. Schwenk, Die Prüfungen des deutschen Rinderleistungsbuches in der
Provinz Hannover 1926—1928. Inaug.-Diss. Göttingen. 1930. 67 S.

E. Wiehr, Beitrag zur Kenntnis der Anatomie der wichtigsten Euphorbia-
ceensamen unter bes. Berücksichtigung ihrer Erkennungsmerkmale in Futter-
mitteln. Inaug.-Diss. Hamburg. 1930. 86 S

F. Hauptmann, Die Tierhaltung des deutschen Mittelalters im Lichte des
Sachsenspiegels. Inaug.-Diss. Leipzig. 1931.

K. Lindhorst, Untersuchung zur Anaesthesierung des Plexus brathialis beim
Hunde. Inaug.-Diss. Leipzig. 1931

M. Wenzel, Zur Schwängersthafts- und Geburtsalbuminurie des Rindes. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1931.

F. Lange, Untersuchungen über den NaCl-Gehalt der Lymphknoten gesunder
und tuberkulöser Rinder. Inaug.-Diss. Leipzig. 1931.

K. Gehring, Untersuchungen über das Blutbild der Hündin vom geburtshilf-
lich-gynäkologischen Standpunkt. Inaug.-Diss. Leipzig. 1931.

A. Porthan, Untersuchungen über die Trabereigenschaften der finnischen
Pferde unter bes. Berücksichtigung der Mechanik der Extremitäten. Inaug.-Diss.
Leipzig. 1931.

H. Gäde, Ueber das Wesen der Gefliigeipocken-Immunität. Inaug.-Diss. Berlin.
I93¹ ■

W. Weber, Das Agglutinationsverfahren zur Feststellung der B-pullorum-
lnfektion. Inaug.-Diss. München. 1931.

O. Bachmann, Vergleichende Gesamtsterin- und Ergosterinbestimmungen in
der Kuhmilch verschiedener Herkunft. Inaug.-Diss. München. 1931.

H. Bellenberg, Ueber die Wirkung von normalen, agglutinierenden und
baktericiden Seren auf die oxibiotische Wirkung gramnetischer Bakterien. Inaug.-
Diss. Bonn. 1931.

H. Dehring, Die Gefahren des Milchverkehrs und ihre Verhütung unter bes.
Berücksichtigung der übertragbaren Krankheiten. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

F. Duckstein, Vergl. Körpermessungen an schwarzbunten Ostfriesen und
Untersuchungen über die Bedeutung des Duerst\'schen Costalgoniometers und
Ermittlung der Milchleistungsveranlagung beim Rinde. Inaug.-Diss. Göttingen.

H. Christ, Der Nervus vagus und die Nervengeflechte der Vormägen der Wie-
derkäuer, spez. der Haube. Inaug.-Diss. Bonn-Poppelsdorf. 1930. 35 S.

H. J. Reichardt, Der Bilirubinspiegel im Blutserum kolikkranker Pferde, ein
prognostisches Hilfsmittel. Inaug.-Diss. Berlin. 1931.

H. Schick, Die Beziehungen zwischen Stuttgarter Hundeseuche und Anämie
auf Grund anatomischer und histochemischer Untersuchungen. Inaug.-Diss.
Berlin 1931.

H. Schmidt, Das Rossarzneibuch des Hannsen Stauber. 1575. Inaug.-Diss.
Berlin. 1931.

M. Gomolka, Beitrag zur Antigengewinnung für die aktive Immunisierung
gegen Maul- und Klauenseuche mittels abgetötetem Virus. Inaug.-Diss. Berlin.

M. Riebe, Ueber die motorische Wirkung der Hydrastisalkaloide am isolierten
Uterus des Rindes. Inaug.-Diss. Berlin. 1931.

H. Albrecht, Zur Sekretion der Parotis junger und erwachsener Ziegen. Inaug.-
Diss. Hannover. 1931.

K. Bode, Zur Sekretion der Parotis des Schweines nach Anlegung temporärer
Fisteln. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

K. Brandes, Versuche mit der intravenösen Avertinnarkose beim Hunde und
Pferde. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

J. Flsner, Untersuchungen über die Beeinflussung des Blutbildes durch D. L.
83— Merck bei der chronischen Form der infektiösen Anämie der Pferde. Inaug.-
Diss. Hannover. 1931.

A. Grünewald, Physiko-chemische Untersuchungen des Blutes gesunder
Schafe über Gefrierpunktserniedrigung, Blutkörperchensenkungsgeschwindigkeit,
Alkalireserve, Viskosität. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

J. Honebein, Statistische Untersuchungen über das Vorkommen von Fremd-
körpern in der Haube bei Schlachtrindern Inaug-Diss. Hannover. 1931.

H. Lemvigh, Untersuchungen über die Schwankungen des Eiweissgehaltes in
der Kuhmilch im Verlauf der Laktation bei Tieflandrindern. Inaug.-Diss. Han-
nover. 1931.

Cl. Matzen, Die Tracheaischleimentnahme beim Rinde mit der Luftröhren-
sonde nach von Höne. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

H. Meijer, Untersuchungen über den diagnostischen Wert der Sublimatprobe
nach Horgan, Bennett und Kenny bei der infektiösen Anämie der Pferde. Inaug.-
Diss. Hannover. 1931.

G. Michalik, Untersuchungen über die Abstellbarkeit verschiedener Hemmun-
gen bei der Anwendung der Luftröhrensonde nach von Höne. Inaug.-Diss. Han-
nover. 1931.

J. Otto, Ueber den Blutzucker-und Reststickstoffgehalt, die Dichte von Blut
und Serum sowie die Wasserstoffionenkonzentration im Blute gesunder Schafe.
Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

C. Piening, Der Bacillus sporogenes oedematis Sordelli. Inaug -Diss. Hannover.
I93I-

W. Ross, Versuche zur Leberfunktionsprüfung beim Rind. Inaug.-Diss. Han-
nover. 1931.

E. TnoRMäHLEN, Beitrag zur Fluorose des Rindes. Fütterungsversuche mit Soda,
Aetznatron und Flugstaub. Inaug.-Diss. Hannover. 1931.

H. Lutterbey, Neue Beiträge zur Frage der Immunisierung gegen Geflügel-
cholera. Inaug.-Diss. Leipzig. 1931.

W. Schmidt, Ueber einen Fall von Periarteriitis nodosa beim Rinde. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1931.

W. Dettmer, Quantitative Chloridbestimmung 1111 Harn gesunder und kranker
Pferde. Inaug.-Diss. Leipzig. 1931.

K. Scholz, Die intravenöse Pyelographie beim Hunde. Inaug.-Diss. Leipzig.
193\' ■

H. Dillmann, Pharmakologische Gehaltsbestimmungen an dem standartisierten
,,Ergotin Merck neu." Inaug.-Diss. Giessen. 1931.

K. Helm, Untersuchungen über die Trächtigkeitsfeststellung bei der Hündin
durch Hormon-Nachweis im Harn. Inaug.-Diss. Giessen. 1931.

In 1891, negen jaar na zijn ontdekking van den tuberkelbacil,
publiceerde Robert Koch het volgende eigenaardige resultaat van
cavia-experimenten :

„Na infectie van een cavia met levende tuberkelbacillen geneest
aanvankelijk het gemaakte huidwondje ; na 10—15 dagen ont-
wikkelt zich ter plaatse een hard knobbeltje, waaruit een zweer
ontstaat, welke tot aan den dood blijft bestaan. De regionaire
lymphklieren worden tuberculeus evenals verschillende inwendige
organen.

Wanneer men echter tuberculeuze cavia\'s met levende tuberkel-
bacillen besmet, ziet men een geheel andere reactie.

Hierbij ontwikkelt zich geen knobbeltje op de entplaats doch
één of twee dagen 11a de reïnfectie vertoont de huid aan de entplaats
hevige ontstekingsverschijnselen ; spoedig wordt een necrotisch
huidstukje afgestooten ; er ontstaat een oppervlakkige zweer, welke
in korten tijd volkomen geneest. De regionaire lymphklieren zijn
niet veranderd".

Tuberkelbacillen veroorzaken dus bij een tuberculeuze cavia
een geheel andere reactie dan bij een gezonde cavia. Dit verschil
uit zich niet alleen bij injectie van levende bacillen, doch ook bij
inspuiting onder de huid van gedoode culturen.

Men noemt de afwijkende reactie van de tuberculeuze cavia op
een reïnfectie het „phenomeen van Koch".

Koch bereidde uit bouillonculturen van tuberkelbacillen door
verhitting en filtratie een vloeistof, tuberculine, welke uitstekende
diensten heeft bewezen om cle aanwezigheid van tuberculose bij
mensch en dier met zekerheid aan te toonen. Na subcutane injectie
van tuberculine bij lijders aan huidtuberculose zag men zwelling
en roodheid van de tuberculeuze huidgedeelten optreden, doch
ook bij tuberculose van inwendige organen zag men locale reacties.
Bij longtuberculose nam men vermeerderd hoesten en expectoratie
waar en bij auscultatie constateerde men een tijdelijke uitbreiding
van het ontstekingsgebied in de longen. Als algemeene reactie trad
koorts op.

Dit was een geheel nieuwe waarneming, een bacterievergift, dat
alleen toxische eigenschappen vertoonde bij tuberculeuze indivi-
duen en niet bij gezonde, want tuberculine geeft de genoemde ver-

1) Voordracht gehouden in de vergadering van de „Vereeniging\'van Directeuren
van Gemeentelijke Slachthuizen in Nederland" op 20 Juni 1931 te Utrecht.

schijnselen niet bij menschen of dieren, die niet lijdende zijn aan
een tuberculeus proces.

Koch zag direct het groote belang van deze reactie voor het
onderkennen van tuberculose. Koch meende, dat tuberculine ook
curatieve eigenschappen bezat. De voorbijgaande opflikkering van
het tuberculeuze proces zou een inleiding zijn tot het genezings-
proces. Pogingen van Koch in deze richting hebben tot een groot
échec geleid, zoo zelfs, dat men in de menschelijke geneeskunde
spoedig afzag van subcutane tuberculine-injecties voor diagnos-
tische of therapeutische doeleinden. Door de ontdekking van von
Pirquet in 1907, dat men tuberculine zonder gevaar bij den
mensch kan aanwenden wanneer men deze stof na lichte excoria-
tie öp de huid brengt, is de tuberculine weer algemeen als diag-
nosticum in gebruik genomen.

De methode van von Pirquet, die spoedig veelvuldig werd
toegepast, gaf echter groote moeilijkheden. Weliswaar zag men
een positieve reactie bij lijders aan tuberculose, behalve in sommige
gevallen van hevig ziek-zijn, doch ook volmaakt gezonde personen
gaven een positieve reactie.

Men twijfelde aan het specifieke karakter der reactie. Echter
een zeer groot aantal minitieus verrichte secties leerde, dat perso-
nen welke een positieve reactie hadden vertoond, steeds dragers
waren van tuberculeuze veranderingen, zij het ook, dat deze
tuberculeuze processen vaak uiterst gering waren ; soms vond men
alleen een klein bindweefselhaardje met kalk geïncrusteerd. Steeds
waren echter in de haardjes levende tuberkelbacillen aan te toonen.

Uitvoerige onderzoekingen leerden, dat bij volwassenen in onge-
veer 97 % der gevallen tuberculeuze processen aanwezig zijn ;
slechts bij een klein percentage kan men spreken van lijders aan
tuberculose, verreweg de groote massa is, voor zoover het de tuber-
culose betreft, clinisch niet ziek geweest. Men moet dus wel een
onderscheid maken tusschen lijders aan tuberculose en personen
die een, meestal onbeduidend tuberculeus haardje herbergen,
meestal in de longen of de bronchiale lymphkliercn.

De cutireactie komt hiermee volmaakt overeen. Gebleken is,
dat in steden op den leeftijd van 1 jaar ongeveer 20 % der kinderen
positief reageeren ; dit percentage stijgt geleidelijk tot 30 a 35 %
op 5-jarigen leeftijd en tot 95 a 97 % bij volwassenen.

Tevens is gebleken, dat het pasgeboren kind vrij is van tuber-
culeuze processen ; de congenitale tuberculose speelt geen rol.

In de eerste levensjaren is het kind, dat opgevoed wordt in een
tuberculeus milieu blootgesteld aan massale infectie ; later, als
het kind grooter is en zich vrij beweegt is de kans op herhaalde,
lichte infecties grooter. De kansen van infectie zijn zoo groot,
dat in de geciviliseerde landen, en in het bijzonder in de steden,
practisch gesproken niemand aan een tuberculeuze infectie ont-

snapt. Alleen in bepaalde streken van Afrika en Azië en wellicht
ook elders, komt tuberculose zeer zelden voor. De volkeren waarbij
tuberculose niet of zeer zelden voorkomt, zijn niet immuun tegen
deze ziekte ; dit blijkt bij overbrenging in streken waar tuberculose
wèl veelvuldig voorkomt. Tijdens den wereldoorlog heeft de tuber-
culose juist zeer vele slachtoffers gemaakt onder de koloniale troe-
pen in het Fransche leger ; onder deze menschen, waarbij oor-
spronkelijk een uiterst laag percentage van positieve cutireactie
voorkwam, heeft de tuberculose op bijzonder hevige wijze gewoed.

De aanwezigheid van tuberculeuze processen maakt het lichaam
overgevoelig, hypersensibel, voor tuberculine, deze overgevoelig-
heid is tevens een uiting van immuniteit.

Wanneer een kind voor de eerste maal gevaccineerd wordt,
geneest het entwondje aanvankelijk, geen enkele ontstekings-
reactie is waarneembaar ; na 5 a 6 dagen ontstaat op de entplaats
een papel, welke zich tot een pok ontwikkelt ; een en ander gaat
gepaard met koorts.

Er is dus een incubatietijd van ongeveer 5 dagen. Wanneer nu
hetzelfde individu 11a enkele jaren aan een revaccinatie wordt onder-
worpen kan evenals bij de primo-vaccinatie een pok gevormd wor-
den, echter duurt de incubatie niet 5 dagen doch \\ tot 2 dagen ;
het geheele proces is afgeloopen in 4 of 5 dagen, in plaats van 10
tot 12 dagen zooals bij de eerste vaccinatie. Na afvallen van de
pok blijft geen litteeken over.

Ook is het mogelijk, dat bij de revaccinatie na enkele uren een lichte
roode zwelling optreedt, welke na ongeveer 30 uur weer verdwijnt.

Bij de herenting treden verschijnselen op van immuniteit, lichter
verloop van het ziekteproces, en van hypersensibiliteit, verkorte
incubatietijd. Deze twee verschijnselen hypersensibiliteit en im-
muniteit zijn nauw aan elkander gebonden. Soms treedt de over-
gevoeligheid op den voorgrond , in andere gevallen is de immuniteit
opvallender. Beide verschijnselen behoorentot eenzelfde phenomeen

Soortgelijke verschijnselen neemt men waar bij verschillende
infectieziekten en na injectie van verschillende eiwitten. Soms zijn
de sensibiliteitsverschijnselen zoo sterk, reageert het organisme zoo
stormachtig, dat het individu succombeert. Ten onjuiste is aan
dezen toestand den naam anaphylaxie (onbeschutheid) gegeven,
terwijl het in wezen een uiting van immuniteit is.

Gelukkiger gekozen is de term „allergie" welke „veranderde
reactie" bet eekent. Bij allergie neemt men bijna steeds duidelijk
naast elkander verschijnselen waar welke wijzen op immuniteit en
op hypersensibiliteit. Een positieve tuberculinereactie geeft duide-
lijk verschijnselen van hypersensibiliteit. De vraag rijst nu of een
individu, dat reeds te voren met tuberkelbacillen besmet is, en een
overgevoeligheid vertoont voor tuberculine, ook in zekere mate
geïmmuniseerd is tegen tuberculose.

Bij het phenomeen van Koch neemt men als overgevoeligheids-
uiting waar : ie. de korte incubatietijd en 2e. de hevige, acute
ontsteking met necrose ; als immuniteitsuiting de volkomen ge-
nezing van de ontstane zweer en het intact blijven der regionaire
lymphklieren.

Verschillende onderzoekers hebben na 1907 het gedrag van
het caviaorganisme na reïnfectie met tuberkelbacillen nagegaan.
Hierbij werden interessante waarnemingen gedaan. Wanneer men
een cavia intraperitoneaal ent met tuberkelbacillen ontstaat een
peritonitis tuberculosa, welke leidt tot een algemeene, doodelijk
verloopende tuberculose. De incubatie duurt ongeveer 12 dagen.

Bij intraperitoneale infectie van een tuberculeuze cavia komen
drie verschillende mogelijkheden voor.

ie. Bij groote dosis tuberkelbacillen treedt een hevige sero-
haemorrhagische peritonitis op met een doodelijken afloop binnen
24 uur.

2e. Bij iets kleinere dosis treedt eveneens een acute peritonitis
op ; na enkele weken blijkt deze volkomen genezen te zijn. Het dier
sterft echter aan de gevolgen van de eerste infectie.

3e. Een nog geringere dosis geeft geen peritonitis en ook geen
intoxicatieverschijnselen, deze reïnfectie blijkt geheel onschuldig
te zijn voor de tuberculeuze cavia.

Gaan wij de verschillende gevallen na, dan blijkt in het eerste
geval de allergische reactie zich uitsluitend te vertoonen als hyper-
sensibiliteit, in het tweede geval zien wij naast elkander bij het-
zelfde dier hypersensibiliteit en immuniteit, en in het derde geval
alleen immuniteitsverschijnselen.

Door verschillende doses bacteriën kon men dus öf de eene óf
de andere phase van de allergie te voorschijn roepen ; het is tevens
gebleken, dat ook de toestand van het geïnfecteerde dier een rol
speelt ; de reacties verschillen ook naar gelang van den tijd gelegen
tusschen primo- en reïnfectie.

Bij onderzoek van het buikholte-exsudaat blijkt, dat bij re-
infectie de ingespoten tuberkelbacillen snel vervallen en dat deze
bacillen 24 uur na de infectie in den regel niet meer in staat zijn om
proefdieren tuberculeus te maken.

Soortgelijke resultaten verkrijgt men bij reïnfectie onder de huid,
in de longen, in de bloedvaten.

Wanneer men een grooter proefdier, een rund b.v., dat reeds
drager is van een tuberculeus proces, intraveneus tuberkelbacillen
inspuit veroorzaakt deze injectie tenminste bij een geringe dosis,
geen tuberculeuze veranderingen ; bij grootere dosis sterft het dier
binnen 24 uur na de reïnfectie onder verschijnselen van intoxicatie.

Men neemt aan, dat het organisme in den strijd tegen het pri-
maire tuberculeuze proces een lyrische stof vormt, welke in staat
is tuberkelbacillen snel af te breken en op te lossen ; de hierbij vrij-

komende endotoxinen geven de hypersensibiliteitsverschijnselen.
Daarnaast is het dier min of meer immuun geworden, immers bij
proefdieren treedt duidelijk een mindere gevoeligheid, of ongevoelig-
heid op tegenover tuberkelbacillen, welke voor een tweede maal
het lichaam invadeeren. De allergische en in hoogste mate anaphy-
lactische verschijnselen zijn uitingen van relatieve immuniteit.

Eigenaardig is, dat de allergie bij tuberculose gebonden is aan
de aanwezigheid van levende bacteriën in het lichaam. Na primo-
injectie van gedoode bacillen bestaat zij wel eenigen tijd, doch zij
verdwijnt weer spoedig.

Komen nu ook bij spontane infecties bij den mensch verschijn-
selen voor, die wijzen op een allergischen toestand ?

Sinds lang is het bekend, dat bij het kind de tuberculose
anders verloopt dan bij den volwassene. Bijna zonder uitzon-
dering zal de tuberculose van het kind gevolg zijn van een pri-
maire infectie, en die van de volwassene een gevolg van een re- of
superinfectie. Tuberculinaties en secties hebben aangetoond, dat
met stijging van den leeftijd de infecties steeds frequenter worden
en natuurlijk zal een infectie bij volwassenen bijna zonder uit-
zondering een reïnfectie zijn, gezien het feit, dat van 18-jarigen
95 a 97 % tuberculeuze haardjes herbergen. Een infectie van
oudere personen is dus wel haast altijd een reïnfectie.

Het klinische verloop en de pathologisch-anatomische afwijkingen
bij kinderen en bij volwassenen is geheel verschillend. Klinisch bij
kinderen een vaak snel en hevig verloopend proces met uitgebreide
metastasen, daarnaast genezende vormen. Bij den volwassene een
in den regel zeer langzaam verloopend proces, dat bijna steeds en
uitsluitend in de longen is gezeteld en geen neiging tot metasta-
seering vertoont. Het volwassen individu reageert dus anders dan
het voor de eerste maal geïnfecteerde kind. De afwijkende reactie
van den volwassene is een verkregen allergische reactie. De ver-
schillen in reactie worden niet veroorzaakt door de leeftijdsverschil-
len, want volwassenen welke tevoren nooit met tuberculeuzen in
aanraking kwamen, bijv. sommige negerstammen, reageeren niet
allergisch, doch bij hen verloopt de tuberculose precies als bij
jonge kinderen.

Het pathologisch-anatomische onderzoek heeft het volgende ge-
leerd : Het primaire proces bij kinderen zetelt in 90 % der gevallen
in de longen. Men vindt als regel een ongeveer erwtgroot haardje
in het best respireerende gedeelte van de longen, nabij de stompe
rand in de hoofdkwab, daarnaast een uitgebreide tuberculose der
bronchiale lymphklieren, waarbij steeds een streng verband be-
staat tusschen wortelgebied en lymphklier, d. w. z. bij tuberculose
in rechter longhelft, ook tuberculose in rechter bronchiale klieren
en omgekeerd.

voor, zelden ziet men dus meer dan één haardje. Microscopisch
blijkt het proces een overwegend exsudatief karakter te hebben
met spoedige verkazing en groote neiging tot verkalking.

Rond het kazig-pneumonische centrum wordt een meer of min-
der duidelijke zone van epithelioïde- en reuzencellen gevormd. Daar-
omheen een niet-specifieke collaterale of perifocale ontsteking. In
de naaste omgeving van het primair-affect kunnen miliaire tuber-
kels gevormd zijn door lymphogene verbreiding van bacillen (resorp-
tieftuberkels).

Het lymphklierproces is veel uitgebreider dan het longproces.
Een belangrijk gedeelte van de regionaire lymphklier is veranderd
in een kazige massa. Microscopisch vindt men een kazig-exsudatieve
lymphadenitis met geringe vorming van epithelioïde cellen, daar-
naast groote neiging tot verkalking.

Ranke heeft op grond van eigen en anderer studie op clinisch
en pathologisch anatomisch gebied een theorie opgesteld, waardoor
het verschil in verloop van tuberculose bij kinderen en volwassenen
kan worden verklaard. Ranke onderscheidt in het tuberculose-
proces van het jonge kind en van den volwassene drie phasen.

De eerste phase is het reeds genoemde primair-affect met aandoe-
ning van de regionaire lymphklieren. R. noemt dit tezamen het
primair-complex.

Het primair-complex ontwikkelt zich bij het individu, dat tevoren
nog niet door tuberkelbacillen is geïnfecteerd geworden. Opvallend
hierbij is de snel optredende verkazing, her overheerschende exsu-
datieve karakter, de groote affiniteit tot lymphbanen, lymphklier-
tuberculose ontbreekt hierbij nooit, en de groote neiging tot ver-
kalking.

Bij het kind geneest het primair-complex in den regel. Deze
genezing kan zoover gaan, dat ten slotte alleen een fibreus, met
kalk geïncrusteerd haardje overblijft. Zoo\'n individu zal nadat het
primaire proces tot stilstand is gekomen op een volgende infectie
allergisch, dus anders reageeren dan bij de primaire infectie.

Niet steeds zal het primair-complex in genezing overgaan. Allerlei
factoren spelen een rol op den afloop van dit primaire proces zooals
hevigheid van de infectie, herhaalde infecties kort na elkander,
virulentie der bacteriën, weerstand van het individu. In ongun-
stige gevallen ontstaat nu uit het primair-complex een generalisatie.
Langs lymphogenen, haematogenen en langs lymphogeen-haema-
togenen weg kunnen tuberkelbacillen worden verspreid, waardoor
algemeene tuberculose optreedt. Ook andere wegen staan voor de
verbreiding open ; bronchiën, direct contact enz., doch deze zijn
van ondergeschikte beteekenis ten opzichte van de lymphogene
en haematogene verspreidingswijze. Ranke noemt dit de tweede
phase.

aan de primaire infectie, hetzij uit den primairen haard, hetzij door
hernieuwde infectie tijdens de ontwikkeling van het primaire proces.

Eerste en tweede phase vallen binnen de primaire injectieperiode.
In deze periode kan de tuberculose verschillende uitbreiding ver-
krijgen ; uitgebreide metastasen met snel doodelijk verloop; ge-
ringere metastasen met mogelijke genezing; geen metastasen doch
een locaal proces dat geheel of bijna geheel geneest. Opvallend is
neiging tot verkalking en groote affiniteit van het proces voor
lymphbanen, lymphklieren en bloedvaten.

Wanneer een dergelij ke individu de primaire infectieperiode goed
doorstaat kan een clinisch herstel optreden. Mogelijk ook is het
kind nooit merkbaar ziek geweest. Het organisme is nu allergisch
geworden.

Bij een hernieuwde infectie ziet men een geheel andere reactie
optreden. Bijna zonder uitzondering treedt nu een chronisch ver-
loopende longtuberculose op, waarbij het proces zich continu of
bronchogeen in de longen verbreidt.

Metastasen treden hierbij niet op, zelfs niet in de bronchiale
lymphklieren. Bloed- en lymphvaten worden hierbij niet aangetast
en indien het gebeurt, vindt geen verspreiding langs deze kanalen
plaats omdat de vaten totaal geobtureerd zijn voordat het tuber-
culeuze proces den vaat wand doorbroken heeft. Verkalking treedt
hierbij weinig of niet op.

• Deze derde phase is de periode van de chronische longtuberculose.
Het geheel afwijkende beeld, dat bij den volwassene optreedt, is
volgens Ranke het gevolg van verkregen immuniteit tijdens de
eerste infectieperiode ; hierover zal nog nader worden gesproken.

Ranke onderscheidt dus : ie. primair-affect plus affect van bijbe-
hoorende lymphklier, tezamen het prirnair-complex of primaire
tuberculose, 2e. aansluitende generalisatie, deze kan ook ontbre-
ken ; ie. en 2e. vormen samen de primaire infectieperiode, 3e.
de chronische long (orgaan) tuberculose, het allergische stadium
waarin geen metastasen optreden.

De leer van Ranke geeft het beste weer, wat bij tuberculose van
den mensch in de jeugd en op volwassen leeftijd geschiedt. De ver-
klaring van deze verschillen, die volgens R. niet is te zoeken in de
hevigheid van infectie of in den leeftijd van het individu, doch in
verkregen immuniteit, wordt tegenwoordig vrijwel algemeen aan-
vaard, al zijn er natuurlijk onderzoekers die een andere meening
zijn toegedaan.

De clinische waarnemingen pleiten zeer voor de theorie van R.
welke voornamelijk gebaseerd is op pathologisch-anatomisch on-
derzoek. Wel komen herhaaldelijk gevallen voor, welke niet in het
systeem Ranke passen, doch allerlei factoren kunnen op het indi-
vidu inwerken, waardoor de verkregen relatieve immuniteit ver-
loren gaat of sterk vermindert.

Tegenstanders van Ranke wijzen vooral op de resultaten van
sommige experimenten bij cavia\'s en konijnen, welke niet overeen-
komen met de door Ranke voor den mensch geponeerde theorie.
Er bestaat echter een groot verschil tusschen het snel verloopende
tuberculeuze proces bij deze zoo gevoelige kleine proefdieren en het
soms tientallen van jaren durende proces bij den mensch.

Nieberle heeft getracht na te gaan of bij spontane tuberculose
van onze huisdieren processen zich afspelen, welke overeenkomst
vertoonen met de menschen-tuberculose en of uit deze onderzoekin-
gen conclusies vóór of tegen de opvatting van Ranke zijn te
trekken.

Voor dit onderzoek is alleen het rund geschikt. Ten eerste omdat
dit dier een betrekkelijk langen levensduur heeft, ten tweede omdat
een spontane tuberculose hierbij veelvuldig voorkomt. Het paard,
de hond en de kat zijn minder geschikt omdat hierbij tuberculose
vrij zelden voorkomt ; het varken is ongeschikt door zijn korten
levensduur.

Achtereenvolgens heeft Nieberle bestudeerd de primaire infec-
tie bij het kalf, het primair-complex dus, de generalisatie der tuber-
culose bij het kalf (2e periode van Ranke) en de chronische orgaan-
tuberculose, longen en melkklier (3e periode van Ranke).

In tegenstelling tot de waarnemingen bij jonge kinderen vond
N. het primair-complex bijna uitsluitend in den darm met bijbehoo»
rende lymphklieren, echter vertoonde dit primair-complex als regel
de bijzonderheid, dat het onvolledig is. De porte d\'entrée, de
darmwand, vertoont zelve zeer zelden tuberculeuze veranderingen,
de tuberkelbacillen passeeren hier bijna steeds zonder waarneembare
laesies te veroorzaken ; dit is een reeds lang bekend feit. De regio-
naire lymphklieren zijn tuberculeus en wijzen er op, dat de tuberkel-
bacillen langs den digestietractus in het lichaam zijn gedrongen.

Opvallend hierbij is, dat in het groote meerendeel der gevallen
de portale lymphklieren zijn aangetast, meestentijds alleen deze
klieren, soms ook de mesenteriale lymphklieren.

Men zou geneigd zijn om te veronderstellen, dat in deze gevallen
congenitale tuberculose aanwezig is, het onderzoek betreft kalveren
van ongeveer 3 weken oud ; doch N. ontkent dit. Bij het abortus-
onderzoek in Duitschland zijn duizende onvoldragen kalveren onder-
zocht, nimmer vond men daarbij tuberculose, wèl vindt men ver-
anderde lymphklieren bij 3 £4 weken oude kalveren. Daar in onge-
veer 2 weken duidelijk macroscopisch waarneembare processen
zich kunnen ontwikkelen, mag men volgens N. bij dieren, welke
ouder zijn dan. 2 weken, en uitsluitend tuberculose der portale klie-
ren vertoonen, niet concludeeren tot congenitale tuberculose. Deze
gevallen beschouwt N. als gevolg van alimentaire infectie.

gen ; in verband met de veranderde portale klieren, zal men de
processen moeten zoeken in het duodenum. Enkele malen heeft N.
een primair-affect in den darm waargenomen ; knobbeltjes met een
op den voorgrond tredend exsudatief karakter, of wel kleine zweren
met een periphere zone van specifiek granulatieweefsel. Zooals te
verwachten is zetelen de processen voornamelijk in de plaques.

De lymphklieren vertoonen regressiehaarden, welke aanvanke-
lijk niet scherp zijn gescheiden van het omgevende lymphklier-
weefsel, exsudatie en verval overheerschen. Eigenaardig is hierbij,
dat de vervalshaard niet homogeen is. Op doorsnede van de lymph-
klier ziet men in het necrotische weefsel eilandjes en strepen van
niet vervallen, vochtig glanzend weefsel ; deze strooken en eilandjes
zijn vaak iets haemorrhagisch. Microscopisch blijkt ook duidelijk,
dat dit nog resten zijn van niet-tuberculeus ontstoken lymphklier-
weefsel ; dit weefsel is rijk aan goed gevulde bloedvaatjes. Bij ge-
nezing vindt regeneratie plaats vanuit deze niet-tuberculeus ver-
anderde lymphkliergedeelten.

Het geheel geeft vaak een eigenaardig streperig beeld ; wij heb-
ben hier het beeld van de zoogenaamde „stralige verkazing" of
primaire verkazing.

Deze stralige verkazing is gekenmerkt door een duidelijk exsu-
datief-necrotiseerend karakter, waarbij vorming van epithelioïde
cellen zeer op den achtergrond treedt ; het weefsel is opvallend rijk
aan leucocyten en fibrine.

In andere gevallen vertoonen de lymphklieren een meer pro-
ductieve ontsteking. In de lymphklier vindt men iets prominee-
rende, vastere gedeelten, welke al of niet verkazing te zien geven.
Microscopisch bestaan deze haarden bijna geheel uit epithelioide-
en reuzencellen, dit zijn de zgn. grootcclligc hyperplasiën. Enkele
malen ziet men naast de stralige verkaasde gedeelten ook enkele
typische tuberkels.

Het primair-complex in de longen is veel zeldzamer dan in den
darmtractus. Een ongeveer erwtgroot haardje aan den stompen
rand van de hoofdkwabben bestaat bij microscopisch onderzoek
uit een kazig-exsudatieve pneumonie.

Rondom dit haardje worden spoedig epithelioïde cellen aange-
troffen. Aan de periphe-rie vaak een collaterale ontsteking en in de
naaste omgeving soms tuberkels (resorptieftuberkels).

De bronchiale lymphklieren zijn steeds veranderd en geven het
beeld van primaire verkazing of van grootcellige hyperplasie, de
lymphklierverandering is steeds veel uitgebreider dan de longhaard.

Er komt dus bij het jonge kalf een primair-complex voor evenals
bij het jonge kind. Deze processen vertoonen zeer vele punten van
overeenkomst, alleen de localisatie is verschillend ; bij het kmd
vindt men het primair-complex hoofdzakelijk in de longen, bij het

kalf in den digestietractus, in het laatste geval is het complex
incompleet. De infectie van het jonge kalf vindt bijna uitsluitend
plaats door ingestie van tuberkelbacillen.

Het primair-complex bij het kalf kan in genezing overgaan, bind-
weefselvorming en verkalking zijn hiervan de uitingen. Mogelijk
geneest het proces zoo volledig, dat alleen bindweefsellitteekens
overblijven. N. heeft deze genezen vormen herhaaldelijk bij oudere
dieren in de lymphklieren gevonden. Meer kans bestaat er, dat
men later min of meer groote kalkhaarden vindt van een bind-
weefselkapsel voorzien.

Het primair-complex bij het kalf heeft echter weinig neiging tot
genezing, regel is dat generalisatie optreedt.

Primair-complex en de daaraan aansluitende generalisatie, vor-
men samen de primaire infectieperiode, in tegenstelling tot de
reïnfectieperiode welke na afloop van de primaire infectieperiode
kan optreden.

Uit de groote statistieken van het Berlijnsche abattoir blijkt
dat generalisatie van tuberculose bij het kalf is waargenomen in
17.5 %, bij jonge runderen in 7.2 % en bij oudere runderen in 4 %
der gevallen (Henschel). Aan het slachthuis te Leipzig werden
hoogere percentages waargenomen, n.1. resp. 40 %, 14 % en 17.6%
(Schmidtchen).

Beide statistieken geven een opvallende groote frequentie van
generalisatie bij het kalf.

Dit is te verklaren uit het feit, dat het kalf verkeert in de pri-
maire infectieperiode ; het organisme biedt nog weinig weerstand,
generalisatie kan langs alle bekende wegen optreden. Bij het vol-
wassen dier ziet men als regel een reïnfectie met verhoogde, ver-
kregen resistentie, dus minder kans op generalisatie. Bij het varken,
dat wel bijna zonder uitzondering steeds in de periode van primaire
infectie verkeert, ziet men een generalisatie veelvuldig optreden,
dit geldt ook voor het paard.

Bij de generalisatie onderscheidt men vroege en late generalisa-
tie, (Frühgeneralisation en Spatgeneralisation) ; in het eerste geval
is het primair-complex nog in volle actie, in het tweede geval is
het reeds eenigszins tot rust gekomen, de late generalisatie sluit
zich echter wel direct aan de primaire infectie aan. Bij den mensch
ziet men dikwijls ook anatomische verschillen : bij vroege genera-
lisatie, naast miliaire tuberkels, grootere haardjes met beslist exsu-
datief karakter; bij late generalisatie miliaire tuberkels met overwe-
gende proliferatie. Natuurlijk komen allerlei overgangsvormen voor.

ie. Geprotrahcerde tuberculose, deze komt het vaakst voor. De
portale lymphklieren, eventueel ook mesenteriale, zijn sterk ver-
groot, stralige verkazing, ook reeds bij zeer jonge dieren verkal-

king. Daarnaast zijn steeds de achterste mediastinale lymphklieren
zeer groot met stralige verkazing, soms ook verkalking. Longen
zijn meestal intact, soms enkele miliaire of grootere haardjes ; de
bronchiale lymphklieren zijn weinig veranderd, meestal stralige
verkazing, daarnaast enkele typische tuberkels ; de verandering
is hier veel minder uitgebreid dan in de achterste mediastinale
klieren.

Milt en lever bevatten als regel enkele tuberkels van verschillen-
den ouderdom of grootere haardjes, evenzoo de nieren, miliair
of submiliair.

De vleeschlymphklieren zijn zeer vaak tuberculeus ; ook de sereuze
vliezen, in het bijzonder het Peritoneum.

Wanneer het primair-complex in de longen zetelt, is de verhou-
ding iets anders. De longhaard kan door periphere uitbreiding vrij
groot zijn geworden en de bronchiale lymphklieren vallen hierbij
dan op door hun sterke afwijkingen, tel^ijl de mediastinale en
mesenteriale klieren veel minder veranderd zijn.

Overigens vertoonen de organen ongeveer hetzelfde beeld als bij
een primair-complex in den arm.

2e. Acute miliair-tuberculosc. Behalve de reeds onder ïe genoemde
veranderingen in het primair-complex vindt men nu een dichte
miliaire uitzaaiing, vooral in de longen, nu bij voorkeur in de
slechtst ademende deelen. De haardjes zijn ongelijk van grootte.

3e. Groothaardige algemeene tuberculose. Hierbij vertoonen vooral
de longen belangrijke veranderingen, talrijke grauwe haarden van
verschillende grootte en vorm. De haardjes bevinden zich in de
lobuli welke geheel of gedeeltelijk worden ingenomen. De grootte
varieert van gierstkorrel tot hazelnoot. De vorm is niet rond, doch
onregelmatig. De consistentie is vrij vast, homogeen, spekkig ;
vaak is uitgebreide verkazing aanwezig. De bronchiale lymph-
klieren zijn zeer groot ; stralige verkazing. Door Nieberle is deze
vorm vroeger beschreven onder den naam van „herdförmige,
speckige und verkäsende tuberkulöse Pneumonie".

Bij de vroege generalisatie worden de lymphklieren even sterk
of 110g sterker veranderd dan het orgaan zelve.

Microscopisch onderkent men bij de lymphklieren het beeld
van stralige of primaire verkazing en dat van de grootcellige
hyperplasie.

De primaire verkazing welke als regel rijk is aan bacillen is een
beeld van overgevoeligheid ; de grootcellige hyperplasie is arm
aan bacillen en wijst op een zekere resistentie.

Longen. Bij de laatst genoemde groote haarden overheerscht de
exsudatie vaak zoo sterk, dat men meent een gewone bronchopneu-
monie te zien, alleen cle spoedig optredende coagulatienecrose wijst

op tuberculose. Op de grens tusschen het ontstoken en het normale
weefsel vindt men soms een lymphocytenzoom, soms een smalle
zone van epithelioide cellen.

Bij den geprotraheerden vorm en bij de miliaire tuberculose over-
heerscht het productieve karakter, typische tuberkels met centrale
verkazing en verkalking, hoewel in de allereerste stadia deze
haardjes soms ook een zuiver exsudatief karakter vertoonen.

Karakteristiek en specifiek voor den groothaardigen vorm is, dat
op uitgebreide schaal de lymphvaten en bloedvaten mede in het
proces worden betrokken. Herhaaldelijk ziet men overgangen van
periangitis tot angitis en endangitis tuberculosa. Groote proppen
verkaasd weefsel kunnen in de vaatlumina promineeren.

Bij het kalf is in de eerste plaats de lymphogene verspreiding
van beteekenis, hierop volgt automatisch de haematogene. Directe
haematogene verspreiding en verspreiding langs andere bestaande
kanalen b.v. bronchiën spelen geen rol van beteekenis. De gene-
ralisatie vindt bij het kalf dus voornamelijk lymphogeen en lympho-
haematogeen plaats.

Bij den mensch is het proces meestal heviger en sneller in zijn
verloop. De verkazing is intensiever en herhaaldelijk treden door-
braken in bronchiën en bloedvaten op bij primaire tuberculose,
ook ziet men hier zeer geringe neiging tot periphere afkapseling.

Bij het kalf is de verkazing minder intensief en minder exten-
sief, doorbraken van lymphklierkapsels en van bloedvatwanden
vinden minder vaak plaats, er is ook meer neiging tot omkapseling
van de processen.

Nieberle concludeert uit het minder hevig verloopende proces
bij het kalf, dat de bovine bacil voor het rund minder toxisch is,
dan de humane bacil voor den mensch.

Bij een primair darmcomplex zijn de portale en mediastinale
lymphklieren steeds sterk veranderd, ook het peritoneum is vroeg-
tijdig tuberculeus. De portale lymphklieren vormen het eerste
station na het primair-affect, deze zijn bij jonge kalveren (2—4
weken) steeds zeer rijk aan bacillen, evenals de achterste mediasti-
nale klieren. De laatstgenoemde klieren hebben o. m. als wortel-
gebied het diaphragma, peritoneum, lever en milt, bij geprotra-
heerde generalisatie ontvangen deze klieren dus veel tuberkel-
bacillen. Het peritoneum kan haematogeen worden geïnfecteerd
en ook lymphogeen langs retrograden weg.

De uitzaaiing van bacteriën vindt bij de geprotraheerde tuber-
culose schoksgewijze plaats.

Resumeerende zien wij dat de tuberculose bij het kalf begint als een
locaal proces met intensieve veranderingen in de regionaire klieren.

Het locale proces kan genezen of tot generalisatie overgaan,
waarbij men vroege en late generalisatie kan onderscheiden. Bij
het jonge kalf is een generalisatie natuurlijk steeds vroeg.

Bij deze generalisatievormen ; de geprotraheerde, de miliaire,
en de groothaardige is karakteristiek de nauwe betrekking tusschen
wortelgebied en lymphklier, de vroegtijdige verkalking, het ge-
bruik maken van alle bestaande verspreidingswegen, doch voor-
namelijk van den lymphogenen, e.v. lympho-haematogenen.
Verder is opvallend, dat generalisatie zoo veelvuldig optreedt, in
tegenstelling tot die bij het volwassen rund.

Bij het primaire longaffect vindt men een omschreven haard met
overwegend exsudatief karakter, waarbij spoedig een begrenzing
optreedt door meer of minder specifiek weefsel. Bij generalisatie
neemt men metastatische haarden over de geheele long waar,
waarbij nu eens het productieve, dan weer het exsudatieve karakter
overheerscht, dus nu eens het beeld van den klassieken tuberkel,
dan weer dat van de tuberculeuze pneumonie. De bronchogene
verbreiding in de long speelt hierbij een geringe rol, wel de lympho-
gene ev. lympho-haematogene.

De lymphklieren. zijn steeds sterk veranderd, verder treedt
spoedig een duidelijke verkalking op. Deze beelden ziet men als regel
ook bij het varken.

Bij de chronische longtuberculose van het rund ziet men zeer
verschillende vormen, waarbij steeds de bronchogene verbreiding
op den voorgrond treedt.

De acineuze longhaard speelt een groote rol, zoowel bij de chro-
nische tuberculose als bij de vroege generalisatie bij het kalf. In
het laatste geval, vooral bij de groothaardige tuberculose, waar de
exsudatie op den voorgrond treedt ; het proces gaat hierbij dus
gemakkelijk over op de bronchioli. Echter treedt bij de primaire
tuberculose de acineuze haard niet op den voorgrond, omdat het
proces hierbij snel verloopt.

Bij de chronische longtuberculose van het rund is het tempo
veel langzamer zoodat het acineuze type lang kan blijven voort-
bestaan.

Tot voor kort nam men aan, dat de beelden van acineuze ont-
steking ontstonden uit een kazige bronchitis en bronchiolitis;

i) De eind vertakkingen van den bronchiaalboom heeten bronchioli terminales;
hieruit ontspringen twee fijne buisjes welke reeds tot het respiratoire parenchym
behooren en uitstulpingen, alveoli, bezitten. Deze buisjes, de bronchioli alveolares
eindigen blind in het conglomeraat van aveolen. Bronchiolus termin?lis met bron-
chioli alveolares en alveolen vormen een longeenheid, de longacinus Meerdere
aèini vormen een lobulus.

hieruit zou een peribronchiolitis met tuberkelvorming in de peri-
bronchiale lymphbanen ontstaan. Het is nu echter aan N. ge-
bleken, dat het proces als exsudatieve ontsteking in de acini begint.

Macroscopisch neemt men talrijke haardjes waar, voornamelijk
aan de stompe longranden der hoofdkwabben, al of niet gescheiden
door luchthoudende lobuli. In het overige longweefsel liggen ze
meer verspreid.

Microscopisch ziet men een typischen esxudatieven vorm van
tuberculose, in de alveoli veel vervallend exsudaat, o. a. leucocy-
ten en fibrine, geen tuberkelvorming in het interstitium. De jongste
haardjes zijn zuiver exsudatief-pneumonisch, ook de bronchioli doen
in het proces mede. Spoedig vormt zich om het haardje een mantel
van epithelioïde- en reuzencellen, daarbuiten een lymphocyten-
zöne. I)e epithelioïde zone kan de omgeving doorgroeien. Het om-
ringende longweefsel is atypisch ontstoken, oedemateus of lucht-
houdend (perifocale of collaterale ontsteking). Deze perifocale
ontsteking is betrekkelijk zelden bij de tertiaire tuberculose van
den mensch, daarentegen frequent bij het rund. Ook kan natuurlijk
atelectase optreden.

Door uitbreiding kan confluentie optreden, geheele lobuli zijn
dan aangetast, doch zelden ziet men, door de meestal aanwezige
niet-specifieke granulatiezöne in het interlobulaire bindweefsel
overgangen van lobulus op lobulus.

Induratieve processen zijn frequent bij den mensch, zeldzaam
bij het rund. Hierbij dient rekening gehouden te worden met het
feit, dat het proces bij deri mensch vele jaren kan duren. Toch ziet
men bij het rund wel eens bindweefselvorming en verkalking.

N. zag ook enkele gevallen van acineuze haarden met typische
epithelioïde cellen zonder verkazing, deze vorm is niet bekend bij
den mensch.

Hierbij begint het proces ook direct in een grooter of kleiner deel
van een lobulus, dit kan natuurlijk een acinus zijn. Het verschil, is
dat bij acineuze haarden, het acineuze karakter lang blijft bestaan
en bij lobulaire haarden spoedig confluentie met omringende haar-
den optreedt en het acineuze karakter spoedig verloren gaat.

Lobulaire haarden liggen vaak in groot aantal naast elkaar, zij
vormen dus groote haarden. Zij zijn vrij vast, grootendeels ver-
kaasd, op de grens tot het luchthoudende weefsel vormt zich gaarne
een binclweefselstrook uit verdikt interstitium.

ook lymphocyten zijn aanwezig. De bronchiën zijn mede aangetast.
Verkazing treedt multicentrisch op.

Aan de peiipherie van den haard vindt men een epithelioïde zone,
deze ontbreekt als regel bij den mensch. Tusschen de epithelioïde
zóne en het verdikte interstitium is een lymphocytenzöne aanwezig.
Bij den mensch vindt men meestal direct om den exsudatieven haard
een bindweefselkapsel.

Herhaaldelijk ziet men in de haarden gedeelten, die niet verkazen.
Hier is wel een vaatrijk ontstekingsweefsel, meestal rondom groo-
tere vaten, hier kan een eventueele genezing beginnen.

Opvallend is, dat men bij de chronisch acineuze en lobulaire
haarden zelden of nooit endangitische tuberculeuze processen
vindt. Komt het een enkele maal voor, dat een bloedvat of lymph-
vat in het proces wordt betrokken dan voorkomt een daaraan
voorafgaande obturatie van het vat een optreden van metastasen.
De uitbreiding in de long vindt plaats langs de bronchiën. Ver-
kalking ziet men zelden.

Bij den mensch ontstaan cavernen uitsluitend uit lobulaire
haarden, niet uit acineus-nodeuze processen. Macroscopisch ziet
men multiple verweekingen optreden, er ontstaan geleiachtige tot
etterachtige massa\'s, door confluentie ontstaan sinueuze holten met
min of meer vloeibare detritus gevuld. In de peripherie vindt men
aanvankelijk weeke, brokkelige kaas, d. i. nog niet geheel verweekt
exsudaat van de verkazende pneumonie. Ook hier ziet men spoedig
totale verweeking, welke voortschrijdt tot aan het niet-verkaasde,
vaathoudende longweefsel ; dit vormt spoedig een kapsel om de
caverne. Macroscopisch kan men het bindweefselkapsel om de ge-
vormde caverne waarnemen. De binnenvlakte van het kapsel is
oneffen en heeft een grauwe kleur als een pyogene membraan van
een absces. Wanneer een caverne in open verbinding staat met een
bronchus, kan de verweekte massa hierlangs afvloeien, anders is
een caverne meer of minder sterk gevuld. Karakteristiek zijn in
den wand van de cavernen kammen en balken, vaak ook ronde
strengen, welke dwars door het lumen verloopen.

Microscopisch onderzoek leert, dat de verweeking optreedt door
inwerking van leucocyten op de kaas. Het kapsel bestaat uit een
vaatrijk niet-specifiek granulatieweefsel, dat vooral aan de binnen-
zijde rijk is aan leucocyten.

Bij het rund ziet men soortgelijke processen. Ook hier vervloeiing
der kaas door leucocytenwerking, ook hier een aanvankelijk necro-
tische massa aan de peripherie, waar omheen een niet-specifiek
granulatieweefsel. Een verschil tusschen de verweeking bij rund
en mensch is, dat de verweekte kaas bij het rund als regel niet zoo
du n vloeibaar wordt als bij den mensch.

Evacuatie gaat dus bij het rund minder gemakkelijk, ledige
cavernen vindt men bij dit dier dus niet vaak.

Het kapsel bestaat bij gevormde cavernen inwendig uit een soort
pyogene membraan, verkazend weefsel met talrijke leucocyten ;
daar omheen ligt een niet-specifiek, dikwijls zeer vaatrijk granu-
latieweefsel, dat peripheer een fibreus, celarm karakter aanneemt.
Het vaatrijke granulatieweefsel levert de groote massa\'s leuco-
cyten. Epithelioïde cellen komen wel voor, doch een mantel van
deze specifieke cellen ontbreekt als regel, men vindt deze cellen
tusschen het verkaasde weefsel en de niet-specifieke granulatie-
zöne.

De kammen in den wand en de strengen, die soms dwars door het
lumen verloopen bestaan uit groote, meestal geobtureerde bloed-
vaten met sterke fibreuze verdikking van het perivasculaire weef-
sel. Uiteenrafeling van de media met aneurysmavorming en rup-
turen zooals bij den mensch herhaaldelijk voorkomt, ontbreekt
bijna steeds bij het rund. Bij den mensch spelen cavernen een groote
rol in verband met het gevaar voor doodelijke longbloedingen, dit
gevaar bestaat bij het rund vrijwel niet. Toch zijn cavernen bij het
rund niet ongevaarlijk te achten omdat bij doorbraak in bronchiën
grooten kans bestaat op uitgebreide bronchogene verspreiding.

De cavernen kunnen door directe vergrooting en door confluentie
groote afmetingen gaan aannemen, zij kunnen zoo groot als een
menschenhoofd worden. In andere gevallen ziet men genezing op-
treden. De pyogene membraan en de epithelioïde cellen kunnen
totaal verdwijnen, zoodat alleen een min of meer gevulde holte
overblijft, waarvan de wand bestaat uit een niet specifiek bind-
weefsel.

Verweeking en cavernenvorming ziet men bij het rund zoowel
bij acineuze als bij lobulaire pneumonie ; bij den mensch alleen bij
lobulaire pneumonie.

Dit berust vermoedelijk op het verschillende karakter van de
acineuze haardjes bij mensch en rund. Bij den mensch treedt bij
de acineuze pneumonie spoedig een fibreuze afkapseling op en
heeft het proces weinig neiging tot snelle uitbreiding. Bij het rund
ziet men geen fibreuze omkapseling der tuberculeuze acini ; de
haardjes vergrooten en conflueeren, en vooral ziet men een uitge-
breide verkazing van de wanden der kleinere bronchiën en van het
longweefsel, dat rondom deze bronchiolen gelegen is. Bij verwee-
king van de kaas treden hier spoedig kleine holten op, welke dik-
wijls zijn gecombineerd met bronchi-ectasiën.

Bij het rund komen veelvuldig bronchi-ectatische cavernen voor,
men vindt deze vooral aan den stompen rand en in het meest caudale
gedeelte van de hoofdkwabben. De pleura is plaatselijk verdikt en
de long voelt eigenaardig stug aan. Bij doorsnijden vindt men
onregelmatig gevormde holten, gedeeltelijk met een lichtgroen

gekleurde slijmig-etterige massa, welke op het bronchiale karakter
wijst. Een pyogene membraan is aanvankelijk wel aanwezig, doch
wordt spoedig afgestooten. In het laatste geval is de wand opvallend
helderrood tot blauwrood gekleurd, de oppervlakte vertoont een
eigenaardig fluweelachtig aspect. Op andere plaatsen is de wand
glad van oppervlakte en bieek van kleur. Het kapsel is steeds zeer
breed en vast van consistentie, het omliggende longweefsel is ge-
indureerd.

Microscopisch vindt men hier en daar specifieke celwoekeringen,
ook reuzencellen in de propria mucosae, deze tuberculeuze weefsel-
nieuwvorming verkaast spoedig. Aan de peripherie wordt een niet-
specifiek granulatieweefsel gevormd, waarbij elastische en muscu-
laire elementen verloren gaan.

Hierdoor kunnen gemakkelijk verwijdingen der bronchiëa op-
treden. De mucosa verdwijnt spoedig geheel door verkazing, waarbij
zich in het lumen een slijmig-etterig exsudaat ophoopt.

Leucocyten, afkomstig uit het niet-specifieke granulatieweefsel,
doen de kaasmassa vervloeien, ook ziet men vrij snel een totaal
afstooten van al het specifiek-tuberculeuze weefsel, zoodat een
kapsel overblijft welke uitsluitend uit een vaatrijk, niet-specifiek
granulatieweefsel bestaat, waarin men nog resten van elastische
vezels kan aantoonen.

Ook in deze cavernen kan men soms kammen en strengen vin-
den, afkomstig van groote bloedvaten, die de bronchiën verge-
zellen.

Bij de cavernenvorming neemt men een zeer sterke locale leuco-
cytose waar, pyogene bacteriën spelen hierbij geen rol.

Reeds bij de primaire verkazing valt het groote gehalte aan leu-
cocyten op, men moet deze leucocytaire ontsteking beschouwen
als een gevolg van de overgevoeligheid van het organisme. Door
het ontbreken van eenige resistentie is het lichaam niet in staat
om bij de primaire infectie een specifiek granulatieweefsel te vor-
men, dit geschiedt eerst later, als het lichaam met eenig succes
tegen de tuberkelbacillen strijd voert.

Bij de lobulaire pneumonie en bij de cavernenvorming moet deze
sterke leucocytose eerst recht als een overgevoeligheidsreactie wor-
den beschouwd. Vooral bij de cavernenvorming waar de leuco-
cyten in groote massa\'s uit de omliggende vaten treden, moet dit
proces als een uiting van overgevoeligheid worden beschouwd, het
is een hyperergische ontsteking. Deze hyperergische ontsteking
voert tot een totaal afstooten van verkaasd tuberculeus weefsel,
met de daarin voorkomende tuberkelbacillen en endotoxinen, zoo-
dat ten slotte een niet-tuberculeus weefsel overblijft. Dit proces
is eenigszins te vergelijken met het Kochsche phenomeen. Deze
opvatting wordt ondersteund door de vorming van het niet-speci-
fieke kapsel, een proces, dat men als uiting van verkregen relatieve

weefselimmuniteit ten opzichte van tuberculose kan beschouwen.
Van dit standpunt bezien moet men de vorming van het sterk ge-
vasculariseerde kapsel beschouwen als een vorm van een locale,
eventueel algemeene, immuniteit.

Men moet dus de aanwezigheid van een roodgekleurde kapsel
om een caverne niet beschouwen als een symptoom van ernstig
verloopende tuberculose, dus niet als een gevaarlijken vorm, doch
integendeel als een uiting van groote resistentie van het lichaam,
als een uitdrukking van een tot genezing neigend proces. Het orga-
nisme is bezig zich ter plaatse van de tuberculeuze veranderingen
te reinigen.

Naast de kazige ontsteking van den bronchiaalwand vindt in
gevallen van chronische lorgtuberculose ook nog andere processer
in, de bronchiën. In de propria mucosae vindt men vaak typische
tuberkels en grootcellige woekeringen, vaak vertcont de mucosa
zweren en polypeuze woekeringen. Deze processen ontmoet men
wel bij chronische longtuberculose, doch niet gedurende de pri-
maire infectieperiode.

Meestal vertoonen deze veranderingen het beelel van een pro-
ductieve tuberculose. Opvallend is, dat deze prccessen, welke
bror.chogeen ontstaan, betrekkelijk zelden voorkomen, niettegen-
staande bij deze „open" tuberculose de kans van infectie der mu-
cosa uiterst groot is. Men ziet hier dus groote infectiekans, met rela-
tief zelden voorkomende affecten, en, indien infectie optreedt, een
op den voorgrond treden van productieve processen. Dus ver-
schijnselen van verworven immuniteit.

Bij de veelvuldig voorkomerde acineuze tuberculose kunnen de
regionaire lymphklieren geringe veranderingen vertoonen. Als regel
zijn deze klieren geheel onveranderd, soms zijn zij vergroot en
vochtig op sneevlakte, er is geen duidelijk verschil tusschen bast
en merg.

Histologisch vindt men veel plasmacellen in het merg en een
lymphatische hyperplasie in ele bast. Specifieke veranderingen ont-
breken geheel.

In andere gevallen zijn de lymphklieren macroscopisch geheel
onveranderel ; microscopisch vindt men verspreide hoopjes van
epithelioïde en reuzencellen, doch geen duidelijke tuberkels („tor-
pide Spattuberkel" van den mensch).

Soms neemt men in de regionaire lymphklieren duidelijke ge-
isoleerde tuberkels of grootere verkazirgshaarden waar, zooals bij
de primaire infectie. Bij nader onderzoek is hun scherpe begren-
zing en sterke verkalking opvallend, omdat men dit bij chronische
longtuberculose zelden of nooit ziet. Dit zijn dan ook geen metas-
tasen van de chronische longtuberculose doch resten van de pri-
maire infectie. De periode tusschen de primaire en secundaire

infectieperiode kan bij den mensch tientallen van jaren duren, bij
het rund is deze periode natuurlijk altijd veel korter. Men zal dus
bij den mensch vaak resten kunnen vinden van de primaire infectie
welke bijna totaal genezen zijn, terwijl deze residuen bij het rund
als regel in een minder vergevorderd stadium van genezing zullen
verkeeren.

Als regel zijn dus de lymphklieren bij chronische longtuberculose
niet veranderd. Dit kan verklaard worden doordat tengevolge van
de eerste infectie een zekere immuniteit is opgetreden. De tuberkel-
bacillen worden in de lymphklieren zoo snel afgebroken, dat zij
geen gelegenheid hebben om tuberkels te vormen, hoogstens treedt
eenige specifieke reactie op in den vorm van diffuse woekering van
epithelioïde cellen.

Uitzonderingen komen voor. Bij typische tertiaire tuberculose,
acineuze en lobulaire haarden, kunnen lymphklieren worden aange-
troffen met verschijnselen, zooals wij die kennen bij de primaire
tuberculose. In deze gevallen moet door bepaalde factoren, als
slechte hygiënische omstandigheden, drr.chtigheid enz., de verkre-
gen resistentie „gebroken" zijn. Het lichaam gedraagt zich dan als
dat van een ten opzichte van tuberculose maagdelijk individu. De
groote verschillen tusschen tuberculose ontstaan na primaire
infectie en die na re-ïnfectie zijn dus de volgende :

Bij primaire infectie hevige exsudatieve processen met primaire
verkazing daarna meer of minder duidelijke vorming van epithe-
lioïde- en reuzencellen. Groote neiging tot verspreiding langs
lymphbanen en bloedvaten, snelle verkalking. Neiging tot genera-
1\'satie.

Bij re-ïnfectie meestal gelccaliseerde lorgtuberculose, geen nei-
ging tot verspreiding langs lymphogenen en haematogenen weg,
wel langs bronchialen weg ; als gevolg hiervan geen lymphklier-
tuberculose ; weinig neiging tot verkalking.

Deze voornaamste verschillen neemt men bij het rund waar.
Men verklaart dit door allergische toestanden. Daar echter aller-
gische toestanden in verschillende richting zich kunnen ontwikke-
len, en daar verder hevigheid van infectie, virulentie van de bac-
teriën en allerlei uitwendige factoren een rol kunnen spelen bij de
reactie van het organisme, kunnen afwijkingen gemakkelijk voor-
komen. Over het algemeen zijn de verschillen tusschen primaire
en secundaire infectieperiode bij den mersch typischer dan bij het
rund. Nieberle meent dit te moeten verklaren uit het feit, dat de
tuberkelbacillen van het humane type voor den mensch giftiger
zijn, dan die van het bovine type voor het rund. Gevolg hiervan
is een geringere vorming van antilichamen bij het rund.

Relatieve immuniteit en overgevoeligheid gaan steeds samen,
zoodat nu eens de eene, dan weer de andere factor van hetzelfde
phenomeen overheerscht. Slot volgt.

Nu in verschillende gemeenten dierenartsen worden belast met
de keuring der trekhonden, bereikt ons het verzoek om een en
ander mee te deelen omtrent deze keuring, de wettelijke bepalingen
waarop deze berust en de eischen welke moeten worden gesteld.

In Art. i van de Trekhondenwet (wet van 14 Juli 1910, S. 203,
gewijzigd bij wet van 29 Juni 1925, S. 308, wordt gezegd :

Het is den houder van eene hondenkar verboden die te gebruiken of te doen
gebruiken :

iste: anders dan met inachtneming van de voorschriften omtrent de lichamelijke
gesteldheid en de maat der honden, het tuig, de hondenkar en het geleide, bij
algemeenen maatregel van bestuur gesteld ;

2de: tenzij hij als houder zij ingeschreven in een register, aangelegd door den
Burgemeester en Wethouders der gemeente, waarin hij woonplaats heeft.

Deze wet verstaat onder hondenkar een voertuig met één of meer honden be-
spannen.

Bij Kon. Besluit van 6 Febr. 1911, S. 45, gewijzigd bij besluit
van 25 Oct. 1920, waren de nadere bepalingen vastgesteld, welke
echter nooit het nuttig effect gehad hebben, dat men ervan ver-
wachtte ; deels omdat zij niet doeltreffend waren, deels omdat
er in de praktijk de hand niet aan gehouden werd. De laatste
jaren kwamen er meer en meer klachten en heeft men getracht
door enkele aanvullingen en door aan de veeartsenij kundige facul-
teit der Utrechtsche Universiteit gevraagde adviezen ter kennis
van de burgemeesters te brengen, verbetering te krijgen.

Er bleken op dit gebied zooveel moeilijkheden te bestaan, dat
de Regeering een Commissie van advies inzake de uitvoering van
de trekhondenwet c. a. instelde en den heer P. J. \'t Hooft, In-
specteur V.D. en Volksgezondheid in algem. dienst, belastte met
het toezicht op de uitvoering van de Trekhondenwet.

In overleg met deze commissie en den heer \'t Hooft, die tevens
secretaris van deze commissie is, werd nu een reeks van bepalingen
betreffende de keuring van trekhonden c.a. vastgesteld, welke
neergelegd zijn in een Kon. Besluit van 16 Mei 1931, S. 196. Daar
deze bepalingen nu in werking zijn getreden komt er belangstelling
voor de keuring van trekhonden, ook bij de dierenartsen.

Daarom zal hier aan de hand van het desbetreffende Kon.
Besluit wat nader op de keuring worden ingegaan.

iste. Het is verboden een hond als trekdier en een voertuig als hondenkar te
gebruiken of te doen gebruiken, tenzij de hond en de kar door of vanwege den
houder zijn onderworpen aan eene laatstelijk uitgeschreven keuring, als in het

tweede en derde lid van dit artikel bedoeld en daarbij, ingevolge de bepalingen
van dit besluit, voor gebruik onderscheidenlijk als trekhond en hondenkar geschikt
zijn verklaard.

2de. Ten minste eenmaal per jaar, en bij voorkeur in April, eventueel Maart, \')
doen Burgemeester en Wethouders in hunne gemeente eene algemeene keuring
van trekhonden en hondenkarren houden. B. en W. doen uiterlijk veertien dagen
voor den eersten dag, waarop eene zoodanige keuring aanvangt, daarvan openbare
kennisgeving door aanplakking of op de wijze, daarvoor bij plaatselijke verordening
aangewezen of in de gemeente gebruikelijk. Daarbij worden belanghebbenden
tevens opgeroepen om op tijd en plaats als door B. en W. bepaald, hunne trek-
honden met de kar of karren, waarvoor of waaronder de honden als trekdier wor-
den gebruikt, aan de keuring te doen onderwerpen. Desgewenscht kunnen boven-
dien aT.n de houders van hondenkarren, die als zoodanig in het register, bedoeld
in Art. i, iste lid. Sub 2, der Trekhondenwet 1910, S. 203, der gemeente staan
ingeschreven, voor zoover noodig persoonlijke kennisgevingen worden verzonden.

3de. Onverminderd het bepaalde in het vorig lid van dit artikel, kunnen B. en W.
te allen tijde keuring van trekhonden en hondenkarren doen plaats hebben.

In dit artikel wordt dus vastgelegd, dat elke trekhond en ook
de kar waarvoor of waaronder hij gebezigd wordt elk jaar moet
worden goedgekeurd om als trekhond gebruikt te mogen worden.
Daar b.v. in Rotterdam ruim 600 (voor de strenge keuring der
laatste jaren waren er 3000), in Utrecht circa 1000 trekhonden
zijn, is die keuring nogal een omvangrijk werk.

Deze keuring zal dikwijls opgedragen worden aan dierenartsen.
Er zijn echter ook kynologen en politieambtenaren die in staat
zijn trekhonden te beoordeelen, waarom geen categorie is
genoemd, doch alleen gesproken is van door B. en W. aan te wijzen,
„deskundigen". Deze keuring dient nauwgezet te geschieden,
omdat het onbillijk zou zijn ongemotiveerd een hond af te keuren.
De eigenaren hebben dan ook het recht herkeuring aan te vragen.

Tegen elke beschikking van B. en W. ter zake van inschrijving of doorhaling kan
door den belanghebbende, binnen dertig dagen nadat hem de beslissing is meege-
deeld, voorziening worden gevraagd bij Gedeputeerde Staten.

De bedoeling is dat de districtshoofden van den Veeartsenij-
kundigen dienst of door deze aangewezen plaatsvervangers de
herkeuringen zullen verrichten, al is dit geen imperatief voorschrift.

Daar de resultaten der keuring, zooals wij nader zullen zien,
moeten worden vastgelegd, en dit keurirgsrapport bij een even-
tueele herkeuring weer wordt overgelegd en beoordeeld, zullen de
meeste politieambtenaren zich wel wachten om de keuring op zich
te nemen en is men dan wel verplicht deskundigen, in de meeste
gevallen dierenartsen, daarmede te belasten. Het is mij dan ook
bekend, dat in verscheidene gemeenten reeds een speciale dieren-
arts voor de keuring is aargewezen.

*) Doordat het Kon. Besl. niet tijdig genoeg in werking trad, worden de keuringen
dit jaar bijna overal in het najaar gehouden.

Onverminderd het bepaalde in art. i, is het verboden als trekhonden te gebruiken
of te doen gebruiken :

iste. Kreupele, aan huidziekte lijdende, gewonde, zichtbaar drachtige of zoo-
gende honden.

3de. Honden, met een geringere schofthoogte dan 60 c.M. indien zij voor de
kar worden gespannen ; 50 c.M. indien zij onder de kar worden gespannen.

4de. Honden met een geringere borstbreedte, gemeten tusschen de middel-
punten der boegen, dan 14 c.M.

5de. Honden met een of meer andere dan onder i°—4⁰ bedoelde eigenschappen
of afwijkingen in lichaamsbouw, dan wel verkeerende in een toestand, die het
dier als trekhond kenlijk ongeschikt maken.

Men zal opmerken, dat hier als minimum borstbreedte 14 c.M.
is aangegeven, terwijl daarvoor de laatste tijd 16 c.M. was aan-
genomen. Nader blijkt echter bij het puntenstelsel, dat toch het
fokken van honden met een borstbreedte, grooter dan 14 c.M.
wordt aangemoedigd. In sub 5 wordt mogelijk gemaakt, dat een
hond, die om een bepaalde reden ongeschikt is, en bij een keuring
volgens punten een voldoend aantal zou behalen om goedgekeurd
te worden, toch kan worden afgekeurd.

In Art. 3 worden aangegeven, aan welke eischen een hond moet
voldoen om als trekhond geschikt verklaard te worden. Deze zijn :

8. korte, ronde klauwen; niet gespreide teenen, met ronde, niet weeke zooikus-
sens.

9. goedgebroekt ; lange, flink gespierde dij en schenkel ; spronggewrichten
laag bij den grond, bij goeden stand van de achterbeenen.;

Deze eischen komen ten naastenbij geheel overeen met die,
welke door de veeartsenij kundige faculteit gesteld zijn. Alleen
wordt hier geeischt een breede borst en niet steeds een borst van
minstens 16 c.M. breedte, en zijn enkele eischen wat de voorbeenen
betreft, toegevoegd.

Art. 4, dat de verplichting oplegt om te keuren volgens een pun-
tenstelsel luidt als volgt :

Bij het verrichten van de keuring wordt het oordeel van den daarmede belasten
deskundige omtrent de lichamelijke geschiktheid van den hond als trekhond naar
de eischen, in art. 3, 2de hd, gesteld, uitgedrukt in een aantal punten, door hem
toegekend tot ten hoogste het aantal en met betrekking tot de verschillende onder-
deelen, als aangegeven in de hieronder volgende schaal :

Voor een borstbreedte van 14 c.M., doch minder dan 15 c.M. worden 5 punten
toegekend ; voor een borstbreedte van 15 c.M. doch minder dan 16 c.M. 10 punten
en voor een borstbreedte van 16 c.M. of meer 15 punten.

Elke hond, die aldus bij eene keuring 60 punten of meer behaalt, wordt als trek-
hond geschikt verklaard ; is het aantal behaalde punten minder dan 60, dan wordt
de hond ongeschikt verklaard

De door mij in deel 57, Afl. 6, Jaarg. 1930 aangegeven punten-
schaal wordt dus geheel overgenomen, alleen is in het aantal
punten waarop een hond wordt goedgekeurd verlaagd van 65
op 60.

Voor men met het in-punten der honden begint, wordt dus een
voorkeuring gehouden waarbij alle in Art. 2 van het Kon. Bes),
aangeduide honden van verdere keuring worden buitengesloten.
Het maatnemen van de schofthoogte en de borstbreedte moeten
met nauwgezetheid geschieden.

De deskundige zal verstandig doen om van eiken hond een zoo
nauwkeurig mogelijk signalement op te maken, vooreerst om aan
te kunnen geven welke honden goedgekeurd zijn. Het aanbrengen
van een merk b.v. een oormerk is niet toegestaan. Verder dient
de deskundige er voor te waken, dat hem niet herhaaldelijk een-
zelfde reeds afgekeurde hond ter keuring wordt voorgebracht.

Niet alleen de trekhond, doch ook de kar waarvoor of waaronder
de hond loopen moet, wordt door den deskundige beoordeeld en
wel of het gebruik van den goedgekeurden hond kan worden toe-
gelaten gespannen vóór of onder de kar of karren, waarvoor de
houder den hond bestemd heeft.

Tot het tuig moeten behooren een borstriem van tenminste 4 c.M. breedte van
zacht leder, reikende tot achter de voorpooten en met, bij het trekken horizontaal
gerichte, strengen verbonden aan een spoorstok, vast gemaakt recht achter de
plaats, waar de hond loopt ; een buikriem van tenminste 4 c.M. breedte en een
draagriem welk voor een hond, voor de kar gespannen, ten minste 6 c.M. bree
moet zijn.

De hondenkar moet voorzien zijn van een of meer doelmatige ligplanken voor
de(n) hond (en) en van een steeds bruikbaren, zindelijken drinkbak en voorts
zoodanig zijn ingericht, dit de hond tijdens den rit in ongedwongen houding kan
liggen, zitten of staan.

De kar moet voorzien zijn van een of meer steunsels, die voorkomen, dat zij
den hond drukt, wanneer deze ligt, zit of staat.

Het gewicht (zonder lading) en de bouw van de kar moeten zoodanig zijn, dat
het trekken kennelijk geen bovenmatige inspanning van den hond vereischt.

Is de hond onder de kar gespannen, dan moet de as van de kar tusschen de pun-
ten, waarop de bodem van de kar rust, zoo hoog zijn, dat de hond, te rekenen naar
de schouderhoogte, rechtop kan staan.

Op de kar moeten verder vermeld zijn de naam van den eigenaar
en het nummer van de inschrijving. Bijzonderheden worden in het
artikel nader omschreven.

I)e verdere voorschriften in het Kon. Besl. hebben geen betrek-
king op de keuring, maar meer op het gebruik van den hond.

De kantteekeningen, gemaakt door Prof. Bakker en Ir. Bosma
bij ons eerste artikel en de bestrijding van onze conclusies daarop
gebaseerd zijn grootendeels onjuist, hetgeen wij hieronder zullen
aantoonen.

Onze opponenten passen een door hen gevonden z.g. jaarcorrectie
toe, berekend uit gemiddelde productiecijfeis van alle (cursiveering
overgenomen van Bakker en Bosma) Friesche stamboekkoeien,
waarvan de producties btkend zijn.

In het midden latend in hoeverre de mogelijkheid bestaat een
dergelijke correctie, met eenige kans op voldoende nauwkeurigheid,
te berekenen, is het niet toelaatbaar de correctie uit alle melk-
lijsten berekend toe te passen op de productiegegevens van een
bepaalde begrensde groep koeien uit de geheele populatie.

Stel dat in 1918 veel mond- en klauwzeer voorkwam, dan zal het
correctiecijfer van dat jaar hoog zijn met positief teeken. Wij be-
grensden ons materiaal door eischen te stellen als : geboortedatum
binnen een bepaalde periode, regelmatig ieder jaar kalven en
regelmatig normale lactatieperioden ; wij verwerkten dus geen
gegevens van koeien welke door genoemde ziekte afwijkende
melklijsten leverden. Het is zonder meer duidelijk dat onze gemid-

delden dan niet kunnen kloppen met gemiddelden uit de geheele
populatie. Zouden wij nu nog op ons gemiddelde de (hooge positieve)
correctie toepassen, dan wordt dit ongemotiveerd, te hoog.

(Zie verder voor begrenzing van materiaal : Yule G. U., On the
Theory of Consistence of Logical Class-frequencies, Phil. Trans.
A vol. CXCVII, pag. 91, 1901).

Bij een onderzoek, ongeveer gelijk aan het onze hebben Bakker
en Bosma vrijwel dezelfde gemiddelden gevonden als wij en als
zij dan daarop hun correctie toepassen is hun conclusie : dat de
melk jaaropbrengst stijgt tot de 7e melkperiode ; wij citeeren verder
letterlijk : „En daaruit blijkt duidelijk dat de conclusies, die
schrijvers op blz. 572 „veilig" meenen te kunnen trekken onjuist
zijn\'\'.

I)ie onjuistheid hebben onze opponenten echter nergens aange-
toond, integendeel, zij hebben onze conclusie aanmerkelijk ver-
sterkt.

Zij pasten immers hun corrcctie toe op de producties van 452
koeien uit het Friesche Rundveestamboek, die alle op 2-jarigen
leeftijd voor het eerst gekalfd hebben en 7 opeenvolgende normale
productieperioden hebben gehad ; materiaal dus dat overeenkomt
met het onze ; met dit belangrijke verschil dat onze 152 koeien in
hetzelfde jaar geboren zijn terwijl ^an hun 452 koeien de geboorte-
data over verschillende jaren zijn verdeeld. De zoo verkregen uit-
komsten kloppen met de onze (volgens B & B), indien op laatst-
bedoelde cijfers de correctie wordt toegepast.

Zou op geen van beide groepen de correctie worden toegepast,
dan blijft natuurlijk die overeenkomst bestaan.

Aangezien nu ons materiaal bestaat uit 2-jarigen van eenzelfden
jaargang en het materiaal van B. en B. uit materiaal van verschil-
lende jaargangen (voor de 3-jarigen enz. geldt dezelfde redeneering)
en de gemieldelden toch overeenstemmen, blijkt dat onze gevonden
gemiddelden uit één jaar kloppen met de gemiddelden van even
oude dieren uit verschillende jaren. Een beteren grond voor het
niet aanvaarden der bedoelde correctie is moeilijk te vinden .

Tegen onze conclusie betreffende de variabiliteit hebben B. en B.
„principieele" bezwaren. Die bezwaren staan echter eenigermate
naast ons artikel en de beschouwingen welke de schr. geven zijn
ook niet geheel juist. N. 1. : al verdwijnen de 2 laagste klassen in
een gegeven jaar dan kan daaruit nog niet de conclusie getrokken
worden dat de grens van wat zij noemen „de absolute variabiliteit",
is verschoven. Als in 1927 de in 1912 nog aanwezige klassen 2.4 %
en 2.5 % niet optreden mag daaruit nog niet de conclusie worden
getrokken dat uit alle factoren-combinaties in het F. R. S. de
mogelijkheid van melk met 2.4 % en 2.5 % is verdwenen.

het vetgehalte der melk in het tijdvak 1912—1927 op vetgehalte
in het geheel niet meer geselecteerd was, noch door het stamboek,
noch door de fokkers zelf. Wij kunnen deze beschouwingen echter
verder laten rusten en nagaan op welke gronden schrs. onze con-
clusie betreffende de variabiliteit bestrijden.

In de eerste plaats dan het geringe aantal melkstaten. Ons ma-
teriaal was echter niet uit te breiden en gezien de grootte der
middelbare fouten lijkt dit argument ons niet zoo belangrijk.

Gaarne hadden wij de beschikking gehad over een grooter aantal,
maar dit was onmogelijk als gevolg van de door ons gestelde
begrenzing welke wij noodzakelijk achten op grond van en in over-
eenstemming met de elementaire eischen van de leer der statistiek,
(zie weer G. U. Yule).

Verder willen B. en B. de juistheid onzer conclusie aanvechten
met behulp van zelf-berekende grootheden.

Zij geven daartoe een overzicht van de gemiddelde vetgehalten
met middelbare fout en de variabiliteits-coëfficiënten eveneens met
de middelbare fouten in de jaren 1912—1929.

Nemen wij daaruit het tijdvak 1912—1927 hetgeen door ons
is bewerkt, dan zien wij dat de variabiliteits-coëfficiënten zelf
regelmatig dalen, doch dat deze daling (in de 2e decimaal !) geen
naam mag hebben.

Wanneer wij b.v. het verschil met de middelbare fout daarvan
berekenen tusschen de var.-coëfficië.ic in 1912 en 1927 dan komen
wij tot :

Bij deze groote overeenkomst tusschen het verschil en zijn mid-
delbare fout mogen wij niet, wat B. en B. wel doen, zeggen dat
er een verschil bestaat in variabiliteit tusschen de vetgehalten in
genoemde jaren.

Het is overigens zeer goed mogelijk, dat door selectie de waarde
van een eigenschap toeneemt, zonder dat de variabiliteit afneemt
en Bakker en Bosma zijn er naast, wanneer zij, blijkens hun slot-
zin, meenen dat uit de graad van vermindering der variabiliteit
het succes van selectie volgt. Wel is het natuurlijk mogelijk, dat
in het verloop van een geslaagde selectie de variabiliteit is afge-
nomen en kan een kleiner worden van de variabiliteits-coëfficiënt er
ons dan op wijzen dat verdere verbetering door selectie moeilijker
zal worden. Mede uit deze redeneering blijkt hoe nuttig een stelsel-
matige berekening, ook van de variabiliteits-coëfficiënt is en hoe
het inzicht in de werking van selectie erdoor verdiept wordt.

Wij zijn dankbaar dat ons artikel de aandacht getrokken heeft
van Prof. Bakker en Ir. Bosma, waardoor op boven uiteengezette
gronden verschillende uitkomsten van ons onderzoek nog zekerder
zijn komen te staan.

Sattler onderscheidt : de hartdood, door vergiftiging of door stroombeperking
in de longen ; de verstikkingsdood, door haemoptoe, spontane pneumothorax,
acute pneumoniese uitbreiding of per acute vochtophooping in de pleura; de hersen-
dood, door afwijking in de centra der medulla oblongata en de hongerdood, vooral
bij compliceerende keeltuberculose.

B. C. G. from lymphatic ganglions of vaccinated Guinea-pigs. E Piazecka-
Zeyland, Ann de 1\'Institut Pasteur 1931, Bd 45, blz. 439.

Cavia\'s kregen B. C. G. per os toegediend. Vooral bij jonge dieren passeeren de
bacillen de darmmucosi en kunnen in de mesenteriale lymphklieren regelmatig
door cultiveering worden aangetoond, tusschen 2e—4e week na toediening van de
bacillen ; minder regelmatig gelukt dit tot aan de 10e week. Na dezen termijn
werden zij nooit meer gevonden, hoewel een positieve tuberculine-reactie bestond.

The viability of Bovine Tuberele Bacillus on pasture land, in stored faeces and
in liquid manor. R Stenhouse Williams en W. A. Hoy, Journal of Hyg. 1930,
Bd. 30, blz. 413.

Tuberkelbacillen kunnen onder gewone omstandigheden (Z.-Engeland) in den
winter 5 maanden levend en virulent blijven in koemest uitgespreid op grasland ;
2 maanden in het voorjaar, en 4 maanden inden herfst, fn den zomer werden na
2 maanden geen levende bacillen meer aangetoond; onder bijzondere voorzorgen
(b.v. beschutting tegen direct zonlicht) kunnen zij ook in den zomer tot 4 maanden
blijven leven.

fn den herfst konden na 6 maanden nog bacillen in koemest worden aangetoond,
mits beschermd tegen aardwormen

In natuurlijk geïnfecteerde faeces werden na 1 jaar, en in kunstmatig geïnfec-
teerde faeces na 2 jaar nog levende en virulente tuberkelbacillen gevonden. In
vloeibare mest waren de bacillen na 4 maanden nog virulent, waarbij gedurende
dien tijd een afnemende virulentie werd waargenomen.

Tuberkelbazillamie bei Erkrankungen des Zentralnervensystems. III. Mitt.
E. Löwenstein, Münch med. W.schr. 1931. 78. 26. blz. 1080.

Het aantal verbluffende mededeclingen van E. Löwenstein en zijn medewerkers
uit het Staats-Serotherapeutisch-Instituut te Weenen neemt hand over hand toe.

In dit artikel wordt een korte samenvatting gegeven van sommige uitkomsten
der onderzoekingen van den laatsten tijd. Tot nu toe werd het bloed van ruim 4000
menschen onderzocht op de aanwezigheid van tubercelbacillen. In het bloed van
3000 contrólepersonen, — gezonden en lijders aan gonorrhoe, lues, typhus en
andere ziekten, werd de bacil van Koch niet aangetroffen, fn een zeer hoog
percentage van progrediente tuberculose was de bacil uit het bloed te kweeken.
Vooral ook bij verschillende vormen van huidtuberculose bestond tubercel-bacil-
laemie. Maar ook bij aandoeningen, waarvan de aetiologie nog niet vaststaat, trof
men tubercelbacillen in het stroomende bloed aan (arthritis rheumatica).

De laatste onderzoekingen zouden nu hebben aangetoond, dat bij een groot
aantal patiënten met multipele sclerose en met neuritis retrobulbaris niet alleen,
mw zelfs bij verschillende zenuwziekten en geestesstoornissen de tubercelbacil uit
het bloed is te kweeken (chorea, schizophrenie).

(Het wordt hoog tijd, dat ook eens uit andere laboratoria dergelijke bevindingen
worden medegedeeld. De weinige publicaties die tot heden verschenen geven L.
weinig steun. Ref. kon bij een 50-tal menschen met actieve tuberculose evenmin de
ervaringen van de Weensche onderzoekers bevestigen). Van der Hoeden. "

Beitrag zur Frage ueber die Geflügeltuberkulose beim Menschen. Marie Triuss
und Kiebanowa, Centralbl. f. Bakt. u.s.w. Abt. I. Orig. B. 119. S. 114.

In het pleura-exsudaat van een 33-jarigen man, lijdende aan longtuberculose,
werden aviaire tubercelbacillen aangetoond. Over het algemeen komt vogeltuber-
culose zeer zelden bij den mensch voor. In de literatuur zijn slechts 10 a 15 gevallen
vermeld, waarin met zekerheid aviaire bacillen de tuberculeuze infectie hadden
veroorzaakt. Hiertoe behoort één geval, door Loewenstein medegedeeld, waarbij
vogelbacillen in het sputum werden aangetroffen. Het bovenvermelde geval is het
eerste, waarbij vogelbacillen in pleuraexsudaat werden gevonden.

A Study of avian tuberculosis in cattle. Pi.um, The Cornell Veterinarian, Vol. 21,
No. 1, Jan. 1931.

Herhaalde malen worden in tuberculose-vrije stallen positieve tuberculine-
reacties waargenomen. De oorzaak van deze niet-specifieke reacties is hierin ge-
legen, dat de runderen vaak gelegenheid hebben zich met aviaire tubercelbacillen,
afkomstig van tuberculeuze kippen, te besmetten.

Bij een onderzoek in Denemarken bleek, dat verschillende runderen, met name
de jonge dieren, met vogeltubercelbacillen waren geinfecteerd, waardoor zoowel
met bovine- als vogeltuberculine een positieve reactie werd verkregen. De reactie
met vogeltuberculine was echter sterker dan die met bovine tuberculine.

Ten einde — in geval van een positieve tuberculine-reaetie, na gebruik van bo-
vine tuberculine —uit te maken of deze reactie door een infectie met vogeltubercel-
bacillen is veroorzaakt, moeten de verdachte dieren opnieuw worden getubcrculi-
neerd (intracutaan) en wel met bovine- en vogeltuberculine. De sterkste reactie
geeft dan de aard der infec ie aan.

Untersuchungen über die Resorption verfütterter Tuberkelbazillen bei Neugebo-
renen und Erwachsenen Tieren. R. Wethmar und D. Brunzema, Zeitschr. f. Hyg
u Inf. Krankh. Bd. 112, H. 2, S. 332 1931.

Calmette beveelt aan, ter immuniseering tegen tuberculose, de entstof B. C. G.
gedurende de eerste dagen na de geboorte der zuigelingen in te geven. Hij gaat
hierbij van de reeds door Behring verdedigde opvatting uit, dat het maag-darm-
kanaal van pasgeboren kinderen in veel grootere mate het vermogen bezit de per
os opgenomen tubercelbacillen te resorbeeren dan dat van volwassen personen.
Deze opvatting vindt echter in de literatuur verschillende bestrijders.

Door schrs. werd een onderzoek ingesteld, om na te gaan of er essentieele ver-
schillen bestaan tusschen de doorlaatbaarheid voor tubercelbacillen, met name
voor B. C. G. tusschen het darmslijmvlies van pasgeboren- en volwassen dieren.
De proeven werden genomen met gedoode tubercelbacillen (1 uur verwarmd bij
100° C ), B. C. G. en virulente levende tubercelbacillen, terwijl als proefdieren
pasgeboren en volwassen cavia\'s, konijnen en katten werden gebruik^.

Bij gestorven- en op verschillende tijden gedoode proefdieren werden de ileocoe-
cale-, mesenteriale- en portale lymphklieren alsmede, bij de proeven met levende
virulente culturen, de milt, op de aanwezigheid van tubercelbacillen onderzocht.

Wat de doorlaatbaarheid van het darmslijmvlies voor de vermelde bacillen be-
treft, werd tusschen pasgeboren en oudere cavia\'s geen verschil opgemerkt. Ook
de infectie van pasgeboren cavia\'s met virulente tubercelbacillen per os gelukte
niet gemakkelijker dan bij oudere cavia\'s, hetgeen het geval moest zijn, indien
het slijmvlies der digestietractus van eerstgenoemde dieren een grootere doorlaat-
baarheid voor tubercelbacillen bezit dan dat der oudere dieren. Op grond van de
negatief verloopende proeven bij pasgeboren katten schijnt ook bij deze dieren
geen groote doorlaatbaarheid voor gevoederde tubercelbacillen te bestaan.

Bij pasgeboren konijnen dringen de per os toegediende tubercelbacillen gemak-
kelijker in dan bij de volwassen dieren. Er werden echter minder positieve resul-
taten verkregen, dan door andere onderzoekers zijn vermeld.

Aan de opvatting van Calmette, in het begin van dit referaat vermeld, wordt
door deze onderzoekingen geen bijzondere steun verleend.

F Ten slotte wordt betoogd, dat zelfs indien men aanneemt dat de gevoederde
B. C. G.-bacillen regelmatig van uit de darm het lichaam binnendringen, toch geen
bewijs geleverd is, dat een voldoende hoeveelheid wordt opgenomen om een prac-
tisch bruikbare immuniteit op te wekken. Om deze reden wordt dan ook bij toe-
passing der B. C. G.-enting de subcutane methode aanbevolen.

T:ois années de vaccination préventive de la tuberculose par Ie B. C. G. a Brest,
J- Querangal des Essaris et Mme GuY de Carbonnieres, Annales de
1\'Inst. Pasteur, Nr. 2, p. 169, Febr. 1931.

Gedurende de jaren 1927, 1928 en 1929, werden 282 kinderen binnen 10 dagen
na de geboorte per os met B. C. G. geënt. Deze kinderen behoorden tot 277 fanmilies,
terwijl in dezelfde gezinnen 481 niet geënte kinderen werden gecontroleerd. Het
aantal sterfgevallen van de geënte en niet geënte kinderen werd nagegaan. In 1927
stierven van de geënte kinderen o % en van de niet-behandelde kinderen 20,58 % ;
in 1928 waren deze percentages 5,40 en 18.04 i i^{n I}9^9 6.25 en 14.59. Het gemiddelde
sterftepercentage over de drie jaren bedroeg bij de 282 geënte kinderen 4.6 en bij
de niet-geënte 481 kinderen 17.25.

Bovendien werden van af begin 1929 tot einde 1930 een aantal (79) oudere
kinderen langs subcutanen weg met B. C. G. geënt. Geen enkel sterfgeval werd
hierbij waargenomen, in weerwil van de slechte hygienische omstandigheden,
waarin het meerendeel verkeerde. Bij 3 dezer kinderen ontstond enkele weken na
de enting een absces op de entplaats, hetwelk echter na opening snel genas.

Vaccination antituberculeuse par le B. C. G. Etat actuel de la question. M. J.
Boes, Annales de Médecine Vétérinaire, juni 1931.

In dit artikel wordt een duidelijk overzicht van het B.C. G.-vraagstuk gegeven,
waarvan hier enkele voorname punten naar voren zullen worden gebracht. Alhoewel
de meeste onderzoekers van de onschadelijkheid der entstof overtuigd zijn, komen
er toch ook bestrijders van deze opvatting voor. In dit verband worden de proeven
van Watson aangehaald, waarbij 22 % van de cavia\'s, die met 0.5 a 5 m.gr. B. C. G.
waren geënt, na verloop van 2 jaar tuberculeuze laesies hadden. Na overenting
van deze laesies op cavia\'s trad ten slotte een typische, doodelijk verloopende tuber-
culose bij deze proefdieren op. Opgemerkt wordt, dat tot op heden geen enkele
waarneming wettigt, de B. C. G. als schadelijk voor den mensch of het rund te
beschouwen. De Engelsche onderzoekingen, waarbij een virulentie der diepte-
culturen werd opgemerkt, worden in deze publicatie niet vermeld.

Het is niet alleen noodig de geënte kalveren gedurende een maand na de ge-
boorte te isoleeren ; men dient er eveneens voor zorg te dragen dat geen lijders
aan open tuberculose op den stal voorkomen, aangezien in de eerste periode na de
enting de immuniteit niet voldoende kan zijn, om aan een hevige infectie weer-
stand te bieden.

Volgens Berger e. a is de positieve tuberculine-reactie, welke na enting met
B. C. G. optreedt een ernstig bezwaar om deze vaccinatie algemeen ingang te
doen vinden. Met name zou de handel nadeel hiervan kunnen ondervinden.

Over de doelmatigheid der enting zijn de meeningen verdeeld. Het is nog niet
mogelijk een gefundeerd oordeel hierover uit te spreken, aangezien te weinig proe-
ven zijn verricht, waarbij de voorschriften van Cai.mette en Guérin stipt zijn
opgevolgd. Toch zijn er reeds verschillende waarnemingen, die op een goede wer-
king van het vaccin wijzen.

Ten slotte worden uitvoerig de proeven vermeld, welke in België in de practijk
zijn genomen. Hoewel in verschillende gevallen gunstige resultaten werden be-
reikt, was niet met zekerheid uit te maken of deze een gevolg waren van de enting,
dan wel van de hygiënische maatregelen, die met de toepassing van het vaccin
gepaard gingen. Trouwens bij de meeste proeven zijn de voorschriften, welke na
1927 voor de toepassing der B. C. G. zijn gegeven, niet nagekomen, waardoor de
waarde dezer proefnemingen sterk wordt verminderd. Verdere proeven worden dan

ook noodzakelijk geacht om den duur en graad der resistentie tegen tuberculose,
verkregen door enting met B. C. G., met nauwkeurigheid vast te stellen.

Van 43 runderen werd het weefsel der entplaats, alsmede de tuberculeuze ver-
anderingen, cultureel en door enting bij cavia\'s onderzocht. Het materiaal der
entplaats bleek steeds avirulent voor de cavia\'s, terwijl na enting met de tuber-
culeuze laesies bij deze proefdieren tuberculose optrad. Op grond van deze bevin-
dingen is de conclusie gewettigd, dat de tuberculeuze veranderingen, welke bij de
geënte runderen werden waargenomen, door een reïnfectie waren veroorzaakt en
geen verband hielden met de B.C. G.-enting.

Perlsuchtbazillen als Erreger der Lungenschwindsucht. B. Lange, Zt.schr. f.
Inf. krkh. Bd. 112, H. 2, S. 298, 18 Maart 1931.

Bij 4 volwassen personen, die aan longtuberculose lijdende waren, werden bovine
tubercelbacillen in het sputum aangetoond, en wel 3 maal in reincultuur en 1 maal
met humane bacillen gemengd. Het iste geval betrof een 51-jarige dierenarts, het
2e en 3e een 20 en 44-jarige melker, terwijl het laatste geval bij een 26-jarige vrouw
werd waargenomen. De gevallen, waarbij een reincultuur van bovine tubercel-
bacillen in het sputum werd aangetroffen waren volgens L. de eerste, welke in
Duitschland werden aangetoond. Het bovine karakter der tubercelbacillen werdaan-
genomen op grond van meer of minder sterke virulentie voor het konijn, alsmede van
den typischen groei op glycerine-bouillon (fijn vlies met wratvormige verdikkingen!.
Griffith vond in Engeland bij 327 tuberculeuze personen 3 maal (1 %) bovine
tubercelbacillen, terwijl volgens Griffith en Munro bij 468 onderzochte gevallen
van longtuberculose in Schotland 18 maal (3.9%) bovine bacillen werden gevon-
den, waaronder 1 maal een menginfectie.

Deze waarnemingen wijzen er op, dat longtuberculose, veroorzaakt door bovine
tubercelbacillen, niet zoo\'n zeldzame uitzondering vormt, als heden wel algemeen
wordt aangenomen.

De tuberculose in het grootste deel der gevallen uit Engeland en Schotland
was op te vatten als een recidief van een op jeugdigen leeftijd opgedane intestinale
infectie. De patiënten door L. beschreven, waren op volwassen leeftijd besmet.
In één geval kon sectie worden verricht. Hierbij kon noch een primaire intestinale
infectie, noch een oud primair-complex in de longen worden aangetoond. Zeer
waarschijnlijk was in dit geval de tuberculeuze aandoening ontstaan in aansluiting
aan een exogene primaire infectie van de longen.

Het verdient aanbeveling het sputum van lijders aan tuberculose, waarbij blij-
kens de anamnese een verdenking op besmetting door tuberculeus vee bestaat,
op de aanwezigheid van bovine tubercelbacillen te onderzoeken.

Germicidal efficiency of orthophenylphenol against Mycobacterium tuberculosis.
F. W. Tilley, A. I). MacDonald and J. M. Schaffer, Journal of agricultural
research, Vol. 42, No. 10, 15 Mei 1931.

Van de gebruikelijke desinficientia is kresol welhaast het eenige, dat een vol-
doende effectieve werking tegenover tubercelbacillen bezit. Vanwege de onaan-
gename, doordringende geur bestaan echter tegen het gebruik hiervan in melk-
bedrijven en andere inrichtingen groote bezwaren. Om deze reden werd een onder-
zoek ingesteld met verschillende ontsmettingsmiddelen, die een voldoende doodende
werking tegenover tubercelbrv illen hebben, evenwel de onaangename geur missen.
Orthophenylphenol, een van de hoogere phenoleh, bleek aan deze voorwaarden te
voldoen. Deze stof is slechts in geringe mate oplosbaar in water, echter goed op-
losbaar in zeep- en alcali-soluties. Het te desinfecteeren materiaal bij deze proef-
nemingen bestond uit tuberculeus miltweefsel (afkomstig van cavia\'s, gestorven
na een infectie met tovine tubercelbacillen) en emulsies van bovine tubercel-
bacillen in afgeroomde melk. Als proefdieren werden cavia\'s gebruikt die, nadat
het desinficiens gedurende verschillende tijden in varieerende concentraties had
ingewerkt, subcutaan met het mengsel werden ingespoten.

een oplossing werd gebruikt, waarin orthophenylphenol in een concentratie van
i : 200 en kokosnootolie-zeep in een sterkte van 1 : 100 voorkwam.

Oplossingen, bevattende orthophenylphenol in een concentratie van 1 : 400 met
kokosnootoliezeep in een concentratie van 1 : 200 of met juist genoeg natrium-
hydroxyde of calciumhydroxyde, om een neutraal natrium- of calciumzout van
orthrophenylphenol te verkrijgen, doodden de tubercelbacillen na 30 minuten.

Bacille tuberculeux tamme forme evolutive d\'un streptothrix. Léon Karwacki,
Centralbl. f. Bakt. u. s. w. Abt. 1, f, Orig. B. 119, S. 369.

Herhaalde malen werd de overgang van denbacillairen vorm van den tuberceibacil
in den streptothrix-vorm gezien. De methode wordt aangegeven, waarmede deze
vergang zeer gemakkelijk kan worden opgemerkt en a-elke berust opeen verminde-
ring der vitaliteit. De pathogeniteit van de streptothrix is veel geringer dan die
van de zuurvaste bacillen.

Die Züchtung der Tuberkelbazillen ausdem strömenden Blute. E. Loewenstein,
Zentralblatt. f. Bakt. u.s.w. Abt. I, Orig. Bd. 120 H. 1/2 S. 127. 23 II. 1931.

Sedert 1905 houdt Loewenstein zich bezig met het kweeken van tubercelbacil-
len uit bloed. Na voortdurend verbeteringen in de methodiek te hebben aange-
bracht, is het. hem ten slotte gelukt zeer goede resultaten te bereiken.

Een beknopt, doch duidelijk overzicht wordt gegeven van de bereiding der voe-
dingsbodems en de werkwijze bij het kweeken.

De kweekmethode geeft snellere- en meer betrouwbare uitkomsten dan de cavia-
proef. Vo\'gens schr. moeten de geënte cavia\'s 6 maanden tot 1 jaar worden gecon-
troleerd, alsvorens men tuberculose mag uitsluiten.

Les granules du virus tuberculeux aviaire. J C. H. Broek, proefschrift, Utrecht,
22 Juni 1931.

Reeds is een omvangrijke literatuur verschenen over de beteekenis der licht-
brekende granula, welke zoowel in de tubercelbacillen als daarbuiten zijn waarge-
nomen. In dit proefschrift worden onderzoekingen vermeld over <le z.g. vrije gra-
nula der aviaire tubercelbacillen. Door intraveneuze cultuur-injecties bij konijnen
konden reeds na 10 minuten talrijke granula in de milt worden waargenomen,
daarentegen slechts weinige bacillen. Van den 3den tot den 8sten dag nam het aantal
bacillen toe, terwijl de granula minder overvloedig voorkwamen. Vana den 8sten
dag werd een sterke vermeerdering der bacillaire vormen waargenomen. Dit zou
een bevestiging beteekenen van de hypothese, dat in het dierlijk organisme de
bacillen onder invloed van de afweerkrachten in granula worden omgezet, terwijl
zich hieruit dan later de tubercelbacillen zouden ontwikkelen. De bevindingen in
de longen waren hiermede niet in overeenstemming, aangezien dit orgaan van af
het begin der proef vele bacillen herbergde.

Verreweg het belangrijkste gedeelte van het proefschrift vormen de onderzoe-
kingen, welke met behulp van den micro-manipulator van Schouten werden in-
gesteld. Met behulp van dit toestel is het mogelijk één tuberceibacil, of zelfs één
korrel te isoleeren en in verschillende voedingsmedia te brengen. Het gelukte door
het enten van één bacil een rijke cultuur te verkrijgen, welke weer op andere voe-
dingsbodems met succes kon worden overgeënt. In deze passage-culturen werden
regelmatig granula opgemerkt.

Het gelukte eveneens door het uitzaaien van granula, afkomstig van jonge
aviaire tubercelbacillenculturen, een cultuur van tubercelbacillen te verkrijgen.
Hiermede was dus aangetoond, dat de granula tot tubercelbacillen kunnen uit-
groeien (althans, indien met zekerheid de korrelnatuur van het geënte materiaal
vaststaat. Ref.) Het gelukte echter niet door overenting met deze cutuur dochterculturen
te verkrijgen.

Met behulp van de micro-manipulator werden nu tubercelbacillen in 2 of 3 stukken
gesneden, waarvan elk één korrel bevatte. Door overenting van deze bacil-stukken
kon geen cultuur worden verkregen

Betere resultaten werden bereikt na overenting van granula, geïsoleerd uit het
exsudaat in de buikholte van konijnen, waarbij na voorafgaande intraveneuze

infectie met aviaire tubercelbacillen, dezelfde cultuur intraperitoniaal was inge-
spoten. Uit deze granula ontwikkelde zich een cultuur van alcohol-zuur vaste
tubercelbacillen.

Het was derhalve gelukt in vitro de tubercelbacillen in korrels om te zetten en
omgekeerd. Nu werd getracht dit verschijnsel ook in vivo op te wekken. Bij één
cavia werden positieve resultaten verkregen. Dit dier was in de rechter cervicale
lymphklier met 10 granula, afkomstig van een 3 maanden oude cultuur van aviaire
tubercelbacillen, geënt. Na 3 maanden werd de cavia gedood ; in de verschil-
lende organen konden zoowel bacillen als granula worden aangetoond.

Jungherr (the Cornell veterinarian 1931, No. 3,p. 227) beschrijft eenin sommige
streken van Texas bij schapen en geiten voorkomende ziekte, met cliniese- en sectie-
verschijnselen vooral van de kant van de lever : necrotiese en cirrhotiese verande-
ringen, algemeene icterus, oedemateuze zwelling van de kop (ooren, neus en oogen,
soms met huidnecrose) verlies van eetlust ; sterfte 60 %. De verschijnselen werden
veroorzaakt door het eten van een in de weiden voorkomende plant Agave leche-
guilla, zooals proefondervindelijk bleek. Vrijburg.

A few notes on lead poisoning in a herd of dairy cows. (Roberts, The Vet. Ree
1931, No. 28, p. 732).

In een door hem gehouden voordracht bespreekt sclir. een geval van loodver-
giftiging, opgetreden in een stal van 28 melkkoeien en eigendom van een beetwortel-
suikerfabriek, waarvan 16 stuks ziek werden, en 8 dieren stierven.

De ziekteverschijnselen deden zich voor in acuten en subacuten vorm. Acute
gevallen waren gekenmerkt door : ophouden der melksecretie, geen eetlust, geen
herkauwen, wegvallende oogen, tandenknersen, speekselen en vertraagde, harde,
zwarte ontlasting, welke symptomen spoedig werden gevolgd door koliekver-
schijnselen, convulsies, coma en dood, veelal binnen 24 uur. Vooral bij pas afge-
kalfde koeien traden deze acute verschijnselen op.

In de sub-acute gevallen kwamen zenuwstoornissen meer op den voorgrond :
excitatie, depressie, dwangbewegingen, krampen.

Bij sectie werden geen typische verschijnselen opgemerkt behalve een zebra-
achtige streeping van de mucosa van het coecum en harde, droge inhoud der
boekmaag.

Daar aan vergiftiging gedacht werd, is een chemisch onderzoek ingesteld van nier,
lever en pensinhoud, bij welk onderzoek lood werd aangetoond. Verder werd in
een monster der van de fabriek afkomstige pulp ook lood gevonden ; het water
bleek loodvrij, zoodat de diagnose gesteld werd : loodvergiftiging door pulpvoe-
dering.

Hoewel natuurlijk uit commercieel oogpunt de directie der fabriek er prijs op
stelde, dat de vergiftigingsoorzaak niet publiek werd gemaakt, meende schr. toch
deze klinische beelden bekend te moeten maken. Met nadruk wees hij er echter op,
dat het lood ten gevolge van reparaties aan een der reservoirs, waarbij lood-ver-
bindingen waren gebruikt (menie) in de pulp was gekomen, zoodat het niet een
gevolg was der suikerwinningsmethoden.

Bij de discussies werd de giftigheid van verschillende lood verbindingen besproken,
voor welke verwezen kan worden naar de betreffende handboeken.

Eenige foto\'s geven beelden van typische houdingen en vermagering in de sub-
acute gevallen.

In een kudde rundvee, w o. 32 stuks jonge dieren, constateerde schr. bij 28
stuks actinomycose, terwijl deze ziekte bij de oudere dieren, die toch in dezelfde
troep gehouden werden, niet voorkwam.

In de streek onder parotis en achter den kaakhoek, traden een of meer harde
knobbels op, van ei- tot vuistgrootte, waarvan de meeste verschuifbaar waren
onder de huid, en een ander deel reeds met de huid vergroeid of doorgebroken
was. (In dit verband bestrijdt schr. den naam „huidactinomycose", z. i. is n.1. de
huid secundair aangetast).

De knobbels bestonden uit kapsel met gelen, dik vloeibaren, brokkeligen of
zandigen inhoud. Het uit de wondopeningen gewoekerd granulatie-weefsel was
zacht, grijsrood en had op doorsnede verweekingshaardjes, welke konden worden
uitgedrukt, waarna een sponsachtig weefsel overbleef.

De knobbels zouden steeds in de omgeving van het strottenhoofd ontstaan,
en door hun gewicht naar beneden zakken. Tongactinomycose kwam onder deze
28 gevallen slechts eenmaal voor.

Als behandeling beveelt schr. de operatieve aan, n.1. splijten van den knobbel,
verwijderen van den inhouden uitkrabben van het kapsel. Geheele extirpatie der
nieuwvormingen vindt hij te gevaarlijk.

Medicamenteele behandeling, (jodium, yatren, P. 143, introcid), had geen resul-
taat. Alleen werkten bij longactinomycose injecties van 10 c c. introcid, in het long-
weefsel, om de 2 dagen herhaald, gunstig.

(Dit zonder twijfel interessante geval, zou veel meer onze aandacht verdienen,
wanneer microscopisch ,.actinomycose" was gediagnostiseerd ; m. i. had dit echter
wel eens moeilijk kunnen zijn ; daar symptomen en behandeling er aan doen twij-
felen. Ref.).

Calcium gluconate as a specific in Milkfever. (Russell Greig, The Vet. Ree.
1930, Vol. 10. p. 115).

Op grond van de daling van liet calciumgehalte van bloed bij melkziekte, komt
ook schr. tot de conclusie, dat behandeling van dit lijden moet bestaan uit toedienen
van calcium aan het lichaam. Op grond van onaangename complicaties, welke
zich voor kunnen doen na injectie van calciumchloride, meent hij een ander cal-
ciumzout aan te moeten wenden, en wel calciumgluconaat (C,H_nO,)2 Ca, een
neutraal organisch zout. Voorop stelt hij echter dat een groot aantal proeven noo-
dig zijn, alvorens conclusies te trekken, daar vóór de methode-ScHMiDT 30—40%
der patiënten spontaan genas.

Bij zijn proeven behandelde hij 9 gevallen door intraveneuze injectie, 15 ge-
vallen door subcutane injectie en 8 gevallen door uicr-insuflatie gepaard met
calciuminjectie.

Intraveneus werden 20- -30 gr. in 10 % oplossing ingespoten, subcutaan 20
tot zelfs 126 gr. in 10 °/_Q opl.

Betreffende de methoden het volgende. De subcutane injectie is natuurlijk een-
voudiger uit te voeren dan de intraveneuze. Hoewel bij intraveneuze toediening,
het Ca direct in het bloed komt, dus oogenblikkelijk het Ca-cijfer verhoogt, daalt
dit ook weer betrekkelijk spoedig ; in ieder geval sneller, dan na subcutane injectie.

Na subcutane injectie is echter de stijging van den Ca-spiegel minder snel dan
na intraveneuse.

Schr beveelt daarom een combinatie aan van beide methoden, n.1. intraveneus
3° "35 g^r- calciumgluconaat in io % opl. en 20 gr. in 5—10 % opl. subfutaan.

Gedurende de laatste jaren komt volgens de mededeeling in Palestina een nieuwe
ziekte bij runderen voor, waarvan de oorzaak nog niet definitief bekend is. Vooral
na verandering van de weeromstandigheden treedt de ziekte op (overgang van
warm naar koud weer).

Contagieus is de ziekte niet, want meestal worden maar een paar dieren in één
stal ziek (die soms ver van elkaar staan), terwijl eveneens de naaste boerderij vrij
blijft. Op een verder afgelegen bedrijf treft men dan dikwijls in dezelfden tijd pa-
tienten aan. Symptomen: hooge koorts 41-41.8 C., geen eetlust, verstopping,

niet herkauwen, slepende gang met kreupelheden, soms niet kunnen opstaan-
hyperaemische .slijmvliezen.

Bloedonderzoek op anaplasmosen geeft een negatief resultaat maar wel bestaat
er een sterke vermeerdering van witte bloedcellen (neutrophile leucocyten).

Trypaflavin 100 gr. (1 % oplossing) intraveneus heeft een merkbare daling van
de temperatuur tengevolge. Stelt men geen behandeling in dan daalt de tempe-
ïatuur na 2 x 24 uur, waardoor de andere symptomen eveneens verdwijnen.

Overbrenging van de ziekte door middel van vliegen gelukte tot nu toe niet.
Neemt men bloed van zieke dieren, dan kan door injectie de ziekte op andere ge-
zonde dieren overgebracht worden. De symptomen komen dan volkomen overeen
met de natuurlijke infectie. Het is jammer dat door schrijver geen nauwkeuriger
onderzoek is ingesteld. Zoo blijkt uit het origineele stuk niet of alleen pasgekalfde
koeien worden aangetast, of dat ook jongere dieren vatbaar zijn voor de natuur-
lijke infectie (Kef ). de Gier.

Urinary calculi in Sheep. Pontius, Carr and Doyle, Journal of agricultural
research, April 1931.

Schrijvers wijzen erop, dat steenen in de urinewegen bij het schaap meer voor-
komen, dan algemeen wordt aangenomen, daar er tot heden te weinig aandacht
aan is geschonken. Enkele Amerikaansche onderzoekers hebben vroeger reeds
gevonden, dat de steenen in hoofdzaak bestaan uit calciumcarbonaat, calcium- en
aluminiumphosphaat, aluminiumsilicaat met wat uraten. Michael vond, dat de
vorming vooral werd veroorzaakt of bevorderd door het voeren van voeder- en
suikerbieten. Hager en Magath hebben experimenteel blaassteenen verwekt
bij konijnen en cavia\'s door de blaas eerst in ontsteking te brengen door een 0.1 %
alcoholische salicylzuuroplossing en daarna in de blaas een cultuur van Proteus
ammoniae te spuiten. Bij ratten hebben Osborne en Mendel blaassteenen zien
ontstaan door een dieet, dat vrij was van vitamine A. Een Japanner zag later
deze steenen weer verdwijnen door het toedienen van dit vitamine. Australische
onderzoekers zagen xanthinesteenen bij schapen, die geweid werden op kalk- en
phosphorarme gronden.

De steenen kunnen voorkomen in ieder gedeelte van de urinewegen. Als er een
totale obstructie door veroorzaakt wordt, dan treedt na ongeveer 48 uur een
ruptuur op, hetzij van de blaas of van de ureter ; het dier sterft dan na één etmaal.
Als de steen gezeten is in het proces urethrae, wat nog al eens het geval is, kan door
eenvoudig afsnijden van dit aanhangsel genezing worden verkregen. .

Schrijvers hebben ook eenige proeven gedaan, ten einde na te gaan welke invloed
de voeding heeft op de vorming der steenen. Zij zagen, dat bij droog voedsel de
hoeveelheid urine per schaap en per dag bedroeg 200 a. 250 c.c., bij grasvoedering
-j- 1200 c.c., bij het voelen van bieten en wortels tot 2500 c.c. De reactie der versehe
urine varieerde afhankelijk van de voeding van pH 6.8—pH 9, de hoeveelheid
opgeloste stoffen van 3—8 %. Urine met veel opgeloste stoffen irriteert de urine-
wegen en bevordert de vorming van steenen.

(Veel verder zijn wij m. i. niet gekomen door deze onderzoekingen wat betreft
de oorzaak der steenvorming). Beijers.

Die Bekämpfung der Dasselbeulenkrankheit des Rindes. L. Reisinger, Wiener
Tierartzl. Woch. XVIII, 1931, 15 en 16, pg. 449—486.

Verschillende middelen werden gecontroleerd. De behandeling strekt zich echter
over een beperkt aantal runderen uit.

De staafjes van Prof. Spann gaven bevredigende resultaten, 82.1 % der be-
handelde larven werd gedood. De dieren worden echter onrustig door het in-
brengen der staafjes, zoodat daardoor de uitvoering van een goede behandeling
belemmerd wordt en deze alleen na fixatie van het dier mogelijk wordt. Dit geeft
practische bezwaren.

met behulp van een conisch uitloopende tube in de huidopeningen geperst. Dit
middel gaf ongeveer 83 % resultaat. In het algemeen verzetten de dieren zich
niet zoo sterk tegen deze behandeling als tegen het inbrengen der staafjes. Evenals
bij de staafjes-behandeling, is het gewenscht de haren op de wormknobbels even
weg te knippen.

Aanbevolen wordt de larven die met zalf behandeld en daardoor gedood zijn 5—8
dagen daarna uit te drukken. Dit uitdrukken ging echter niet altijd zoo gemak-
kelijk, aangezien sommige wormknobbels zeer gevoelig geworden waren. Enkele
malen trad ettervorming op, hetgeen Reisinger toeschreef aan het voorkomen
van teipentijn in de pasta.

Hvpodermol volgens Dr. Koller werd bij 2 runderen beproefd. Dit middel bleek
alleen maar goed te werken op zeer jonge larven. Behalve Ol. lauri komt hierin
voor 10 °/₀ paradichloorbenzol en verder Derrispoeder.

De nog kleine vvormknobbels verdwenen door resorptie der larven in 2 tot 3
weken. De bijna volwassen larven werden door deze zalf slechts in gering percen-
tage gedood. (In ons land hebben wij dezelfde ervaring opgedaan met de door de
Runderhorzelcomniissie aanbevolen paradichloorbenzolzalf. Dit bezwaar kan bij-
na geheel ondervangen worden indien men de kalveren behandelt in het voorjaar,
wanneer zij nog op scal staan, daar de larven dan nog jong en gemakkelijk te doo-
den zijn. Ref.).

Teerbehandeling. Het bestrijken der huidopeningen met teer zou volgens Berg-
mann bij rendieren, die met horzellarven besmet zijn goede resultaten geven.
Reisinger zag bij een rund, waarbij hij deze behandeling toepaste, dat teer spoe-
dig de huidopening met een korst bedekte. Daaronder ontstonden necrotische plek-
ken, terwijl de wormknobbels abscedeerden. Voor de teeibehandeling had de
schrijver huidopeningen eerst nog met Nissex, een pyrethrum-preparaat, gepen-
seeld. Deze teerbehandeling is dus niet aan te bevelen.

Met ,,Derrifluid" een alcoholisch extract van de wortel van Derris elliptica,
werden alleen goede resultaten verkregen wanneer het in de wormknobbel gespo-
ten werd. Door inwrijven op de huidopeningen werden de larven niet gedood.

Creoline werkte zeer goed larvendoodend wanneer het als 10 °/₀ oplossing in de
huidopeningen gespoten werd; creoline op de huidknobbels gesmeerd bleek on-
werkzaam te zijn.

Het blijkt dus dat enkele door Reisinger gecontroleerde middelen goed werkten,
wanneer zij in de wormknobbels gespoten werden.

Verschillende andere middelen, die op deze wijze toegepast, goede resultaten
geven zijn echter ook reeds bekend.

Voor de practijk zal de behandeling van elke larve afzonderlijk steeds bezwaren
blijven geven, althans wat ons land betreft.

Wanneer men er niet tegen opziet elke larve afzonderlijk te bewerken, dan is de z.g.
Abdasselung de eenige afdoende methode.

Versuche zur Bekämpfung der Dasselfliege im Frühjahr 1931. Stiefenhofer G..
M. T. W. Jhg. 82, No. 29, 1931, pg. 349—355-

Verschillende preparaten van de fabriek Delitia en Delitzsch werden ditmaal
beproefd. Deze waren onder den naam van Delicia II, III en I V verstrekt. De juiste
samenstelling van het middel was niet bekend.

In het geheel werden hiermede ruim 1800 wormknobbels behandeld. De vloei-
stof werd op de wormknobbels gewreven, de haren hierop waren bij een gedeelte
daarvan weggeknipt, bij de overige was dit niet geschied.

De resultaten waren niet zoo bevredigend, zelfs niet bij nog jorjge larven van
het 2e stadium. Zooals bekend £ijn deze veel gemakkelijker te dooden dan de oudere
larven. Met Delicia IV weiden de meeste larven gedood

Met Delicia-preparaten werden in 3 gemeenten proeven genomen, terwijl in &
andere gemeenten met andere middelen gewerkt werd. Zeer nauwkeurig heeft de.
schrijver den tijd genoteerd, die voor deze behandeling noodig was. Het werk werd

grootendeels verricht door de veehouders zelf of hun zoons, die reeds vroegere
jaren aan de bestrijding hadden medegewerkt. Gebleken is dat men in betrekkelijk
weinig tijd veel kan afwerken. Als voorbeeld kan onderstaand lijstje dienen :

In elke gemeente werd door 2 man gewerkt. De behandeling geschiedde hier
ten deele met de staafjes van Prof. Spann, ten deele met naald en pincet.

Deze laatste methode, door den schrijver de N.P. methode genoemd, wordt door
hem sterk aanbevolen. Als naald gebruikte hij een haakpen No. 5. Deze wordt
in een houten handvat bevestigd. De pen wordt met de gladde zijde langs de
huidopening naar binnen gevoerd tot ongeveer 1—2 c.M. in den wormknobbel.
Met de haak van de naald kan de larve dan gemakkelijk gegrepen worden en
zonder moeite buiten de huidopening getrokken, waarna zij met een breed pincet
gepakt wordt en verder naar buiten getrokken wordt. Bij een kleinere huidopening
scheurt de larve wel eens af. Practisch is het doel dan echter bereikt. Jonge larven
van het ie en 2e stadium kan men na eenige oefening zelfs alleen met de haakpen
uit de huid verwijderen. Deze behandeling, die op het eerste gezicht tijdroovend
lijkt, blijkt in de praktijk echter zeer te voldoen. Zoo kon men b.v. in 2 namiddagen
in 48 bedrijven 352 dieren controleeren. Hierbij werden van 72 dieren 716 larven
verwijderd. Hierbij moet dan nog rekening gehouden woiden met het feit dat
sommige bedrijven £ uur van elkaar verwijderd lagen.

De dieren laten zich meestal zonder tegenstand behandelen; zelfs daar waar 70
en meer larven bij een dier verwijderd werden kon dit dikwijls plaats vinden zon-
der dat het rund door een tweeden persoon vastgehouden werd. Bij onrustige dieren
zal dit natuurlijk aan te bevelen zijn.

Referent is ook van meening dat de eenige afdoende methode is het verwijderen der
larven uit de huid.

Daar deze methode in de praktijk door de meeste veehouders echter niet gaarne
wordt toegepast, heeft men moeten omzien naar behandelingsmethoden met
larvendoodende middelen. Deze zullen echter nimmer 100 % resultaat geven
gezien de groote resistentie die de larven in het laatste ontwikkelingsstadium tegen
deze middelen bezitten. Ref.

Zur Diagnose der Lungenwurminvasionen bei Rind und Schaf. R. Wetzel, D.
T. W. 38, 1930, pg. 40—59.

Door Schoop en later door Wetzel is aangetoond dat men in versche faeces van
runderen en schapen lijdende aan longwormziekte nooit de eieren doch steeds de
larven van deze parasieten aantreft. Indien men dus in de faeces dezer dieren
eieren vindt dan zijn deze altijd afkomstig van darmstrongyliden. Ook eieren,
waarin zich larven ontwikkeld hebben, dus ingeval de onderzochte faeces niet ge-
heel versch meer zijn, zijn afkomstig van darmstrongyliden.

methode Baermann, welke methode later door anderen eenigszins gewijzigd is
geworden.

De faeces worden op een al of niet dubbel gevouwen stuk mousseline gelegd. Het
beste is neteldoek met de faeces op een zeef van kopergaas te brengen waarvan
de mazenwijdte ongeveer i m.M¹. is. Dit geheel plaatst men in een trechter voor-
zien van een stuk gummislang met klemkraan. Men brengt daarna zooveel water
van 30—35⁰ C. in den trechter, dat het onderste vierde deel van de draadzeef in
het water komt. De longwormlarven kruipen in het water en zakken naar beneden.
Door af te tappen kan men hen dus voor het onderzoek verzamelen. Zoo noodig
kan men de metalen zeef weglaten en alleen het neteldoek met faeces in den trech-
ter brengen.

(Deze methode Baermann werd door referent gebruikt voor het aantoonen der
vrijlevende generatie van strongyloides Westeri.) Baudet.

Die Verträglichkeit der Haut für einige Fliegenmittel (Flit, Flisiv, Quick, Agritox)
bei Hund, Katze und Geflügel. O. Mück, Münch. Tierärztl. Woch. 1931, S. 373.

F.lk der middelen werd behalve cutaan, ook nog oraal aangewend teneinde de
vergiftigheid nader te kunnen vaststellen.

Flit, een gele, olieachtige, naar petroleum riekende vloeistof van onbekende
samenstelling, bleek vooral voor katten en hoenders het meest giftig te zijn en
werkte prikkelend op de huid.

Voor Flisiv, een heldere, groengoudgele, aangenaam riekende vloeistof waren
eveneens katten en kippen het gevoeligst ; de inwerking op de huid evenwel was
betrekkelijk slechts gering.

Ook het gebruik van Quiek, een kleurlooze, naar petroleum riekende vloeistof
van onbekende samenstelling bleek vooral voor katten en hoenders gevaarlijk
te zijn.

Agritox, een fransch praeparaat, dat in een 1 % oplossing wordt aangewend,
oefende geen nadeeligen invloed uit op de huid en was vrijwel ongevaarlijk ook
voor katten en kippen.

Die Tötung von Hunden mit Magnesiumsalzen. A. Kunze, Deutsch Tier. Woch.
193t, S. 486.

Ken niet ideale, in Duitschland veel toegepaste methode om honden te dooden,
is de intrathoracale injectie van een oplossing van cyaankalium. Jakob gaf hiervoor
aan magnesiumoplossingen die intracardiaal moeten worden ingespoten. Jensen
en Slowoff bevelen aan in plaats van dit magnesiumzout het in water sterker
oplosbare magnesiumchloride of magnesiumnitraat te gebruiken. Intusschen kun-
nen wij het met Wirtz eens zijn, die zegt dat het hart zelfs door geoefenden niet
steeds in eens getroffen wordt.

Kunze geeft daarom aan de intraveneuze injectie en wel in de vena metatar-
sea dorsalis de voorkeur. Volgens hem zou het aansteken dezer vene zelfs in de
praktijk gemakkelijk door te voeren zijn. Ingespoten werd al naar de grootte van
den hond 5—12—20 c.c. van een sterke oplossing van kristallijn magnesiumchloride
n.1. in de verhouding tot het oplosmiddel water als 2 : 1.

Röntgendiagnostik der Trächtigkeit beim Hund. P. Yryäneinen, Wien. Tier-
ärztl. Monatsch. 1931. S. 476.

Vijf middelmatig groote teeven werden systematisch Röntgenologisch op drach-
tigheid onderzocht. De data der dekkingen waren goed bekend. Om de uterus-
schaduw in het begin van de ampullenvorming der uterushoornen beter zichtbaar
te maken werd gebruik gemaakt van intraveneuze injecties van natriumtetrajood-
phenolphthaleine volgens Albano. De resultaten aldus verkregen waren goed.
Sommige photo\'s werden genomen met „Buckyblende", 40—50 K. V., 60 m. A.,
0.6 sec.

In het begin werden driemaal per week verschillende opnamen gemaakt, teneinde
goed te kunnen vaststellen wanneer zich schaduwen van de uterus of van de fetale
skeletdeelen zouden beginnen te vertoonen. Hierbij bleek dat de eerste drie weken
het röntgenologisch onderzoek nog negatief was. Eerst in de vierde week werd
de vergrootte uterus als een homogene, tamelijk scherp begrensde schaduw met
ongeveer kastanje groote ampullen in het hypogastrium zichtbaar. De 5de week
waren de ampullen ^ hoendereigroot, duidelijker zichtbaar, meer ventraal gelegen
en reikten tot aan het mesogastrium.

Tegen het einde van de zesde week waren de schaduwen van de rugwervels te
zien ; in het begin van de zevende week die van de ribben en even later die van
de schedelbeenderen en van de beenderen der extremiteiten.

Die multiplen Kalkablagerungen in den Geweben des Organismus der Hunde
bei der sogenannte „Stuttgarter Hundeseuche". W. S. Tschermah und N. A.
Romanov, Artch. f. Tierh. 1931, 436.

Het wezen der z.g. „Stuttgarter Hundeseuche" is nog onvoldoende bekend.
Sommigen meenen dat het lijden infectieus is en door spirochaeten wordt veroor-
zaakt ; anderen weer vermoeden dat het een met de pellagra van den mensch
overeenkomende ziekte is en berusten zou op avitaminose. Rife denkt hierbfj
aan een gebrek aan aminozuren ; velen ook aan vleeschvergiftiging ; terwijl KRaL
weer vooral in intoxcicaties en Houmaier in soortvreemde eiwitten de oorzaak wil-
len zien.

Ook de pathologisch-anatomische beelden worden bij dit lijden verschillend be-
oordeeld. Vooral op de kalkafzettingen in tal van organen wordt gewezen o. a.
huid, longen, nieren, hart, vaatwand enz. (Ackerknbcht, Krousk).

Volgens Tschermak en Romanov nu zouden deze verkalkingsprocessen in de
verschillende organen karakteristiek voor de „Stuttgarter Hundeseuche" zijn en
behalve hierbij enkel nog maar bij de z.g. „kalkjicht" worden gezien. Hun conclu-
sies berustende op een onderzoek bij 20 honden luiden :

Bij de „Stuttgarter Hundeseuche" is de verkalking in de verschillende weefsels
van het organisme zeer constant en verbreid. Bij voorkeur verkalken ; endocard ;
(vooral van linker boezem) myocard, vaatwand, nieren, slijmvlies van de bovenste
luchtwegen, maag en uterus, sereuze vliezen, skeletspieren, longen en huid. Vooral
verschillende bindweefselvormsels als elastischte vezelen, membrana propria,
spieren, verkalken.

De aetiologie der verkalkingsprocessen is onbekend ; evenwel wijzen deze op
stoornissen in de kalkstofwisseling. De wensch wordt uitgedrukt dat hiernaar een
nader onderzoek wordt ingesteld.

Prophylactic vaccination of dogs against rabies. H W. Schoening, Journ. Am.
Vet. Med. Ass. 1931, p. 703.

Het oorspronkelijk vaccin van Umeno en D01 (Japansch vaccin) was een door
carbol verzwakt „virus fixe" vaccin ; het bevatte 20 % hersenweefsel. Gevonden
werd dat dit vaccin soms nog levend virus bevatte en rabies na subcutane injectie
bij den hond kon verwekken Ook chloroform wordt wel voor verzwakking van het
vaccin aangewend.De met carbol of chloroform verzwakte vaccins mogen bij het
konijn na subdurale injectie geen rabies ten gevolge hebben.

Vermeld wordt dat het gebruik van het carbolvaccin wel, het gebruik van chloro-
form daarentegen niet tot het optreden van paralyse aanleiding had gegeven.

Door gelijktijdige inspuiting van hoogimmun-serum en virus zou onvatbaarheid
tegen hondenziekte verkregen kunnen worden.

Het homoloog serum van Lutter. U. S. A. is afkomstig van hypergeïmmuniseerde
honden. Laidlaw en Dunkin meenen een methode gevonden te hebben om een
gestandaardiseerd" serum te verkrijgen.

Geïmmuniseerde honden of honden die de hondenziekte pas hebben gehad
worden twee opeenvolgende dagen subcutaan ingespoten met 20 c.c. van een 20 %
virus bevattende milt- of lymphkliersuspentie.

SerologiSche reacties werden daarna uitgevoerd teneinde de maximale immuni-
teit bij deze dieren vast te stellen ; dan liet men de dieren doodbloeden om het
hyperimmun, gestandaardiseerd serum te verkrijgen.

Teneinde voldoende immuniteit bij jonge honden op te wekken, werd nu dit
serum tegelijkertijd met virus bevattend materiaal ingespoten. De seruminspuitin-
gen alleen zouden vooral werkzaam zijn in het begin der hondenziekte. Beheerschen
reeds secundaire bacillen mede het ziekteproces dan is wellicht van een heteroloog-
serum nut te verwachten (b.v. tegen de bac. bronchisepticus). Gevallen van den
nerveuzen vorm van hondenziekte zullen volgens hen moeilijk te behandelen blijven.

Contribution & 1\'étude de la maladie des jeunes ehiens et des jeunes chats. Galli-
Valerio et Bernard, Schweiz. Arch. f. Tierh. 1931. p. 290.

Galli-Valerio was de eenige die met een gevonden bacterie, door Lehmann
en Neumann bact. caniculae genoemd, bij jonge honden en vossen alle typische
veranderingen der hondenziekte, ook die van het centrale zenuwstelsel heelt kun-
nen opwekken.

Carré, Faidlaw en Dunkin, Kantarowicz e. a. nemen daarentegen zooals
men weet, een filtreerbaar virus als oorzaak van dit lijden aan.

Galli-Valerio heeft te zamen met Bernard daarom nog eens opnieuw een
bacteriologisch hersenonderzoek gedaan bij een aan hondenziekte in convulsies ge-
storven hondje. Ook nu weer hebben zij de reeds boven vermelde bac. caniculae
gevonden.

Verder werd uit het centrale zenuwstelsel van twee jonge katjes, waarbij zich
tijdens het leven analoge verschijnselen o. a. convulsies hadden voorgedaan, een
microörganisme met alle eigenschappen van de bac. coli gekweekt.

Tenslotte komen zij tot de conclusie dat de aetiologie van de honden- en katten-
ziekte tot nu toe nog niet is opgehelderd en dat bacteriën van de coli-typhusgroep
zeer waarschijnlijk een rol in de ontwikkeling van deze ziekte spelen.

Die intravenöse Avertin-narkose beim Hund. R. Völker, Deutsch. Tierarztl.
Woch. 1931. S. 370.

,,Avertin" bezit een smeltpunt van 79 4 80° C. en is chemisch tribroomaethanol.
Het moet tegen licht en lucht beschut worden en dient te worden opgelost in matig
verwarmd water (35⁰—40° C.) daar bij hoogere temperaturen omzetting ervan
plaats heeft, broomwaterstof wordt afgesplitst en dibroomacetaldehyde wordt
gevormd dat caustisch werkt. De oplossingsvoorschriften van de firma dienen dan
ook nauwkeurig te worden opgevolgd. Het wordt afgeleverd als „Avertin fest"
en ,,Avertin fliissig". Na het brengen der avertine in op bloedtemperatuur gebracht
gedestilleerd water moet krachtig worden geschud, tot een volkomen heldere
oplossing is verkregen. Ken congoroodoplossing mag er geen blauwe kleur mede
krijgen. Voor het tot stand komen der narcose is een bepaalde concentratie in het
bloed noodig. De duur der narcose is verschillend en hangt o. a. af van de wijze
van toediening, van de concentratie en van de hoeveelheid ; ook de narcosebreedte
is hier afhankelijk van.

Volgens Freese is bij den hond bij perorale aanwending een diepe narcose slechts
te bereiken bij een dosis die vaak doodelijk is. Jonge dieren schijnen voor het middel
minder gevoelig te zijn dan oude. Op het ademhalingscentrum werkt het nadeelig.
De ontgiftiging ervan in het lichaam geschiedt door binding aan glucuronzuur ;
de verdere uitscheiding vindt dan door de nieren plaats. Bij den mensch wordt het
voornamelijk als „basisnarcoticum" gebruikt. Voor den hond zou het volgens
Freese geheel onbruikbaar zijn. Eichholtz meent gevonden te hebben dat de
ontgiftiging ervan in de lever bij de kat langzamer plaats vindt dan bij den hond.
De duur der narcose zou daardoor bij dit dier langer zijn.

Wright en Kirk bevelen het vooral voor de kat aan ; de gebruikte dosis be-
droeg 200—300 m.gr. per K.G. lichaamsgewicht, rectaal toegediend.

In 50 % der gevallen werd een volledige narcose verkregen ; in sommige gevallen
was daarna nog chloroform noodig.

en wel 30 m.gr. per K.G. Hij liet de hoeveelheid vloeistof binnen 45 seconden mst
behulp van een canule in een vene vloeien. Het ontwaken had dan reeds weer
na 3—6 minuten plaats.

Völker heeft dezelfde methode bij den hond toegepast. Door middel van een
groote spuit met korte, dikke canule werd de vrij groote hoeveelheid vloeistof
(groote hond, 100—150 c.c., middelmatig groote hond 50—80 c.c. ; kleine hond
20—50 c.c.) in den tijd van 1—minuut ingespoten.

Wanneer 30— 75 m.gr. per K.G. lichaamsgewicht intraveneus werd ingespoten
dan bleek de duur der narcose te kort voor een operatie.

Soms traden daarbij excitaties op ; vooral wanneer de injectie te langzaam had
plaats gevonden.

Eerst 120 m.gr. per K.G. lichaamsgewicht, gaf een snel optredende, voldoende
diepe narcose, zonder excitatie.

Voor een hond van 10 K.G. was gemiddeld 50 c.c. van een 2£ % oplossing noo-
dig. Direct na de injectie veranderde de ademhaling.

Als middel om de ademhaiing weer beter te maken werd van koolzuur gebruik
gemaakt. Bij leverlijden heeft de ontgiftiging van avertine langzamer plaats en
dient men dus voorzichtig te zijn.

Een voordeel van de intraveneuze toediening is, dat de dieren zoo snel weer her-
stellen ; een nadeel dat het dan alleen voor de snelverloopende operaties goed te
gebruiken is. Bij bemoeilijkte buikpalpatie en röntgenologische doorlichting wordt
het eveneens door hem aanbevolen.

Bij het dier moest wegens een met necrose en ettering gepaard gaande gecompli-
ceerde fractuur, amputatie van één der voorpooten worden verricht Twee dagen
na de operatie traden de eerste verschijnselen van tetanus op.

Eerst werden tonisch-klonische krampen, later meer tonische krampen van het
geheele lichaam opgemerkt. Trismus zou evenwel niet zijn waargenomen. Het dier
werd in laatstgenoemd stadium afgemaakt. Bij het bacteriologisch onderzoek kon-
den tetanusbacillen worden vastgesteld.

Zones d\'agrégat psorique chez le chien. M. Malet, Buil. de 1\'Acad. Vet. 1931,
p 49. Ref. Tierarztl. Rundsch. 1931.

Henry en Leblots hebben er enkele jaren geleden op gewezen dat bij honden,
lijdende aan scabies, aan de basis van den buitenoorrand een zóne (d\'HENRv) van
i c.M. boven tot 1 c.M. onder de dubbele huidplooi, bestaat, waar in bijzonder
sterke mate de sarcoptesmijten kunnen worden gevonden en waar door krabben
direct een sterke krabreflex van de overeenkomende achtcrextremiteit kan worden
opgewekt. Hier zou alzoo het materiaal voor microscopisch onderzoek moeten wor-
den afgekrabd.

Behalve deze z.g ,,zöne d\'henry" wijst Mallet op het bestaan van een dergelijke
plek, waar de mijten dus bij voorkeur moeten worden gezocht, aan de punt van
het oor. Deze zóne zou ^ 1 c.M lang zijn en 1 c.M. van onder de oorpunt beginnen.

Ueber Cystoskopie und intravenöse Pyelographie bei Haustieren. Serban Cliza,
Arch. f. Tierh. 1931, S. 307.

Gevonden werd o. a dat de cystoscopie bij vrouwelijke honden vrij gemakkelijk,
bij mannelijke honden daarentegen eerst na urethrotomie uit te voeren is. Zij werd
gedaan in algemeene narcose, bij rugligging. Gebruikt werd de cystoscoop van
Ringleb, gewijzigd volgens Zeiss-Kollmargen Het trigonum dient vooral voor
oriëntatie bij het zoeken naar de ureteren-uitmondingen. Intusschen blijft het vinden
van deze moeilijk. Wel wordt het vinden daarvan vergemakkelijkt wanneer vooraf
cystochroom (kleurstof) wordt toegediend (intraveneus bij paarden, intramuscu-
lair bij honden). Het catheteriseeren der ureteren bleek intusschen slechts bij groote
honden mogelijk.

uit (retrograde pyelographie) alzoo veel moeilijkheden opleverde, werd een nieuwere
methode gevolgd, de intraveneuze pyelographie of urographie, welke hierin bestaat
d ,t bepaalde, doorde nieren weer uitgescheiden, voor röntgenstralen meer of minder
sterk ondoorlaatbare stoffen intraveneus worden ingespoten. Hiervoor werden
gebruikt het , .Pyelognost" van Rosexo, een joodureum-verbinding van Gehe en
Co. en het ..Uroselektan" van Binz en Roth, een pyridinderivaat met 42 % or-
ganisch gebonden jodium, van Schering en Kahlbaum.

De pyelogrammen bleken evenwel bij gezonde honden, varkens, geiten en ko-
nijnen negatief té zijn Positief werden deze eerst bij den hond na intraveneuze
injectie van ,,Uroselektan". wanneer vooraf een kunstmatige vermindering van
de peristaltiek van het nierbekken en de ureteren was tot stand gebracht.

Du pétrole comme anthelmintique. Henri Tefen, Diss. Lyon, 1929. Ref. Berl.
Tier. Woch. 1930. S. 861.

Na toediening van 10 c.c. petroleum per K G. lichaamsgewicht werden algemeene
lichaamszwakte, ataxie, speekselen, stijfheid, en excitaties opgemerkt. Herstel
trad vrij snel weer op.

Een tweede, zelfde dosis enkele dagen later gegeven gaf minder stoornis. Bij de
sectie werden ontstekingsverschijnselen vooral van de darmen vastgesteld.

Verdund met paraffinum liquidum ingegeven werden slechts weinig \\erande-
ringen en prikkelingsverschijnselen van den darm opgemerkt ; 80 c.c. petroleum
± 80 c.c. paraff. liquid. veroorzaakte geen nadeeien bij een middelmatig grooten
hond.

Gegeven met paraffinum liquidum en ol. ricinus (20—40 c.c.) daarna als laxans
werden zoowel lint- als spoelwormen afgedreven.

Mesocestoides lineatus beim Silberfuchs. R. Stetter, Miinch. Tier. Woch 1930.
S. 609.

Evenals bij den hond komen bij de vos vooral Dipylidium caninum en Taenia
Serrata voor. Door Stetter werd bij de sectie van een vos, Mesocestoides lineatus,
die een enkele maal ook bij den hond is gevonden, waargenomen. Als tusschen-
gastheer wordt de veldmuis genoemd. Freund had reeds eerder deze lintworm
bij een vos aangetroffen, maar zijn bevinding nog niet gepubliceerd.

Suipestifer-enzoötie bei Süberflichsen. Riedmüller und Saxer, Deut. Tier. Woch.
1930. S. 825.

Gevallen van paratyphusinfecties bij zilvervossen zijn reeds verscheidene malen
waargenomen Hier wordt evenwel van een suipestifer-enzoötie bij zilvervossen
melding gemaakt. De klinische verschijnselen van de in 3 a 4 dagen tot den dood
leidende ziekte waren weinig karakteristiek Bij de sectie werd gevonden ; icterus,
zwelling van de lymphklieren. milt en lever ; haemorrhagiën ; pneumonie met
vaak veel strongyliden, pleuritis en gastro-enteritis. Met een vaccin- en serumbe-
handeling werd goed resultaat verkregen

Gehauftes Auftreten von Gartnerinfektionen unter Farmfüchsen. G. Schoop,
Deut. Tier. Woch 1931. No. 29.

Bij jonge vossen is reeds vaker een enzoötisch optredende infectie met de bac.
enteritidis Giirtneri vastgesteld. De klinische verschijnselen hierbij zijn soms van
dien aard dat aan hondenziekte-infectie gedacht wordt. Bij de sectie valt de sterk
vergrootte milt op. (Waarschijnlijk zal deze dan wel bij paipatie te voelen zijn.
Ref.).

Het lijden wordt meestal waargenomen op den teeftijd van zes weken tot enkele
maanden. De klinische verschijnselen ervan zijn onduidelijk.

Pathologisch-anatomisch kan worden vastgesteld voornamelijk een vergrootte
milt, steeds wat gezwollen darmlymphklieren en soms icterus (welke intusschen
ook wel op een andere oorzaak kan berusten).

Bacteriologisch kan de bac. enteritidis Gartneri worden aangetoond; de stam
men behooren meestal tot de bij het rund voorkomende typen.

Als bron van infectie is het voedsel te beschouwen, o. a. het vleesch vart%estörven
kalveren en van uit nood geslachte dieren, verder vooral ook de levef \'en darmen
van runderen. Ter voorkoming en beperking der ziekte dienen streng dobtgevoerde
hygiënische maatregelen genomen te worden. Veenenóaal.

Over de practische waarde van de door Andrjewski aangegeven onderzoekings-
methoden voor het aantoonen van bacteriëngroei in vleesch. (Untersuchungen über
den praktischen Wert der von Andrjewski angegebenen praklischen Methoden zum
Nachweis der Baklerienvermehrung und zur Erkennung vergijtungsgejahrlichen
Fleisches. W. Pitt, Zeits. f. Fleisch- und Milchhyg. Jg. 41, pg. 30).

Pitt heeft 3 van de door Andrjewski aangegeven praktische vleeschonder-
zoekingsmethoden voor het aantoonen van een vermeerdering der in het vleesch
aanwezige bacteriën nog eens opnieuw in de praktijk der vleeschkeuring aan een
onderzoek onderworpen. Hij kwam daarbij tot de overtuiging, dat deze methoden
niet in staat zouden zijn het gewone bacteriologische vleeschonderzoek te vervangen
of zelfs eenigermate aan te vullen. Hij deed o. a. de filtralieproef (kleur- en door-
zichtigheidsveranderingen van het spierextract) de zuurproef met azijnzuur en
4 kleurproeven (met de indicatoren alizarinerood, cyanine, malachietgroen en
methyleenblau w).

Evenals Lenfeld in een vroegere publicatie kwam ook Pitt tot de conclusie,
dat de methoden van Andrjewski niet te gebruiken zijn voor het onderscheiden
van schadelijk en onschadelijk vleesch.

Elektrische Betaubung von Rindern unter Berücksicktigung des rituellen Schachtens.
Dr. S. Lieben, Zeits. f. Fleisch- und Milchhyg. Jg. 41, pg. 76).

In tegenstelling met electrisch bedwelmde varkens hebben electrisch bedwelmde
Tunderen : 1) een echte verstikkingsdood, met alle daarbij annexe gevolgen. Lieben
vond, tengevolge van de zeer ingespannen ademhaling, welke was opgetreden,
capillairverscheuringen in het longweefsel en verder pleuritische adhaesie-mem-
branen geheel verscheurd ;

2) door de onderzoekingen van Kok-Harreveld is gebleken, dat de electrische
stroom allereerst een ongunstigen invloed uitoefent op het hart ; dit orgaan zelfs
kan dooden ;

3) De uitbloeding is onvoldoende. Het bloed is tengevolge der verstikking zeer
donker, terwijl ook het vleesch een livide kleur heeft ;

4) Volgens Simader kan zelfs de electrische stroom de vrucht van een gravide
dier dooden.

Aangezien derhalve, zelfs bij een geheel lege-artis uitgevoerde electrische be-
dwelming van runderen, men steeds een plotseling sterven van het dier kan ver-
wachten is, naar de meening van Lieben, het gebruik van een electrische bedwel-
ming als voorbereiding voor het ritueele slachten onmogelijk, daar aan de eisch,
dat het te slachten dier, tot op het oogenblik der halssnede, zich in volkomen
lichamelijke gezondheid bevindt, niet geheel en al, althans bij de tot heden
toegepaste electrische bedwelmingsmethoden, is voldaan.

Een nieuwe pekelmethode volgens Beisser. (Das neue Pökelverfahren nach Beisser.
Prof. Gi.age, Zeits. f. Fleisch- und Milchhyg. Jg. 41, pg. 100).

Deze methode van Beisser bestaat hierin, dat de pekel langs de bloedbaan in
het vleesch wordt ingespoten door middel van een drukpomp met canule. Van te
voren wordt berekend, hoe sterk men de pekeling wil hebben, waarna het stuk
vleesch aan een weegapparaat wordt gehangen en de noodige pekel wordt ingespo-
ten. Zoowel geheele dieren als kleinere stukken vleesch zouden op deze wijze ge-
pekeld kunnen worden. Het vleesch moet eerst goed de z.g. lijkstijfheid gekregen
hebben. Zooveel mogelijk moet reeds bij de slachting worden zorg gedragen, dat
<le grootere bloedvaten niet worden doorgesneden. Dan wordt de pompcanule in
een groot bloedvat gebracht. De pekel moet steeds versch bereid worden. Oude

pekel, waarin reeds vleesch heeft gelegen, is niet te gebruiken, tenzij na uitfiltreeren
van de eiwitvlokjes. Verder is deze pekel nogal bacterierijk, wat na het inspuiten
de houdbaarheid van het gepekelde vleesch doet afnemen. Voordeel van deze
methode zou zijn, dit de geheele pekeling slechts eenige uren duurt, terwijl goed
doorpekelde vleeschwaren worden verkregen, daar de pekel zelfs in de pijpbeen-
deren, enz. doordringt. Verder heeft men geen verlies van voedings- en smaak-
gevende stoffen en geen gewichtsverlies. Ook heeft men het groote economische
voordeel, dat het bedrijfskapitaal weer spoedig beschikbaar komt.

(Deze methode van vleeschbehandeling is reeds vroeger van Fransche zijde
aanbevolen. Een bezwaar is wel, dat de toepassing van deze methode nog al uit-
gebreide vakkennis vereischt van den slager. Kef ). de Graaf.

Aconitysatum. Burger, Ysat-fabriek Wernigerode, is een dialysaat van aconitum
napellus; dosis 4—6 druppels, 1—3 x daags.

Aktinosan (Pharmagens A. G.) is een uit bestraald ergosterine verkregen vitamine
D ; i c.c. bevatten 10.000 antirachitische eenheden.

Anaeroben-Serum, (I. G. Farbenindustrie) bevat antitoxinen tegen de vier
gasoedeem-bacillen en|detetanus-bacil. Het werkt prophylacties in doses van 10—20
c.c. subcutaan. Therapeuties intraveneus of locaal-subcutaan, tot 100 c.c. ; bij kin-
deren de helft.

Bronchiaal-asthma-tabletten (F. Michalowsky, Berlin) bevatten ephedrine,
theobromine, amidopvrazolon, benzoëzure kalk en phthaalzuur.

Chinoform (Chinosolfabriek te Hamburg )bevat amylum tritici, talcum, bolus
alba en 10 % chinosol ; strooipoeder voor wonden.

Elityram (I. G. Farbenindustrie) is een houdbaar extract van schildklier en
wordt als een verbeterd thyroxine beschouwd.

Novogeen (chem. fabriek Sicco) is een extract, tegen anaemie, dat haemoglobine,
lecitine, lactas calcicus, ijzer-mangaan-pepton bevat.

Ocréine (Grémy, Paris) in pillen die 20 m g. bevatten van dit uit het corpus luteum
der ovaria bereid extract ; ook in druppels, voor intramusculaire inspuiting ; (10
druppels = 1 pil).

Vijoclor (Fr. Michalowsky) is joodchlooroxychinoline een geel rcukeloos poe-
der gebruikt als wond-antisepticum.

Ultranol (N.V. Serpens, Kopenhagen) is een gestandaardiseerd D. Vitamine-
preparaat in olie opgelost ; het is ultraviolet bestraald ergosterine dat per gram
25.000 eenheden bevat.

Ertlonal (E. Merck, Darmstadt) is een geel bruin korrelig, aangenaam smakend
laxeermiddel dat bevat : 45 % paraffinum liquidum, 4% glucose en 0.05 % phenol-
phthaleïne. Afgeleverd in cartons van ioo gram.

Ergotine Merck is een gezuiverd moederkoorn-preparaat ; in 1 c.c. zijn 0.5 m.G.
moederkoorn-alkaloïden (ergotoxine en ergotamine).

Eusemine (Hugo Rosenberg) bevat per ampul 2 m.G. percaïne en 0.04 m.G.
hydrochloras suprarenini, opgelost in physiol. zoutopl.

Mycozol (Parke Davis Ltd.), is een niet prikkelende aromatiese zalf, gebruikt
bij huidinfecties ; bevat 5 °/_Q chloreton, 4 % salicylzuur, 4 °/₀ salicylas hydrargy-
ricus. (Pharm. Weekbl. 1931, No. 31, 32, 41). Vrijburg.

Onlangs is in een vergeten hoekje van ons vaderland (het dorpje
Hornhuizen in Groningen) de oudste dierenarts in Nederland ten
grave gedaald.

Hij, die daar sinds talrijke jaren leefde als rustend dierenarts,
zoo geheel vreemd aan het groote wereldverkeer, zoo eenvoudig,
zoo rustig en bescheiden, zal zeker in zijn leven niet verwacht en
gewenscht hebben dat zijne nagedachtenis in lange grafreden en
uitgebreide tijdschriftartikelen zou worden herdacht.

Laat ik dan ook bescheiden zijn en in enkele regelen iets bekend
maken uit het leven van orzen nestor.

Hendrik Garmt Werkman, geboren te Leens, begon zijn
studie in September 1861 en verwierf het diploma als veearts, met
lof, den 5en Juli 1865. Al spoedig werd hij aangesteld bij de runder-
pest-commissie, gestationneerd te Delft. Na als zoodanig eenigen
tijd werkzaam te zijn geweest vestigde hij zich in 1870 als prakti-
seerend veearts te Uithuizermeeden (Gr.) waar hij bij Kon. Besluit
van 8 Oct. 1887, No. 19, benoemd werd tot plaatsvervangend
districtsveearts.

In 1891 verwisselde Werkman van standplaats en vestigde zich
te Leens en bleef daar werkzaam tot hij op hoogen leeftijd zich
genoodzaakt zag, de praktijk die hem lief was, neer te leggen en
van een welverdiende rust te genieten. Kroes.

Dr. H M Kroon. De Koe. Lichaamsbouw en inwendige organen ; voor
fokkers en eigenaars van rundvee, alsmede voor cursussen in runderkennis en
andbouwkunde. Uitg. N. V. Uitg. Mij. JE. E. Kluwer, Deventer. Van dit
werkje verscheen de 7de herziene druk. Behalve enkele nieuwe afbeeldingen
is een hoofdstuk toegevoegd over de controle der melkproductie.

Nadat de Hjer Hoefnagel reeds in begin Sept. in een slagersvakblad (de Vee-
en Vleeschhandsl) een beknopt overzicht van den kortgeleden in bedrijf gestelden
destructor te Dordrecht heeft gegeven, verscheen van de hand van den Heer
Eijkman, Directeur van de Geni. Slachtplaats te Dordrecht, over dit nieuwe be-
drijf een uitvoerige beschrijving in het Septembernummer van het nieuwe tijdschrift
„Slachthuis, keuring, markt", waaraan het volgende is ontleend.

Een particuliere ondernemer, de Heer Molendijk te Hillegersberg, heeft zich
tot het gemeentebestuur van Dordrecht gewend met het verzoek hem een vol-
doende ruime lokaliteit op het terrein van de slachtplaats in huur te willen afstaan
voor het plaatsen van een destructor voor eigen rekening. Aangezien wel vast
staat, dit binnen den betrekkelijk korten tijd tot i Juli 1932 de N.V. Nederl.
Thermo-Chemische Fabrieken nog niet haar centrale fabriek in de omgeving van
Woerden zal gereed hebben, het zelfs zeer de vraag is, of deze fabriek er wel zal
komen, besloot de gemeente Dordrecht op dit verzoek goedgunstig te beschikken,
mits aan de volgende voorwaarden werd voldaan :

1) Het bedrijf mag aan bij- of omwonenden geen last of hinder veroorzaken
door stank of anderszins.

3) Aan de gemeente moet een zeker percentage van de netto-winst worden
afgestaan.

4) Het technisch toezicht moet berusten bij den directeur van cle slachtplaats.
De door of vanwege hem gegeven technische adviezen moeten door den huurder
worden opgevolgd.

5) De boekhouding en verdere administratie van het bedrijf moeten worden ge-
\\oerd door den boekhouder van de slachtplaats.

Dus een senii-overlieidsbedrijf, echter zonder eenig financieele risico voor de ge-
meente. Sedert enkele maanden is dit particulier destructiebedrijf in werking Het
beantwoordt zoo aan alle verwachtingen, dat, voigens Eijkman, het destructie-
wezen in Holland op de volgende wijze moet worden opgelost : „Stel particuliere
ondernemers in de gelegenheid op terreinen van bestaande slachtplaatsen, voor
eigen rekening en risico, destructoren te plaatsen, waarbij de gemeenten, behalve
toezicht, ook medezeggenschap in het bedrijf moeten hebben en zorg, dat de op-
haaldienst een niet te groot district omvat."

De ophaaldienst te Dordt bestrijkt, met Dordrecht als centrum, een cirkel
met een straal vari ongeveer 15 20 K.M. Gerekend wordt op een jaarlijksche
verwerking van 500 a 600 cadavers, benevens 50.000 K G. afgekeurde organen.
Voor het vervoer van de groote cadavers is een tweewielige aanhangwagen gecon-
strueerd, voorzien van een lier met staaldraad, zoodat de cadavers gemakkelijk
naar binnen kunnen worden getrokken. Meestal wordt dit cadaverwagentje achter
een gewone vrachtauto bevestigd, echter is het ook mogelijk, door middel van een
los houten wiel, dit wagentje in een driewielige wagen, geschikt voor paardentractie,
te transformeeren, waardoor ook afgelegen plaatsen kunnen worden bereikt

In vele opzichten is het systeem, dat te Midwoud wordt toegepast, ook f:e
Dordrecht nagevolgd. De autoclaaf heeft een capaciteit van 900 K G, per charge.
Het vet wordt in een vetafscheider afgetapt. Het z g. lijmwater laat men afvloeien
naar de riolen, waar het door een sterken waterstroom onmiddellijk wordt ver-
dund en direct wordt afgevoerd. Eveneens geschiedt het ontwateren en ontluchten
van de verschillende reservoirs in een gesloten buizenstelsel, dat tenslotte ook
weer uitmondt in het snelstroomende rioolwater. Daardoor heeft men een vrijwel
stankvrij procédé verkregen.

levert 180—200 K G. vleeschmeel. De hoeveelheid vet, die afgetapt wordt, is na-
tuurlijk afhankelijk van het materiaal dat wordt verwerkt.

Blijkens een korte mededeeling in het Sept. nummer van „Slachthuis, Keuring,
Markt" heeft zich bij een loonflager, werkzaam aan het slachthuis te Nijmegen,
de ziekte van Weil geopenbaard. Deze gevaarlijke ziekte, met een sterftecijfer
van 20—25 wordt veroorzaakt door een spirochaet.

Daar de infectiebron op het slachthuis kon worden verondersteld, werden een
tiental ratten gevangen en op spirochaeten onderzocht, echter met negatief resul-
taat. Toch werd de rattenbestrijding, in verband met bovengenoemd ziektegeval,
opnieuw krachtig begonnen, en er aan herinneid, dat men de rattenbestrijding als
een soort van preventieve hygiënische zorg moet beschouwen.

In het „Zeitschrift für die gesamte Kälteindustrie" (Juni 1931), wordt onder
de rubriek Tijdschriftenberichten het volgende medegedeeld over een nieuw type
van slachthuis.

fn Gaillon, in het departement Eure, in Frankrijk, is door een plaatselijke fok-
veevereeniging, in samenwerking met enkele technici, een klein slachthuis met
koelhuis gebouwd, waarbij weggelaten is het tot dusver noodzakelijk geachte
voorkoelhuis.

Dit slachthuis werkt reeds een 2-tal jaren tot groote tevredenheid van de ge-
bruikers. Eiken dag worden een io-tal runderen, 12 kalveren en 25 schapen of 10
varkens geslacht en gekoeld. De geslachte dieren komen direct in het eigenlijke
koelhuis. Door de bouwers is n.1. aangetoond dat de tot dusver noodzakelijk ge-
achte afkoeling van het vleesch in een voorkoelhuis een groote vergissing is ge-
bleken. Zij wijzen op de verliezen, die bij verschillende inrichtingen met gekoelde
hangruimten zouden ontstaan. Zoo kwam b.v. bevroren schapenvleesch uit Hol-
land en Duitsch varkensvleesch in een toestand van beginnend bederf in de Pa-
rijsche markthallen, wat volgens hen het gevolg zou zijn van de voorkoeling.

De technici beweren, dat een langzame afkoeling volkomen verkeerd is, en dat
het integendeel noodzakelijk is het vleesch zeer snel op koelhuistemperatuur te
brengen. Door deze snelle afkoeling zou men onberispelijk stapelvleesch verkrijgen,
terwijl het niet bouwen van een voorkoelruimte besparing geeft aan oppervlakte,
gebouwen en arbeid.

(Dat door een snelle afkoeling van vleesch een betere kwaliteit stapelvleesch
wordt verkregen, heeft reeds Tamm vroeger aangetoond. Verder wordt ook reeds
in de Amerikaansche packinghouses snel gekoeld. Dit is echter alleen van belang
gedurende de afkoeling van het vleesch, niet gedurende de opstapeling en bewa-
ring. Ref.).

Amsterdam. Onder de rubriek „boeten" wordt vermeld, dat in 42 gevallen aan
den gebruikers van de inrichting, wegens het voorhanden hebben van niet deugde-
lijk vleesch in het koelhuis, een boete werd opgelegd. Slechts door een strengere
controle trad hierin verbetering op. Gememoreerd wordt verder de staking der
loonslachters in begin Februari, waarbij B. & W. van Amsterdam de zonderlinge
bepaling in het leven riepen, dat de directeur de bevoegdheid heeft om personen,
door wier aanwezigheid in gebouwen of op het terrein de orde in gevaar kan worden
gebracht, den toegang tot het abattoir te ontzeggen. Zooals men weet, werd de
gemeente door een uitspraak van den President der Arrondissementsrechtbank in
het ongelijk gesteld.

In Maart werd reeds een crediet toegestaan van / 1342.500 voor diverse uitbrei-
dingswerken. Slechts voorbereidende werkzaamheden werden in 1930 uitgevoerd.

Wat het aantal geslachte dieren betreft, dit nam in 1930 met 11840 stuks af.
De sterkste daling vertoonde de slachting van runderen, wat verband hield met den
invoer van versch rundvleesch uit Denemarken. Het aantal varkens nam daar-
entegen belangrijk toe.

Gewezen wordt op het merkwaardig verschijnsel, dat de laatste jaren vooral
een stijging der slachtingen door grossiers, in vergelijking met die door slagers-
winkeliers, is waar te nemen. Zoo werden in het verslagjaar circa 50 % der aan het
abattoir aangevoerde varkens door grossiers geslacht. De moeilijkheid, een behoor-
lijk afzetgebied voor spek en vet te vinden, schijnt hieraan debet te zijn.

Een groote aanvoer van geslachte runderen uit Denemarken compenseerde de
mindere slachting van deze diersoort aan het abattoir, zoodat het verbruik van
versch rundvleesch gelijk bleef. De invoer van bevroren vleesch en vet nam sterk
af. In totaal werden een 573.741 K G. uit het buitenland aangevoerde vleeschwaren
gekeurd (o. a. corned beef, verduurzaamd en/of toebereid vleesch, blazen, darmen
en magen, organen en klieren voor pharmaceutische doeleinden).

Het percentage tuberculose is, voor runderen, te Amsterdam zeer hoog, n.1. bij
runderen 46.73 °/_Q, varkens 11.52%, vette kalveren 0.75 °/₀, graskalveren 1.37 °/₀nuchtere kalveren 0.14 °/₀, éénh. dieren 0.10 °/₀, schapen 0.02 %, geiten 0.38 °/₀.

Als bijzonderheid wordt vermeld het 2 maal constateeren van miltvuur bij
varkens. Deze dieren hadden bij de levende keuring geen afwijkingen vertoond,
terwijl bij het onderzoek na het slachten slechts locale afwijkingen van darm en
darmscheilklieren werden aangetroffen. Deze afwijkingen bestonden in enteritis
en zwart-roode, op doorsnede doffe, in beginnende necrose verkeerende lymph-
klieren met barnsteenkleurig oedeem omgeven. In het eene geval waren deze af-
wijkingen over het geheele darmscheil uitgebreid, terwijl bij het andere varken
de ontsteking sterk gelocaliseerd was. In dit laatste geval werd slechts een 1 c.M.
middellijn hebbende ulcus in den darmwand aangetroffen, terwijl de ontsteking
zich beperkte tot één mesenteriale lymphklier.

De wijze, waarop de vleeschkeuring in de gemeente Uithoorn werd uitgeoefend
gaf B. & W. aanleiding zich tot den Minister te wenden en diens aandacht er op
te vestigen, dat herhaalde malen goedgekeurd vleesch, uit genoemde gemeente
afkomstig, bij invoer te Amsterdam voorwaardelijk moest worden goedgekeurd
en soms afgekeurd. In die gevallen bleek, dat de keuring niet overeenkomstig de
wettelijke voorschriften had plaats gevonden. In de gemeente Uithoorn worden
veel wrakke runderen geslacht, waarvan het vleesch voor consumptie te Amster-
dam is bestemd. Niettegenstaande door belanghebbenden 2 maal keurloon wordt
betaald en aan het vervoer van het vleesch moeite en kosten zijn verbonden, geven
de betrokkenen er de voorkeur aan de dieren te Uithoorn in plaats van te Amsterdam
te slachten. Dat deze invoer uit Uithoorn niet onbelangrijk is, blijkt uit het aantal
geslachte runderen, die in het verslagjaar werden ingevoerd, n.1. 892 stuks.

Gewezen wordt verder op de noodzakelijkheid in die gevallen, waarbij tuberculose
van vleeschlymphkliercn of andere regionaire lymphklieren wordt aangetroffen, de
beenderen van het betrokken deel van het slachtdier aan een nader onderzoek te onder-
werpen, hoewel noch art. 30 van het Kon. Besluit van 5 Juni 1920, Stbl. 285,
noch het z.g. „keuringsregulatief" daaromtrent voorschriften bevatten. In het
bijzonder bij varkens, doch ook bij runderen, worden bij bovenbedoeld onderzoek
herhaaldelijk verborgen tuberculeuze beenhaarden opgespoord

Eveneens kan niet volstaan worden met het onderzoek der vleeschlymphklieren
te beperken tot die gevallen, welke in art. 30 Kon. Besl. 5 Juni 1920, Stbl. 285 zijn
aangegeven. De vraag of tot een onderzoek der genoemde klieren dient te worden
overgegaan wordt meer beheerscht door aard en hevigheid van het tuberculeuze
proces, dan wel door de omstandigheid, dat de tuberculose zich tot meer dan één
orgaan heeft uitgebreid.

Bij de verkoop van vleesch op de vrijbank wordt medegedeeld, dat meermalen
vleesch, dat te Uithoorn onvoorwaardelijk was goedgekeurd, te Amsterdam naar
de vrijbank moest worden verwezen. Voor een deel vindt dit zijn oorzaak in het
feit, dat de vrijbankverkoop in de gemeente Uithoorn niet vlot verloopt en het vleesch,
om die reden, in plaats van voorwaardelijk, onvoorwaardelijk goedgekeurd wordt. Op
deze wijze worden moeite en kosten, aan den vrijbankverkoop verbonden, feitelijk
op de gemeente Amsterdam afgeschoven.

\' Bij een 1343 dieren werd een bacteriologisch onderzoek ingesteld. Het aantal
winkelbezoeken bedroeg 20.616 Winst bedroeg / 270.981.70.

Alkmaar. De verwerking van het afgekeurde materiaal geschiedde tot 1 Seprf
voor het meerendeel in den verbrandingsoven van de gemeente-reiniging. Met
ingang van 1 Sept. bood de directie van de verwerkingsinrichting te Schagen aan,
al het afgekeurde materiaal gratis van het slachthuis af te halen.

Het tuberculose-percentage bij runderen en varkens blijkt te zijn toegenomen
(resp. 28.92 % en 6.04 %).

Cysticercus inermis werd in levenden toestand waargenomen bij 2 runderen,
j pink en 2 graskalveren. Na 14 dagen bewaren in de vriesinrichting werd het vleesch
van deze dieren vrijgegeven. Verkalkte exemplaren werden aangetroffen bij 8
runderen en 3 graskalveren

Paratyphosis werd waargenomen bij I rund, 1 vetkalf, 3 graskalveren, 7 nuchtere
kalveren en 4 varkens. Het rund, waarbij deze Gärtnerbacillen in het vleesch wer-
den aangetroffen, was tengevolge van een enteritis uit nood geslacht. Bij de kal-
veren werd altijd een sterk gezwollen milt aangetroffen.

Een bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 12 paarden, 71 runderen
(8 positief- n.I. 1 maal bac. enteritidis Gärtner, 1 maal coli en 6 maal cadaver-
bacillen), 13 kalveren (4 positief- 2 maal Gärtnerbacillen, 2 maal cadaverbacillen),
45 nuchtere kalveren (11 positief- 6 maal coli, 4 maal Gärtnerbacillen en 1 maal
cadaverbacillen), 50 schapen (3 positief-cadaverbacillen), 156 varkens (31 positief-
21 maal vlekziektebacillen, 2 maal bac. suipestifer, 3 maal bac. paratyphosis B,
4 maal coli en 1 maal cadaverbacillen), en 2 geiten. Winst / 21.004.29.

Over bovengenoemd onderwerp hield de Heer J J Meier, eere-voorzitter
der R.K. Coöperatieve Vereeniging van Bredasche slagers, op de najaarsvergade-
ring van den R.K. Hmzebond van Slagerspatroons, gehouden op 16 Sept. j.l. te
Utrecht, een inleiding In d:ze inleiding, welke uit 2 gedeelten bestaat, onthult
collega Meier zulke eigenaardige opvattingen, dat m. i. een korte bespreking hier
alleszins gemotiveerd is.

o. Na gewezen te hebben op de belangrijke resultaten, die men in het zuivel-
bedrijf door coöperatie heeft verkregen, schetste spreker in het eerste gedeelte
van zijn voordracht de voordeelen, die de vleeschhandelaar (daaronder begrepen
veehouder, slager en grossier) in het algemeen door de vorming van coöperatie\'s
zou genieten en illustreerde dit nader aan de werkwijze en het succes van de Bre-
dasche coöperatie, alwaar o. a. de coöperatie de dieren slacht, den accijns
aangeeft, slachtrechten betaalt, het bloed opvangt en klopt, organen voor phar-
maceutische doeleinden verzamelt, de darmen afdoet en verhandelt en het vee-en
vleeschvervoer verricht. De conclusie, waartoe ten slotte spreker kwam, is deze,
dat, als men aan een slachthuis een coöperatie sticht, dit niets zal veranderen aan
de verhouding van grossiers en slagers (die in andere omstandigheden min of
meer als twee vijandige grootheden tegenover elkaar staan) behalve dan dat zij,
door beiden en onderling samen te werken, goedkooper exploitatiekosten krijgen.
(Dus meer winst zullen behalen, een conclusie, die m. i. niet alleen geldt voor het
slagersbedrijf in den ruimsten zin van het woord, maar ook voor andere bedrijven
en zaken en welke coöperatievorm culmineert in de vorming van een trust, zooals
men dat vooral in Amerika ziet. Dus feitelijk niets nieuws. Alleen is er voor nood-
zakelijk een absolute eendracht en samenwerking tusschen alle slagers en gros-
siers, iets wat in vele plaatsen een utopie zal blijken te zijn, intusschen niet onmo-
gelijk is te achten.

Behalve de geldelijke voordeelen voor de belanghebbenden zelf, zou m. i. zoo\'n
coöperatie in vele gevallen door de directie van de slachthuizen geraadpleegd
kunnen worden over eventueel belangrijke aangelegenheden, als daar zijn : ver-
bouwingen, uitbreidingen, enz. en zoodoende dus het beheer van een abattoir

vergemakkelijken. In het algemeen zal dan ook een abattoir-directeur geenszins
de vorming van coöperatie\'s tegenwerken. Ref.).

b). In het tweede gedeelte van zijn voordracht ontwikkelde collega Meier zijn
denkbeelden over de coöperatieve slachthuizen, een onderwerp, dat velen van ons
wat meer zal interesseeren, zoodat ik hierbij wat langer wil stilstaan, vooral ook
omdat dit gedeelte niet zonder verrassingen is. Meier begint aldus :

,,Men weet dat de openbare slachthuizen worden opgericht ten behoeve van de
volksgezondheid ; in het algemeen werden zij meen gezet door niet terzake kundigen,
n.1. de diensten van publieke werken, waarbij de keuringsdierenartsen „van advies
dienden". Men beha.ndelt de zaak dan, alsof de gebouwen alleen kunnen produ-
ceeren, en of de rest, ook de slagers en het personeel, bijzaak is. Als het slachthuis-
er staat, interesseert het gemeentebestuur, dat ook al niet ter zake kundig is,
niets anders dan het winstsaldo, het welk niet wordt verkregen door kundig be-
drijfsbeheer of goede koopmanschap, maar door anderen vrij willekeurige rechten
af te dwingen. Dit leidt ertoe, dat er zich op slachttechnisch gebied uiterst weinig
veranderingen voordoen. De dagelijksche leider, die veranderingen poogt aan te
brengen, moet daarvoor te biecht bij zijn gemeentebestuur, dat van de zaak niets
begrijpt en dat hem dus maar „lastig" vindt, want „het slachthuis loopt toch".
Wil men een typeerend voorbeeld? In 1930 is te Breda een openbaar slachthuis,
gebouwd, dat vrijwel gelijk is &an het in 1909 gestichte slachthuis te Arnhem,
alleen is de koeltechniek gewijzigd. De rest is eender gebleven, dus men heeft er
gedaan, alsof de slachttechniek nu al 20 jaren stil staat. Als men met een dergelijk
tempo voortgaat, komt er natuurlijk nooit meerdere winst, hetgeen ook weer niet te
verwonderen is, daar de betalingen van het slachthuispersoneel heelemaal geen ve:band
houden met de resultaten. Waarom zal dit dan toch trachten te verbeteren ? Bovendien
bleef de slager ook individueel werken. Evenzoo de loonslachter, en dus is de aan-
leiding, om de honderden malen, dat gelijke handelingen door een machine kunnen
worden overgenomen, en daarin moet hoofdzakelijk de verandering bestaan,
schijnbaar gering. Door een coöperatie verandert dat.

Op een openbaar slachthuis is het verband tusschen de portemonnaie van den
gebruiker en de bedrijfsresultaten alleen in den vorm van betalen aan het slacht-
huis. Voor hetgeen dit doet rekent men over het algemeen een te lioogen prijs De
slager krijgt een slachthuis op afbetaling, maar als alles is aangezuiverd .... is
het het eigendom van de gemeente.

Dat nu de gemeentebesturen, om van de hinder van het slachten aj te zijn, en tevens
de keuring op één plaats te concentreeren, slachthuizen stichten, en de „moeilijk-
heden" daarvan oplossen, is logisch. En dat de slagers een goeden prijs moeten
betalen, is evenzeer logisch.

Om aan dezen toestand (en ook die van de bedrijfsvrijheid — spreker haalt hier-
toe de loonslachtersstaking te Amsterdam aan) een einde te maken, is het noodig
in het vervolg niets dan coöperatieve slachthuizen meer te slichten, maar dan onmiddellijk
aangepast aan de coöperatieve werkwijze.

Rotterdam zou b.v. al tot millioenen-besparing aanleiding kunnen geven, door
kleine opzet van de slachthallen, door machinale bewerking van de afvalproducten.

Verder worden, door coöperatieve slachthuizen te stichten, de winsten van de
openbare slachthuizen niet meer ten laste gebracht van den vleeschhandel.

Dan is er nog een doorn in den vleeschhandel, n.1. de keuringen van ingevoerde
vleeschwaren in de gemeenten. Er zijn deskundigen, die de meening verkondigen, dat
een slachthuis zonder de inkomsten, daaruit voortvloeiende, niet kan bestaan. De moei-
lijk sluitende exploitatie neme men de gemeentebesturen uit handen. En dan komt
allicht als sluitsteen van dergelijke coöperatie\'s de rijksuitvoering dervleeschkeurings-
wet vanzelf, want deze coöperatie\'s kunnen ervoor zorgen, dat aan de gemeente-
besturen worden uitbetaald de zuivere onkosten van de los-van-de-slachthuizen
staande vleeschkeuring. Men zal zien, hoe snel de gemeenten dan deze bemoeie-
nissen willen kwijt zijn, en hoe weinig tegemoetkomend zij dan zijn om de ,,slagers-
moeilijkheden" op te lossen.

a) Geen nieuw slachthuis worde meer opgericht, of het zij coöperatief en men passé
er een coöperatieve werkwijze toe.

b) Het is gewenscht, in alle openbare slachthuisgemeenten voorloopig coöperatie\'s
van slagers op te richten. \'

c) Het is noodzakelijk, zoodra er slechts eenige coöperatie\'s worden gesticht, deze
te vereenigen in federatief verband. Een dezer coöperatie\'s vormt een apart bureau,
dat voorloopig leiding en adviezen geeft in de oprichting van nieuwe coöperatie\'s
in het heele land. Dit bureau wordt belast met de voorbereiding der maatregelen
van de stichting der federatie, en het maakt een aanvang in de campagne om de
winsten van de openbare slachthuizen uit de gemeentekassen te houden, terwijl het
tevens in overleg, en in samenwerking met bestaande organen van de Bonden uit
den vleesch handel, den slagers adviezen verstrekt in alle voorkomende zaken".

„Zijn alle vleeschhandelaren het over dit program eens? Zoo ja, dan kan een
uiterst eenvoudige weg worden gewezen om snel en definitief tot het doel te komen ;
n.1. de Rotterdamsche of de Utrechtsche vleeschhandelaren (deze voorbeelden
worden hier genoemd, omdat er daar plannen worden gemaakt voor een nieuw
gemeentelijk slachthuis) besluiten tot stichting van een algemeene coöperatie,
voorloopig om alle werkzaamheden aan het bestaande slachthuis te zamen uit te
voeren, en dan gelijktijdig plannen te ontwerpen voor een coöperatief slachthuis".

(Bovenstaande conclusie\'s lezende, vraagt men zich onwillekeurig af, hoe het
mogelijk is, dat de Heer Meier nog gemeente-a.mbtena.a.T heeft willen zijn en aan het
hoofd heeft willen staan van een gemeentelijke inrichting ? Ref.).

In „Die Fleischwaren-Industrie", Jg. 1931, pg. 402 doet Bongert mededeeling
van een zeer bijzonder geval van worstvervalsching.

Een vrouw had in een warenhuis een dikke, korte leverworst, wegende 345 gram,
gekocht. Den volgenden dag bracht zij die opengesneden, in een pan blijkbaar
gering gebraden, terug, omdat, zooals zij aantoonde, in de worst een doode witte muis
aanwezig was. Zij verlangde binnen 3 dagen een verklaring over dit feit, daar zij
anders dreigde deze griezelige vondst openbaar te zullen maken. Bij het reclamee-
ren tegen den chef sprak de vrouw tevens de verwachting uit, dat haar kortgeleden
ontslagen zoon weer spoedig in dienst zou worden teruggenomen.

De worst werd aan de firma, die haar had gefabriceerd, teruggestuurd, en deze
firma zond haar ter verder onderzoek op naar het fnstituut voor Levensmiddelen-
onderzoek van de Veeartsenijkundige Hoogeschool te Berlijn, onder leiding van
Prof. Bongert.

Bij dit onderzoek bleek, dat de muis op de linker, naar bovengerichte zijde, in
geringe mate met er aan vastgebraden worstdeeg en vet was besmeerd. Op de rech-
terzijde was de muis, zooals na het uitpraepareeren bleek, nog mooi wit en onver-
teerd. In de worstmassa was een gladde afdruk zichtbaar. De inwendige organen
der muis bleken alle niet bedorven te zijn ; uit de luchtpijp liet zich een rood
schuim persen ; het hartbloed was rood, niet gestold ; de bloedlichaampjes waren
onder de microscoop onveranderd. De muis had eenige diepe sneden in de spieren,
met donkerroode randen (tijdens het leven ontstane wonden).

Bij bedruppelen van de uitgesneden organen en de rechtsche musculatuur met
H₂0₂ ontwikkelden zich zuurstofblaasjes; op spierdeelen van de linkerzijde van het
lichaam was dit niet het geval. Uit deze resultaten bleek, dat de muis slechts met
enkele deelen van het lichaam boven 50° C. verhit is geworden Zij is dus niet
bij het maken van de worst daarin gekomen, doch na hel aansnijden der worst in den
inhoud gedrukt. Op grond van deze verklaring werd de vrouw, na bekentenis, tot
4 maanden en haar zoon, wegens medeplichtigheid, tot 2 maanden gevangenisstraf
veroordeeld.

Naar in het Zeitschr. f. Fleisch- und Milchhyg., Jg. 41, pg. 470, wordt mede-
gedeeld, heeft de Firma Pfretzschner in Persing een nieuw eletrisch bedwelmings-
apparaat geconstrueerd voor het bedwelmen van varkens. Dit bestaat uit een
speciale transformator, die den aanwezigen hoogspanningsstroom in het net in een,
voor menschen absoluut ongevaarlijke laagspanningsstroom omzet, verder uit een
contacttang en een contactstaf. De tang wordt achter de ooren van het dier aan-
gelegd, terwijl met de staf de snuit, hersenen of hals wordt aangeraakt en daarna
de stroom door één in de tang aanwezige schakelaar wordt ingeschakeld.

Reeds na 5—8 seconden treedt een volledige bedwelming in. In Holland zou,
volgens de mededeeling, dit systeem reeds toegepast worden op het slachthuis
te Breda.

De minister van Binnenl. Zaken en Lindbouw heeft goedkeuring gehecht aan
de verordening, welke men te Vlissingen heeft vastgesteld en waarbij de slagers
verplicht worden, alleen in het coöperatieve slachthuis te slachten en tevens wordt
bepaald, dat alle ingevoerde vleesch en vleeschwaren in dat slachthuis moeten
worden gekeurd.

Burgemeester en Wethouders van Hengelo hebben den Raad een plan ter goed-
keuring aangeboden voor den bouw van een gemeentelijk abattoir met koelhuis,
waarvoor een crediet van ƒ 437.000. wordt gevraagd.

De gemeenteraad van Termunten besloot mede te werken tot de stichting van
een openbaar slachthuis te Delfzijl en dit besluit aan Ged. Staten kenbaar te maken.

Naar aanleiding van een schrijven van Ged. Staten van Zeeland ter zake van de
eventueele vorming van één vleeschkeuringskring voor hetgeheele eiland Walcheren,
deelen B. & W. van Middelburg mede, dat zij hierover het advies hebben gevraagd
van het hoofd van den vee- en vleeschkeuringsdienst Middelburg en leggen zij
diens rapport over, waaruit blijkt, dat deze ambtenaar het vormen van één kring
van groot belang zou achten ook voor de slagers, die door de verdeeling in drie
kringen, zooals nu het geval is, voor verscheidene moeilijkheden komen te staan.
B. & W. kunnen zich met de zienswijze van het hoofd van dienst volkomen ver-
eenigen en stellen den gemeenteraad voor, in dien geest aan Ged. Staten te ant-
woorden.

De gemeenteraad van Delfzijl heeft besloten, aan de Kroon te verzoeken, over-
eenkomstig art. 138 der gemeentewet, te bevorderen, dat tot stand komt een
gemeenschappelijke regeling tot stichting, inrichting en exploitatie van een open-
baar slachthuis, alsmede van een keuringsdienst van vee en vleesch voor de gemeen-
ten Delfzijl, Appingedam, Biertim, Termunten en Nieuwolda. De gemeente Appin-
gedam wil wel medewerken, als het slachthuis met koelinrichting wordt gebouwd
op het grondgebied dier gemeente, en Delfzijl wenscht den bouw ongeveer
midden tusschen Delfzijl en Appingedam.

De Raad der gemeente Roermond heeft goedgekeurd een voorstel van de slacht-
huiscommissie tot het bouwen van een directeurswoning, uitbreiding kantoren en
laboratorium, wachtlokaal, vrijbanklokaal, enz. tot een bedrag van f 27.700.—-.

De Roermondsche slagersvereeniging was van dit besluit in beroep gegaan bij
Gedep. Staten, op grond dat hun advies in deze niet was gevraagd. Gedep. Staten
hebben daarin echter geen aanleiding gevonden hun goedkeuring aan bovenge-
noemd besluit te onthouden.

De gemeenteraad van Heerlen heeft een crediet van / 30.000 toegestaan voor
verbeteringen aan het openbaar slachthuis. de Graaf.

Nader ontvangen van Dr. A. J. Winkel f 2.50. Totaal 337 bijdragen tot een
gezamenlijk bedrag van / 2572.70.

De twee laatste zijn nieuwe tijdschriften. Het Vet. Archiv. onder redactie van
Prof. Dr. Zavrnik van de Veeartsenijk. faculteit te Zagreb (Yougoslavië).

Zaterdagavond 3 Oct. j.1. was in Hotel ,,de Gouden Karper" te Hummelo een
vergadering uitgeschreven van bovengenoemden kring.

Naast enkele andere besprekingen was in hoofdzaak het woord aan Collega de
Zeeuw uit Utrecht om de laatste methoden van pullorum-onderzoek te demon-
streeren.

Hij liet achtereenvolgens aan de hand van materiaal, afgestaan door het Insti-
tuut van Prof. de Blieck, de verschillende werkwijzen de revue passeeren met als
slot de bloeddruppelmethode.

Een verbetering van deze laatste reactie was volgens hom nog te krijgen door
het antigeen door toevoeging van kristalviolet blauw te kleuren.

De aanwezige collega\'s volgden met belangstelling de vlotte uiteenzettingen
van den inleider.

Verslag betreffende de takken van dienst ressorteerende onder de Directie van den
landbouw over 1929 en Beknopte verslagen der Rijkslandbouwproefstations over
1929/1930. Algemeene Landsdrukkerij, \'s Gravenhage 1931. Prijs ƒ 1.—.

Wij vinden hier behalve de verslagen van de Landbouwhoogeschool te Wage-
ningen, van de verschillende inrichtingen van middelbaar en lager onderwijs die
alle onder het Ministerie van Binnenlandsche Zaken en Landbouw ressorteeren,
ook een kort verslag van de Veeartsenijkundige faculteit der Rijksuniversiteit te
Utrecht en van het landbouwhuishoudonderwijs, behoorend onder het Ministerie
van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen.

Wij willen dit jaar uit deze verslagen, die overnemen van de cursussen op zoö-
technisch gebied, welke bijna uitsluitend door dierenartsen worden gegeven.

Tot het middelbaar onderwijs behoort de cursus ter opleiding van onderwijzers
in practisch hoefbeslag te Utrecht. Ter voorziening in de behoefte aan geschikte leer-
krachten voor het onderwijs aan de van Rijkswege gesubsidieerde cursussen in
practisch hoefbeslag wordt te Utrecht jaarlijks een cursus gehouden ter opleiding
van bekwame hoefsmeden tot onderwijzer in practisch hoefbeslag. Aan dezen
cursus werd in 1929 door 6 hoefsmeden uit verschillende plaatsen van ons land
deelgenomen.

Tot het lager onderwijs behoorende cursussen, welke onder leiding staan van
of door dierenartsen gegeven worden, zijn er zeer vele. H-t kan zijn nut hebben
ook hier deze verslagen over te nemen.

Cursussen in paarden- en rundveekennis. Deze cursussen hebben in hoofdzaak ten
doel om oud-leerlingen van algemeene cursussen en landbouwers, die geen land-
bouwschool of -cursus hebben bezocht, gelegenheid te geven tot vermeerdering
van hun kennis van paarden en vee. Het zijn vooral de provinciale landbouw-
maatschappijen, die zich door het Rijk gesteund, met het verstrekken van dit
onderwijs hebben belast.

De Rijkssubsidie bedraagt per cursus / 120.— tot ƒ 150.— ; de dan nog ont-
brekende gelden worden gevonden door bijdragen van de provinciën, maatschap-
pijen of vereenigingen, van welke de cursussen uitgaan, en"door het heffen van
schoolgeld.

In den regel bestaat een cursus uit twaalf lessen van 2 uur, van welke 7 a 8
lessen bestemd zijn voor het theoretisch onderwijs en de overige voor de practische

toepassing. Het onderwijs wordt door een gediplomeerd veearts of paardenarts
gegeven.

Gelegenheid voor het ontvangen van een meer of minder breede vakopleiding
bestaat voor de hoefsmeden in Nederland aan een particuliere smederij te Groningen
en aan door het Rijk of door provinciale besturen gesubsidieerede cursussen voor
hoefbeslag.

Deze gesubsidieerde cursussen zijn sedert 1885 gehouden door tusschenkomst
van landbouw-, stamboek- of andere vereenigingen. Behalve enkele, die een be-
langrijk provinciaal subsidie ontvangen, worden alle door het Rijk gesteund.

De leiding der cursussen is toevertrouwd aan gediplomeerde veeartsen, aan wie
ook het theoretisch onderricht is opgedragen. Het onderricht in practisch hoef-
beslag wordt verstrekt door gediplomeerde hoefsmeden, die voor het meerendeel
hun opleiding ontvingen aan den cursus voor opleiding van onderwijzers in prac-
tisch hoefbeslag te Utrecht.

Aan het einde van den cursus kunnen de leerlingen deelnemen aan het examen,
dat van Rijkswege is ingesteld tot het verkrijgen van een Rijksdiploma als hoefsmid

H;t examen ter verkrijging van een Rijksdiploma als hoefsmid werd te Utree ht
afgenomen in de maanden Maart, April en Mei en in het najaar.

Van de 107 opgegeven candidaten voor het voorjaarsexamen waren 7 verhinderd
aan het examen deel te nemen ; van de 100 candidaten, die het examen aflegden,
slaagden er 57.

Van de 41 opgegeven candidaten voor het najaarsexamen namen 40 deel aan het
examen ; 31 der deelnemers slaagden.

Tot zoover de cursussen. Dierenartsen geven verder les aan cursussen voor
onderwijzers voor de landbouwakte en aan vele winterlandbouwscholen.

In het verslag van de 3de afdeeling Veeartsenijkundige dienst vinden wij een
staat van de gevallen van besmettelijke veeziekten in 1929, enkele gegevens be-
treffende de tuberculosebestrijding met rijkssteun, de keuring van voor uitvoer
bestemd vee, de keuring van voor uitvoer bestemd vleesch en een meer uitvoerig
verslag omtrent de Rijksseruminrichting. Kroon.

Aan de, in de naamlijst van het Jaarboekje 1931 voorkomende adressen van
dierenartsen in Nederland zijn, evenals het vorige jaar, weer antwoordkaarten
toegezonden, welke portvrij vóór 5 Nov. a s. kunnen worden teruggezonden.

De redactie van het Jaarboekje verzoekt beleefd doch dringend deze kaarten
al of niet gecorrigeerd, te posten.

Dierenartsen die met deze kaarten niet te bereiken zijn, zooals de Indische,
de niet in de naamlijst van het Jaarboekje 1931 voorkomende en zij die in den
loop van het jaar 1931 zijn verhuisd en hunne adresverandering niet aan het
redactie, adres H. A. Kroes, Oostsingel 14 Groningen, hebben gemeld, worden
alsnog dringend verzocht zulks ten spoedigste te doen.

No. 21 van deze Mededeelingen is verschenen (bij de Alg. Landsdrukkerij, den
Haag). Zij bevatten, behalve jaarverslag over 1930, een artikel van Dr. D. E.
Revers, over Harthormonen ;

dit zijn geneesmiddelen die aanbevolen worden tegen ziekten van hart en bloed-
vaten ; zoo b.v. : het ..Kreislaufhormon" Myoston (myol), lacarnol, angioxyl,
myotrat, hormocardiol, eutonon en kallikrein (padutin). De schrijver zegt hiervan :

Er is hier sprake van stoffen, in min of meer gereinigden vorm bereid uit harten
of hartgedeelten, uit dwarsgestreepte spieren, uit lever, uit pancreas en uit urine.
In hoeverre we deze stoffen als harthormonen, hart- (en andere) automatine(s),
circulatiehormonen enz. mogen betitelen, is een onderwerp van strijd tusschen
physiologen, waarin wij als klinici op dit oogenblik geen partij behoeven te kiezen.
Dit zou alleen van beteekenis kunnen zijn, wanneer kon worden aangetoond, dat
onder bepaalde omstandigheden een tekort aan deze hormonen in het lichaam be-

staat. Dan zou aangewezen zijn, te trachten door een substitutietherapie in te
grijpen, m. a. w. het ontbrekende hormon toe te dienen. Er bestaat ■echter geen
zekerheid, dat een dergelijk tekort aan harthormon bij eenigerlei ziekte aanwezig
is. Dat wil nog niet zeggen dat we aan deze stoffen therapeutisch niets zouden
hebben. Magnus en Le Heux hebben indertijd een dergelijk hormon voor den
darm bestudeerd. Van Magnus stamde reeds lang de gedachte, dat de automatische
organen onder invloed zouden staan van continue chemische prikkels, die door het
zenuwweefsel, of desnoods door andere weefsels, zouden worden omgezet in rhyt-
mische prikkels. Le Heux toonde aan, dat de chemische prikkel (automatine) voor
den darm werd gevoimd door choline. Magnus, Le Heux en medewerkers vonden
daarna, dat bij experimenteele pathologische toestanden waarbij darmstilstand
voorkwam (na narcose, bij peritonitis, bij shock) geen tekort aan choline in den
darm heerschte. Toch kon choline onder deze omstandigheden ingespoten, een
gunstige therapeutische werking uitoefenen. Zoo zou het ook met harthormon,
circulatiehormon e.t.q. kunnen zijn ; al is er geen tekort van, toch zou het thera-
peutisch van waarde kunnen zijn Men moet zich echter dan hierop bezinnen, dat
er geen enkele theoretische aanwijzing bestaat, bij welke ziekten deze „hormonen"
van nut zouden kunnen zijn. De geheele harthormontherapie wordt daardoor tot
zuivere empirie terug gebracht, waaruit alleen dan conclusies kunnen worden ge-
trokken, wanneer blijkens de ervaring bij een bepaalde aandoening een op bepaalde
wijze uit een bepaald orgaan bereid extract een gunstige werking heeft.

Deze gunstige werking van de genoemde praeparaten nu is vooral gebleken bij
de behandeling van de angina pectoris en bij angiospastische toestanden aan de
extremiteiten. Hoewel sommige de gunstige werking der praeparaten niet konden
vaststellen en dus sceptisch tegenover deze nieuwe therapie staan, toch mogen
wij de vele gunstige en soms buitengewoon gunstige resultaten door anderen ver-
kregen, niet over het hoofd zien. Op grond van dit alles — en mede wegens het
slechts zelden voorkomen van minder aangename bijwerkingen — schijnt het mij
gerechtvaardigd toe, te trachten de zoo kwellende symptomen van de angina
pectoris door toediening van een der „Kreislaufhormone" te bestrijden.

Onder deze naam worden verschillende preparaten verkocht als abortivum ;
deze hebben in vele gevallen bij vrouwen polvneuritis veroorzaakt mei zeer hard-
nekkige verlamming van armen en beenen (o. a. door Brouwer vermeld in N. T.
v. G., 1931, IV, No. 40, blz. 5064. Kef.).

Apiol wordt bereid uit peterseliezaad ; het chemies zuivere preparaat is opge-
nomen in de franse pharmacopee ; onzuivere preparaten zijn : de groene apiol,
een alkoholies extract van peterseliezaad ; het gele apiol is het voorgaande, waar-
van eenige bestanddeelen zijn onttrokken ; vluchtige peterselie-olie. De vergifti-
gingen (verlammingen) zijn veroorzaakt door de onzuivere preparaten.

Proeven met hoenders, konijnen en apen toonden, dat apiol zijn giftigheid te
danken heeft aan de aanwezigheid van triorthokresol-fosfaat, waarvan 40 °/₀ in
het preparaat voorkwam ; dezelfde stof die de Ginger-paralysis veroorzaakte,
(„drinken van vervalst gemberextract") in 1930 in Amerika vermeld. Hoenders,
konijnen, honden en apen kregen paralyse als zij gevoed of ingespoten werden met
een bepaalde dosis apiol of triorthocresyl-fosfaat De konijnen stierven door adem-
halings-veriamming. De letale dosis voor konijnen was 0.25 c.c., voor hoenders
1—2.5 c.c.

Anti-nicctine-middel ,,Bonicol". Dit middel wordt met een bepaald injectiespuitje
bij sigaar of sigaret zoowel in het mondstuk als in het einde dat aangestoken wordt,
ingedruppeld. Het zou dan 77.1 % nicotine, 66.5 % pyridine en 68.8 % ammoniak
aan de rook onttrekken.

Het onderzoek (van Dr. A. van Druten) wees uit dat het middel in hoofdzaak
bestaat uit een oplossing van ferro-ammonium sulfaat in water, met geringe hoe-
veelheden wijnsteenzuur, citroenzuur en natriumchloride. Schadelijke bestand-
deelen bevat het niet, echter heeft het ook geen anti^iicotiniseerende werking. Bij

de verrichte proeven met sigaren, verlaagden de inspuitingen met Bonicot-vloeistof
het nicotinegehalte van den rook gemiddeld slechts 10 %. Dit kan geen noemens-
waard gunstige werking worden genoemd. Een dergelijke uitwerking werd ver-
kregen door inspuiten met gedestilleerd water.

Mistol (bereid door de fabrikanten van Nujol en geïmporteerd door N.V. Petro-
leum Industrie Mij. te den Haag), aanbevolen tegen neus- en keelaandoeningen,
is een roode vloeistof, die grootendeels uit vloeibare parafine bestaat en kamfer,
menthol, eucalyptol en trichloorbutyl-alkohol bevat.

Verder bevatten de Mededeelingen het resultaat van het onderzoek van eenige
kwakzalvers-middelen. Vrijburg.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger waargenomen gevallen
aan die op i Sept. nog niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 2909 (1529) eigenaars, waarvan in Groningen bij
217 (165); Friesland bij 1618 (1024); Drenthe bij 222 (53); Overijsel bij 692
(214) ; Gelderland bij 96 (25) : Utrecht bij 2 (5) ; Noordholland bij 54 (40) ;
Zuidholland bij 5 (3) ; Zeeland bij 1 ; Noordbrabant bij 2 eigenaars.

2 eig. (141 bij 10 eig.), waarvan in Groningen (15 bij 2 eig ) ; Friesland (44 bij

3 eig.) ; Drenthe 90 bij 1 eig (54 bij 2 eig.) ; Utrecht (12 bij 1 eig.) : Zuid-
holland (16 bij 2 eig.) ; Zeeland 7 bij 1 eig.

Rotkreupel bij schapen : 183 gevallen bij 11 eig. (857 bij 37 eig.), waarvan in
Groningen 68 bij 1 eig. (550 bij 12 eig.; ; Friesland 47 bij 3 eig, (184 bij 14 eig.) ;
Drenthe 12 bij 1 eig. (24 bij 4 eig); Noordholland 16 bij 2 eig. (59 bij 4 eig.) ;
Zuidholland 40 bij 4 eig. (40 bij 3 eig.).

Anthrax : 18 gevallen bij 18 eig. (1), waarvan in Overijsel 1 ; Gelderland 5,
waarbij 1 paarden 1 varken, bij 5 eig. (1) ; Utrecht 1 ; Noordholland 5, waarbij
i paard, bij 4 eig. ; Zuidholland 3 bij 3 eig. ; Noordbrabant 2 bij 2 eig. ;
Limburg 1.

Verhuisd: Dr. H. A. Zwijnenberg, van Molenstraat naar Lasondersingel 135,
Enschedé.

Bij mensen, apen en vogels is het gezicht het hoofd-zintuig. Voor de meeste
zoogdier-soorten is, voor hun leefwijze, het oog van veel minder beteekenis dan het
gehoor en voory] het reuk-zintuig ; dit geldt voor kleine laag bij de grond levende
soorten en voor nachtdieren. Bij de knaagdieren speelt het gehoor de grootste rol,
ofschoon ook de reuk zeer goed is. Verdei komt hier de tastzin in aanmerking.
Onder de knaagdieren heeft het eekhoorntje de beste oogen.

De roofdieren oriënteeren zich hoofdzakelijk door het reukorgaan ; ook de hond
en de kat ; echter maakt de kat daarbij meer gebruik van het gezichtsorgaan dan
de hond. Katten zien veel beter dan de bestziende honderassen (windhond, dashond).
Bij hoef-dieren is ook de reuk-oriënteering sterker dan de gezicht-oriënteering.
(Kahmann, Der zoölog. Garten. 1931, 12, S. 27). Vr.

Van de 8 7 bekende elementen komen er in het dierlijk organisme
33 voor en worden er 14 bepaald noodig geacht n.1. : calcium,
magnesium, natrium, kalium, chloor, phosphor, ijzer, jodium,
koper, zwavel, koolstof, waterstof, zuurstof en stikstof. De meeste
dezer elementen worden alleen door het voedsel en het drinkwater
in het lichaam gebracht. Bij gemis aan één of meer dezer elementen
kunnen zich eventueel ziekten ontwikkelen, die men deficientie-
ziekten noemt, respectievelijk zou kunnen noemen.

De deficientieziekten in engeren zin kan men onderscheiden in
twee groepen : die welke veroorzaakt worden door gebrek aan
organische stoffen (vitaminen, proteïnen) en die welke veroorzaakt
worden door gebrek aan anorganische stoffen. Beide kunnen op
zichzelf staand voorkomen ; soms is tegelijk het een en het ander
aanwezig.

De directe oorzaak van de deficientieziekten door gebrek aan
mineralen is onvoldoende toevoer van mineralen, n.1. beneden
een bepaald minimum, hetzij met het voedsel of met het water,
terwijl de uitscheiding er van toch doorgaat.

Soms wordt de uitscheiding bij verminderde aanvoer spoedig
tot een minimum beperkt, waardoor langen tijd ziekteverschijn-
selen worden voorkomen ; soms echter heeft de uitscheiding voor-
loopig vrijwel onverminderd plaats, in weerwil van onvoldoenden
toevoer en moet uit depots worden geput, die in betere tijden zijn
gevormd, totdat een ziekmakend gebrek in het organisme ont-
staat.

Het komt echter ook voor, dat indirekt een ziekte door gebrek
aan een bepaalde stof ontstaat, terwijl toch in het voedsel en het
water dat mineraal in voldoende mate aanwezig is, doordat andere
mineralen, die antagonistisch kunnen werken daarnaast in een
zoodanige hoeveelheid aanwezig zijn, dat de assimilatie, resp.
retentie onvoldoende wordt.

Zoo verhoogt een teveel aan kalium de uitscheiding van natrium,
en vermindert een te groote hoeveelheid magnesium de retentie
van calcium en phosphor.

1) Ik geef in het hier volgende artikel de vertaling van mijn rapport voor het
2e Congres der Vergelijkende Pathologie hetwelk in October 1931 te Parijs is
gehouden.

Indirect veroorzaakt ook het verhoogde productievermogen
hetwelk men tegenwoordig van sommige dieren verlangt, hetzij
in den vorm van melk (bij koeien en geiten), of in den vorm van
vleesch (varkens), meer deficientieziekten dan vroeger, omdat
aan deze excessieve, vrijwel ziekelijk geworden productie moeilijk
of in het geheel niet door de voeding kan worden tegemoetgekomen,
terwijl bij een minder hoog opgevoerd productievermogen dezelfde
voeding wel voldoende zou zijn. Daarbij komt nog, dat tot ver-
hooging van de productie, men de voeding hoe langer hoe meer
van de natuurlijke doet afwijken (meel, afvalproducten), waar-
door de kans op een verstoring van het noodzakelijk evenwicht
in de daarin beschikbare voedingstoffen en ook op verstoring van
het noodzakelijk evenwicht tusschen basen en zuren grooter
wordt.

Dit is oorzaak, dat men sommige ziekten bij koeien en varkens
tegenwoordig veel meer ziet optreden dan vroeger het geval was,
toen het productievermogen niet zoo hoog was opgevoerd en de
voeding een meer natuurlijke.

Indirect kan ook ,,carence minérale" door gebrek aan accessori-
sche voedingsmiddelen (vitaminen), die een grooten invloed heb-
ben op de assimilatie en retentie van bepaalde mineralen, ontstaan.

Bij planteneters komen de deficientieziekten door gebrek aan
minerale stoffen meer voor dan bij vleescheters. Zij komen uit
den aard der zaak vooral voor bij snel groeiende dieren, bij drachti-
ge dieren en bij dieren clie veel melk geven.

Deze ziekten berusten bij huisdieren, voor zoover tot nu toe
bekend, in hoofdzaak op een gestoorde stofwisseling van calcium,
phosphor, natrium, kalium, chloor, jodium en ijzer.

Soms zijn verschillende van deze mineralen in onvoldoende hoe-
veelheid in het voedsel aanwezig, soms is er slechts gebrek aan een
enkele van deze mineralen ; echter wanneer van een enkel mineraal
een bepaald minimum niet wordt opgenomen, lijdt daaronder
ook de stofwisseling der andere mineralen.

Wanneer het door de „carence minerale" nog niet tot een be-
paald ziektebeeld is gekomen, lijden de dieren toch aan vermage-
ring, verminderde groei, verminderde productie (melk) en ver-
minderde vruchtbaarheid.

Wanneer de carence minérale, hetzij direct, hetzij indirect, be-
paalde vormen heeft aangenomen, kan men de mede daardoor
ontstane ziekelijke stoornissen met meer of minder recht, tot
eenige vrij goed omschreven ziektebeelden terugbrengen.

Dit zijn : Krop, Rachitis (Ostemalacie, Osteoporose), Pica, Melk-
ziekte, Eclampsie (Tetanie), Anaemie, Onvruchtbaarheid.

Ik zal achtereenvolgens de aetiologie dezer ziekten bespreken
en telkens de vraag stellen, welke rol bij het onstaan de „carence
minérale" daarbij bij dieren speelt.

De schildklierzwelling bij den mensch, die men krop noemt,
wordt tegenwoordig door vele onderzoekers gehouden voor een
ziekte voortkomend uit gebrek aan jodium.

Wanneer de stelling juist is, dat bij den mesch struma een
„maladie de carence" is, dan is ze zeer waarschijnlijk ook voor
dieren geldig, en omgekeerd wanneer voor dieren de stelling onjuist
moet worden geacht te zijn, dan is ze zeer waarschijnlijk voor
den mensch ook niet geldig. Immers de struma bij menschen en
dieren loopt parallel in vrijwel alle opzichten.

i°. In kropstreken komt ook veelvuldig krop bij (heren voor
en in kropvrije streken ontbreekt krop bij dieren.

In Zürich lijden 30—40 % der honden aan krop( Zschokke) ; in
Bern hebben vrijwel alle honden te groote schildklieren (Huguenin)

In sommige Zwitsersche kantons zijn de schildklieren van pas-
geboren dieren in het algemeen grooter dan normaal. In de Noord-
westelijke staten van Amerika en Canada, waar veel krop onder
de menschen heerscht, is krop, vooral bij jonge dieren (varkens,
lammeren, veulens) zeer verbreid en veroorzaakt groote econo-
mische schade.

In Zwitserland, in Savoye, in de Pyrencën, in den Kaukasus, in
de Himalaya, in den Ural in het Altaïgebcrgte en in de Noord-
westelijke Staten van Noord-Amerika heerscht veel krop bij
menschen en daar is ook krop bij dieren algemeen.

Vrijwel bij alle diersoorten komt in die streken de krop voor;
veel bij honden en varkens, schapen en geiten, paarden, en muil-
dieren, weinig bij vogels en katten. ,,De verbreiding der huis-
dierkrop is een graadmeter voor de uitbreiding der krop bij den
mensch". (Arndt).

2°. Er zijn kleine acuut optredende krop-endemien voorgekomen,
tegelijk bij menschen en dieren (Ritzman).

3⁰. In voor den mensch kropvrije streken komt ook weinig of
geen krop voor bij dieren.

In Nederland bleek mij uit klinische ervaring en door een aan-
vullend systematisch onderzoek, dat bij dieren schildkliervergroo-
ting zeer zelden voorkomt. In de Noord-Duitsche laagvlakte komt
de krop bij den mensch veel minder voor dan in Zwitserland;
zoo is het daar ook gesteld met krop bij dieren.

In München is volgens oudere onderzoekingen het percentage
van krop bij honden 2—5 % (Kitt) in Berlijn 5—7 % (Schaaf).

4⁰. Bij jonge menschen ziet men meer struma dan bij oudere.
Zoo is het ook bij dieren.

6°. Ook klinisch is de krop bij dieren in vele opzichten identisch
met de krop bij den mensch. Ook bij dieren kent men krop met en
zonder kretinisme en met en zonder myxoedeem. Een krophart,
zij het zelden, komt ook bij honden voor.

7⁰. Klinisch verschilt bij den mensch het ziektebeeld in ver-
schillende werelddeelen (Amerika en Europa), zoo ook bij dieren.
In Amerika en in de Himalaya vindt men in de kropstreken veel
jonge dieren met vergroote schildklieren, welke haarloos of weinig
behaard en myoedemateus ter wereld komen ; in Europa is dit ver-
schijnsel zeldzaam. In Amerika vindt men bij pasgeboren dieren
veel meer krop dan in Europa.

8°. Het jodiumgehalte der schildklieren varieert naar het sei-
zoen. In het voorjaar is het jodiumgehalte geringer dan in den
nazomer. Zoo ook bij dieren.

Het absolute joodgehalte der schildklier stijgt meestal met het
gewicht, het relatieve joodgehalte is meestal geringer bij schild-
kliervergrooting dan bij normale schildklieren ; zoo ook bij dieren.

9⁰. Prophylactisch geeft men bij den mensch met succes jodium.
Ook bij dieren werkt J.k. aan de bevruchte moederdieren gegeven,
prophylactisch op de vrucht.

a. Bij dieren, komt speciaal in Amerika, veel meer aangeboren
krop voor dan bij den mensch.

b. Haarloosheid is een typisch verschijnsel bij aangeboren krop
in Amerika en in streken der Himalaya, vooral bij varkens.

c. De symptomen van Morbus Basedowi komen klinisch bij
dieren niet voor, hoewel het anatomisch beeld van Morbus Base-
dowi bij oude dieren wel voorkomt.

d. Verkregen Morbus Basedowi door JK-gebruik komt bij die-
ren — voor zoover mij bekend — niet voor.

Behalve wat betreft deze verschillen, die niet zeer essentieel zijn,
mag men dus op grond van het vorenstaande een vergaande paral-
lel trekken tusschen de krop bij dieren en den mensch en ook in
aetiologisch opzicht de oorzaken van krop bij mensch en dier
identisch achten.

Wanneer de joodgebrek-theorie voor de krop bij den mensch
geldt, geldt ze dus zeer waarschijnlijk ook voor dieren en om-
gekeerd.

Velen achten deze theorie de best gefundeerde. Inderdaad geldt
ook voor dieren dat in de voedingsmiddelen, in het water en in de
lucht in kropstreken minder jodium voorkomt dan in de streken

waar krop niet endemisch is, ook voor dieren is de ,,kropkaart"
de ,,jodiumkaart".

Ook voor dieren geldt, dat het relatieve joodgehalte van kleine
schildklieren grooter is dan van strumeuse schildklieren. Ook voor
dieren bestaat de groote prophylactische waarden van jodium-
giften.

Het is — zooals ik reeds opmerkte — hoofdzakelijk op deze
gronden, dat vele de joodtheorie de best gefundeerde achten.

Voor zoover het betreft dieren, wordt daaraan nog wel toege-
voegd het feit, dat aangeboren krop bij dieren in Amerika het
meest voorkomt in het voorjaar, wanneer het joodgehalte der
schildklieren van de moederdieren het laagst is.

Afgezien van de vraag of al deze gegevens inderdaad wel goed
gefundeerd zijn, wat vooral geldt voor krop bij dieren, waarom-
trent men eerst in de laatste jaren dieper gaande onderzoekingen
heeft verricht, is er toch wel een en ander wat pleit tegen de jood-
deficiency-theorie:

i°. De vergrooting van de schildklier wordt in het kader van de
joodgebrek-theorie verklaard door aan te nemen, dat deze vergroo-
ting een compensatorische is, teleologisch gedacht om daardoor
een\'verminderde functie der schildklieren door het jodiumgebrek
zooveel mogelijk te voorkomen, dus een arbeidshypertrophie. Men
vraagt zich echter dan toch af, waarom geen atrophie optreedt
in plaats van hypertrophie ; of waarom weet de schildklier met haar
groote aviditeit voor jodium zich niet aan te passen aan het tekort,
te meer omdat er toch nooit een volledig joodgebrek in het voedsel,
het drinkwater en de lucht bestaat en terwijl het jodiumgehalte
van het bloed vrijwel constant is, behalve bij Morbus Basedowi
waar het verhoogd is.

Bovendien is ook de schildklier toch nooit joodvrij, integendeel
is het absolute gehalte aan jodium in de vergroote schildklier in
den regel grooter dan in de gezonde.

Overigens schijnt het nog niet zoo zeker, dat het relatieve jood-
gehalte van vergroote schildklieren bij dieren steeds lager is dan
bij normale.

V. Fellenberg vond bij gelijk gewicht in de schildklieren van
Oostenrijksche runderen meer jodium dan in die van Zwitsersche
koeien, waaruit hij de conclusie trekt, dat een verhoogd jodium-
gehalte toch niet steeds gepaard gaat met een lager kliergewicht, wat
hem aanleiding gaf tot de veronderstelling, dat het kropprobleem
blijkbaar niet is op te lossen alleen door het jodiumgehalte der
omgeving in aanmerking te nemen.

2°. Waarom is het ziektebeeld in Amerika anders dan in Zwit-
serland, speciaal waarom worden in Amerika zooveel haarlooze
dieren in de kropstreken geboren en in Europa niet, als alleen en
overal een joodtekort in het voedsel enz. de oorzaak is?

3°. Waarom zijn er in Amerika in de kropstreken eilanden,
waar de dieren geen krop krijgen, terwijl er rondom in sterke mate
krop heerscht ; waarom zijn er zelfs boerderijen in Amerika waar
in de ééne stal haarlooze biggen worden geboren met schildklier-
vergrootingen en in een andere stal niet?

4°. Waarom zijn er in Zwitserland buurtschappen waar de krop
bij varkens opvallend veel meer voorkomt dan in nabij gelegen
plaatsen, een feit hetwelk Clerc, die een zeer belangrijk onderzoek
instelde omtrent de krop bij varkens in het Kanton Bern, mede
tot de conclusie deed komen, dat de joodgebrek-theorie niet in alle
opzichten bevredigt.

5°. De deugdelijkheid van de joodprophylaxe bewijst niet dat
altijd een jodiumgebrek oorzaak is van krop. Joodkalium werkt
ook specifiek tegen de vergrooting van de tong en van de lymph-
klieren tengevolge van actinomycose bij het rund, waarbij het
joodgehalte van het organisme toch geen rol speelt.

Daar werkt het jodium blijkbaar antiparasitair, resp. anti-
toxisch. Dit zou ook bij krop wel het geval kunnen zijn.

Bovendien heeft JK vrijwel steeds een verkleinenden invloed
op vergroote lymphklieren in het algemeen, tenminste bij het rund.

6°. Het bestaan van zgn. kropbronnen, die water leveren het-
welk de krop doet optreden, respectievelijk daartoe praedisponeert,
pleit tegen de jooddeficiency-theorie. Zij bestaan ook voor dieren
(Baillarger).

7°. Het soms endemisch voorkomen van krop bij laboratorium-
dieren, zonder dat daarbij van jodiumgebrek sprake kan zijn,
pleit er ook tegen.

8°. Het feit, dat de krop bij dieren zich uitbreidt in Amerika
wijst veeleer op een intoxicatie door het voedsel of het water, of
op infectie dan op een jodium-tekort. Er is toch geen aanleiding,
waarom voedsel, water en lucht minder jodium zouden bevatten
dan betrekkelijk korten tijd te voren.

Omgekeerd wijst de vermindering van de krop bij den mensch
in Frankrijk en Spanje, zonder dat speciale maatregelen werden
getroffen, evenmin op joodgebrek als alleen-ziekmakende oorzaak.

9°. Het feit dat toch niet steeds in joodarme streken krop voor-
komt (Mc. Carrison) en in kropstreken niet steeds een jodium-
tekort bastaat (Cauer) wijst ook niet in die richting.

io°. Hart en Steenbock konden met vitamine-arm, cellulose-
arm en proteinen-rijk voedsel krop opwekken bij dieren, welke
weer verdween na voedering met versche groenten. Mac. Carrison
verkreeg ook iets dergelijks bij menschen.

ii°. Mac Carrison wekte bij dieren krop op door het voedsel
te infecteeren met cultures van de darmflora van kroplijders.

De conclusie uit al deze feiten en overwegingen kan m. i. niet
anders zijn dan deze :

1. dat een evenwichtsverstoring in de jodiumstofwisseling wel-
licht praedispositie schept in sommige, eventueel vele gevallen
van krop, maar dat de eigenlijke oorzaak meestal in iets anders
ligt, wellicht in auto-intoxicatie of infectie.

2. dat het vergelijkend pathologisch onderzoek van de oor-
zaken van krop bij dieren wellicht een beter licht kan werpen op
de tot nu toe mijns inziens nog duistere aetiologie van de krop bij
dieren en bij den mensch.

Ter vergelijking geef ik hier tenslotte enkele cijfers omtrent het
gewicht van schildklieren van verschillende dieren uit Zwitserland,
Berlijn en Nederland.

Honden. Schaaf woog 500 schildklieren van honden uit Berlijn
en vond 7 % met krop behept. Teneinde een maatstaf te ver-
krijgen woog hij 30 naar zijn meening normale schildklieren en
verkreeg 124 gr. schildklier op 466 K.G. hond, is 0.26 gr. op 1 Kilo.

De schildklieren van 44 honden uit Utrecht wogen 78 gr. op
511 kilo hond, is ruim 0.15 gr. op 1 kilo hond.

Het gewicht wat Schaaf voor Berlijn normaal acht is dus twee-
maal zoo groot, als wat in Utrecht gemiddeld is.

Schapen : Schwend woog de schildklieren van Zwitsersche en
Oostenrijksche schapen (Karinthië). Hij acht 4—7 gr. normaal
en vond dat 50 % ver boven dit gewicht kwam. Het hoogste ge-
wicht was 30 gr. ; gemiddeld wogen zij 9 gr.

Van de tot nu toe gewogen schildklieren van schapen in Neder-
land (12 stuks) was er slechts één 9 gr. de andere, wogen gemiddeld
4.8 gr., het laagste gewicht (van een zeer zwaar schaap van 50 kilo)
was 2.2. gr.

Koeien. Volgens de onderzoekingen van Dolder waren van 6
koeien uit Lausanne bij 5 het gewicht boven 30 gr. en uit Bern
van 12 koeien 7.

In Nederland waren van 106 koeien 8 schildklieren met een ge-
wicht boven 30 gr., het hoogste gewicht was 49.5 gr., het laagste
gewicht 9.5 gr. Gemiddeld was het gewicht bij deze koeien 23.5
gram. ^!).

Van 9 kalveren uit Utrecht was het gemiddelde gewicht der
schildklieren 8.5 gr. ; het hoogste gewicht was 14.5 gram. In Bern
waren van 9 kalveren de gewichten van 6 boven de 30 gram.

Varkens. Volgens onderzoekingen van Clerc wogen in Bern
van 100 varkens met een gemiddeld gewicht van 139 K.G. de schild-
klieren gemiddeld 47 gram. Daarvan waren 75 % boven 30 gram ;
het hoogste gewicht was 130 gr., het laagste 15 gram.

In Amsterdam wogen van 100 varkens van een gemiddeld ge-
wicht van ongeveer 150 K.G. de schildklieren gemiddeld 11 gram,
daarvan waren slechts 3 boven 30 gram, respectievelijk wegende
32 ; 61.5 en 87 gram. Het laagste gewicht was 4 gram.

Van de drie osteomalatische ziekten, die bij dieren voorkomen
en die dikwijls in één adem genoemd worden, n.1. de rachitis,
osteomalacie en osteofibrose kan men, en wat de klinische ver-
schijnselen en wat de aetiologie betreft, de rachitis en de osteoma-
lacie (osteoporose) bij dieren identisch verklaren, het leeftijds-
verschil bepaalt het type.

Deze beide ziekten kunnen door „carence minerale" worden ver-
oorzaakt. De osteomalacie bij dieren is identisch met de z.g. osteo-
porose, welke ziekte ook bij den mensch in den oorlog door een-
zijdige, onvoldoend, krachteloos voedsel voorkwam en ook iden-
tisch met de osteoporose welke experimenteel bij oude ratten is
op te wekken met rachitogeen dieet.

De osteofibrose welke gepaard gaat met beenverdikkingen,
vooral van de kaken, vertoont klinisch en aetiologisch vrij veel
verschil met de eerstgenoemde ziekten. Zij is, hoewel zij zich in
het meerendeel der gevallen ontwikkelt op den bodem van rachitis
en osteomalacie, door ,,carence minerale" als zoodanig niet op te
wekken, en berust vrij zeker op infectie.

Rachitis (Osteomalacia juvenilis). Een bij jonge nog groeiende,
niet volwassen individuen voorkomende ziekte van het geheele
beenderstelsel (systeemziekte) waarbij een ziekelijk gestoorde
nieuwbouw van been naast versterkt beenver val optreedt.

Osteomalacie (osteomalacia adultorum, osteoporose) is rachitis
van oudere volwassen dieren, waarbij op den voorgrond treedt
dat het bcenverval is versterkt, doordat reeds gevormd been kalk-
arm wordt. Ook de nieuwbouw van been is onvolkomen door on-
voldoende verkalking van nieuw gevormd beenweefsel.

Osteofibrose (osteomalacia metaplastica) ; een systeemziekte van
het been, die meestal voorkomt op den grondslag van rachitis of
osteomalacie ; waarbij de destructie van been groot is, en meta-
plastische verandering van reeds gevormd been tot fibreus weefsel
op den voorgrond treedt.

De kalkstofwisseling is dus bij rachitis, osteomalacie en osteo-
fibrose gestoord. Onverbrekelijk daarmede in verband is ook de
phosphorstofwisseling gestoord, immers beenkalk is in hoofdzaak
phosphorzure kalk. Bij gebrek aan calcium lijdt ook de phosphor-
stofwisseling en omgekeerd. Verhooging van het Ca-gehalte van
het voedsel bevordert de kalkafzetting maar ook de phosphor-
afzetting.

Rachitis en osteofibrose kunnen bij planteneters en varkens
ontstaan door direct gebrek aan calcium en aan phosphor of van
beide tegelijk in het voedsel.

Vooral bij jonge, nog groeiende dieren, speelt het calciumge-
halte van het voedsel een groote rol.

Bij oudere dieren is experimenteel met een laag Ca-gehalte van
het voedsel alleen, geen klinisch waarneembare beenziekte op te
wekken, wel echter ontstaat kalkverarming van het been.

Bij kinderen is de rachitis blijkbaar veel minder vaak door ge-
brek aan minerale stoffen in het voedsel te verklaren en meenen
velen, dat er feitelijk nooit direct gebrek aan calcium en phosphor
bestaat en de stoornis in de kalk- en phosphorstofwisseling steeds
een indirecte is.

De rachitis van den hond is in dit opzicht beter te vergelijken
met deze ziekte bij den mensch dan de beenziekten van planten-
eters.

Direct calciumgebrek door kalkarm voedsel schijnt bij dieren
vooral voor te komen op moerassige gronden. Daarbij leidt dit
niet steeds tot klinisch waarneembare rachitis of osteomalacie.
Er kan bij oudere dieren langen tijd een negatieve calciumbalans
bestaan zonder dat één dezer ziekten optreedt, in den vorm van
pijnlijken gang, been verdikkingen, been verkrommingen etc.

Daarbij blijkt echter, hoewel het calcium- en het phosphor-
gehalte van het bloed normaal kunnen zijn, bij sectie toch wel dat
het been kalkarm en poreus is ; de klinische verschijnselen zijn
echter veelal alleen verminderde groei, vermagering en slecht eten.

Het is niet mogelijk te bepalen met welk minimum kalk (en
phosphor) de dieren onder alle omstandigheden gezond kunnen
blijven, omdat verschillende indirect werkende oorzaken de cal-
cium- en phosphor-stofwisseling kunnen schaden.

Direct phosphorgebrek komt bij planteneters vooral voor op
slecht gecultiveerde hooge, droge uitgeloogde gronden, vooral
in droge zomers. Het beschikbare plantenmateriaal op de weide
is dan veelal zeer phosphorarm, vooral het z.g. „bovengras" en
het z.g. „oude gras". Ook hierbij komen eerst op den duur de
duidelijke verschijnselen van osteomalacie of rachitis te voor-
schijn en ziet men voorloopig hierbij slechts vermagering, slecht
eten en pica. De jonge dieren zijn zwakker en blijven kleiner.
Veelal is tegelijk een kalk-gebrek en een phosphor-gebrek aan-
wezig.

De indirect werkende oorzaken spelen echter een groote rol bij
de stoornissen in de calcium-stofwisseling en dikwijls zelfs een
grootere rol dan een direct gebrek.

Het vitamine D dient daarbij in de eerste plaats te worden ge-
noemd. Echter staat het m. i. vast, dat dit vitamine D-gebrek
in het voedsel niet zoo\'n grooten invloed heeft bij dieren op het
ontstaan der spontaan optredende osteomalatische ziekten, dan
uit het feit, dat vitamine I) rachitis bij proefdieren kan voor-
komen en genezen, gewoonlijk wordt geconcludeerd.

In een reeks gevallen is er, vooral bij het rund, bij rachitis zeker
geen sprake geweest van vitamine D-gebrek als oorzaak van
rachitis, wat niet wegneemt, dat ook in die gevallen vitamine D
een goed geneesmiddel blijkt te zijn.

De ultraviolette stralen van het licht spelen bij experimenteele
rachitis een zeer groote rol. Ook dit is niet van zoo groote beteekenis
bij spontaan optredende osteomalatische ziekten dan daaruit
geconcludeerd zou kunnen worden.

In de mijnen b.v. komt bij paarden, die tal van jaren het dag-
licht niet hebben gezien, geen osteomalacie voor.
Beweging is evenmin van zoo groote beteekenis als men wel ver-
onderstelt. Jonge runderen kunnen in de eerste levensjaren niet
van stal zijn geweest zonder rachitis te vertoonen, terwijl andere
dieren steeds op de weide loopende toch rachitis kunnen krijgen.

De spontaan optredende stoornissen in de secretie der endocrine
klieren spelen evenmin een groote rol.

Toch is mij wel gebleken, dat rachitis bij kalveren gepaard kan
gaan met een atrophie van de thymus, hoewel het oorzakelijk ver-
band niet duidelijk was in die gevallen.

Spontaan optredende stoornissen in de functie der bijschildklie-
ren, die een zoo groote rol spelen in de experimenteele pathologie
der kalkstofwisseling, zijn zoover ik weet met zekerheid nooit
waargenomen, en hoewel ook een verhoogde schildklierfunctie
blijkbaar gepaard gaat met verhoogde kalkuitscheiding is van
verband hiertusschen en de rachitis nooit iets gebleken.

Zeer groote invloed op de calcium- en phosphorstofwisseling
wordt uitgeoefend door de overige bestanddeelen van het voedsel.

Er moet evenwicht bestaan tusschen organische en anorganische
stoffen van het voedsel en tusschen de minerale bestanddeelen van
het voedsel onderling.

Vet, eiwit en koolhydraten in te groote hoeveelheid verhoogen
de kalkuitscheiding, terwijl het phosphorgehalte daarbij hoog
blijft.

De zuurgraad van het bloed speelt een groote rol bij de mineraal-
stofwisseling ; het zuurbasen-evenwicht resp. de vermindering van
de alkalireserve kan niet gedurende langen tijd worden verbroken.

De zuurgraad van het voedsel is van beteekenis in dezen zin, dat
bij neutrale reactie in de darmen, blijkbaar (bij muis, honden en
kippen) optimale omstandigheden kunnen worden geschapen voor
cle resorptie van kalk en phosphor.

Alcalische reactie schaadt evenzeer als zure reactie (kippen,
ratten, honden). Dit hangt echter af van de diersoort.

Zure gistingen bij darmontstekingen bij het kalf praedisponeeren
tot rachitis door vermindering van het bloed Ca-gehalte ; digestie-
stoornissen bij oudere dieren kunnen het kalkgehalte van het bloed
tot b.v. 6 mgr. doen dalen bij het rund.

Teveel magnesium schaadt de resorptie en verhoogt excretie
van calcium. Te veel oxaalzuur vermindert het bloedkalkgehalte
en schept daardoor praedispositie voor rachitis en osteomalacie.

Te veel kalium schaadt eveneens. Kaliumzouten en oxaalzure
zouten zijn in te groote hoeveelheid in- bieten en bietenbladeren
aanwezig, wat waarschijnlijk van groote beteekenis is voor de aeti-
ologie van de osteomalacie, die door voeding van te groote hoeveel-
heden bietenbladeren in herfst en winter bij runderen optreedt,
hoewel daarbij ook een laag calcium-, phosphor- en vitamine D-
gehalte in dat voedsel een rol kunnen spelen.

Fluor, hoewel een steeds voorkomend bestanddeel van de been-
substantie, kan onder bepaalde omstandigheden (door neerslag
van fluorwaterstofzuur van fabrieken op de weiden) in groote hoe-
veelheden worden opgenomen, bloedkalk neerslaan en tot osteo-
malacie aanleiding geven. Het kalkgehalte van het bloed wordt
daardoor verlaagd, terwijl het phosphorgehalte hoog is.

Te sterke meelvoedering is zeer schadelijk, en is in sommige stre-
ken van Nederland en elders één der voornaamste oorzaken van
het optreden van rachitis bij jonge runderen en jonge varkens. Hoe
sterke meelvoedering tot zoo sterke stoornissen in de kalkphosphor-
stofwisseling kan leiden is niet met zekerheid bekend.

Mellanby veronderstelt dat een bepaald rachitogeen vergift
in sommige meelsoorten aanwezig is, omdat hij na toevoeging van
meel aan zijn rachitis-dieet voor honden, sneller en erger rachitis
zag optreden dan zonder meel.

Het resultaat van zijne onderzoekingen is bevestigd door Ameri-
kaansche onderzoekers (Steenbock, Holst) ; ook bij andere
dieren.

Deze rachitogene werking van verschillende meelsoorten (vooral
havermeel en maïsmeel) staat niet in verhouding tot het betrekke-
lijk lage calcium- en phosphorzuur-gehalte en het lage vitamine-
gehalte daarvan, hoewel dit natuurlijk daarbij mede zijn invloed
doet gelden.

Ook de snelle groei bij jonge dieren bij sterke meelvoedering
praedisponeert tot rachitis. Honger en mager zijn houden in het
algemeen het ontstaan van rachitis tegen.

Bij oudere dieren ontstaat door excessieve meelvoedering soms
osteomalacie, n.1. dan wanneer de dieren niet voldoende goed hooi
wordt gegeven.

Bij 4 koeien lijdende aan overvoedering met meel en bieten, was
het phosphorgehalte van het bloed gedaald tot respectievelijk
²75 ; 3 ; 3-5 en 3.75 mgr. %.

Deze koeien leden niet aan osteomalacie, wat op den duur echter
wellicht zou hebben kunnen optreden.

Bij 4 rachitische kalveren, die sterk gevoederd waren met meel,
was eveneens het phosphorgehalte laag ; bij kalveren die op andere

wijze rachitis kregen was dit niet steeds het geval. Ik vermoed dus,
dat het meel rachitogeen werkt, door het phosphorgehalte van het
bloed te verlagen.

Van zeer groote beteekenis voor de calcium-phosphorstofwisse-
ling is vooral ook de drachtigheid, de baring en de lactatie.

Bij de drachtigheid en de lactatie wordt de verhoogde behoefte
aan calcium en phosphor ten behoeve van de vrucht en de melk-
productie, zooveel mogelijk gecompenseerd door een verhoogd
vermogen van het organisme calcium en phosphor te absorbeeren.

Bij goede voeding, vooral door toevoeging van beendermeel aan
het voedsel, kan men daardoor gedurende de drachtigheid de cal-
cium-phosphorbalans wel positief houden, en kan dus nog calcium
en phosphor worden opgeslagen in het beenderstelsel, vooral als
de lactatie een paar maanden voor het kalven eindigt.

Bij kalkarm, phosphorarm en vitaminearm voedsel ontstaat
echter ontkalking van het been en osteomalacie, hoewel ook in
dezen zin gewenning een rol kan spelen. Echter steeds schijnt er
toch met het eindigen der drachtigheid een neiging te bestaan tot
daling van het phosphorgehalte van het bloed.

Bij het kalven daalt het phosphorgehalte soms tot zeer laag.
Bij een sterk gevoede koe uit mijn kliniek wisselde het phosphor-
gehalte van het bloed gedurende 8 dagen voor het kalven van 5—6
mgr. %. Een half uur vóór het kalven bleek het gedaald tot
mgr. %.

De melk der dieren bevat zeer veel kalk. Bij de tegenwoordig
zoo sterk opgevoerde melkproductie van runderen en geiten is
er in het begin der lactatieperiode geen enkel dieet waarmee men
de calciumbalans positief kan houden.

Alleen door voedering, van versch, jong, kort, nog groeiend gras
van goede weiden, kan het organisme van rund en geit het kalk-
gehalte vrijwel op peil houden, omdat de samenstelling van versch,
jong gras zeer dicht nadert tot de samenstelling van melk.

Zonder een zoo gunstig samengesteld dieet, wordt de benoodigde
kalk aan het kalkdepót in de beenderen onttrokken.

Wanneer in een later stadium in de lactatie de uitscheiding van
kalk door verminderde melkgift niet sterk verminderde, zouden
alle goede melkkoeien aan osteomalacie gaan lijden.

De baring op zichzelf heeft bij sommige, veel melk gevende, sterk
gevoede koeien, een speciale nog niet verklaarde, zeer sterken
invloed op de calcium-stofwisseling, in dezen zin dat het bloed-
calciumgehalte en het phosphorgehalte daarbij sterk kan dalen,
wat tot het optreden van melkziekte praedisponeert. Het anorga-
nisch phosphorgehalte van het bloed daalt dikwijls ook bij normale
koeien bij de baring.

Tenslotte zij er op gewezen, dat infecties bij de ontwikkeling van
osteomalatische ziekten bij dieren een groote rol kunnen spelen.

Bij honden (Koch) en ratten (Mopurgo) is experimenteel, door
injectie van bacteriën osteomalacie (resp. osteofibrose) opgewekt.

Bij het meest gunstige hygienische verhoudingen kan men b.v.
in den zomer, in een goede weide bij jonge runderen snel de kli-
nische verschijnselen van rachitis, gepaard gaande met tempera-
tuursverhooging zich zien ontwikkelen, blijkbaar in verband met
een ontstekingsproces der epiphysen. Welke de primaire invloed dier
ontstekingen is op de calcium- en phosphorstofwisseling is niet
onderzocht tot nu toe. Het eindresultaat is klinisch echter dikwijls
het typische beeld van rachitis, respectievelijk osteomalacie.

Uit een en ander blijkt wel, dat direct gebrek aan kalk en phos-
phor in streken met goed gecultiveerde gronden een minder groote
rol speelt in de aetiologie van rachitis en osteomalacie dan de in-
directe oorzaken, terwijl daarentegen op slechte natuurweiden van
weinig bevolkte streken meer het direct gebrek aan minerale stoffen
oorzaak is der beenziekten.

Vreemd is het, dat zoowel bij direct als bij indirect ontstane
stoornissen van de calcium-phosphor-stofwisseling, met name bij
rachitis, bij chemisch onderzoek dikwijls blijkt, dat het phosphorzuur
van het bloed veel sterker is gedaald dan het kalkgehalte. Dit komt
echter toch veel minder vaak voor dan men tegenwoordig geneigd
is te denken. Ook het kalgehalte is naar mijn ervaring in vele ge^
vallen bij rachitis beneden het normale en soms zelfs sterk gedaald,
terwijl het phosphorzuurgehalte niet altijd is gedaald. Ook kan
alleen het calciumgehalte gedaald zijn en het phosphorgehalte niet ;
b.v. bij een osteomalatische geit was het phosphorgehalte gestegen
tot 7 mgr. % en het calciumgehalte gedaald tot 7 mgr. %.

In het eerste stadium is het phosphorzuurgehalte minder sterk
gedaald dan later ; bij acute rachitis kan het phosphorzuurgehalte
van het bloed bij het rund zelfs zijn gestegen, b.v. tot 7.5 mgr. %.
Ook bij den hond is bij acute rachitis het phosphorgehalte niet ge-
daald.

Van 9 jonge runderen met rachitis, in mijn kliniek onderzocht,
waren de cijfers als volgt :

Bij deze dieren was dus in het meerendeel der gevallen het
phosphorzuurgehalte niet gedaald. ¹)

Overigens hangt het phosphorzuurgehalte van het bloed ook af
van de diersoort en is een algemeen geldend cijfer waar het geldt
de phosphor voor de verschillende dieren niet te geven.

Het bloedcalciumgehalte wordt geacht wel bij alle dieren inclu-
sief den mensch ongeveer gelijk te zijn en weinig schommelingen te
vertoonen. Echter is dat toch ook niet absoluut constant. Het
phosphorgehalte van het bloed kan echter sterk varieeren. Van 50
in mijn kliniek onderzochte — niet rachitische — runderen was het
4—8 mgr. %, gemiddeld was het 5.6 mgr. % ; het kalkgehalte
van het bloed was gemiddeld 10 mgr. %, varieerde bij dezelfde
dieren echter ook tot 12.7 mgr. %.

Het phosphorzuurgehalte van het bloed bij paarden is zeer laag,
wat blijkt uit de volgende cijfers :

Bij een oud paard met beenexostosen was het phosphorgehalte
3.7 mgr. %, bij een ander oud paard zonder exostosen 1.3 mgr. %.

1 Deze chemische onderzoekingen, waarvan hier en later sprake is, werden
verricht door Dr. Beijers.

Bij zes jonge veulens van ongeveer 3 mnd. oud, met meer
of minder sterke klinische verschijnselen van rachitis (kromme
voorbeenen, overkoote stand, dikke gewrichten waren de Calc.
en Phosphorcij fers als volgt:

Nadat de dieren in mijn kliniek gedurende 3 mnd. goed waren
gevoed met hooi en haver waren de cijfers van 4 dier veulens
geworden :

Het bleek dus ook bij deze rachitische veulens dat het P. ge-
halte van het bloed was verhoogd in plaats van verlaagd.

Opmerking verdient nog, dat bij zieke runderen, welke overigens
geen verschijnselen vertoonen van beenziekten, het phosphorzuur-
gehalte kan dalen tot 3.5 mgr. %. Eén keer zagen wij dat bij een
koe met bronchopneumonie, een andere keer bij een koe met tuber-
culose.

Het phosphorgehalte van het bloed bij het rund is zeer variabel.
Bij ongeveer 10 % van de in mijn kliniek onderzochte, niet rachi-
tische runderen, was het phosphorzuurgehalte benden 5 mgr. %.

Tenslotte dient men rekening te houden met het feit, dat de
dagelijksche schommelingen, volgens Amerikaansche onderzoe-
kingen niet alleen van phosphor maar ook van calcium vrij groot
kunnen zijn, n.1. respectievelijk 1.8 en 2 mgr. %

Uit een en ander blijkt wel, dat het bloed-chemisc.h onderzoek
niet zoo\'n groote beteekenis heeft, waar het betreft de diagnostiek
van spontaan optredende beenziekten, als men op grond van
experimenteele gegevens bij ratten zou verwachten, tenminste voor
zoover het planteneters betreft.

Bij gegeneraliseerde tuberculose ontmoet men dezen vorm van
uiertuberculose herhaaldelijk. Talrijke haardjes van verschillenden
vorm en grootte zijn onregelmatig in het uierweefsel verspreid. De
grootere haardjes nemen den vorm aan van klierkwabjes. Verkazing
ziet men in verschillende stadia van uitbreiding.

De supramammaire lymphklieren zijn steeds veranderd, zij geven
het beeld van min of meer uitgebreide miliair-tuberculose, of wel
van primaire verkazing. Verkalking treedt op in het uierweefsel
en in de lymphklieren.

Microscopisch onderzoek leert, dat de miliaire tuberkels beginnen
in het interstitium en dan geleidelijk in het klierweefsel door-
dringen. Het beeld is dat van typische epithelioïdcellen tuberkels.

Deze veelvuldig voorkomende vorm van uiertuberculose ken-
merkt zich door een uitgebreide en intensieve verandering van
groote gebieden van de melkklier. Een groot deel van een kwartier,
soms een geheel kwartier, soms meer dan een kwartier zijn aange-
tast.

Het tuberculeus veranderde uierweefsel valt op door een gelijk-
matige vergrooting en verharding ; het tuberculeuze weefsel laat
zich goed snijden, in tegenstelling tot het normale uierweefsel. Op
doorsnede is de kwabjesbouw verdwenen. Grillige teekeningen van
verkaasd weefsel beheerschen het beeld. Het niet verkaasde tuber-
culeuze weefsel is grauw en heeft een spekkig aspect, hier en daar
vindt men opvallend hyperaemische strepen en eilandjes, zoowel
in het verkaasde als in het niet-verkaasde weefsel. Het geheel doet
wel iets denken aan de stralige verkazing der lymphklieren.

De supramammaire lymphklieren geven het beeld van primaire
of stralige verkazing.

Microscopisch neemt men een bont beeld waar van exsudatieve
ontsteking, primaire verkazing en woekering, epithelioïde cellen,
reuzencellen en niet-specifiek granulatieweefsel. Het geheel lijkt
op de processen bij lobulaire pneumonie. Verkalking ontbreekt niet.

Dit is de voornaamste vorm van uiertuberculose welke volgens
Nieberle in 75 % der gevallen voorkomt en vaak niet wordt
onderkend.

In duidelijk uitkomenden vorm is het beeld zeer karakteristiek en
goed herkenbaar, jonge vormen worden herhaaldelijk over het
hoofd gezien.

Men moet zich losmaken van het idee, dat tuberculose steeds
voorkomt in den vorm van een granuloom met verkazing, en dat
de regionaire lymphklieren altijd zijn aangetast.

Men moet tuberculose beschouwen als een specifieke ontsteking,
waarbij nu eens de exsudatie, dan weer de proliferatie op den voor-
grond treedt. Indien de exsudatie op den voorgrond treedt, kan
tuberculose zich voordoen als een willekeurige niet-specifieke ont-
steking, bij overheerschen van de proliferatie, zonder necrose, ge-
lijkt het proc.es op een meer of minder vaatrijk granulatieweefsel.

Bij duidelijke gevallen van lobulaire infiltreerende uiertubercu-
lose vindt men vuistgroote, vaste haarden, in den regel in de buurt
van de cysternen.

De sneevlakte is grauwrood en grof gegranuleerd. De klier-
kwabjes promineeren iets boven het interstitium, de kwabjes-
structuur is duidelijker dan normaal. In de grauwe, iets a^rerharde
kwabjes vindt men fijne gele streepjes en puntjes, welke tot groo-
tere vlekken kunnen conflueeren. De intra- en interlobulaire
melkgangen hebben een verdikten wand, welke een dofgrauw
aspect hebben, vaak zijn zij verkaasd. De cysternen bevatten vaak
een etterig-necrotische massa, de wand vertoont meestal fijne,
miliaire, vervallende haardjes. I)e lymphklieren vertoonen geen
tuberculeuze veranderingen.

De beginstadia zijn minder duidelijk. Een kwartier kan iets ver-
groot zijn. Op doorsnede valt op, dat een aantal kwabjes een weinig
grauw getinte gedeelten vertoonen, de sneevlakte is iets gladder
dan van omliggende klierkwabjes, het aspect is eenigszins trans-
parant. De haardjes zijn over het algemeen kleiner dan een kiier-
kwabje, omvatten er dus maar een gedeelte van. Nooit zijn de
haardjes grooter dan een kwabje, het interlobulaire bindweefsel
vormt steeds de grens.

De lymphklieren zijn óf volkomen normaal, öf iets gezwollen,
vochtig en week. Tuberculeuze veranderingen ontbreken steeds.

Uit den lichten vorm van lobulair-infiltreerende mastitis ontwik-
kelt zich de hiervoor beschreven duidelijker vorm.

In zeldzame gevallen treedt uitgebreide verkazing in den uier
op, in deze gevallen vertoonen ook de lymphklieren het beeld van
primaire verkazing.

steking het meest opvallende. In beginstadia vindt men ophoopin-
gen van epithelioïde- en reuzencellen in het interstitium, soms treedt
vorming van tuberkels op, doch meestal ziet men onregelmatige
woekeringen van specifieke cellen. Bij voorkeur dringen de cel-
woekeringen in de alveolen en de kleine melkgangen, waarbij het
epitheel en daardoor de structuur verloren gaat.

Op verschillende plaatsen vindt men het klierepitheel vervangen
door epithelioïde cellen, zonder dat men eenig verband met het
interstitium waarneemt. Opvallend is steeds de groote affiniteit
voor de kleine melkgangen.

Verkazing treedt slechts in geringe mate op, in jongere stadia ont-
breekt deze geheel. Verkalking neemt men zelden waar.

Tuberkelbacillen zijn in groote hoeveelheid aanwezig in het
alveolaire gedeelte, men vindt ze slechts spaarzaam in het veran-
derde interalveolaire weefsel. In uitstrijkpraeparaten van het
veranderde weefsel kan men tuberkelbacillen aantoonen.

De lymphklieren vertoonen microscopisch soms geringe groot-
cellige infiltraties, meestal zijn zij geheel intact. In zeldzame ge-
vallen treedt in de supramammaire klieren stralige verkazing op.

De gedisseminecrdc miliair-tuberculose is een uiting van generali-
satie en wel van vroege generalisatie ; de groote neiging tot verka-
zing en verkalking en het steeds tuberculeus zijn van de regionaire
lymphklieren, welke meestal het beeld van primaire verkazing te
zien geven wijzen hier op.

Bij mastitis caseosa overheerschen ook exsudatie en verkazing, in
duidelijk uitkomende gevallen zelfs zoo sterk, dat woekering van
epithelioïde cellen geheel of bijna geheel ontbreekt. Groote gebieden
geven het beeld van een willekeurige exsudatieve ontsteking met
snelle coagulatienecrose, waarbij aanvankelijk een niet-specifiek
weefsel als demarcatiezöne wordt gevormd, eerst later treedt een
specifiek granulatieweefsel op. De necrose is steeds multicentrisch,
waarbij steeds strooken en eilanden onveranderd blijven, er bestaat
dus volkome" overeenkomst met de stralige verkazing van de
lymphklieren. Verder neemt men herhaaldelijk doorbraken waar in
lymphbanen en ook, doch minder vaak, in bloedvaten. De stralige
verkazing der supramammaire lymphklieren is regel.

De mastitis caseosa is dus een typische uiting van overgevoelig-
heid, evenals de kazige pneumonie.

Wat het wezen dezer mastitis betreft behoort zij ongetwijfeld
thuis in de primaire infectieperiode, en dan bij de vroege generali-
satie. In deze periode vindt men herhaaldelijk uitingen van over-
gevoeligheid. Ook de meestal uitgebreide verkalkingen wijzen op
de primaire infectieperiode.

nische uiertuberculose, wanneer de verworven resistentie door al
of niet bekende factoren gebroken wordt.

Het karakter der lobulair-infiltrcercnde uiertuberculose is overwe-
gend productief en wel grootcellig. Men vindt diffuse woekeringen
van epithelioïde- en reuzencellen, verkazing treedt geheel op den
achtergrond. Opvallend is ook de groote affiniteit van dit tubercu-
loseproces tot de kleine melkgangen. Tenslotte is van beteekenis
het feit, dat de regionaire lymphklieren geheel onveranderd zijn
of slechts geringe tuberculeuze veranderingen vertoonen, niettegen-
staande de uier zelf soms zeer uitgebreide veranderingen geeft te
zien.

Men moet bij de werking der tuberkelbacillen twee componenten
onderscheiden, n.1. een toxische component en de aanwezigheid van
een vreemd lichaam, het bacterielichaam.

De toxische werking der tuberkelbacillen berust niet op ge-
vormde stofwisselingsproducten, doch op endotoxinen, welke vrij-
komen bij verval van de bacteriën. Op plaatsen waar veel tuberkel-
bacillen te gronde gaan komen veel endotoxinen vrij ; op die plaat-
sen zal men als anatomische uitdrukking hiervan exsudatieve
ontstekingsprocessen zien. Men ziet dit bij de kazige pneumonie
van het rund en de primaire verkazing der lymphklieren van het
kalf. Bij op den voorgrond tredende toxinenwerking zijn exsudatie
en verkazing de meest in het oog vallende verschijnselen.

Bij tuberculose van het paard heeft men als regel te doen. met een
voedingsinfectie door typus bovinus. Het primair-complex zetelt in
het darmkanaal, waarbij darmveranderingen meestal ontbreken.

Van de tuberculeuze mesenteriale lymphklieren uit komt het
spoedig tot een vroege generalisatie, waarbij vooral de longen aan-
getast worden. Macroscopisch valt de geringe neiging tot verkazing
op. De lymphklieren zijn vergroot en zeer vast, de veranderingen
doen vaak denken aan sarcoom- of fibroomvorming. In de longen
vindt men miliaire haardjes tot bijna vuistgroote homogene woe-
keringen. Microscopisch onderzoek geeft als regel een diffuse woe-
kering van epithelioïde cellen te zien ; in de longen alveolair en
interalveolair. Ook microscopisch ontbreekt de verkazing.

Soortgelijke beelden geven vaak de tuberculose-gevallen bij kat,
hond en zilvervos.

Bij het varken ziet men deze beelden bij infectie met typus galli-
naceus, ook hier grootcellige woekering zonder verkazing.

In al deze gevallen, reageert het organisme dus geheel anders dan
bij de exsudatieve processen bij het rund, waarbij de celproliferatie
op den achtergrond treedt. Bij de proliferatieve processen woekeren
vooral de histiocytaire cellen, Kupffersche stercellen, sinusendothe-
liën, reticulumcellen, cellen dus met een beslist phagocytair ka-
rakter, welke vooral actief worden bij afbraak en phagocytose van
vreemde lichamen.

Bij de grootcellige woekeringen heeft men dus te doen met een
reactie van het organisme welke vooral is ingesteld op het ver-
nietigen van vreemde lichamen. Hier worden de tuberkelbacillen
afgebroken zonder dat bepaald toxinenwerking optreedt.

Bij het paard kunnen we een aangeboren resistentie tegenover
typus bovinus aannemen, eveneens bij het varken tegenover typus
gallinaceus. Wanneer echter bij rund en. varken soortgelijke reacties,
in elk geval overheerschende proliferaties optreden bij infectie met
typus bovinus dan moeten wij een verworven resistentie tegenover
deze bacterie als oorzaak beschouwen.

Men moet dus ook den lobulair-infiltreerenden vorm van uier-
tuberculose als een uiting van verhoogde verworven resistentie be-
schouwen, als gevolg van een doorstane primaire infectie. In over-
eenstemming hiermede is de groote affiniteit van dit proces voor
melkgangen en het ontbreken van lymphklierveranderingen. Deze
vorm van uiertuberculose staat dus op hetzelfde plan als de chro-
nische longtuberculose.

Nieberle heeft getracht analogie aan te toonen tusschen de
tuberculeuze processen bij primaire infectie en bij reïnfectie bij
mensch en rund. Volgens zijn onderzoekingen bestaan deze inder-
daad in zooverre, dat bij tuberculose bij het jonge kalf, waar men
dus een primaire infectie kan aannemen, zich soortgelijke processen
afspelen als bij tuberculose van het jonge kind. Een aangeboren
groote gevoeligheid wordt voor beiden aangenomen.

Eigenaardig is het, dat bij kinderen in 90 % der gevallen het pri-
mair-affect wordt gevonden in de longen, en bij kalveren in den
darmtractus. Het jonge kind, dat door lijders aan open tuberculose
wordt opgevoed zal toch herhaaldelijk tuberkelbacillen per os op-
nemen, eveneens bestaat de mogelijkheid, dat besmetting plaats
vindt door het drinken van tuberkelbacillenhoudende rundermelk.
Dat het kalf hoofdzakelijk per os geïnfecteerd wordt geloof ik met
Nieberle, echter lijkt het mij waarschijnlijk, dat de door hem
waargenomen gevallen, waarbij uitsluitend tuberculose der por-
tale lymphklieren werd gevonden, voor een gedeelte althans zijn
toe te schrijven aan een congenitale infectie.

Weliswaar ontvangen de portale lymphklieren eenige lymph-
banen uit het duodenunum, doch hun aantal is gering in verhouding
tot de groote massa, die van het overige deel van hét darmkanaal
afvloeien naar de mesenteriale lymphklieren. Deze laatste waren
slechts zelden door tuberculose aangetast, terwijl tuberculose der
retropharyngeale klieren in het geheel niet wordt vermeld.

Wat betreft de overeenkomt tusschen de tuberculose van het
volwassen rund en van den volwassen mensch, deze door Nieberle
beschreven overeenkomst kan tot misverstand aanleiding geven.

Immers de verhoudingen bij mensch en rund zijn niet dezelfde.
Terwijl bij jonge kinderen reeds bij ongeveer 20 % tuberculeuze
processen worden aangetroffen en bij volwassenen bij bijna 100 %,
zijn deze verhoudingsgetallen bij het rund : ± 0.3 % bij kalveren
(tot 3 maanden) en ± 22 % bij volwassen runderen. Bij den
mensch dus een frequentieverhouding kind-volwassene als 1:5,
bij het rund als 1 : 70. Wij zullen dus bij volwassen runderen
veelvuldig primaire tuberculose aantreffen en betrekkelijk zelden
beelden van reïnfectie (tertiaire tuberculose). De ervaring leert
dit ook. De beelden van uitgebreide lymphkliertuberculose en
metastasenvorming komen bij het volwassen rund lang niet zelden
voor, ook niet bij gevallen van chronische longtuberculose.

Het is opvallend, dat bij reïnfectie van het rund bijna als regel
alleen de longen zijn aangetast. Volwassen runderen kunnen worden
besmet door inhalatie, doch zeker niet minder vaak door ingestie,
en toch vindt men volgens Nieberle bijna uitsluitend een chro-
nische longtuberculose bij reïnfectie. De mogelijkheid bestaat.dat
bij deze vorm van tuberculose de reïnfectie endogeen is* dat wil
zeggen vanuit een reeds bestaanden haard. Dit moet dan zijn van-
uit een reeds bestaanden longhaard, immers lymphogene en haema-
togene metastasen treden bij reïnfectie zeer zelden op. Bij het min
of meer immuun geworden volwassen rund zouden de longen dus
gevoeliger moeten zijn voor een endogene of exogene besmetting
dan bij het van nature overgevoelige kalf, dat nog nimmer met
tuberkelbacillen in aanraking kwam.

Ook is het voor mij een duistere kwestie hoe bij het door vroe-
gere infectie relatief immuun geworden rund uiertuberculose op-
treedt. Volgens Nieberle zal dit wel steeds een endogene infectie
zijn, doch hoe is dit te rijmen met het ontbreken van metastasen
bij de chronische longtuberculose, waarbij zelfs de regionaire
lymphklieren niet worden aangetast.

Onwaarschijnlijk lijkt mij de verklaring van Nieberle voor het
intact blijven der regionaire lymphklieren bij chronische orgaan-
tuberculose (longen, uier). Nieberle zegt, dat in die gevallen tuber-
kelbacillen, welke ev. in de lymphklieren terecht komen, snel wor-
den afgebroken en daardoor geen tuberculeuze veranderingen ver-
wekken, of hoogstens grootcellige infiltraties. Hier komen dus direct
endotoxinen vrij, terwijl Nieberle elders de vorming van groot-
cellige infiltraties toeschrijft aan de werking van den tuberkelbacil
als „vreemd lichaam" en de exsudatieve processen met snelle
necrose aan de werking van endotoxinen.

Ook is het verwonderlijk, dat de tuberkelbacillen bij een gesen-
sibiliseerd dier in de longen een tuberculose verwekken met beslist
exsudatief karakter met uitgebreide necrose en in den uier bij het-
zelfde dier een proliferatieven vorm.

onderzoek betrekkelijk zelden mooie epithelioïd-celformaties aan-
treft en dat men deze wel zeer fraai kan zien bij het paard. Het is
voor mij echter nog een open vraag of wij deze verschillen kunnen
verklaren op de wijze zooals Nieberle dat doet. Het is toch bekend,
dat de verschillende diersoorten op éénzelfde prikkel anders kun-
nen reageeren en vooral microscopisch zeer verschillende beelden
te zien kunnen geven. Ook bij floride tuberculose van het paard
ziet men mooie epithelioïde cellen, en bijna geen verschijnselen van
exsudatieve processen, en dat zou toch niet het geval mogen zijn.
Dat de tuberkelbacillen bij het paard hoofdzakelijk zouden werken
als „vreemd lichaam" en dat hierbij de endotoxinen een zeer onder-
geschikten rol spelen lijkt mij geheel onwaarschijnlijk gezien de
soms geweldige uitbreiding van het proces, het bacteriegehalte en
de microscopische beelden.

In dit verband is zeker ook te denken aan de groote verschillen,
die men kan waarnemen bij tuberculeuze processen bij hond en
kat ; het is niet juist, dat deze dieren van nature een zekere resis-
tentie bezitten ten opzichte van den tuberkelbacil. Ook lijken mij
zeer leerzaam de verschillen van de microscopische beelden van
cavia-tuberculose en konijnen-tuberculose. Bij de eerste een beslist
exsudatief proces, bij de laatste een proliferatief proces, terwijl men
toch moeilijk kan volhouden, dat het konijn weinig gevoelig is voor
den runderbacil.

Of men uit het feit, dat de cellulaire afweer van het runder-
organisme tegenover den runderbacil minder heftig is, dan die van
het menschelijke organisme tegenover cle menschenbacil, mag con-
cludeeren, dat de runderbacil voor het rund minder giftig is dan
de menschenbacil voor den mensch lijkt mij onjuist. Men mag
uit de verschillende reacties van mensch en dier tegenover eenzelfde
soort bacteriën deze conclusie zeker niet trekken. Verder geven
willekeurige zeer virulente bacteriën soms sterke locale veranderin-
gen, in andere gevallen zijn de plaatselijke verschijnselen veel ge-
ringer.

In de publicaties van Nieberle vindt men feitelijk niets over
de grens, die getrokken moet worden tusschen „Spatgeneralisa-
tion" en reïnfectie, dit lijkt mij wel een belangrijk punt, hoewel
ik niet geloof dat deze grens te trekken is, vooral r.iet tusschen
„Spatgeneralisation" en endogene reïnfectie.

Het lijkt mij wel zeer gewenscht uit een algemeen wetenschappe-
lijk oogpunt, zoowel als voor de vleeschkeuring, dat de waarne-
mingen, maar vooral ook de interpretatie van Nieberle op
grooten schaal worden getoetst. Dit is alleen mogelijk door onder-
zoekers, die over zeer veel materiaal kunnen beschikken.

zal herhaaldelijk neiging hebben, een vraagteeken te plaatsen.
Dit neemt niet weg dat men voor het door Nieberle verrichte
onderzoek grooten eerbied moet hebben, en dat hij geheel nieuwe
gezichtspunten heeft geopend. De tijd zal moeten leeren welke de
beteekenis van dit werk is.

Nieberle. Studiën zur pathologischen Anatomie und Pathogenese der Tuberku-
lose der Haustiere. Archiv für wissenschaftl. und prakt. Tierheilkunde. Bnd.
60. S. 3 ; S. 293 ; S. 469. Bnd. 61. S. 81 ; S. 277.
Nieberle. Die Entstehung und Entwicklung der Tuberkulose der Haustiere.

Zeitschrift f. Infektionskrankheiten der Haustiere. Bnd. 38. S. 219.
Nieberle. Pathologische Anatomie und Pathogenese der spontanen Tuberkulose
der Haustiere unter besonderer Berücksichtigung der Ranke\'schen Lehre.
Beiträge zur Klinik der Tuberkulose. Bnd. 75. S. 179.
Nieberle. Pathologische Anatomie der spontanen Tuberkulose des Rindes.

Zentralblatl für die gesamte Tuberkuloseforschung. Bnd. 32. S. 601.
Ranke. Primäre, sekundäre und tertiäre Lungentuberkulose des Menschen.
Münch. Med. Wochenschrift 1917. S. 305 en Deutsches Archiv f. klin. Medizin.
Bnd. 119 en 129.

De leer van Ranke voor zoover deze betreft de verschillende reacties van het
individu dat reeds vroeger een tuberculeuze infectie doormaakte, tegenover het
individu dat voor de eerste maal door tuberkelbacillen wordt geïnfecteerd wordt
vrijwel algemeen aangenomen. Er bestaat een nauwe relatie tusschen de anato-
mische vormen en het vei loop van de tuberculose eenerzijds en de allergische
toestand van het organisme anderzijds. Het is gebleken, dat het niet mogelijk is
een strenge scheiding te maken tusschen den toestand van het organisme bij de
generalisatie van het primair-complex, een uiting van natuurlijke overgevoeligheid
(Allergie II Ranke) en die bij chronische orgaantuberculose, een uiting van ver-
worven immuniteit (Allergie III Ranke). Overgevoeligheid kan ook bestaan bij
chronische orgaantuberculose en relatieve immuniteit bij generalisatie. Vast staan
echter bij den mensch de verschillen in verloop en uiterlijk bij primaire infectie
en bij reïnfectie. De verhoudingen komen bij mensch en rund veel overeen, doch
er zijn ook verschillen. De verschillende reacties zijn bij het rund minder duidelijk
dan bij den mensch. Op grond van de allergieleer moet men hieruit concludeeren,
dat de bovine bacil voor het rund minder toxisch is, dan de humane bacil voor
den mensch. Een geringere antigene kracht veroorzaakt ook een geringere vorming
van antilichamen, de allergische verandering (Umstimmung) is bij het rund daar-
door minder duidelijk. Ook speelt de factor tijd in dit opzicht een groote rol.

Bij het rund spelen allergische toestanden in het verloop der tuberculose onge-
twijfeld een groote rol, men ontmoet ook hier verschijnselen van grootere gevoelig-
heid en van grootere resistentie, doch deze verschijnselen verloopen niet streng
in bepaalde volgorde ; bepaalde allergische toestanden en stadiën van het tuber-
culeuze proces dekken zich bij cle rundertuberculeuze niet.

Die Lehre von Ranke betreffend die verschiedenen Reaktionen des Indivi-
duums, das früher eine tuberkulöse Infektion durchmachte gegenüber demjenigen,
das sich zum erstenmale mit Tuberkelbazillen infizierte, hat in Fachkreisen ziem-
lich allgemein Eingang gefunden. Es besteht eine enge Beziehung zwischen den
anatomischen Formen und dem Verlaufe der Tuberkulose einerseits und dem

allergischen Zustande des Organismus andererseits. Es hat sich herausgestellt,
dass es nicht möglich ist, einen Unterschied zu machen u. zw. zwischen dem Zu-
stande des Organismus bei der Generalisierung des Primärkomplexes — eine Äus-
zerung der natürlichen Ueberempfindlichkeit (Allergie 11 Ranke) —und dem
bei chronischer Organtuberkulose — eine Äuszerung der erworbenen Immunität
(Allergie III Ranke). Deutlich sichtbar sind aber beim Menschen die Unterschiede
im Verlaufe und im Aussehen bei primärer Infektion und bei der Re-infektion.
Obige Verhältnisse stimmen beim Menschen und dem Rinde viel überein, doch
sind auch hier Unterschiede. Die verschiedenen Reaktionen sind beim Rinde
weniger deutlich zu erkennen als beim Menschen. Aus der Allergie-Lehre müssen
wir den Schluss ziehen, dass der Bazillus der Rindertuberkulose für dieses weniger
toxisch ist als der zugehörige Tuberkelbazillus für den Menschen. Eine geringere
antigène Kraft hat auch eine geringere Bildung von Anti-Stoffen zur Folge, die
allergische Veränderung (Umstimmung) ist beim Rinde dadurch weniger deutlich.
Auch spielt die Zeit in dieser Hinsicht eine grosse Rolle.

Beim Rinde spielen allergische Zustände im Verlaufe der Tuberkulose zweifels-
ohne eine grosse Rolle, doch begegnet man auch hier grösserer Empfindlichkeit,
bezw. grösserem Widerstande, doch verlaufen diese Erscheinungen nicht in einer
bestimmten Weise ; bei Rindertuberkulöse ist oft ein gewisser Unterschied zwi-
schen einem bestimmten allergischen Zustande einerseits und dem Stadium der
Tuberkulose andererseits zu sehen.

The theory çf Ranke, as far as it concerns the difference in reaction of indivi-
duals, that have already passed through an infection of tuberculosis and those,
that are infected for the first time, is as good as generally accepted.

There is a close relation between the anatomical forms and the progress of
tuberculosis on one side and the allergica! condition of the organism on the other
hand.

It proved not to be possible to make a sharp distinction between the condition
of the organism, with the generalisation of the primary complex, a demonstration
of natural hypersensibility (allergy II Ranke) and that, during chronical organ-
tuberculosis, a demonstration of obtained immunity (allergy III Ranke).

Hypersensibility too can occur in chronical organtuberculosis and relative
immunity in generalisation. But in man differences in progress and aspect in pri-
mary infection and re-infection are definitely settled.

Those differences in man and cow correspond in the main points, but there
are also points, in which they differ again.

On account of the theory of allergy, one may conclude that the bovine bacillus
is less toxical to the cow, than the human one to man. A smaller antigen-power
causes a smaller forming of antitoxins, the allergical transformation in cows is
therefore less evident.

Allergical conditions are without doubt of importance to the progress of tuber-
culosis in cows, one meets also here with symptoms of greater sensibility and of
greater resistence, but those symptoms do not strictly pass off in a fixed order ;
special allergical conditions and stadia of the bovine tuberculous process do not
correspond completely.

La plupart des auteurs admettent la théorie de Ranke quant au fait des ré-
actions nettement différentes vis à vis de l\'infection tuberculeuse chez l\'individu
qui eut déjà à subir une atteinte antérieure et celui dont l\'organisme se trouve être
sous le coup d\'une première infection par les bacilles tuberculeux.

Des rapports étroits s\'observent entre la nature anatomique et "le cours de la
maladie d\'une part, l\'état allergique de l\'organisme d\'autre part.

Il a paru, qu\'on doit admettre comme impossible de différencier clairement
l\'état de l\'organisme lors d\'infection primaire généralisée (indice d\'une hyper-
sensibilité naturelle — Allergie II de ranke), d\'avec l\'état des organes, observé
lors de tuberculose chronique, qui serait une manifestation de l\'immunité acquise
(Allergie III).

Notons toutefois qu\'une hypersensibilité de l\'individu peut se rencontrer lors
de lésions chroniques de tuberculose des organes, de même qu\'une immunité
relative peut se manifester lors d\'infection généralisée.

En médecine humaine on admet une symptomatologie et une évolution bien
distinctes dans les cas d\'infection primaire et de ré-infection ; chez les bovidés
par contre ces diverses réactions organiques se montrent moins nettes.

La théorie allergique permet de conclure que le bacille tuberculeux bovin se
présente comme moins toxique pour les bovidés, que le bacille humain pour l\'hom-
me ; d\'autre part, plus la formation d\'antigènes sera-t-elle. minime, moins forte
sera la production des anticorps et l\'adaptation allergie (Uinstimmung) ne se
montrera de ce fait pas si probante chez les bovins en plus le facteur „temps"
joue-t-il un rôle important.

On doit admettre que dans l\'évolution de la tuberculose bovine interviennent
certains états allergiques qui nous donneraient ces phénomènes de grande sensi-
bilité ou de grande résistance à l\'infection, états dont les symptômes cependant
ne se reproduisent pas méthodiquement : nous voyons en effet que certaines con-
ditions allergiques de l\'individu n\'entrainent pas nécessairement certains stades
du processus tuberculeux.

De geschiedenis vermeldt opvallend hooge leeftijden Zoo zou Izaak, zoon van
de aartsvader Abraham, 180 jaar zijn geworden ; zijn zoon Jacob 147 jaar. In
Hongarije werd een man 185 jaar, een andere 172. De vrouw van deze laatste stierf
op 164-jarige leeftijd ; zij was 147 jaar met haar man getrouwd geweest.

Een ongetrouwde juffrouw van Breukelen te Leeuwarden bracht het tot
115 jaar; een engelsman Thomas Parre tot 155 ; zijn achterkleindochter werd
130 jaar. Als men de levensloop der meer dan honderd-jarigen nagaat, blijkt dat
de levensomstandigheden zeer verschillend waren, maar allen waren tot op hoogen
leeftijd zeer werkzaam ; bijna allen ware gehuwd ; velen zelfs voor de zooveelste
maal na hun 80ste jaar.

Dat ook onmatigheid een hooge leeftijd met altijd uitsluit, bleek bij een ierse
boer Brown, die op 120-jaiigen leeftijd stie^rf. Op zijn grafschrift stond vermeld
dat hij door de kracht van het sterke bier zoo oud geworden was; dat hij altijd
door drank beneveld was en dan zoo woest, dat zelfs de dood bang voor hem was en
hem eindelijk bij verrassing greep toen hij eens, tegen zijn gewoonte, nuchter was.
(Uit N. T. v. G. 193T, III No. 28, blz. 264).

Het is niet bekend hoe oud apen kunnen worden, daar dat in de natuur niet is
na te gaan en de dieren in gevangenschap gewoonlijk na korter of langer tijd aan
ziekten sterven. Enkele uitzonderingen zijn bekend ; in de Dresdener dierentuin
leefde een chimpansee 15 jaar en in Los Angeles was in 1929 een chimpansee die
bijna 30 jaar in gevangenschap was en reeds geheel grijs. Brandes (der Zoölogische
Garten 1931, Heft 3- -5) schat de leeftijd die chimpansee\'s en orang-oetans kunnen
bereiken op 30 jaar. Vr.

Bij de vorige demonstratie¹) werden eenige reflexen vertoond,
opgewekt bij het dier, hetzij onder normale omstandigheden, het-
zij onder lichte narcose.

Om een nader inzicht in deze reacties te krijgen maken wij liever
gebruik van een preparaat zonder hemispheren, en wij kiezen weer
de beenreflexen tot doel van het onderzoek. Nadat bij de genarco-
tiseerde kat beide carotisarterien onderbonden zijn wordt het
schedeldak blootgelegd en geopend, en onder diepe narcose wor-
den vervolgens de hersenvliezen opengeknipt en beide hemi-
spheren met de corpora striata in haar geheel weggenomen. Wij
verwijderen dus niet de groote hersenen maar beperken ons tot
dat gedeelte, dat boven de thalami optici gelegen is. De thalami
en de caudaalwaarts gelegen corpora quadrigemina worden met
groote zorg gespaard voor elke beschadiging, want alleen dan zal
het verkregen thalamuspreparaat, zoo wordt het preparaat ge-
noemd waarbij alle centra boven de thalami verwijderd zijn, de
reflexen die wij bespreken willen, kunnen vertoonen. De voorste
schedelholte bevat dus enkel nog aan haar basis de thalami en de
corpora quadrigemina, waarvan de achterste reeds onder het ten-
torium door de kleine schedelholte bereiken. De bloeding in de
schedelholte is gering, dank zij de afsluiting van de carotisarterien en
de tijdelijke compressie van de vertebraalarterien. De huidwond over
den schedel wordt gesloten, en nadat wij het preparaat eenigentijd
met rust hebbengelaten om de directe gevolgen van denchirurgischen
ingreep, wel aangeduid als de verschijnselen van shock, te laten
herstellen, tot i uur is voldoende), is het voor ons doel geschikt.

Het biedt belangrijke voordeelen boven de kat in narcose.
Door het wegnemen van de hersenschors, den zetel van het be-
wustzijn, is elke aanleiding tot de narcose vervallen. Daardoor
worden wij eenerzijds ontslagen van de zorg om de narcose de ge-
wenschte diepte te geven, anderzijds ontgaan wij het gevaar van
den narcosedood, verbonden aan de toediening van het narcoticum
uren achtereen. Verder werken wij nu met een preparaat, dat niet
voortdurend een groote hoeveelheid aether bevat, dat de resul-
taten van de proeven kan beïnvloeden. De aanvankelijk toege-
diende hoeveelheid heeft spoedig met de uitgeademde lucht het
lichaam verlaten.

adembewegingen ongestoord door. Een enkele keer breiden de
shockverschijnselen zich zoo ver eau daal waarts uit, dat de
functie van de medulla tijdelijk gestoord wordt. Het is om deze
reden, dat het toestel voor de kunstmatige adembewegingen gereed
staat ; het behoeft slechts met de trachea te worden verbonden om
de longen te ventileeren, en het preparaat door deze moeilijke
periode heen te helpen.

De thalamuskat heeft niet alleen de ruggemergreflexen behou-
den, maar vertoont ook die reflexen wier centra hooger op in de
medulla en in den hersenstam gelegen zijn, even prompt als voor-
heen. De corneareflex en de oorreflex, een beweging van de oor-
schelp en van het hoofd, die optreedt na aanraken van de haren
in de omgeving van den ooringang, zijn duidelijk aanwezig. Voor
den knieschijfreflex geldt natuurlijk hetzelfde ; zelfs is deze ver-
sterkt door de afwezigheid der hemispheren.

Trachten wij een achterbeen te buigen door de zooivlakte neer te
drukken, dan wordt een flinke tegendruk ondervonden, voort-
spruitende uit het verzet dat de strekkers bieden. En nadat het
been is vrijgelaten neemt het weer de reeds vroeger beschreven
houding aan, een gevolg van een eigenreflex der strekspieren.
Nu treedt een merkwaardigheid aan het licht. Wordt de druk niet
krachtig met de vlakke hand uitgeoefend, maar drukken wij de
zool voorzichtig met een enkele vinger, dan treedt een strekreflex
van geheel ander karakter op : het been voert een snelle, krachtige
strekbeweging uit. Een uiterst geringe druk is voldoende. Zelfs be-
hoeft men slechts de zool aan te raken om den reflex te zien
optreden, wanneer het plantaire zooikussen of de huid tusschen
het zooikussen en de teenen gekozen wordt. In deze huid ligt dus
een zeer gevoelig receptief-veld voor den homolateralen strek-
reflex, die femur, tibia en metatarsi vrijwel in eikaars verlengde
brengt, terwijl de teenen in plantairflexie komen en de nagels,
aanvankelijk verscholen, uitgeslagen worden. De teweeg gebrachte
reflex vertoont alle componenten, die ook de spontane strekbe-
weging van een achterpoot onder normale omstandigheden bevat.

Terwijl het homonyme been duidelijk in strekking komt geeft
ook het heteronyme een houdingverandering waar te nemen :
het valt een weinig samen; de hoeken van knie- en tersaalgewricht
worden kleiner. Het effect blijft dus niet beperkt tot de geprikkelde
zijde, maar grijpt in het ruggemerg over naarden anderen kant om
\\ia de voorste ruggemergwortels het contralaterale achterbeen te
bereiken, en tot den zoogenaamden gekruisten reflex aanleiding
te geven. Deze laatste is beduidend zwakker dan de homolaterale.
De gekruiste reflex is een voorbeeld van het uitstralingsverschijnsel
in het ruggemerg, de z.g. irradiatie.

ander karakter, kortheidshalve pijnprikkel genoemd, en een geheel
ander verschijnselencomplex treedt te voorschijn. Terwijl het pre-
paraat steeds in rugligging blijft en de ledematen weer hun halfge-
bogen stand ingenomen hebben, knijpen wij de huid van een der
teenen of van de zool met een pincet. Het been gaat terstond in
sterken buigstand over, en contralateraal ontwikkelt zich een
strekreflex. Hetzelfde effect treedt op wanneer de teenen saamge-
drukt worden. In tegenstelling met de zooeven beschreven, als
antwoord op den tactielen prikkel optredende homolaterale strek-
king die slechts kort duurde, houdt de homolaterale buigreflex
veel langer aan, en tot zekere hoogte even lang als de prikkel
aanhoudt. Hij onderscheidt zich verder door een duidelijker contra-
laterale uitstraling, waardoor de fraaie gekruiste strekreflex.
Ook in een ander opzicht blijkt de ipselaterale buigreflex den
voorrang te hebben en den strekreflex te overheerschen.

Maar alvorens dit te laten zien moet ik U wijzen op de onjuist-
heid die wij begingen, door hier van een pijnprikkel te spreken.
Van pijn kan bij ons preparaat immers geen sprake zijn. On-
danks dat werd de prikkel door een ongewijzigde reactie ge-
volgd, waaruit af te leiden is, dat pijn niet noodig is voor het tot
stand komen van het motorische effect. Het is intusschen moeilijk,
in het alternatief tactiele prikkel — pijnprikkel de laatste bena-
ming door een juistere Hollandsche te vervangen. Sherrington
vermijdt het begrip pijn door den prikkel als „nocuous" aan te
duiden, wat wij het best vertalen kunnen door „schadelijk". In
elk geval blijkt het preparaat, schoon zonder eenige pijnperceptie,
dank zij zijn specifieke zintuigjes in de huid, zool- en teenkussens,
terdege in staat, de genoemde prikkelkwaliteiten te onder-
scheiden, waardoor zij op geheel verschillende wijze beantwoord
worden.

Vanuit de voetzool kunnen dus twee tegengesteld gerichte
reflexen opgewekt worden. Welke van de twee heeft nu den voor-
rang? M. a. w. wat zal er geschieden wanneer beide prikkelsoorten
tegelijk of kort na elkaar toegepast worden? Om dit te onder-
zoeken hangen wij aan een teen van het in homolaterale strekking
gebrachte been een klemmetje of een serrefine : terstond klapt
het been samen, terwijl het heteronyme in strekking komt. Wordt
omgekeerd eerst de homonyme buigreflex opgewekt, dan gelukt
het niet meer het been door een tactielen prikkel van de zool uit
in strekking te brengen. De homolaterale buigreflex is dus krach-
tiger ontwikkeld dan de strekreflex, en overheerscht dezen ; een
zwakke prikkel is reeds in staat, den laatste te onderdrukken.

Wij zijn nu in de gelegenheid om de remming, die elke contra-
heerende spiergroep op haar antagonisten uitoefent, en die reci-
prook is, zichtbaar te maken. Daartoe wordt het achterbeen in
verhoogde strektonus gebracht door van den eigenreflex der strek-

kers gebruik te maken : met de handpalm wordt op de zool eenige
keeren achtereen een druk uitgeoefend, en wij voelen den toene-
menden weerstand tegen de hand. Worden nu, terwijl wij den weer-
stand blijven waarnemen, met dezelfde hand de teenen saamge-
drukt, dan voelen wij den weerstand plots wegvallen, en het
been klapt samen : de aanvankelijk opgewekte verhoogde strek-
tonus wordt geremd en tot afneming gebracht door den tweeden
prikkel, die de buigers tot vermeerderde werkzaamheid aanzette.

Ook de patellareflex, oorspronkelijk zeer duidelijk aanwezig,
is niet meer op te wekken, wanneer de tik op den rechten patella-
band gecombineerd wordt met den buigprikkel : de remming door
den laatste op de strekkers is zoo sterk, dat de verslapte quadri-
ceps geen spanning kan ontwikkelen.

Deze remmingen zijn even zoo vele voorbeelden voor den in-
vloed, dien de eene reflex op den anderen kan uitoefenen. Wil men
het effect van een prikkel onderzoeken of een reflex beoordeelen,
hetgeen ook clinisch herhaaldelijk voorkomt, dan is het dus ge-
wenscht andere prikkels, die ook tot een reflex aanleiding zouden
kunnen geven, zooveel mogelijk uit te sluiten. Aan den anderen
kant kan men clinisch van deze remmingen gebruik maken om
ongewenschte reflexen te onderdrukken.

De buigreflex, zoo wordt kortweg de homolaterale buiging
aangeduid, kan door prikkels van verschillende soort opgewekt
worden. Een speldeprik, een warmteprikkel en een electrische stroom
zijn even doelmatig als het hier toegepaste knijpen van de huid of
het samendrukken van de teenen. De electrische prikkel biedt nog
het voordeel, dat zijn sterkte nauwkeurig geregeld kan worden.
Wordt deze klein genomen, dan vertoont alleen de ondervoet
den reflex ; versterkt men den prikkel, dan wordt eerst de sprong,
vervolgens het heupgewricht in den reflex betrokken, terwijl pas
bij nog intensieveren prikkel irradiatie naar de andere zijde plaats
heeft, met als gevolg de heterolaterale strekking.

De vertoonde reflexen leveren een beeld van de zorgvuldige
coördinatie tusschen :

Doch de onderlinge samenwerking breidt zich nog verder uit.
Wordt de huid van een voorbeen door een zoogenaamden pijnprik-
kel getroffen, dan zien wij ook daar een buigreflex optreden, die
zich bij voldoende intensiteit van den prikkel naar de andere li-
chaamshelft uitbreidt, maar daarenboven heeft irradiatie naar de
achterhand plaats, waar het heterolaterale been homoloog geinner-
veerd wordt ; dat wil dus zeggen : de diagonaal geplaatste beenen
bewegen zich op overeenkomstige wijze.

De fraaie wijze, waarop verschillende spieren, spiergroepen en
ledematen blijken samen te werken is treffend en bewonderens-
waardig. Waar is het centrum van dit mechanisme? Het ligt in
het centrale zenuwstelsel. Reeds de buigreflex, opgewekt door
een naaldenprik, maakt dit waarschijnlijk. Hier kunnen niet meer
dan één of hoogstens twee zenuwvezelen geprikkeld worden. Zij
geleiden den impuls naar het ruggemerg, waar hij naar motorische
neuronen wordt verder geleid. Maar het effect is een gecoör-
dineerde contractie van verschillende spieren, die door verschillende
ruggemergsegmenten geinnerveerd worden. Reeds de zwakst werk-
zame prik bereikt motorische centra, in verschillende ruggemerg-
segmenten gelegen. Bij versterking van den prikkel neemt wel de
graad van verspreiding toe, doch vrijwel onafhankelijk van het
aantal in het receptieve veld geprikkelde zintuigjes. Een werk-
zame prikkel geeft dus steeds een plurisegmentaal effect.

Dat door ruggemergvergiften dit wonderlijke mechanisme van
samenwerking verstoord wordt levert het bewijs.

Het genie van Descartes had reeds in de 17e eeuw een reciprook
verband tusschen buigers en strekkers voor een vlotte beweging
noodzakelijk geacht. In 1677 beschreef hij zelfs zulk een verband
voor de oogspieren. Een groot verschil tusschen zijn op wijsgeerige
gronden gevestigde meening en de thans geldende is echter hierin
gelegen, dat Descartes den zetel van de regeling in de peri-
ferie onderstelde, terwijl experimenteel de centrale ligging is aange-
toond.

Wanneer het dier een been, b.v. het achterbeen op den grond zet,
zal de tactiele prikkel op de voetzool aanleiding geven tot een
krachtigen, betrekkelijk kort aanhoudenden strekreflex, die echter
lang genoeg duurt om den lichaamslast op te vangen, en daardoor
het lichaamsgewicht de gelegenheid geeft de strekkers aan te
zetten tot het ontwikkelen van hun eigen reflex. Zoodra de
spanning in deze strekkers evenwicht maakt met den uitstrek-
kenden invloed van de zwaartekracht heeft de reflex zijn grens
bereikt. Zoolang het dier staat blijft dus de spierspanning op een
bepaalde hoogte gehandhaafd.

Voor het staande dier is deze stareflex onontbeerlijk. Het zou
onmogelijk zijn, door middel van willekeurige innervatie eenigen
tijd achtereen de kracht, waarmede de spieren zich dienen te con-
traheeren zoodanig af te stemmen, dat geheel aan de elk oogenblik
wisselende eischen zou worden voldaan. Voor zulk een eisch is
een automatische voorziening noodig die in werking treedt, zoodra
de behoefte zich heeft doen gevoelen. Het thalamuspreparaat ver-
toont prompt den stareflex, wanneer wij het op de achterhand
laten rusten.

Deze treedt in werking, zoodra zich een pijnprikkel die aan zool of
ondervoet aangrijpt, Voordoet. Komt het zooikussen of, wat nog
sterker effect heeft, de huid tusschen zooikussen en teenen, in aan-
raking met een scherp voorwerp, dan is het de buigreflex die de
beschadiging tot een minimum beperkt. Al naar de intensiteit van
den prikkel verschilt de graad van de buiging. Op het oogenblik
dat een nageltred ontstaat, zoov/el als bij den pijnprikkel, die een
ontsteking in den voet vergezellen kan, is de buigreflex voor den
stand en den gang van het paard beslissend. Gemakkelijk, zelfs
gemakkelijker dan den nog niet ervaren clinicus aangenaam is,
laat zich de buigreflex demonstreeren bij een paard, waar de huid-
zintuigen ten gevolge van een in of in de naaste omgeving van de
huid zetelende ontsteking een verhoogde prikkelbaarheid hebben
gekregen. Onvoorzichtige aanraking van de mediale vlakte van
schenkel, tarsus of metatarsus kan dan een zoo sterke buiging
van het been, ook van het heupgewricht, ten gevolge hebben, dat
het dier naar den anderen kant dreigt om te vallen. De heterola-
terale strekreflex draagt ertoe bij, dat het in den regel bij een
bedreiging blijft.

Maar ook wanneer de buigreflex minder heftig is moeten wij de
beteekenis van de heterolaterale strekking erkennen. Immers de
last, die aanvankelijk op twee achterbeenen rustte moet, wanneer
de buigreflex optreedt, door het heterolaterale been alleen gedragen
worden, waartoe verplaatsing van het zwaartepunt en verhooging
van de spanning der strekkers noodzakelijk is. Dat voor het tot
stand komen van de laatste de proprioceptieve reflex der strekkers
mede behulpzaam is, spreekt vanzelf. Reflexen, wier receptief veld
in pezen, beenvlies en gewrichten gelegen is, verleenen tevens hun
medewerking.

Wij willen er even de aandacht op vestigen, dat voor de ver-
toonde reflexen gebruik werd gemaakt, van een thalamuspreparaat.
De vraag is gewettigd, of de bij zulk een preparaat te voorschijn
tredende mechanismen dezelfde rol spelen bij het normale dier ;
of b.v. willekeurige bewegingen (wij bespreken niet de vraag, in
hoeverre de bewegingen die wij willekeurig plegen te noemen inder-
daad door wil en keuze beheerscht worden) van dezelfde me-
chanismen gebruik maken. Reeds werd gewezen op de volledigheid
en de goede coördinatie der reflectorisch opgewekte bewegingen,
waarbij b.v. strekking gepaard ging met uitslaan en spreiding,
buiging met verbergen en verzamelen van de nagels resp. de teenen,
evenals bij het normale dier het geval is. Nog belangrijker is het
feit, dat door experimenteele prikkeling van de hersenschors geheel
dezelfde bewegingsvorm met dezelfde coördinatie kan worden
opgewekt. Tot het staan en het gaan van het dier leveren de hier
getoonde reflexen de bouwsteenen. Het thalamuspreparaat ver-
toont niet alleen den stareflex, wanneer wij de achterhand op den

grond laten rusten. Het staat op alle vier beenen en loopt zelfs
rond op een wijze, niet te onderscheiden van de gewone locomotie,
wanneer het eenige uren den tijd gekregen had om zich van den
operatieven ingreep geheel te herstellen. Loopbewegingen van de
achterhand kan men bij hond en kat in narcose waarnemen, wan-
neer men het dier vrij in de lucht houdt, de beenen naar beneden.
Tal van andere dan de genoemde reflexen heeft men in de lede-
maten leeren kennen, alle opgebouwd op de hier gegeven beginselen.
Zij alle komen bij de thalamuskat geheel overeen met de bewegin-
gen, die de normale kat te zien heeft. Zoo beschreef Rademaker
een groep bewegingen, die de achterpoot uitvoert wanneer hij naar
voren wordt getrokken, zoodat de strekkers van den sprong en
de buigers van het kniegewricht worden uitgerekt , de bewegingen
maken den indruk, dat het dier zich bevrijden wil. Ook deze ge-
compliceerde bewegingen zijn reflexen, zooals Rademaker aan-
toonde, want ook het thalamuspreparaat vertoont ze.

Nog een tweede vraag dient besproken te worden. De reflexen,
die de bouwsteenen voor het staan en voor de bewegingen leveren
worden door tweeërlei prikkels opgewekt : exteroceptieve, die van-
uit de omgeving het dier bereiken en dus voor een groot deel op de
huid inwerken, en proprioceptieve, die in het dier ontstaan in spie-
ren, peezen, gewrichten enz. Welke van deze twee groepen is van het
meeste belang ? Sherrington en zijn medewerkers hebben aange-
toond dat, hoe belangrijk de eerste groep ook moge zijn voor het
bestaan van het dier temidden van zijn omgeving, de groep der
enteroceptieve beslissend is voor de lichaamshouding tegen de
zwaartekracht in en voor de locomotie.

Ons thalamuspreparaat doet ons nog meer proprioceptief opge-
wekte reflexen kennen.

Wij brengen het weer in symmetrische rugligging, terwijl hoofd
en hals op de tafel rusten. Wordt nu het hoofd naar rechts ge-
bracht, dan strekt zich het rechter, aanvankelijk half gebogen, voor-
been ; het linker daarentegen gaat verder doorbuigen door spannings-
afneming van zijn strekkers. Omgekeerd brengt hoofdwending naar
links in het linker voorbeen strekking, doorbuigen in het rechter.
Dat in het heteronyme been spanningsvermindering optreedt in de
strekkers blijkt nog uit het slapper aanvoelen dier spieren. Vervol-
gens wordt het hoofd uit den symmetrischen stand in ventraalflexie
gebracht, zoodat dus de onderkaak het sternum nadert : beide
voorbeenen buigen zich, terwijl dorsaalflexie (langs den tafelrand
heen) een bilateralen strekreflex geeft. Het allerfraaist treedt de
standverandering aan den dag in carpaalgewricht en teenen. De
heteronyme strekremming gaat gepaard met adductie en pro-
natie. Wordt het preparaat vrij in de lucht gehouden met de bee-
nen benedenwaarts, dan veroorzaken de genoemde hoofdwendingen
dezelfde reflexen. Deze motorische effecten worden opgewekt van-

uit de halsspieren, die door de afwijking van het hoofd uit den
nulstand contralateraal worden gerekt. Kunnen de labyrinthen,
die belangrijke receptieve velden zijn, zoodra het hoofd een
anderen stand in de ruimte gaat innemen, niet tevens aan deze
reflexen deelnemen? Bij de latsrale hoofdwendi.ngen is dit uitge-
sloten, want de hoofdstand in de ruimte verandert hierbij niet.
Anders is dit bij de dorsaal- en de ventraalflexie. Hier kan de in-
vloed echter niet overwegend zijn ; want brengen wij dezelfde ver-
andering van den hoofdstand teweeg zonder dat rekking in de
halsspieren optreedt, dus door den romp de verplaatsing van
het hoofd te laten volgen, dan is van een reflex der voorbeenen
geen sprake. Om de halsreflexen nader te analyseeren, zooals door
Magnus geschiedde, is het echter noodig eiken invloed van de
labyrinthen, direct of indirect, onmogelijk te maken, door deze
te exstirpeeren.

Terwijl in de labyrinthen prikkels voor reflexen aangrijpen wan-
neer de stand van het hoofd in de ruimte gewijzigd wordt, treden
de halsreflexen dus regelend op, zoodra het hoofd ten opzichte van
den romp van plaats verandert. De houding van den laatste blijft
dan niet ongewijzigd, maar gaat zich harmonisch bij die van hoofd
en hals aansluiten. De halsreflexen vormen daartoe den schakel,
die zich zoo duidelijk bij de voorste ledematen laat demonstreeren.

Het valt niet moeilijk, de beteekenis dezer laatste reflexen door
een voorbeeld bij het normale dier toe te lichten. Wordt bij het
paard de rechter teugel ingekort, en de hals een weinig naar rechts
gebogen, dan komt het homonyme voorbeen in strekreflex, ter-
wijl de strektonus van het linker wordt verlaagd. De buiging van
liet linker been, noodig om dit naar voren te kunnen brengen,wordt
hierdoor vergemakkelijkt, terwijl de strekreflex van het rechter het
dragen van den lichaamslast begunstigt. Dat voor een zuiver
afgemeten, op het juiste oogenblik uitgevoerde wending een zekere
beginspanning in de halsspieren noodzakelijk is, een feit eiken
ruiter bekend, is geheel in overeenstemming met de beschouwing,
die wij vroeger bij de bespreking van den patellareflex gaven :
de reflex kan alleen dan tot stand komen, wanneer tevoren de
spierspanning voldoende was.

RAPPORT, uitgebracht op verzoek van de ziektebestrijdingscomraissie uit het
bestuur der Oostelijke Pluimvee-Coöperatie.

Sedert Rettger in het jaar 1900, als oorzaak der z.g. witte
diarrhee bij kuikens, de Bacillus Pullorum kon aantoonen, is de
studie dezer aandoening in verscheidene landen, waar de kippen-
fokkerij binnen het raam eener hoogst mogelijke intensiveering
gedreven werd, tot eene noodzakelijkheid geworden. Parallel met
de zucht, om door kunstmatige broederij te blijven voldoen aan
de vraag naar kuikens, afkomstig van stammen, waarbij door
sterke selectie op produceerend vermogen, de legprestatie opge-
voerd was tot maximale hoogte, heeft zich de pulloruminfectie
als een dreigend gevaar en eene waarschuwing tevens geopenbaard.
Dat de witte diarrhee der kuikens zeer nauw samenhangt met de
poging tot intensiveering der pluimveeteelt komt al zeer sprekend
tot uiting, wanneer men den ziektegang in verschillende fokgebieden
aan eene nadere beoordeeling onderwerpt. Amerika gaf de eerste
waarschuwing in dit opzicht en opvolgend zag men in de cultuur-
staten van Europa de aandoening met haar typisch explosief
karakter déir uitbreken, waar, gedreven door een alleszins goed-
bedoelde poging van self-help, de kippenfokkerij in een luttel
aantal jaren tot ongekende uitbreiding geraakte. Tot voor enkele
jaren was de ziekte in Duitschland zoo goed als onbekend, doch
zoodra ook hier de handen ineen geslagen werden om door mobili-
satie van de binnenlandsche hulpbronnen zich eene mate van
onafhankelijkheid tegenover het buitenland te verzekeren, open-
baarde zich de aandoening in die mate, dat zij al zeer spoedig eene
feitelijke bedreiging is gaan vormen voor eene mogelijke rentabi-
liteit van het bedrijf.

De pulloruminfectie der kuikens kan beschouwd worden als een
noodzakelijk kwaad, inhaerent aan het grootbedrijf en alle middelen
door de wetenschap tot dusverre tot eene mogelijke bestrijding
aangevoerd, zullen slechts dan blijvend succes kunnen hebben,
indien de voorwaarden waaronder de fokdieren, in het bijzonder
gedurende de eerste levensweken gehouden moeten worden, zoo-
danig kunnen zijn, dat aan de infectiekiemen de kans om tot ont-
plooiing te geraken, ontnomen kan worden. In de eerste plaats
rijst hierbij de vraag, welke in de huisdierfokkerij in het algemeen
steeds dringender gesteld behoort te worden, in hoeverre aan de een-
zijdige productieteelt, zooals deze zich min of meer noodgedwongen

op de moderne maatschappelijke verhoudingen en behoeften heeft
ingesteld, een gebiedend „Halt" dient te worden toegeroepen.

Het spreekt zonder meer, en de praktijk geeft dagelijks hiervoor
de meest duidelijke voorbeelden, dat onder den invloed van mo-
derne fokmethoden, het weerstandsvermogen der jonge dieren in
die mate nadeelig beinvloed wordt, dat ir.fectiekiemen, welke in
normale gevallen bij krachtige individuen, als commensaal in het
lichaam aanwezig kunnen zijn, zonder hun ziekmakend vermogen
tot ontplooiing te kunnen brengen, plotseling, onder bepaalde voe-
dings- en hygienische verhoudingen kunnen veranderen in M. O.
welke eene massa-sterfte kunnen veroorzaken.

Van Loghem heeft eenige jaren geleden op grond van eene uit-
gebreide studie op het gebied van de influenza der menschen
waardevolle gegevens bijeengebracht met betrekking tot deze
infectiemodus, de z.g. commensale infectie, en ook op het terrein
der pulloruminfectie is de mogelijkheid tot het ontstaan van een
dergelijke infectiemodus naar ons oordeel niet geheel van de hand
te wijzen. Wij komen hierop nader terug.

Een niet te locchenen feit vormt hierbij de omstandigheid dat
het bij de kunstmatige broedmethoden, zooals deze zich in de
laatste jaren met een sneltreinvaart hebben ontwikkeld, weliswaar
mogelijk wordt, zich op vlotte wijze aan te passen aan de eischen
van de markt : veel kuikens met kans cp veel eieren, dcch ter
andere zijde rijst de vraag, en de beantwoordirg hiervan wordt
met den dag dringender, öf bij het moderne massabedrijf, dat ge-
groeid is in enkele jaren naar verhoudirgen welke zeer ver van de
natuurlijke broedmethode staan, de eischen van natuurlijken cpfck
niet in die mate uit het oog zijn verloren, dat van een regelmatig
fokbedrijf moeilijk sprake meer kan zijn. Ock voor den meest
conscientieusen fokker zal het order de gegeven omstandigheden
vaak niet meer mogelijk zijn alle gewerschte maatregelen voor op-
fok en verpleging volledig in de hand te houden. Het is orze vaste
overtuigirg dat in het bijzonder met betrekkirg tot de witte
diarrhee der kuikens, aan de maatregelen der off.\'cieele wetenschap,
zooals deze culmineeren in het systematische bloedonderzoek, met
de bedoeling de z.g. reactiedieren te elimineeren, ook voor de toe-
komst slechts dan effectieve beteekenis kan blijven worden toe-
gekend, indien deze gepaard gaan, liever gezegd, vóórafgegaan
worden door die maatregelen, welke waarborgen kunnen geven voor:

b. het scheppen van voedings- en hygienische verhoudirgen welke ook
in een massabedrijf toe te passen en te controleeren zijn, en de mo-
gelijkheid blijven geven dat ieder individu krijgt hetgeen het
lichaam vraagt, niet te veel en niet te weinig.

Naar ons oordeel, en wij staan hierin niet alleen, behoort het
zwaartepunt der bestrijding verlegd te worden naar deze richting.

Ten onrechte is door eene onjuiste interpretatie van de waarde
van het bloedonderzoek de meening geboren, dat deze methode
voldoende zou kunnen zijn om ons uit het moeras te halen. Niets
is minder juist dan deze bewering, en het moge hier nog eens met
nadruk herhaald worden dat het dient, om de zieke dieren en de
z.g. smetstof- of virusdragers te onderkennen en, door ze uit den
hoenderstapel te verwijderen een bekende mogelijkheid van smet-
stofversprei ding te elimineeren, waarbij er uitdrukkelijk tegen
gewaarschuwd dient te worden, om bij de fokkers de meening te
doen postvatten, dat verdere maatregelen van welken aard over-
bodig of nutteloos zouden zijn. Veel meer dan men oppervlakkig
geneigd is te vermoeden heeft zich in fokkerskringen de meening
genesteld, dat het plechtanker der bestrijding gelegen is in het
bloedonderzoek zonder meer. Een en ander heeft, meer dan noo-
dig is, de hoofdaandacht afgeleid en gevoerd tot toestanden welke
eene onmiddellijke uitbreiding der aandoening ten zeerste in de
hand gewerkt en vergemakkelijkt heeft. Het is onze vaste overtui-
ging dat van de zijde der vertegenwoordigers der officieele weten-
schap het postvatten dezer totaal onjuiste meening vergemakke-
lijkt is. Nog meer is deze misstand tot bron van uitbreiding ge-
worden, doordat bij de afnemers van z.g. eendagskuikens, zonder
eenigen redelijken bestaansgrond, het z.g. „Pullorumvrij" in dien
zin werd opgevat, dat bij het opfokken van het aangekochte mate-
riaal, elke verdere maatregel voor rationeelen opfok veilig achter-
wege zou kunnen blijven.

Vaak meent deze categorie, in slaap gewiegd door het etiket
„pullorumvrij", te kunnen volstaan de kuikens te verzamelen in
een kunstmoeder, zonder eenige nadere voorzorgen, te voederen
met een of ander opfokvoeder, in welker samenstelling weinig of
geen rekening wordt gehouden met de capaciteiten van de spijs-
verteringsorganen en hiermede aan zijn „Schuldigkeit" ten volle
te hebben voldaan.

Zooals in deze tijden van massaproductie vaak het afgeleverde
product de smaad en het ongerief van de voortbrengingsmethode
medebrengt, is dit ook in zekeren zin in deze materie het geval.
De zorgen voor het individu, in vroegere tijden gekoesterd door
het moederdier, zijn overgenomen door eene levenlooze machine,
welke nooit instaat kan zijn die waarborgen te geven als het eerste,
vooral ook wanneer door den drang naar productie op groote
schaal in de verzorging en verpleging het individu op moet gaan
in eene collectiviteit, welke bijna niet te vervullen eischen stelt
aan den fokker!

Volgens de stand der hedendaagsche onderzoekingen wordt
de z.g. witte diarrhee der kuikens veroorzaakt door de Bacillus
Pullorum, een onbeweeglijk staafje met ronde einden, veel
overeenkomst vertoonend met de Bac. coli communis. Zeer

nauwe verwantschap vertoont de Bac. Pnllurom met den verwekker
der Kleinsche ziekte, een kippenziekte welke vooral oudere dieren
aantast, en voor het eerst door Klein in de Graafschap Kent is
ontdekt en beschreven. Toetst men het gedrag van de Bac. Pullo-
rum aan het resultaat van een rij van onderzoekers, dan rijst on-
middellijk de gedachte dat het zeer moeilijk is de biologische
eigenschappen te begrenzen en in een bepaald schema vast te leg-
gen. Voor een bacterioloog moge deze bacil al zeer interessante
eigenschappen bezitten, voor den prakticus, welke zich mede voor
de taak gesteld ziet de bestrijdirg in goede en rationeele banen te
leiden, rijst de vraag of er bij de bestrijdirg rekening is te houden
met eene bepaalde varieteit met zeer bepaalde en begrensde eigen-
schappen, of dat hier eene bacteriesoort in het spel is, welke te be-
schouwen is als een variant of mutant, mogelijk van een colisoort.
Wanneer men de resultaten door verschiller.de onderzoekers r.aast
elkander zet en critisch bekijkt, kan men zich niet van den indruk
losmaken dat meer licht in deze materie noodig en gewer.scht is.

Wanneer men leest dat de Bac. pullorum in het gedrag tegenover
koolhydraten bijv. van zeer verschillend karakter kan zijn en in
bepaalde gevallen gas, in andere gevallen geen gas in suikerhou-
dende bouillon gevormel kan worden en erkele stammen welke
deze eigenschappen wel vertoonen, deze verliezen kunnen, dan
dringt zich de gedachte op, dat van een bepaalde iype, dat onder
zekere omstandigheden steeds dezelfde ziekteverwekkende eigen-
schappen ontplooit, in dat geval weinig of geen sprake is.

,,Es ist nicht in Abrede zu stellen, dasz Bac. pullorum mit
Bac. gallinarum Klein, Bac. typhosus, Bac. paral yphosus A
und B, Bac. enterilielis GäRTNER, kulturell und serologisch nahe
verwant ist".

Nog sterker blijkt bij elit de agglutinatie, die geen specifiek karakter
vertoont. Uit proeven van. Brandt is dit al zeer duidelijk gebleken.
Bij agglutinaticproeven met een rij van sera was de agglutinatie
als volgt : a. met Zweedsch gallinarumserum i : 500 ; b. met Deersch
paracoliserum 1 : 500 ; c. met Noorsch polyvalent paracoliserum
i : 200 ; d. met Zweedsch coli B serum 1 : 200 ; e. met Zweedsch
coli A serum 1 : 200 ; /. met Deensch coli serum 1 : 20.

Ook tegenover verschillende „Gärtner" en „Typhus" stammen
bestaat mede-agglutinatie. Afgaar.de op dit resultaat hebben wij
bij de witte eliarrhee der kuikens rekenirg te houden met het feit
dat de verwekker geen strerg te definieeren karakter bezit. In al-
gemeene biologische eigenschappen dient hij gerubriceerd te worden
in de Typhus-coli groep.

De vraag rijst nu of het mogelijk kan zijn, dat de verwekker der
witte diarrhee kan ontstaan uit een coli-achtige darmbacterie ;
op den bodem van een commensale infectie, waarvan hiervoren

Waarnemingen uit de praktijk wijzen zeer bepaald in de richting
dezer mogelijkheid. O is is n.1. gebleken, dat bij verschillende zen-
dingen eendagskuikens, afkomstig uit verzamel- of loonbroede-
rijen, al dan niet geë.iketteerd met het praedicaat „pullorumvrij",
de ziekte bij enkele der latere eigenaren tot uiting kwam in eene
mate welke het explosieve karakter der ziekte al zeer duidelijk
toonde, terwijl bij anderen, de kuikens, afkomstig uit dezelfde in-
richtingen verschoond bleven van de aandoening.

Deze bevinding wijst zeer positief in de richting van het feit dat
door hygienische en voedingsomstandigheden de bodem voor het al
dan niet optreden der aandoening voorbereid èa bepaald kan worden.

Een geacht Galdersch collega wist mij enkele weken geleden
dezelfde bevinding mede te deelen. Hij uitte zich tegenover mij
als volgt- „Ik maak pullorum, indien ik dit wensch".

Wagener, een bekend Duitsch onderzoeker, drukt zich te dezen
opzichte in gelijken zin uit als volgt : „Aus den praktischen Beo-
bachtungen hat sich aber die Erkenntnis Bahn gebrochen, dasz
es sich bei den Bacterium pullorum um einen Erreger mit bedingt
pathogenen E^:genschaften handelt, dergestalt, dasz das Zustande-
kommen der I ifektion nicht nur abhängig ist von der Anwesenheit
des Erreger, sondern auch ebenso sehr von der Körperverfassung der
Tiere, die ihrerseits wiederum beeinflusst wird von verschiedenen
Umwelt und Haltungsbedingungcn. Wir wissen heute, dasz auf das
Zustandekommen und Ausbreitung der Kükenruhr innerhalb einer
Aufzucht sehr starken Einflusz ausüben Futterung und Haltung
der Elterntiere, Kunstbrut, Transport, Auf Zuchtverhältnisse, und
Fütterung ; Jahreszeit, Klima etc. Das macht das nicht nur an
verschiedenen Spellen, sondern sogar in ein und dennselben Be-
stände recht wechselnde Auftreten der Kückenruhr verständlich,
wenn es auch schwer ist, im Einzelfall die ursächlichen Zusammen-
hänge auf zu klären.

Sachweh (D. T. W. 12 Sept. 1931) uit zich hieromtrent als volgt :
„Gerade Haltungsfehler, die in ungenügender Lüftung, unzurei-
chendem Feuchtigkeitsgehalt, in Temperaturschwankungen der
Brutapparaten, mangelhafter Wartung und Pflege der Kücken,
unzureichendem Personal, und ungeeigneten Bodenverhältnissen,
und zuletzt der Massenproduktion im Brutapparat begründet
liegen, genügen allein schon, von eine sonst gelegentlich latent
verlaufende, wenigstens kaum bemerkbare Infektion der Kücken,
selbst in einem sonst einwandfreien Bestand, zu einer verheerenden
Auswirkung zu bringen. Dabei ist es aber durchaus gleich, ob viele oder
wenige Tiere der Zuchtstammesin den Bestand positiv agglutinieren".

De vraag moge rijzen of ook door de diergeneeskundige weten-
schap tot dusverre wel een juist en volledig inzicht is verkregen
in de wijze waarop de ziekte zich in een bepaalde broederij onder

zekere verhoudingen, welke eene nadere studie misschien volledig
zouden loonen, kan ontwikkelen.

Vóór alles zal een juist inzicht in deze materie noodig moeten
zijn om een rationneele bestrijding naast het veelvuldig in praktijk
gebracht bloedonderzoek, op te bouwen. Want wie meent, dat het
bloedonderzoek naar welke techniek ook uitgevoerd, alleen tot
het gewenschte resultaat zal kunnen voeren slaat de plank toch
al volledig mis !

Naar onze meening is de bestrijding maar al te veel verankerd
aan het bloedonderzoek zonder meer. Afgescheiden nog van het
feit dat ook op dit gebied meer licht in de toekomst zal beliooren
te schijnen, heeft men zich helaas al te veel vertrouwd gemaakt
met de gedachte dat het bloedonderzoek, mits goed en naar vaste
algemeene regelen in toepassing gebracht, de sleutel tot de defini-
tieve oplossing zou kunnen brengen.

Gezien de weinig constante eigenschappen in het virus i. c. en
cle variabiliteit tevens, behoeft men zich in dit opzicht, gezien ook
het ubiquitaire karakter de coli-varieteiten, geen al te groote
illusies te scheppen.

Het ligt niet in de bedoeling van dit rapport een antwoord te
geven op vragen welke ons inzicht zouden kunnen verhelderen in
de wijze waarop de infectie plaats vindt. De weinige overeenstem-
ming welke wij in de voor ons toegankelijke literatuur ten opzichte
van dit punt vonden, deed ons besluiten, zij het op bescheiden
schaal, enkele proeven in deze richting op te zetten, waarover wij
nader hopen te berichten. Ons voornemen vorme voor andere col-
lega\'s mede de impuls, hunne krachten op dit veelbeheerschend
punt te concentreeren ; op dit gebied ligt nog een breed terrein
voor onderzoek open.

Bij onze pogingen om in het werkgebied der O. P. C. met behulp
van het bloedonderzoek te trachten de ziekte binnen de perken te
houden, zijn wij op een aantal vraagpunten terechtgekomen, wel-
ker beantwoording wellicht mede kan werken de oplossing van het
probleem te benaderen.

In de eerste plaats zou door een nader bacteriologisch onderzoek
uitgemaakt dienen te worden, of werkelijk bij de reageerende
dieren steeds de bacillus pullorum kan worden aangetoond, om-
gekeerd zou behooren nagegaan te worden of werkelijk bij alle —
reageerende dieren de bac. pullorum afwezig is. Mede steunende op
een onderzoek van Schumann (D. T. W. 1930, No. 42) zal men
behooren aan te nemen dat niet altijd zulks het geval zal zijn.

Wanneer men werkelijk de virusdragers uit den hoenderstapel
wenscht te elimineeren, (naar ons oordeel zal dit nimmer gelukken)
zal men methoden dienen te vinden, waarmede in dit opzicht
volledige zekerheid gegeven kan worden.

geïnfecteerde dieren met den agglutinatietiter toeneemt. Praktisch
dient dus rekening gehouden te worden met het onbetwistbare
feit dat ook in z.g. totaal gesaneerde kippenfokkerijen virusdragers
aanwezig zullen blijven en een plotseling weer opflikkeren der
infectie onder bepaalde uitwendige en inwendige omstandigheden
altijd mogelijk zal blijven. De wensch om door bloedonderzoek te
geraken tot puüorumvrije koppels, zal hierdoor, ook al wordt het
bloedonderzoek meermalen per jaar verricht, voorloopig wel ij del
blijven. Veel meer zal naast het bloedonderzoek waaraan eene
zekere waarde in geenert deele ontzegd zal kunnen worden, mits
het geschiedt onder voorzorgen, hier nader te beschrijven, het
streven erop gericht dienen te worden om te geraken tot z.g.
pullorumvaste stammen, d. w. z. stammen waarbij de mogelijkheid
tot het aanslaan van een pulloruminfectie krachtens van huisuit-
verkregen eigenschappen tot de onmogelijkheden zal gaan behooren.

Hierbij komen wij op een terrein dat èn de zoötechnicus, èn den
hygiënist, en last not least den praktischen fokker raakt. Wij achten
ons op dit gebied niet volledig competent, doch meenen dat door
nauwe en intensieve samenwerking wel iets te bereiken zal zijn.

Uit ingekomen berichten van de houders van fokstations uit het
werkgebied der O. P. C. blijkt ons o.m. het volgende :

Door het fokstation (S. te U.) waar volgens het bloedonderzoek
door Rotterdam o % reageerende dieren werden aangetroffen,
zijn g toornen kuikens afgeleverd, waarvan bij 5 een groote sterfte
voorkwam wegens pullorum-besmetting (van de andere 4 toornen
is geen bericht ingekomen).

Door het fokstation V. te C., waar volgens het onderzoek van
den heer Breukink 19.7 % reageerende dieren voorkwamen, zijn
11 toornen kuikens geleverd en hiervan is bij geen enkele pullorum-
besmetting vastgesteld.

Bij de fokstations van S. en B. te D. waar volgens eigen onder-
zoek respectievelijk 7 en 21.6 % reageerende dieren voorkwamen,
zijn enkele gevallen van pullorum-besmette kuikens voorgekomen ;
bij het laatste echter meer dan bij het eerste.

Het fokstation S. te H. met o % reageerende dieren (onderzoek
Rotterdam) heeft geen pullorum-besmette kuikens afgeleverd.

De aflevering der kuikens bij de andere fokstations geeft geen
aanleiding tot bijzondere opmerkingen.

Het zij verre van ons op een of andere wijze de resultaten van het
bloedonderzoek van een bepaald instituut of inrichting in een ver-
keerd daglicht te stellen. Elke bedoeling daartoe is ons vreemd.
Wij beseffen maar al te zeer dat bij den huidigen stand van het on-
derzoek er nog steeds factoren zijn, welke nadere opheldering en
verduidelijking behoeven en zoolang dezeniet geheel verkregen zijn
zal men de resultaten, door wie ook verkregen, met eenige reserve
dienen te beoordeelen.

Een en ander moge ons allen echter de overtuiging bijbrengen
dat voorzichtigheid en bescheidenheid, ook voor wat betreft de te
stellen verwachtingen de basis behooren te vormen van het geheel.
In den huidigen stand van het onderzoek is het gewenscht en nood-
zakelijk tevens, geen perspectieven te openen, welke de draagwijdte
van ons weten en kunnen overschrijden. Het stadium waarin het
onderzoek heden ten dage verkeert, wettigt in geen enkel opzicht
het stellen van te groote verwachtingen ; het aantal onbegrepen
en onopgehelderde vraagpunten in deze materie is hiervoor te
groot!

v. Heelsbergen meent met behulp van het bloedonderzoek
in 3 a 4 jaren, de infectie te kunnen doen verdwijnen.

Onze eigen resultaten overziende, rijst de gedachte dat er in
het onderzoek, zooals het thans door ons geschiedt, nog wel iets
te verbeteren valt. Bij enkele controle-onderzoekingen, welke wij
den vorigen winter op ons werk lieten verrichten, niet met de be-
doeling om enkele resultaten tegen elkaar uit te spelen, doch zuiver
en alleen om de oplossing der vraag nader onder het bereikte brengen,
is ons gebleken, dat er vaak geen eenstemmigheid bestaat in de
behaalde resultaten. Dit behoeft geen verwondering te wekken,
wijl ook ons reeds bleek bij herhaald bloedonderzoek van dezelfde die-
ren, dat niet alleen met antigeen van verschillenden oorsprong geen
gelijke resultaten worden verkregen, maar dat zelis met hetzelfde
antigeen in dezelfde onderzoekmethode binnen het tijdsbestek van
ecnige weken bij eenzelfde dier verschillende uitkomsten geconstateerd
worden.

Sachweh (Münster) onderzocht 135 dieren uit een besmet beslag
meermalen achtereen met het volgende resultaat :

45 dieren werden 2 x onderzocht, 90 dieren 4 x ; 90 dieren :
ie onderzoek 28 ,62 —.

Hierna volgt het resultaat van de 28 dieren, bij ie. onderzoek
uitgevallen. 2e onderzoek 16 -{- ; 3e. onderzoek alle ; 4e. onderzoek
alle dieren sero-negaiief.

,,Dieses Bild", aldus Sachweh, „zeigt sehr eindrucksvoll die
Schwankungen des Agglutininen im Blut und ist vielleicht wohl
als eine der Hauptursachen dafür anzusehen, dasz das Agglutina-
tionsverfahren als unzureichend erkannt wird".

Tot dusverre is in ons land de z.g. „serum-langzaammethode"
toegepast. Afgescheiden nog van weinige specifiteit, bezit deze
methode bezwaren, welke voor de practische toepassing groote
moeilijkheden en kosten oplevert.

tijdroovende bezigheid, waardoor het niet mogelijk is in een kort
tijdsbestek veel dieren aan de proef te onderwerpen. De verzending
van het bloed kost vaak veel tijd en daarbij wordt de kans op be-
derf zeer groot. De kosten van bloedtappen zijn vrij hoog. Wil men
daarbij om zekerheidsredenen een herhaald onderzoek per jaar,
waaronder noodzakelijk de overjarige dieren, welke vaak in een
opmerkbaar chronischen vorm aan de ziekte lijden, begrepen be-
hooren te worden, dan worden de kosten van het onderzoek zoo
hoog, dat het bedrijf dat niet meer betalen kan.

Wil men dus in de toekomst met eenige kans op succes het onderzoek
blijven voortzetten, dan zal dit behooren te geschieden metde serum-
methode, of het best met behulp van de z.g. verschbloedmethode.

Wij hebben deze methode bij een aantal dieren toegepast en be-
vinden er ons voorloopig wel bij. Uiterst snel, handig en weinig tijd-
roovend zou deze methode een snelle indicator op de smetstofver-
spreiders verschaffen. Bij controleproeven bleek ons voorloopig,
dat de behaalde resultaten wel eens overeenstemden met de serum-
langzaammethode. Een breeder opgezet onderzoek zou dit nog
nader hebben te bevestigen. In dit opzicht mogen wij echter ver-
wijzen naar het onderzoek van Fleischhauer (D. T. W. 12 Sept.
1931) die na een uitgebreid vergelijkend onderzoek tot de con-
clusie komt, dat de vereenvoudiging door middel van de z.g.
„Frischblutmethode" verkregen, slechts een schijnbare is. Deze
laatste methode is eene, welke volgens hem, op te weinig minitieuse
grondslagen berust. De uitkomsten geven hem in geen enkel op-
zicht aanleiding de oude methode te verlaten. Ook wij zijn van
oordeel dat de seroloog bij het aflezen zijner resultaten niet uit
het oog heeft te verliezen of door colloide chemische processen
waarvan aard en oorsprong nog niet zijn opgehelderd, wellicht
sc/;y«resultaten worden geboekt.

Sachweh meent op grond van een uitgebreid onderzoek door
hem ingesteld, dat het niet gewenscht is de nieuwe methode te pro-
pageeren, op een wijze als thans geschiedt. Een groote reeks van
onderzoekers zal zich hierover nog nader moeten uitspreken.
Bij het nagaan der resultaten door een reeks van onderzoekers met
de serumlangzaammethode bereikt, en ook bij onze contröleonder-
zoekingen blijkt vaak (de literatuur geeft er mede welsprekende
bewijzen van) dat er vaak weinig eenstemmigheid heerscht.

Ook bij de controle, welke wij lieten nemen door de beide in ons
land daartoe aangewezen instituten kwam dit al zeer duidelijk
tot uiting.

De oplossing van de verkregen verschillen ligt echter gedeeltelijk
voor het grijpen. Bij onze eigen onderzoekingen gebruikten wij de
testvloeistof (antigeen) ons verschaft door de Fa. Brocades &
Stheeman te Meppel, vervaardigd door en naar de aanwijzingen
van Prof. de Blieck. De testvloeistof bij het controleonderzoek te

Utrecht gebruikt, was uiteraard bereid naar dezelfde voorschriften,
uit stammen van hetzelfde type. Geheel anders staat de zaak ten
opzichte van het controleonderzoek, verricht door de Rijksserum-
inrichting. Zonder ook maar iets tekort te doen aan de kwaliteit,
uit het aldaar verrichte onderzoek spreekt het zonder meer dat een
verschil in resultaat o.m. moet worden toegeschreven aan de om-
standigheid dat de aldaar gebruikte testvloeistof van totaal ver-
schillende biologische hoedanigheid is.

Daarbij komt nog het feit. dat mogelijkerwijze bij de aflezing een
verschillende grenstiter genomen wordt.

De door ons ingestelde controleproeven, verricht resp. te Utrecht
en te Rotterdam, hebben ons met nadruk gewezen op de nood-
zakelijkheid om tusschen beide instituten een werkwijze te ont-
werpen geheel geschoeid op eenzelfde basis, minitieus gestandar-
diseerd, in het bijzonder voor wat betreft de bereiding van de test-
vloeistof. Tot dusverre schijnt dit niet het geval geweest te zijn.
Uiiformiteit in de te volgen gedragslijn behoort echter in de
allernaaste toekomst bereikt te worden.

Daar, naar ons oordeel, een herhaald bloedonderzoek noodig zal
zijn om de garantie van koppels met een maximaal aantal negatief
reageerende dieren te verkrijgen, komt de vraag naar voren, of op
deze wijze de kosten niet te hoog zullen worden. Het zal eisch zijn
dat dit onderzoek, zoo mogelijk ook het aftappen en het verzame-
len der bloedmonsters, in handen blijve gesteld van ervaren en
deskundige krachten i. c. van den dierenarts. Langs den weg der
serum-langzaammethode zal dit moeilijk het geval kunnen zijn.

Wanneer nu na een vergelijkend onderzoek van deze methode
met de z.g. verschbloedmethode de betrouwbaarheid van de
laatste aangetoond zou kunnen worden, (wij achten dezen eisch
als vanzelfsprekend), dan zou men hiermede een belangrijke stap
nader tot het doel komen. Met deze laatste methode kunnen per
uur 80 a 100 dieren op de plaats zelve onderzocht worden en on-
middellijk na de aflezing de dieren uit den stapel verwijderd of
geisoleerd, terwijl de kosten hiervan binnen het economisch be-
reikbare zullen blijven. Overleg met de betrokken dierenartsen
zal hierbij mogelijkerwijze kunnen leiden tot vaststelling van ta-
rieven, waarbij de draagkracht der betrokken pluimveehouders *
niet overschreden wordt.

Reeds vroeger wezen wij erop hoe, naar ons inzicht, het bloed-
onderzoek een hulpmiddel van niet te onderschatten beteekenis
kan zijn. Men ga echter nooit zoover de resultaten van het bloed-
onderzoek te vereenzelvigen met de gedachte, dat hiermede de zaak
volledig tot oplossing gebracht is. De hygiënische en voedings-
verhoudingen spelen in het optreden der witte diarrhee der kuikens
een zoodanige rol, dat wij geneigd zijn deze als allesbeheerschend

op den voorgrond te brengen. Naar ons oordeel is tot dusver te
weinig aandacht geschonken aan deze zijde van het vraagstuk.

Over de voorwaarden waaronder de ziekte op kan treden is tot
dusverre te weinig studie gemaakt. Deze behooren onderwerp te
worden van een uitgebreid onderzoek, waarbij de dierenarts in
nauwe samenwerking met den fokker zijn licht zal hebben te doen
schijnen. Endemiologisch stelt deze ziekte ons voor eene reeks van
problemen, waarvan eene mogelijke oplossing tot dusverre buiten
ons bereik ligt en het zal moeite, tijd en opoffering kosten om deze
ontbrekende schakel in het bestrijdingssysteem aan te brengen.
Eene nauwgezette enquête, liefst op de meest omvangrijke schaal,
zal behooren te worden ingesteld om de voorwaarden te leeren
kennen, waarop de verschillende bedrijven hun werk schoeien.
Nagegaan zal dienen te worden, of er geen bedrijven zijn welke
zonder bloedonderzoek in staat zijn dieren af te leveren met weinig
infectiekansen. Het is ons bekend uit onze naaste omgeving dat zulke
inderdaad gevonden worden.

Eene zeer merkwaardige bevinding publiceerden onlangs de H.H.
Wollersheim en Peters. Zij bevonden dat bij de nakomelingen
van 400 dieren, afkomstig uit één bedrijf, welke alle gereageerd
hadden, geen enkel dier aan de pulloruminfectie te gronde ging.
Het merkwaardigste hierbij was nog, dat het resultaat van het
onderzoek getoetst werd aan dat van een Laboratorium, dat
geheel onafhankelijk stond van het eerste.

Het zou de moeite alleszins loonen om dat bedrijf eens op hare
werkwijze aan een nauwkeurige controle te onderwerpen.

Vóór 1927 was de ziekte in Duitschland zoo goed als onbekend ;
onbetwistbaar is de ziekte in hare massale uitbreiding samengegaan
met het verlaten der natuurlijke banen, waarbij duizenden eieren
in nauwe ruimten onder afsluiting van lucht en licht werden samen-
gebracht. Vooral de loonbroederijen waar duizenden eieren van ver-
dachten oorsprong en afkomst worden samengebracht, werden tot
broedplaatsen van het virus en het behoeft geen verwondering te
wekken dat vooral de laatste er duchtig toe hebben medegewerkt
de verbreiding der ziekte in de hand te werken. Het vraagstuk van
de desinfectie van de apparatuur dezer inrichtingen bevindt zich
daarbij in een stadium, waarbij de oplossing nog verre te zoe-
ken is.

Ook dient in twijfel getrokken te worden de bevindingen van
enkele onderzoekers, welke de opfok gedurende de eerste levens-
dagen tot den leeftijd van drie weken, in z.g. etagedraadkasten als
het beste middel aanprijzen, om het uitbreken der ziekte tot een
minimum te beperken. De ervaring heeft ook hier geleerd dat
dieren, in deze omstandigheden door de moeilijke dagen heen ge-
holpen, alle eigenschappen van couveuse-individuen behouden en
constitutioneel tot de zwakkeren blijven behooren.

Een vraagstuk van zeer bijzonderen aard vormt de ventilatie.
Niet te koud, niet te warm ; waar ligt de grens?

In het laatst verschenen verslag van den Frieschen gezondheids-
dienst, het optreden van biggensterfte besprekend, wijst Veenbaas
er met nadruk op, hoe koude een factor kan zijn van allesbeheer-
schende beteekenis in het optreden hiervan. Het ligt voor de hand
dat bij kuikens, dooi kunstmatig broeden verkregen, deze factor
dubbel gevaarlijk zal kunnen inwerken. In de literatuur vonden
wij zeer weinig materiaal dat richtings- en aanhoudingspunten geeft
omtrent dit vraagstuk. Ook de vochtigheidsgraad in de broedkasten
zal meer nauwkeurig, dan tot dusverre is geschied, nagegaan dienen
te worden.

Volgens Miessner, dient het volgende complex van maatregelen
in acht genomen te worden :

a. Broedeieren, met lauw water gereinigd, van onverdachten oor-
sprong tot 3 weken oud in broedapparaten van prima kwaliteit ;

c. Broedmachine op den 2ien dag in het donker zetten en de kui-
kens niet helpen. Trage of schijnbaar zieke dieren direct dooden
en verwijderen en vernietigen ;

d. Opfok gedurende de eerste 3 weken in z.g. Engels opfokbatterij-
ren, (Sachweh veroordeelt deze onnatuurlijke verblijfplaatsen
zeer sterk).

e. Verwijderen der faeces meermalen daags ; voortdurende con-
trole op zieke dieren ;

waarin wit zand als strooimiddel;
g. Geen toegang van onbevoegden tot de broederij.

Tot dusverre is aan de voeding gedurende de eerste levensdagen
niet die aandacht besteed, welke zij krachtens hare beteekenis
verdient.

Ook op dit gebied is bij de massale opfok te veel geschematiseerd.
Gelijken tred houdende met de uitbreiding der fokkerij zijn fa-
brieken van voedermiddelen verrezen, die vaak door een reclame,
weinig in overeenstemming met de werkelijke waarde van het
middel, de fokkers in die mate weten te boeien, dat hierbij ten slotte
weinig of niet de vraag wordt gesteld, of het middel in alle opzich-
ten blijft beantwoorden aan redelijk te stellen eischen, aangepast
aan die, welke een organisme vereischt, verkregen en verwekt door
middel van een kunstgreep. Wagener uit zich met betrekking tot
deze zaak als volgt :

,,In Kückenruhrgefährdeten, bezwecklich Kückenruhr-verseuch-
ten Bestäiden sollte an Stelle der schematischen Fütterung eine
,,geregelte Diät treten".

In plaats hiervan worden aan de teere individuen vaak .voeder-
middelen toegediend van een zoodanig gehalte, en van eene samen-

stelling, waarmede oudere krachtige dieren nog moeite zullen
hebben, m. a. w. de capaciteit van het juvenile darmkanaal is vaak
niet bestand tegen de ballast van deze voedermiddelen. In plaats
van rantsoenen, waarin een overmaat van vaak moeilijk verteer-
baar eiwit de overhand heeft, geve men bij voorkeur middelen
waarin deze voedingsstof een meer bescheiden plaats inneemt. Or>-
dermelk of karnemelk zijn hiervoor uitstekend geschikt.

Van ervaren fokkerszijde werd ons opmerkzaam gemaakt op de
uitstekende werking van gekruimeld gedroogd melkbrood of be-
schuit, waarin een minimale hoeveelheid gist is toegevoegd.

Kamp (Deutsche Landwirtsch. Geflügel Zeitung 1930, bldz. 757}
wees erop hoe ook de toediening van vet langs den weg van visch-
meel zeer voorzichtig moet geschieden. Bij zijne proeven verkreeg
hij bij toediening met een vetgehalte van % uitstekende resul-
taten; bij stijgend vetgehalte kreeg hij massasterfte te zien.

Uit een mededeeling van den heer Wijk bleek mij, dat de erva-
rirg te Beekbergen met de eiwitarme opfokvoedingsmiddelen
opgedaan, in eene zelfde gunstige richting loopt.

I. Dat het wetenschappelijk onjuist is, het zwaartepunt der
bestrijding te verankeren aan het bloedonderzoek zonder meer,
onverschillig naar welke methode dan ook, uitgevoerd.

II. De bestrijding van het pullorum-infectie der kuikens berust
thans vrijwel uitsluitend op het onderkennen der z.g. smetstof-
dragers door middel van agglutinatie-methoden ; endemiologisch
is omtrent deze ziekte zoo goed als niets bekend.

a. DoordatJde" agglutinatie een groepsreactie is, kunnen talrijke
fluctuaties optreden ;

b. De oorsprong en bereiding van het antigeen (testvloeistof) kan
blijkbaar ele uitkomsten beinvloeden ;

c. Zelfs kunnen met anti geen van dezelfde herkomst, op verschil-
lende dicht bij elkaar gelegen tijdstippen bij dezelfde dieren
verschillende uitkomsten verkregen worden ;

d. Met de verschillende, in de praktijk gebruikelijke snel-aggluti-
natie-methoden zijn ele uitkomsten niet altijd gelijk. Een uit-
gebreid onderzoek zal moeten uitmaken of de z.g. verschblocd-
snelmethode geschikt is voor het trekken van juiste conclusiën ;

e. Van de latente pulloruminfectie, de infectie-mogelijkheden door
bacillendragers en hun bloedreactie is nog weinig bekend. De
mogelijkheid dat niet-reageerende smetstofdragers in z.g. pul-
lorumvrije toornen te eeniger tijd smetstofverspreiders kunnen
worden, is niet denkbeeldig ;

/. De invloed van uitwendige omstandigheden op de virulentie
van B. pullorum is onvoldoende nagegaan. Een breed opgezet

onderzoek zal dienen uit te maken welke rol hygiënische,
diaetetische en andere invloeden kunnen spelen bij het optreden
van de pullorum-injectie. Samenwerking tusschen zoötechnicus,
fokker, hygiënist en bacterioloog is hieromtrent geboden.

In het voorgaande meenen wij enkele hoofdpunten, welke voor
de bestrijding der z.g. witte diarrhee der kuikens van belang zou-
den kunnen zijn, enkele meer, enkele minder uitvoerig, nogmaals
aan eene beschouwing te hebben onderworpen. Wij zijn ons ter
dege bewust van het feit eene definitieve oplossing niet te hebben
kunnen brengen. Wel zijn wij overtuigd door het stellen van deze
vraagpunten, critisch en objectief, naar wij meenen zonder eenige
andere nevenbedoeling, de mogelijkheid opnieuw geopend te
hebben de belangstelling in deze materie te kunnen verlevendigen.
Moge dit rapport, uitvloeisel van eene oprechte belangstelling voor
een vraagstuk, dat het zijn — of niet zijn— kan bet eekenen voor
onze Nederlandsche pluimveefokkerij, de aandacht trekken van
allen, die krachtens ambt, beroep of bediening geroepen zijn deze
hoogst belangrijke bedrijfstak en bestaanbron te helpen leiden in
de juiste richtirg.

Verff. sind der Meinung dass bei der Bekämpfung der bakteriellen Kückenruhr
(Pullorum Krankheit) die Blutuntersuchung allein (Agglutination) nicht genügt.

Erstens ist der Ausfall der Agglutination nicht immer gleich, da die Reaktion
von der angewendeten Methode und vom Antigen abhängig ist.

Ferner ist eine weitere Erforschung dieser Krankheit und ihr endemisches Auf-
treten notwendig. Eine Untersuchung soll angestellt werden über den Einfluss
äusserer Umstände, wie Hygiene, Fütterung etc. auf den Ausbruch der Krankheit.

Auch ist die Möglichkeit nicht ausgeschlossen dass es latente nicht reagierende
Virusträger gibt.

The authors are of the opinion that for the control of bacillary white diarrhoea
(pullorum disease) the blood agglutination test alone is not sufficient.

In the first place the result of the agglutination is subject tot variation, as the
reaction depends on the method used and on the antigen. A furher study of this
disease and its endemic occurrence is of great importance.

Investigations should be undertaken to determine the influence of occasional
causative factors, hygienic conditions, nutrition etc. on the outbreak of the disease.

Les auteurs sont d\'avis que dans la lutte contre la diarrhée blanche bacillaire
(pullorose) des poules l\'examen du sang seul (l\'hémo-agglutination) n\'est pas
suffisant.

D\'abord on obtient parfois des variations dans les résultats de l\'agglutination
parce qu\'elle dépend de la méthode et de l\'antigène. En outre une étude détailleé
de la maladie et son endémicité est indispensable.

La détermination de l\'influence des circonstances externes, des conditions hy-
giéniques, de la nutrition etc., sur l\'apparition de la maladie, mérite toute l\'atten-
tion.

11 faut aussi envisager la possibilité qu\'il y ait des porteuses de virus latentes,
non-réagissantes.

G. beschrijft een gunstig resultaat van de behandeling van de actinomycotische
houttong bij het rund met het medicament Cejodyl Atarost. De eerste toepassing
geschiedde aldus, dat aan elke zijde der tong 5 c.c. Cejodyl met een fijne canule
werd ingespoten ; de tweede werd 5 dagen tater op dezelfde wijze verricht en met
een gelijke hoeveelheid ; de derde inspuiting vond 7 dagen later plaats met in
totaal 8 c.c. Cejodyl. Binnen een tijdsverloop van 1 maand was een volkomen
genezing verkregen.

De inspuitingen werden bij het liggende dier gedaan ; de mond werd met een
dilatator opengehouden teneinde daardoor gemakkelijk de tong te kunnen fixeeren.
Dit laatste geschiedde met een uterushaaktang.

De schrijver heeft met Cejodyl ook gunstige resultaten verkregen bij uier-acti-
nomycose van het varken. Na 3 a 4 injecties (4; 3 c.c. direct in het gezwel) met
tusschenpoozen van vijf dagen trad steeds genezing van het proces in.

Erfahrungen mit der Günther Williams operation bei Kehlkopfpfeifern. (Dr. K.
Schouppé, Miinch. Tier. Woch., 1931, No. 12, S. 141).

De schrijver geeft een beknopte beschouwing omtrent de operatie van Günther-
Williams en in het bijzonder de techniek daarvan.

Betreffende de technische bijzonderheden van de operatie door den schrijver
wijst deze er op, dat een gelijktijdig uitgevoerde bewerking volgens Blanchard
voor het resultaat van veel belang is en het is daarom, dat bij de laryngotomie
een stukje uit de cartilago cricoideum wordt geexcideerd, n.1. een reepje ter breedte
van ij c.M.

In het artikel wordt een statistiek gegeven van 13 geopereerde gevallen, waaruit
blijkt, dat van dit aantal er 7 volkomen genezen zijn. Een viertal afbeeldingen
zijn in den tekst opgenomen.

Die Bauchpunktion des Pferdes (Dr. Hellmut Doenecke, Deutsche T. Woch.
1931, No. 12, S. 183).

Er wordt gewezen op het belang, dat de buikpunctie kan hebben bij de diagnos-
tiek van koliek en in dat verband geeft de schrijver in zijn artikel de techniek dezer
operatie met behulp van een bijzondere trocart of punctie-canule, waarvan een
fbeelding is toegevoegd.

Beitrag zur Ovariotomie der Stute. (Dr. K. E. Fischer, Münch. Tier. Woch.,
1931, No. 15, S. 177).

Allereerst geeft de schrijver een beschouwing over de techniek dezer operatie,
waarbij de beschrijvingen daaromtrent uit verschillende handboeken worden ge-
citeerd. De techniek van den schrijver, dat is die van de chirurgische kliniek te
Miinchen, betreft de vaginale methode met betrekking waartoe op de volgende za-
ken in het bijzonder de aandacht wordt gevestigd.

1. Aan de merrie wordt 1 4 dag vóór de operatie geen voedsel verstrekt, wel
water.

2. Diepe narcose is noodig opdat de kunstbewerking bij het liggende dier kan
worden uitgevoerd.

3. Voor de verzorging van de scheede wordt geen waterig desinfectie-middel
gebruikt, maar magnocid-glycerine-pasta.

4. De snede in de vagina wordt met de lange schaar aangebracht. Te dien
behoeve wordt op de bekende plaats een plooi gevormd, zoo mogelijk met inbegrip
van het peritoneum, welke plooi vervolgens met een haaktang wordt gefixeerd
en daarna ingeknipt.

5. Het ovarium worat (nadat het met de hand is gepakt) met een tang gefixeerd
teneinde het aanbrengen van de ecraseur te vergemakkelijken.

De lus van de ecraseur-ketting wordt namelijk over de tang geschoven totdat
de juiste plaa.ts, voor het afkneuzen is bereikt.

6. Na de operatie wordt steriele olijfolie in de buikholte gebracht; dit geschiedt
in een hoeveelheid van 2 ä 300 c.c. met behulp van een stompe canule ter lengte
van 40 c.M.

Bijzondere maatregelen, zooals het hoog plaatsen van de achterhand en het uit-
binden van den staart worden niet getroffen, terwijl ook eenige andere nabehande-
ling niet plaats vindt. Loran.

Schrijver heeft als gouvernementsveearts in Nieuw-Zeeland in 1 jaar £ 10.000
castratie\'s verricht. Daar worden niet gedekte dieren, die voor de slachtbank be-
stemd zijn, ook gecastreerd. Melkkoeien worden slechts gecastreerd om onvol-
doende productieve dieren van de fok uit te sluiten. Bovendien nemen zij dan
snel in lichaamsgewicht toe. Mestvee wordt nooit geopereerd tijdens de bronst.
5° °o der drachtige dieren aborteerde binnen 24 uur. In de andere gevallen kalfden
ze zonder eenig bezwaar voor moederdier en jong.

De vulva wordt met zeep goed schoongemaakt, wat meteen voldoende is voor
het glad maken van den arm. Bestaat er donkere uitvloeiing dan opereert schrijver
niet, omdat dan de kans voor infectie te groot is. Daarna wordt een speculum in-
gebracht, waarmede het slijmvlies gespannen wordt. Het speculum bestaat uit
een gebogen ijzeren stang met op het eind een ring, waarin de cervix gepakt wordt
en zoo wordt weggeduwd. Nu wordt met een een kort mesje een snede van ^ 2 c.M.
in den dorsalen vaginawand gemaakt, terwijl er voor gezorgd wordt, dat er geen
bloedvaten worden geraakt. Deze zijn n.1. met den vinger te voelen. Dan wordt de
snede met de vingers vergroot tot de hand passeeren kan ; dan wordt met de linker-
hand het linkerovarium gepakt en met een écraseur afgeklemd ; rechts hetzelfde.
De eerste dagen krijgt hei dier niet veel gras, maar veel water. T.

Chirurg. Klinik der Tierärztl. Hochschule Hannover ; Direktor Prof. Dr. Henkels,
Dr. O. Köster. Deutsche Tierärztl. Wochenschrift. 1930, No. 32. S. 504—514.

In de humane geneeskunde worden in de laatste jaren omslagen met gesmolten
paraffine gebruikt bij chroniese gewrichtsaandoeningen, rheuma enz.

Köster deed proeven met Moor-paraffine, een mengsel van paraffine, keuken-
zout en (poedervormige) veen-aarde (Moor) dat goedkooper is dan paraffine en
slechter warmtegeleider. De harde massa moet voor het gebruik op een waterbad
verwarmd worden tot ze half vloeibaar, brijig is ; (echter mag geen water of andere
verontreiniging in het preparaat gemorst worden daar zulks het warmtegeleidings-
vermogen verhoogt en aanleiding tot huidverbranding zou kunnen geven).

Daar toepassen van het middel op andere plaatsen van het lichaam bij dieren
moeilijk of onmogelijk is, gebruikt schrijver het alleen bij aandoeningen der beenen.
Om de te behandelen plaats wordt een sterke tricot-zak als een broek gebonden
en met verband bevestigd. Daarin wordt het warme preparaat gegoten ; het wordt
dus heet op de huid aangebracht (door de slechte warmtegeleiding wordt het op
veel hooger temperatuur door de huid verdragen dan b.v. heet water). Om de zak
komt een laag watten en daarover nog een tricot-verband.

Het eerste uur moet het betreffende been zooveel mogelijk in rust gehouden
worden (de patiënt kort aanbinden), daar bij beweging de massa kan verschuiven ;
na een uur is zij vast geworden.

Door proeven vond schrijver dat de temperatuur van de Moor-paraffine tussen
55 en 65° C. mag schommelen. Van 60 gevallen werd bij deze temperaturen maar
tweemaal een te sterke inwerking op de huid (lichte verbranding en haaruitval

waargenomen. In beide gevallen waren de betreffende paarden vossen, die volgens
schrijver een gevoelige huid hebben. Hij raadt daarom aan bij vossen de pasta
niet hooger dan 60° te verwarmen en niet langer dan 10 uren ter plaatse te laten.
Overigens kan de pasta, al naar de aard van het ziekteproces, 8—12 uren of 24—48
uren inwerken. Tussen twee achtereenvolgende omslagen (Packungen) werd een
dag tussenpoos gelaten.

De methode werd met succes toegepast bij oedemen, pachydermie, elephantiasis,
oude haematonen, enz.Bij gallen was de werking beter dan de gewone behandelings-
methoden. Al naar de grootte der gal is bovendien herhaald puncteeren en aftap-
pen van synoviaal-vocht aan te raden.

Sind die Spirillen die Erreger des sogenannten Hufkrebses. (Schouppé, W\'ien.
Tier-Monats. 1931. Heft 19. S. 592).

Jovett, Fischer en Mayr vonden bij hoefkanker Spirillen ; de laatsten ver-
moedden dat die de oorzaak van de ziekte zouden zijn. ScHouppé deed onderzoe-
kingen bij 15 paarden en 28 hoeven met hoefkanker en vond bij alle spirillen. Hij
houdt deze echter niet voor de oorzaak, maar voor saprophyten, die in het zieke
weefsel en de excudaten een gunstige voedingsbodem vinden en volgens schrijver
de ziekte verergeren en genezing vertragen.

Als zij de oorzaak waren zou men de spirillen ook aantreffen dieper in het weef-
sel en aan de overgang van ziek in gezond weefsel, hetgeen niet het geval is ; men
vindt ze alleen in de oppervlakkige lagen, waar zij van buiten af kunnen komen.

De „Geneeskundige Bladen" (1931, No. 7/8) bevatten een zeer lezenswaard
artikel over dit onderwerp, van Prof. Dr. Benjamins (Groningen). Hij bepleit
het nut van de bronchoscopie voor diagnose en behandeling en de volkomen ge-
vaarloosheid der toepassing, in deskundige handen Algemeene narcose is bijna
nooit noodig ; bij volwassenen wordt locale anaestesie van larynx en trachea toe-
gepast ; bij kinderen is dat niet noodig. De bronchoscoop wordt vooral met succes
gebruikt bij het vaststellen en verwijderen van vreemde voorwerpen in de lucht-
wegen (deze zijn wel altijd door percussie, auscultatie en Röntgenonderzoek te
diagnostiseeren). Verder is diagnosties of soms therapeutics de bronchoscoop te
gebruiken bij bronchiale stenose (b.v. door gezwollen klieren), bij circumscripte
bronchitis, bronchiëctasie, asthma (verstuiving van geneesmiddelen) en bij ver-
schillende aandoeningen en tumoren van de luchtwegen.

Bij in verticale houding gebrachte dieren kan een 3% waterige oplossing ge-
makkelijk rectaal toegediend worden. Als optimale dosis werd (na 50 proeven)
vastgesteld, per K.G. lichaamsgewicht : hond 0.4 ; kat 0.3—0.4 ; lam 0.3 ; varken
0.25—0.3 c.c. Excitatie-verschijnselen werden niet waargenomen ; de lichaams-
temperatuur daalde (zelfs 2.3° C.). Bij het schaap werd sterk speekselen opgemerkt.
De toestand van narcose volgt spoedig, (bij de hond in 3—20 minuten ; lam 3 min.;
kat 8 min. ; varken 8—15 min.) en kan bespoedigd worden door het dier voor de
narcose te laten hongeren.

De narcose duurt het langst bij de kat, daarop volgt het varken, dan jong schaap;
het kortst bij de hond.

De avertine-narcose (als basis-narcose) kan, om diepere narcose te verkrijgen,
aangevuld worden met aether (inhalatie) of 10% pernocton intraveneus.

Nadeelen van avertine zijn : de groote affiniteit voor het ademhalingscentrum,
en de individueel ongelijke werking, waardoor men de narcose niet goed in de hand
heeft. Het middel kan daarom voor de gewone practijk nog niet aanbevolen wor-
den. Door de hooge prijs komt het ook slechts voor honden en katten in aanmerking.
(Ganslmayer en Dimic, Veterinarski Arhiv. 1931. 1. 1/4, blz. 1).

Prof. Lanz (Ned. Tijdschr. v. Geneesk. 1931, III, Nr. 31, blz. 4037) raadt het
gebruik van avertine, als per rectum toegediend narcoticum, aan om een basis-
narcose te verkrijgen van zoodanige diepte dat slechts enkele c.c. aether voldoende
zijn om een volledige narcose te bereiken. Het avertine maakt het gebruik van

een prae-narcoticum onnoodig, daar de patiënten enkele minuten na het avertine-
clvsma inslapen. Lanz geelt als doses aan : 0.06 en 0.1 gram avertine per K.G.
lichaamsgewicht.

In een vergadering van de Ned. Ver. v. Heelkunde gaven verschillende sprekers
hun oordeel over avertine-narcose. (N. T. v. Geneesk. 1931, III, No. 31, blz. 4112).

Verschuyl is er zeer over tevreden ; de psychiese shock is veel geringer dan bij
de inhalatie-methode ; de nadeelen kunnen door individueele doseering en goede
indicatie tot een minimum beperkt worden. Bij niet bereiken van een volledige
narcose is de combinatie met lachgas te verkiezen.

ten Horn : avertine als basis-narcose, in dosis tussen 0.07 en 0.09 gr. per K.G.
lichaamsgewicht, is ongevaarlijk ; met kleine giften aether wordt meestal het
tolerantiestadium bereikt. In het begin der narcose moet men opletten ; wordt
de ademhaling iets oppervlakkig of de gelaatskleur bleek en slaapt de patiënt
sneller dan gewoonlijk in, dan laat hij steeds wat van de ingebrachte avertine weer
afloopen.

Volgens Schoemaker zou de avertine-narcose ideaal zijn, als niet avertine,
evenals ieder slaapmiddel, een vergift was, en dat men het, in geval van nood,
niet weer uit het lichaam kan verwijderen. Daar ieder patiënt op zijn manier
reageert, moet men een individueele doseering toepassen. De doseering per K.G.
lichaamsgewicht is niet geheel vertrouwbaar ; iemand die twee maal zoo zwaar
is behoeft nog niet tweemaal zooveel te kunnen verdragen. Schoemaker gaat niet
boven de 8 gram als maximum ; in 20 % van zijn gevallen was dan geen ander
narcoticum noodig ; aan de anderen werd nog aether gegeven.

Hustinx vindt avertine een groote aanwinst vooral voor kinderen, die het zeer
goed verdragen. Voor volwassenen acht hij het niet ongevaarlijk.

Koch stelt, bij streng stellen der aanwijzing de rectale avertine-narcose als
basis-narcose boven de zuivere aethernarcose.

Van Houweninge Graftdijk, mede uit naam van Zaaier, wil niet de avertine
verwerpen maar wijst er op dat men te Leiden over de lachgasnarc ose, die ook
voor zwakke, vooze patiënten bruikbaar is, zoo tevreden is, dat er geen behoefte
bestaat aan een andere narcose.

reinigd worden, daar de werking (bactericide, stirauleerende, iymphocytaire) be-
trekkelijk een oppervlakkige is. Voor een goede wondreiniging kan de eerste be-
straling wat intensief zijn ; de latere bestralingen dienen wat minder sterk te zijn,
daar anders het gevaar bestaat dat de jonge cellen weer gedood worden. De won-
den werden door Adamson vooraf gereinigd met een oplossing van waterstofper-
oxyde, en etter en dood weefsel werden verwijderd.

Hypsraemia produced by subcutaneous injections of tinct. of jodine as treat-
ment of severe wounds. Lagaillarde, The Vet. Ree. 1929. No. 15, p. 305.

Om een actieve hyperaemie te verkrijgen werden subcutane injecties van ver-
dunde oplossingen van jodiumtinctuur aangewend. Ingespoten werd om de wond
op afstanden van 6—3 c.M. en wel op iedere plaats ±1.5 c.c. Rondom de wond
ontstaat dan snel een scherp begrensd ontstekingsoedeem, dat na 8 a 10 dagen
weer verdwijnt.

Deze hyperaemie zou zeer goede resultaten opleveren bij de behandeling van
geïnfecteerde wonden en een voortschrijden van de infectie in het nog gezonde
weefsel tegengaan.

Hypsrtrophie de la prostate et prostatectomie chez le chien. M. Lamy, Recueil
de Méi. Vét. 1931. p. 343.

Bj ojdere honden komt veelvuldig hypertrophie van de prostaat voor en dat
kaï dan tot copro3ta.se en strangurie aanleiding geven. De hypertrophie betreft
voornamelijk de beide, laterale kwabben. De urethra gaat door het midden. De
centrale mediane kwab, ve.itra.al van de urethra gelegen, geeft niet zoo tot stoor-
nissen aanleiding.

De techniek der prostatectomie bij den hond wordt uitvoerig beschreven. Hierbij
werd gebruik gïmaakt van een electrische bistouri. Zeven gevallen werden met
succes aldus geopereerd.

Avertin narcosis in the small domestic animals. Wright, The Vet. Ree. I93¹-
No. 4, p. 75.

Wright h^eft de rectale avertine-narcose bij 70 katten toegepast ; drie sterf-
gevallen zijn daarbij voorgekomen. De dosis bedroeg 300 m.gr. per K.G. lichaams-
gewicht ; de sterkte der oplossing was 3 %.

De narcose bleek bij de kat vrij constant te zijn (bij den hond daarentegen niet)
en had zijn maxinum na ± 15 minuten. De duur ervan bedroeg 1 a 2 uur ; de
slaaptoestand daarna nog £—1 dag.

B\'j jonge dieren was avertine alleen voor een voldoend diepe algemeene anaesthe-
sie va?k niet voldoende en moest daarna nog wat chloroform of aether door middel
van inhalatie worden aangewend. Nausea, braken of excitatieverschijnselen werden
niet opgemerkt.

Pantokain, ein neues Lokalanaesthetikum. O. Wiedkopf, Deutsch. Med Woch.
1931. S. 13.

Pantokaine, een anaestheticum dat aan novocaine verwant is en door Höchst
in den handel wordt gebracht is 4 butylaminobenzoezuur-B dimethylamino-
aethylester. De werkingsduur ervan zou die van novocaine en tutocaine over-
treffen en dicht bij die van percaine komen. Het zou niet prikkelend werken, geen
infiltraten of hyperaemie veroorzaken en ongiftiger zijn dan percaine en tutocaine.
Het is goedkooper dan novocaine. Als locaal- en geleidingsanaestheticum voldeed
het goed. Veenendaal.

Het destructiewezen in Nederland. Vernietiging en onbruikbaarmaking van eigen-
dom, krachtens Vleeschkeuringswet en Veewet, tendeele gepaard gaande met vor-
ming van nieuwe stoffen. Th. van Luytelaer, Proefschrift Nederlandsche Handels-
Hoogeschool, Rotterdam 1931.*)

Een belangrijke publicatie over een urgent vraagstuk zou men dit proefschrift
kunnen noemen. Immers de destructie staat tegenwoordig zeer in het teeken der
belangstelling. Met rassche schreden nadeit n.1. de datum van 1 Juni 1932, het
einde van den overgangstermijn, gedurende welken ontheffing is verleend van het
voorschrift, dat onbruikbaarmaking van vleesch en vleeschwaren moet geschieden
door behandeling in een destructor. Het plan der N.V. Ned. Thermo-Chemische
Fabrieken, de destructie in ons geheele land in eenige centrale destructiebedrijven
te centraliseeren, is niet ten uitvoer gebracht kunnen worden. Eenigè gemeenten
hebben dan ook reeds, hetzij afzonderlijk, hetzij als kring vereenigd, zelf de destruc-
tie ter hand genomen. In vele gemeenten wacht dit vraagstuk echter nog op een
oplossing ; men zal nu, alvorens een beslissing wordt genomen, deze studie kunnen
raadplegen.

In bovengenoemd proefschrift heeft van Luytelaer zich tot taak gesteld een
antwoord te geven op de vraag, hoe de destructie administratief-rechterlijk door
de overheid in ons land is geregeld en hoe zich, krachtens deze overheids-
voorschriften, het desructiewezen in ons land heeft ontwikkeld.

Men mag wel zeggen dat hij daarin uitnemend is geslaagd. Al wat op dit gebied
tot heden in ons land is voorgevallen wordt op duidelijke en overzichtelijke wijze
behandeld. Temeer wekt dit onze bewondering als men in aanmerking neemt dat
van Luytelaer, toen hij deze studie ter hand nam, geheel onbekend tegenover
het vraagstuk moet hebben gestaan en zich geheel en al in deze materie heeft moeten
inwerken.

Ofschoon feitelijk de veterinair-hygienische zijde van de destructie buiten de
lijn van dit proefschrift staat, wordt deze toch niet geheel en al verwaarloosd en
daaraan, waar dit noodig is, eenigen aandacht besteed.

Een korte weergave van den inhoud van dit proefschrift zal de be¹an">rijkheid
daarvan duidelijk doen uitkomen.

Als inleiding vindt men in hoofdstuk 1 een beschouwing over de plaats, die het
instituut der onbruikbaarmaking en vernietiging van eigendom in het algemeen
in ons recht inneemt ; wordt dus de juridische zijde van het vraagstuk bekeken.
In hoofdstuk 11 wordt een kort overzicht gegeven van de verschillende methoden
die werden en worden toegepast om te komen tot destructie van niet meer voor
de normale consumptie bestemd vee en vleesch. Genoemd worden de vernietiging
door den tand des tijds, of aasetende dieren, verder het begraven, daarna ve;bran-
den, tenslotte de thermo-chemische verwerking en de moderne wijzen van destructie,
waarbij uit het materiaal nog waardevolle producten worden verkregen.

Hoofdstuk III geeft een historisch overzicht van de regeling van het destructie-
wezen vóór het inwerkingtreden van vleeschkeuringswet en veewet. In het eerste
gedeelte van dit hoofdstuk worden de bemoeienissen van den Rijkswetgever be-
sproken, terwijl in het tweede gedeelte meer de gemeentelijke bepalingen worden
behandeld en vooral aan het bekende rapport van 1894, uitgebracht door het
Hoofdbestuur van de toenmalige Mij. voor Veeartsenijkunde en inhoudende de
resultaten van een onderzoek naar den toestand der keuring van vee en vleesch
in ons land. aandacht wordt geschonken.

Na in het volgende hoofdstuk de op de destructie betrekking hebbende bepalingen
in vleeschkeuringswet en veewet te hebben besproken, wordt in hoofdstuk V de
uitvoering dezer wettelijke bepalingen en hun werking in de praktijk behandeld.

In de eerste plaats geeft van Luytelaer in .dit hoofdstuk een schets van den
toestand op het tijdstip der inwerkingtreding van beide bovengenoemde wetten

op i Juni 1922. Uit dit overzicht, samengesteld uit de antwoorden op een vragen-
lijst, toegezonden aan de 76, einde 1930 bestaande, openbare slachthuizen, blijkt,
dat van de 25 op 1 Juni 1922 bestaande abattoirs slechts bij een 12-tal op dien
datum een speciale installatie voor het onbruikbaar maken van afgekeurd vleesch
aanwezig was, terwijl in 46 andere groote gemeenten toentertijd uitsluitend nog
het begraven, in 8 alleen het verbranden en in 15 gemeenten deze beide destructie-
methoden naast elkaar werden toegepast.

Vervolgens volgt een beschouwing over de ontwikkeling van het destructiewezen
na 1922 en een overzicht van den momenteel bestaanden toestand, waarbij van
de eind 1930 in ons land bestaande destructieinrichtingen, n.1. die te Amsterdam,
Rotterdam, den Haag, Utrecht, Bsrgum, Midwoud, Winterswijk en Barsingerhorn,
een beschrijving wordt gegeven (de kring Dordrecht is pas eenige maanden geleden
opgericht. Ref.).

Zeer uitvoerig staat van Luytelaer stil bij de N.V. Ned. Thermo-Chemische
Fabrieken ; bespreekt in het bijzonder de verhouding van deze N.V. tot de gemeen-
ten, de beteekenis en ontwikkeling van dit bedrijf voor de volksgezondheid en den
toestand, waarin het op het oogenblik verkeert.

Enkele bladzijden worden nog gewijd aan de momenteel nog hangende plannen
tot stichting van een destructor in den keuringskring Geldermalsen, in de keurings-
kringen Zaanstreek en Purmerend en aan het plan van den Noord-Brabantsch
Christelijken Boerenbond.

De conclusie, waartoe tenslotte van Luytelaer komt is deze, dat slechts een
gecentraliseerde destructie, waarbij of de overheid zelf rechtstreeks het financieel
risico op zich neemt, of waarbij de overheid dit risico indirect draagt, door aan
het pa--ticulier initiatief op de een of andere wijze een zekere rentabiliteit te garan-
deeren, voor ons land de oplossing van het vraagstuk kan brengen.

Wil men een indruk krijgen van den stand van het destructievraagstuk in ons
land, dan kan een bestudeering van dit proefschrift daarbij goede diensten be-
wijzen. de Graaf.

De uitvoering der Vleeschkeuringswet door M. C. Reisinger, Directeur van het
Gemeente-Slachthuis te Holten.

Niet zelden treft men in jaarverslagen van slachthuizen en keuringsdiensten
opmerkingen aan van de volgende strekking : „Dieren, die nog maar even kunnen
worden vervoerd, gaan naar de gemeente X." Of : „Noodslachtingen komen haast
niet meer voor, aangezien deze alle worden vervoerd naar Y."

De opzet hiervan is duidelijk en voert dan ook, blijkens de bespreking in de
leeken-pers, als hoedanig toch ook de „Vee- en Vleeschhandel" is te beschouwen,
tot 100 °/₀ succes. Immers wordt aan dergelijke opmerkingen door dit blad in
den regel vastgeknoopt: „Het is zeer gewenscht, dat op dergelijke gemeenten,
ivaar de uitvoering van de Vleeschkeuringswet blijkbaar zo weel te wenschen overlaat,
de aandacht van den Inspectie wordt gevestigd.

Zonder meer neemt men dus aan, dat in de betrokken gemeente de hand wordt
gelicht met de wet. Andere mogelijkheden zijn niet denkbaar Of ze daarom niet
bestaan ?

Laat ik direct zeggen, dat bij het lezen van dergelijke uitlatingen, mijn hart
uitgaat naar de onbekende collega\'s, die op dusdanige wijze verdacht worden
gemaakt. Ik riskeer hierbij gaarne, mijn sympathie aan onwaardigen te verspelen,
doch even goed dat het beter is, dat honderd misdadigers vrij loopen dan dat
een onschuldige in de gevangenis zit, zoo verdedig ik ook liever de zaak van tien
collega\'s, die dit misschien niet waard zijn, dan één onschuldig verdacht te zien

gemaakt. Juist omdat verdachtmakingen van dezen aard mijzelf zoo onnoemlijk
veel leed hebben gedaan, moet ik hier een woord van protest \'aten hooren.

Dan is het standpunt van den Amsterdamschen keuringsdienst nog eerlijker,
die via B. en W. ronduit den minister te kennen geeft, dat in een naburige gemeente
de keuring niet goed wordt verricht. Dat is tenminste een directe aanval, waar-
tegen de betrokken collega, als zijn gev/eten althans zuiver is, zich met succes
kan verweren. Want dit verweer kan uiteraard zeer eenvoudig zijn.

Wie is n.1. de keurings-veearts, die wettelijke bevoegdheid heeft ontvangen, de
inzichten van een ander te veroordeelen en te signaleeren als gevaar opleverend
voor de Volksgezondheid ?

Wie mag onder de huidige wet zich aanmatigen in opvattingen, die volgens zijn
zeer persoonlijke meening niet deugen, aanleiding te vinden, de betrouwbaarheid
van den betrokken ambtenaar in twijfel te trekken ?

Moet men niet hoogstens als een meenings-verschi! kwalificeeren, wat nu den
beschuldiger doet promoveeren tot beschermer van de Volksgezondheid en den
beschuldigde degradeeren tot derzelver vergiftiger ?

Nogmaals, wie heeft het recht te meenen, dat alleen zijn zienswijze de juiste
is en alle andere afkeuringswaardig ? Niemand. Volgens de wet zijn alle keurings-
diensten gelijk ; voor de wet wordt er in iedere gemeente volgens eenzelfde maat-
staf gekeurd ; formeel natuurlijk, omdat het keurings-regulatief zelf weer speling
laat voor verschillende opvattingen. En de wetgever kon immers ook geen ander
standpunt innemen, wilde hij het land niet verdeelen in rijkjes, waarvan de onge-
kroonde koningen de macht hadden, vleesch van elders volgens hun speciale
inzichten te beoordeelen.

De in het regulaftie gelaten speling en het ontbreken van eenige beroepsinstantie
maken het echter mogelijk, dat iemand, die zijn taak streng hygiënisch opvat,
scherp staat tegen alle slachtingen, die niet volgens de normale wijze hebben kun-
nen geschieden ; hij laat daardoor een persoonlijken weerzin medespreken in zijn
beoordeeling van dergelijk vleesch, ook al zou dit uiterlijk slechts weinig verschillen
van dat, afkomstig van normale slachtingen. Waarbij verder nog de gedachte
kan komen, dat afkeuren het gemakkelijkst en het veiligst is, althans zijn verant-
woordelijkheid sterk vermindert.

Hiertegenover staat de ambtenaar, die ook de economische zijde van de afkeu-
ring ziet, ernaar streefl, zoo weinig mogelijk maatschappelijk kapitaal te laten
verloren gaan en dus veel meer risico loopt, al of niét terecht op de vingers te wor-
den getikt.

Zoo kon zich het geval voordoen, dat van een alhier geslachte koe de eene helft
in gemeente A. werd afgekeurd, terwijl de andere helft in gemeente B. zonder
bezwaar werd doorgelaten. Men meene niet, dat gemeente B. niet nauwkeurig
genoeg had toegezien, daar ik een gedeelte van het afgekeurde ter vergelijking
meenam naar B., waar men mij verzekerde, dat hier een kwaliteits-verschil aanwezig
was, dat in A. ten onrechte tot afkeuring aanleiding had gegeven.

De wet wijst geen enkele autoriteit aan, om dit te beoordeelen. Wel wordt vaak
de Inspectie in den arm genomen, doch deze wenscht zich er vaak niet mede te
bemoeien, op zijn hoogst een advies te geven. Maar wanneer de ambtenaar, die
goedkeurde, met de afkeuring niet accoord gaat en voet bij stuk houdt, zou ik
wel eens willen zien, wie voor de rechtbank gelijk kreeg.

In den regel komt het echter niet zoo ver, wat jammer is. Want wanneer her-
haaldelijk vleesch in de consumptie werd toegelaten, waarop ten onrechte het goed-
keuringsmerk was geplaatst, zou de wetgever zich wel genoodzaakt zien, in te
grijpen. Dit ware en in het belang van de Volksgezondheid en in het belang van de
Hoofden van Dienst. Want nu wordt alleen in het bloote feit van een afkeuring
een bewijs gezien voor de mindere betrouwbaarheid van den keuringsambtenaar,
niet alleen door den dienst, die afkeurde, maar ook door hoogerhand.

En het eigenaardige is, dat men bij de instelling van het instituut der herkeuring
die onfeilbaarheid verwierp. Doch deze herkeuring geldt alleen voor den slager,
niet bij meeningsverschil tusschen Hoofden van Dienst.

Ik durf hier gerust neerschrijven, dat in mijn dienst een groot aantal wrakke
dieren worden geslacht en zal ieder, die hieruit de gevolgtrekking durft te maken,
dat de keuring te slap is, dit tot in hoogste instantie betwisten.

Waarmee ik natuurlijk niet zeggen wil, dat het niet voorkomt, dat afwijkingen
elders wordt geconstateerd, die hier aan de waarneming zijn ontsnapt. Maar een
keuringsdienst, die niet dan gezonde dieren onder de oogen krijgt, loopt hier de
risico niet voor ; een bewijs, dat lichtvaardige conclusies absoluut uit den booze
zijn.

Slechts dan zal met zekerheid kunnen worden aangenomen, dat een bepaalde
keuringsdienst fraudeert, wanneer een commissie van arbitrage, welke met voordeel
zou zijn te formeeren uit vooraanstaande personen in de vleesch-hygiene, telkens
uitmaakt, dat werkelijk ten onrechte werd goedgekeurd, daarbij rekening hou-
dende met de relatieve frequentie van het aantal gevallen.

Tot zoo lang zal men de waarheid moeten bedenken van wat onze dichter Staring
reeds leerde :

„Schijnt iemand, wat U krom scheen, recht",
„Noem hem niet daad\'lijk dom of slecht".

Ondergeteekende herinnert nog eens aan de Algemeene Vergadering op Vrijdag,
27 en Zaterdag 28 November a.s. te Utrecht.

Vrijdagmiddag om 2 uur vergadering in Hotel des Pays Bas ; huishoudelijke
vergadering gevolgd door de voordracht van Dr. te Hennepe. Vrijdagavond om
± 6 uur gemeenschappelijke maaltijd (ƒ4.-— per couvert); opgaven tot deel
neming moeten uiterlijk Dinsdag, 24 November zijn ontvangen.

Zaterdagmorgen en -middag vergadering in de groote zaal van het Jaarbeurs-
gebouw. Des morgens om 10J uur openingsrede van den Voorzitter, gevolgd door
de voordracht van coll. J. L. van Eck, des middags voordrachten van Prof. Miis-
semeier (Berlijn) en Prof. Sjollema.

De afgevaardigden der bijzondere afdeelingen moeten hunne volmachten bij
den secretaris hebben ingeleverd vóór het begin der Vrijdagmiddag-vergadering.
H.H. afdeelingssecretarissen, die gewend zijn de presentielijst hunner laatste af-
deelingsvergadering mee te geven, wordt nadrukkelijk verzocht in de volmacht
te vermelden of er op deze presentielijst ook namen voorkomen van leden, die
bij de verkiezing van leden voor den Centralen Raad zelfstandig ter Algemeene
Vergadering wenschen te stemmen.

Ook wordt nog herinnerd aan de bijeenkomst der interessenten in de groep
„kennis der menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong" des Vi ij-
dagsmiddags om half twee (een half uur voor het begin der Algemeene Vergade-
ring) ten einde een voorloopig bestuur te verkiezen.

Dr. te Hennepe gaf op Zaterdagmiddag, 31 October in het Abattoir te Almelo
voor de Twentsche dierenartsen een demonstratie der snel-agglutinatie ter onder-
kenning van pullorumbesmetting, die door 13 dierenartsen werd bezocht.

Blijkens een bericht in de N. R. Ct. van 22 Oct. j.1. heeft de Engelsche studie-
commissie voor het mond- en klauwzeervraagstuk (Foot-and-Mouth Disease
Research Committee) kortgeleden een 4de interimrapport gepubliceerd met de
uitkomsten van de onderzoekingen van den laatsten tijd. Met name is een onder-
zoek ingesteld naar de besmettelijkheid van het vleesch van aan mond- en klauw-
zeer lijdende koeien, bij bewaring in een koelhuis na de slachting. Bepaalde deelen
van de geslachte dieren, met name het beenmerg, bleven nog 6—8 weken na de
slachting besmettelijk. De voor deze proeven gebruikte dieren waren bij het slach-
ten niet eens bijzonder infectieus en de uitkomsten van andere proeven wezen
erop dat de bovenstaande duur der besmettelijkheid heelemaal niet uitzonderlijk
was. Met bloed verontreinigde paklakens bleken na een verblijf van 40 dagen
in het koelhuis nog besmettelijk. Bij het voederen van gemalen beenderen van
dergelijke dieren aan varkens kregen deze de ziekte.

Deze resultaten zijn dus in overeenstemming met de proefnemingen, indertijd
door de Rijks-Seruminrichting verricht.

fn Brunswijk is in Juni j.1. door een wet op het slachten van 27—6—1931 voor-
geschreven, dat in alle gevallen, waarin een dier wordt geslacht, steeds een be-
dwelming moet voorafgaan. Bij het ritueel slachten mag dan pas de halssnede
worden verricht, als het dier geheel bedwelmd is. Voor bedwelming worden toe-
gelaten, behalve kopslag of verschillende bedwelmingsapparaten, ook een onder-
broken gelijkstroom van 50—80 Volt of een wisselstroom van 24—42 Volt.

Naar de „Telegraaf" mededeelt, hebben vrijwel alle slagers te Alphen a. d. Rijn
van de overgangsbepaling van de vleeschkeuringswet in de jaren 1922—1931
gebruik gemaakt om hun slachtplaatsen te laten verbouwen of te restaureeren,
waarbij men te werk is gegaan overeenkomstig de adviezen van ambtenaren van
den plaatselijken keuringsdienst. Ook B. en \\V. hebben deze verbouwingen goed-
gekeurd.

Nu dezer dagen de nieuwe voorschriften van kracht zijn geworden, blijkt, dat
de meeste slachtplaatsen nog niet aan de daarin gestelde eischen voldoen. Bijna
alle slagers hebben nu van B. en W. een schrijven ontvangen, waarin hun wordt
medegedeeld, dat de noodige veranderingen moeten worden aangebracht en dat
gedurende dien tijd van de slachtplaats geen gebruik mag worden gemaakt. De
slagers, die georganiseerd zijn in een plaatselijke vereeniging, weigeren echter aan
de opdracht te voldoen, teneinde ook in deze kwestie een rechterlijke uitspraak
tot in hoogste instantie uit te lokken.

Naar de „Vee- en Vleeschhandel" meldt, zal de handelsafdeeling van het
reuzelsyndicaat van Rio Grande du Sul in Brazilië binnenkort „bevroren reuzel"
in den handel brengen. Deze trust verpakte tot dusverre haar geraffineerde reuzel
in blik, doch zal dat product thans in blokken of z.g. „cakes" bevriezen.

Deze stukken krijgen een netto gewicht van 28 Engelsche ponden en worden
afzonderlijk in waspapier verpakt. Deze productie is geheel voor den uitvoer
naar Engeland en het vasteland van Europa bestemd, en zal met koelschepen
vanuit de haven van Rio de Janeiro plaats vinden.

Het Hoofdbestuur der Hol). Mij. v. Landbouw heeft zich in vervolg op vorige
verzoekschriften tot het Kon. Ned. Landb. Comité gewend met het dringend ver-
zoek, met den meesten spoed er bij de regeering op aan te dringen, den invoer van
Deensch en ander rundvleesch te contingenteeTen in dien zin, dat tot tijdelijke

invoerverboden kan worden overgegaan. Gewezen is hierbij op de scherpe prijs-
daling van de laatste weken en de ontwrichting in den afzet van binnenlandsch
vleesch, welke snel optreden dubbel nuttig doet zijn.

De reeds vroeger geuite wenschen, onder meer omtrent het heffen van het fiscale
invoerrecht boven den accijns, komen hierbij geenszins te vervallen. (N. R. Ct ).

Volgens een bericht in de ,,Telegraaf" is te Utrecht een vergadering gehouden
van vertegenwoordigers der gemeentelijke centrales van verwerkingsinrichtingen
van afgekeurd vee en vleesch. Besloten werd tot de oprichting eener federatie.
Een centraal bureau werd gesticht onder leiding van den burgemeester van Kwadijk.
Een dagelijksch bestuur zal t. z. t. worden gekozen. De burgemeester van Edam
verklaarde zich bereid voorloopig het voorzitterschap op zich te nemen.

In den kring Purmerend, waartoe ook Zaandam en omstreken behoort, zal een
verwerkingsinrichting worden gesticht. In dit destructiebedrijf zal het Iwel-Laabs
systeem worden toegepast, hetwelk volgens het droge systeem werkt. De directeur
van den keuringsdienst der Zaanstreek, de Heer Rinses, zal bij den bouw van
advies dienen.

Ter bestudeering van het destructievraagstuk in Limburg heeft de afdeeling
Limburg der Vereeniging van Ned. Gemeenten, zoowel voor Zuid-Limburg, als
voor Noord- en Midden Limburg, een commissie ingesteld. Op verzoek zijn door
de afdeeling Limburg der Mij. voor Diergeneeskunde, voor Zuid-Limburg, als lid
der commissie aangewezen de Heeren Urlings en Hamers.

Ofschoon ,,smaak en kwaliteit van vleesch" een belangrijk onderwerp is, is
daarover heel weinig geschreven, totdat, naar de ,,Vee- en Vleeschhandel" mede-
deelt, een zeer bekend landbouwer en mester van vee, wonende in Mexico, in 1924
op een vergadering van exportslachters, slagers, veefokkers, enz. er op wees, dat
het noodzakelijk was na te gaan, welken invloed de voeding en het veeras hadden
op smaak en kwaliteit. De vergadering besloot contact te zoeken met landbouw-
kundige- en veeartsenijkundige instituten, met het gevolg, dat 22 van dergelijke
inrichtingen in Amerika zich bezig houden met een onderzoek naar smaak en hoe-
danigheid van vleesch.

Nagegaan werd hoe de voeding, de fokrichting. de stalling en weidegang, de leef-
tijd, het geslacht, de gezondheid, de drachtigheid, de melkproductie, de wijze van
vleeschbewaring, de methode van slachting, het toebereiden van vleesch ieder op
zichzelf invloed kan hebben op smaak en kwaliteit van het vleesch. Ook werd
onderzocht, op welke wijze op de kleur van het vleesch invloed kan worden uitge-
oefend, terwijl tevens nog werd nagegaan de invloed der toebereidingswij ze van
het vleesch op smaak en kwaliteit. Men kwam tot de conclusie, dat door een slechte
toebereiding het vleesch totaal kan worden bedorven.

Den echten vleeschsmaak zou men slechts behouden, als het vleesch volgens
de Engelsche methode wordt toebereid, zooals dat daar te lande speciaal met
roastbeef het geval is, waarbij door de hooge temperatuur bij het braden alleen
het rauwe vleesch aan den buitenkant wordt verhit, waardoor het vleeschsap
uit het binnenste van het vleesch niet kan wegvloeien en het uitdrogen van het
vleesch wordt verhinderd.

Ook werd nagegaan of er een belangrijk verschil in voedingswaarde is van vleesch,
genomen uit verschillende lichaamsdeelen. Dit bleek niet het geval te zijn.

De Alphmsche vleeschkeuringskwestie (het verzet der winkeliers tegen de ge-
meenteverordening, waarbij o.m. keuring van ingevoerde, geconserveerde vleesch-
waren verplicht wordt gesteld) is in hooger beroep voor de Haagsche rechtbank
behandeld.

een rechterlijke uitspraak te verkrijgen, werd door den kantonrechter te Alphen
van alle rechtsvervolging ontslagen, op grond dat de keuring van vleeschwaren
in de vleeschkeuringswet uitmuntend is geregeld. De Officier van Justitie bij de
Haagsche rechtbank heeft in hooger beroep op gelijken grond bevestiging van het
door den kantonrechter gewezen vonnis gevraagd.

Voor de rechtbank te Winschoten stond in hooger beroep een slager uit Belling-
wolde terecht, daar hij op 15 April j .1. 160 K.G. vleesch te Winschoten had ingevoerd
en rechtstreeks naar een slager gebracht, zonder het vleesch eerst naar het slacht-
huis te brengen. Door den kantonrechter werd hij veroordeeld tot / 0.50 boete
of i dag hechtenis. Verdachte zegt in hooger beroep te zijn gekomen omdat hij van
meening was dat het niet weer gekeurd behoefde te worden. De betrokken koe
was dien dag te Winschoten geslacht en gekeurd. Keurloon was er van betaald.
Het vleesch is te Winschoten weer naar het slachthuis gebracht, daar alleen ge-
wogen, niet eens gekeurd. Wel moest opnieuw keurloon worden betaald. Het O. M.
eischt bevestiging van het vonnis.

Voor dezelfde rechtbank diende de zaak van een koopman te Nieuwe Pekela, die
door den kantonrechter was ontslagen van rechtsvervolging, en van welk vonnis
de ambtenaar O. M. in beroep is gekomen. Verdachte wordt ten laste gelegd dat
hij in de gemeente Vlagtwedde worst en gezouten spek heeft ingevoerd, dat niet
in die gemeente ter keuring is aangeboden. Volgens de gemeente-verordening
moeten vleesch en vleeschwaren bij invoer gekeurd worden en moet daarvan
keurloon betaald worden.

Het sinds jaren hangende slachthuisvraagstuk te Delft schijnt zijn oplossing te
naderen. Momenteel wordt nog gestreden over de vraag of de veemarkt uit de
binnenstad zal verdwijnen en bij het nieuwe slachthuis zal worden gebouwd, of
dat het slachthuis afzonderlijk zal verrijzen aan de Schie, ongeveer 20 min-, afstand
van de ter plaatse dan gewijzigde veemarkt.

B. & W. van Bussum schrijven dat naar hun meening wegens de thans heer-
schende economische omstandigheden niet den bouw van een nieuw slachthuis
behoeft te worden uitgesteld. Het plan wordt zoo opgezet, dat de exploitatie
self-supperting kan zijn. de G.

Na het succes, dat de dierenartsen in Nederland den eersten klinischen avond
hebben bereid, moge de tweede volgen. Als datum voor de bijeenkomst is Zaterdag-
avond 28 November gekozen na afloop van de algemeene vergadering. De over-
wegingen, die hiertoe hebben geleid, zijn :

2de dat de meeste dierenartsen dan toch in Utrecht zijn en er dus geen aparte
reis voor behoeven te maken.

Het is moeilijk vooraf een programma op te maken, zoodat volstaan moet wor-
den met de mededeeling dat Prof. Dr. A Klarenbeek eenige intressante
patiënten zal demonstreeren en Prof. Dr. F. C. van der Kaay een ovariotomie
bij het rund en een hysterectomie bij een ander dier zal laten zien

Nader ontvangen van Dr. H. E. Reeser / 10.—. Totaal 338 bijdragen tot een
gezamenlijk bedrag van ƒ 2582.70.

Lijst van Officieele personen, Instellingen en Vereenigingen op Land- en Tuin-
bouwgebied.

Departement van Binnenlandsche Zaken en Landbouw : Verslagen en mede-
deelingen van de Directie van den Landbouw, 1931, No. 1.

Rijksuitgeverij van de Nederlandsche Staatscourant, den Haag, Algemeene
Landsdrukkerij. Prijs ƒ 1.—.

Wat later dan vorige jaren is nu de bekende lijst verschenen, die zoo gemak-
kelijk is voor ieder, die zich op landbouw- of veeteeltgebied beweegt. Men vindt
de namen en adressen van allen, die aan het Ministerie en aan de Directie van den
Landbouw werkzaam of die aan het landbouwonderwijs verbonden zijn, van de
rijksconsulenten, van allen die werkzaam zijn op het gebied van paarden-, rnnd-
vee-, varkens-, schapen-, geitenfokkerij enz., v an allen die behooren onder den Vee-
artsenij kundigen dienst. Verder opgave van alle organisaties op het gebied van
den afzet van veeteeltproducten, van de Vereenigingen op Veeteeltgebied, van
die op het gebied der zuivelbereiding en van alle Nederlandsche landbouwbladen.

Wij noemen hier maar enkele hoofdstukken, om te doen zien, dat er voor den
dierenarts heel veel in te vinden is. Wie deze lijst kent, weet dat die zeer bruikbaar
en gemakkelijk is. De prijs is laag en het boek (209 pag.) kan besteld worden bij
de plaatselijke postkantoren. Kroon.

Bevorderd tot Doctor in de Veeartsenijkunde ; J. L. Petten. Dierenarts te Zeist
op proefschrift getiteld : Bijdrage tot de kennis van de ontwikkeling van het
paarden ovariu m.

Naast de bestaande Internationale Diergeneeskundige Congressen zijn in de
Scandinaafsche landen, omvattende Denemarken, Zweden, Noorwegen en Fin-
land, sedert den oorlog ingesteld diergeneeskundige congressen voor deze landen
afzonderlijk. Blijkens mededeeling in het Finsk Vet. Tidskr. van Juni 1931, zal
het vierde van deze congressen worden gehouden van 11 tot 13 Juli 1932 te Kel-
singfors. v. Nederveen.

Wij lezen in het tijdschritt Slachthuis - Keuring - Markt, October 1931, dat spoe-
dig wordt overgegaan tot de oprichting van een Vlaamsche inrichting voer ve-
terinair hooger onderwijs te Gent. Er zullen worden ingericht 10 leerstoelen t. w. :

V Veeteeltwetenschappen (Exterieur, beoordeeiingsleer, gezondheidsleer, land-
huishoudkunde).

VII Interne geneeskunde (niet infectieuse ziekten). Gerechtelijke Veeartsenij-
kunde, Leer der vergiften, Kliniek voor kleine dieren.

IX Onderzoek van voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong. Parasitaire
ziekten, Verloskunde, Kliniek voor groote dieren, in het bijzonder runderen.

Naar franschen trant is een examencommissie ingesteld en zullen de candidaten
voor de bezetting der diverse leerstoelen in 1931 en 1932 aan een examen worden
onderworpen waarna de benoeming zal volgen. De verdere eischen zijn, dat de te
benoemen personen zijn: Belg, doktor in de veeartsenijkunde en hoogstens 40
jaar oud. C. F. v. O.

Dj Nederlandsche Vereeniging voor Microbiologie houdt hare wintervergadering
■op Zaterdag 21 November a.s., des voorm. 10 uur precies, in het Pharmaceutisch
Laboratorium, Cathariinesingel 60, te Utrecht.

Dr. A. Pondman : Reiniging en concentratie van Diphtherie toxine en - ana-
toxine.

Prof. Dr. L. de Blieck : Een haemoglobinophile bacterie als oorzaak van coryza
bij kippen.

De redactie van het jaarboekje is zeer erkentelijk voor de toezending van de
antwoordkaarten in zoo ruime mate. Reeds meer dan 6oo antwoorden kwamen
binnen van de ongeveer 740 verzonden kaarten. Maar nu komt het op de
laatste loodjes aan. Zij moeten, zoo eenigszins mogelijk, alle binnenkomen.
Collega\'s doe uw best 1 Kroes.

Verkort verslag der Vergadering van de Vereeniging van Directeuren van Ge-
meentelijke Slachthuizen in Nederland, gehouden te Utrecht op 17 October 1931.

Ni afhandeling van het huishoudelijk gedeelte der agenda kwam ter sprake
een door een der leden gestelde vraag omtrent het eventueel belasten van den
Gemeentelijken Vleeschkeuringsdienst met het toezicht op visch. Hoewel er geen
formeele bezwaren bestaan, dat de ambtenaren van den Keuringsdienst van
vleesch qua rijks- of gemeente-veldwachter mede toezicht houden op visch, werd
er gewezen op practische bedenkingen. Omtrent het geopperde denkbeeld der
meds-aanstelling dezer ambtenaren bij den keuringsdienst van Waren werd op-
gdmerkt, dit bij verwezenlijking daarvan de betrokken functionnarissen onder
twee directies zouden staan, hetgeen uiteraard een bron van complicaties zou op-
leveren. Men achtte het ten slotte ongewenscht, zoo niet onmogelijk, om den Di-
recteur van den Vleeschkeuringsdienst hierin te betrekken, omdat deze dan van-
zelfsprekend onder den Directeur van den Keuringsdienst van Waren werkzaam
zou zijn.

Door den Heer Dr. !•\'. W. Tervoert werd een belangwekkende voordracht
gehouden betreffende ,,Het gemeentelijk Destructiebedrijf te Winterswijk", welke
voordracht een uitvoerige gedachtenwisseling tot gevolg had.

Vervolgens hield Dr. A. Clarenburg een lezing over „cysticercose". Hierbij
werd een overzicht gegeven van het resultaat der onderzoekingen dienaangaande
verricht door de Veterinaire Afdeeling van het Laboratorium voor de Volksge-
zondheid. De conclusies, waartoe die onderzoekingen hebben geleid, luiden :

„Omtrent de onschadelijkheid van cysticerken bevattend vleesch, na 3 weken
bewaren bij een temperatuur van ten hoogste 4⁰ C. kan geen zekerheid worden
„gegeven. De uitkomsten bij de bevriezingsproeven verkregen, wijzen er op, dat
„vermoedelijk de duur van het bevriezen, welke volgens de bepalingen van het
Kearingsregulatief op ten minste 10 dagen bij een temperatuur van tenminste
,,-io° C. is gesteld, kan worden bekort".

Verder werden door Dr. Clarenburg nog eenige methoden besproken tot on-
schadelijkmiking van in vleesch aanwezige cysticerken. (Onder den titel : „On-
derzoekingen over de levensvatbaarheid van cysticercus inermis is dit door Dr.
Clarenburg behindelde onderwerp opgenomen in No. 7 der Verslagen en Mede-
deelingen betreffende de Volksgezondheid 1931).

Bij het onderwerp „Ervaringen bij de uitvoering der Vleeschkeuringswet" werd
mededeeling gedaan van eenige min of meer merkwaardige gevallen van miltvuur.

Eén hiervan betrof een wegens koliek in nood gedood paard, waarbij de sectie
slechts haemorrhagische ontsteking van den dunnen darm aam het licht bracht.
Daar het een noodslachting betrof, werd bacteriologisch onderzoek ingesteld, met
als resultaat, dat miltvuur-bacillen werden aangetoond.

Mededeeling werd gedaan van het in den handel zijn van een „drijfstaaf", welke
bij het drijven van varkens van groot nut is gebleken te zijn. Dit apparaat geeft,
wanneer het tegen het achterstel van het dier wordt gehouden, een lichten schok,
opgewekt door een electrische batterij, waardoor het dier schrikt en vooruit schiet.
Er is hier geen sprake van kwelling, doch slechts van opwekken van schrik. De
fabricage dezer „drijfstaven" geschiedt nog in het klein, de prijs der staaf be-
draagt / 18.— en die der batterij ongeveer 80 cent per stuk.

Namens het Bestuur der V ereeniging
van Directeuren van Gemeentelijke slachthuizen in Nederland,
de Secretaris, J. G. A. Reeser.

K. H. Eijk.man, Pathologisch anatomisch onderzoek van darmen. Proefschrift
aan de Veeartsenijkundige Faculteit. Amsterdam, H. J. Paris, 1931. 8°. VIII
73 biz.

J. L. Petten, Bijdrage tot de kennis van de ontwikkeling van het paarden-
ovarium. Proefschrift aan de Veeartsenijkundige Paculteit. Utrecht, Kemink &
Zn., 1931. 8°. VIII 78 biz. m. 19 fig.

P. V. Ssisoff, Handbuch der Gefliigelkrankheiten, die wichtigsten Infektior.s-
krankheiten der Vogel. Moskau. 1931.

A. F. Shull, Heredity. 2d ed. New-York, Mac-Graw-Hill, 1931. 8°. 345 p. w. ill.

W. A. Robinson, P. A. parasites ; the cause of pernicious anemia ; new theories
about pernicious anemia. Sisseton, Sisseton Courier, 1931. Kl. 8°. 54 p.

V. L. Ellicott and C. H. Halliday, The psittacosis outbreak in Maryland,
December 1929 and January 1930. Washington, Government Printing Office,
1931. 8°. 8 p.

Report of the veterinary department of Uganda protectorate for 1930. [By W.
p. Poulton], Entebbe, Government Printer, 1931. 8°. 36 p. w. map. Sh. 2.—

Report of proceedings under the diseases of animals acts for the year 1930.
London, H. M. Stationery Office, 1931. 8°. 110 p. Sh. 2.—

J. F. Fulton, Selected readings in the history of physiology. London, Baillière,
Tindall & Cox, 1930. 8°. XX 309 p. w. 61 ill. Sh. 22.6—

H. H. Mitchell, L. E. Card and T. S. Hamilton, A technical study of the
growth of white Leghorn chickens. Urbana. Agr. Exp. Stat., 1931. 8°. 139 p. w.
8 fig.

M. J. Prucha, J. M. Brannon and H. A. RiiHE, Effect of carbonation on-
bacterial content and keeping quality of dairy products. Urbana, Agr. Exp. Stat.,
1931- 8°. 23 p. w. 4 fig.

L. Spencer, An economic survey of the Los Angeles milk market. Berkeley, Univ.
of California Printing Office, 1931. 8°. 106 p. w. 10 fig.

Univ. of California. Coll. of Agric. Agr. Exp. Stat. Bull. No. 513.
Fourth progress report of the foot-and-mouth disease research committee. Lon-
don, H. M. Stationery Office, 1931. Sh. 7.6—-
Ministry of Agriculture and Fisheries.

D. J. Anthony and W. G. T. Blois, The meat industry. 2d ed. London, Bail-
liere, Tindall & Cox, 1931. 8°. XII 256 p. Sh. 7.6—

A. Piney, Recent advances in haematology. 3d ed. London, J. and A. Churchill,
1931. 8°. VIII 4- 348 p. w. 18 text fig. and 4 col. pi. Sh. 12.6—

E. Beudant, Ho-se training ; out door and high school. Trad, by J. A. Barry.
New-York, Scribner, 1931. 8°. 163 p. w. ill. S 3.—

A. 1). Gardner, Microbes and ultramicrobes : an account of bacteria, viruses
and the bacteriophage. London. Methuen, 1931. 8°. VIII 120 p. w. 21 ill.

W. W. Williams, Sex hygiene and reproduction of cattle. London, Bailliere,
Tindall & Cox, 1931. 8°. Sh. 22.6—

Ergebnisse der allgemeinen Pathologie und pathologischen Anatomie des Menschen
und der Tiere. Hrsg. von O. Lubarsch, R. von Ostertag, W. Frei. Bd. 25. Mün-
chen, J. F. Lehmann, 1931. 4⁰. 1028 S. m. 5 Abb. M. 128.—
H. Deutschländer, Deutschlands Binnenhandel mit Vieh in den Jahren 1925—
1929. Berlin, P. Parey, 1931. 4°. 186 S. m. 42 Tab. u. 5 Ktn. M. 13.60
Berichte über Landwirtschalt. N. F. Sonderh. 47.

H. Walther, Mein Hundebuch. 48 Bildnisstudien. M. einleitenden Worten von
M. Georg. Berlin, D. Reimer, 1931. 4°. 14 S., 48 Taf., 1 Bl. M. 5.50

Milchkonlroll-Kalender. Ein Taschen-, Notiz- und Nachschlagebuch. Bearb. und
hrsg. von R. E. Baschny. Jg. 4. 1932. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, [1931].
Kl. 8°. 276 S. m. 1 Ivte. M. 2.—

A. Fischer, Der Lehrmeister im Hufbeschlag. 22ste Aufl. Hannover, M <fc H.
Schaper, 1931. 8°. VIII 261 S. M." 6.50

W. Gross, Pathologische Anatomie der Typhus- und Paratyphusbazillenaus-
scheider. Jena, G. Fischer, 1931. Gr. 8°. 30 S. m. 2 Taf. M. 3.—

Studien über die Pathologie und Therapie der Typhus-und Paratyphusbazillen-
ausscheider. Hrsg. von P. Krause. H. 3.

Deutscher Veterinärkalender für 1932 und 1933. Hrsg. in 2 Tin. von R. Schmai.iz.
Jg. 35. Berlin, R. Schoetz, 1931.

C. Otten, Die Ernährung und Aufzucht des rheinisch-deutschen Kaltblut-
fohlens. Berlin, P. Parey, 1931. M. 1.50
Anleitungen der Deutschen Ges. f. Züchtungskunde. H. 14.

Jahresbericht der Preussischen Versuchs- und Forschungsanstalt für Tierzucht
in Tschechnitz. Erst, von W. Zorn. 7. Vom 1 Apr. 1930 bis 31 März 1931. Berlin
P. Parey, 1931. 4⁰. 53 S. m. 1 Abb. M. 2.80

E. Schreiber, Medizinisches Taschenwörterbuch. I2te Aufl. Neubearb. von
H. Aufrecht. Jena, G. Fischer, 1930. Kl. 8°. 423 S. M. 7.—

R. Disselhorst, Grundriss der Anatomie und Physiologie der Haussäugetiere.
6te Aufl. Neu bearb. von E. Mangold. Berlin, P. Parey, 1931. Gr. 8°. VIII 312
S. m. 343 Textabb. M. 16.—

Der Misserfolg des Tierexperimentes in der Medizin, bes. bei der Bekämpfung
der Seuchen. Entgegnungen auf die Rektoratsrede von Paul Uhlenhuth über „Die
Bedeutung des Tierexperimentes in der Medizin, bes. für die Erforschung des
Wesens, der Erkennung und Bekämpfung der Seuchen" von L. Fliegel und G.
Ciaburri u. A. Bern u.s.w., Verein gegen die Vivisektion, 1931. Gr. 8°. 92 S.

H. Lampert, Die physikalische Seite des Blutgerinnungsproblems und ihre
praktische Bedeutung. Leipzig, G. Thieme, 1931. Gr. 8°. 127 S. m. 45 Abb.

Hühner-Rassen (56 vielfarbige Abbildungen) nach Orig. von K. Zander. Text
von H. Lentzsch. München, Gräser, 1931. 1 Taf., 2 Bl. 90 x 63 c.M. gr. 8°.

M. Kadletz, Anatomischer Atlas der Extremitätengelenke von Pferd und Hund.
Eine Unterweisung zum fachgemässen Sezieren.... Berlin u.s.w., Urban &
Schwarzenberg, 1931.

G. Grasser, Chemie und chemische Technologie tierischer Stoffe. Eine Ein-
führung in die angewandte Zoochemie. Stuttgart, F. Enke, 1931. Gr. 8°. VIU
272 S. M. 16.—•

F. Ruttke, Ein Beitrag zur Frage der Abgrenzung zwischen Fleischwaren-
Industrie und Fleischer-Handwerk. 2te Aufl. Berlin, Reichsverband der Deutschen
Fleischwaren-Industrie, 1931. Gr. 8°. 79 S. M 2.—

Sonderdrucke, hrsg. vom Reichsverband der Deutschen Fleischwaren-Indus-
trie. Nr. 8.

P Hohmann, Einheimische Stubenvögel, yte Aufl. Leipzig, Hachmeister & Thal,
[1931]. Kl. 8°. 48 S. m. 11 Abb. M. 0.40

Jahresbericht der Preussischen Versuchs- und Forschungsanstalt für Milch-
wirtschaft in Kiel. Erst von [H ] Bünger. Jg. 7. 1930. Berlin, P. Parey, 1931.
4°. 94 S. m. 3 Abb. M. 3.20

a Mausshardt, Ueber den Einfluss der Tiefkühlung auf den Keimgehalt der
Milch. Tnaug.-Diss. München. 1930. 55 S.

W. Nissen, Untersuchungen über das Vorkommen von Hefen in der Erde mit
bes. Berücksichtigung der für die Milchwirtschaft wichtigen Arten. Inaug.-Diss.
Kiel. 1930. 38 S.

K. H. Roesner, Untersuchungen über die Verwertbarkeit der Hoffmann\'schen
Leuchtbildmethode zum Nachweis von Tuberkelbazillen in Kuhmibh. Inaug-
Diss. München. 1930. 46 S.

F. hiirter, Ueber das Eiweissoptimum beim trächtigen Schwein. Inaug.-Diss.
Bonn-Poppelsdorf. 1930. 25 S.

H. Peters, Untersuchungen über den Einfluss von Pasteurisierung und Tief-
kühlung auf den C.oligehalt der Milch. Inaug.-Diss. München. 1930. 38 S.

H. Ahrens, Schlachtbeobachtungen und Ausschlachtungsversuche an Schwei-
nen 11. Ein Beitrag zur Erforschung der Wirkung verschiedener Futtermittel auf
die Beschaffenheit der Mastware und ein Beitrag für eine wissenschaftliche Fleisch-
kunde. Inaug.-Diss Leipzig. 1931.

H. Edler, Vergl. Untersuchungen über die allgemeine Protoplasmawirkung
einiger neuer I.okalanästhetica. (Perkain, Pantocain, Panthesin, T. S. 222). Inaug.-
Diss. München. 1931.

H. Frischmann, Vergl. Untersuchungen über die Verwertbarkeit der gebräuch-
lichen Untersuchungsmethoden zur Feststellung der Euterentzündungen unter
bes. Berücksichtigung der Thybromol-Schnellmethode. Inaug.-Diss. München.
1930.

W. Krause, Das „Antivirus" Besredka\'s und seine Verwendungsmöglichkeiten
in der tierärztlichen Praxis. Inaug.-Diss. Berlin. 1930.

M. Manasse, Beiträge zur quantitativen Wirkung von Chloroformdämpfen auf
Tiere (Bestimmung, Apparatprüfung, Mikroskopie). Inaug.-Diss. Würzburg. 1930.

W. Raab, Untersuchungen über die Zuverlässigkeit derThybromol- undA\'izarol-
Probe zur Feststellung der Euterentzündung unter bes. Berücksichtigung dieser
Farbmethoden im Verlauf der Erkrankung. Inaug.-Diss. München. 1930.

Diergeneeskundige Faculteit der Rijks-Universiteit te Utrecht. Uit het Instituut voor
Pharmacologie en de kliniek voor kleine Huisdieren (Dir. Prof. Dr. A. KLARENBEEK)

TOXICOLOGISCHE PROEVEN BIJ KIPPEN, MET ACIDUM AR-
SENICOSUM, CHILI- EN KALISALPETER

Een toevallige vergiftiging met arsenik bij kippen zal niet tot
de groote zeldzaamheden behooren. Verschillende vloeistoffen,
welke worden gebruikt voor bespuiting van boomgaarden bevatten
een arseenpreparaat ; rattenkruid vindt uitgebreide toepassing als
ratten-verdelgingsmiddel ; in streken, waar de „dipping" van
schapen en andere huisdieren noodig is, worden eveneens groote
hoeveelheden arseenzure oplossingen gebruikt, waarbij een gemak-
kelijk contact met pluimvee mogelijk is ; het achteloos gebruik van
jutezakken, waarin arseenhoudend poeder is getransporteerd,
(Moreau en Limonnet) kan tot vergiftiging aanleiding geven.
De hoeveelheid rattenkruid, welke voor kippen bij één of meer
keer toedienen toxisch, respectievelijk letaal is, is door sommigen
vermeld.

Cornevin acht 20 mGr. per dag gedurende een week nog onscha-
delijk ; 50 mGr. echter doodelijk, evenals één dosis van 100—150
mGr. per kip.

Skiba gaf een kip gedurende 10 dagen 50 mGr., waarna het dier
stierf. Reinhardt diende kippen 200 en 400 mGr. in eens toe en
zag spoedig den dood intreden. Lander geeft als toxische dosis
voor de kip aan 96—102 mGr. (1.5—1.65 grains), voegt er echter
aan toe, dat de dosis afhangt van de wijze van toediening in sub-
stantie, fijn of grof gepoederd of in oplossing, van den toestand van
de digestie-organen en den aard van den inhoud, van het ras en
van idiosyncrasie.

Om een eigen oordeel te krijgen omtrent de toxische werking van
rattenkruid werden in ons instituut verschillende proeven genomen.

Bij de aldus behandelde dieren trad klinisch geen enkel ver-
schijnsel op. De dieren werden 11a de proef nog drie dagen in leven
gehouden en daarna gedood. Bij één dier was het gewicht van
1200 op 1300 Gr. gekomen ; het andere dier behield zijn gewicht
van 1200 Gram. Bij de sectie werd geen enkele afwijking gevonden.

De beide aldus behandelde kippen werden gedurende 10 dagen
gecontroleerd ; uiterlijk werden geen intoxicatie-verschijnselen

waargenomen ; de dieren gedroegen zich normaal, aten normaal,
hadden geen diarrhee, waren niet suf.

De gewichtscontrole gaf daarentegen een duidelijken teruggang
aan ; bij het eene dier verminderde het gewicht in 10 dagen van
1300 tot 1050 gram ; bij het andere van 1400 tot 1200 gram.

De sectiebevindingen bij macroscopische beschouwingen waren
weer negatief; noch in het kropgedeelte van den oesöphagus,
noch in maag en darm werden ontstekingsverschijnselen aangetrof-
fen, die op caustische inwerking wezen.

Voor deze proef werden een viertal dieren gebruikt met respec-
tievelijke begin-gewichten van 1700, 1250, 1950 en 1100 gram.

De dieren werden van 7 tot 9 dagen geobserveerd en daarna
gedood. Gedurende de contröle-periode werden slechts vage,
weinig karakteristieke ziektesymptomen waargenomen; de eerste
dagen in het geheel geene, later eenigszins verminderde voedsel-
opname; diarrhee en ontlasting daarbij van meestal groen gekleurde
faeces; gaande weg meer lusteloos en trager. De gewichtscontrole
werd niet verricht ; evenwel bleek bij de sectie de algemeene voe-
dingstoestand goed, bij één dier zelfs zeer goed te zijn.

Het onderzoek der gedoode dieren gaf karakteristieke verande-
ringen te zien. Bij drie dieren bestond een kropontsteking, meest
gelocaliseerd in het naar de maag toegekeerde deel en macroscopisch
scherp omschreven in meer of minder diep invretende ulceraties,
al of niet bedekt met pseudomembraneuze beslagen en soms om-
geven door enkele bloedinkjes. Het overige gedeelte van het slijm-
vlies van de krop op het oog geheel gaaf en glad ; de krop bij alle
dieren matig gevuld. Op de plaatsen waar zweervorming was ont-
staan had de Caustische inwerking de mucosa geheel vernietigd en
was de kropwand vlies-dun.

De kliermaag vertoonde bij een der dieren groote afwijkingen ;
geen bloedinkjes, geen ulceraties ; slechts een geel gekleurd, dik,
niet taai of rekbaar beslag, dat de mucosa bedekte en niet moeilijk
te verwijderen was en dat niet veel afweek van het normale slijm,
in de kliermaag aanwezig.

De spiermaag daarentegen gaf een karakteristiek beeld bij alle die-
ren zooals reeds door anderen (o.a. Reinhardt) werd beschreven ;
bij verwijdering van de hoornlaag werden bloedingen zichtbaar
in de daaronder gelegen eigenlijke mucosa, deze bloedingen waren
deels puntvormig, deels meer uitgebreid. Zij kwamen vooral voor
in het gedeelte, dat de Musculi intermedii bedekt en waren minder
talrijk en uitgebreid in het deel van de Musculi laterales. Ulceraties
werden er niet in aangetroffen.

Minder duidelijk was de caustische werking van het arseenpre-
paraat op de darmmucosa ; bij twee dieren konden afwijkingen

worden vastgesteld : roodheid en matige zwelling in het voorste
gedeelte ; bij twee andere dieren was de darm oogenschijnlijk niet
veranderd.

De beide aldus behandelde dieren vertoonden het bovenbeschre-
ven beeld in heviger mate. Bij één dier waren de intoxicatie-ver-
schijnselen klinisch duidelijk vooral gedurende de eerste vijf dagen :
sterke diarrhee, met karakteristieke groene kleur en zoetige geur ;
matheid en opvallende vermindering van den algemeenen toestand ;
eetlust nog matig goed, geen paretische verschijnselen. Nadien
trad klinisch een lichte verbetering weer in. Bij de sectie 9 dagen
na het ingeven bleek het lichaamsgewicht van 1850 op 1500 Gr.
te zijn teruggeloopen. Van de inwerking op het digestie-orgaan
vielen voornamelijk de talrijke necrotische plekken op in den krop-
wand.

Het andere dier, na 7 dagen gedood, gaf klinisch geen duidelijke
afwijkingen te zien ; het gewicht liep terug van 1450 op 1000 gr.

Aanwezig waren sterk necrotische veranderingen met pleksge-
wijze sterk weefsel verval in de krop ; bloedingen en vooral ook een
necrotische plek in de spiermaag met diepe invreting ; ontstoken
duodenum, met groen gekleurden darminhoud.

en 4 opvolgende dagen deze hoeveelheden. Beide dieren stierven
den 6en dag. Zij vertoonden den eersten en tweedén dag niets
bizonders, aten en dronken normaal ; hun bewegingen en houding
weken evenmin van het normale af. Den derden dag waren ze luste-
loozer, zij lagen meer, aten minder, hadden dunne groenge-
kleurde ontlasting ; deze verschijnselen verergerden, tot de dood
intrad.

Sectieverschijnselen : weinig gevulde krop met necrotische plek-
ken en pseudomembranen ; spiermaag met erosies, petechiën ;
kliermaag weinig of geen ontstekingsverschijnselen, folliculaire
zwelling ; darmstelsel op verschillende plaatsen meer of minder
sterk ontstoken, met dunnen groenen inhoud. Lever murw, vrij
licht en vlekkig gekleurd.

(gewicht 1250 en 1350 gram), welke 2 respect. 4 dagen deze dosis
ontvingen, en die op den 5en respect, den 6en dag stierven, wijkt
niet af van het sub 5 beschreven beeld.

welke 2 en 4 keer de dosis ontvingen en op den zesden dag
stierven, geldt het sub 5 beschrevene.

Deze proeven geven eenigszins een beeld van de intoxicatie-ver-
schijnselen met arsenigzuur bij de kip. De veranderingen, door
de caustische werking van deze stof op de mucosa van den diges-
tieweg, zooal niet geheel karakteristiek, wettigen toch zeker het
vermoeden van een vergiftiging ook met een arseenpreparaat
in gevallen van kippensterfte, waar parasitaire en infectieziekten
kunnen worden uitgeschakeld.

De intensiteit van de inwerking op de verschillende deelen van
de mucosa hangt van velerlei omstandigheden af : kropvulling,
wijze van toediening, passage snelheid enz. spelen daarbij een
groote rol.

Bij alle proeven is opgevallen de hevigheid der inwerking op den
kropwand, vooral in het naar de maag vernauwende gedeelte ; zelfs
bij het ingeven van broodpilletjes met arsenicum bleek aldaar de
inwerking intensief. Verder bleek de kliermaag niet of zeer weinig
beinvloed te zijn, de spiermaag daarentegen sterk geleden te heb-
ben. In vele gevallen werden daarbij onder de hoornlaag bloedinkjes
aangetroffen ; bij vele andere dieren ook erosies. De veranderingen
in den darm waren veel minder intensief en bepaalden zich meest
tot lichte of meer ernstige ontstekingen in het voorste deel. Behalve
verschijnselen van vettige degeneratie van de lever bij herhaalde
doseering werden macroscopisch geen opvallende afwijkingen in de
organen aangetroffen.

Voor de practijk dezer intoxicatie is het van belang, dat chro-
nische vermagering, daarnaast ook diarrhee (groen gekleurd en met
zoetigen reuk) de vrijwel steeds optredende verschijnselen zijn en
dat zonder algemeen onderzoek van cadavers en van krop- en
maaginhoud op aanwezigheid van arsenicum de diagnose klinisch
niet kan worden gesteld, tenzij de anamnese daartoe aanleiding
geeft.

Ten aanzien van de doses kan de toediening ineens van 100—150
mGr. per kilogram kip zeker reeds als toxisch worden beschouwd.

Gegevens over vergiftiging van kippen door nitraten, welke voor
bemesting werden gebruikt zijn nog schaarsch. De door Fröhner
geciteerde publicaties van AmmerschlAger resp. van Kettritz
hadden beide betrekking op vergiftiging van pluimvee door het
drinken van water, waarin salpeterzakken waren uitgewasschen.

Een experimenteele studie werd over dit onderwerp gemaakt
door Knoth ; onderzocht werd de toxiciteit voor kippen van vier
bemestingszouten ; kali salpeter, cliilisalpeter, ammonium sulfaat
en 40 % kalizout. Voor de proeven werden dieren van ongeveer
i K.G. gewicht gebruikt. Onderzcoht werd in 4 proeven-reeksen.

1. Een keer een dosis resp. van 1 Gr. kalisalpeter, 2 Gr. natrium-
salpster, 4 gr. ammoniumzout, 4 gr. 40% kalizout.

von Czadek voor schapen vastgestelde letale doseeringen. De
zouten werden met meel en water als pil verstrekt; de dieren ver-
toonden, afgezien van geringe braakneiging kort na de toediening,
geen nadeelige gevolgen.

2. Eén keer een dosis, driemaal zoo groot, als sub 1 verstrekt.
Bij alle dieren trad verminderde eetlust, verhoogd dorstgevoel op ;
ook onrust en later sufheid bij de met kalizouten behandelde die-
ren, welke binnen 24 uur stierven. Het met ammoniumzout gevoede
dier stierf na 36 uur, het met chilisalpeter behandelde dier bleef
in leven.

De sectie-uitkomst der gestorven dieren was steeds dezelfde :
Geringe zwelling van het slijmvlies van den slokdarm vooral in de
krop ; bij de met 40 % kalizout behandelde kip was in de krop nog
zout aanwezig; de mucosa vertoonde in dit orgaan roodheid en
enkele erosies.

De kliermaag had een gezwollen met donkerroode vlekken be-
dekt slijmvlies ; de hoornlaag was gezwollen en voelde kleverig
aan.

Tusschen hoornlaag en eigenlijke mucosa, die enkele bloedinkjes
vertoonde, bevond zich een weinig exsudaat. De darm had duide-
lijke vaatinjectie ; er bestond eenige zwelling, roodheid ; ook enkele
petechiën. Degeneratieve orgaanveranderingen werden niet aange-
troffen.

Gedurende de eerste dagen werden geen klinische verschijnselen
bespeurd. Het eerst vertoonde daarna het met kalisalpeter gevoede
dier ziekte-symptomen ; het stierf na 8 dagen ; den nen dag stierf
ook het met 40 % kalizout behandelde dier ; de andere dieren ble-
ven in leven.

Knoth meent de letale doses der verschillende zouten als resul-
taat van de proeven te kunnen vaststellen op 2 gr. kalisalpeter,
12 Gr. ammonium-sulfaat en 8 Gr. 40 % kalizout bij één dosis als
pil verstrekt. 6 Gr. natrium salpeter bleek geen intoxicatie te geven.

De in ons instituut verrichte proeven hadden betrekking op
kalisalpeter en chilisalpeter ; toediening geschiedde deels in cap-
sule ; deels werd een geconcentreerde oplossing verstrekt. Toege-
diend werden de zouten enkele dagen na elkaar ; gecontroleerd
werden de lichaamsgewichten, de klinische verschijnselen, de be-
vindingen bij de sectie.

1. Kip 17. Gew. 1425 gram. Dosis gedurende 15 dagen. 1 Gram
in capsule. Algemeene toestand goed ; ontlasting gedurende enkele
dagen dun, later weer vaster ; eetlust goed ; dorst niet opvallend
vermeerderd. Gewicht na deze proef 1467 gram.

Dit dier ontving aansluitend aan deze proef gedurende 3 dagen
3 gram in capsule. De voedingstoestand verminderde snel ; het
dier was lusteloos, maakte een zieken indruk reeds den 3en dag,
had een cyanolische kam en stierf den 4en dag.

Behalve een lichte enteritis waren geen duidelijke sectieverschijn-
selen vast te stellen.

2. Kip 13. Gew. 1650 gram. Dosis gedurende 15 dagen 1 gram
in oplossing. Algemeene toestand gedurende dit tijdsverloop goed ;
ontlasting soms dun, meest normaal van consistentie. Gewicht na de
proef 1560 gram.

De daarop volgende 12 dagen werd 3 gram in oplossing verstrekt;
de voedingstoestand ging gaandeweg achteruit, zonder dat de
eerste dagen duidelijke klinische verschijnselen werden opgemerkt;
later anorexie, apathie, in elkaar zitten, dorre kam ; diarrhee.

Bij het gestorven dier werd waargenomen : enteritis vooral van
het voorste gedeelte zonder petechiën ; multipele maagbloedinkjes
submuceus ; geen slokdarm- of kropafwijkingen.

3. Kip 21. Gew. 1650 gram. Dosis gedurende 8 dagen 2 gram
in capsule. Algemeene toestand en verloop als bij kip 17. Gedood
na 8 dagen. Gew. 1500 gram ; bij de sectie geen macroscopische af-
wijkingen.

4. Kip 16. Gew. 1250 gram. Dosis gedurende 11 dagen 2 gram
in oplossing. Algemeene toestand als bij kip 17 ; vrij sterke diarrhee.

Gestorven na 11 dagen. Gew. 1150 gram. Slijmige inhoud in de
krop ; lichte verschijnselen van enteritis ; sterk gezwollen milt ;
overigens geen afwijkingen.

5. Kip 4. Gew. 2700 gram. Dosis gedurende 14 dagen 2 gram
in oplossing. Algemeene toestand bleef goed. Gewicht na 14 dagen
2465 gram. Afgemaakt. Bij de sectie was het cadaver in goede voe-
dingstoestand ; er bestond een lichte enteritis met van de darm-
mucosazwelling ; geen maag- of darmbloedingen.

Uit deze proevenreeks blijkt ; dat herhaald verstrekte doses van
i—gram chilisalpeter per kilogram lichaamsgewicht aanleiding
geven tot langzame intoxicatie, zich uitende in vermagering,
matige diarrhee, dorheid van de kam en ten slotte anorexie en mat-
heid ; het sectiebeeld wijst daarbij op een matige caustische in-
werking op de digestietractus, vooral maag- en darmslijmvlies
in het voorste gedeelte.

Een dosis van ongeveer 2/3 gram (kip 17, 19, 4), per kilogram
lichaamsgewicht, verstrekt in capsule of geconcentreerde oplossing
kon na respectievelijk 19, 14 en 14 dagen te zijn verstrekt geen dui-

delijke klinische verschijnselen opwekken ; wel liep het lichaams-
gewicht steeds terug.

Doses van 2 gram per kilogram lichaamsgewicht (kip 17 en 19)
geven wel aanleiding tot duidelijke intoxicatie ; echter kunnen deze
hoeveelheden nog geruimer tijd worden ingenomen alvorens ze de
exitus letalis veroorzaken (kip 19).

1. Kip 30. Gewicht 1287 gram. Dosis gedurende 8 dagen 2 gram
in capsules. De algemeene toestand ging spoedig achteruit; diarrhee,
anorexie, lusteloosheid, Dood na 8 dagen. Bij de sectie duidelijke
enteritis; gezwollen maagdarmslijmvlies met petechiën. Cyanoti-
sche kam. Gew. 1050 gram.

2. Kip 5. Gewcht 915 gram ; dosis gedurende 6 dagen 2 gram
in capsule. Spoedig sterke vermagering met algemeen zieke in-
druk. Dood na 6 dagen. Sectie : necrotische veranderingen in de
kropmucosa ; spiermaagpuntbloedingen; hevige enteritis; bloe-
dingen over het geheele darmoppervlak. Gewicht 740 gram.

3. Kip 25. Gewicht 1900 gram ; dosis gedurende 14 dagen 2
gram in capsule. De algemeene toestand verminderde niet duidelijk
ook het gewicht liep niet veel terug ; 1760 gram. Klinisch wordt
enteritis geconstateerd. Bij de sectie : geringe enteritis.

4. Kip 31. Gewicht 1200 gram. Dosis 2 gram in oplossing ge-
durende 10 dagen. Achteruitgang in voedingstoestand ; sympto-
men als bij kip 30. Bij de sectie : duidelijke petechiën in spiermaag
en darmen ; gezwollen milt. Gew. 927 gram.

Uit de proeven met kalisalpeter blijkt, dat een eenige dagen
achtereen verstrekte dosis van 1—gram per kilogram lichaams-
gewicht, verstrekt in capsule of in oplossing, in korten tijd aanlei-
ding geeft tot sterke vermagering. De klinische verschijnselen uiten
zich voornamelijk door lusteloosheid en diarrhee ; het sectiebeeld
wijst op een caustische inwerking op de digestietractus : gastro-
enteritis, ingluviitis, veelal gepaard gaande met bloedingen in of
onder de mucosa. De verschijnselen zijn heviger, dan die met de
overeenkomstige dosis van natriumsalpeter.

Evenals Knoth constateerde, kon door onze proeven de grootere
toxiciteit, vermoedelijk berustende op intensievere caustische in-
werking op het slijmvlies van het digestieapparaat, van kalisalpeter
ten opzichte van chilisalpeter worden vastgesteld. Aangetoond kon
worden, dat slechts geringe hoeveelheden (1—gram per kilo-
gram lichaamsgewicht) voor beide zouten, enkele dagen verstrekt,
voldoende waren om, hetzij in substantie, hetzij in oplossing, tot
ernstige beinvloeding van het organisme aanleiding te geven. De
veelvuldige beschreven verschijnselen die op centrale zenuwstoor-
nissen wijzen (krampen, paralysen enz.) werden in onze proeven-
reeksen niet waargenomen.

Het zal noodig zijn bij kippensterften van acuten en van meer
chronischen aard, waarbij het sectiebeeld vooral wijst op verande-
jingen van het digestieapparaat, aan intoxicatie met deze kunst-
meststoffen te denken.

Ammerschläger, W.schr. f. Tierhl.kd. 1906. Günther u. von Czadek. Dt.
Rd.sch. Tierz. 1921. S. 81. Kettritz : Preuss. Vet. ber. 1908. Knoth, Tier erztl.
landw. 1925, S. 172.

Verfasser stellte Versuche an um die toxische Wirkung der beiden als Düngung
viel verwendeten Stoffe, Kali- und Chilisalpeter auf Hühner fest zu stellen. Auch
erprobte er die Wirkung von Arsenik, (acid. arsenicosum).

Es stellte sich heraus dass Kalisalpeter eine grössere Toxizität besitzt als Chili-
salpeter. Qualitativ waren die Symptome nicht verschieden.

Verabreichung von I—gr. dieser Salze in Kapseln oder in Lösung während
einigen Tagen rief ein toxisches Bild hervor. Die Symptome bestanden hauptsäch-
lichin einer kaustischen Wirkung auf den Verdauungsapparaat.

Das Arsenik (acid. arsenicosum) per os verabreicht in Dosen von 100—150 milli-
gram per kg. Körpergewicht (in Pillen oder Kapseln) erweist sich als toxisch.

Oft werden dabei typische kaustische Einwirkungen auf den Kropf, Muskel-
magen resp. auf den Darm beobachtet.

The author carried out experiments to determine the toxic action on fowls of
Chilean and potassium salpeter, both largely used for manure.

It appeared that potassium salpeter is more toxic than Chilean salpeter ; the
symptoms did not differ qualitatively.

Administration of 1—1} g. of both salts in capsule or in solution for a few days
produced a toxic effect ; the chief symptoms were a caustic action on the digestive
system.

Arsenic (acid arsenicosum) administered per os in quantities of 100—150 m.g.
per kilo bodyweight (in pill or capsule) has a marked toxic effect often accompanied
with typically caustic actions on craw, gizzard, resp. on the intestine.

L\'auteur a recherché l\'action toxique sur les poules du salpêtre du Chili et du
nitrate de potasse, largement employés comme engrais agricoles, et de l\'arsenic
(acide arsenique).

Le nitrate de potasse est plus toxique que le salpêtre du Chili ; les symptômes
ne diffèrent pas qualitativement.

L\'administration de 1—ij grammes des deux sels (en capsule ou en solution)
durant quelques jours consécutifs produit une intoxication dont les symptômes
consistent principalement en une aetion caustique sur l\'appareil digestif.

L\'arsenic (acide arsénique) administré par voie buccale en doses de 100—150
milligrammes par kilogramme de poids vif (en pillules ou en capsules) se montre
d\'une toxicité indiscutable, (action caustique sur le jabot, le gésier resp. sur
l\'intestin).

Uit het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten der Rijks Universiteit te Utrecht.
Directeur Prof. Dr. L. DE ELIECK.

Zooals bekend is, komt coccidiosis bij verschillende vogelsoorten
voor ; in ons land is het vooral de kippencoccidiosis, die zeer ver-
breid is en daardoor dan ook algemeene bekendheid heeft. De coc-
cidiosis bij eenden daarentegen is niet zoo veelvuldig voorkomend
en daardoor minder goed bekend. Dit blijkt o.a. uit de verslagen
van de werkzaamheden der Rijksseruminrichting ; gedurende de
jaren 1910—1930 werden 1053 eenden onderzocht, slechts bij 3
dieren (1914, 1916, 1923) werd coccidiosis gevonden. Het geval,
dat onlangs hier werd onderzocht, vermeldde een zoo hevige acute
sterfte, dat een mededeeiing hierover wellicht zijn nut kan hebben.

Het terrein waar eendensterfte zich voordeed was geheel nieuw ;
voor het gereed maken der rennen en hokken was de heideachtige
grond ruim een meter afgegraven en vlak gemaakt. Op het bedrijf
was nog nimmer coccidiosis bij eenden geconstateerd geworden.
De ± 700 eenden, die bestemd waren voor dit nieuw ingerichte
terrein werden aangevoerd in kratten, gekortwiekt en toen over
de 26 hokken en rennen verdeeld. Alles leek zeer gunstig te gaan,
ook 11a voedering met een andere meelsoort. Na ongeveer ruim 14
dagen werden des avonds laat de dieren gecontroleerd en niets bij-
zonders werd opgemerkt. Den volgenden ochtend werden eenige
tientallen dieren dood aangetroffen en binnen 48 uren was het
aantal slachtoffers tot i 70 gestegen,

Op de eerste drie dieren, die hier voor onderzoek aankwamen,
werd sectie verricht ; het resultaat luidde :

de dieren zijn jong, goed gespierd ; de musculatuur is normaal ;
het hartebloed bevat geen microorganismen, evenmin de hartspier,
musculatuur, milt, lever en nier. Aan al deze organen zijn geen
veranderingen te zien. Het respiratieapparaat is normaal. Mond,
oesophagus, spiermaag en kliermaag zijn eveneens normaal. De
darmen zijn allen hevig haemorrhagisch ontstoken en bevatten
bloedige laeces. In de dunne darm en de darminhoud worden
schizogonie- en gamogonie-vormen en oöcysten van coccidiën ge-
vonden.

Daar de anamnese een peracute sterfte van vrij veel dieren tege-
lijk meldde, leek het niet verantwoord onmiddellijk de diagnose
„coccidiosis" te stellen. In ieder geval dienden vogelcholera en
eendenpest met zekerheid uitgeschakeld te worden. Uit de ver-

schillende organen werd geënt op serumagar, serumbouillon, bloed
bouillon en leverbouillon, terwijl drie eenden met orgaanemulsie
werden ingespoten (i subcutaan, 2 intramusculair). De cultures
bleven steriel en de proefdieren bleven volkomen gezond. Twee
proefeenden werden gevoederd met maïs en meel, afkomstig van
het bedrijf ; deze dieren bleven eveneens gezond. Al deze dieren
waren een maand in observatie.

Ondertusschen waren nog 5 gestorven eenden voor onderzoek
aangekomen, die allen hetzelfde sectiebeeld gaven als de eerste
drie. Bij het eerste" dier, dat thans onderzocht werd, werden ont-
wikkelingsstadia en enorm veel coccidiën-oöcysten gevonden ; hierop
werden de andere 4 dieren op coccidiën onderzocht ; bij twee werd
eveneens een zeer hevige infectie gevonden, bij de andere twee
wel is waar minder erg, doch toch in zoodanige mate, dat de doods-
oorzaak aan coccidiosis toegeschreven moest worden.

Ten overvloede was op het laboratorium voor medisch veteri-
naire chemie van Prof. Sjollema door Dr. Seekles een aanvang
gemaakt met het onderzoek op vergiften o. a. op fosfor, dat niet
aanwezig bleek te zijn.

Daar alle cultures negatief en alle proefdieren gezond bleven
en bij alle dieren (waarvan bij de meesten zeer veel) coccidiën
werden gevonden, kon thans vogelcholera, eendenpest enz. uitge-
sloten worden en was met zekerheid de diagnose „coccidiosis"
te stellen. De therapie bestond uitsluitend in het beletten van her-
infectie door opname van de eigen besmette faeces. Na de aan-
vankelijk zeer groote sterfte, stierven er daarna slechts nog enkele
dieren 10), waarna de ziekte geweken was.

Vermeldenswaard is nog dat in verhouding zeer weinig woerden
stierven, terwijl in verhouding tweemaal zooveel witte Ind\'sche
loopeenden stierven als Khaki-Campbell. In 19 van de 26 hokken
was sterfte ; de dieren van de overige 7 hokken bleven gezond.

Wat de oorzaak is van het peracute karakter van dit geval van
coccidiosis, is niet duidelijk. Men zou kunnen denken aan de ver-
andering van meel, temeer daar dit van ondeugdelijke kwaliteit
was (het bevatte o.a. mijten) ; de dieren zijn waarschijnlijk licht
geïnfecteerd geweest, zijn door het vervoer in kratten iets verzwakt
(het is bekend, dat een eend dit veel slechter verdraagt dan b.v.
een kip, wat o.a. ook blijkt u\'t de daardoor veel sterkere nadeelige
beïnvloeding op het eierleggen) en kregen daarna meel van ondeug-
delijke kwaliteit ; genoemde omstandigheden zouden een prae-
dispositie geschapen kunnen hebben, waardoor de coccidiosis zich
kon uitbreiden. Deze veronderstelling is slechts een gissing en een
en ander is dan ook een reden, dat niet alleen dit coccidium nader
gedetermineerd zal worden, doch dat bovendien door een collega
een aanvang zal worden gemaakt met een onderzoek naar de prae-

disponeerende momenten (in het bijzonder foutieve voeding) bij
coccidiosis in het algemeen.

In Holland werden nur sporadische Fälle von Kokzidiose bei Enten angetroffen.
Jedoch gingen neulich in einem Bestände von 700 Enten innerhalb 48 Stunden
mehr als 10 % der Tiere an akuter Kokzidiose ein. (Andere Krankheiten konnten
ausgeschlossen werden).

Coccidiosis among ducks is of sporadic occurrence in Holland. However, a serious
outbreak of acute coccidiosis was recently observed on a duck farm Of 700 ducks
more than 10 per cent died within 48 hours. (Other diseases could be excluded,)

En Hollande on n\'observe que des cas sporadiques de la coccidiose du canard.
Pourtant dans un élevage de 700 canards la maladie s\'est présentée récemment
sous une forme aiguë avec une mortalité de plus de 10 pour cent en 48 heures
(d\'autres maladies pouvaient être exclues).

Daar over iiet geheel te weinig artikels de gewone praktijk van
den dierenarts betreffende, in het tijdschrift verschijnen, heb ik
gemeend goed te doen een m. i. interessant geval uit de praktijk
mee te deelen, in de hoop dat dit een prikkel zal zijn voor collega\'s
om hun eigen ervaringen op practisch gebied ook eens aan de ver-
getelheid te ontrukken.

De Lithotripsie zal als operatie in de praktijk zeer zelden voor-
komen ; bij de merrie zelfs uit een anatomisch oogpunt minder
dan bij hengst of ruin.

Doch komt men voor het feit te staan van een geval van blaas-
steen, dan dient men toch handelend op te kunnen treden.

Wat mijn patiënt betrof, het gold hier een ± io-jarige koud-
bloedmerrie, welke na haar 4e jaar telken jare een best veulen
ter wereld had gebracht.

De eigenaar had al een poos bemerkt dat het paard af en toe
vuile stinkende vloeistoffen uit de vulva ontlastte, dacht aan
een baarmoederiijden, doch riep geen hulp in daar het dier er te
goed in voedingstoestand bleef uitzien, waardoor hij hoopte op
uiteindelijke genezing.

Sedert een paar weken ging echter de toestand achteruit ; de
excreta waren met bloedbestanddeelen vermengd.

Vaginaal onderzoek bracht geen opheldering omtrent metritis ;
de portio vaginalis was normaal gesloten en er bevond zich ook
geen uterussecreet ter plaatse. Wel werd al aanstonds mijn aan-

dacht getrokken door de polyurie welke tevens een strangurie
was. De urine had een onaangename scherpe reuk (als van lang-
bewaarde urine in een flesch), en ik vermoedde een lijden van de
urine-wegen ; in elk geval van blaas met of zonder nierlijden.
Eenigszins verrast was ik een aardappelgroote tumor te voelen,
door druk uit de vagina op de blaas uit te oefenen, dat met pijn-
uitingen van het dier gepaard ging. Ik kon deze tumor echter
verplaatsen, wat mij dus de oplossing gaf met geen tumor doch
met een blaassteen te doen te hebben.

Met beide armen in de vagina gaande kon ik met de linkerhand
de steen voor de urethra leiden, en met mijn rechter index de ruwe
op gevoel brooze steen aftasten en met den nagel afkrabben. Ik
sloeg den eigenaar voor de groote steen in de blaas te verbrijzelen
daar hij zoo niet naar buiten te brengen was, en spoelde de blaas
met een slappe aluin-solutie uit.

Na de gebruikelijke praeparatieven werd de ^ 50 c.M. lange
tang van Salles (welke op het einde zwak gebogen is, en gesloten,
bekken heeft van een vingerbreed en -dik met zijopeningen als een
forceps) in de vagina gebracht met rechterhand; de bekken gesloten
langs onderzijde linker wijsvinger door de urethra in de blaas geleid.
Hier werd de tang geopend, de vinger teruggetrokken, met linker-
hand de steen door druk op vagina en blaaswand naar de tang
gevoerd, met de bekken gegrepen, getordeerd (om eventueele
beschadiging van het slijmvlies door de tang te ontgaan),doch de
steen schoot weg. Mijn tweede poging was gelukkiger. De steen
werd bijna in twee helften geknepen, die, hoewel nauwelijks, 11a
verwijdering der tang door de urethra konden passeeren.

Hierna werd de blaas wederom enkele malen met een slappe
warme aluin-solutie geirrigeerd, en aan den eigenaar biboras
natricus verstrekt voor de verdere behandeling.

Bij bezichtiging der steen bleek het een holle steen te zijn, met
± i c.M. wanddikte; omvang der steen 17 c.M., lengte 8 c.M.,
gewicht 200 gram. De steen was ruw (oorzaak der blaasbloeding bij
beweging en arbeid van het dier) doch bros.

Was een andere modus operandi mogelijk? Zeer zeker, doch
gevaarlijker. Onder sacraal-anaestaesie bestond de mogelijkheid
de steen met den vinger te fixeeren, te drukken tegen de inwendige
urethra-opening en met een ouderwetsche penstrokart (door haar
brosheid) te halveeren in elk geval te verkleinen.

Ook is mij door een bevriend collega gewezen op cocainiseering
der urethra, dan deze te rekken, en de steen te evacueeren. Voor
steenen van de halve omvang van deze, is zulks plausibel ; toch geef
ik de voorkeur in dit geval aan de bovenvermelde blaassteentang.

Het met graagte belikken van alle mogelijke voorwerpen, vooral
zouthoudende stoffen en het eten van aarde en vuil en het drinken
van vuil water zijn symptomen welke dikwijls worden waarge-
nomen bij runderen, die in den winter hooi te eten krijgen van
slechte weiden.

Het verschijnsel, dat tot de benaming „pica" heeft aanleiding
gegeven is slechts een symptoom. De overige verschijnselen zijn :
capricieuse, perverse eetlust, harde schijfvormige, donkere faeces,
niet groeien, sterke vermagering en op den duur cachexie. Post-
mortem vindt men daarvoor geen reden.

De ziekte komt in alle werelddeelen voor, overal waar nog slechte
ongecultiveerde weiden zijn. In Nederland, Oost-Pruisen, Beieren
en het Ertsgebergte b.v. op moerassig hoogveen en op laagveen ;
in Zuid-Afrika en elders op ongecultiveerde hooge droge zand-
streken. Hoewel ook in de weide de ziekte zich reeds kan ontwik-
kelen, komt de ziekte vooral in den winter voor den dag, wanneer
de dieren langen tijd worden gevoed met hooi van die weiden.

Van oudsher heeft men deze ziekte beschouwd als een deficien-
tieziekte, veroorzaakt door slechte samenstelling van het voedsel
en vooral door gebrek aan mineralen.

De meeste onderzoekers beschouwen, mede op grond van analy-
ses van het voedsel, stoornis van de stofwisseling door gebrek aan
phosphor als de hoofdoorzaak. In dat geval gaat vroeg of laat de
ziekte gepaard met osteomalatische verschijnselen ; ook met een
zeer kalkarm voedsel heeft men wel pica op zien treden.

Phosphorarm zijn speciaal de grassen, die in droge jaren op
hooge, droge zandgronden, en ook die welke op laagveengrond
zijn gegroeid.

Op moerassige slecht gecultiveerde veengronden komt vooral bij
jongvee sterke vermagering, harde faeces en slecht eten voor,
zonder sterk ontwikkelde pica en zonder dat er bij klinisch onder-
zoek iets blijkt van beenziekten, terwijl bij chemisch bloedonder-
zoek ook niets blijkt van een te laag phosphor- of calciumgehalte.
Deze dieren sterven ten slotte dikwijls ten gevolge van sterk uit-
puttende diarrhee.

Hieruit trek ik de conclusie, dat in die gevallen de pica niet
alleen berust op een direct tekort aan phosphor en kalk hoewel
volgens Ostertag en Zuntz op den duur post mortem soms wel
een te groote mergholte in de beenderen van dergelijke runderen
aanwezig blijkt te zijn en het been weinig compact is. Phosphor
in levertraan geneest echter deze dieren niet of niet steeds.

In die gevallen treedt overigens steeds meer de algemeene ver-
magering en het gebrek aan eetlust op den voorgrond dan wel
de pica.

Men behoort dus te onderscheiden twee soorten van pica, de
ééne berustend op phosphorgebrek, de andere niet berustend op
phosphorgebrek. De eerste vorm komt vooral voor in droge jaren,
de tweede vorm vooral na vochtige jaren en weelderigen grasgroei.

Het chemisch onderzoek van het hooi of van den grond waarop
het gegroeid is, geeft niet steeds voldoende verklaring der oorzaken.
De planten en de bodem kunnen voldoende mineralen bevatten
en toch kunnen deze ziekten voorkomen. Soms echter (Zuid-Afrika)
is het phosphorgehalte der planten blijkbaar veel te laag. Dan echter
is ook rachitis en osteomalacie een veelvuldig voorkomend ver-
schijnsel. Overigens dient in aanmerking te worden genomen, dat
men niet weet, wat het minimum is, hetwelk in het voedsel moet
aanwezig zijn, omdat ook andere omstandigheden (resorptie, excre-
tie etc.) een rol spelen.

De oudste opvatting omtrent de aetiologie is deze, dat een tekort
aan keukenzout de ziekte zou veroorzaken en wel op grond van het
onderzoek van het hooi, hetwelk soms weinig natrium bevat en
mede op grond van het feit, dat van oudsher keukenzout wordt
geacht genezing te kunnen brengen, resp. de ziekte te kunnen
voorkomen, hoewel dit zelden of nooit het geval is.

Intusschen is het niet waarschijnlijk, dat keukenzout-gebrek
alleen dikwijls de directe oorzaak is, omdat dit zout gemakkelijk
oplosbaar is, en dus gemakkelijk wordt geresorbeerd en ook omdat
bekend is, dat ook goed hooi soms weinig natrium kan bevatten,
en bovendien slecht hooi hetwelk deze ziekte veroorzaakt in den
regel een tekort heeft aan vrijwel alle mineralen, behalve kalium.
Bovendien dient men in aanmerking te nemen, dat planteneters
verrassend weinig keukenzout noodig hebben.

Meer waarschijnlijk zou dan zijn, dat het evenwicht is verbroken,
in dezen zin, dat de verhouding Na : K te laag is, of anders gezegd,
dat tegenover de benoodigde hoeveelheid natrium, die eventueel
wel aanwezig kan zijn, teveel kalium in het voedsel aanwezig is,
waardoor de natriumuitscheiding wordt versterkt (Bunge) en er
dus indirect gebrek aan natrium optreedt.

Dit is dan ook door sommige onderzoekers in bepaalde gevallen
als oorzaak der ziekte aangezien (Zuntz).

niet bekend en de gegevens omtrent andere dieren die daaromtrent
bestaan, zijn daarom al niet te gebruiken, omdat bij verschillende
dieren de optimale verhouding K : Na zeer verschillend schijnt te
zijn en ook omdat er voor iedere diersoort nog te weinig onder-
zoekingen in die richting zijn gedaan.

Volgens Terroine en Reichert (Acad. des Sciences 1930) mag
de verhouding K : Na niet hooger zijn dan 3 ; volgens Sasaki bij
ratten 1.5 : i, volgens Olson & John 0.6 : 1 en volgens Richards,
Codden en Husband voor groeiende biggen 1.62 : 1 (Bioch.
Journal 1927).

Volgens Olson & John zou de verhouding K : Na hooger dan
1.4 bij ratten schadelijk zijn, maar volgens Miller mag het 14
zijn en volgens Theiler en du Toit hindert een hoog kaliumgehalte
in het voedsel runderen in het geheel niet.

Een te groote hoeveelheid kalium zou volgens Richards, Cod-
den en Husband alleen in den aanvang de uitscheiding van natrium
verhoogen, maar tevens, en dat zou volgens hen de hoofdoorzaak
zijn, zou daardoor de assimilatie van stikstof, phosphor en cal-
cium lijden, dus indirect zou ook door teveel kalium gebrek aan
calcium en phosphor kunnen ontstaan, terwijl de verminderde
assimilatie van stikstof mede de vermagering zou kunnen verkla-
ren. Een verhooging van de hoeveelheid keukenzout in de voeding
zou volgens hem om die reden in het algemeen aanbeveling ver-
dienen.

Ibele (Zeitschrift für Moor-kultur 1907) neemt aan, dat bij pica
een algemeen alkaligebrek (al of niet gepaard met phosphorgebrek)
aanwezig is, waardoor acidosis zou ontstaan. Bij twee in mijn kli-
niek onderzochte dieren met pica afkomstig van hoogveen, was
echter de pH 7.43 en 7.39, wat niet wijst op acidosis.

Wat betreft deze ziekte van het moerassige hoogveen nog het
volgende : Melk voorkomt des zomers de ziekte bij kalveren ; het
weiden op het korte voorjaarsgras werkt gunstig, vroeg gemaaid
hooi van kort gras der eerste snede is het best. Dit doet denken aan
vitaminegebrek als oorzaak, maar daartegen pleit in zekeren zin
het feit, dat men in verschillende landen de ervaring heeft opge-
daan, voor zoover het betreft de pica van het veen, dat de ziekte
het meest voorkomt als er te veel en weelderig gras is gegroeid,
terwijl verbetering van die weiden door kali-en phosphorbemesting,
waardoor de grasgroei sterk wordt bevorderd, de ziekte niet doet
verdwijnen, ten minste niet spoedig, integendeel soms eerst doet
verergeren.

Bovendien pleit er tegen, dat de klinische verschijnselen van alle
tot nu toe bekende vitaminen (A—D) hierbij niet optreden, behalve
eventueel van Vitamine A, het groei-vitamine. Echter de oogaan-
doening, die daardoor, tenminste bij sommige diersoorten wordt
opgewekt, ontbreken ook in een laat stadium, ten eenenmale.

En ten slotte pleit daartegen het feit, dat ook met levertraan
niet dikwijls herstel is te verkrijgen.

De gingivitis, die wel bij deze dieren werd waargenomen en die
wel heeft doen denken aan scorbuut, moet waarschijnlijk worden
toegeschreven aan het houtknagen, hetwelk deze dieren soms
gaarne doen als ze daartoe in de gelegenheid zijn.

Zeer waarschijnlijk is de oorzaak van de ziekte te zoeken in een
algemeen gebrek van het gras aan mineralen en proteinen.

Van nature is op deze slechte gronden, het mineraalgehalte der
planten zeer laag, en dit wordt voor zoover het betreft de moerassige
veengronden sterk bevorderd door de jaarlijksche overstroomingen
met water, hetwelk geen slib bevat.

Hiertegen helpt eenzijdige bemesting met de een of andere
kunstmest niet, of eerst op den langen duur. Met phosphorzuur-
bemesting kan men b.v. het lage phosphorzuurgehalte van de gras-
sen, welke op het laagveen groeien, niet of niet sterk verhoogen.
Hiertegen helpt als voorbehoedmiddel of geneesmiddel ook geen
eenzijdige toevoeging van welk mineraalzout ook. Slechts betere
afwatering, gevarieerde bemesting en meer vee, zoodat het gras
kaal wordt gehouden, kan op den duur verbetering brengen. Als
genees- en voorbehoedmiddel zijn dierlijke afvalproducten b.v.
vooral vischmeel aan te bevelen.

In verband met de sluier, die tot op den huidigen dag eigenlijk
voor een deel nog ligt over de oorzaken van deze ziekte, heeft men
natuu lijk ook gedacht aan een infectie als oorzaak, zonder dat
echter ooit een bepaald lager organisme is aangetoond kunnen
worden ; ook heeft men gedacht aan een giftige stof als ziekte-
oorzaak (v. Ostertag), echter ook zonder dat daaromtrent nadere
gegevens zijn bekend geworden.

Men heeft tegenwoordig neiging als vrijwel uitsluitende oorzaak
van krampen bij dieren, behalve natuurlijk van die welke berusten op
waarneembare afwijkingen in de hersenen of het ruggemerg, of op de
werking van bekende vergiften, toe te schrijven aan vealaging van
het kalkgehalte van het bloed (hypocalcaemie), weer in verband te
brengen en met een functiestoornis van de bij schildklieren.

Inderdaad ontstaat er wel een overprikkelingstoestand van het
zenuwstelsel na het wegnemen der bijschildklieren, terwijl daarbij
een meer of minder sterke daling van het kalkgehalte van het
bloed wordt waargenomen.

Ook bewees Loeb reeds in 1902 (Pflüger\'s Archiv) dat stoffen
die het bloedkalk neerslaan (oxaalzuur) bij laboratoriumdieren
de prikkelbaarheid van het zenuwstelsel verhoogen, zonder dat

deze stoffen zelf prikkelend behoeven te zijn, terwijl kalkzouten
dan een kalmeerenden invloed hebben.

Bij jonge honden die lijden aan darmontsteking door wormen,
en welke nu en dan zeer geëxciteerd raken en epileptiforme kram-
pen kunnen vertoonen, kan misschien wel een laag calciumgehalte
van het bloed bestaan ; mij zijn echter geen onderzoekingen daar-
omtrent bekend. In ieder geval zijn deze dieren wel voorbeschikt
voor beenziekten.

Bij eclampsia puerperalis van honden is inderdaad gebleken,
uit het chemisch bloedonderzoek, dat het bloedkalkgehalte is
gedaald tot 5 a 7 mgr. % (Carlstrom ; Svensk Vet. T. 1929).

Het is ook bewezen, dat bij een bepaalde ziekte, welke tegen-
woordig bij het rund in het voorjaar, namelijk bij dieren die
pas in de weide zijn gekomen, veel voorkomt („Voorjaarsziekte",
„kopziekte") en die gepaard gaat met excitatie en krampen, veelal
een verlaagd calciumgehalte van het bloed bestaat (volgens Sjol-
lema tot gemiddeld 6.5 mgr. %) terwijl calciumchloride-injecties
daarbij dikwijls spoedig herstel brengen.

Maar bewezen is allerminst, dat bij spontaan optredende neiging
tot krampen, steeds een verlaging van het calciumgehalte van het
organisme bestaat. Integendeel : men ziet wel krampen bij
dieren met rachitis of osteomalacie, zonder dat hierbij een te
laag calciumgehalte van het bloed, bestaat.

Zoo zijn er ook krampen bij runderen waargenomen na overvoe-
dering, waarbij het calciumgehalte van het bloed hoog normaal
bleek (11.2).

Nog minder is bewezen, dat een verlaagd calciumgehalte van
het bloed, voor zoover het runderen betreft, de directe aanleiding
is tot het optreden van krampen.

Bij experimenteel door mij bij kalveren opgewekte sterke ver-
laging van het bloedcalciumgehalte door middel van oxaalzure
natron per os, traden geen excitatie en geen krampen op, wel
eenige tetanische spiercontracties, echter geen duidelijke neiging
tot krampen en eclampsie.

Dat in de gevallen, waarbij tegelijk een laag calciumgehalte van
het bloed is waargenomen, dit praedispositie schept, waardoor
eventueel anders vrij onschuldige afwijkingen, zooals pijn, maag-
overlading, darmprikkeling, koude-prikkel door reflex tot krampen
aanleiding kunnen geven is echter zeer wel mogelijk.

Dat geneesmiddelen een toxische werking kunnen krijgen in
verband met een laag calciumgehalte van het dier, blijkt uit het
feit, dat tetrachloorkoolstof eerder aanleiding geeft tot krampen
bij dieren met een laag calciumgehalte van het bloed, dan bij
dieren waar dit gehalte normaal is.

Zoo is het ook mogelijk dat bepaalde in maag en darmen ont-
stane zenuwvergiften bij een laag calciumgehalte eerder tot kram-

De sterke vermeerdering van het aantal zenuwstoornissen hetzij
krampen of parese, of ook beide tegelijk, welke in de laatste jaren
bij runderen wordt waargenomen welke vermeerdering m. i. in
verband moet worden gebracht met de zeer intensieve, dikwijls
onoordeelkundige voeding, kan soms mede in verband staan met
een laag calciumgehalte van het bloed ; bewezen is echter geens-
zins, dat dit de oorzaak daarvan is, en zeker komt het niet
altijd voor.

Bij twee koeien welke krampen vertoonden, in verband met
sterke meelvoedering en bietenvoedering, was het calciumgehalte
van het bloed respectievelijk 11.2 en 9.4 mgr. %; het phosphor-
zuurgehalte was echter gedaald tot 3 mgr. % resp. 3^ mgr. %.

Als bewijs voor de stelling, dat het kalkgehalte van het bloed
bij krampen een overwegende rol speelt, wordt ook in den regel
aangevoerd het feit, dat calciumchloride veelal blijkt een ver-
rassend snel werkend geneesmiddel te zijn.

Echter calciumzouten zijn door de kalmeerende werking van
het calcium bij kramptoestanden een geneesmiddel, ook zonder
dat daarbij aan een verlaagd calciumgehalte van het bloed behoeft
te worden gedacht ; immers injecties van calciumchloride genezen
ook de spiertrekkingen, die optreden door keukenzoutvergiftiging
bij kikvorschen (Loeb).

Maar ook magnesiumsulfaat werkt op alle kramptoestanden kal-
meerend. In denzelfden geest werken ook strontium en barium.

In Nederland worden in den herfst in de streken waar veel
suikerbieten verbouwd worden, de runderen na den oogst dikwijls
gebracht op de gronden waar de bieten zijn geteeld en waar ze
zich dan uitsluitend voeden met versche bladeren en afgekapte
koppen van de bieten, terwijl in den winter in die streken zeer
veel geënsileerde bietenbladeren gevoederd worden. Onder die
omstandigheden vertoonen sommige dieren vroeg of laat excitatie-
verschijnselen, bestaande in woeste opgewondenheid, woesten blik,
likken en zuigen, kaakspier- en nekspierkrampen, welke sympto-
men veel gelijken op de ziekteverschijnselen welke in het voorjaar
optreden, wanneer melkkoeien bij koud, guur weer in een weel-
derigeweide worden gebracht, welke ziekte ik hiervoor bedoelde
(,,Voorjaarsziekte\'\', ,,kopziekte").

Het is bewezen, dat bij langdurige en excessieve voedering
van bietenbladeren, het calciumgehalte van het bloed b.v. tot
6 mgr. % kan dalen. Dit wordt dan veelal in verband gebracht met
het sterke oxaalzuurgehalte dezer bladeren, hetwelk de kalkzouten
van het bloed zou neerslaan.

Dat oxaalzuur bij laboratoriumdieren een krampwekkend gift
is, hetwelk het kalkgehalte van het bloed doet verminderen is

sedert jaren bekend en ook dat intraveneuse injectie van CaCl
een afdoend geneesmiddel daartegen vormt (StarKenstein : Ar-
chiv. f. exp. Path. und Ther. 1914).

Echter een groot gedeelte van het oxaalzuur schijnt in de runder-
magen door gisting te worden gedestrueerd, en het wordt daarom
door sommigen niet waarschijnlijk geacht, dat het oxaalzuur bij
voedering met bietenbladeren een schadelijken invloed kan hebben.
Ook de gisting en de warmte, die optreedt bij het ensileeren-zou
oxaalzuur ontleden.

Dezelfde excitatie en krampen treden trouwens ook wel op bij
excessieve aardappelvoeding, waarbij het oxaalzuur geen rol speelt.

Waarschijnlijk werkt bij de excessieve bieten en aardappel voe-
ding behalve het oxaalzuur ook een gestoorde kalium-calcium-
natriumbalans een verlaging van het bloedcalciumgehalte in de hand.

Dat het kalk-metabolisme daarbij soms inderdaad is gestoord
blijkt, behalve uit de verlaging van het bloedcalciumgehalte,
ook uit het feit, dat in sommige streken, vooral in Duitschland
door excessieve voedering met geënsileerde bietenbladeren veel
osteomalacie bij de runderen optreedt. Merkwaardiger wijze
hoort men echter van uit Duitsland niets van krampen daarbij.

De krampen en de excitatie welke veroorzaakt worden door
excessieve voedering met bietenbladeren, worden empirisch be-
handeld en snel tot verdwijnen gebracht met keukenzout (b.v.
500 gr.) ; ook prophylactisch wordt met succes keukenzout gegeven.

Dit wordt door sommigen een bewijs geacht, dat niet een tekort
aan kalk, maar een tekort aan natrium in het bloed oorzaak is
der ziekte.

Echter het bewijs is daardoor niet geleverd, immers bij de tetanie
welke optreedt na het wegnemen der parathyroidea werkt keuken-
zout ook krampstillend (Joseph and Meltzer) ; terwijl toch
niemand daarbij denkt aan een natrium-tekort.

Overigens is naast keukenzout ook kalk zoowel een voorbe-
hoedmiddel als een geneesmiddel tegen deze krampen, en ook
chloral werkt snel krampstillend. (Kan een wijziging van den
osmotischen druk daarbij een rol spelen ?)

Ik acht het zeer wel mogelijk, in verband met het zeer hooge
kaliumgehalte der bietenbladeren, dat een te sterke uit schei-
ding van natrium hierbij toch wel een rol speelt.

Echter ook bij de excessieve voedering van bietenbladeren acht
ik het waarschijnlijk, dat de aanleidende oorzaak voor het optre-
den der opwinding en der krampen, moet worden gezocht in de
ontwikkeling van organische zenuwvergiften in maag en darmen,
al of niet gepaard gaande met ziekelijke stoornissen van de maag-
en darmfunctie.

wordt door sommigen in verband gebracht met een laag kalk-
gehalte van het bloed.

Deze parese berust soms op osteomalacie en kan dus, zij het
indirekt, in verband staan met een gestoord calcium-metabolisme,
zooal niet met een laag gehalte van het bloed aan calcium.
Echter veelal berust ze op niets anders dan op vermoeidheid,
vooral van de buikspieren.

Bij paresen bij koeien, welke niet in verband kunnen worden
gebracht met de baring is van een excessief laag calciumgehalte
van het bloed volgens onze ervaring geen sprake.

Bij twee koeien met tijdelijke parese was het kalkgehalte resp.
9.1 en 9 mgr. %, dus wel iets te laag, het phosphorzuurgehalte
was echter heel laag resp. 2.75 en 3.75 %.

Bij een koe die eerst leed aan krampen en daarna paretisch werd
was het calciumgehalte van het bloed 10.2 mgr. % en het P-ge-
halte 3 mgr. %.

Men zou dus neiging kunnen krijgen om parese eerder in verband
te brengen met een laag phosphorgehalte dan met een laag calcium-
gehalte van het bloed. Echter het feit dat het phosphorgehalte
van het bloed in het algemeen zeer labiel blijkt te zijn, maant
tot voorzichtigheid met een dergelijke conclusie.

Overigens is naar mijn overtuiging ook de parese in een aantal
gevallen het gevolg van auto-intoxicatie vanuit maag en darmen,
welke veelal in verband staat met overvoedering, vooral met
te sterke meelvoedering.

Inde laatste tientallen jaren treden meer en meer zenuwverschijnse-
len op bij koeien even voor of na het kalven, welke bestaan achtereen-
volgens in parese, paralyse, depressie en coma welke verschijnselen
echter meestal naar mijn ervaring worden vooraf gegaan door
stoornissen van de functie van het digestieapparaat („melkziekte").

Soms, hoewel zelden, treedt naast de bewusteloosheid eclampsia
resp. tetanie op. De ziekte komt voor bij goede melkkoeien van
gemiddelden leeftijd, welke in zeer goeden voedingstoestand ver-
keeren en gemakkelijk gebaard hebben.

Met recht zou men de melkziekte bij koeien wel kunnen noemen,
evenals de eclampsie puerperalis bij den mensch, de ziekte der
theoriën.

Achtereenvolgens werden o. a. autointoxicatie, hersenanaemie,
hersenhyperaemie, hersenembolie, bloedinfectie, anaphylaxie, avi-
taminose, hypoglycaemie en hyperglycaemie als oorzaak der ziekte
beschouwd. En telkens kwam een wijzer die het wegredeneerde.

In 1925 bewezen Little en Wright (Brit Journal Exp. Path.
1925) op grond van bloedonderzoek, dat het kalkgehalte van het
bloed bij melkziekte steeds sterk is gedaald en ook dat herstel kan
worden verkregen met 10% CaCl₂ intraveneus (Vet. Journal 1926).

In den loop der volgende jaren is het een zoowel als het ander
door verschillende onderzoekers bevestigd geworden (Fish, Greig,
Sjollema).

Vogens Fish (Rapport Vet. Congres London 1930) is het calcium-
gehalte bij melkziekte 2—6 mgr. %; gemiddeld 4.1 mgr. %.

Volgens Greig (Russell Greig, Rapport Congres London 1930)
varieert het calciumgehalte bij melkziekte van 3 mgr. %—7.76
mgr. %; gemiddeld 5.13 mgr. %. Greig vond bij normale koeien
welke pas gekalfd hadden gemiddeld 9.90 mgr. %.

Volgens Sjollema (Tijdschrift voor Diergeneeskunde) varieert
het calciumgehalte bij melkziekte van 2—6 mgr. % ; gemiddeld
4.1 mgr. %.

In verband met deze bevindingen en mede in verband met het
feit, dat calciumzouten verrassend snel herstel kunnen brengen
wordt nu door velen de hypocalcaemie als de directe en uitsluitende
oorzaak van de melkziekte beschouwd. Is dat gerechtvaardigd?

Bij de melkziekte zou dus de hypocalcaemie als regel geen kram-
pen opwekken, terwijl dit bij de hypocalcaemie na het wegnemen
der schildklieren en bij de kopziekte wel het geval zou zijn.

Wat overigens betreft de genezende werking van kalkzouten moet
hier worden opgemerkt, dat calciumchloride niet alleen de coma van
de melkziekte, maar ook a la minute de coma, die men bij dieren
kan opwekken met magnesiumsulfaat, geneest. Bovendien ver-
dient het zeer de aandacht, dat de ziekte ook te genezen is door
het inblazen van lucht in den uier en door het inbrengen van water
al of niet met joodkalium in de melkklier.

Ook overigens rijzen verschillende vragen omtrent de rol der
hypocalcaemie bij kalfziekte.

Wat betreft het feit, dat daarbij steeds een zeer laag calcium-
gehalte van het bloed wordt waargenomen, mag men zich afvragen
of inderdaad hypocalcaemie in het algemeen wel zoo zelden voor-
komt als men aanneemt. Het verdient de aandacht, dat door Prof.
Söderland in Helsingfors bij 19 van 104 slachtkoeien een calcium-
gehalte werd gevonden van niet hooger dan 4.7 mgr. % (mede-
deeling op het internationaal Veeartsenijkundig Congres te Lon-
den 1930).

Bij het voederen met veel bietenbladeren komt het bij runderen
ook wel tot een daling, b.v. tot 6 mgr. % calcium, zonder dat er
zenuwverschijnselen optreden, terwijl men wel melkziekte heeft
zien optreden bij een bloedkalkgehalte van 6.9 mgr. %.

En dan, waarom stijgt het bloedkalkgehalte soms slechts langzaam
terwijl genezing reeds eenige uren tevoren is opgetreden ? (Fish).

Soms is er zelfs in het geheel geen stijging waar te nemen en
treedt toch herstel op. Bij één van 5 koeien, die genezen waren na
luchtinblazen in de melkklier, was na 24 uur het bloedkalkgehalte
nog 4.9 mgr. % (Sjollema).

Zelfs is door Fish bij enkele gevallen van herstelde dieren eenige
daling van het kalkgehalte waargenomen.

Het bleek door veelvuldig chemisch bloedonderzoek, dat niet
alleen het kalkgehalte, maar ook het anorganisch phosphorgehalte
van het bloed sterk is gedaald.

Volgens Fish varieert bij kalfziekte het anorganisch phosphor-
gehalte van i—5.4 mgr. %, en is gemiddeld 2.43 mgr. %, is dus
gemiddeld ongeveer 4 mgr. % beneden normaal.

Het feit, dat phosphorzure zouten geen herstel brengen en cal-
ciumzouten wel, is geen bewijs noch voor het een noch voor het
ander.

Voor de stelling, dat ook de daling van het phosphorzuurgehalte
een rol speelt, zou kunnen pleiten de ervaring, dat parese en
ook krampen buiten de periode van het kalven, gepaard kunnen
gaan met een zeer laag phosphorzuurgehalte (zonder daling van
het kalkgehalte) en ook het feit, dat het phosphorzuurgehalte bij
herstel van de melkziekte sneller stijgt dan het calciumgehalte
(Fish).

Tenslotte pleit (tot zekere hoogte) tegen de hypocalcaemie-theorie
het feit, dat men bij kunstmatig opgewekte, zelfs zeer sterke hypocal-
caemie, door intraveneuse injectie van oxaalzuur (bij jonge run-
deren resp. kalveren), de coma, die voor verreweg de meeste ge-
vallen van melkziekte zoo typisch is, niet ziet optreden.

Aan een kalf van 3 weken met een gewicht van 60 K.G. werd
door mij per os gegeven 60 gr. natriumoxalaat in 1500 gr. water.
Het gehalte van de opgeloste kalkzouten in het serum was vóór
de proef 12.3 mgr. %. Na een uur was dit gedaald tot ir.i mgr.,
na \\\\ uur tot 5.6, na 2 uur 20 minuten tot 3.7 mgr. %. Een uur
na het ingeven werd het dier wat suf ; na 2 uur slap en kortademig,
tenslotte paretisch. Kort voor den dood traden eenige weinige
strekkrampen op. Twee uur en 20 minuten na het ingeven trad
de dood in. Sterke depressie trad niet op, coma nog minder, de
geest bleef tot het laatst volkomen vrij. Het ziektebeeld was niet
dat van melkziekte.

Bij een ander kalf van 130 K.G. was na het ingeven van 80 gram
natrium-oxalaat in water het verloop vrijwel hetzelfde ; ook toen
geen krampen en geen coma, wel ook parese. Het calciumgehalte
daalde daarbij van 12.3 tot 2.6 mgr. %.

Overigens dient men bij de beoordeeling van dergelijke experi-
menten wel in aanmerking te nemen, dat de aldus opgewekte
binding van de opgeloste bloedkalk, tot het onoplosbare calcium-
oxalaat, niet in alle opzichten identisch is te achten met de spon-
taan optredende hypocalcaemie.

Bij een derde kalf van 130 K.G. dat 100 gr. natriumoxalaat
werd gegeven, trad beginnende parese en sufheid op, toen het
bloedkalkgehalte was gedaald tot 6 mgr. % ; geen krampen, geen
coma. De parese en de sufheid verdwenen dadelijk na injectie van
CaCl-, waarbij de bloedkalk steeg tot 39.5 mgr. %. Het kalf stierf
echter toch 2\\ uur na het ingeven van het oxaalzure natron. Een
half uur na de CaCl²-injectie bleek het kalkgehalte van het bloed
weer gedaald tot 18.5 mgr. %.

Bij een vierde kalf van 60 K.G. gewicht werd 10 gr. oxaalzure
natron opgelost in 260 gram keukenzoutoplossing van 0.9 %,
intraveneus ingespoten. Het bloedcalciumgehalte was na 10 mi-
nuten gedaald van 12.1 tot 5.5 mgr. %. Toen excitus ; geen kram-
pen, geen coma.

Om de bovenontvouwde redenen acht ik het waarschijnlijk, dat
bij de kalfziekte de hypocalcaemie, respectievelijk de hypophos-
phataemie, slechts praedisponeerend werken.

De eigenlijke oorzaak voor het optreden van de kalfziekte moet,
naar ik vermoed, gezocht worden in het ontstaan van zenuwver-
giften in het digestieapparaat.

In de eerste plaats, dat de eerste symptomen dikwijls die zijn
van een indigestie.

Hiervoor pleit ook het feit, dat bij acute meel vergiftiging precies
dezelfde verschijnselen kunnen optreden als bij kalfziekte. Ook
daarbij kan overigens het phosphorgehalte van het bloed sterk
gedaald zijn, terwijl het calciumgehalte daarbij niet of niet steeds
gedaald is.

En ten slotte pleit hiervoor ook, dat men door het verstrek-
ken van half rantsoen gedurende de laatste 2 weken voor het
kalven, gepaard gaande met het geven van een purgans (Natrium
sulfaat) en daarna zoutzuur het optreden van kalfziekte kan
voorkomen.

Wat betreft de daling van het phosphorgehalte van het bloed,
is het door de onderzoekingen van Palmer, Cunningham and
Eckles (1930) bekend geworden, dat ook bij normale, gezonde
koeien bij de baring het anorganisch phosphorzuurgehalte daalt
en wel 1.3 tot 3.2 mgr. % beneden het normale.

Deze daling begint volgens hen daags vóór het kalven en
bereikt het laagste punt nog vóór of ook wel 1—5 dagen na de
baring. De sterkste daling komt nu eens vóór, dan eens na de
baring.

Ik zelf nam waar, dat bij een gezonde, sterk gevoede, voljarige
koe, des daags vóór het kalven, het phosphorzuurgehalte daalde
van 5} tot 2-J- mgr. %; ook het calciumgehalte daalde sterk.

Bij een eerstekalfvaars was twee dagen vóór het kalven het
Ca. gehalte van het bloedserum 9.7 mgr. % en het phosphor-
gehalte 8 mgr. %. Eén uur vóór het kalven waren de cijfers
8.9 en 4.7, en één uur na het kalven 8.9 en 4.1 mgr. %.

Waar blijft de kalk en het phosphorzuur bij deze dalingen en in
het verloop van kalfziekte? Wordt het uitgescheiden? Wordt het
gebonden tot onoplosbare verbindingen?

Wordt het opgeslorpt door de beenderen of worden er nog
andere depóts gevormd b.v. in de lever, in de milt, in de huid, de
nieren of in de melkklier ?

Spelen reflexen bij het optreden der hypocalcaemie en hypo-
phosphataemie, en ook bij de genezing _j na injectie van lucht
en water in de melkklier een rol ?

Waardoor komt later, terwijl toch met de colostrum veel kalk
wordt uitgescheiden, de stijging van het kalkgehalte?

Dryere en Greig stelden in 1925 de theorie op, dat de ziekte
zou berusten op een functiestoornis van de bij schildklieren. (Vet.
Record 1925).

Het bewijs daarvan is echter niet alleen nooit geleverd, maar het
is ook zeer waarschijnlijk wel nooit te leveren. Immers waardoor
zou dan zoo plotseling bij deze ziekte het calcium- en phosphor-
zuurgehalte van het bloed dalen, en vooral waardoor zou dan bij
deze ziekte ook het phosphaatgehalte van het bloed dalen, terwijl
dit niet het geval is bij het wegnemen van de bijschildklieren?

Mijn conclusie uit dit alles is, dat de pathogenese van de melk-
ziekte nog een raadsel is en dat het zeer lage calciumgehalte van
het bloed daarbij zeker wel een rol zal spelen, maar dat men nog
veel te weinig weet van de physiologie en de pathologie van de
minerale stofwisseling om met recht hypocalcaemie als de uit-
sluitende en de directe oorzaak van de melkziekte te beschouwen.

In verband met het feit, dat ijzer van oudsher, vooral bij som-
mige vormen van anaemie een zeer goed geneesmiddel bleek te zijn,
heeft men gebrek aan ijzer reeds vroeger aangezien als directe oor-
zaak van anaemie, zonder dat overigens experimenteel daarvoor
eenige basis werd geschapen.

Deze theorie kan mede daardoor plausibel schijnen, omdat ijzer
voor de vorming van haemoglobine onmisbaar is.

Echter voor planten is het als vormend middel voor de chloro-
phyl even onmisbaar als voor dieren. Het komt dus in alle planten,
vooral in groeienden toestand voor en wel in meer dan voldoende
mate om in de behoefte der dieren te voorzien. Een direkt gebrek
aan ijzer is dus vooral voor planteneters wel moeilijk denkbaar.

Toch wordt er in de laatste jaren, nu zooveel aandacht wordt
geschonken aan de minerale stofwisseling, ook in de diergenees-
kunde door sommigen weer gedacht aan de mogelijkheid van ijzer-
gebrek als oorzaak van anaemie.

Een ziekte bij schapen in Schotland ,,Pining", in Nieuw-Zeeland
,,Bush sickness" genoemd, welke zou voorkomen op ijzerarm land
en met ijzerpraeparaten zou zijn te verbeteren, wordt wel door
sommigen aangezien voor een deficientieziekte door gebrek aan
ijzer. Dat ijzer deze anaemien geneest is volstrekt geen bewijs dat
gebrek aan ijzer de oorzaak is.

Mc. Gowan en Crighton (The biochem. Journal 1923) beschre-
ven een vorm van bloedarmoede bij jonge biggen die zij meenen
te mogen toeschrijven aan een gebrek aan ijzer in het voedsel der
moeder, en daardoor in de melk, terwijl ijzeroxyde dadelijk succes
zou geven. Met ijzerarm voedsel aan een zeug te voederen, verze-
kerden de onderzoekers, de anaemie te hebben opgewekt, bij de
zuigende biggen, terwijl de moeder zelf gezond bleef.

Het wil mij voorkomen, dat deze weinige ervaringen en experi-
menten geen bewijs kunnen leveren voor de stelling dat een spon-
taan optredend ijzergebrek bij dieren voorkomt ; te meer omdat
er m. i. naar andere oorzaken voor de beschreven ziekte niet nauw-
keurig genoeg is gezocht.

Koper schijnt ook tot de voor het diërleven noodzakelijke elemen-
ten te behooren. Het maakt een deel uit van de normale stofwisse-
ling, het wordt opgenomen en uitgescheiden en wordt in het bloed
en verschillende organen (lever) steeds gevonden, vooral bij jeug-
dige individuen.

Ook koper heeft een reputatie gekregen als geneesmiddel van
anaemie, welke zelfs in zeker opzicht grooter is dan de reputatie
van ijzer, en mede daardoor wordt door sommigen cle anaemie
bij kinderen beschouwd als een deficientieziekte veroorzaakt door
gebrek aan koper. Ook bij experimenteel opgewekte anaemie bij

ratten scheen koper beter te werken dan welk ander metaal ook,
ijzer en mangaan inbegrepen, welk laatstgenoemd mineraal ook
wel in verband wordt gebracht met anaemie.

Voor zoover mij bekend zijn er geen onderzoekingen daaromtrent
gedaan bij onze huisdieren. Het feit echter, dat in alle voedsel
volgens onderzoekingen van Lindow, Elvehjein en Petersox
(J. biol. Chem. 82) ook koper voorkomt, doet mij veronderstellen,
dat een spontaan optredende ziekte door gebrek aan koper bij dieren
wel niet zal voorkomen. Het feit, dat koperzouten en ijzerzouten
genezend kunnen werken bewijst in deze richting niets.

Dat ook de vruchtbaarheid van dieren vermindert indien inder-
daad ziekte optreedt door gebrek aan minerale stoffen, behoeft wel
geen betoog. Dat echter het gebrek aan een enkel mineraal een
specialen invloed zou uitoefenen op de vruchtbaarheid, zoodat
men wel eens geneigd schijnt van een vruchtbaarheidsmineraal
te spreken (Ca) zooals men ook spreekt van een vruchtbaarheids-
vitamine (E), daarvoor is echter tot nu toe geen enkel bewijs ge-
leverd.

Behalve aan calcium wordt ook aan phosphor en jodium een
dergelijke invloed door sommigen toegeschreven.

Door Hart werd waargenomen, dat bij voedering met hooi
van zure gronden op bepaalde boerderijen geen levensvatbare kal-
veren werden geboren en na toevoeging aan het voedsel van 2%
beendermeel wel.

Palmer en Eckles zagen in Minnesota na voedering met phos-
phorarm prairiehooi runderen achterblijven in groei en te laat
optreden van de bronst. Beendermeel en phosphaten verhielpen dit
waar. Het hooi zal echter ook wel in ander opzicht onvoldoende
voedingswaarde hebben gehad (mineralen, vitaminen, proteïnen).

Hart, Steexbock en Humphrey zagen na voeding met haver,
haverstroo en NaCl, dat de kalveren te vroeg werden geboren,
zwak of niet levensvatbaar waren. Zij schreven dit toe aan een
gestoorde minerale stofwisseling ; echter ook Vitamine D was in
het voedsel niet in voldoende mate aanwezig.

Uit deze en dergelijke waarnemingen, die meestal eenzijdig
zijn belicht en waarbij op de mogelijkheid van infectie meestal
niet voldoende is gelet, blijkt echter volstrekt niet, dat gebrek aan
het een of het ander mineraal een bepaalde nadeelige invloed op
de onvruchtbaarheid had. Wel blijkt er uit, dat in het algemeen
de voeding, die al de levensfuncties van het dier beheerscht ook
de functies van de geslachtsorganen beinvloedt, wat echter wel
bekend was.

Experimenteel is bij ratten, die door Macomber met calcium-
arm voedsel werden gevoed, waargenomen, dat hoewel van 011-

vruchtbaarheid geen sprake was, meer foeti intrauterin af-
stierven dan normaal. De calcium-arme voeding zal ook in ander
opzicht wel schadelijk hebben gewerkt.

Nu aan jodium, vooral door de onderzoekingen van de laatste
jaren ten opzichte van zijn beteekenis voor krop, zooveel waarde
wordt gehecht als onmisbaar mineraal, heeft men ook meenen
waar te nemen, dat jodium de vruchtbaarheid verhoogt en omge-
keerd dat gebrek aan jodium de vruchtbaarheid vermindert.

Inderdaad verkrijgt deze stelling eenigen steun in het feit, dat
verschillende onderzoekers een hoog jodiumgehalte van de eier-
stokken en de baarmoeder hebben gevonden, hooger dan in welk
ander orgaan ook, de schildklier uitgezonderd.

Dit laatste bewijst echter niets, immers luteine (carotine) wordt
ook speciaal in de eierstokken (corpora lutea) afgezet, zonder dat
van invloed op de vruchtbaarheid van deze stof ooit iets is gebleken.

Bekend is overigens reeds lang, dat groote doses kalium jodide
bij mannelijke en vrouwelijke dieren een ongunstigen invloed uit-
oefent op geslachtsklieren, inclusief de glande mammaire melk-
klier en experimenteel zelfs tot totale onvruchtbaarheid aanleiding
kan geven.

Volgens een door velen aangenomen pharmacodynamische wet
zou dit insluiten, dat kleine doses dezelfde organen prikkelen tot
sterker functie. Joodkalium als toegift in kleine doses zou dan dus
tot verhoogde functie der geslachtsorganen inclusief de melkklier
aanleiding moeten geven. En inderdaad zijn verschillende onder-
zoekers ook tot dit resultaat gekomen, hoewel anderen op grond
van experimenten deze conclusie niet hebben kunnen trekken.

Overigens is dit, wanneer het bij systematisch uitvoerig onder-
zoek mocht blijken waar te zijn, nog geen bewijs, dat de spontaan
opgetreden onvruchtbaarheid bij dieren het gevolg zou kunnen
zijn van gebrek aan jodium.

Zeker is, dat in het jodiumrijke Nederland evenveel onvrucht-
baarheid voorkomt als in de jodiumarme streken van Zwitserland,
en zeker acht ik ook, dat de hoofdoorzaak van onvruchtbaarheid
hier en overal is infectie der geslachtsorganen, waarop jodium wel
geen specialen invloed zal uitoefenen.

Bovendien nergens is het voedsel, het water en de lucht volstrekt
vrij van jodium.

Als algemeene conclusie trek ik uit het voorgaande de stelling,
dat in weerwil van de groote vooruitgang, die in de laatste jaren
onze kennis in dit opzicht heeft ondergaan, wij voorloopig nog
te weinig weten van de physiologie van de minerale stofwisseling,
om over de pathologie daarvan een goed oordeel te kunnen uit-
spreken.

Omdat vanaf 1 Juni 1932 onbruikbaarmaking van vleesch en
vleesehwaren slechts mag geschieden in een destructor, en het
vaststaat, dat de Nederlandsche Thermochemische Fabrieken niet
bij machte zullen zijn die gemeenten, welke erop hebben gerekend
de destructie aan deze N.V. over te laten, tijdig te helpen, is het
begrijpelijk, dat er bij verschillende gemeentebesturen plannen
opkomen en gedeeltelijk reeds in uitvoering zijn om deze zaak zelf
te regelen. Hiertoe komt men thans des te eerder omdat men bij
bestudeering van deze kwestie meer en meer tot de overtuiging
komt, dat een zoover doorgevoerde centralisatie als de N. T. F.
heeft gepropageerd zijn practische bezwaren oplevert. Hierop is
reeds jarenlang gewezen door collega Schuijtemaker, directeur
van het destructorbedrijf te Midwoud, die in de overtuiging, dat
het beter en voordeeliger was de destructie in eigen hand te hou-
den, de moed heeft gehad het bestuur van zijn kring in deze zin te
adviseeren, met het resultaat, dat in dekring Midwoud en omgeving
(kringen Spanbroek, Enkhuizen, enz.) de onbruikbaarmaking van
vleesch afdoende is geregeld. Het voorbeeld van Midwoud begint
navolging te vinden ; waarom, zal ik pogen uiteen te zetten en
daartoe beginnen met het principieele bezwaar het afgekeurde
vleesch ter destructie in handen te geven van het particuliere be-
drijf. Naar ik meen, is de directeur van het abattoir te Amsterdam
de eenige slachthuisdirecteur geweest, die om deze reden aanslui-
ting van zijn gemeente bij de N. T. F. onverbiddelijk afwees. En
ieder deskundige zal in zijn hart deze directeur gelijk moeten geven.
Immers, welke waarborgen men ook een particulier kan stellen,
wanneer men aan hem het onschadelijk maken van afgekeurd
vleesch overdraagt, het blijft — om een vakterm te gebruiker —
een waarheid als een koe, dat de veiligste weg is zulk werk in e\'gen
hand te houden. Van zu^:ver hygiënisch standpunt bekeken, zou
het dan ook het beste zijn, indien iedere kring zijn eigen destructor
had. Dit zou voor verschillende kringen — niet voor alle —- een
te kostbare geschiedenis worden en daarom is het begrijpelijk, dat
men naar andere oplossingen heeft gezocht. Het particulier iniatief,
uitgaande van de N. T. F., maakte de oplossing van dit vraagstuk
schijnbaar gemakkelijk en goedkoop, doordat men aanbood gratis
het te destrueeren voorwerp af te halen en onbruikbaar te maken ;
ja zelfs werd aan enkele gemeenten hiervoor eenbelooningtoegekend.
Vrijalgemeen ging men op de voorstellen in. Het kostelooze van de
hulp en misschien ook in een enkel geval een zekere gemakzucht

zullen wel de oorzaak zijn geweest, dat het principieel-hygiënisch
bezwaar op de achtergrond raakte. Dit neemt echter niet weg, dat
dit bezwaar ook practisch zijn beteekenis kan hebben en op zich-
zelf al de reden kan zijn het destructie bedrijf in eigen beheer te
houden, ook al zou dit wat moeten kosten.

Het schijnt echter dat dit laatste vooral moet worden vermeden,
wanneer het de onschadelijkmaking van afgekeurd vleesch geldt.
Dit blijkt weer uit een artikel van den directeur van het Dordtsche
slachthuis in het tijdschrift Slachthuis-Keuring-Markt. Deze
deelt daarin mede, dat men er te Dordrecht toe is overgegaan het
destructiebedrijf in handen te geven van een particulier, omdat
deze zich kan voorzien van veel goedkoopor arbeidskrachten
en de inventaris zooveel goedkooper (tot 50 % !) kan inkoopen.
Als alleen de financiën den doorslag moeten geven, dan zou men
m. i. als hygiënist het eerder kunnen verdedigen, dat men de
geheele exploitatie van het eigenlijke slachthuisbedrijf of, om
een ander voorbeeld te noemen, cle gemeentereiniging aan een
particulier uitbesteedt, dan dat men de destructie uit handen
geeft. Bij de beoordeeling van dit laatste schijnt men zich echter
meer handelaar in afgekeurd vleesch dan hygiënist te voelen.

Thans iets over de mate van centralisatie. Dr. Eijkman beveelt
in zijn bovenbedoelde publicatie aan de vorming van kleine des-
tructordistricten om de transportkosten van het materieel zoo
laag mogelijk te houden.

Terecht wijst hij erop, dat het juist deze kosten zijn, die de
exploitatie van het destructiebedrijf zeer ongunstig beïnvloeden,
en hij betoogt, dat het land overstroomd zou zijn met destructoren,
indien de grondstoffen van het bedrijf „franco thuis werden be-
zorgd".

Ook in Duitschland luidt de klacht, dat die transportkosten het
bedrijf financieel nekken. Er ligt dus niets meer voor de hand dan
deze zoo laag mogelijk te houden. Zoo laag mogelijk wil hier prac-
tisch zeggen, dat in elk geval uit het te vormen district zoo veel
grondstof moet worden aangevoerd, dat de destructiemachines
regelmatig in bedrijf kunnen zijn.

Er is nog een andere reden, waarom centralisatie op dit gebied
niet te ver moet worden doorgevoerd en wel deze, dat bij kleine
districten het materiaal in beter conditie kan worden verwerkt
dan wanneer dit over afstanden van ettelijke kilometers moet wor-
den aangevoerd. De practijk toch heeft bewezen, wat trouwens wel
niet anders kon worden verwacht, dat hoe verscher de grondstof
wordt verwerkt, des te beter de eindproducten zullen zijn. Orga-
nisatie op te groote schaal is voor deze industrie èn vanwege den
aard van het materiaal èn vanwege de transportkosten dus niet
aan te bevelen, in tegenstelling met vele andere bedrijven, waar
dit wel het geval is. Niet juist is dan ook de voorstelling, dat het

zoo\'n eenvoudig rekensommetje is te bewijzen, dat sterke concen-
tratie bij de destructie de aangewezen methode is.

Het zijn in hoofdzaak bovengenoemde overwegingen geweest,
welke de gemeentebesturen, behoorende tot de keuringskringen
Broek in Waterland, Edam, Purmerend, de Rijp en Zaanstreek,
ertoe hebben gebracht tezamen een destructor te exploiteeren. De
gemeenten, welke den kring Beverwijk vormen, zullen op dezelfde
voorwaarden worden bediend als de reeds toegetreden gemeenten,
terwijl met de besturen van de aangrenzende destructordistricten
(Midwoud, Schagen) een overeenkomst is aangegaan om elkaar
zoo noodig van dienst te zijn. Tot plaats van vestiging van het
destructorbedrijf is gekozen Purmerend, als zijnde het meest cen-
trale punt van het te bestrijken gebied.

Als juridische grondslag voor de samenwerking is gekozen de
vorming van een publiekrechtelijk lichaam op grond van de sedert
15 April 1931 van kracht zijnde nieuwe bepalingen der gemeente-
wet. De gemeentebesturen dragen hierbij hun bevoegdheid op een
speciaal punt — hier de destructie van vleesch — op aan een bestuur
van het nieuwe lichaam, welk bestuur gekozen wordt door de
commissiën van toezicht op de vleeschkeuringsdienst. Dit bestuur
heeft regelende en besturende macht, waardoor een der nadeelen
van overheidsexploitatie -— het stroeve functioneeren van een
dienst — wordt weggenomen. Hier dus niet overleg met circa
30 gemeenteraden, doch directe regeling door een klein college
van 5 personen. Ter verzekering van de belangen der gemeen-
ten is toezicht van Gedeputeerde Staten ingeschakeld op vermo-
gensrechtelijke handelingen (het aangaan van geldleeuingen, het
koopen en verkoopen van onroerende goederen e.d.)

Ten slotte iets over de keuze van het systeem van verwerking.
Zooals bekend, komen daarvoor in aanmerking :

De laatste manier van verwerking werd uitgeschakeld, omdat
men zelfs de kleinste explosiekans niet wilde riskeeren, daar de
aard van het destructiebedrijf niet toelaat, dat het stagnatie van
eenigszins langen duur ondervindt.

Van een beschrijving van de verschillen tusschen beide systemen
kan worden afgezien, omdat Dr. te Hennepe en Dr. R. H. van
Gelder daarover in ons tijdschrift het noodige hebben vermeld.
Slechts zij nog medegedeeld, dat ten slotte voor het bedrijf te
Purmerend, de droge methode is gekozen omdat dit systeem boven
het andere uitmunt in :

a. eenvoud ; b. stoomverbruik ; c. duur der verwerking ; d. de
blijkbaar betere hoedanigheid van het meel.

Op den koop toe zijn genomen de grootere afmetingen derappara-
tenruimte (doordat een aparte „miltvuurketel" noodig is) en de
mindere kwaliteit van het vet.

Op de genoemde verschilpunten zal ik niet nader ingaan met
uitzondering van dat betreffende de hoedanigheid van het meel
en het vet. Omdat de toestand, waarin de grondstof verkeert, van
invloed is op die hoedanigheid, is een zuivere vergelijking eerst
mogelijk, indien men een behoorlijk aantal volkomen gelijksoortige
vullingen volgens de verschillende methoden ging verwerken en de
aldus verkregen eindproducten kon onderzoeken. Deze proef kon
in de practijk niet worden genomen, zoodat wij ons hebben moeten
bepalen tot een beoordeeling van diverse monsters der bestaande
verwerkingsinrichtingen, met bovengenoemd resultaat. Hieraan
kan nog worden toegevoegd, dat de analyses van het meel (lijin-
houdend), bereid volgens de beide methoden, zeer weinig uiteen-
liepen.

Resumeerende kom ik betreffende de oplossing van het destruc-
tievraagstuk tot de volgende conclusies :

1. omdat de onbruikbaarmaking van vleesch en vleeschwaren
een belangrijke hygiënische maatregel is, moet er naar worden ge-
streefd deze te houden in handen van de overheid ;

2. de vorming van te groote destructor-districten is met het
oog op de vervoerkosten en de hoedanigheid van de eindproducten
af te raden.

Op 23 September werd in het slachthuis alhier weer een vaars
geslacht, die met trypaanblauw was behandeld tegen abortus in-
fectiosa. Het dier was afkomstig van denzelfden veestapel als het
rund dat beschreven is in het artikel op blz. 695 van dezen jaar-
gang. Er was dus op het tijdstip van slachting ruim 7 maanden
verloopen sedert de laatste injectie met trypaanblauw.

Bij de afslachting was direct reeds te zien, dat de kleurstof nog
niet uit het lichaam was verdwenen. Na het wegnemen van de
uierhelften, zag men onmiddellijk de opvallend groene verkleuring
van de tunica flava. Toen het slachtdier klaar hing om gekeurd
te worden, viel onmiddellijk weer op de groene kleur van den nek-

band en het lig. supraspinale, die zich nog uitstrekte tot aan de
eerste lendenwervel toe. Op de plaats van de inspuiting was nog
een geringe blauwe ramificatie te zien, terwijl de boegklier aan die
zijde leikleurig was. Overigens werden aan fascies of lympheklieren
of andere deelen geen kleurafwijkingen meer gevonden, ofschoon nog
verschillende spiergroepen werden losgemaakt en lympheklieren
werden aangesneden. Aan de aorta waren ook geen kleurafwijkingen
meer te zien.

De schade was betrekkelijk gering. In totaal werd slechts ±
8 K.G. been en vleesch en elastisch- en peesweefsel afgekeurd, ter-
wijl het overige vleesch onvoorwaardelijk kon worden vrij gegeven.

Nu het succes van de trypaanblauw-thérapie al niet van dien
aard is, dat ze kan worden aanbevolen, meen ik vooral te moeten
wijzen op het groote risico dat er bij het niet slagen der therapie aan
verbonden is. Men moet deze dieren dan vanzelfsprekend voor de
slachtbank bestemmen en men zal ze dan zeer lang moeten aan-
houden, gezien het feit, dat men zelfs ruim 7 maanden na de laatste
inspuiting er nog niet zeker van is, dat de nadeelige invloed van
de kleurstof op het vleesch is verdwenen.

Eine Kuh wurde 7 Monate nach einer subkutanen Einspritzung mit Trypanblau
geschlachtet In der Umgebung der Injektionsstelle und am Nackenband liess sich
noch eine blaugrünliche Verfärbung nachweisen.

A cow was slaughtered 7 mimths after a subcutaneous injection of trypanblue.
The surrounding tissue at the point of injection and the ligamentum nuchae showed
still a bluish and greenish discoloration.

Une vache fut abattue 7 mois après une injection sous-cutanée de trypanobleu.
Dans les tissus au niveau de 1\'injection et au ligament cervical une coloration
bleu-verdätre était encore apprcciable.

Onder de nog in het Elbe-gebied vrij levende bevers kwamen veel sterfgevallen
voor ; vele bever-woningen werden er door ontvolkt. De ziekte bleek tuberculose
te zijn. (Ref. Tier. Rundschau 1931, No. 25).

Om glazen stoppen los te maken,
maakt men de ruimte tusschen fleshals en stop goed schoon en druppelt daarin
de volgende vloeistof : 10 gram chloralhydraat opgelost in 7 gram water, 5 gram
glycerine en 1 gram zoutzuur. Het indringen der vloeistof kan, door peuteren met
een speld, bevorderd worden. (Pharm. Weekbl. 1931, No. 20). Vr.

Het onderzoek betrof 2 paarden, een met chronische schoftfiste!, het andere
met gesloten schoft- en nekbuil.

De agglutinatie van het bloedserum met Br. Bang was resp. \'/„,„ en ¹/₂₀₀₀ positief.
Ter controle werd het serum van 5 normale paarden onderzocht. De agglutinatie-
reactie was positief tot verdunning van hoogstens \'I,,,. Omdat het serumonderzoek
positief resultaat gaf bij een paard met gesloten bursitis meenen schr. dat de
Brucella-infectie primair zal geweest zijn.

Biological studies of abortion bacilli with special reference to the identification
of the bacilli and Bacillus paratyphosus B. Saburo Suziki, (Journ. of the Japanese
Society of Veterinary Science, 1931, No. 2, blz. 68).

Suziki beklaagt zich er over dat bij de vele onderzoekingen op het gebied van
de paratyphusbacillen geen enkele betrouwbare wetenschappelijke methode be-
kend is om B. abortus equi en B. paratyphosus B te identificeeren. En de sleutel
op dit tot heden nog ongeopende slot zou hij nu gesmeed hebben. De onderscheiding
is n.1. mogelijk door het reductievermogen te bepalen in bouillon met een viscosi-
teit, die overeenstemt met die van een 4 % zetmeeloplossing.

Schr. geeft blijk zich weinig met de literatuur over dit onderwerp te hebben
bemoeid. Anders zou zijn enthousiasme over de eigen vinding minder luid geklon-
ken hebben.

Over de biologische studies der runderabortusbacillen mag worden gezwegen.
Zij brengen slechts sinds jaar-en-dag bekende zaken.

Paratyphus-Breslau-Erkrankungen beim Pferd. R. Baumann, E. Gwatzl,
Wien. Tierarztl. W.schr. 1931, 18, 12, blz. 353, 18, 11, blz. 322.

In 1930 zijn in de Kliniek van de Diergeneeskundige Hoogeschool in Weenen
8 gevallen van spontane paratyphusinfectie bij paarden waargenomen. Bovendien
heeft men experimenteel nog een paard geïnfecteerd. Van deze dieren stierven 6,
terwijl 2 herstelden.

Bij 6 van de spontane gevallen trad eerst koliek op, gevolgd door verschijnselen
van maagdarmontsteking. Bij de doodelijk verloopende gevallen hadden de koorts-
en polscurven een karakteristiek beeld : tijdelijke verheffingen en daling van de
temperatuur bij gelijkblijvende pols en 1 a 2 dagen voor den dood weer parallel
verloopende lijnen. In het begin toonde de ontlasting weinig of geen verandering,
eerst tegen het einde trad profuse diarrhee op. In 4 gevallen slaagde men er in
paratyphusbacillen uit de faeces te kweeken, éénmaal uit den maaginhouden één-
maal uit bloed en lever. Terwijl bij de doodelijk verloopende gevallen nooit agglu-
tininen in het bloedserum werden gevonden, was de agglutinatie bij de andere
paarden hoog (2000). De dood trad in na 5 tot 7 dagen ; de ziekteduur van de her-
stelde patiënten was ongeveer 14 dagen. Bij 6 in nood geslachte paarden werd
steeds gevonden de paratyphusbacterie van het type Breslau. Pathologisch-
anatomisch zag men ernstige vervetting van het leverweefsel, met — in 3 gevallen
— eigenaardige haardvormige endotheliale celwoekeringen. De hartspier en ver-
schillende nierbuisjes waren vettig gedegenereerd, de milt ongelijkmatig gezwollen.
Er bestond steeds een gastritis, in twee gevallen een haemorrhagische. In de dar-
men : ernstige diphtheroide slijmvliesveranderingen, ten deele in de achterste
helft van den dunnen darm of in de blinden darm en het groote colon.

An organism simulating the Preisz-Nocard bacillus. (Morcos, The vet. record,
193\', P- 35)-

Bij een zestal patiënten (paarden en muildieren) in Cairo, met multipele ulcera,
F VIII 91

kon schr. naast andere een bacterie afscheiden uit den etter, overeenkomendmet
den Preisz-Nocard-bacil, welke bacterie, gezien het negatief bloedonderzoek op
protozoën en de negatieve malleïne-reactie, als oorzaak der abscessen werd be-
schouwd.

Het gelukte nog niet uit culturen van dezen bacil een bruikbaar vaccin te kwee-
ken ; wel werd een diagnosticum gemaakt, dat evenals malleïne intrapalpebraal
werd toegepast.

Forced exercise in the treatment of lameness (Wilkinson, The Vet. Journ.
1931, No. 2, p. 86).

Na erop gewezen te hebben dat bij verlammingen bij menschen in veel gevallen
eigen oefening in het gebruik der ledematen grooten invloed heeft op de genezing,
meent schr. ook bij kreupele paarden analoog gevallen te bespeuren en hij veroor-
deelt daarom eenigszins het geven van rust aan een kreupel dier gedurende langen
tijd.

Het was opgevallen, dat paarden van een sleeperij, welke wegens kreupelheid
werden verkocht, na eenige jaren boerenwerk gedaan te hebben weer in de stad
terug kwamen, en dan nog jaren werden gebruikt, in tegenstelling met de paar-
den, welke na een behandeling (scherpe inwrijving, branden), gepaard gaande met
rust, weer werden gebruikt. Hier werd het geregelde werk beter geacht dan den
rusttijd.

In een ander geval werd op een hunterstal met minderwaardige dieren, de
paarden Zondags nog geen rust gegeven, blijkbaar met goede resultaten.

Als laatste geval noemt schr. een paard, dat gedurende 18 maanden kreupel was,
en rust had gehad. Bij onderzoek werd chronische schouderkreupelheid gediagnos-
tiseerd en als behandeling ingesteld een 3 x daags 20 minuten longeeren naar
rechts (vermoedelijk was het dier dus links kreupel ?) Na 3 dagen werd het dier
ernstig kreupel ; het longeeren werd eenige dagen gestaakt, daarna weer hervat
en had genezing van het paard tot gevolg.

Terecht merkt schr. op dat de gevallen van „forced exercise" met zorg moeten
worden uitgezocht.

Hij vergeet echter te waarschuwen, buiten het bereik van „Dierenbescherming"
te blijven, daar deze het met zoo\'n „behandeling" wel eens niet eens kon zijn.

La „Maladie de 1\'herbe" en Bretagne. ("Robin et Bellec, Rev. gén. de méd.
vét. 1930, p. 355).

Schr.\'s bespreken een ziekte voorkomend onder paarden in Bretagne, welke
ziekte veel overeenkomst heeft met de „grass-disease" in Engeland.

Als regel komen de gevallen voor in het voorjaar, verminderen daarna en zijn
in het najaar vrijwel verdwenen.

Als eerste verschijnsel waren de paarden iets geëxciteerd, koortsvrij, vertoonden
speekselvloed, maar hadden als opvallend symptoom een sterk belemmerde adem-
haling (als bij stenose der voorste luchtwegen) en een opgetrokken buik. Verder
werden spierrillingen waargenomen.

Bij rectaal onderzoek bleek verlamming van ingewanden en blaas te bestaan.
In acute gevallen trad de dood al in na 4—5 dagen ; meestal duurde de ziekte
echter 15 dagen, soms 1 a 2 maanden. Bij sectie kwamen vooral in acute ge-
vallen de gevolgen der darmatonie op den voorgrond ; in meer chronische gevallen
was het darmslijmvlies verdikt en bevatte laesies, die deden denken aan para-
tuberculose der runderen.

Het meest opvallend was in alle gevallen de sterk gezwollen milt (tot driemaal
de normale grootte).

De oorzaak van deze ziekte is niet bekend. Het gelukte Tocher uit de milt
der gestorven paarden een bacil te kweeken, veel overeenkomend met de B. botu-
linus, terwijl ook in het serum van chronisch zieke of genezen dieren antistoffen van
dezen bacil werden aangetoond. Ook kon hij door injectie van toxine dezer bacterie
bij gezonde paarden de ziekteverschijnselen opwekken. Momenteel kan men echter
de B. botulinus nog niet beschouwen als de oorzaak dezer ziekte, daar het klinische

beeld van botulisme bij paarden sterk verschilt van de verschijnselen van „grass-
disease".

Ook voedervergiftiging mag evenmin als streptococcen, filtreerbaar virus en
paddestoelen als zekere oorzaak worden aangenomen.

Behandeling der zieke dieren had nog geen resultaat. Injecties met botulismus-
toxine, geneutialiseerd door anti-serum zullen waarschijnlijk, gezien de onvol-
doende resultaten, geen opgang maken. W. P. C. Bos.

Uebei die Wirkung von Tartarus emeticus und Chinoscl auf die Askariden des
Pferdes. Graf, H. und Riedel, Schweizer Arch. f. Thk. LXXIII, 5, 1931, p.
226—237.

Tartarus emeticus werkt in vitro slechts prikkelend op levende ascariden. De
tonus zoowel als de beweeglijkheid der parasieten worden verhoogd.

De schrijvers konden dit kymographisch aantoonen Deze verhooging van tonus
en beweeglijkheid is echter niet evenredig aan de concentratie der oplossing van
tartarus emeticus. Bij de in deze proeven gebruikte oplossingen werd geen doo-
dende werking op de ascariden waargenomen.

De maximale duur van de inwerking op de spoelwormen was 40 minuten, terwijl
de concentratie varieerde tusschen 1 : 5000 en 1 : 80.

In een deel der proeven was de tartarus emeticus opgelost in gedistilleerd water,
terwijl in een ander deel gebruik gemaakt werd van de oplossing van Bunge (1 °/₀natricum carbonaat en 1 % keukenzout in water).

De schrijvers nemen aan dat de spoelwormen afgedreven worden door de prik-
kelende werking van tartarus emeticus op het darmslijmvlies en door de reflecto-
rische verhooging van de peristaltiek.

Chinosol, dat ook onderzocht werd, werkte zeer snel op de ascariden. De door
dit middel uitgeoefende prikkel had meer het karakter van een kramp. Om de
waarde van deze stof als wormmiddel te kunnen bepalen zal men eerst proeven
in de practijk verrichten moeten. Batjdet.

Ein Beitrag zur intravenösen Applikationsmethode des Chloralhydrats beim
Pferd. (Berl. Tier. Woch. 8 Mei 1931).

Golensky, assistent bij de chirurgische kliniek te Witebsk (Wit-Rusland)
breekt nog eens weer een lans voor de chloralhydraat-narcose bij het paard. Nieuws
bevat het artikel eigenlijk niet. Zoowel in de dissertatie van Tap, bewerkt in de
cliniek van Prof. Hartog als in verschillende buitenlandsche proefschriften is
deze methode veel uitvoeriger onderzocht en op grooter schaal toegepast. Golensky
vond echter aanleiding voor zijn onderzoek en publicatie in het feit, dat vele
veterinaire chirurgen van naam als Frick (Operationslehre 1923). Cadéac e. a.
de methode weer hebben verlaten en er voor waarschuwen.

fn tegenstelling hiermede zijn Golensky\'s ervaringen die hem doen conclu-
deeren, dat wij in de intraveneuze chloralhydraat-injectie bezitten de beste wijze
tot narcotiseeren van het paard. Zij is eenvoudig, betrouwbaar en absoluut zonder
gevaar. 7—8 gram per 100 K.G. lichaamsgewicht geeft een lichte narcose en maakt
het neerwerpen veel gemakkelijker ; 12—15 gram per 100 K.G. levend gewicht
is voldoende voor een diepe narcose, die ze\'fs voor ingrijpende operaties lang
genoeg duurt. Als de injectie met de noodige zorg gebeurt, bestaat er geen enkel
gevaar voor phlebitis, thrombose etc,

(In de cliniek van Prof. Hartog wordt deze intraveneuze injectie geregeld
toegepast ; ook voor runderen weet ik uit eigen ervaring niet anders dan goeds
te vermelden ; de dosis berekende ik naar 1 gram chloralhydraat per 10 K.G.
lichaamsgewicht, men neme geen sterkere oplossing dan 10 %).

Een assistent uit de cliniek van Prof. Wirth te Weenen, Dr. Gratzl, publiceert
in de „Wiener Tierarztl. Monatsschrift" van 1 Juli 1931 eenige proeven met tone-

phine één van de twee fracties, die verkregen zijn uit het extract van de achter-
kwab der hypophyse. Dit tonephine vermindert de diurese, verhoogt de tonus
van den vaatwand en de darmmusculatuur. Het andere gedeelte van bovengenoemd
extract is orasthine genoemd en werkt op de gladde spieren der baarmoeder.

De beste dosis voor paarden bleek 5 c.c. der handelsoplossing te zijn, intrave-
neus of intramusculair gegeven. Kleinere doses hadden geen zichtbare uitwerking ;
bij giften van 10—20 c.c. werd een vermeerderde spanning van den arteriewand
opgemerkt, terwijl één paard bij een dosis van 20 c.c. neerstorte, een pompende
ademhaling kreeg, doch na 10 minuten weer herstelde. Dadelijk na de injectie
houdt de peristaltiek op (men hoort ten minste geen borborygmi meer) om na
10 a 20 minuten terug te keeren, doch dan in versterkte mate, wat een flinke
defaecatie teweeg brengt. Verergering van pijn bij koliekpatiënten werd nooit ge-
zien ; integendeel werkt het middel blijkbaar pijnstillend in sommige gevallen
(darmcatarrh, kramp).

Op grond zijner ervaringen bij 53 paarden en 20 honden, gedeeltelijk koliek-
patiënten, komt Gratzl tot de conclusie, dat wij in tonephine hebben gekregen
een zacht werkend peristaltiek aanzettend middel, dat vooral bij paralyse doch
ook bij krampachtige peristaltiek gunstig werkt en het voordeel heeft boven
de andere peristaltica, dat het de pijn niet verhoogt. Beijers.

Narkose versuche beim Pferde mit Avertin. (Dr. L. H. Möllmann. Zeitschrift
fiir Veterinarkunde, Juni 1931).

Avertin is een uit kristallijn poeder; het smeltpunt ligt tusschen 79 a 8o° C. Men
lost het echter bij voorkeur op in water van 35 a 40° C., omdat bij hoogere tempe-
raturen een schadelijk bijproduct (dibromacetaldehyd) ontstaat, dat reeds bij
zeer kleine hoeveelheden een nadeelige invloed heeft op het darmslijmvlies. Avertin
wordt door den darmwand zeer snel opgenomen, zoodat de narcose, zonder exci-
tatieverschijnselen, spoedig optreedt.

De orale toediening werd bij 3 paarden toegepast. Schrijver nam bij 2 paarden
0.1 gr. avertin per K.G. lichaamsgewicht in een 3% oplossing. Na 15 a 20 minuten
kwamen de eerste narcose-verschijnselen, doch een voldoende narcose kwam niet
tot stand. Een 3de paard werd met een grootere dosis (0.15 gr. per K.G. lichaams-
gewicht) behandeld doch het resultaat was eveneens onvoldoende.

De intraveneuze methode werd bij 15 paarden geprobeerd. Aangezien men
hoogstens een 3% oplossing mag bereiden moet een flinke hoeveelheid (1 c.c.
per K.G. lichaamsgewicht) ingespoten worden en liefst zoo vlug mogelijk, omdat
het avertin spoedig in het bloed wordt afgebroken en onwerkzaam gemaakt. ï)e
narcose treedt zeer vlug op ; de dieren storten plotseling neer. De narcose is echter
evenals bij de orale methode van zeer korten duur.

De rectale toediening werd in 25 gevallen toegepast. Het rectum werd zoover
mogelijk gereinigd, waarna de infusie in de vloeistof (0.2 gr. per K.G. lichaams-
gewicht) plaats had; 2 a 3 minuten na het eindigen van de infusie zag men de eerste
verschijnselen en 22 van de 25 paarden gingen na 7 minuten liggen. Bij 2 paarden
trad geen narcose in. De dieren waren na 30 minuten weer volkomen normaal.
Gedurende 5 a 10 minuten bestaat een volkomen narcose, doch al zeer spoedig
komen de dieren weer bij. Voor een langdurige operatie is het preperaat dus niet
bruikbaar.

Schrijver komt tot de conclusie dat het avertin niet zoo goed is als het chloral-
hydraat. Het laatste preparaat is dus te verkiezen.

Het destructiewezen in Nederland, vernietiging en onbruikbaarmaking van eigen-
dom. krachtens Vteeschkeuringswet en Veewet, ten deele gepaard gaande met vorming
van nieuwe stof jen door Dr. Th. van Luytelaer. Uitgever : N. Samson te Alphen
a. d. Rijn.

Op een proefschrift onder bovenstaanden titel promoveerde de schrijver aan de
Handelshoogeschool te Rotterdam en hij gaf hiermede tevens een overtuigend
bewijs, welk een wijziging er ten opzichte van de destructie in Nederland door
de Vleeschkeuringswet in 10 jaar tijds is gebracht. Vóór 1922 was het begrip
„destructie" ternauwernood bekend en in 1931 verschijnt een proefschrift, waar-
van het destructiewezen in Nederland het onderwerp vormt.

Maar bovendien is het thans reeds een actueel onderwerp ; immers op 1 Juni
1932 eindigt de overgangstermijn, gedurende welken de oudere methode van
destructie, n.1. het begraven, nog is toegestaan. Nu de belangstelling voor dit
onderwerp, mede door het naderen van dit tijdstip, ook van veterinaire zijde
groot is, wil ik hier ter plaatse de aandacht van de lezers van ons Tijdschrift
op dit proefschrift vestigen.

ie. in ons land de destructie als vorm van vernietiging en onbruikbaarmaking
van eigendom administratiefrechtelijk door de overheid is geregeld en

2e. het destructiewezen in ons land zich onder vigueur van deze overheidsvoor-
schriften heeft ontwikkeld, te beantwoorden. Hij heeft zijn taak ruim opgevat
en al spreekt het eigenlijk van zelf, dat dus bij de beantwoording van deze boven-
bedoelde vragen beschouwingen omtrent de destructie uit een hygiënisch-, veteri-
nair- en eoconomisch standpunt op den achtergrond raken, toch zijn ook deze
laatste in het proefschrift op verdienstelijke wijze naar voren gebracht.

Na een uitvoerige uiteenzetting van de plaats, die de onbruikbaarmaking en
vernietiging van eigendom in het algemeen in ons recht inneemt en waarin, voor
hen, die met deze stof te maken hebben, zeer interessante beschouwingen over
de onteigening en schadeloosstelling (ook die uit billijkheids-overwegingen) voor-
komen, volgt een beschrijving van de verschillende oudere methoden van destructie
en een overzicht van de destructie vóór de inwerkingtreding van Vleeschkeurings-
en Veewet. Geschiedkundige gegevens, zoowel ten opzichte van de bemoeienis van
den Rijkswetgever als van de Gemeenten zijn er in verwerkt en van het belangrijke
pioniers-werk dat o. a. ook door de Maatschappij voor Diergeneeskunde voor
de totstandkoming van de Vleeschkeuringswet is verricht, wordt een goed en vlot
overzicht gegeven.

Vervolgens wordt de destructie in de nieuwe Wetgeving uitvoerig behandeld
aan de hand van de betreffende bepalingen van zoowel de Vleeschkeuringswet als
de Veewet.

In Hoofdstuk V behandelt schrijver de uitvoering der wettelijke bepalingen en
hun werking in de praktijk, om dan te komen tot een volledige beschrijving van
de thans in Nederland bestaande destructiebedrijven, waarbij tal van belangrijke
gegevens omtrent inrichting, capaciteit, exploitatie en verdere bijzonderheden
worden gegeven. Ook worden hierbij beschouwingen gewijd aan de hygiënische
en oeconomische beteekenis, welke de destructie heeft zoowel voor de Volks-
gezondheid als voor den gezondheidstoestand van den veestapel.

Aan het slot van dit hoofdstuk worden de bestaande plannen tot oprichting
van verwerkingsinrichtingen uitvoerig besproken.

I. De schrijver neemt het standpunt in, dat voor schadevergoeding door de
overheid voor het gedestrueerde materiaal rechtens geen reden aanwezig is en deze
ook niet door de billijkheid wordt gevorderd.

huid, op grond van het bepaalde in art. 39, 2e lid der Veewet en acht voor deze
schadeloosstelling alleen reden, wanneer de toestand, waarin de huid zich
bevindt, deze vernietiging niet noodzakelijk maakt.

II. De schrijver is van meening, dat de meest rationeele regeling der destructie
voor ons land niet te verwezenlijken is, wanneer men de gemeenten op dit terrien
vrijheid van handelen laat, zooals tot heden het geval is en hij bep\'eit, met het
oog op de a.s. beëindigingstermijn van het bewuste art. 61, op 1 Juni 1932, dat
de betreffende Regeeringsinstanties regelend zullen optreden in die gebieden, waar
de destructie nog niet is geregeld, zelfs zoo noodig met toepassing van het bepaalde
in art. 23a der Vleeschkeuringswet op de regeling der destructie (evenals zulks
in Duitschland heeft plaats gehad).

De voordeelen der gecentraliseerde destructie worden eveneens uiteengezet
onder aanhaling van een verklaring van von Ostertag.

III. Omtrent de vraag wie de destructie in die gebieden ter hand moet nemen
geeft hij, gegrond op de met de N. T. F. opgedane gunstige ervaringen, de voorkeur
aan het particulier initiatief, onder overheidstoezicht.

IV. De schrijver bepleit de wensehelijkheid van het verleenen van steun vol-
gens de door hem ontwikkelde denkbeelden bij den bouw van den 2en N. T. F.
destructor.

Zooals uit bovenstaande opsomming blijkt is het destructiewezen in zijn vollen
omvang grondig behandeld en zij, die met dit vraagstuk in contact komen, kan
ik de bestudeering van deze zeer vlot geschreven vraagbaak met warmte aanbe-
velen.

In het voorgaand nummer van dit Tijdschrift (van 1 November) bespreekt
een referent het onderwerp : „Coöperatie\'s en federatie in het slagerbedrijf" van
collega Meier, althans aan het einde van de ie alinea staat : ......onthult col-
lega Meier zulke eigenaardige opvattingen (cursiveering onderget.), dat m. i. een
korte bespreking hier alleszins gemotiveerd is". Van een bespreking is hier weinig
sprake, het is een referaat waarin eenige zinsneden cursief zijn gedrukt, maar
een weerlegging (de referent is het blijkbaar niet eens met Meier) van ,,de eigen-
aardige opvattingen" en van ,,de verrassingen" in het 2e gedeelte vindt men er
niet.

Dit heeft mij pijnlijk getroffen in een wetenschappelijk tijdschrift en de referent
heeft zich er niet van kunnen onthouden om aan het einde collega Meier nog even
persoonlijk aan te vallen, maar hij heeft zich blijkbaar niet aan kritiek gewaagd.

Zoo men het met de opvattingen van collega Meier niet eens is, laat men die
dan weerleggen, bestrijden, vernietigen (op zakelijk wetenschappelijke wijze), dat
kan dit onderwerp en dus ook onze veterinaire wetenschap alleen ten goede ko-
men, maar niet een dergelijke referaat met soortgelijke opmerkingen.

Het artikel van Dr. te H. over ,,De bereiding van diermeel. Diermeel-proble-
men" behoeft dringend aanvulling en verbetering.

Bij deze worden de grondstoffen zonder belangrijke voorafgaande verkleining
rnet directe en indirecte stoom onder druk verhit, waardoor zoowel de noodzake-
lijke verkleining als de sterilisatie bereikt wordt. Bij deze systemen wordt de
bouillon in het algemeen niet mede gedroogd; slechts enkele drogen de bouillon
al of niet gescheiden van de onopgeloste rest.

Niet-drogen van de bouillon vindt plaats, indien deze met water verdund wordt
ten behoeve van de vetafscheiding en verder in de meeste apparaten van Duitsche
oorsprong (Midwoud). Het drogen van de onopgeloste rest is technisch zeer eenvou-
dig, waartegenover een verlies aan meel staat door het niet drogen van de bouillon,
wat 6—io % van de grondstoffen bedraagt (Jaarverslag 1930, Barsingerhorn).

Drogen van de bouillon vindt, na scheiden van de onopgeloste rest, in een
speciaal apparaat plaats bij sommige Duitsche systemen, waarbij dan (bijv. in
Württemberg) óf de gedroogde bouillon als zoodanig eindproduct is óf de bouillon,
na indikken met het reeds ten deele gedroogde meel gemengd en tezamen verder
gedroogd wordt (Barsingerhorn). Beide methoden leveren in den praktijk bezwa-
ren op en zijn technisch niet zoo eenvoudig.

Drogen van de bouillon zonder dat die van de onopgeloste rest wordt geschei-
den, m.a.w. directe droging van de geheele massa, nadat het vet afgelaten is,
vindt plaats bij het systeem Escher Wyss (Bergum). Een combinatie van de
natte methode met simultane vetextractie door benzine vindt men bij de methode
van Schirm.

Daarbij wordt voor de ontwikkeling van stoom, noodig om de grondstoffen te
steriliseeren en te ontleden, uitsluitend met indirecte stoom verhit, teiwijl het
vet gedurende het drogen in het materiaal blij\'t. De oudste van deze is de „straight
dry rendering", ontstaan uit de zeer oude methode van vet uitsmelten met behulp
van vuur. Hierbij worden de grondstoffen eerst fijngemaakt en daarna met in-
directe stoom verhit, waarbij de ketel direct met de condensatie-inrichting is ver-
bonden, zoodat al of niet een partieel vacuum ontstaat. De temperatuur kan
daarbij dus aanvankelijk niet boven ioo° C. rijzen, tndien veel vet aanwezig is,
kan men zonder gevaar voor , .aanbranden" de temperatuur aan het einde opvoeren.
Deze methode, in de Vereenigde Staten reeds lang bekend, (sinds 1914), is al sinds
1923—1924 o.a. in de gemeentelijke destructor te Birmingham in gebruik en werd
door mij in Januari 1925 met eenige andere dergelijke inrichtingen in Engeland
bestudeerd.

Op grond hiervan werd door de N. T. F. dit systeem gekozen voor Bergum,
waarbij voor miltvuur een afzonderlijk apparaat, werkend zonder voorverklei-
ning en onder druk, werd ontworpen.

Dit systeem is cehter door de Nederlandsche Regeering niet goedgekeurd, zoo-
dat de N. T. F. gedwongen was, het door een der natte methoden te vervangen.
Ofschoon toen reeds met de leveranciers de mogelijkheid van een steriliseerende
drukperiode besproken werd, is eerst eenige jaren later in Amerika een wijziging
in gebruik genomen, waarbij de grondstoffen niet meer verkleind worden en een
belangrijke inwendige druk wordt ontwikkeld, zoowel ter sterilisatie als ter ver-
kleining van het materiaal. Vervolgens vindt dan aflaten van de druk en verdere

droging, in vacuum plaats. Dit is de ..internal pressure" methode, die wat de
omstandigheden waaronder het materiaal verkeert, •— bijv. hooge stoomdruk
gedurende langen tijd (Winterswijk) — soms slechts weinig afwijkt van de natte
methoden.

De vetextractie vindt bij de droge methode plaats op verschillende wijzen.
In Engeland gebruikt men daarvoor een met stoom verwarmde centrifuge — ook
in Winterswijk in gebruik — een methode, die, mits slechts de noodige zindelijk-
heid wordt betracht, geenerlei bezwaren oplevert. Men moet echter oppassen
voor ernstige vervuiling. Daardoor gaan, zooals in de praktijk bewezen is, centri-
fuges vibreeren en kunnen dan uit elkaar springen. In de Vereenigde Staten wordt,
óf gebruik gemaakt van hydraulische persen, óf van een continu persen met be-
hulp van z.g. expellers. Deze laatste eischen veel onderhoud en geven, vooral
indien harde beenderen aanwezig zijn, afkomstig van straight dry rendering,
moeilijkheden. Vandaar dat men de expeller gewoonlijk in combinatie met de
,,internal pressure methode" toepast.

Uit zijn beschrijving van het „natte systeem" blijkt, dat Dr. te H. niet begrijpt,
waarom de een de bouillon met de vleeschvezels en beenderen indampt en de ander
de bouillon de kosten van het indampen niet waard acht. Dit raadsel is echter
eenvoudig op te lossen ; het indampen van de bouillon tegelijkertijd met de vleesch-
resten is technisch geen eenvoudig vraagstuk en de leveranciers van apparaten,
die dit niet kunnen oplossen, raden het derhalve af. Het indikken van de bouillon
afzonderlijk en het daarna mengen van de half-ingedikte bouillon met de reeds
ten deele gedroogde vleeschresten, is, alhoewel mogelijk, geen technisch en eco-
nomisch bevredigende oplossing.

De opmerking, van Dr. te H., dat eiwitachtige stoffen enorm varieeren van
vrijwel waardeloos tot zeer waardevol toe, houdt natuurlijk met de vraag, of het
drogen van de bouillon geen, het drogen van de rest wel waarde heeft, geen ver-
band. De eiwitachtige stoffen, die ten deele in het uitgangsproduct, het afgekeurde
vee en vleesch, slachtafvallen, enz. reeds aanwezig zijn, ten deele daaruit door
hydrolyse, onder invloed van water bij hooge temperatuur gevormd worden, zijn
wat hun waarde betreft, uitsluitend afhankelijk van de eiwitstoffen, waaruit zij
zijn ontstaan. Indien deze eiwitachtige stoffen geen waarde zouden hebben, zou
men ook het uitgangsproduct waardeloos moeten achten en natuurlijk zou dit ook
gelden voor het diermeel, dat volgens de „droge methode" ontstaat. Immers ook
daarbij worden de aanwezige en gevormde in water opgeloste eiwitachtige stoffen
met de vleeschresten tezamen tot diermeel verwerkt. Omtrent de vorming van
deze eiwitachtige stoffen bij de z.g. droge methode kan natuurlijk geen twijfel
bestaan, aangezien, althans bij de z.g. „internal pressure" methode (Winterswijk)
overeenkomstige condities van temperatuur en druk worden gehandhaafd als
bij de natte methode.

Ook zijn vraag, of men bij de „natte methode" geen last krijgt van „dit spoedig
in bederf overgaande vocht" is reeds jaren geleden beantwoord en dus voor des-
kundigen geen vraag meer. A priori was dit reeds niet te verwachten. Immers de
aanwezigheid van een relatief hoog gehalte van oplosbare stoffen is oorzaak, dat,
zolfs indien water opgenomen wordt, de ontstane oplossing zeer geconcentreerd
is. Zeer geconcentreerde oplossingen van voedingsstoffen —- en dit zal ook Dr. te
H. allicht bekend zijn — gaan minder snel in bederf over dan verdunde.

Men kan dus verwachten, dat bij een zelfde watergehalte diermeelsoorten, die
rijk zijn aan z.g. extractiefstoffen, minder snel in bederf overgaan, dan die welke
arm aan bovengenoemde stoffen zijn. En dit is ook inderdaad het geval. Wat
natuurlijk niet wegneemt, dat een onder deskundige leiding gefabriceerd diermeel,
onverschillig of het volgens droge of natte methode bereid is, mits oordeelkundig
bewaard, jaren lang goed blijft.

aangetoond, dat diermeelsoorten die een hoog gehalte aan afgebroken eiwitten
(extractiefstoffen) bezitten, minstens gelijkwaardig zijn aan degene, die deze niet
of slechts in geringe mate bevatten. Ook dit is alweer geen nieuws voor degenen
die bekend zijn met de nu langzamerhand stevig gefundeerde opvatting dat de
eiwitten eerst moeten worden afgebroken, alvorens zij door het organisme worden
opgenomen. Dat deze opvattingen Dr. te H. voorbarig toeschijnen, is waarschijn-
lijk toe te schrijven aan de omstandigheid, dat Dr. te H. geen gelegenheid heeft
gehad aandacht te schenken aan wat hieromtrent van wetenschappelijke zijde is
gepubliceerd.

Bij oppervlakkige beschouwing lijkt het vanzelfsprekend te zijn, dat men bij
de bereiding van diermeel de voorkeur zou geven aan het ontwikkelen van de
daartoe benoodigde stoom uit het natte materiaal zelve en geen extra stoom zou
gebruiken, die men later gedwongen is weder te verdampen.

Beziet men dit vraagstuk echter technisch, dan zijn ei talrijke andere punten
in overweging te nemen, waardoor de keuze weer minder gemaakkelijk is. In de
techniek moet men rekening houden met de tijdsfactor. Hoe sneller men kan
werken, des te grooter is de relatieve capaciteit van de apparatuur, vandaar dat
men somtijds de voorkeur geeft aan een verwarming zoowel met indirecte, als
met directe stoom, niettegenstaande het gebruik van de laatste natuurlijk een
verhooging van de te verdampen hoeveelheid water met zich brengt. De
hoeveelheid water, die door de directe stoom in het materiaal wordt gebracht,
bedraagt ongeveer 10—15 % van deze hoeveelheid materiaal. Het verdampen
van deze meerdere hoeveelheid water kost zoo weinig tijd en in een moderne
installatie zoo weinig kolen, dat de verkregen tijdbesparing er ruimschoots tegen
opweegt.

Om diermeel te bereiden is het noodzakelijk het in de grondstof aanwezige water
te verdampen ; dit moet natuurlijk in de z.g. droge methode evengoed gebeuren
als bij de natte. Dat de laatste daardoor meer kosten zou moeten maken, is, zooals
uiteengezet, meer schijn dan werkelijkheid. Indien Dr. te H. meent, dat het niet
loont de bouillon in te drogen, zou hij degenen, die de „droge methode" volgen,
de raad moeten geven, het materiaal na het steriliseeren van de bouillon te schei-
den om deze weg te doen en niet zooals men thans doet, de bouillon, die zich bij de
droge methode ook vormt, mede in te drogen.

Ook bij de droge methode schijnt dit echter, niettegenstaande het meerdere
kolenverbruik, te loonen .

Nu wij het toch over het kolenverbruik hebben, moeten wij er op wijzen, dat Dr.
te H. op eenigszins zonderlinge wijze de cijfers groepeert, en het kolenverbruik
direct heeft vergeleken met de opbrengst aan producten. Beschouwt men echter
de zaak van de economisch-technische zijde, dan moet men het kolenverbruik
vergelijken met de hoeveelheid water, die verdampt is geworden, m.a.w. voor
Winterswijk met het verschil van het gewicht aan grondstoffen en het gewicht aan
eindproducten en voor Bergum eveneens, maar met de correctie voor het gebruik
voor directe stoom.

Voor Midwoud, waar men de vloeistof grootendeels laat wegloopen, kan men
niet op bovengenoemde wijze het verdampte water bepalen. Echter is dit mogelijk
op andere wijze. Midwoud zelve (Verslag 1927, pag. 10) geeft namelijk aan, dat
materiaal vóór men met de droging begint, nog 50 % water bevat. Men heeft dus
slechts een hoeveelheid water te verdampen, iets kleiner dan de hoeveelheid meel.
(Iets kleiner, omdat er water ook in het gedroogde meel is). Er is dus hoogstens
een hoeveelheid water verdampt, gelijk aan de hoeveelheid meel.

Voor Bergum moet bij het verschil in gewicht tusschen uitgangsproduct en eind-
product nog 10—15 % worden opgeteld van het uitgangsproduct, als vermeer-
dering van het water door het gebruik van directe stoom. Wij hebben dit op 10 %
gesteld, ten einde het cijfer voor Bergum vooral niet te flatteeren.

Wij komen dan tot de onderstaande tabel, die duidelijk illustreert, hoe door
de wijze van inrichting en de grootte van het bedrijf in Bergum het gewicht aan

steenkolen noodig om iooo K.G. water te verdampen, slechts iets meer dan 1/3
is van die van Winterswijk en ongeveer 1/7 van Midwoud. In geld uitgedrukt is
het verschil nog veel belangrijker, omdat de groote installatie in Bergum het ge-
bruik van minderwaardige steenkool veroorlooft, zoodat de onkosten van steen-
kool aan het verdampen van 1000 K.G. water verbonden, voor Bergum slechts
1/10 van die van Midwoud en nog niet 1/3 van die van Winterswijk uitmaken .
Hierbij is ter vergelijking aangenomen, dat Midwoud dezelfde prijs voor steen-
kolen betaalt als Winterswijk.

Dat inderdaad het centraliseeren van groote hoeveelheden materiaal een gun-
stige invloed heeft, blijkt indien men dezelfde cijfers van Bergum voor de eerste
9 maanden van dit jaar, waarvoor 262 K.G. steenkool per 1000 K.G. water is ge-
bruikt, vergelijkt met de drie drukke en de zes stille maanden van dit jaar. Het
blijkt dan dat dit cijfer voor het drukke tijdvak 251 K.G., voor het stille daaren-
tegen 326 K.G. is.

In het stille tijdvak kost het verdampen van het water bijna 25 % meer kolen
dan in het drukke tijdvak, zelfs bij een zoo groote centralisatie ; geen wonder
dus, dat het in kleine inrichtingen, waar het altijd ,,stil" is, handen vol geld kost .

De vergelijking, die Dr. te H. wil maken ten aanzien van de verkregen eindpro-
ducten, gaat natuurlijk niet op ; het percentage daarvan is afhankelijk van de
samenstelling der grondstoffen. Slachtafvallen geven minder meel dan geheele
dieren ; nuchtere kalveren veel minder dan runderen. Bovendien schijnen aan
sommige destructoren ook beenderen te worden opgekocht en mede verwerkt,
waardoor natuurlijk de opbrengst aan eindproduct schijnbaar ,,beter" wordt.

Ook omtrent de verschillende soorten diermeel doet Dr. te H. mededeelingcn,
die niet al te duidelijk zijn. Volgens Dr. te H. zou hem uit voederproeven geble-
ken zijn, dat meel volgens de droge methode bereid, betere uitkomsten gaf bij voe-
derproeven op kippen. Publiceeren alléén van conclusie\'s lijkt ons niet voldoende
en wij vertrouwen, dat Dr. te H, die onlangs in scherpe bewoordingen een publi-
catie over pullorum van een van zijn collega\'s afkeurde \'), omdat objectieve con-
trole daarop onmogelijk was, nu ook de verplichting begint te gevoelen, van zijn
eigen onderzoekingen iets meer te moeten geven dan een conclusie.

Hetzelfde geldt ten aanzien van de schadelijkheid van vrije vetzuren in diermeel
voor pluimvee. Op een andere plaats ⁸) heeft Dr. te H. een onderzoek aangehaald

*) „Zoo vonden wij laatst in de ..Bedrijfspluimveehouder" een artikel en een
„staatje, door den Dierenarts Breukers te Enschede onderteekend, dat een
„overzicht gaf van enkele proeven. Spreker, (Dr. te H.) vind het jammer, dat
„een dierenarts een dergelijke waardelooze publicatie in een pluimveeblad deed,
„daar hij, doordat elke controle onmogelijk was, deze proeven geheel onweten-
schappelijk opgezet noemt".

omtrent de schadelijkheid van vrije vetzuren in levertraan en vischmeel; ook daar
breidt Dr. tb H. evenals hier, zonder eenigen grond zijn schadelijkheidsconclusie
uit tot diermeel, ofschoon daarvan in de oorspronkelijke Amerikaansche publicatie
van Dr. Kaupp zelfs niet gerept wordt.

Wat voor vischmeel geldt, geldt volgens Dr. te H. zonder meer ook voor dier-
meel .

Dit is ook het geval met de conclusie uit het reeds eenige jaren oude onderzoek
over de gevolgen van extractie van vischmeel met trichlooraethyleen, een conclusie
die eveneens zonder meer tot meel — op een andere plaats¹), zelfs uitdrukkelijk
diermeel —- wordt uitgebreid.

Ten aanzien van al deze gevallen moet het voldoende zijn Dr. te H. te ver-
wijzen naar zijn philippica tegen zijn collega Breukers.

Het zonderlinge feit in dit onderzoek van Hoorn, dat door extractie, — d.w.z.
een bewerking, die, goed uitgevoerd, slechts een physisch en geen chemisch resul-
taat mag hebben — de oplosbare eiwitten toenemen, verwondert Dr. te H. in
\'t geheel niet, zoodat het voor hem vanzelfsprekend is, dat geextraheerd meel
een andere samenstelling, krijgt dan normaal meel.

Ter verduidelijking zij hieraan nog toegevoegd, dat dit onderzoek niet slaat
op vischmeel, geëxtraheerd door het proefstation te Hoorn zelve — zooals Dr. te
H. abusievelijk vermeldt — maar op vischmeel, geëxtraheerd in een technisch
bedrijf. Indien de beschrijving van deze extractie in de bedoelde publicatie \')
een juist beeld geeft van de wijze waarop daar met trichloorethyleen als extractie-
middel wordt omgesprongen, dan behoeft het optreden van chemische verande-
ringen in het meel geen verwondering te baren.

Door een onoordeelkundige wijze van extraheeren kan men bij trichloorethyleen
opname van zuurstof uit de lucht onder vorming van zoutzuur en dichloorazijn-
zuur verwachten en indien zulks plaats vindt, is het afbreken van eiwitten een
natuurlijk gevolg. Niet alleen irekt Dr. te H. hieruit een conclusie, die er in alle
opzichten naast is, maar bovendien knoopt hij er een sensationeel couranten-
bericht aan vast over een benzine-explosie (verspreid door de Iwell Laabs leve-
ranciers), alsof benzine en trichloorethyleen broertjes waren. Dit zijn ze echter
niet, noch wat hun brandgevaarlijkheid, noch wat hun overige chemische eigen-
schappen betreft. De brandgevaarlijkheid van benzine is slechts een factor van
beteekenis in slecht geleide bedrijven ; de bovenbedoelde explosie vond dan ook
plaats doordat een motor in een lokaal was geplaatst, waar benzinedampen in
konden voorkomen. In de moderne techniek worden a\' minstens 25 jaar op reus-
achtige schaal vloeistoffen bereid, gedestilleerd en gezuiverd, die veel brandge-
vaarlijker zijn dan benzine en toch gebeuren er practisch geen ongelukken. De
techniek kent den weg om dit te voorkomen reeds langer dan een kwart eeuw,
daarvoor is slechts noodig een behoorlijke kennis van scheikunde en een goed
inzicht in de techniek. Men vermijdt dan explosie\'s en mislukte extracties, en
— wat nog belangrijker is — voorbarige en misleidende conclusies .

The Editor, „Tijdschrift voor Diergeneeskunde", Prins Mauritslaan 9, The Hague,

1 was greatly interested in Dr. te Hennepe\'s Article appearing in the September
issue of your valued publication. As he invites the opinion of his colleagues, and
while I cannot class myself as such, I trust that nevertheless you will accord me
the privilege of space in your columns, as I have been connected with the ,,Dry
rendering system", referred to by Dr. te Hennepe, ever since its inception, and
may be able to throw some light on a few points in question, which wille possibly
be of interest to your readers.

(a) Is it worth while to evaporate the extract when working the ,,wet system"
and incorporate it with the residue ; (b) is the meal containing the extract of greater
value ; and (c) why should the meal made by the ,,dry rendering system" be of
still greater value ?

in my submission, these questions are best answered by reference to actual
facts which are public knowledge, namely ; (a) Prior tq the introduction of the
,,dry rendering system" the ,,wet rendering system" was practically in universal
use in all parts of the world, and while in most installations the extract was run
to waste, in others, and particularly in the large Meat Packing Houses in the
U.S.A., Canada, South America, etc., the extract was concentrated and incorpo-
rated with the residue.

The primary reason for concentrating the extract was, that Medical Health
and Sanitary Authorities objected to the extract being run in the drainage and
sewer system owing to the nuisance created and the clogging of the drain pipes,
mainly due to the fat usually carried away with the extract.

While, by incorporating the extract with the residue, naturally a greater yield
of product or meal with higher protein content was obtained, careful investiga-
tions by technical experts in leading works disclosed the fact that the operating
cost of concentrating was far too great to make it a paying proposition.

(b) As the nature of the extract is similar to soup prepared for human con-
sumption. which is recognised as being most nourishing, if the extract is incor-
porated in the meal it must add to its nutritive value.

(c) Considering that the ,,dry rendering system" is now universally employed
and producing approximately 90 % of the world\'s supply of Meat Meal and Meat

& Bone Meal used for the feeding of Animals and Poultry, with continuously
increasing demand, surely there cannot be any question whether this meal with
its full extract content is of the greatest value for feeding, and of greater value
than that previously produced by either of the two ,,wet systems".

ft was for the above reasons that the ,,tvet system" was scrapped practically
everywhere upon the introduction of the ,,dry rendering system", which enabled
the user to obtain 100 % of the marketable products in an economical and sanitary
manner, and I fully confirm and endorse Dr. te Hennepe\'s expression.

Another matter referred to in Dr. te Hennepe\'s article is the quality of raw
materials in Meat Packing Houses and in Europe. I can say from knowledge and
experience that many decomposed carcasses have to be treated in the Meat Packing
Houses, as animals are often sent long distances by rail from the ranches, when
frequently a number of them die en route, and being on the road several days,
their condition can be imagined, particularly in the hot weather or tropical or
semi-tropical climates.

Regarding the quality of the fat obtained with the ,,dry rendering system",
so far as the f. f. a. is concerned, experience has shown that it is invariably con-
siderably lower than in the fat obtained in ,,wet rendering" ; so far as the colour
is concerned, it is necessary in both systems to wash the offal free from manure
in order to obtain a good colour of fat.

fat content in same, he omits to state that this only applies to meals produced
in the ,,wet process", as the meal made bij the ,,dry process" is always sweet irre-
spective of the condition and age of the raw material from which it is made.

In referring to the fat content, Br. te Hennepe makes the statement that
for feeding Poultry it is not necessary for the animal meal to contain fat. While I
have no experience in this particular direction, I judge from numerous authentic
publications that it is a rather broad statement to make, for the following reason :

The yolk of an egg contains on an average 331/3 % of fat, which has to be
replaced if the hen is not to consume its own energy, and while it is true that
carbohydrates will form fat, it must be remembered that it requires 2J times
the weight of such food to 1 part of actual fat or oil, and it is therefore question-
able whether when feeding a concentrate with no fat at all, and relying entirely
on carbohydrates, the digestive organs of the hen would not be excessively taxed.

My contention is that a reasonable amount of fat in the animal meal is abso-
lutely necessary, especially as only about 10 °/_Q is used to make up a balanced
ration, which may be illustrated as follows : —

If. to make up a balanced ration, we use 10 % animal meal containing 10 %
of fat, and 90 % cereal and leguminous food containing 3 % of oil or fat, then the
complete food would contain only 3.7 % of fat, which surely cannot be consi-
dered excessive.

The ,.Benzine Extraction System" has never found favour for this work, and
although it was in existence long before „Dry Rendering", after many investi-
gations, for good and sound reasons it was not generally adopted, while „Dry
Rendering" is now universally in use.

It must not be overlooked that the ,,Benzine System" does not provide for
the required sterilisation of the raw products, so that it becomes necessary before
treating them with benzine to sterilise the materials either by the ,,Wet" or the
„Dry" System, which obviously makes the cost of operating prohibitive, especially
also when it is considered that the fat is of inferior quality and has a very low
market value. Other disadvantages and the fire risk incurred are mentioned by
Dr. te Hennepe.

I should like to make a correction in connection with the comparative yields
between Midwoud, Barsingerhorn and Winterswijk.

The actual increased yield of meal at Winterswijk based on the finished pro-
ducts, is 31.6 % greater than Midwoud, and 18.0 % greater than Barsingerhorn,
as against 8.0 °/_Q and 3.0 % respectively given by Dr. te Hennepe in error.

In connection with Dr. te Hennepe\'s concluding remarks that further exten-
sive comparative tests are necessary, I cannot see what useful purpose they can
serve, for the following reasons : •—-

(1) The system of ,,Benzine Extraction", although on the market for many
years, has never been generally adopted, with the exception of isolated cases,
for obvious reasons.

(2) The system of ,,Wet Rendering" has been dispensed with after careful in-
vestigation by firms and experts who thoroughly understand their business.

(3) The system of ,,Dry Rendering" is now universally used, producing about
90.0 % of the Feeding Meal on the market. It is being fed and has been fed for
many years to animals by thousands of tons in all parts of the world with most
satisfactory results and a constantly increasing demand. As we say, „the proof
of the pudding is in the eating", and with the knowledge of the above facts I
cannot see that such further tests are necessary.

Volgens een bericht in de N. R. Ct. heeft de slager Doevendans te Erica, tegen
wien een gerechtelijk onderzoek is ingesteld in verband met de worstvergiftiging
te Erica in Juli j.1., waardoor ruim 300 personen ziek zouden zijn geworden, waar-
van zelfs één kind is overleden, thans van den officier van Justitie te Assen be-
richt ontvangen, dat geen aanwijzingen zijn gevonden, waaruit de schuld van den
Heer D. aan de vergiftiging zou kunnen blijken, zoodat geen vervolging zal worden
ingesteld. Gebleken is n.1., dat zich ook ziekteverschijnselen hebben voorgedaan
bij menschen, die geen worst hadden gegeten.

Daar het bedrijf van den Heer D. intusschen groote schade heeft geleden door
het gebeurde (de verkoop van worst en andere vleeschwaren is na de worstver-
giftiging zeer verminderd) heeft genoemde Heer D., die niet kapitaalkrachtig is,
zich gewend tot den officier van Justitui bij den Rechtbank te den Haag, met
het verzoek een gratis procedure aanhangig te mogen maken tegen den Staat
der Nederlanden, strekkende om den Staat te veroordeelen tot vergoeding van de
schade door hem tengevolge van deze z.g. worstvergifitiging ondervonden.

Naar de ,,Vee- en Vleeschhandel" mededeelt, is de winkelier te Alphen aan den
Rijn, die weigerde te voldoen aan de gemeentelijke verordening om ook in de
gemeente ingevoerde vleeschwaren, zelfs blikjes geconserveerde vleeschwaren,
aan keuring te onderwerpen, in hooger beroep door de Haagsche Rechtbank,
conform den eisch van den Officier van Justitie, van alle rechtsvervolging ont-
slagen. Naar men zich herinnert, had de Kantonrechter een gelijkluidend vonnis
gewezen.

Ofschoon deze kwestie van keuring bij invoer van vleeschwaren nog niet tot
in hoogste instantie is beslist, zal te Alphen toch voorloopig geen keurloon voor
vleeschwaren meer worden geheven. Daar de verordening op de heffing van keur-
en slachtloonen slechts tot 1 Jan. 1932 geldig is, hebben B. en W. bij den raad
een nieuwe verordening ingediend, waarin de heffing van keurloonen voor vleesch-
waren is weggelaten, om te voorkomen, dat, in verband met daaromtrent bestaande
meeningsverschillen, de koninklijke goedkeuring niet op tijd wordt verkregen.

Mag men de buitenlandsche tijdschriftberichten gelooven, dan hebben de Rus-
sen besloten in de jaren 1931—1932 ruim 400 millioen roebel te besteden aan de
verbetering van de Russische vleeschindustrie. Hiervan zullen een 150—200
millioen roebel worden gebruikt voor uitbreiding, eventueel verbetering van de
outillage der bestaande vleeschfabrieken, terwijl tevens een ombouw zal plaats
vinden van de groote vleeschfabrieken te Omsk.Petropawlowsk, Wjatka, Kras-
nodar en Armanir, waarvan de kosten worden geschat op 40—50 millioen roebel

Van de nieuwe vleeschfabrieken zal in de eerste plaats in Moskou een z.g. vleesch-
kombinaat worden opgericht. Dergelijke kombinaten zullen ook worden opgericht
in Leningrad, Semipalatinsk en Aktjubinsk. De bouwkosten van deze 4 kom-
binaten worden op 100 millioen roebel begroot.

In 1932 zullen verder nog 6 andere grootere kombinaten worden opgericht,
benevens nog talrijke kleinere, zoodat in totaal in deze 2 jaren een 35-tal vleesch-
kombinaten zullen worden gesticht. Bij de bouw van deze kombinaten zal men
van de ervaringen, die men met deze inrichtingen in Amerika heeft opgedaan,
gebruik maken. Verschillende machinefabrieken zullen uitsluitend artikelen
voor deze vleeschkombinaten vervaardigen. Tegelijkertijd zal een nieuw wagon-
type voor het vervoer van vleesch en vee worden geconstrueerd.

Burgemeester en Wethouders van Velsen hebben, in verband met de moeilijk-
heden bij het plaatsen van kasgeldleeningen, besloten, de voorbereidingen tot den

bouw van het openbaar slachthuis, waarmee meer dan een half millioen gulden
gemoeid is, stop te zetten. Reeds was het maken van de fundeering aanbesteed
en had het proefheien daarvoor plaats gehad. Dit besluit is geen gevolg van den
financieelen toestand der gemeente, doch van het streven, de kapitaal-uitgaven
tot een minimum te beperken.

De vleeschkeuringskringen Schoorl en Oudkarspel besloten tot aansluiting bij
den kring Barsingerhorn voor de vernietiging van afgekeurd vee en vleescb.

Door den Directeur van de gemeente-slachtplaats te Utrecht is enkele maanden
geleden aan B. en W. een rapport uitgebracht omtrent een eventueele vèrplaatsing
van het slachthuis. Blijkens de memorie van antwoord op de algemeene beschouwin-
gen naar aanleiding van de gemeente-begrooting hebben B. en W. dit rapport in
studie genomen en stellen zij zich voor na de afdoening der begrooting te dezer
zake hun standpunt nader te bepalen.

In hun memorie van antwoord op het verslag der commissie van rapporteurs
deelen B. en W. van Vlaardingen mede, dat aan de voorbereiding van den bouw
van een openbaar slachthuis wordt gewei kt. Nadere voorstellen omtrent den
bouw kan de raad in 1932 tegemoet zien. De stichting van het abattoir zal bespoe-
digd worden, mede ter bestrijding van de werkeloosheid. de G.

De Nederl. Vereeniging tot bescherming van dieren, heeft, in een Request aan
de Ministers van Binnenl. Zaken en Landbouw en van Waterstaat, aangedrongen
op wettelijke regeling van het vee-vervoer per auto. In het request, dat verschil-
lende foto\'s bevat van ondoelmatige en onhygiënische vee-auto\'s, wordt er op
gewezen dat het hoog noodig is dat voorschriften worden gemaakt, betreffende
constructie en inrichting dier wagens, inladen en behandeling der transpoit-
dieren. Het reinigen en ontsmetten dier wagens moet verplichtend worden ge-
steld ; naam en woonplaats van den eigenaar, bodemoppervlakte van den wagen,
moeten op den wagen, duidelijk leesbaar vermeld staan. Een geregelde controle
van vrachtauto\'s en personeel is noodig. Verschillende bijzonderheden worden
nader aangegeven.

De Vereeniging dringt (zeer terecht) aan op een spoedige wettelijke regeling van
deze aangelegenheid en spreekt de wenschelijkheid uit dat later de belangen van
de dieren worden samengebracht in één dierenwet.

De redactie van het Jaarboekje is zeer erkentelijk voor de toezending van de
antwoordkaarten in zoo ruime mate. Reeds meer dan 600 antwoorden kwamen
binnen van de ongeveer 740 verzonden kaarten. Maar nu komt het op de laatste,
loodjes aan. Zij moeten, zoo eenigszins mogelijk, alle binnenkomen.

Radiology, a monthly journal devoted to clinical radiology and allied sciences.
Published by ,,The radiological Society" of North America, and its official journal.

•§ i. A. permanent commission for international veterinary congresses is
instituted. The purpose and task of the commission shall be to form an organic
link between successive international veterinary songresses and to guard the
common interests of these meetings.

§ 2. The commission shall form the organ that communicates the desires of
the congresses to the different Governments.

It shall watch over the execution of the resolutions of the congresses and occupy
when necessary, the place of the organising-committee in case it does not fulfil
its duties.

§ 3- The permanent commission shall assist the organising-committee in the
preparation and convocation of the next congress. It settles the programme of
the congress, together with the organising-committee. Proposals concerning the
programme shall be communicated to the commission one year at least before
the date of the congress.

The Executive Committee must present the official Agenda of the Congress
before its publication to the President of the permanent commission for the pur-
pose of receiving his signature.

§ 4. The commission is authorized to draw up proposals and to submit them
to the vote of the congress. It shares moreover, with the organising-committee
and the presidents of the sections, in the examination of the conclusions of the
sections, before they are presented to the general meeting.

§ 5. In case of absolute neceessity, namely when the State, that has invited
the next congress, allows the date fixed to pass without having taken the necessary
measures, or in case a meeting at that date or at the fixed place would be
prejudicial tot the vital interests of the congress, the commission shall have the right
to change date and place of the congress. For such a resolution the consent of
three fourths of the members shall be necessary.

a) the president and the general-secretary of the organising-committee of the
past congress ;

b) two veterinary-surgeons of the country,, where the next congress will take
place, and

c) a veterinary-surgeon for each other country, 40 together, that shall participate
officially in the congress.

The members designated under b and c shall be nominated by the chief meeting
of the congress by unanimous assent or majority of votes. In case of equal voting,
decision will be by drawing lots.

The members of the bureau remain by right members of the commission, during
the period from the ending of one congress till the next congress.

§ 7. In case of death or resignation the commission shall elect a new repre-
sentative, who shall remain in office till the re-election of the commission.

§ 8. The commission will meet immediately after the closing of the congress
and elect the bureau. The bureau consits of a president, two vice-presidents, the
secretary and a deputy-secretary. The election of members of the bureau will
take place by unanimous assent or verbal or written voting. A simple majority
will decide ; in case of equal voting, decision will be by drawing lots.

The office of the secretary of the permanent commission is located at the Hague
under the Patronage of the Dutch Ministry of Home Affoairs and Agriculture.

When the secretary lives in the Netherlands and does not act as treasurer, a
veterinary surgeon at the Hague may be appointed as treasurer, if the secretary
desires it. When the secretary does not live in the Netherlands, a veterinary sur-
geon at the Hague shall be elected as treasurer and deputy-secretary. The treasurer
is to be elected by the committee.

§ 9. The permanent commission shall take its decisions as far as possible by
correspondence.

It shall meet when the president thinks it indispensable or when one third of
the members wish it. ,

In this case the president shall notify the members at least three months before-
hand of the date and the programme of the meeting, and shall appoint a reporter
for each subject and, if necessary a second.

The president and the treasurer shall give account of their offices at each meeting
of the commission.

§ xo. The members shall always have the right to send proposals to the presi-
dent for subjects concerning concerning the meeting.

Proposals sent to the president one month before the meeting can be placed on
the programme, In this case the subjects shall be communicated to the members
as soon as possib\'e.

§ ii. The commission may make resolutions when at least one third of the
members are present.

In voting a simple majority shall be decisive, in case of equal voting that of
the president shall decide.

§ 13. Subjects may be eliminated from the programme on the resolution of two
thirds of the members present.

Proposals which were not put 011 the programme, but which were seconded by
at least one third of the members present shall be put at the end of the programme.

§ 14. One of the secretaries or, in their absence, one of the members nominated
by the meeting, shall make a report of the deliberations. The report must be read
before the end of the session and, after final correction or completion, signed by
the president, the reporter and two members.

§ 15. The president is charged with the duty of putting into execution the
resolutions of the commission.

Petitions and recommendations of the commission shall be elaborated by the
secretary under the direction of the president and must be forwarded to the
addresses, signed by the president and the secretary.

§ 16. The pres dent shall represent the commission; he shall communicate
the composition and the statutes of the commission to the respective Governments.

§ 17. The meetings of the permanent commission, their programmes and the
resolutions that have a general professional interest, shall be communicated for
publication to as great a number as possible of veterinary periodicals, by the
members of the commission.

§ 18. In the event of the president or secretary\'s not being able to fulfil their
office, they shall be represented by the first vice-president and the treasurer.

§ 19. All office expenses and cost of printing necessary for carrying on the com-
mission, shall be defrayd out of the moneys of the preceding congress.
Accepted at the meeting of 2 and 3 July 1906 at Baden-Baden.

At the closing meeting of the Congress, held on Saturday, August 9th, 1930,
the following resolutions were passed :

(a) The establishment of the existence of a plurality of viruses of Foot-and-
Mouth Disease is of the highest significance in relation to the Epizootiology of the
disease and to methods of active and passive immunization.

(ib) It is highly desirable that in all countries the type of virus present should
be determined in all primary outbreaks.

(c) It should always be remembered that both the diseased animals and the
buildings constitute a serious danger in the spread of the disease.

(d) The most efficient disinfecting agents are moist heat and sunlight and,
of chemical agents, potassium and sodium hydrates and formalin.

(e) The value of passive immunization has been established and its use in practice
in favourable circumstances is to be encouraged.

(/) It is highly desirable that all possible efforts should be made to dicover an
efficient method of active immunisation.

(a) That scientific investigations regarding contagious bovine abortion are
essential in all civilized countries, particularly for the purpose of controlling the
disease, the preparation of an effective method of immunization, the elucidation
of the role of Bacterium abortus Bang as a cause of the disease in man, and deter-
mining the relationship between the disease caused by this organism in man and
Malta fever.

(b) That in view of the very widespread occurrence of infectious abortion of cattle
in all countries, an international scientific investigation should be carried out,
and that such an investigation would come within the purview of the Office fnter-
national des Epizooties de Paris.

III. Relationship of the Veterinary Surgeon to Animal Husbandry. — That in
view of its importance to the welfare of the public, Animal Husbandry (Zootechnv)
should be given a prominent position in the programme of every future Congress.

IV. Veterinary Science in Relation to Public Health. — That at the next Congress
a special Section for Meat and Milk Hygiene should be created.

(a) That the Congress urges upon Governments the necessity for legislation giving
to the veterinary profession such power as will enable it to exert a uniform control
over the health of domestic animals.

(b) That the title of Veterinary Surgeon ought to be legally protected and that
only those should be authorized to practise animal medicine who possess a diploma
granted or recognized by the State.

(a) That in the general interest of Public Health in all countries it is an indispen-
sable duty to take effective precautions against the infection of human beings
and animals with Anthrax by animal products, such as unheated or insufficiently
heated bones or bone-meal, and hides, containing the germs of the disease.

(b) That Regulations are urgently needed to prevent the trade in raw materials
from animals dead of Anthrax. If the laws in force in an exporting country are
not sufficient for this purpose it is essential that the suspected products should
be tested or sterilized in the importing country before thev are allowed to pass into
general trade.

(c) That only an exposure to steam under pressure for several hours can at the
present time be considered satisfactory for the thorough disinfection of animal
products infected with Anthrax.

VII. Standardization of Biological Products. — That the attention of the Office
International des Epizooties de Paris be drawn to the urgent necessity of a prompt
consideration of the question of the standardization of biological products.

Vlff. Diseases of the New-Born. — That having regard to the good results of the
organization for combating diseases of the new-born in Germany, the Congress
recommends that in all countries similar organizations should be established, with
a view to the formation of an fnternational Union for that purpose, to which
each country would furnish annual reports for circulation to all countries concerned.

IX. Rinderpest. — That this Congress considers that sufficient knowledge of
practicable methods is now available to eradicate Rinderpest within a reasonable
period of time in any country which will provide adequate facilities for tlfeir appli-
cation, and this Congress urges upon all Governments to co-operate to this end.

X. Bacillary White Diarrhtna. — That in the opion of this Congress the metho d
of diagnosis and prophylaxis of Bacillary White Diarrhcea of Chickens by systema-
tic agglutination tests, carried out by qualified veterinarians, is at the present
moment the procedure most to be recommended.

(а) That Veterinary Schools and Veterinary Institutes should be provided with
the scientific and experimental facilities necessary for the proper teaching of

(б) That the necessary funds for carrying out experimental researches should
be accorded to the teaching staffs.

(c) That as far as possible the services of Veterinary Surgeons should be utilized
in applying the measures designed to improve animal husbandry.

Réunion de la Commission permanente pour les Congrès internationaux de Méde-
cine vétérinaire tenue le 2 et le 8 août 1930 au Council Room du Royal College
of Veterinary Surgeons a Londres.

1. Rapport du secrétaire sur l\'activité de la Commission depuis la séance de
Paris en juin 1929.

2. Désignation de nouveaux pays pour représentation dans la Commission
Permanente (proposition des pays par Président et Secrétaire).

3. Proposition d\'élection des membres de la Commission Permanente par l\'asse
semblée plénière (§ 6).

Sont présents : du Bureau de la Commission : MM. de Hutyra, Sir John Mac
Fadyean, de Blieck,

Ensuite les membres: MM Bradley, Braila, Brittlebank, Burgi, Farid
Bey, Hamr, Hilton, Holth, Kasper, Lignières, Minett, Rubay et Du Toit.

Sont absent : MM. les membres Leclainche, Stang, Van Es, Jensen, Kjerrulf,
Perroncito. Petrovitch et Tuleff

Le président M. De Hutyra ouvre la séance et souhaite la bienvenue aux mem-
bres.

1. Le Secrétaire lit son rapport concernant les travaux de la Commission Per-
manente pendant la période allant du 13 juin 1929 au 2 août 1930. Le rapport est
approuvé et sera envoyé aux membres.

2. Désignation des nouveaux pays qui seront représentés dans la Commission
Permanente.

Dans la séance du 13 juin 1929 de la Commission le par. 6 des statuts a été
modifié en ce sens que le nombre total des membres sera de 44 au maximum.
Outre les 4 membres visés au par. 6 a et b, 40 pays au plus pourront être représentés.

M. Lignières propose de destiner à l\'Argentine le siège pour l\'Amérique du Sud
qu\'il occupe et aussi d\'admettre à la Commission Permanente le Brésil, le Chili
et l\'Uruguay.

Sir John Mac Fadyean craint que maintenant beaucoup de petits pays seront
admis ou il y a relativement peu de vétérinaires, mais que ces Etats auront autant
à dire que les grands pays 011 il y a un grand nombre de vétérinaires, plusieurs
écoles et instituts vétérinaires et des services vétérinaires gouvernementaux très
développés. C\'est pourquoi il émet l\'idée d\'accorder à ces divers pays plus d\'un
siège dans la Commission Permanente, p. ex. 2 ou 3.

voulu faire une proposition, mais qu\'il recommande à la Commission de prendre
cette idée en considération.

On décide, e. a. sur la proposition de M. Farid Bey, d\'exclure de la Commission
Permanente \'es pays qui ne possèdent aucun institut d\'enseignement vétérinaire
ou aucun service vétérinaire gouvernemental dûment organisé.

Le Président fait observer que l\'on doit se placer au point de vue que les
colonies ne peuvent avoir leur propre représentation dans la Commission Per-
manente.

3. Sur la proposition du Président et du Secrétaire les pays suivants sont encore
admis à la Commission Permanente et il sera proposé à la réunion générale du
Congres à tenir le samedi 9 août 1930 de faire représenter les pays en question par
les médecins vétérinaires dont les noms suivent :

Australie : le Prof. J. Douglas Stewart, Chef de la Faculté Vétérinaire de
l\'Université, Sydney.

Brésil : le Prof. P. dé Figueiredo Parreiras Horta, Chef des Services Vété-
rinaires, Professeur à l\'Ecole supérieure de médecine vétérinaire, Rio de Janeiro.

Finlande \\ le Dr. R. Hindersson, Directeur du laboratoire vétérinai^re de l\'Etat,

Japon : le Prol. Dr. Naoshi Nitta, Professeur à la Faculté d\'Agriculture, Ko-
maba, Tokyo.

Pologne : le Prof. Dr. Z. Markowski, Chef des Services Vétérinaires au Ministère
de l\'Agriculture, Varsovie.

Portugal : le Dr. José Miranda do Vale, Professeur à l\'Ecole supérieure de
Médecine vétérinaire, Lisbonne.

Turquie : le Dr. Mehmed Nouri Bey, Député de Mardin à la Grande Assemblée
nationale de Turquie, Angora.

Uruguay : le Prof. Rafaël Munoz Ximenez, Chef des Services Vétérinaires,
Montevideo.

Ensuite, pour les pays déjà représentés, les membres suivants seront proposés :

Hongrie : le Prof. Dr. F. von Hutyra, Recteur de l\'Ecole vétérinaire supérieure,
Budapest.

Pays-Bas: le Prof. Dr. L. de Blieck Directeur de \'\'Institut des maladies
parasitaires et infectieuses de l\'Université de l\'Etat, Utrecht.

Allemagne : le Dr. V. Stang, Professeur à l\'Ecole supérieure de médecine vété-
rinaire, Berlin.

Afrique du Sud : le Dr. P. J. du Toit, Directeur des Services Vétérinaires,
Pretoria.

Angleterre : O. Charnock Bradley, Président de l\'Ecole vétérinaire Royale,
Edinbourg.

Argentine : le Prof. J. Lignières, Ex-Directeur de l\'Institut National de Bac-
tériologie du Ministère de l\'Agriculture, Professeur à la Faculté d\'Agronomie et
Vétérinaire, Buenos-Aires.

Autriche : le Dr. Karl Kasper, Chef du Service Vétérinaire, Ministère d\'Agri-
culture, Vienne-

Belgique : le Prof. Dr. P. Rubay, Professeur-Recteur de l\'Ecole de médecine
vétérinaire de l\'Etat, Cureghem.

Bulgarie : le Prof. Dr. Stephan Angeloff, Directeur de l\'Institut d\'Etat de
bactériologie vétérinaire et de l\'Institut de bactériologie, sérologie et maladies
infectieuses de l\'Université, Sofia.

Davemarc : le Prof. Dr. C. O. Jensen, Directeur de 1\'Institut sérothérapique
de 1\'Ecole Royale vétérinaire et d\'Agriculture, Chef des Services vétérinaires
d\'Etat, Copenhague.

Egypte : Ahmed Farid bev. Directeur du Service Vétérinaire au Ministère
de l\'Agriculture, le Caire.

Etats Unis de l\'Amérique : le Dr. J. R. Mohler, Directeur du Bureau of Animal
Industry, Ministère de l\'Agriculture, Washington.

Italie : le Prof. P. Stazzi, Directeur de l\'Institut supérieur de Médecine vété-
rinaire, Milan.

Roumanie : Georges Ionesco-Braila, Directeur-Général des Services Zoo-
technique et Sanitaire vétérinaire, Bucarest.

Suède : le Prof. Sven Wall, Directeur de l\'Institut bactériologique vétérinaire
de l\'Etat, Stockholm.

Union des Républiques Soviétiques Socialistes : le Prof. K. i. Skrjabine, Di-
recteur de l\'Institut Helminthologique, Moscou.

Yougo-Slavie : Cyrille J. Petrovitch, Inspecteur de la Section vétérinaire
au Ministère de l\'Agriculture, Belgrade.

4. Prix de Budapest. Comme ce prix a été fondé en 1905 et qu\'il est décerné
maintenant pour la première fois, le Président propose de couronner le meilleur
ouvrage de médecine vétérinaire paru depuis 1905. Ceci en dérogation des statuts
de la fondation ..Prix de Budapest" stipulant que le délai visé sera de 10 ans.

M. Rubay propose que l\'on fasse entrer également en ligne de compte les ouvra-
ges de zootechnie.

On nomme une commission composée de MM. Sir John Mac Fadyean, Rubay,
Burgi, Du Toit et de Blieck, afin de faire une proposition à la prochaine séance
de la Commission Permanente.

5. Ce point est ajourné à la séance suivante, la Commission Permanente n\'ayant
pas reçu de proposition.

Apres que quelques auteurs de travaux remarquables en matière de médecine
vétérinaire parus entre 1905 et 1930 ont été mentionnés, le prix est décerné à
l\'unanimité à l\'ouvrage „Handbuch der speziellen Pathologie und Therapie" par
Hutyra et Marek.

Le Président remercie Sir John Mac fadyean de l\'hospitalité reçue et les mem-
bres de leur collaboration, après quoi il lève la séance.

Reunion de la Commission permanente pour les Congrès internationaux de Mé-
decine vétérinaire tenue le g août 1930 a 10 heures du matin au Committee Room
du Central Hall à Londres.

Conformément au par. 4 des statuts le Comité Exécutif ainsi que les présidents
des réunions générales et ceux des réunions des sections ont également accès à
cette réunion.

Présents : M.M. de Blieck, Braila, Burgi, Farid Bey, Hilton, von Hutytra
Kasper, Leclainche, Lignières, Sir John Mac Fadyean, Miessner, Minnet,
Mohler, Rubay, Stang, Du Toit et Vallée.

1. Examen de résolutions et de conclusions proposées par la réunion générale
et les réunions des sections.

3. Recommandation de la Commission Permanente des Congrès internationaux
de médecine vétérinaire concernant les langues italienne et espagnole.

1. On discute et on adopte avec quelques modifications dans leur rédaction
les résolutions proposées par la réunion générale et les réunions des sections. Le
texte des résolutions sera imprimé et envoyé aux membres, lorsque le Congrès
aura approuvé ces résolutions.

a. Le Dr j Gh. Ghinea, Roumanie, propose qu\'au prochain Congrès interna-
tional de médecine vétérinaire soient mis parmi les sujets à traiter :

1. l\'utilisation dans la thérapeutique vétérinaire des expériences acquises en
matière de gaz de guerre.

2. la protection des animaux contre les gaz de guerre et le traitement des
animaux gazés.

3. étant donné que, dans une conférence diplomatique internationale tenue
l\'année dernière, on n\'a pas reconnu le rôle humanitaire du médecin vétérinaire,
il y a lieu d\'étudier et de démontrer aux diplomates le rôle humanitaire du médecin
vétérinaire en vue de faire remettre en discussion la proposition faite aux séances
du 4 et du 5 juillet 1929 de ladite Conférence Diplomatique Internationale par
M. le Colonel Dr. Balanescu, à savoir que les vétérinaires soient mis en temps
de guerre sous la protection de la Croix-Rouge.

b. Le Professeur Miessner, Hanovre, propose qu\'à l\'avenir il soit admis comme
rapporteurs aux congrès internationaux de médecine vétérinaire des personnes
qui ne sont pas médecins vétérinaires, ci ces personnes ont fait des travaux spé-
ciaux sur des sujets relatifs à la médecine vétérinaire.

Les dispositions actuellement en vigueur n\'ont pas permis e.a. au Comité Exé-
cutif du Xfe Congrès International de Médécine Vétérinaire d\'accepter un rapport
du Prof. Uhlenhuth qui aurait voulu traiter de la peste porcine.

L\'assemblée décide d\'agir aux congrès suivants conformément à la proposition
du Prof. Miessner.

c Le Prof. F. T. G. Hobday, Londèes, au nom d\'un grand nombre de médecins
vétérinaires, propose que les assemblées comprennent à l\'avenir une section de
clinique chirurgicale et obstétricale.

d. Proposition du Prof, van Oyen, Utrecht, qu\'il soit constitué aux congrès
suivants une section spéciale pour l\'inspection sanitaire des denrées d\'origine
animale (Animalische Nahrungsmittelkunde, Veterinary meat and milk inspec-
tion).

Cette proposition sera traitée dans une réunion suivante de la Commission
Permanente.

e. Proposition de M. Braila, Bucarest, tendant à modifier la dénomination de la
Commission Permanente en : ,,Comité Permanent des Congres Internationaux des
Sciences Vétérinaires".

Cette proposition sera traitée dans une réunion suivante de la Commission
Permanente.

3. S\'inspirant de la proposition du Prof. Ltgnières adoptée à la réunion du
2 août 1930 concernant la langue espagnole, on décide de recommander au Congrès
prochain l\'emploi de la langue italienne, de sorte que, si les moyens financiers le
permenttte, il sera publié aussi un résumé des rapports en italien.

4. Proposition faite par un grand nombre de vétérinaires américains que Cuba
soit représenté dans la Commission Permanente et que soit désigné comme mem-
bre pour Cuba le Dr. Bernardo J. Crespc y Garcia à La Havane.

Cette proposition est adoptée de sorte que Cuba est ajouté à la liste des pays
qui seront présentés au congrès conformément à la décision prise à la séance du
2 août 1930 de la Commission Permanente.

5. a. Proposition d\'un certain nombre de vétérinaires américains que le Dr.
Mohler soit nommé membre de la Commission Permanente. Ceci est décidé.

b. Proposition de 4 vétérinaires argentins tendant à faire nommer pour l\'Ar-
gentine dans la Commission Permanente un vétérinarie possédant le diplôme
argentin.

L\'assemblée est d\'avis que cette requête n\'est pas suffisamment appuyée offi-
ciellement par l\'Association des Vétérinaires argentins, de sorte que le Prof. Lio-
nières reste désigné.

M. Rubay, Belgique, annonce que la Turquie recevrait volontiers le congrès,
mais qu\'il n\'y a pas de fonds disponibles à cet effet.

II y a une proposition du Dr. Mohler qui, au nom de l\'American Veterinary
Medical Association, invite en Amérique le prochain congrès. L\'assemblée est
très reconnaissante de cette invitation et prie le Dr. Mohler de faire en sorte que
le congrès soit également invité par le Gouvernement américain. Le Dr. Mohler
promet de faire les démarches nécessaires.

Le Congrès se réunira très probablement à Boston et, au lieu d\'un intervalle
de 5 ans il n\'y en aura que 4, de sorte que le prochain congèrs sera tenu en 1934.

Présents : M.M. De Blieck, Braila, Burgi, Hilton, von Hutyra, Leclainche,
Sir John Mac Fadyean, Mohler, Rubay, Sanz Egana, Skrjabine, Stang,
Stazzi et Du Toit.

1. Les propositions concernant l\'augmentation du nombre des membres de
la Commission Permanente et la nomination des membres sont approuvées par le
Congrès.

2. Lorsque M. le Dr. Mohler sera de retour en Amérique, il fera désigner deux
vétérinaires disposés à siéger dans la Commission Permanente conformément au
par. 6 b des Statuts.

M. le Prof. J. Basil Buxton, Directeur de l\'Institut de Pathologie animale,
Milton Road, Cambridge.

Président : le Prof. Dr. F. de Hutyra, Recteur de l\'Ecole vétérinaire supé-
rieure, Budapest (Hcmgèie).

Vice-President : le Prof. Dr. E. Leclainche, Chef des Services vétérinaires,
Paris (France).

Vice-Président : le Dr. Sir John Mac Fadyean, Highlands House, Leatherland
(Angleterre).

Secrétaire général et Trésorier : le Prof. Dr. L. de Blieck, Directeur de l\'Insti-
tut des maladies parasitaires et infectieuses de l\'Université de l\'Etat, Utrecht
(Pays-Bas).

2e Secrétaire : le Dr. V. Stang, Professeur à l\'Iicole supérieure de médecine
vétérinaire, Berlin (Allemagne).

3. Une lettre a été reçue de M. le Prof. Lignières concernant le rejet dans
la réunion générale du 5 août 1930 de sa proposition en vue d\'un examen inter-
national d\'un vaccin de son invention contre la fièvre aphteuse.

M. le Prof. Lignieres demande ,,de bien vouloir faire reconsidérer ce vote
par nos Collègues, puis finalement, faire renvoyer ma demande à la Commission
Permanente, comme il est d\'usage".

L\'assemblée est d\'avis que le Congrès a pris à ce sujet une décision, sur laquelle la
Commission Permanente ne saurait revenir.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die op i Oct. nog niet waren geëindigd).

Mond -en klauwzeer : bij 2328 (2543) eigenaars, waarvan in Groningen bij 190
(150) ; Friesland bij 854 (1542) ; Drenthe bij 328 (235) ; Overijsel bij 729 (372) ;
Gelderland bij 180 (94) ; Utrecht bij 1 (1) ; Noordholland bij 36 (52) ; Zuidholland
bij 3 (5) ; Zeeland bij 3 (1) ; Noordbrabant bij 1 (1) ; Limburg bij 3 eig.

Scabies (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: (113 gevallen bij 8
eig.), waarvan in Groningen (15 bij 2 eig.) ; Friesland (36 bij 2 eig.) ; Drenthe
(54 bij 2 eig.) ; Zuidholland (1) ; Zeeland (7 bij 1 eig.)

Rotkreupel bij schapen : 273 gevallen bij 16 eig. (877 bij 37 eig.), waarvan in
Groningen 95 bij 1 eig. (567 bij n eig.) ; Friesland 13 bij 3 eig. (150 bij 15 eig.) ;
Drenthe (19 bij 4 eig.) : Noordholland 98 bij 8 eig. (87 bij 3 eig.) ; Zuidholland
69 bij 4 eig. (54 bij 4 eig.).

Anthrax : 41 gevallen bij 33 eig. (4 bij 4 eig.), waarvan in Friesland 9 bij 4 eig. ;
Overijsel 1 ; Gelderland 6 bij 6 eig. (3 bij 3 eig.) ; Utrecht 5, waarbij 1 paard, bij
5 eig. ; Noordholland 2, waarbij 1 varken, bij 2 eig. ; Zuidholland 10 bij 7 eig.
1) ; Noordbrabant 6, waarbij 1 paard, bij 6 eig. ; Limburg 2, waarbij 1 paard, bij
2 eigenaars.

(Uit het Bacteriologisch Laboratorium van de Geneeskundige Kliniek der Rijks
Universiteit te Utrecht).

Gelijktijdig niet het verschijnen mijner eerste mededeeling over
de pathogene beteekenis van Brucella voor het paard publiceer-
den Fitch, Delez en Boyd in The Journal of the American Vet.
Med. Assoc. ²) onderzoekingen op hetzelfde onderwerp betrek-
king hebbende. Zij vonden in Minnesota bij 42 gevallen van
schoftbuilen en -fistels in het bloedserum agglutininen ten op-
zichte van Brucella Bang ; in 4 gevallen werden deze niet aange-
getroffen. Drie maal werd Brucella uit de etter geisoleerd, 4 maal
gelukte dit niet. Daarenboven was bij 4 paarden, die geen clini-
sche afwijkingen vertoonden en bij één paard met absces van
het sternum de agglutinatie-reactie positief.

Kortelings verscheen van Makkawejsky, Karkadixowsky,
Michejeff, Gawriloff en Dawydowsky een artikel in de Deut-
sche tierarztl. W.schr.²) over Banginfecties bij menschen en
huisdieren in Witrusland, waar besmettelijk verwerpen bij het
rundvee in uitgebreide mate heerscht. Het serum van 75 der 375
onderzochte paarden, uit 14 bedrijven, agglutineerde Br. Bang
in verdunningen tot 1/100 of hooger. De onderzoekers vonden
onder deze dieren 4 gevallen van abortus en voorts etteringspro-
cessen aan hoofd, hals en romp, gewrichtszwelling, kreupelheid,
spoedig optredende vermoeidheid, zwakte en hoesten. Zij meen-
den dat de infectie tot stand komt door zeer langdurig contact
met ziek vee en voornamelijk met koeien, die aan etterige me-
tritis lijden.

Tenslotte vermeldden Bennets en Filmer in The Australian
Vet. Journal³) positieve agglutinatie-reacties bij 2 paarden met
schoft- en nekbuil, terwijl de sera van 3 „normale" paarden nega-
tief reageerden.

1 Vervolg van ,,De abortusbacterie van het rund, ziekteverwekker bij liet paard".

In aansluiting aan mijn reeds vroeger gepubliceerde onderzoek
heb ik, op de zelfde wijze als voorheen, nog een aantal monsters
bloed en pathologische producten van paarden onderzocht.

Ik ben daartoe op de meest welwillende wijze in de gelegen-
heid gesteld door Prof. Dr. Hartog en Prof. Dr. Wester, alsook
door talrijke collega\'s, die mij herhaaldelijk materiaal en inlich-
tingen hebben verschaft. Gaarne betuig ik hen allen hiervoor
mijn welgemeenden dank.

1) Voor enkele maanden kwam paard No. 494 in behandeling (dierenarts W.
v. d. kooy, Groningen) „wegens een koortsend lijden, waarvan de oorzaak onbe-
,,kend bleef. Na enkele weken werd de toestand geleidelijk wat beter. Er ontwik-
kelde zich een zwelling ter rechter zijde van de manekam, halverwege tusschen
„hoofd en schoft. Toen het absces fluctueerde, werd het geinscideerd, waarbij
„zich veel pus ontlastte. Er bleef een fistel, die behandeld werd met ungt. can-
„tharidum. Ook aan de linker zijde trad nu zwelling op."

De hieruit ontlastte roomachtige etter bevatte veel polynucleaire leucocyten
en haemolytische streptococcen. Zoomin door kweekproeven als door enting bij
cavia\'s kon de aanwezigheid van Brucella worden aangetoond.

Het bloedserum van het paard agglutineerde Br. Bang tot 1/400 en gaf in de
complementbindings-reactie een index 6.

2) „Een ongeveer 15-jarig paard (No. 480) was al geruimen tijd loom en kreeg
„3 dagen geleden aan weerszijden van de hals ter hoogte van de vierde halswervel
„een fluctueerende zwelling".

In het microscopisch praeparaat van de dikke, gele etter vertoonden zich veel
polynucleaire leucocyten en fijne gram-negatieve staafjes. De caviaproef gaf po-
sitief resultaat (verbloed na pl.m. 6 weken; aggl. 1/200-)-, compl. b. r. 6). Het
serum van dit paard agglutineerde Br. Bang tot 1/6400 en gaf een complement-
bindingsindex 10. Dat van een ander, clinisch gezond paard, uit den zelfden stal
agglutineerde tot 1/50 en gaf negatieve complementbinding.

„Tot voor twee jaren had bij de koeien besmettelijk verwerpen geheerscht".
(dierenarts N. C. W. Hesse, Utrecht).

3) Paard 535 (in de „Chirurgische Kliniek", Prof. Dr. J. H. Hartog) had
sedert geruimen tijd een gesloten nekbuil.

Het bloedserum agglutineerde Br. Bang tot 1/400, de Compl.b.index bedroeg 8.
In het punctaat bevonden zich zeer veel ettercellen en talrijke verdachte gram-
negatieve staafjes. Op Huddleson-agar groeide een reincultuur van zeer veel Bru-
cella-kolonies. De beide ingespoten cavia\'s bleken bij de obductie na 6 weken ge-
infecteerd te zijn met Brucella (gekweekt uit milt en lever).

4) Het serum van een ander paard uit dezelfde kliniek (No. 537) met reeds
geopende nekbuil agglutineerde Br. Bang tot 1/1600 en gaf een compl.b.index 9.
De directe cultuurproeven van de roomachtige pus gaven geen resultaat. De geënte
cavia daarentegen bleek, bij sectie, na pl.m. 7 weken, met Brucella geinfecteerd te
zijn (aggl. 400 , c. b. r. 7 ; Brucella gekweekt uit milt en liesklieren).

5) Het serum van paard 545, met kleine afgesloten nekbuil, (Interne Klin.,
Prof. Dr. J. Wester) agglutineerde Br. Bang tot verdunning 1/400 en verkreeg
in de compl.b.reactie de index 6.

6) Paard 512 (dierenarts A. M. Wellensiek, Amersfoort) „was den 4den
„Januari schouderkreupel aan de rechter zijde. Den I3den October was het dier
„weer aan het zelfde been kreupel ten gevolge van een peesscheedeontsteking. Te-
„vens had zich een nekfistel ontwikkeld."

Den I5den December werd de peesscheede gepuncteerd. In de verkregen vloei-
stof bevonden zich vele gedegenereerde polynucleaire leucocyten. De directe kweek-

proef met deze vloeistof b\'eef zonder gevolg (de geënte cavia stierf intercurrent).
Een maand nadien agglutineerde het paardeserum Br. Bang tot 1/800, de compl.b.-
reactie was 10. Uit de nekfisteletter werden geen Brucellen gekweekt (de cavia
stierf voortijdig).

7) Paard 485 (dierenarts Dr. P. Vermaat, Oud-Beyer\'and) ,,had sedert onge-
,,veer 3 weken een spontaan doorgebroken hals-absces, uitgaande van de nekband".

Agglutinatie van het serum met Br. Bang 1/3200 , complement-bindings-
reactie 9.

Het microscopisch onderzoek van de slijmige pus toonde talrijke ettercellen,
streptococcen en zeer kleine gramnegatieve staafjes aan. Op de voedingsbodems
groeiden uit de etter slechts kolonies van streptococcen. De beide ingespoten
cavia\'s daarentegen bleken na 6 weken te lijden aan een Brucella-infectie (aggl.
1/12800, Brucella gekweekt uit milt, liesklieren en nier).

8) In den zelfden stal bevond zich een aan schoftfistels lijdend paard (495), dat
al langen tijd onder behandeling was. Het serumbloed van dit dier agglutineerde
Br. Bang tot 1/800, maar gaf geen positieve compl.b.reactie met Brucella-antigeen.
Uit de slijmige etter werden onmiddellijk zeer veel Brucellakolonies gekweekt.
Ook de caviaproeven leverden positief resultaat (aggl. 1/12800, Brucella gekweekt
uit milt en nier).

Het bloedserum van 4 andere, klinisch gezonde paarden, die in denzelfden stal
verblijf hielden gaf de volgende reacties :

9) Een oud slachtpaard (No. 542), met een weinig omvangrijke schoftfistel,
agglutineerde Brucella tot 1/400 en gaf compl.b.reactie 8. In de slijmerige etter
werden op de voedingsbodems en door enting van cavia\'s geen Brucella\'s aan-
getoond.

10) Paard 546 („Interne Klin.", Prof. Dr. J. Wester) was den laatsten tijd
vermagerd en minder geschikt voor den arbeid. Tevens bevond zich een uitgebreide
fluctueerende zwelling aan beide zijden van de schoftstreek. Agglutinatie van het
bloedserum met Brucella 1/3200 , compl.b.reactie 4- 8.

11) In een stal, waar voor enkele jaren een paar gevallen van besmettelijk
verwerpen bij de koeiën waren opgetreden, bevond zich een paard (No. 466) met
een vuistgroote, fluctueerende, gesloten zwelling onder den nekband („Chir. Klin."
Prof. Dr. J. H. Hartog). De serum-agglutinatie met Br. Bang was positief tot
verdunning 1/1600, de compl.b.index bedroeg 8. Uit de steriel gepuncteerde slijm-
achtige okergele etter, waarin veel polynucleaire leucocyten en gramnegatieve
korreltjes gezien werden, groeiden op de voedingsbodems geen microörganismen.
De 3 ingespoten cavia\'s evenwel bleken, bij sectie, te zijn geinfecteerd met Bru-
cella (aggl. 1/25600, compl.b.reactie 10 ; Brucella gekweekt uit de milt).

12) Paard 468 (dierenarts Dr. J. Nauta, Witmarsum), met een schoftbuil, gaf
een serum-agglutinatie met Br. Bang tot 1/1600 en een complementbindingsreactie
tot den index 10.

„In een anderenstal, waar veel abortusinfectie bij de koeien heerschte, waren
„twee paarden met nekbuil".

13) Het serum van een vijfjarig paard (No. 470, dierenarts Th. v. d. Weerd,
Almelo), met gesloten schoftbuil, agglutineerde Br. Bang tot 1/400 en behaalde in
de compl.b.reactie de index 9. De directe kweekproef met het barnsteengele, slij-
mige, veel ettercellen bevattende punctaat gaf een overvloedige reincultuur van
Brucellakolonies. Beide ingespoten cavia\'s vertoonden bij de obductie Brucella-
infectie (aggl. 1/25600 , compl.b.r. -f 10 ; Brucella gekweekt uit milt en liesklier).

14) Het marechaussé-paard No. 471, onder behandeling van den zelfden dieren-
arts, had eveneens een gesloten schoftbuil, maar buitendien ook algemeene ziekte-
verschijnselen. ,.Sedert geruimen tijd was de arbeidsprestatie verminderd, bestond
,,slechte eetlust en lichte koorts. Voor ongeveer 3 weken bevatte de urine eiwit.
,,Het dier zweette rijkelijk."

Het bloedserum agglutineerde Br. Bang tot 1/800, de compl.b.reactie was 8.
In het steriel afgenomen slijmige, troebele, gele punctaat waren veel polynucleaire
leucocyten en enkele kleine, verdachte staafjes. Op 6 Huddleson-platen, met deze
etter bestreken, groeide slechts één Brucella-kolonie. De ingespoten cavia bleek
bij sectie na 6 weken, met Brucella geinfecteerd. (aggl. 1/200 -f, compl.b.r.
7 ; Brucella gekweekt uit milt en lever).

15) Het bloedserum van paard 473, dat een schoftbuil had, welke volgens den
eigenaar in slechts enkele dagen zou zijn ontstaan, agglutineerde Br. Bang tot
1/12800 en bond het complement tot index xo. In het microscopisch praeparaat
van de dikke, gele pus bevondenz ich tusschen de vele ettercellen sommige op Bru-
cella gelijkende kleine staafjes. De directe kweekproef gaf geen resultaat. Van de
beide ingespoten cavia\'s bleek bij de obductie één te zijn geinfecteerd (aggl. 1/25600
, Compl.b.r. 10 ; Br. gekweekt uit de milt, lever en nier).

16) Een hit (No. 482) was 3 maanden lgeleden gekocht en had toen reeds ,,een bult
op den schoft. De zwelling is intusschen aan beide zijden toegenomen" (dieren-
arts A. M. Wellensiek, Amersfoort). De serumagglutinatie met Br. Bang was
positief tot 1/800, de compl.b.reactie tot index 7.

Het okergele, ondoorzichtige, slijmige punctaat bevatte veel polynucleaire
leucocyten ; bacteriën werden in het microscopisch praeparaat niet gevonden. De
directe kweekproef vertoonde geen bacteriegroei. Eén der twee ingespoten cavia\'s
evenwel had bij de obductie, na 7 weken, een Brucella-infectie (aggl. 1/6400 ,
Brucella-cultuur uit de milt).

17) In de pus van een acuut ontstane schoftbuil (paard 489, dierenarts Dr.
F. Lubberink, Helmond) werden microscopisch en cultureel geen Brucella\'s ge-
vonden. Daarentegen bleken de beide ingespoten cavia\'s met Brucella te zijn ge-
infecteerd (aggl. 1/3200 ; Brucella gekweekt uit de milt). Het bloedserum van het
paard agglutineerde Br. Bang tot 1/1600, de compl.b.reactie was 8.

18) Paard 500 (Chir. Klin., Prof. Dr. J. H. Hartog) had al 3 a 4 maanden een
uitgebreide schoftbuil met verschillende fistelopeningen. De agglutinatietiter van
het bloedserum met Brucella bedroeg 1/6400, de compl. b. index 10. Uit een
gesloten absces werd, door punctie, roomachtige pus ontlast, waarin zich veel
hoopjes van micrococcen en zeer kleine staafjes bevonden. De directe kweekproef
bleef zonder gevolg ; de cavia-proeven daarentegen toonden Brucellainfectie aan
(aggl. 1/12800; Br. gekweekt uit milt en lever).

19) Op een boerderij, waar sinds twee jaren verwerpen bij de koeien heerschte
bevond zich een paard (No. 502) met een schoftbuil (dierenarts Th. Bloem, Veghel).
De beide cavia\'s, bij welke de inhoud hiervan subcutaan was gebracht, bleken bij
obductie, na 5 weken, met Brucella te zijn geinfecteerd (aggl. 1/6400 -f, Brucella
gekweekt uit milt en lever). ,,Na ongeveer 3 maanden was de schoftbuil genezen,
„maar toen ontstond een fluctueerende zwelling aan den nek, bilateraal, tusschen
,,de ooren, uitgaande van den nekband".

In de etter uit deze nekbuil werden met de kweek- en dierproeven geen micro-
örganismen aangetoond. Het bloedserum van het paard agglutineerde Br. Bang
tot 1/3200, de compl.b. index bedroeg 10.

20) Paard 504 (dierenarts Dr. F. Lubberink, Helmond) had een schoftbuil.
Het serum agglutineerde Br. Bang tot een verdunning 1/800 en gaf een compl.b.-
reactie 9. Het microscopisch praeparaat van de etter vertoonde veel verdachte
staafjes. Cultureel en door middel van cavia-enting werd Brucella aangetoond
(bij sectie na 6 weken aggl. 1/100 , compl.b.reactie 8, Brucella gekweekt uit
milt en liesklieren). In de boerderij, waar paard 504 verblijf hield, was sedert 6 jaren
geen geval van abortus bij het rundvee waargenomen.

21) Het bloedserum van paard 506 (dierenarts A. de Ronde, Vorden), met
een kleine schoftbuil, agglutineerde Br. Bang tot 1/6400, de compl.b.-index was
9. De dunne, zeer slijmige, gele pus veroorzaakte bij een daarmede ingespoten
cavia Brucellainfectie (sectie na pl.m. 7 weken ; aggl. 1/800 , compl.b.-reactie

Een ander, clinisch geen afwijkingen vertoonend paard, uit den zelfdenstal,
gaf aggl. 1/100 en negatieve compl.b. reactie.

22) Paard 507, met geopende schoftbuil (dierenarts A. de Ronde) gaf een se-
rum-agglutinatie met Br. Bang tot titer 3200 en compl.b.reactie 4- 9. De met een
zeer kleine hoeveelheid pus ingespoten cavia had na 6 weken geen verschijnselen
van Brucellainfectie.

23) In den zelfden stal was nog een ander paard met schoftfistel. Het bloed-
serum van dit dier agglutineerde Brucella tot 1/800; compl.b.reactie 8. De di-
recte kweek- en de caviaproeven met de sterk verontreinigde etter toonden niet
de aanwezigheid van Br. Bang aan. Bij de koeien op deze boerderij kwam veel
abortus voor. De sera van twee klinisch gezonde paarden agglutineerden Br. Bang
tot 1/50 en 1/400 , de complementbindingsreacties waren negatief.

24) Belangwekkend voor de kennis van de pathologische processen, die Bru-
cella bij het paard kan teweeg brengen, zijn de waarnemingen bij een hit (No. 467),
die sedert vele jaren in het bezit was van een groentehandelaar te Utrecht en
geen contact heeft gehad met koeien (Klin. v. lnw. Ziekten, Prof. Dr. J. Wester).

,,In Juni 1929 heeft, aldus de eigenaar, de hit geleden aan droes. Den 20 Decem-
,,ber kwam het dier in de Kliniek, omdat het zijn arbeid niet meer naar behooren
„verrichten kon. Bij onderzoek werd, behalve een schommelende subfebriele tem-
„peratuur, geen afwijking gevonden. Den 7 Januari 1930 trad een tendinitis op
„aan de buigpezen van het rechter voorbeen, boven de kogel, tengevolge waarvan
„ernstige kreupelheid bestond. Den 3 Februari ontstond plotseling in de linker
„schoftstreek, ter hoogte van het aangevoegde kraakbeen, een ongeveer 20 cm.
„breede, gespannen, fluctueerende zwelling. Bij aseptische punctie ontlastte zich
„hieruit een groote hoeveelheid slijmige, gele, troebele vloeistof met veel fibrine-
,.vlokken. Uit therapeutische overwegingen werd solutio Eugoli ingebracht. De
„lichaamstemperatuur bleef van einde December 1929 tot het eind van Januari
„1930 voortdurend verhoogd, remitteerend tusschen 38,2° \'s morgens en 38,5°—
„39,5° C. \'s avonds. De schoftfistel sloot zich soms tijdelijk, maar spoedig traden
„weer nieuwe openingen op en ook aan de andere zijde ontstonden fistels. De al-
„gemeene lichaamstoestand bleef goed. F.inde April 1931 waren de fistels nog
„aanwezig."

Den 7 Januari 1930 agglutineerde het bloedserum Br. Bang tot 1/6400, de com-
pl.b.index bedroeg 10. Een poging, op 8 Januari, om Brucella uit het bloed te
kweeken bleef zonder resultaat. Den 22 Januari en 5 Februari 1930 was de ag-
glutinatietiter 12800, de compl.b. reactie 10, den 20 April 1931 agglutineerde
het serum tot 1/800. Het punctaat van de schoftbuil op 3 Februari vertoonde veel
polynucleaire leucocyten en enkele verdachte gramnegatieve kleine coccen en staaf-
jes. Op de Huddlesonplaten, bij verhoogde koolzuurspanning, ontwikkelde zich
een zeer groot aantal kolonies, die in keukenzout-oplossing niet tot een homogene
suspensie waren te brengen (spontane agglutinatie) en in al hun eigenschappen
overeenstemden met de slijmig groeiende vorm van Brucella. De drie met het
punctaat ingespoten cavia\'s hadden bij de obductie na 7, 8 en 9 weken geen ver-
schijnselen van Brucella-infectie, Door achtereenvolgende passages door konijn
en cavia gelukte het tenslotte een cultuur te verkrijgen, die niet slijmig groeide,
goed suspendeerbaar was, sterke agglutinatie- en complementbindingsreactie
gaf met sera van patienten met brucellose en overigens ook alle kenmerken
bezat van Brucella Bang.

25) Een paard (No. 527) met een schoftbuil, hield verblijf in een stal, waar bij
de koeien sedert korten tijd besmettelijk verwerpen heerschte (Chir. Klin., Prof.
Dr.J. H. Hartog). De serum-agglutinatie met Br. Bang was positief tot verdunning

1/1600, de complementbindingsreactie tot index 10. Zoomin cultureel, als door
enting van cavae, gelukte het uit het okergele, slijmige punctaat Brucella te
isoleeren.

26) ,,Een oude hengst (No. 528) leed reeds lang aan een coxitis en had sinds
,,jaren schoftfistels aan weerszijden." (tnterne Klin., Prof. Dr. J. Wester). Het
bloedserum had een agglutinatietiter met Br. Bang van 400 een complement-
bindingsindex 6. Etter, uit de diepte van een fistelkanaal, bevatte voornamelijk
coccen. De kweek- en caviaproeven toonden de aanwezigheid van Brucella niet aan.

27) Het serum van een hit met een sinds langen tijd bestaanden schoftbuil
(No. 539, fnterne Kliniek) agglutineerde Br. Bang tot 1/T2800 ; complementb.-
reactie 10. In het heldere, slijmige, geel-bruine punctaat werden microscopisch
en met kweekproeven geen Brucella\'s gevonden. De caviaproef evenwel gaf positief
resultaat (na 6 weken aggl. 1/3200 , compl. b.reactie 10 ; Brucella gekweekt
uit milt, lever en liesklieren)

28) In een stal, waar bij de koeien abortus niet heerschte, bevond zich een paard
(No. 540, Dierenarts Dr. F. Lubberink, Helmond) met zeer sterk gezwollen tar-
saalgewricht (,,bolspat"). Het bloedserum agglituneerde Br. Bang tot verdunning
1/3200, de complementbindingsreactie was 9.

Het gewrichts-punctaat, in een niet-steriel fleschje opgevangen, kwam eerst
twee dagen na de punctie ter onderzoek. In de directe kweekproeven van deze
vloeistof werd Brucella niet gevonden, maar de beide ingespoten cavia\'s vertoon-
den bij de obductie, na 6 weken, Brucella-infectie (aggl. 1/100 4-, compl.b.reactie

5). Vier dagen na de eerste zending werd nogmaals gewrichtsvloeistof afgenomen,
dat aseptisch behandeld en spoedig onderzocht werd. Uit dit, veel polynucleaire
leucocyten bevattende materiaal, werden onmiddellijk een aantal Brucellakolonies
gekweekt. Ook een cavia, die met het vocht was ingespoten, bleek na 6 weken aan
een Brucella-infectie te lijden (aggl. 1/400 , compl.b.reactie -f 8. Brucella
gekweekt uit de milt). Het eerste, zoowel als het tweede monster gewrichtsvloeistof
bevatte veel agglutininen en amboceptoren voor Brucell.i (1/6400 en 10).

29) Paard 547 (Int. Klin., Prof. Dr. J. Wester) zou, volgens den eigenaar, een
half jaar geleden aan ,,droes" hebben geleden. Sedert enkele weken is een stram-
heid opgetreden, die zich af en toe in wisselende intensiteit vertoonde en soms zoo
ernstig was, dat het dier zich nauwelijks verplaatsen kon. Verder merkte men op,
dat beurtelings een der achterbeenen werd ontlast. Het aantal leucocyten in het
bloed bedroeg 11200. De lichaamstemperatuur schommelde tusschen 37,8 en 38,3°.

De serumagglutinatie met Brucella was positief tot verdunning 1/12800, de
compl.-b.index bedroeg 10.

In de vorige en deze mededeeling zijn 62 ziektengevallen bij paarden
besproken, waar op grond van het bacteriologisch en serologische
onderzoek verband met Brucella mocht worden aangenomen.
Hieronder volgt een korte samenvatting van de daarbij verzamel-
de gegevens.

Een positieve serologische reactie ten opzichte van Brucelal
Bang gaven 14 der 15 onderzochte paarden met purulente ont-
steking in de nek- of halsstreek, alle 33 paarden met etterings-
proeessen in de schoftstreek en 2 der 6 paarden met abscedeering
aan de voorborst.

Niet alle paaiden, bij welke hooge serumreacties werden aan-
getroffen hadden ziekteverschijnselen. Elf onder deze rubriek
behoorende dieren hielden verblijf in stallen, waar zich tevens
paarden bevonden, die klinisch aan een Brucella-infectie leden.
De bij de eerste groep aangetroffen serumreacties hadden de
volgende titers :

In 7 gevallen was het eerst waargenomen verschijnsel koorts. In
een grooter aantal was het arbeidsvermogen afgenomen en de
algemeene toestand minder gunstig geworden. Gewoonlijk, maar
niet steeds, volgde hierop een locale ontsteking, die in het meeren-
deel der gevallen van etterigen aard was (nek-, hals-, schoft-,
borstbuilen, gewrichts- en peesontsteking). Geen enkele maal
is voor het tot stand komen dezer aandoeningen trauma in de
anamnese aangetroffen ; in een aantal gevallen was het toebrengen
van uitwendig letsel met zekerheid uit te sluiten (zie bijv. geval
24).

Opvallend ook is het aantreffen van specifieke antistoffen
voor Br. Bang bij een aantal paarden met verschijnselen, die aan
een rheumatisch lijden deden denken. Het is niet onwaarschijnlijk,
dat\' bij het tot stand komen van dergelijke toestanden, evenals
bij het ontstaan van kreupelheden tengevolge van tendinitis
en arthritis, Brucella soms een rol speelt.

Het is gelukt uit 28 der 44 ettermonsters Brucella te isoleeren,
en wel uit 5 der 10 onderzochte nek- en halsabscessen, uit 22 der
30 schoftbuilen en uit de vloeistof van een ontstoken tarsaalge-
wricht.

Naast Brucella bevatten de culturen uit afgesloten processen
geen andere microörganismen. In een aantal gevallen gaf de cavia-
proef een positief resultaat, waar bij de directs kweekproef Bru-
cella niet was gevonden. Het tegengestelde werd slechts 3 maal
gezien.

tendinitis apostematosa
tendovaginitis ....
osteomyelitis chronica
arthritis chronica . . .

Een nader onderzoek naar de eigenschappen der bij paarden
gekweekte Brucellastammen toonde aan, dat deze zonder uit-
zondering dek enmerken van het bovine type bezaten : (aanvanke-
lijke groei niet aan de atmosferische lucht, wel bij verhoogd kool-
zuurgehalte, afsluiting met rubberkurk of in lichtgas; zwavel-
waterstofvorming gedurende meer dan twee dagen ; groeibelem-
merende werking van thionine, bij uitzondering ook door gen-
tianaviolet, maar niet door methylviolet en basische fuchsine in
verdunning i : 50.000 ; serologische differentiatie met de agglu-
tinme-verzadigingsproef).¹)

De meeste stammen hadden in sterke mate de neiging tot over-
gang in een slijmige modificatie. \')

1 In een volgende mededeeling zal op deze onderzoekingen nader worden
terug gékomen.

De hierboven besproken ziekteverschijnselen moeten worden
beschouwd te zijn symptomen van een infectieziekte van het
paard : Bang-infectie of beter brucellose.

Een epizoötiologisch verband met het besmettelijk verwerpen
der koeien was in een groot aantal gevallen niet op te sporen.
Meermalen trad brucellose op bij paarden, die sinds jaren ver-
blijf hielden in de stad en niet in aanraking kwamen rnet runderen.

Von 15 Pferden mit Genick- und Halsabszess gaben 14, von 6 Pferden mit Brust-
beule 2, eine positive Reaktion (Agglutination und Komplementbindung) für
Brucella. 33 Pferden mit Widerristbeule reagierten ausnamslos positiv.

Nicht alle serologisch positiv reagierende Pferde zeigten Krankheitserschei-
nungen. 11 Mal traf man solche Tiere in Ställen an wo auch ein klinisch an Brucel-
lose erkranktes Pferd untergebracht war.

Die ersten Kranheitssymptome bestanden oft in Fieber und Schwäche (Matt-
heit). Gewöhnlich erfolgte eine lokale Entzündung, meist eitriger Natur, (Genick-
Widerrist-, Brustbeulen, Gelenk- und Sehnenentzündungen). Trauma wurde nie
in der Anamnese angetroffen. Auch in Fällen die für Rheuma angesehen waren,
fand man manchmal hohe Serumtiter für Brucella.

Aus 28 der 44 Eiterproben wurde Brucella gezüchtet, 11I. aus 5 der 10 unter-
suchten Genickabszessen, aus 22 der 30 Widerristbeulen und aus der Flüssigkeit
einer Tarsalgalle. Aus abgeschlossenen Eiterungsprozessen wurden neben Bru-
cella nie andere Mikroorganismen gefunden. Alle bei Pferden gezüchteten Bru-
cellastämme waren vom bovinen Typus. In manchen Fällen wurde eine schnelle
Übergang zur schleimigen Modifikation wahrgenommen.

Die Brucellose ist eine verhältnissmässig häufig vorkommende Infektionskran-
lieit bei Pferden. Der epizootologische Zusammenhang mit dem seuchenhafteu
Verwerfen bei Kühen war in vielen Fällen nicht zu klären.

Of 15 horses with a neck- or throat abscess 14, and of 6 horses with an abscess
of the sternum 2, gave positive serumreactions with Brucella (agglutination and
complement fixation). All 33 horses suffering from fistulous withers reacted also
positively.

Not all horses which were serologically positiv did show symptoms. 11 times
such horses were found in stables in wich also was housed a horse with clinical
signs of Brucellosis.

The first symptoms often were fever and weakness, generally followed bij a
local inflammation, usually of purulent nature (fistulous neck, fistulous withers,
abscess of the sternum, arthritis, tendinitis). These conditions have never been
found to be due to trauma. Sera from cases regarded as rheuma have sometimes
also been shown to have high agglutination titres for Brucella.

Brucella was obtained in culture from 28 out of 44 samples of pus ; namely from
5 of the 10 cases of neckabscesses examined, from 22 of the 30 cases of fistulous
withers and from the fluid of a hockjoint with windgall. In closed abscesses only
Brucella were found and no other micro-organisms were present.

All strains of Brucella cultivated from horses were of the bovine type with a
strong tendency tot mucous modification..

Brucellosis is an infectious disease of relatively frequent occurrence in horses.

In many cases the epizootiological connexion with contagious abortion could
not be traced.

Sur 15 chevaux affectés d\'un abcès de la nuque la séro-réaction a été trouvée
positive dans 14 cas et sur 6 chevaux ayant un abcès du sternum 2 présentèrent
une réaction positive (agglutination et fixation du complément) à l\'égard de Bru-
cella .La séro-réaction de tous les 33 chevaux atteints de mal de garrot était égale-
ment positive.

Pas tous les chevaux à séro-diagnostic positive montraient des symptômes ;
11 fois on a signalé la présence de pareils chevaux dans une écurie où se trouvait
aussi un cheval avec des signes cliniques de Brucellose.

Les premiers symptômes étaient souvent ceux de la fièvre et de l\'affaiblissement,
ordinairement suivis d\'une inflammation locale, le plus souvent purulente, (mal
de nuque, mal de garrot, abcès du sternum, inflammation articulaire et efforts de
tendon).

Le sérum de malades qu\'on croyait d\'une affection rhumatismale agglutinait
parfois le Brucella à un titre élevé.

Brucella fut cultivé de 28 des 44 échantillons de pus, c\'est à dire de 5 des 10 ab-
cès de la nuque, de 22 des 30 cas de mal de garrot, et du liquide d\'un vessigon du
jarret. Dans les abcès fermés on n\'a jamais pu apercevoir d\'autres microorganis-
mes, à côté de Brucella.

La Brucellose est une maladie infectieuse relativement fréquente chez le cheval.

Toutes les souches de Brucella provenant de cheval possédaient les caractéris-
tiques de tvpe bovin avec une tendance à la modification glaireuse. Toutefois
dans un grand nombre de cas on ne réussit pas à rattacher la brucellose des che-
vaux à l\'avortement contagieux des vaches.

De meening dat wilde dieren in de natuurstaat gezond zijn en niet onderhevig
aan ziekten is onjuist. De gezonden zijn feitelijk de „survivors of the fittest" ; de
zieke, zwakke en oude dieren gaan (ongemerkt) dood of worden gedood. Wel zijn
de dieren in dierentuinen aan meer ziekten blootgesteld, maar daarentegen weer
minder aan verschillende gevaren die de in het wild levenden bedreigen, en het
is de vraag of over het algemeen deze laatste de maximumleeftijd halen die in ge-
vangenschap gehoudene kunnen bereiken. Hagenbeek schat de doorsnee-leeftijd
van een leeuw of tijger in gevangenschap op dertig jaar.

Verschillende ziekten en lichamelijke en mentale storingen zijn gebonden aan de
gevangenschap, aan onnatuurlijk en niet afwisselend voedsel, klimaatverandering,
vrees, verveling, heimwee enz. Mentale afwijkingen zijn b.v. : masturbatie (zoogdie-
ren), coprophagie (apen), dooden van de jongen door de ouders, verslinden van de
jongen door de moeder kort na de geboorte, zelfverminking (door eten van gedeelten
van het eigen lichaam).

Vele wilde dieren zijn in gevangenschap steriel ; de oorzaak is meestal niet bekend.
In de natuurstaat kiest ieder mannetje zijn wijfje ; in gevangenschap wordt hem
eventueel een wijfje toebedeeld.

Ieder diersoort heeft in gevangenschap zijn eigen ziekten en zorgen, en het is
van belang dat de bewaker, en ook de behandelende dierenarts daarmee zoo goed
mogelijk bekend is Aandoeningen van lever en digestie-organen, huidziekten,
tuberculose (vooral bij apen) zijn de meest voorkomende kwalen.

Diagnose is meestal moeilijk, vaak onmogelijk ; hoofdzaak is prophylaxe ; ziekten
voorkomen door doelmatig dieet, beweging, de dieren bezighouden, enz. (Laud.
The vet. journal. 1931. 5. p. 239). Vr.

In een conservenfabriek werd in Maart 1930 een onderzoek
ingesteld, ten einde de oorzaak vast te stellen van het bederf
van leverpastei. Sedert Juni 1929 was het in deze fabriek onmoge-
lijk leverpastei te maken, welke — althans voor een gedeelte
van de partij — op den duur niet bedierf. Bij herhaling werden
in verschillende plaatsen in ons land groote partijen in beslag ge-
nomen. Door een particulier bacterioloog was enkele maanden te-
voren een onderzoek ingesteld, waarbij als oorzaak van het bederf
de bacillus subtilis werd aangewezen. De geheele fabriek werd nu
met formalinedampen gedesinfecteerd, de machines en alle onder-
deden werden in een autoclaaf uitgestoomd en alle houtdeelen,
zooals tafels, banken, enz. verbrand. Tevens werden nu de blikken
leverpastei gedurende 2 uur gekookt en den volgenden dag
uur bij 122° C gestoomd. Na toepassing van al deze maatregelen
was het euvel echter nog niet verholpen. Wanneer na deze be-
werking de blikjes in een broedstoof bij 37⁰ C werden geplaatst,
bleek na enkele dagen ± 30 % te zijn gebombeerd.

Bij het onderzoek van een aantal blikjes op de Veterinaire
afdeeling van het Centraal Laboratorium voor de Volksgezondheid
bleek al spoedig, dat de oorzaak van het bederf in een bacterieele
verontreiniging was gelegen. De bombage was door stinkend
gas teweeggebracht, terwijl de leverpastei in een kwalijk rieken-
de, min of meer vloeibare brij veranderd was. In deze brij werden
staafvormige micro-organismen gevonden, welke voornamelijk
anaerobe groei en deels sporenvorming vertoonden. De bacteriën
werden niet nader gedetermineerd ; wel kon een meng-infectie
worden vastgesteld.

Volgens de opgegeven bewerking (2 uur koken, gevolgd door
uur stoomen bij 122⁰ C) mocht een volledige sterilisatie worden
verwacht. Opvallend was tevens, dat slechts een deel der blik-
ken, na plaatsing gedurende enkele dagen bij 37⁰ C, bedorven
(gebombeerd) bleek te zijn.

Teneinde de oorzaak van de onvoldoende steriliseering op te
sporen, werd een onderzoek ter plaatse ingesteld.

De autoclaaf stond in de buitenlucht opgesteld. Zij was ge-
heel uit ijzer vervaardigd en was slechts van een enkelvoudigen
wand voorzien. De stoom werd van onder in de autoclaaf toe-
gelaten. In het alsluitdeksel bevond zich een klein kraantje, waar-
door de lucht uit de autoclaaf kon worden verwijderd. Tevens

1. De geledigde autoclaaf werd met busjes leverpastei gevuld
— welke een dag tevoren gedurende 2 uur waren gekookt —,
terwijl op den bodem, in het midden en boven in, een maximaal-
thermometer werd geplaatst. Deze thermometers waren, ten
einde breken te voorkomen, in blikken bussen gedaan. Nu werd
de stoom in de autoclaaf toegelaten en het kraantje in het boven-
deksel — op de in deze fabriek gebruikelijke wijze — gedurende
eenige minuten geopend. Reeds 5 minuten na het sluiten van het
kraantje bedroeg de druk in de autoclaaf 1 1/5 atm., welke volgens
de aangebrachte schaal met een temperatuur van 122⁰ C over-
eenkwam. Door een constante kleine stoomtoevoer werd de druk
op i 1/5 atm. gehouden. Na verloop van £ uur werd de stoom-
toevoer stop gezet en de autoclaaf geledigd. Bij den aanvang van
het steriliseerings-proces bevond zich reeds een laagje water op
den bodem van de autoclaaf. Na afloop van het stoomen was,
door de condensatie van den ingebrachten stoom, deze hoeveel-
heid water aanmerkelijk toegenomen, waardoor een groot aantal
blikken onder water was komen te staan.

De thermometer onder in de autoclaaf had onder water ge-
legen en wees een temperatuur aan van 105° C. de in het midden
en bovenop geplaatste thermometers gaven respectievelijk 93
en 96°,5 C aan.

2. Deze proef werd op dezelfde wijze ingesteld als de voor-
gaande. Het steriliseeringsproces werd nu echter uur voort-
gezet, gedurende denzelfden tijd dus als de blikken leverpastei
in deze fabriek werden gesteriliseerd. Er had zich nu een flinke
hoeveelheid water gevormd, waardoor een nog grooter aantal
blikken was ondergedompeld dan bij de eerste proef.

De thermometer onder in de autoclaaf, welke onder water had
gelegen, wees na afloop van de proef 107° C aan, de thermometers
in het midden en boven in de autoclaaf 113⁰ C.

De incongruentie tusschen de temperatuur onder in de auto-
claaf en die in het overige gedeelte kan worden verklaard door
de grootere warmteafgifte van het gecondenseerde water aan
den wand.

ie. dat door de condensatie van den ingebrachten stoom de
blikjes, welke tengevolge hiervan onder water kwamen te liggen,
het minst intensief aan de hooge temperaturen werden bloot-
gesteld.

2e. dat de bij den aanvang van het steriliseeringsproces in
de autoclaaf aanwezige lucht onvoldoende werd verwijderd, waar-
door de temperatuur in de autoclaaf niet overeenkwam met die

van de bij de autoclaaf behoorende schaal. De temperaturen,
door deze schaal aangegeven, waren berekend voor verzadigden
waterdamp bij een bepaalden druk.

Enkele maanden na afloop van deze proefnemingen werd ons
bericht, dat in de autoclaaf een aftapkraantje was aangebracht,
waardoor het condenswater kon afvloeien en geen blikken meer
onder water kwamen te staan, terwijl de uitdrijving der lucht
± 7 minuten werd voortgezet. (Deze tijd zal zeer waarschijnlijk
onvoldoende zijn om alle lucht uit de autoclaaf te verwijderen).
Het resultaat van deze veranderingen was, dat nadien geen klach-
ten over bedorven leverpastei meer werden vernomen.

[n einer Konservenfabrik wurde eine Untersuchung angestellt nach der Ursache
der Fäulnis von Leberpastete. Es konnte die unzweckmässige Funktionierung des
Autoklaves, der nur mit einer einzelnen Wand versehen war, als Ursache nach-
gewiesen werden. Infolge Kondensation des eingebrachten Dampfes standen eine
grosse Anzahl Blechbüchsen unter Wasser. Demzufolge waren sie nicht genügend
an der hohen Temperatur ausgesetst.

Auch wurde beim Anfang des Sterilisierungsprozesses die Luft nicht genügend
aus dem Autoklave entfernt

In a preserving factory investigations have been made with a view to ascer-
tain the cause of the deterioration of liver paste. It appeared that a faultive
construction of the autoclave, wich was only equipped with a single wall, was res-
ponsable for this failure. Bij condensation of the steam in the autoclave a great
number of tins got under water and consequently they were unsufficiently expo-
sed to the high temperature. Besides at the beginning of the process of sterilisa-
tion the air was insufficiently removed from the autoclave.

Dans une fabrique de conserves on a fait des recherches sur la cause de la dété-
rioration de pâté de foie gras. Il parût que cet inconvénient était dû à la construc-
tion défectueuse de l\'autoclave, muni d\'une seule paroi. Par condensation de la
vapeur dans l\'autoclave un grand nombre de boîtes de conserves furent submergées
de sorte qu\'elles n\'étaient pas suffisament exposées à la haute température. En
outre, au commencement de la stérilisation on n\'a pas suffisamment éloigné l\'air
de l\'autoclave.

[ETS OVER DE INTRAVENEUZE INFUSIE VAN
GENEESMIDDELEN, SPECIAAL BIJ GRASTETANIE EN PARESIS
PUERPERALIS BOVIS

De CaCl₂—MgCl₂ therapie, volgens Prof. Sjollema, bij Paresis
Puerperalis en Grastetanie van het rund, heeft de intraveneuze
infusie in de vétérinaire practijk actueel gemaakt.

Bij kalfziekte zijn de resultaten der bedoelde behandeling reeds
van dien aard, dat het in de toekomst niet uitgesloten is te achten,
dat de luchtinsufflatie geleidelijk voor deze nieuwe therapie zal
plaats maken. Immers, diegenen welke met de intraveneuze infusie
van Ca- en Mg-zouten bij de behandeling van kalfziekte reeds over
voldoende ervaring beschikken, weten, dat met inachtneming van
de noodige voorzorgen snellere en betere resultaten bereikt worden
dan met de luchtinsufflatie. Ook is het reeds menig dierenarts
opgevallen, dat vele veehouders de infusie therapie door den des-
kundige verkiezen boven de eigen behandeling met de luchtpomp.
De snelle genezing, het ontbreken van de hinderlijke lucht in den
uier, alsmede de twijfel der veehouders aan de juistheid der eigen
diagnose, vooral in den tijd der Grastetanie, doen, meer dan vroeger
het geval was, de boeren besluiten ook bij kalfziekte de hulp van
den dierenarts in te roepen.

Ook bij Grastetanie zijn de resultaten der Ca Mg-zouten-infusie
van dien aard, dat deze therapie voorloopig in ruime mate zal wor-
den toegepast.

De veelvuldige toepassing der intraveneuze infusie brengt van-
zelf de vraag naar een eenvoudige techniek naar voren, een tech-
niek, die voldoet aan de practische en economische eischen, welke
eraan gesteld mogen worden. Deze eischen zijn wel voornamelijk
de volgende :

den vaatwand gebracht kunnen worden. Is dit niet het geval, dan
wordt het doel, dat men met de medicijnen beoogt, niet bereikt,
terwijl bovendien de kans op het ontstaan van abscessen en pleg-
monen in de subcutis geboden is.

Er dient daarom allereerst gezorgd te worden voor een plaats
waar de injectienaald gemakkelijk kan worden ingestoken. Hierom

moet men niet vasthouden aan één bepaalde vena, doch die nemen,
welke er op dat oogenblik het best voor geschikt is. Zoowel de
linker en rechter vena jugularis als de uiervenen kunnen, al naar
omstandigheden, gebruikt worden. De uiervenen zijn in de meeste
gevallen, vooral als de dieren plat liggen, het meest geschikt.
Compressie is hierbij zelden noodig. Een bezwaar kan soms zijn
de sterke verontreiniging van de buikhuid, waardoor steriel werk
practisch onmogelijk zou worden. Neemt men de jugularis, dan is
het vaak noodig om met behulp van een touw, dat om de hals van
het dier gesnoerd wordt, de noodige compressie van het bloedvat
te bewerken. Dit geeft bij Grastetanie wel eens bezwaren, omdat
de dieren daardoor geëxiteerd kunnen worden. Exitatie dient
vooral bij deze ziekte ten strengste te worden vermeden.

In verband met de zoo dringend noodzakelijke hart controle
tijdens de infusie is het aan te bevelen de dieren zoo mogelijk op
de rechterzijde te leggen. Het omdraaien van Grastetanie-patiën-
ten is echter zeer gevaarlijk. Persoonlijk heb ik het bijgewoond, dat
een tamelijk rustig dier na het over den rug wentelen in tetanische
krampen verviel en daarin binnen een half uur stierf.

Van beteekenis is verder, dat de injectienaald een scherpe punt
heeft. Is dat niet het geval, dan schuift de punt, na perforatie van
de huid, langs de venawand af, en moet men herhaaldelijk steken
om in het bloedvat te komen. De punt van de naald kan men voor
het gebruik gemakkelijk even op een slijpsteentje, b.v. een renetten-
slijper, zelf scherp maken.

Het maken van een liuidsnede vergemakkelijkt het insteken van
de naald zeer zeker, doch men heeft er weer een scherp mesje voor
noodig. Bovendien moet na een huidsnede de naald voortdurend
gefixeerd worden, daar zij dan los zit. Zonder huidsnede is dat niet
noodig. Aan het gebruik van een dubbele canule heb ik persoonlijk
nooit behoefte gevoeld, ofschoon ik het voordeel daarvan niet ont-
kennen wil. Hoe minder gecompliceerd het instrumentarium voor
de practijk is, hoe beter.

Zoo lang men geen zekerheid heeft, dat de naald goed in het
bloedvat zit, ga men niet tot de infusie over. Liever kieze men, als
wat veel bloed in de subcutis gekomen is, een andere insteek-
plaats. De zekerheid dat de naald goed zit heeft men als bij com-
pressie van de vena een krachtige straal bloed te voorschijn komt.

Om tijdens de infusie de zekerheid te behouden dat de naald
goed zit, laat ik, na b.v. telkens circa 50 c.c. solutie te hebben
laten inloopen, even bloed terugkomen. Dit gaat gemakkelijk door
het infusie-apparaat laag te houden en een lichte druk met de vin-
gers op de vena, onder de naald, uit te oefenen. Dit rekt tevens
den tijd. Om goed te kunnen zien dat het bloed terugvloeit moet het
infusie-apparaat van glas zijn. Men onderkent dan het terugko-
mende bloed aan de donkerder kleur.

Dat de infusie langzaam moet geschieden, is uit de publicaties
van Sjollema en zijn medewerkers duidelijk gebleken. Overigens
weet de practicus, die tijdens de infusie van CaCl₂-solutie het
hart controleert, dat zelfs bij langzame infusie het hart vaak on-
regelmatigheden, vooral daling in de frekwentie van den hartslag
en intermissies vertoont. Is dit het geval, dan dient men uiterst
voorzichtig te werk te gaan. Beter kan men in dubieuze gevallen
terugkeeren tot de uierinsuffiatie, dan dat men het leven van de
patiënte in de waagschaal stelt. Om gevaar van den kant van het
hart te vermijden is volkomen rust kort na de infusie noodig, vooral
bij die gevallen, waarbij het hart op het einde der infusie reeds
eenigszins onregelmatig gaat worden. Laat men zulke patiënten
eenige minuten rustig liggen, dan herstelt zich de hartswerking vrij
snel. In tal van gevallen is mij gebleken, dat een geringe onregel-
matige hartslag op het einde der infusie geen nadeelige gevolgen
heeft. De dieren staan er mee op en beginnen direct te eten. Daags
daarna was steeds de hartslag weer normaal. Beginnen daarentegen
de onregelmatigheden in de hartswerking in het begin der infusie,
als dus nog pas een kleine hoeveelheid CaC,l₂ in de bloedbaan is
gebracht, dan dient men onvoorwaardelijk op te houden. Het schijnt
dat zulke dieren een overgevoeligheid voor Ca hebben. Eveneens
moet men oppassen bij dieren, welke reeds voor de infusie een zeer
frequenten of onregelmatigen hartslag hebben, ofschoon deze niet
zoo gevaarlijk zijn als de vorige. Door infusie van kleine hoeveel-
heden CaCl., moet den invloed op het hart nagegaan worden. Komt
er geen verslechtering, dan kan men weer een kleine hoeveelheid
solutie laten inloopen. De infusie-tijd moet hierbij zeker 10 minuten
bedragen, wil men zeker zijn geen ongelukken te krijgen.

Er dient uitgemaakt te worden, welke de geringste hoeveelheid
Ca—Mg is noodig om voldoende therapeutisch effect te bereiken.
Ik zelf ben, ook bij kalfziekte, geleidelijk gekomen tot een mengsel
van 27 gr. CaCl₂ en 8 gr. MgCl₂ op 250 aqua, zooals door Prof.
Sjollema is aangegeven voor Grastetanie. Hiermede bereik ik bij
kalfziekte zekere resultaten, terwijl de onregelmatigheden in den
hartslag geringer waren, dan toen in 30 tot 40 gr. CaCl ..toediende.
Gezien de snelle en blijvende resultaten hiermede, zelfs bij zeer
zware dieren, kan naar mijn meening de hoeveelheid CaCl₂en MgCl._,
nog iets geringer genomen worden. In een Amerikaansch tijdschrift
(Norden News) vind ik herhaaldelijk goede successen gemeld van
infusie van 80 tot 125 c.c. van een 20 �Cl₂-oplossing bij kalf-
ziekte. De Amerikanen bereiken blijkbaar met geringere hoeveel-
heden ook hun doel.

Infundeert men het hiervoor aangegeven mengsel in circa 5 mi-
nuten bij paresis puerperalis, dan staan de meeste dieren in 10 tot
15 minuten op de been. Heeft men de infusie verricht en laat men
de dieren nog 5 of 10 minuten rust, dan zijn zij hersteld. De pa-

tiënte wordt rechtgelegd, de beenen goed onder het lichaam ; een
man neemt het touw van den kop los vast. Nu.worden enkele sla-
gen gegeven en zoodra het dier zich achter opheft, grijpt een sterke
helper den straat en tilt de koe mede op. Soms staan de dieren even
wat zwak, maar meestal wandelen zij direct weg. Lukt deze eerste
poging niet direct, dan geef ik den eigenaar den raad na een kwar-
tier of een half uur de poging te herhalen op dezelfde wijze. Het lijkt
mij n.1. nuttig de dieren weer zoo gauw mogelijk te laten staan,
daar anders door het liggen de beenen dusdanig stijf en slaperig
worden, dat de patiënte geen pogingen wil doen oin op te staan en
daarom te lang blijft liggen.

Met het melken moet flink lang gewacht worden, 12 tot 24 uur,
terwijl de eerste dagen niet te sterk nagemolken mag worden. Dit
tenzij de uier afwijkingen vertoont. De kans op recidive door te
intensief melken is grooter, dan bij luchtinsufflatie, daar hierbij
de ingebrachte lucht het sterk uitmelken vanzelf wat verhindert.

De techniek der infusie is 11a eenige routine uiterst eenvoudig en
zelfs bij onrustige dieren kan men met eenig geduld de infusie lege
artis bewerkstelligen. Met een scherpe naald, een gurnmislangetje
en een trechter komt men reeds tot het doel. Noodig is het de trech-
ter van glas te nemen, daar men dan te allen tijde de wegvloei-
snelheid der oplossing kan waarnemen.

Indien de injectienaald goed is ingebracht, stroomt daaruit een
krachtige straal bloed. Het komt voor, dat de naald goed zit, doch
dat er slechts weinig bloed komt. Dit vindt zijn oorzaak hierin,
dat de schuine opening van de naald tegen den vaatwand drukt.
Door de naald een halve slag om hare lengte-as te draaien is dit
euvel opgeheven.

Het vrije einde van de gummislang, aan welks andere einde een
trechter of infusie-apparaat is bevestigd, wordt om de naald gescho-
ven, waarbij de naald gefixeerd moet worden. Een conus verge-
makkelijkt de bevestiging, doch men moet er dan goed op letten,
dat de conus flink vast gedrukt wordt, daar bij het losraken van
de conus de doseering in de war is.

Het bloed vloeit nu in het infusieapparaat, als dit laag gehouden
wordt. Men weet dan dat de naald goed zit. Nu wordt de solutie
bij het bloed in het apparaat gegoten, de compressie op de vena
opgeheven en daarna het apparaat omhoog getild. Door het hooger
of lager heffen van het apparaat regelt men de inloopsnelheid van
de oplossing.

Het is noodig eerst wat bloed in het apparaat te laten vloeien en
hierbij de solutie te gieten. Men voorkomt daardoor dat luchtbellen
mede geïnfundeerd worden.

Nadat de oplossing geheel is geïnfundeerd, laat ik nog wat bloed
in het apparaat terugkomen en infundeer dit weer om ook het
restje solutie, dat zich nog in het slangetje bevond, in te brengen.

Daarna neem ik de slang van de naald af en laat even wat bloed
uit de naald stroomen. Dit geschiedt om zeker te zijn, dat geen
CaCl₂ in hetsubcutane weefsel komt bij het uittrekken der naald.
Het naspoelen met physiologische NaCl₂-oplossing heeft voor de
practijk het bezwaar, dat men steeds steriele phys. NaCl-solutie
bij zich dient te hebben. Met hoe minder ingrediënten men volstaan
kan, hoe beter.

De gewone trechter heeft velerlei bezwaren. Allereerst de groote
opening, waardoor stof en vliegen in de oplossing vallen. De on-
handige vorm is hinderlijk voor het vervoer, waardoor vaak breuk
optreedt. Het bezwaar van den metalen trechter met deksel is, dat
men zich niet ieder oogenblik met zekerheid vergewissen kan van
den stand der oplossing en de wegvloei-snelheid. Ook is het lastig
te zien of bloed terugstroomt. Bij onhandige hulp, wat in de practijk
nogal eens voorkomt, of bij onverwachte bewegingen van de pa-
tiënte, wordt zoo gemakkelijk een deel der solutie uit den trechter
gemorst, waardoor de doseering in de war komt. De wegvloei-
snelheid der oplossing is met een trechter zeer moeilijk te beoor-
deelen. Immers wanneer de trechter gevuld is ziet men in den
aanvang der infusie de vloeistof haast niet zakken, terwijl toch een
groote hoeveelheid wegvloeit. Pas in het onderste deel van den
trechter ziet men de solutie snel wegvloeien, ofschoon de hoeveel-
heid dan juist gering is. Toch is het van groot gewicht om steeds
behoorlijk de wegvloeisnelheid der CaCl₂-solutie te kunnen vast-
stellen.

Om aan de bezwaren, welke de trechter oplevert, te ontkomen,
heb ik mij een glazen apparaatje laten vervaardigen, hetwelk mij
in de practijk uitstekend voldaan heeft. Zooals na het voorgaande
duidelijk zal zijn, is het apparaatje expres van glas gemaakt, om
de stand van de oplossing, de invloeisnelheid en de controle of de
naald goed zit, door bloed te laten terugvloeien, steeds oogenblik-
kelijk te kunnen overzien. De voordeelen hieraan verbonden zijn
m. i. belangrijk grooter, dan het nadeel der breekbaarheid.

Het infusieapparaatje bestaat uit een cylindervormig midden-
stuk, ongeveer ter dikte van een flesch van 300 c.c. Aan het onder-
einde is een peervormig gedeelte met nippel, voor het aanzetten
van een gummi-slangetje. Het boveneinde is afgesloten door een
iets bolstaand deksel. Hierdoor wordt het minder breekbaar, daar
een vlak deksel gemakkelijk stuk gestooten kan worden. De ingiet-
opening bevindt zich juist onder het deksel, dus in de zij-boven-
wand en is niet grooter dan de mond van een medicijnflesch van
500 c.c. Het apparaatje is in één geheel geblazen en de lengte be-
draagt circa 15 c.M. Het cylindervormig middenstuk is ruw ge-
calibreerd.

De voordeelen van dit apparaatje zijn, dat door de kleine ingiet-
opening slechts een minimum stof doorgelaten wordt, temeer

daar de opening in den zijwand is aangebracht en tijdens de infusie
vertikaal, zelfs naar beneden gehouden kan worden. Door den
cylindervorm is de wegvloeisnelheid der oplossing regelmatig te
overzien, hetgeen door het calibreeren nog duidelijker is. In het
peervormig onderstukje kan het teruggevloeide bloed gemakkelijk
waargenomen worden.

Door den cylindervorm, het gebombeerde deksel en het korte
tuitje is het apparaatje handig mee te nemen, terwijl de kans op
breuk uiterst gering is. Verder is de kwaliteit van het glas berekend
op doelmatig uitkoken, zonder dat breuk ontstaat. De mogelijk-
heid om steriel te werken is dus voorhanden. De vorm, getoetst
aan de practijk, maakt het mogelijk, om het apparaat op de boer-
derij in een gewoon pannetje uit te koken. In de drukke dagen ge-
beurt het n.1. herhaaldelijk, dat eenige gevallen tegelijk in behan-
deling komen, waardoor men verplicht is onderweg te steriliseeren.
Vanzelf sprekend dient men direct na het gebruik het apparaatje
te reinigen. Ook is het gewenscht een reserve-apparaat in voorraad
te hebben, zooals men ook steeds reserve-flesschen met de CaMg-
solutie in voorraad dient te hebben.

Een ander, niet te onderschatten voordeel van een bijzonder
infusie-apparaat is, dat het cachet der behandeling er door ver-
hoogd wordt en de leek er niet zoo gemakkelijk toe zal overgaan
de behandeling zelf toe te passen.

Het zelf insuffleeren bij kaliziekte door de veehouders heeft
reeds zeer vele goede melkkoeien het leven gekost o. a. door het
optreden van mastitis en doordat een verkeerde diagnose gemaakt
was. De leekenbehandeling met CaCl levert een nog veel grooter
gevaar in verband met het ontstaan van necrosen en hartverlam-
mingen. Deze behandeling dient daarom absoluut uit handen van
leeken te blijven, daar anders het gevaar bestaat, dat de veehou-
ders, afgeschrikt door slechte resultaten, welke zich als een loopend
vuurtje plegen te verspreiden, deze overigens uitnemende therapie
zelfs niet meer door hun dierenarts durven laten toepassen.

Wij dierartsen dienen daarom vóór het te laat is, te waken
tegen dit euvel. Het laten liggen van flesschen, w^raarop de doseering
in optima forma is aangegeven, moet vermeden worden. De infusie
met een slangetje en trechter lokt te veel tot nabootsing; ook dit
moeten wij vermijden. Naast een apart instrumentarium kunnen
sterilisatie van apparaat en injectieplaats, en hartcontröle met
den phonendoscoop het cachet van de behandeling zeer verhoogen,
waardoor ongetwijfeld het vertrouwen der veehouders zal toenemen.

Van den anderen kant is het de plicht der dierenartsen door een
nauwkeurig onderzoek van het hart en door het nemen van alle
mogelijke voorzorgen bij de behandeling te zorgen, dat geen onnoo-
dige slachtoffers \'vallen ten gevolgen hunner therapie. Hiertoe be-
hoort ook, dat niet a tort et atravers de CaCl₂ infusie wordt door-

gezet in die gevallen, waarbij het hart-onderzoek vóór of tijdens
de behandeling ernstig gevaar aanduidt. Dan dient men in het
belang van den veehouder tot uier-insufflatie over te gaan. In
een Amerikaansch tijdschrift, waarin ik vele enthousiaste mede-
deelingen vond over de prachtige successen met CaCl₂ bij kalf-
ziekte, bood een dierenarts zijn insufflatie-apparaat als zijnde uit
den tijd, te koop aan. Hij zal daar ongetwijfeld van terugkomen,
als hij wat meer ervaring op dit gebied verkregen heeft. Dergelijk
fanatisme is fataal ; wij moeten ons daaraan niet bezondigen.

Wij dienen er tijdig voor te waken, dat niet, evenals dat met
Cloorbarium bij koliek het geval geweest is, ook dit uitnemende
therapeuticum in discrediet komt. De stormachtige toepassing
dezer therapie heeft niet nagelaten in den beginne reeds slacht-
offers te maken. Hierdoor is een deel der dierenartsen huiverig ge-
worden voor de toepassing der CaCl₂-infusie. Ik vraag mij echter
af, of zij zich wel voldoende rekenschap geven waar de fout te zoe-
ken is. In den beginne was het gevaar van den kant van het hart
te weinig bekend en had de infusie te snel en met te groote hoeveel-
heden CaCl.,plaats, zonder vooraf en tijdens de infusie het hart te
onderzoeken. Nu ons uit de onderzoekingen van Prof. Sjollema
gebleken is, waar het gevaar schuilt en hoe dit te voorkomen is,
is er geen reden om deze behandeling niet flink te propagandeeren.
Wij hebben hierin tegen de leekenbehandeling een wapen in handen
dat, ik althans, niet graag meer zou willen missen.

Hieronder laat ik een casuistiekje van eenige eenigszins afwijken-
de gevallen volgen, waaruit moge blijken, dat met de Ca-Mg-solutie
mooie resultaten te bereiken zijn.

S. te W.-E. Staltijd. Koe in goeden voedingstoestand. Moest over i maand het
5e kalf werpen ; was een dag ziek ; at niet ; kon tegen den avond niet meer op.
Onderzoek : Dier voelde koud aan, maakte een indolenten indruk ; temp. 40.3 C.,
pols 130 per minuut ; ademhaling frequent, door pogingen om op te staan. Het
dier kon zich op de voorbeenen verheffen ; het achterstel kwam niet van den
grond. Therapie : 30 gr. CaCl₂ in 250 aqua zeer langzaam geïnfundeerd in de 1.
jugularis, onder controle van het hart. De polsfrequentie daalde tijdens de infusie
24 slagen, terwijl de hartslag regelmatig bleef. Patiënte stond na ruim J uur op
en herstelde zonder verdere behandeling.; kalfde goed op den juisten tijd.
Daarna geen kalfziekte.

v. d. V. te A. Staltijd. Magere koe, had 4 of 5 maal gekalfd. Was \'s Woensdags
van de Bossche markt gekomen en kon \'s Zaterdagsmorgens niet meer op. Had
voor ongeveer 4 maanden gekalfd. Was vanaf den koop reeds flauw ; moest 15 L.
melk geven, gaf maar 6. Onderzoek : Ooren, hoorns en staart voelden koud aan.
Temp. 37.8 C., pols 72 slagen per minuut, hartslag krachtig en regelmatig ; adem-
haling diep en rustig. Het dier maakte een suffen indruk, lag plat en kon zich niet
opheffen. Therapie ; langzame infusie van 30 gr. CaCl₂ op 250 aqua in de meikader
onder controle van het hart. Het hart vertoonde op het einde der infusie enkele
intermissies, welke vrij spoedig overgingen. Patiënte bleef rustig. Sprong na 4 uur
vanzelf op en herstelde zonder verdere behandeling.

v. d. l. te A. Staltijd. Koe in goede voedingstoestand. Vertoonde des avonds
teekenen van kalven, ofschoon zij nog 2 maanden te vroeg was. In den nacht werden
door mij twee kalfjes ontwikkeld, waarvan de eerste door stuitligging met terug-

geslagen achterbeenen niet zonder hulp kon geboren worden. Tegen den volgenden
avond kon de koe niet meer op. Onderzoek : Normale beeld van kalfziekte, met
retentio secundinarium. Therapie : 30 gr. CaCl₂ in 250 aqua in de 1. jugularis.
Het hart vertoonde geen afwijkingen. Herstel in 20 minuten. De secundinae kwa-
men na 6 dagen af.

H. te T.-F.. Staltijd. Koe in goede voedingstoestand ; gaf 25 L. melk ; had voor
4 maanden gekalfd (4e kalf) ; bleef liggen, na daags te voren wat flauwer gegeten
en 7 L. melk te weinig gegeven te hebben. Onderzoek : De koe maakte geen zieken
indruk, was wat suf, had 24 uur gelegen en kon niet opstaan. Temp. 38.2 C., adem-
haling rustig, hartslag flink met een frequentie van 68 per minuut. Therapie : 30
gr. CaCl₂ in 250 aqua in de linker jugularis. Het hart bleef regelmatig. Na drie
kwartier begon patiënte te herkauwen, en stond na 6 uur op, herstelde zonder
verdere behandeling en werd 6 weken later bronstig.

Wed. B. te T.-E. Staltijd. Koe in goeden voedingstoestand, had normaal gekalfd
(5e kalf) ; na 4 uur slapte in de achterhand. Het onderzoek wees in de richting
van paresis puerperalis. Bij het staande dier werd langzaam 30 gr. CaCl₂ in 250
aqua in de melkader geïnfundeerd. Patiënte herstelde zich onmiddellijk, doch de
eetlust bleef weg. 14 uur na de infusie kon de koe niet meer op, en vertoonde het
zuivere beeld van kalfziekte. Luchtinsufflatie Na enkele uren volkomen herstel.

Het jaar daarop kreeg deze koe direct na de partus kalfziekte en werd door mij
met 30 gr. CaCl₂ in 250 aqua behandeld, waarna direct herstel intrad ; evenwel
volgde na 16 uur recidive .Daarop bracht luchtinsufflatie spoedig algeheel herstel.

Dit is naar mijn ervaring een uitzonderingsgeval, waarbij CaCl.₂niet bij machte is paresis puerperalis blijvend te genezen. Herha-
ling der CaCl₂-infusie achtte ik door omstandigheden niet wen-
schelijk. Misschien zou dit, zooals bij de meeste andere gevallen,
blijvend herstel gegeven hebben.

v. d. M. te Z. Staltijd. De koe had 18 uur geleden het 5e kalf geworpen ; weigerde
te eten en voelde koud aan. Onderzoek : Het dier stond gemakkelijk op ; oogopslag
normaal ; weigerde alle voeder en gaf geen melk, terwijl direct na de partus een
volle emmer biest uitgemolken werd. Ooren, hoorns en staart voelden zeer koud
aan. De pens lag geheel stil. Temp. 38.2 C., pols krachtig en regelmatig met een
frequentie van 68 per minuut ; ademhaling rustig. Bij het omzetten bleek het dier
iets stijf in de achterbeenen ; deze werden in het spronggewricht niet voldoende
gebogen. Vermoeden van opkomende kalfziekte. Therapie : 30 gr. CaCl₂ in 250 aqua
in de melkader bij het staande dier. Het hart bleef regelmatig, doch daalde in
frequentie 8 slagen per minuut. Direct na de infusie veranderde het overigens
weinig zieke dier ; het werd veel levendiger, dronk een emmer water, begon stroo
te eten, gaf na 24 uur weer flink melk en was geheel hersteld. Recidive trad niet op.

v. d. H. te T.-E. Weidetijd. De koe had voor 36 uur gemakkelijk het 5e kalf
gebracht ; had tegen den avond een hard kwartier met slechte melk. \'s Morgens
vroeg werd mijn hulp ingeroepen, omdat zij niet meer at en moeilijk liep. Onderzoek:
Koe in goeden voedingstoestand, maakte geen zieken indruk ; stond flink ter been,
doch struikelde bij het gaan met de voorbeenen. Temp. 39.6 C., pols 88 per minuut,
regelmatig en krachtig ; ademhaling iets frequent. Het linker voorkwartier van
de uier was iets verhard en de melk bevatte kleine vlokjes. Er bestond twijfel of de
ziekte en het moeilijk loopen het gevolg was van een beginnende paresis puerpe-
ralis of wel van mastitits. Therapie : 27 gr. CaClj en 8 gr. MgCl_a in 250 aqua, lang-
zaam in de melkader bij het staande dier. Het hart vertoonde op het einde der
infusie eenige onregelmatige slagen, doch herstelde zich spoedig. Het dier werd
opgestald. Het aangetaste kwartier moest om de 2 uur uitgemolken worden, de
overige speenen niet.

Bij mijne terugkomst, 10 uur later, vertelde de eigenaar, dat de koe direct na
de inspuiting beter was. Zij werd weer in de weide gebracht en at flink gras. Her-
stel zonder verdere behandeling. Ook de uier is geheel hersteld.

Uit deze twee laatste gevallen blijkt, dat kalfziekte, reeds in een
zeer vroeg stadium, met CaCl₂, eventueel met MgCl₂ geheel te
genezen is.

Wed. van R. te W.-E. Weidetijd. Een koe had des nachts normaal het 6e kalf
gebracht. Des morgens kalfziekte ; insufflatie door eigenaar ; herstel na 2 uur.
Rententio secundinarum. Werd gemolken en kreeg des nachts recidive. Onderzoek :
Bij mijne komst in den vroegen morgen vond ik de groote goed gevoede stamboek-
koe plat liggen, totaal comateus. Temp. 37.5 C., pols 96 slagen per minuut, adem-
haling frequent en oppervlakkig. Reentio secundinarum. De eigenaar stond met
het mes klaar. De toestand was ook zoodanig, dat exitus gevreesd kon worden,
temeer daar het dier zich den heelen nacht erg had vermoeid.

Uit vrees, dat insufflatie niet spoedig genoeg herstel zou geven, besloot ik tot
infusie van 27 gr. CaCl₂ en 8 gr. MgCl₂ in 250 aqua. Dit geschiedde in de meik-
ader, onder controle van het hart en zeer langzaam. Infusietijd 10 minuten. Het
hart bleef regelmatig doch daalde 16 slagen in frequentie. Het dier werd volkomen
rustig gelaten.

Na het reinigen van het infusie-apparaat bleek de hartwerking nog goed en werd
de koe op den buik gelegd. Zij keek nog wat suf rond, bleef goed liggen ; zelf trok
zij zich de beenen goed onder het lichaam ; zij weigerde evenwel nog water. Voor
alle zekerheid liet ik geen pogingen doen om het dier op te krijgen. Na 2 J uur stond
het uit eigen beweging op en werd naar de wei gebracht, waar zij direct naar den
drinkbak wandelde, dronk en gras at. Algeheel herstel. Voor de retentio secundi-
narum werd per os herba Sabina met bicarb. natricus en bibor. natric. gegeven.
De nageboorte kwam na 6 dagen af.

Bei der Behandlung von Gebärparese und Grastetanie (Graskrankheit) bei Kühen
hatte Verf. gute Resultate mit einer Mischung von Kalziumchlorid und Magne-
siumchlorid (27 g. CaClj, 8 g. MgCl₂, 250 g. aq.) die intravenös injiziert wurde. Die
Einspritzung soll sehr langsam geschehen unter fortwährender Kontrolle der
Herzwirkung. Wenn der Herzschlag unregelmässig wird, soll man sofort mit der
Einspritzung aufhören.

The author obtained in milkfever and grasstetany (grassstaggers) in cows ex-
cellent results by injecting intravenously a mixture of calcium chloride and mag-
nesium chloride (27 gr. CaCl₂, 8 gr. MgCl₂, 250 gr. aq.). Care should be taken to
inject slowly under continuous control of the heart. When the heartbeat becomes
irregulär the injection should be stopped.

The author describes a practicable little apparatus (wich he invented) used for
the injections.

L. auteur a obtenu d\'excellents résultats dans le traitement de la fièvre vitulaire
et de la tétanie des vaches (grass-staggers) par 1\'injection intraveineuse d\'une
mixture de chloride de calcium et de magnesium (27 grammes de CaCl₂, 8 grammes
de MgClj, 250 grammes aq.). L\'injection doit se faire trés lentement en contröllant
le coeur. Ouand les battements du coeur deviennent irréguliers il faut cesser l\'in-
jection.

L\'auteur décrit un petit appareil pratique, construit par lui, pour les injections.

Uit het artikel van Crezee, 1931, ovariotomie bij koeien, afl. 20
van dit tijdschrift blijkt, dat het soms noodig is ten behoeve van
zijn praktijk operaties te verrichten, waarvan men de techniek en
het benoodigde instrumentarium zelf moet bedenken. Het is der-
halve zeer lofwaardig van genoemden schrijver een bruikbare
methode voor de castratie van koeien aan de hand te willen doen,
temeer daar zich reeds onbevoegden ermee bemoeien.

Omdat het castreeren van koeien hier te lande geen gebruik is
zal menigeen zich afvragen in welke gevallen men de operatie kan
toepassen. Ovarium-lijders komen in verband met steriliteit van
zulke dieren nogal eens in behandeling. Indien slechts één ovarium
is aangetast dan bestaat de mogelijkheid den zieken eierstok door
éénzijdige castratie weg te nemen. Hiervan zijn echter geen bevre-
digende resultaten bekend geworden — wellicht in verband hier-
mee, dat uitsluitend éénzijdige aandoeningen van de ovariae
slechts bij uitzondering zijn aan te treffen? Wel kan castratie
bij de z.g. brul geworden koeien in overweging worden genomen.
Af te raden is de operatie in geval van tuberculose van het ovarium,
omdat hierbij een uitzaaiing van tubercels over het buikvlies is te
vreezen. Voor diagnostische doeleinden kan de operatie worden
verricht, mits in het geval van tuberculose van den eierstok het
dier onmiddellijk kan worden geslacht.

In de omgeving van groote consumptie-centra wordt in het bui-
tenland, in de z.g. „Abmelkwirtschaften", de castratie bij melkvee
toegepast en wordt hierdoor een belangrijke verlenging der lactatie-
periode verkregen ; bovendien zijn de dieren beter geschikt voor
vetmesting. Door het uitblijven der bronstverschijnselen bij ge-
castreerde koeien verdient de melk va.n deze dieren de voorkeur
als kindermelk. In sommige landen gebruikt men behalve manne-
lijke, ook vrouwelijke castraten als werkdieren in den landbouw \'
zij worden reeds als jonge runderen gecastreerd en wel door de
flanksnede.

Voor de castratie van koeien kan ik slechts de methode door de vagina
aanbevelen. De door Crezee beschreven moeilijkheden bij het ma-
ken van een kleine opening in het gewelf van de vagina, zijn wel
te ondervangen. Het gelukt 11.1. heel gemakkelijk, indien men
de cervix vooraf fixeert met behulp van een z.g. „Scheidenspan-
ner", die den vorm heeft van een langgesteelden beker. Dit instru-
ment wordt met de linkerhand vastgehouden, resp. tegen de cervix
aangedrukt, tengevolge waarvan zich de scheede en het buikvlies
in de lengte rekken. Met de rechterhand wordt nu een klein mesje

ingebracht, bij voorkeur een „bistourie cachée" ; men snijde op
het hoogste punt van het gewelf — ongeveer 4 vingerbreed boven
de cervix — precies in het mediane septum. Vanwege het gevaar
van verwondingen van het rectum mag men niet te diep door het
buikvlies steken. Met het oog op bloedingen is het aan te raden
slechts een kleine opening met het mesje te maken, verder stomp
met de vingers door te werken, resp. de wond wijder maken. Wel
zal het niet altijd gelukken de ovariae door een kleine opening bin-
nen in de vagina te trekken en zal men soms genoodzaakt zijn
met de heele hand door een grooter gat in de buikholte door te
dringen.

Crezee heeft zich laten afschrikken door het ontstaan van een
groot haematoom in de vagina-baarmoederstreek. Zeer waar-
schijnlijk is de opening niet op de juiste plaats gemaakt en boven-
dien is het mogelijk een eventueel ontstaan haematoom door de
operatiewond in de vagina te doen ontlasten.

Het „ovariotocm" door Crezee ontworpen is wellicht geschikt
voor het afkneuzen der ovariae ; ik gebruik hiervoor de „efemina-
tor" volgens L. Reisinger, die op het zelfde principe berust als
bovengenoemd instrument. Men kan met dit instrument het liga-
ment zijwaarts omvatten omdat de efeminator is voorzien van een
tang-sluiting.

Het spreekt van zelf dat wij met steriele instrumenten moeten
werken en wij kunnen daarbij volstaan met de gewone antiseptische
reiniging van onze handen en van het operatieveld, resp. van het
vestibulum vaginae, want de vagina zelf blijkt gewoonlijk steriel
te zijn. Men doet goed de dieren eenigen tijd tevoren te doen vasten.

Om zich te bekwamen in de techniek van deze voor velen nieuwe
operatie, verdient het aanbeveling zich te oefenen op slachtdieren.

Bei der Kastration der Kiihen zieht Verf. die Vaginalmethode der Flankenme-
thode vor. Er macht dabei von einem Scheidenspanner Gebrauch und entfernt die
Eierstöcke mittels des Efeminators nach Reisinger. Wenn die Operation lege artis
unter den iiblichen antiseptischen Kantelen vorgenommen wird, ist die Gefahr
für Blutungen oder Infektion gering.

The author prefers the vaginal method to the flanc method for the castration of
cows. When castrating by the vaginal method he uses a dilatator and removes the
ovaries by means of Reisingers efeminator. If due antiseptic precautions are taken
the chances of infection or haemorrhages are slight.

Pour la castration de la vache 1\'auteur préfère la méthode vaginale a celle par
le flanc. II se sert d\'un dilateur vaginal et enlève les ovaries a l\'aide d\'un
éféminateur d\'après Reisinger. Ouand 1\'opération est faite lege artis et avec les
précautions antiseptiques usuelles les dangers d\'hémorragies et d\'infection sont
presque nuls.

Het antwoord van Overbosch en v. d. Plank op de door ons
gemaakte kantteekeningen op hun artikel betreffende het produc-
tievermogen bij het Friesche stamboekvee, welk antwoord voor-
komt in de 2ie aflevering (i Nov. 1931) van dit tijdschrift, geeft
ons aanleiding tot de volgende opmerkingen, waaraan wij verder
niets meer zullen toevoegen.

Met ,,de gemiddelde productiecijfers van alle Friesche stam-
boekkoeien, waarvan de producties bekend zijn", zijn natuurlijk
bedoeld uitsluitend normale producties. Dit is zoo vanzelfsprekend,
dat het zelfs niet bij ons is opgekomen dit te vermelden.

Wat verder het al of niet toelaatbare der door ons toegepaste
correctie in verband met den aard van het materiaal aangaat,
willen wij het volgende opmerken :

Wanneer het materiaal van O. en v. d. P. zóó sterk begrensd
is, dat de door ons aangegeven correctie niet op dat materiaal mag
worden toegepast, dan mogen zij de resultaten van de bewerking
van dit (hun) dermate begrensd materiaal ook niet zonder meer
toepassen tot het trekken van conclusies ten opzichte der totale
populatie, hetgeen schrijvers doen, daar zij concludeeren, dat het
Friesche stamboekvee een grootere vroegrijpheid zou hebben
dan het Oost-pruisische.

Laat de begrenzing van hun materiaal een dergelijke conclusie
daarentegen wel toe, dan mogen en moeten daarop de door ons
aangegeven correcties, gebaseerd op de bestudeering van een
numeriek veel grooter en zeker niet méér begrensd materiaal, zeer
zeker worden aangebracht.

En dat deze correcties inderdaad aangebracht moeten worden
vloeit reeds voort uit het feit, dat O. en v. d. P. zeker in één op-
zicht hun materiaal te veel hebben begrensd, daar de daartoe be-
hoorende dieren alle in één en dezelfde periode geboren zijn.

Bovendien doet zich het feit voor, dat in de jaren 1917 en 1918
de gemiddelde melkopbrengst (zoowel kwantitatief als kwalitatief)
ver beneden het normaal gemiddelde bleef en dit dus een posi-
tieve correctie noodzakelijk maakt. Aan den anderen kant eischt
de abnormaal ruime grasgroei in 1915 een negatieve correctie.

Hoe wij aan de hoegrootheid dezer correcties gekomen zijn, doet
daarbij niets af aan het feit, dat zrij moeten worden aangebracht
teneinde zoo betrouwbaar mogelijke gemiddelden omtrent de
geheele populatie te verkrijgen.

periode, waarin zóó abnormale jaren als 1915, 19x7 en 1918 voor-
komen, was het mogelijk, dat zij voor de vierde melkperiode tot
een tc hoog en voor de zesde en zevende melkperiode tot een te laag
gemiddelde kwamen, terwijl ook de gemiddelden over de andere ja-
ren — zij het dan ook in geringere mate — van de normale af-
wijken.

Het is jammer, dat O. en v. d. P. alleen verwijzen naar de studie
van Yule, zonder nader aan te geven, waarom de door ons aange-
brachte correctie mede op grond van deze studie ontoelaatbaar
zou zijn. Wij hebben n.1. daarin niets kunnen vinden, wat in deze
richting wijst, terwijl het daarin behandelde gegeven zoo geheel
van het onderhavige verschilt.

Uit het feit, dat hunne uitkomsten met de onze kloppen, nadat
op beide onze correctie is toegepast, concludeeren schrijvers, dat
zonder dezer correctie de overeenkomst óók zou blijken te be-
staan ; wij merken op, dat dit niet juist is.

Immer§, een door O. en v. d. P. voor een bepaalde lactatie-
periode gevonden gemiddelde heeft den invloed ondergaan van
slechts één bepaald jaar en moet dienovereenkomstig worden ge-
corrigeerd, terwijl daartegenover een door ons gevonden gemid-
delde den invloed van vele jaren heeft ondergaan, doordat de
geboortedata van de dieren, waaruit ons materiaal is samengesteld,
gelijkmatig over tien jaren verdeeld zijn.

Het gemiddelde over die tien jaren ligt veel dichter bij het
normaal gemiddelde, dan dat verkregen over één bepaald jaar,
en de daarvoor vereischte correctie wordt in dit laatste geval dus
veel grooter.

De opmerking, door schrijvers aangaande de begrenzing van de
absolute variabiliteit gemaakt, moge principieel juist zijn, doch
zij heeft slechts theoretische waarde voor wie niet alléén de periode
van 19x2 tot 1927 nagaat, maar zijn onderzoek over een veel
grooter aantal jaren uitstrekt.

Het excuus, dat O. en v. d. P. op blz. 1170 aanvoeren aangaande
het gering aantal melkstaten, aanvaarden wij gaarne, doch het
onderstreept tevens ons bezwaar, dat zij — waar zij geen verschil
kunnen aantoonen — meenen te mogen concludeeren, dat er
dan ook geen verschil bestaat.

Aangaande de opmerking, dat wij de conclusie van O. en v. x>. P.
aanvechten met behulp van zelf-berekende grootheden, moge het
volgende worden aangevoerd :

O. en v. d. P. zien wèl de regelmatige daling van de variabili-
teits-coëfficiënt bij het door ons aangevoerde materiaal, doch
kunnen die daling niet mathematisch aantoonen.

Het verband tusschen de jaren en de overeenkomstige variabili-
teits-coëfficiënten te willen beoordeelen naar het verschil tusschen
Slechts twee jaren (1912 en 1927) is willekeurig en onlogisch.

Immers, wanneer wij de geheele reeks variabiliteits-coëfficiënten
bewerken, dan kunnen wij een sterke correlatie tusschen tijd en
variatie aantoonen. Dat de variatie met zekerheid kleiner wordt,
blijkt uit de door ons berekende regressie, die —0.029 ± 0.0044
bedraagt.

Buitendien is de populatie numeriek zóó groot, liggen de varia-
biliteitsgrenzen zóóver uit elkaar, zijn de omstandigheden, waar-
onder en is de basis, waarop geselecteerd wordt zóó moeilijk en on-
zeker, dat een groote vermindering der absolute variabiliteit (ver-
kleining der reeds waarneembare en naar de positieve zijde nog
niet waarneembare variatiebreedte) niet verwacht kan worden.

Met de slotopmerking van O. en v. d. P. zijn wij het ten eenen-
male oneens. Wij achten het ondoenlijk hierover in dit tijdschrift
een uiteenzetting te geven, maar willen toch de opmerking maken,
dat, wanneer tengevolge van selectie de waarde eener eigenschap
stijgt, als onvermijdelijk gevolg hiervan vermindering der abso-
lute variabiliteit optreedt.

Met waardeering voor de overigens belangrijke gegevens, ver-
zameld in de publicatie van O. en v. d. P., handhaven wij dan ook
onverminderd onze bezwaren, die uitsluitend ten doel hebben pro-
test aan te teekenen tegen de onjuiste conclusies, dat ,,de varia-
biliteit van het friesche stamboekvee tijdens het tijdsverloop
1912—1927, „zoowel voor de melkopbrengst, als voor het gemid-
„deld vetgehalte van de melk, niet veranderd zou zijn" en ,,dat
„het friesche vee eerder rijp is of vroeger-rijp wordt gemaakt door
„de koeien eerder bij den stier toe te laten, dan het oost-pruisische
„stamboekvee".

Door bovenstaande uiteenzettingen zijn onze bezwaren tegen
de wijze, waarop schrijvers hun materiaal kozen, er niet minder
op geworden. Elk statistisch onderzoek begint — dit was de reden,
waarom wij naar Yule verwezen — met een beperking van tijd,
ruimte en materiaal. De geboortedata der door Bakker en Bosma
gekozen dieren zijn over tien jaar verdeeld en hun melkstaten
(pag. 925) hebben geen betrekking op dezelfde lactatieperiode ;
wij daarentegen gingen uit van koeien in hetzelfde tijdvak ge-
boren en bepaalden ons voor onze conclusies over selectie tot de-
zelfde lactatieperiode. Ons materiaal voldoet dus beter aan ge-
noemde eischen en moet derhalve als meer „consistent" worden
beschouwd. Wij mogen ons daarom terecht afvragen of deze groo-
tere consistence niet van meer waarde is dan hun grooter aantal.

Bepaald merkwaardig vinden wij hun opmerking : „Hoe wij
aan de hoegrootheid dezer correcties gekomen zijn, doet hierbij
niets af." Niemand zal ons wel kwalijk kunnen nemen, dat wij een
correctie-methode, waarvan de wijze waarop zij werd verkregen,
niet wordt aangegeven, niet kunnen aanvaarden. Vooral niet na

het werk van Per Tuff, meegedeeld in het verslag van : Inter-
nationaler Milchwirtschaftskongress 1931. 1. Sektion Milchvieh-
zucht und Milchproduktion.

Deze onderzoeker vindt ook een verschil in het bereiken van
de maximumproductie bij een groep koeien die regelmatig op elkaar
volgende lactatieperioden hebben, vergeleken met het geheele ma-
teriaal.

De ontkenning van de geldigheid van onze conclusie uit de pro-
ductiegetallen van de zeven opelkaar volgende jaren (1912—1918)
kan o. i. alleen ondersteund worden door herhaling van het onder-
zoek over een tijdsverloop, waarin de gewraakte jaren niet voor-
komen. Wanneer Bakker en Bosma op grond van de door hen
gecorrigeerde onderzoekingen aannemen, dat de melkjaaropbrengst
stijgt tot de zevende periode, dan komt het ons zeer waarschijnlijk
voor, dat een correctie van hun correctiemethode noodzakelijk zal
blijken

Wij meenen te mogen aannemen, dat Bakker en Bosma het
met ons eens zijn, dat de toeneming van het vetgehalte van de melk
voornamelijk aan selectie is toe te schrijven. Blijft het strijdpunt
over het al of niet kleiner worden van de variabiliteit. Zij meenen,
dat de variabiliteit verminderd is omdat ,,de gehalten 2.40 en 2.50
verdwenen zijn, terwijl de gehalten 2.60 tot 3.10 duidelijk aan het
verdwijnen zijn". Of het gehalte 3.1 aan het verdwijnen is, kunnen
wij maar niet zoo dadelijk onderschrijven — in 1929 bedraagt de
frequentie voor dit vetpercentage nog 13 per 1000 — ; maar o. i.
leggen Bakker en Bosma op het minder worden van een deel der
frequenties een te grooten nadruk. Immers de grootte van de mid-
delbare afwijking en dus ook van de variabiliteitscoëff. is van alle
frequenties afhankelijk. Verder blijven wij van meening, dat onze

tabel op pag. 576 onze stelling aannemelijk maakt, dat de selectie
niet in dezelfde leidende hand is geweest, maar voornamelijk in
handen van de veefokkers zelf. Of dus de selectieve arbeid welke
verricht is goed moet genoemd worden, is voor ons nog een vraag,
al geven wij gaarne toe, dat de fokkers hun best hebben gedaan.

Wij moeten verder onze stelling handhaven dat de variabiliteit
gedurende het tijdvak : 1912—1927 niet veranderd is. De bedoe-
ling van deze conclusie is Bakker en Bosma geheel ontgaan.
Immers, wanneer de variabiliteit wezenlijk was afgenomen, dan
had dit van invloed kunnen zijn op de gevolgtrekking uit onze
correlatietafel. Dat in dit verband de keuze der jaren : 1912 en
1927 „willekeurig en onlogisch "is, is dus niet waar. Ook de door
Bakker en Bosma berekende regressie kan het variabiliteitsver-
schil niet grooter maken Ook volgens de methode van R. A. Fisher
vinden wij z ± ^mM = 0.0368 ± 0.0513, zoodat geen verschil
in variabiliteit mag worden aangenomen.

(Schrijvers breken hier met de juiste gewoonte om bij het ver-
melden van een correlatiecoëff. ook de betreffende tafel te geven).
Ten slotte verwijzen wij nog naar de hier gegeven grafische voor-
stelling, betreffende het verschil in variabiliteit voor het vetgehalte
in 1912 en 1929. (beiden : eerste lactatieperiode). De variabiliteits-
coëff. voor 1912 bedraagt : 8.375 ± 0.164, ^voor I9²9 \'■ 7-7^5 ±
o.161. Voor deze teekening is M : 100 en n : 1000 gesteld, waardoor
dus M steeds op hetzelfde punt van de x-as komt ts liggen en een
inzicht wordt verkregen in het eventueel variabiiiteitsverschil. De
lijnen voor den polygoon voor 1929 zijn onderbroken. Ter ver-
gelijking is ook een melk jaaropbrengst in teekening gebracht
(1929, eerste lactatieperiode ; stippellijnen ; v is hier : 17.738 ±
0.368).

Hoewel het verschil tusschen beide variabiliteitscoëff. voor het
vetgehalte 2.8 maal zoo groot is als de middelbare fout van dat
verschil, blijkt hiervan ook met de meeste goeden wil niet veel.

Gaarne geven wij toe, dat de door Bakker en Bosma gecon-
stateerde, vrij regelmatige afneming der variabiliteitscoëff., die wij
natuurlijk ook in ons materiaal opmerkten, een aansporing kan
zijn om met dit onderzoek door te gaan. Wij merkten al meermalen
op, — en de literatuur van den laatsten tijd bewijst dit ook —
dat de toepassing van de variabiliteitsstatistiek het inzicht in ver-
schillende problemen van de veeteelt meer préciseert, meer exact
maakt. Het verheugt ons dan ook, dat onze opponenten met ons
in dit opzicht, „consistent" zijn, al spijt het ons dat deze discussie
niet vruchtdragender is geweest.

Veröffentlichungen aus den Jahres-Veterinar-Berichten der beamteten Tierarzte
Preussens für die Jahre 1927 und 1928. 20 Jahrgang. 2 Teil. Zusammengestellt,
im Auftrage des Vorsitzenden des Landesveterinaramtes, von Dr. Wiemann.
(Berlin 1930).

Het tweede deel van de onlangs door mij in dit Tijdschrift (blz. 46, deze jaar-
gang) gerefereerde „Veröffentlichungen" over de jaren 1927—1928 bevat een
aantal waardevolle casuistische- en statistische gegevens over de dierziekten,
voor welke aangifte bij de Inspectie niet verplichtend is gesteld. Bovendien zijn
hoofdstukken gewijd aan de kwakzalverij en de handel in geneesmiddelen en
entstoffen, aan het hoefbeslag, de veemarkten, de controle en keuring van
vleesch, visch en melk en nog andere zaken, waarbij de dierenarts betrokken is.

Uit het groote gebied dat hier in behandeling is genomen, mogen enkele grepen
worden gedaan.

De pernicieuse anaemie bij paarden eischte nog veel slachtoffers, hoewel het
aantal gestadig blijft afnemen. Men beschouwt deze ziekte algemeen als een nawee
van den oorlog. In 1928 is van Regeeringswege een rondvraag gericht aangaande
het voorkomen van maanblindheid. Daaruit bleek, dat dit lijden slechts spora-
disch wordt waargenomen. Verschillende dierenartsen nemen hierbij verband
aan met de bodemgesteldheid en den grondwaterstand.

Lahme kwam niet meer zoo veel voor als vroeger. Voornamelijk werden ge-
vonden Streptococcen en Bac. viscosus. Volgens sommigen zou in de eerste levens-
dagen een bloedtransfusie van de moeder heilzaam zijn.

Bij piroplasmose had trypaanblauw-behandeling een gunstigen invloed, wanneer
het middel in het begin van de ziekte werd toegediend ; bij verdere voortschrijding
bleef het gewenschte resultaat uit.

In het gebied Koningsbergen leed ongeveer 5 % van den melkveestapel aan
besmettelijke uierontsteking. Eén bedrijf verloor zelfs de helft zijner koeien. Om-
trent de therapie zijn de meeningen sterk uiteenloopend.

In een stal, waar het vee aan streptococcen-mastitis leed, werden 22 der koeien
aangetast door pokken. Dit geschiedde enkele dagen na de enting van een kind
van den stalbaas, welk kind een gegeneraliseerde pokkeneruptie kreeg. De ziekte
nam bij de dieren een zoo hevigen vorm aan, dat men genoodzaakt was som-
mige te doen slachten.

Het besmettelijk verwerpen heeft bij het rundvee een buitengewoon sterke
verbreiding genomen en de epizoötie breidt zich nog voortdurend meer uit. Dit
geldt zoowel voor de groote, de middelmatige en de kleine bedrijven. In de meeste
gevallen blijft de wijze van besmetting verborgen. De door deze kwaal veroorzaakte
schade overtreft die van alle andere veeziekten verre. Van verschillende zijden
wordt daarom aangedrongen op het treffen van maatregelen ter beteugeling.
Sommigen achten verplichte aangifte nuttig. De meeningen over de waarde der
enting zijn verdeeld ; de meesten noemen deze bestrijdingswijze onbevredigend.

In een stal, waar veel schade werd geleden door paratyphus-infectie der jonge
kalveren, bleef de ziekte verder achterwege, nadat men alle pasgeboren kalveren
creoline toediende.

fn een ziekenhuis deden zich verschillende gevallen van paratyphus voor bij
de verpleegden. In de melk werden geen Salmonalla\'s gevonden. Wel trof men
regelmatig in de mest van één der koeien Schötmuller-bacteriën aan. Maar ook een
melkmeid bleek deze mxroörganismen uit te scheiden.

Alle kalveren in een bepaald bedrijf stierven ; het onderzoek wees uit, dat naast
elkaar aanwezig waren septische pleuropneumonie, kalverdiarrhee, paratyphose
en kalverdiphtherie.

Bij de vleeschkeuring viel op, dat in verschillende boerderijen, waar veel tuber-
culose bij de hoenders voorkwam, de varkens voederingstuberculose kregen.

Goede resultaten werden vermeld van het antidiphtherin van de Blieck en
van Heelsbergen bij de bestrijding der vogeldiphtherie.

Tenslotte volgt nog de vermelding van een aantal gevallen van vergiftiging bij
huisdieren en de bespreking van enkele sporadisch optredende ziekten.

Chirurgische Diagnostik des Pferdes von Prof. Dr. F. Wittmann, Mit 44 Abbil-
dungen, 1931. Ferd. Euke Verlag Stuttgart, Prijs / 6.50.

Het doel, dat de schrijver heeft beoogd, n.1. het geven van een beknopte hand-
leiding omtrent de diagnostiek van chirurgische ziekten bij het paard in de hand
van den student in de Veeartsenijkunde, is volgens mijn meening wel bereikt.
Bij de bewerking van de stof is het werkje van Fröhner „Chirurgische Diagnostik
der Krankheiten des Pferdes" als voorbeeld genomen. Daar dit laatste echter
sedert langen tijd niet meer te verkrijgen is, komt het boek van Wittmann dat
van Fröhner vervangen en daar het tevens het laatstbedoelde belangrijk aanvult,
beteekent deze verschijning een aanwinst.

De stof is beknopt en overzichtelijk bewerkt. Na de bespreking van de Algemeene
Chirurgische onderzoekingsmethoden volgt de Chirurgische diagnostiek der or-
ganen, waarbij het onderzoek van hoofd, romp en ledematen wordt behandeld ;
aan de onderzoekingsmethoden van het oog is hier een groote plaats ingeruimd.

Zeer terecht wordt in het bijzonder aan de zoo moeilijke diagnostiek der kreupel-
heden veel aandacht geschonken. De schrijver is er van overtuigd van hoe groot
belang het is om het onderzoek op kreupelheid methodisch, dus volgens een bepaald
systeem, te verrichten en voor den student in het klinische semester, die zich dit
onderzoek moet eigen maken, geldt dit wel in de allereerste plaats. Te dezen op-
zichte geeft dit hoofdstuk dan ook een geschikte handleiding, waarbij eenige
fraaie afbeeldingen den tekst verduidelijken.

Ten slotte zijn aan de beschrijving der techniek van het onderzoek per rectum
alsmede dat van het urogenitaal-apparaat een 20-tal bladzijden gewijd.

Mijn indruk is, dat Wittmann ons een werkje heeft gegeven, dat in de rij der
chirurgische leerboeken een aanwinst is. Zooals uit het bovenstaande wel is gebleken,
acht ik het bezit van het boek, in het bijzonder voor den eenigszins gevorderden
student in de veeartsenijkunde, van groot belang.

Klauenkrankheiten, von Prof. Dr. E. Hess ; Dritte, vollständig umgearbeitete
Auflage, herausgegeben von Dr. Ernst Wijssmann, Handbuch der Tierärztlichen
Chirurgie und Geburtshilfe, IV Band, 3. Teil, 1931. Mit 161 Abbildingen und einer
mehrfarbigen Tafel. Verlagsbuchhandlung : Urban und Schwarzenberg, Berlin
und Wien; Berlin N. 24, Friedrichstr. 105 B. Preis M. 18; geb. M. 20.40.

Deze nieuwe uitgave van het zoo welbekende werk over klauwziekten van
wijlen Prof. Hess, welk boek deel uitmaakt van het „Handbuch der Tierärzt-
lichen Chirurgie und Geburtshilfe, is bewerkt door diens ambts-opvolger Prof.
Dr. Wyssmann.

De schrijver heeft er naar gestreefd het oorspronkelijk karakter van het werk
zooveel mogelijk te bewaren, maar tevens om de overzichtelijkheid te bevorderen
door het gebruik van een kleineren druk waar noodig, en door het opofferen van
een aantal afbeeldingen. Mijn meening is, dat hij daarin geslaagd is.

De bewerking van de stof vangt aan met een anatomisch gedeelte van den
ondervoet van de hand van Prof. Rubeli. Dit vormt zeker een goed begin. In drie
der opvolgende hoofdstukken worden de verschillende afwijkende vormen van de
klauwen en de behandeling daarvan besproken ; verder het gebruik van dwang-
middelen alsmede het werpen en neersnoeren. Ook de in ons land bekende en
practische wijze van neersnoeren volgens de methode de Jong, wordt hier be-
sproken.

steking van de klauwlederhuid en over de klauwoperaties in het algemeen gaat
aan het grootste hoofdstuk, n.1. dat, waarin de bijzondere klauwziekten afzonder-
lijk worden behandeld, vooraf.

Hier vindt de bespreking plaats van de verwondingen en kneuzingen van de
lederhuid en voor zoover betreft de ontstekings- en necrotiseerende processen
van de weeke deelen wordt door een uitvoerige beschrijving de aandacht gevestigd
op de klauwzweren. Hieronder zijn de verschillende vormen van panaritium,
waarvan wij gewoon zijn te spreken, ondergebracht; (bal-panatirium ; kroon-
panaritium ; tusschenklauw-panaritium). De klauwzweren worden verdeeld
in a : de sporadisch voorkomende (etterig holle wand en de specifiek traum. zooi-
zweer) en b : de infectieuze klauwzweer, waartoe de boosaardige of contagieuze
zweer en verder het panaritium en de zweer tengevolge van het klauwzeer wordt
gerekend. In dit verband wordt ook gewezen op de vormen van panaritium, welke
bij het schaap en bij het varken kunnen worden aangetroffen. Het blijkt vol-
doende, dat in de bewerking van dit gebied de rijke ervaring van den schrijver is
neergelegd en dat met de gegevens der nieuwste literatuur is rekening gehouden.
Ten opzichte van de vorige uitgaven is het ook in het bijzonder het hoofdstuk der
klauwzweren, dat veel aanvulling en wijziging heeft ondergaan. Vele fraaie afbeel-
dingen zijn hier in den tekst geplaatst.

Uiteraard is het van belang, dat juist voor deze processen veel aandacht wordt
gevraagd, daar het toch vooral de klauwzweren zijn, die én door het veelvulidg
voorkomen én door de vaak zoo ernstige complicaties van zooveel praktische
beteekenis zijn.

Vervolgens wordt een overzicht gegeven van de ontsteking van het klauw- en
kroongewricht, in verband waarmede, met betrekking tot de etterig-necrotiseerende
arthritis, de amputatie, de exarticulatie en de resectie van de klauw worden be-
sproken.

Vooral wordt de aandacht gevestigd op de resectie van het gewricht wegens
de voordeelen welke aan deze behandeling zijn verbonden ; hier wordt ook de
ervaring van Baumgartner aangehaald, die in 1929 in het Schweizer Archiv
omtrent deze operatie heeft geschreven.

Door het verschijnen van deze nieuwe uitgave, bewerkt door een zoo ervaren
clinicus als Wyssmann is en dat voorzien is van een groot aantal duidelijke af-
beeldingen, heeft een goed boek het licht gezien. Voor den dierenarts in de praktijk
is het bezit er van ten zeerste aan te bevelen en als studieboek voor den student
in de veeartsenijkunde is het een belangrijk werk. Hartog.

Dit boekje, voor het eerst uitgegeven in 1930 en in 1931 herdrukt, bevat erva-
ringen opgedaan bij het voederen van hennen met sorghum en katoenzaadmeel.
Beide blijken goede pluimveevoeders te zijn, mits het nevenvoedsel juist wordt
gekozen. In uitvoerige beschouwingen en toegelicht met de noodige tabellen wor-
den resultaten van de in uitgebreiden omvang opgezette proeven medegedeeld
Verschillende specialisten zijn achtereenvolgens aan het woord. Bij het voederen
met katoenzaadmeel kregen de dooiers vaak een olijfgroene kleur, een eigenschap
die door den handel voorloopig met de noodige reserve werd aanvaard.

Direct nut heeft het boekje voor onze pluimvee-industrie niet; maar wel legt het
getuigenis af van de nauwgezetheid, waarmede aan de overzijde van den Oceaan
gezocht wordt naar meer efficiency in de pluimveeteelt en daarom kan ook
dit boekje dienen als aanwijzing, de verrichtingen aldaar met belangstelling te
volgen.

Een enkele conclusie, als zijnde van algemeen belang, moge hier worden over-
genomen. Deze is getrokken uit de waarnemingen bij de Fourth Oklahoma Egg
Laying Contest (waar een gemiddelde werd bereikt van 195 eieren per hen) en
luidt :

1. Hoe grooter aantal eieren wordt geproduceerd, des te hooger stijgen de
inkomsten boven de voederkosten.

4. Hoe vroeger een hen begint te leggen, des te meer eieren worden voort-
gebracht. L. P. de Vries.

De Redactie vraagt mij mijn antwoord met het oog op de plaatsruimte zoo kort
mogelijk te maken. Hoewel ik dus naar beknoptheid zal streven betreur ik dit
zeer daar feitelijk iedere zin van Dr. Prins tot tegenspraak uitlokt en daar ook
ruimschoots gelegenheid toe biedt. Aan den anderen kant kunnen wij echter ook
zeggen : Nu wij in ons land verscheidene destructie-inrichtingen hebben onder
de leiding van bekwame collega\'s, doet mijn antwoord er niet veel meer toe. Iedere
collega, die thans als adviseur op moet treden, kan nu ruimschoots van verschil-
lende systemen in de practijk zich op de hoogte stellen. Ik heb mij nooit voor
expert uigegeven, alleen maar de problemen aangewezen en uitsluitend tegen
elke éénzijdige voorlichting op dit gebied gewaarschuwd.

Ter zake dus : Het niet indampen der bouillon is dus een gebrek aan deskundig-
heid der leveranciers der destructoren en wie dus zoo\'n apparaat aanschaft, is
een slachtoffer van den leverancier. Mogelijk dat collega Schuytemaker of Eyk-
man dit niet geheel eens zijn met Dr. Prins.

Inzake de buillon zeg ik niet (zooals Dr. Pr. ten onjuiste mij wil laten zeggen)
dat die mij niets waard is, ik vraag alleen maar : Is hij het indampen waard ? Dr. P.
zegt : dergelijke vloeistoffen met hooge concentratie gaan niet licht in ontbinding
over. Als zij geheel versch zijn, schijnt er trouwens reeds een luchtje aan te zitten 1
Zie : Verslag Birsingerhorn 1930 : ,,De bouillon, die een stinkende vloeistof is,
komt niet met de buitenwereld in aanraking.\'\' Collega Eykman zegt _: d_{eze v}i_Cei-
stof geeft juist de meeste aanleiding tot stankverspreiding."

Omtrent mijn vraag (waarde in verband indampkosten) zeggen Hoagland en
Snider : ..the total nitrogen compounds in beef extract were found to have a
very low value for maintenance and growth." Collega Schuytemaker (1929 Ver-
slag) : ,,Wij hebben in de eerste plaats noodig goed opgezette voederproeven naar
de waarde van de bouillon." Men leze in dit verslag tevens wat daar gezegd wordt
over een brochure van een diermeel-fabrikant, die beweert dat diermeel uit slecht,
rottend materiaal beter wordt geacht dan uit versch materiaal, onder het motief
dat een Hollandsche haring ook rot is. Is mijn conclusie dan zoo geweldig onjuist
als ik zeg : Waarde onzeker wat betreft indampen; proeven gewenscht; reclame
maken er mee thans nog voorbarig 1

Proeven Beekbergen. Mij bekend, ook — de kritiek daarop en ook —- dat op
deze kritiek nog geen antwoord verschenen is. Voor mij missen deze proeven be-
wijswaarde omdat het proefvoer zooveel vischmeel bevatte dat de toevoeging
van diermeel er niets aan toe of af deed. Goede, veel gebruikte Engelsche recep-
ten bevatten zelfs niet meer eiwit dan het gebruikte recept zonder diermeel.
Ten tweede luidt het recept voor Standaard-Voer : „diermeel minstens 65%
eiwit."

Kaupp zag met diermeelvoedering aan kuikens abnormale sterfte. Carrick,
Prange, Hange en Massengale eveneens. Zij vragen zich af : van waar die sterf-
te ; dat vraag ik mij ook af en die vraag kan alleen door uitvoerige proeven beant-
woord worden, niet door getheoretiseer. Ik zelf nam proeven met twee soorten
diermeel, het eene met ± 65% eiwit, het andere met ^ 55% en veel vet. Het
eerste iaar maakte ik in het voer voor iedere groep van 45 kippen het dierlijk eiwit

gelijk en zag toch dat het vetrijke diermeel minder goede resultaten gaf. In het
tweede jaar nam ik weer met twee hokken kippen proeven doch redeneerde nu :
Wat krijg ik voor mijn geld aan diermeel ? Ik nam dus in de twee recepten alléén
diermeel en wel evenveel, omdat de prijs gelijk was. Het eene diermeel bevatte
65% eiwitachtige stoffen, 10.4% vetachtige stoffen, waarvan 8.7% vrije vet-
zuren in het vet, het andere monster bevatte 56% eiwitachtige stoffen en maar
eventjes 18.7% vetachtige stoffen met niet minder dan 22.6% vrije vetzuren in het
vet. Resultaat : Kippen met vetrijk diermeel veel minder eieren en in slechte ge-
zonheidstoestand na drie maanden.

Gebleken is dat vischmeel en levertraan met hoog gehalte aan vrije vetzuren
schadelijk is voor kuikens ; dat kippen over het algemeen gevoelig zijn voor vetten.
Ik blijf dus bij mijn advies : voorzichtig te zijn met vrije vetzuren en daaromtrent
ernstige proeven te nemen bij pluimvee ; mogelijk ook bij varkens, doch daar kan
ik niet over oordeelen.

Omtrent de uitgestrektheid der kringen zegt collega Eykman : De oplossing
van het destructie-wezen in Holland is de volgende : ,,Zorg dat de ophaaldienst een
niet te groot district omvat".

De vergelijking met mijn voederproeven en het pullorum-onderzoek te Enschede
gaat eenigszins mank. Bij de pullorum-proeven in de eenige controle: sectie; bij
mijn voederproeven kan iedereen het zelfde doen en dring ik juist op zooveel
mogelijk onderzoek in deze aan. Een ieder die zorgt dat in het meelvoer geen
andere eiwitbron zit dan diermeel kan deze proeven nadoen. Men kan als basis
nemen het recept : aan plantaardig eiwit 14%, aan dieriijk eiwit 6%, en dan
de proeven nemen met vischmeel, diermeel met weinig vet en diermeel met ^
15% vet. Dergelijke proeven zouden hoogst nuttig zijn. Men kan ook nemen :
aan plantaardig eiwit 14% en dan van de dierlijke eiwitbronnen zooveel als men voor
het zelfde geld daarvan krijgen kan (op vandaag kan men blank diermeel met 65%
eiwitachtige stoffen voor ongeveer ƒ 12.50 koopen. Door particuliere correspon-
dentie weet ik dat Kaupp ook vrije vetzuren in het algemeen schadelijk acht voor
pluimvee, dus de vetzuur-proeven lijken mij noodig.

Mij zijn geen proeven bekend met door benzine ontvet diermeel, doch deze
acht ik ook zeer noodig. Ik heb al gezegd dat ik de moderne techniek best instaat
acht ongevaarlijke benzine-installaties te leveren, doch ondanks alle voorzichtig-
heid gebeuren met benzine nog vaak ongelukken. In elk geval, als zou blijken
dat men met de benzine-methode de vetzuur-bezwaren op kan heffen, dan is dit
al veel waard. Bij proeven met aether-extractie kreeg men met vischmeel en dier-
meel groote sterfte bij kuikens; ook bij de extractie is het dus weer : ,,Ik vind alle
theorie daarover zeer interessant, doch hecht meer waarde aan flinke proeven."

Het diermeel-probleem is uiterst moeilijk en jammer genoeg wordt het er door
de tegenwoordige toestanden niet beter op. In de groote buitenlandschc packers-
bedrijven is diermeel min of meer een afvalproduct, waarvan de levensvatbaar-
heid van het bedrijf niet direct afhangt. Zulke bedrijven leveren thans een best
meel (minstens 65% eiwitachtige stoffen, zooals het standaard-recept eischt)
tegen een zeer lagen prijs. Of het produceeren van inlandsch meel winstgevend kan
zijn bij zulke lage prijzen is voor mij een vraag, doch daar er thans in ons land ver-
scheidene bedrijven werken zal dat de naaste toekomst wel ophelderen. Van groote
waarde acht ik het juist verschenen jaarverslag van 1930 van collega Schuyte-
maker, die omtrent een der door mij herhaaldelijk aangestipte vraagpunten, thans
een antwoord uit de practijk geeft en omtrent het vet zegt : ,,Bij droge processen
laten titre, reuk en kleur van het geproduceerde vet te wenschen over". Dat is een zaak
van belang, daar het vet zooals hij zegt : ,,de kurk is, waarop het bedrijf in nor-
male tijden voor een groot gedeelte drijft."

Bij het diermeel-probleem moeten wij het van de practijk hebben, niet van
de theorie. Hoe meer collega\'s zich daarop toeleggen — hoe beter."

Is kip vleesch? Een uitspraak van den Hoogen Raad. De keuringsdiensten van
waren bevoegd tot pluimveekeuring.

In „Voeding en Hygiëne" van Nov. 1931 komt onder het opschrift „Is kip
vleesch" van de hand van v. R(aalte) een beschouwing over de bekende Amster-
damsche kwestie voor. Tevens wordt daarin mededeeling gedaan van een uitspraak
van den Hoogen Raad, welke voor ons van zeer veel belang is, zoodat ik het bewuste
artikel in zijn geheel hier weergeef. De Heer v. R. schrijft n.1. :

„Onze lezers zullen zich herinneren, dat een Amsterdamsch Kantonrechter een
verdachte (poelier) had vrijgesproken, aan wien ten laste was gelegd, dat hij kippen,
in ondeugdelijken toestand verkeerende, ter verkoop in voorraad heeft gehad.

Immers, zoo oordeelde de kantonrechter, kip is vleesch en vleesch valt niet
onder de Warenwet, „tenzij de keuring is van scheikundigen aard", wat bij het
keuren van kip niet het geval is.

De Rechtbank te Amsterdam was van oordeel, dat „geslachte en geplukte hoen-
ders" onder de waren, bedoeld in art. 1 van de Warenwet, moeten worden gerekend
en dat „kip dus geen vleesch" is.

Tegen dat vonnis is geen cassatie aangeteekcnd. Toch heeft de Hooge Raad
in een andere zaak de kwestie: is kip vleesch? principieel beantwoord.

Een poelier, die door den Amsterdamschen kantonrechter en door de Amster-
damsche Rechtbank veroordeeld was tot 7 dagen hechtenis wegens het ten verkoop
in voorraad houden van kippen, die in ondeugdelij ken toestand verkeerden, ging
in cassatie. Een van zijne middelen van cassatie was de beweerde schending van
o.a. art. 1 van de Warenwet. Hieromtrent nu heeft de Hooge Raad den 23 Febr.
1931 een arrest gegeven.

Uit de overwegingen van dat arrest blijkt, dat de Hooge Raad van oordeel is,
dat hoenders, bij poeliers aanwezig, levend dan reeds geslacht, „waren" zijn in
den zin van art. 1 van de Warenwet.

Hiermede is de juridische vraag of kip vleesch is principieel in ontkennenden
zin beantwoord en zoo staat het vast, dat de keuringsdiensten van waren zich mogen
bezighouden met de controle op gevogelte".

Zooals in de „Jonge Slager" wordt medegedeeld, zal een Maatschappij in Amerika,
de Purity Paper Vessels Co. te Baltimore in Maryland. binnenkort in den handel
brengen papieren inmaakbussen van het nieuwste type, met op een gepatenteerde
wijze dubbel gevelsde bodem en deksel. In allerlei formaten zullen deze papieren
bussen geleverd kunnen worden ; vooral worden ze aanbevolen voor reuzel, varkens-
kluifjes, hersens, zoutevisch, gevogelte, gehakt, lever, cornedbeef, harten, enz.

Een verscherpte strijd tegen de paratpyhus-infecties (Gartnerbacillosis) bij run-
deren en kalveren in Saksen.

Blijkens een besluit van het Ministerie v. Binnenl. Zaken in Saksen van 6 Juli
1931 zal, te beginnen met 1 Aug. 1931, in Saksen een verscherpte strijd worden
aangebonden tegen de Gartnerbacillosis bij runderen en kalveren. Elk onderzoe-
kingslaboratorium (ook slachthuizen, waar een bacteriologisch vleeschonderzoek kan
worden verricht) moet direct, als bij het bact. vleeschonderzoek een Gartnerinfcctie
wordt vastgesteld bij uit Saksen afkomstige runderen en kalveren, dit aan de
betreffende districtsveearts mededeelen en tevens de plaats van herkomst opgeven,
waarna de districtsveearts zoo spoedig mogelijk alle dieren van den stal, waarvan de
betreffende runderen of kalveren afkomstig zijn, serologisch laat onderzoeken.
Evenzoo wordt den praktizeerenden dierenartsen verzocht, zoo zij toevallig vleesch-
vergiftigers-infecties bij uit Saksen afkomstige runderen en kalveren waarnemen,
dit aan de districtsveeartsen te rapporteeren. Alle positief reageerende dieren of

met faeces of melk bacillen-uitscheidende dieren moeten met goedvinden van den
eigenaar, zoo vlug mogelijk worden afgeslacht. In een vlugschrift, uitgegeven door
het .Ministerie, worden verder nog de te nemen maatregelen bekend gemaakt,
als ontsmetting, melk koken voor veevoeding of vernietigen, verplicht bacteriolo-
gisch vleeschonderzoek van elk te slachten dier uit dien stal, enz.).

De destructie van afgekeurd vee en vleesch in de provincies Noord- en Z. Holland.

Blijkens een mededeeling in de ,,Vee- en Vleeschhandel" van 27 Nov. zal de
Heer de Kroes te Overschie overgaan tot oprichting van een destructiebedrijf
te Overschie, voor de gemeenten in de provincies Noord- en Zuid-Holland, gelegen
tusschen het Noordzeekanaal en de Nieuwe Maas, alsook een gedeelte der pro-
vincie Utrecht.

In verband met het feit, dat reeds vele gemeenten toezegging hebben gedaan,
igt het in de bedoeling het bedrijf vóór 1 Juni 1932 in werking te stellen.

Begin November werden in een gezin te Alphen aan den Rijn ziekteverschijn-
selen waargenomen, welke veel\'overeenkomst hadden met die van influenza. Toen het
aantal patiënten steeds toenam, bleek uit een onderzoek, dat alle patiënten na
het eten van gerookt boterhamspek onwel waren geworden. Eenige resten van
dit spek werden onderzocht, waarbij paratyphusbacillen werden gevonden. Dit
spek bleek afkomstig te zijn van een slager, bij wien onmiddellijk door den vleesch-
keuringsdienst een onderzoek werd ingesteld. Nog slechts enkele resten van het
spek waren in voorraad ; doch tevens werd een partij van 38 KG. ongekeurde en
bedorven vleeschwaren in beslag genomen.

Hoewel het aantal patiënten reeds eenige tientallen bedroeg, zijn geen sterfge-
vallen voorgekomen. Het in beslag genomen spek is voor nader onderzoek naar
het Centraal Laboratorium opgestuurd. Tegen den betrokken slager is proces-
verbaal opgemaakt N.R.Ct.

Door het Ministerie van landbouw in Tsjecho-Slowakije is een ontwerp van
wet gemaakt, waarin voorschriften zijn opgenomen betreffende een algemeene
regeling van de vleeschhygiëne. In dit ontwerp komen ook bepalingen voor over
de oprichting van slachthuizen. Gemeenten van een bepaalde grootte (inwoners)
zullen dan tot den bouw van abattoirs verplicht worden. In Bohemcn bevinden
zich een 125 en in Silezië een 78 gemeenten, die, als dit ontwerp tot wet wordt
verheven, binnen een zekeren tijd tot stichting van een abattoir zullen moeten
overgaan. D. S. Ztg.

Daar dit het eerste exploitatiejaar is van het nieuwe slachthuis, is het jaar-
verslag zeer kort, daar buiten het keurings- en finantieel-overzicht, weinig bijzon-
derheden omtrent den dienst vermeld kunnen worden. Allerlei verbeteringen
werden in den loop van het jaar aan gebouwen en watervoorziening aangebracht.
De eigenlijke abattoirdienst heeft een nadeelig saldo van / 10.368.35 ; de ont-
vangsten, niet direct met het slachtbedrijf verband houdende, gaven een voordeelig
saldo van / 50.416.38, zoodat de geheele exploitatie nog met een voordeelig saldo
van ruim / 40.000.— sluit.

Een 144 bacteriologische onderzoekingen werden verricht. Bij de invoer-contróle
volgens art. 8 der vleeschkeuringswet werden meermalen zulke ernstige patholo-
gische afwijkingen vastgesteld, dat een bact. onderzoek moest worden ingesteld
^en van verscheidene geheele dieren en organen het vleesch niet kiemvrij bleek
te zijn en zelfs pathogeen geïnfecteerd.

Verder is vermeldenswaard een geval van algemeene tuberculose bij een nuchter
kalf. Verdenking van vleesch- of worstvergiftiging werd 8 maal geopperd. In 2
gevallen bleek uit het onderzoek, dat inderdaad 2 kalveren, afkomstig uit één
stal, dragers waren geweest van vleeschvergiftigersbacillen. Het vleesch bleek
kiemvrij, maar in de nieren konden de bacillen nog worden aangetoond. Vermoed
werd als infectiebron een bacillendrager onder het personeel van den boer ; de

kalveren zijn, hetzij na hersteld te zijn van een meer of minder hevige enteritis
of zonder voorafgaand klinisch zichtbaar ziek zijn, op hun beurt weer bacillen-
dragers geworden.

Bact. onderzoek werd verricht bij 98 runderen (12 positief), 7 graskalveren,
12 vette kalveren, 120 nuchtere kalveren (19 positief), 65 varkens (17 positief),
en 20 paarden (4 positief), dus totaal op 322 gevallen een 52 positieve gevallen,
een zeer hoog percentage.

Tuberculose kwam voor bij 22.12 % der runderen, 2.24 % der varkens, 0.51 %
der kalveren en 0.43 % der paarden.

In een 2-tal tabellen vindt men een overzicht, sinds de oprichting van het slacht-
huis in 1902, van het aantal slachtingen per jaar van elke diersoort en van het
finantieel rusultaat.

Verslag van de Stichtingsvergadering der groep „Kennis der mcnschelijke voedings-
middelen van dierlijken oorsprong", uit de Mij. voor Diergeneeskunde, gehouden
op Vrijdag 27 November, des namiddags te 1.30 uur.

Aangezien verwacht werd dat een of meer leden van het Hoofdbestuur deze
vergadering zouden bijwonen, werd aanvankelijk op hun komst gewacht.

Ook bleken nog vele a.s. groepsleden in een andere vergadering aanwezig te
zijn. Hierdoor kon eerst aanzienlijk later dan 1.30 de vergadering worden geopend.
Dit had ten gevolge dat vele Mij.-Ieden, die te 2 uur de in dezelfde zaal te houden
algemeene vergadering wilden bijwonen, tegen dien tijd binnen traden en ongewild
storing brachten. Dit was evenmin bevorderlijk voor het vlotte verloop als het
feit, dat de brieven der leden die zich voor deze groep hadden opgegeven, onge-
sorteerd en ongegroepeerd door het Hoofdbestuur werden overhandigd.

Intusschen werd, ten einde de korte beschikbare tijd zoo nuttig mogelijk te ge-
bruiken, tenslotte op voorstel van Prof. van Oijen met de werkzaamheden be-
gonnen.

Deze zette in een openingswoord uiteen dat de groep wel een zeer groot arbeids-
veld omvatte, omdat daartoe te rekenen zijn alle vraagstukken behoorende tot
het gebied der vleeschkeuring, melkhygiëne, keuring van wild en gevogelte, toe-
zicht op eieren, enz., en dat daarbij nog onderwerpen moeten worden gevoegd die
ten deele een zuiver technisch karakter dragen. Als zoodanig zijn te beschouwen
de diverse methoden tot het conserveeren van die levensmiddelen, de koeltechniek
de zuivelbereiding, en de destructiebedrijven voor afgekeurde deelen. Aan arbeid
zal het der groep dus niet ontbreken. Het zal eerder moeite kosten een zoodanige
organisatie in het leven te roepen om aan al deze onderdeelen voldoende recht te
doen. Spreker herinnerde aan de pogingen die gedaan zijn om te komen tot
codificatie van het diergeneeskundig toezicht op modelboerderijen en aan de be-
sprekingen omtrent de keuring van visch.

Het Hoofdbestuur heeft er de voorkeur aan gegeven deze onderwerpen verder
te laten rusten totdat de groep zou zijn geconstitueerd. Wij dienen dus snel aan
het werk te gaan. Dit kan alleen geschieden wanneer een commissie gevormd
wordt die de leiding in de groep op zich neemt. Spreker stelde voor daarmede te
beginnen, waarmede de vergadering instemde.

Omtrent de samenstelling van deze commissie merkte Prof. van Oijen op,
dat daarin vertegenwoordigers moeten zitten van de dierenartsen die als keurings-
veeartsen aan de abattoirs werkzaam zijn, van hen die naast de vleeschkeuring
ook gewone practijk uitoefenen, en van de dierenartsen die zich met melkcontróle
bezig houden.

1. naar aanleiding van een opmerking van den heer Slager (Hillegersberg).
Deze acht het nuttig dat een der keuringsveeartsen bij de warenkeuringsdiensten,
die als vol ambtenaar werkzaam zijn, in de commissie zitting neemt, en daarnaast
een collega, die niet als ambtenaar zich met melkhygiëne bezig houdt.

2. werd van verschillende zijden er op aangedrongen, dat ook een directeur
van een gemeentelijk slachthuis in de commissie wordt genomen.

Aanvankelijk werd gedacht dat het niet noodig zou zijn ook nog een hoofd
van een vleeschkeuringsdienst, die geen practijk uitoefent, op te nemen.

Voordat met de stemming werd begonnen, vroeg de heer Kramer (den Haag)
of Prof. van Oijen, die het initiatief tot deze organisatie nam, ook bereid zou zijn
als lid der commissie aan de werkzaamheden deel te nemen, en hij stelde voor hem
daartoe te benoemen. De. vergadering ondersteunde dit voorstel, dat door den
betrokkene werd aangenomen.

Inmiddels was de voorzitter der Mij., Dr. Dhont, ter vergadering gekomen-
Hij deelde mede dat het Hoofdbestuur in zijn vergadering van den vorigen avond
had besloten zich te onthouden van eenigen daad ter zake van de oprichting van
de groep. Het Hoofdbestuur verwachtte dat ook andere groepen zouden worden
opgericht en dan op een tijd, dat het Hoofdbestuur niet zoo gemakkelijk in de
gelegenheid zou zijn bewijzen van belangstelling te geven. Het wilde voorkomen
dat dan gedacht zou worden, dat de eene groep een andere behandeling zou onder-
vinden dan de andere.

Wegens gebrek aan tijd werd deze verklaring voor kennisgeving aangenomen.
Over de waarde der aangevoerde argumenten werd niet van gedachten gewisseld-

Begonnen werd met de benoeming van een vertegenwoordiger uit de groep der
keuringsveeartsen. Als candidaten werden genoemd de heeren de Graaf (Utrecht),
van Vloten (Rotterdam), Postma en van Manen (Amsterdam). Opgemerkt
werd, dat de heer Postma als lid van het Hoofdbestuur zitting zal nemen. De ver-
gadering gaf er de voorkeur aan althans in den aanvang deze twee functies niet
te combineeren.

De presentielijst telde 19 namen. Uitgebracht werden op den heer de Graaf
9, van Vloten 3, van Manen 4 en Postma 3 stemmen. Er zou dus herstemming
moeten zijn tusschen de heeren de Graaf en van Manen, doch de vergadering
gaf er de voorkeur aan den heer de Graaf bij acclamatie te benoemen.

Uit de groep van dierenartsen bij de K. v. W. werd aanvankelijk voorgesteld
de heer Simons (Enschede), doch ook deze zal als Hoofdbestuurslid optreden.
Daarom werd bij acclamatie benoemd de heer Bosma (Leeuwarden.)

Voor de andere deskundige op het gebied der melkcontróle werden als candi-
daten genoemd de heeren Kramer (Den Haag), van Gelder (Amsterdam) en
Veenbaas (Leeuwarden). Bij gehouden stemming werd de heer Kramer gekozen
met 10 stemmen.

Door het ontbreken van een lijst was het niet goed mogelijk candidaten te noe-
men uit de groep der dierenartsen, die zoowel de practijk als de vleeschkeuring
uitoefenen. Besloten werd de vervulling van deze vacature tot een volgende ver-
gadering uit te stellen.

Van de slachthuisdirecteuren werd als candidaat genoemd de heer Reitsma
(Rheden), die bij acclamatie werd verkozen.

Prof. van Oijen zegde toe de leden der commissie te zullen bijeenroepen om de
verdere organisatie uit te werken, en sloot met een woord van dank voor de op-
komst, de vergadering. C. F. van Oijen.

Het jaarverslag, over 1930, van het Centraal Laboratorium voor de Volksge-
zondheid is uitgekomen, en zal, voor zoover het voor onze lezers van belang is,
in het tijdschrift worden opgenomen.

Nader ontvangen van Dr. R. H. J. Gallandat Huet / 5.— en van G. H. Hom-
mels f 2.50. Totaal 340 bijdragen tot een gezamenlijk bedrag van / 2590.20.

Ondergeteekende bericht den practiseerenden dierenartsen, dat opname van
door hen behandelde patiënten in den vervolge alleen met zekerheid kan geschie-
den, na voorafgegane mondelinge of schriftelijke aanvrage. Daar het aantal van pa-
tiënten vaak grooter is, dan het getal dat in de beschikbare ruimte geplaatst kan
worden, zullen onverwacht toegezonden dieren in vele gevallen geweigerd moeten
worden. Overigens kan opname alleen geschieden op de in het Jaarboekje aange-
geven uren en dienen verder de daarbij vermelde bepalingen in acht te worden
genomen. Klarenbeek.

Voor 21 December moet bij den eerst-ondergeteekende bekend zijn, wie als mede-
lezer voor 1932 wenscht te worden beschouwd. Zoowel de voor 1931 reeds inge-
schrevene, als de nieuwe lezers, die tot een beperkt aantal zich kunnen opgeven,
dienen daartoe het leesgeld over 1932 vóór dien datum te voldoen, daar het be-
stellen van tijdschriften eerst daarna kan plaats hebben en stagnatie met 1 Januari
dient te worden voorkomen. Het leesgeld bedraagt wederom / 10.—.

Vanaf 1 December is de Rijks-seruminrichting overgeplaatst naar de Prof. Poels-
laan, nabij halte Witte Dorp aan de Mathenesserdijk.

Het adres is : Directeur der Rijksseruminrichting, Prof. Poelslaan, Rotterdam
W\\, Telefoon No. 35680.

In een ons toegezonden bericht wordt dit bekende Amerikaansche preparaat
nog eens aanbevolen. Als voordeelen, vergeleken bij pappen en heete compressen,
worden genoemd : zindelijkheid en asepsis, slechts éénmaal in de twaalf uur ver-
verschen.

Bij vonnis van den derden December 1930 heeft het Hof van Cassatie in Italië
uitgesproken, dat : ,,de castratie van dieren, ten behoeve var. het bedrijf en betreffende
groot vee, uitgevoerd door personen, welke niet zijn toegelaten tot de uitoefening van het
beroep van dierenarts, als misdrijf moet worden opgevat."

Deze uitspraak berust op art 53 van de Sanitaire Wetten van 1907. „Niemand
mag het beroep van medicus of chirurg, dierenarts, apotheker, tandarts, phlebo-
toom of vroedvrouw uitoefenen als hij of zij niet in het bezit is van een desbetref-
fend diploma verkregen aan een Universiteit, Instituut of School, daartoe door de
Regeering aangewezen."

Het was niet de eerste maal dat een rechterlijke uitspraak uitgelokt werd over
de toelaatbaarheid van castraties door niet gediplomeerden; door rechtbanken
van lagere instantie werd deze handeling nu eens wel, dan weer niet strafbaar
geacht. Bovengenoemd vonnis zal zeker door de dierenartsen, die zich met castra-
tie bezighouden, met vreugde zijn begroet. L. P. de Vries.

Algemeene Vergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde op Vrijdag
27 en Zaterdag 28 Nov.

Waarschijnlijk doordat de Jaarbeurszaal bezet was, werd de Vrijdagmiddag-
vergadering gehouden in het wat kleiner en benauwde zaaltje van Hotel des Pays
Bas. Behalve het Hoofdbestuur en de afgevaardigden der afdeeling was een vrij
groot aantal leden aanwezig. De vergadering begon ca. 25 minuten te laat, door-
dat de groep keuring van menschelijke voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong
de constueerende vergadering in hetzelfde zaaltje hield en deze niet eerder afge-
loopen was. Tot aller vreugde werd de voorzitterszetel weer ingenomen door
Dr. Dhont, die de vergadering welke eerst op 9 en 10 October zou worden gehouden,
wegens ongesteldheid niet zou hebben kunnen leiden. Een groot deel van den
middag werd aan verkiezingen gewijd, o.a. nieuwe hoofdbestuursleden, een lid
van de redactie van het tijdschrift, een secretaris der Maatschappij, 5 leden en
2 plaatsvervangende leden voor den Centralen Raad.

Verder werden de begrootingen van de Maatschappij en van het Tijdschrift voor
1932, goedgekeurd. Gevraagd werd om een soepeler, gemakkelijker te vouwen
band om het Tijdschrift.

Na deze huishoudelijke werkzaamheden hield Dr. B. J. C. te Hennepe een
voordracht in twee gedeelten over het onderwerp : ,,Dierenarts en pluimveehou-
derij".

Na afloop had het diner plaats in Hotel Pays Bas, waar een 40-tal leden aan-
zaten : naast den Voorzitter had aan de eene zijde plaats genomen Prof. Dr. Müsse-
meier, juist uit Berlijn aangekomen, aan de andere zijde de eenige Nederlandsche
vrouwelijke dierenarts, Mej. Voet. Ook de onlangs van een ernstige ziekte her-
stelde directeur van den veeartsenijkundigen dienst Prof. Dr. Berger was aan-
wezig. Het diner had het gewone geanimeerde beloop. Velen der aanwezigen
gingen na afloop naar de studentensocietiet Symposion, waar zij door de dierge-
neeskundige faculteit van Unitas ontvangen werden.

De Voorzitter opende met een rede waarin hij gewaagde van de moeilijkheden
die inzonderheid de practiseerende dierenartsen ondervingen van de landbouw-
crisis. Deze rede zal in haar geheel in het tijdschrift worden opgenomen.

Na deze openingsrede gaf het oud-hoofd van de v. d. in n. O.-Indie j. L. van
Eck in een causerie een overzicht van de taak van de B. V. Dienst in N. O.-Indië
en wat tot heden bereikt is. Hij projecteerde een groot aantal interessante foto\'s
uit Indië, waaronder eenige, die de Veeartsenijkundige dienst of de veeteelt be-
troffen.

In den nr middag hield Prof. Dr. Müssemfier een voordracht en projecteeide
de nogal lange en populaire film : ,,Over het gevaar v?n de internationale ver-
breiding van het miltvuur" en gaf Prof. Dr. Sjollema in een interessante voor-
dracht een overzicht van zijne onderzoekingen over grastetanie.

Verslag over den Landbouw in Nederland over 1930. Verslagen en Mededeelingen
van de Directie van den Landbouw 1931, No. 2, den Haag. Algemeene Landsdruk-
kerij, Prijs ƒ 1.—.

in de 15 Juli-afl. van dit tijdschrift gaf ik een overzicht van de verschillende
onderwerpen, welke in het toen juist verschenen verslag over 1929 behandeld
werden. Nu zag het Verslag over 1930 het licht en kan ik naar de aankondiging
in de daareven genoemde aflevering verwijzen. Wel wil ik uit de vele gegevens
hier en daar een greep doen.

De uitvoer van versch rund- en kalfsvleesch daalde van bijna 15 millioen K.G.
tot ruim 8 millioen K.G., de invoer van versch vleesch steeg van 232.000 K.G.
in 1929 tot ruim 13 millioen K.G. in 1930, terwijl de invoer van bevroren vleesch,
die in 1929 8£ millioen K.G. bedroeg met bijna 1 millioen K.G. steeg. De uitvoer
van slacht-, melk- en fokvee daalde iets van 35.875 stuks in 1929 tot 34.264 stuks
in 1903.

De uitvoer van paarden is voor de meeste groepen gedaald, die van paarden
jonger dan 3 jaar van 3617 stuks in 1929 tot 2979 stuks in 1930. Ingevoerd werden
in 1913 o.a. 11.409 ponnies en 22.097 slachtpaarden. Het aantal goedgekeurde
hengsten daalde van 680 in 1929 tot 600 in 1930.

Wat de varkensfokkerij betreft nam het aantal beeren en zeugen toe van
resp. 4331 en 221.139 in 1929 tot 5077 en 266.722 in 1930. De uitvoer van versch
varkensvleesch steeg van 15 millioen K.G. in 1929 tot 26 millioen K G. in 193c,
terwijl de uitvoer van bacon terugliep van 47 millioen K.G. tot 43 millioen K.G.

Wat het pluimvee betreft bleven de Witte Leghorns het meest gehouden bedrijfs-
ras. Daarnaast waren vooral van belang de Barnevelders en de Rhode Island
Reds, terwijl eveneens moeten worden genoemd de Witte Wyandottes, de Wel-
samers en de Noord-Hollandsche Blauwen. Omtrent de verbreiding der Barne-
velders kan worden opgemerkt, dat deze in sommige streken naar verhouding
minder toenamen dan andere rassen.

In het Westen des lands schenen zij zelfs af te nemen. Ook het aantal Witte
Wyandottes nam betrekkelijk weinig toe. De Rhode Island Reds breidden zich
vooral in N. en Z.-Holland sterk uit. Voor Welsumers en Noord-Hollandsche
Blauwen kwam ook buiten de oorspronkelijke fokgebieden meer belangstelling.
Het laatste ras leent zich bijzonder voor piepkuikenfokkerij.

Het totaal aantal gelegde eieren kan in 1930 op 2100 millioen geschat worden.
De uitvoer neemt jaar op jaar toe. In 1906 was de invoer nog grooter dan de uit-
voer, in 1930 is de invoer betrekkelijk gering 901.000 K.G., doch de uitvoer aan-
gegroeid tot meer dan 84 millioen K.G. Door de wettelijke uitvoercontróle op de
eieren, ging de reputatie van het Nederlandsche ei vooruit. Aan geslachte hoen-
ders werd bijna 4 millioen K.G. geëxporteerd.

De boterproductie bedroeg in 1930 87 millioen K.G., de kaasproductie 136.9
millioen K.G.

Zoowel boter- als kaasproductie was sedert 1929 nog gestegen. De boter- en kaas-
uitvoer daalde echter eenigszins, die van boter van 47 tot 42 millioen K.G,. die van
kaas van ruim 95 millioen tot 93 millioen K.G. De prijzen daalden belangrijk,
voor boter van ƒ1.82 per K.G. in 1929 tot /1.51 per K.G. in 1930 en voor kaas
van /0.83 in 1929 tot /0.72 per K.G. in 1930. Kroon.

De Seventeenth. Report of the Director of veterinary Services and animal industry

van Zuid-Afrika (Onderstepoort, Pretoria) is verschenen. Het zijn 2 boekdeelen :
Part I en Part II, tezamen 878 bladzijden druks en verkrijgbaar, voor 10 Sh.
ieder, bij The Government Printer, Pretoria.

Dit jaarverslag (over 1930) is, evenals zijn voorgangers, keurig verzorgd ; pa-
pier en druk laten niets te wenschen ; de vele afbeeldingen, waarvan sommige
gekleurd, zijn uitstekend ; de artikels zijn belangrijk en af ; het lezen ervan is een
genot.

De artikels die voor onze lezers belangrijk zijn, zullen in den loop van 1931 door
onze medewerkers in ons tijdschrift worden gerefereerd. Hier volgt een opsomming
van de verschillende artikels en schrijvers :

P. J. du Toit, Immunity in East Coast Fever ; B. S. Parkin, Treatment of
Piroplasmoses with T. 21 ; W. O. Neitz, Blood Parasites of Game in Zululand ;
B. S. Parkin, Antimony Therapy in Trypanosoma brucei infection of Horses ;
B. S. Parkin, Antimosan Therapy in Trypanosoma congolense Infection of Sheep;
B. S. Parkin, Styrylquinoline No. 314 in Trypanosomiases; B. S. Parkin, A
Note on the Diagnosis of Bovine Trypanosomiases.

R. A. Alexander, Heartwater. The Present State of our Knowledge of the
Disease; P. J. du Toit and R. A. Alexander, An Attempt to Attenuate the
,,Virus" of Heartwater by Passage ; C. Jackson, The Microscopic Diagnosis of
Heartwater : A Preliminary Note on the Value of Intima Smears ; J. D. W. A.

Coles, A Rickettsia-like Organism in the Conjunctiva of Sheep ; J. D. W. A.
Coles, An Unknown Intracellular Organism of the Conjunctival Epithelium of
Sheep.

J. Scheuber, Black Quarter and Malignant Oedema : A new method for the
Preparation of a Bi-valent Vaccine against B. chauvoei and Vibrion septique ;
P. S. Snyman, Vibrio foetus as a Cause of Bovine Abortion in South Africa ; D.

G. Steyn, Investigations into the Cause and Transmission of Lumpy Wool af-
fecting Merino Sheep and its Treatment ; A. D. Thomas, Actinobacillosis and
other Complications in Sheep which may arise from the Feeding of Prickly Pear
(Opuntia sp.).

H. O. Monnig, Wild Antelopes as Carriers of Nematode Parasites of Domestic
Ruminants. Part. I ; H. O. Monnig, The Specific Diagnosis of Nematode Infesta-
tion in Sheep ; H. O. Monnig, The Development of Nematode Eggs and Larvae
in Cattle Dung ; H. O. Monnig, A Second Species of the Nematode Genus Acan-
thoxyurus ; H. O. Monnig, Two New Species of the Nematode Genus Hartertia ;

H. O. Monnig, Two New Nematodes from the Suricat ( Viverridae)\', G. A. H. Bed-
ford ; New Genera and Species of Mallophaga ; Bernard Smith, A Study of the
Sheep Blow-flies of South Africa ; D. G. Steyn, The Toxicity of the Pupae of the
Moth Nudaurelia cytherea ;

A. L Malan and J. G. Bekker, Studies in Mineral Metabolism XIV. Inorganic
Phosphorus in the Blood of Pregnant Heifers : A. I. Malan, Studies in Mineral
Metabolism XV. Potassium Iodide in Poultry Farming ; A. I. Malan and G. W. B.
v. d., LiNGENStudies in Mineral Metabolism XVI.The Micro-Determination of some
Inorganic Elements in Blood and Grasses; P. J. du Toit, A. 1. Malan, and
J. W. Groenewald, Studies in Mineral Metabolism XVII. Phosphorus in the
Nutrition of Sheep (2nd Rpt.) ; J. G. Louw, Preparation of Cystine ; G. W. B. v.
o. Lingen, The Effect of Small Quantities of Nitric Acid on the Colorimetric
Determination of Phosphorus ; G. W. B. v. d. Lingen, The fncrease of Inorganic
Phosphorus in Blood containing Lithium-citrate as Anticoagulant ; D. G. Steyn,
The Effects of Sulphur on Merino Sheep.

P. J. J. Fourie, The Haematology and Pathology of Haemonchosis in Sheep ;
G. de Kock, Studies on the Blood of Mice ; G. de Kock, P. J. du Toit, and D. G.
Steyn, Studies on the Aetiology of Dunsiekte or Enzootic Liver Disease of Equi-
nes in South Africa; J. Quin, Photosensitising Influence of Haematoporhyrin on
Sheep and Goats .

J. Qiunlan and G. S. Mare, The Physiological Changes in the Ovary of the
Merino Sheep in South Africa, and their Practical Application in Breeding.

D. G. Steyn, Recent Investigations into the Toxicity of known and unknown
Poisonous Plants in the Union of South Africa ; D. G. Steyn, Investigations
into the cause of Alopecia )Kaalsiekte( in Kids and Lambs.

J. E. Duerden and V. Bosman, Fibre Lengths, Thicknesses, and Qualities in
a Single Wool Staple ; J. E. Duerden and V. Bosman, Staple Lengths and Crim-
ped and Straight Length of Merino Wool Fibres ; J. E. Duerden and D. G. Bell,
Quality Variation, and Distribution in the Fleece of the Merino ; J. E. Duerden
and G. S. Mar£, Rate of Growth of Merino Wool, Month by Month ; D. J. Schutte
and C. A. Murray, The Effect of Barley in the Ration on the Quality of Bacon ;
D. J. Schutte and G. N. Murray, Planes of Feeding for Fattening Steers ; J. W.
Groenewald, The Causes of Variation in the Fat Content in Successive Portions
of Milk.

H. H. Curson, Anatomical Studies No. 19 : Polydactyly in a Springbok and
a Pig ; H. H. Curson and N. T. v. d. Linde, Anatomical Studies No. 20 : Hernia
of the Brain in an Afrikander Heifer ; H. H. Curson, Anatomical Studies No. 23 :
Persistence of Urachus in a Yearling Bull ; D. Sigwart and H. H. Curson, Ana-
tomical Studies No. 24 : Amniotic Adhesion in a Calf ; H. H. Curson, Anatomical
Studies No. 25 : Ankyloblepharon, Monophthalmia, Aplasia N. optici, and Hy-
poplasia Cerebri in a Kid ; C. Jackson, Anatomical Studies No. 26 : Bilateral
Double Ureter and Congenital Hydronephrosis in a Pig ; C. Jackson, Anatomical
Studies No. 27 : An Anomaly of the Flexor Digitorum Pedis Profundus in a Goat;
H. H. Curson, An Unusual Foreign Body from a Jackal ; H. H. Curson and J.
Quinlan, Anchylosis of the Hock Joint in a Steenbok. Vr.

H. G. van Waveren : benoemd tot Gouvernements-veearts ie klasse.
W. C. Ph. Meijer : belast met de dienst in ambtskring Balige.
V. E. C. van Bergen : acht maanden verlof naar Europa, ingaande Aug. 1932.
R. Teljer : op verzoek eervol ontslag uit \'s Lands dienst, ingaande 3 Dec.
I93I-

Dr. H. W. Schiphorst (gouv. veearts) benoemd tot reserve-mil. paardenarts
ie klasse.

J. P. Fooij : (gouv. veearts) bevorderd tot reserve mil. paardenarts ie klasse.
Dr. S. I. M. Mogendorff, den Haag, verhuisd naar Bentinckstraat 131, tele-
foon 551499.

C. Tolhoek, Meppel, verhuisd naar Park 9.
Overleden: J. Kooijman tc Kloosterzande (Z.)

Dr. A. L. Hagedoorn schreef daarover een aardig artikeltje (Klein veeteelt 1931,
No. 600). Dat de hazen in het wild, ondanks hun groote vruchtbaarheid, zich niet
sterker vermeerderen, heeft verschillende oorzaken. De haas heeft vele vijanden :
jagers en stroopers. roofdieren (bunsing, hermelijn, wezel), roofvogels (kraaien enz.).
De pasgeboren haasjes zijn de eerste weken zeer hulpbehoevend ; slecht weer,
langdurige regens kost vele het leven ; ook maaimachines maaien menig jong haasje
het leven af. Ook ziekten (ingewandswormen bv. ref.) komen bij hazen voor.

Het kweeken van hazen in gevangenschap geldt voor moeilijk, gelukt echter uit-
stekend als men zorgt voor doelmatige hokken of omheind terrein met struiken
waar de dieren zich thuis gevoelen. Hazen laten zich zeer goed met konijnen kruisen;
de bastaarden (leporiden) zijn niet, zooals vele andere soort-bastaarden, onvolmaakt
vruchtbaar of steriel, maar integendeel volkomen vruchtbaar. Men kan door verder
fokken vele variaties krijgen. Het belgiese haas-konijn is uit leporiden gefokt.

Jongen van een hazenmoer en konijnen-rammelaar of omgekeerd, lijken precies op
konijnen. Vr.

Friesch rundvee-stamboek 1931. Afl. 79. Leeuwarden, N. Miedema & Co., 1931.
8°.

H. M. Kroon, De koe. Lichaamsbouw en inwendige organen . . 7de dr. De-
venter, N.V. Uitg. Mij. Ae. E. Kluwer. 1931. 4⁰ 86 blz. m. 59 afb.

Verslag betreffende de takken van dienst ressorteerende onder de Directie van
der Landbouw over 1929 en Beknopte verslagen der Rij\'kslandbouwproefstations
over 1929—1930. \'s-Gravenhage, Algemeene Landsdrukkerij, 1931. 8°. / r.—

Verslagen en mededeelingen van de Directie v. d. Landbouw.
Marktlijst 1932. Den Haag, Administratie ,,Paard en Paardenwereld", 1931.

Lijst van officiëele personen, instellingen en vereenigingen op land- en tuin-
bouwgebied. \'s Gravenhage, Algemeene Landsdrukkerij, 1931. 8°. 214 blz. / 1.—
Verslagen en mededeelingen van de Directie v. d. Landbouw. 1931, nr. x.
J. van Woerden, De primaire cultuur van den bacillus tuberculosus typus
bovinus en hare diagnostische waarde. Proefschrift aan de Veeartsenijkundige
Faculteit. Utrecht, Drukkerij fa. Schotanus & Jens, 1931. 8°. 128 blzn.
Atlas international des bovins. Fase. I. Rome, Bestetti et Tumminelli, 1931.
Fase. 1. Hongrie. Carte et texte par E. Moskovits. 56 p. av. 11 fig. et 1 pl.
Hérédité et races. Par le groupe lyonnais d\'Etudes médicales philosophiques et
biologiques. [Par Letard, Cuénot, Léonet e.a.]. Paris. 1931. 12°. 280 p. fr. 15.—
Les éditions du Cerf.

Jeanne Lévy, Essais et dosages biologiques des substances médicamenteuses.
Paris, Masson et Cie., 1930. 8°. 148 p. fr. 28.—

P. Dechambre, Le Chien. Races, Elevage, Alimentation. Paris, Maison Rustique,
1931. 12°. 310 p. fr. 20.—

Report on the acreage and production of crops and number of live stock in Scot-
land. London, H. M. Stationery Office, 1931. 8". Sh. 1.—-
Agricultural statistics, 1930. Vol. 19, prt. 1.
Dept. of Agriculture for Scotland.

B. M. Patten, The embryology of the pig. 2d ed. Philadelphia, P. Blakiston\'s
Son & Co., 1931. 8°. IX 327 p. w. 168 fig. and 1 pi.

J. F. Wall, Practical light horse breeding. Washington, Amer, Remount Assoc.,
1931. 8°. 171 p. w. 100 fig.

E. Kelly and C. J. Babcock, Production of clean milk. Rev. ed. Washington,
Government Printing Office, 1931. 8°. 20 p. w. ill.
U. S. Dept. of Agriculture. Farmers\' Bull. no. 602.

Common animal parasites of horses. By F. Thorp Jr. a. o. Urbana, Agr. Exp.
Stat., 1931. 8°. 20 p. w. ill.

T. E. Woodward, The production of dairy cows as affected by frequency and
regularity of milking and feeding. Washington, Government Printing Office, 1931
8°. 16 p.

A. C. Smith, About our dogs. The breeds and their management. London, Ward.
Lock and Co., 1931. 8°. 448 p. w. 64 full-page ill. and 8 pi. in col. by W. Binks.

A. D. Middleton, The grey squirrel. The introduction and spread of the Ame-
rican grey squirrel in the British Isles, its habits, food and relations with the native
fauna of this country. London, Sidgwick and Jackson, 1931. 8° 107 p. Sh. 4 6
A. L. Anderson, Swine enterprises. London, Lippincott, 1931. 8°. 458 p. w.
195 ill. in text. Sh. 10.6

S. Dickinson antl H. R. Lkwis, Poultry enterprises. London, Lippincott, 1931.
8°. 424 p. w. 251 ill. in text. Sh. 10.6

M. G. Lamond, Horns and hooves. Handling stock in Austra\'ia. London, Coun-
try Life, 1931. 8°. X 214 p. Sh. 8.6

N. G. Smith, Modern methods of stock contro\'. London, Pitman, 1931. 8".
8.5 P- Sh, 3.6

J. P. PpterS and D. D. van Slijke, Quantitative clinical chemistry. Vol. 1.
London, Bailiiere, Tindall & Cox, 1931. 8°. XVI 4- 1264 p. w. 124 ill.

International cattle atlas. Netherlands. Rome, Bestetti et Tumminelli. 1930. 45 p.
w. 14 fig. and 1 pl.

G. Bertoi.ini, Ispezione delle carni : malattie del bestiame da macello, Torino,
Unione tipogr.edit., 1931. Gr. 8°. 787 p. c. 332 fig. Lire 95.—

W. Kruse, Einführung in die Bakteriologie oder Lehre von den Kleinwesen
und ihren Wirkungen. 2te Aufl. Berlin, W. de Gruvter & Co., 1931. Gr. 8°. V
436 S. m. 78 Fig. im Text und auf 1 färb. Taf. M. 13.50

H. Sustmann, Die Kokzidiose der Pelztiere und ihre Bekämpfung. Dresden,
Selbstverlag, 1931. 8°. 19 S. m. 4 Abb. M. 1.10

B. Zondek, Die Hormone des Ovariums und des Hypophysenvorderlappens.
Untersuchungen zur Biologie und Klinik der weiblichen Genitalfunktion. M. Anh.:
Die hormonale Schwangerschaftreaktion aus dem Harn bei Mensch und Tier.
Berlin, J. Springer, 1931. Gr. 8°. X 343 S. m. 121 z. T. färb. Abb. M. 38.—

E. von Angerer, Wissenschaftliche Photographie. Einführung in Theorie und
Praxis. Leipzig, Akademische Verlagsges , 1931. Gr. 8°. VIII 185 S. m. 98 Abb.
im Text und 1 Titelbild. M. 11.—

P. Karstens, Erforschung des Aufbaues führender Herden des Hihenviehs in
Württemberg. Hannover, M. & H. Schaper, 1931. Gr. 8°. 60 S. M. 4.50

Unsere Pferde. Ein Buch von Ross und Reiter. Unter Mitarb. von H. A. Aschen-
born u. A. eingel. von C. B von Mechow. 2te Aufl. Berlin, Safari—Verl., [1931].
Gr. 8°. 186 S. m. Taf. M 8.—

H. Miehe, Die Bakterien und ihre Bedeutung im praktischen Leben. 3te Aufl.
L eipzig, Quelle & Meyer, 1931. Kl. 8°. 141 S. m. 32 Abb. im Text. M. 1.80

Germinfassliche Belehrung über die nach dem Viehseuchengesetze vom 26 Juni
1909 der Anzeigepflicht unterliegenden Seuchen. Bearb. im Reichsgesundheits-
amte zu Berlin. Ausg. 1931. Berlin, J. Springer, 1931. 8°. 59 S. M. 0.80
Molkerei-Kaier.der. Bearb. und hrsg. von der Schril\'tlcitung der Molkerei-Zei-
tung. Jg. 39, 1932. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, [1931]. Kl. 8°. 120 u. 128 S.
m. 1 Kte. M. 2.—-

G. Kendl, Der Bienenroman. Leipzig, Insel.-Verlag, 1931.8°. 236 S. M. 5.--
Th. Kitt, Der tierärztliche Beruf und seine Geschichte. Stuttgart, F. Enke,

H. Hoffmann, Leitfaden für histologische Untersuchungen an Wirbellosen
und Wirbeltieren. Jena, G. Fischer, 1931. Gr. 8°. VIII -f 200 S. m. 206 Abb. im
Text. M. 12.—

F. Knoop, Oxydationen im Tierkörper. Ein Bild von den Hauptwegen physio-
logischer Verbrennung. Stuttgart, F. Enke, 1931. 4°. 37 S. M. 3.60

Sammlung ehem. u. ehem.-technischer Vorträge. N. F. H. 9.
A. Kreuz und K. Späh, Wildpferde einst und jetzt. Essen, Fredebeul & Ivoenen,
[1931]. 8°. 46 S. m. Abb. u. 1 Ivte M. 1.—

Milchwirtschaftliches Taschenbuch. Begr. von Martiny. Hrsg. von W. von Alt-
rock. Jg. 55. 1932. Tl. 1. Berlin, P. Parey, [1931]. Kl. 8°. 96 Bl., 112 S., 1 Kte.

j. Scheider, Schweinezucht und Haltung. 7te Aufl. Leipzig, Hachmeister &
Thal, [1931]. Kl. 8°. 44 S. m. 9 Abb.
Lehrmeister-Bücherei. Nr. 65.

Bericht über die Tätigkeit des Bakteriologischen Instituts der Landwirtschafts-
kammer für die Provinz Sachsen zu Halle a. S. 1930. Erst, von H. Rautmann.
Halle, W. Kersten, 1931.

Verhandlungen des ersten internationalen Kaninchenzüchter-Kongresses, Leip-
zig 1930. Hrsg. von H. Nachtsheim. Leipzig, Zeitschrift f. Pelztier- und Rauch-
warenforschung, 1931. 8°. 283 S. m. 19 Abb. und 7 Bildertaf.

Gatermann\'s landwirtschaflicher Schreib- und Taschenkalender für Tierzüchter.
Hrsg. von W. Gatermann. Jg. 11, 1932. Tl. 1, 2. Hannover, M. & H. Schaper,
[1931J. Kl. 8°. 136 Bl., 36; 164 S. m. Abb. M. 3.50

Internationaler Tierzucht-Atlas, f. Die Rinder Deutschlands. Hrsg. vom „Institut
international d\'agriculture". Rom. 1930. 2⁰ obl. 63 S. m. 18 Rassenbild, und 1
Krte.

M. Hainisch, Die Viehzuchtwirtschaft mit Weide- und Güllebetrieb auf dem
Gute Jauern. Graz, L. Stocker, 1931. 8°. 24 S.

H. Bollinger, Die Nutriazucht. Praktische Anleitung für Anfänger. Hannover,
M. & H. Schaper, 1931. 8°. 79 S. m. 37 Abb. M. 3.50

W. Nöller, Die nächsten Verwandten der Blutflagellaten und ihre Beziehun-
gen zu den blutbewohnenden Formen. Leipzig, A. Barth, 1931. 4⁰. 203 S. m. 28
Abb. im Text. M. 32.—

Hindbuch der pathogenen Protozoën. Hrsg. von W. Nöller. Lief. 13.
F. Schultz, Die deutschen Merino-Stamm-Schäfereien. Hannover, M. & H.
Schaper, 1931. Gr. 8°. 190 S. M. 10.—

Taschenkalender für Fleischbeschauer und Trichinenschauer. Hrsg. von P.
Heine. Jg. 5. 1932. Hannover, M. & H. Schaper, 1931. Kl. 8°. 200 S. M. 3.—-
O. Hess und A. F. Hess, Das Wissenswerteste über die Ernährung des Menschen.
Die Ausschrotung des Fleisches der Schlachttiere, Vorrichten und Teilen von
Fleisch . . 2te Aufl. Leipzig u.s.w., Deuticke, 1932. Gr. 8°. 50 S m. 26 färb. Bil-
dertaf., 2 färb, und 3 schwarzen Fig. im Text M. 2.—
Lomberg, Durch zeitgemässe Fütterung zu höherer Rente. Kurze Anleitung
zur Fütterung unserer Tiere nebst Beispielfutterrationen, Futtervoranschlag und
Preistafel zum Ablesen des jeweilig preiswürdigsten Handelsfuttermittels. Hildes-
heim, Molkerei-Zeitung, 1931. 8°. 44 S. m. 1 Taf. M. 1.30
Biesse, L\'émasculation par écrasement du cordon. Thèse de Paris. 1931.
Chollet, Intoxication des moutons par les extraits de fougère mâle. Thèse de
Paris. 1931.

Hamedy, De l\'aptitude des animaux à la production des antitoxines diphtéri-
que et tétanique. Thèse de Paris. 1931.

Placidi, La réaction de Vernes à la résorcine dans le diagnostic des tuberculo-
ses animales. Thèse de Paris. 1931. du Buy.

	193°	1920	1924
Groningen ...........	4°5	2534	5181
Friesland............	3343	7495	16048
Drenthe.............	344	34°9	7478
Overijssel............	576	3584	8350
Gelderland...........	1611	9515	13338
Utrecht .............	4547	1491	454°
Noord-Holland .......	6689	4042	8196
Zuid-Holland........	9107	5275	9599
Zeeland .............	61	257°	2547
Noord-Brabant.......	296	8429	9326
Limburg.............	14	4936	4327

				Positieve bacteriol.
	Nood-	Gestor-	Normale	bevinding
	slachting	ven	slachting	Nood- slachting	Gestro- ven
Paard ................	29	6	_	3 (10%)	0
Rund ................	219	61	—	8 ( 4%)	0
Varken................	7¹	7	—	13 (21%)	0
Kalf .................	67	15	i Gaertn infectie.	4 ( 6%)	2 (14%)
Schaap ...............	3	3	—	0	0
Geit..................	2	—	—	0	0

	Gewicht in kilo\'s 2i Sept.	Gewicht in kilo\'s i Oct.	Gewicht in kilo\'s 11 Oct.	Gewicht in kilo\'s 21 Oct.	Gewicht in kilo\'s 31 Oct.	Gewicht in kilo\'s 10 Nov.
Groep IX : gestorven voor	de proef.

	Gewicht	Gewicht	Gewicht	Gewicht
	in kilo\'s	in kilo\'s	in kilo\'s	in kilo\'s
	21 Oct.	31 Oct.	10 Nov.	22 Dec.
Hok 14 : No. i ......		i6i	19	40
2 ......	M	M		35i
3 ......	i3i	15	19	38

^ tH
4». Co 4* M j	O
o. o. d. c. !	a	o.
p p p p	p	p
Oq aq crq Crq !	oq	oq
	CD	CD
3 3 3 3 1	3	3

112 ....	5óè	63	70	74	83
114 ----	55 è \'	6o£	7¹	77	85
115 ----	40	43	49	57	62$

	Gewicht 21 Sept.	Gewicht i Oct.	Gewicht 11 Oct.	Gewicht 21 Oct.	Gewicht 31 Oct.	Gewicht 11 Nov.
Groep	I :
No.	138 ....	244	27è	3°*	33	37*	40
	139 ----	22	27*	284	33*	39	42
				(kreupel ligt steeds, groeit goed)
	141 ....	21*	25	28i	33	38	40
	146 ....	24 i	28	31	38è	37*	45
Groep	II :
No.	137	32 i	35*	39	44*	46	50*
	140 ....	19	214	25*	31	32*	4°*
	145	27*	32	37	44	41*	50*
	146 ----	33	38*	43	49i	53*	57

III :	alle hadden	tijdens enting	temperatuur van	40—40.4⁰ C.
199	---- 15		16	17*	23*	26	30
201	.... 13*		16*	17	23	24	29*
204	124		13*	18	20	22*	29
206	17		17	\'7*	23	26	30*

ni	I2i	15	33
ni	I5i	i9i	35
ioi	I2i	M	29
Mi	I2i	16	36
!2i	12	14	30
i i	12	16	32
i i	!3	18	39i
I I	I I	i5i	31

		Gemiddeld	Waarde in % van
Orgaan	Diersoort	gewicht.	den gebruikelijken vleeschprijs.
kop	rund	10 KG.	25%
tong		i K.G.	100%
longen		5 K.G.	50%
	kalf, varken	1 K.G.	50%
,,	schaap	0,5 K.G.	50%
lever	rund	7 K.G.	100%
	kalf, schaap	1 K.G.	100%
	varken	2 K.G.	100%
milt	rund	i K.G.	50%
	kalf, varken	0.25 K.G.	50%
nieren	rund	1 K.G.	100%
	varken, schaap	0.25 K.G.	100%
	kalf	I K.G.	100%
hart	rund	2 K.G.	100%
,,	kalf, varken, schaap	0.25 K.G.	100%
ruw vet	rund	—	40%
voormagen	rund	20 K.G	25%
-	schaap	2 K G.	25%

	gemiddelde	hoogste	laagste
	pH	PH	pH
Vleesch, direct na het slachten ....	6.7	6.8	6-5
Vleesch, 18 uur bewaard..........	6.2	6.4	6-5
Vleesch, (pasar), organolept. goed . . .	6.1	6.2	6.0
Vleesch, organoleptisch bedorven . . .	—	7-4	6.4

	Rund		Varkens-	Paarden-
	vleesch	vleesch	vleesch
Tijd na het slachten		PH		pH	pH
	T3	s	S	*o	V	V	■ti	V	<ü
	•3	bc	bo	I	8	6C rt	B	5	W>
	0> bc	0 ja	rt	bc	•Ö	3		•a
a. direct na het slachten .......	6.6	6.8	63	6.4	6.5	6-3	6.6	6.7	6-5
b. 1 x 24 uur na het slachten . . .	57	5-9	5 5	^: 5-9	6.2	5-7	6.0	6.1	5-8
c. langer dan 1 X 24 uur na het
slachten....................	58	6.2	5-55	1 5-9	6.1	5-7	6.15	6.2	5-9
d. bij bederf .................		7-8	6-3		(70)	6.5 _	—	(7-1)	6.3

Serum	Titer	i : 200	i : 400	i : 800	i: 1600	1:3200	I \'.64OO	1:12800	1:25600	NaCI
97............	i: 8000	1)4—	3	2	₂_	1	I	±	_	_
uipestifer.....	1:25000	4—	3	3—	2	2-	1	i	i-	—
IERTRYCKE ....	1:20000	2	2	2	2-	1	I	i	-	—
CHOITMllLLF.fi . .	1:20000	—	—	—	---	-	-	-	-	—
Int. Gaertner .	1:40000	—	—	—	-	-	.—	-	—-	—
\'. typhi murium	1:20000	—	—	—	- -	-	—	—	; -	—

Cultuur	I : 100	i : 200	i : 400	i : 800	i: 1600	1:3200	i:6400	i:i2800	1:25600	NaCI
37 .............	4	4	3	2	2	1	i	±		_
ertr, R. S. I.....	3	3	3—	2	2—	±	—	—	—	—
;hottmi\'iller 2497	2	2	2—	2—		—	—	—	—	—
ripestiffr 11......	4	4	4—	3	3—	2—	i	±	—	—
reslau 332........	2	2	2	2	i	±	—		—	—
ewport .........	2	2	2	2	I	i	±		—	—
eukirch.........	4—	4—	3—	2	1	i		—	—
	3	3	3—	2—	i					—

Cultuur	i : ioo\|	: 200	i : 400	i : 800	i: 1600	i :3200	1:6400	1:12800	1:25600	Ni
797 .....-........	3	3—	3—	2	i	¹	±	—	—	-
Aertr. R. S. I.....	2	2—	i	i	—		—	—	—	■i
Schottmüller 2497									—i !	■ï
Suipestifer 11......	3	3	3	2	2	1	i	—	—	-
Breslau 352........	2— ,	2—	1	—	—	—	—	—	—	1
Newport..........	2	2—	ï		—	—	—	—		-
Neukirch .........	2	2	1							-
Parat. C..........	2	²	1	±

		to
-p.
a.	cl	O.
w	p	p
ira	oq	Oq
cd	cd	cd
3	3	3

Lactatieperiode	M ± m(M)	a J- m(o)	V
EERSTE	- (1912)	3128.95 ± 45.05 K.G.	555 39 ± 3^{i 8}5 K.G.	17-75
TWEEDE	- (1913)	3800.00 4; 48.40 K.G.	596.77 ± 34-25 K.G.	15 7°
DERDE	- (1914)	4289.47 ± 57.40 K.G.	7°7-⁶5 ± 40-59 K.G.	16.49
VIERDE	- (I9I5)	5014.47 ± 60.58 K.G.	750.19 ± 43.03 K.G.	14.96
VIJFDE	- (I9J6)	4998.68 ± 54.53 K.G.	672.27 ± 38.56 K.G.	13 45
ZESDE	- (!9I7)	4613.16 ± 52.35 K.G.	645 37 ± 37 °² K.G.	13 99
ZEVEND1-	(1918)	4578 95 ± 56-5° K G.	696.56 39.95 K.G.	15.21

Lactatieperiode	M	±	m(M)	n	±	m(a)	V
EERSTE	- (1912)	3-3743	-j-	0.0202 %	02495	±	0.0143 %	7 39
TWEEDE	- (1913)	3 3862		0.0222 %	0.2740	±	0.0157 %	8.09
DERDE	- (1914)	3-3592	±	0.0209 %	0.2580	±	0.0148 %	7.68
VIERDE	- (1915)	33105	±	0.0215 %	0.2650	±	0.0152 %	8.01
VIJFDE	- (1916)	3-3447	±	0.0211 %	0.2604	±	0.0149 %	7-79
ZESDE	— (1917)	3-2987 ±	0.0212 %	0.2615		0.0150 %	7 95
ZEVENDE	- (1918)	3.2072	±	0.0220 %	0.2712	±	0.0156 %	8-45

Lactatiejaar	n	M ± m(M)	0 ± m(ö)	V
1912	1323	3090.17 ± 16.53 K G.	601. i 7 ± 11.69 K G.	19	5
1913	1331	3I53-34 ± ^{16 00} K.G.	584.01 11.32 K G.	18	5
1921	2160	3036.11 i 12.00 K G.	557.84 ± 8.49 K.G.	18	4
1922	2031	3119.69 ± 13.43 K G.	605.24 ± 9.50 K.G.	19	4
1927	14°3	3240.84 ± 17.23 K G.	645.29 ± 12.18 K.G.	19	9

ni	I2i	15	33
ni	I5i	i9i	35
ioi	I2i	M	29
Mi	I2i	16	36
!2i	12	14	30
i i	12	16	32
i i	!3	18	39i
I I	I I	i5i	31

Bacillen stam	Graad van infectie bij
cavia\'s	konijnen	kippen
Bovine........			O
Humane ......			O
Aviaire.......	O

Dr. van der Kamp,	Groningen- Drenthe	22
Kingma,	Friesland	\'4
Dr. Reitsma,	Gelderland -Overijssel	20
Dr. de Graaf,	Utrecht	>5
Klohil,	Noord-Holland	16
Kranenburg,	Zuid-Holland	\'9
van Baak,	Zeeland	13
Moi.endi.ik ,	Noord-Brabant	"9
J ansen,	Limburg	-3

Volledig bekend zijn de perioden :	Aantal Koeien	In %
1912		1706	100 %
1912	en 1913 ................	^J3²3	77-5 %
1912,	1913 en 1914 ..............	94¹	55-² %
1912,	1913. 1914 en 1915 . ..........	644	37-7 %
1912,	1913. 1914. \'915 en 1916........	445	26.1 %
1912,	1913, 1914, 1915, 1916 en 1917......	2 74	16.0 %
1912,	1913, 1914, 1915, 1916, 1917 en 1918 . .	152	8.9 %

Lactatieperiode	Melkj aa ropbrengst	Vetgehalte
1912	100	%	100 %
1913	121	%	100 %
1914	\'37	%	100 %
1915	160	%	98 %
1916	160	%	99 %
1917	147	%	98 %
1918	146	0/ /o	95 %

Lactatiejaar	n	M	± m(M)	0 ± m (0)	V
1912	13²3	3-3⁰48	± 0.0076 %	0	2768 ± 0.0054 %	8.4
1913	¹33¹	3 3733	± 0.0081 %	0	2944 ± 0 0057 %	8-7
1921	2160	3 5208	± 0.0063 %	0	2938 ± 0.0045 %	8-3
1922	2031	3-5444	± 0.0065 %	0	2932 ± 0.0046 %	8-3
1927	1403	3-6525	± 0.0079 %	0	2944 ± 0.0056 %	8.1

	Distributie der	waargenomen	Distributie der frequenties voor
Klasse-	frequenties in :	n -	1000 :
waarde
1912	1912	1912	1927
2-4 %	2	—	2
2-5 %	2		2
2.6 %	9	i	7	i
2-7 %	13	i	10	i
2.8 %	32	0	24	0
2.9 %	68	8	5°	6
30 %	86	6	65	4
3.1 %	169	3i	128	22
3-2 %	214	76	162	54
3.3 %	170	84	127	60
3-4 %	163	161	123	"5
35 %	153	164	116	117
3 6%	i°5	173	79	123
37 %	59	186	45	132
3-8 %	37	160	28	114
3-9 %	24	130	18	93
40 %	10	85	8	61
4-i %	3	72	2	5¹
4-2 %	2	27	2	19
43 %	2	21	2	15
44 %	—	15	—	11
4-5 %	—	—	—	—
4-6%	—	2	—	i
In toto	1323	1403	1000	1000

			Het vetgehalte van de	me/ A rfer	hinderen in procenten; interval	: 0.1	0/ /o-
		2.6	2.7	2.8	2.9	3°	3\'	3-2	3-3	3-4	3-5	3-6	3-7	3-8	3-9	4.0	4-\'	4-2	4-3	4-4	4-5
	2-5	I																				I

	2.6				I	I	i								Correlatietafel					3
	2.7						j	I	2						No. 2A						4

	2.8				I	I	2			i	i										7
	2.9		I		2	4	5	3	I	5	1	¹	i									24
	3°				2	12	9	3	8	8	2	2		I								47
	3-1				3	6	13	9	13	12	8	3	4									72
C S	3-2		1		2	IO	6	25	22	12	11	7	6	5	i	i						109
X <¹>	3 3			2	6	9	12	14	31	16	14		7	5	4	2						139
^ s	3 4				2	7	12	19	26	23	19	11	\'3	3	5	2	I					143
	3-5				9	5	8	13	15	19	^J4	18	15	\'3	6	3						138
	3-6			I	I	I	9	10	15	19	\'7	16	16	11	6	3	I		I			127
*«	3-7				2		5	3	7	16	11	12	10	4	5	2		I				78
öx>	3-8					I		2	4	7	8	9	6	2	3	I	4	I				48
<*> S3	3 9 4° 4¹							2 I	9 2 2	i	5 4 3	4 2	8 --- 3 --- I	3 2	3 2	2 I						34 18 9
	4 2							i		i						I						3
	4 3										•				I				I	3
	4-4							i											i
I	1	A	C7		I flh IIC7				M ! M	t8			j

Indicator.	4 dg. oud r. vleesch.	versch ge- sl. vrk. vl.	hetz. na 24 u.	r. vl. 6. u. n. sl.	hetz. na 24 u.	prd. vl. 24 u. n. sl.
M. R.	5-5	5-8	5-5	—	5-5	5-5
B. K. P.	5-9	6.0	5-7	6-5	5-9	6.0
B. T. B.	—	6.1	<6.0	6-5	<6.0	6.1

Groep I		Groep II
24 Maart—22 April \'	38	24 Maart—28 April	37
22 April—27 Mei	34	28 April—19 Mei	36
27 Mei—9 Juni	33	19 Mei—27 Mei	35
9 Juni—28 Juli	31	27 Mei—2 Juni	34
		2 Juni—24 Juni	32
		24 Juni—30 Juni	3°
		30 Juni—7 Juli	27
		7 Juli—14 Juli	25
		14 Juli—28 Juli	21

ni	I2i	15	33
ni	I5i	i9i	35
ioi	I2i	M	29
Mi	I2i	16	36
!2i	12	14	30
i i	12	16	32
i i	!3	18	39i
I I	I I	i5i	31

Bevindingen bij levende en geslachte keuring	pH cijfer na	Opmerkingen
		slach-	6	12	18	24	2	3	4	5	6	7	8	9	10	n	12	13
		ting	uur	uur	uur	uur	etm.	etm.	etm.	etm.	etm.	etm.	etm.	etm.	etm.	etm.	etm.	etm.
i.	In nood geslachte koe wegens tympanie, uitbloeding
	onvoldoende, vleesch vochtig en zuur riekend ....					5-8	5-7	5-7	5-7	57	5-7	—	5-7	5-7	—	5-8
2.	Koe met kazige pneumonie, normale L T ......		6-5		6-5		5-8	5-8	5-8	.5-8	5-8	5-8	5-8	5-8
3-	Koe gezwollen uier, L. T. 40°.2 C...........						6.1	6.1	6.1	6.1	6.1	6.1		6.4	6.8				Gestaakt we-
4-	Pink met gezwollen gewrichten, norm. L.T.....					6-3	6.3	6.5											gens bederf.
5-	Koe liggend aangevoerd, paraplegia postpartem, L. T. 39⁰.6 C., embolische pneumonie, vleesch vochtig . .							6-3	6-3	6-3	6.3	6-3	6-3	6-3
6.	Koe chronische distomatose, vergroote lever, vleesch droog, fascies vochtig ..............					6-3	6-3	6-3	6-3	6.3	6-3	6-3	6.3	6-3					i\'
7-	Koe met absces in den buik gepaard met lokale peri- tonitis, vleesch licht hydraemisch .........					6-3	6-3	6-3	6-3	6-3	6-3	6.4
8.	Koe met traumatische pericarditis, vleesch aan borst en																		betreft het
	buik nat, in rug, schouders en achterbeenen droog .		6.8			6.4	6-3	6-3	6-3
																		oogenschijn- lijk normale
9-	Tuberculeuze goed bevleesde koe met lymphatisch vet					6-5													vleesch.
IO.	In noodgeslachte koe met baarmöederruptuur en aansluitende peritonitis, slechte uitbloeding .....			6.6		6.8	6.9		7-3								i •
11.	Pink met purulente gewrichtsontsteking ; L. T. 40°.1 C., endocarditis rechter boezem met embolische verspreiding in de longen...................			6-5	6.7		6.7	6.7	6.7	6.7	6.7	6.7	6.7
12.	Pink met tympanie en deswegen doorgestoken ....					6.7	6.7
13-	Koe normale L. T., gedissemineerde pneumonie met petechien in de nieren...............	7	6.8	6.8	6.8	6.7	6.7
\'4\'	Koe met endometritis, normale L. T., uitbloeding on- volledig .....................					6.8
15-	Koe met tympanie en gezwollen lgl. subiliacae ;							6.7				6.8	6.8	6.8
	algemeene tuberculose met cachexie . ........							6.8	6.8	6.8
16.	Magere koe met algemeene tuberculose, vleesch hydrae- misch ......................		6.9	6.9	6.9	6.9
17-	Koe met metritis, peritonitis fibrinosa, licht-ichoreuze													6.9	6.9	6.9
reuk aan het vleesch...............	7-1			7-¹	6.9	6.9	6.9	6.9	6.9	6.9	6.9	6.9
18.	Koe met chronische nephritis, embolie in de longen,		7		7-3		7-3	7-3	7-3	7-3	7-3	7-3	7-3

1 \' /	193-874
-	836.01
-	>395-56
-	11840.08
/	1625.50
-	1176.—
-	1365—
-	2058.—
-	1880.—
-	1323 —
-	1890.—
-	819.—
-	640.50
-	5°4-—

/	9600	—^:\'1
-	908	58²)
-	1269	97
-	■2 74	10 S
-	500	—
-	188	35
-	135	55
-	111	45
-	67	124
-	73	78
-	237	3°
-	46	i7è
-	687	—
-	687	—
-	204	94
	134	36
-	14610	58
/	29736	26J

ONTVANGSTEN.	UITGAVEN.
Deposito-saldo Twentsche Bank..........	/	900	_	12 maandelijksche uitkeeringen a / 40.—.....	/	480
Saldo Nutsspaarbank...............	-	260	59	Porto\'s en zegels................	-	2	40
Terug van extra-uitkeering 1928.........	-	1030	—	Deposito-saldo Twentsche Bank..........	-	1000	—
Gekweekte rente.................		58	83	Saldo Nutsspaarbank ..............		767	02
	/	2249	42		/	2249	42

ONTVANGSTEN :	Ontwerp	Ontwerp	Uitkomsten	UITGAVEN:	Ontwerp	Ontwerp	Uitkomsten
	1932	1931	193°		1932	1931	1930

BEGROOTINGSPOST	Werkelijk uitgegeven.	Af wegens bijzondere subsidie.	Vergelijk- baar met begrootings- post.	60 c 0 0 0 £ 60 " CU m	Meer dan geraamd.	Minder dan I geraamd.
Aantal vellen......	87i		87i	75	12 i 1
UITGAVEN:
Kosten van drukken, bin- den enz........ Cliché\'s en tabelwerk . . . Meerdere kleine letter . . Porti verzending tijdschrift Aan overdrukken en bijz. drukkosten ..... Honorarium medewerkers Honorarium vertalingen . Honor. redactie .... Voorschotten en kleine uit- gaven ........	/ 9 328-35 640.64 - 147-83 379.02 - 5°3-i5 - J.187.— - 172.— 600.— - 283.98	1 305.—	/ 9-328.35 - 640.64 - 147-83 379.02 198.15 - 1.187.— - 172.— 600.— - 283.98	/ 8.250.— 500.— 200.— 400.— - 2.250.— - 35°- — 600.— - 35° —	/1.078.35 - 140.64 - 198.15	/ 5217 - 20.98 -1063.— - 178.- - 66.02
Totalen........	/13.241.97	/ 3°5-—	/12.936.97	fi 2.900.— af	/ ^I4^I7-^I4 - 1380.17	/ 1.380.17
Meer uitgegeven dan ge- geraamd .......
				/ 3⁶-97
ONTVANGSTEN:
Van de Maatij. v. Dierge- neeskunde ...... Voor advertentiën .... Voor abonnementen en ver- kochte deelén..... Bijdr. van derden ....	/ 9.000.— - 1.682.54 - 1.795-26 - 850.75	/ 305 —	/ 9.000.— - 1.682.54 - 1-795-26 - 545-75	/ 9.000.— - 2.500.— - ¹ -3⁰°- — 100.—	/ 495-26 - 445-75	/ 817.46
Totalen........	/13-328.55	/ 3°5-—	/i3 023.55	/12.900.— af	f 94^{1 01}- 817.46	f 817 46
Meer ontvangen dan ge- raamd ........
				/ 123 55

Jaar	Aantal vellen	Kosten	Ontvangsten	Saldo
Totaal	Per vel	v. d. Mij.	v. derden	Batig	Nadeelig-
1923	58	/ 10617.86	/ 183.—	/ 7920.38	/ 2697.25		ƒ 82.02.-
1924	72	- 11636.56	- 161.60	- 7405-49	- 4²3i-09	/ 94-51
1925	76	- 12008.18	- 15920	- 7333-80	- 4686.38	- 508.20
1926	73	- "933-51	- 163.61	- 8000.—-	- 3933-51	- 105
1927	74	- 12543.58	- 170.—	- 8500.—	- 4169 28	- 123.70
1928	80	- 12994.66	- 165.—	- 9000.—	- 4176.92	- 295.96
1929	88\|	- 14634.58	- 164.—	- 9600.—	- 4626.16		- 407.42-
1930	87*	- 13221.97	- 151-54	- 9000 —	- 4328.55	- 8658

2	c.c./kg. Mortaliteit	0 %
3	c.c./kg.	0%
5	c.c./kg.	60 %
10	c.c./kg.	60 %
I	c.c./kg. Mortaliteit	0 %
2	c.c./kg.	0 %
3	c.c./kg.	0 %
5	c.c./kg.	40%
10	c.c./kg.	40%
20	c.c./kg.	60 %

	na i uur	na 3 uur	na 1 uur	na 3 uur
Monster I	345	135	220	171	2030
Monster 11 .	98	Oo	36	37	1689
Monster III .	C\'3	29	12	^!5	1185
Monster IV .	313	179	75	85	1970
samen .... in verhouding	819	403	343	305	6874
2.7	1.3	i. i	1	22.5