179, 188, 226, 234, 240, 245, 249, 252, 293, 300, 302, 305,
311, 337, 345, 352, 355, 393, 404, 411, 416, 419, 420, 449,
468, 470, 474, 505, 512, 521, 522, 530, 535, 573, 581, 589,
592, 594, 601, 629, 630, 632, 634, 639, 685, 691, 712, 745,
752, 755, 759, 769, 805, 809, 865, 876, 889, 895, 917, 925,
929, 942, 969, 982, 985, 988, 1025, 1039, 1048, 1050, 1081,
1092, 1101, 1105, 1137, 1148, 1152, 1162, 1163, 1168, 1193,

1251, 1261, 1265, 1269, 1276, 1277 1307. 1318, 1325, 1328
Avertine ...................................................... 74, 92

Bibliografie. .. 54, 110, 220, 389, 500, 624, 741, 860, 964, 1078, 1187, 1304
Bindweefsel, Algemeene functie van het — en de niet specifieke therapie

322, 336, 382, 392, 403, 457, 491, 504, 511, 529, 572, 591, 600, 638,
716, 737, 751, 758, 822, 924, 928, 963, 987, 1014, 1047, 1067, 1091,

Maladies, Les — des animaux transmissables ä 1\'homme (Panisset) .... 953
Meerschweinchen, Das —, seine Zucht, Haltung und Krankheiten (Dr.

Vleeschkeuringswet en haar uitvoering (Lietaert Peerbolte en Berger) 1296
Wahrheid und Dichtung in den Reiter- und Pferdegemälden enz. (Dr.

Bos, Dr. W. P. C.. . 39, 91, 256, 257, 265, 266, 270, 421, 480, 529, 792, 903. 1290
Bosma, Dr. ƒ., Verloop en genezingskansen van streptococcen-mastitiden

Büchli, Dr. K., Abortus infectiosus (Bang) onder dc runderen in Nederland 125
Büchi.i, Dr. K., De infectiewegen bij het besmettelijk verwerpen van het

416, 601, 721, 824, 826, 1092
Clarenburg, Dr. A. en van Heelsbergen, Dr. T., Necrobacillosis bij het

Clarenburg, Dr. A., Subcutane cyste met corpora libera bij het varken 311
Clarenburg, Dr. A. en van Heelsbergen, Plaveicelcarcinoom in neus en

Clarenburg, Dr. A. en van Heelsbergen, Botryomycose bij het varken. . 601
Clarknburg, Dr. A., Bacteriologische en serologische onderzoekingen in

740, 804, 960, 1018, 1072, 1075, 1183, 1302
Diaetetische behandeling van door ondoelmatige voeding zieke en achter-
lijke jonge honden en katten (Flohil).............................

Electrische doorstrooming, Werking van — op dieren (Roos en Koopmans) 1193
Electrische doorstrooming, De bloedvoorziening van de hersenen bij —

403, 428, 446, 495, 566, 569, 594, 621, 667, 668, 671, 682, 718, 738.
751, 794, 797, 802, 822, 852, 907, 958, 1004, 1017, 1070, 1120, 1132,

1181, 1297, 1298. 1332
Graaf, Dr. C. de, Toepassing van de kook- en braadproef in de vleesch-

Haemangioma cavernosum in de subcutis van een varken (Clarenburg) . . 416
Hf.elsbergen, Dr. T. van, en Dr. A. Clarenburg, Necrobacillosis bij hei

Inkrimping van den veestapel. Beperking der melkproductie (v. d. Plank) 188, 1249
Inkrimping van den veestapel, tegelijk een selectiemaatregel ? (Sybesma) . . 300

719, 721, 769, 793, 795, 925, 1006, 1010, ion, 1050
Jansen, Dr. Jac. en Dr. Otto Nieschulz, Infecteeren van muizen met

Kaay, Prof. Dr. F. C. van der, Graviditeitsonderzoek en Hormonen.... 169
Kalfziekte, zie Melkziekte.

Klarenbeek, A. en A. M. Ernst, Het dooden der pelsvossen op de fokkerij 1261
Ki.arenbeek, A., H. Veenendaal en Mej. J. Voet, Ons oordeel over per-

Kooi, W. van der, Een geval van leptomeningitis tuberculosa bij het rund 985
Kook- en braadproef, Toepassing van de — in de vleeschkeuring (de

493, 568, 617, 680, 801, 835, 914, 956, 1016, 1068, 1131, 1178, 1224, 1297, 1336
Maatschappij voor Diergeneeskunde :

Magnesiumchloride-oplossing. Verzadigde — (Mg.Cl₂) een bij het faeces-
onderzoek voor de praktijk geschikte vloeistof voor aantoonen van z.g.

Mulder, D., Amputatie van beide klauwen van een voorbeen bij het rund 419
Myiasis bij schapen door larven van Lucilia sericata (Baudet en Nieschulz)

Necrologieën: G. H. Heering 42; M. C. Reisinger 211; D. de Fluiter
277 ; Prof. Dr. H. M. Kroon 281 ; H. A. Driessen 367 ; ,/. M. A. van
Nes 438 ; K. F. Wiersum 615 ; J. Plet 672 ; H. Veenstra 675 ; J. Ma-

740, 800, 860, 916, 1024, 1078, 1130, 1187, 1342
Pharmacologische en klinische onderzoekingen (Klarf.nbeek, Veenendaal.

Schoon, Dr. J. G., Ervaringen bij het onderzoek op cysticercus inermis .. 17
Schoon, Dr. J. G. en A. Ooms, Een paratyphus (Gaertner) bevinding bij

Transplantatie..........................................................................................................\' 17 \'

393, 428, 449, 495, 569. 581, 594, 616, 621, 668, 679, 682, 718, 735,
738. 797, 802, 833. 852, 942, 954, 958. 988, 1017, 1070, 1075, 1120,

124. 133, 158, 190, 199, 219, 224, 254, 275, 276, 280, 301, 313, 322,
336. 361. 362, 365, 382, 388, 392, 437, 457, 489, 490, 504, 511, 572,
591, 600, 613, 623, 638, 716, 717, 720, 737, 795, 796, 857, 858, 860,
909, 912, 916, 924, 928, 963, 987, 1001, 1009, 1014, 1019, 1047,
1056. 1057, 1067, 1104, 1109, 1125, 1136, 11 71, 1177. 1185, 1282, 1294,

weil\'se ziekte, Bijdrage tot de kennis der — (Klarenbeek, Voet, Hoog-
land)...........................................................

WEiL\'se ziekte, Oogaandoening bij dc — ; een geval bij den hond (Veenen-
daal)...........................................................

Zuurgraad-bepaling van vleesch, zie Waterstof-ionen-concentratie.
Zuurgraad van vleesch, Onderzoekingen over de — bij gezonde en zieke

De intraveneuze inspuiting bij grastetanie en kalfziekte is door zeer
veel dierenartsen toegepast. Het meerendeel gebruikt gummislang en
trechter en doet de inspuiting in de meikader. Ik heb hiervoor alrijd
de veria jugularis gebruikt en in 99% een recordspuit van 200 c.c.

Met een beetje routine is een stevige aderlaatcanule al heel gemak-
kelijk in te brengen, vooral als op de operatieplaats een kleine huid-
snede gemaakt wordt. Ligt de patiënt, dan breng ik onder den hals
een met hooi of stroo gevulden zak en laat de ader met vochtigen doek
beneden de injectieplaats dicht drukken. Zit de canule goed, dan komt
een flinke bloedstraal. Ik spuit dan langzaam in, en kan dit controleeren.
Daarna zuig ik de spuit vol, en breng het bloed weer langzaam terug.
Desnoods herhaal ik dit en doe dit om geen resten der CaCl., MgCl₂-solutie in de omliggende weefsels te krijgen.

Is de patiënt nog op de been, dan laat ik het dier goed vasthouden
cn laat een helper de vena samendrukken. Het is mij nog altijd gelukt
en het lijkt moeilijker dan het inderdaad is, maar men zorge voor een
huidsnede, vlijmscherpe canule en voldoende hulp.

Iedere kopziekte- en knlfziektc-patiënt geef ik vóór de intraveneuze
injectie een cardiacum, dan is controle van het hart ook overbodig.
Eenige malen dat ik dit inderhaast niet deed, trad er hartzwakte op
en kroop, door mijn schuld, dc patiënt door het oog van een naald.

De CaCL, MgCl₂-solutie wordt onverwarmd toegediend. De injectie
met spuit prefereer ik ver boven iedere infusie, omdat alles controleer-
baar is en noch lucht, noch verontreiniging mee naar binnen gaat en
bovendien is het veel handiger.

Fal van dieren heb ik in de weide staande behandeld ; liet een paal
slaan, deed de patiënt een halsriem om en liet haar aan den paal staan.
Bij hooge uitzondering kwam het dier op stal. Meestal kon het na 12
uur weer vrij loopen.

Door de onderzoekingen van professor Sjollema weten wij een cn
ander omtrent de oorzaken van kopziekte en kalfziekte. Experimenteel
zijn toestanden op te wekken, die op grastetanie gelijken. Evenwel is
omtrent beide ziekten nog veel duister.

In de Rijnstreek is kopziekte reeds ongeveer 70 jaar bekend, zoover
als ik kan nagaan. Steigerwald kende deze ziekte reeds, maar meende
dat het een vorm van miltvuur was. LamÉris en Poels dachten aan
puccinea-vergiftiging; de Jong geloofde aan een toxische gastritis.

Reeds dertig jaar ken ik de ziekte, maar steeds treft mij de verschei-
denheid in symptomen en ik kan mij levendig voorstellen, dat zij, die
dit lijden in al zijn nuances niet hebben meegemaakt, foutieve diagnose
maken.

Kopziekte verloopt zeer vreemd. Het eene jaar zeer veel gevallen
en het andere jaar sporadisch. Nu eens zeer vaak in het voorjaar, dan
weer in het najaar. Er zijn boerderijen waar het op bepaalde stukken
voorkomt en op de andere nooit. Tal van boerderijen zijn er, waar dik-
wijls 4 en meer gevallen achter elkaar optreden en bij de buren is de
ziekte onbekend, of zeldzaam. Reeds in 1907 schreef ik hierover in ons
tijdschrift. De ondervinding leert, dat de ziekte zich uitbreidt en thans
ook daar voorkomt, waar zij vroeger onbekend was. Ik heb jaren gekend,
dat het aantal patiënten meer dan 100 was en jaren van hoogstens 10.
Nu eens bij een koud en nat voorjaar, dan weer bij een prachtigen herfst
en nachtvorst. Het voorjaar van 1932 gaf een zeer groot aantal, even-
eens het najaar 1930. Ik heb ze soms al gehad einde Augustus, maar
meestal komen ze in begin October, als de sterke grasgroei voorbij is.

Men beweert, dat het weer invloed heeft, maar bij alle mogelijke
weersomstandigheden heb ik de ziekte in al hare schakeeringen meege-
maakt.

Een veehouder die de ziekte kent en acht geeft op zijn vee, ziet vaak
i — 4 dagen van te voren dat er een koe kopziekte zal krijgen. Ziet
hij het niet, dan ontvalt hem de koe en vindt hij haar of verdronken,
of dood in de wei, of op stal. Ik kan met een gerust geweten zeggen, dat
ik ieder jaar minstens 20 dergelijke gevallen heb.

Zulk een aanstaande patiënt doet anders dan normaal. Het dier is
onrustig, loopt veel, loeit veel, wilden blik, minder melk en laat de melk
niet toe ; mij is steeds opgevallen dat de darminhoud abnormaal is.
Nu eens is de mest dun en stinkend, dan weer zwart als modder en ver-
mengd met vetachtige klonters. Zaak is het om dien abnormalcn darm-
inhoud te verwijderen. De Jong gaf reeds 1 1.5 K.G. sulfas natricus
en bevond er zich wel bij. Ik doe het ook in die gevallen, waar men met
zekerheid kan zeggen, dat een kopziekte-aanval op komst is. Tal van
boeren voeren in voor- en najaar hooi of stroo bij, meenende dat dit
preventief zou zijn. Het heeft geen nut !

Geeft men in het voorjaar ongeveer een week voor het in de weide
doen een sterk purgans, dan ziet men ook geen kopziekte. Geeft men een
kalfkoe, die neiging heeft tot kalfziekte, 8 dagen voor het kalven een
flink purgans, dan ziet men ook geen kalfziekte.

In 1907 raadde ik reeds aan om de kopziekte-patiënten een lucht-
insufflatie te geven. Hiermee werd zeker 50 a 60% gered, en nog meer
als zij gecombineerd werd met het toedienen van een cardiacum. Bij
kalfziekte faalt de lucht-insufflatie zelden of nooit ; geeft althans zeer
weinig recidief, als 24 uur gewacht wordt met melken. De intraveneuze
inspuitingen geven een snelle verbetering, maar ook zeer spoedig veel

recidief en zeer dikwijls wordt dan ten einde raad nog eens lucht-in-
sufflatie toegepast.

Wordt bij kalfziekte door lucht-insufflatie het gebrek aan Ca. in het
bloed opgeheven ; wordt bij kopziekte het gebrek aan Ca. en Mg. hier-
door opgeheven ? Wordt dit door een purgans opgeheven in het voor-
stadium? Dat wil er bij mij niet in. In het bloed is een abnormale ver-
houding ontstaan in de samenstelling van Ca. en Mg., maar dit wil niet
zeggen, dat er in het lichaam van beide mineralen een te kort is. Was
dat waar, dan kon een lucht-insufflatie nooit verbetering brengen,
evenmin een purgans, of een aderlating. Dan moest ook ieder dier door
een infusie gered worden en kon er geen recidief zijn.

Die abnormale bloedsamenstelling is een gevolg der ziekte, maar niet
de oorzaak !

In de oorlogsjaren, toen er weinig krachtvoeder in voorraad was,
zag men weinig kopziekte en kalfziekte, wel legio ondervoede dieren.
De weiden worden hier ieder jaar bemest met stalmest, varkensgier en
bagger uit de slooten. Kunstmest gebruikt men weinig in de Rijnstreek ;
dit kunnen wij gerust uitschakelen.

Tal van veehouders geven hun vee den ganschcn winter voederkalk
en in geen kleine hoeveelheden. Deze menschen ontgaan hiermee geens-
zins de kans van kalf- of kopziekte. Dat doen alleen zij, die weinig of
geen krachtvoer geven en den mest niet gebruiken, maar die verkoopen !

Preventief heb ik tal van dieren CaCL of CaCl MgCl.> ingespoten.
Zij kregen geen kopziekte en ook geen kalfziekte. Maar met een flink
purgans bereikte ik dat doel ook ! !)e meening, dat het gras een zekere
toxische stof zou bevatten, kan ik niet aanvaarden. Waarom deze dan
alleen in voor- en najaar ? Waarom dan niet in hooi ? Zeer zelden ziet
men een kopzickte-patiënt op stal. Men verwart tal van ziekten met
kopziekte. Ziet men in den winter een patiënt met hersenverschijnselen,
wilden blik, of een paretisch rund, dan hoort men al gauw, dat het
kopziekte heeft. Niets is minder waar. Men maakt er zich dan heel ge-
makkelijk van af met deze diagnose ! De sectie leert later wel, dat men
het mis had !

Dat een teveel aan eiwitstoffen ziektetoestanden kan opwekken heb
ik menigmaal ervaren. Ik heb eens in de maand Februari een stal zwaar
gevoerde kalfkoeien in behandeling gekregen, waarvan in 14 dagen de
grootste helft niet in staat was om op te staan, enkel en alleen door over-
matige voeding van grondnotenkoek. Purgeeren en streng diëet gaf in
vier dagen herstel. En ieder jaar komt er een dergelijk geval in behan-
deling, waarvan de oorzaak is te sterke eiwitvoeding.

Toornen varkens heb ik ziek zien worden onder verschijnselen van
vlekziekte na eenzijdige zware eiwitvoeding. De dieren hadden blauwe
neuzen, ooren, buik, en liepen te slingeren als een vlekziek varken.
Purgeeren en een aderlating waren voldoende om de dieren in twee
dagen te herstellen. Tal van ziekten door te veel eiwit komen bij varkens
voor onder verschijnselen van intoxicatie. Naar mijn meening zijn

kalfziekte en kopziekte echte weeldeziekten, die alleen ontstaan als de
eiwitvoeding overdadig is. Voor mijn meening pleiten alle waarge-
nomen gevallen en het feit, dat beide ziekten in schrale jaren zoo goed
als nooit voorkomen en weinig of nooit gezien worden bij die boeren,
die weinig voeren en hun land slecht bemesten.

Beide ziekten maken alleen slachtoffers onder de beste dieren, die
naast een groote melkgift ook een hoog vetgehalte hebben, en hierdoor
juist de physiek zwaksten zijn. Toch is in beide ziekten een verschil ;
niet alleen dat de therapie verschillend is, maar ook in voorkomen ver-
schillen zij. Kalfziekte gewoonlijk bij koeien van 5 tot 9 jaar ; kopziekte
bij koeien van 2 tot 7 jaar.

CaCl., glucose geeft bij kalfziekte, hoewel tal van gevallen van re-
cidief, herstel ; maar zelden of nooit bij kopziekte. CaCl₂ MgCl.,
herstelt kopziekte, hoewel ook veel recidief, soms zelfs binnen 12 uur !

Ik sta op het standpunt, gezien de praktijk, dat de verschijnselen
van kopziekte wijzen op een intoxicatie, welke veroorzaakt wordt door
omzetting van ons onbekende eiwitverbindingen, waardoor de normale
bloedsamenstelling wordt veranderd. Welke invloeden die omzetting
veroorzaken is mij onbekend ; misschien weersinvloeden, misschien
tochtigheid (althans in het voorjaar). Maar dat de oorzaak is een gebrek
aan minerale stoffen, kan ik niet aannemen, en wordt door de therapie
ook tegengesproken ! Een dier, dat kalfziekte gehad heeft, is ook vatbaar
voor kopziekte, omdat het een melkzuchtig, goed gevoed dier is, dat
physiek zwakker is en onder voor haar gevaarlijke omstandigheden
leeft.

En wat leert ons de sectie van een aan kopziekte lijdende koe ? Als
het dier direct onthalsd is geworden, ziet men aan de organen weinig
of geen pathologische veranderingen. Het vleesch is, behalve dat hier
en daar groote of kleine contusies te zien zijn, min of meer vochtig en
donker gekleurd. Bij het bacteriologisch onderzoek zijn de organen en
het vleesch kiemvrij.

Het digestieapparaat is in de meeste gevallen gevuld met een abnor-
rnalen inhoud ; n.m.1. een donker gekleurde, in sommige deelen der
darmen dunne, met vetachtige klonters gemengde, mest.

In tijden van mond- en klauwzeer komen ook tal van gevallen voor,
die gelijken op kopziekte en er ook voor doorgaan. Bij deze dieren
schijnt geen verandering in het bloed te bestaan ten opzichte van Ca.
of Mg., maar van P. Ook deze dieren zijn intraveneus behandeld, alsof
het kopziekte-patiënten waren, en dikwijls met groot succes. Ook lucht-
insufflatie redde enorm veel dieren. Evenwel prefereer ik bij deze pa-
tiënten toch een flinke aderlating en een cardiacum. Ook deze ziekte
is een intoxicatie, waarschijnlijk veroorzaakt door bacterieele vergiften,
welke in haar verschijnselen zeer veel overeenkomt met kopziekte.

Niettegenstaande dat de therapie van kopziekte en aanverwante
ziekten door de onderzoekingen van Prof. Sjollema dikwijls een zeer
snel en goed resultaat geeft, is in het ontstaan en wezen van deze ziekten

nog zeer veel duister, vooral omdat uiteenloopende behandelings-me-
thoden tot hetzelfde doel leiden.

Schrijver is van oordeel dat kalfziekte en kopziekte (grastetanie) niet
worden veroorzaakt door een gebrek aan mineralen (Ca, Mg) in het
lichaam der zieke dieren, maar het gevolg zijn van een intoxicatie door
een te rijkelijke eiwitvoeding en een te zware stikstofbemesting der
weiden.

Sterfgevallen zijn in het prodomale stadium van grastetanie niet
zeldzaam. De klinische diagnose is dan moeilijk en bij de sectie kunnen
pathologies-anatomische veranderingen ontbreken.

Behandeling door uierinsuflatie heeft bij beide ziekten succes. Ook
intraveneuze inspuiting met CaCl₂ MgCl₂-oplossing geeft goede
resultaten, echter niet zelden recidive binnen 24 uren.

Schrijver doet de inspuiting in de jugularis, met een spuit van 200 c.c.
inhoud en geeft steeds vóór de injectie, een cardiacum.

Verfasser ist der Meinung, dass Gebärparese und Kopfkrankheit (Grastetanie)
nicht verursacht werden durch Mangel an Mineralien (Ca, Mg; im Körper der
kranken Tiere, sondern die Folgen sind einer Intoxikation durch eine zu reich-
liche Eiweissnährung und eine zu schwere Stickstoffdüngung der Wiesen.

Die klinische Diagnose ist dann schwierig, und bei der Sektion können patho-
logisch-anatomische Aenderungen fehlen.

Behandlung durch Luftinsuflation in das Euter hat bei beiden Krankheiten
Erlolg.

Auch intravenöse Einspritzung mit CaCI, MgClj-Lösung erzieh gute Resul-
tate. (Aber nicht selten Rezidive innerhalb 24 Stunden).

(Verfasser macht die Einspritzung in den Jugularis, mit einer 200 c.c. Spritze
und gibt vor der Injektion immer ein Cardiakum.

Diät und ein starkes Laxans, recht zeitig angewendet, verhüten beide Krank-
heiten.

According to author milkfever and grasstetany are not caused by a lack of
minerals (Ca. and Mg.) in the body of the diseased animals but due to an intoxi-
cation brought about by a diet too rich in albumins and by a too heavy manuring
with nitrogen of the pastures.

Death in the prodromal stage of grassstaggers is not rare. The clinical diagnosis
is then difficult and on post-mortem examination pathological-anatomical changes
may fail.

Treatment with inflation of the udder is succesfull in both diseases. Beneficial
results have also been obtained from intravenous injections of CaCl₂ MgCl₂solution, however, a relapse within 24 hours occurs relatively frequently.

The author gives the injection into the jugular vein, using a syringue (capacity
200 c.c.) and always administers a heartstimulant prior to the injection.

L\'opinion de l\'auteur est que la fièvre vitulaire et la tétanie des pâturages ne
sont pas causées par un manque de minéraux (Ca, Mg) dans le corps des animaux

malades, mais qu\'elles sont la suite d\'une intoxication due à une nourriture trop
riche en albumine et à un fumage trop azoté des pâturages.

Des cas de mort pendant la phase prodomale de la tétanie des pâturages ne sont
pas rares. Le diagnostique clinical est alors difficile et l\'autopsie peut démontrer
que des changements pathologiques — anatomiques manquent. Le traitement
par insufflation de la mamelle pour les deujf maladies est couronné de succès. Des
injections intraveineuses avec une solution de CaCl₂ MgCL donnent aussi de
bons résultats, mais il n\'est pas rare que ces maladies récidivent dans un délai de 24
heures.

L\'auteur pratique l\'injection dans la jugulaire au moyen d\'une seringue de 200
c.c. Il donne toujours, avant l\'injection, un tonique cardiaque.

La diète et un fort laxatif, administrés à temps, préviennent ces deux maladies.

Proefschrift bewerkt aan het Instituut voor Parasitaire en Infectieziekten en
aan het Pathologisch Instituut van de Faculteit der Veeartsenijkunde der Rijks-
Universiteit te Utrecht.

Wie als dierenarts de praktijk uitoefent in een streek waar paratu-
berculose veel voorkomt, waar bedrijven zijn aan te wijzen, waaruit
jaarlijks 5 tot 6 dieren uit een stapel van 40, als ongeneeslijk moeten
worden geslacht, waar aan een klein slachthuis in het najaar van 1931
per week 7 tot 8 runderen wegens paratuberculose werden gedood,
die krijgt een verbijsterenden indruk van de economische betcekcnis
van deze ziekte.

Wanneer men aanneemt dat zelfs in gevallen van hevige diarrhee,
vermagering en uitputting, de diagnose door het aantoonen dor ba-
cillen, slechts in een betrekkelijk klein percentage van de gevallen
gesteld kan worden, dan is hot niet te verwonderen, dat met een uit-
breiding van deze ziekte ernstig rekening gehouden moet worden.
Deze uitbreiding wordt nog door een andere omstandigheid bevorderd ;
een oplettend eigenaar, onder wiens runderstapcl paratuberculose
pleegt voor te komen, kan niet zelden aan overigens weinig opvallende
verschijnselen, als een iets achteruitgaande melkgift, of een voedings-
toestand, die niet overeenstemt met de omstandigheden van het dier,
met waarschijnlijkheid een toekomstig slachtoffer aanwijzen. Vroeger
opgedane ongunstige ervaring met deze ziekte, doet hem dan besluiten
het dier te verkoopen op een tijdstip, dat zelfs een deskundige geen ob-
jectieve vermoedens omtrent het geval kan uitspreken. Hierbij zal het
betreffende rund als regel voor gezond en eerlijk worden verkocht en
het is maar van het tijdstip van optreden der klinische verschijnselen

afhankelijk, of de nieuwe eigenaar eenige retributie van de koopsom
van zulk een dier zal verkrijgen, geheel afgezien van de onbereken-
bare schade, die een dergelijk rund door besmetting van de nieuwe om-
geving kan veroorzaken.

Op grond van de resultaten van Engelsche en Amerikaansche zijde
gepubliceerd, omtrent de diagnostische waarde van biologische reac-
ties bij paratuberculose, werden 44 runderen, welke van paratuberculose
verdacht waren, nader onderzocht.

Naast uitgebreid klinisch onderzoek, werd een vergelijkend onder-
zoek ingesteld naar de waarde van de verschillende biologische reacties

Johnine Sheather — Johnine Dunkin — Paratuberculine en Vogel-
tuberculine van de Rijksseruminrichting, Bovine-tuberculine de Blieck
en eigen bereide Phleïne.

Deze diagnostica werden intradermaal bij herhaling ingespoten en
de resultaten van de reacties nauwkeurig in curve weergegeven.

Als gevolg van de intradermale inspuiting kunnen optreden : zwel-
ling in de cutis, zwelling in de sub-cutis en verschijnselen van pijn en
warmte op de entplaats.

Bij een duidelijk positieve reactie hangen de zwelling van cutis en sub-
cutis zoodanig samen, dat zij één geheel vormen, waardoor innige
samenhang van huid en onderliggende weefsels tijdelijk is ontstaan
en de huid dus als vastzittend gevoeld wordt.

Aangezien zwelling van cutis en subcutis niet altijd in gelijke mate
plaats heeft, is de totale dikte-toeneming in millimeters niet altijd
van dezelfde factoren afhankelijk. Afgezien van de factoren warmte en
pijnlijkheid komen door deze omstandigheid subjectieve kenmerken
voor de beoordeeling van de reactie naar voren. Het is dus begrijpelijk,
dat de totale diktetoeneming van huid en subcutis bij de reactie niet
alleen een directe beoordeeling mogelijk maakt.

Wel neemt men aan, dat een diktevermeerdering van ongeveer
io m.M. minstens noodig is voor een positieve reactie, maar deze zal
steeds in verband met de andere verschijnselen worden beoordeeld.

De negatieve reactie heeft het karakter van een knobbeltje ter grootte
van een erwt, hazelnoot tot kleine noot, geheel in de cutis gelegen, dat
gemakkelijk tusschen vinger en duim is te nemen en te betasten, terwijl
de huid los blijft van het onderliggende subcutane weefsel.

Hoe verschillend de positieve reactie zich kan voordoen, er blijft bij
eenige ervaring steeds een duidelijk verschil tusschen deze en de nega-
tieve reactie.

De injecties kunnen tegelijkertijd bij hetzelfde dier worden toegepast,
zonder elkaar te beinvloeden. De dosis voor de Johnine, paratuber-
culine, vogeltuberculine en phleïne bedraagt 0,2 c.c. ; van de bovine-
tuberculine 0,1 c.c. van 50% verdunde tuberculine; allen bij herhaling
met een tusschenruimte van 48 uur.

Alle dieren werden na afloop van de reacties gedood en aan een
nauwkeurig pathologisch-anatomisch onderzoek onderworpen.

De uitscheiding van paratuberkelbacillen met de faeces van een ziek
dier is niet constant. Er gaan vaak weken voorbij, dat men met geen
mogelijkheid bacillen kan aantoonen, terwijl er diarrhee is. Plotseling
vindt men dan weer verschillende in hoopjes bijeenliggende paratuber-
kelbacillen. In de verschillende instituten hier te lande wordt voor het
stellen van de diagnose vastgehouden aan het aantreffen van bacillen
in hoopjes bijeen, maar hoe dikwijls komt het niet voor, dat ook post-
mortem na het stukknippen van stukjes darmslijmvlies en van de mesen-
teriale lymphklieren, eventueel na uitschudden met ligroïne en centri-
fugeeren, nog geen hoopjes bacillen worden gevonden, terwijl toch bij
histologisch onderzoek een enkele reuzencel ontdekt wordt met i of 2
bacillen.

Wanneer paratuberkelbacillen bij het bacterioscopisch onderzoek
van de faeces worden gevonden, staat de diagnose „paratuberculeuse
enteritis" onomstootelijk vast en zal deze in alle gevallen door het post-
mortem onderzoek kunnen worden bevestigd. Deze voor ioo"₀ zekere
diagnose kon echter slechts in 30% van mijn gevallen worden gesteld,
waarbij niet uit het oog mag worden verloren, dat bijna al mijn onder-
zochte dieren wegens diarrhee voor de slachtbank werden verkocht.

Mijn ervaring, gedurende eenige jaren in de praktijk, van een groot
aantal aan paratuberculose lijdende dieren, is echter dat slechts in
10% van de gevallen de diagnose door het faeces-onderzoek tijdig kan
worden gesteld.

Bij een negatief faeces-onderzoek werd door de Johnine Sheather het
stellen van de diagnose in 13 gevallen mogelijk.

In 11 gevallen werd een positieve Johnine-reactie gevonden, naast
een positief faeces-onderzoek. In 5 gevallen met positief faecesonder-
zoek werd een negatieve Johnine-reactie gevonden.

In 8 gevallen was door een negatief faecesondcrzoek naast een ab-
soluut negatieve Johnine-reactie, het stellen van de diagnose tijdens
het leven niet mogelijk.

Twee positieve Johninereacties moeten als miswijzigingen door
tuberculose worden beschouwd, daar bij het postmortem-onderzoek
de diagnose paratuberculose niet kon worden gesteld.

Hieruit blijkt ten duidelijkste, dat naast de intradermale Johnine-
injecties het onderzoek met tuberculine en wel intradermaal niet kan
worden gemist, waardoor de kans op miswijzingen door tuberculose
geringer wordt.

Bij een negatief faeces-onderzoek werd door de Johnine-inspuiting
het stellen van de diagnose in 14 gevallen mogelijk. In 10 gevallen werd
een positieve Johnine-reactie gevonden naast een positief faeces-on-

derzoek. In 2 gevallen met positief faeces-onderzoek werd een negatieve
Johnine-reactie gevonden.

In i geval was door een negatief faeces-onderzoek en een negatieve
Johnine-reactie het stellen van de diagnose tijdens het leven niet mo-
gelijk.

In 2 gevallen werd een dubieuze Johnine-reactie gezien, terwijl daar-
van in één geval het faeces-onderzoek negatief en in het andere geval
positief verliep.

Eén positieve Johnine-reactie moet als miswijzing tengevolge van
tuberculose worden beschouwd.

In 5 gevallen werd een positieve Dunkin-reactie naast een negatieve
Sheather-reactie gezien, terwijl bij het postmortem-onderzoek de diag-
nose „paratuberculose" kon worden gesteld.

Paratuberculine werd slechts in 19 gevallen toegepast, waarbij in 4 ge-
vallen een positieve reactie werd gezien ; hiervan was in drie gevallen
door het positieve faecesonderzoek de diagnose reeds gesteld.

Vogeltuberculine gaf in 8 van de 19 onderzochte gevallen een posi-
tieve diagnose, waarvan in 5 gevallen het faeces-onderzoek negatief
verliep.

In 5 gevallen met sterke ophthalmo-reactie, werd bij het postmortem-
onderzoek tuberculose gevonden.

In 7 gevallen werd bij het postmortem-onderzoek tuberculose ge-
vonden, terwijl de ophthalmo-reactie negatief verliep.

Deze tuberculeuze veranderingen waren echter van zeer geringen
(niet floriden) aard en werden voor een deel eerst als een toevallige
bevinding bij het histologisch onderzoek ontdekt, terwijl bij de sectie
geen tuberculose werd gezien.

De vraag of er verband bestaat tusschen de negatieve tuberculinaties
bij een gemengde infectie van tuberculose en paratuberculose, doet
zich onwillekeurig voor, maar kan niet afdoende worden beantwoord.
Wel zal ter voorkoming van miswijzingen in beide richtingen de intra-
dermale tuberculine-reactie te verkiezen zijn boven de ophthalmo-
reactie.

Faecesonderzoek van 44 gevallen was slechts in 14 gevallen duidelijk
positief, terwijl er nadrukkelijk op dient gewezen dat bijna al deze
dieren wegens diarrhee voor de slachtbank werden verkocht.

Voedingstoestand : De dieren zijn dikwijls sterk vermagerd (27 gevallen),
toch was in 9 gevallen de voedingstoestand vrij goed, zelfs in 5 gevallen
zéér goed en in 1 geval uitstekend, waaruit blijkt, dat het door B. Bang

genoemde hoofdsymptoom : het niet gedijen, niettegenstaande goedein
eetlust, toch niet altijd opgaat.

Leejlijd. Gewoonlijk vallen koeien aan de ziekte ten offer op een leef-
tijd van 2-| tot 4 jaar (26 gevallen), doch evengoed op een leeftijd van
6 tot 9 jaar en zelfs 12 tot 14 jaar oude dieren worden aan paratuber-
culose lijdende bevonden.

Hierbij is opnieuw gebleken, dat voor de localisatie van het ziekte-
proces uitsluitend het darmkanaal moet worden aangewezen.

De frequentie der localisatie in de verschillende onderdeelen van het
darmkanaal wijkt in mijn onderzoek niet onbelangrijk af van wat
daarvoor in de literatuur is aangegeven.

In 22 van de onderzochte gevallen, dus in 50% vond ik een diffuse
uitbreiding in den geheelen dunnen darm. Deze bevinding weerlegt
dus tevens de vaak uitgesproken meening, dat het duodenum zelden is
aangetast. In 18 gevallen vond ik het duodenaal slijmvlies over de ge-
heele lengte duidelijk verdikt, in 11 gevallen gedeeltelijk en in 2 gevallen
was de verdikking twijfelachtig.

Het slijmvlies van het coecum en van de ileocoecale klep was in 50%
van de gevallen verdikt. In één geval werden in den blinden zak van het
coecum een groot aantal zweren met een middellijn van een halven
centimeter op een afstand van 5 c.M. van elkaar aangetroffen.

Het rectum is zelden aangetast; hoewel in enkele gevallen wel een
verdikte wand werd aangetroffen, is het slechts in zeer enkele gevallen
gelukt om in uitstrijkjes met zekerheid paratuberkelbacillen aan te
toonen.

De verdikking van de submucosa berust hoofdzakelijk op oedeem-
vorming. In hevige gevallen kunnen mucosa en submucosa wel een dikte
bereiken van | tot J c.M., daarnaast komen echter herhaaldelijk ge-
vallen voor, waarbij de verdikking bij macroscopisch onderzoek zeer
twijfelachtig of nihil is. In deze laatste gevallen is ook het uiterlijk van
de darmmucosa weinig of niet veranderd en ontbreekt vaak de eigen-
aardige kleurverandering en is het slijmvlies schijnbaar volkomen
normaal. Soms twijfelt men of een lichte catarrhalc ontsteking aan-
wezig is, dan wel, dat de darm normaal is, terwijl bij microscopisch
onderzoek een duidelijke paratuberculose wordt gevonden.

Behalve in zeer duidelijke gevallen is, alleen op het macroscopisch
onderzoek, de diagnose paratuberculose slechts zelden te maken.

De mesenteriale lymphklieren zijn als regel gezwollen, in graad echter
verschillend. Soms worden macroscopisch volkomen normale mesenteriale
klieren gevonden. De sneevlakte is als regel vochtig en week, waarbij
een troebel en melkachtig vocht van de sneevlakte afvloeit.

Wanneer niet of met de grootste moeite in eenigszins verdikte
darmgedeelten en mesenteriale lympklieren paratuberkel-

bacillen bacterioscopisch kunnen worden aangetoond, blijkt
wel het histologisch onderzoek het eenige middel te zijn om de
diagnose — paratuberculose — met zekerheid te stellen.

Het histologisch onderzoek is een veel betrouwbaarder en als men
gebruik maakt van het bevriesmicrotoom, ook een veel snellere me-
thode, dan het maken van uitstrijkpraeparaten. Dunkin beveelt aan
met een negatief histologisch onderzoek geen genoegen te nemen en
culturen aan te leggen op vasten voedingsbodem, waarbij hij soms na
maanden nog groei krijgt.

In verschillende gevallen blijkt, dat de belangrijke klinische symp-
tomen: hevige, matige, wisselende en zelfs in het geheel geen diarrhee,
dikwijls niet in overeenstemming zijn met de later gevonden patholo-
gisch-anatomische veranderingen.

Niettegenstaande het mij gelukt is om in enkele gevallen bacillen
in andere organen (longen, lever, portale lymphklieren), aan te toonen
en het niet onwaarschijnlijk lijkt, dat een nauwkeurig onderzoek van
hevige gevallen soortgelijke bevindingen zal geven, moet men toch
deze bevindingen als toevallige, vrij zeldzame, secundaire localisaties
beschouwen, die geenszins als een aanwijzing kunnen dienen voor een
neiging tot generalisatie van paratuberculose (H. Goi.off) of het kli-
nische beloop van het ziektegeval noemenswaard beinvloeden.

De ziekte komt door ingestie van bacillen tot stand, terwijl herhaalde
infectie van den darm kan ontstaan door opneming van bacillen, welke
uit primair zieke deelen met de faeces worden uitgescheiden.

De histologische resultaten van mijn onderzoek komen in hoofdzaak
overeen met de gegevens in de literatuur, wat betreft den aard en de uit-
breiding der veranderingen. Lyrnphangitis paratuberculosa en onder-
gang van Lieberkühnsche klieren komen vaker voor dan men, naar de
literatuur, zou meenen. Aan de hand van het histologisch onderzoek
krijgt men den indruk, dat naast continue uitbreiding van het ziekte-
proces, vooral lymphogeen transport van de bacillen voor de uitbrei-
ding van het ziekteproces aansprakelijk is te stellen.

Het vinden van specifieke bloedvatverandering in twee der gevallen
is in zooverre van beteekenis, dat men met de mogelijkheid van haema-
togenc verspreiding rekening moet houden.

Bij het geval waarbij darmzweren werden waargenomen, kan het
verval van de mucosa geheel uit circulatie-stoornissen door de abnor-
male localisatie in de submucosa worden verklaard ; dit geval werpt
wellicht eenig licht op het zeldzaam voorkomen van secundaire in-
fecties bij paratuberculose.

Van beteekenis is het erop te wijzen, dat bij een aantal onderzochte
gevallen verschijnselen zijn waargenomen, die er op schijnen te wijzen,
dat bij paratuberculose de bacillen grootendeels en wellicht geheel
kunnen verdwijnen. Of dit verschijnsel als een tijdelijke verbetering,
dan wel als een aanloop tot genezing moet worden beschouwd, is voor-

loopig niet uitgemaakt en zal ook wel heel moeilijk te bewijzen zijn,
gezien het hoofdzakelijk negatieve karakter der argumenten.

Toch lijkt het mij van groote beteekenis om met dergelijke toestan-
den, die tot heden niet beschreven zijn, in de toekomst rekening te
houden, teneinde een volledige verklaring ervan te verkrijgen.

Ook werden twee kalveren met paratuberculeus materiaal geinfec-
teerd. De Johnine-reacties, welke eerst negatief verliepen, waren na
zes maanden positief. Beide dieren zijn nog volkomen gezond; hoewel
de faeces herhaaldelijk werden onderzocht konden nooit paratuberkel-
bacillen worden aangetoond.

Behalve dit onderzoek werd een sterk met paratuberculose besmette
veestapel van 42 dieren uitvoerig onderzocht, waarvan de resultaten
in een tabel zijn samengevat.

Opvallend was hierbij dat Johnine Sheather slechts in twee gevallen
positief was, terwijl de Johnine Dunkin in 20 gevallen een positieve en
in 4 gevallen een dubieuze reactie te zien gaf.

In tegenstelling met de tuberculose, waarmede de paratuberculose
overigens gaarne vergeleken wordt, kan een bestrijding van deze laatste
principieel eenvoudiger worden opgezet, tengevolge van een tweetal
omstandigheden :

ie. omdat een verspreiding van bacterieën alleen met dc faeces
mogelijk is, tengevolge van de localisatie vrijwel uitsluitend van het
ziekteproces in darmen en mesenteriale lympklieren ;

2e. omdat met een dergelijke verspreiding, hoofdzakelijk bij dieren,
met het verschijnsel diarrhee rekening moet worden gehouden.

Temeer is sub 2 van belang, omdat het verschijnsel diarrhee ook
direct den eigenaar opvalt en hem waarschuwt voor de mogelijke ge-
varen.

Intusschen staat tegenover deze voordeelen een bezwaar n.1. de moei-
lijke klinische diagnose, uitgezonderd dan de gevallen waarin de bacillen
in de faeces kunnen worden aangetoond.

Van de genoemde voordeelen kan dus pas een nuttig gebruik worden
gemaakt, wanneer wij over een betrouwbaar diagnosticum voor de
ziekte beschikken, dat ons in staat stelt met voldoende zekerheid de
ziekte in een praeclinisch stadium te onderkennen.

Bij de verder te bespreken maatregelen ter bestrijding van de para-
tuberculose zijn aan de Johnine dergelijke eigenschappen toegedacht.

De bestrijding zal om te beginnen worden aangevat op die boerderijen, die als
haarden van paratuberculose kunnen worden aangemerkt.

De volgende bestrijdingsmaatregelen zijn reeds door mij in de prak-
tijk toegepast :

1. Herhaalde intradermale Johnine-injectie van alle dieren, ge-
durende de stalperiode, tweemaal \'s jaars ;

2. Nauwkeurige anamnese van alle dieren, d. w. z. onderzoek naai-
de dieren, die kort of lang diarrhee hebben gehad.

4. Faeces-onderzoek van alle aan diarrhee lijdende en positief re-
ageerende dieren, eventueel bij herhaling.

5. Voor de slachtbank bestemmen van alle dieren, welke paratu-
berkelbacillen in de faeces uitscheiden.

6. Bij dubieuze of negatieve reactie van al of niet verdachte dieren
en ontbreken van paratuberkelbacillen in de faeces, herhaling van de
intradermale injectie na 6 weken.

7. Voor de slachtbank bestemmen van alle dieren, welke na herhaald
onderzoek paratuberkelbacillen blijken uit te scheiden.

8. Onmiddellijk rapporteeren van zelfs de geringste diarrhee bij de
resteerende dieren, (isoleeren). Faecesonderzoek desnoods dagelijks.
(Engelsche onderzoekers leggen ook culturen aan van de faeces).

g. Alle positief reageerende dieren niet meer laten kalven, het einde
van de melkperiode afwachten, zoo mogelijk vetmesten en voor de
slachtbank bestemmen.

10. De meest mogelijke zorg moet worden besteed aan een paratu-
berculose-vrijen opfok van de kalveren.

11. Zoo mogelijk gescheiden weidegang van reageerende en niet
reageerende dieren, waarbij natuurlijk het jonge vee niet tezamen
niet de reageerende dieren mag worden geweid.

12. Behandeling van den mest met ongebluschte kalk en de weide
na bemesting een maand onbeweid laten liggen. (Dunking).

Het komt mij verder noodzakelijk voor de paratuberculose te brengen
onder artikel 45 van de Veewet, zoodat het in de allereerste plaats
mogelijk zal zijn het vervoeren van klinisch zieke dieren, anders dan
naar de slachtplaats, te kunnen verbieden.

Wanneer eenmaal de paratuberculose onder de besmettelijke ziek-
ten zal zijn ondergebracht, kan de wenschelijkheid worden overwogen
om de aangifte te verplichten van dieren, welke aan diarrhee lijden.

Conclusie 3. Naast de biologische reacties kan bij de bestrijding van
de paratuberculose het faecesonderzoek niet worden gemist.

Conclusie 4. Hel onderzoek van rectaalslijmvliesafkrabsel is vol-
komen overbodig en geeft bovendien geen enkele indicatie bij een ne-
gatief resultaat.

Conclusie 5. De diagnostische waarde van biologische reacties is
het grootst bij gebruik van een hoogwaardig en specifiek Johnine.

Conclusie 14. Tuberculose en paratuberculose komen vaak naast
elkaar voor. De tuberculose is dikwijls een toevallige bevinding bij het
postmortem-onderzoek en maakt dan als regel den indruk van niet
floriden aard te zijn.

van jaarlijks een aantal dieren aan de ziekte ten offer valt, wordt
hoogst zelden een geval van open tuberculose gevonden.

Conclusie 16. Om miswijzingen door tuberculose te voorkomen, is
het noodig, vooral naast de Johnine-injecties, de intradermale tuber-
culine-injecties toe te passen.

Conclusie 17. Intrauterine infectie vindt zeer waarschijnlijk niet
plaats. Voor deze conclusie hebben de uitgebreide bacterioscopische
en histologische onderzoekingen van baarmoeder en vrucht van ver-
schillende gevallen het bewijs geleverd. Het is echter zeer opvallend,
dat door mij herhaaldelijk is waargenomen, dat dieren van denzelfden
stam, (moeder-, dochter-, kleindochter), aan de paratuberculose ten
offer vallen.

De bestrijding van de paratuberculose is slechts mogelijk met een
hoogwaardig, specifiek Johnine.

Verfasser untersuchte 44 mit Paratuberkulose behaftete Rinder. Die Ausscheidung
der Paratuberkeibazillen mit den Fäzes findet sehr unregelmässig statt und kann
auch ganz fehlen, sogar wenn Diarrhee vorhanden ist.

Verf. fand nur bei 14 (30%) l ieren Anhäufungen von Paratuberkeibazillen im
Kote, wobei bemerkt werden muss dass alle untersuchten Tiere wegen Durchfall
der Schlachtbank übergeben waren. In der Praxis lässt sich die Diagnose nur in 10%
der Fälle durch positive Fäzesuntersuchung feststellen.

Abmagerung wird nicht immer beobachtet. Von 44 Tieren waren 15 in gutem
Ernährungszustand.

Das Rektum ist nur ausnahmsweise angegriffen. Manchmal zeigt der Darm keine
makroskopischen Veränderungen. Die Mesenteriallymphdrüsen sind meistens ge-
schwollen ; bisweilen aber normal.

Im Allgemeinen lässt sich die Diagnose bei der Sektion nur selten makroskopisch
feststellen. Wenn in verdickten Darmteilen und in den Mesenteriallymphdrüsen
keine Paratuberkeibazillen vorgefunden werden, ist die histologische Untersuchung
angezeigt.

Ein paar Mal Hessen sich Paratuberkeibazillen in Lungen, Leber und portal en
Lymphdrüsen nachweisen. Einmal wurden Darmgeschwüre im Coecum vorgefunden.

Lymphangitis paratuberculosa und Untergang der Licbcrkühnschen Drüsen
kommt öfters vor, mehr als man, nach der Literatur, meinen würde.

An Hand der histologischen Untersuchung bekommt man den Eindruck dass,
neben Ausbreitung per continutatcm des Krankheilsprozesses, besonders lympho-
gener Transport der Bazillen statt findet, obwohl mit der Möglichkeit einer häma-
togenen Verbreitung (phlebitis paratuberculosa) zu rechnen ist.

Die Verbreitung der Krankheit erfolgt ausschliesslich durch den Kot (obwohl
ein saprophytisches Bestehen des Bazillus möglich bleibt) und die Bekämpfung
wäre ziemlich einfach, wenn nicht die Diagnose intra vitam in vielen Fälen so
schwierig wäre.

Verfasser stellte vergleichende Versuche an zur Prüfung des diagnostischen Wertes
nachfolgender Mittel : Johnin Dunkin, Johnin Sheather, Paratuberkulin R.S.I.,
Vogeltuberkulin R.S.I., Oculo Tuberkulin de Blieck, und Phleine (vom Verf. selbst
hergestellt). Die Diagnostica wurden wiederholt intradermal eingespritzt. Das
Johnin Dunkin hat sich als das zuverlässigste Mittel erwiesen, es folgen Johnin
Sheather und das Vogeltuberkulin R.S. 1. Um Fehlergebnisse infolge einer gleich-

zseitig bestehenden Tuberkulose zu vermeiden, ist es besonders empfohlen neben den
I njektionen mit Johnin, auch die intradermalen Tuberkulininjektionen vorzunehmen.

Zur Bekämpfung der Krankheit werden in den verseuchten Gehöften nachfol-
gende Massnahmen empfohlen :

Fäzesuntersuchung der positif reagierenden Tiere und der Tiere welche an Diarr-
hee leiden.

Der Dünger soll mit Aetzkalk bestreut werden und nach der Düngung soll man das
Land einen Monat unbeweidet lassen. (Dunkin).
SUMMARY.

The author examined 44 bovines suffering from paratuberculosis. The excretion
of paratubercle bacilli with the faeces does not very regularly take place and may
entirely be absent, even when diarrhoea is observed. Considering that all animals
examined had been sold for slaughter on account of diarrhoea, it is remarkable that the
author found in 14 animals (30% ) only, masses of paratubercle bacilli in the faeces.

In practice only in 10% of the cases the diagnosis can be made by a positive faeces
examination.

Emaciation is not a constant symptom; of the 44 animals examined 15 were in
good bodily condition.

In 22 (50%) animals the small intestine was affected along its whole length;
in 50% the mucosa of the caecum was thickened ; in 10% the colon. The rectum is
rarely affected. Sometimes the intestine is macroscopically normal. In most cases
the mesenteric lymphatic glands are swollen; occasionnally, however, they are normal.

Diagnosis can generally rarely be established by macroscopic post-mortem exa-
mination.

When no paratubercle bacilli are found in the thickened parts of the intestine and
mesenteric lymphatic glands, histological examination is indicated.

In a few cases paratubercle bacilli were demonstrable in lungs, liver and portal
lymphglands.

Lymphangitis tuberculosa and degeneration of the Lieberkühn glands occur
more frequently than may be derived from literature.

Histological examination gives the impression that, besides extension per con-
tinutatem of the process, especially lymphogen transport of the bacilli takes place,
although the possibility of a haematogen distribution (phlebitis paratuberculosa)
should be borne in mind.

The spread of the disease exclusively takes place through the faeces (although a
saprophytic form of the bacillus remains possible) and the eradication would be
rather simple, if diagnosis intravitam were not in many cases a difficult matter.

Comparing tests have been undertaken to determine the diagnostic value of:
Johnine Sheather, Johnine Dunkin, paratuberculin R.S.I, avian tuberculin R.S.I.,
oculo-tuberculin de Blieck and Phleine (prepared by the author himzelf). The
diagnostica were repeatedly injected intradermally. Johnine Ounkin appeared to
be the most reliable, then followed Johnin Sheather and avian tuberculin R.S.I.

In order to avoid unreliable reactions as a result of a simultaneously existing tu-
berculosis, it is necessary to apply, besides the Johnine injections, intradermal in-
jections with tuberculin.

For the eradication the following measures are recommended in the infected pre-
mises.

Repeated intradermal Johnin test of all animals during the housing period
i.e. twice a year.

Where conditions allow, the reactors should be fattened for the butcher and be
slaughtered.

The greatest possible care should be taken of a paratuberculous free herd of calves.

Treatment of faeces with quick lime in adequate quantities and leaving the
meadows free for at least a month as recommended by Dunhn.

L\'auteur a examiné 44 bovins atteints de paratuberculose. L\'excrétion de bacilles
paratuberculeux avec les fèces fait quelquefois défaut, même s\'il y a de la diarrhée.

L\'auteur n\'a trouvé que chez 14 bovins (30%) des amas de bacilles paratuber-
culeux dans les fèces, quoique tous ces 14 animaux aient été vendus à la boucherie
à cause de diarrhée.

Dans la pratique ce n\'est qu\'en 10% des cas qu\'on peut établir le diagnostic par
l\'examen postif des fèces.

L\'amaigrissement ne s\'observe pas toujours. Sur 44 animaux l\'auteur en a trouvé
15 en bon état de nutrition.

Chez 22 (50%) animaux l\'intestin grêle était atteint: en 50�scaslamuqueu.se
du caecum était épaissie; en 10% le côlon. Le rectum est rarement atteint. Parfois
l\'intestin est macroscopiquement normal. En général les ganglions mésentériques
sont tuméfiés : pourtant, quelquefois ils ont une apparence normale.

A l\'autopsie le diagnostic par examen macroscopique est rarement possible. Si
dans les parties épaissies de l\'intestin et dans les ganglions mésentériques des bacilles
paratuberculeux font défaul, l\'examen histologique est indiqué.

Dans quelques cas des bacilles paratuberculeux furent rencontrés dans les pou-
mons, le foie et les ganglions lymphatiques portâtes.

La lymphangite paratuberculeuse et une dégénérescence des glandes de Lieber-
kuhn sont plus fréquentes que l\'on conclurait de la literature.

L\'examen histologique donne l\'impression qu\'à côté de l\'extension ,,per conti-
nuitatem" de la maladie, surtout le transport lymphogène des bacilles a lieu, quoique
l\'on doive tenir compte de la possibilité d\'un transport haematogène (phlebtitis
paratuberculosa).

La propagation de la maladie s\'effectue exclusivement par les fèces (quoique
l\'état saprophytique du bacil soit concevable) et l\'éradication serait assez simple
si en beaucoup de cas le diagnose intra vitam ne serait pas tellement difficile.

L\'auteur a fait des expériences dans le but d\'examiner la valeur diagnostique
de Johnine Sheather. de Johnine Dunkin. de paratuberculine R.S.I., de tuber-
culine aviaire R.S.I., d\'oculo-tuberculine de de Blieck et de Phleine (préparée par
l\'auteur) Ces moyens de diagnostic furent injectés par voie intradermale à plu-
sieurs reprises. Le médicament le plus sûr était le Johnine Dunkin. puis le Johnine
Sheather et la tuberculine aviaire R.S.I.

Pour écarter les réactions douteuses (en cas de tuberculose) il faut pratiquer des
injections intradermals de tuberculine à côté des injections de Johnine.

Dans les exploitations infectées, l\'auteur recommande les mesures d\'éradication
suivantes :

L\'intradermo-injection avec Johnine sera pratiquée sur tous les animaux deux
fois par an.

L\'examen des fèces des réagissants positifs et des animaux qui présentent de la
diarrhée.

Soumettre à l\'engraissement et destiner pour la boucherie autant que possible les
animaux à réaction positive.

Après le fumage il ne faut pas faire paître les animaux sur ces paturâges pendant un
mois. (Dunkin¹.

Uit het laboratorium van het openbaar slachthuis te Nijmegen.
(Directeur Er. R . \\ A N EA M IN).

Zooals het opschrift reeds aangeeft, ligt het niet in de bedoeling van
dit artikeltje een volledige studie te geven over deze voor de vleesch-
keuring inderdaad zeer belangrijke ziekte, hetgeen na de uitvoerige
mededeelingen in dit tijdschrift van de zeer deskundig» hand der col-
lega\'s Reitsma (i October 1931) en Clarenburg (i Januari 1932)
geen zin zou hebben. Doel van dit schrijven is slechts een en ander
mede te deelen van onze ervaringen bij het onderzoek op finnigheid
bij runderen. Reeds sedert jaren heeft Nijmegen het twijfelachtig voor-
recht de stad te zijn, waar het grootst aantal finnige runderen wordt
gevonden. Bij een gemiddeld percentage van 4% finnige runderen in
totaal (levende plus afgestorvene), een cijfer dat slechts een enkele
maal door andere keuringsdiensten bereikt wordt, is het opvallend dat
juist het aantal levende finnen hetwelk hier wordt aangetroffen zoo
groot is (in 1931 bijna 1% van het totaal aantal geslachte runderen).

Het ligt voor de hand dat wij ons niet zonder meer hiermede te-
vreden stellen maar voortdurend trachten de reden hiervan op te sporen.
Is de door ons gevolgde onderzoekingstechniek anders dan elders, of
betrekken de grossiers en slagers welke alhier slachten jaar in jaar uit
hun slachtvee juist altijd uit die streken, welke in de literatuur genoemd
worden als sterk besmet te zijn met cysticercose ? Naast andere streken
wordt als zoodanig steeds genoemd het stroomgebied onzer groote
rivieren (Waal, Rijn en Maas) waar Nijmegen ongeveer middenin
gelegen is. Oppervlakkig bezien klopt dit prachtig, maar bekijken wij
nu deze kwestie wat meer op de keper, clan kan de ligging van Nijmegen
toch niet als voornaamste oorzaak worden aangemerkt. Van het totaal
aantal in Nijmegen geslachte runderen wordt ongeveer 50% geslacht
door grossiers, terwijl de andere helft geslacht wordt door zelf slachtende
slagers. Deze laatste nu betrekken hun slachtvee voor het grootste ge-
deelte uit de directe omgeving der stad en de dichtbij gelegen markten
(Wijchen, Cuyk), terwijl de grossiers nagenoeg het geheele land af-
reizen en hun vee halen uit alle deelen van het land (Zwolle, Meppel,
Rotterdam, Utrecht, \'s Hertogenbosch, de provincie Zeeland enz.).
Nu doet zich het merkwaardige geval voor dat bij het vee, geslacht door
grossiers, naar verhouding meer finnen worden gevonden dan bij dat
geslacht door de slagers.

De vaak verkondigde theorie, dat het vee in bepaalde streken van
ons land bijzonder besmet zou zijn met finnen, kan ik dan ook niet
deelen. Hier worden wel oorzaak en gevolg verward ; omdat b.v. in

Nijmegen en Arnhem reeds jarenlang veel finnen zijn gevonden, neemt
men aan dat deze streek een smetstofhaard is van de Taenia Saginata.
Na deze beschouwing meen ik dan ook met reden Uwe aandacht te
vragen voor een schijnbaar simpele handeling n.1. de techniek van het
onderzoek. Met meer vrijheid durf ik de aandacht hierop vestigen na
de mededeeling van Reitsma, dat in Rheden voor het tot stand komen
van het slachthuis slechts sporadisch een Cysticercus Inermis werd ge-
vonden, terwijl enkele jaren later, nadat meer aandacht werd geschon-
ken aan deze parasiet, topcijfers werden bereikt.

De hier gevolgde techniek bestaat hierin, dat in de in- zoowel als uit-
wendige kauwspieren een tweetal insnijdingen wordt gemaakt zoodanig,
dat een zoo groot mogelijke oppervlakte van de ingesneden spieren
bezichtigd kan worden. Slechts een enkele maal, zooals bij stieren,
waarbij de kauwspieren soms abnormaal zwaar ontwikkeld zijn, is het
noodig een drietal sneevlakten te maken. Het is van het meeste belang
dat deze sneevlakten glad en regelmatig zijn, zoodat iedere oneffen-
heid opvalt. Dit laatste wordt nog bevorderd door de koppen in te snij-
den zoo spoedig mogelijk nadat zij van den romp zijn verwijderd en op-
gehangen. Doordat de kauwspieren dan nog contractie\'s uitvoeren, ziet
men een fin, welke niet blootgelegd is, dikwijls als een kleine verheven-
heid boven de omgeving uitsteken, hetgeen dan aanleiding is tot het
instellen van een nader onderzoek ; maar bovendien is het aanbrengen
der sneevlakten gemakkelijker dan wanneer men wacht tot het geheele
dier gereed hangt voor de keuring. Zooals de slachtingen hier verdeeld
zijn, heeft men ook nog het voordeel dat er meer tijd beschikbaar is om
de aangebrachte sneevlakten rustig te bekijken en zich rekenschap te
geven van hetgeen men waarneemt. Vooral wanneer men een grooter
aantal dieren moet keuren is het van het meeste belang, dat men be-
schikt over een goed stel messen, want wanneer de sneevlakten al za-
gende moeten worden aangebracht, krijgt men een zeer slecht over-
zicht. In het hart worden alhier een drietal insnijdingen gemaakt :
een snee in de lengterichting door het septum cordis, die weer zooveel
mogelijk spierweefsel blootlegt, en parallel hiermede een snede door
linker en rechter harthelft, welke kamers zoowel als boezems opent.

Bij een positieve bevinding kunnen zich nu de navolgende gevallen
voordoen: i. Men snijdt midden door de fin.

3. Men snijdt dicht langs de fin heen, zoodat men deze niet dadelijk
ziet liggen maar de aanwezigheid vermoedt doordat men een iets boven
de omgeving promineerend heuveltje waarneemt. In dit geval overtuigt
men zich door het aanbrengen van nadere insnijdingen.

Lang niet altijd zijn aangesneden finnen even gemakkelijk te zien,
omdat de fin op zichzelf al uiterst moeilijk waarneembaar is. De kapsel
welke om de fin als vreemd voorwerp door de hospes gevormd wordt
helpt ons hierbij. Naar gelang de fin reeds langer of korter aanwezig is,
is deze kapsel duidelijker te zien.

Rondom zeer jeugdige finnen, welke dikwijls ook nog zeer klein
zijn, kunnen deze kapsels zelfs geheel ontbreken ; van zulke finnen,
waarvan de vochtblaas naar verhouding weinig ontwikkeld is, ziet men
dan ook in hoofdzaak de ingestulpte scolex als een witte punt iets groo-
ter dan een speldeknop ; hetzelfde kan het geval zijn wanneer van een
volwassen fin het blaasje wordt aangesneden en alle vocht ontwijkt.
De ingestulpte scolex en hals zijn daar wel wat grooter dan bij de jeug-
dige exemplaren, maar toch niet grooter dan 2—3 m.m., zoodat wel
eenige ervaring en oplettendheid noodig is om deze exemplaren te
onderkennen. Het gebeurt zelfs nogal eens, wanneer het mes wat vet is,
dat zoo\'n aangesneden fin aan het mes blijft vastkleven en men ze daar
terugvindt. Vrij dikwijls nog worden volwassen of nagenoeg volwassen
finnen gevonden waaromheen zich nog geen of slechts een uiterst dunne
kapsel heeft gevormd, zoodat men den indruk krijgt dat het ontstaan
van de kapsel als reactieproduct niet bij alle dieren even snel verloopt.

Heeft zich de kapsel eenmaal gevormd, dan zit deze als een meer of
minder dik wit-grijs bindweefselachtig zakje om de fin heen en verge-
makkelijkt het opsporen der fin zeer. Deze kapsel kan 2 tot 3 m.m. dik
worden en is gewoonlijk het sterkst ontwikkeld bij de oudste, dus de
reeds verkaasde en verkalkte exemplaren ; hieruit volgt ook dat deze als
regel gemakkelijker te vinden zijn dan de jeugdige nog levende cysti-
cerci.

De wand van het waterblaasje eener fin is daarentegen steeds uiterst
dun en zeer doorschijnend (als een zeepbel) en moet niet worden ver-
ward met de kapsel; vooral wanneer de kapsel nog weinig ontwikkeld
is, kan deze het waterblaasje als een uiterst dun vliesje omgeven en kan
men er gemakkelijk toe komen kapsel en fin als een geheel te beschouwen.
Het is mij bekend dat niet zelden hiertegen gezondigd wordt en brengt
men nu zoo\'n fin met kapsel en al in de gal, dan kan er geen sprake
zijn van uitstulpen, hoewel de fin wel degelijk leeft ; hoogstens ziet men
nu enkele peristaltische bewegingen binnen de kapsel. Ik heb hier vooral
de zeer dunne kapsels op het oog waar men de scolex nog heel goed
doorheen kan zien schemeren ; wanneer een dikke niet meer door-
schijnende kapsel aanwezig is, zal deze fout niet licht gemaakt worden.

Hoewel het bekend is dat een fin met helderen blaasinhoud als regel
in staat is om om te stulpen, houden wij nog steeds vast aan de gal-
proef volgens Frank, zooals deze beschreven is door Diemont in dit
Tijdschrift van 1 November 1923 ; namelijk gelijke deelen rundergal
en physiologische Na.Cl.-oplossing in een Petrischaal op lichaams-
temperatuur verwarmen en hierin de te onderzoeken fin brengen
nadat zij uit de kapsel is gehaald. Liefst beschadigen wij hierbij de vocht-
blaas niet, hetgeen echter niet steeds te voorkomen is ; vaak wordt dit
uiterst dunne vliesje bij het uitdrukken of uitpeilen geperforeerd. Ge-
lukkig heeft deze omstandigheid geen invloed op het omstulpen. Wan-
neer de fin levend is geschiedt dit nadat zij in de gal-phys. Na.Cl.-opl.
gebracht is bijna even snel. De tijd nu welke moet verloopen alvorens

de fin zich gaat omstulpen en bewegingen maken, is zeer verschillend.
De ervaring heeft ons geleerd dat hieromtrent niet veel te voorspellen
is. Bij groote heldere blazen kan dit soms nog langer duren dan bij
kleinere met meer troebelen inhoud. De meeste finnen zijn na 10 tot
15 minuten reeds omgestulpt en maken dan actieve bewegingen ; in
sommige gevallen kan het echter 6 tot 8 uur duren alvorens zij om-
stulpen, zoodat men nooit te vroeg ertoe mag besluiten dat een fin
is afgestorven. Deze bewegingen bestaan vooral in zwaaiende bewegingen
van scolex en hals ; het maakt den indruk dat zij zoeken naar een slacht-
offer waaraan zij zich kunnen vasthechten. Blijven zij eenigen tijd buiten
de broedstoof (koude) dan worden de bewegingen minder en ziet
men het intrekken en uitrekken van den hals. Bijna steeds zijn deze bewe-
gingen macroscopisch duidelijk waarneembaar ; ziet men zoo echter
geen bewegingen, dan moet nog steeds een microscopisch onderzoek
volgen, daar dit dan meermalen nog een positief resultaat oplevert.
Men kan dit zeer eenvoudig uitvoeren door de geheele Petrischaal
onder het microscoop te plaatsen en met de kleine vergrooting te be-
kijken. Op deze wijze onderzocht is nagenoeg iedere fin die omstulpt
nog in staat om bewegingen te maken cn kan men het al of niet om-
stulpen als criterium beschouwen of de fin al dan niet leeft. Als de in-
houd verkaasd of verkalkt is, kan men aannemen dat men met een
afgestorven exemplaar te doen heeft, waarbij men dari rekening moet
houden met het betrekkelijk zelden voorkomende geval dat naast enkele
verkalkte korrels nog een levende fin in een kapsel kan zitten, zoodat
wij wel degelijk den geheelen inhoud moeten bekijken. Wanneer men niet
in staat is de galproef dadelijk te verrichten kan men de fin wanneer
deze nog in de kapsel zit rustig in het vleeschstukje laten zitten en 24
uur bewaren ; is dc kapsel aangesneden dan brengen wij dc fin zoo spoe-
dig mogelijk in een schaaltje met phys. Na.Cl.-opl. en bewaren dit in
de broedstoof. Wenschen wij dit langer te bewaren dan moet de Pe-
trischaal met een deksel afgesloten worden, omdat bij broedstoof-tem-
peratuur het aanwezige vocht betrekkelijk snel verdampt en men den
volgenden morgen een ingedroogde massa terugvindt. Hoe lang blijft
nu een fin, nadat zij tot omstulpen gebracht is, nog leven ? Dit is zeer
individueel en hangt vooral af van de omstandigheden waaronder zij
wordt bewaard. Plaatst men bijv. nadat men het omstulpen en de be-
wegingen heeft waargenomen de fin weer terug in de stoof of bewaart
men haar bij kamertemperatuur ; sluit men de Petrischaal behoorlijk af
of niet? In het laatste geval is onze 50% galoplossing spoedig van een
veel hoogere concentratie en kan zelfs worden tot een stroopige massa
waarin de fin spoedig afsterft. In de door mij onderzochte gevallen kon
ik als regel tot 6 uur na het omstulpen nog duidelijke bewegingen
waarnemen ; (de fin werd in een gesloten Petrischaal met gal-phys.
Na.Cl.-opl. gelaten en in de stoof geplaatst) ; daarna beginnen de be-

wegingen snel te verminderen. Slechts een enkele maal kon ik aan een fin
welke gedurende 24 uur op deze wijze bewaard was, microscopisch
nog halsbewegingen waarnemen. De sterke galconcentratie heeft zeer
zeker een nadecligen invloed op den levensduur van de fin ; wenscht
men bijv. een gevonden fin te bewaren teneinde deze later te demon-
streeren dan zal men goed doen haar niet in de galopl. te laten, maar zoo
spoedig mogelijk over te brengen in een gesloten schaal met phys.
NaCl.-opl. en deze bij lichaamstemperatuur te bewaren. Dit kan bijv.
van belang zijn bij herkeuringen of wanneer een kwestie met een
Veeverzekering of omtrent vernietiging van den koop gerezen is. Intus-
schen zou ik niet graag beweren dat een fin, op deze wijze bewaard, in
alle gevallen na 24 uur nog bewegingen zal maken ; gelukkig is dit
ook niet noodig, want wanneer men 12 tot 24 uur nadat een levende
fin gevonden is, ¹ geroepen wordt om een herkeuring te verrichten,
zal men steeds, hoe deze ook bewaard is, een, zij het dan afgestorven,
exemplaar moeten vinden hetwelk is omgestulpt en waaraan men
scolex, hals, blaas en zuignappen (deze laatste microscopisch) duidelijk
kan herkennen. Zelfs na 2 tot 3 dagen zijn deze deelen nog goed waar
te nemen. Het feit dat de fin omgestulpt is is een voldoende bewijs
dat zij bij de eerste keuring geleefd moet hebben.

Verreweg het grootste aantal finnen wordt hier gevonden in de
uitwendige kauwspieren; opvallend weinig in het hart. Teneinde een
overzicht te krijgen van de vindplaatsen, aantal gevonden cysticerci,
geslacht en leeftijd der hospes enz. heb ik gedurende enkele maanden
deze gegevens in bijgaand tabelletje opgeteekend.

TABEL I. Bevattende gegevens omtrent alhier in de maanden Mei—-Juni—Juli
en Augustus 1931 gevonden Cysterrci.

Zooals men hieruit ziet wordt in ons land het grootste percentage
eenfinnige runderen aangetroffen, althans bij een onderzoek zooals
dit in de vleeschkeuring gebruikelijk is. Het is echter waarschijnlijk
dat bij een meer diepgaand onderzoek meer exemplaren gevonden
zouden zijn. Hiertoe is het echter noodig meer insnijdingen te maken
met als gevolg waardevermindering van het slachtdier. Wij achten
ons hiertoe echter niet bevoegd, wanneer dit niet meer noodzakelijk is
voor het nemen eener keuringsbeslissing. Wat betreft de verdeeling
over de verschillende jaargetijden zijn wij van meening, dat het geheele
jaar door levende zoowel als afgestorven finnen worden gevonden,
zonder dat bepaalde topmaanden voorkomen. . Het grootste aantal
finnen wordt, zooals ook de tabel aangeeft, gevonden bij betrekkelijk
jorige dieren. Men moet er echter rekening mede houden dat in Nij-
megen over het algemeen weinig oudere koeien worden geslacht.
Neemt men dit in aanmerking dan is het nog twijfelachtig ofwel van
een mindere vatbaarheid van oudere koeien gesproken mag worden ;
althans bestaat er alle aanleiding om ook aan deze categorie slacht-
dieren onze volle aandacht te schenken. Gedurende de voorjaar- en
zomermaanden (na afloop der stierenkeuringen) worden alhier zeer
veel stieren geslacht. Dit kan zeer zeker helpen verklaren het groot
aantal mannelijke dieren, behept met cysticerci, vermeld in deze tabel.
Jammer genoeg weet ik niet, in cijfers uitgedrukt, de verhouding tus-
schen het aantal in totaal geslachte mannelijke en vrouwelijke dieren
over deze maanden. De algemeene indruk dien wij hebben, is echter
wél dat bij stieren en ossen naar verhouding iets meer cysticerci
worden gevonden.

Bezien wij de cijfers hier en elders verkregen, clan krijgt men aller-
minst den indruk dat wij met de bestrijding op den goeden weg zijn.

Ik kan hier wel dadelijk aan toevoegen dat dit met onze Oostelijke
buren evenmin het geval is. Gedurende den zomer 1930 werden in
Duitschland uitvoerpremie\'s gegeven op rundvleesch ; verscheidene
onzer groote vleeschwarenfabrikanten profiteerden hiervan door
het benoodigde rundvleesch in Duitschland aan te koopcn. Tal van
wagons rundvleesch zijn toen in Nijmegen als eerste kantoor onder-
zocht. Hoewel déze keuring onder dikwijls zeer moeilijke omstandig-
heden in spoorwagons moest worden verricht, werden bij het insnij-
den der koppen niet zelden levende cysticerci gevonden, enkele malen
zelfs eenige per wagon. Wanneer wij nu weten dat terugzending ge-
durende de warme zomermaanden praktisch niet mogelijk is en koeling
bij invoerkeuring niet is toegestaan, dan volgt hieruit dat deze runderen
in de Kori-oven terecht kwamen. Een soortgelijk geval zou zich ook
kunnen voordoen als in eenzelfde hal door denzelfden grossier run-
deren worden geslacht ten deele bestemd voor het binnenland, terwijl
een ander gedeelte bestemd is voor export. Vindt men nu een fin bij
een rund voor export aangegeven dan moet dit onherroepelijk gesteri-
liseerd worden (de Veewet kent geen koeling) terwijl een naasthangend

Zulke beslissingen zijn allerminst in staat het vertrouwen en de sym-
pathie van belanghebbenden in onze vleeschkeuring te vergrooten.
Hoewel ik zeer goed weet dat deze voorschriften algemeen bekend zijn,
wilde ik slechts even wijzen op de moeilijkheden waarvoor men als
ambtenaar belast met de uitvoering van wettelijke bepalingen, in de
praktijk kan komen te staan.

Tenslotte nog iets over de resultaten der bestrijding. Wanneer wij
het aantal gevonden levende cysticerci als maatstaf nemen, dan is er
nog geen sprake van .eenige vermindering. Zeer terecht wijst Reitsma
er in bovengenoemd artikel op dat het zwaartepunt der bestrijding
moet worden verlegd naar het platteland. Bij den plattelander-veehou-
der is het contact tusschen mensch en dier veel inniger en hoe gemakke-
lijk kan een lijder aan taeniasis hier niet een geheelen veestapel infec-
teeren. En toch is de kans dat een finnig rund in de consumptie komt
op het platteland grooter dan in de steden. Het is allerminst mijn be-
doeling hier een blaam te werpen op de collega\'s die ten plattelande
de keuring uitoefenen ; uit ervaring weet ik onder welke moeilijke om-
standigheden daar vaak gewerkt moet worden, waardoor zeker een
grooter aantal finnige runderen kans heeft aan de aandacht te ont-
snappen. Zoolang dit echter zoo blijft zal een uitroeien der taeniasis
door onschadelijk maken der cysticerci wel tot de vrome wenschen
blijven behooren.

Eerst wanneer aan onze veehouders meer kennis wordt bijgebracht
aangaande den levenscyclus van deze parasiet en hun de besmettings-
kansen voor mensch en dier wordt duidelijk gemaakt, terwijl hierbij
tevens de noodzakelijke maatregelen ter bestrijding worden aange-
geven, komt het mij voor dat wel op een vrijwillige medewerking der
landbouwende bevolking gerekend kan worden.

Het is mijn vaste overtuiging dat onbekendheid met de gevaren
in dezen oorzaak is dat nog zoo uiterst weinig aan bestrijding wordt
gedaan. Behalve aan de volksgezondheid zou een systematische be-
strijding nog ten goede komen aan ons nationaal bezit. Het totale
verlies aan kapitaal te berekenen, veroorzaakt door koelen, invriezen,
zouten en steriliseeren van alle slachtdieren lijdende aan cysticercose,
is mij niet mogelijk ; wellicht kunnen onze groote slachtveeverze-
keringen in dezen interessante mededeelingen doen. Daar toch het
grootste gedeelte der verliezen op deze verzekeringen wordt afgewen-
teld, zijn dit de meest belanghebbenden en eerst-aangewezenen om het
initiatief te nemen tot een systematische bestrijding. Ik denk hier aan
de perscampagne die reeds gevoerd is en nog wordt ter bestrijding
der runderhorzel. Een dergelijke deskundig gevoerde campagne in
de landbouwpers zou er zeer zeker toe kunnen bijdragen om onder de
veehoudende bevolking meer kennis te verspreiden omtrent de gevaren
welke vooral voor de volksgezondheid, allereerst voor henzelf, maar

indirect via hun veestapel ook voor anderen, kunnen voortvloeien
uit verwaarloozing der taeniasis. In sommige streken van ons land
beschouwt men ten plattelande het behebt zijn met een lintworm als
een teeken van gezondheid of als een probaat middel tegen hardlijvig-
heid. Zoolang dergelijke opvattingen nog vrij algemeen verspreid zijn,
behoeft het niet te verwonderen dat wij met onze vleeschhygiëne nog
zoo weinig succes hebben. De medewerking welke van onze veehouders
gevraagd wordt kost hun tijd noch geld, wat in dezen crisistijd wel
van belang is om een algemeene medewerking ten plattenlande te ver-
krijgen. In dit opzicht staan wij er heel wat beter voor dan bij de be-
strijding der runderhorzel, terwijl bij een goede uitvoering nagenoeg
100% succes verzekerd is. Wanneer de menschen er slechts van door-
drongen kunnen worden dat men zich in het belang der volksgezond-
heid zoo spoedig mogelijk van een lintworm dient te ontdoen, terwijl
de menschelijke faecaliën nooit daar mogen worden gedeponeerd,
waar zij een besmettingsgevaar kunnen opleveren voor het vee.

Mocht een in deze richting goed gevoerde actie geen succes hebben,
hetgeen ik niet veronderstel, dan blijft tenslotte niets anders over dan
het nemen van dwangmaatregelen tegen nalatigen, door te zorgen
dat de gevolgen hunner nalatigheid door de eigenaars zelf worden ge-
dragen. Slachtveeverzekeringen konden bijv. collectief het besluit
nemen om eventueele schade wegens Cysticercose niet meer te ver-
goeden. De finantieele gevolgen van zorgeloosheid en conservatisme
zouden dan vanzelf daar gevoeld worden, waar zij corrigeerend kunnen
en moeten werken.

Schrijver bespreekt het onderzoek van geslachte runderen op Cysti-
cercus inermis en de levensvatbaarheid en de levensduur van die para-
siet, ook met het oog op herkeuring in koopkwesties (juridiese).

In Holland is, evenmin als in Duitschland, in de laatste jaren het
aantal gevallen van Cysticercose verminderd. Het is noodig, behalve de
Cysticercose bij het vee, de taeniasis bij den mens te bestrijden, vooral
op het platteland. De bevolking moet hieromtrent worden voorge-
licht ; desnoods zou, als dwangmiddel, kunnen worden bepaald dat
schade, door cysticercosis veroorzaakt, niet door de verzekerings-
maatschappijen wordt vergoed.

Verfasser bespricht die Prüfung auf Cysticercus inermis bei geschlachteten Kin-
dern und die Lebensfähigkeit und Lebensdauer dieses Parasiten, auch mit Rück-
sicht auf Widerschau und juridische Fragen.

Während der letzten Jahre ist in Holland, ebensowenig wie in Deutschland, die
Zahl der Fälle von Cysticercosis zurückgegangen. Es ist notwendig nicht nur die
Cysticercosis beim Vieh zu bekämpfen, sondern auch die Taeniasis beim Menschen,
besonders auf dem Lande. Die Bevölkerung muss darüber aufgeklärt werden ; wenn
nötig könnte man, als Zwangsmittel, bestimmen lassen, dass Schaden, durch Cysti-
cercus verursacht, von den Versicherungsgesellschaften nicht vergütet wird.

The author discusses the examination for cysticercus inermis in slaughtered bovins
and the viability and lifetime of these parasites, also with a view to re-inspection and
legal questions.

In both Holland and Germany the number of cases of cysticercosis has not de-
creased in recent years. Not only cysticercosis in cattle, but also taeniasis in man.
especially in the country should therefore be combatted. The farmers should be edu-
cated in this matter.

If need be, a coercive regulation should be designed that no compensation is paid
by the insurance companies for losses caused by cysticercosis.

L\'auteur nous entretient des recherches sur le cysticercus inermis chez le bétail
abattu, de la vitalité et de la durée de la vie de ce parasite au point de vue juridique
et d\'un deuxième examen.

En Hollande, comme en Allemagne, le nombre des cas de cysticercosis n\'a pas dimi-
nué. Il est nécessaire de lutter non seulement contre le cysticercus chez le bétail,
mais aussi contre le taeniasis chez l\'homme, surtout à la campagne. On doit en in-
struire la population. On pourrait affirmer, s\'il est nécessaire, comme moyen de per-
suasion, que les compagnies d\'asseurance ne remboursent pas les domages causés
par le cysticercosis.

Wondbehandelin£ met maden. Dr. Bear, Journ. Am. med. Ass. : ref. van K.oet-
ser in N. T. v. G. 1932, II, No. 23, blz. 2827, zag in de wereldoorlog, bij de ameri-
kaansche troepen te velde, dat bij soldaten met beenbreuken, gecompliceerd met
groote vleeschwonden, die dagen lang zonder hulp op het slagveld hadden gelegen,
de wonden soms „vol zaten met maden" (van de blauwe vlieg).

Na reiniging hadden die wonden een gezond rood uiterlijk, zonder veel ettering
en weefsel verval. Ook hadden de soldaten geen koorts of teeken van scpsis. Deze
waarnemingen brachten hem er toe proeven te doen en kunstmatig maden te brengen
in wonden in gevallen van chroniese pyogene en tuberculeuze osteomyelitis. Hij
vond dat maden een krachtig hulpmiddel zijn bij de chirurgiese behandeling.

Livjnc.ston en Prince zetten de proeven van Bf.ar voort en vonden dat de gun-
stige werking niet alleen te danken is aan de mechaniese werkzaamheid der maden,
maar dat er een therapeuties werkzame stof wordt afgescheiden door het contact
der maden met de levende weefsels. Ook gefiltreerde extracten van fijngestampte
maden bleken werkzaam.

wilson, Doan en Miller hielden zich ook bezig met de madentherapie. Chiru-
giese behandeling vooraf van de wonden is soms noodig ; open leggen en verwij-
deren van sequesters ; de wond wordt met droog gaas gevuld dat na 2—3 dagen
wordt verwijderd, dan worden de maden er in gebracht.

Om maden te kweeken worden de moedervliegen in glazen kooitjes gevoed met
gist en honig : de uit de eieren komende maden worden als zij 48 uur oud zijn in
de wond gebracht.

In Indië was ik zeer dikwijls in de gelegenheid bij runderen wonden te zien die
„vol zaten met maden". Ik haastte mij dan altijd die ongure dieren uit te krabben
en de wond met ioodtinctuur te penseelen. Van een heilzame werking heb ik nooit
iets gemerkt ; op de aanhechtingsplaatsen der maden was het weefsel veelal ne-
croties. Vr.

Afgeleverd werden in 1931 : 10.500 K.G. serum en voor meer dan 530.000 die-
ren entsof; 12,4 liter reincultuur van melkzuur-streptococcen en 1 160 liter middelen
tegen ratten en muizen.

138.728 onderzoekingen werden verricht en wel 6070 van cadavers en organen :
4959 °P tuberculose en paratuberculose: 123.087 immuniteit-onderzoekingen:
31 wateronderzockingen ; 358 op bijenziekten; 13 op hondsdolheid: 2252 lactolo-
gische en 1958 scheikundige onderzoekingen.

Vlekziekte, borstziekte, bacillaire pest en viruspest van varkens ; coli- en para-
oolibacillose, septische Pleuropneumonie, mond- en klauwzeer, tetanus, abortus
rund), abortus (paard), pneumonie (ovale bacillen), streptococcen-pneumonic,
goedaardige droes, uicrziekten (streptomvcose, staphylomycose, pyobacillose),
morbus maculosis, Polyarthritis bij veulens en kalveren, boutvuur, hondeziekte,
vogelcholera, en Klein\'se hoenderziekte.

Entstofffen (vaccins) tegen vlekziekte, miltvuur, abortus bij paarden en koeien,
Polyarthritis (paard), boutvuur (poeder, watjes, fikraat), Klein\'se ziekte, vogel-
diphterie, tuberculine, malleïne.

Mond- en Klauwzeer : ßij de onderzoekingen naar de virustypen van het
heerschende mond- en klauwzeer, is in 1931 in alle onderzochte gevallen type O
gevonden.

Piro- en anaplasmose : voor uitvoer naar Brazilië werden in 1931 twee stieren
geïmmuniseerd tegen tristeza (piro-anaplasmose) ; beide dieren doorstonden deze
enting.

Enzoötische biggensterfte. De onderzoekingen betreffend enzoötische biggen-
sterfte werden in ! 931 voortgezet, doch leverden geen nieuwe gezichtpunten. De
inentingen met het biggenvaccin vonden geregeld toepassing en gaven volgens de
ingekomen berichten, alhoewel niet in elk geval, als regel toch succes.

Ambulante afdeeling. In Januari 1931 werd met den Inspecteur van den Vee-
artsenijkundigen Dienst te Leeuwarden een onderzoek ingesteld naar een huiduit-
slag om den mond van schapen, liet betrof een stal van 480 dieren in het noorden
van Friesland, die waarschijnlijk waren geïnfecteerd door 5 van Texel ingevoerde
schapen. Het bleek te zijn de op dit eiland nog al eens voorkomende
,,peristomatitis" bij lammeren.

Het lijden bestond hier voornamelijk uit zwammige papillomateuse woekeringen
aan de bovenlip, welke later tot veel minder korstvorming aanleiding gaven, dan als
regel het geval is.

In de maand Februari werd een onderzoek ingesteld naar de oorzaak en aard
van een ziekte en sterfte onder jonge kalveren bij een grooten veehouder in Zuid-
Holland. Toen de hulp van den dierenarts werd ingeroepen, waren reeds eenige
kalveren gestorven. Op diens advies werden nu de jonge dieren terstond behandeld
met coliserum. De eerste twee daarna geboren kalveren bleven in leven, maar daarna
begon de sterfte weer in de eerste week. Het hoofdverschijnsel was diarrhee. Eerst
maken de dieren geen zieken indruk ; worden zij zichtbaar ziek, dan volgt de
dood in vele gevallen reeds 11a eenige uren. De temperatuur stijgt tot boven 40
C\'. : bij meer chronisch verloop blijft zij ais regel laag (38.3 ä 38. 4⁰ C.).

Bij een onderzoek ter plaatse waren er drie zieke kalveren. Een was zoo goed als
hersteld, het andere bleek lijdende te zijn aan lähme. Het meest zieke dier had een
temperatuur van 38.3 C. en is den volgenden dag gestorven. De sectie gaf het na-

volgende beeld : lebmaag matig ontstoken, de dunne darm zeer weinig. Tusschen
het boeggewricht en den borstwand tot het einde van het borstbeen zijn de onder
het schouderblad gelegen spieren geïnfiltreerd, lichtgeel gekleurd, vol holten en
kanalen en eenigszins vochtig. In dit vocht werden microscopisch veel streptococcen
.gevonden, hetgeen cultureel bevestigd werd. Uit de organen geënt werden op de
voedingbodems enkele koloniën van colibacillen verkregen.

In hoeverre hier een infectie met colibacillen de primaire oorzaak der sterfte ge-
weest is, of een infectie door streptococcen, dan wel een mcnginfectie door beide
organismen, is niet met zekerheid gebleken.

Bij een landbouwer stierven kort na elkander drie runderen. Daar de voeder- en
drinkbakken pas met een dikke laag roode menie waren bestreken, werd gedacht
aan loodintoxicatie. Het chemisch onderzoek op lood was echter twee keer
negatief. Bij de sectie zou alleen leverdegeneratie zijn vastgesteld. Ook was bij
één der dieren een stomatitis met erosies van het tandslijmvlies en gehemelte
gevonden. Zenuwverschijnselen waren tijdens de ziekte niet opgemerkt, wel
constipatie.

Bij onderzoek ter plaatse was een vierde rund ziek. De temperatuur van dit rund
was normaal. De temperatuur der gestorven dieren was eveneens niet of zeer weinig
verhoogd geweest. Er was constipatie aanwezig. De manuaal afgenomen faeces
waren aan den buitenkant (de mest was droog en stevig) van bloedige strepen
voorzien. In tegenstelling met de andere patiënten had dit rund zenuwver-
schijnselen. Het drong naar voren en leunde met voorhoofd en hoorns zwaar tegen
den muur. Dit rund is ook gestorven. In de organen kon geen lood worden aange-
toond.

Uit den aard der zaak werd aan de overige dieren geen gelegenheid gegeven bij
de versch bestreken voerbakken te komen. Bovendien droogde de verf in. Nieuwe
gevallen zijn na dien tijd niet meer voorgekomen. Hoewel de omstandigheden en
de aard der verschijnselen hier wijzen in de richting van loodvergiftiging, is het be-
wijs hiervan niet geleverd.

Op verzoek van den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst werd nog
een onderzoek ingesteld naar aanleiding van de vele gevallen van miltvuur in Gel-
derland en Oost-Utrecht gedurende den staltijd. Terwijl vroeger miltvuur hoofd-
zakelijk een weideziekte was, treedt het in de laatste jaren meer in den winter op.
Dit wordt wel in verband gebracht met het voederen van buitenlandsche granen,
speciaal Russisch graan. Inderdaad bleek ook, dat op al de onderzochte stallen,
waar miltvuur was voorgekomen, graan (of meel) werd gevoederd, uit Rusland
afkomstig. Op zichzelf is dit nog geen bewijs, maar het vermoeden wordt er door
versterkt. In het laboratorium is het tot nu toe niet gelukt in de vele meelmonsters,
welke zijn onderzocht, millvuurbacillen(sporen) aan te toonen. Vrijburg.

Voornamelijk komt deze ziekte voor in de tropische en sub-tropische streken,
doch ook daar buiten, o.a. in Zuid- en Oost-Europa is zij, vooral gedurende heete
zomers, waargenomen. Als overbrengers fungeeren verschillende tekensoorten.
Experimenteel is echter aangetoond dat behalve Argasiden ook enkele Mallophagen
en Diptera\'s, o.a. Menopon en Stomoxys de ziekte kunnen overbrengen. Pathogno-
monisch voor spirochaetose zijn :

ie. eene in het oog vallende miltvergrooting, met donker violette verkleuring
van de miltkapsei.

2e. een even opvallende lichtbruine tot gele verkleuring van den lever, gepaard
aan min of meer sterke leververgrooting en broosheid van het leverweefsel (vettige
degeneratie).

Door zijn publicatie (1915) heeft Sohns het eerst de aandacht gevestigd op het
voorkomen van de Argas persicus en de door deze teek veroorzaakte hoenderspiro-

chaetose in Nederlandsch-Indië. Dc bevindingen van Sohns zijn aanleiding geweest
om bij de oprichting der afdeeling Pluimveeziekten aan het Veeartsenijkundig
Instituut in 1927, volle aandacht te schenken aan bovengenoemde ziekte.

In een tijdsverloop van ruim 5 jaar gelukte het slechts één keer een sterk met deze
teek besmet pluimveebedrijf te vinden. Een plaatselijk onderzoek der aanwezige
hoenders werd ingesteld ; gevallen van spirochaetose werden echter niet aangetroffen,
terwijl proeven om de ziekte eventueel over te brengen met van dit bedrijf afkom-
stige teken een negatief resultaat hadden. Eerst in 1932 werd een op zich zelf staand
geval dezer ziekte vastgesteld op een kippecadaver, afkomstig van een tekenvrij
bedrijf. Behalve de typische lijkverschijnselen werden in een milt-uitstrijkpreparaat
talrijke spirochacten (Spirosoma gallinarum) aangetroffen. Intusschen is het epi-
demisch verband tusschen teek en spirochact in Nederlandsch-Indië nog niet ex-
perimenteel vastgesteld kunnen worden.

Deze ziekte werd in 1876 voor het eerst waargenomen door Schweinefurth in
Centraal-Afrika en beschreven in zijn boek ,,The Heart of Africa". Het is een spe-
cifieke runderziekte, die niet zoo spoedig de aandacht trekt door den korten duur
en het goedaardig verloop. Schrijver nam haar waar bij ondernemingsvee en in
melkvee-stallen met Europeesch vee op de Oostkust van Sumatra.

Als meest opvallend verschijnsel dezer ziekte werd waargenomen een plotseling
optredende, snel verspringende kreupelheid, veroorzaakt door spier- en gewricht-
pijnen, waarbij ook vaak de hals- en rugspieren betrokken zijn, zoodat de dieren
niet in staat zijn op te staan en ernstig ziek lijken. Binnen een paar dagen zijn zij
echter weer hersteld. Over het algemeen is het ziekteverloop heel goedaardig ; bij
Europeesch vee kunnen wel eens ernstige gevallen voorkomen. Teken spelen bij deze
ziekte geen rol, ook wordt zij niet door contact overgebracht ; het zijn vermoedelijk
muskieten die als overbrengers moeten worden beschouwd. Ook schijnt de weers-
wisseling een rol te spelen. Gewezen wordt op de groote overeenkomst met de dengue-
koorts en pappatasikoorts van den mensch.

Mededeelingen van het proefstation voor Kleinveeteelt te Buitenzorg,
door Dr. J. Merkens.

Schrijver heeft een onderzoek naar de voederwaarde van ampas cassave (Mani-
hot Utilissima) ingesteld in vergelijking met zemelen van rijst (oryza sativa) en met
zemelen van groene boonen (phaseolus radiatus of katjang idjo).

Alhoewel cassave in groote hoeveelheden aangeplant wordt (jaarlijks ± 750.000
H.A. op Java en Madoera) en het een zeer te waardeeren veevoedermiddel oplevert,
wordt het als zoodanig in dc veevoeder-literatuur weinig genoemd (in enkele melk-
bedrijven die ik destijds op Midden-Java onder controle had, werd van dit voeder-
middel geregeld gebruik gemaakt, ref.). Het wordt veel uitgevoerd in den vorm
van gaplek, de gedroogde, in schijven gesneden wortels of in den vorm van ampas
cassave, vroeger naar Frankrijk, later naar Engeland. Holland en Scandinavië.

Bij de eerste serie proeven met 55 varkens werd ampas cassave gezet tegenover
zemelen van roode rijst (dedek merah) n.1. mengsels F12 (rijstzemelen 100, copra-
koeken 50, gemalen mais 50, beendermeel 3, zout 1) en F13 (ampas cassave 50,
zemelen van roode rijst 50, coprakoeken 50, gemalen mais 50, beenderenmecl 4
en zout 1). Per K.G. opgenomen voedsel werd een gewichtsvermeerdering verkregen
van 0.230 bij F12 en van 0.230 bij F13.

Beide voedermengsels bleken dus gelijkwaardig. Een K.G. gewichttoeneming
kost te Buitenzorg echter, met mengsel F.12, 16.3 cent en met F r 3, 16 cent. Per dag,
per dier was de gewichttoeneming met mengsel F12, 0.382 K.G. en met mengsel
F13, 0.388 K.G. Over een tijdduur van 100 dagen zou bij een prijs van ƒ 0.35 per
K.G. levend gewicht, de winst per varken met F13 ƒ 0.21 meer bedragen hebben
dan met F12.

boonenzemelen (dedek katjang idjo), gezet in de mengsels F14 (ampas cassave 100
rijstzemelen 100, coprakoeken 25, beendermeel 3, zout 1) en F.15 (boonenzemelen
50, ampas cassave 50, rijstzemelen 100, coprakoeken 25, beendermeel 3 en zout ij.
Per K.G. voedsel was de gewichttoeneming bij F14, o. 188 K.G. en bij F. 15, 0.238 K .G.
Een K.G. gewichttoeneming kost met F14 13.2 cent en met F15 14.1 cent ; p<»r dag.
per dier was de gewichttoeneming bij F14, 0 499 K.G. en bij F15, 0.547 K.G.

Over een tijdduur van 100 dagen gerekend zou bij een prijs van ƒ 0.35 per K.G.
levend gewicht de winst per varken met ƒ 15.—ƒ 1.64 meer hebben bedragen dan
met F14.

In Engeland. Zweden en Denemarken zijn ook reeds vergelijkende voederproeven
genomen met bovengenoemd voedermiddel en mais en gerst, waarvan de resul-
taten bevredigend waren.

Tentoonstelling op veeartsenijkundig gebied, verbonden aan de 13de
jaarbeurs te Bandoeng.

Door de directie der Bandoengsche jaarbeurs, wordt telken jare een bij-expositie
gehouden, v.n.1. met het oog op verbreiding van kennis omtrent aard en omvang
van die sociale bemoeienissen, welke door allerlei omstandigheden zoo vaak buiten
de publieke waarneming vallen. Voor dit jaar werd de medewerking ingeroepen
en verkregen van het Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel voor het
organiseeren van een tentoonstelling, die een beeld moest geven van hetgeen op vee-
artsenijkundig gebied door de Regeering is verricht.

Dr. J. Kok hield bij de opening een rede, waarin hij een duidelijk overzicht gaf\'
van alles wat door den burgerlijken en militair diergeneeskundigen dienst in den
loop der jaren op het gebied van bestrijding van besmettelijke ziekten, hygiëne en
onderwijs is verricht.

De inzending van het Departement van Landbouw verwierf\' de gouden medaille,
terwijl aan die van den Militair diergeneeskundigen dienst en van de Gemeente
Semarang elk een eervolle vermelding werd toegekend.

Over braken bij den hond als symptoom van verschillende ziektetoe-
standen, door Dr. J. P. Fooy (voordracht gehouden voor de afd. Oost-Java).

De physiologie van het braken wordt kort besproken, daarna geeft spreker een
overzicht van enkele ziekten, waarbij het braken min of meer op den voorgrond
treedt en hij wijst er op dat de diagnostiek van de functioneele storingen in het di-
gestiekanaal bij de huisdieren nog te wenschen laat. Daarna worden eenige ziekte-
geschiedenissen beschreven: o.a. de mijnworm-infectie bij den hond die in Indic
veel voorkomt, met verschijnselen van enteritis haemorrhagica en algemeen ziek zijn
de anaemie treedt minder op den voorgrond dan zulks bij den mensch het geval is
Braken wordt in het begin opgemerkt, verder koorts. Verder nieraandoeningen die
veel bij honden voorkomen. Komt het hierbij tot uraemie, dan is braken een gewoon
verschijnsel. Ook bij pyometra ziet men braken.

Door Dr. W. van den Akker, hoofd van den veterinair hygiënischen dienst te
Bandoeng wordt ernstig gewaarschuwd tegen het gebruik van „Steelo" en „Brillo-
zeep" voor het reinigen van melkgereedschappen. Het vaatwerk wordt prachtig
schoon na gebruik van de staalspons „Steelo" en de Brillo-zeep, doch de melk die
in dergelijk vaatwerk bewaard wordt, krijgt een onaangenamen metaalsmaak en
ruikt eigenaardig.

Het gelukte aan schrijver, in samenwerking met het militair scheikundig labora-
torium te Bandoeng, de oorzaak van de afwijking dezer melk op te sporen. Bij
onderzoek is gebleken, dat na reiniging met Steelo en Brillo-zeep zich op het
vaatwerk heel fijn verdeeld ijzerdeeltjes afzetten, die aan de melk den eigenaardigen
reuk en onaangenamen smaak geven. \'t Hoen.

In het Bulletin de PAcad. vét. de France van Juli 1932 kan men een artikel
vinden van Prof. Lesbouyries, Adam en Argoud \') over een coli-mastitis bij het
rund die gepaard gaat met paraplegie.

Lucet heeft deze ziekte in 1889 reeds beschreven bij het rund : een acute, hevige
mastitis aan één kwartier, met gezwollen tepel.

Het secretum is dun en geel. De temperatuur is normaal, pols en ademhaling-
frequentie verhoogd ; spoedig kan hel dier niet meer overeind en blijft ± 5 dagen
liggen. In 1930 heeft Quintard een dissertatie er over geschreven (Toulouse). Hij
verklaart het niet kunnen opstaan uit een toxische spieraandoening en spreekt van
pseudo-paraplegie. Volgens hem volgt bijna steeds genezing.

Een van bovenstaande schrijvers ziet de ziekte telken jare in zijn praktijk. Hij
behandelt ± 200 gevallen van mastitis per jaar en hiervan zijn er -t 30 gepaard
gaande met paraplegie. Uitsluitend in de warme maanden wordt de ziekte gezien.

Het meest wordt het rechter achterkwartier aangetast. Na korten tijd kan de koe
niet meer staan, rectum en blaas zijn verlamd.

Al heel spoedig nemen de ziekteverschijnselen een ernstig karakter aan, het dier
eet niets meer en sterft bijna steeds na 2 a 3 dagen. De temperatuur is steeds normaal

Wordt tijdig een flinke aderlating toegepast, dan kan de mortaliteit op 30% wor-
den teruggebracht. Omdat gedacht is aan kalfziekte, is het bloed onderzocht (in
slechts i geval) maar het C.a- en P-gehalte was normaal, (resp. 9.9 en 6.6 ingr. %).
Trouwens uierinsufflatie en Ca-injectie hadden geen invloed op de verlamming.

Als oorzaak der uierontsteking werd gevonden een colibacil ; hij is echter onbe-
wegelijk en ontleedt geen arabinose en komt, het meest overeen mei de B. colitro-
picalis van Castf.li.ani.

Schrijvers geven een tabel uit de literatuur samengesteld, waaruit moet blijken
het groote percentage gevallen, dat een mastitis door colibacillen wordt veroorzaakt.
Maar al de geciteerde onderzoekers beschrijven geen verlamming er bij en wijzen
juist op de hooge koorts bij de coli-mastitis.

De onderhavige ziekte van Lesbouyries c.s. onderscheidt zich dus in deze twee
opzichten van de gewone coli-mastitis. Zij zijn het niet met Quintard e.a. eens
en denken wel degelijk aan een echte paraplegie ; met kalfziekte heeft het niet
kunnen rijzen niets te maken om de reeds gemelde redenen en ook blijkende uit
het gunstig gevolg eener aderlating, die juist bij kalfziekte slecht werkt.

Laat men het uiersecretum 24 uur in een reageerbuis staan bij 37⁰ C. dan ziet
men dat zich in dien tijd een los stolsel vormt, dat ondergedompeld is in een wei,
precies op bloedserum gelijkende. Hierdoor onderscheidt het zich duidelijk van
het secretum eener streptococcen- of staphylococcen-mastitis.

De conclusie van de schrijvers is. dat in de zomermaanden de virulentie van den
betreffenden coli-bacil toeneemt en dat de verlamming wordt veroorzaakt door een
toxische werking op het ruggemerg.

In Amerika is herhaaldelijk gewag gemaakt van de streptococcus epidemicus,
die bij den mensch een ernstige angina kan veroorzaken en bij het rund een mastitis.

Thans wordt ook melding gemaakt van het voorkomen van dit micro-organisme in
Duitschland. Sf.eleman en Haderfêld vonden het in het begin van dit jaar bij een
koe in Holstein, terwijl Steenblock²) de Str. epidemicus uit de melk van drie koeien
uit de Rijnprovincie kweekte. Uitvoerig worden de klinische verschijnselen aan den
uier en de afwijkingen der melk beschreven, die tamelijk wel overeenkomen met
die van de gewone streptococcen-mastitis. Enkele kwartieren gaven een secretum
met weinig sediment (resp. 0.4 en 1.6 v. Trommsoorff), waarin microscopisch geen
bacteriën konden gevonden worden.

Poch kwamen op de voedingsbodems koloniën van streptococcen op. Voor de
cultureele eigenschappen verwijs ik naar het artikei zelf.

Zonder een tamelijk uitvoerig bacteriologisch onderzoek met gebruikmaking van
verschillende voedingsbodems (bouillon, lakmoesmelk, methyleenblauwmelk, 5%
bloedagarplaten) is het niet mogelijk de Str. epidemicus te onderscheiden van de
gewone streptococcus agalactiae.

Met het oog op het groote belang voor de Volksgezondheid acht schrijver de dif-
ferentiëering echter absoluut noodzakelijk. (Dit lijkt mij voorloopig nog wel wat
overdreven, tenminste bij elk geval van een streptococcen-mastitis ; vooral ook daar
noch door Seele.mann, noch door dezen onderzoeker gewag gemaakt wordt van
cenige ziekelijke aandoening bij den mensch. Ref.). Beijers.

F. C. Minett, A. W. Stableforth en S. J. Edwards,³) leggen er den nadruk op,
dat behalve de overal bekende chronische streptococcen-mastitis ook een acute
mastitis voorkomt, eveneens door streptococcen veroorzaakt.

Op een bedrijf van 11 o koeien kwamen in 2 jaren 24 gevallen van deze acute strep-
tococcen-mastitis voor. Bij 12 koeien was de mastitis zoo ernstig, dat het aangetaste
kwartier verloren ging. De laatste jaren was op dit bedrijf geen streptococcen-mastitis
geweest. Ook op andere bedrijven werd deze acute streptococcen-mastitis waarge-
nomen.

Streptococcen, geisoleerd uit mastitis-gevallen, kunnen haemolytisch zijn ; Mi-
nett, Stableforth en Edwards toonden van 82 gevallen van mastitis aan, dat 52
streptococcen-stammen haemolytisch, 30 niet haemolytisch waren. Edwards heeft
107 stammen niet haemolytische streptococcen onderzocht.

Het cultureel-biochemisch onderzoek had tot resultaat, dat Edwards de 107
stammen in 4 groepen kon verdeelen. De eerste groep bestond uit stammen, die
allen afkomstig waren van chronische mastitiden : de kunstmatig opgewekte mastitis
verliep in deze gevallen ook chronisch.

De tweede groep was afkomstig van acute gevallen ; de kunstmatig opgewekte
mastitis verliep acuut.

De derde groep streptococcen-stammen was afkomstig van zeer mild verloopende
mastitiden. De vierde groep bleek uit stammen te bestaan, die apathogeen waren en
dus waarschijnlijk tot de saprophytische streptococcen behooren. Jac. Jansen.

Minett en Stableforth⁴), onderzochten 113 mastitis-gevallen, met het resultaat
dat van die 113 gevallen er 39 veroorzaakt bleken te zijn door gewone uier-strepto-
coccen. In 13 gevallen was een afwijkende streptococcus in het spel en wel de z.g.
streptococcus pyogenes, die van humanen oorsprong bleek te zijn. De veronderstel-
ling ligt nu voor de hand, dat deze streptococcus door de melkers is overgebracht.
De virulentie was ook veel grootcr ten opzichte van het konijn en de muis dan dit
het geval is met de gewone uier-streptococcus. Bij navraag kwam vast te staan, dal
alle mastitis-gevallen voorkwamen bij koeien, die pas gekalfd hadden en met de
hand gemolken werden. Ziekte bij de melkers of in hun naaste omgeving bestond
niet. Bovendien waren de monsters melk afkomstig van dieren uit verschillende
declen van het land, zoodai infectie van het eene dier door het andere uitgesloten
kon worden. C. J. df. Gier.

In den gezonden koe-uier komen micro-organismen voor, die door Steck beschreven
zijn en door hem „Eutercoryne-bakteriën" werden genoemd. Klimmer meende
echter, dat het groeivormen van streptococcen waren. Steck⁵) geeft nu een uit-
voerige beschrijving van zijn onderzoekingen en toont aan, dat de door hem be-
schreven micro-organismen geen verwantschap hebben met streptococcen, doch
behooren tot de coryne-bacteriën. Deze uiercorynebacteriën splitsen vet, zij hebben
dus wellicht beteekenis wat betreft het ranzig worden van boter; overigens hebben
zij zeer weinig chemischen invloed op de melk en ook hun invloed op het uierweefsel
is schijnbaar onbeduidend ; waarschijnlijk veroorzaken zij nooit een mastitis. Deze
bacteriën leven alleen in de uier of samen met andere bacteriën ; zijn deze andere
bacteriën virulent, dan reageert de melkklier daar op, wat tengevolge heeft, dat

de corynebacteriën teruggedrongen worden ; is de mastitis genezen, dan ziet men
ze weer in groot getal terugkomen. Steck stelt voor deze bacterie te noemen :
Corynebacterium lipolyticum.

M. Seelemann en A. Hadenfeldt *), komen op grond van hunne zeer uitvoerige
onderzoekingen tot de einduitspraak, dat men om de zoogenaamde „gezonde"
streptococcen-koeien op te kunnen sporen, steeds een cultureel onderzoek moet
verrichten, want het gehalte aan streptococcen is vaak zeer gering, zoodat men mi-
croscopisch niets vindt, terwijl dan bovendien de chemische en physische methoden
geen resultaten geven. Jac. Jansen.

Klimmer en Haupt,⁷) hebben getracht eenige oud-melksche koeien een strepto-
coccen-mastitis te bezorgen, door ze per os te infecteeren. Het is hun echter niet
gelukt. Noch de toediening van veel streptococcenhoudende melk gedurende 14
dagen, noch die van reinculturen van streptococcus agalactiae waren in staat eenige
verandering aan den uier of de melk teweeg te brengen. Zelfs niet als de dagelijksche
voeding van de culturen een maand lang werd volgehouden. Evenmin gelukte het,
de ingegeven streptococcen in de faeces terug te vinden ; waarschijnlijk worden zij
door het maagsap verteerd. Beijers.

Karkas ^s) beschrijft ook een aantal proeven, waarbij via het tepelkanaal strep-
tococcen of pyogenes-bacteriën ingespoten werden. Spoedig treedt een zwelling aan
de basis van den tepel op, hoewel het kwartier dan nog geen afwijkingen te zien geeft;
doch binnen eenige uren constateert men reeds een algemeene zwelling van het be-
treffende kwartier. Na 4 uur is het ingespoten kwartier flink gezwollen, warm en
pijnlijk, dus alle symptomen van een mastitis zijn aanwezig. Zelfs werden gevallen
waargenomen, waarbij een uur na de infectie met de bacteriën een algemeene aan-
doening van het kwartier was tot stand gekomen. De meer of minder sterk op den
voorgrond tredende symptomen staan in verband met de virulentie van het inge-
spoten materiaal. Wordt het zieke kwartier spoedig herhaaldelijk en goed uitge-
molken, dan nemen de symptomen weer spoedig af.

Evenals in ons land zijn de uieraandoeningen en speciaal die, welke veroorzaakt
worden door streptococcen, ook in Duitschland meer op den voorgrond getreden,
als gevolg van de wettelijke voorschriften, waaraan consumptiemelk moet voldoen.
De tot nu toe gevolgde onderzoekingsmethoden hebben het bezwaar, dat men veel
glaswerk enz. mede moet nemen, wanneer men het onderzoek op de boerderij wil
doen. Men heeft nu een nieuw soort papier (Gnothilakter-papier) in den handel
gebracht, waardoor men de reactie direct kan onderkennen.⁹) Is de melk goed dan
een geelbruine verkleuring; bij afwijkingen een donkergroene tot blauwgroene kleur-
verandering. Pasgekalfde en oud-melksche koeien kunnen ook een verkleuring geven,
doch dan is de kleur van alle kwartieren dezelfde. De kleur blijft bestaan. Papier
mag niet in den stal bewaard worden, omdat dan een verkleuring optreedt door
de ammoniak van de stallucht. De uier behoeft van te voren niet afgewasschen te
worden ; afvegen met een doek is voldoende. Miswijzingen komen heel sporadisch
voor, daarom is het klinisch bacteriologisch onderzoek beter.

Seelemann¹⁰) heeft veel werk gemaakt van de bestrijding der uierstreptococcen
en is tot de conclusie gekomen, dat de behandeling met auto-vaccin geen afdoende ver-
betering brengt. De beste behandelingswijze is tot nu toe : afzonderen van de gezonde
dieren, voortdurende controle om nieuwe infecties zoo spoedig mogelijk te onder-
kennen en goed uitmerlken.

Zieke dieren worden het beste behandeld, wanneer zij droog staan. Het aantal
streptococcen is dan gering en zelfs zijn gevallen voorgekomen, waarbij spontane
genezing optrad. Men neemt een steriele oplossing van rivanol gram op 1000 c.c.)
en spuit in ieder kwartier 250 c.c. De ingespoten vloeistof laat men 12 & 15 uur
zitten. Met entozon worden op het oogenblik ook proeven genomen, doch de resul-
taten zijn nog niet voldoende bekend.

R. Götze ⁿ) geeft een uitvoerige klinisch-pathologische diagnostiek van de in-
fectie met streptqcoccen van den uier van het rund. De beste bestrijdingsmaatregelen
zijn : ie het voorkómen van de infectie ; 2e. goed uitmelken ; 3e goede verzorging
van den uier ; 4e. afzonderen van de zieke dieren ; 5e. spoedig opruimen van de niet
rendabele koeien. Met de verschillende behandelingsmethoden bereikt men niet
altijd een goed resultaat. Heeft men te doen met een parenchymateuze aandoening,
dan is elke behandeling nutteloos en is het betreffende uiergedeelte verloren. Bij een
catarrhale aandoening kan herstel optreden, hoewel steeds streptococcen in het
uierweefsel achterblijven. Massage van den zieken uier is zeer goed evenals een
infusie van entozon (rivanol-preparaat). Yatren- of formol-vaccin heeft geen
immuniseerende of therapeutische werking. C. J. de Gier.

Volgens Dav. Bergman¹²) vormen goede hygiënische voorschriften ten opzichte
van het dier en van de stalinrichting de krachtigste bestrijdingsmiddelen tegen
streptococcen-mastitis. Koude en vochtige cementen vloeren bevorderen door de
plaatselijke afkoeling het ontstaan van uierontsteking. Naast ontsmetting der lig-
plaatsen beveelt B. aan inspuiting in den uier van 0.5 pro mille rivanoloplossing
en 10—12 uur daarna uitmelken. Het uitmelken dient voorzichtig te geschieden.

M. Seelemann¹³) zegt, dat men een streptococcen-mastitis moet behandelen
door middel van een rivanolinfusie in den uier, waarna de rivanoloplossing direct
weer uitgemolken moet worden.

De volgende proef werd genomen : bij koe No. 1 liet men de rivanoloplossing
(0.25 rivanol op 1 L. water) 10 uren in den uier, bij koe No. 2 10 minuten, bij koe
No. 3 werd de rivanoloplossing direct weer uitgemolken.

Bij koe No. 1 verdwenen de streptococcen, doch de melkgift was door de behan-
deling zeer verminderd. Bij koe No. 2 werden de streptococcen eveneens verdreven,
ook hier was de melkgift zeer gestoord, pas na 3 weken was de melkgift weer op
peil. Bij koe No. 3 was het resultaat het gunstigst, de streptococcen verdwenen en
de gevolgen van de irritatie door de infusie waren hier na 1 week niet meer te merken.

Dr. Fowler¹⁴) wijst er op dat in vroegere tijden de koe een hoeveelheid melk pro-
duceerde voldoende om haar kalf eenige weken te voeden. De moderne voor de melk-
productie gefokte en met krachtvoer gevoede koe is een melkmachine geworden;
hare organen zijn overbelast en gevoelig, ook vooral voor mastitis. Hij raadt aan
koeien met mastitis zoo mogelijk te isoleeren ; als behandeling schreef hij voor heete
antiphlogistine-omslagen. Ook Sivieri (Vet. Médicine, Chicago, No. 7, 1929)
paste in eenige gevallen van mastitis bij koeien en eenmaal bij een merrie met goed
gevolg antiphlogistine-omslagen toe.

Kiessic. en Angermann¹⁵) probeerden tegen streptococcen-mastitis (Gelber
Galt) enting met uit de zieke uiers gekweekte streptococcen-culturen. Gezonde
dieren kregen 3 maal, met tussenpoozen van 12—14 dagen 15 c.c. 2 dagen oude
virulente bouillon-cultuur; de zieken met gelijke tussenpoozen 1 maal 15 c.c., en
3 maal (bij latere proeven 2 maal) 20 c.c. In het geheel werden zoo behandeld 452
klinies zieke dieren en 55 klinies gezonde, maar met streptococcen in de melk, in
verschillende bedrijven. In sommige bedrijven werden bovendien de gezonde van
de zieke dieren gescheiden ; ook werd in 3 bedrijven 5 maal per dag gemolken.
Van een gunstige invloed op de ziekte door de enting was niets te bemerken.

Voorbehoedende entingen werden beproefd in 6 bedrijven, bij 308 koeien. Zes weken
na de enting waren 32 daarvan (= 10,4%) ondanks de enting ziek geworden. (19
= 6,2%) klinies ziek en 13 = 4,2% alleen streptococcen in de melk.

Schrijvers vinden dit percentage zoo gering, dat zij het gewenst oordeelen in deze
richting verdere proeven te doen.

Seelemann ¹⁶) onderzocht of machinaal melken niet schadelijk voor de uier is. In een
stal met 114 koeien werden gedurende 14 weken proeven gedaan met pulsator-
machines bij 5 rijen koeien, terwijl de 6de rij steeds door geschoold personeel met
de hand werd gemolken. Het aantal gezonde, verdachte en zieke dieren was hetzelfde
in elke rij. De koeien en de melk werden geregeld onderzocht; om de 4 dagen wer-
den melkmonsters bacteriologies onderzocht. Het bleek dat het machinaal melken
met goede machines niet ten achter staat bij het hand-melken door geschoold per-
soneel. Vrijburg.

Al- of niet verplichte pasteurisatie der melk in de grootere steden van
Zweden. ")

Op een aan de regeering gericht verzoek van de Zweedsche Algemeene Landbouw-
maatschappij van 11 Januari 1932, om voor de grootere steden van Zweden de ver-
plichte pasteurisatie van alle verbruiksmelk voor te schrijven, heeft het „Medi-
cinalstyrelse" (een lichaam, eenigszins te vergelijken met onzen Gezondheidsraad),
waaraan dit verzoek om advies was doorgezonden, een afwijzend oordeel uitgespro-
ken, zich hierbij beroepend op de verslagen van Prof. Hülphers (Stockholm),
Prof. wirgin (Uppsala) en den Gemeentelijken dierenarts Gustafson te Stockholm.

Volgens Prof. Hüi.phers is de eenige pasteurisatie-methode, welke in aanmerking
kan komen, die der langdurige verhitting, £ uur op 60—63° C. Bij deze methode
is men echter, door het gemis aan betrouwbare scheikundige controle-reacties,
zooals bij de pasteurisatie op hooge temperaturen, aangewezen op de kostbare eri
meer omslachtige automatische controle van temperatuur en tijd van verhitting
bij de pasteurisatie zelf, hetgeen hij een overwegend bezwaar acht. Bovendien dient
de melk, welke zal worden gepasteuriseerd, van een betrouwbare goede hoedanigheid
te zijn, ook in hygiënisch opzicht, waarvoor de zekerheid in het algemeen niet aan-
wezig is. Hij meent daarom, dat een voorschrift voor verplichte pasteurisatie voor
dit oogenblik niet gewenscht is.

Prof. WiRGiN vindt de omstandigheden in de Noordelijke landen gunstig om te
komen tot de levering van goede melk. Door een goed gevoerde propaganda heeft
de landelijke bevolking een beter begrip gekregen omtrent hygiëne en hygiënische
melkwinning. Door een voorschrift tot pasteurisatie zullen de zin voor reinheid
en de zorg voor zindelijkheid bij de behandeling der melk verslappen, waarom hij
een dergelijk voorschrift als een stap achterwaarts zou beschouwen en vooralsnog
niet gewenscht acht.

Dierenarts Gustafson stelt als eerste voorwaarde voor een voorschrift tot ver-
plichte pasteurisatie — als hoedanig alleen de langdurige verhitting in aanmerking
komt — de zekerheid van melk van een goede hoedanigheid uit hygiënisch oogpunt.
Aan dezen eisch voldoet de melk, zooals die thans in het algemeen beschikbaar is,
zeker niet. Allereerst is dus noodig dc hoedanigheid der melk te verbeteren, alvorens
zulk een voorschrift mag worden uitgevaardigd.

Van een verplichte pasteurisatie der melk in Zweden zal voorloopig dus wel niets
komen. H. J. v. Nederveen.

Andresen ¹⁸) stelde een onderzoek in naar den groei van paratyphus-bacillen in
rauwe melk. Het bleek dat deze bacillen zeer slecht in rauwe melk zich ontwikkel-
den. Dit gold niet alleen voor melk, welke onder bijzondere ascptische voorzorgen
was gewonnen, doch eveneens voor goede handelsmelk. Met de toeneming van hel
bacteriën-gehalte in de melk nam de groeiremmende werking af. Voor het behoud
van de groeiremming bleek het van bijzonder belang de melk, onmiddellijk na de
winning, sterk af te koelen. De groeiremmende werking werd door verhitting zeer
snel verminderd. Onder bepaalde omstandigheden (diarrhee der koeien) oefent een
verhitting gedurende 10 minuten bij 56° C. reeds een zeer duidelijke, verzwakkende
werking uit.

Melkonderzoek .¹) Het aantal monsters uiersecreet, melk enz. hetwelk gedu-
rende dit jaar in deze afdeeling werd onderzocht, bedroeg 2252.

Onder uiersecreet wordt hier verstaan het uitscheidingsproduct van den uier, dat
zichtbaar afwijkt van normale melk.

De inzendingen geschiedden om den aard van het uierlijden vast te stellen, ten
einde het juiste serum aan te wenden of ter bereiding van auto-vaccin met behulp
van de uit het ingezonden materiaal te kweeken ziektekiemen.

752 monsters kwamen voor dit doel in. In deze monsters werd het volgende ge-
vonden :

Pyogenesbacillen 68 maal of in 9.1% van de monsters ; 25 maal wérden pyogenes-
bacillen alleen, 33 maal tegelijk met micrococcen, 9 maal te zamen met strepto-
coccen en i maal met necrosebacillen gevonden.

Staphylococcen 59 maal of in 7.7% van de monsters ; 2 maal waren tevens strep-
tococcen aanwezig.

Bij 8 monsters of in ruim 1 % werd geen bacterieele oorzaak van het uierlijden
vastgesteld.

Deze inzendingen geschiedden veelal in verband met bestaande of vroegere
uieraandoeningen en met de vraag of de melk geschikt was voor de consumptie of
de kaasmakerij, doch ook vaak, omdat de melk door een keuringsdienst voor waren
of een zuivelfabriek ondeugdelijk was bevonden.

564 monsters kwamen voor dit doel in, waarvan 29 wegens bederf en te hoogen
zuurgraad bij aankomst ongeschikt voor onderzoek bleken te zijn.

Van de 535 monsters geschikt voor onderzoek hadden 96 afwijkingen duidende
op een uierlijden, waarvan 83 maal door streptococcen, 2 maal door staphylococcen
en i maal door colibacillen. 6 monsters bevatten als eenige afwijking bloed, 6 andere
hadden een abnormaal hoog chloorgehalte zonder dat andere afwijkingen duidende
op een uierlijden of ziektekiemen konden worden aangetoond. 7 andere monsters
hadden als afwijking een verhoogd sediment met veel cellen zonder dat ziekte-
kiemen konden worden aangetoond.

In i monster werd aceton gevonden. Deze melk was blijkbaar afkomstig van een
rund lijdende aan acetonaemie.

Onder de ingezonden monsters was 1 monster paardemelk, ingezonden omdat
het veulen erg slap was en slecht groeide.

Ziektekiemen werden in deze melk niet gevonden, terwijl de samenstelling nor-
maal en voldoende was en niet op een uierlijden wees, (normaal melksuikergehalte).
Ook kwam 1 monster schapenmelk in, de lammeren waren gestorven. Deze melk had
een hoog chloor- en een laag melksuikergehalte, terwijl veel colibacillen in de melk
aanwezig waren. Vrijburg.

1) Mammite eolibacillaire paraplegique de la vache, Lesbouyries, Buil. de 1\' Acad.
vét. de France, 1931, Juillet.

2) Der Streptococcus epidemicus als Mastitiserreger in der Rheinprovinz, J. Steenblock,
Tier. Rundschau, 14 Aug. 1932.

3) Studies on bovine mastitis, The non haemolitic streptococci of bovine mastitis
and their relationship to certain saprophytic streptococci from cattle, Jl. of Comp.
Path. and Ther. Vol. 45, No. 1, March 31, 1932.

4) The Occurence in Mastitis of haemolytic Streptococci showing Group-similarity to Strep-
tococcus Pyogenes of Man, F. C. Minett and A. W. Stableforth, The Journal of Comp.
Path. and Therap. No. 2, Juni 1931. ■

5) Ueber die Eutercorynebakterien und ihre Beziehungen zu den Euterstreptokokken, Wernf.r
Steck, Zentralbl. für Bakt. Par. und Inf.kr. 124 Bd., 1932, Heft 34 S. 227.

6) Zur Frage des Vorkommens und der Bedeutung soganannter ,,Dauerausscheider" und
„Keimträger" beim Gelben Galt, M. Seelemann und A. Hadenff.ldt, Archiv für wiss.
und prakt. Tierheilk. 1931. Bd. 64, Heft i, S. 1.

7) Infektionsi\'ersuchen von altmilchenden Kühen durch Verfiitteriung von Gallstreptococcen,
Tier. Rundschau, 4 Sept. 1932.

8) Künstliche Euterinfektion, Walter Karras, Tier. Rundschau, No. 37, S. 653;
No. 38, S. 676 en No. 39, S. 692, 1931.

9) Eine neue Schnellmethode zur Unterstützung der klinischen Untersuchung des Einers,
Dr. W. Schmidt, Tier. Rundschau, No. 10, S. 153, 1932.

10) Mein Kampf gegen die Streptokokkenmastitis, M. Seelemann, Tier. Rundschau,
No. 3, S. 38, 1932.

11) Z^ur Klinischen Diagnostiek und Behandlung der Kokkenerkrankungen des Euters,
R. Götze. Berl. Tier. Woch. No. 40, S. 649, 1931.

13) Experimente und Beobachtungen an Milchkühen im Rahmen der Galtforschung, 111
Mitteilung. Beitrag zur erfolgreichen Behandlung der Streptokokken-infektionen
des Euters mit Rivanol : M. Sff.lf.mann. Archiv für wiss. und prakt. Tierheilk.
Bd. 65, Heft 1. 1932, S. 83.

15) Zeitschr. f. Infekt. Kr. paras. Kr. u. Hyg. d. Haustiere 1932, 43 Bd.,
1 Heft, S. 59.

18) Das Wachstum der Paratyphusbacillen in roher Milch, eine epidemiologische Studie,
Anpresen, Zeitschr. f. Hyg. u. Infektionskrankh. Bd. 113, H. 2/3, S. 530, (1932.)

Eigenartiger seuchenhafter Verlauf von Milzbrand im Oberoester-
reichischer Voralpengebiet und seine Bekämpfung.

Hoe gevaarlijk niet spoedig onderkende miltvuurgevallen kunnen worden be-
wijst weer deze door F. Gerlach (Wien. Tier. Monatschr. 1932, No. 17, blz. 513)
beschreven enztiötie, die van Mei tot September 1931 duurde. De oorsprong ervan
is niet met zekerheid vastgesteld.

In het betrokken gebied waren in de laatste jaren slechts enkele sporadiese gevallen
officieel geconstateerd. In 1913 was echter een aan koliek gestorven veulen begraven
op de plaats waar nu (Mei 1931) het eerste geval bij een koe voorkwam. (Misschien
had het veulen miltvuur gehad ?) Dit was op een hooge, zeer uitgestrekte alp, waar-
heen het vee voor de zomer was gedreven. Reeds de volgende dag had een kalf een
zeer sterke keelzwelling ; het werd geslacht, het vlees werd in stukken gehakt en ge-
rookt, de huid ter plaatse bewaard, (stukken van deze huid werden later op milt-
vuur onderzocht, met positief resultaat). Eenige dagen na het eerste werd een tweede
rund (nood)geslacht en verwerkt.

Van Mei tot einde Juli stierven op deze alp alleen 15 runderen en een hert aan
miltvuur. In Juli kwamen tamelijk plotseling vele nieuwe gevallen, soms op ver van
elkaar gelegen plaatsen, gescheiden door twee of drie dalen of bergruggen. De be-
strijding was moeilijk door de groote afstanden; 21 dierenartsen met het noodige
hulp-personeel werden er speciaal mee belast. Men verbood het veevervoer en ook
het vervoer van wild, en voor zoover noodig ook het personenverkeer. De miltvuur-
cadavers, ook van wild, werden verbrand (volgens de methode van Klimmer, Seu-
chenlehre, 4te Auflage S. 106). Dat de ziekte ook onder het daar overvloedige
wild sterk heerste bewees het feit dat men in het distrikt Steyr in drie dagen de ca-

Verder werd op groote schaal geënt; ook om besmette gebieden werd zooveel
mogelijk het vee met miltvuurserum geënt om zoo een onvatbare gordel te krijgen.
In het geheel werden 25000 dieren met miltvuurserum behandeld. Later werden de
meeste (nood) geënte dieren (15000 stuks) actief geïmmuniseerd met de entstof
„Garbozoo".¹) Van deze kregen 2 entmiltvuur = 0,013 °/₀₀.

Op 31 Juli was het laatste sterfgeval aan miltvuur ; daarna kwamen geen gevallen
meer voor. Voor alle zekerheid is de bepaling gemaakt dat het volgend jaar alle
vee dat op deze alpen wordt gedreven vooraf tegen miltvuur moet zijn geïmmuni-
seerd.

In het geheel zijn aan deze enzoötie gestorven : in Oberoesterreich 114 runderen.
2 paarden, 2 geiten, 9 herten, 13 reeën en 2 vossen.

Ook in Steiermark kwamen 8 gevallen voor; spoedige nood-inenting (van 312
dieren) en later actieve immuniseering werd ook hier toegepast.

Ook mensen werden besmet ; in het distrikt Steyr alleen 4, waarvan één aan milt-
vuur stierf; drie herstelden na serumbehandeling.

De wijze van besmetting kon lang niet altijd vastgesteld worden. Zeer zeker hebben
in sommige gevallen mensen met besmet schoeisel, gereedschap enz. de ziekte over-
gebracht : in andere gevallen kan wild de overbrenger geweest zijn. Ook vogels
en vliegen werden beschuldigd. In een geval in Steiermark was overbrengen door
vliegen waarschijnlijk.

Collega Dr. Warrincsholz (Berl. Tier. Woch. 1932, No. 37, blz. 589.) behaneldt
al vele jaren gevallen van miltvuur met creoline (in de laatste jaren met karboxol
2 Bengen) met gunstig gevolg. Mens en dier verdragen groote doses zonder nadeelige
gevolgen. De dosis moet niet te klein zijn. W. geeft aan runderen om de twee uren
2 eetlepels vol in slijm-emulsie. Na 4—5 doses is gewoonlijk de koorts geweken;
dan om de 3—4 uur ingeven ; steeds temperatuur controleeren. Ook één zeer groote
dosis kan genezing geven : 200—250 gram in 2 fles slijm (liefst met slokdarmsonde
ingeven). De temperatuur daalt dan gewoonlijk binnen de twee uur tot normaal.
Op aanraden van W. behandelde Dr. M. twee gevallen van miltvuur bij den mens
met creoline en karboxol 2 Bengen. De eerste patiënt kreeg 1 theelepel carboxol
2 Beugen in een kopje haverslijm : eerst om de 3 uren, na het dalen der temperatuur
met langere tussenpoozen : in het geheel 8 theelepels in 36 uren. Dc tweede patiënt
kreeg dc zelfde dosis creolin : de totaal toegediende hoeveelheid was iets grooter
daar de ziekte langer duurde. Verder omslagen met 2% van dat middel. Beide
herstelden : de carbunkels genazen vlot. W. raadt collcgas die zich met miltvuur
besmetten, aan deze behandelingswijze te denken.

Russeff beschrijft (Deut. tier. Woch. 1932. Nr. 18, blz. 276) een geval van milt-
vuur bij een olifant van de dierentuin te Sofia. Het dier weigerde zijn voedsel, was
lusteloos en stierf na een dag. In het bloed waren een massa miltvuur-bacillen.
Oorzaak zeer waarschijnlijk besmet voer. Schrijver vermeldt verder de tot nog toe
gepubliceerde geavllen van miltvuur bij olifanten ; Sonnenbrodt 1 geval, bij circus-
olifant die na één dag stierf; Boggog, 4 gevallen die met serum-behandeling gena-
zen ; Gupta, vele gevallen, vooral in 1927, toen van 58 ter plaatse aanwezige oli-
fanten 22 ziek werden en 14 stierven. De ziekte verliep daar meer chronies ; dood
na 15—16 dagen ; gedurende de ziekte lusteloosheid, weigeren van voedsel, hooge
koorts. Vrijburg.

Osk. Sultan deelt in het Svensk Veterin. Tidskr. 1932, bl. 172, (Ref. Skand.
Veter. Tidskr. Mei 1932) het verloop mede van een bij hem zelf opgetreden besmet-

\') Carbozoo (van het Sero-therap. Instituut te Milaan, Directeur Prof. Dr. S.
Belfanti) is een entstof, waarmee met een subcutane inspuiting (methode M az-
zuchi) een actieve immuniseering wordt verkregen.

ting met miltvuur, na het onderzoek van een uit nood geslacht, aan miltvuur
lijdend rund; de handen waren na het onderzoek met sublimaatoplossing ontsmet.

3 dagen later kreeg hij hooge koorts (3g.5°C.), den 4en dag gepaard met zwelling
der okselklier. 10 dagen na de besmetting ontstond op het tweede lid van den wijs-
vinger een karbunkel, in uitstrijkjes waarvan miltvuurbacillen werden aangetoond.
De lichaamstemperatuur was toen 40.4°C., de pols 140. De okselklier had de grootte
bereikt van een kippenei.

Na chirurgische behandeling van den vinger (uitbranden) en het okselklierpaket
en onderhuidsche inspuiting van 20 c.c.m. miltvuurserum, op welke inspuiting
patiënt reageerde met braken en urticaria, trad langzamerhand herstel in. Dc
genezing van den karbunkel vorderde 2A maand. H. J. v. Nederveen.

Zur Diagnoses des Pferdemilzbrandes. Dr. Glasser, Berl. Tier. Woch.
1931, No. 42, S. 685.

Volgens den schrijver is het miltvuur-onderzoek bij paarden soms moeilijk, omdat
de kapsels dikwijls slecht, ja zelfs heelemaal niet waar te nemen zijn. (Glassf.r ge-
bruikte eenige kleurmethoden, ook die van Foth met methvlalcoholische Giemsa).
Voorts is van belang, dat miltvuur bij het paard vaak, evenals bij het varken, plaat-
selijk in het lichaam voorkomt. Met zorg dient men dus voor een bacteriologisch
onderzoek het materiaal te kiezen,

The fate of anthrax bacilli in ticks from an anthrax carcass, G. Martian-
olia, Jl. of the Am. Vet. Med. Ass. Vol. 80, May 1932, N. S. Vol. 33, No. 5.

Een koe te Johannesburg (Zuid Afrika) stierf plotseling. Uit het bloedonderzoek
bleek, dat het dier gestorven was aan miltvuur. Op de koe werden zeer veel teken
gevonden n.1. vrouwelijke exemplaren van Boophilus decoloratus en van Ambly-
omma hebraeum. Deze teken werden op miltvuurbacillen onderzocht. In uitstrijk-
praeparaten van het digestie-apparaat der teken waren tamelijk veel miltvuur-
bacillen te zien. 12 uren nadat een boophilus decoloratus van het cadaver was afge-
nomen, werd uit de weefsels van de teek geënt; dc culturen waren positief-rnilt-
vuur, ook na 24 uur kon nog miltvuur in de teek aangetoond worden. Na 24 uur
tot 8 dagen konden bij de teken in den darminhoud nog miltvuurbacillen worden aan-
getoond ; in de weefsels van de teek waren zij blijkbaar niet meer aanwezig, daar
na enten de cultures steriel blevetl. Overbrengingsproeveil werden met deze teken
niet verricht. Jac. Jansen.

Milzbrand und Pseudomilzbrand beim Schweine, Grüttner : Z.tschr.
f. Infekt. krankh. der Haust. 1929. Bnd. 35. S. 207.

Daar miltvuur zich bij het varken dikwijls voordoet zonder ernstige algemecne
verschijnselen, terwijl ook dikwijls bij sectie aan de milt weinig of geen veranderingen
macroscopisch zijn waar te nemen, verdient deze publicatie, waarin schr. het on-
derzoek neerlegt van een 8-tal gevallen van miltvuur en pseudo-miltvuur, waarbij
geringe veranderingen der milt aanleiding waren tot verder onderzoek, alle aan-
dacht.

Vooral uit een oogpunt van vleeschkeuring is dit zeer volledig onderzoek, n.1.
bacteriologisch, cultureel, serologisch en histologisch, van belang, temeer omdat hier
de differentiaal-diagnose miltvuur-pseudomiltvuur, naar voren wordt gebracht.

Zooals gezegd, onderzocht G. acht milten van varkens, die geringe afwijkingen
macroscopisch te zien gaven, terwijl deze veranderingen in enkele gevallen nog
plaatselijk op de milt waren. Indicaties tot onderzoek waren : vergrooting van het
orgaan (waardoor dus gladde of gespannen kapsel en bolle sneevlakten), donkere
kleur van de milt resp. pulpa, plaatselijke veranderingen in de milt.

Bij bacterieel onderzoek werden gevonden : miltvuur-bacillen, pseudomiltvuur-
bacillen of geen bacteriën.

Het verschil tusschen miltvuur- en pseudomiltvuur-bacil werd hier ook weer aan-
getoond door middel van plaatculturen. De pseudo-miltvuur geeft nl. niet dc voor
miltvuur typische haarlok, doch meer fijnere uitloopers.

Ook door middel van de dierproef werd miltvuur en pseudomiltvuur gedifferen-
tieerd.

Opvallend echter was, dat het serologisch onderzoek ook bij pseudomiltvuur
positief kon zijn.

Schr. komt daarom tot de conclusie, dat het bacteriologisch onderzoek differen-
tieel-diagnostisch de doorslag moet geven ; kan dit in zeer lichte of verouderde ge-
vallen niet, dan raadt hij aan de precipitatie-methode uit te voeren, met verschil-
lende sera.

Ten slotte concludeert hij dat „staatliche Prüfung" der sera om deze reden nood-
zakelijke eisch is. Misschien is deze conclusie voor uitbreiding vatbaar. (Ref.).

Charbon bacteridien d\'origine intestinale dans un troupeau de brebis,
Basset et Denizot. Rev. Vét. et journ. de Méd. vét. 1929. p. 139.

Van een kudde schapen, die geweid hadden in een weide, waar gedurende de
laatste 20 jaar geen miltvuur was voorgekomen, stierven plotseling g stuks in één
nacht, terwijl de dieren den avond tevoren nog gezond waren geweest.

De schapen waren gestald op stroo, waarop maanden lang zakken salpeter ge-
plaatst waren geweest; daar zij van dit stroo gegeten hadden, werd aan salpeter-
vergiftiging gedacht.

De cadavers waren gezwollen, terwijl uit de neusgaten een roodachtig vocht kwam.
Bij sectie was het bloed donker, niet gestold ; op het hart kwamen petechiën voor.
De milt was weinig vergroot, maar zeer week. Miltvuur-carbunkels kwamen niet voor:
in lebmaag en eerste gedeelte van den dunnen darm waren echter haemorrhagiën.

Bij bacteriologisch onderzoek vond men miltvuurbacillen. Men had hier dus te
doen met een miltvuur-uitbraak. Aangenomen wordt dat onder de kudde schapen
smetstofdragers voorkwamen ; door de etsende werking van het salpeter zouden de
in het darmkanaal aanwezige sporen of bacteriën „vat" op het individu gekregen
hebben.

Dat hier wel een samenwerking was van bacil en ehemicalie bleek verder uit het
feit, dat, hoewel de dieren niet ingeënt werden, geen sterfgevallen meer voorkwamen,
nadat geen salpeter meer kon worden opgenomen.

In aansluiting met deze bevindingen geven schr.\'s een korte beschouwing betref-
fende immunisatie. Bij actieve immunisatie wordt vooral seruminspuiting aangera-
den, teneinde latente infecties niet acuut te kunnen maken ; terecht wordt ook ge-
wezen op het nut van controle der dieren na actieve immunisatie. Verder wijzen zij
er op dat de resultaten der actieve immunisatie niet afhangen van de plaats van be-
handeling, maar vooral van het vaccin. • W. P. C. Bos.

Na intraveneuze injecties met groote hoeveelheden millvuurbacillen, welke door
formaline-toevoeging (6—8%) zijn gedood, gelukt het bijna steeds in het serum dei-
geïmmuniseerde dieren (konijnen, ezels, paarden) praecipitinen tegenover milt-
vuurbacillen aan te toonen. Volgens deze methode kan men bij paarden en ézels
een voor de miltvuurdiagnose goed bruikbaar .praecipiteerend anti-miltvuurserum
bereiden. Ten einde de dieren te desensibiliseeren en hierdoor anaphvlactische
verschijnselen en sterfgevallen te. voorkomen, verdient het aanbeveling vóór elke
intraveneuze injectie een groote dosis bacteriën subcutaan in te spuiten.

Conserveering van het serum met 0,5% carbolzuur verdient de voorkeur boven
die met formaline. Bij de laatste methode gaat de werkzaamheid van het serum
langzamerhand vérloren, zoodat 11a verloop van een jaar geen praecipitinen meer
zijn aan te toonen.

Seehawer beantwoordt deze vraag in het Septembernummer van het „Zeit-
schrift iur Veterinarkunde 1932, naar aanleiding van het waarnemen van ernstige
verlammingsverschijnselen na epidurale injectie van tetanusserum, die weliswaar
bij de meeste paarden van zeer korten duur waren, maar bij één paard toch tot- een
plotselingen dood aanleiding gaven. Bij langzame inspuiting viel het eerste paard,
lijdende aan tetanus, reeds neer, toen 85 c.c. tetanusserum was ingespoten.

Het dier kreeg sterke spierkrampen, maakte heftige afweerbewegingen met de
beenen, baadde in het zweet en kreeg een frequenten pols en stootende ademhaling.
Na 2 minuten reeds verdwenen deze verschijnselen en kon het paard weer overeind
komen. Toen na 4 uur dezelfde hoeveelheid serum nogmaals werd gegeven, traden
dezelfde symptomen weer op.

Een tweede paard had dezelfde verschijnselen, doch bij de tweede injectie stierf
het apoplectisch. Bij sectie werd sterke injectie der vaten van de groote en kleine
hersenen gevonden, benevens bloedingen in de omgeving der kleine hersenen en het
halsmerg.

Onderzocht werd nu op proefpaarden of deze gevolgen te wijten waren aan de
ziekte, aan shock, aan te snelle injectie of aan het serum zelf. Door deze experi-
menten werd vastgesteld, dat hoogstens 20 cc. per minuut mag worden gegeven,
de totale dosis niet boven de 150 cc. en bij veulens niet boven de 40 cc. mag zijn.

Zelfs physiologische NaCl.-oplossingen geven bezwaar als hieraan niet wordt
vastgehouden.

Ook het carbol uit het serum levert bezwaar op ; een inspuiting van i% carbol
(de concentratie waarin dit ook in het serum aanwezig is) in 0.9% NaCl., evenals
een 2% oplossing, gaven in meerdere of mindere mate verschijnselen van zenuw-
prikkeling en eenzijdige staartverlamming. (Geen eenzijdige contractuur? Ref.).

Wil men dus tetanusserum therapeutisch in dezen vorm geven, dan houde men met
bovengenoemde voorzorgen rekening.

(Ik meen, dat het serum der R.S.I. ook carbolhoudend is. Ref.).
Die Vollnarkose beim Pferd mit Aether, Avertlne-aether und Chloral-
hydrataether.

Prof. Berge (chirurg) en Prol. RëINHARDT (pharmacoloog) uit Leipzig publi-
ceeren in de Berl. T. W. van 10 Juni 1932 uitvoerige onderzoekingen over de beste
methode om paarden tot volledige narcose te brengen.

Chloralhydraat geeft in de aan te wenden doseering deze niet ; algeheelc opheffing
der sensibiliteit komt niet tot stand.

Hoewel een dergelijke narcose wel met avertine verkregen kan worden, zal dit
toch nooit practische aanwending bij ons kunnen vinden. Alleen reeds vanwege
de kosten (ƒ 15. per narcose).

Een gecombineerde chloralhydraat-aether narcose schijnt het beste te zijn. De
aether wordt in een groote flesch van 8 Liter verdampt, de inademingslucht hierin
geleid en het mengsel aether en lucht door middel van een slang in dc trachea ge-
leid.

Den 2Östen November j.1. overleed te Heerde Gerard Henri Hf.e-
ring, in leven dierenarts aldaar.

Heering werd den 30sten Maart 1901 te Heerde geboren, en na in
1919 te Zwolle zijn eindexamen H.B.S. gehaald te hebben, liet hij zich
als veterinair student inschrijven. In 1924 werd hem het veearts-diploma
uitgereikt, waarna hij zich in zijn geboorteplaats vestigde. Door zijn be-
kwaamheiden zijn karakter-eigenschappen had hij zich spoedig een goede
praktijk veroverd. Helaas heeft hij, de idealist-dierenarts, die niet lang
mogen uitoefenen. Op éénendertigjarigen leeftijd is Heering na een
ontzettend lijden heengegaan. Aangetast door een verschrikkelijke
ziekte, was herstel voor hem uitgesloten. Hoe moedig onderwierp hij
zich tweemaal achtereen aan een operatie, hoe dapper verdroeg hij zijn
ondraaglijke pijnen, hoe berustend verwachtte hij tenslotte den dood.
Zijn leven, zijn lijden en zijn sterven, zij zullen zijn jonge vrouw, zijn oude
moeder en zijn beide broers troost en sterkte geven in dit groote verlies.

Veel woorden pasten niet bij den zwijgzamen Heering, daarom zal
ook dit artikel kort zijn.

Prof. Dr. van Rijnberk heeft de reeks publicaties uit het Physiologisch Labora-
torium der Amsterdamsche Universiteit voortgezet door het werk, in 1931-—1932
gepubliceerd, te verzamelen in de 21ste „Bijdrage Amsterdam."

Het ontstane boekdeel wekt bewondering voor den werklust, die in het Amster-
damsche laboratorium zetelt. Onder de bijdragen neemt een monografie van J.
ten Gate : die Physiologie der Gangliensysteme der Wirbellosen, verschenen in
de „Ergebnisse der Physiologie" 1931, 33e Band, en een bijdrage van denzelfden
schrijver tot Abderhaldens Handbuch der biologischen Arbeitsmethoden, getiteld :
Methoden zur Erforschung der Funktion des Kleinhirnes, een belangrijke plaats in.
Toegevoegd wordt een in het Nederlandsch en het Engelsch gesteld overzicht, met
foto\'s en teekeningen verlucht, van het physiologisch onderwijs en van het labora-
torium. Roos.

Die Rhachitis in ihren ätiologischen, biochemischen, pathogenetischen, patho-
logisch-anatomischen und klinischen Beziehungen. F,ine experimentelle und ver-
gleichende Studie, von Dr. Josef Marek, o. ö Professor der Speziellen Pathologie
und Therapie, und Dr. Oskar Wellmann, o. ö Professor der Tierzuchilehre an der
Veterinär-Hochschule zu Budapest.

Biochemischer Teil, von Dr. Oskar Weli.mann. uitgave Gustav Fischer,
Jena 1932, Prijs R.M. 25 : geb. R.M. 27.—

Het eerste gedeelte (ruim 100 bladzijMen) van deze monografie handelt niet over
rachitis. Hierin worden stofwisselingsproeven met jonge biggen besproken en de
chemische samenstellingen der organen van die dieren vermeld.

De uitkomsten der stofwisselingsproeven konden door de chemische analysen der
dieren gecontroleerd worden, doordat eenige biggen met een gewicht, dat overeen-
kwam met het begingewichl der proefdieren, chemisch onderzocht werden en dit
onderzoek bij de proefdieren aan het einde der proeven geschiedde. Een der resul-
taten was dat de gewone wijzen waarop bij stofwisseligsprocven dc retentie voor
verschillende stoffen bepaald wordt, goede uitkomsten levert.

De stofwisseling werd vastgesteld voor stikstof, Ca en P bij rantsoenen, die in
vet-, koolhydraat en eiwitgehalten aanmerkelijk uiteenliepen, zoodat het effect der
rantsoen-verschillen aan het licht kwam.

Van de organen werden bepaald, vet, N-, Ca-, P-, Cl-gehalte; verder droge stof
en energie-inhoud.

De vele gegevens, die hier in tabelvorm worden verstrekt, zijn van groot belang.
Wij mogen dankbaar voor deze verrijking van onze kennis zijn. Het is echter te be-
treuren, dat de proeven met slechts zeer jonge dieren werden genomen. Het eind-
gewicht was in den regel kleiner dan 20 Kg. Het zou van veel belang zijn de stof-
wisseling ook bij oudere biggen te kennen ; immers zij wijzigt zich, zooals ook bij
deze proeven bleek, aanmerkelijk naarmate de dieren ouder worden. De hier ge-
vonden waarden gelden zeker niet voor de geheele mestperiode, zelfs niet voor het
eerste gedeelte (tot 50 Kg.) er van. Uit de op blz. 126 gemaakte opmerking, dat
2£ ä 3 maal zooveel Ca en P in het voeder moet voorkomen als in het lichaam wordt
vastgelegd, blijkt wel dat de schrijver dit ook aanneemt, want bij zijn dieren was de
proc. Ca- en P- aanzet zoo groot, dat met heel wat minder vän deze mineralen in \'t
voeder volstaan kon worden.

In het tweede, over rachitis handelend, gedeelte worden in de eerste plaats de
in 1912 met 7 biggen genomen proeven, beschreven. Deze dieren werden rachitisch,
verschillende kregen ook tetanie en stierven. Het voeder bevatte te veel phosphor-
zuur, de EA (Erdalkali Alkalizität) was daardoor sterk negatief, zoodat volgens
de opvatting van Marek en Wellmann rachitis moest optreden.

De EA is een uitdrukking voor het Ca 4- Mg — P in het voeder. In een goed
rantsoen zou de waarde er van 4- 20 k 25 moeten bedragen.

Uit de analyses bleek in welke opzichten de beenderen dezer dieren abnormaal
waren (n.1. in water-, vet-, asch-, stikstof-, Ca- en P-gehalte).

In de tweede plaats bevat het 2de gedeelte de bespreking der proeven met 34
biggen (vier proefreeksen) verricht in de jaren 1927—1931.

Ook hierbij worden de dieren met een rachitogeen rantsoen gevoederd, veelal
Ca-arm en relatief P. -rijk, soms aangevuld met doelmatige hoeveelheden, soms met
te weinig en in andere gevallen met te veel CaCO. In weer andere gevallen werd
het rantsoen met levertraan aangevuld of werd het met ultraviolet licht bestraald ;
nu en dan werden ook de dieren zelf bestraald.

Vele interessante uitkomsten werden verkregen o.a. dat ultraviolet licht en lever-
traan wel tegen rachitis behoeden, maar dat de Ca- en P- retentie daarbij toch vrij
slecht blijft.

Interessant zijn de uitkomsten over de Ca- en P afscheidingen in de faeces en de
verhouding der hoeveelheden Ca en P hierin.

Dat bij een gewenschte EA niet altijd een goed resultaat werd\' verkregen, bleek
bij een dier waarvan het rantsoen met MgC0₃ werd aangevuld. Wellmann geeft
dan ook toe, dat de E.A. geen juiste maatstaf is wanneer het Mg. meer dan 1/3 van
het Ca uitmaakt.

Omgekeerd bleek bij een ongunstige A.E. (n.1. van —25) toch wel een normale
ontwikkeling voor te kunnen komen. De hiervoor op pag. 389 gegeven verklaring
zal niet algemeen worden aanvaard.

Men vraagt zich af waarom de schrijver de beteckenis der alkaliën bij de bere-
kening der geschiktheid van het voeder in mineraal opzicht geheel uitschakelt. Dit
te meer omdat hij zelf nu en dan tot de conclusie komt, dat deze in wisselwerking
met de aardalkaliën treden; zie p. 262, 389 en 390; o.a. wordt gewezen op de afschei-
ding van aardalkali-phosphaten in den dikken darm, wanneer de reactie der faeces
alkalisch is en van alkali-phosphaten indien zij zuur is. Ook op bldz. 188 blijkt deze
wisselwerking. Daar wordt vermeld dat toevoeging van CaCO, aan het voeder de
K/Na verhouding in de spieren beïnvloedt. Op pag. 394 zegt schrijver nadrukkelijk,
dat alle mineralen bij mineraal-onderzoekingen nagegaan moeten worden.

Het zou van belang zijn na te gaan of niet bij rantsoenen waarin de gehalten aan
K en Na sterk afwijken van die welke bij de proeven van Wellmann werden gebruikt,
met name bij hooge K-gehalten, de beteekenis der alkaliën op de regeling der mi-
nerale stofwisseling duidelijker tot uiting komt.

Een buitengewoon groot aantal gegevens worden medegedeeld omtrent de ver-
deeling der stoffen (water, vet, N en de verschillende mineralen) over de afzonderlijke
organen, zoowel bij gezonde als bij rachitische dieren ; verder omtrent de chemische
samenstelling der organen zoomede van het bloed. Te betreuren is het, dat aan het
bloedonderzoek slechts weinig aandacht geschonken werd.

Duidelijk blijkt hier o.a. hoezeer de samenstelling der beenderen van rachitische
dieren niet alleen afwijkend is in Ca- en P-gehalte, maar ook in dat aan water, Mg,
Na, Cl, enz. ; verder wordt vermeld dat de grootte der afwijkingen voor verschil-
lende groepen van beenderen (van de ledematen, kop, ribben en wervels) duidelijk
uiteenloopt.

Volgens de proeven van den schrijver wordt bij ongunstige Ca- en P-voorziening
rachitis wel voorkomen en genezen met het vitamin D of met ultraviolet licht,
doch de verarming van het skelet aan Ca, Mg en P wordt daardoor niet geheel ver-
meden of opgeheven.

Ook dit deel van het werk zal door de zoo bij uitstek groote hoeveelheid gegevens
een zeer waardevolle bron voor onderzoekers op het gebied der stofwisseling bij het
normale en zieke organisme zijn.

Dc in tabelvorm medegedeelde analytische uitkomsten nemen eenige tientallen
van bladzijden in beslag.

Met zooveel chemische belangstelling is het varken wel nooit eerder vereerd ge-
worden.

In het laatste hoofdstuk worden in circa 28 bladzijden de resultaten samengevat.

Uit de eigelijke voederproeven (iste deel) wordt o.a. afgeleid dat een koolhy-
draatrijke voeding in tegenstelling aan een vetrijke, de waterietentie van het orga-
nisme verhoogt en ongunstig is voor de Ca- en P-retentie. De daarbij optredende aci-
dotische toestand zou verlies van basen veroorzaken.

Zeer uiteenloopend zijn de percentages der mineralen en eiwit van het voeder, die
aangezet werden bij normale en die welke bij rachitische en bij kunstmatig (met
vitamin D of ultraviolet licht) beschutte dieren, worden aangezet.

Het laatste hoofdstuk handelt verder over de biochemische processen in het ge-
zonde en in het rachitische skelet. Op den voorgrond wordt gebracht dat bij de cal-
cificatie der beenderen de regels der heterogene systemen gelden. De constantheid
der minerale bloedsamensielling wordt toegeschreven aan den zich met de vaste
phase (het skele), vormenden evenwichtstoestand dus in het heterogene systeem
bloed en skelet).

Er komen in deze samenvatting ook beschouwingen voor over de rol der nieren
en van den dikken darm bij de Ca- en l\'-huishouding en over de wijze waarop het
vitamin D regelend werkt.

Schrijver acht het nut van zijn werk hierin te bestaan, dat het oorzakelijk verband
tusschen een ondoelmatige samenstelling der voeding en het ontstaan van rachitis
er grootendeels (weitgehend) door is opgehelderd. Andere factoren dan voeding
en ultraviolet licht blijven in dit werk buiten beschouwing.

Het ontleent zijn beteekenis minder aan theoretische beschouwingen dan aan de
groote hoeveelheid waardevolle gegevens welke het verschaft. De theoretische con-
clusies zullen door velen niet gedeeld worden, verschillende ervan zijn m.i. te ge-
waagd. Sommige beschouwingen moeten als onjuist worden aangemerkt. Desniet-
temin blijft dit werk voor ieder, die zich met de studie der minerale stofwisseling of
met ziekten, waarbij afwijkingen daarvan een belangrijke rol spelen, een zoó rijke
bron van gegevens, dat men moeilijk kan nalaten het te raadplegen.

Het Hoofdbestuur heeft in zijn vergadering van 17 December j.1. goedgekeurd
de bindende besluiten, die t.a.v. de georganiseerde tuberculosebestrijding zijn aan-
genomen door de afdeelingen Overijssel, Gelderland---Overijssel, Noord-Holland
en Noord-Brabant. De bindende besluiten der afdeeling Friesland waren reeds
eerder goedgekeurd. De juiste tekst alsmede dc aanwijzing van het werkgebied
ingevolge de statuaire voorschriften worden nader gepubliceerd.

M. A. J. Verwer te Amersfoort, S. Koopmans te Utrecht, W. Westerhof te
Wölvega, E. de Boer te Joure, S. T. Hofstra te Hasselt, W. van Veen te Wijk bij
Duurstede, G. Hoogstraten te Amstelveen, J. v. d. Waal te Ridderkerk, F. G.
Boerrigter te Nieuw Amsterdam (Dr.), C. Bergsma te Leeuwarden, J. Keestra
te Roodkerk (Fr.), S. R. Mulder te Groningen, Ph. Zwarenstein te Strijen, L. J.
Kas te Leeuwarden, F. Dekker te Rotterdam, A. J. E. de Voogd te \'s Graven-
hage, S. Makkinga te Westwoud en Samadiman Hadi Soebroto te Batavia.

De contributie voor de candidaatleden der Maatschappij werd vastgesteld op
ƒ 2.50 terwijl de leden van den Diergeneeskundigen Studenten Kring een abonne-
ment op het Tijdschrift voor Diergeneeskunde kunnen verkrijgen tegen den prijs
van ƒ 10.— De Secretaris,

Arnhem. Naast een invoer van een groote hoeveelheid buitenlandsch (voorna-
melijk Deensch) versch vleesch ook hier een sterke toeneming van het aantal geslachte
varkens (van 9013 tot 12573). Sinds 1 Juni 1931 werd bij raadsbesluit de gelegenheid
geschapen om vleesch en vleeschwaren onder door B. en W. vast te stellen voor-
waarden tijdelijk in de gemeente in te voeren en op te slaan, voor welken opslag
tevens een retributie werd vastgesteld. Het gebruikelijke invoerkeurloon behoeft
van dergelijk vleesch niet te worden betaald, tenzij tenslotte toch tot definitieven
invoer wordt overgegaan.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 228 slachtdieren ; hiervan
was 18 maal het onderzoek positief. Dit betreffen o.a. een paard met geringe koliek-
verschijnselen aangevoerd ; sectie : thrombóse van de arteria mesenterica, naast
geringe slijmvlies-erosies in het coecum. Uit alle organen werden miltvuurbacillen
gekweekt.

Twee vette kalveren, een met gastro-enteritis en een met ziekte van Ledschbor,
paratyphusbacillen.

Een vijftal nuchtere kalveren, 4 met necrotische haardjes in de lever, en 1 met polvar-
thritis, paratyphusbacillen.

Een geslacht uit België ingevoerd rund moest wegens cysticercosis worden afge-
keurd. Kook- en Braadproef werd 70 maal verricht, waarvan 10 maal met positief
resultaat. Dit betrof: een rund, waarvan aan het vleesch een zoete, weege geur
was op te merken, twee vischvarkens en 7 binnenbeeren.

Bij 150 runderen en bij 1 graskalf (3.28% der runderen en 0.46 % der graskal-
veren) werden cysticerci aangetroffen; hiervan bij 25 runderen levende exemplaren.

Echinococcosis kwam voor bij 0.94 % der runderen, 7.36 % der paarden en 3.17 %
der varkens.

Leiden. Ook hier minder runderen en meer varkens en ingevoerd vleesch. In
verband met het buitengewoon groot aantal slachtingen moest herhaaldelijk de
surveillance-dienst worden beperkt, zoodat de controle op de bedrijven van vleesch-
en vleeschwarenverkoopers niet steeds naar behooren kon worden uitgevoerd.
Wat de bij den keuringsdienst aangesloten buitengemeenten betreft, wordt ver-
meld, dat, in verband met het begraven der ontelbare cadavers in de omgeving
der noodslachtplaatsen, in vele gemeenten een onhoudbaren toestand is opge-
treden. Nog steeds laat de destructor der N.T.F. op zich wachten.

Het is onbegrijpelijk, zegt het verslag, dat bij de oplossing van dit zoo belangrijk
vraagstuk de regeering niet meer leiding heeft.

Tuberculose werd bij de aan het slachthuis geslachte dieren als volgt waarge-
nomen : bij stieren 13.28 %, koeien 48.01 % graskalveren 4.07 %, vette kalveren
1.67 %, nuchtere kalveren o. 12 %, paarden 0.31 %, varkens 5.43 % en geiten 4.17 %.
Bij de beoordeeling van het percentage tuberculose bij varkens moet rekening
gehouden worden met het feit, dat ongeveer 57 % der te Leiden geslachte varkens,
voor de vleeschwarenfabrieken bestemd, afkomstig waren uit streken des lands
waar deze ziekte in veel mindere mate voorkomt dan in de omgeving van Leiden.

Zeer groot is het aantal positieve gevallen bij het bacteriologisch vleeschonderzoek
gevonden, n.1. van de 49 runderen 7 maal, van de 19 paarden 2 maal, van de 83
varkens 13 maal, van de 31 nuchtere kalveren 10 maal en van de 22 schapen 1 maal.
Geïsoleerd werden daarbij : necrosebacillen, Gram-negatieve en -positieve bacillen,

colibacillen, streptococcen, bipolaire bacillen, rottingsbacillen en 9 maal vlek-
ziektebacillen.

Levende exemplaren van cysticercus inermis werden aangetroffen bij 3 stieren
en 4 koeien ; afgestorven parasieten bij 5 stieren, 24 koeien, bij 1 pink en 3 gras-
kalveren.

Ingevoerd werd 826.713 K.G. versch vleesch, 467.377 K.G. buitenlandsch vleesch
en 257.464 K.G. vleeschwaren.
Winst ƒ57.842,94.

Groningen. In het afgeloopen jaar had de uitbreiding van de ijs- en koelinstal-
latie plaats, waardoor het slachthuis een installatie van de meest moderne con-
structie is rijk geworden, met de noodige overcapaciteit en reservedeelen, zoodat
deze inrichting thans meer bedrijfszeker is dan vroeger.

Het aantal slachtingen is zeer toegenomen, van 45.933 in 1930 tot 47.795 in 1931,
voornamelijk door een toeneming van het aantal varkens.

Evenals op de meeste slachthuizen ook hier weer een concentratie van de slach-
tingen op enkele dagen der week. Op deze topdagen werd vaak de hulp ingeroepen
van verschillende dierenartsen.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 231 slachtdieren, met in 37
gevallen een positief resultaat, n.1. :

een rund met peritonitis-colibacillen ; een rund met pyaemie-menginfectie;
een rund met pyaemie-staphylococcen ; een rund met pyaemie- en oedemen aan
de extremiteiten-bac. anthracis.

30 varkens met vlekziektebacillen ; een varken met pyaemie-Gram positieve bacil ;
een paard met uitgebreide necrotiseerende verwondng aan de buik-staphylococcen ;
een gestorven veulen-colibacillen.

Tuberculose kwam voor bij 18,79 % der runderen, 2,2 % der graskalveren, 0,6 %
der vette kalveren, 7,16 % der varkens, 0,06 % der schapen, 0,28 % der paarden en
5 % der geiten ; vrijwel bij alle dieren een toeneming. In hoofdzaak is dit het gevolg
van de werkwijze der diverse veefondsen in Groningen en Drente, welke, in geval van
open tuberculose onder de runderen, deze doen evacueeren naar het slachthuis te
Groningen, waar deze dieren een beteren prijs opbrengen dan elders.

Echinococcosis. In percentages uitgedrukt werden deze parasieten aangetroffen
bij 2,71 % der runderen, 0,31 % der varkens, 0,68 % der schapen en 4 % der paarden.

Cysticercus inermis werd gevonden, in levenden toestand, bij 6 runderen, in
gedegenereerden toestand bij 80 runderen\'en 10 graskalveren.

De invoer van buitenlandsch vleesch is met ongeveer 50 % afgenomen, waar-
schijnlijk het gevolg van de sterke prijsdaling van de varkens en het rundvee in
ons land. Aan vleeschwaren werd uit het buitenland ingevoerd 293.045,7 K.G.

Een Tsjecho-Slowaaksch Veesyndicaat, met regeling van den invoer van
vee en vleesch en een bevordering van de toeneming van den veestapel.

Blijkens een bericht in de N. R. Ct. is in Tsjecho-Slowackije een veesyndicaat
opgericht, dat door de regeering belast zal worden met de regeling van den in-
voer van vleesch, vee, vet en spek, waarbij rekening zal moeten worden gehouden
met afzet.en prijs op de binnenlandsche markt. In het algemeen zal het syndicaat
te zorgen hebben voor de vleesch-, vet- en spekvoorziening van de bevolking in
de eerste plaats door binnenlandsche, en pas wanneer noodig, door buitenlandsche
producten, doch ook voor de ontwikkeling van de binnenlandsche dierlijke pro-
ductie. Het laatste wordt van zeer veel belang geacht daar men aanneemt, dat
den laatsten tijd door te groote slachtingen de veestapel met 40 % is verminderd.

Naar de „Vee- en Vleeschhandel" van 22 Nov. mededeelt, heeft de Minister
in zijn Memorie van Antwoord op het Voorloopig Verslag bekend gemaakt, dat
hij, in verband met de bezwaren, niet alleen in het voorloopig verslag, maar ook
buiten de Tweede Kamer geopperd tegen het verleenen, door de regeering ,van

een rentegevend voorschot aan de N.T.F., teneinde deze N.V. in staat te stellen
een destructor te Woerden op te richten, bezwaren, die hun oorsprong vinden in
het feit, dat te Overschie reeds een destructor in werking is, een nader onderzoek
noodig acht.

Dit nader onderzoek is reeds begonnen, maar zal, naar het zich laat aanzien,
nog eenigen tijd in beslag nemen. De resultaten van dit onderzoek zal de Minister
later aan de Kamer mededeelen.

De „Generalanzeiger für Bonn" van 28 Oct. 1932 schrijft, volgens een bericht
in de „Deutsche Schlachthof-Zeitung" Jg. 32, pg. 300, dat in de laatste jaren de
invoer van versch binnenlandsch vleesch in de groote industriesteden van het Rijn-
gebied een enorme vlucht heeft genomen. Dit is vooral het geval geworden toen
in de uitvoeringsbepalingen van de Vleeschkeuringswet in Pruisen een clausule
werd opgenomen, volgens welke het verboden is bij invoer van, reeds op de plaats
van slachting door dierenartsen onderzocht versch vleesch, een keurloon te heffen.
Tengevolge van deze bepaling wordt, vooral uit Oldenburg, alwaar de slacht-
rechten veel lager zijn dan elders in Pruisen, veel geslacht vee naar de groote steden
in Rijnland ingevoerd.

Zoo bedroeg de invoer in Keulen b.v. in 1930 een 1.720.270 K.G., terwijl in dit
jaar zeker de 4 millioen K.G. wordt bereikt. Het aantal slachtingen van varkens
loopt dientengevolge sterk terug.

De inkomsten van de slachthuizen nemen daardoor sterk af. Voor Bonn heeft
men al uitgerekend, dat dit minstens een 10 % van de raming zal bedragen. In
Essen is het nog veel erger. De financieele exploitatie der abattoirs wordt zoodoende
zeer moeilijk, zoodat men al in de toekomst op ernstige verliezen op deze exploitatie
rekent.

Verschillende pogingen der abattoirgemeenten bij de bevoegde autoriteiten
hebben tot dusver geen resultaat opgeleverd, men heeft zelfs in den Rijksdag het
voornemen te kennen gegeven, om deze bepaling ook geldig te verklaren voor
het geheele Duitsche Rijk, dus voor het vleeschverkeer tusschen alle Duitsche
Staten.

Wil men het bestaan der gemeentelijke slachthuizen niet ernstig in gevaar bren-
gen en de verschillende steden, die vaak met groote kosten moderne abattoirs hebben
opgericht, voor groote verliezen behoeden, dan moet men zoo spoedig mogelijk,
aldus het bericht, een wijziging van deze bepaling ter hand nemen.

Bij den aanvang van 1932 waren in Moskou niet minder dan 13 koelhuizen in
bedrijf. De totale capaciteit van deze inrichtingen bedroeg 31740 ton. Het grootste
koelhuis, dat bekend staat onder den naam „Mitkóvo", heeft een capaciteit van
6600 ton en is in 1930 in gebruik genomen. In 1928 was reeds een koelhuis geopend
met 4800 ton capaciteit. (Koeltechniek, 1932, No. 11).

Dezer dagen las ik weer in verschillende dagbladen rechterlijke uitspraken over
deze kwestie.

Allereerst heeft het gerechtshof te Amsterdam arrest gewezen in de zaak van
den Heer v. d. Veen, den invoerder van de bewuste koe te Haarlem, contra de ge-
meente Haarlem. De rechtbank te H. had den Heer v. d. Veen niet-ontvankelijk
verklaard. Het hof heeft thans dit vonnis van de Haarlemsche rechtbank vernietigd
en de zaak teruggewezen naar de rechtbank te H., met veroordeeling van de gemeente
in alle kosten.

Een tweede uitspraak vond ik vermeld in de N.R.Ct. van 1 Dec. j.1. Een slager
te Delft had vleesch rechtstreeks van uit den Haag, waar het geslacht en goedge-
keurd was, naar Delft vervoerd, waar hij dat vleesch niet ter keuring had aange-
boden aan het keurlokaal. Reeds vroeger heeft deze slager de kwestie van het invoer -
keurloon langs den weg van de fiscale procedure (belasting) voor den Raad van
Beroep willen uitvechten, hetgeen hij toen verloren heeft.

De kantonrechter te Delft had den slager ontslagen van rechtsvervolging wegens
dit niet ter keuring aanbieden, omdat, naar hij meende, de gemeente Delft deze
verordening niet mocht maken. De rechtbank heeft daarop dit vonnis vernietigd
en een boete van ƒ 10.— opgelegd. Toen is cassatie aangeteekend. Op 30 Nov. j.1.
werd deze zaak in hooger beroep behandeld voor het gerechtshof te den Haag.
De advocaat-generaal achtte den slager strafbaar, omdat de gemeente wel degelijk
bevoegd is in haar verordening een merk voor te schrijven bij invoer van vleesch.

De advocaat van den verdachte heeft daartegen aangevoerd, dat de fout is ge-
maakt bij het tot stand komen van de wet. De grondslag van deze wet was een goed-
keuring over het geheele land en derhalve was een tweede goedkeuring niet mogelijk.
Hij vroeg daarom ontslag van rechtsvervolging subs. vrijspraak.

Een derde geval, waarbij een veroordeeling plaats vond, speelde zich af voor den
kantonrechter te Utrecht. Een slager te Zeist had aldaar eveneens een partij vleesch
ingevoerd, zonder het weer opnieuw ter keuring aan te bieden aan het abattoir
aldaar. De gemachtigde van verdachte wees er op, dat hier geen belangen van
volksgezondheid werden geschaad, daar het vleesch alreeds elders was gekeurd en
het niet in bedorven toestand verkeerde. Het ging er z. i. slechts om, om het slacht-
huis van de gemeente te steunen door de invoerkeurloonen. De ambtenaar was van
meening, dat het stempel wel degelijk iets te maken heeft inet de volksgezondheid.
Het vleesch kan van ver komen of te oud zijn. Hij vroeg daarom veroordeeling.
Overeenkomstig besliste de kantonrechter.

Tenslotte wil ik nog vermelden, dat de Raad van State een beslissing heeft geno-
men inzake het beroep, ingesteld door den gemeenteraad van Middelburg tegen het
besluit van Ged. Staten van Zeeland, waarbij goedkeuring is onthouden aan het
raadsbesluit tot het heffen van invoer-keurloonen. Ged. Staten zijn in het gelijk ge-
steld, zoodat Middelburg bij invoer van vleesch geen invoer-keurloonen kan heffen.
De oprichting van een abattoir aldaar komt hiermede weer op losse schroeven te
staan, want bij de berekening van de exploitatiemogelijkheid is met het mogen
heffen van invoer-keurloonen rekening gehouden.

Uit deze kleine bloemlezing blijkt m.i. wel, dat het vraagstuk van de invoerkeuring
dringend herziening behoeft.

De regeeringsbemoeiing met de destructie. Een geleidelijke overgang
naar het overheidsbedrijf.

In verband met de plannen der regeering, een kapitaal-voorschot te verstrekken
aan de N.V. Nederlandsche Thermo-Chemische Fabrieken, voor den bouw van
een destructor in het Westen van ons land, verscheen in de ,,Vee- en Vleeschhandel"
van 9 Dec. j.1. een beschouwing over deze kweste, waarin o.m. het volgende gezegd
wordt :

Toen destijds de N.T.F. opgericht en haar destructor te Bérgum in werking werd
gesteld, traden de regeering en het college van Ged. Staten in verschillende provin-
cies als gangmakers op voor de aansluiting der gemeenten bij den ophaal- en ver-
nietigingsdienst dier vennootschap.

Aangelokt door de aanbieding der N.T.F., welke alles gratis zou doen en zelfs
eenige uitkeering in het vooruitzicht stelde, gingen vele gemeentebesturen tot aan-
sluiting over. Vele gemeentebesturen zullen ongetwijfeld opgelucht zijn geweest
toen zij op zulk een gemakkelijke en kostelooze wijze van hun wettelijke plicht tot
destructie ontheven werden. De winsten, in vele gemeenten door middel van de
keuringsdiensten gemaakt, behoefden dus niet te worden aangesproken om afge-
keurd vleesch onbruikbaar te maken.

De regeering meende te kunnen volstaan met het aanbevelen tot aansluiting bij
de N.T.F. en accepteerde dus feitelijk zonder onderzoek de optimistische voorstel-
ling door de N.T.F. gegeven nopens de exploitatie-mogelijkheid van haar bedrijf.
Wel werd dus van overheidswege het principe aanvaard, dat de destructie van af-
gekeurd vleesch, zijnde een publiek-rechtelijkc taak der gemeenten, door een pri-
vaat-rechtelijke onderneming kan worden uitgevoerd, maar daartegenover werd
geen of althans onvoldoende aandacht besteed aan de financieele bestaansmoge-
XL 4

lijkheid der particuliere onderneming. Een belangrijk onderdeel der vleeschkeuring
werd dus afhankelijk gesteld van slechts één onderneming, die krachtens haar aard
en wezen in de eerste plaats het oog gericht moet hebben op het maken van winst.
Alhoewel de N.T.F. alle lof verdient wat betreft de organisatie en de werking van
haar dienst is het per saldo een particuliere onderneming, met particulier kapitaal
werkend en met de bedoeling hieruit revenuen te verkrijgen.

Nu mag men de vraag stellen of alle mogelijke contractueele waarborgen, zooals
controle op het bedrijf zelf en het recht van toezicht van de Ver. van Nederl. Ge-
meenten, practisch veel effect zouden hebben wanneer de leiding der particuliere
onderneming, wat betreft de opvatting van haar taak, afwijkend zou handelen van
hetgeen de overheid meent te moeten eischen. De overheid staat dan niet meer
geheel vrij, daar zij zich afhankelijk heeft gemaakt van een particuliere onderneming.
Het zou heel wat voeten in de aarde moeten hebben eer bij een minder goede uit-
voering of funtionneering der destructie alle aangesloten gemeenten zich zouden
terugtrekken. Wie zou die taak moeten en kunnen overnemen ? De regeering laadt
verantwoordelijkheid op zich door de gemeenten te suggereeren zich bij een parti-
culiere onderneming aan te sluiten ; dit doet zij reeds door het bloote feit van kapi-
taalverstrekking. De N.T.F. zal over dit kapitaal rente moeten betalen, terwijl de
Staat een eerste hypotheek krijgt op de gebouwen en de roerende zaken aan het
Rijk verpand worden. Verder is voor het koopen van roerende zaken, het uitkeeren
van dividend, enz. het fiat van den Staat vereischt, terwijl terloops zij opgemerkt,
dat een hypotheek op een inrichting van zóó exclusieven aard als een destructor bij
executie wel eens tot verrassing zou kunnen leiden. Van het particulier initiatief
blijft derhalve maar zeer weinig over. De onafhankelijkheid der onderneming tegen-
over de overheid is, evenals met de coöperatieve slachthuizen, meer schijn dan
wezen. Indien het Rijk of de Gemeenten kapitaal gaan verstrekken is het vanzelf
sprekend, dat deze medezeggenschap krijgen in het beheer van de betrokken onder-
neming.

Stel nu eens, dat de N.T.F. niet aan haar financieele verplichtingen tegenover
den Staat zal kunnen voldoen, zal het Rijk dan den moed hebben het bedrijf der
destructie stop te zetten en het afgekeurde materiaal weer aan begraven prijs geven ?
Dit zelfde geldt uit den aard der zaak ook bij nict-nakoming van andere dan finan-
cieele verplichtingen. Of zal de Staat het destructiebedrijf dan zelf voortzetten ?

Nu de N.T.F. haar particuliere karakter, althans bij den op te richten destructor
gaat verliezen, vraagt dc schrijver zich af, of het dan niet juister zou zijn te doen,
wat reeds in 1922 velen met ervaring op het gebied der vleeschkeuring duidelijk voor
oogen stond, n.1. het stichten en exploiteeren van destructiebedrijven door de over-
heid zelve.

Volgens een bericht in het „R.K. Slagersvakblad" bestaan er in Roemenië plan-
nen om het abattoir van Burdujeni, dat sinds het einde van den oorlog buiten ge-
bruik was gesteld, in concessie te geven aan een Roemeensch-Engelsche groep. Het
abattoir zal geheel in gebruik moeten worden genomen en reeds in het eerste jaar
zullen 72.000 varkens tot bacon verwerkt moeten worden, terwijl voor de volgende
jaren een minimum van 120.000 varkens wordt voorgeschreven. De geheele produc-
tie zal op de Engelsche markt worden afgezet.

Het consortium neemt verder op zich om binnen 8 maanden het abattoir van
Turnu-Severin te herstellen, zoodat ook daar een centrum voor bacon-export zal
ontstaan. Verder zullen, ter verbetering van het Roemeensche varkensras een dui-
zendtal Engelsche fokvarkens worden ingevoerd. Volgens het bericht zal de over-
eenkomst voor 10 jaar gelden.

Het doet wel zeer eigenaardig aan, dat Engeland eenerzijds de bacon importee-
rende landen, als ons land en Denemarken, tot een contingenteering van hun im-
port heeft aangezet, en anderzijds Roemenië de gelegenheid geeft een groot deel
van zijn varkens naar dat land uit te voeren. De veronderstelling dringt zich naar
voren, dat er gecontingenteerd moest worden om door het te verwachten Roemeen-
sche kwantum aan bacon de Engelsche markt niet te overladen.

B. en W. van Ede stellen den raad voor over te gaan tot het bouwen van een drietal
gemeentelijke slachtplaatsen ; een in de omgeving van Ede, een bij de Klomp en
een bij Lunteren. Totale kosten ƒ 10.500.—. Zij hopen hierdoor een oplossing te
hebben gevonden inzake de uitponderij, door deze slachtplaatsen te verhuren aan
de landbouwers, die dieren willen slachten en verkoopen. Enerzijds werd steeds
gewezen op het onhygiënische van de huisslachtingen, terwijl door de uitponderij
aan de slagers, wier slachtplaatsen en winkels aan wettelijke eischen moeten vol-
doen, een oneerlijke concurrentie werd aangedaan, anderzijds werd als voordeel
der uitponderij naar voren gebracht, dat de landbouwers hierdoor in staat waren
dieren, welke de slagers niet konden of wilden hebben, toch te gelde te maken.

Door een overeenkomst tusschen de gemeenten Weesp, Weesperkarspel, Muiden,
Nigtevecht en Nederhorst den Berg zal een gemeenschappelijke noodslachtplaats worden
opgericht aan den Korte Muiderweg te Weesp ; totale kosten ongeveer 5^6 duizend.

De gemeenteraad van Kampen heeft thans een ontwerp en een begrooting voor het
te bouwen slachthuis goedgekeurd, een crediet verleend van ƒ 185.000.— en B. en
W. gemachtigd tot aanbesteding van het werk over te gaan.

De raad der gemeente Kollumerland heeft afgewezen het verzoekschrift van den
Frieschen Slagershond, waarin werd verzocht om slachtingen uitsluitend in wette-
lijk goedgekeurde slachtplaatsen toe te staan. B. en W. hadden als „tusschen-voor-
stel" aan de hand gedaan om het request in te willigen met de toevoeging dat slacht-
dieren, geheel voor eigen gebruik bestemd, hier buiten zouden vallen, maar ook daar
wilde de raad niet aan.

De slagers- en grossiersvereenigingen te Haarlem hebben een adres aan den ge-
meenteraad gericht, waarin zij verzoeken de slachthuistarieven zoodanig te ver-
lagen, dat de gemeente daaruit geen winst trekt. B. en W. zeggen in hun prae-advies,
dat het openbaar slachthuis in de eerste 14 exploitatie-jaren verlies heeft gelaten.
Het gemiddelde winstcijfer over de 25 exploitatiejaren is nog geen ƒ 11.000.—.
Een verlaging van de nu geldende tarieven zou geen invloed hebben op den prijs
van het vleesch ; totale afschaffing der tarieven zou den prijs met slechts ongeveer
2 cent per pond verlagen.

Wegens de huidige omstandigheden achten B. en W. het ongewenscht nu over
te gaan tot verlaging van alle tarieven ; echter wordt voorgesteld een verlaging
van het stalgeld, weegloon, en van de tarieven voor het steriliseeren van vleesch,
smelten van vet en voor het gebruikmaken van de vleeschverkoopruimte. De mindere
opbrengst zal hierdoor ongeveer bedragen ƒ 6800.—. de Graaf.

Aan leden, die in een der afdeelingen een mededeeling wenschen te doen of een
demonstratie wenschen ie houden, wordt verzocht daarvan voor 20 Januari bericht
te zenden aan den Voorzitter der betrokken afdeeling of onderafdeeling.

(Voorzitter der onderafd. Diergeneeskunde is Dr. T. van Heelsbergen, Utrechti
Fred. Hendrikstraat 112).

Het lijkt mij wenschelijk aan de collega\'s mede te deelen, dat er iemand door het
land reist met een auto vergezeld door een chauffeur, die zich bij de dierenartsen
introduceert door zich uit te geven voor mijn broer en die tracht stof voor een cos-
tuum te verkoopen. Een paar jaar geleden is ditzelfde gebeurd. Ik stel er prijs op te
verklaren, dat ik hier in Holland geen broers heb, en verzoek, zoodra deze persoon
zich weer aanmeldt, de politie hiervan in kennis te stellen, daar, behalve de valsche
introductie, bedrog in het spel is, zooals mij van verschillende kanten werd meege-
deeld. Dr. R. H. van Geldhr.

Het plaatsen van de advertentie van de firma Kommer te Alkmaar, in het
tijdschrift van 15 Nov., door de firma van Boekhoven, was een vergissing.
Maatregelen zijn genomen om recidive te voorkomen. Red.

3 December overleed op 74 jarige leeftijd, Prof. Dr. Spronck, oud hoogleeraar
in algemeene pathologie enpathol. anatomie, later ook in serologie, aan de Utrecht-
sche Universiteit. In onze kringen is hij vooral bekend als seroloog en door zijn
studies over tuberculose. In 1923 legde hij zijn professoraat neer en richtte te Zeist
een eigen laboratorium op voor onderzoekingen en voor bereiding van sera en vaccins,
waaraan hij tot zijn dood zijn krachten wijdde.

Dr. O. Nif.schulz, conservator aan de Tropische afdeeling van het Instituut
voor Parasitaire- en Infectieziekten van de Veeartsenijkundige Faculteit der Rijks
Universiteit te Utrecht, zal op uitnoodiging van de Zuid-Afrikaansche Regeering,
voor vijf maanden naar Zuid-Afrika vertrekken om zijn onderzoekingen over de
Zuid-Afrikaansche paardenziekte, welke hij in 1931/32 begonnen is, voort te zetten.
Dit onderzoek is tevens mogelijk gemaakt door de toekenning van een Research
Grant van de Rockefeller Foundation.

De Vereeniging Avicultura houdt haar 47e internationale tentoonstelling op
20, 21 en 22 Januari 1933, in de gebouwen van ,,de Dierentuin" te den Haag.

Dr. H. Mönnig, Hoogleeraar aan de Veeartsenijkundige Faculteit van den Uni-
versiteit te Pretoria, bekend parasitoloog, is kort geleden in Nederland aangekomen
met de bedoeling gedurende 5 maanden werkzaam te zijn als gast aan het Instituut
voor Parasitaire- en Infectieziekten van de Veeartsenijkundige Faculteit der Rijks
Universiteit te Utrecht.

Hij zal zich in hoofdzaak bezig houden met de bestudeering van wormziekten
bij verschillende dieren.

Tot veearts bevorderd de Heeren : S. Loman, Th. J. Moons, R. Lunsche, S. W.
Snijders, A. J. M. van Erp, W. P. A. Colsen, A. J. A. Qualm en A. J.
Eikelboom.

Vianello (clinica veterinaria 1932, blz. 399) schrijft (naar aanleiding van het
middel Matafto) dat in de verschillende landen van tijd tot tijd tegen die ziekte
geheimmiddelen worden aanbevolen en in de handel gebracht, die steeds (bij proef-
nemingen) negatieve resultaten hebben gegeven, soms schadelijk zijn en nochtans
door verschillende veebezitters te goeder trouw gebruikt worden. De daartegen te
nemen maatregelen (zooals die reeds in Duitschland en Oostenrijk bestaan) moeten
zijn : verplichting om de samenstelling der aangeboden middelen bekend te maken.

Verbod van invoer van middelen waarvan reeds in andere landen de schadelijkheid
of de ondeugdelijkheid proefondervindelijk is vastgesteld. Vr.

Behoudens bijzondere omstandigheden zullen dezelfde tijdschriften en een over-
eenkomstige groep-indeeling worden gehandhaafd. Gelezen zullen dus worden :
Deutsche- en Berl. Tieraerztl. Wochenschrift ; Tieraerztl. Rundschau ; Revue
Vétér. ; Recueil de méd. vét. ; Rev. génér. ; Vet. Record ; The vet. Journal ; the
Journal of the Amer. Ass.

Nieuwe lezers kunnen, op 1 Jan. 1933, ingelascht worden na storting van het
leesgeld voor 1933, dat wederom bepaald is op ƒ 10.—. Lezers, die nog niet hun
bedrag gestort hebben, wordt verzocht dit zoo spoedig mogelijk te doen. Abonne-
menten op tijdschriften kunnen eerst besteld worden, indien het lezerstal volledig
bekend is.

Op 10 Nov. j.1. heeft de heer van Anoeren, die i Januari 1933 den dienst met
pensioen verlaat, afscheid genomen. Enkele dagen te voren was het 20 jaar ge-
leden dat v. A. aan de toenmalige Veeartsenijschool benoemd werd. De commissie
welke zich gevormd had om dezen dag niet onopgemerkt te laten voorbijgaan, bood,
daartoe in staat gesteld door een groot aantal bijdragen van verschillende zijden,
een radiotoestel aan. Een speciale aflevering van ,,de Hoefsmid" met artikelen over
het werk van v. A. werd door Dr. Gallandat Huet overhandigd.

Namens de faculteit voor Diergemeeskunde dankte Prof. v. Oijen in hartelijke
bewoordingen v. A. voor de wijze waarop hij steeds de studenten behulpzaam
is geweest bij de voor hen ongewone werkzaamheden.

Prof. Kroon schetste den succesvollen levensloop van v. A. en speciaal zijn bui-
tengewone bekwaamheden als onderwijzer in practisch hoefbeslag; een groot
aantal hoefsmeden danken hem een grondige opleiding.

Namens de Ver. van Onderwijzers in practisch hoef beslag en den Bond van
Smedenpatroons in Nederland werd nog door de heeren Breukink en Ruiten-
beek gesproken. Een groot aantal menschen, uit alle deelen van het land, waren
gekomen om door hun tegenwoordigheid blijk te geven van hunne waardeering
voor hetgeen v. A. met onverflauwde ambitie voor het hoefbeslag gedaan heeft.

La 66e Exposition internationale d\'Aviculture organisée par la Société Centrale
d\'Aviculture de France, reconnue d\'utilité publique, aura liau à Paris, du 16 au
21 Février prochain.

Cette grande Exposition de coqs, poules, canards, oies, dindons, lapins, pigeons,
volailles mortes, de matériel d\'Elevage et d\'animaux à fourrures étant dotée de
nombreux prix, d\'un objet d\'art de M. le Président de la République, de sub-
vention du Ministère de l\'Agriculture, de médailles, de M. le Ministre du Com-
merce et de toutes les grandes associations agricoles Cette manifestation étant la
plus importante du continent et celle où se traite le plus d\'affaires, nous ne sau-
rions trop engager les éleveurs et les amateurs à y participer, 10 grands prix d\'éle-
vage sont prévus pour une valeur de 5.000 frs. 60.000 frs. de prix de classes et 100
prix d\'honneur de 100 frs. et plus de 200 médailles sont prévus pour récompenser
les exposants les plus méritants.

La Société se charge de la réception de la nourriture, de l\'entretien et de la ré-
expédition des animuax.

Le programme contenant tous les renseignements relatifs à cette exposition est
à la dispositions des personnes qui en feront la demande au siege social de la Société
Centrale d\'Aviculture de France, 34 rue de Lille, Paris (7e).

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgeste\'de gevallen aan
die i Oct. nog niet waren geeindigd).

Mond en Klauwzeer : bij 2656 (2513) eigenaars, waarvan in Groningen bij 61
(18) ; Friesland bij 55 (13) ; Drenthe bij 467 (304) ; Overijssel bij 774 (445) ; Gelder-
land bij 669 (1212) ; Utrecht bij 39 (11) ; Noordholland bij 83 (17) ; Zuidholland
bij 344 (277) ; Zeeland bij 3 ; Noordbrabant bij 95 (54) ; Limburg bij 66 (162)
eigenaars.

18 gevallen bij 2 eig. (544 bij 11 eig.), waarvan in Groningen (15, waarbij g Paar-
den, bij 2 eig.) ; Friesland g bij 1 eig. (2 bij 1 eig.) ; Drenthe (276 bij 2 eig.) ; Zuid-
holland 9 bij 1 eig. (61, waarbij 1 paard, bij 5 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 161 gevallen bij 16 eig. (1344 bij 68 eig.) waarvan in Gro-

ningen 28 bij 4 eig. (91 bij 9 eig.) ; Friesland 64 bij 7 eig. (286 bij 23 eig.) ; Over-
ijsel 28 bij i eig. ; Gelderland 4 bij 1 eig. (76 bij 3 eig.) ; Utrecht (33 bij 2 eig.) ;
Noordholland 10 bij 1 eig. (547 bij 26 eig.) ; Zuidholland 27 bij 2 eig. (81 bij 5 eig.).

Anthrax : 20 gevallen bij 20 eig. (4 bij 4 eig.), waarvan in Groningen 3 waarbij
i schaap en 1 varken ; Friesland 2 ; Gelderland 4, waarbij i schaap ; Utrecht 1 ;
Noordholland 3; Zuidholland 4; Noordbrabant 2 (3) ; Limburg 1 (1).
Malleüs : 1 geval te Sneek (Fr.).

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i Nov. nog niet waren geeindigd.)

Mond- en klauwzeer : bij 879 (1432) eigenaars, waarvan in Groningen bij 56 (52) ;
Friesland bij 38 (49); Drenthe bij 103 (194) ; Overijssel bij 149 (247) ; Gelderland
bij 164 (523) ; Utrecht bij 23 (29) ; Noordholland bij 50 (79) ; Zuidholland bij 129
(131) ; Zeeland bij 13 (3) ; Noordbrabant bij 119 (84) ; Limburg bij 35 (41) eige-
naars.

Scabies (Sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 53 gevallen bij 10 eig.
(350 bij 10 eig.), waarvan in Groningen 6 bij t eig. (15, waarbij 9 paarden, bij 2 eig.);
Friesland 36 bij 6 eig. (10 bij 2 eig.) ; Drenthe (276 bij 2 eig.) ; Gelderland (10 bij
i eig.) ; Utrecht 1 paard ; Zuidholland 10 bij 2 eig. (39, waarbij 1 paard, bij 3 eig.).

Rotkreupel bij schapen : (990 gevallen bij 66 eig.), waarvan in Groningen 2 bij 2
eig. (105 bij 11 eig.) ; Friesland 107 bij 7 eig. (295 bij 28 eig.) ;Utrecht (33 bij 2 eig.) ;
Noordholland (463 bij 19 eig.) ; Zuidholland (94 bij 6 eig.).

Anthrax : 26 gevallen bij 23 eig. (1), waarvan in Groningen 3 bij 3 eig. ; Friesland
3, waarbij 2 varkens, bij 2 eig. ; Drenthe 1; Overijssel 4, waarbij 2 varkens, bij 4 eig. ;
Gelderland 3, waarbij 1 paard, bij 2 eig. (1 schaap) ; Utrecht 3 bij 3 eig. ; Zuidholland
6 bij 5 eig. ; Noordbrabant 1 ; Limburg 2 bij 2 eigenaars.
Malleus : 1 geval te Amsterdam.

Dr. W. C. A. Doeve, Inspecteur, ter beschikking gesteld Provincie Midden Java.
Dr. J. A. Kaugis, gouv.-veearts, ter beschikking gesteld. Provincie Oost Java
Dr. H. J. Klasen, Inspecteur, geplaatst te Makasser.
C. J. Schroots, geplaatst te Manado.

Mil. Paardenarts ie Kl.Jhr. W. Strick van Linschoten één jaar verlof naar
Europa, ingaande 4 Jan. 1933.

De fokkerij van het zwartbonte Friesch-Hollandsche rundveeras in de V. van S.
Amerika in verband met de werkzaamheid van The Holstein-Friesian Association
of America. Door J. G. J. v. d. Bosch. Den Haag, Alg. Landsdrukkerij, 1932. 8°.
146 blz. m. 47 afb.

Verslagen en mededeelingen van de Directie van den Landbouw 1932, nr. 2.
H. K. G. W. van Mens, Duiven en haar verzorging. Amsterdam, De Arbei-
derspers, 1932. 8°. 48 blz. m. afb.

F. J. J. Buytendijk, Psychologie der dieren. Haarlem, Erven F. Bohn, 1932.
KI. 8°. 2 dln. V 273 en V 253 blz. Per dl. ƒ 1.90

H. J. Kuyper en H. van der Noort, Siervisschen. Teelt en verzorging. Amster-
dam, Handelsdrukkerij Holdert & Co., 1932. 8°. M. 130 zwarte en 24 gekl. pl. ƒ 4.25.

F. A. de Zeeuw, Bijdrage tot de kennis van het wezen en de toepassing van het
antivirus (Besredka). Proefschr. aan de Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht,
Kemink en Zoon, 1932. 8°. 127 blz.

Bardelli e Messieri, Semiologia medica veterinaria. Faenza, Lega, 1932. 8°.
300 p. c. 40 fig. Lire 45.—

M. Abel, Diagnostic radiosthésique en médecine vétérinaire. Paris, Le Francois,
1932. 12°. 104 p. fr. 15.—

Rapport de gestion de la Fédération suisse des syndicats d\'élevage de la race tacheteé
rouge pour l\'année 1931. Berne, Impr. fédérative, 1932. 8°. 129 p.

R. May, La transplantation animale. Paris, Gauthier-Villars et Cie., 1932.
8°. 352 p. av. 170 fig. fr. 70

L. Cuenot, La genèse des espèces animales. 3e éd. Paris, F. Alcan, 1932. 8°.
820 p. av. 162 grav. fr. 80.-

E. C. Line, The science of meat and biology of food animals. Vol. 2. London,
The Meat Trades Journal Co., 1932. 8°. 279 p. w. 53 ill. Sh. 7.6

Pigs and pig products. Report of the reorganisation commission. London, H. M.
Stationery Office, 1932. 8°.

Ministry of Agriculture and Fisheries. Economic report ser. nr. 37.
A. W. Scott, The engineering aspects of the condensing and drying of milk.
Glasgow, Aird and Coghill, 1932. 8°. 120 p. w. 38 fig.
The Hannah dairy research institute. Bull. No. 4.

„Bird", The canary ; its care and treatment. New ed. Rochester, R. T. French
Co., 1932. 16⁰. 52 p. w. ±111.

Hounds and dogs. Their care, training and working. By Croxton Smith a.o. London,
Seelye, Service, 1932. 8°. 320 p.w. ill. a. diagr. Sh. 15.—

White house conference publications. Milk production and control. London, Ap-
pleton, 1932. Gr. 8°. Sh. 15.-

Report of the civil veterinary department Assam, for the year 1930—1931- (By
Harris). Shillong, Assan Government Press, 1932. 8°. Sh. 1.-

Th. B. Rice, Applied bacteriology. New York, Macmillan, 1932. 8°. 285 p.w.
ill. and diagr. S 2.50

J. G. Mc. Coy, Historic sketches of the cattle trade of the West and South-
west. (Reprint of i874(. Washington, The rare shop, 1932. 8°. 460 p.w. ill. $ 7.50
E. W. Braun, Alfalfa. Berkeley, Agr. Exp. Stat., 1932. H . 37 p.w. 11 fig.
Univ. of California. Coll. of Agric. Agr. Exp. Stat. Bull. nr. 521.
C. E. Sanborn, G. W. Stiles and L. H. Moe, Preliminary experiments in the
transmission of anaplasmosis by horseflies. Stillwater, Agr. Exp. Stat., 1932. 8
16 p.w. ill.
Oklahama Agr. Exp. Stat. Bull. no. 204.

Original contributions from the Mukden Institute for infectious diseases of animals.
Vol. 2. Mukden, The Mukden Institute, 1932. 8°. 208 p.w. ill.

Particulars of course of study for the diploma of M.R.C.V.S. London, R. College
of veterinary surgeons, 1932. 8°. 16 p.

R. B. Kelley, Brahman zebu cross cattle and their possibilities in North Au-
stralia. Melbourne. 1932. 8°. 63 p.w. ill.

Commonwealth of Australia. Council for scient, and ind. research. Pamphl. No. 27.
Live stock diseases report (No. 7) recording control work during the year ended
June 30, 1931. Sydney. 1932. 8°. 23 p.
New South Wales Dept. of Agriculture.

Report on the acreage and production of crops and number of live stock in Scot-
land with summaries for Great-Britain and Ireland. London, H. M. Stationery-
Office, 1932.

R. S. Summerhays, Here\'s horse sense. London, Constable and Co., 1932. W.
ill. Sh. 7-6

Poultry keeping on the general farm. 2d ed. London, H. M. Stationery Office,
1932. Ministry of Agriculteru and Fisheries.

Proceedings of the 3d annual Eastern States Conference on Bang\'s disease. Trenton,
New Jersey Dept. of Agric., 1932. 8°. 122 p.
New Jersey Dept. of Agric. Circ. no. 229.

Index-catalogue of medical and veterinary zoology. Prt. 1. By A. Hassaix and
M. Potter. Washington, Government Printing Office, 1932. 8°. 142 p.
U.S. Dept. of Agriculture.

Annual report of the Kenya Colony and Protectorate Dept. of Agriculture, 1931.
Nairobi, Government Printer, 1932. 8°. 350 p.

W. Dorner, Methoden zur Untersuchung von Bakterienreinkulturen. Hrsg.
vom Ausschuss f. bakteriol. Technik der Gesellschaft amerik. Bakteriologen. Han-
nover, M. und H. Schaper, 1932. M. 7.—
A. Rinecker, Die Rindviehzucht in der Grenzmark Posen -Westpreussen.
Neudamm, J. Neumann, 1932. 8°. XI -f 290 S. m. 67 Abb. im Text und auf 31
Taf. " M. 15.—
E. Tanzer, Das Angorakaninchen. Nebst einem Beitrag : Ueber die Krank-
heiten des Aogorakaninchens. Von C. Sprehn. Hannover, M. und H. Schaper,
1932. 8°. 161 S\'. m. 53 Abb. M. 7.—
W. von Schwichow, Deutsches Futter, deutsche Schweine. Schweinemast mit
landeigenen Futtermitteln. Ein Betrag zur F\'rage der Ernährungsautarkie. Bremen,
Verlag f. landw. Schrifttum, 1932. Gr. 8°. 40 S.

Heeresveterinarvorschrijt vom 6 April 1932. Berlin, E. S. Mittler und Sohn, 1932.

A. Grohmann, Die Kastration von Schweinen insbes. weiblicher Tiere und
Operation von Bruchferkeln. 3te Aufl. Ruhlsdorf, Selbstverlag, 1932. M. 1.—
H. Reuter, Die Technik im bakteriologischen Laboratorium. München, Verl.
der Aerztl. Rundschau, 1932. Gr. 8°. 119 S. m. Abb. M. 5.—
Die Verbreitung von Tierseuchen und die Ergebnisse der Schlachtvieh- und Fleisch-
beschau. Bearb. im Statist. Reichsamt.....\'929 und 1930. Berlin, R. Hobbing,

G. Tartler, Die geburt am Tage. Neue Forschungen und Anregungen auf
Grund öjähriger Erfahrungstatsachen. Halle, Teut-Verlag, 1932. Gr. 8°. 24 S.

V. Fischl und H. Schlo^berger, Handbuch der Chemotherapie. Tl. 1. Leipzig,
Fischer, 1932. 4⁰. VIII 357 S. M. 34.—

Könekamp und Kallabis, Die Wiesen und Weiden im mittleren Ostdeutsch-
land. Berlin, Deutsche Landwirtsch.-Ges., 1932. M. 9.—
Arbeiten der Landwirtsch.-Ges. H. 384.

Reher\'s Deutsches Hengst-Buch. Die in Deutschland aufgestellten Vollblut-Be-
schäler. Ausg. 6. 1933. M. ausführl. Hengst-Statistiken. Berlin, Reher, 1932. Gr.
8°. 87 S. M. 4.—

M. Witt, Milchwirtschaft. (4tc Aufl.). Leipzig, Hachmeister und Thal, 1932.
Kl. 8°. 108 S. m. 42 Abb.

W. Ellenberger und H. Baum, Handbuch der vergleichenden Anatomie der
Haustiere. I7te Aufl. Berlin, J. Springer, 1932. 4°. XVII 1102 S. m. 1393 z.
grossem Tl. färb. Abb. M. 89.—

Die Ergebnisse der Viehbestandsermittlung des Kantons Bern vom 21 April 1932.
Bern, Francke, 1932. Gr. 8°. 31 S. fr. 2.—

Mitteilungen des Stat. Bureaus des Kantons Bern. N. F. Nr. 13.
C. Kast, Das Holländer-Kaninchen. Leipzig. F. Poppe, 1932. 8°. 31 S. m. Abb.
Poppes Bibliothek f. Kaninchenzüchter. Bd. 2.

Wanneer wij willen nachten hel verband na te gaan tusschen de
functies van het bindweefsel en de niet-specifieke therapie, dan be-
doelen wij met het bindweefsel niet zoozeer de geheele groep van het
bind- of steunweefsel, waartoe ook het been en kraakbeen behoort,
ook minder het gevormde, vaste fibrillaire bindweefsel, zooals de
pezen, banden en fascies, maar vooral:

Het ongevormde, fibrillaire bindweefsel, in de eerste plaats dus,
zooals wij dat overal in het lichaam aantreffen, in en onder de huid
en slijmvliezen, om en te midden van spieren, pezen en zenuwen,
als kapsel en interstitium bij alle organen en klieren ;

het losse bindweefsel dat overal de bloedvaten en zenuwen geleidt,
dat zorgt voor de beschutting, de bevestiging, de onderlinge verschuif-
baarheid van organen of van huid en slijmvliezen, of dat met vet-
weefsel gevuld als stootbrekend kussen of opvulweefsel dienst doet.

Hetzelfde losse bindweefsel voorts, waarin zich de ontstekingspro-
cessen alspelen, waaruit zich het granulatieweelsel vormt en van waar-
uit bij substantieverlies of bij breuken van kraakbeen en been, regene-
ratie optreedt.

Welk bindweefsel, zooals U weet, is opgebouwd uit cellen en grond-
substantie, welke laatste zich kenmerkt door de aanwezigheid van
vezelen, de collagene of lijmgevende vezelen en de elastische vezelen.

De laatste meestal dun en gestrekt verloopend, onderling netvormig
samenhangend en homogeen van structuur ; de eerste, de lijmgevende
vezelen, opgebouwd uit fibriHen, welke door eene slijmachtige kit -
substantie tot bundels vereenigd blijven, welke bundels op onregel-
matige wijze geslingerd en gekronkeld dooreen verloopen, of wel
onderling samenhangende lamelletjes vormen, waarin en waartusschen
het bekende oedeem en emphyseem kan optreden.

Wat de cellen betreft, bevinden zich in de eerste plaats langs de
collagene bundels de bindweefselcellen of fibrocyten, lang gestrekte,
afgeplatte cellen, met bleeke, ovale kern en meestal duidelijke nucleoli
en voorts, in de grondsubstantie verspreid, talrijke andere cellen, zooals
mastcellen, zwerfcellen (uitgetreden lvmpho-, leuco- of monocyten uit

Voordracht in gewijzigden vorm gehouden op de Algemeene Vergadering
der Maatschappij voor Diergeneeskunde op 10 October 1932.

het bloed), plasmacellen, eventueel vet- of pigmentcellen en clasmato-
cyten alias histiocyten.

Over de histologische bijzonderheden betreffende vezelen en cellen
verwijs ik naar de leerboeken, alleen wil ik even nader stilstaan bij de
cellen, die ik het laatste noemde, de clasmatocyten of histiocyten,
zijnde dit tevens de oudste en de nieuwste benaming voor deze celsoort.

De oudste naam, clasmatocyten, in 1890 door Ranvier aan deze
cellen gegeven, omdat hij meende dat zij, zich amoeboidaal bewegend,
brokjfes van hun protoplasmalichaam afsnoerden, afbraken. Hij kende
daarbij aan die cellen een soort voedende rol toe en beschreef ze als
zwaar gegranuleerd (maar zal daarbij waarschijnlijk ook wel mast-
cellen op het oog gehad hebben).

De nieuwste naam, histiocyt, werd in 1913 door Aschoff en Kyono
aan deze cellen gegeven.

In dien tusschentijd hebben zij echter nog vele andere namen gehad.
Dank zij hun sterk phagocytair vermogen, vooral ten opzichte van
grovere partikels, werden zij in 1892 door Metschnikoff macrophagen
genoemd (in tegenstelling van de microphagen, waarmede Metschni-
koff de polymorphkernige leucocyten in het bloed aanduidde). Wij
zullen aanstonds hooren hoe Metschnikoff nog meer cellen in be-
paalde organen van het lichaam tot deze macrophagen rekende.

Een derde eigenschap, naast hun amoeboidaal en phagocytair
karakter, is het vermogen zich met zure colloidale kleurstoffen vitaal
te kleuren, beter gezegd, er zich tijdens het leven mede te beladen.

Een van de eersten, die dit opmerkte, was Ribbert, in 1904, die
ze met lithioncarmijn en Goldmann, die ze met Pyrrholblauw (het
tegenwoordige isaminblauw) kleurde, reden waarom deze laatste ze
Pyrrholcellen noemde.

Weer anderen, zooals Renault, beschreven ze als cellules rhagiocrines
(hij kende er een soort klierwerking aan toe), terwijl Marchand waar-
nam hoe zij zich ontwikkelden uit bijzondere celvormen, welke langs
de kleine bloedvaatjes lagen en welke hij „adventitieele cellen" noemde.

Maximow doopte ze, zoolang zij zich niet in geactiveerden toestand
bevonden, „rustende zwerfcellen", terwijl zij in de Pathologische Ana-
tomie, bij ontstekingstoestanden, waar zij altijd in grooten getale voor-
komen, polyblasten werden genoemd, een nieuwe naam, die nog weer
een nieuwe eigenschap in zich sluit, nl. het vermogen om tot andere
celvormen te worden, bijv. tot fibroblasten, wat zij inderdaad doen
bijv. bij het afkapselen van abscessen of van vreemde voorwerpen en
wat ook in weefsel-cultures blijkt.

Het zijn voorts deze cellen, die met prolifereerende bindweefsel-
cellen en uitspruitende bloedcapillairen het granulatie-weefsel vormen
en als wij nu nog weten, hoe deze cellen sterk bactericiede eigenschap-
pen hebben, niet alleen door hun phagocytaire werking, maar ook
door het vormen van antistoffen, dan dankt, naast de bacteriedoodende
werking van den etter (pus bonum et laudabile) het granulatie-weefsel

vooral ook aan deze histiocyten zijn groot weerstandsvermogen en
betrekkelijke onvatbaarheid voor secundaire infecties.

Wat hun morphologische kenmerken betreft zijn zij in rustenden
toestand vaak moeilijk van de fibrocyten te onderscheiden ; in geacti-
veerden toestand bezitten zij een donkerder chromatinrijker kern, een
omvangrijker protoplasmalichaam met scherper celcontouren en be-
vatten zij vaak gephagocyteerd materiaal.

In het losse bindweefsel komen overal de bloedcapillairen en de
lymphvaten voor, vooral de eerste in functionneel verband niet van
het bindweefsel te scheiden.

Over de histologische details van de capillairwanden en van de
bloedcellen zelf zal ik niet uitweiden. Wij weten hoe voortdurend
wisselwerking van de bloedcapillairen met inhoud en het omgevende
bindweefsel bestaat, met uittreden van plasma en bloedcellen over
en weer.

De afvoer van weefselvochten geschiedt ten deele door de veneuze
capillairen en venen, ten deele door de lymphvaten, welke laatste met
blinde endotheelzakjes in het bindweefsel beginnen, om zich tot groei-
tere lymphvaten te vereenigen, die ten slotte, via de ductus thoracicus
weer in de veneuze bloedbaan uitmonden.

Zoodat wij kunnen zeggen, dat het bindweefsel zijn vochten op
één manier, langs de arteriëele bloedbaan, aangevoerd krijgt, en het
op tweeërlei wijze, zoowel langs de venen als langs de lymphvaten
weer afvoert (paraveneuze circulatie).

Langs deze banen, zoowel in de arteriëele als in de veneuze en de
lymphbanen liggen nu bepaalde organen ingeschakeld, zooals : het
beenmerg, de milt, de lever en de lymphklieren en het is nu in deze
organen, dat zich die tweede soort van bindweefsel bevindt, die ik
in den aanvang noemde: het reticulaire bindweefsel.

In de meeste leerboeken, vooral de oudere, wordt dit reticulaire
bindweefsel besproken na het z.g. embryonale bindweefsel. Dit embryo-
nale bindweefsel (het langst zich handhavend in de navelstreng) be-
staat uit stervormig vertakte, onderling samenhangende celletjes met
een weeke, vloeibare tusschensubstantie, met aanvankelijk nog geen
vezeldifferentieering.

Uit dit embryonale bindweefsel ontwikkelt zich al het bind-, steun-
en spierweefsel van het jonge individu.

De eerste vezels die in dit embryonale bindweefsel optreden, dragen
echter nog niet het karakter van de collagene of elastische vezelen,
maar zijn zoogenaamde pré-collagene of argentophiele vezelen, zoo
genoemd, omdat zij alleen met bepaalde zilver-methodes zijn aan te
toonen (waarbij zij zich als donkerzwarte lijntjes voordoen, in tegen-
stelling met de collagene vezelen, die zich met die methodes slechts
geelbruin kleuren).

embryonale karakter behouden. Het zijn ook weer stervormige, ver-
takte, onderling samenhangende cellen, die gezamenlijk dus een feti-
culum vormen.

En wat de vezel-ontwikkeling betreft hebben wij hier ook weer met
argentophiele vezelen, hier reticuline vezelen genoemd, te doen, die
in of tegen de cellichamen en hun uitloopers aan zijn gelegen.

In de lympheklieren is dit reticulaire weefsel uitgespannen, zoowel
in het lymphoide weefsel (de follikels en de mergstrengen) als in de
lymphesinus. De door de vasa afferentia aangevoerde lymphe, die in
de rand- en mergsinus een sterk vergroot stroomgebied vindt, waardoor
de stroom verlangzaamd wordt, passeert dus de mazen van dit reti-
culum en ondergaat daarvan de filterwerking.

In het beenmerg bevindt het zich te midden van de bloedvormende
elementen, evenmin in de bloedsinus, terwijl in de lever wij er de
Kupfersche stercellen toe rekenen, die zich daar echter in of tegen
den wand van de bloedcapillairen bevinden.

Een bijzonderheid is echter, dat deze reticulum-cellen in al deze
organen overal in conünuen samenhang zich bevinden met de endo-
theelcellen van de plaatselijke bloed- of lymphesinus en dat deze
endothelien („Uferzellen") alle eigenschappen van de reticulum-cellen
zelve ook bezitten.

Uit dezen morphologischen samenhang is nu gemakkelijk den aam
reticulo-endotheel af te leiden, welken men aan de cellen van dit reti-
culaire bindweefsel en aan de endotheelcellen van de sinus in die
organen heeft gegeven.

Reeds lang was bekend, dat deze reticulo-endotheliën sterk phago-
cytaire eigenschappen bezitten en het waren dan ook vooral deze
cellen, die Metschnikoff mede tot de macrophagen rekende. Maar
ook hij kende aan deze cellen al meerdere functies toe, o.a. bij ont-
stekingen en bij het ontstaan van immuniteit en vorming van haemo-
lysinen en agglutininen.

Was Metschnikoff dus feitelijk de eerste die de bewuste cellen tot
een systeem vereenigde (hij rekende er echter ook enkele epitheel-
en gliacellen toe), het waren Aschoff en Landau die in 191 3 pas goed
de aandacht op dit celsysteem vestigden, wat zij het reticulo-endothe-
liale stofwisselingsapparaat noemden en waartoe zij nu ook de reeds
boven besproken clasmatocyten (macrophagen) in het losse bind-
weefsel rekenden, welke cellen 1111 den naam histiocyten ontvingen.

Zij onderscheidden daarbij een R. E. S. in engeren zin, waartoe het
reticulo-endotheel van de genoemde organen behoorde en een R. E. S.
in ruimeren zin, waartoe ook zij de histiocytaire elementen in het
bindweefsel rekenden.

Om tot de onderkenning en localisatie van dit systeem te komen,
maakten zij gebruik van de eigenschap van de cellen om zich met

vitale colloidale kleurstoffen te beladen, dus In het lichaam, levend
en wel, waartoe bij voorkeur lithioncarmijn, trypaanblauw, pyrrhol-
blauw of tusche dienden.

Bij deze vitale kleuring zijn het geen aanwezige protoplasmadeelen
die gekleurd worden, maar wordt de fijn verdeelde colloidale kleür-
stofsuspensie door de cellen opgenomen en daarna als microscopisch
zichtbare kleurstof-partikels weer in hel protoplasma neergeslagen.
Bij genoegzame toediening van kleurstof wordt op die manier hoe
langer hoe meer kleurstof opgetast, verzameld, vandaar de Hollandsche
benaming stapel- of hamstercellen (in het Duitsch „Speichern" en
„Speicherzellen").

Later bleek dat het vooral electro-negatief geladen deeltjes zijn die
door deze cellen opgenomen worden, vandaar ook de naam „Anoden-
cellen" (of „Speicherzellensystem für elektro-negative Kolloide").

Dat Aschoff en Landau deze cellen tot een systeem vereenigden
was nu niet alleen om hun phagocytaire of vitale kleuringseigenschap-
pen, maar omdat zij aan deze cellen talrijke zeer belangrijke functies
in het lichaam toekenden ; dus meer een phvsiologisch dan een morpho-
logisch, anatomisch begrip.

Eigenschappen die de cellen van het R. E. S. allen met elkaar ge-
meen zouden hebben, al vindt onder normale omstandigheden in het
lichaam wel een zekere verdeeling van functies plaats. Mocht echter
om de een of andere reden zoo\'n functie op een bepaalde plaats spaak
loopen, dan zouden de andere cellen van het Reticulo-endothcliale-
systeem die functies over kunnen némen, m. a. w. vicarieerend op-
treden.

De functies aan deze collrn toegeschreven zijn velerlei. Zoo zouden
zij een rol spelen bij de bloedafbraak-processen en de haemoglobine-
stofwisseling, bij de vorming van galkleurstoffen, bij de ijzer-, de water-,
de eiwit- en de vetstofwisseling, bij de spijsvertering, bij graviditeit,
bij de ontgifting van het lichaam door het onschadelijk maken van
giftige stofwisselings-producten en, last not least, bij de verdediging
van het lichaam en de immuniteitsprocessen, door hun phagocytaire
en bactericiede eigenschappen en hun vermogen om antistoffen te
vormen.

Veel bijzondere celvormen, die bij bepaalde ziekten optreden,
zouden van dit celsysteem stammen, zoo bijv. de Typhuscellen, de
epithelioidc- en reuzencellen, Xanthoomcellen, lepracellen, enz.

Zelfs de constitutie en het weerstandsvermogen van het individu
zouden afhangen van den functie-toestand van liet Reticulo-endotheel.

Tot de toekenning van al deze functies meende men te mogen be-
sluiten, op grond van wat men waarnam : ie. bij histologisch onder-
zoek ; 2e. bij experimenten waarbij men door prikkeling van het Reti-
culo-endotheliale systeem verhoogde functies trachtte te verkrijgen,
óf waarbij men poogde het Reticulo-endotheliale systeem uit te scha-
kelen en 3e. bij het gedrag van het reticulo-endotheel in weefselcultures.

Wat de histologische waarnemingen betreft, zag men bijv. hyper-
trophie en vermeerdering van reticulo-endotheliale elementen na
prikkeling, of bleek bijv. duidelijk het phagocyteerend vermogen ten
opzichte van bacteriën. Bekend zijn de proeven van Wyssokowitch,
die bij cavia\'s levende meningococcen in de buikholte inspoot. Na
5 minuten kwamen deze al voor in het bloed, na i—2 uur maximaal,
maar na 5—6 uur waren zij er weer uit verdwenen, maar werden
thans in de reticulo-endotheliën van beenmerg, lever en milt terug-
gevonden.

Verhooging van de functies kon men constateeren door bijv. lichte
Röntgen-bestraling van de milt, waardoor men aannam, dat de reti-
culo-endotheliën van dit orgaan geprikkeld werden, of door parenteraal
toedienen van bijv. colloidale eiwitsuspensies, waarvan men ook een
verhoogde functie als gevolg kon constateeren.

Terwijl men de uitschakeling van het reticulo-endotheliale systeem
poogde te verkrijgen door bij daarvoor geschikte proefdieren de milt
te verwijderen, of door het reticulo-endotheliale systeem zoogenaamd
te ,,blokkeeren".

De miltextirpatie werd bij voorkeur op muizen toegepast, omdat
bij deze dieren de milt naar verhouding zeer groot is en met het ver-
wijderen van de milt inderdaad het overgroote deel van het R. E. S.
geëlimineerd is.

Terwijl men onder blokkade verstond, te trachten door zeer zware
„Speicherung" van bijv. Tusche, of een vitale kleurstof, maar vooral
ook van colloidale metaalsuspensies, de reticulo-endotheliën zoo sterk
te beladen, te overladen, dat men mocht aannemen, dat zij in de ver-
vulling van hun normale functies te kort zouden schieten.

Vergiftigde men bijv. proefdieren met Toluylendiamin of Arseen-
waterstof, waardoor een enorm bloedverval en haemolysis, met daarop
volgende icterus optrad, dan bleef deze icterus uit, wanneer men het
dier tevoren ontmilt of geblokkeerd had.

Zelfs bij muizen, die tevoren tegen soortvreemde erythrocyten ge-
sensibiliseerd waren geworden, zag Bieling geen vorming van haemo-
lysinen wanneer, voorafgaande aan de inspuiting van het soortvreemde
bloed, de dieren eerst ontmilt waren.

Met betrekking tot de ontgiftende werking van het Reticulo-endo-
theliale systeem nam der Weduwen waar hoe bij ontmilte en geblok-
keerde honden, de rottingsproducten in de darmen minder sterk on-
schadelijk werden gemaakt dan bij dieren met intact R. E. S.

Bekend zijn voorts de ontmiltingen en blokkeeringsproeven met
betrekking tot de infectieziekten en immuniteit.

Zoo bijv. de klassieke proeven van Kritschewsky en vele anderen
met muizen, die, normaliter weerstand biedend aan Recurrensinfectie,
in 46 % van de gevallen aan Recurrensinfectie stierven, indieri zij
te voren geblokkeerd waren ; na miltextirpatie in 80 % stierven en
na combinatie van beide zelfs in 96 %.

Uit talrijke soortgelijke proeven bleek voorts aan Bieling hoe dieren,
die tevoren actief of passief geïmmuniseerd waren tegen bepaalde
infecties, aan die infecties stierven, dus hun immuniteit verloren, als
tevoren de milt weggenomen of het reticulo-endotheel geblokkeerd
werd.

Dat de Reticulo-endotheelcellen antitoxinen vormen, bleek zelfs in
cultures in vitro, van lymphklierweefsel en net van konijnen die tevoren
met gedoode bacteriën waren behandeld en waarbij in de weefsel-
cultures agglutininen werden gevormd (Mayer en Lowenthal).

Niet altijd echter waren de resultaten van de blokkeeringsproeven
eensluidend. Soms werden zelfs wel tegenovergestelde bevindingen
vermeld, nl. dat in plaats van een stagneeren of verzwakken van een
bepaalde functie, eene versterking ervan werd waargenomen. Lepehne
wijdt dit aan diersoort, keuze van de middelen, maar vooral aan de
doseering en aan het tijdstip van onderzoek.

Strikt genomen is een absolute blokkade nooit te verwachten. Om te
beginnen wordt met de blokkeerende injectie nooit alle reticulo-endo-
theel bereikt en ten tweede, al zijn de cellen beladen met een bepaalde
stof, dan is het nog lang niet altijd zeker, dat zij in hun werkzaam-
heden verlamd zijn.

In ieder geval is wel gebleken, dat wanneer zij met een kleurstof
zwaar beladen waren, zij niettemin nog in staat waren om van eene
volgende en zelfs soms nog van een 3e kleurstof ook nog substanties
op te nemen.

Voorts vindt na zoo\'11 blokkade altijd regeneratie en nieuwvorming
plaats, dikwijls .n zoo\'n mate, dat na zeker tijdsverloop een versterkte
Reticulo-endotheelwerking er het gevolg van kan zijn.

En zeker kan een versterking het gevolg zijn, wanneer de injecties
niet zwaar genoeg waren en als een prikkel inplaats van een verlam-
ming hebben gewerkt. Hiermede kunnen de tegenstrijdige berichten
dus voldoende verklaard worden.

Belangwekkend zijn nog de proeven gedaan met betrekking op den
invloed van het reticulo-endotheel, inzonderheid van de milt, op de
.ontwikkeling en ontstaan van tumoren.

In de milt komen zelden of nooit kwaadaardige tumoren voor,
daarentegen bij tumoren wel miltzwelling.

Bij ontmilte dieren altijd ook betere tumorgroei, zooals bij muizen
is waargenomen, terwijl entingen van tumorweefsel gecombineerd met
miltbrij altijd slechtere resultaten geven.

Ook slaan de enttumoren slechter aan wanneer de dieren eerst met
miltextract zijn ingespoten.

Bij ontmilte ratten slaan daarentegen de enttumoren van muizen
altijd goed aan. Bij normale ratten niet.

Uit proeven van Zacherl en Brüda bleek dat, wanneer ontmilte
ratten in parabiose vereenigd werden met gezonde normale ratten,
bij hen de enttumoren weer niet aansloegen. Een bewijs, dat de af-

weerstoffen langs humoralen weg van het gezonde naar het ontmilte
dier toegevoerd werden.

Na verloop van tijd vond men bij het normale dier de milt overeen-
komstig vergroot.

Ook in cultures constateert men verlangzaamden groei van de car-
cinoomcellen indien miltextract werd toegevoegd.

Bij de ontmilte ratten sloegen echter de enttumoren van de muis
niet meer aan, wanneer de overenting 3—4 maanden na de miltextir-
patie geschiedde, wat een bewijs is voor het feit, dat er middelerwijl
een overname van de functies door het resteerend reticulo-endotheel
had plaats gevonden. Werd echter het Reticulo-endotheliale systeem
thans opnieuw beschadigd door blokkeering of door sterke bestraling,
dan was overenting weer wel mogelijk.

Op soortgelijke wijze werd ten slotte nog de invloed van het R. E. S.
.nagegaan op de werking van chemo-therapeutica en vergiften, zonder
dat men echter hieromtrent tot overeenstemmende resultaten kwam.

In den aanvang noemden wij het toepassen van de vitale kleurings-
methoden als middel ter onderkenning en localisatie van het R. E. S.

Reeds Ribbert was het daarbij in 1904 al opgevallen hoe bij zwakke
of zieke individuen de ingespoten lithioncarmijn veel minder in het
lichaam werd vastgehouden dan bij gezonde individuen.

De functietoestand van het R. E. S. blijkt nu inderdaad van invloed
te zijn op de mate van opnemen van de kleurstoften. Sterk function-
neerendc cellen beladen zich veel sterker met kleurstof dan rustende.

Duidelijk bleek dit aan Wedekind, die steriele zijden draden naaide
in de Glutaeus musculatuur van konijnen en daarna trypaanblauw
inspoot (intraveneus) maar in zoo\'n concentratie en hoeveelheid, dat
de reticulo-endotheliale elementen juist even gekleurd werden. De in
grooten getale rondom de draden opgehoopte histiocyten bleken echter
sterk met kleurstof beladen.

Op dezelfde wijze kleuren zich de histiocyten sterker in de uteri
van drachtige dieren, in de darmen tijdens de spijsvertering of in
de nabijheid van wonden of ulcera, enz.

Omgekeerd kan dus ook de mate van kleurstofopname als graad- _ometer dienst doen voor den functietoestand van het Reticulo-endotheliale
systeem in het algemeen, of voor de ,,Reaktionslage" van het individu.

Op dit principe berust dan ook de proef van Adler en Reimann,
die bij menschcn 10 cc. van een 1 % Kongo-rood-solutie intraveneus
inspoten en daarna op gezette tijden bloed afnamen en nagingen hoe
snel het toegediende Kongo-rood uit het bloed verdween. Terwijl
normaliter 20—30 % in het bloed achterblijft, bedroeg dit bij griep-
patiënten 50 % ; in gevallen van hevige cachexie tijdens carcinoom,
of bij een hevige pneumonie soms wel 100 %, wat wijst op een are-
actieven toestand van het R. E. S.

Ook bij zware blokkade van het reticulo-endotheel blijft het Kongo-
rood overeenkomstig langer in het bloed aanwezig.

Na al het voorafgaande rnag het, gezien de groote beteekenis die
men aan het reticulo-endotheel toekende, niet verwonderen, dat men
trachtte het bij ziektetoestanden, waarbij men mocht aannemen, dat
het een rol speelde, therapeutisch te beïnvloeden. En daarop berust
dan ook een uitvoerig artikel van Lepehne in het Tijdschrift „Die
Therapie der Gegenwart" van November 1929, getiteld , ,Retikulo-
Endotheliale Therapie\'\'.

3e. het verzwakte, verslapte orgaan door prikkeling weer tot meer-
dere functie brengen.

Als vallende onder de eerste handeling beschouwt hij miltextirpatie,
een therapie die inderdaad toegepast wordt bij de haemolytische
icterus bij den mensch, eene ziekte, waarbij door een enorm versterkte
werking van de reticulo-endotheliën een hevige bloedafbraak plaats
vindt, met als gevolg icterus en waarbij verwijdering van de milt ge-
nezing geeft.

Het tweede is te bereiken door het organisme zooveel mogelijk te
ontzien en in ieder geval geen prikkelende stoffen toe te dienen.

Intraveneuze, intraperftoneale of subcutane injecties van colloidale
eiwitoplossingen, of van colloidale metaalsuspensies of kleurstoffen ;
door Röntgen-prikkelbestralingen ; zelfs door diëeten acht Lepehne
het mogelijk, waarbij hij bijv. aanhaalt hoe Kuczynski na cholesterin-
rijke voeding of na sterke kaasvoeding hypertrophie van de Kupfersche
stercellen waarnam.

I.epehne wijst echter op de belangrijkheid van de doseering en den
tijdsduur, waarschuwt tegen te groote doseering en haalt de bekende
wet van Arndt-Schulz aan hoe kleine doses prikkelen, groote daaren-
tegen verlammen.

Llij verzwijgt daarbij de tegenstrijdige bevindingen en meeningen
niet, erkent dat deze reticulo-endotheliale therapie nog in haar kinder-
schoenen staat en dat haar voornaamste terrein het gebied der infecties
en septische aandoeningen is.

En, hoewel hij het Reticulo Endotheel absoluut in het middelpunt
plaatst, ontkent hij niet de mogelijkheid van eventueelc andere invloe-
den, ook wijst hij al op de begeleidende verschijnselen van koorts en
leucocytose in den aanvang, gevclgd door monocytose.

Wanneer wij nu na deze uiteenzettingen over het Reticulo-Endo-
theel en de Reticulo-endotheliale Therapie nog lezen hoe Lepehne
in zijn artikel dezelfde middelen aanbeveelt (Omnadin, Yatren-Casein,
Caseosan, Aolan enz. enz.) als tegenwoordig in zoo\'n overstelpend

aantal bij de niet-specifieke of Proteinkörper-therapie worden aanbe-
volen, dan rijst vanzelf de vraag of die niet-specifieke of Proteïne-
Therapie niet hetzelfde is als deze reticulo-endotheliale therapie, met
als eenig verschil, dat bij de eene de naam van het middel, bij de andere
de naam van het voor de werking verantwoordelijke weefsel aan de
geneeswijze wordt gekoppeld.

Alvorens hier echter nader op in te gaan is het raadzaam eerst het
Reticulo-endotheliale systeem nog eens nader te beschouwen. Onge-
twijfeld is het een zeer belangrijk systeem van cellen en celgroepen,
echter, de vraag is gewettigd of het inderdaad wel zoo\'n star, zelfstandig
systeem is, als men uit het voorgaande wellicht geneigd zou zijn af
te leiden.

Dat een chronische metritis bij het rund steriliteit veroorzaakt is
bekend. Een behandeling volgens Albrechtsen doet deze metritis
genezen. In de praktijk is de toepassing vaak zeer moeilijk, zoodat
door mij naar een andere methode gezocht werd om de aandoening
te genezen. Dit is mij dan ook grootendeels gelukt, en het omslachtige
in de methode Ai.brechtsen kon praktisch ontgaan worden. Wanneer
de cervix nog passabel is, verwijd ik die met een dilatator, breng er
een canule in, doe er een slang op, en zet de slang op een spuit van
200 c.c. Spuit eerst langzaam een lauwwarme NaCl.-solutie (5 %) in.
Het dier perst gewoonlijk deze vloeistof in den loop van een dag uit.
Den volgenden dag herhaal ik de behandeling en breng direct Lugol-
solutie in.

Deze behandelingen worden voorafgegaan door een nauwkeurige
irrigatie der vagina en door een rekken van den cervix. Na de inspuiting
met sol. Lugoli wordt de cervix gepenseeld met joodtinctuur.

Ik heb wel eens direct Lugol ingespoten, maar verstandiger vind ik
om dit te doen voorafgaan door een inspuiting van zoutsolutie. De
uterus wordt dan beter gereinigd, en de Lugol werkt dieper in.

Is de cervix niet te passeeren door een flinke canule, dan breng ik
een dunne ongeveer 2 c.M. in, en druk de spuit met kracht leeg.

bij een groot aantal baarmoeders uit geslachte runderen gedaan, en
bevond, dat het zeer goed mogelijk is.

Meestal is een enkele Lugol-inspuiting voldoende ; hoogst zelden is
een tweede na 8 à io dagen noodig. De dieren verzetten zich weinig,
zelfs niet bij het rekken van den cervix, en de geheele behandeling
is in een kwartier gedaan. De metritis geneest zeer snel, en de dieren
worden spoedig tochtig. Ik verhaast dit door een inspuiting met ovariaal
horrfioon !

Terwijl de methode Albrechtsen in de praktijk heel wat moeilijk-
heden geeft, is deze behandeling zeer eenvoudig, leidt zij in 95 % tot
het doel. Chronische metritiden genezen zóó zeer snel, zoodat het dier
oeconomisch meer waarde krijgt.

Tal van steriliteits-gevallen zijn er, die niet met een purulente metri-
tis samengaan, maar die veroorzaakt worden door een catarrhale aan-
doening van cervix, of een geringe baarmoedercatarrh. Men vindt
dan een slijmige catarrh van die organen. Ook in deze gevallen is
genezing op deze wijze te verkrijgen, vooral als de ovariaal-functie
aangezet wordt. Men staat vaak verbaasd over de aanwezige hoeveel-
heid slijmig secreet, dat in cervix en uterus aanwezig kan zijn, en
waarin eicel en zaadcellen te gronde gaan.

Experimente mit Gebärmütter geschlachteter Rinder veranlasste Verf. die Me-
thode nach Albrechtsen zu vereinfachen. Bei chronischem Metritis wird der
Cervix mittels eines Dilatators erweitert und 200 c.c. einer 5 %-igen lauwarmen
Natriumchloridlösung in den Uterus eingespritzt. Nach 24 Stunden erfolgt eine
Einspritzung mit 200 c.c. I.UgollÖSUng, Während der Cervix mit Jodtinctur be-
pinselt wird. Im Cervix kann eine Schleimansammlung bestehen ; auch kann der
Cervix entzündet sein wodurch Ei- und Samenzellen abgetötet werden. Nach
oben erwähnter Behandlung tritt fast immer Heilung ein. Nur in einzelnen Fällen
ist nach 8 Tagen eine zweite Einspritzung erforderlich.

By experimenting on uteri from slaughtered cows the author succeeded in sim-
plifying the method of Albrechtsen. In cows suffering from chronic metritis the
author dilates the cervix by means of a dilator, and injects into the uterus 200 c.c.
of a 5 per cent lukewarm solution of chloride of sodium and the next day 200 c.c. of
Lugol\'s solution. The cervix is painted with tincture of iodine. This treatment nearly
always gives good results, only in a few cases a second injection is required after
a week.

Par des experiments sur des matrices de vaches abattues l\'auteur a réussi à sim-
plifier la méthode d\'après Albrechtsen. Dans le traitement de la métrite chronique
des vaches l\'auteur dilate le col au moyen d\'un dilateur et injecte dans l\'utérus
200 centimètres cubes d\'une solution tiède de chlorure de sodium à 5 p. 100. Le
lendemain il fait une injection de 200 centimètres cubes d\'une solution de Lugol
et il applique sur le col de la teinture d\'iode. Dans la plupart des cas une seule
injection suffit; quelquefois une deuxième injection 8 jours après la première est
nécessaire.

Op li October j.1. berichtte de hulpkeurmeester mij, dat de slager
J. C. W. alhier een schaap geslacht had, dat hij niet durfde goed te
keuren zonder mijn oordeel gevraagd te hebben. Op en in de hart-
spier had hij witte vlekjes gezien, welker identiteit hij niet kon vast-
stellen.

Bij mijn onderzoek dienzelfden avond bleek mij, dat hij goed gezien
had, en dat zijn oordeel ook juist was. Het vette schaap leed in buiten-
gewone mate aan cysticercose. Behalve de hartspier waren alle spieren
bezaaid met blaasjes ; zelfs in het onderhuidsche bindweefsel waren
verscheidene tientallen te zien.

Bij het ingestelde microscopisch onderzoek waren hakenkrans en
zuignappen prachtig te zien. De hakenkrans bestond uit 24 tot 36
smalle haken. M. i. hadden wij hier te doen met cysticercus ovis.

De slager had van denzelfden boer 6 schapen gekocht, en ik vreesde,
dat de andere dieren ook besmet zouden zijn. Dit bleek evenwel niet
het geval te zijn.

Ofschoon het onmogelijk tol mijn taak kan worden gerekend allen,
die per brief of in kranten en landbouwblaadjes mijn artikel van
15 Augustus 1932 over kopziekte of grastetanie bespraken en van hun
instemming of critiek lieten blijken, te beantwoorden, zoo stel ik het
toch op prijs, mede om misverstand te voorkomen, nog iets over dit
vraagstuk te zeggen.

Daar zijn onder de critici (o.a. A. v. d. Laan) die uit mijn zinnetje
„Voor een tiental jaren was deze ziekte ons volmaakt onbekend", af-
leiden, dat ik zou willen beweren dat die voordien nooit en nergens
was voorgekomen. Dat was de bedoeling niet ! Ik heb met dat ons
louter mijzelven en mijn naaste omgeving bedoeld. Immers, uit den
aard der zaak kan ik ziekten, die elders b.v. in Duitschland, Ncd. Indië,
De Rijnstreek voorkomen, niet beoordeelen om de eenvoudige reden
dat ik daar nooit praktiseerde. Ik geef echter direct toe, dat ik te dien
opzichte iets duidelijker had kunnen zijn.

De heer K(ielstra), hoofdredacteur van de Veldbode, heeft een
tweetal hoofdartikels aan het vraagstuk gewijd. Na een vrij lange

Prügelrede over het feit, dat ik van kunstmest in \'t algemeen heb ge-
sproken en mij tusschen de regels door een verwijt er van te hebben
gemaakt, dat ik mij op zijn terrein heb gewaagd, komt hij echter tot
een beschouwing over het gebruik van kunstmest in de laatste jaren,
die ik zeer interessant vind.

Hij geeft n.1. de volgende tabel, daarbij 1913 op 100 stellende, van
het gebruik van kunstmeststoffen in K.G. per H.A. in Nederland
gem. per jaar.

Men ziet dus hoe enorm het gebruik van stikstofhoudende kunstmest
is toegenomen •! Voor grasland is dat verhoudingsgewijs nog erger.
Wij wisten uit ervaring reeds dat zwavelzure ammoniak tegenwoordig
het middel is voor den boer. Immers men krijgt bij het vragen naar
cle reden daarvan niet anders te hooren dan : ie. goedkoop, 2e. ge-
makkelijk, 3e. zichtbaar resultaat.

En nu past de heer Kielstra een zonderlinge redeneering toe.
Hij zegt : Kijk, de kwestie is nu niet, dat er te veel stikstofhoudende
kunstmest is gebruikt, maar te weinig andere (de minirale-. Alsof
daar geen verzadigingsgrens voor den bodem en voor de plant bestaat !
En hierbij komen wij aan de groote cardinale kwestie n.1. de vraag :
Is inderdaad het ongelimiteerd strooien met zuiver chemische stojjen volkomen
onschadelijk voor bodem en gewas ? En een andere, daaruit vanzelf voort-
vloeiende, niet minder belangrijk\'- vraag : beseft men wel voldoende dat
het geproduceerde dienen moet tot- voedsel van mensch en dier ?

Is het feit, dat het steeds weer strooien met deze vergiften („voedings-
stoffen") een verderen en oogenschijnlijk normalen groei van de plant
tengevolge heeft, wel voldoende bewijs, dat daarom deze plant vol-
komen beantwoordt aan haar doel : onschadelijk en goed voedsel voor
het. betrokken individu te zijn ?

Ik meen op grond van mijn ervaringen, deze v raag met een absoluut
neen te moeten beantwoorden. Een der eersten, misschien wel de eerste,
die het groote belang van deze vraagpunten heeft ingezien, is Prof.
Sjollema.

Ik word gekapitteld over het feit, dat ik van kunstmest spreek in
tegenstelling van natuurmest. Men wil den naam „handelsmest" of „che-
mische mest". In geen enkel handboek over de leer der meststoffen
heb ik echter dien naam nog gevonden en voorts is het toch bekend
genoeg dat, behalve chili en kali haast alles zuiver tettj/product is !
Zijn deze meststoffen gelijkwaardig aan de natuurlijke ? Oogenschijn-
lijk, d. w. z. te oordeelen naar het zichtbare resultaat in groei van de
plant wel, maar daarmede is nog niets bewezen, omdat wij van de

biologie van de plant zoo weinig weten. De wet van het uiterste mini-
mum zegt, dat de groei van het gewas afhankelijk is van dien groei-
factor, die in het minimum is. Maar als nu blijkt dat méér zwavelzure
ammoniak nog sterker groei tengevolge heeft, kan men die wet dan
nog bestaansrecht in dezen toezeggen ? Ligt het dan juist niet veel
meer voor de hand, dat een chemische prikkel den groei bevordert ?
Zien wij ook niet een verderen groei door licht- en electrische prikkels ?
En zien wij ook niet bij mensch en dier pathologischen en toch oogen-
schijnlijk normalen groei door prikkeling met sommige stoffen ? ^])

Onder de bekende kenteekenen voor een te zware stikstofbemesting
treft men aan dat de planten minder bestand zijn tegen ziekten en
ongunstige weer-invloeden. Is dat degeneratie of niet ? Hiltner en
Lang zijn van meening dat een zeer sterke kunstmest(stikstof)bemesting
de ontaarding van de aardappelsoorten in de hand werkt. Men kreeg
slechter pootgoed. Zwavelzure ammoniak maakt den grond zuur en
werkt de nitrificeerende bacteriën tegen.

Een zeer vooraanstaand persoon op zuivelgebied berichtte mij, dat
hij alreeds had gewezen op de slechtere kwaliteit van de boter ten-
gevolge van te sterke kunstmestbemesting op grasland. Men vergete
bij dit alles toch niet, dat groote belangen voor de veehouders op het
spel staan. Juist omdat wij als dierenartsen het eerst de nadeelige
gevolgen van een verkeerde bemesting te aanschouwen krijgen, is het
veel beter dat de landbouwkundigen een open oor hebben voor deze
stemmen uit de praktijk en er naar streven door gezamenlijke krachts-
inspanning de zaak te bestudeeren en zoo mogelijk te verhelpen !

Nu de kwestie,van het vóórkomen der ziekte op andere terreinen
en zonder gebruik van kunstmeststoffen. Aangezien ik, zooals ik reeds
eerder opmerkte, niet ter plaatse bekend ben, moet ik mij beperken
tot veronderstellingen en vragen. Collega van Leeuwen haalt de ge-
schiedenis in de Rijnstreek nog eens op. Hij kan van de roestschimmel-
theorie nog geen afstand doen. Mij dunkt dat kan gerust. Wij hebben
hier dezelfde schimmels altijd al in groote hoeveelheden gezien, ook
toen er hier nog geen sprake was van kopziekte. Die schimmels hebben
al van meer ziekten de schuld gedragen (longjacht — Veenbaas).
Bovendien treedt het ziekteproces meestal zóó peracuut op, dat die
oorzaak wel is uit te sluiten. Dan is er nog het vóórkomen der ziekte
op stal en bij absoluut schimmelvrij hooi. Van veel meer belang acht
ik de mededeeling van van Leeuwen dat ook toen de bemesting zeer
éénzijdig was (n.1. stikstofrijk). Er is nog een andere kwestie, die mis-
schien in de richting der nitraten wijst. Prof. Sjoi.i.ema vestigt er n.1.
de aandacht op, dat bloed, dat rijk is aan nitraten een donker rood-
bruine kleur heeft. Bij zeer ernstige kopziekte-patiënten is mij die kleur
eenige keeren zeer duidelijk opgevallen. In zulke gevallen wil ook het
bloed bijna niet meer loopen en is stroopig. Bij het inspuiten van de

CaCl₂—MgCl₂-oplossing moet men dan de heele jugularis a.h.w. leeg
masseeren. Eenmaal is het mij gebeurd, dat de geheele jugularis ver-
stopt bleef en als een massieve staaf geheel is uitgestooten in droge
necrose. Het dier heeft er wel eenigen last van gehad maar bracht het
er heel best af !

Toch maken de pathologische afwijkingen, zooals ik die bij lever
en nieren zag, geheel den indruk van phosphor-vergiftigingen. Een
collega schreef mij, dat het volgens zijn meening absoluut zeker is dat
phosphor-vergiftiging de oorzaak is.

Dat gaat mij echter in eens te ver. Ik geloof zeker met Prof.
Sjollema dat de labiele zenuwspanning in het individu een groote
rol speelt. Door het kunstmatig opschroeven van de productie, zoowel
van bodem als van individu is een zeer labiele evenwichtstoestand
ingetreden, die gevaarlijke gevolgen kan hebben.

te. Dat de kunstmeststoffen niet steeds de hoofdschuldige in de
aetiologie der grastetanie zijn, is bij mijn uitvoerig onderzoek van
1930 duidelijk gebleken ; desniettemin kunnen er streken zijn waar
dit wel het geval is.

2e. Mijn zooeven bedoeld onderzoek en ook het feit dat deze ziekte
reeds een halve eeuw en misschien langer langs den OudenRijn, waar
het gebruik van kunstmeststoffen nu nog klein is en vroeger zeker geheel
onbeduidend was, voorkomt, bewijzen dat overmatige toepassing van
natuurmest o.a. veel gier, het gevaar voor grastetanie zeer verhoogt.

3e. Dat bij grastetanie afwijkingen van lever en nieren zouden
voorkomen als bij phosphorusvergiftiging het geval is en dat de bruine
kleur van het bloed hiermede in verband zou staan moet als allesbe-
halve zeker worden aangemerkt. De bruine kleur behoeft niet door
methaemaglobine te zijn veroorzaakt ; immers de bloedcirculatie is
bij grastetanie gestoord en bovendien treedt dit syndroom ook op
zonder dat de dieren nitraten opnamen. Ofschoon er bij phosphorus-
vergiftigingen inderdaad onvoldoende oxydatieprocessen voorkomen,
is het toch als onwaarschijnlijk, dat er samenhang tusschen de patho-
genese van grastetanie en van die ziekten, die door onvoldoende zuur-
stofvoorziening veroorzaakt worden, zou bestaan. Bij sectie van
aan grastetanie gestorven dieren werd het voor phosphorusvergiftiging
karakteristieke sectiebeeld door de pathologen alhier niet gevonden.

Bij een zoo sterke leverdegeneratie als bij phosphorusvergiftiging
voorkomt, kan men evenmin bij een syndroom, dat door zeer gebrekkige
zuurstofvoorziening der weefsels gekenmerkt is, verwachten dat een
enkele injectie met CaCl₂ of CaCl., plus MgCL, in enkele minuten
herstel brengt. Het voorkomen van intoxicaties met tetanie-verschijn-
selen, waarbij zich leververanderingen voordoen analoog aan die bij
phosphorusvergiftigingen is denkbaar, maar dan zullen dat wel geen
door injectie met CaCl_, of CaCl, plus MgCl., genezende gevallen zijn.

(Instituut voor Veterinaire Geneesmiddelleer, Kliniek voor Kleine Huis-
dieren , der Rijks-Universiteit te Utrecht. (Dir. Prof. Dr. A. Klarenbeek).

VERSLAG VAN EENIGE PHARMACOLOGISCIIE EN KLI-
NISCHE ONDERZOEKINGEN IN HET AFGELOOPEN
CURSUSJAAR,

In het afgeloopen jaar werden verschillende onderzoekingen ver-
richt, die deels tot het terrein der toegepaste pharmacologie, deels tot
dat der kliniek behoorden. De resultaten van eenige daarvan zullen
hier in het kort vermeld worden.

Een uitgebreid onderzoek werd ingesteld naar de werking op ver-
schillende diersoorten van triorthokresylphosphaat. Aanleiding
daartoe waren vergiftigingsgevallen bij den mensch in Amerika en in
Holland. Deze stof, die gemakkelijk in den handel verkrijgbaar is en
voor technische doeleinden gebruikt wordt, gaf bij de meeste diersoorten
karakteristieke intoxicatieverschijnselen, voornamelijk berustend op
polyneuritis. Over dit onderzoek werd reeds afzonderlijk bericht.

Een eveneens uitvoerig onderzoek werd verricht op het gebied der
leptospirose bij den hond. Door het geregeld in cultuur houden van
verschillende, deels van den hond, deels van den mensch afkomstige
leptospiro-stammen, hetgeen door Mej. Voet werd verzorgd, kon het
experimenteele ziektebeeld bij den hond nauwkeurig worden bestu-
deerd. Een beter oordeel werd verkregen over het tijdstip waarop d(
leptospiren in de urine verschenen en den duur der eliminatie ; vooral
ook tijdens het verloop der niet letale infectie konden cle agglutinatie-
en lysis-verhoudingen worden nagegaan en konden, door eenzijdige
nierexstirpatie en later door het dooden van het dier, de eventueele
nier-veranderingen en de leptospiren-infectie op verschillende tijd-
stippen worden bestudeerd. Ook over dit onderzoek, dat deels ook door
Dr. Hoogland werd verricht, verschijnt een publicatie.

Plet onderzoek van Mej. Voet betreffende het vitaminenvraagstuk
bij kuikens is nog niet beëindigd. Een groot aantal Röntgenfoto\'s
werden ten behoeve van deze studie vervaardigd.

Verschillende toornen kuikens, grootgebracht in het instituut en vrij
van diphtherie of pokken, werden gebezigd voor studie van middelen
op prophylactische en therapeutische werking. Aldus werd onderzocht
de werking van hexamethyleentetramine en formaline intramus-
culair ingespoten ; verder van naganol intraveneus en Stovarsol per
os toegediend. Op de experimenteel ontstane kam-erupties (pokken)
werd geen merkbare invloed vastgesteld (zie de afzonderlijke mede-
deelingen).

Tezamen met Prof. Bouman (Utrecht) en Prof. Bok (Leiden) werden
blokkade-proeven genomen. Het reticulo-endotheliale systeem bij
konijnen werd daarbij geblokkeerd door intraveneuze inspuiting met
sterielen Oostindischen inkt. Nagegaan werd, of de hersenveranderingen,
ontstaan ten gevolge van een intramusculaire besmetting met rabies-
(virus fixe) smetstof, afweken van die bij niet met Oostindischen inkt
behandelde dieren. Dit onderzoek is nog niet beëindigd.

Ook gedurende dit jaar kon — hoewel de ziekte overigens vrijwel
niet werd waargenomen — de alimentaire aetiologie van de angst-
neurose bij den hond worden vastgesteld. Uit vergelijkend oogpunt
is deze ziekte zeer belangrijk, nu bij den mensch steeds meer en meer
aandacht wordt geschonken aan het ontstaan van allerlei ziektetoe-
standen door nutritieve allergenen. Prof. Benjamins (N. T. v. G. 766.
(539—55°)• ^ß²) komt ten aanzien van hooikoorts tot de conclusie
„dat op grond van theoretische overweging en de resultaten van proef-
neming bij cavia\'s een alimentair ontstaans-mechanisme aannemelijk
is. Het geregeld gebruik van cerealiën en daarvan bereide voedings-
middelen is daarvoor aansprakelijk". Erich Urbach schreef reeds zijn
boek „Hautkrankheiten und Ernährung" (Wien, Maudrich 1932) en
beschreef tezamen met Willheim (Klin. W.schr. 24, 1012—1014,
1932) enkele gevallen van allergie bij den mensch door keukenzout,
suiker en organische zuren, dus met steeds in het gemengde voedsel
voorkomende bestanddeelen.

Het geval, hier bedoeld, betrof een tiental honden, meest bouviers,
van een dresseerclub uit Limburg, waarbij in September 1931 de
volgende anamnese werd verstrekt. Om de 2—3 dagen treedt een
aanval van angst op (huilen) ; de dieren beven, zijn angstig, laten
urine loopen, hebben flatulentie enz. De aanval duurt ongeveer 5
minuten, daarna zijn de dieren normaal. Een enkelen keer, bij hevigen
aanval, komt schuimbekken voor. De aanval treedt meest op als de
dieren „op den boef" worden losgelaten ; soms echter ook in het hok.
Overigens zijn de dieren gezond, eten goed, groeien goed. Het eten
bestaat uit rijst, gekookte rundermagen, groenten, aardappelen, hon-
denbrood, enz. De dierenarts, die de gegevens verstrekte, geeft als zijn
meening te kennen, dat de dieren vermoedelijk aan angstneurose lij-
dende zijn.

Aangeraden werd door ons, gezien reeds vroegere ervaringen, het
voedsel te wijzigen en het hondenbood uit te schakelen. Het resultaat
was bewijzend ; twee dagen nadien trad geen enkele aanval meer op.

Daar de voorraad brood, welke op ons verzoek werd toegezonden,
ontoereikend was om proeven bij honden mede te nemen, werden
eenige ratten ermede gevoederd. Verschijnselen traden bij deze dier-
soort niet op.

Een groot monster der zelfde cakesoort werd daarna bij de fabriek
betrokken. De proeven, bestaande uit gesepareerd toedienen van vleesch
en van brood uit het monster, bleven zonder effect, hetgeen ons niet

verwonderde. Reeds verschillende keeren is ons gebleken, dat soms en-
kele partijen brood van het zelfde fabrieksmerk wel, andere niet de
verschijnselen gaven. De ervaring door ons opgedaan wijst echter niet
in de richting van een schadelijk worden van het brood na aflevering;
in den loop der laatste jaren bereikten ons ook uiterlijk zeer goede
monsters, waarmede toch een reactie kon worden opgewekt.

Het leek ons eveneens gewenscht om in ons instituut een onderzoek
in te stellen naar de bruikbaarheid als hypnoticum van het nog slechts
enkele jaren ingevoerde avertine. Dit hypnoticum, waarover tallooze
publicaties in de medische pers reeds verschenen, behoort tot de halo-
geen-derivaten der alcoholen en draagt den chemischen naam van
tribroomaethylalcohol ; het wordt verkregen uit bromal. Zooals bekend
is, wordt een andere halogeenalcohol-verbinding n.1. chloralhydraat
in het lichaam omgezet in een soortgelijke verbinding als avertine,
n.1. het trichlooraethylalcohol, dat als zoodanig krachtige slaapwekkende
eigenschap heeft en eerst later in een niet hypnotisch werkende sub-
stantie door verbinding met glucuronzuur grootendeels met de urine
als urochloralzuur wordt uitgescheiden.

Het middel is in den handel als vaste en als vloeibare substantie ;
het wordt toegepast meest als 2i^0/0 oplossing; aan het bereiden dezer
oplossing zijn bepaalde voorschriften verbonden, die het omzetten
moeten verhinderen. De toediening geschiedt veelal rectaal ; de resorp-
tie kan aldus snel plaats vinden en het middel kan direct in den grooten
bloedsomloop komen en behoeft daarbij de lever niet te passeeren. Ook
intraveneuze, orale en intraperitoneale injecties zijn toegepast. Het
bezwaar van de intraveneuze injectie schuilt voor een groot deel in
de snel verloopende werking. Vöi.ker¹) die bij den hond veelvuldig
de intraveneuze injectie toepaste, geeft 7 10 minuten narcose-duur
aan bij een toediening van 0.12 gram pro Ko. in 2A % oplossing,
d.i. ongeveer 5 c.c. vloeistof per K.G. Ook Manz geeft soortgelijke
verhoudingen aan ; beide vermelden een snel optredende werking.
Onaangename verschijnselen bij orale toediening treden tengevolge
van locale prikkeling op. Laryngeale en pharyngeale, eventueel ösopha-
geale en gastrische slijmvliesprikkeling waardoor hoesten, braken enz.
Als beste toediening wordt vermeld de rectale inspuiting.

De doses, welke bij dieren veelal worden aangegeven en die geschikt
heeten te zijn om operaties te kunnen verrichten, eventueel onder
inhalatie b.v. van weinig aether, zijn hooger dan die voor den mensch
(100 m.G.) vermeld; Kirk geeft aan voor den hond 0.2 c.c. pro Ko. ;
voor de kat 0.25 pro Ko. bij rectale toepassing. Verschillende operaties
werden alleen met avertine-verdooving verricht. W richt geeft 0.3 Gr.
pro Ko aan de kat ; volwassen katten zijn gemakkelijker er door te
beinvloeden dan jonge katten. Bij den hond acht hij de werking onzeker.

Ganslmayer en Dimic noemen als doses : hond 0.3, kat 0.3—0.4,
lam 0.3, varken 0.25—0.35 gram pro K.G. Möhlmann stelt avertine
bij chloralhydraat bij paarden ten achter. Peroraal 3% waterige op-
lossing (doses o.1—0.15 Gr. pro K.G.) gaf geen werking; 1 c.c. 3%
oplossing pro Ko gaf 4—5 minuten narcose ; 0.2 gram pro Ko. (3% opl.)
gaf narcose van 20 minuten.

Dit lijstje zou nog verder aan te vullen zijn ; het demonstreert nu
reeds, dat men het over verschillende punten niet eens is; b.v. niet
over de geschikte dosis bij de kat en over de bruikbaarheid bij den hond.
In ons instituut werd geëxperimenteerd bij kat, hond, kip, konijn, mar-
mot en rat. De resultaten zullen samenvattend worden weergegeven.

Kat. Met doseering van 100—200—250 m.G. pro Ko. 2solutie
rectaal toegediend, wordt meestal een snel intredende hypnotische, vaak
narcotische werking verkregen. De geschiktste dosis blijkt 200 m.G.
t.e zijn ; kleinere doseeringen geven een meest onvoldoende werking ;
doseeringen boven 200 m.G. veroorzaken een enkelen keer een letaal
verloop. Overigens treedt ook na 200 m.G. een niet constante werking
op. Het verloop der werking is als volgt : Coördinatie-stoornissen met
atactische bewegingen binnen enkele minuten ; overgang op duidelijke
spiertonus-verslapping soms snel, een enkelen keer langzaam, vooral bij
kleine doseering. Soms partieele tonuskramp met spiercontracties ; of
neergebogen kop, sterk gebogen voorbeenen door contractietoestand
van de buigers. Soms onrust met kortstondig stadium van loopbewe-
gingen. Gedurende de gelijktijdig intredende diepe of vrij diepe slaap-
toestand soms onwillekeurige bewegingen met de voorpooten (wijs-
beweging).

De graad der psychische depressie meest diep ; toch veelal langen
tijd traag reageeren op allerlei prikkels : reactie op geluiden, huid-,
oog-, neus- enz. aanraking, zoodat geen volkomen anaesthesie aan-
wezig is. Ook bestaat sterke neiging tot likken en niezen. Meestal ver-
dwijnen de reflexen na eenigen tijd (15—20 minuten) ; soms onwille-
keurige mixtie en defaecatie. De anuskringspier is soms verslapt; ook
bestaat soms protrusie van de membrana nictitans. De pupil is meestal
klein met trage reactie. De ademhaling is veelal versneld tot 60 toe, de
pols is versneld en krachtig (tot 120).

De duur der verdooving is verschillend lang ; intensief is ze enkele
uren ; ook 11a 18 uur bestaat vaak nog psychische depressie met spier-
slapte en slaapneiging.

Operatieve behandeling wercl eenige keeren toegepast o.a. oog-
exstirpatie, staartamputatie, castratie ; zij is mogelijk in het stadium
der volkomen anaesthesie ; treedt deze niet geheel op, dan kan geringe
aethertoecliening de ongevoeligheid snel in het leven roepen.

Zooals bij eenige andere hypnotica ontbrak ook hier een emetische
werking ; het braakcentrum wordt dus niet geprikkeld, hetgeen een
voordeel is van beteekenis ; een ander voordeel is het ontbreken van een
excitatiestadium en de gemakkelijke manier van toediening.

Hond. Met dosis van 100 en een enkelen keer van 250 m.G. pro Ko. (2^%
oplossing) rectaal, werden geen andere symptomen verkregen dan lichte
atactsche bewegingen, als gevolg der motorische parese, welke snel
voorbij gingen. Met 300 m.G. pro Ko. rectaal werd bij deze diersoort een
niet constant optredende hypnose gedurende korten tijd opgewekt.
De spierverslapping trad in na 5 minuten; de dieren zijn daarbij min
of meer onrustig, persen soms een deel van het hypnoticum uit (slijm-
vlies-irritatie !), vallen daarna terzijde of staan als bij intredende mor-
phine-werking eenige minuten wijdbeens te balanceeren. In liggende
houding kan de psychische werking gepaard gaan met hallucinaties ;
onrust, janken. Meestal treedt na 15 minuten een kortstondige slaap-
periode in ; de slaap is niet diep ; het dier is gemakkelijk te wekken,
kan echter niet opstaan. De pols blijft bij voortduring krachtig, is matig
versneld ; de ademhaling is meest versneld, soms stootend bij expiratie,
soms volkomen normaal. De sensibiliteit, de verschillende reflexen zijn
aanwezig ; zij zijn meest trager dan normaal. Na 45 minuten is de
spierslapte en de slaaptoestand meest weer voorbij ; de dieren kunnen
weer staan. 3 uur na toediening zijn de dieren weer volkomen normaal.

Bij een hond, welke intraveneus 152 m.G. pro Ko in 2\\°/₀ oplossing ontving
(110 c.c. vloeistof), trad gedurende de toediening een diepe slaap in,
met volkomen spierslapte. De ademhaling was daarbij 27, de pols 200.
Na een paar minuten ging de diepe en regelmatige ademhaling over
in een met verlangzaamde expiratie, gepaard aan kreunen, en langzaam
in enkele minuten overgaande in ademstilstand. Duur van den adem-
stilstand circa 1 minuut ; tijdens deze periode rustige, regelmatige pols.
Daarna werd de ademhaling weer langzamerhand dieper en normaal.
Reflexen oog, ooglid, huid opgeheven. Na 10 minuten vermindering
der narcose ; na 15 minuten kon het dier weer loopen. Bij een anderen
hond, welke 80 m.G. pro Ko. intraveneus ontving, trad direct na injectie
een sterke spierslapte op, gepaard aan onrust. De psyche werd niet
beinvloed (reuk, gezicht, sensibiliteit enz.); na 5—10 minuten was het
dier hersteld.

Kip. Bij dit dier werden doseeringen van 300 en 600 m.G. pro Ko. in
²i% oplossing rectaal en oraal toegediend, bij de meeste dezer dieren
met letaal verloop.. De werking was steeds snel ; na een minuut reeds
na enkele atactische bewegingen een rusthouding ; soms zijligging, soms
borsthouding met uitgespreide staartveeren en vleugels en naar achteren
gebogen pooten, terwijl de kop steunde op de tafel. Leegloopen van den
krop ; sensibiliteit van mondslijmvlies opgeheven ; ooglid- en cornea-
reflex zwak ; pupil vrij groot ; nystachmus. Ademhaling meest diep en
langzaam ; soms afwijkend type met korte inspiratie, nog korter expiratie,
gevolgd door langer inspiratie en zeer langzame expiratie en dit tempo
steeds herhaald. Een enkelen keer (300 m.G.) ook minder diepe narcose
met onwillekeurige beweging en reactie van huid en mondslijmvlies
bij prikken.

Bij de andere dieren in hypnotischen toestand na eenige uren (soms
pas na 20 uur) intreden van den dood.

Verschillende dieren ontvingen verder per os, rectaal of intraabdominaal
250 m.G. pro Ko. Het beeld was steeds hetzelfde ; sterfgevallen kwamen
nu niet voor. In enkele gevallen werd, door verslapping van de cloaca-
spieren, een deel van het vocht uitgeperst. De slaap was niet constant,
soms onvoldoende, zoodat het dier alle indrukken waarnam, soms diep
met opheffen van alle reflexen. De duur der slaapwerking was wis-
selend ; soms was ze grootendeels voorbij na 3 uur ; vaak was het dier
weer oogenschijnlijk normaal na 5—6 uur.

Konijn. Toegediend werd rectaal 300—400—500 m.G. pro Ko. in 2%
oplossing. Met 300 m.G. werd vrijwel geen reactie waargenomen ; na
enkele minuten eenige spierslapte ; de reflexen bleven behouden ; ook
de sensibiliteit bleef aanwezig. Na 7 minuten nog eenigszins wanke-
lenden gang ; daarna normaal aspect.

Met 400 m.G. bij een dier duidelijk verminderde sensibiliteit; vooral
ook beinvloeding der ademhaling: eerst zeer frequent, oppervlakkig, na
minuten veel langzamer en dieper. Na ii uur oogenschijnlijk herstel :
activiteit van het dier grooter, sensibiliteit (huid, reflex ooglid, cornea,
pupil) normaler. Den volgenden dag was het dier dood ; de longen
waren donkerrood gekleurd, de lever zeer licht, bloedig sereus vocht
in het abdomen. Het rectum-slijmvlies was tevens ontstoken. Een konijn
dat 500 m.G. per Ko. ontving, gaf hetzelfde beeld te zien, waarin dui-
delijke spierzwakte en psychische beinvloeding (o.a. slaaptoestand)
ontbrak \'en stierf eveneens na eenige uren*

Cavia. Bij rectale toediening van 100—200—jjoo m.G. pro Ko. rectaal
in de gebruikelijke concentratie ontstond bij deze diersoort vaak een
sterk locale slijmvliesreactie ; hevige ontsteking van het rectum, soms
met ulccra, en pseudomembranen ; meestal trad de dood in na 1—2
dagen ; in de buikholte werd veelal helder resp. troebel, soms hae-
morrhagisch vocht aangetroffen ; in de longen weinig afwijking ; het
peritoneum, omentum gaven soms petechieën te zien. De verschijnselen
na de inspuiting waren veelal niet bijzonder karakteristiek ; in de meeste
gevallen werd na enkele minuten spierslapte tot totale spierparalysis
waargenomen ; de sensibiliteit was meest matig aanwezig ; ook senso-
rieele reacties b.v. de oogreflex, bleven bestaan. Matige tot diepe slaap-
toestand was vaak aanwezig. Bij de meeste dieren was de werking in
dit opzicht kort van duur. (J^ 1 uur).

Rat. Bij de rat konden met doseeringen van 50—100 en 200 m.G.
pro Ko. rectaal geen reacties worden opgewekt. Bij een enkel dier trad
een voorbijgaande spierslapte op.

Het onderzoek geeft ons aanleiding tot de gevolgtrekking, dat het
middel alleen bij de kat feitelijk eenige practische toepassing kan vinden
als hypno-narcoticum, als uitsluitend toe te passen verdoovingsmiddel
bij operaties. Gecombineerd met aether of andere inhalatie-narcotica
kan men de dosis daarvan verlagen. De werking bij andere dieren, vooral

ook bij den hond is, ineonstant. In sommige gevallen o.a. bij cavia\'s en
konijnen is de 2^% oplossing niet onschadelijk voor het rectaal-slijm-
vlies ; ook bij toepassing per os treedt slijmvliesprikkeling op, waardoor
bij den hond braken ontstaat. Als sedativum zou het bij de kat, als rec-
taal infuus verstrekt, kunnen dienst doen. De bezwaren van het gebruik
van een op het centrale zenuwstelsel werkend middel, dat niet per inhala-
tionem wordt verstrekt, en waarbij voor het dier dus te groot gebleken
doseering niet gemakkelijk kan worden achterhaald, geldt natuurlijk ook
voor avertine. De beinvloeding van het ademcentrum, welke bij enkele
dieren tot uiting kwam, kan als een ernstig nadeel der avetrine-narcose
gelden, hetwelk echter ook voor vele andere hypnotica en narcotica
bestaat. Het toedienen langs intraveneuzen weg heeft geen practischen
zin ; de snelle eliminatie van het in de bloedbaan gebrachte middel
geeft slechts kans op een uiterst korte narcose.

Thallium-acetaat. Het feit, dat thallium-acetaat reeds lang in
de humane geneeskunde gebruikt werd als depilatie-middel b.v. bij
kinderen met favus, waarbij het middel per os één keer werd toegediend,
is aanleiding voor ons geweest ons af te vragen of niet een gunstige
werking mogelijk zou zijn bij de haarwortelziekte van den hond, de
demodicosis. Zooals bekend wordt deze ziekte veroorzaakt door een
parasitaire invasie van de haarwortels met de demodex-mijten. Wij ver-
onderstelden in thallium-acetaat een middel te hebben, dat o.a. door de
haarzakjes zou worden geëlimineerd en dat daarbij het milieu aanzien-
lijk zou veranderen (zie de haaruitval) ; wij voegden er aan toe de moge-
lijkheid, dat tevens een directe of indirecte invloed op de mijten zou
kunnen aanwezig zijn, met als mogelijk gevolg een verstoorden ontwik-
kelingsgang.

Een bezwaar bij toepassing van dit middel was zijn toxiciteit; bij den
mensch was dit reeds bekend en men paste bij favus-behandeling vaak
ter voorkoming van vergiftiging de thallium-acetaat-behandeling ge-
combineerd met de röntgenbestraling toe.

Ook in de diergeneeskunde was de toxiciteit bekend vooral door
vergiftiging van schapen in Amerika door het gebruik van voedsel,
dat deze stof bevatte. In Noord-Amerika wordt het o.a. voor ratten-
bestrijding gebruikt. De min. let. dosis voor het schaap bedraagt 25 m.G.
pro Ko. ; alopecia wordt bij dit dier verkregen door subletale dosis
(8 m.G. pro Ko.) (Ward. Americ. Pharm. ass. XIX blz. 556).

De proeven hebben niet het gewenschte gevolg gehad ; eensdeels
trad bij de verschillende proefhonden een. niet constante ontharing op
en werd soms een hevige chronische huidontsteking in het leven geroepen,
anderdeels kon geen duidelijke beinvloeding van de demodex-mijten
worden vastgesteld. Op grond der resultaten meenen wij thallium-ace-
taat niet geschikt te moeten achten ter bestrijding der demodicosis.
Enkele gegevens, verkregen in de proeven, kunnen hier volgen. Een vrij
goede depilatorische werking werd opgemerkt bij een keeshond. Het

dier ontving per os 8 m.G. pro Ko. opgelost in veel water. De ontharing
trad reeds na 10 dagen op, het bovenhaar kon daarbij gemakkelijk wor-
den verwijderd ; de dichte ondervacht kon niet worden geëpileerd. Bij
enkele andere honden met kort haar (gladharig) bleef depilatie soms
geheel uit, of trad gedeeltelijke depilatie op.

De algemeene beinvloeding van het organisme was steeds merkbaar ;
het intoxicatiebeeld was dat van een chronisch ziek dier : langzaam in-
tredende vermagering, lusteloosheid, vermindering van den eetlust,
vaak braken en diarrhee, soms haemoglobinurie of haematurie ; eiwit-
houdende urine met veel cylinders.

Reeds bij toediening van 8 m.G. pro Ko. was intoxicatie, zij het in
lichten graad, merkbaar ; bij doses van 16 m.G. pro Ko. traden de ver-
schijnselen duidelijk op den voorgrond.

Bij een hond traden daarenboven intensieve huidveranderingen op ;
zeer droge huid met dorre beharing ; rondom oog, neus, lippen, anus,
praeputium, korstige huidschilfering met beginnende huidverdikking
en blauwkleuring. Ook soortgelijke symptomen in de oorschelpen. Aan
de binnendijvlakten sterk uitgebreide noduleuze, hier en daar secun-
daire pustuleuze veranderingen eveneens met verdikking en blauw-
kleuring. Daarbij gemakkelijk loslaten der haren vooral aan de extre-
miteiten, minder aan de kophuid.

Bij enkele konijnen bleef de werking bij 8 m.G. pro Ko. (per os) uit ;
toediening van 16 m.G. pro Ko. veroorzaakte een doodelijk verloopende
intoxicatie : stomatitis, salivatie, vermagering, dood in 12 dagen ; bij
sectie : beslagen op maagslijmvlies, enteritis met bloedingen in den
dikken darm, slijmige ontlasting ; lever, milt niet vergroot.

Urine troebel inet veel eiwit, en cylinders, (nephritis). Depilatorische
werking werd niet waargenomen.

Bij kippen traden geen symptomen op na 4—8—12—16 m.G. pro
Ko. (per os) ; noch ontveering, noch intoxicatie.

Röntgenologisch aantoonen van loodintoxicatie. Een recente
publicatie in het Amerik. blad „Radiology" waarin John Caffey¹)
enkele gevallen demonstreerde van loodintoxicatie bij kinderen, waarbij
de diagnose kon worden gesteld door het röntgenbecld der groeiende
beenderen, en het vermelden van soortgelijke resultaten bij nog onvol-
wassen honden, gaf reden tot het opwerpen van de vraag of het stellen
van de diagnose sneller en betrouwbaarder zou kunnen zijn dan b.v.
het aantoonen der granula in de roode bloedcellen. Een van ons (Vee-
nendaal) nam het bloedonderzoek op zich : daarnevens werd het rönt-
genbeeld bestudeerd. Daar het onderzoek nog niet beeindigd is, zal
over het resultaat in een afzonderlijk artikel worden geschreven. Reeds
staat vast, dat het niet altijd gelukt, door toediening van een resorbeer-
bare loodverbinding b.v. loodacetaat of van metallisch lood per os, een
van het normale afwijkend röntgenbeeld te verkrijgen met karakteris-

tieke vormen. Meestal treedt tevoren intoxicatie in en gaat het dier te
gronde. Bij een hondje van ca. 4900 gram, dat dagelijks per os 0.5, later
i gram loodacetaat (10%) kreeg, werd in de röntgenfoto reeds 14 dagen
na het begin der proef een röntgenbeeld der phalangeale beenderen
en van de pijpbeenderen gemaakt, dat in alle opzichten overeen kwam
met het door Caffey weergegevene. Minot en Aub, welke reeds in
1924 de verdeeling van lood in het organisme bij chronische intoxicatie
besturdeerden, toonden den rijkdom van de beenderen als zoodanig
aan ; tezamen met Reznikoff vonden zij de loodophooping vooral in
de compacte beensubstantie, minder in het beenmerg. Caffey vond
de ophooping langs röntgenologischen weg op omschreven plaatsen :
voornamelijk in de lange beenderen, kenbaar aan vermeerdering dei-
dichtheid op de fotografische plaat. Uitsluitend de snelgroeiende deelen
(groeilijnen) waren daarbij loodrijk. Het afwijkende beeld vertoonde
zich als een breede, scherp omschreven transversale lijn, soms vergezeld
van enkele zwak zichtbare dunne transversale lijnen naar de diaphyse
toe. Chemisch onderzoek wees uit dat lood de oorzaak der meerdere
dichtheid was.

Bij het hondje, dat deze typische veranderingen deed zien, trad het
verschijnsel op 11a circa 10 gram loodacetaat, verstrekt in 14 dagen.

Over de constantheid der verschijnselen bij den hond en bij andere
diersoorten laat zich nog geen oordeel vellen.

Pernocton. Verschillende proeven werden genomen met dit betrekke-
lijk nieuwe hypnoticum, dat tot de barbituurzure verbindingen behoort
en waaraan een hypnotische, zelfs een narcotische werking wordt
toegeschreven. Ons interesseerde, evenals bij avertine, vooral de vraag,
of met dit middel ook een dusdanige anaesthesie zou kunnen worden
verkregen, dat zonder gevaar voor het dier een operatie mogelijk zou
zijn.

Uit de verschillende medcdeelingen in de humane geneeskunde kon
reeds worden opgemaakt, dat aan de toediening bezwaren verbonden
zijn ; de vloeistof moet liefst intraveneus en dan zeer langzaam worden
ingespoten ; de doseering moet nauwkeurig zijn en ondanks de voor-
zorgen komen intoxicaties voor, zelfs met letaal verloop ; soms ziet men
langdurige excitatietoestanden ; de reflexen blijven meest behouden ;
de anaesthesie is soms onvoldoende beinvloed. Geen eenheid bestaat
in het oordeel ; de meesten beschouwen het slaapmiddel bij zeer voor-
zichtige doseering wel bruikbaar, maar voornamelijk als inleiding voor
inhalatienarcose, waardoor aanzienlijke besparing van het inhalatie-
middel mogelijk schijnt.

Voor het doel, dat wij bij de toepassing vooropstelden, leken ons
deze gegevens niet gunstig. Niettemin behoeft de werking bij het dier
niet dezelfde te zijn ; een voorbeeld hiervan is chloralhydraat, dat even-
eens een hypnoticum is, bij den mensch alleen als zoodanig soms wordt
gebruikt, maar bij verschillende diersoorten zooals het paard, rund en
varken tot de beste narcotica gerekend dient te worden.

Met pernocton werden proeven genomen bij hond, kat, konijn en
cavia ; bij geen der dieren werd een rustige diepe slaap verkregen met
een anaesthesie, zooals noodig is voor operatie. Bij den hond werd intra-
veneus 0.3 c.c. pro Ko. verstrekt ; de injectieduur was daarbij 1 iminuut.
De dieren kwamen soms binnen enkele minuten geleidelijk in diepen
slaap ; soms trad echter onrust op ; veel likbeweging, hallucinaties,
janken, loopbeweging. Krampachtig dichtknijpen der oogleden met
verdraaiing van den oogbol naar binnen werd meermalen waargenomen.
Verder was de ademhaling meest rustig, soms onregelmatig in kracht
en frequentie, met het verschijnsel van Cheyne Stokes. De pols was
meestal krachtig, weinig versneld ; braken, mixtie, defaecatie traden
niet op. Gedurende een paar uur observeeren bleven de centrale prik-
kel-symptomen bestaan. Af en toe loopbeweging en krampen, meest
van toxischen aard. Veel speekselen was waar te nemen ; de huidge-
voeligheid was, hoewel soms wat subnormaal, steeds duidelijk aanwezig ;
de reflexen (huid, ooglid, cornea, pupil en knie) waren eveneens niet
of weinig verminderd, soms zelfs verhoogd.

Bij een hond werd 0.3 c.c. pro Ko. intramusculair ingespoten in verband
met een artikel van Stöhr,¹) waarin vermeld werd, dat na dusdanige
toepassing bij kinderen constant diepe slaap werd waargenomen; bij
den hond trad eenige spiertonus-vermindering en algemeene spier-
slapte (ataxie) in, benevens geringe, zeer onvoldoende hypnotische
werking.

Bij de kat werd het middel intraperitoneaal ingespoten in hoeveel-
heden van 0.3—0.6 c.c. pro Ko. In enkele minuten ontstond een moto-
rische parese van de achterbeenen, gevolgd door verlamming van de
voorbeenen. De dieren lagen daarbij meest in zijligging met kramp-
achtig gebogen en gekruisde voorbeenen en sterk omlaag gehouden kop,
daarbij bestond veel tremor, verder clonisch-tonische krampen en niezen.
De huidsensibiliteit, gedurende eenigen tijd meest wat verminderd,
veranderde na ongeveer een half uur in hypersensibiliteit ; de reflexen
waren steeds aanwezig ; de oogleden meest krampachtig toegeknepen.
Krampen werden waargenomen tot 2\\ uur na de injectie ; tusschentijds
vonden mixtie en defaecatie in lighouding plaats. De hypnotische
werking was gedurende dien tijd meestal voldoende ; de beschreven
prikkel-verschijnselen van het zenuwstelsel gingen grootendeels buiten
het bewustzijn om.

Bij het konijn werden doses van 0.3 0.6 c.c. pro Ko. intraperitoneaal toege-
diend. In enkele minuten was de slaapwekkende werking te zien : De
dieren zaten stil of lagen in zijligging ; de reflexen bleven echter steeds
behouden ; de huidgevoeligheid was soms wat verminderd, soms .ver-
sterkt, de cornea- en lidreflex waren positief. Zelfs met de relatief hooge
doses van 0.6 c.c. pro Ko. werd een goede hypnose niet verkregen ; het

aldus ingespoten dier bleef gedurende 2 uur in normale zithouding.
De werking bij het konijn was klinisch maximaal 2 uur merkbaar.

Ook bij de cavia werd met dezelfde doseering van o.jj—o.ÉTc.c. pro
Ko. intraperitoneaal dezelfde ervaring opgedaan. Sterke tremor, gemakke-
lijk opwekken van reflexen (schrik-schok, oorreflex door glastik enz.)
konden worden waargenomen. Urineloozing, defaecatie hadden op de
gewone wijze plaats. Ook hier was de werking na 2 uur afgeloopen.

Deze waarnemingen, bij vele dieren gedaan en hier kort samengevat,
toonen voldoende aan, dat bij hond, kat, konijn en cavia met de do-
seeringen, die reeds ver uitgaan boven die bij den mensch, geen nuttig
effect wordt verkregen. Noch een constante en voldoende hypnotische
werking, noch een duidelijke vermindering der gevoeligheid van de
sensibile zenuwen trad in. Het middel achten wij bij deze diersoorten
ook ongeschikt voor inleiding tot inhalatie-narcose.

HET BEREIDEN VAN HELDER BLIJVENDE STERIELE
OPLOSSINGEN VAN ZOUTEN, IN HET BIJZONDER
VAN CALCIUMCHLORIDE EN MAGNESIUMCHLORIDE,

Het doel van deze regels is om aan te geven hoe het vormen van
vlokjes in oplossingen van calciumchloride of van mengsels van dit
zout met magnesium-chloride, bestemd voor intraveneuse injecties,
vermeden kan worden.

Het is aan vele dierenartsen bekend, dat deze oplossingen, ook
wanneer zij na filtratie helder waren, eenige dagen later vlokjes ver-
toonen. Veelvuldig schudden en stooten schijnt dit te verergeren.
Het aangewezen middel tegen de vorming van vlokjes is het filtreeren
door gehard filtreerpapier. Het papier No. 575 van Carl Schleicher
& Schüll te Diiren (Rheinland) (agent voor Nederland o.a. de firma
J. C. Th. Marius te Utrecht) is hiervoor, zooals in de apotheek der
veeartsenijkundige faculteit bleek, geschikt. De oplossingen die daar
bereid worden, blijven maandenlang, ook wanneer zij steeds in een
auto worden meegenomen, volkomen helder.

l)e bereidingswijze in deze apotheek is de volgende :
De zouten worden na te zijn afgewogen in een maatcilinder gebracht
en in gedestilleerd water opgelost. Het volume wordt op 300 cc. ge-
bracht. De oplossing wordt, na overbrenging in een getareerde kolf,
15 minuten gekookt. Het verdampte water wordt aangevuld met ge-
destilleerd water dat tegelijkertijd in een kleine kolf gekookt wordt.
De oplossing wordt nu steriel gefiltreerd door het bovenbedoeld gehard
filtreerpapier en daarbij opgevangen in een vooraf gesteriliseerde flesch.
Ten behoeve hiervan wordt de flesch, waarin de oplossing bewaard

zal worden, zoomede een gummistop en verder de trechter en het
filter, waardoor gefiltreerd wordt, 15 min. vóórdat zij gebruikt worden,
in den damp van kokend water gesteriliseerd. Daartoe wordt een ge-
wone geëmailleerde keukenpan gedeeltelijk met water gevuld en de
trechter enz. op een doek (of gaas), die boven het water uitgespannen
is, gelegd ; waarna de pan met den gewonen deksel bedekt op de gas-
vlam of het vuur wordt geplaatst.

Het is gewenscht de flesch vooraf met verdund zoutzuur uit te spoelen
en met gedestilleerd water na te spoelen. Wanneer de gefiltreerde
oplossing zich in de flesch bevindt, wordt deze gedurende een uur
rechtop in de pan, die nagenoeg even hoog met water gevuld is als
de flesch, geplaatst.

Het water in de pan wordt kokend gehouden. De gummistop wordt
eerst eenige minuten voor het einde op de flesch gebracht, tot dien tijd
bevindt zij zich in het kokende water van de pan.

Wie het iets minder nauw met het steriliseeren neemt, zal de be-
reiding vereenvoudigen bijv. door de zouten op te lossen in 300 cc.
kokend gedestilleerd water, dat zich in een kolf of flesch bevindt,
kokend te filtreeren zonder dat trechter, flesschen, kolf en filter vooraf
gesteriliseerd werden en de gefiltreerde oplossing daarna, als boven is
aangegeven, in de rechtopstaande flesch in een pan gedurende een uur
te steriliseeren.

In afwijking van de tot nu toe gevolgde gewoonte, werd op 18 Juni
zoowel de Zaterdagmiddag als -avond gebruikt. Aanwezig waren
58 collega\'s.

De middag werd doorgebracht in de chirurgische kliniek, waar
Prof. Hartog, wien ik dank zeg voor de hier volgende aanteekeningen,
met zijn medewerkers Loran en Middelkoop de bezoekers enkele
leerzame uren deed beleven.

Als eerste nummer van het programma werd een epidiascopische
projectie vertoond van een aantal ziektegevallen uit de kliniek. In
het bijzonder hadden deze betrekking op het voorkomen van herniae
bij paarden, alsmede op dat van kniebuilen bij het rund.

Uit de gegeven toelichting bleek, dat in deze kliniek de operatieve
behandeling van de kniebuil, n.1. de totale extirpatie van de bursa,
in het algemeen met zeer goede resultaten wordt verricht. Een demon-
stratie van een 8-tal dezer geëxtirpeerde bursae, waaronder er eenige
waren van de niet geringe lengtemaat van 30 a 40 c.M., vulde deze
bespreking aan.

Door demonstratie bij een koe, waarbij 1 7 dagen te voren de extir-
patie van een zeer groo:e kniebuil was verricht, kon de aandacht

worden gevestigd op het feit, dat door doelmatige verzorging van de
operatiewond, n.1. door hechting, drainage en verband, dikwijls in
korten tijd een zeer fraaie genezing kan worden verkregen.

Hoewel eenerzijds moest worden erkend, dat de bedoelde behande-
ling van kniebuilen niet tot de eenvoudigste methoden kan worden
gerekend, moest anderzijds worden toegegeven, dat deze ongetwijfeld
den operateur het meest moet bevredigen, terwijl ook de duur der
behandeling hierbij zoo kort mogelijk is.

Vervolgens werd een inleidende beschouwing gehouden omtrent de
Castratie van hanen. De verschillende bekende operatie-methoden
werden besproken en in het bijzonder die, welke in den laatsten tijd
vrij algemeen in toepassing wordt gebracht.

Eenige praeparaten ter verduidelijking van de anatomische verhou-
dingen van de testikels tegenover de omliggende deelen werden ver-
toond en eveneens tal van instrumenten, welke voor de bedoelde kunst-
bewerking in den loop der jaren zijn aangegeven.

In aansluiting hieraan volgde de demonstratie van het kapoeneeren
bij een tweetal hanen.

Als derde nummer werd een bespreking gehouden omtrent eenige
practische methoden ter verkrijging van narcose bij het varken,
n.1. de inhalatie-narcose met chlooraethyl en de narcose door intra-
peritoneale toediening van een waterige chloralhydraat-oplossing.

De chlooraethyl-narcose bleek zeer geschikt voor een kortdurende
operatie, zooals het verrichten van eenige castraties leerde, terwijl de
intraabdominale inspuiting van chloralhydraat een narcose geeft van
langen duur. Bij een jong varken, dat op deze wijze in narcose werd
gebracht, werd een radicale operatie van een hernia umbilicalis ge-
demonstreerd. De narcose bleek in dit geval volledig te zijn.

Na deze demonstratie volgde een klauw-exarticulatie bij het
rund, welke operatie door het bestaan van een etterige necrotiseerende
ontsteking van het genoemde gewricht, aangewezen was. Deze operatie
bedoelde in hoofdzaak het nut te demonstreeren van de ruggemerg-
anaesthesie ten behoeve van deze en natuurlijk ook van andere ingrij-
pende operatieve bewerkingen aan het onderbeen.

Er werd gewezen op de eenvoudige techniek van de sacraal-
anaesthesie (epidurale anaesthesie), waarbij de anaestheseerende
vloeistof in het rugwervelkanaal ter hoogte van het achtergedeelte van
het os sacrum wordt ingespoten. De plaats der injectie wordt bepaald
door de ruimte welke meer of minder duidelijk voelbaar is tusschen het
achtereinde van het kruisbeen en den eersten staartwervel. Een stevige
canule wordt in deze ruimte in schuine richting voor-benedenwaarts
ingestoken, ongeveer 4 c.M. diep. De hoeveelheid anaestheseerende
vloeistof is vrij groot ; deze varieert, naar gelang van de grootte van
het rund, van 150—200 c.M.. In de kliniek wordt hiervoor gebruikt
een 1 % JVovocaine-oplossing (in phvsiol. Na Cl. -solutie).

De motorische zwakte in de achterhand treedt zeer spoedig in, zoodat
het dier onmiddellijk na beëindiging der injectie dreigt te vallen en
dus gemakkelijk kan worden neergesnoerd.

Meermalen komt het voor, dat het dier reeds inzakt in de achterhand
tijdens de inspuiting, in welk geval de injectie bij het liggende dier
moet worden voltooid. Ongeveer 20 minuten post injectionem kan met
de operatie worden aangevangen. Zulks was ook hier het geval.

Bij operatie bleek inderdaad de groote practische beteekenis van de
bedoelde anaesthesie. Tengevolge van de motorische paralyse kan het
betreffende lidmaat worden ontkluisterd, teneinde het op een bank
rustende wat hooger te kunnen plaatsen ; natuurlijk bleef het been
daarop onbeweeglijk liggen. Mede door de volledige gevoelloosheid
kon de operateur rustig en met veel zorgvuldigheid (desnoods zittende
op een stoel) de operatie verrichten.

Des avonds ontmoetten de deelnemers elkander weder, nu in het
Pathologisch Instituut ; bij het genoemde auditorium hadden zich
nog verscheidene andere heeren gevoegd o.a. Prof. Wester ; en een
Belgische collega.

Hier hield Prof. Schornagel een voordracht over de indeeling
der nephritiden, een moeilijk onderwerp, dat op heldere wijze door
spreker werd behandeld, zich uiteraard niet leent voor een korte
samenvatting, maar welke voordracht naar wij hopen in extenso in
ons Tijdschrift zal verschijnen.

Collega ten Thije demonstreerde daarna in de sectiezaal enkele
interessante sectiebevindingen van den laatsten tijd, waarna Dr. Hoog-
land den avond besloot met een bespreking van de veranderingen
en ontstekingsprocessen, welke het gevolg zijn van het inslikken en op
andere wijze indringen van vreemde voorwerpen, zoowel bij de kleine
als bij de groote huisdieren.

De vierde klinische avond werd gehouden op den avond van den
tweeden dag der algemeene vergadering.

Ook deze bijeenkomst werd wederom uitstekend bezocht, zoodat
de collegezaal van Prof. Schornagel geheel gevuld was.

Prof. de Blieck vertoonde een in zijn Instituut vervaardigde film
over de ziekte van Aujeszky. Ter inleiding deelde hij mede, dat hij
niet in staat was gesteld, patiënten lijdende aan deze ziekte te zien,
noch materiaal daarvan ter onderzoek te hebben gekregen, toen —
zooals bekend — deze uitheemsche ziekte plotseling in Bodegraven
optrad.

Toch had hij het noodzakelijk geacht, zich nader met de symptoma-
tologie op de hoogte te stellen en ook den studenten er een en ander
van te laten zien en daarom te Budapest gevraagd om smetstof. Met
dit onmiddellijk toegezonden virus had hij enkele proefdieren (konijnen
en kalveren) geënt ; de verschijnselen (zooals die in ons Tijdschrift

zijn beschreven door Dr. Lourens en den Heer Burggraaf) konden
op de film worden vertoond.

Op een korte film waren ook vastgelegd de bewegingsstoornissen,
die waargenomen werden bij de z.g. swinging back, een met ataxie
gepaard gaande ziekte onder de schapen, welke ook in ons land tel-
kens wordt geconstateerd. Aetiologie nog onbekend.

Daarna had een demonstratie plaats door Dr. Nieschülz en den Heer
Bos, in de afdeeling voor Tropische ziekten, van de wijze waarop de
overbrenging van verschillende ziekten door insecten wordt bestudeerd.

Gewezen werd op het feit, dat de tropische ziekten zeer goed hier
te lande kunnen worden onderzocht, mits men maar kan zorgen voor
zoo gunstig mogelijke levens- en ontwikkelings-omstandigheden (warm-
te, vochtigheidsgraad der lucht vooral) en men kon zien op welke wijze
de muggen, teken etc. werden gesuggereerd zich niet op 52⁰ N.B. maar
in de tropen te bevinden !

Vervolgens hield Prof. Wester een voordracht over Stellreflexen,
waarvan ik geen resumé behoef te geven, aangezien deze voordracht
in ons Tijdschrift verschijnt.

Een interessante discussie, in het bijzonder met onzen op hippiatrisch
gebied zoo bij uitstek deskundigen collega Diemont, besloot dezen
welgeslaagden klinischen avond.

Het lijkt mij gewenscht reeds thans aan het oordeel der collega\'s te onderwerpen
twee vragen, wier beantwoording dan bij die gelegenheid kan worden gegeven.

In de eerste plaats : Is de avond na de algemeene vergadering wel de meest ge-
schikte ?

De keuze is daarop gevallen, omdat wij meenden, dat het voor de bezoekers
een groot voordeel moest zijn, geen aparte reis naar Utrecht te maken. Een nadeel
— dat ik ook van verschillende zijden heb gehoord is, dat men op één dag des
Gutcn zuviel krijgt. De dag is te lang.

De tweede vraag doe ik naar aanleiding eener opmerking van Prof. Klarenbeek,
die mij er op wees, dat het z. i. wenschclijk is, nu eens een avond te wijden aan
de kleine huisdieren, dan weer aan dc groote. Ongetwijfeld heeft deze splitsing
der stof groote voordeelen, maar ik wil daar toch één groot bezwaar, naar mijn
gevoelen, tegenover stellen. Vele collega\'s die uitsluitend plattelandspraktijk uit-
oefenen, zullen geen groote reis naar Utrecht maken voor onderwerpen, die alleen
betrekking hebben op kleine huisdieren ; toch zullen zij met graagte en belang-
stelling hiernaar luisteren, als zij tegelijk ook wat kunnen opsteken op dat onderdeel
der veeartsenijkunde waarop zij dagelijks werkzaam zijn. Willen wij het specialisme
in de hand werken dan is alles voor de meening van Prof. Klarenbf.ek te zeggen.
Trachten wij de belangstelling gaande te houden voor alles wat de Veterinaire
kliniek betreft, dan meen ik, dat wij op den tot nu toe gevolgden weg moeten voort-
gaan. Prof. Klarenbeek zal, naar hij mij verzekerde, met dezelfde bereidwilligheid
ons blijven ter zijde staan zooals hij tot nu toe deed, ook al heeft hij een groot per-
centage platlandici onder zijn auditorium. Beijers.

Hoewel het een zuiver practische kwestie is waarover ik iets schrijven
wil, worden fundamenteele begrippen der veeteelt aangeroerd en meen
ik dat het Tijdschrift voor Diergeneeskunde de momenteel in onder-
zoek zijnde plannen niet mag voorbijzien.

Door het Ned. Rundveestamboek is namelijk de wenschelijkheid
geopperd (belichaamd in het z.g. plan-wibbens) om van Rijkswege
een voorschrift te verkrijgen, dat de veehouders in het vervolg alleen
gebruik mogen maken van stamboekstieren, waarbij minimum pro-
ductie-eischen aan de stieren-moeders gesteld moeten worden.

Geen wónder dat van verschillende zijden op dit plan kritiek uit-
geoefend is en nog wordt.

Geheel gedetailleerd kan men al deze kritieken in de laatste vier of
vijf nummers van de „Veldbode" vinden.

Dat bij doorvoering van dit plan de stamboekleden gebaat zullen
worden door de verhooging der vraag naar hun materiaal, staat vast,
doch kan bij een objectieve beschouwing van plan en kritiek, gevoegelijk
buiten beschouwing blijven.

Wanneer de eventueele doorvoering van het plan Wibbens aan een
groep „fokkers" een bijzonder voordeel brengt, kan hun dat gegund
worden, indien de maatregel als zoodanig verhooging van het peil
van onzen veestapel ten gevolge heeft.

De twee eenvoudigste vragen welke zich laten stellen naar aanleiding
van de plannen van het N. R. S. zijn m. i. :

2e. Zijn de stamboekstieren beter dan de niet stamboekdieren
welke door de veehouders worden aangehouden ?

In de kritiek welke op het voorstel oogenblikkelijk is losgekomen,
vinden wij verschillende argumenten tegen een verplichting aange-
voerd.

De heer Zwagerman meent dat in deze ongemeen moeilijke tijden
de boeren toch al zooveel van hun vrijheid moeten inboeten, dat zij
zich op dit gebied hun vrijheid niet moeten laten ontnemen. De heer
van Muilwijk, die op een enkel punt accoord gaat met den heer Zwa-
german (d. w. z. de goede kwaliteit van veel materiaal buiten de
stamboeken) geeft om het vrijheidsprincipe van Zw. niet zoo geweldig
veel ; „die menschen (niet-leden van het stamboek) konden veel meer
bereiken als zij wilden". Hier dus niet streng gekant zijn tegen een
verplichte stierenkeuring.

Tot goed begrip diene, dat wij in twee onzer provincies n.1. Gelder-
land en Noord-Brabant reeds een verplichte stierenkeuring bezitten,
zij het dan meer op het extérieur.

Persoonlijk ben ik dan ook van meening, dat een verplichte stieren-
keuring voor verschillende deelen van ons land heilzaam zou werken.

Deze persoonlijke overtuiging is gebaseerd op waarnemingen en op de
overweging dat nu al ettelijke jaren melkcontróle (contróle-vereeni-
gingen) gepropageerd wordt, doch steeds nog een groot aantal vee-
houders meenen dat een dergelijke melkcontróle absoluut overbodig
is. Hierbij kunnen zij zich niet beroepen op de slechte tijden, want
ook in de tijden van hoogconjuctuur bleven pogingen om dergelijke
vereenigingen op te richten vaak vruchteloos.

De heer Zwagerman schrijft dat 20 % van onze Nederl. koeien
onder controle staat en dus een bekende productie heeft. (Zulks in
verband met zijn wensch dat zoons van niet-stamboekkoeien, doch
wel met een goede productie, niet voor de fokkerij zullen verloren
gaan). Aannemende dat de taxatie van 20 % juist is, en gezien de
relatief geringe kosten aan de melkcontróle verbonden, meenen wij
te mogen concludeeren tot het slechts zeer langzaam doorwerken van
een nuttigen maatregel (pl.m. 50 jaar) wanneer alleen op eigen inzicht
en vrijen wil gerekend wordt.

De beantwoording van de vraag of de stamboekstieren gemiddeld
beter zijn dan stieren van niet-stamboekhouders brengt ons op glad ijs.

De zaak is n.1. dat het statistisch materiaal, om deze vraag te beant-
woorden, onvoldoende is, en wij ons met taxaties en persoonlijke
meeningen moeten behelpen.

Zij die deze vraag in ontkennenden zin beantwoorden doen dit voor
een deel, wijl zij het niet eens zijn met de huidige richting waarin vol-
gens hen het Stamboek drijft, en om verschillende redenen de voorkeur
geven aan melk,,type".

Zoo b.v. de heer Zwagerman, die voor den arbeid van vele onzer
stamboekmenschen groot respect heeft „Als allen hun voorbeeld volgen,
zal het Stamboek in vrijheid, door zijn prestaties, veroveren, wat het
nu langs den weg van dwang wil verkrijgen."

De opvattingen van den heer Zw. zijn bekend en het is begrijpelijk
dat hij zich, mede daarom, moeilijk zou kunnen vereenigen met een
op den voorgrond schuiven van stamboekstieren.

De heer van Muilwijk roemt steeds het beste ouderwetsche type
vee o. a. uit Zuid-Holland en West-Utrecht en stelt zich in een artikel
(dat nog vervolgd wordt) op het standpunt van extérieur-keuring.

Dr. Hagedoorn, die onder zekere voorwaarden, een voorstander
van het plan Wibbens is, keurt de tegenwoordige stamboekhouding
af als basis om te fokken zóódanig, dat de rundveehouders er voor-
deeliger mee boeren. Naar zijn meening speelt de extérieur-keuring een
te groote rol en wordt door de Stamboeken te veel op een „mooie"
koe gelet. Hij schrijft letterlijk „het Stamboekvee is mooier, maar niet
economisch beter dan het niet-stamboekvee".

Wanneer eenige exterieur-eischen zouden vervallen, lijkt mij dat
inderdaad geen bezwaar, indien echter in deze richting maar niet
te ver gegaan wordt.

doch wel degelijk de eenige methode (tot zoolang wij een betere hebben)
die ons iets leert omtrent constitutie en sterkte der dieren.

Tot zoover eenige meeningen contra het plan Wibbens, beschouwd
uit een oogpunt van extérieur. Dan komen de bezwaren in verband
met de productie.

Ook hiervoor geldt het reeds eerder opgemerkte, de spaarzaamheid
van gegevens om meeningen te fundeeren.

De voornaamste bestrijder op dit punt is de heer Zwagerman, die
ook.poogt met behulp van cijfers aan te toonen dat de gemiddelde
productie der stamboekkoeien niet zoo hoog ligt als wel gemeend
wordt en de productie der moeders van niet-stamboekstieren in door-
snêe tamelijk veel hooger is voor zoover het de melkhoeveelheid betreft,
terwijl het vetgehalte iets lager is dan bij de stamboekdieren.

Gemiddelde opbrengst stamboekkoeien : 4603 K.G. — 3.47 % vet
315 melkdagen; gemiddelde opbrengst Ned. veestapel 3400 K.G.,
3.20 % vet.

De heer Zwagerman acht de productie-taxatie der stamboekkoeien
te hoog en meent dat voor de vergelijking niet een gemiddelde van den
Ned. Veestapel moet worden genomen, doch het gemiddelde der koeien
waarvan stierkalveren worden aangehouden. De eigenaar zal toch
alleen maar stieren uitzoeken van zijn beste productiekoeien.

Uitvoerig wordt gemotiveerd, waarom op de productie-gegevens
van het N. R. S. verschillende correcties moeten aangebracht worden.
Zw. corrigeert eerst op leeftijd, daar volgens hem de gemiddelde leeftijd
der N. R. S.-koeien hooger is dan die in de niet-stamboekbedrijven.

Verder gaat hij na, waarom de gevonden cijfers een te hoog denk-
beeld geven van het erfelijk productie-wrmoge« van het N. R. S.-vee.
Hij wijst op het feit dat zooveel melklijsten der ingeschreven koeien
achterblijven en bovendien op de gemiddeld langere lactatie-periode
(315 dagen tegenover een normalen lactatieduur van 293 dagen).

Na de correcties te hebben aangebracht komt hij voor de stamboek-
koeien tot een gemiddelde van 3770 K.G. met 3.27 % vet.

Laten wij vooropstellen dat al de schattingen, zoowel die door den
heer Wibbens van het gemiddelde van den Ned. Veestapel, als van den
heer Zw. betreffende het gemiddelde der stierenmocders zeer globaal
zijn ; dat verder de correcties door Zw. aangebracht met het doel,
niet alleen de werkelijke productie, doch ook het productie-üermog««
te bepalen, principieel wel juist zijn doch in hun absolute waarden
geenszins vaststaan.

In ons land is n.1. aan het bepalen van het productie-z/eraagtfrc nog
weinig gewerkt. (In het wester-nummer van ons Tijdschrift vestigde
ik de aandacht op het onderzoek zooals het in Duitschland geschiedt,
waarbij het stalgemiddelde als basis is genomen).

op goed statistisch materiaal) is de heer Zwagerman een beetje te
somber gestemd over het productie vermogen der stamboekkoeien.

Voor een deel is de oppositie tegen het plan-WiBBENS dus gebaseerd
op het uitsluiten van afstammelingen van niet-stamboekers.

Oppervlakkig bekeken zou het meest rationeele zijn een algemeene
stierenkeuring in te voeren, waarbij dus de laatstbedoelde dieren even-
eens een kans kregen, mits de productiecijfers voldoende waren en zij
aan enkele extérieur-eischen voldeden.

Een dergelijke keuring wordt echter te kostbaar geacht. Daar zij
echter in Noord-Brabant en Gelderland bestaat, lijkt mij dit bezwaar
niet onoverkomelijk.

Met den heer Wibbens ben ik het in ieder geval geheel eens, dat een
wet op de stierenkeuringen verschillende .voordeelen met zich zou
brengen.

Dr. Hagedoorn slaat voor, naast de bestaande stamboeken, een
regeeringsstamboek in te richten, waarin ook koeien opgenomen kunnen
worden op grond van productie, zonder keuring op extérieur (schoon-
heid).

Als hij hiermede bedoelt een vereenvoudigde extérieur-keuring, is
tegen zijn opvatting niet veel te zeggen. Alléén, een regeerings-stamboek
zal overbodig zijn, daar automatisch de fokvereenigingen zich veel
sterker zullen ontwikkelen en naast de stamboeken de stieren zullen
leveren.

Voor de toelating van stieren uit stamboeken en erkende fokvereeni-
gingen zouden voor de keuring faciliteiten verleend kunnen worden.

Wat verder de extéieur-keuring betreft, wijs ik op onze oostelijke
buren ; verschillende Nederlanders kwamen na een bezoek aan de
D. L. G.-tentoonstelling terug, vol geestdrift over extérieur en zelfs
productie van de daar geziene dieren ; zonder „formalist" te willen
worden, meen ik toch dat een extérieur-keuring nooit geheel te missen is.

Er zij op gewezen dat het Bestuur van het Friesch Rundveestamboek
niet overtuigd is van de juistheid der voorgestelde maatregelen.

Het plan is nu bij verschillende organisaties in onderzoek ; de con-
clusies zullen niet lang op zich laten wachten.

Theilhabf.r (Mediz. Welt, ref. Geneesk. Gids 1932, blz. 1227) meent dat »ooral
de verminderde werkzaamheid der bloedvormende organen, kanker en andere
ouderdomsziekten begunstigt. Hij wil die toestand verbeteren door inspuitingen
met een brij van versche milt, lever, schildklieren en thysmusklier. De VoRONOFF\'se
behandeling vindt hij te eenzijdig en onvoldoende.

Het eerste gedeelte dezer publicatie handelt over de algemeene narcose bij huis-
dieren. Na een kort overzicht van de voor- en nadeelen der bekende narcotica (chlo-
roform,-aether, morphine, chloralhydrat, alcohol) worden hier genoemd : pernocton,
een barbituurzuur-preparaat en avertin een tribroomphenvlalcohol. Beide prepara-
ten, welke bij den hond worden gebruikt, maar voorn, pernocton, veroorzaken een
excitatie-stadium, voorafgaand aan de narcose. Daarom is voorbehandeling met
morphine aan te bevelen. Pernocton wordt intraveneus, avertin rectaal toegediend.

Bij de bespreking der plaatselijke verdooving komt vooral de geleidings-anästhe-
sie naar voren en wel de lumbale, de dentale en de epidurale.

De dentale anästhesie, toegepast voor operaties aan boven- en onderkaak, kiezen
en tanden, wordt in vogelvlucht besproken, terwijl de voornaamste methoden om
de betreffende zenuwen te bereiken, nader genoemd worden.

Ten slotte wordt gewezen op de groote practische beteekenis der epidurale
anästhesie vooral bij het rund, teneinde het achterstel ongevoelig te maken. De op-
merking aan het slot van het artikel, n.I. „es ist die sittliche Pflicht des operierenden
Tierarztes, under allen Umständen dem wehrlosen Tiere Schmerzen zu ersparen",
is zeer zeker op haar plaats en in veel gevalleji niet overbodig. Was elke dierenarts
hiervan doordrongen dan zou ook de strijd tegen empiristen gemakkelijker gevoerd
worden. W. P. C. Bos.

Dijkstra (the Cornell vet. 1932, Nr. 2, p. i23( geeft een beschrijving van de
verschillende methoden van locale anaestesie bij mond-operaties en zenuw-opera-
ties, en van de epiduraal-anaestesie bij de verschillende huisdieren. Hij gebruikt
Procaine, dat zeer weinig toxies is. Dosis voor groote huisdieren : epiduraal 20 grains
(1.295 gram) ; voor infiltratie-anaestesic 100 grains (6.479 gram) ; varkens van
91 K.G. resp. 6 grains (388 nt.g.) en 25 grains (1.620 gram) ; honden (van 18 K.G.)
resp. 3 grains (194 m.g.) en 12 grains (777 m.g.) ; katten resp. 1 grain (64.7 m.g. .)
en 4 grains (259 m.g.). Vrijburg.

Operation einer Kieferfistel unter Chloralhydrat-Morphium-Narcose
bei einem afrikanischen Elefanten, Dr. W. Grubes, Deut. Tier. Woch., März
No. 13.

Collega Grubes werd geroepen bij een tweejarigen olifant, die lijdende was aan
een kaakfistel. Onderzoek en behandeling waren onmogelijk, zoodat het dier in
narcose gebracht moest worden. Aangezien er in de literatuur maar één geval be-
schreven was van narcose bij een olifant, waarvoor een hoeveelheid Van 44 gr.
morphine noodig was, werd nu chloralhydraat geprobeerd. Rectaal werd 30 gram
gegeven, doch zonder resultaat. Een uur later werd 30 gram als drank verstrekt
met behulp van 2 liter melk en l liter rum en 4 pond suiker. Het dier, dat 1 dag ge-
vast had, nam het mengsel graag op. Na verloop van één uur nogmaals 15 gr. op
dezelfde wijze klaargemaakt, met het resultaat dat een volkomen narcose optrad.

De behandeling van de fistel kon nu plaats hebben. Het dier bleef nog minstens
een halven dag rustig liggen, waarna het bewustzijn langzamerhand terug kwam.

Pantocaïne een nieuw anaestheticum van de firma Bayer, is een novocaüne-
praeparaat waarvan de werking sterker zou zijn en ook langer zou duren dan van

novocaïne. Ingespoten werd 5 c.c. van een 2°/₀₀ oplossing. De werking begint na
± 15 minuten. De invloed op de motorische zenuwen zou sneller, sterker en langer
zijn dan die op de sensibele (een nadeel).

Zur Entgiftung des avertins bei Hund und Pferd nach intravenöser
Gabe, Endrejat, Deutsch. Tier. Woch. 1932. S. 212.

Het organisme kan „Avertine" niet ontleden, het wordt echter aan glucuronzuur
gekoppeld en als urobromolzuur door de nieren uitgescheiden. Voor narcose is
alleen het onveranderde, als zoodanig in het bloed circuleerende avertine van be-
lang. Door behandeling (uitschudden) van het bloed met aether kan het in aether
goed oplosbare avertine worden geëxtraheerd, en het gehalte daarvan er in worden
bepaald. (Zie hiervoor Neunyn-Schmiedeberos Arch. Bd. 163, s. 708). Bij een hond
werd een 2^% avertineoplossing intraveneus ingespoten en van tijd tot tijd, tijdens
de narcose, 10 c.c. bloed uit de V. Saphena genomen en het avertinegehalte bepaald.
Hierbij bleek dat gedurende een korten tijd een hoog avertinegehalte in het bloed
voorkwam. Dit wordt hierdoor verklaard, dat het middel zich in dien tijd nog niet
voldoende over het lichaam heeft verdeeld. Door de verdere verspreiding over het
lichaam en tevens door de koppeling aan het glucuronzuur daalt daarna het aver-
tinegehalte in het bloed snel. De narcotische grens bleek nu te liggen bij een avertine-
concentratie in het bloed van minstens gm.gr.%. Door na-jecties kon de narcose
bij den hond worden verlengd ; narcose van wel 68 minuten is dan te bereiken. Dc
avertine-dosis bij het paard om een narcose van £ uur te verkrijgen, bleek o.og—o. 1 gr.
per K.G. lichaamsgewicht te bedragen en was alzoo bijna even hoog als van den
hond. De infusie moet steeds snel plaats hebben (infusie onder druk). Een nadeel
bij het paard is dal groote hoeveelheden van de 2^% avertineoplossing intraveneus
moet worden ingespoten om narcose te verkrijgen, daar ook bij dit dier voor de nar-
cose de avertine-concentratie boven 8 rrt.gr. % moet konten te liggen.

Pernocton, een door de firma Riedel (Berlijn) in den handel gebracht narcoticum
is een 10 % waterige oplossing van het natriumzout van sec. butyl-beta-broomallyl-
barbituurzuur. Hinz heeft het reeds in ig27 bij honden gebruikt en wel intraveneus.
Als dosis gaf hij aan 0.3—0.35 c.c. per K.G. lichaamsgewicht. Freese (ig28) gaf hon-
den intraveneus 0.1—0.7 c.c. per K.G. ; als optimale dosis door hem aangegeven
0.3—0.4 c.c. per K.G. In veel gevallen nam hij een sterk excitatie-stadium en dyspnoe
waar. Hij raadt af er een diepe narcose met volkomen anaesthesic mede te verwekken
en beveelt het slechts als hypnoticum bij den hond aan. Berge (1929) noemt 0.3 c.c.
per K.G. als zijnde voldoende voor een volkomen narcose. Hij wijst cr met nadruk op
dat de injectie langzaam moet geschieden. Ook Pfeiler houdt het voor een goed
middel ter verkrijging van een diepe narcose. In Brünn wordt het intraveneus reeds
gedurende vier jaar als hypnoticum bij den hond aangewend. Eerst bij een dosis
van 0.08 c.c. per K.G. werden geringe verschijnselen (onzekere gang) opgemerkt;
een dosis van 0.6 c.c. bleek doodelijk. Voor de praktijk wordt een dosis van 0.3 c.c.
aanbevolen. De werking treedt reeds tijdens de injectie of één tot vijf minuten daarna
op. Een snel inspuiten van 0.2 c.c. kan reeds doodelijk werken. Het inspuiten moet
daarom vooral langzaam plaats vinden ; in 1 min. 1 c.c. De narcose ermede verkregen
is hoewel niet volkomen, toch voor operaties in het algemeen wel voldoende. De dieren
vallen in diepen slaap en ontwaken gemiddeld weer na 3—5 uur. Vaak werd braken
en een geringe ademnood opgemerkt. Een dosis van 0.7 c.c. bleek geschikt om honden
pijnloos te dooden. Veenendaal.

Met onderzoek naar de werking van vlekziekteserum is men zeker teeds ruim
30 jaren bezig. Omstreeks 1910 verschenen verschillende verhandelingen in de
vakbladen om de manier, waarop het serum zou werken, aan te toonen. Eensdeels
werd de werking verklaard door de bacteriotrope eigenschappen (zooals bij coccen-

sera), anderdeels door een antiaggressieve werking. Daarna zijn er omtrent deze meer
theoretische vraagstukken niet veel belangrijke artikelen meer verschenen : de
onderzoekers hielden zich meer bezig met de biologie en de wijze van practische
immunisatie. Degenen, welke zich met proeven bezig hielden, interesseerde dit
immunserum vooral daarom, omdat zij vonden, dat het in vele opzichten afwijkt
van de tot nu toe bekende eigenschappen der sera. Men vond o.a., dat dit serum
en eenige normaalsera (paard, varken, geit, duif en cavia) in vitro geen bactericide
werking heeft. Nu behoeft bactericidie van een serum in vitro en in vivo niet juist
parallel te verloopen. Het serum van een vatbaar dier kan b.v. de microben in vitro
dooden en omgekeerd.

Leucocyten van dieren, welke van nature immun zijn, zouden veel endolysinen
bevatten, gevoelige dieren daarentegen weinig.

Gajzago (i) wilde nu onderzoeken, waarop de onvatbaarheid der resistente
dieren berust; of op verhoogde phagocytose, of op serumbactericidie. Bovendien heeft
hij zich bezig gehouden met de algemeene eigenschappen van het immunserum.

De eerste proef bestond in het intraperitoneaal inspuiten van eene cultuur bij
2 muizen, waarvan de eene eerst met immiinserum (subcutaan) was behandeld.
Hier werd de phagocytose nagegaan.

Voor de 2e proef werden bij 2 duiven zijden draadjes met bouilloncultuur onder
de huid gebracht. Een der duiven had vooraf subcutaan immunserum gehad.
Dc draadjes werden van tijd tot tijd onderzocht en de phagocytose nagegaan.

Voor de derde proef werden 2 jonge witte ratten gebruikt en kregen beide een
cultuur in de buikholte. Een der ratten ontving vooraf 2 c.c. immunserum. Ook
hier werd de phagoctytosc nagegaan.

Voor de 4e proef werden twee „geopereerde" ratten gebezigd (de operatie be-
stond in het wegnemen van de milt). Beiden werden intraperitoneaal 1.5 c.c. cultuur
ingespoten ; een ervan was voorbehandeld (subcutaan) met 2 c.c. vlekziekte-
serum.

De 5e proef was gelijk aan de 4e ; alleen werd de dieren hier slechts 1 c.c. ingespoten.

De phagocytose was in de buikholte van de geopereerde ratten van veel geringer
beteekenis dan bij de niet geopereerde.

Bij de 6e proef werd geëxperimenteerd met gesensibiliseerde, bacillen bij witte
muizen. Hierbij bleek, dat de geringe hoeveelheid „immunlichamen" welke aan
de bacillen kleefden, reeds voldoende was om den doodelijken uitgang twee dagen
te vertragen.

Bij de 7e proef werd zoowel de serummuis als de controle 1.5 c.c. 1 proc. aleuro-
naatbouillon in de buikholte gespoten en den volgenden dag beide 0.4 c.c. bouillon-
cultuur.

De uitkomst van deze proef demonstreerde de bacteriotrope werking van het
immunserum, die de phagocytose bevordert. Deze bacteriotrope werking komt beter
tot haar recht, wanneer bij het begin van de infectie vele leucocyten aanwezig zijn
voor opneming der bacteriën.

Tenslotte werden nog drie proeven genomen omtrent de serumwerking in vitro
met leucocyten van gevoelige en resistente dieren, benevens de werking van leuco-
cyten van geïmmuniseerde dieren. O.a. bleek, dat de leucocyten van met immun-
serum behandelde dieren de bacteriën in vitro in zeer hoogen graad „phagocyteer-
den."

Leucocyten, welke enkele malen gewasschen waren, phagocyteerden evenmin
als die van niet geïmmuniseerde muizen. Gajzago besluit hieruit, dat de immun-
lichamen in het organisme gebonden zijn aan de leucocyten en dat zij daarvan slechts
door meermalen wasschen verwijderd kunnen worden.

Terwijl de genoemde proeven betrekking hadden op de bacteriotrope werking
van het vlekziekteserum heeft G. ook nog andere eigenschappen ervan onderzocht.

Een mengsel van een bouilloncultuur en versche bouilon werd bij vloeibare
agar (45⁰) gevoegd en dit in Petrischalen gegoten.

in de eerste uren een vermindering van het aantal kiemen geconstateerd worden.
Men kan dit zoo verklaten, dat in het nieuwe medium de minder resistente bacillen
afgestorven zijn en dat daarna de sterkere zich bijzonder snel hebben ontwikkeld ;
immers 4 & 5 uur na de menging is reeds eene aanzienlijke vermeerdering zichtbaar
zoodat de aanwezigheid van bactericidie kan worden uitgesloten.

Eindelijk heeft Gajazgo ook nog proeven gedaan betreffende de „uitputting"
van vlekziekteserum. Spat heeft indertijd beweerd, dat het immunserum niet uit
te putten is en dus zou verschillen van andere sera. G. echter vond, dat het „uit-
geputte" serum niet meer agglutineert en bacteriën-extract niet meer precipieert;
het verliest zijn bacteriotropine en behoudt de phagocytose-bevorderende werking
in de mate van normaalserum.

Gajzago vond bij in vitro uitgevoerde phagocytose-proeven, dat zoowel normaal-
serum als immunserum (dit laatste vooral) in sterke mate de phagocytose be-
vorderde. Om het verdere lot van de „gephagocyteerde" bacillen na te gaan
nam hij nog dergelijke proeven omtrent bactericidie. Hij gebruikte cavia- en ratten-
leucocyten.

De uitkomsten van alle voorgenoemde proeven komen ongeveer op het volgende
neer :

In het lichaam van de met immunserum behandelde dieren zijn de sappen van
het organisme op zich zelf niet in staat de bacteriën te dooden ; dikwijks oefenen
zij niet eens een schadelijken invloed uit op deze. Daarentegen spelen de phagocyten
een gewichtige rol. Zij nemen de bacillen op, die gesensibiliseerd zijn dóór die sappen
van het geïmmuniseerde dier, en vernietigen ze. Over het algemeen is zoowel bij
proeven in vitro als in vivo het waarschijnlijk geworden, dat hier de phagocytose
een gewichtige rol speelt en dat voor de beschutting de bacteriotrope werking van
het immunserum zich doet gelden. De omstandigheid echter, dat na het „uitputten"
van het serum dit ook de bacteriotropine verliest en dat niettegenstaande dit feit
toch de beschuttende werking blijft bestaan, doet weer twijfelen aan bovengenoemde
hypothese.

Het schijnt echter wel zeker te zijn, dat een groot deel van de immun-substantie
aan de bacteriën zich hecht. Dit wordt toch a.h.w. bewezen door het feit, dat na
de uitputting het immunserum zijne agglutineerende, praecipiteerende en bac-
terifttrope werking verliest. De proef met de muizen, ingespoten met gesensibili-
seerde bacillen bewijst dit ook. In het begin werd aan de plaats van de injectie in
de buikholte levendige phagocytose waargenomen ; wel stierf het dier, maar 2^3
dagen later dan de contrölcmuis. Men kan dus aannemen, dat de enkele immun-
lichamen, die aan de bacillen kleefden den dood enkele dagen tegenhielden. En
eveneens, dat ofschoon, in vitro slechts een klein gedeelte van de beschuttende ambo-
ceptor aan de bacillen kleeft, dit in vivo in veel sterker mate het geval is.

Het gebruik van levende vlekziekte-bacillen voor immunisatie is niet nieuw.
De entstof van Pasteur bestond uit verzwakte bacillen, door duiven of konijnen
gepasseerd. Het is algemeen bekend, dat de hoogste immuniteit wordt verkregen
door aanwending van levende bacteriën, maar door het inconvenient van nu en
dan veroorzaken van ziekte en aanleiding geven tot smetstofverspreiding, heeft
deze methode nog al tegenstanders.

Kondo, Yamada en Sugimura (2) trachtten een geschikte entstof te vinden
door het kweeken van vlekziektebacillen op een voedingsbodem, waaraan acridine-
derivaten (v.nl. trypaflavine en rivanol) waren toegevoegd. De bacil gewende zich
langzamerhand aan deze stoffen en kon steeds sterkere concentraties verdragen
maar verloor dan zijn virulentie en kon muizen, duiven en konijnen niet meer
infecteeren. Wanneer eenmaal de pathogeniteit verloren is komt deze eigenschap
niet weer terug bij kweeken op de normale algemeen geschikte voedingsbodems.

Echter kan deze avirulente bacil bij muizen en duiven een hoogen graad van im-
muniteit opwekken.

schikt is voor de bestrijding der vlekziekte bij varkens. De proeven worden voort-
gezet in deze richting.

Door hyperimmunisatie met vlekziektebacillen kan men bij het paard een serum
verkrijgen, dat de verlangde titerwaarde nog overtreft. Deze immuniseerende kracht
blijft i—maand lang behouden, ook zonder dat nieuwe inspuitingen worden ver-
richt. Maar het paard zelf blijkt niet beschut te zijn tegen de ziekmakende werking
der vlekziektebacillen; het kan een vlekziekte-endocarditis of -arthritis krijgen.
Tengevolge der voortdurende immuniseerende werking der in de aangetaste deelen
levende vlekziektebacillen behoudt het serum van zulke dieren, zoolang de arthritis
of endocarditis duurt, zijne immuniseerende eigenschappen onveranderd, en vele
jaren achtereen, zonder dat nieuwe inspuitingen van vlekziekteculturen noodig zijn.

Calzoni (3) heeft de moeite genomen bij 30 aan acute vlekziekte gestorven
varkens uitstrijkjes te maken van bloed en van materiaal uit milt, lever, longen,
lymphklieren, beenmerg, ruggemerg en hersenen. Er werd gekleurd met methyleen-
blauw volgens Löffler, met Giemsakleurstof, en volgens Gram.

In gereproduceerde microfoto\'s worden de resultaten van het onderzoek mede-
gedeeld. In het bloed ziet men enkel geisoleerd liggende slanke staafjes van het
klassieke vlekziektebacil-type. In de organen liggen soms bacillen in een rij achter
elkaar, terwijl ook men langere gekromde draden ziet, waarbij het moeilijk is de
afzonderlijke bacillen te onderscheiden. Hier en daar ook ziet men bacillen met een
duidelijk vertakt uiteinde, deze doen aan streptotrix-vormen denken.

1) Ueber die Wirkungsweise der Schweinerotlaufimmunserums. Dr. Dezso Gajzago,
Zentralblatt f. Bakteriologie etc., 6 Juli 1932. Heft 1 2.

2) Experimenteele studies betreffende een entstof van levende vlekziektebacillen.

1. 1\'athogene en anligent eigenschappen van vlekziektebacillen behandeld met acridinederivaten,
Dr. S. Kondo, S. Yamada en K. Sugimiira, Journal of the Jap. Vet. Science, Juni
1932, No. 2, blz. 148.

3) Sulle forme du bacillo del mal rosso nel sangue e in alcuni organi nei suini e nel piccione,
Dott, Luigi Calzoni, I.a Clinica Veterinaria, No. 4, 1932.

4) Ueber die Bedeutung der Gelenk-en\'zündung bei Scheinerotlauf-serumpferden. L. Szélyes.
Allatorvosi Lapok 1932 ; Ref. Prager Archiv für Tiermedizin, XII, 1932.

H. Magnusson deelt in het Skand. Veterin Tidskr. van Maart 1932 mede, dat
na een geval van pokken, voorgekomen eind Januari 1932 in Malmö, en de daarop
gevolgde massavaccinatie in Malmö en in de provincie Malmöhus, op uitgebreide
schaal en in hevige mate koepokken zijn opgetreden na de inenting op boerde-
rijen van het met melken belaste personeel ; op de tepels der koeien ontstonden in
vele gevallen uitgebreide, harde infiltraties, welke processen slechts langzaam ge-
nazen. In het algemeen traden de verschijnselen bij de runderen op 10 tot 14 dagen
na de inenting van het \'personeel.

Het Kon. „Medicinalstyrelse" vond hierin aanleiding de wenschelijkheid uit
te spreken, dat de veehouders op de noodzakelijkheid zouden worden gewezen
toe te zien, dat het met melken belast personeel vóór het melken behoorlijk de han-
den wascht en ontsmet, wanneer personen op de boerderij zijn ingeënt.

Ueber Kuhpocken und vaccinale Melkererkrankungen. (Aus der Bundes-
staatl. Impfstoffgewinnungsanstalt in Wien). Dr. \\1. Kaiser und Dr. Franz Wein-
Furter. Zeitschrift fiir Hygiene und Infektionskr. Bd. 113, Heft 1, pp. 192—206.

Volgens de schrijvers komen koepokken op de rundertepels en pokken op de
handen bij de melkers hier en daar meer voor dan men wel denkt. Deze ziekte is
van vrij groot belang, in de eerste plaats uit een oogpunt van melkhygiëne en ten
tweede als ziekte bij den mensch. Een aantal gevallen wordt vrij uitvoerig besproken
en de eindconclusie, die evenwel niet met zekerheid bewezen wordt, is, dat koe-
pokken dikwijls optreden tijdens een pokken-entperiode bij den mensch: die pokken-
enting bij den mensch zou de oorzaak zijn van het optreden van koepokken op de
tepels van de koeien.

Als bestrijdingsmethode wordt aangegeven alle gezonde dieren op den dam te
enten met normale koepoklymphe. (Ook in ons land is het voorkomen van koe-
pokken niet zeer zeldzaam ; zij, die een dergelijk geval ontmoeten, zullen thans
eens dienen na te gaan of in de naaste omgeving bij den mensch de pokkenenting was
verricht. Ref. nam zelf een geval waar, waarbij alle melkvee ((^ 30 koeien) was
aangetast ; de boer, de jongste zoon en de dochter hadden groote pokken op de
handen ; zij waren sinds hun jeugd niet opnieuw ingeënt ; de oudste zoon, die de
meeste en ergst aangetaste koeien molk, kreeg geen pokken; hij was een jaar
te voren in militairen dienst ingeënt geworden. Bij dit geval waren geen aanwijzingen
om te vermoeden, dat de oorzaak gezocht moest worden in een entperiode bij den
mensch). Jac. Jansen.

Ueber die Herkunft der Guarnierischen Körperchen. Paschen, Zentralbl.
f. Bakt., I, Orig. Bd. 124, H. 1/2, S. 89 (1932).

Reeds talrijke publicaties zijn verschenen over de herkomst der Guarnieri\'sche
lichaampjes. Schr. meent dit vraagstuk nader tot een oplossing te hebben ge-
bracht. Volgens hem zijn aan de vorming dezer lichaampjes 5 verschillende factoren
werkzaam.

De celinsluitsels zouden bestaan uit : ie. gephagocyteerde leukocyten, zij het
dat deze in toto, dan wel deeltjes van de pycnotische kern door de epitheelcellen
zijn opgenomen ; 2e. uitgetreden nucleolen ; 3e. uitgetreden chromatine ; 4e. vorm-
sels, welke een chromatine- en plastine-component bezitten. Deze vormsels ontstaan
onder invloed van een difFundeerbaar opgelost toxine, dat een dissocieerende wer-
king op de in het normale plasma vereenigde chromatine- en plastine-deelen uit-
oefent.; 5e. vormsels, welke als een kap op de kern gelegen zijn. Deze bestaan uil
zeer kleine lichaampjes, die met de elementairlichaampjes overeenkomen.

Reeds in 1890 hebben Behring en Kitasato geprobeerd, dieren actief te immu-
niseeren tegen tetanus. De moeilijkheid was een stof te vinden, die de destrueerende
werking van de bacillen of hunne toxinen verzwakt, maar de immuniseerendc wer-
king intact laat.

Ramon, een Fransch geleerde, vond deze stof in formaldehyde. Hij vond tevens
een methode, waarmede de toxiteit van een toxine kan worden gemeten. Deze
beide ontdekkingen gebruikte hij voor de bereiding van het door hem aangegeven
diphterie-anatoxine, terwijl zij Descombey dienden voor het door dezen gevonden
tetanus-anatoxine.

Tetanus-anatoxine stamt van het tetanus-gif, maar heeft zijn giftige werking
totaal verloren, terwijl het zijn immuniseerende eigenschappen heeft bewaard.

Voor de bereiding gaat men uit van een tetanus-toxine, dat in een verdunning
van i op 10.000 een cavia, die men 1 c.c. hiervan toedient, in 4 a 5 dagen doodt.
Bij dit toxine voegt men het formaldehyde en zet deze vloeistof in een broedstoof
bij 37⁰ k 38°. Na ongeveer 20 dagen is de toxische werking geheel verdwenen. Men

neemt aan, dat de vloeistof anatoxine geworden is, wanneer men een soortgelijke
cavia zonder bezwaar to c.c. ervan kan inspuiten. Anatoxine behoudt zijn immu-
niseerende werking willekeurig lang. Men geeft 2 injecties van 10 c.c. met een
tusschentijd van ^ 30 dagen.

De beste immuniteit krijgt men wanneer men aan het anatoxine wat tapioca toe-
voegt. Men krijgt dan op de injectie-plaats een vrij sterke ontsteking, die de immu-
niteit van veel langer duur doet zijn. Descombey denkt, dal indien na twee
jaar nog eens een injectie van 10 c.c. wordt gegeven, het dier voor zijn leven
immun is. De injecties geschieden subcutaan.

Bij operaties en bij het ontstaan van wonden, moet men steeds serum gebruiken,
tenzij men te doen heeft met een dier, voorbehandeld met anatoxine, daar ana-
toxine eerst ongeveer 40 dagen na de eerste injectie een voldoende immuniteit
heeft opgewekt.

Besitzt die aktive Immunisierung der Pferde gegen Tetanus mit For-
moltoxoiden eine practische Bedeutung ? Zeitschr für Veterinarkunde 1932,
P- 49)-

Het boven behandelde „Anatoxine tétanique" is door het Heeres-veterinarunter-
suchungsamt te Berlijn „nachgeprüft". Prof. Richters verschilt in onderdeelen wel
van opvatting met Ramon en Descombey, maar komt toch ook tot de conclusie, dat
het een zeer goed middel is om paarden actief te immuniseeren tegen tetanus. Hij
noemt het formoltoxoid. Zijn onderzoekingen hebben uitgewezen, dat het stam-
tetanustoxine vermengd met formaldehyde niet 2 t dagen, maar\' ongeveer 35 dagen
in de broedstoof bij 37⁰ moet staan alvorens betrouwbaar giftvrij formoltoxoid te zijn.
Hij komt tot de conclusie, dat een goede immuniteit wordt verkregen na 2 inspui-
tingen van 10 c.c. en wel ongeveer 14 dagen na de tweede inspuiting. De duur van
de immuniteit is volgens hem niet langer dan 8 a 9 maanden. Van aan de injectie
toegevoegde tapioca heelt hij geen betere resultaten gezien. Wel verhoogt een derde
injectie, na ongeveer 10 maanden, de dan reeds verzwakte immuniteit weer heel
sterk en reeds na 14 dagen.

Ten slotte beveelt hij de injecties warm aan voor legerpaarden bij mobilisatie,
daar formoltoxoid gemakkelijk in groote hoeveelheden is te bereiden, goedkoop is,
en gemakkelijk bewaard kan worden, terwijl het meevoeren van tetanusserum, hoe
groot de prophylactische waarde ook is, niet doenlijk is, doordat zoo groote hoeveel-
heden ervan noodig zijn. Ook voor garnizoenen, waar veel tetanus-gevallen voor-
komen, zouden de paarden b.v. in December behandeld kunnen worden, om ge-
durende de zomeroefeningen tetanus-immun te zijn. H. Lubberts.

La vaccination antitétanique en médecine vétérinaire. J.Vf.rge, Revue
gén. de méd. vét.\' 15 juiliet 1932, No. 487, p. 407.

Volgens J. Verge (3) voegt men bij 1 Liter specifiek toxine 2 c.c. formaldehvd\'
40 %, het mengsel wordt daarna een maand bij 40° C. geplaatst.

Bij het paard wordt 10 c.c. subcutaan aan de halszijde ingespoten ; een maand
daarna wederom 10 c.c. subcutaan, nu aan de andere halszijde. Geeft men een
jaar later nogmaals 10 c.c. subcutaan, dan is volgens Ramon en Descombey en vol-
gens Ramon en Lesnetayer het dier nagenoeg zeker immun voor zijn geheele
leven. Ook bij runderen en kleine dieren is de methode toe te passen. Aan het Insti-
tuut Pasteur werden sedert 1925 meer dan duizend paarden geënt, geen enkel
geval van tetanus deed zich voor.

953 ongeënte dieren kregen 7 tetanus. Het resultaat in 1928 was geheel hiermede
in overeenstemming. In 1929 werden 35.000 legerpaarden geënt ; de sterfte aan
tetanus, die op enkele plaatsen 7.4 % was, daalde tot o.

Ook in de veterinaire burgerpraktijk (o. a. werden proeven genomen bij paarden
van gemeentereinigingsdiensten) bleek, dat na inenting geen gevallen van tetanus

zich meer voordeden. Verge besluit dan ook met te zeggen, dat deze methode
inderdaad schitterende resultaten geeft.

Ook Wolters (4) heeft de experimenten der Fransche onderzoekers (Ramon,
Descombey e. a.) nogmaals verricht en komt tot de conclusie, dat de actieve immu-
nisatie tegen tetanus volgens deze methode mogelijk is ; de methode is practisch
uitvoerbaar, de immuniteit is uitstekend en van zeer langen duur, zoodat in streken,
waar de paarden door tetanus bedreigd worden, deze methode dient te worden
toegepast. Wolters verrichtte zijne proeven eerst bij cavia\'s en daarna bij paarden.
Op een bedrijf van 180 paarden werden alle dieren tweemaal ingespoten met 15 c.c.
anatoxin ; geen enkel paard heeft daar tetanus gekregen, terwijl het er tevoren
zeer veel voorkwam.

Vermoedelijk zal deze entmethode ook voor schapen, in gebieden, waar veel tetanus
voorkomt, van belang zijn. De methode van anatoxinbereiding wordt uitvoerig
vermeld. Jac. Jansen.

Onder biopsie wordt verstaan het uitsnijden bij het leven van een stukje ziek
weefsel, om den histo-pathologischen aard te onderzoeken. (Onder medici spreekt
men van „onderzoek van proef-incisie" Ref.)

Leroux en Pf.rrot hebben zich toegelegd op het bepalen van de prognostische
waarde bij de verschillende histologische vormen van kanker. Zij onderscheiden
een gunstig en een ongunstig type. Om de goede therapie te kunnen instellen is
biopsie onmisbaar ; wat voor de eene soort kanker goed is, kan voor een andere
noodlottig worden. Schrijver heeft bij honden tumoren (osteosarcomen) aan de
bcencn gezien, waarbij „puntbranden" was toegepast met het gevolg dat het proces
verergerd was. Biopsie zou dat voorkomen hebben.

Tegenstanders van biopsie noemen de gevaren voor infectie en het bevorderen
van generalisatie van het proces, (bij kanker).

Er bestaan echter geen bewijzen daarvoor. In de humane kliniek heeft biopsie
burgerrecht verkregen ; het wordt echter door de dierenartsen te weinig toegepast.
Schrijver heeft in het laboratorium van pathologische anatomie te Alfort de biopsie
in praktijk gebracht, waarbij de groote waarde voor den klinicus bleek.

1. Bij een paard met een tumor, ter grootte van een hoofd, in de dijstreek,
was reeds „puntbranden" toegepast met gevolg toeneming van de afmetingen van
de tumor. Biopsie toonde aan : kanker, uitgaande van de huid. Het histologisch
beeld deed de prognose niet gunstig stellen ; chirurgisch ingrijpen werd ontraden
en het paard is afgemaakt. (Waarom toch niet geopereerd en de proef op de som
genomen? ref.)

2. Een koe met een stinkende open tumor in de oogstreek ter grootte van twee
vuisten. Na biopsie diagnose kanker. Na operatie spoedig recidive; toenemende
vermagering ; patiënt afgemaakt.

3. Een tumor op de cornea van een paard was geëxtirpeerd. Na 1 jaar reci-
dive, weer extirpatie, waarna recidive na 3 weken. Biopsie gaf als resultaat : kanker.
Extirpatie van het hecle oog werd met goed gevolg toegepast.

4. Een hond had op den rug een 30-tal verruceuse gezwelletjes, waarvan eenige
bloedig. Clinisch leken zij op papiilomen ; maar het zouden ook huidsarcomen
kunnen zijn. Biopsie wees uit : adenomen van de smeerklieren. (Over prognose
en therapie wordt hier niet gesproken ref.).

Voor biopsie is noodig een scherpe bistourie. Zoo min mogelijk pincet en schaar
gebruiken. Steriel instrumentarium en aseptisehe handen. Bij gemakkelijk te be-
reiken plaatsen, zooals de huid, desinfectie met 95 % alcohol. Slijmvliezen met
een slappe antiseptische vloeistof reinigen. Men kiest als materiaal een stukje aan
de peripherie met een gedeelte gezond weefsel eraan, Necrotische plekken moet
men vermijden. Men geeft met de bistourie 2 schuine convergeerende incisies,
die een driehoekig prisma weefsel isoleeren en voldoende diep zijn ; bij groote dieren
ofgroote tumoren 1 a c.M., bij kleine dieren of kleine tumoren 5^6 m.M. Lichte
bloeding stelpen door tamponage, sterkere bloeding met een oplossing van adrenalin
¹Iïooo\' Bij moeilijk bereikbare plaatsen moet men zich tevreden stellen door blin-
delings met curet, pincet of trocard een stukje weefsel te bemachtigen. Wat de
behandeling van het stukje weefsel betreft, bij veel spoed en nabijheid van het
onderzoekingslaboratorium wordt snelle fixatie verkregen met „picroformal al-
coolique" of vloeistof van Dubosq-Brasil. Bij mindere haast voldoet de vloeistof van
Bouin. Moet het materiaal over verren afstand worden verzonden, dan gebruikt
men 4 % formaline (handelsformaline van 40 % 10 maal verdunnen met water).
Het stukje weefsel op een glasplaat of schoteltje leggen, niet op een tampon, die
de weefselsappen absorbeert ; reinigen van bloedstolsels en direct in een wijdmond-
sche flesch met formaline.

Heeft men geen formaline bij zich, dan kan men zich behelpen met insluiten in
natte compres of inpakken in taft en thuis in formaline doen voor verzending.

Thoenes, (Münch. med. Woch. 1932, No. 42; ref. Smit N. T. v. G. 1932, IV, No. 46
blz. 5269), zag bij 3 patiënten met primair pancreas-carcinoom op verschillende
plaatsen van het lichaam, ook in de armaderen, thrombosen, voordat andere ver-
schijnselen op die ziekte wezen. (De diagnose werd bij lijkopening gesteld). Bij car-
cinoma op andere lichaamsplaatsen zag hij in 5 jaar slechts eenmaal iets dergelijks,
zoodat volgens hem het pancreas-carcinoom voor deze thrombose-vorming schijnt
te disponeeren. Vrijburg.

La fièvre de la Vallée du Rift, J. Verge, Revue gén. de méd. vét. Tome 41,
15 mai, 1932, No. 485, p. 272.

De Riftvalleikoorts is een infectieuse hepatitis, die den mensch en enkele dier-
soorten aantast. De ziekte wordt veroorzaakt door een fitreerbaar virus, waarvan
thans nog slechts weinig bekend is. Het virus behoort tot de kleinste ultra-virus-
soorten en is zeer parhogecn ; 0.0002 c.c. virulent bloed is in staat een gevoelig
dier te dooden. Spontane gevallen zijn waargenomen bij mensch, rund, schaap en
geit. Experimenteel is de ziekte op te wekken bij : buffel, aap, kat, muis, rat. Konijn,
cavia, eekhoorn, schildpad, kip, duif, kanarie, zijn ongevoelig.

De aangetaste lammeren worden suf en 24 uur later is 95% gestorven ; de schapen
aborteeren meestal, 20% sterft. Bij geiten is weinig sterfte, doch veel dieren abor-
teeren. Ook het rundvee aborteert als het ziek wordt. Bij de sectie ziet men steeds
een hepatitis.

Er schijnt geen contact-infectie te zijn ; vermoedelijk zijn stekende insecten de
overbrengers (men denkt aan Taeniorhynchus fuscopennatus) ; ook is het moge-
lijk dat een teek, rhipicephalus appendiculatus, het virus overbrengt. Het serum
van spontaan of kunstmatig geïnfecteerde dieren bevat specifieke antistofflen.

Spuit men virus in bij een muis en tevens serum van een genezen individu, dan
krijgt het dier geen Riftvallei-koorts ; dit feit zal vermoedelijk het punt van uitgang
moeten zijn voor een entmethode. Jac. Jansen.

Pluralita specifica dell\' actinomvces bovis, V. Putoni, Rivista „Annali
d\'Igiene" 51, i, 1931.

De schrijver onderzocht 22 stammen van Actinomvces bovis, afkomstig van
mensch en dier. Deze stammen waren hem uit verschillende landen toegezonden.
Hij vond daarbij Actinomyces sulphureus 12 maal, A.albus 7 maal, A. chromogenus,
A. albido-flavus en A. carneus elk eenmaal. Actinomyces bovis vormt dus geen
systematische eenheid meer en voor elk geval is het noodzakelijk, de gekweekte
schimmel nader te determineeren. Baudet.

Dr. R. Franssen (Geneesk. Tijdschr. v. N.-Indië, 1932, No. 22, blz. 1503) be-
schrijft drie gevallen van actinomycose bij den mens, door hem waargenomen
en geeft een overzicht van de gevallen tot nog toe in Indië in de literatuur vermeld.
Dat zijn 5 bij den mens en 5 bij dieren, dus in \'t geheel 13 gevallen waarvan 12
op Java.

Actinomycose is zeer zeldzaam in Indië ; ik zag in mijn 22-jarige praktijk op
Sumatra\'s Oostkust geen enkel geval.

No. 11, Vol. 29, 1932, bevat referaten over Helminthiasis, Typhus and unclassed
fevers, Dengue, Carrion\'s disease, Heatstroke en Miscellaneous.

No. L2, 1932, bevat hoofdstukken over protozoën, muskieten, lepra, gifslangen,
tropiese dermatologie, kala-azar. Vrijburg.

De tropical diseases bulletin (Vol. 29, 1932, nr. 2, 3, en 9) geeft een samenvatting
van in den laatsten tijd in tijdschriften verschenen artikels over rabiës. In Trinidad,
waar de laatste jaren gevallen voorkwamen bij mensen en runderen, werd de ziekte
eerst niet onderkend. Bij het vee dacht men aan botulismus, de B. botulinus werd
11.1. bij gestorven dieren gevonden. Bij mensen was parese het hoofdverschijnsel ;
dood na gemiddeld 8.5 dag. Bij met hersenmateriaal geente apen werden Negri-
lichaampjes gevonden.

De verschijnselen bij het vee waren : speekselen, parese der beenen, dood na
5—6 dagen ; in de hersenen werden Negri-lichaampjes gevonden.

De oorsprong van die rabiës-gevallen en het verband tussen de ziekte van mens
en rund was niet duidelijk. In één geval was aan de ziekteverschijnselen de beet
van een vleermuis voorafgegaan ; later werden in de hersenen van een vleermuis
Negri-lichaampjes gevonden. Men denkt nu dat de ziekte door vleermuizen werd
overgebracht, evenals dit in 1931 in Brazilië gebeurde. (Zie referaat, Tijdschr. v.
Diergeneesk. 1922, afl. 13, blz. 491). Vrijburg.

Spread of rabiesvirus within the body, F. Schweinburg and F. Windholz,
Virchow\'s Archiv 1930, Bd. 278, blz. 23.

De verspreiding van het virus van rabiës vanaf de plaats van binnenkomst in
het lichaam naar het centrale zenuwstelsel langs zenuwen, is zoowel experimenteel
als histologisch met zekerheid vastgesteld. Een mogelijke verspreiding met den bloed-
stroom is niet met zekerheid bekend. De Schr.\'s hebben deze vraag nader onderzocht
bij ratten door middel van parabiose. Het tot stand komen van een verbinding
van de bloedvaatstelsels van beide ratten werd gecontroleerd door inspuiting van
een kleurstof bij de eene rat, welke dan bij de andere in de urine moest worden
aangetoond, gelijktijdig met de eerste. Bij positieve bevinding werd nu een dei-
ratten intramusculair in de dijstreek met virus fixe geïnfecteerd ; in 18 onderzochte
gevallen kon alleen in het geïnfecteerde dier het virus worden aangetoond.

Tollwut-Yatrenvaccine, Abadjieff, Zeitschr. f. Hyg. u. Infektionskrankh. Bd.
¹ \'3i H. 2 3, S. 582 (1932).

het virus wordt gedood door toevoeging van Yatren. In één jaar tijd werden 2980
menschen hiermede behandeld. Het aantal sterfgevallen bedroeg 4 (0,13 %). Bij
decentralisatie van de hondsdolheid-behandeling wordt het gebruik van. genoemd
vaccin, dat in haar werking niet bij andere vaccins achterstaat, aanbevolen.

Versuche iiber intravenöse Lyssa-infektion, Fritz Schweinburg, Zentralbl.
für Bakt., Parasit. und Infekt. kr. 124 Band, 10 Juni 1932, S. 426—454 Heft 7/8.

In de literatuur vindt men veel de opvatting vermeld, dat bij lyssa-experimenten
de intraveneuse infectie ongeschikt is. Volgens Jowelew b.v. zou het absoluut
onmogelijk zijn om bij konijnen door middel van intraveneuse besmetting dolheid
op te wekken. De schrijver toonde echter door zijn uitgebreide proeven bij cavia\'s
aan, dat de intraveneuse infectie met straatvirus en met virus fixe in 90 % aan-
slaat. Noodzakelijk echter is, dat men van een gefiltreerde emulsie van hooge con-
centratie vrij veel inspuit. Jowelew had volgens de schrijver negatieve resultaten,
omdat de dosis te gering was. De intraveneuse methode is minstens zoo goed als
de intramusculaire en beter dan de subcutane. Ook bij konijnen gelukte het bij
niet te zwak virus, door middel van de intraveneuse infectie dolheid op te wekken.

Studies in the intraplantar inoculation of rabic virus, (On the localization of
the virus in the lumbar cord of guinea pig). K. Itabashi, Journal of the Japan.
Soc. of Vet. Science. Vol. X No. 4, Dec. 1931, p. 379—381.

In aansluiting aan zijn reeds eerder medegedeelde onderzoekingen, vermeldt
de schrijver thans de resultaten van zijn experimenten bij cavia\'s. Zonder bezwaar
kan men cavia\'s besmetten met een emulsie van virushoudend ruggemerg op het
voetzooltje van een achterpootje. Na 22 cavia-passages was er geen verschil met
het virus fixe. De cavia\'s stierven aan paralysis ascendens. Gedurende de ie en 2e
passage waren de hersenen vrij van virus, het lendenmerg bevatte de smetstof wel ;
na de 4e passage werd het virus ook in de hersenen gevonden. Van de 41 met rugge-
mergvirus geïnfecteerde cavia\'s bleven slechts 4 gezond, 37 stierven. Van de 11 met
hersenvirus geïnfecteerde cavia\'s bleven 8 gezond en 3 stierven. Klaarblijkelijk
bereikt het virus na intraplantaire besmetting van het achterpootje het rugge-
merg sneller dan de hersenen. Waarschijnlijk verspreidt het virus zich langs de
zenuwbanen in centripetale richting, zoodat dus de virusconcentratie afneemt,
overeenkomstig den afstand van de plaals van besmetting.

Sur 1\'existence de régions avirulentes dans le système nerveux central
de chiens morts de rage, P. Rkmlinger et J. Bailly, C. E. de la Soe. de Biologie,
25 avril 1931.

Door J. Koch is er op gewezen, dat bij gevallen van hondsdolheid het virus in
sommige gedeelten van hersenen en ruggemerg niet aanwezig is. De schrijvers
hebben dit vraagstuk nader onderzocht bij 10 honden, die deels aan experimenteel
opgewekte, deels aan spontane hondsdolheid waren gestorven. Op 63 verschillende
plaatsen van hersenen en ruggemerg werd materiaal verzameld, 6 maal kon geen
virus worden aangetoond ; bovendien bleek, dat overal in hersenen en ruggemerg
het virus kan ontbreken. Het is daarom gewenscht, wil men zeker zijn het virus
te hebben, dat men twee groote op eenigen afstand van elkaar gelegen gedeelten
ruggemerg en hersenen neemt, hiervan één emulsie maakt, en daarmede verder
experimenteert. Jac. Jansen.

Arnold Theiler : Untersuchungen über den Bau normaler und durch
calcium- und phosphorarme Nahrung veränderter Rinderknochen. Mit

72 Mikrophotographien und 4 Röntgentafeln. Denkschriften der Schweize-
rischen Naturforschenden Gesellschaft. Band 68. 1932. Kommissionsverlag:
Gebr. Fretz, A.G. Zürich. Preis 33 Zw. franken.

Deze 152 bladzijden groote monographie in groot folio, bevat de beschrijving
van de pathologisch-anatomische veranderingen aan de beenderen van een 7-tal
runderen met welke experimenten zijn genomen om den invloed van Ca. en P. te
bestudeeren op de beenvorming. De experimenten zijn verricht te Onderstepoort
in de jaren 1924—1927 en reeds eerder beschreven in het Journal of Agricultural
Science (Vol 17, Part 3, 1927).

Het pathologisch-anatomisch onderzoek is later verricht in het Path. Instituut
te Basel onder leiding van Rössle en gedeeltelijk in samenwerking met Schmorl.

Aan het eigenlijke onderzoek gaat vooraf een uitvoerige beschrijving van den
bouw en den dikte-groei van de corticales van de beenderen van het rund.

Het experimenteele onderzoek omvat voedingsproeven bij jonge runderen ; de
proeven begonnen als regel op een leeftijd van ongeveer 20 maanden en duurden
ä 2 jaar. Als vergelijk-materiaal dienden de beenderen van runderen welke
gedurende het geheele onderzoek gevoed werden met een rantsoen, dat ruim vol-
doende Ca- en P.zouten bevatte. (37 gr. CaO en 28 gr. P₂O_s.). Daarnaast werden
voedingsproeven genomen waarbij voldoende phosphor (24 gr. P,0₅) en onvol-
doende kalk (8.2 gr. CaO) werd gegeven, en andere voedingsproeven, waarbij een
voldoende kalkvoeding (29 gr. CaO) te weinig phosphor (5 gr. P₂0₆) werd ver-
strekt.

Van alle dieren zijn de verschillende beenderen uitvoerig macroscopisch en mi-
croscopisch onderzocht ; de resultaten in protocollen en samenvattingen weerge-
geven, en toegelicht door fraaie microphoto\'s.

Bij voldoende phosphor in het voedsel kan met een minimale hoeveelheid Ca- ■
zouten worden volstaan ; wel kan dan beenatrophie ontstaan, vooral bij dragende
of lacteerende dieren, doch rachitische verschijnselen treden niet op. Toevoeging
van Ca-zouten aan het voedsel bij aanwezige rachitis werkt eer schadelijk dan gun-
stig. Het is practisch uitgesloten dat bij weidevee rachitis optreedt door gebrek aan
Ca-zouten. Osteophagie, het eerste symptoom bij beginnende rachitis, treedt bij
Ca-gebrek niet op.

Voldoende Ca-zouten in het voedsel, doch gebrek aan P-zouten, geeft steeds
rachitis; slechten groei van de dieren en belangrijke veranderingen aan het skelet,
meestal beelden van een floride rachitis, zooals men die bij den mensch kent; on-
regelmatige woekeringen en metaplasie van het epiphysaire kraakbeen met sterke
vascularisatie en osteoidvorming. Verder verschijnselen van beenafbraak en endo-
stale vorming van niet of onvoldoende verkalkend osteoide. weefsel. Overvloedige
vorming van grof fibrillair endostaal en periostaal weefsel. Het geheele skelet is
atrophisch.

Theiler wijst nog eens nadrukkelijk op het gebruik van de namen rachitis en
osteomalacie. Feitelijk mag men van rachitis alleen spreken bij jonge, groeiende
dieren, waarbij de epiphisaire kraakbeenderen nog niet verdwenen zijn (bij runderen
tot 2 ä 2J-jarigen leeftijd), en mag men van osteomalacie spreken bij afbraak en
omvorming van been bij volwassen dieren. Volkomen eens ben ik het met Theiler
waar hij er op wijst, dat in wezen rachitis en ostemalacie pathologisch anatomisch
niet te scheiden zijn, het is dus feitelijk niet zoo erg als met deze namen foutief gebruikt.

Theiler zelf gebruikt den naam rachitis speciaal wanneer hij spreekt over de
veranderingen in het gebied der epiphisaire kraakbeenderen en osteomalacie om

de endostale e.v. periostale veranderingen aan te duiden. Wat de aetiologie van ra-
chitis betreft, vestigt Th. de aandacht er op, dat deze bij den mensch en bij de ver-
schillende huisdieren niet dezelfde is. Bij kinderen toch komt rachitis voor bij vol-
doende P- en Ca-voeding ; vitamine D. of bestraling met ultraviolette stralen kan
dan genezing brengen.

Bij biggen speelt Ca-gebrek een voorname rol, bij runderen speelt Ca-gebrek
geen rol doch wel P.-gebrek. Bij P.-gebrek in het voedsel wordt het tekort aangevuld
met P. uit bloed en weefsels in het bijzonder uit het reeds gevormde beenweefsel ;
de P.spiegel van het bloed daalt, osteophagie treedt als eerste symptoom op; het
dier groeit slecht, de beenderen speciaal ontwikkelen zich zeer onvoldoende, verder
ontstaan allerlei veranderingen aan het skelet welke gedeeltelijk een gevolg zijn
van afbraak van reeds gevormd beenweefsel, dat vervangen wordt door minder-
waardig weefsel, afwijkingen in lengte- en diktegroei der beenderen, en verder
beenveranderingen welke terug te voeren zijn tot traumatische veranderingen van
het verzwakte beenderstelsel ; in dit verband behoort ook de veelvuldig optredende
osteoporosis.

Theoretisch moest Ca-gebrek ook rachitis veroorzaken, doch in spontane ge-
vallen van rachitis speelt Ca-gebrek, althans bij het rund, geen rol.

Deze uitvoerige goed gedocumenteerde studie is voor hen, die belang stellen in
het rachitis-vraagstuk, zeer lezenswaardig. Schornagel.

Veterinaire Zakagenda 1933, samengesteld door Dr. K. Rf.itsma, met een
voorwoord van Dr. J. J. F. Dhont. Uitg. Drukkerij-Uitgeverij „De Hofstad"
Den Haag (prijs ƒ i .50).

Wij hebben dus nu een agenda speciaal voor dierenartsen ; de voorzitter van
de Maatschappij liet deze voorafgaan door een aanbevelend voorwoord. De agenda
is zoo ingericht, dat een algemeen gedeelte gevolgd wordt door de eigenlijke agenda,
die in twee halfjaarlijksche gedeelten gesplitst is, welke gedeelten op 1 Juli ver-
wisseld kunnen worden, waardoor voorkomen wordt dal het boekje een te groote
dikte krijgt.

In het algemeen gedeelte vindt men uit den aard der zaak tal van hoofdstukken,
die ook in het diergeneeskundig jaarboekje en daar dan meer uitvoerig voorkomen.
Nieuw zijn een artikel van Prof. Dr. A. Ki.arf.niif,f,k „Verschijnselen en behande-
ling der meest voorkomende vergiftigingen bij het huisdier" ; Overzichten van
het keuringsregulatief; van het melkbesluit ; van de bepalingen uit het burgerlijk
wetboek in zake koopvernietigende gebreken ; van de leeftijdbepalingen bij huis-
dieren ; van bronst, draag-, zoog- en broedtijden ; van besmettelijke dierziekten,
met oorzaak en incubatietijd, en nog enkele meer.

Angstvallig is vermeden het opnemen van gegevens, die de agenda zoo gemak-
kelijk tot een boekje voor empiristen zou hebben kunnen maken.

Of de Veterinaire zakagenda een „blijvertje" zal worden, zal de tijd moeten
leeren. Daarvoor is het niet voldoende dat vele dierenartsen zich het boekje eens
ter kennismaking aanschaffen, doch moeten zij het telken jare bestellen. Dit succes
wenschen wij schrijver en uitgever toe.

Ik kan niet nalaten op te merken, dat de wijze waarop de agenda onder de dieren-
artsen aan den man gebracht wordt, mij niet sympathiek is.

Naar aanleiding van van der Slooten\'s ingezonden stuk in aflevering 23, blz.
1420, veroorloof ik mij alsnog het navolgende op te merken.

Ook mij was het bekend, dat het onderzoek op cysticerci beoogt den consument
te vrijwaren tegen het krijgen van een lintworm, tengevolge van het opnemen van
een levend exemplaar van den blaasworm en ook, dat het practisch niet aangaat
al het vleesch van een slachtrund op de aanwezigheid van levende finnen te onder-
zoeken, zoodat wij ons moeten beperken tot een bemonstering.

Maar, wat mij niet bekend was, is, dat volgens van der Slooten, op het abattoir
te Utrecht het vleesch van runderen, behept met één cysticercus, voorwaardelijk
wordt goedgekeurd en dus naar het vrieshuis wordt verwezen, in die gevallen,
waar de galproef negatief was, de zuignappen niet heelemaal of zeer slecht zicht-
baar zijn, maar de inhoud van het blaasje niettemin helder of nauwelijks troebel
is. Met deze opvatting zal ik mij nooit kunnen vereenigen en wel niet om de na-
volgende redenen.

Van der Slooten baseert zijn beslissing in dezen op de mogelijkheid, dat in een
dergelijk geval, als zoojuist vermeld, op andere plaatsen in de spieren van hetzelfde
rund wel levende exemplaren van een fin kunnen voorkomen. Natuurlijk zal nie-
mand zulks kunnen ontkennen, maar zoo doorgeredeneerd, zou ik mogen beweren,
dat ook nooit onvoorwaardelijke goedkeuring mag volgen, als een doode fin in
kauwspier, hart of elders wordt gevonden. Want, nietwaar, waarom zouden in
het vleesch van een dergelijk rund zich niet levende finnen elders in het spierweefsel
kunnen bevinden. En — ik zou verder kunnen gaan — en Van der Slooten durven
vragen, of hij er wel gerust op is, als bij de gewone keuring heelemaal geen finnen
worden gevonden en het vleesch dus vrij in den handel komt, volwaardig goed-
gekeurd, dit vleesch niet ergens levende finnen in het spierweefsel herbergt. Mij
dunkt, wanneer de opvatting van van der Slooten veelvuldig navolging vindt,
deze collega\'s feitelijk er op moeten aandringen, dat uitsluitend bevroren vleesch
moest worden geconsumeerd, omdat men dan alleen veilig is door het eten van
vleesch geen lintworm te verkrijgen.

Collega Dr. van Santen, Directeur van het abattoir te Nijmegen, schreef mij
omtrent de opvatting in dezen van van der Slooten het navolgende.

,,In deze gemeente wordt door den vleeschkcuringsdienst dan een fin als
levend beschouwd, wanneer bij het nemen van de galproef een duidelijke bewe-
ging is waar te nemen, zelfs al stulpt de fin niet om. Dit gebeurt echter zelden,
want een fin, die men in de galvloeistof ziet bewegen binnen de kapsel, hetgeen
met een loupe goed is te zien, stulpt ook bijna altijd om. Al worden in dezen
keuringsdienst onduidelijke zuignappen gezien en al is de vloeistof van het blaasje
helder en de fin beweegt zich niet, dan wordt de fin als afgestorven beschouwd".

Men wenscht dus een vaste lijn te trekken. Aldaar is men het niet eens met
van der Slooten\'s opvatting, dat finnen met onduidelijke zuignappen en
troebele blaasvloeistof als criteria mogen dienen voor het voorwaardelijk goedkeuren
van het vleesch, alleen om het feit, dat er misschien op een andere plaats in
de spieren een fin kan zitten, die nog leeft. De beoordeeling van het vleesch
der (innige runderen geschiedt in ons land al zoo verschillend en de wijze van onder-
zoek van de finnen op levensvatbaarheid geschiedt reeds op zooveel verschillende
manieren, dat als wij nu ook nog in de finnen met onduidelijke zuignappen en met
troebelen blaasinhoud een aanwijzing vinden tol voorwaardelijke goedkeuring, de
chaos hierdoor nog grooter wordt. Voor het geheele land zal de opvatting van
van der Slooten geweldige practische en oeconomische bezwaren opleveren. ,,Ik
ben (zoo schrijft collega v. S. verder) van oordeel, dat men bij het uitoefenen der
vleeschkeuring ook practisch moet blijven. Als men bedenkt, dat in mijn keurings-
dienst in een week vijf runderen werden geslacht behept met finnen, die in de

galvloeistof duidelijk bewogen en uitstulpten, waar moet het dan heen als de mee-
ning van van der Slooten ingang mocht vinden, dat ook het vleesch naar koel-
ofvrieshuis moet, in gevallen waar de galproef negatief is, de zuignappen niet dui-
delijk zijn. maar de inhoud van het blaasje nog eenigermate helder is."

Tot zooverre de meening van een collega, staande aan het hoofd van een abat-
toir. alwaar jaarlijks zeer veel runderen worden geslacht, behept met finnen. Ik
hoop zeer, dat ook andere collega\'s hunne meening in ons tijdschrift zullen weer-
geven en zich uitspreken of zij al of niet de opvatting van van der Slooten deelen.

Ik doe zulks allerminst, en kan ook niet den gang van zaken bewonderen op
welke wijze te Utrecht wordt gehandeld met het vleesch van runderen, voorwaar-
delijk goedgekeurd en bestemd voor invriezen. Dit vleesch moet, zoodra werkelijk
een levende fin wordt aangetroffen - en blijkbaar ook. indien zulks niet het geval
is, maar het blaasje nog eenigszins helder is — onder toezicht van een keurmeester
en op kosten van den eigenaar worden verzonden naar een vrieshuis te Amsterdam
ter invriezing, omdat Utrecht geen vrieshuis bezit. Tot zooverre is hier tegen niets
in te brengen. Maar dit vleesch mag daarna niet in Amsterdam verblijven, neen,
het moet wederom op kosten van den eigenaar en wederom onder toezicht van een
keurmeester naar Utrecht worden vervoerd. Waarom mag dit vleesch niet in Am-
sterdam verblijven, en aldaar worden verkocht ? Ik ben overtuigd, dat de Vleesch-
keuringsdienst te Amsterdam, welken dienst niemand zal beschuldigen van te slap
optreden, na overleg bereid zal worden gevonden het vleesch te keuren, indien dit
het vrieshuis verlaat, En dan zou hiermede de helft der onkosten van het vervoer
worden bespaard, een bedrag groot ongeveer twintig gulden. Deze wijze van han-
delen geschiedt toch ook, zooals mij bekend is, in andere keuringsdiensten, niet
in het bezit van een vrieshuis. Wordt aldaar een levende fin gevonden, dan wordt
overleg gepleegd met den collega, hoofd van dienst in de gemeente, alwaar het
vleesch wordt ingevroren en mag aldaar dan later het vleesch worden verkocht.

En ten slotte de kwestie herkeuring. Nimmer zal ik er voor te vinden zijn mij bij
de herkeuring van het vleesch van een rund, voorwaardelijk goedgekeurd omdat
het een levende fin zou hebben bevat, neer te leggen als men mij niet zou kun-
nen aantoonen, dat deze fin werkelijk heeft geleefd. Kan dit niet. dan zou ik mij
of van een beslissing onthouden of tot goedkeuring aanraden, echter dit laatste
alleen in die gevallen, waar ik twijfelde ofwel een ernstig onderzoek heeft plaats
gevonden. Hoefnagel.

De Redactie was zoo vriendelijk, mij even bovenstaand ing. stuk van collega
Hoefnagel ter inzage te zenden, waarvoor ik haar hartelijk dank en van welke
gelegenheid ik gaarne gebruik maak om nog iets op te merken.

Het nog steeds met nagenoeg gelijke frequentie voorkomen van cysticerci in
rundvleesch legt getuigenis af van het nog steeds in gelijke mate voorkomen van
Taenia inermis bij den mcnsch en dus .... van de onvolkomenheid van oris onder-
zoek en of van onze maatregelen tot beveiliging van het publiek.

Eensdeels is dit een gevolg van de gedwongen onvolledigheid van ons onderzoek.
Natuurlijk kunnen wij om redenen van praktijk geen andere deelen dan de z.g.
predilectieplaatsen onderzoeken, ook al weten wij, dat in die andere deelen blaas-
vvormen kunnen voorkomen. Maar vinden wij ze op die predilectieplaatsen, dan
weten wij dat het dier besmet is geweest en dienen wij voorzichtig te zijn. En is hel
nu niet onvoorzichtig om dieren waarbij men een kennelijk zoo juist gestorven
parasiet aantreft en dus gerust kan aannemen dat andere, met reden in het vleesch
veronderstelde exemplaren van dezelfde generatie nog leven, onvoorwaardelijk
goed te keuren? Slechts voorwaardelijke goedkeuring schijnt mij hier practisch
en hygiënisch volkomen verantwoord.

Ik zal Hoefnagel\'s voorbeeld, om anderen sprekend (schrijvend) in te voeren,
en aldus den bijval, dien mijn opvatting bij anderen ondervond te vermelden, niet
volgen. Ik polemiseer liever zelf.

Over Hoefnagel\'s opmerking met betrekking tot de wijze van invriezing te
Amsterdam en de verdere behandeling van het vleesch. welke opmerking overigens
niets met ons onderwerp te maken heeft, meld ik alleen, dat niet ik de terugkomst
van het vleesch te Utrecht verlang, maar dat de Amsterdamsche Keuringsdienst
bezwaren heeft het te stempelen en het te behouden. Overigens betwijfel ik of de
prijs, die voor dit vleesch te Amsterdam te maken zou zijn, niet grooter nadeel zou
opleveren, dan het bedrag der transportkosten bij de terugreis, waarop trouwens
altijd tegelijk bevroren buitenlandseh vleesch wordt medegebracht.

Met voldoening constateer ik intusschen uit het slot van Hof.fnaoel\'s mede-
deeling, dat hij zich bij herkeuring van eene beslissing zal onthouden als niet meer
kan worden aangetoond dat de blaasworm bij de eerste keuring leefde. Dat is toch
wel een beetje anders dan hij op den laatsten regel van zijn stuk op blz. 1362 neer-
schreef. Maar daarnaast doel wel merkwaardig aan zijne verklaring, ,,dat hij tot
goedkeuring zal aanraden als hij twijfelt (ik cursiveer, v. D. S.) of wel een ernstig
onderzoek heefl plaats gevonden." Die twijfel is bij hem dus identiek met de zeker-
heid dat de gevonden parasiet niet heeft geleefd.

De ondergeteekende verzoekt den leden van de Algemeene afdeeling,
in Nederland wonende, ter hesparing van onkosten, hun contributie
over 1933, groot j 24.— vóór 1 Maart a.s. te willen storten op post-
giro No. 1025 van de Twentsche Bank te Nijmegen (het banknummer
van de Maatschappij is M. 142).

Na i Maart zal over de niet gegireerde contributies per kwitantie
worden beschikt. De contributie voor de buiten Nederland wonende
leden der Algemeene afdeeling bedraagt / 20.—.

Den leden van de Afd. Utrecht wordt verzocht hun contributie over 1933 a ƒ 25.-
vóór- [ Maart a.s. te storten of te doen overschrijven op de postrekening van den
ondergeteekende, nr. 26338. Na dien datum wordt over de niet betaalde
contributies per post beschikt.

Na opening door den Voorzitter en lezing der notulen van de vorige vergadering
kwamen de volgende verzonden brieven ter sprake :

a. een schrijven aan den Centralen Raad over de kwestie, of het noemen van
een tarief in een advertentie door een practicus geoorloofd zou zijn. In het daarop
van den C. K. gekregen antwoord werd medegedeeld, „dat het noemen van een
tarief in een advertentie niet door de dierenartsen individueel mag geschieden,
echter alleen vanwege de Mij. voor Diergeneeskunde, eventueel hare afdeelingen,
mag plaats vinden".

b. een schrijven aan den secretaris van de commissie voor postuniversitair onder-
wijs, dat wegens onvoldoende deelneming, door de afd. geen cursus over tubercu-
lose zal worden gehouden.

Ter goedkeuring waren verder aan het Hoofd-Bestuur opgestuurd liet door de
afdeeling aangenomen nieuwe reglement en de 2 bindende besluiten betreffende de
bestrijding der tuberculose. De uitslag van het gehouden referendum over deze
bindende besluiten was. dat 34 geldige stemmen waren uitgebracht. Hiervan waren
32 vóór en 2 tegen besluit A, 31 vóór en 3 tegen besluit B.

Na ballotage van 2 nieuwe leden, de Heeren Anderson en Schoenmaker, bracht
de afgevaardigde naar de Alg. vergadering verslag uit. In korte trekken werd hel
geheele verloop van de algemeene vergadering medegedeeld.

ïn de bestuursvacaturen, verkiezing van een ondervoorzitter en van een penning-
meester, werden respectievelijk benoemd de Heeren Karsemeijer en Leopold.

Vervolgens hield Prof. Klarenbeek een zeer interessante voordracht oVer de
,,Belangrijkste pelsdierziekten in ons tand", meer speciaal bij zilvervossen waargenomen.
Achtereenvolgens behandelde Z.H.G. parasitaire ziekten, als darmwormen (asca-
riden, uncinaria), coccidiën. longwormen en ectoparasieten (sarcoptes. luizen,
oormijt) en werden bij deze infecties het klinisch verloop en de therapie besproken.

Daarna noemde spreker enkele opfokzieklen. waarmede de pelsdierfokkers steeds
te kampen hebben en werden eenige infecticuze ziekten behandeld. Nadat de voor-
zitter spreker den dank der vergadering had overgebracht, werden door verschil-
lende leden vragen gesteld.

Als vrije mededeeling vertelde collega Karsemeijer hoe hij juist eenige dagen
geleden in de gemeente ter Aar kennis heeft kunnen maken met de zoo beruchte
ziekte van Aujezk\'y. Van een tweetal patiënten vertelde hij het beloop der ziekte.
In aansluiting aan deze mededeeling ontspon zich een levendige discussie. Ruim
5 uur volgde sluiting van de vergadering.

Aan Dr. K. Büchli, is, met ingang van 1 Januari 1933, op
verzoek, eervol ontslag verleend als Bacterioloog aan de Rijks-
seruminrichting.

Wij wenschen dezen verdienstelijken ijverigen werker nog vele
gelukkige jaren toe.

Dr. Büchi.i was, vóór zijn benoeming aan de Rijksseruminrichting,
jaren lang praktiseerend dierenarts; hij had dus de beste leerschool
doorloopen die er bestaat, en was daardoor en mede door zijn
kundigheden en zijn prettigen omgang, uitermate geschikt voor de
betrekking die hij tot nu toe vervuld heeft.

Wij vernemen dat Büchi.i ook verder de wetenschap zal dienen ;
ook blijft hij verbonden aan ons tijdschrift, waarvan hij reeds jaren
een zeer gewaardeerd medewerker is.

De ,,winsten" op de exploitatie der gemeentelijke openbare slacht-
huizen in 1931.

Bijna gelijktijdig verscheen zoowel in de „Vee- en Vleeschhandel." als in het
R.K. Slagersvakblad een beschouwing over de in 1931 door de verschillende ge-

mëéntelijke openbare slachthuizen gemaakte winsten op de exploitatie. Het eerst-
genoemd blad heeli van een r8-tal der bekendste abattoirs het percentage uitge-
rekend, dal de winst vormt van het kapitaal, dat op 31 Dec. 1931 in de inrichting
was gestoken. Het blijkt, dal dit percentage voor de verschillende slachthuizen nog
al uiteen loopt. Bovenaan slaai Rotterdam met een percentage van 40.79 ; daarna
volgen o. a. Haarlem met 29.64: Roermond met 28.11 %, Utrecht met 25.29 ^ü„,
Nijmegen met 22.87 % ; den Haag met 14.43 %> Arnhem met 12.21 % ; Doetin-
chem met 9.66 % ; Amsterdam met 9.21 % ; Enschede met 9.34 % ; Heerlen met
8.48 %: Waalwijk met 7.24 %, enz. om eenige der grootste percentages te noemen.

Als men deze cijfers beschouwt mag men het geen wonder noemen, dal er in
de kringen van verschillende slagersorganisaties stemmen opgaan om een actie
Ie gaan voeren tegen het ongemotiveerd opvoeren van deze winsten. M. i. is dit
zeer terecht.

Het behartigen van de volksgezondheid brengt kosten met zich mede. l)at men
deze kosten tracht te dekken door het heffen van slachtrechten en keurloonen is
zeer natuurlijk : maar dil geeft de gemeente nog niet het recht om deze rechten,
enz. zoo hóóg op te voeren, dat er van een „matige winst", zooals bedoeld wordt
in art. 287 van de Gemeentewet, bitter weinig overblijft. Hel behartigen van de
volksgezondheid moet hoofddoel blijven van de inrichting : daarvoor moet de ge-
meenschap zich desnoods offers getroosten. Het getuigt s an een gezonde opvatting
als men wil bereiken, dat bij elk bedrijf de inkomsten de uitgaven dekken. Een klein
surplus is desnoods ook nog te motiveeren. in verband met het zeer wisselend karakter
van de inkomsten, doch daarbij moet het dan ook blijven.

Nu bijna alle gemeenten te kampen hebben met zeer groote financieele moeilijk-
heden en het sluitend maken v an de gemeentebegrooting steeds lastiger wordl is het
zeer begrijpelijk, dat de diverse abattoirwinsten met groote blijdschap worden ont-
vangen, doch dil verandert m. i. niets aan het principe, dat het maken van winst
is af te keuren. De omstandigheden zijn thans dan ook allerminst gunstig dat de
slagers- en grossiersbonden succes zullen oogsten bij hun pogingen voor lagere
abattoir-tarieven. Dil is te betreuren, daar zoodoende ook de tegenstand tegen de
uitvoering van de vleeschkeuringswet zal blijven bestaan; de coöperatieve slacht-
huizen hebben hieraan grootendeels hun ontstaan te danken.

Naar de N. R. Ct. mededeelt zal 12 Januari de destructor van het destructor-
district Purmerend, op het terrein in den Overveenschen polder, officieel worden
geopend. Het initiatief tol de slichling van dezen destructor is genomen door de
commissie van toezicht op den vleeschkeuringsdiensl Edatn.

Volgens een krantenbericht (D. S. Z. 1932, pg. 213) is door de Engelsche Low
Tcmperature Research Station te Cambridge een nieuwe methode uilgevonden
om de houdbaarheid van gekoeld vleesch aanzienlijk te verhoogen. Zooals bekend,
is rundvleesch ongeveer 5 weken houdbaar als het op 1/2° C. wordt bewaard. Bij
een lagere koeltemperatuur krijgt het vleesch meer het karakter van bevroren
vleesch, mei al de nadeelen op weefselstructuur en kwaliteit.

I5ij deze nieuwe methode wordt het vleesch bewaard in een atmosfeer van CO,
gas. Dit werkt belemmerend op de ontwikkeling van schimmels en bacteriën, zonder
dat de kwaliteit wordt beinvloed.

Met deze methode, waarbij de houdbaarheid dubbel zoo lang wordl. zouden
reeds in de praktijk gunstige resultaten zijn verkregen.

De uitgaven, die het publiek in het algemeen doet voor het vleeschverbruik zijn.
volgens de onderzoekingen van hel „Instituut voor Konjunctuuronderzoek" (Deut-
sche Schlachthof-Zeitung, 1932, pg. 219) in hun schommelingen in hooge mate

afhankelijk van het inkomen van de bevolking. Het arbeidsloon en de uitgaven voor
vleesch staan op de v olgende wijze met elkaar in verband :

De. onlangs door mij in dit Tijdschrift beschreven kopervergiftiging bij schapen
heeft de aandacht getrokken van den Phytopathologischen Dienst te Wageningen, die
onze medewerking ingeroepen heeft voor een nader experimenteel onderzoek in
hel a.s. voorjaar. Genoemde dienst zou hét zeer op prijs stellen te vernemen of in
ons land door dc praktiseerende dierenartsen gevallen van vergiftiging door Bor-
deauxsche pap (kopersulfaat dus) zijn waargenomen.

Mag ik de collega\'s dooi dezen vriendelijk verzoeken mij hieromtrent in te
lichten, liefst zoo uitvoerig mogelijk? Beijers.

Het bestuur van de Nederlandsche Maatschappij ter Bevordering der Pharmacie
(die 97 % van de Nederlandsche apothekers vertegenwoordigt) heeft aan de Ko-
ningin een\'adres gezonden met v erzoek, het Werktijdenbesluit voor het hulpperso-
neel in de apotheken, dat op i Februari a.s. in werking moet treden, niet in te voe-
ren. Het bestuur wijst er op dat éeii uniforme regeling voor het geheele land nooit
bruikbaar kan zijn, en op vele plaatsen onuitvoerbaar is. Het Besluit zal een bron
zijn van veel onvruchtbaar administratief werk met kosten voor den staat, onkosten
en beslommeringen voor den apotheker, en is onnoodig, daar er algemeen in Neder-
land reeds een regeling bestaat die goed is en bovendien op alle plaatsen goedgekeurd
moet worden door den Inspecteur der Volksgezondheid. Vr.

Verslag over de werkzaamheden van het „melkcontrolestation Utrecht" over
het jaar 1931. [Door S. StuurmanJ. Utrecht. 1932. Gr. 8°. 19 biz.

L. A. van Rooijen, Die verhouding tussen uiterlikc liggaamlike kenmerke en
jaarlikse eierproduksie. Met medew. van T. B. Cross en H. R. Knowles. Pretoria,
Die Staatsdrukker, 1932. 8°. 32 biz.

F. J. j. Buytendijk. De psychologie Van den hond. Amsterdam, N.V. Uitg. Mij.
,,Kosmos", 1932. 8^Ü. M. 60 fot. en teeken.

R. von Ostertag, El contralor sanitario de los tambos. practicado por el medico
veterinario. Buenos Aires, J. Perrotti, 1932. 8°. 14 p.

G. Chiaruci. Trattato di embriologia con part, riguardo alia storia dello sviluppo
dei mammiferi e dell\'uomo. P. 2. Milano, Soc. edit, libr., 1932. 8°. VIII 509
p. c. 298 fig. Lire 60.-

A. Pleinpoux, Manuel de législation sanitaire vétérinaire. Paris, Sirey, 1932.
12⁰. 528 p. fr. 26.—

J. G. Marchal, Variation et mutation en bactériologie. Paris, Le François, 1932.
8°. 307 p. av. .2 pl. col. fr. 50.—

J. Marc:£ et J. Lahaye, Génétique animale. Biométrie. Zootechnie générale.
Biologie et eugénique. Gembloux,. J. Duculot, 1932. 8°. VIII 354 p. av. 47 fig.

M. F. Me Taggart, The horse and his schooling. London, Methuen, 1932.
Kl. 8°. XII 98 p. w. 63 ill. Sh. 7.6

Our friend the Irish setter. F.d. bv R. Johns. London, Methuen, 1932. 8 . VII
85 p. \' Sh. 2.6

W. Orr and F. Fräser Darling, The physiological and genetical aspects of
sterility in domesticated animals. Edinburgh, Oliver and Boyd, 1932. 8°. 80 p.

H. Leeney, Home doctoring of animals. London, Macdonald and Martin, 1932.
8°. 352 p. w. too ill. Sh. 15.—

M. St. L. Simon. Diagrams and sketches of some insect vectors and other arthro-
poda injurious to man or beast. London, Garret and Campbell. 1932. Sh. 3.

F. H. A. Marshall and E. T. Halnan, Physiology of farm animals. London.
Cam bridge University Press, 1932. Kl. 8°. W. 118 fig. Sh. 15.

J. M. Watt and M. G. Breyer-Brandwyk, The medicinal and poisonous plants
of Southern Africa. Edinburgh, E. and S. Livingstone, 1932. Sh. 25.

G. Langton Hewer, Recent advances in anaesthesia and analgesia. London, J.
and A. Churchill, 1932. Sh. 12.6

F. Alverdes, The psychology of animals. London, K. Paul, 1932. Kl. 8°. VIII
156 p. • Sh. 9.

R. Johns, Our friend the Scottish Terrier. London, Methuen, 1932. 8°. VII
99 p. Sh. 2.6

R. Johns, Let\'s talk of dogs. Cheap ed. London, Methuen, 1932. 8\' . IX -f 180
p. w. 12 ill. Sh. 2.6

A. J. Sewell. The dog\'s medical dictionary. Rev. by F. W. Cousens. London,
Routledge, 1932. 8°. XII 324 p. Sh. 7.6

Partridge disease and its causes. Ed. by M. Portal and W. E. Collinge. London,
Country Life, 1932. 4⁰. X 95 p. w. ill. Sh. 12.6

F.. A. Duddy and D. A. Revzan, The distribution of livestock from the Chicago
market, 1924—29. Chicago, Univ. of Chicago Press, 1932. 8°. 114 p. w. maps and
diagr. $ 1 ■—

Farmer and Stock-Breeder year bonk and Live Stock Journal annua! 1933. London, Macdo-
nald and Martin, 1932. Sh. 2.6
Vitamin content of Australian, New Zealand and English butters. London, H. M.
Stationery Office, 1932. Sh. 1.
Medical research council. Spec. rep. ser. nr. 175.

T. W. Hogarth, The coloured and colour breeding. Galashiels, A. Walker and
Son, 1932. 8°. 54 p. w. 36 fig. Sh. —

Humane slaughter of bovine animals, London, H. M. Stationery Office, 1932.
House of Commons Bills, nr. 24.

Report of the Director of the Institute of animal pathology. Second report. 1931.
Cambridge, W. HeHer and Sons. [1932]. 8 . 222 p. w. fig., pi. and diagr. Sh. 10.-
Un\'iversity of Cambridge.

S. G. Goi.dschmidt, An eye for a horse. A guide to buying and judging. London.
Constable and Co., 1932. kl. 8 . W. ill. and phot. Sh. 10.-

C. R. A. Martin, Practical food inspection. Vol. 1. London, H. K. Lewis, 1932.
Kl. 8°. VIII 312 p. w. 138 ill. Sh. 15.

Producing farm livestock. By A. K. Gf.tman and C. E. Loon. New-York, Wiley,
1932. Kl. 8°. 439 p. w. ill. § 2.50

W. J. Nolan, Breeding the honeybee under controlled conditions. Washington.
Government Printing Office, 1932. 8°. 49 p. w. ill.
U.S. Dept. of Agriculture. Techn. Bull. nr. 326.

E. S. Ricios, The geological history and evolution of the horse. Chicago, Field
Mus., 1932. 8°. 54 p. w. ill. and diagr.
Geology leaflet. Nr. 13.

C. Sternberg, Lehrbuch der allgemeinen Pathologie und der pathologischen
Anatomie. Begr. von H. Ribbert. 2te Aufl. Berlin. F. C. \\\\. Vogel, 1933. 4 . XV
650 S. m. 75g Abb. M. 39.80

S. Edlbacher, Kurzgefasstes Lehrbuch der physiologischen Chemie. 2te Aufl.
Berlin, W. de Gruyter und Co., 1932. Gr. 8". VIII 252 S. M. 11.—

Veröffentlichungen aus den Jahresveterinärberichten der beamteten Tierärzte
Preussens für die Jahre l<)2<) und 1930. Jg. 21, Tl. 1. Zusammengest, von J. Wie-
mann. Berlin, R. Schoetz, 1932. 4 . 172 S. m. 9 Abb., 6 Taf. u. 2 Ktn. M. 9.

Bericht über die Tätigkeit des Bakteriologischen Instituts der Landwirtschafts-
kammer für die Provinz Sachsen zu Halle a. S., 193t. Halle, W. Kersten, 1932.
8°. 67 S.

C. Grüneberg, Der juristische Ratgeber für das Fleischergewerbe. Berlin, Verlag
der Allg. Fleischer-Zeitung, 1932. 8°. 240 S. M. 3.—-

Echinokokken-Merkblatt. Aus dem Reichsgesundheitsamt 1932. Berlin, J. Springer,
1932.

W. Koch, Ueber Wachstums- und Altersveränderungen am Skeletl des Wisents.
München. 1932. Gr. 8°. M. 44 Fig. im Text, 24 Abb. auf 3 Taf. und 23 Tab.
Habilitationsschrift München.

Abhandlungen der math.-naturw. Abteilung der Bayer. Akademie der Wissen-
schaften. Suppl. Bd. 15.

Arcularius, Form und Fettlcistung des Schweines. Berlin, Preuss. Ministerium f.
Landwirtschaft, 1932. 38 Bilder. Bildband Nr. 50.

Taschenkalender für Fleischbeschauer und Trichinenschauer für 1933. Jg. 6. Von
P. Heine. Hannover, M. und H. Schaper, 1932. Kl. 8 192 S. M. 3.—

Zeitgemässe Fragen aus der Milchwirtschaft. Eine Sammlung der anlässlich der
milchwirtschaftlichen Tagung in Weihenstephan 1932 gehaltenen Vorträge. Kemp-
ton, Verlag Kurz, 1932. Gr. 8 . 109 S. M. 5.-

B. Lichtenberger, Lehrbuch der milchwirtschaftlichen Maschinenkunde. Hil-
desheim. Molkerei-Zeitung, 1932. 8°. 369 S. m. 185 Abb. und 31 Taf. M. 6.50

Molkerei-Kalender. Bearb. und hrsg. von der Schriftleitung der Molkerei-Zeitung.
Ig. 40. 1933. Hildesheim, Molkerei-Zeitung. 1932. Kl. 8°. 120 4- 160 S. m. 1 Kte.

Milchkontroll-Kalender. Bearb. und hrsg. von R. E. Bashny. Jg. 5, 1933. Hildes-
heim, Molkerei-Zeitung, 1932. Kl. 8°. 288 S. 111. Abb. u. 1 Kte. M. 2.-

Gatf.rmann\'s Landwirtschaftlicher Schreib- und Taschenkalendcr für Tier-
züchter. Hrsg. von W. Gatfrmann. Jg. 12. 1933. Hannover, M. und H. Schaper.
1932. M. 2.60

W. R. Poppe. Ueber die Einwirkung der Kastration auf das Knochensystem des
Kaninchens. Berlin. P. Parey, 1932. Gr. 8 . 125 S. .VI. 2.—

G. Frölich und H. Lüthge, Fütterungsversuche mit getrockneten und frischen
Zuckerrüben im Vergleich zu Trockenschnitzeln und Futterrüben an Milchkühen.
Berlin, P. Parey, 1932. Gr. 8°. 7 S.
Kühn-Archiv. Bd. 34, H. 4.

E. Tänzer, Haar- und Fellkunde. Leipzig. 1932. 8 . 225 S. m. 25 Abb.
YV. Kerscihagl und O. Stockmayer, Wildseuchenbekämpfung und Wildhege.
Wien, Jagdschutz-Verein f. Niederösterreich und Wien, 1932. 8°. 45 S. 111. 23 Abb.

Stutbuch des Preussischen Hauptgestüts Trakehnen. Zum 2oojährl. Jubiläum
hrsg. von Gatermann und Ehi frt. Bd. 5. Hannover. M. und H. Schaper, 1932.

Der kleine Schafhalter. Hrsg. vom Preussischen Ministerium f. Landwirtschaft
u.s.w. Berlin. P. Parey, 1932. 8 . M. 20 Abb. M. 1.—

M. Klimmer, Milchkunde mit bes. Berücksichtigung der Milchhygiene und
der hygienischen Milchkontrolle. 2te Aufl. Berlin, R. Schoetz, 1932. 8°. M. 42
Abb. im Text und 3 färb. Taf. M. 12.-

Nahrungsmilteltechnik Berlin. Verlag des V. 1). 1.. 1932. 8 . 35 S. m. Abb. u. Tab.
Sonderheft der ..Zeitschrift des Vereins Deutscher Ingenieure". Bd. 75. H. 37.
W. Guttmann, Medizinische Terminologie. Ableitung und Erklärung der ge-
bräuchlichsten Fachausdrücke aller Zweige der Medizin und ihrer Hilfswissen-
schaften. 25ste u. 26ste Aufl. Von YV. Mari.e. Wien, Urban und Schwarzenberg.
1932. 4 . VI S. u. 1243 Sp. 111. 600 Abb. M. 20.

Milchwirtschaftliches Taschenbuch. Begr. von B. Martiny. Hrsg. von W. Altrock.
Jg. 56, 1933. Berlin, P. Parey, 1933. Kl. 8°. 96 Bl., 97 u. 26 S. M. 2.20

G. Kronacher, Zwillingsforschung beim Rind. Berlin, P. Parey, 1932. 4⁰. 90 S.
111. 129 Abb. u. 3 Taf. M. 10.-

GanOUET, Contribution à l\'étude et au traitement des coliques équines. Hvp-
nose-hypnotiques. Thèse de Toulouse. 1932.

Cousi, La Cysticercose bovine en Tunisie. Application à l\'inspection des viandes.
Thèse de Toulouse. 1932.

H. Fabian, Untersuchungen über die Ursachen der Dilatation des Schlundes bes.
beim Hund. Inaug.-Diss. Glessen. 1932.

Y\\\'. Geitnf.r, Das perforierende Brennen im Bereich des Kniegelenkes beim
Hunde. Inaug.-Diss. Giessen. 1932.

R. Bayer, Ueber den Einfluss einiger Abführmittel auf die Milchsekretion (Milch-
menge und Milchbcschaffenheit) sowie zur Frage ihres Uebergangs in die Milch.
Inaug.-Diss. München. 1932.

A. Härdlein, Vergleichende Untersuchungen über die körperliche Entwick-
lung von Jungrindern des Allgäuer Schlages und des Höhenfleckviehes. Inaug.-
Diss. München. 1932.

K. König, Untersuchungen über das Vorkommen von Rauschbrandbazillcn im
Fleisch geschlachteter Rinder. Inaug.-Diss. München. 1932.

R. Martin, Therapeutische Versuche mit dem Anthelminticum ,,Cavasept."
Inaug.-Diss. München. 1932. du Buy.

Mijn inleiding zal meer speciaal betreffen de melkvoorziening van
de grootere steden in (westelijk) Nederland, en ik vraag U wel om
verontschuldiging dat ik daarbij beginnen zal met over mijzelf te
spreken.

Ik ben n.1. geboren in een huis, dat, blijkens een inscriptie dateerde
uit de 17e eeuw; het stond te Deventer en droeg tot opschrift: „In
den Melkboer".....Nomen est omen !

Dit huis nu, dat zelfs na volledige verbouwing nog steeds een ge-
beeldhouwden melkboer in zijn gevel draagt, was midden in de oude
stad gelegen en blijkbaar — dit bleek uit allerlei in de bouworde van
het achterhuis — had daarin in vroegere eeuwen een veehouder (het
moet er één met een respectabel aantal koeien geweest zijn) zijn bedrijf
uitgeoefend, n.1. dat van veehouder-melkboer. Hij was dan nog een echte
melkboer, n.1. één die de zelf geproduceerde melk ook zelf distribueerde
aan de burgerij. En ongetwijfeld was hij in zijn tijd niet de eenige
in zijn soort ; althans herinner ik mij nog dat omstreeks 1900 in Deven-
ter tal van echte melkboeren in de oude stadsdeelen gevestigd waren,
die \'s winters in de stad hun melkvee stalden, dat \'s zomers op de
gemeen teweide verbleef.

Dit is ook in grootere steden vroeger de algemeene bedrijfsvorm
geweest ; de melkboer was een stadshoer (schillenboer soms) en tevens
melkdistribuant. In den loop der tijden zijn deze nuttige, doch altijd
eenigszins faecaal georiënteerde, bedrijven meer en meer naar de
periferie, uit de stad gebannen. Doch den melkveehouder-melkboer kan
men nog in de directe omgeving van iedere stad aantreffen.

Bij het grooter worden der steden ontstond de noodzakelijkheid van
grooteren aanvoer van melk, omdat de productie cler stadshoeren en
bij de stad wonende randboeren, niet meer voldoende was, en een
nieuw „vak" ontstond, dat tot taak had de melk van den dikwijls vrij
ver afwonenden producent (den boer) tot den consument te brengen :
de melkslijter (eigenlijk ten onrechte „melkboer" genoemd) deed zijn
intrede in de samenleving, en reeds bij zijn wieg schijnen keurmeesters
gestaan te hebben, want reeds in 1858 (aldus blijkt uit historische
bronnen) kwam het te Amsterdam nogal eens voor, dat een melk-
slijter, bij nadering van een z.g. „keurder", zijn melk in de gracht
uitstortte, waarbij hij waarschijnlijk oordeelde dat wat deels aan de
gracht ontnomen was er gevoegelijk weder in terug kon keeren.

Voordracht, gehouden op de 79e Algemeene Vergadering te Utrecht, van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, op 8 October 1932.

Ook Justus van Maurik vermeldt in een zijner schetsen denAmster-
damschen slijter en laat hem zeer typeerend door een keurmeester
introduceeren, die van hem getuigt : „dit is nog de echte onvervalschte
melkboer die met God en met eere rijk wordt door kostelijk duinwater
en slechte karnemelk."

Tusschen producent en consument schoof zich dus in de steden de
melkslijter, de distribuant, doch steeds bleven ook de aloude melkboer-
veehouders nog ten deele bestaan : ja, zelfs zien wij in de laatste jaren
dit instituut zich bedenkelijk uitbreiden, aangelokt door de vrij ruime
distributie-winst.

Het zou eigenlijk zeer logisch zijn geweest, indien in den tijd (toen
de steden snel groeiden) de veehouders de distributie der melk in
handen hadden gehouden (of hadden hernomen) door zich te vereeni-
gen en voor gezamenlijke kosten het vak uit te oefenen. En het is bijna
verwonderlijk, dat de zaak zich in deze richting niet meer algemeen
ontwikkeld heeft in het laatst der vorige eeuw. Toen toch hing de
coöperatieve-gedachte als \'t ware in de lucht en de talrijke zuivel-
coöperaties, in dien tijd gesticht, mogen dit bewijzen (zij hebben een
evidente beteekenis gehad - en hebben dat nog — voor de ontwikke-
ling van ons zuivelwezen, onze veeteelt en voor de bestrijding van
besmettelijke veeziekten).

Doch vermoedelijk hebben de toenmalige randboeren der steden
(en nog minder de verderafwonenden) niet begrepen dat, wat hier
vrijwillig werd prijs gegeven (althans niet werd begeerd), later vurig
gewenscht zou worden, n.1. groote medezeggingsschap in, zoo niet het
monopolie van de distributie van melk in de groote stad. En nu thans
het besef ontwaakt dat hier een bron van inkomsten, aansluitend aan
de producenten-winst, te gemakkelijk werd prijsgegeven, vindt de vee-
houder een geordend distribuantenfront tegenover zich, en slechts door
strijd kan hij zich dan misschien, indien hij overwinnaar wordt in een
z.g. melkoorlog, een gedeelte van de positie verschaffen, welke 58 jaren
geleden zonder eenigen strijd, door zich coöperatief te organiseeren,
te bezetten ware geweest.

De stad Arnhem biedt ons in haar melkvoorziening het beeld van
een machtige boerencoöperatie (Camiz) welke, na een hevigen strijd
tegen de distribuanten, de overwinning behaalde en daarna geduchte
kracht als distribuante ontplooide, zóó zelfs, dat de gemeente Arnhem
deze organisatie als het middelpunt is gaan zien van de mogelijkheid
om de melkvoorziening van de geheele stad te verbeteren, aangezien
± 65 % van de Arnhemsche drinkmelk door deze Camiz aangevoerd
wordt. De Camiz nu was bereid in zeer snel tempo de veestapels, de
melkwinning, dus de melk zelf te verbeteren, indien invoer van minder-
waardige melk door de Overheid voorkomen werd. Zij verlangde dus
geen monopolie, doch alléén gelijkwaardige concurrentie en een zeer
matig verhoogden verkoopprijs. In ruil voor deze positie bood de
Camiz aan :

2. vervulling van belangrijke hygiënische wenschen, zoowel wat de
melkwinning, de saneering van den veestapel, als de distributie betreft.

(De zaak is, wonderlijk genoeg, afgestuit op tegenstand uit Consu-
mentenkringen) .

Ik ben opzettelijk even afgedwaald naar het Arnhemsche voorbeeld,
omdat dit ons \'aantoont hoe betrekkelijk eenvoudig liet zou zijn ver-
betering in de melkvoorziening aan te brengen, indien de coöperatieve
veehouders de overhand zouden hebben ook bij de distributie. Had
zich destijds de coöperatieve boer van de melkdistributie in de steden
meester gemaakt, dan zouden allerlei hygiënische melkvraagstukken
thans dichter bij een oplossing liggen. (Zie naar Enschedé, Tilburg
en Arnhem).

De tusschenhandel in melk, waarvan de eenvoudige melkslijter
de stamvader is, vertoont verschillende bedrijfsvormen :

ie. zijn er dc slijters die op meer of minder primitieve wijze hun
bedrijf uitoefenen, vanuit hun eigen woon- of winkelhuis. Hun voor-
naamste en vrijwel eenige bemoeienis met de melk is de inkoop van
één of meer boeren en het rondbrengen.

2e. ontwikkelde zich het grootbedrijf, althans een bedrijfsvorm welke
op belangrijken omzet is ingericht en daarvoor beschikt over allerlei
technische hulpmiddelen : de melkinrichting.

In de goed geoutilleerde bedrijven van deze soort ondergaat de
melk tal van bewerkingen welke, mits verstandig en deskundig toege-
past, groote hygiënische voordeden medebrengen.

Vele dezer bedrijven hebben zich ontwikkeld tot een onmisbaren
factor in onze samenleving.

a. machinale reiniging (meest door centrifugale kracht) zoodat alle
vuildeeltjes uit de melk verwijderd worden. Wie echter de pathogeni-
teit van het beruchte centrifuge-slib kent (en vele dierenartsen zullen
die kennen) zal toegeven, dat de centrifugale reiniging de melk ook
bevrijdt van tal van pathogene kiemen, zooals tuberkel-bacillen e. a.
De reiniging houdt een flinke opruiming onder pathogene zoowel als
saprophytische kiemen ;

b. snelle verhitting, momenlpasleurisalie, meest bij 65° G. Dat is een
z.g. losse pasteurisatie, en ook deze bewerking maakt tal van lagere
organismen onschadelijk ;

c. volgt snelle koeling, teneinde bacteriëngroei zooveel mogelijk
tegen te gaan.

Zonder pasteurisatie en koeling zou het grootbedrijf niet gaande
zijn te houden, want in tegenstelling met den slijter, die de pas gewon-
nen ochtendmelk direct verkoopt, distribueert in \'t algemeen de melk-
inrichting de melk van den vorigen dag.

Wie wel eens een behoorlijke melkinrichting bezocht heeft, zal er-
varen hebben dat het artikel met groote zorg behandeld wordt ; hij
zal gezien hebben dat de hygiëne een duchtig woordje meespreekt en
de overtuiging gekregen hebben dat het hier toch feitelijk den beteren
en hoogeren bedrijfsvorm betreft. Tevens is het bedrijf veelzijdiger :
gepasteuriseerde flesschenmelk, room, slagroom, yoghurt, boter, pap
en karnemelk worden er bereid op een wijze, welke ?ian de bedrijfs-
inrichting hooge eischen stelt. Bovendien, en dit is zeer belangrijk,
gingen tal van melkinrichtingen, reeds vóór de inwerkingtreding van
het melkbesluit, er toe over een hygiënische controle van de ingekochte
melk in te stellen, welke controle in de meeste gevallen in de laatste
18 jaren aanmerkelijk uitgebreid werd, niet het minst daar, waar de
melkcontrólestations leiding gaven.

En deze contrólestations hebben, hoewel de één meer en de ander
minder, allen de neiging zich tot de plaats te richten waar de melk
gewonnen wordt : naar de boerderij.

Mag men dus de melkinrichting begroeten en prijzen als een nuttige
instelling, het gaat evenwel niet aan, om gelijk Prof. van Loghem doet,
van deze ,,melkfabrieken" alle heil te verwachten. Genoemde hoogleeraar
schreef n.1. in 1930 het volgende:

„De beteekenis van een veilige voorziening met melk (en melkproducten) stelt
„men zich het best voor oogen als men haar vergelijkt met een drinkwater-voor -
„ziening.

„Als men aan Rotterdam Maaswater te drinken wil geven, tracht men niet de
„talrijke bronnen van vervuiling op te heffen, doch men reinigt het onbetrouwbare
„vocht met behulp van centrale installaties, die technisch 100 % veiligheid geven.
„Dit kan de techniek ook ten opzichte van de melk bereiken !

„De stroom van Nederlandsche melk, afkomstig uit tienduizenden dubieuze
„bronnen, verdeelt zich dagelijks over de groepen van gebruikers.

,,Het doel der melkhygiëne kan niet zijn de bronnen te reinigen ; zij behoeft slechts de
„kleinere stroomen te leiden door installaties waaruit de melk, ontdaan van vuil
„en ziektekiemen, naar de gebruikers wordt gedistribueerd."

„Rauwe melk (en melkproducten) behooren te verdwijnen uit den kleinhandel
„en te worden vervangen door de producten van goed geoutilleerde melkfabrieken
„onder Overheidscontrole."

Prof. v. Loghem gaat hier veel te ver. Zelfs de waterleiding zoekt
bij voorkeur een zuivere en goede prise d\'eau en dit zal ook de melk-
hygiënist doen ten opzichte der melk.

De melkinrichting van Prof. v. Loghem zou ik willen qualificeeren
als hoogstens een verbeterings-gestieht voor melk.

Niet dââr ligt het zwaartepunt (hoe belangrijk onschadelijkmaking
van vuil en smetstoffen ook is), maar wél bij de verbetering van de hoe-
danigheid der melk op de boerderij.

Terugkeerende tot den tusschenhandel in melk, wil ik er nog op
wijzen dat de melkinrichtingen aanvankelijk vrij snel een goed deel
der melkdistributie veroverden. De slijter kon den strijd tegen den

hoogeren bedrijfsvorm moeilijk voeren en vandaar dat velen zich ver-
eenigden tot z.g. centrales, d. z. feitelijk slijters-coöperaties, waarbij
inkoop, verwerking en fabricatie van producten door de gemeenschap-
pelijke melkinrichting plaats hebben. In Utrecht b.v. is de verreweg
grootste melkinrichting gesticht door een coöperatie van ^ 100 slijters,
die zelfstandig niets inkoopen of verwerken, doch iedere slijter is zelf-
standig winkelier en straatverkooper gebleven.

Daar aldus de particuliere melkinrichting feitelijk overging tot de
oprichting der centrales, zou, waren niet remmende factoren aanwezig
geweest, de toestand in de groote steden zich aldus ontwikkeld hebben,
dat de zelfstandig inkoopende slijter verdween. Alle melkinkoop zou
alsdan in handen zijn gekomen van particuliere melkinrichtingen en
centrales : de geconcentreerde inkoop zou er dan geweest zijn.

ie. in de voorkeur van een deel van hel publiek voor slijtersmelk,
die z.g. versch van de koe komt ;

Het is dit grossierswezen dat een nadere bespreking verdient aan-
gezien het de melkvoorziening der centra tot een brandend vraagstuk
maakt.

Nederland is een melkproduceerend land met een groot melkover-
schot. Slechts \'/s deel wordt opgedronken (drinkmelk — consumptiemelk),
de rest dient tot grondstof dn\' zuivelbereiding (zuivelmelk — industrie-
melk).

Algemeen spreekt men van deze industriemelk en consumptiemelk
alsof het 2 verschillende soorten melk waren. Inderdaad is er feitelijk
alléén prijsverschil, en het Nederlandsch Melkbesluit spreekt dan ook
terecht van melk (tout simple) om de eenvoudige reden dat het K. B.
dezelfde eischen stelt voor alle melk, welke de boerderij verlaat. Boven-
dien moet dikwijls de zuivelmelk het tekort aan z.g. drinkmelk aan-
vullen. (Ik zal verder van zuivel- en drinkmelk spreken).

De grondprijs van de Nederlandsche zuivelmelk wordt bepaald op
de internationale markt door de factoren vraag en aanbod van zuivel-
producten.

Uit den kaas- of boterprijs kan men direct de zuivelwaarde (d. i.
de grondprijs) van 1 K.G. melk berekenen, waarbij dan ook het vet-
gehalte en de droge stof van invloed kunnen zijn.

Ondtr drinkmelk is men langzamerhand gaan verstaan de randmelk
van de stad. Het is vanzelfsprekend dat deze melk in de ie plaats dient
voor den stedelijken consument.

Door de behoefte aan een ongeveer gelijk quantum melk gedurende
winter en zomer ontwikkelde zich om de groote centra een stand van

z.g. zoet-boeren, (ook consumptiemelkers of taxmelkers) genoemd, wier
melk zomeren winter aan den melkhandel geleverd wordt en die moeten
zorgen \'s winters een quantum te leveren, zooveel mogelijk gelijk aan
de zomerhoeveelheid. Door een z.g. taxregeling (een bepaling dat in
den zomer op de betaling gekort wordt indien alsdan het verschil met
de winterleverantie te groot is) heeft de melkhandel deze boeren ge-
bracht tot een bedrijfsvorm die sterk afwijkt van die van den gewonen
weide-boer. Fokkerij beteekent weinig of niets ; aankoop van verscho-
of kalfkoeien is hoofdzaak. Het sterkst is deze toestand ontwikkeld
rondom Amsterdam.

Aangezien deze zoetboeren een duurdere bedrijfsvoering en meer
risico hebben dan de gewone plattelands-weide-boeren, werd het ge-
woonte dat de melkinkoopers steeds een hoogeren prijs betaalden voor
deze melk dan de zuivelwaarde. Deze hoogere prijs is te allen tijde
de prikkel geweest welke de melk naar de stad deed stroomen, en was
vooral noodig in een tijd, toen de stedelijke melkinkoopers geheel op de
randboeren waren aangewezen, deze beslist noodig hadden. Het was
de tijd vóór de auto\'s, de lijd van paardentractie.

Evenwel volgde steeds de drinkmelkprijs de up en downs van den
grondprijs (de zuivelmelk). De melkprijs die de consument betaalt,
wortelt dus in den zuivelprijs.

Toen de randboeren zich echter rondom den melkprijs gingen orga-
niseeren werd het prijsverschil tusschen zuivel- en drinkmelk vrij groot ;
steeds was er strijd tusschen de Bonden van Melkveehouders en de
inkoopers over den prijs.

En vanzelf kwam het nu, bij b.v. een verschil van i cent per liter
of meer, (mede door voordeeliger en sneller transport-mogelijkheid
met behulp van auto\'s) tot een bedrijfsvorm die, de randboeren voorbij
rijdende, de goedkoopere zuivel-melk ging koopen buiten den ring
dezer randboeren.

Dit is m. i. in beginsel de wordingsgeschiedenis der melkgrossierderij
en v^an de verwording der distributie.

Laat men goed begrijpen dat er dus een bedrijfsvorm is (van melk-
inkoopers), die steeds er op uit is zuivelmelk in de stad in te voeren (onder
het motto : melk = melk) ; laat men tevens goed begrijpen dat derge-
lijke grossiers veel minder vastzitten aan een bepaald inkoopgebied.
Zij koopen daar, waar de invloed van het centrum niet sterk voelbaar
is. Terwijl de slijter en de melkinrichting als regel een aantal vaste
boeren hebben, wisselt dit bij de meeste grossiers vrij sterk.

De goedkoop ingekochte melk onderbiedt de randmelk der stad en
wordt ook voor lageren prijs gedistribueerd. De distributie-winst der
slijters en inrichtingen (die tegen hoogeren prijs van de zoetboeren
moeten inkoopen) komt hierdoor in het gedrang, en zij verlangen dus
omgekeerd een lageren prijs af boerderij van de zoetboeren.

hygiënische maatregelen door te voeren in het belang van een goede melkwinning
zijn er het gevolg van. Een qualiteits-prerniebetaling wordt er bijna on-
mogelijk door.

Als het geschil hoog loopt, zijn melkoorlogen het gevolg, die dus
feitelijk een oorlog beteekenen tusschen 2 categorieën van boeren, n.1.
zuivelboeren en zoetboeren (dus tusschen twee soorten melk), terwijl de
consument meent, dat de strijd gaat tusschen melkslijter en zoetboeren.

De grossierderij heeft nog een ander gevolg gehad. Zij heeft den op-
inarsch van den beteren bedrijfsvorm (centrales en grootere bedrijven)
tot stilstand gebracht en daarentegen een toeneming gebracht van het
aantal allerkleinste melkzaakjes die, komt daaraan geen einde, ons
toestanden zullen brengen die men zou meenen dat onbestaanbaar zijn.

Vroeger speelde het vraagstuk der overmelk een rol, en verhinderde
dat iedereen maar melkslijter werd. Immers de overmelkverwerking
stelde tamelijke eischen aan het bedrijf en aan de kapitaalkracht van
de kleinere ondernemers.

Thans kan iedere kleinhandelaar van den grossier juist zooveel
inkoopen als hij noodig heeft.

Het zal bovendien de meeste mijner hoorders wellicht bekend zijn
dat in de groote steden niemand den melkhandel mag uitoefenen, die
daartoe niet een vergunning bezit. Deze vergunning is afhankelijk
van enkele eischen welke het melkbcsluit stelt en waarop de Keurings-
diensten nauwlettend toezien.

1. Een behoorlijk ingerichte localiteit, overeenkomstig het bepaalde
in art. 31 v. h. Melkbesluit ;

Door behoorlijke eischen aan de melkzaken te stellen meende de
Overheid de hygiëne bij de distributie veilig te stellen ; ongetwijfeld
hebben de artikelen tevens de bedoeling gehad al te kleine bedrijfjes
onmogelijk te maken, althans eerst in 1929 werd art. 32 toegevoegd
(winkelvoorschrift), toen art. 31 niet in staat bleek remmend te werken.

In de laatste jaren echter worden deze artikelen op grooten schaal
ontdoken en wel op de volgende wijze : zoodra iemand een melkzaakje
wil beginnen, zonder de beschikking te hebben over de voorgeschreven
localiteit en winkel, zoekt hij een grossier in melk, en velen daarvan
zijn genegen, mits zij den nieuwen handelaar van melk mogen voorzien,
hem z.g. als melkbezorger aan te nemen. De nieuwe distribuant beschikt
niet over een bewaarplaats van melk, noch winkel. Geen nood, de
grossier heeft deze wel, heeft vergunning, en is wel zoo vriendelijk
tegenover de Overheid te bevestigen dat de nieuwe handelaar bij hem
in dienst is. Men noemt dergelijke wetsontduikers algemeen naar
Utrechtsch voorbeeld ,,kostgangers" en het feit dat zij zelfs een naam
verwierven, demonstreert reeds de frequentie van dit euvel. (In A^m~
sterdam zijn „kostbazen" met meer dan 20 kostgangers).

het is mij voldoende gebleken dat, hoe gaarne de Overheid ook tegen
dit uitwas te velde zou trekken, zij thans nog vrijwel machteloos staat.
Toenemend kostgangerschap en toeneming van het aantal randboeren,
dat zelf weer op ouderwetsche wijze tot directe distributie overgaat,
bederven de noodzakelijke distributie-winstmarge welke de bona-fide
melkhandel noodig heeft om allerlei hygiënische maatregelen op de
winningsplaats te kunnen helpen financieeren.

Zij die meenen dat niet het geheele melkbedrijf in Overheidshanden
moet overgaan, zullen in de melkhandelaren een zeer belangrijke
groep zien, welke door medewerking zeer veel kan helpen tot stand
brengen, ook waar het de verbetering van de melkwinning op de
boerderij betreft. Hoe steviger deze handel gesitueerd is, hoe meer
het voorgaande het geval zal zijn. Nu zien wij de positie van den reëelen
melkhandel juist sterk verzwakken. Meer en meer ziet deze zich be-
concurreerd door nieuwe kleinhandelaren die zuivelmelk invoeren, en
tevens door boeren, die zelf gaan venten.

Controle door Overheid en anderen wordt er moeilijker door ;
nieuwe hygiënische opbouw en betaling naar qualiteit worden er vrij-
wel onmogelijk door. Dit eens uitvoerig naar voren te brengen leek
mij zeer noodig. —

Na deze beschrijving van den melkhandel zult U voor het meerendeel
zich op gemakkelijker terrein gevoelen, indien ik mij thans tot de
productieplaats van de melk wend, tot de boerderij.

,,In \'t algemeen is de greidboer in landbouwkundigen zin heel wat
beter bij dan de melkveehouder".

Allerlei omstandigheden hebben van den zoetboerderij een eenigs-
zins verworden bedrijf gemaakt, dat totaal vervreemd is van het oor-
spronkelijk fokbedrijf en dat de vreugde van het echte boerenbedrijf
niet kent. De echte zoetboer is veehandelaar-koemelker. Hij is het
die op het melkwinningsgebied van de groote centra zijn ongunstigen
stempel heeft gedrukt. Dieren, die elders om allerlei redenen gaarne
gespuid worden, vinden gretig aftrek bij deze boeren, mits zij een
plas melk geven. En aldus zijn de groote centra aantrekkingspunten
geworden voor

2e. dieren, lijdende aan uier-streptomycosis, mits de ziekte niet
gepaard gaat met duidelijk klinische symptomen ;

Bovendien heeft de groote stad op velen een ongunstigen invloed
uitgeoefend, wellicht versterkt door het vele scharrelen en kwanselen
op markten ; ik zal hierop niet verder ingaan, doch volsta met te con-
stateeren dat ook de aloude en geroemde zindelijkheid een veer moest
laten.

Speciaal rondom Amsterdam, doch evengoed om andere steden,
was de melkwinning door de genoemde oorzaken zoodanig in verval

geraakt, dat eenige tientallen jaren geleden van vele zijden de aan-
dacht op het volkomen gemis aan hygiënisch inzicht en -handelen ge-
vestigd werd.

Wie voor Amsterdam gegevens zoekt, raadplege van Gelder\'s ver-
dienstelijk artikel „de Melkvoorziening van Amsterdam", een jaar geleden
verschenen in het Landbouwkundig Tijdschrift van 1931.

Dat het, behalve bij de echte zoetboeren, echter ook bij de overige
veehouders nu nog lang niet heelemaal is wat het kon zijn met
de melkwinning, zullen de aanwezigen zeker wel beamen. Maar een
sterke kentering valt toch zeker op te merken, welke begonnen is zoodra
de Keuringsdiensten van Waren ingesteld werden. Men meerit wél eens
dat deze uitsluitend politioneel tegen vervalschers e. d. zouden op-
treden, doch, vooral na de afkondiging van het melkbesluit, hebben
de Keuringsdiensten krachtig geageerd tegen allerlei misstanden en
misbruiken die zoo rijkelijk vielen op te merken bij de melkerij. Dat
zij alléén te maken zouden hebben met de drinkmelk is een fout die
men reeds jaren moet tegenspreken. Evenwel is voor de hand liggend
dat de Overheidsdienst in de eerste plaats op de drinkmelk toeziet.
Doch ik heb voldoende ervaren dat ook de zuivelmelk niet aan toezicht
ontsnapt. Echter heeft men daarbij dankbaar gebruik gemaakt van
— en dikwijls gesteund op de verschillende verbeteringspogingen
die o. a. door zuivelfabrieken en organisaties werden aangewend. Het
is m. i. ten zeerste te betreuren, dat juist, nu deze Keuringsdiensten
er voor een deel toe overgingen zich van veterinaire adviseurs te vooi -
zien (een wensch dikwijls van onze zijde geuit), zij zich door het be-
faamde welter-rapport bedreigd zien.

Het melkbesluit moest bijna wel aanleiding zijn tot de tot stand-
koming van melkcontrölestations, instituten grootendeels gesticht en
gefinancieerd door den melkhandel, die voor zich zelf een intensieve
controle van\' de ingekochte melk noodzakelijk achtte. Doch b.v. in
Utrecht wenschten ook de veehouders meer voorlichting, daar waar
het de qualiteit van hun melk en de winning daarvan betreft. De
georganiseerde veehouders besturen daarom mede het Melkcontróle-
station Utrecht, dat zich voor alles ten doel stelt : verbetering van de
melkwinning op de boerderij. Ik beschouw dan ook het laboratorium
van een dergelijk station niet als de hoofdzaak. Onze taak is niet „Keu-
ringsdienst spelen" (al moeten wij veel melk onderzoeken); hoofdzaak
blijft voor mij het beïnvloeden van het hygiënisch inzicht van den
veehouder. Zindelijkheid en hygiëne zijn hierbij de tekst van de preek.

een goed humeur. Een arbeid waarbij men vooral onderwijzend en
propageerend moet optreden en bij voorkeur op de boerderij de boeren
moet leeren (door practische lessen) hoe zij moeten melken ën hoe
zij hun vee dienen te verplegen. In het laatste jaarverslag van het
M. C. S. U. zal men kunnen lezen hoe wij in den vorigen winter op

35 boerenbedrijven de boeren leerden hoe koeien geknipt en geborsteld,
en hoe de staarten opgebonden en schoongehouden dienen te worden.

Iedere demonstratie (welke soms bijna een halve dag duurde) gaf
aan ongeveer een 15-tal aanwezigen de gelegenheid het vertoonde in
de practijk te beoefenen. Er zijn nog tal van andere wijzen om de
producenten op te voeden, doch wie wil weten hoe wij zulks doen
sla daarvoor onze verslagen na.

Al gaat men aldus werkende langzaam vooruit, men komt op den
duur een heel eind, waarbij niet vergeten dient te worden dat het
melkbesluit met zijn voorschriften een sterken steun in den rug geeft,
vooral indien (zooals te Utrecht) de Keuringsdienst bereid is, daar
waar onwil in het spel is, in te grijpen.

Ook zonder extra betaling (of desnoods met behulp van een een-
voudig premie-stelsel dat goede melkwinning beloont met een kleine
toeslag en slechte melk met een aftrek) zal men veel kunnen bereiken,
met name :

5. verbetering van de watervoorziening;
gepaard aan meer inzicht in het hoe of waarom.

Het is mij gebleken dat, waar men deze factoren sterk kon beïnvloe-
den, zeer eenvoudige boerenbedrijven het konden brengen tot pro-
ductie van bacterie-arme melk.

Doch steeds zal men terecht de opmerking maken dat deze goed
gewonnen melk toch dikwijls afkomstig zal zijn van een veestapel die
vrij sterk behept is met allerlei ziekten, die de melk gevaarlijk of wal-
gelijk kunnen maken.

Eigenlijk ligt hier het meest essentieele van het vraagstuk, een deel
dat te meer om een oplossing vraagt omdat intensieve veeziektebestrij-
ding buiten de melkwinnings-gebieden, der centra (met name van de
tuberculose), import van zeer bedenkelijk vee juist in deze gebieden
bevordert.

Merkwaardig is het dat het eenige contrólestation dat over de mid-
delen beschikte om b.v. tuberculose-bestrijding door te voeren, en dit
m. i. ook voortreffelijk deed, (ik bedoel de Meca te Amsterdam) voor
dit streven absoluut geen waardeering ontmoette, v. Gelder toch,
onmachtig den stroom van reageerders te stuiten, trok krachtig te
velde tegen de open tuberculose en in enkele jaren verwees hij ^ 70
tuberculeuse melkkoeien uit Amsterdam\'s omgeving naar de slachtbank.

Indien wij nu in Brandt\'s „der Heutige Stand der Berliner Milch-
versorgung" lezen dat door de „Veterinär-Abteilung" te Berlijn, met
behulp van een staf van personeel, zegge twee tuberculeuze koeien
werden opgespoord in ruim 1 jaar (1925), dan valt duidelijk in het
oog dat de politiek te Amsterdam het blijkbaar noodig maakte v. Gel-

der\'s werk te negeeren. Zijn arbeid evenwel beteekènde eersterangs
hygiënisch werk en steekt gunstig af bij de pasteurisatie-manie, die
maar liever de veeziekten negeert omdat hitte steriliseerend werkt.

De tuberculose-bestrijding (uitgaande van de Meca) is gestaakt,
wegens het ontbreken van de noodzakelijke financiën, en omdat het
onmogelijk bleek de tuberculose-bestrijders in de betaling van de melk
tegemoet te komen met een extra premie.

Dit heeft oorspronkelijk in Amsterdam wel degelijk in dc bedoeling
gelegen ; Dr. Vos meende abusievelijk dat de bevolking bereid zou
zijn b.v. i cent extra te betalen voor melk van veestapels welke onder
nauwlettende veterinaire controle stonden.

Doch hij vergat dat het prijsverschil onmiddellijk zou veroorzaken
dat een deel van de bevolking zich verongelijkt zou gevoelen. Socialis-
tische tegenstand maakte prijsverschil onmogelijk. Daarmede was van
tevoren te bezien dat, daar het stimulans voor de boeren verviel, zij
weinig uithoudingsvermogen zouden hebben bij deze tuberculose-
bestrijding.

Ik ben van meening dat behoorlijke veeziektebestrijding, waarbij ik
vooral denk aan tuberculose, streptococcen-mastitis en abortus, in
de melkwinningsgebieden om de groote steden slechts zal kunnen tot
stand komen en in stand blijven indien hiervoor den veehouder een
behoorlijke vergoeding in zijn melkprijs wordt betaald.

Misschien zou men hier de opmerking willen maken dat toch enkele
voorschriften in het Melkbesluit den boer tot ziektebestrijding (met
name van tuberculose en mastitis) dwingen.

De veeziekten-paragraaf in het melkbesluit verbiedt n.1. de aflevering
van melk van vee dat lijdende is aan bepaalde ziekten, waarvan open
tuberculose en uierziekte wel de voornaamste zijn.

Speciaal de tuberculose-voorschriften van dit K. B. kan men gerust
een doode letter noemen, en het lijkt mij vrijwel onmogelijk dat hier veteri-
nair-politioneel toezicht veel zal uithalen.

Het zal mogelijk zijn een enkele maal eens een open tubcrculose-
geval op te sporen, maar zelfs indien dit gelukt zal het zeer moeilijk
zijn na te gaan of de melk van dergelijke dieren afgeleverd werd. In
die richting is weinig resultaat te verwachten.

Gemakkelijker, dank zij de beruchte en gemakkelijk aan te toonen
mastitis-streptococcen, zal het zijn politioneel tegen mastitis op te
treden. Gelukkig wordt door de Keuringsdiensten eigenlijk alléén
opgetreden tegen die veehouders, die melk afleveren welke of zelf
zichtbaar pathologisch is of afkomstig is van klinisch zieke uiers.

Samenwerking tusschen de Keuringsdiensten en de vrijwillige op-
sporingsdiensten kan wagonladingen walgelijke melk buiten de con-
sumptie houden.....maar de Streptococcen zelf er uit te houden is

buitengewoon moeilijk. En de vraag die Seelemann stelt in zijn mono-
grafie, n.1. : ,,Gibt es überhaupt Streptococcen-freie Bestände ?", zou
men op sommige dagen, als het Streptococcen regent, bijna overnemen.

Er wordt in Nederland een ware jacht gemaakt op deze bacterie ;
geen enkele veeziekte-diagnose wordt zoo dikwijls op grond van micro-
scopisch onderzoek met zekerheid gesteld ; geen enkele ziekte spot zoo
met een behandeling en is zoo grillig inconstant; maar ook geen enkele
ziekte veroorzaakt zooveel schade in de drinkmelk-gebieden als de
streptococcen -mastitis.

Gelijk bekend zijn er tal van smetstof-uitscheiders welke zich door
geen enkel klinisch symptoom verraden ; die volgens het boekje achter-
uit moesten gaan in productie maar .... het heelemaal niet doen ;
en zoo is de groote schade, welke deze ziekte veroorzaakt, voor een
deel te zoeken in het melkbesluit, dat dergelijke melk verbiedt. En dit
laatste m. i. zeer terecht !

Want men stelle zich zelf deze vraag, zittende voor een glas melk
dat streptococcen bevat (terwijl de koe klinisch gezond was) : zal
ik zelf deze melk drinken? Van Uw antwoord hierop zal afhangen
of gij het M. B. ten deze juist vindt of niet ! Ik zelf zeg ja !

Intensieve bestrijding van streptococcen-mastitis beteekent voor de
echte drinkmelkgebieden : opruiming van een geweldig aantal koeien
en nauwkeurig toezicht op de nieuw aangekochte dieren.

Deze bestrijding is veel kostbaarder dan die van tuberculose, en op
grond daarvan meen ik, indien het M. B. verlangt dat streptococcen-
vrije melk geleverd wordt, afkomstig van dieren tevens niet lijdende
aan enkele andere ziekten, dat, gezien de frequentie van tuberculose
en vooral van streptococcen-mastitis, dergelijke melk beter en anders
betaald zal moeten worden dan thans mogelijk is. —

Volgens Hans Weinert (Ursprung der Menschheit; bespreking van Hamel
„der Zoölog. Garten" 1932, 4-6) stamt de mens van de aap af. De vier Antropo-
morphen : Orang Oetan, Gorilla, Schimpansee en Mensch hadden dezelfde stam-
ouders. Van die hoofdstam werd in het mioceen-tijdperk de orang oetan afgesplitst ;
in de plioceenpcriode de gorilla en in de ijstijd de schimpansee, zoodat na die t ij cl
de vier soorten gescheiden voorkwamen.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
(Uit de Laboratoria der Rijksseruminrichting).

Hoewel het reeds jaren bekend is, dat besmettelijk verwerpen der
runderen in ons land veelvuldig voorkomt en in talrijke veebeslagen
aanzienlijke verliezen veroorzaakt, zijn cijfers hieromtrent nergens te
verkrijgen, uitgezonderd in de provincie Friesland.

Van de mate van verbreiding der ziekte wist men dan ook zeer
weinig en omtrent de besmetting der runderen, zonder verdere zicht-
bare verschijnselen, nog veel minder. Het eigenlijke aborteoren is nu
inderdaad voor den veehouder het meest in het oog springend, maar
lang niet alle infecties leiden tot verwerpen. Er komen zeer vele ge-
vallen van zoogenaamde latente infecties voor, waarbij de koe wel
draagster der bacillen is, maar hunne werkzaamheid in het dierlijk
lichaam niet van dien aard is, dat ontijdig uitdrijven van de vrucht
optreedt.

Deze laatste gevallen kent de eigenaar in den regel niet, tenzij
het melkonderzoek, in gevallen van melkcontróle, uitmaakt, dat abor-
tusbacillen in de melk voorkomen.

In de meeste bedrijven in Nederland is men daarvan echter in \'t
geheel niet op de hoogte en statistische gegevens zijn nergens (Friesland
uitgezonderd) aanwezig. Om nu, voor een statistiek, te komen lot het
juiste (of ongeveer juiste) procent der besmette dieren, zou men een
algemeen bloedonderzoek kunnen instellen. Deze tijdroovende en vrij
kostbare methode, ofschoon overigens zeer interessant en ook niet
van belang ontbloot, is slechts hier en daar toegepast.

Inderdaad blijkt dan, dat er vrij vele gevallen van latente infectie
in ons land voorkomen.

Door collega Kirch te Uden werden aan de Rijksseruminrichting
van verschillende stallen in Noordbrabant 476 monsters bloed inge-
zonden, waarvan 154 met eenepositieve agglutinatie, d. i. dus bijna 33 %.

Dr. van Gelder te Amsterdam zond 66 monsters in, waarvan er
14 positief waren, d. i. ongeveer 21 %. Verder werden nog in 1930
aan de R. S. I. uit verschillende deelen van ons land 1235 monsters
bloed onderzocht, waarvan 485 positief waren, d. i. i 40 %.

Geheel juiste cijfers echter verkrijgt men door bloedonderzoek alleen
ook nog niet. Er zijn toch gevallen waar de koe abortusbacillen met
de melk afscheidt en waar de agglutinatieproef negatief uitvalt.

Zoo werd langzamerhand wel de indruk gevestigd, dat Brucella-
Bang-infeetie vrij algemeen voorkomt in ons land, maar een officieel
vaststaand cijfer was toch nergens te vinden, uitgezonderd voor de
provincie Friesland, waar door den „Gezondheidsdienst voor vee"
hiernaar een onderzoek was ingesteld.

Toen dan ook de Regeering in 1930 aan de staatscommissie vroeg:
„Hoe is de stand van het voorkomen in Nederland van het besmettelijk
verwerpen, veroorzaakt door den Bacillus abortus Bang ?" moest deze
commissie zelf een werkwijze vinden om te trachten betrouwbare
cijfers te bekomen, teneinde hierop een bevredigend antwoord te
kunnen geven.

Met behulp van vragenlijsten werd getracht voldoende gegevens
hiervoor te verkrijgen. Echter is het eenvoudig verzenden dezer lijsten
aan de veehouders, om ze door deze zelf te laten invullen, in zeer vele
streken van ons land nog helaas een zeer onvruchtbare wijze van
werken. Zonder de hulp van zuivelfabrieken, veefokkersbonden, con-
trölevereenigingen, Veeartsenijkundigen Dienst, en vooral van Zuivel-
consulenten zou een eenigszins betrouwbaar inzicht in de verbreiding
der ziekte zeer moeilijk zijn verkregen. Deze hulp, ons door al die
corporaties en personen verleend, kan niet genoeg gewaardeerd worden
en wij spreken daarvoor hier ter plaatse nogmaals onzen hartelijken
dank uit.

Met behulp dan van genoemde vragenlijsten werd een onderzoek
over het geheele land ingesteld, bij 11.260 veehouders, waardoor in \'t ge-
heel de uitkomsten werden verkregen van ^ 170.000 kalfkoeieh.

De commissie meent dat dit cijfer voldoende is om een betrouwbaar
inzicht te verkrijgen in den toestand. Natuurlijk zou een controle van
alle kalfkoeien in Nederland staan boven deze gedeeltelijke controle,
maar dit zou zooveel tijdverlies, onkosten en moeite hebben veroor-
zaakt, dat daaraan niet te denken viel. Toevallig kreeg de commissie
ook nog een bewijs, dat de verkregen cijfers goed bruikbaar waren.
In een der provincies toch was over het geheele gebied een onderzoek
ingesteld, maar was dit voor enkele gedeelten bij een betrekkelijk
gering maar onwillekeurig genomen aantal veehouders geschied. Dooi
toevallige omstandigheden kon nu een grooter aantal veehouders
worden bereikt. De uit dit tweede onderzoek verkregen cijfers ver-
schilden zoo goed als niet van de eerste, waardoor het vertrouwen op
de juistheid der uitkomsten zeer werd versterkt. Zonder dus te willen
beweren, dat de hier gegeven cijfers in alle opzichten en tot in onder-
deden nauwkeurig zullen zijn, meen ik toch te mogen zeggen, dat
zij een goed inzicht geven in den tegenwoordigen toestand.

Het onderzoek bracht aan het licht, dat er van de ruim 11.000 be-
drijven op ruim 4500 het besmettelijk verwerpen voorkwam ; d. i. bij
ongeveer 41 %. Dat er onder de overige stallen dieren zullen voor-
komen die eene latente infectie hebben, is aan geen twijfel onderhevig.

de toestand zoodanig, dat op elke twee veehouderijen van een groep
van vijf het besmettelijk verwerpen heerscht.

In alle provincies is het procentcijfer der besmette stallen veel grooter
dan het procentcijfer der koeien, welke aborteeren. Dit ligt zoo voor
de hand ; immers een enkele verwerpende koe van eenen grooten stal,
maakt deze reeds tot een besmet bedrijf, terwijl toch in verhouding
van het getal aanwezige kalfkoeien, dit enkele geval slechts een laag
procent verwerpers aangeeft.

Het gemiddelde procent kalfkoeien, dat verwerpt, over het geheele
land, wordt uitgedrukt door het cijfer 7.8. Het gemiddelde van de
elf provincies ten opzichte van elkaar loopt nog al uiteen ; het laagste
cijfer is 5.8, het hoogste cijfer 13.2 %.

Nadat deze cijfers waren verkregen, is er nog getracht tot een be-
rekening te komen voor de vaststelling van de schade, van de verliezen,
welke jaarlijks worden geleden door het verwerpen. Hier is het echter
veel moeilijker juiste cijfers aan te geven ; men vervalt in eene schatting.

Men kan zeggen, dat de totale schade wordt gevormd door : ie. het
verlies van het kalf; 2e. de mindere melkgift; 3e. de steriliteit als ge-
volg van abortus ; 4e. naziekten.

ad t. Wij hebben de waaide van het verloren gegane kalf geschat
op 13 gulden. Niet altijd is een nuchter kalf deze som waard, maar
daartegenover staat, dat op waardevolle fokstallen deze wel loopt tot
100 gulden en meer.

ad 2. Wat de verminderde melkgift betreft, deze is eveneens niet
voor alle verwerpende koeien gelijk. Bij eerstbarende treedt dit verlies
niet zoo op den voorgrond, maar bij oudere koeien, welke verwerpen,
wanneer zij pas zijn droog geweest, is dit vrij belangrijk. De melkschade
is nu berekend naar een mindere melkgift van 450 liter per lactatie -
periode. Deze hoeveelheid, berekend naar den prijs van 6 cent per
liter, maakt eene som uit van f 27.- - .

ad 3. Het is een bekend feit, dat na verwerpen bij een aantal
koeien steriliteit ontstaat voor korteren of langeren duur. Voor de
hierdoor geleden verliezen hebben wij geen bepaalde som gesteld,
ofschoon dit toch aan sommige veehouders vrij groote schade berokkent.

ad 4. Zeer vaak worden bij eene geaborteerd hebbende koe de
secundinae niet op tijd uitgedreven. Door inwerking der abortus-
bacillen wordt dit proces soms vertraagd en kan dagen duren. Baar-
moederontsteking, infectie en soms. zelfs septicaemie en sterfte der koe
kunnen hiervan de gevolgen zijn. De hierdoor veroorzaakte schade is
gesteld op eene gemiddelde som van 10 gulden per koe. Deze sommen
tezamen gelden nu voor onze schadeberekening als het gemiddelde
verlies dat geleden wordt, wanneer een rund verwerpt (d. i. 13 -(- 27
10 =ƒ 50.—).

Door verschillende veehouders wordt de schade hooger getaxeerd.
De heer Kirch zond eene berekening van een boer, die 17 drachtige

koeien bezit en waarvan 5 het kalf verwierpen. Hij berekende deze
verliezen als volgt :

ie geval. Een derdekalfskoe verwierp na 8 maanden dracht ; schade
van het kalfy" 15.— ; Extra voer voor de koe om melk te krijgen f 10.—.

2e geval. Een koe van het eerste kalf verwierp na 6 maanden
dracht ; schade van het kalf J 15.— ; blijven staan met de nageboorte
en vermagering ƒ 80.— ; melkschade f 120.—.

3e geval. Een koe van het eerste kalf verwierp na 6 maanden
dracht; schade van het kalf ƒ 15.— ; melkschade ƒ 100.—.

4e geval. Een koe van het vierde kalf verwierp na 6 maanden
dracht; schade van het kalf ƒ 15.— ; melkschade ƒ 100.—.

5e geval. Een eerstbarende koe verwierp 7 weken voor het normale
einde van de dracht: kalfschade ƒ 15.— ; melkschade ƒ 70.—.

Deze boer komt dus voor dat jaar tot eene gemiddelde schade per
koe van .(ƒ 25 ƒ 215 ƒ 115 ƒ 115 ƒ 85) : 5 ==ƒ 111.

Verder wordt voor de schadeberekening aangenomen, dat het ver-
kregen procentcijfer der verwerpers onder de gecontroleerde koeien
ook het cijfer zal zijn, dat geldt voor het geheelc aantal in eene pro-
vincie (of het geheelc land) aanwezige melkkoeien. Wij meenen dit te
mogen aannemen, naar aanleiding van de reeds genoemde ervaring,
die wij opdeden in een der provinciën, waar wij dit cijfer hadden
berekend en waarvan later nog een groot aantal ingevulde vragen-
lijsten inkwamen. De verrekening van deze laatste in het oorspronke-
lijke cijfer gaf zoo goed als geene verandering.

Er is ook nog nagegaan of er verschil viel op te merken naar ge-
steldheid van den bodem (hooge en lage gronden, zand-, klei- of veen-
bodem enz.) maar wij hebben dit niet kunnen constateeren. Wel schijnt
de ziekte over het algemeen meer in groote veehouderijen op te treden
dan op kleine boerderijen, een verschijnsel dat zich blijkbaar overal
voordoet en vrij zeker in verband staat met grooter vee-omzet, meer
aanraking met de buitenwereld enz.

Voor de berekening van de schade over het geheele land werd als
cijfer genomen voor het aantal kalfkoeien in 1930 vastgesteld : 1.150.000.
Hiervan zouden dan jaarlijks verwerpen, naar 7.8 % berekend, 89.700
stuks, wat eene schade zou veroorzaken van 89.700 X ƒ 50.— = 4.485.000
gulden, in ronde cijfers vier en een half millioen gulden.

Het antwoord op de vraag of de ziekte in ons land toeneemt is ver-
schillend en is als regel af hankelijk van den toestand in de omgeving
waar de beoordeelaar woont; voor de beoordeeling van den toestand
over het geheele land heeft een dergelijke uitspraak geen waarde. De
beantwoording der gestelde vraag op de vragenlijst was dan ook
ver van gelijkluidend.

Ter illustratie moge het volgende beeld dienen : Op de betreffende
vraag, gericht aan 225 eigenaars van onbesmette bedrijven antwoordden
56, dat de toestand gelijk bleef; oordeelden 43 dat het aantal gevallen

vermeerderde-, daarentegen meenden 31 veehouders dat het verminderde,
terwijl 95 hieromtrent geen oordeel te kennen gaven.

Van de 387 eigenaren van besmette bedrijven waren er ook 95, die
geen oordeel durfden vellen ; meenden 100 eigenaren, dat de toestand
beter werd terwijl 91 als hunne meening te kennen gaven, dat die sta-
tionnair bleef en 101 veehouders eene vermeerdering van het aantal ge-
vallen meenden te kunnen vaststellen.

De meest voor de hand liggende conclusie, die men hieruit kan
trekken is die, dat de toestand vrijwel stationnair blijft in de laatste
jaren.

Wanneer men nu de verkregen cijfers vergelijken wil met die van
andere landen, waar ook de veehouderij meer of min intensief wordt
gedreven, dan blijkt dit nog niet zoo eenvoudig.

Op dit oogenblik is Nederland het eenige land waar een systematisch
onderzoek naar den toestand is ingesteld. Wel is men ook in het buiten-
land voor sommige streken wel eenigszins van den toestand op de
hoogte, maar da cijfers berusten als regel op min of meer goed gemoti-
veerde schattingen, en dikwijls worden uitdrukkingen als „komt zeer
uitgebreid voor", „de ziekte heerscht algemeen", „40—60 % der vee-
houderijen zijn besmet", enz. gebezigd om het belang der ziekte aan
te duiden. Bij het geregelde volgen van de literatuur en door mondelinge
mededeelingen van buitenlanders krijgt men den indruk, dat de toe-
stand in ons land niet slechter is dan in het buitenland in het algemeen,
wat het verwerpen bij het rund betreft, terwijl het in de varkensfokkerij
bij ons vrij zeker veel beter is gesteld. Tot nu toe is verwerpen bij de
zeug als gevolg van besmetting met Brucella Bang in ons land nog niet
geconstateerd.

Das seuchenhafte Verwerfen der Rinder verursacht durch Brucella Bang, kommt
in allen elf Provinzen (Hollands) vor. Man nimmt an das durchschnittlich gut
40 % der Betriebe infiziert sind, obwohl in vielen Gehöften die Anzahl der ver-
werfenden Kühe nur gering ist.

Der durchschnittliche Prozentsatz der verwerfenden Kühe, über das ganze Jahr
genommen, beträgt 7.8.

Der Verlust durch das Verwerfen verursacht beläuft sich für das ganze Land
auf 44 Millionen Gulden wobei die Durchschnittsschadenziffer pro Kuh auf ƒ 50.—
gestellt wird.

Contagious bovine abortion due to infection with Brucella Bang occurs in all
eleven provinces of the Netherlands.

The percentage of premises which are infected, is more than 40 % although
on many farms the number of cows which abort, is only small.

The average percentage of cows which abort, taken over the whole country, is 7.8.

The losses caused by abortion, amount for the whole country, to about 4J million
guilders, the average loss rate for each cow being fixed on f 50.—.

L\'avortement épizoôtique causé par Brucella Bang se rencontre dans toutes
les onze provinces de la Hollande.

En moyenne plus de 40 p. 100 des exploitations sont infectées, quoique dans
beaucoup de fermes le nombre des vaches avortantes est petit.

Les dommages causés par l\'avortement, représentent, pour le pays entier, une
valeur d\'environ 4^ millions de florins : la perte moyenne par vache est estimée
à ƒ 50.—.

(Uit het Instituut voor Pharmacologie en de Kliniek voor kleine huisdieren
van de diergeneeskundige Faculteit der Rijks-Universiteit te Utrecht,
Dir. Prof. Dr. A. KLARENBEEK).

Verzadigde magnesiumchlorideoplossing (MgCl₂) een bij het
faecesonderzoek voor de praktijk geschikte vloeistof voor het
aantoonen van z.g. lintwormeieren (oncosphaeren),

Voor het microscopisch faecesonderzoek op eieren van ingewands-
parasieten zijn verschillende methoden beschreven en aanbevolen. Het
eenvoudigste is wel de faeces met wat water te vermengen tot een
dunvloeibare massa, een druppel hiervan te brengen op een voorwerp-
glas en daarna al of niet bedekt met een dekglaasje onder het micros-
coop te bekijken (natiefpraeparaat). Niet steeds bleek evenwel deze
methode aan het gestelde doel te beantwoorden. De praeparaten waren
vaak minder mooi ; vooral dan wanneer de faeces met hardere be-
standdeelen (bij de ontlasting der dieren vaak zand) vermengd waren.
Een gelijkmatig zich tusschen de beide glaasjes uitspreidende dunne
laag kan dan niet verkregen worden, hetgeen een goed onderzoek in
meer of minder sterke mate belemmert. Verder zal hierbij uit den aard
der zaak, zal het onderzoek niet te tijdrooveud worden, slechts een
kleine hoeveelheid faeces op het voorkomen van parasieteneieren wor-
den onderzocht. De methode wordt daardoor minder betrouwbaar en
zal alleen dan wanneer betrekkelijk veel eieren aanwezig zijn, niet in
den steek laten. De in de laatste jaren, vooral in de veterinaire literatuur
vermelde verzamelmethoden, gaven in het algemeen veel betere en
snellere resultaten ook dan, wanneer een minder groot aantal eieren
in de faeces mochten voorkomen. De faeces worden hierbij vermengd
met een vloeistof van hooger specifiek gewicht tot een dunnere waterige
massa ; de soortelijk lichtere parasieteneieren (ook faecesdeeltjes) stijgen
daarin naar de oppervlakte en kunnen dan in een druppeltje, genomen
uit de oppervlakkige lagen, gemakkelijk microscopisch worden aan-
getoond. Als vloeistoffen daarvoor voornamelijk aanbevolen, dienen
te worden genoemd : verzadigde keukenzoutoplossing (keukenzout-
methode, Fülleborn, Nöller, Otten) ; mengsel waterglas-water 1 : 2
(waterglasmethode, Schuchmann, Kieffer) ; verzadigde suikeroplos-

sing-waterige faecesmassa i a 3 : 1 (Sheather e. a.) ; glycerine-waterige
faecesmassa 1 : t a 2 (glycerinemethodc Vadja). De water\'glasmethode
heeft hef bezwaar dat het glaswerk moeilijk te reinigen is. De keuken-
zoutmethode heeft in het algemeen in de praktijk bij het faecesonder-
zoek der carnivoren wel voldaan. Van verschillende plaatsen wordt
wat van de faeces genomen en met een verzadigde keukenzoutoplossing
in een mortier goed vermengd tot een dim vloeibare massa. Daarna
wordt gefiltreerd door een stukje hydrophylgaas om de grovere faeces-
deeltjes terug te houden, het alzoo verkregen filtraat vervolgens in een
centrifugebuisje gebracht en gedurende enkele minuten snel gecentri-
fugeerd. Het filtraat kan men ook in een Erlemeyerkolfje of in een
cylinderglas brengen en gedurende pl.m. 1 uur laten staan ; de eieren
hoopen zich ook dan in de bovenste vloeistofiagen op.

De bovenbeschreven methode bleek voor het aantoonen der eieren
van ingewandsparasieten die bij den hond voorkomen, eieren (van
ascariden, ankylostomen, trichosomen) en van coccidiën oocysten wel
geschikt, maar liet vaak in den steek daar waar een onderzoek op z.g.
lintwormeieren (oncosphaeren) moest worden verricht (Kramer, Pa-
taki, Veenendaal e. a.). Deze laatstgenoemde eieren bleken n.1.
soortelijk zwaarder te zijn dan de andere parasieteneieren en konden
met de bovenbeschreven methoden niet of niet voldoende naar de
oppervlakte worden gebracht.

De me.thode volgens Telemann, die voor het aantoonen van lint-
wormeieren nog al eens in de medische literatuur wordt aanbevolen,
voldeed evenmin ; hoewel de resultaten daarmede bereikt wel iets
beter waren.

Het onderzoek wordt hierbij als volgt verricht : van verschillende
plaatsen (5) worden erwtgroote stukjes faeces genomen en in een
mortiertje met pl.m. 5 c.c. water tot een dunne brij vermengd. De
vloeibaar gemaakte faeces worden vervolgens in een reageerbuisje ge-
bracht ; goed geschud met een gelijk volume sterk zoutzuur (38 %)
en daarna met een dubbele hoeveelheid aether, tot een dunvloeibare,
meer homogene massa is verkregen. Vervolgens wordt gefiltreerd door
een stukje hydrophylgaas of fijn kopergaas en 5—10 minuten gecentri-
fugeerd. Hierbij ontstaan drie lagen ; boven een aetherlaag waarin de
vetten zijn opgelost ; in het midden een laag voornamelijk bestaande
uit bacteriën en kleinere detritus-massa in zure oplossing ; beneden
een laag van in aether en zoutzuur onoplosbare voedselresten (cellulose,
spierresten en parasieteneieren) welke dient voor het microscopisch
onderzoek. Gewijzigd heeft men deze methode door, nadat de bovenste
lagen zijn verwijderd, het verkregen sediment goed te mengen met
physiologische keukenzoutoplossing en nogmaals te centrifugeeren. Het
dan verkregen sediment wordt ten slotte microscopisch onderzocht.

Daar, zooals reeds gezegd is, de genoemde methoden in de praktijk
voor het onderzoek op lintwormeieren in de faeces van hond en kat
niet voldeden, en het minder goede resultaat hierbij in het soortelijk

zwaarder zijn dezer eieren gezocht moest worden, was het nu de vraag
een verzadigde oplossing van een of ander zout te verkrijgen met een
soortelijk gewicht dat hooger was dan dat van de oncosphaeren. Als
zout hiervoor zeer geschikt bleek mij magnesiumchloride MgCl., te
zijn. I)e oplosbaarheid van dit zout in water is namelijk buitengewoon
groot en bedraagt ongeveer 2:1. Dit was ook de reden dat Jensen,
Slowoff en Kunze het hebben aanbevolen bij het pijnloos afmaken
van honden in plaats van het veel minder goed oplosbare tot nu toe
gebruikte magnesiumsulfaat. In plaats van magnesiumchloride kan
ook gebruikt worden magnesiumnitraat (Mg(NO₃)₀) ; de oplosba\'arheid
van dit zout zou zelfs nog iets grooter zijn.

Het verschil in specifiek gewicht van een verzadigde keukenzout-
oplossing en een verzadigde magnesiumchlorideoplossing is aanmerke-
lijk. Bij kamertemperatuur bedraagt dit voor de beide oplossingen
respectievelijk pl.m. 1.200 en 1.300. Wel is het S. G. van een verzadigde
suikeroplossing ook zeer hoog, maar de viscositeit van deze vloeistof is
te groot om een snel opstijgen der eieren te bewerkstelligen.

Het verzamelen van de lintwormeieren aan de oppervlakte met
behulp van de verzadigde magnesiumchloride-oplossing bleek opvallend
beter te zijn dan dat met behulp van een verzadigde keukenzout- of
suikeroplossing. Niet al te zeldzaam was het dat beide laatstgenoemde
vloeistoffen volkomen in den steek lieten en geen enkele oncosphaeren
kon worden aangetoond in de oppervlakkig gelegen vloeistoflagen,
terwijl daarentegen in een druppeltje (öse) van de bovenste vloeistoflaag
der verzadigde magnesiumchloride-oplossing in die gevallen nog vele
eieren te vinden waren.

Het verzamelen van lintwormeieren en ook van andere parasieten-
eieren uit de faeces der carnivoren op de beschreven manier met behulp
van een verzadigde magnesiumchloride-oplossing verdient dan ook
voor de praktijk alle aanbeveling.

Kramer : Vergleichende Untersuchungen über den besten Nachweis von Para-
siteneiern in Kot und einige Beobachtungen über die Entwicklung von Ascaris
mystax. Diss. Hannover 1925. Ref. B. T. W. 1926, No. 19.
Schuchmann und Kieffer : Uber den Nachweis von Parasiteneiern im Kote der

Haustiere. Berl. Tierärztl. Woch. 1922, No. 31.
Pataki : Neuere Verfahren zum Nachweis tierischen Parasiteneiern. Ref. B. T. W.
1924.

zidien. Berl. Klin. Woch. 1921, No. 41.
Fülleborn : Neuere Methoden zum Nachweis von Helmintheneiern. Arch. f.

Schiffs, u. Tropen Hyg. Bd. 24 s. 174.
Sheather : The detection of wormeggs in the faeces of animals and some experi-
ments in the treatment of parasitic gastritis in cattle. The Journ. of Comp. Path.
and Ther. Juni 1923.

Sf.dlmayer : Über den Nachweis von Parasiteneiern und Parasiten bei Haustieren.

Zeitschr. f. Veterinärk. 1927 H. 12.
Sheather : The diagnosis of parasitic diseases of the alimentary tract. The Vet.
Ree. 1928, No. g.

Arch. f. Tiermed. ig2g.
Benbrook : Feealexamination for evidence of parasitism in domestic animals.

Journ. of Am. Vet. Med. Ass. ig2g.
Stetter : Liefert die Fülleborn Methode immer einwandfreie Ergebnisse? Münch.

Tierärztl. VVoch. 192g, No. 35.
Kunze : Die Tütung von Hunden mit Magnesiumsalzen. Deutsch. Tierärztl. Wach.
193 S. 43⁶-

Jensen und Slowoff : Versuche mit Magnesiumsalzen zur Tötung von Hunden.
T. R. ig₂7. S. 73.

Veenendaal : Strongyliden in het darmkanaal van den hond in Nederland. Tijd-
schrift voor Diergeneeskunde 1924, afl. 19.

Für die Prüfung der Fäkalien von Karnivoren auf Bandwurmeier ratet der Ver-
fasser die zu untersuchende Fäkalienprobe nicht mit einer gesättigten Kochsalz-
lösung zu mischen sondern mit einer gesättigten Magnesiumchloridlösung.

Die Bandwurmeier sind nämlich in der Regel spezifisch schwerer als die ge-
sättigte NaCl Lösung aber spezifisch leichter als die gesättigte MgCL Lösung,
infolgedessen schwimmen sie in der letztgenannten Lösung oben.

The author recommends to use a saturated MgCL solution instead of a saturated
NaCl solution for the detection of eggs of the tapeworm (onchospheres) in the faeces
of Carnivora.

As a rule the specific gravity of tapeworm eggs appeared to be higher than that
of a saturated NaCl solution but lower than that of a saturated MgCL solution
so that the eggs remain floating in the latter.

Pour rechercher les oeufs de vers solitiares (oncosphaeres) dans les excréments
des carnivores, l\'auteur conseille de ne pas mélanger les excréments à examiner
avec une solution saturée de chlorure de sodium mais avec une solution saturée
de chlorure de magnésie.

Les oeufs de taenia ont ordinairement un poids spécifique plus lourd que celui
de la solution saturée de NaCl, mais plus léger que celui de la solution saturée de
MgCl_a si bien qu\'ils restent à la surface de cette dernière.

Als men op een gegeven oogenblik urine (voor onderzoek) van een paard wil
hebben is, volgens Sokola D. (vet. Arh. 1932 no. 12), de beste en eenvoudigste
methode, de blaas vanuit het rectum te masseeren. Van de 104 op deze manier
behandelde paarden gingen 85,5 % terstond urineeren. Vr.

Dat het R. E. S. morphologisch geen eenheid was, werd in den
aanvang al betoogd, de naam gaat maar voor een deel op en niet
voor de losse histiocyten in het bindweefsel, terwijl ook de echte reti-
culo-endotheliën morphologisch onderling nog wel verschillen.

Voorts is het geen zelfstandig systeem wat de vermeerdering of
nieuwvorming ervan betreft. Wij zien nl. de histiocyten in het losse
bindweefsel zich bij ontsteking of infecties niet alleen door deeling
vermeerderen, maar ook ontstaan door aanmaak uit bindweefsel-
elementen en uitgetreden bloedcellen, speciaal monocyten.

Wij komen hierbij op een omstreden en moeilijk gebied in de Histolo-
gie betreffende den oorsprong en de autonomiteit van de verschillende
celsoorten in het bindweefsel, waarbij nog veel meeningen tegenover
elkaar staan. Maar dat de histiocyten zich uit andere cellen kunnen
vormen, daarover zijn allen het eens ; alleen volgens den een b.v.
alleen uit lympho- en monocyten, volgens den ander uit fibrocyten
zelfs uit endotheliën, enz.

Waar allen het echter ook over eens zijn, is dat dc histiocyten en
evengoed de cellen in de reticulo-endotheliale organen, onder bepaalde
omstandigheden tot fibrocyten kunnen worden, daarmede hun bind-
weefselkarakter duidelijk te kennen gevend.

Duidelijk zien wij dit b.v. gedemonstreerd in de proeven van Hig-
gins en Murphy, die bij series konijnen Tusche intraveneus inspoten
en vervolgens na 2—3 dagen laparotomie verrichtten en puntvormige
brandwondjes in de lever aanbrachten, waarna dc buikwand weer
gesloten werd.

Bij onderzoek op verschillende tijdstippen bleken de stercellen in
cle capillairen, hetzij al of niet beladen met Tusche, zich los te maken
en door de capillairwanden en leverweefsel heen, zich naar de brand-
haardjes te begeven, waar zij tenslotte meehielpen om het necrotische
weefsel heen een bindweefselkapsel te vormen, m. a. w. geheel doende
wat des bindweefsels is.

Ook in weefselcultures in vitro van reticulo-endotheliale elementen
blijken deze bij voortgezet kweeken in fibrocyten over te gaan.

Maar ook in zijn Juncties is het R. E. S. niet geheel zelfstandig maar
afhankelijk van de organen van interne secretie en natuurlijk van
nerveuze invloeden.

De invloed van de endocrine klieren bleek bijv. uit de proeven van
Goldzieher, die bij vitale kleuring of bij „Speicherung" van ijzer en

cholesterine, tegelijkertijd producten van intern secerneerende organen
toediende als Pituitrine, Insuline, Thyreoidine, Adrenaline, etc. en
daarbij nu waarnam hoe het eene hormoon remmend, het andere
bevorderend werkte ten opzichte van het opnemen van bepaalde
stoffen.

Zoo werkten bijv. Thyreoidine en Pituitrine bevorderend op het
opnemen van ijzer, Insuline en Adrenaline daarentegen remmend, enz.

Dat zenuwinvloeden op het R. E. S. inwerken, mag afgeleid worden
uit het feit, dat aan de reticulumcellen zenuwvezelen zijn aangetoond.

Voor directe beïnvloeding pleiten de proeven van Bogendörfer,
die zag, dat agglutininevorming uitbleef na doorsnijden van het hals-
merg en voorts de recente proeven van Metalnikow, die (analoog
aan de bekende proeven van Pawlow met zijn honden met speeksel-
fistels) bij konijnen eerst 20—25 maal verzwakte bacteriën inspoot,
maar bij iedere toediening tegelijkertijd een huidprikkel toebracht.
Bij iedere injectie trad als typische afweer leucocytose en vermeerdering
van antilichamen op. Na een rustpoos van 12—15 dagen gelukte het
Metalnikow nu, door het toebrengen van een huidprikkel alleen,
dus langs reflectorischen weg, dezelfde reacties op te wekken.

Dat indirect, langs vasomotorischen weg, het R. E. S. beïnvloed
kan worden blijkt uit de proeven van Radt, die bij experimenteel
opgewekte verlangzaming van den bloedstroom, waarnam hoe op die
plaats de phagocytaire werking van de reticulo-endotheliën grooter
werd.

Het voornaamste bezwaar tegen een te strenge handhaving van het
begrip R. E. S., als zelfstandig systeem, is echter dat het te veel eer
voor zichzélf opeischt en het gewone bindweefsel te veel op den achter-
grond plaatst.

Dit gewone losse bindweefsel is volgens Standenath en vele anderen,
langen tijd te weinig op de juiste waarde geschat geworden, waarin
echter de laatste jaren eene kentering is gekomen door de physiolo-
gische en physisch-chemische onderzoekingen van Schade, Eischer-
Wasels, Büngelf.r e. a. waarbij bleek, dat ook aan het gewone bind-
weefsel, aan cellen zoowel als aan de intercellulaire en zelfs interfibril-
laire grondsubstantie de grootste physiologische betcekenis moet wor-
den gehecht.

Niet dat de appreciatie van het bindweefsel als zoodanig nieuw is,
reeds Bordeu beschouwde het op het eind van de 18e eeuw als een
zelfstandig orgaan (het neemt totaal 16 % van het lichaamsgewicht
in, ongerekend het been, kraakbeen en sereuze vliezen) en evenzoo
Büttersack, die in 1912 een belangrijk werk schreef ,,Die latente
Erkrankungen des Bindegewebes" wat door den oorlog niet voldoende
opgemerkt is geworden.

Wanneer thans het bindweefsel in zijn geheel opnieuw als een orgaan
beschouwd wordt, wordt daarbij aan de waarde van wat wij tot nu toe
het reticulo-endotheel hebben genoemd, niets te kort gedaan ; het

wordt alleen als een deel, zij het een gespecialiseerd deel, van het bind-
weefsel beschouwd en wel, om met Siegmund te spreken, als het „actieve
mesenchym". Welke benaming in zich sluit, dat alle eigenschappen
die adherent zijn aan het reticulo-endotheel, niet het uitsluitende
monopolie van een R. E. S. zijn, maar dat het gewone bindweefsel,
het gewone mesenchym, mits in geactiveerden toestand verkeerende,
deze zelfde eigenschappen kan ontplooien. Hetgeen inderdaad het
geval is bij plaatselijke ontstekingen en infecties. Wij zien activeering
en vermeerdering van histiocyten, phagocytose, bactericidie, vorming
van antistoffen (van galkleurstoffen desnoods), ja zelfs de collagene
fibrillaire grondsubstantie kan meer of minder oplossen en plaats
maken voor reticuline vezelen, geheel overeenkomende met wat wij
in het reticulo-endotheel zagen. M. a. w. deze toestand, waarin het
gewone bindweefsel kan geraken, is de normale toestand, is het beroep
als het ware geworden van wat wij het R. E. hebben genoemd en in
dezen zin is dan ook de bekende uitlating te begrijpen, waarbij de
milt een tot orgaan geworden ontsteking wordt genoemd.

Maar ook in rustenden, niet geactiveerden toestand heeft het bind-
weefsel groote beteekenis. Daarom onderscheidt Standenath, wat de
phvsiologische functies van het bindweefsel in geheel betreft :

a. zuiver physische Juncties (hardheid, „Zugfestigkeit", rekbaarheid,
elasticiteit, dus de zuivere mechanische eigenschappen, en

1. de geleidingsfunctie van het bindweefsel voor stofwisselingspro-
ducten en vloeistoffen ;

2. de stofwisselings- en „Speichcr"-functie (de depót-functie van
Schade) voor water, zouten, voedingsstoffen, enz. ;

Nooit, zegt Standenath, treedt een bloedvat direct aan ecne cel,
altijd is er iets bindweefsel tusschen.

Alles gaat via het bindweefsel, maar dit is geen passief geleiden,
maar het bindweefsel is een omvormings- en reguleeringsplaats. Voorts
is het de stapelplaats voor water en zouten en als zoodanig komt vooral
de intercellulaire en zelfs interfibrillaire grondsubstantie in aanmerking.
Vooral ten opzichte van keukenzout. Magnus noemde de huid en
subcutis het groote chloordepót van het lichaam.

Ook aan de eiwitstofwisseling neemt het bindweefsel deel, doch zijn
het hier vooral de histiocyten en reticulo-endotheliën, het actieve
mesenchym dus die deze functies vervullen.

In de bloedbaan ingespoten colloiden worden onmiddellijk door de
actieve mesenchym-elementen er uit verwijderd (zie Bratiano en
Lombart en hun begrippen omtrent colloidopexie en colloido-stabili-
sation), maar de reguleeringsprocessen betreffende de iso-ionie, zoowel
ten opzichte van de H-OH iso-ionie als van het evenwicht van de

Natrium-, Kalium- en Calcium-ionen en het chlooranion, vinden
plaats in de intercellulaire vezelmassa\'s van het bindweefsel.

Wat de afweerfuncties betreft kunnen, wij ons refereeren aan wat
daaromtrent bij het R. E. S. is gezegd.

Werd in den aanvang het R. E. S. reeds in verband gebracht met
constitutie en weerstandsvermogen, met des te meer recht kan dat
thans met het bindweefsel in zijn geheel geschieden en Standenath
baseert dan ook bijv. bij den mensch een constitutie-indeeling op de
individueele verschillen van het bindweefsel.

Hij onderscheidt daarbij „hypo-, hyper- en normal mesenchyma-
tiker". Bij de eerste groep eene onder-ontwikkeling van het bindweefsel
met bijv. slechte wondgenezing, vertraagde callusvorming enz. en
overeenkomende met wat door anderen Asthenia universalis of „Binde-
gewebsschwäche" (Bier) etc. werd genoemd.

Bij de tweede groep een verhoogde functie en prikkelbaarheid met
neiging tot nieuwvormingen en ontstekingen, arthritiden enz.

Ook Bauer beschreef de onderlinge afhankelijkheid van alle bind-
weefsel, uitgaande van de Osteogenesis imperfecta en beschouwt het
bindweefsel als genotypisch aangelegd. Door verschillende onderzoekers
wordt er op gewezen dat, wanneer een onderdeel van het mesenchym
slecht ontwikkeld is, veelal alle andere bindweefselvormingen ook
minder goed ontwikkeld zijn, zoodat men het zelfs wel tot veranderingen
van het middelste kiemblad, het mesoderm, terug heeft willen brengen.

Natuurlijk geldt ook hier weer hetzelfde wat bij het R. E. S. werd
opgemerkt, dat bij de bepaling van de constitutie aan de organen van
interne secretie en aan zenuwinvloeden evenzeer groote beteekenis
moet worden gehecht; ook wat hun invloed op het bindweefsel betreft;
men denke slechts aan Basedow of aan het feit hoe hysterici alleen
door suggestie al in staat zijn brandblaren te voorschijn te roepen.

(Deze invloeden zijn zelfs zoo groot, dat anderen ze in het middel-
punt plaatsen en er zelfs constitutie-indeelingen op baseeren, waarbij
dan vooral op sympathico- en vagotonische toestanden bijzondere
nadruk wordt gelegd).

Dat ook in de veeartsenijkunde beteekenis aan het bindweefsel wordt
gehecht, blijkt uit de waarde die men toekent aan een soepele en goed
verschuifbare huid.

Een van de redenen waarom men het bindweefsel ook als een onder-
ling samenhangend geheel mag beschouwen, is de omstandigheid dat,
wanneer zich ergens bijv. een ontstekingsproces afspeelt, deze ontste-
king niet alleen plaatselijk zijn invloed laat gelden, maar over het
geheele bindweefsel-bloedvaat-apparaat.

Bij iedere ontsteking treedt hyperaemie, hyperleucocytose en acidose
op, althans in den aanvang, maar deze verschijnselen zijn niet alleen
plaatselijk, maar ook algemeen, zij het in zwakkeren graad. M. a. w.
een plaatselijke ontsteking heeft ook elders in het bindweefsel een
verwijderde werking.

Duidelijk wordt dit gedemonstreerd door de kaufmann\'sche proef.
Kaufmann verrichtte deze het eerst bij patiënten met pneumonie,
waarbij hij van den eersten dag af, na opneming in het ziekenhuis,
tot aan den dag van herstel toe, kleine vierkante cantharide-pleisters,
steeds van dezelfde grootte en qualiteit, op arm of been appliceerde,
ze 24 uur liet zitten en daarna den inhoud van de opgetreden cantha-
ride-blaren onderzocht op vocht, fibrine en celgehalte. Na series waar-
nemingen meende hij een zekere wetmatigheid, vooral in het celgehalte
van de cantharide-blaar aan te mogen nemen.

In den aanvang sterk leucocytair, nam het groote aantal leucocyten
in het blaasexsudaat na de crisis af om in het reconvalescentie-stadium
plaats te maken voor een grooter lympho-histiocytair celgehalte en
Kaufmann meende, naarmate dit laatste celgehalte grooter werd, een
gunstiger prognose te mogen stellen.

M. a. w. het celgehalte in de cantharide-blaas zou een graadmeter
voor den reactietoestand van het individu zijn.

Velen beschouwden het uitsluitend als een graadmeter ten opzichte
van den functie-toestand van het reticulo-endotheel (vooral als men
daarbij aannam, dat de histio- of monocyten in het exsudaat van
origine losgelaten reticulo-endotheliën zouden zijn). Zoo paste
Lundwall de cantharide-blaasmethode toe op gravide vrouwen en
constateerde hij met het voortschrijden van de zwangerschap een
geleidelijk toenemen van het lympho-histiocytaire celgehalte in het
exsudaat, waaruit hij tot een verhoogde resistentie concludeerde.

Ook individueel, bij gezonde personen, bleek verschil in het celbeeld,
samenhangend met de constitutie van het individu.

Dat zelfs geringe processen van invloed waren bleek uit de proef,
waarbij, 11a bepenseeling van een arm met 10 % jodium-tinctuur,
eene cantharide-blaas aan de andere arm opgewekt 24 uur daarna,
een veranderd celbeeld in het blaasexsudaat gaf.

Ook als algemeen prognosticum is deze kaufmann\'sche proef, vooral
bij tuberculose wel aangewend geworden.

Zonder over de waarde van dit laatste als zoodanig een oordeel te
kunnen vellen, blijkt toch in ieder geval uit deze proeven, dat een
proces, zich ergens in het bindweefsel afspelend, eene verwijderde
werking heeft.

Zooals aanstonds nader vermeld zal worden, heeft iedere niet-
specificke therapeutische maatregel, bijv. een niet-specifieke injectie,
in de eerste phase van de reactie eveneens eene leucocytose, acidose en
hvperthermie als gevolg, met in de tweede phase een monocytose, alca-
lose en dalen van temperatuur. Na toediening van zoo\'n injectie (Kauf-
mann injiciëerde daartoe zwavelolie) bleken zich deze reacties, wat het
celbeeld betreft, in het exsudaat van de middelerwijl opgewekte can-
tharide-blazen te weerspiegelen ; in de eerste phase leucocytose en in
de tweede phase weer verhooging van het aantal lympho-histio- (of
mono-) cytaire cellen.

Wanneer wij daarbij in het oog vatten, dat een eventueel reeds
bestaande ontstekingshaard in den regel versterkt prikkelbaar is, welk
sterker reageeren ook al bleek uit de bovengenoemde vitale kleurings-
proeven van Wedekind, dan kunnen wij in verband met deze „ver-
wijderde" werking gemakkelijk de „haardreacties" verklaren, die bij
een niet-specifieke therapie optreden.

Hiermede weer op het terrein van de niet-specifieke therapie aan-
geland, volgt al uit het voorgaande, dat de werkings-spheer van een
niet-specifieke therapie niet uitsluitend op het terrein van het Reticu-
lair-endotheel, maar voor een groot deel ook op dat van het bindweefsel
in het algemeen gezocht zal moeten worden.

Over de verschillende theoriën betreffende de niet-specifieke therapie
zal ik niet in details treden ; het feit, dat er zoovele verklaringen en
namen voor zijn, bewijst al dat veel positiefs er nog niet van bekend is.

De meest gangbare verklaring is de theorie van de eiwitsplitsingsproduc-
ten van Weichardt, waarop de „Proteinkörpertherapie" gebaseerd is.

Volgens Weichardt zijn het de eiwitsplitsings-producten die een
activeerenden, stimuleerenden invloed op alle lichaamscellen uitoefenen,
waardoor het geheele organisme tot een verhoogde prestatie, eene
„Leistungssteigerung" komt.

Weichardt grondt dit op talrijke experimenten, ook op overlevende,
uitgenomen organen, zooals harten en spieren, waarbij hij zelfs met
minimale doseeringen, vooral op vermoeide organen, een activeering,
een verhoogde werking, na toediening van eiwitafbraak-producten,
kon verkrijgen.

Ook de in het eigen lichaam optredende splitsingsproducten zouden
in geringe hoeveelheid stimuleerend werken, waarop volgens Wei-
chardt dan ook de training berust.

Talloos zijn de injectiemiddelen, door vele fabrikanten in den handel
gebracht; veelal gemaakt uit gedoode bacteriën (Omnadin, Pyrifer,
etc.) of uit melk (caseosan, caseïne) eventueel gecombineerd met een
jodium-preparaat Yatren (Yatren-caseïne) enz. enz. Na de injectie
zouden in de eerste phase van de reactie de eiwitlichamen in het
lichaam eerst nog verder afgebroken worden, wat in den regel met
een verergering van den toestand gepaard zou gaan, maar welke eerste
phase men door toediening van reeds zeer ver afgebroken eiwitpro-
ducten (als hoedanig vooral het preparaat Phlogetan aanbevolen
wordt) zou kunnen bekorten.

Het behoeven bovendien niet beslist eiwitproducten te zijn, die
toegediend worden. Na de meest verschillende niet-specifieke prikkels,
hetzij huidprikkels als scherpe zalven, brandijzers, Röntgenbestralingen,
massage, enz., zou weefselbeschadiging en weefselverval optreden en
de daarbij secundair ontstane actieve eiwitsplitsings-producten zouden
weer verantwoordelijk voor de werking zijn.

Of zooals Bier het uitdrukte (geciteerd uit Hoff, die het overigens
met weinig instemming aanhaalt) „Spritzt irgend einen Dreck ein,
der Zersetzung und damit Fieber und Entzündung hervorruft und
welcher täte das in geeigneter Dosierung nicht, so könnt ihr eine Heil-
wirkung erzielen".

Hoe de eiwitsplitsings-producten van Weichardt werken, wordt niet
verklaard ; alleen het effect, de „activeering", de „Leistungssteigerung"
wordt vermeld, maar een verklaring in den eigenlijken zin van het
woord is dit natuurlijk niet, al mogen wij uit het voorafgaande wel
afleiden, dat zij vooral op het R. E. S., op het actieve mesenchym een
stimuleerenden invloed zullen uitoefenen en mede verantwoordelijk
zullen zijn voor de bovengenoemde verwijderde werking van een niet-
specifieke therapie.

Uit de aanhaling van Bier blijkt tevens, dat deze aan de koorts,
die bij een niet-specifieke injectie optreedt, groote beteekenis hecht en
met hem doen dit vele anderen, zoodat men wel van koorts-therapie
spreekt.

Op dezelfde wijze spreken anderen van ontstekingstherapie of wel
wordt de leucocytose in het middelpunt geplaatst (leucocytose-therapie).

Aan de leucocyten komt ongetwijfeld een voorname beteekenis toe,
vooral bij de infectieziekten en bij de niet-specifieke immuniteit, waarbij
ik zou moeten verwijzen naar de belangrijke experimenten van Wright
en Prof. Wolff, die aantoonden hoe op niet-specifieke manier de
bactericidie van de leucocyten en dus van het bloed, verhoogd kan
worden.

De naam „Umstimmungs"-therapie geeft alleen den indruk weer,
die een geslaagde niet-specifieke therapie dikwijls verwekt, zonder
überhaupt iets te verklaren. Zij is daarbij reeds van zeer ouden oor-
sprong, reeds in gebruik bij de oude Grieksche en Romeinsche artsen,
die al de „umstimmende" werking van bad- en andere kuren kenden
en volgens Standenath hun patiënten met asthma, epilepsie, exzemen
of andere chronische aandoeningen, reeds naar streken stuurden, waar
zij zeker wisten, dat zij malaria zouden krijgen, waardoor een genezen-
de invloed op hun kwalen uitgeoefend zou worden.

Ook de desensibilisatie-theorie van Rusznyak en Koranyi zou men
een „Umstimmung" kunnen noemen.

Deze meenden daarmede het verschijnsel te kunnen verklaren hoe
bij typhus-patiënten de koorts plotseling kan uitblijven na een niet-
specifieke injectie.

Bij cavia\'s, die zij tegen paardenserum gesensibiliseerd hadden, trad,
wanneer zij na een rustperiode slechts zeer geringe hoeveelheden
paardenserum toedienden, geen shock, maar koorts op. Dienden zij
echter een niet-specifieke injectie toe (caseosan, melk of zwavel), dan
reageerden de dieren daarna op de kleine hoeveelheden paardenserum
niet meer met koorts.

door reactie van het gesensibiliseerde lichaam op de telkens in geringe
hoeveelheden vrij komende toxinen. Door een niet-specifieke injectie
op dezelfde wijze gedesensibiliseerd, zou de koorts dus uitblijven.

Verklaren in den eigenlijken zin van het woord, doet dit ook weer
niets, als er niet bij uitgelegd wordt, hoe die desensibilisatie tot stand
komt.

Freund en Dresel vestigden dc aandacht op het verval van bloed-
plaatjes, waardoor bij afgenomen bloed in vitro bepaalde stoffen
zouden ontstaan, welke echter door een niet-specifieke injectie ook
direct in het lichaam al op zouden treden en waaraan zij bijzondere
beteekenis toekennen, etc.

Zoo is er dus aan verklaringen en theoriën geen gebrek, die echter
stuk voor stuk geen voldoende bevrediging geven.

Het meest kritisch wordt dit duistere gebied nog betreden door
Hoff in zijn in 1930 verschenen werkje „Unspezifische Therapie und
natürliche Abwehrvorgange".

Na een geschiedkundige inleiding, waarin hij eerst wijst op het feit
hoe door de groote ontdekkingen in het laatst van de vorige eeuw,
veel van de vroegere empirische geneesmethoden opzij werden ge-
schoven en als waardeloos en onwetenschappelijk werden verworpen,
haalt hij aan hoe, toen de groote verwachtingen die men van de nieuwe
inzichten koesterde, niet alle vervuld werden en teleurstellingen niet
uitbleven, de waardeering voor die oude methoden, die velen ondanks
de misprijzing toch trouw waren gebleven, weer opleefde. Vooral toen
door wetenschappelijke bestudeering veel van waarde bleek te zijn
en als niet-specifieke therapie weer nieuw leven kreeg.

Hoff wijst er op hoe de niet-specifieke therapie op de meest ver-
schillende manieren in den loop dei\' tijden toegepast is geworden en
rekent er zoowel de ouderwetsche drachten en fontanellen, de scherpe
zalven en het tegenwoordig weer en vogue zijnde ferrum candens,
als de massage, de aderlating, de badkuren of de tallooze moderne
niet-specifieke injecties toe.

Zelfs door diëet kan een onspecifiekc therapie toegepast worden,
evenals door het doelbewust opwekken van sommige infectiezieketen,
als Malaria, Recurrens of Sodoku (rattenbeetziekte).

Hoff stelde zich ten doel systematisch de verschijnselen te bestu-
deeren, die bij een succesvolle niet-specifieke therapie optreden en koos
als zoodanig de Malaria-therapie van Wagner Jauregg tegen de
progressieve paralyse van den mensch.

Bij deze therapie treden bovendien korte, hooge koortscurven op
en verloopen de reacties vrij snel.

In deze reacties onderscheidt Hoff twee phasen. In de eerste phase
steeds koorts, leucocytose, acidose, stofwisselingsverhooging, vermeer-
derd eiwitverval, verhooging van het bloedsuiker- en verlaging van het
bloedcholesterin-gehalte, met in de tweede phase overeenkomstig tem-
peratiiur-daling, toeneming van het aantal lympho- en monocyten,

alcalose, vermindering van bloedsuiker- en vermeerdering van het
cholesterin-gehalte, etc.

Voorts veranderingen in de minerale stofwisseling, met in de eerste
phase steeds een calcium-, in de tweede phase een kalium-overwicht en
verder nog veranderingen in de viscositeit van het bloedplasma, in den
bezinkingstijd van de erythrocyten, in het verval van de thrombocyten,
enz., terwijl ten slotte in de eerste phase meestal een beslist sympathi-
cotonische- in de tweede phase een vagotonische toestand heerscht.

Om stuk voor stuk nu deze verschijnselen voor het effect van de
niet-specifieke therapie aansprakelijk te stellen, heeft geen zin, zegt
Hoff. Al schijnt de koorts therapeutisch van belang, beslist noodig is
zij niet. Dat de leucocytose van gewicht is, blijkt uit de ongunstige
prognose dikwijls bij vermindering of uitblijven ervan ; waarbij in het
oog gehouden moet worden, dat deze leucocytose niet alleen in het
bloed, maar ook in de weefsels en vooral in de reeds aanwezige ont-
stekingshaarden (haardreacties) optreedt. Maar om de leucocytose
alleen aansprakelijk te stellen gaat evenmin op.

Deed zich bij de Malaria-therapie deze reeks verschijnselen het
duidelijkst en het meest compleet voor, ook na injecties van Pyrifer,
maar ook na iedere andere niet-specifieke therapie zag Hoff dezelfde
2-phasige reactie. Zij het dan ook wat de afzonderlijke factoren betreft
meer of minder volledig.

Ook spontaan, in het lichaam, na bijv. bloeduitstortingen of 11a
steriele operaties en, in verzwakten vorm bij physiologische processen
als menstruatie, of 11a zwaren spierarbeid, treedt dezelfde 2-phasige
reactie op.

Eveneens bij ontstekingen, zoowel plaatselijk als algemeen, zien wij
steeds in den aanvang hyperthermie, leucocytose, acidose, weefsel-
verval enz. en ztdks niettegenstaande de meest verschillende ontstekings-
oorzaken.

Daarom ziet Hoff in deze reeks van verschijnselen geen willekeurige
reacties, maar een natuurlijke verdedigingsreactie van het lichaam
onder centraal nerveuze regulatie.

Waar hij vooral op wijst is dat de diverse reacties in de eerste phase
als het ware bij elkaar behooren. Hij vergelijkt ze zelfs met tandraadjes,
die in elkaar grijpen, zoodat wanneer men een beweegt, mechanisch
de andere meedraaien en de overeenkomstige reacties opgewekt wor-
den, waardoor verklaard wordt, hoe door de meest verschillende
ingrepen dezelfde reeks van verschijnselen te voorschijn geroepen kan
worden.

Zoo bleek bijv. aan Hoff hoe hij leucocytose kon verwekken door :
ie. aanwending van een sympathicus-prikkelend middel ; 2e. door
opwekking eener acidose ; 3e. door temperatuur-verhooging ; 4e. door
verhooging van het calciumgehalte.

Zelfs de werkingen van veel organen van interne secretie passen
in dit schema ; zoo wekken bijv. Thyreoidine en Adrenaline verschil-

lende reacties uit de eerste phase, Insuline daarentegen vele uit de
tweede phase op.

Al is de reeks van reacties op een niet-specifieke therapie voor
een groot gedeelte onderworpen aan eene centrale regulatie, toch
mag men volgens Hoff deze centrale invloed niet weer geheel in
het middelpunt plaatsen en daar de alles beheerschende factor inzien.

Wel is waar is de koorts afhankelijk van het warmtecentrum in de
hersenen en blijkt ook de leucocytose volgens de onderzoekingen van
Hoff onder centrale regulatie te staan, terwijl eveneens de lichaams-
stofwisseling en het eiwitverval centraal gereguleerd worden, maar
aan den anderen kant is experimenteel vastgesteld, dat veel cellulaire
en humorale afweerprocessen ook onafhankelijk van het zenuwstelsel
kunnen verloopen, daar zij zelfs in vitro te bestudeeren zijn, terwijl bijv.
de anaphylactische shock nog tot stand kan komen na verwijdering
van de groote hersenen en doorsnijden van ruggemerg en vagus.

Zelfs kunnen volgens Hoff veranderingen van de andere factoren
bijv. van het zuurbase-evenwicht of van de minerale stofwisseling van
hun kant uit veranderingen in het vegetatieve zenuwstelsel te weeg
brengen.

Niet altijd gaat het schema, d. w. z. het gelijkmatig en compleet
voorkomen van alle genoemde factoren in de eerste en tweede phase op,
daarvoor kunnen te gemakkelijk allerlei bijkomstige factoren invloed
uitoefenen.

Als voorbeeld hiervan haalt Hoff aan hoe bij sommige ziekten
soms hooge koorts en vermindering van leucocyten in plaats van ver-
meerdering ontstaat en hoe Naegeli reeds voor 25 jaar hierbij aan een
invloed van de hoeveelheid van de inwerkende bacterie«-stoffen dacht.

Uit proeven met het bacterie-preparaat Pyrifer, bij honden en
konijnen, bleek Hoff, dat men alleen door middel van doseering en
van intervallen, naar willekeur leucocytose of leucopenie kon ver-
wekken, waaruit tegelijk de groote beteekenis van de doseering bij de
niet-specifieke therapie blijkt.

Was dus de genoemde reeks van reacties, zooals die optreedt na
malaria-infectie, maar ook bij ontstekingen of bij physiologische pro-
cessen, volgens Hoff te beschouwen als een natuurlijke verdedigings-
reactie van het lichaam, dan zal, daar deze zelfde reacties optreden
na eenen niet-specifieken prikkel, deze laatste alleen dan therapeutisch
aangewend mogen worden, wanneer die natuurlijke afweerkrachten
onvoldoende aanwezig zijn. M. a. w. de niet-specifieke therapie helpt
daar, waar de natuurlijke afweer te kort schiet, zoodat de toepassing
vooral op het gebied van chronische, slecht genezende, algemeene of
locale processen zal liggen.

Ook Hoff wijst er op dat deze therapie wat de wetenschappelijke
verklaring betreft, nog in de kinderschoenen staat, terwijl het meeste
op het gebied van de keuze der middelen en der doseering nog op
empirie berust.

Aan de waarde van de erkend goede specifieke methodes wordt niets
afgedaan en deze verdienen natuurlijk de voorkeur, hoewel niet ontkend
kan worden, dat bij veel z.g. specifieke behandelingsmethoden, hetzij
met sera of vaccins of ook met extracten van endocrine organen, de
niet-specifieke factor, misschien vaak ook een rol speelt.

Uit al het voorafgaande volgt nu wel dat eene niet-specifieke therapie
met het begrip „reticulo-endotheliale therapie" van Lepehne niet
geheel gedekt wordt.

Ongetwijfeld speelt het R. E. S. een groote rol, wat ook Hoff ten
volle erkent. Maar daar vele van de reacties, volgend op een niet-
specifieken ingreep, zooals de veranderingen in het zuurbase-evenwicht,
in de minerale stofwisseling, het celgehalte enz. zich afspelen in het
gewone bindweefsel, komt ook daaraan een rol van zeer groote
beteekenis toe.

De bedoeling van het bovenstaande is dan ook niet geweest te trach-
ten te verklaren hoe eene niet-specifieke therapie werkt, wel echter
Waar deze voor een groot gedeelte werkt, bovenal echter om Uwe
belangstelling te wekken voor het bindweefsel en zijne functies in het
algemeen.

Nagegaan worden de ontwikkeling van het begrip Reticulo-endo-
theliaal Systeem en de functies daarvan. Na bespreking van het bind-
weefsel in het algemeen, waartoe het R. E. S. als gespecialiseerd onder-
deel wordt gerekend, wordt het verband nagegaan met de werkingen
van de niet-specifieke therapie, die zich voor een groot gedeelte in
dit bindweefsel afspelen.

Besprochen werden die Entwicklung des Begriffes „Retikulo-Endothelialen Sy-
stem" und dessen Funktionen.

Tn Anschluss an einer Beschreibung des Bindegewebes im Allgemeinen, w<> das
R. E. S. als aktives Mesenchym hinzugerechnet wird, wird auf den Zusammenhang
mit den Wirkungen der unspezifischen Therapie hingewiesen.

The author discusses the functions of connective tissue in general and those of
the „reticulo-endothelial system" and their eonnection with „the non specific
therapy".

I.\'auteur discute les fonctions du tissu conjonctif en général et ceux du système
„réticulo-endothélial" et le rapport avec la therapie non spécifïque.

Verschillende middelen zijn ook in het jaar 1932 weer door Prof.
Götze ^x) te Hannover onderzocht.

Immunisatieproeven bij 36 runderen met larven-extract had
geenerlei invloed op de latere ontwikkeling der larven bij deze dieren.
(Referent heeft dezelfde ervaring ten opzichte van deze immunisatie
opgedaan). Met sulfoliquid 40 %, met sterk geconcentreerde sulfoli-
quid, sulfodes „M" en sulfodes „Bi" van de chemische fabriek te Ma-
rienfelde werden bij 80 runderen proeven genomen. Deze stoffen werden
in zalfvorm met de hand of als vloeistof met borstel ingewreven. Alleen
met de geconcentreerde sulfoliquid werden 75 % van de larven gedood,
met de andere middelen was hel resultaat veel minder ; in het geheel
genomen dus onvoldoende werking op de larven.

Met verschillende Delicia-preparatcn (Chemische fabriek van Dr.
Freyberg te Delitsch) werden 55 runderen behandeld. Delicia-Dasselöl
doodde 90 % van de behandelde larven ; dit middel gaf echter sterke
huidprikkeling. Delicia III werd in speciaal daarvoor gemaakte spuit-
flesschen afgeleverd ; deze methode voldeed echter niet geheel aan de
practische eischen.

Hexaliquid werd bij 27 runderen beproefd, 100 c.M.^a per dier met
borstel ingewreven. De werking was onvoldoende, daar slechts 62 %
van de larven gedood werd. Ook bleek petroleum met paraffine-olie,
gelijke deelen, slechts 50 % der larven te dooden. Mcdol van de Creolin-
Werke te Hamburg doodde slechts 42 % en 65 % der larven al naar
gelang 30 of 50 c.c. van dit middel met een borstel op de huid gewreven
werd. De huid werd bovendien nadeelig beïnvloed. Evenmin voldeden
Pyrethron-extract. (Schmidt en VVildenhayn te Darmstadt) als de
warble-oil, een Amerikaansch middel, waarvoor veel reclame is ge-
maakt ; slechts 52 % der larven werd gedood.

Zeer goed voldeed de horzelzalf van Bengen. Hiermede werd 97 %
der larven gedood. Het middel moet echter met een zalfspuit in de
openingen geperst worden. Dit is een practisch bezwaar. Dit geldt
eveneens voor de horzelzalf van Gattinger (werkzaam bestanddeel
Trichlooraethyleen), deze zalf werkt goed, maar moet ook weer in
de openingen van de huid geperst worden. De Larfug zalf van Prof.
Peter geeft ook 97 % goed gevolg ; ook hier het bezwaar, dat een
zalfspuit gebruikt moet worden. Tenslotte bleek ook aan Götze, dat
met gewone vaseline 94 % der larven gedood kon worden, mits deze
met de zalfspuit in de openingen geperst werd. Götze -) beveelt thans
zeer aan om Derrispoeder te gebruiken. De behandeling hiermede is
zeer eenvoudig en duurt slechts enkele minuten. Het gedeelte van den

rug, dat met larven bezet is, wordt met de hand of vuist ingewreven,
terwijl men het middel druppelsgewijze laat toeloopen. De haren be-
hoeven niet te worden weggeschoren, alleen worden de korsten om
de afzonderlijk liggende wormbuiten zooveel mogelijk verwijderd. Bij
sterk besmette dieren heeft men 300—400 c.M³. noodig, bij minder
aangetaste runderen gebruikt men 150—200 c.M^;t. Na 2 of 3 dagen
wordt de wassehing herhaald. De resultaten zijn 95 %.

Het middel wordt bereid door 1 K.G. fijngemalen Derrispoeder
met 900 c.M³. water gedurende 24 uur onder geregeld omschudden
te laten uittrekken. Vóór het gebruik voegt men toe 250 gram zeep
in 100 c.M^:i. water opgelost. Uit 1 K.G. Derrispoeder krijgt men dus
10 L. van het waschmiddel. Götze berekent, dat de behandeling per
rund 15—25 pfenning kost. Dc resultaten waren volgens hem beter
dan tot nu toe met eenig middel bereikt zijn ; niet alleen de jonge,
maar ook de oude larven worden gedood. Opvallend was ook, dat de
nieuwe generatie larven, die noodzakelijkerwijze eenige weken na de
behandeling te voorschijn komen, bij de aldus behandelde dieren zeer
klein was. Götze vermoedt, dat deze larven reeds als heel jonge exem-
plaren tijdens de eerste behandeling aanwezig waren en dat zij door
de eerste behandeling al gedood zijn. Voor het verkrijgen van goede
resultaten moet men als voorwaarden stellen het gebruik van zoo fijn
mogelijk gemalen Derriswortcl en twee wasschingen met een tusschen-
tijd van 1 tot 3 dagen. De huid der dieren blijft soepel en de 95 be-
handelde dieren kregen niet dc minste vergiftigingsverschijnselen. Van
belang zal het natuurlijk zijn of Derriswortel steeds dezelfde larvicide
werking heeft.

Prof. Peter ^:i) te Hamburg heeft ook verschillende middelen ge-
controleerd, waarbij er verschillende zijn die ook door Götze onder-
zocht zijn, en komt daarbij tot dezelfde conclusies. Peter controleerde
bovendien Mo-lac, een vliegendoodend middel, dat waarschijnlijk met
Flit overeenkomt. Deze stof wordt geleverd door de Deutsch-Amerika-
nische Petroleum Gesellschaft te Hamburg. De larvendoodende werking
van dit middel was echter onvoldoende. Coopers horzelpoeder, dat
Derrispoeder bevat, wordt met water verdund en op de huid gesmeerd.
De resultaten van de proeven van Peter met dit poeder waren niet
zoo gunstig als die, welke door Engelsche auteurs opgegeven werden.
Ook kreeg Peter niet die mooie uitkomsten met het Derrispoeder-
waschmiddel bereid volgens het voorschrift van Götze. Deze ver-
schillende uitkomsten zullen wel afhankelijk geweest zijn van het
rotenon. Rotenon is het werkzame bestanddeel van Derrispoeder. Het
gehalte hiervan kan zeer uiteenloopen. Wil men deze proeven onderling
vergelijken, dan dient men zeker te zijn van eenzelfde rotenon-gehalte.

Pedretti ⁴) komt nog eens terug op de mechanische verwijdering
der larven. Hij vestigt de aandacht op het feit, dat in de natuur ver-
schillende vogels voorkomen, die met hun snavel de larven uit de huid
pikken. In Brazilië vindt men overal in de omgeving van runder- en

paardeweiden deze z.g. madeneters (Crotophaga). Deze vogel heeft
veel overeenkomst met onze ekster. Ook in Afrika kent men dergelijke
vogels, die in vriendschappelijke verhouding leven me\'t runderen, welke
met hypodermalarven besmet zijn. Deze vogels (Buphaga erythrorhyn-
chus) hebben veel overeenkomst met spreeuwen. Men vindt hen in
groepjes van 5 en 6 stuks in de buurt van de runderen en zij bevrijden
deze van de horzellarven. Deze vogels trekken de larven uit de worm-
knobbels en zij splijten in veel gevallen de huid der runderen om hun
doel te bereiken.

Pedretti geeft een beschrijving van de verschillende reeds bekende
methoden om de larven mechanisch uit de huid te verwijderen. Hij
wijst er nog eens uitdrukkelijk op, dat de gevallen van „Nesselfieber",
die men na het verwijderen der larven nogal eens waarnam, geen ver-
band hielden met deze operatie. Pedretti is van meening, dat deze
gevallen bij de betreffende dieren zouden zijn voorgekomen ook zonder
dat de larven zouden zijn uitgedrukt. Het is aan Pritsche o.a. nimmer
gelukt deze „Nesselfieber" kunstmatig te verwekken.

Pedretti heeft een z.g. onthorzelingshaakje aangegeven, waarmede
men gemakkelijker en zekerder werkt dan met de gewone haaknaald,
die door Stiefenhofer voor de mechanische onthorzeling was gebruikt.
Dit haakje loopt niet spits toe, zooals de gewone haaknaald, maar is
afgerond. De aan het einde van de ronding gelegen punt moet zeer
scherp zijn. Als hulpinstrument gebruikt men een speciaal daarvoor
voorgeschreven pincet.

Het verwijderen der larven uit de wormknobbels met dit haakje
vereischt geen bijzondere handigheid. Men steekt het haakje hoogstens
I tot i c.M. diep in den wormknobbel, terwijl men op den wormknobbel
met wijsvinger en middelvinger een bepaalden druk uitoefent. De larve
kan dan gemakkelijk te voorschijn gehaald worden en nu verder met
het pincet verwijderd worden.

De daarvoor aangewezen personen, die dus met deze methode op
de hoogte zijn, kunnen per dag 900—1200 larven verwijderen. Op
deze wijze werden in een jaar bij 2868 dieren, over 928 bedrijven
verdeeld, 30.526 larven verwijderd. De veehouders, die het vorige jaar
deze methode hadden doen toepassen, verkozen ook dit jaar deze
wijze van bestrijding boven elke andere. Pedretti beveelt deze mecha-
nische verwijdering der larven ten zeerste aan.

\') Afschrift van een rapport van Prof. Götze aan den Minister voor Landwirt-
schaft, Domänen tind Förster, Sept. 1932.

³) Ueber die Vorprüfung neuer chemischen Mittel zur Vertilgung der Dassel-
fliegenlarven. B. T. W. 48, 1932.

\') Das Dasselhäckchen und seine Anwendung in der Praxis, uit het Inst, für
Tierzuchtlehre der Technischen Hochschule, Weihenstephan.

De duur van de ontwikkeling der cercariën in de slak hangt af van de tempera-
tuur en misschien ook nog van andere factoren ; deze tijd wisselt tusschen zeven
en veertien weken. Uit de slakken, die experimenteel slechts eenmaal met miraci-
diën besmet werden, kwamen de cercariën gedurende geruimen tijd nog vrij ; in
een geval zelfs langer dan 2 maanden na de infectie. Van een hoeveelheid geëncy-
steerde cercariën bleken bij een temperatuur van -2.78° C. tot 4.44° C. gedurende
11 maanden nog een aantal in leven te zijn. Infectieproeven met deze cercariën
bij een konijn hadden een negatief resultaat. Twee cavia\'s werden elk met 40 ge-
encysteerde cercariën gevoederd ; bij één hiervan werd later een J mM. lange
leverbot in de lever gevonden. In de lever bij beide dieren waren echter wel duidelijk
zichtbare kruipgangen. De schrijver stelde geëncysteerde cercariën bloot aan de
inwerking van kopersulfaat in verdunningen van 1 : 2500 tot 1 : 500. Met de be-
handelde cysten werden cavia\'s gevoederd en de levers dezer dieren werden 8 dagen
later onderzocht. Het bleek toen, dat de verdunning van 1 : 500 kopersulfaat doodend
op de geëncysteerde cercariën had gewerkt. Alle levers hadden duidelijke kruip-
gangen van de jonge leverbotten. In die van de cavia, waarvan de toegediende
cysten met 1 : 500 kopersulfaat waren behandeld, werd slechts één enkele gang ge-
vonden.

Shaw kan door experimenten aantoonen, dat de jonge leverbotten, die uit de
cysten in den darm van den gastheer vrijkomen, niet met de bloedbaan in de lever
geraken, maar den darmwand pcrforeeren en nu via de buikholte in de lever dringen.
Hiermede zijn de bevindingen van Sinitsin en van Shirai bevestigd.

K. J. Skrjabine (2) bespreekt de voornaamste helminthosen, waaronder de
schapen in Rusland te lijden hebben. Deze worden veroorzaakt door leverbotten,
longwormen, lintwormen en trichostrongyliden van maag en darm.

De leverbotziekte wordt bestreden met tetrachloorkoolstof. In 1932 werden met
dit middel 1.900.000 schapen behandeld.

Tegen de lintwormen wordt rhizoma filicis maris gegeven (10—30 gram, gevolgd
door een purgans). Wat betreft het gebruik van kopersulfaat bij maag-darm-tricho-
strongyliden, blijkt, dal dit alleen gunstig werkt tegen Haemonchus en Nemato-
dirus. De kleinere Trichostrongyliden in de dunne darmen zijn moeilijk met een
geneesmiddel te bereiken. Een ervaring, die in andere landen ook is opgedaan
(Ref.) Speciale aandacht is gewijd aan de longwormziekte. De diagnose wordt
gesteld met behulp van de methode Baermann (niet Berman, zooals de auleur
aangeeft) waarmede men in vergelijking met andere methoden het hoogste percen-
centage positieve aanwijzingen kreeg.

Om zooveel mogelijk longwormen te bereiken door intratracheale injecties,
worden de schapen in rugligging gebracht op een daarvoor speciaal geconstrueerde
tafel. De dieren komen daarbij aan de voorzijde hooger te liggen dan aan de achter-
zijde. De bedoeling hiervan is, dat de injectie-vloeistof gemakkelijker de grootere
bronchiën bereikt. In deze laatste zouden zich toch meestal de grootste hoeveelheid
wormen bevinden. In deze schuine ligging vormen trachea en hoofdbronchiën
een rechte lijn, waardoor het geneesmiddel beter ter plaatse komt, waar het zijn
moet. Gebruikt werd een mengsel van 1 gram jodiumtinctuur met 50 gram
glycerine en 150 gram gedistilleerd water. Van dit mengsel krijgen de dieren
10 c.c., twee dagen achter elkaar. Om complicaties te voorkomen, worden de
naalden voor de injectie gedesinfecteerd en gedurende den tijd van behandeling in
kokend water bewaard. Injectieplaats tusschen 10e en 12e ring van het bovenste
deel van de trachea. Vóór de injectie de huid ter plaatse scheren en ontsmetten
met jodiumtinctuur. Bij voorkeur wordt de vloeistof tijdens de inspiratie ingespoten.
Nooit werden complicaties tengevolge van de injectie waargenomen. Deze behan-

deling geeft wel geen volkomen succes, daar de longen nooit geheel vrij werden
van parasieten, maar men ziet wel een sterke vermindering van longwormen,
waardoor de ziekte veel verbetert. Deze behandeling wordt tweemaal toegepast;
de eerste maal vóór het opstallen en de tweede maal voordat de dieren in de
weide gaan.

Een zeer voorname factor is de prophylaxis. Zonder deze prophylaxis zal men
deze ziekte nooit behoorlijk kunnen bestrijden (Ref.).

In Rusland zal Skrjabine deze trachten in te voeren door verplichte verweiding
van de schapen. De hoeveelheid schapen, die men in Rusland zal mogen houden,
zal afhangen van de hoeveelheid weide, die de eigenaar ter beschikking heeft, waar-
door het mogelijk zal worden de schapen niet langer dan 10 dagen in een bepaalde
weide te laten loopen. In dit gedeelte komen de schapen dan niet meer terug vóór
het volgende jaar. Met de wetenschap, dat de larven van de longwormen na een
jaar niet meer levend worden aangetroffen op besmette weiden, kan men de schapen
dus geregeld op onbesmette weiden brengen. In Rusland, waar men over uitge-
strekte gebieden beschikken kan, zal deze geregelde weide-wisseling dan ook geen
praktische bezwaren veroorzaken.

Het ligt verder in de bedoeling maatregelen in het groot te nemen tegen de voor-
naamste wormziekten en deze bestrijding in het 2e vijfjarenplan op te nemen.

Allereerst zullen daarvoor in aanmerking komen de coenurosis bij schapen en
de echinococcosis bij mensch en dier.

Indien het inderdaad gelukken mocht de maatregelen algemeen door te voeren
op de wijze, zooals hierboven is aangegeven, dan zal men zeer zeker op goede uil -
komsten bij deze parasietenbestrijding kunnen rekenen. (Ref.).

Wright en Bozicevich (3) hebben uitvoerige onderzoekingen verricht over de
werking van enkele geneesmiddelen tegen maag- en darmparasieten bij het
schaap. Ook zij kwamen tot het resultaat, dat de tot heden gebruikte middelen
niet voldoende zijn en dat het zwaartepunt der bestrijding gezocht zal moeten
worden in het veelvuldig verweiden der dieren. Dit moet dan gecombineerd
worden met wckelijksche behandeling.

Onderzocht werd de werking van dc gebruikelijke 1% kopersulfaatoplossing, van
tetrachloorkoolstof (5 c.c.) en van telrat\'hloorethyleeil (5 r.c). Wckelijksche behan-
deling met één van deze middelen gedurende ongeveer één jaar was niet in staat
om alle maag- en darmparasieten (Trichostrongyliden) af te drijven.

Uit deze proeven bleek bovendien, dat schapen deze middelen goed verdragen,
speciaal tetrachloorethyleen. Twee schapen, die gedurende 33 1 n 34 weken met
tetrachloorkoolstof behandeld waren (dosis 5 c.c.), stierven, waarschijnlijk tenge-
volge van locale irritatie van het maagslijmvlies. Pathologische veranderingen in
lever en nieren als gevolg van deze geneesmiddelen werden niet waargenomen ;
evenmin veroorzaakten zij verwerpen bij drachtige dieren.

K. Ulrich (4) geeft een beschrijving van de maagwormziekte hij ganzen,
die in de fokkerijen een groote schade kan veroorzaken. Zij komt vooral in de zomer-
maanden voor, wanneer er veel jonge dieren zijn. De aangetaste dieren zijn luste-
loos, zonder eetlust en volgen met moeite de overige dieren. De diagnose is gemak-
kelijk te stellen, hetzij door sectie, hetzij door faeces-onderzoek. Ulrich beschrijft
verder de pathologische veranderingen in de maag en geeft een behandelings-methode
aan, welke bestaat in het toedienen van 2 c.c. tetrachloorkoolsrof in 10—12 c.c.
van een gezeefden meeldrank. Het geheel wordt met een spuit, voorzien van een
gummi-slang, in de krop gespoten. Een enkele behandeling zou in het algemeen
voldoende zijn. Ook bij een massa-behandeling kan men deze methode gemakkelijk
toepassen.

Na controle door faeces-onderzoek wordt de behandeling zoo noodig na 14 dagen
herhaald. Het is noodig de broedganzen voor den aanvang van het broedseizoen te
onderzoeken en zoo noodig te behandelen, daar zij anders de loopplaatsen besmetten
en de jonge dieren dus onmiddellijk in een geinfecteerde omgeving zouden komen.

C. Freund (5) geeft een beschouwing van de reïnfecties (speicherende Rein-
fektion) bij verschillende parasitaire ziekten der dieren. De in het wild
levende dieren hebben niet die groote infectiekans als onze huisdieren. De eerste
toch hebben groote gebieden tot hun beschikking, waardoor de besmetting
van den bodem in verhouding veel geringer is dan bij onze huisdieren, die slechts
over beperkte weideruimten beschikken kunnen. Voor onze huisdieren is geregeld
verweiden dus een eerste eisch om uitbraak van parasitaire ziekten te voorkomen.
Voor de pelsdierfokkerij b.v. is deze reïnfectie ook van zeer veel belang, daar
de omstandigheden waaronder deze dieren gehouden worden, veelal ongunstig
zijn. Het is zeer moeilijk de loopplaatsen dezer dieren vrij te houden van eieren en
larven van parasieten. Door het behandelen der besmette dieren bereikt men ook
niet voldoende resultaten. Men zal bij de bestrijding van de verschillende
parasitaire ziekten zijn aandacht op deze reïnfecties gevestigd moeten houden en
zoo goed mogelijk maatregelen ter voorkoming daarvan dienen te nemen.

0\\o Sadao (6) heeft aangetoond, dat in Zuid Mantsjoerije een mestkever,
(Gymnopleurus), waarvan hij de soort niet nader bepaald heeft, dienst doet als
tusschengastheer van Arduenna strongylina. Arduenna strongylina (syn. Spiroptera
strongylina) is een worm, die bij het varken in de maag parasiteert en daar ont-
steking kan veroorzaken. Deze parasiet is ook in Europa, Afrika en Azië bekend en
wordt daar door verschillende coprophage kevers, zooals Ornothophagus hecatae,
Aphodius castaneus en A.rufus overgebracht. (Ref.)

Miller, H. M. (7) verrichtte onderzoekingen betreffende de immuniteit bij
katten, die besmet waren met Taenia taeniaeformis (syn. T. crassicollis) en
bij ratten, die den blaasworm van dezen parasiet herbergden. De resultaten
waren in het kort genomen, dat katten, die met dezen lintworm besmet waren,
tegen superinlëctie met dezen parasiet niet beschut bleken te zijn. Deze nieuwe
infectie werd verkregen door voedering met blaaswormen.

Bij witte ratten werden de blaaswormen operatief verwijderd. Deze dieren bleken
gedurende minstens 60 dagen immun te zijn tegen nieuwe infecties. Door intraperi-
toneale injectie bij ratten van versehe proglottiden, of van een lipoidvrij extract van
gedroogde proglottiden of van levende blaaswormen, kon men voorkomen, dat toe-
gediende oncosphaeren zich tot blaaswormen ontwikkelden. Daarentegen gelukte
het niet te voorkomen, dat de blaaswormen bij ratten zich ontwikkelden door rat-
ten, na de infectie met oncosphaeren, te behandelen met tot poeder verwerkte T.
taeniaeformis of met T. pisiformis (Syn. T. Serrata).

(1) Studies of the liver fluke (fasciola he/iatica). Jl. Am. Vet. Med. Assoc. 34,

(2) La prophylaxie par te traitemenl des Helminthes du mouton d\'après la pralique de
rUnion Sovietique. Office international des épizóoties. I Bulletin, VI, I
\'932, p. 156—172.

(3) Control of gastrointestinal of sheep by weekly treatments uiith various anthelmintics.
Jl. of Agr. Research, 43, 112, 1931, p. 1053—1069.

(4) Die Magenwurmsuche der Gänse. Prager Arch. f. Tiermed. XII, 3, 1932,
p. 61—68.

(5) ParasitologischeZeitfragen. Prager Arch. f. Tiermed. XII, 3, 1932, p. 69—74.

Das Aneurysma verminosum des Pferdes und seine unbekannten Bezie-
hungen zur Kolik. Olt, J., D.T.YV. 21, 1932, p. 326—332.

In verband met de verkregen resultaten bij cavia\'s door Hobmeier en met een
door hemzelf waargenomen geval bij het paard, is Olt van meening, dat de ge-
encysteerde larven van Strongylus vulgaris, na opname per os, in het slijmvlies van
colon en coecum dringen en nu door lymph- en bloedvaten verder vervoerd worden.

Nadat zij in het darmslijmvlies gedrongen zijn, gaan zij verder in het afvoerge-
bied van de vena porta en worden nu passief door het poortadergebied via de lever-
aderen door de holle ader en via het rechterhart in de longcapillairen gevoerd.

De verdere ontwikkeling gaat als bij de spoelwormen n.1. door de bronchiën en
larynx naar de keel en zoo weer naar den darm, waar de verdere ontwikkeling plaats
vindt. Voor Strongylus edentatus en quadridentatus zou eenzelfde ontwikkelings-
weg moeten worden aangenomen.

Dat de larven van Strongylus vulgaris noodzakelijkerwijze een ontwikkeling in
de darmarteriën zouden moeten doormaken, houdt Olt voor onjuist. Hij blijft
bij zijn voor 32 jaar reeds uitgesproken meening, dat alle larven van S. vulgaris,
die in deze vaten (aneurysma van A. mesenterica cranialis en in de A. ileocoeco-
colica) worden aangetroffen, verdwaalde exemplaren zijn.

Een groot deel van deze z.g. verdwaalde larven zijn n.1. te ver in den darmwand
gedrongen en komen tusschen de sereuze vliezen van het net terecht en kruipen
daar verder, hoofdzakelijk langs de daar verloopende lymphbanen.

Aan den wortel van het darmscheil komen al deze larven dus samen. In dit be-
trekkelijk klein gebied vormen de A. ileo-coeco-colica met de vertakkingen en de
aderen van het poortadcrstelsel belangrijke hindernissen. De larven geraken nu van
het losse adventitieele bindweefsel in de media der bloedvaten en dringen dan
door de intima in het lumen der venen en arteriën. Op deze wijze komt nog een groot
deel dezer verdwaalde larven terecht, daar zij via de vena porta in de gewone cy-
clus via de longen geraken.

Wanneer echter de larven te lang in het bindweefsel blijven dwalen, zijn zij in-
tusschen zoodanig in omvang toegenomen, dat zij eenige m.M. groot geworden zijn.
Wanneer zij dan den vaatwand doorboren, vormt zich over den kop van de larve
een trhombus, die in grootte toeneemt, naarmate de larve verder doordringt. Deze
thrombus belet dat de larve, wanneer deze geheel binnen het vat gedrongen is,
onmiddellijk met den bloedstroom wordt medegevoerd. Verschillende larven maken
in den thrombus de laatste vervelling door en ontwikkelen zich tot bijna geslachts-
rijpe exemplaren, terwijl andere larven afsterven.

Een deel van de tusschen het darmscheil kruipende larven komt terecht bij de
dunne wand van de poortader. Hier kunnen zij gemakkelijk binnendringen, daar
de wand hiervan niet dien weerstand biedt als die van de A. ileo coeco-colica. De
larven, die door den poortaderwand gedrongen zijn, geven geen aanleiding tot
thrombusvorming, omdat de nog kleine larven snel met den bloedstroom worden
meegevoerd.

Dat S. vulgaris niet voor de verdere ontwikkeling is aangewezen op een verbliji
in de A. mesenterica anterior en haar vertakkingen, blijkt volgens Olt ook hieruit,
dat deze parasiet bij muildieren even veelvuldig in den dikken darm voorkomt
als bij het paard, terwijl een wormaneurysma bij dit dier niet bekend is. De reden
waarom de larven van S. vulgaris niet in deze arteriën verdwaald geraken, zooals
bij het paard, is niet bekend.

Het aneurysma wordt alleen gevaarlijk, wanneer tengevolge van thrombose of
van embolie ernstige circulatiestoornissen ontstaan.

Thrombose, gepaard met vernauwing van het lumen van de A. ileocoecocolica
ontstaat zelden. Door het verdwijnen der elasticiteit van de vaatwanden, tenge-
volge van bindweefselwoekering in de cellig geïnfiltreerde muscularis, ontstaat
echter een verwijding van deze bloedvaten, dus een aneurysma, dikwijls van zeer
belangrijke grootte.

Gelijktijdig kan door embolie van de A. colica dorsalis en A. colica ventralis ver-
stopping ontstaan in de bekkenflexuur van den dikken darm, waar deze beide arte-
riën samen komen. Het gevolg hiervan is een ischaemische necrose met doodelijken
afloop.

Bij embolie van één dezer beide arteriën blijft de bloedvoorziening van dit darm-
gedeelte voldoende door anastomosen in de bekkenflexuur. Ook aan de punt van
het coecum kan eenzelfde toestand ontstaan als aan de bekkenflexuur van de dikke
darm.

Niet zelden ziet men embolie over een lang gedeelte van de A. colica ven-
tralis ontstaan. Deze vormt zich laagsgewijze (Etageartig). In dit geval wordt ook
een deel van het colon van de bloedvoorziening uitgesloten.

Enkele malen komt het voor, dat een van de A. coecalis of b.v. de A. colica dor-
salis reeds bij haar oorsprong verstopt geraken. In dit laatste geval loopt de bloed-
voorziening van het ventrale deel van het colon groot gevaar, omdat deze dan via
de bekkenflexuur door anastomose zou moeten plaats vinden, en dit is zeer moeilijk
door de uitgestrektheid van het darmgebied, dat van bloed moet worden voorzien.

Meestal zijn de circulatiestoornissen echter niet van dien aard, dat zij de oorzaak
van den dood zijn; in ieder geval is het zoo\'n klein percentage, dat men hierdoor
niet het veelvuldig voorkomen van koliekgevallen kan verklaren, die bij paarden
voorkomen.

In de jaren 1926 en 1927 konden van de 5708 cloodelijke koliekgevallen er slechts
36 aan thrombose en embolie worden toegeschreven. Ook hier is het weer opval-
lend, dat het muildier, dat anatomisch evenzoo gebouwd is als het paard, zelden
aan koliek lijdt. Opmerkelijk is, dat in den tijd van Juli tot September veelvuldig
koliekgevallen voorkomen.

Olt zoekt hiervoor de oorzaak in de beschadigingen van de zenuwen van de
Plexus mesentericus door het aneurysma vernimosum.

In het adventitieele bindweefsel van de darmarteriën liggen vasomotorische ze-
nuwen, die deels remmend, deels versterkend op de darmperistaltiek inwerken.
De darmwand heeft wel zijn eigen zenuwen, die de peristaltiek beïnvloeden onaf-
hankelijk van het centraal zenuwstelsel, maar de plexus coeliacus is een belangrijke
factor met betrekking tot de reguleering van de darmperistaltiek.

De plexus coeliacus wordt door het aneurysma dikwijls beschadigd. De druk,
die ontstaat tengevolge van de vaatverwijding en het omspinnen der zenuwbanen
door de woekering van de adventitia is dikwijls van dien aard, dat afwijkingen ont-
staan zooals men deze bij perineuritis kent. Oi.t kon ook microscopisch bij alle
chronische kolieklijders vaststellen, dat de zenuwen, die in de adventitia der bloed-
vaten verliepen, in litteekenweefsel ingesloten lagen. Dikwijls zijn alle zenuwen
door fibrillair bindweefsel omgeven en sterk alrophisch.

Het is een reeds lang bekende zaak, dat zenuwen, die in litteekenweefsel liggen,
sterke functiestoornissen ondergaan. Bij het aneurysma van de A. ileocoeco-colica
komt nog een andere factor. De wand van dit bloedvat is sterk verdikt en bet vat
verwijdt zich door het verlies van elasticiteit. Hierdoor wordt druk en rekking uit-
geoefend op de zenuwen, die door litteekenweefsel omgeven zijn.

Dit verlies van elasticiteit en de grootte van het aneurysma hangt ten nauwste
samen met hel aantal Strongyliden-larven, dat in deze omgeving aanwezig is. Dit
verklaart ook, dat in het warme jaargetijde, wanneer nieuwe infecties met geën-
cysteerde Strongylus-larven plaats hebben, koliekgevallen veelvuldig voorkomen
kunnen. In de jaren 1923—1927 stierven in het Duitsche leger aan koliek in het
eerste kwartaal 145, in het 2e 219, in het derde 325 en in het 4e 214 paarden.

Een sterke invasie van deze verdwaalde larven veroorzaakt bovendien een ont-
stekingsoedeem aan den darmscheilwortel. hetwelk ook nog een verlammende
werking uitoefent op de zenuwplexus.

Olt is van meening, dat de volwassen Strongyüden in de darm van het paard
betrekkelijk weinig schade veroorzaken, maar dat de z.g. verdwaalde larven, die
het aneurysma veroorzaken, het meest te vreezen zijn.

Referent is van meening, dat de schadelijke werking der volwassen Strongyliden
en van enkele Trichonema-soorten niet gering geacht moet worden, aangezien
van deze parasieten toch bekend is dat zij bloed zuigen.

Olt komt tot de conclusie, dat bij paarden, die chronisch aan koliek lijden, de
Plexus mesentericus tengevolge van drukatrophie door het omgevende litteeken-
weefsel in zijn functie gestoord wordt. En dat de koliekaanvallen na parese of spas-
mus van den darm in de meeste gevallen verband houden met een besmetting met
Strongylus vulgaris. Diëetfouten zouden slechts zelden tot koliekverschijnselen
aanleiding geven; zij kunnen echter wel oorzaak zijn van voedselophoopingen in
den verzwakten darmtractus.

Het adventitieele bindweefsel van de A. ileo-coeco-colica bij oude paarden in
het algemeen, is veel steviger dan bij jonge dieren.

Door de herhaalde infecties komt het hier tot een geregelde vermeerdering van
het tibrillaire weefsel. De zenuwen van den plexus mesentericus liggen bij dergelijke
oude kolieklijders dan ook altijd in bindweefsel en worden min of meer gerekt.

Dit is ook de reden, dat deze kolieken bij oudere paarden eerder doodelijk ver-
loopen dan bij veulens. Daar het vaststellen van een aneurysma verminosum van
de A. ileo-coeco-colica alléén niet voldoende is om de oorzaak van den dood te
verklaren, zal een histologisch onderzoek van den wand van het aneurysma nood-
zakelijk zijn om aan te toonen, dat de plexus mesentericus door fibrillair bindweefsel
omsponnen is en dat de ascylinders der zenuwen grootendeels verdwenen zijn.

Oi.t bespreekt tenslotte nog enkele aanbevolen geneesmiddelen en veroordeelt
vooral de reclame, die voor verschillende koper-preparaten gemaakt zijn, die spe-
ciaal nuttig zouden zijn om de larven in de bloedvaten te verdelgen. Volgens von
1.indf.n zouden koperzouten uitstekend werken tegen Strongyliden van het paard,
long- en darmparasietcn van het schaap en het wild, trichinen, distomen en tuber-
culose. Olt maakt hierbij de schampere opmerking, dat er niet bij vermeld is, dal
koperzouten misschien kreupelheden en beenbreuken kunnen voorkomen; volgens
hem zou men deze zouten daartegen met evenveel recht kunnen aanbevelen. Uit
verschillende onderzoekingen is echter gebleken, dat de meeste dezer preparaten,
die als geheimmiddel onder verschillende namen in den handel zijn ter bestrijding
van Strongyliden van het paard, geen effect hebben. Intraveneuze injecties met
deze zouten hebben geen invloed op de in de bloedvaten aanwezige larven.

Voorloopig raadt Olt aan, om door herhaalde wormkuren met korten tusschen-
tijd (vooral in de zomermaanden) alle darmstrongyliden te verdrijven, voordat
deze gecopuleerd hebben. Baudet.

Voor de bewerking van dit proefschrift werden voederingsproeven verricht bij
ratten, met een begingewicht van 20 gram (welke ratten vooraf tegenover afwij-
kingen in de samenstelling van het voedsel gevoelig waren gemaakt). Als materiaal
werden de te Leipzig het meest te koop aangeboden vleeschsoorten gebruikt, n.l.
versch en bevroren rund- en schapenvleesch. Deze 4 vleeschsoortcn werden rauw,
gekookt en gebraden gegeven. Daar echter een zuivere vleeschvoeding niet alle
noodzakelijke bestanddeelen voor het lichaam bevat, werd ook nog een toegift
van ander voedsel gegeven.

In totaal werden 12 rattengroepen, ieder bestaande uit 3 mannelijke en 3 vrouwe-
lijke ratten, gevormd, en bij deze dieren werd de gewichtstoeneming bepaald. Wel
traden kleine groeiverschillen op, deze waren echter niet zoo groot, dat zij moesten
worden toegeschreven aan een verschil in voedingswaarde tusschen het bevroren
en versehe vleesch.

Verder werd nog, om de bewering, dat beide vleeschsoorten een gelijke voedings-
waarde hebben, meer kracht bij te zetten, een vruchtbaarheidsproef ondernomen,

waarbij van 16 groepen, van ieder 2 ratten, de nakomelingschap werd nagegaan.
Ook bij deze proeven zag men geen verschillen, zoodat Venus tot de conclusie
komt, dat de voedingswaarde van bevroren vleesch volkomen gelijk is aan die van
versch vleesch.

Beurteilung des Fleisches von Tieren, die zur Pockenlymphgewlnnung
gedient haben. (Zeits. f. Fleisch- und Milchhyg. 1932, pg. 434).

Blijkens een kort bericht in bovengenoemd tijdschrift heeft de Pruisische Minister
van Landbouw, enz. in een rondschrijven aan dierenartsen over de beoordeeling
van het vleesch van dieren, die voor het verkrijgen van pokkenlymphe hebben
gediend, eenige nadere mededeelingcn gedaan, welke ik hier in het kort weergeef.

Volgens een mededeeling van het Saksische ,,Landesgesundheitsamtes" is ge-
bleken, dat de voor pokstofproductie dienende dieren, na de infectie, tot aan de
slachting gemiddeld een temperatuur-verhooging hebben van ongeveer 2.2° C.,
dus d. w. z. dat deze dieren tot zelfs 41⁰ C. koorts hebben. Na de slachting zag
men een geringe zwelling van lever en milt en een min of meer uitgebreide hydro-
pische toestand der musculatuur en der lymphklieren. Ofschoon het vleesch van
dergelijke dieren sedert jaren in Dresden in rauwen toestand in consumptie is ge-
bracht en hierover nooit klachten zijn gekomen, vond men het op het Congres
van Dierenartsen te Oldenburg, alwaar dit onderwerp een punt van bespreking
heeft uitgemaakt, toch beter, dat dergelijk vleesch als minderwaardig moet worden
beschouwd. Het wachten op het dalen van de temperatuur bij deze dieren had
geen succes, daar zij meestal al gestorven waren, voordat een daling van beteekenis
had plaats gevonden.

Die Verfärbung des Fleisches nach Trypanblauinjektion. (Dr. B. Lachen-
schmio. Münchener Tier. Wochens. 1932, pg. 83).

In aansluiting aan het plotseling voorkomen, op het abattoir te München, van
een 13-tal runderen met blauwgroene verkleuring van verschillende lichaamsdeelen,
tengevolge van een trypaanblauwinspuiting tegen abortus, bespreekt Lachf.n-
schmid dit vraagstuk uitvoerig.

Als deelen, welke vooral een abnormale kleur kunnen hebben, noemt L. de nek-
band, en de wand van de groote bloedvaten, die blauw van kleur kunnen 2ijn,
verder de buikwand, die een dof-groene verkleuring kan aannemen en de opper-
vlakkige deelen van de halsmusculatuur, welke in de onmiddellijke nabijheid van
de injectieplaats dikwijls zwartblauw verkleurd zijn. Dikwijls vindt men ook de
verschillende lymphklieren veranderd en zet zich de verkleuring voort langs fascies,
bindweefsel, enz. Bij het laten hangen der dieren werd de verkleuring sterker.

In verband met de groote kans, dat met trypaanblauw behandelde dieren na
slachting een kleurafwijking hebben en voor verkoop op de vrijbank in aanmerking
komen, soms zelfs geheel afgekeurd moeten worden, acht Lachenschmid het een
plicht van den dierenarts, bij gebruik van trypaanblauw als therapcuticum, den
eigenaar te wijzen op de mogelijke gevolgen van zoo\'n injektie.

De vraag, hoelang de kleurstof in het lichaam kan blijven, is nog geenszins op-
gelost. Bij het rund loopt de termijn, door verschillende onderzoekers genoemd,
van 6 weken tot zelfs 7 maanden; volgens de laatste onderzoekingen van Bierbaum
was bij cavia\'s na 40 dagen, bij konijnen na 7 weken nog verkleuring zichtbaar
aan de vaatwanden.

Als men in aanmerking neemt, hoe vaak reeds geslachte runderen wegens blauw-
groene verkleuring moesten worden afgekeurd, vraagt men zich onwillekeurig af,
zegt Lachenschmid, of de door de injectie veroorzaakte schade wel opweegt tegen
de waarde als therapeuticum van dit middel.

Spierbloedingen bij electrisch bedwelmde kalveren. (Zeits. f. Fleisch- und
Milchhyg. 1932, pg. 384).

In de vraagrubriek van bovengenoemd tijdschrift deelt de directeur van het
abattoir te Bk. mede, dat hij sedert cenigen tijd de electrische bedwelming toepast
en dat het daarbij reeds meermalen is voorgekomen, dat bij enkele kalveren van
3—4 weken oud, in verschillende spiergroepen van hals en bekken, de bekende

spierbloedingen voorkwamen, zoodat daardoor het vleesch gedeeltelijk onverkoop-
baar is geworden. In verband hiermede vraagt hij, of het voorkomen van deze
spierbloedingen bij kalveren reeds bekend is en in welk verband zij staan tot de
electrische bedwelming. Komt het door de methode zelf of zijn zij het gevolg van
een bepaalde wijze van uitvoering?

Von Ostertag vermeldt in zijn antwoord, dat, voorzoover hij weet, over spier-
bloedingen bij electrisch bedwelmde kalveren niets in de literatuur bekend is, terwijl
verder Dr. Köhl uit Kaiserslautern heeft medegedeeld, dat men bij het plaatsen
van de electroden op de beide wangen van het dier zeer vaak spierbloedingen zou
kunnen opmerken.

Die Gewichtsverluste bei der Sterilisation bedingt tauglicher Schlacht-
tiere. (Dr. Schmey & Dr. Hoffmann. Deutsche Schlachthof-Zeitung, 1932, pg.
193, 205 & 239).

Aan een 40-tal slachthuisdirecties in Duitschland zonden Schmey en Hoffmann
een vragenlijst, waarin o.a. vragen voorkwamen over het voor sterilisatie gebruikte
apparaat en over het kookverlies in % bij runderen van eerste, tweede en derde
kwaliteit, bij varkens met tuberculose, vlekziekte en pest en bij kalveren en schapen.

In het artikel geven zij nu een tabellarisch overzicht van de verkregen resu\'taten.
Allereerst bleek uit de 22 antwoorden, die zij ontvingen, dat, wat het apparaat
betreft, een groote verscheidenheid aanwezig was. Verder kwamen S. en H. tot
de conclusie, dat het sterilisatieverlies bij alle dieren afhankelijk is in de eerste
plaats van het kookverlies, dat bij het koken plaats vindt. Daarbij komen dan nog
de verliezen door verdampen, die min of meer groot kunnen zijn, al naar den tijd
die, tot dat de koking geschiedt, verstrijkt. Verder komt daarbij nog het gewicht
van alle verwijderde beenderen.

Bij runderen bleek overigens het sterilisatieverlies zeer afhankelijk te zijn van
den voedingstoestand van het dier. Bij het varken speelt, naast den voedingstoestand
ook de wijze van mesting en de reden tot sterilisatie een groote rol.

Wil men zeer juist het sterilisatieverlies in getallen uitdrukken, dan moet men
ook de opbrengst uit de nevenproducten (van het ingedikte vleeschnat, het vet
en beenderen) in rekening brengen. Doet men dit, dan bedraagt het sterilisatie-
verlies bij runderen eerste soort 27 %, tweede soort 33.46 % en derde soort 32.49 %,
Bij varkens met tuberculose 14.64 "ó, met vlekziekte 21.56%, met pest 15.06%.
Bij kalveren 25.82 %. Schmey en Hoffmann bevelen verder aan zoo mogelijk een
vleeschextractbereiding ter hand te riemen, teneinde dit op de vrijbank te ver-
koopen, terwijl men tevens moet zorgdragen, dat het gewichtverlies door indrogen
zoo gering mogelijk wordt, door de dieren zoo snel mogelijk in consumptie te brengen.

Erfahrungen mit der Haltbarmachung von Geflügelfleisch, ein Versuch
aus der Provinz Hannover. (Breitfeld, Deutsche Landw. Gefl. Ztg. 1931,
pg. 800. Ref. D. T. W. 1932, pg. 526).

In samenwerking met de „Kühlfleisch A. G. Wesermünde" heeft Breitfeld
bij slachtkippen een proef genomen met een door bovengen, vereeniging gepaten-
teerde snelbevriesmethode.

Het koclapparaat bestaat uit een generator, waarin een pekeloplossing tot op
—19⁰ tot —2i° C. wordt afgekoeld gehouden. In deze pekel worden de te bevriezen
kippen ondergedompeld; zij blijven daarin 1—3J uur, om daarna, na een korte
afspoeling in leidingwater, in de onder o° C. afgekoelde glazuurruimte te worden
gebracht. Hier worden zij, zelf ongeveer —16⁰ C. van temperatuur zijnde, in zoet-
water van o° C. gedompeld. Bij het eruit halen blijken zij gelijkmatig met een dunne
ijslaag bedekt te zijn. In dezen toestand worden zij naar de opslagplaats gebracht.
Gerangschikt naar ouderdom en naar de slachtmethode, (ontdarmd of niet ont-
darmd), worden de dieren zonder verdere behandeling in een koelhuis van —10° C.
bewaard. Soms worden zij nog eens nageglazuurd.

Na 3 weken werden de dieren bezichtigd; alle waren nog steenhard. De uit-
sluitend lichtgekoelde hennen bleken een blauwachtige huid te hebben gekregen,

met gedeeltelijk vlekkige, met bloed omloopen plekken. Daardoor waren zij voor
marktverkoop ongeschikt.

De behandelde dieren bleken verder noch naar de wijze van behandeling, noch
naar den ouderdom eenig verschil aan te wijzen. De jonge dieren hadden een mooie,
gladde, witte huid, de oudere waren meer geel, soms met kleine huidplooien, die
bij de nageglazuurde dieren er uit zagen als een min of meer golvende ijslaag. De
nageglazuurde dieren waren in het algemeen van betere kwaliteit dan de hennen,
welke niet opnieuw geglazuurd waren. Alle dieren hadden een bloed-rooden kam.

Na een verblijf van 4 maanden in een koelhuis werden de kippen, alleen in per-
kamentpapier verpakt, naar Hannover gestuurd. Niettegenstaande het lange tran-
sport kwamen zij, met enkele uitzonderingen, in licht ontdooiden toestand aldaar
aan. Zij hadden een goede reuk, en werden direct na aankomst gedistribueerd
tusschen eenige huishoudings, een delicatessenhandel en een hotel, met het verzoek
de dieren op de gewone wijze te gebruiken en een bijgevoegde vragenlijst in te vullen.

Algemeen waren de huisvrouwen van meening, dat bij de dieren geen verschil
was op te merken tusschen de gevolgde slachtmethode, ontdarmd of niet ontdarmd.
De beoordeeling was zoowel vóór als na het ontdooien zeer goed, de reuk bleek
uitstekend, evenals de huidkleur.

Zeer gunstig was ook de beoordeeling na de toebereiding, waarvan de tijdduur
van koken of braden slechts in enkele gevallen en dan nog maar zeer weinig afweek
van den normaal daarvoor benoodigden tijd.

De op tafel gebrachte vogels waren volkomen gelijk aan versch gebraden vogels;
evenzoo werd geen verschil in smaak opgemerkt. Zelfs werden 2 dieren eerst na
8 dagen na de ontvangst toebereid en bleken zij nog uitstekend te zijn.

Toen het artikel werd geschreven, waren de berichten van de delicatessenhandel
en van het hotel nog niet binnen gekomen; echter volgens een persoonlijke mede-
deeling van den referent waren deze ook goed.

Voor men algemeen op bovengenoemde wijze slachtkippen conserveert, moet
men, meent Breitfeld, nog op uitgebreide schaal deze proeven herhalen.

Fachausschusz für die Forschung in der Lebensmittelindustrie. (L.
I.und, Schlachthofwesen und Lebensmittelüberwachung, Beilage D.T.VV. 1932,
PB- 365)-

Bij gelegenheid van de vergadering van de „Fachausschusz" op 19 Mei j.1. te
I.übeck werd tnededeeling gedaan van een aantal interessante onderzoekingen,
betrekking hebbende op vleeschconserveering door koude in het algemeen en daar-
mede samenhangende vraagstukken. In het kort werden de volgende mededeelingen
gedaan.

1. Calorimetrische en dilatomelrische onderzoekingen bij bevroren vleesch, door Dr. R.
Heisz. Doel van het onderzoek was te weten te komen de noodige hoeveelheid
koude voor het bevriezen van vleesch bij verschillende invries-temperaturen. Ge-
vonden werd, dat, om een bepaalde hoeveelheid vleesch te doen bevriezen, de
totale hoeveelheid koude bij een snelle bevriesmethode kleiner is dan bij het lang-
zaam invriezen.

2. Het snel bevriezen van levensmiddelen door directe aanraking met een dampvormig
koudemiddel, door R. Plank, Klprianoff en Peters.

Algemeen is reeds bekend, dat bij het bevriezen van dierlijke weefsels de op-
tredende veranderingen des te geringer zijn, naarmate het bevriezingsproces sneller
verloopt. De grootste bevriessnelheid kreeg men tot dusver door de directe aan-
raking van het te bevriezen materiaal met sterk gekoeld, niet bevroren zoutoplos-
singen. Dit systeem heeft het nadeel dat, vooral bij het vleesch van warmbloedige
dieren, ongewenschte kleurveranderingen ontstaan, reeds na een relatief korten
bewaartijd.

Vleesch wordt daarom bij deze methode slechts in den vorm van schijven en in
een zorgvuldige verpakking aan de indirecte inwerking van de koude pekeloplossing
blootgesteld. Er wordt nu voorgesteld in plaats van de pekeloplossing een damp-

vormig koudemiddel te gebruiken. Het te bevriezen materiaal kan dan in dit middel
worden gedompeld en er mee worden begoten. Het voordeel van dit systeem zou
zijn, dat men niet heeft den temperatuursprong tusschen koudmakend middel en
de pekeloplossing, terwijl men tevens een roerwerk of pompapparaat uitspaart.

Voor bovengenoemd doel is alleen het COj geschikt. Dit heeft bij een tempe-
ratuur van —25⁰ tot —40° C. een druk van 17—10 atmosfeer, zoodat men voor
dit doel speciale ketels moet construeeren.

Nu bleek, dat bij een zelfde badtemperatuur de bevriestijd voor een bepaald
stuk vleesch in CO_; nog iets korter is dan in pekeloplossing. Bij het bevriezen ziet
men een helder van kleur worden van het vleesch. Bij maanden lang bewaren ziet
men ongeveer de zelfde kleurveranderingen optreden als bij, door koude lucht,
bevroren vleesch.

3. De gunstigste voorwaa/den voor opstapeling van vochtig materiaal, door R. Heisz.

verlies te krijgen, voldoende bekend zijn, zijn de voorwaarden, voor wat betreft
het bewaren van vochtig materiaal, om een minimum verdamping te verkrijgen,
nog niet bekend. De gewicht-vermindering, welke reeds bij geringe afwijkingen
van dc gunstigste stapelingsomstandigheden ontstaat, brengt dikwijls een aan-
merkelijke kwaliteit-verandering mede.

Het lag nu in de bedoeling hoe ver men in koelhuizen de uiterste grenzen van
vochtigheid-gehalte, in verband met den gewenschten tijd van bewaring der goederen,
kan bereiken en in hoeverre de techniek tot het verkrijgen en constant houden
van de gunstigste luchttoestanden ontwikkeld zou kunnen worden.

Om veranderingen aan de goederen in een koelhuis te voorkomen (bederf en
uitdroging), is een bepaalde regeling van de temperatuur en vochtigheid van de
lucht in het koelhuis noodzakelijk. Terwijl nu de regeling van de temperatuur
geen bezwaren oplevert, is een legeling van de vochtigheid nog niet zoo gemakkelijk
te bereiken. Linge ging nu zoowel theoretisch als praktisch na, met welke maat-
regelen dit was te bereiken. Hij kreeg zoodoende tevens een indruk van de sterke
wisselingen in de luchttoestanden in een koelhuis, die in het bijzonder bij een
continu-bedrijf aanwezig zijn.

5. De kleurveranderingen van gekoeld vleesch in verschillende hewaringsomstandigheden,
door Ing. Hohler.

Naast bacterieele veranderingen en gewichtverlies ziet men ook een kleurver-
andering; deze is afhankelijk van temperatuur, bewaartijd en relatieve vochtigheid.
Bij temperaturen van —4⁰ C. tot 30° C. werden de veranderingen nagegaan bij
een vochtigheid van 70, 80, 90 en 100 %. De kleur werd bepaald door middel van
de polarisatie-photometer van Bloch.

Bij temperaturen boven 6° C. treden rotting-verschijnselen op, voordat dc toe-
laatbare grenswaarde van de kleurverandering is bereikt. Bij lagere temperatuur
werd deze grenswaarde bereikt, voordat rotting-verschijnselen de verkoopbaarheid
beïnvloeden. De temperatuur blijkt meer invloed op de kleurveranderingen te
hebben dan de relatieve vochtigheid. In de praktijk zijn groote vleeschdeelen be-
dekt door bindweefsel en vet, en zoodoende beschermd tegen oxydatie en verdamping.

6. De bacteriegroei op gekoeld vleesch in verband met temperatuur, vochtigheid en lucht-
circulatie, door Ing. Loeser.

Een inrichting werd uitgevonden, waarbij een verandering in den luchttoestand
binnen de volgende grenzen kon worden geconstateerd. N.l. temperatuur van
—2° tot 6° C., relatieve vochtigheid van 70 tot 100 %, en luchtcirculatie van o tot
i M³. per seconde.

Een voorloopig onderzoek over bacteriegroei in rustende lucht werd reeds inge-
steld bij modellichamen, met verschillende verhoudingen van vleeschoppervlak
en vleeschgewicht. Ook verdampingsproeven werden ingezet.

7. Groei van schimmels op vleesch bij verschillende temperaturen en vochtigheidsgraad in
rustende lucht, door Ing. Kaess.

Hierover bestaan geen systematische onderzoekingen, wei eenige ervaring bij
vleeschtransport, in slachthuizen, enz. Zoowel temperatuur als relatieve vochtigheid
blijken een grooten invloed op den schimmelgroei te hebben. Zoodra in de grenslaag
van het vleesch een kleinere relatieve vochtigheid van 80 % ontstaat, ziet men
remming-verschijnselen in den schimmelgroei.

Bij penicillium zag men tusschen 90—100 % relatieve vochtigheid een maximale
vorming van vruchtlichamen, die in circuleerende lucht op naastbijgelegen vleesch-
deelen werden verspreid.

(Prof. Dr. Bernstein, Gottingen : Forschungen und Fortschritte >932, Nr. 21,
s. 272).

Aan de universiteit te Gottingen worden systematiese onderzoekingen gedaan
omtrent het verband tussen ouderdomskenmerken en levensduur. Het is de vraag
in hoever er correlatie bestaat tussen bepaalde ouderdomsteckenen en het veroude-
ren van hel geheele lichaam en van de meest belangrijke organen.

Daar over presbyopie reeds veel materiaal verzameld is, heeft men allereerst een
onderzoek ingesteld over correlatie tussen presbyopie en vermoedelijke levensduur.

Het verminderen der elasticiteit van de ooglens (door verharding) doet het ac-
comodatievermogen van het oog, met het klimmen der jaren, steeds minder worden.
Op een bepaalde leeftijd wordt een graad bereikt waarop het beeld van een voor-
werp op de gewone leesafstand (30 c.M.) van het oog, niet meer op het netvlies
valt en men dus een (lees)bril moet gebruiken.

Tijd en graad van dit proces nu is bij personen met normale oogen zeer ver-
schillend ; vele personen kunnen op 40 jarige leeftijd op dc leesafstand niets meel-
iezen ; anderen hebben tot op hun 50e jaar geen leesbril noodig.

Het bleek nu dat (gevallen van natuurlijke dood) er een duidelijke correlatie
bestaat tussen presbyopie en levensduur.

Een materiaal van 4000 onderzoekingen (personen betreffende die een natuur-
lijke dood waren gestorven) werd nu in 3 klassen gerangschikt : personen met een
presbyopie geringer dan de gemiddelde, kwamen in de gunstige klasse (G.) ; die
met een gemiddelde presbyopie, in klasse M. ; die met sterkere presbyopie, in de
(ongunstige) klasse (U.), en men kwam tot de volgende conclusies :

Op een leeftijd van 47 jaar heeft klasse G. nog een levensduur van 31.8 jaar te
verwachten; klasse M. 22.5 jaar en klasse U. 17.9 jaar.

Verder bleek dat de presbyopie bij vrouwen, wat leeftijd betreft, niet verschilt
bij die der mannen. De hoogerc leeftijd die gemiddeld dc vrouwen bereiken, houdt
dus daarmee geen verband, berust volgens schrijver op dc kalmere (erhaltungs-
gemassere) leefwijze der vrouw. De interessante onderzoekingen worden voortgezet.

De psychoiogie van den hond, Prof. F. J. J. Blytendijk, met 60 foto\'s en tee-
keningen. Kosmos, Amsterdam-C, Keizersgracht 133. Prijs geb. f 2.90.

De laatste jaren is de literatuur verrijkt met een groot aantal werken, die op het
dierleven betrekking hebben. Het is moeilijk\'na te gaan, wat de oorzaak van deze
relatief ongekend groote productie is; niet onwaarschijnlijk hebben de verschillende
natuurfilms, die deels het met wild rijk bevolkte, maar door cultuurmenschen weinig
betreden gebied op het doek deden leven, de fantasie van het publiek dermate ge-
prikkeld, dat dit soort beschrijvingen meer dan gewoonlijk aftrek vindt. Het laatste
werk van Prof. Buytendijk. neemt echter een zeer afzonderlijke plaats in. Het bevat
een beschouwing over de instincten en de zintuigelijke vermogens van den hond,
gebaseerd op gegevens, die voor een deel uit de wetenschappelijke literatuur zijn
bijeen gegaard, doch grootendeels door eigen proefnemingen werden verkregen.
Voor den dierenarts is het boek belangrijk. Het behandelt vele onderwerpen, waar
een doelbewust op feiten gegrond antwoord moeilijk op te geven is. Vele proefne-
mingen verruimen daarbij nu ons inzicht in het wezen en de onbewuste en bewuste
handelingen van den hond. 7.ij geven ons een aanvaardbare verklaring voor het
plaatsen der „geurvlaggen", waarbij de urinegeur de grensmarkeering vormt voor
de verschillende heerschersgebieden; zij geven ons een inzicht in de ontwikkeling
van het reukorgaan, dat de hond in staat stelt na oefening zeer verwante geuren
als nitrobenzol en benzaldehyde uit een mengsel te onderscheiden, jodoform in ver-
dunning van i op 4 millioen en verschillende zuren, die deels de geur van het zweet
bepalen, tot in een millioenste verdunning, te onderkennen. De indertijd beroemde
hond Alkert van de Politie te Amsterdam, eveneens in de proefnemingen betrokken,
kon van de zes gelijktijdig neergeworpen steenen uit het grint één steen aan de geur
onderkennen. Ook over het spoorvolgen, de waarde der optische teekens voor ori-
enteering, de vormwaarnemingen, het hoorvermogen en enkele andere onderwerpen
worden hoogst interessante bizonderheden medegedeeld, welke van practische be-
teekenis zijn voor de beoo^deeling van den gebruikshond. Voor student en dieren-
arts is het werkje daarom ter lezing zeer aan te bevelen. Klarenbeek.

Animal Diseases in South-Africa, M. W. Henninc, Profossor of Vet.
Science in the Faculty of Agriculture University of Pretoria. Prijs 2 £. 10 s. Uit-
gever: Central News Agcncy I."¹, Johannesburg. (Ook te bestellen aan het adres:
W. W.; P. O. Box 4810).

De schrijver zegt in een voorrede, dat een samenvatting van alles wat reeds op
zeer verschillende plaatsen is geschreven over dierziekten in Zuid-Afrika, nuttig
kan zijn. Dit boek handelt dan ook in hoofdzaak daarover.

a. de Bacterieele ziekten, waarvan sommige met de volksnamen worden aange-
duid: b.v. Dikkopsiekte (een soort maligne oedeem); Bloedpens in Lambs (Dysen-
terie); Lamsiekte (Parabotulismus bij koeien), b. Protozoën-ziekten.

De beschrijving der bacterieele ziekten (anthrax, tetanus, malleus, droes, abortus
etc.) levert over het geheel voor den Europeaan geen nieuws.

Met het deel handelende over de protozoën-ziekten staat het feitelijk eveneens
zoo.

Anders is het echter bij de virusziekten. Runderpest, mond- en klauwzeer, long-
ziekte, hondeziekte, rabies kennen ook wij van nabij, maar de ,,Snotsiekte" bij koeien,
(veel gelijkende in symptomatologie op boosaardige catarrhaalkoorts); de „Stywe
siekte of drie-daë siekte" (een goedaardig verloopende, met stijfheid gepaarde ziekte
bij koeien); de „natkalwersiekte" (met sterk zweeten gepaard gaande); het „Hart-
water" (een term, die aanduidt dat post mortem transsudaat in de sereuse holten

het meest opvalt, hoewel intra vitam zenuwverschijnselen praedomineeren) e.a.
zijn ons geheel vreemd.

Het meest opvallend is echter voor ons, die leven in een zoo goed gecultiveerd
land, dat in Z.-Afrika zoo enorm veel vee sterft aan intoxicaties met zeer verschil-
lende soorten planten, waarvan verreweg de meeste in Nederland niet voorkomen.

De schrijver wijdt niet minder dan 234 bladzijden, d.i. meer dan een vierde deel
van het geheele boek aan deze vergiftigingen. De meest verschillende symptomen,
welke veelal met Hollandsche namen zijn aangeduid, ziet men daarbij optreden;
zoo bv. ,,Kaalsiekte" (alopecia door tot de compositae behoorende plant chrysoloma
tennifolia); „vomeersiekte" (braken door een ander der compositae); „Dunsickte"
(zenuwstoornissen door senecio); „Krimpsiekte" (krampen door cotyledonosis);
,,Pisgoed" (urethritis bij mannelijke dieren door euphorbia genestoides enz. enz.

Als deficientie-ziekten worden slechts beschreven de zgn. „stijfsiekte", een been-
aandoening door phosphorgebrek, en de „Domsiekte" voorkomend bij drachtige
schapen even voor de baring, gepaard gaande met slaperigheid, coma en paralyse,
en door sommigen eveneens beschouwd als een aphosphorosis.

Het is zeer de vraag of de laatstbedoelde ziekte inderdaad wel op deficientie be-
rust.

Verschillende gedeelten van het boek heb ik als klinicus zeer interessant gevonden,
temeer omdat Henning heel goed de symptomatologie weet te beschrijven. Helaas
is echter, naar ik vrees, het boek, daar waar het voor den Europeaan inderdaad iets
nieuws geeft, te veel gebaseerd op Zuid-Afrikaansche gegevens en toestanden, om
hier veel koopers te vinden. Daarbij komt nog, dat het duur is, vooral voor dezen tijd.

Annales de 1\'Institut national Zoötechnique de Roumanie. Tome I. Moni-
teur OfFiciel et Imprimeries de 1\'Etat, Imprimerie Nationale, Bucarest 1932.

Voor ik iets meedeel omtrent den inhoud van dit Roemeensche tijdschrift op zo-
ötechnisch gebied, de verzameling „Annales" van het Roemeensche nationale In-
stituut voor Zootechniek, wil ik iets nader stilstaan bij hel ontstaan en de inrichting-
van dit nieuwe instituut en wel aan de hand van de beschrijving van den directeur,
den bekenden collega Prof. Dr. G. K. Constantinesco. De wet op de fokkerij,
de verbetering en de bescherming der gezondheid van de huisdieren van 1926
schrijft voor dat een nationaal zoötechnisch instituut moet worden gesticht.

De zoötechnische onderzoekingen geschiedden in de eerste jaren na 1926 in het
Zoötechnisch Instituut van de Veterinaire faculteit te Boekarest. Prof. Dr. Constan-
tinesco, de directeur van dit instituut, werd belast met het bestudeeren der insti-
tuten in de verschillende landen van Europa. Ook wij hadden het genoegen hem
hier te ontvangen en een bespreking met hem te hebben.

Hij ontwierp het instituut, dat in 1930 gereed gekomen is en dat naar de afbeelding
en beschrijving tot de mooiste, zoo niet het mooiste in Europa mag worden gerekend.
Bij het instituut behooren 3 boerderijen, een van 15 H.A., de andere van 150 H.A.
en de derde van 220 H.A. De verst afgelegen landerijen zijn 56 K.M. van Boekarest.

Aan het hoofd van het instituut staat een directie bestaande uit 5 personen, de
deken van de veterinaire faculteit, als vertegenwoordiger van den minister, de
hoogleeraar in zootechniek van de veterinaire faculteit, de hoogleeraar in zootech-
niek van de landbouwhoogeschool te Herastrau, een afgevaardigde van den hoogen
Zoötechnischen raad en de directeur van den Veterinairen Zoötechnischen en
sanitairen dienst.

Er komen de volgende afdeelingen voor: biologie, hygiëne, lactologie, piscicul-
tuur, angricultuur en sericicultuur, selectie en propaganda en ten slotte zoöecono-
mie, statistiek en informatie. Ook is het laboratorium voor zootechniek van de ve-
terinaire faculteit in het nieuwe instituut ondergebracht.

Alle publicaties zullen geschieden in de „Annales de 1\'Institut National zoötech-
nique de Roumanie", waarvan het eerste deel verschenen is.

Behalve een beschrijving van het instituut,, door Prof. Constantinesco, komen
er van hem en van zijn medewerkers een serie artikelen in voor, vooral wat de
kleinere huisdieren betreft. Van de 12 artikelen, zijn cr 6 betreffende schapen, wat
niet te verwonderen is daar in Roemenië meer dan 12 millioen schapen zijn.

Verder enkele artikelen betreffende de varkens, de kippen en de karpers en een
betreffende witte kaas.

Wanneer het instituut zal opleveren wat het belooft, zullen de „Annales" ge-
schreven in het Fransch, belangrijke bijdragen bevatten betreffende Zoötechnische
vraagstukken.

Einde December 1932 verscheen, als een uitgave van het Economisch Instituut
voor den Middenstand, het tweedeelig verslag over een onderzoek naar het slagers-
bedrijf te Utrecht. Dit onderzoek werd door bovengenoemd Instituut ingesteld
op verzoek van drie slagersbonden, teneinde een inzicht te verkrijgen in de prijs-
vorming in het slagersbedrijf. Een subcommissie werd met de werkzaamheden
belast. Ofschoon het in de bedoeling ligt het slagersbedrijf in verschillende plaatsen
van ons land in dit onderzoek te betrekken, werd met Utrecht begonnen, omdat
de aldaar gevestigde leden der Commissie, n.1. de Heeren van der Slooten en
Guiper, secretaris van den Nederl. Slagershond, zoodoende gelegenheid zouden
hebben hun invloed ter plaatse te doen gelden, waardoor het slagen van het onder-
zoek zou worden verzekerd. Dit is dan ook inderdaad het geval geweest. In twee
deelen, respectievelijk 149 en 112 blz. groot, worden de resultaten van dit onderzoek
gepubliceerd. Hoewel dus uitsluitend gegevens, het slagersbedrijf betreffende, daarin
worden bekend gemaakt, zijn deze toch belangrijk genoeg, ze hier in het kort mede
te deelen, wat ik, aan de hand van de samenvatting, welke het verslag bevat,
hie.r doe.

Deel I. Allereerst wordt in het eerste hoofdstuk de geschiedenis van het onderzoek
besproken. In November 1931 werd hiermede aangevangen. Over het algemeen
verleenden de slagerspatroons een vlotte medewerking. Van de 196 ondernemingen,
die achtereenvolgens werden bezocht, weigerden 33 medewerking. Verder vielen
cr nog 17 af, daar, ondanks aanvankelijke toezegging, om verschillende redenen
geen deugdelijk materiaal kon worden verkregen, zoodat ten slotte 146 onder-
nemingen overbleven. Hiervan gaven 124 alle volledige opgaven, terwijl 22 slechts
ten deele bruikbare gegevens verschaften. De gegevens van gemelde 124 onder-
nemingen betroffen in totaal 135 verkoopplaatsen van vleesch, d. i. meer dan 63 %
van het aantal slagerswinkels in het onderzoek betrokken, hetwelk 213 bedroeg.

Hoofdstuk 2 betreft verspreiding en beteekenis van het slagersbedrijf te Utrecht.
Het is van een schetskaartje voorzien en leert, dat dc slagerszaken te Utrecht zich
grootendeels langs dc groote verkeerswegen hebben opgehoopt; van de 213 winkels,
waarop het onderzoek betrekking had, zijn er niet minder dan 101 in drukke ver-
keersstraten gevestigd. De overige liggen verspreid; doch ook daar blijkt voorkeur
voor een stand met veel passage.

Het is moeilijk aan te nemen, dat dit verschijnsel een toevallig karakter draagt;
de cijfers bewijzen dan ook, dat juist in deze straten het meeste wordt verkocht.
Gemiddeld hebben de 101 winkels een omzet van f 34.744.— per jaar, terwijl de
overige 112 winkels, in andere straten gelegen het slechts tot een gemiddelde van
ƒ 27.755.— kunnen brengen.

Tijdens het onderzoek is een poging gedaan om de uiterlijke verzorging van de
slagerszaken met een cijfer te waardeeren, waarbij de hygiënische toestand, welke
door de ter zake geldende wetsvoorschriften gewaarborgd is, buiten beschouwing
bleef.

Werd 3 gegeven voor een zaak, die er netjes en goed ingericht uit zag, 4 werd
gegeven voor zaken, welke extra-kosten en zorgen hadden gemaakt en 5 voor enkele

in alle opzichten uitblinkende winkels. Waar getwijfeld werd, bracht een half cijfer
uitkomst. Op dezen grondslag verkregen van 209 zaken:

8 een waardeeringscijfer van 1; 2 een waardeeringscijfer van 1 £; 48 een waar-
deeringscijfer van 2; 14 een waardeeringscijfer van 2J; 89 een waardeeringscijfer
van 3; 9 een waardeeringscijfer van ; 32 een waardeeringscijfer van 4: 4 een
waardeeringscijfer van 4^; 3 een waardeeringscijfer van 5.

In doorsnede werd bijna een 3 bereikt. Deze cijfers bevestigen, dat er in het
algemeen gestreefd wordt naar een winkel-interieur, dat aan hooge eischen voldoet.

Hoofdstuk 3 bespreekt uitvoerig de taak van den slager; achtereenvolgens wordt
bij inkoop, bereiding en distributie stilgestaan.

De inkoop geschiedt grootendeels via de grossiers. De verklaring hiervan is voor
een deel te zoeken in het feit, dat de slager bij den grossier juist datgene kan koopen,
waaraan hij voor zijn afnemers de meeste behoefte heeft, aldus het door hem moeilijk
of in het geheel niet te verkoopen vleesch, hetgeen hij anders tegen gereduceerden
prijs zou moeten afzetten, grootendeels uitschakelende.

Fijne vleeschwaren worden door vele slagers óf van de fabriek óf van grossiers
betrokken. Er zijn ook nog tal van slagers, die verschillende fijne vleeschwaren
en worstsoorten in eigen bedrijf bereiden en weinig of in het geheel niet van derden :
betrekken.

Het blijft inderdaad voor den slager van beteekenis, de afvallende stukjes vleesch
en vet, alsmede slachtafvallen, die anders onverkoopbaar en voor hem waardeloos\'
zouden zijn, voor worstfabricage te kunnen benutten.

Wat betreft de bereiding wijdt hel rapport bijzondere aandacht aan het abattoir
en geeft voorts teekeningen, welke een beeld geven van de wijze van uitsnijden
van runderen en varkens.

De distributie, vooral de bediening der klanten aan huis, plaatst den slager over
het algemeen voor eigenaardige moeilijkheden; ongetwijfeld zou er in deze meer
efficiënt kunnen gewerkt worden, wanneer het publiek minder buitensporige eischen
stelde. Een der grootste moeilijkheden is, dat de cliënten de bestelde waren vrijwel
allen in dezelfde uren willen bezorgd hebben en deze tijd beperkt zich gewoonlijk
tot de morgenuren, zoodat daardoor een opeenhooping van werk voor den slager
ontstaat, welke hem noopt, meer personeel aan te houden dan zijn bedrijf eigen-
lijk eischt.

Valt over het algemeen nog al eens te klagen over de weinige warenkennis van
het koopend publiek, zeer sterk komt dit naar voren in hel slagersbedrijf, dat door
zijn verscheidenheid van kwaliteiten kwaliteitsbeoordeeling moeilijk, zoo niet bijna
onmogelijk maakt. Hiervan wordt door enkele slagers geprofiteerd. Vocrheen, zoo
meenen de slagers, was er althans meer publick, dat veel vleesch gebruikte, meer
op de kwaliteit lette en deze ook beter kon beoordeelen. Talrijk waren de klachten
van dc slagers over de houding, welke het publiek aanneemt ten opzichte van vet
vleesch, vet en spek.

In Hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de vraag, wat de vleeschopbrengst van een
slachtdier pleegt te zijn: dc slagers schatten haar bij een levend dier gewoonlijk
ruwweg op grond van hun practische ervaring. Het uitleverend gewicht aan vleesch
van rundvee, uitgedrukt in % van het schoongewicht, is, volgens dit verslag, 34J %
aan totaal fijn vleesch, 43^ % totaal grof vleesch, 4 % niervet en 18 % aan been-
deren, inwegen, indrogen, pezen en vellen.

Het uitleverend gewicht aan vleesch van varkens, uitgedrukt in % van het schoon-
gewicht, is, volgens dit verslag, gemiddeld: 39 % aan totaal mager vleesch, 47 %
aan vette deelen, % aan afval, als kop, nieren, pooten, beenderen en zwoerd,
en 4i % aan indrogen en inwegen.

Hoofdstuk 5 geeft een beeld van de detailprijzen van vleesch en fijne vleeschwaren
te Utrecht in Februari 1932; deze werden te dien einde bij alle slagers ter plaatse
opgenomen. Daarbij werd zooveel mogelijk rekening gehouden met kwaliteits-
verschillen, welke geval voor geval door een deskundige werden beoordeeld.

stuk 4 vervatte gegevens nopens de soorten en hoeveelheden vleesch, welke een
koe of varken geslacht gemiddeld opleveren. Daarbij rijst intusschen de moeilijkheid,
dat het gewicht der dieren uiteenloopt. De gewichtsverhoudingen der verschillende
onderdeelen en het daarvan verkregen vleesch zijn daarenboven niet steeds dezelfde.
Om deze reden wordt uitgegaan van een hoeveelheid van iooo K.G. in den groot-
handel omgezet vleesch, waarvan mag worden aangenomen, dat zij in den detail-
handel percentsgewijze gemiddeld verdeeld wordt in de daarbij vermelde onder-
deelen. Op deze wijze, wordt een overzicht verkregen van de geldopbrengsten:
tevens vindt men\' daarbij den groothandelsprijs vermeld cn verkrijgt men zoodoende
een overzicht van hetgeen het vleesch bij inkoop kostte en wat het ten slotte bij
verkoop opbracht.

Hoofdstuk 7 behelst een schatting van het vleeschverbruik te Utrecht. In de stad
zou zijn geconsumeerd in totaal ruim 5.000.000 K.G. vleesch, wal per hoofd dei-
bevolking een verbruik zou geven van 33.06 K.G. per jaar of 0.091 K.G. per dag,
wat bijzonder hoog schijnt, als men b.v. het cijfer van den Haag, n.1. 17.75 K.G.
per jaar of 0.049 K.G. per dag, daarbij vergelijkt. Intusschen schijnt, wat betreft
het eerste kwartaal 1932, het vleeschverbruik nog toenemende te zijn; het verslag
komt althans tot 1.01 K.G. per dag per hoofd. Let men op het verbruik van de
verschillende soorten vleesch in verhouding tot het totaal dan ziet men, dat rund-
vleesch, varkensvleesch, paardenvleesch en kalfsvleesch respectievelijk 44.82 %,
40.86 %, 6.98 % en 5.73 % uitmaken.

In dit hoofdstuk vindt men verder ook nog een becijfering van de totale opbrengst
in den detailhandel.

In hoofdstuk 8 worden ten slotte de groothandelsprijzen tegenover de detailprijzen
gesteld, terwijl hoofdstuk 9 in het kort een overzicht geeft van de bemoeiingen van
den wetgever met het slagersbedrijf.

Deel 2 van het verslag bevat uitvoerig cijfermateriaal, ontleend aan de boek-
houdingen van 124 Utrechtsche slagerijen. Men vindt er de bedrijfsuitkomsten
op verschillende wijzen in gegroepeerd. Achtereenvolgens worden b.v. de exploi-
tatiecijfers gegroepeerd naar de grootte van den omzet, naar bruto winsten, naar
netto winsten, enz. Aangenomen mag worden, dat de aldus verkregen cijfers tamelijk
wel een beeld geven van de bedrijfsuitkomsten der Utrechtsche slagers in het
algemeen. de Graaf.

Op blad. 20 van de brochure van den lieer Hoefnagel over tuberculose staat
eèn storende fout, die ik wel meen te moeten recht zetten, hetgeen gebeurt, in
overleg met den heer Hoefnagel, door middel van dit ingezonden stuk.

F.r staat : ..Daarom dringt van der Kamp er op aan, dat slachtgereedschappen
,,cn keuringsmessen, die verontreinigd kunnen zijn met levende tuberkelbacillen,
„minstens tien minuten lang in kokend water moeten worden ondergedompeld."

Dit moet niet zijn 10 minuten, maar 10 seconden, ja zelfs behoeft het water
niet kokend, dus 100° C te zijn, maar is heet water van ± 8o° C voldoende om
de messen, wanneer zij daarin 10 sec. heen en weer worden bewogen, waardoor
vet en weefseldeelen worden weggespoeld, vrij te maken van levende tuberkel-
bacillen. Van der Kamp.

Den ioen December j.1. hield de afdeeling Overijssel hare laatste en goed be-
zochte algemeene ledenvergadering in dit jaar, in hotel de Gouden Leeuw te Almelo.

Nadat de voorzitter allen welkom geheeten had, in het bijzonder den spreker
van dezen middag Dr. C. I. Kruisheer, den directeur van den Keuringsdienst van
Waren te Enschede, werden de notulen voorgelezen en de ingekomen stukken.

Daarna had de verkiezing van een nieuw bestuurslid plaats daar volgens opge-
maakten roosterde voorzitter op 1 Januari 1933 aftreedt. Met meerderheid van stem-
men werd als bestuurslid gekozen de heer H. T. v. d. Veen. Collega Rutoers zal
voor het komende jaar het voorzitterschap vervullen, terwijl de heer v. d. Veen
het ondervoorzittcrschap zal waarnemen. De contributie voor het jaar 1933 werd
vastgesteld op f 26.50. Door den afgevaardigde naar de algemeene vergadering
der Maatschappij werd een uitgebreid verslag uitgebracht van het aldaar behandelde.

Daarna kwam een zeer belangrijk punt aan de orde n.1. een wijziging in een der
artikels van de, door de afdeeling Overijssel voorgestelde, bindende besluiten in
zake tuberculose-bestrijding. Na een uitvoerige discussie over deze voorgestelde
wijziging- werd ze met 18 stemmen tegen 1 voor en 3 blanco verworpen, zoodat de
oorspronkelijke bindende besluiten nogmaals aan het H.B. ter goedkeuring zullen
worden aangeboden.

Tevens werd op de algemeene vergadering een tarief voor tuberculose-bestrij-
ding vastgesteld, zoowel voor die bestrijdingsorganisatie\'s waar gebruik gemaakt
wordt van hulppersoneel als voor die, welke zonder hulppersoneel werken.

Nadat een oogenblik gepauzeerd was, werd het woord gegeven aan Dr. C. I.
Kruisheer, die een zeer interessante lezing hield over het werk van den keuring-
dienst van waren, waarbij werden behandeld de poelierderijen, de keuring van eie-
ren, water en watervoorzieningen en tenslotte het onderwerp melk.

Bij de rondvraag werden nog enkele interessante mededeelingen uit de praktijk
gedaan, waarna de vice-voorzitter collega Rutgers den scheidenden voorzitter,
die heden voor het laatst de vergadering heeft geleid, namens allen een woord van
dank en hulde bracht, voor alles wat hij in het eerste vereenigingsjaar gedaan heeft
in het belang der afdeeling.

Nadat collega Eshuis, voor de vriendelijke woorden hem toegesproken, bedankt
had, sloot hij de goed bezochte vergadering.

De heer Venema gaf een duidelijke uiteenzetting van de inhoud van het rapport
der tuberculose-commissie. Hem was gevraagd dit rapport in deze vergadering
in te leiden, daar het te lijvig was om aan alle leden ter bestudeering toe te
zenden. Daarna werden de bindende besluiten, door het H.B. aan deze afdeeling
voorgelegd, besproken en in stemming gebracht.

Vervolgens kwam aan de orde „de verhouding van den keuringsveearts tegen-
over de crisis-varkenswet", waarover de heer Anema een inleiding hield. Daar
zeer vele hoofden van dienst aanwezig waren, volgde hierop een drukke discussie.
Het bleek dat er veel verwarring bestond ten opzichte van de uitvoering van
die wet. Een en ander zou onder de oogen van het H.B. gebracht worden.

Voorts werden nog in bespreking gebracht de tarieven voor pullorum-onder-
zoek en diphterie-enting en de bestrijding der kwakzalverij. Na een korte rond-
vraag, waarin nog enkele practische mededeelingen werden gedaan, sloot de
voorzitter de vergadering, die in omgekeerde evenredigheid stond tot de kortheid
van dit verslag. van der Kamp.

Den leden van de A^rd. Groningen-Drenthe, wordt verzocht hun contributie
over 1933 (ƒ27.—) vóór 1 Maart a. s. te storten ofte doen overschrijven op
de postrekening \' van ondergeteekende, nummer 84616. Na dien datum wordt
over de niet betaalde contributie per post beschikt, verhoogd met ƒ 0.30 voor
zegel en onkosten.

Het destructievraagstuk voor het Westen van het land. Een vergadering
van deskundigen spreekt zich voor de oprichting van een destructor te
Woerden uit.

De Minister van Binnenlandsche Zaken heeft aan de Tweede Kamer een brief
gestuurd, waarin hij mededeelt, dat hij het plan van één destructor voor het Westen
des lands heeft doen onderzoeken in een vergadering op 16 Dec. j.1. in zijn depar-
tement, op welke vergadering, met den Dir. Generaal van de Volksgezondheid en
den waarnemend Hoofd-Inspecteur van de Volksgezondheid, aanwezig waren
vertegenwoordigers van het Kon. Ned. Landbouwcomité, den\'Christelijken Boeren-
en Tuindersbond, den R.K. Ned. Boeren- en Tuindersbond en afdeclingen van
de Vereenig. van Nedcrlandsche gemeenten.

Deze vergadering was van oordeel, dat een gecentraliseerd groot bedrijf de voor-
keur verdient boven een aantal kleinere bedrijven. Verder zou een particulier
bedrijf, zonder eenigen band met het rijk, vrij zijn nadeelige gemeenten uit te
sluiten.

Eenstemmig was men van oordeel, dat tegen het contract met de N. T. F. geen
bezwaar bestaat; men vond het zelfs onverantwoordelijk het plan der N. T. F.
los te laten.

Een belangrijke rechterlijke uitspraak omtrent de strekking van art. 12
van het Kon. Besluit van 10 Juli 1926, Stbl. 233 (eischen gesteld aan
vleeschwinkels, enz.).

In de „Vee- en Vleeschhandel" vond ik de volgende mcdcdeeling van een rech-
terlijke uitspraak omtrent de strekking van art. 12 van het bovengenoemd Kon.
Besl. Het betrof het volgende geval.

Een slager ving op 12 Januari 1932 dc exploitatie aan van een vleeschwinkel.
Deze winkel was oorspronkelijk opgericht vóór 24 Sept. 1926, zijnde de datum,
waarop het jongste Kon. Besl., houdende eischen aan vleeschwinkels, enz. te
stellen, in werking is getreden. (K.B. van 10 Juli 1926, Stbl. 233). In het tijdvak
tusschen Juni 1930 en Januari 1932 was in dezen winkel echter een melkslijterij
gevestigd geweest. Daar de winkel op 12 Januari 1932, toen die localiteit wederom
als slagerij in exploitatie kwam, niet aan de eischen van hel nieuwe K.B. voldeed,
maakte de Keuringsdienst proces-verbaal op.

De slager beriep zich er op, dat de winkel op 24 Sept. 1926 voldeed aan dc
eischen van het oude K.B. van 6 Juni, 1921, Stbl. 754, en daar art. 12 van het
nieuwe K.B. bepaalt, dat dit laatste K.B. niet van toepassing is op inrichtingen,
die op 24 Sept. 1926, voldeden aan de oude eischen, was hij van meening, dat hij
volstaan kon met die oude eischen. Het feit, dat dc winkel eenigen tijd als melk-
winkel had dienst gedaan, deed z. i. daarvan niets af.

De kantonrechter overwoog, dat art. 12 van het nieuwe K.Ii. geen toepassing
kan vinden, omdat z. i. dit artikel ten onrechte spreekt van bij Kon. Besluit van
1921 gegeven regelen voor inrichtingen, die in 1926 in overeenstemming waren

met de bij Kon. Besluit van 1921 gestelde eischen. De kantonrechter stootte zich
dus aan de minder gelukkige redactie van art. 12. Daaruit vloeide voort, dat naar
diens zienswijze art. 12 waardeloos was en dus alle inrichtingen onder het nieuwe
K.B. zouden vallen. De slager werd mitsdien veroordeeld, (ƒ0.50 boete).

De ambtenaar van het Openbaar Ministerie teekende van dit vonnis hooger
beroep aan. De arrondissements-rechtbank wees 6 Dec. j.1. vonnis in deze zaak
en achtte den slager eveneens schuldig, doch op geheel anderen grond dan de
kantonrechter.

De rechtbank overwoog ten eerste, dat de bij art. 12 van het K.B. van 10 Juli.
1926, Stbl. 233, bedoelde uitzondering geldt voor inrichtingen, die op den datum
van inwerkingtreding van dat besluit — zijnde 24 Sept. 1926 — bestonden en aan
de eischen van het K.B. van 6 Juni 1921 voldeden. Hiermede zette zij de opvatting
van den kantonrechter omtrent de wijze, waarop bedoeld artikel behoort te worden
gelezen, recht.

Verder gaf de rechtbank te kennen, dat niet gezegd kan worden, dat de winkel
in kwestie op 24 Sept. 1926 bestond, daar de exploitatie van den op dien datum
in exploitatie zijnden vleeschwinkel is gestaakt op 1 Juni 1930 en in diezelfde ruimte
een melkslijterij is gevestigd tot Januari 1932. Volgens de rechtbank moet onder-
scheid worden gemaakt tusschen de localiteit zelve en dc „inrichting", onder welke
is te verstaan de tot\' vleeschwinkel ingerichte localiteit van verdachte, die de ex-
ploitatie daarvan eerst heeft aangevangen in Januari 1932. Laatstbedoelde winkel
viel niet onder het oude, maar onder het nieuwe K.B. en de slager werd dus schuldig
bevonden en veroordeeld.

De rechtbank heeft hiermede dus uitgemaakt, dat art. 12 van het K.B. van
10 Juli ig26, Stbl. 233, alleen toepasselijk is, indien dc betrokken localiteit na 24 Sept.
1926 onafgebroken als „inrichting" genoemd in art. 38 der Vleeschkeuringswet
(winkel, slachtplaats, enz.) heeft gediend. Tevens is door dit vonnis het gevaar
van ver strekkende konsekwenties, verbonden aan de uitspraak van den kanton-
rechter, bezworen.

Volgens de Pester Llovd, is naar de „Vee- en \\ Ieeschhandel" mededeelt, in
het nieuwe statistische jaarboek der stad Boedapest het merkwaardige feit opge-
teekend. dat het aantal ezels in Boedapest van 124 is verminderd tot 39. Sedert
dien is echter de toestand sterk veranderd. Een slager, wien de sterke achteruitgang
in de consumptie van paardenvleesch opgevallen was, heeft n.1. bij wijze van proef
een jongen ezel laten slachten en hel vleesch tegen 70 filler aangeboden. Het resultaat
was, dat zulk een navrage ontstond, dat een varkensmesterij bij Boedapest heeft
besloten, in plaats van varkens, voortaan ezels te mesten, terwijl verder uit de buurt
van Debreczen groote hoeveelheden ezels naar Boedapest zullen worden getranspor-
teerd. om de navrage naar ezelsvleesch te kunnen bevredigen.
De microfoon in de slagerij.

Naar de N. R. Ct. mededeelt, is er te Parijs een slagerswinkel, waar de klanten
en de verkoopers zich met elkaar verstaan door middel van microfoons en luid-
sprekers. De kwestie is, dat deze winkel bestaat uit een zeer groote koelkast met
glazen wanden, waarin de waren zijn uitgestald en de slagers Verblijven. De klanten
doen dan hun keuze door het glas heen en brengen hun wenschen via microfoon
en luidspreker over aan den slager, die het verlangde klaar maakt en het door middel
van een apart loket aan den klant uitreikt.

Ter dekking van het tekort van 8 millioen op de begrooting heeft de regeering
van Mecklenburg-Schwerin een accijns op den slacht van runderen, varkens en
schapen ingevoerd, waarvan het tarief loopt van 1.30 Mark tot 36 Mark. De in-
voer van vleesch van genoemde dieren is onderworpen aan een z.g. compensatie-
belasting.

Het voorstel van 13. en YV. van lide lot he\' stichten van drie slachthuizen in de
gemeente werd verworpen; eveneens een voorstel om B en YV. uit t» noodigen
een exploitatie-rekening in te dienen voor een te stichten abattoir.

Bij de behandeling van de gemeente-begrooting van Delft kwam o.a. ter sprake
het bouwen van een abattoir, in verband met de werkloosheid onder de bouw-
vakarbeiders. De wethouder herinnerde er aan. dat reeds in 1912 werd besloten
tot den bouw van een abattoir. De zaak is echter aldoor slepende gehouden: eerst
enkele jaren geleden werd grond aangekocht. Toen werd het vraagstuk door de
commissie voor de Financiën aan het veemarktvraagstuk gekoppeld, waardoor
men op het doode punt is gekomen. Op voorstel van den voorzitter werd besloten,
dit vraagstuk nog eens nader ter bestudeering te geven aan de verschillende com-
missies ; daarna zullen R. en YV. zoo spoedig mogelijk met voorstellen dienaan-
gaande komen. df. Graaf.

Den 22en December hield de Kring zijn 31 en kringavond. Aanwezie; waren 14
leden en eenige introducé\'s.

Collega A. Kruiswyk hield een voordracht over „de Rat en enkele bestrijdings-
methoden". Achtereenvolgens behandelde spr.de schade door ratten aangericht; de
kenmerken der verschillende rattensoorten (rioolrat, huisrat, waterrat); de ziekten door
deze dieren overgebracht, waarvan de ziekte van Weil en de pest wat uitvoeriger
besproken werden en tenslotte de bestrijdingsmethoden : 11.1. door verbetering van
huizenbouw en opslagplaatsen van levensmiddelen: door middel van dieren (hond,
kat, fret enz.) en vallen; door toepassing van hel Rodicrsysteem, waarbij van de ge-
vangen ratten de mannetjes weer losgelaten worden; door bacteriën (Ralin, Danysz
virus, Liverpool virus, culturen der seruminrichting), gevolgd door het gebruik
van preparaten van de bulbus scillae: door gassen (eyaanwaterstof en zijne deri-
vaten) en vergiften. Gedemonstreerd werden enkele modellen van rattenvallen.
Vervolgens hield coll. Dr. D. J. Kok een inleiding over Borna\'sche ziekte. In het
kort werden de aetiologie, de symptomatologie, de histologische veranderingen,
de differentieel-diagnostiek en de therapie besproken.

Als vervolg op dezen kringavölld werd een speciak bijeenkomst belegd voor de
vertooning van twee films, betrekking hebbend op de door beide sprekers behandelde
onderwerpen. Bij deze filmvertooning, welke den 28111 December plaats vond in
Philips Demonstratiezalen waren 10 leden en eenige introducé\'s tegenwoordig.

De eerste film „de Rat", van het Ratinlaboratorium te den Haag, liet ons zien
de gevaren die ons en onze huisdieren van de zijde der ratten bedreigen.

De tweede film over de Borna\'sche ziekte werd vervaardigd door Prof. Zwick
en zijn medewerkers en gaf ons een aanschouwelijke voorstelling van hetgeen door
Dr. Kok in zijne inleiding besproken was.

Als slot van dezen avond gaf de vertegenwoordiger der Firma Philips, de Heer
Svvierstra, een demonstratie over verlichtingsmelhoden. van Manen.

Op den laatsten dag dat de heer S. van Anoeren als chef-hoefsmid aan het Zoö-
technisch Instituut der Rijksuniversiteit te Utrecht in functie was, oudejaarsdag,
werd hem door den Burgemeester meegedeeld, dat hem bij K.B. is toegekend de aan
de Orde van Oranje Nassau verbonden eeremedaille in goud. Wij wenschen hem
geluk met deze ónderscheiding.

Prijscourant 1933 van de N.V. Kon. Pharmaceutisehe Fabrieken (voor-
heen Rrocades en Stheeman & Pharmacia).

YY\'ij ontvingen de nieuwe prijscourant van geneesmiddelen, velbandartikelen,
reagentia, sera en entstoffen enz. De verbandstoffen zijn uitsluitend Nederlandsch
fabrikaat.

Gepromoveerd, te Utrecht, tot Doctor in de Veeartsenijkunde F. A. de Zeeuw,
op een dissertatie getiteld : Bijdrage tot de kennis van het wezen en de toe-
passing van het Antivirus (Besredka).

Geslaagd de Heeren : A. Angelino, J. Diemont, B. H. Kessens, P. Reitsma
en G. H. Vruwink.

Geslaagd de Heeren : H. B. F. Snelting, J. H. J. van Gils, C. Langhout,
J. van Boven, J. van der Veen, F. J. Verlinde, Ch. Karimoen, J. Winsser,
H. Kleinjan, K. F. Joling.

Geslaagd de Heeren : H. S. van Zwol, K. M. J. Spoorenberg, J. H.
Hogenesch, G. J. Hoeflake, F. W. J. Swart, S. R. Numans, P. J. Hoekstra,
en K. B. M. Koelman.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i Dec. 1932 nog niet waren geeindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 279 (493) eigenaars, waarvan in Groningen bij 11 (23);
Friesland bij 7 (34) ; Drenthe bij 19 (30) ; Overijsel bij 18 (60) ; Gelderland
bij 48 (107) ; Utrecht bij 5 (18) ; Noordholland bij 8 (41) ; Zuidholland bij
46 (37) ; Zeeland bij 8 (14) ; Noordbrabant bij 89 (105) ; Limburg bij 20 (24)
eigenaars.

Scabies (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 152 gevallen bij
10 eig. (219 bij 17 eig.), waarvan in Groningen (21, waarbij 9 paarden bij
3 eig.); Friesland 80 bij 8 eig. (46 bij 8 eig.); Drenthe 72, waarbij 1 paard,
bij 2 eig. (90 bij 1 eig.); Utrecht (1 paard); Zuidholland (61 waarbij 1 paard,
bij 4 eig.).

Rotkreupel bij schapen: 113 gevallen bij 7 eig. (827 bij 56 eig.), waarvan in
Groningen (61 bij 8 eig.); Friesland 78 bij 4 eig. (361 bij 29 eig.); Overijsel
(28 bij i eig.), Gelderland (4 bij 1 eig.) Utrecht (10 bij 1 eig.); Noordholland
35 hij 3 eig. (295 bij 11 eig.); Zuidholland 11 bij 6 eig. (68 bij 5 eig.).

Anth\'ax: 43 gevallen bij 37 eig. (2 bij eig.), waarvan in Groningen 3 bij
3 eig.; Friesland 4, waarbij 1 varken, bij 4 eig.; Drenthe 2 bij 2 eig.; Over-
ijsel 2 bij 2 eig.; Gelderland 11 bij 10 eig.; Utrecht 5 bij 5 eig. (1) ; Noord-
holland 4 bij 4 eig-, Zuidholland 11 bij 6 eig. (1), Limburg 1.

Nils Lagerlof beschrijft in „Maanedsskrift for Dyrlaeger" hoe men op
eenvoudige manier een koe verhindert te slaan of zich te verweren. Wanneer één
man de koe vasthoudt bij den neus of bij de hoorns en een ander den staart
vastgrijpt en deze zoover naar boven buigt als maar eenigszins mogelijk (zonder
te sterk door te drukken), mist het dier de macht om te slaan.

Deze methode is aan te bevelen bij uier- en speenoperaties, bij penssteek en
penssnede en andere bewerkingen in de nabijheid van de achterbeenen. K.H.

De eigenaar van dezen kerngezonden herdershond verzocht ons het
dier op drachtigheid te onderzoeken.

Graviditeit is mogelijk, want de teef is 6 weken geleden gedekt. Het
is U bekend, dat bij het onderzoek op graviditeit bij onze huisdieren
het in- en uitwendig onderzoek naar den toestand van den uterus een
voorname rol zal spelen. Bij kleine huisdieren, o.a. bij den hond, levert
het inwendig onderzoek, bestaande uit vaginale en rectale exploratie,
geen resultaten op en moeten wij ons tevreden stellen met het uitwen-
dige.

Dit uitwendig onderzoek wordt in hoofdzaak uitgevoerd door pal-
patie van den buik. Voor een goede buikbetasting is het gewenscht,
dat de dieren niet te vet zijn, terwijl de buikspieren niet te sterk moeten
worden gespannen. Soms verdient het aanbeveling het dier een dag te
laten vasten en darmen en blaas zooveel mogelijk te ontledigen. Onze
bevindingen bij palpatie, waarbij men vaak met het uitoefenen van
zachten druk het meeste bereikt, zijn afhankelijk van den duur van
de graviditeit. De eerste duidelijke symptomen van graviditeit vinden
wij ongeveer vier weken na de paring. Wij kunnen dan duidelijk de
vruchtkamers (ampullen), welke bij een middelmatig grooten hond,
zooals hier aanwezig is, de grootte van een klein ei bezitten, als vrij
stevig aanvoelende, achter elkaar gelegen lichamen, waarnemen.
In het verder verloop van de zwangerschap gaan de gedeelten van den
uterus, tusschen de ampullen gelegen, zich ook verwijden en worden
de bevindingen bij buikpalpatie veel minder duidelijk. Bij een gravi-
diteitsduur van 6 a 7 weken kan men soms een gelijkmatig vergrooten
uterus voelen, maar lang niet altijd, omdat de uteruswand te dun is
en van vruchten of deelen hiervan nog niets is waar te nemen, aangezien
deze nog niet voldoende ontwikkeld zijn.

Hieruit blijkt dus, dat het in deze periode vaak onmogelijk is met ze-
kerheid de diagnose te stellen. In een later stadium wordt het onder-
zoek weer veel gemakkelijker, omdat vanaf het einde der zevende of
het begin der achtste week vruchten of deelen ervan zijn waar te nemen.

Door de aanwezigheid van een groot aantal jongen kan de buik-
wand zoo sterk gespannen zijn, dat palpatie niet veel oplevert. Men
kan dit soms waarnemen bij jonge dieren, welke voor het eerst moeten
werpen, maar soms ook bij dieren, welke reeds meermalen nakome-
lingen ter wereld gebracht hebben. Zoo herinner ik mij een herders-
hond, die reeds eenige keeren gejongd had en waarbij in het begin van
de 9de week niets van jongen was te voelen, terwijl later bleek, dat
twaalf goed ontwikkelde vruchten aanwezig waren geweest. Bij honden

van grootere rassen, waarbij zich slechts een of twee jongen in den
uterus bevinden, kan de palpatie wel eens minder gemakkelijk zijn.

Van veel minder belang voor het vaststellen der graviditeit is de
grootte van den buikomvang. Zijn vele jongen aanwezig, dan kan de
buikomvang in de tweede helft der graviditeit en vooral tegen het
einde der zwangerschap sterk toenemen. Zijn weinig vruchten in den
uterus aanwezig, dan is het heel goed mogelijk, dat de buikomvang
ook vlak voor den partus geen verandering te zien geeft.

Bij honden van hoogbeenige rassen met diepe borstkas, o.a. wind-
honden, vertoont de vorm van den buik de minste verandering gedu-
rende de graviditeit, terwijl honden van kleine rassen, vooral bij aan-
wezigheid van vele jongen, een tonronden buik krijgen. Soms ziet men
ook, dat de onderbuik sterk uitzakt. Zwelling van mammae zegt bij
honden niet veel, want ook bij schijnzwangerschap komt dit voor.

Zonder er lang bij stil te staan, wil ik er op wijzen, dat uit een differen-
tieel diagnostisch oogpunt verschillende pathologische toestanden van
belang zijn, b.v. ascites, buiktumoren, pyometra, sterke vetzucht.

Terugkeerende tot onzen herdershond, die zes weken drachtig kon
zijn, moeten wij dus, teneinde de diagnose graviditeit te kunnen stellen
bij palpatie van den buik, een gelijkmatig vergrooten uterus kunnen
waarnemen. Ik meen dezen te voelen, doch met volle zekerheid durf
ik het niet verklaren.

Noch de buikomvang noch de mammae geven ons eenige aanwij-
zing in welke richting wij moeten beslissen.

Gij zult wellicht de vraag stellen, of er nu geen enkele andere methode
van onderzoek bestaat volgens welke de diagnose met zekerheid gesteld
kan worden.

Kan de Röntgenologie ons misschien verder brengen ? Hiervan mag
men in het algemeen geen te groote verwachtingen koesteren. Eerst
in de tweede helft der drachtigheid, ongeveer met een drachtiglieids-
duur van 40 dagen, kan men onder gunstige omstandigheden scha-
duwen van wervels van den foetus waarnemen en later ook van het
skelet van hoofd en ledematen.

Beschikte ik over een Röntgentoestel, dan zouden wij het bij dezen
herdershond kunnen gebruiken.

Intusschen kunnen bij deze methode van onderzoek fouten voor-
komen, waarvan ik U er een wil noemen. Bij den herdershond, dien ik
zoo juist ook reeds genoemd heb en waarbij de diagnose moeilijkheden
opleverde, gaf het Röntgenologische onderzoek ons geen uitsluitsel,
hoewel twaalf bijna voldragen jongen aanwezig waren.

Niet alleen bij dezen hond, maar ook bij de andere huisdieren, bijv.
bij de kleine herkauwers en het varken is het vaststellen van gravidi-
teit door buikpalpatie, vooral gedurende de eerste weken vaak lastig
en zelfs bij onze groote huisdieren, waarbij wij in de bevoorrechte po-
sitie verkeeren, inwendig onderzoek te kunnen verrichten, kan het toch

voorkomen, dat wij het op prijs zouden stellen ook nog andere methoden
van onderzoek toe te kunnen passen.

Reeds lang wordt bij mensch en dier verlangd naar een werkwijze,
waarmede graviditeit met zekerheid kan worden vastgesteld. Het is
U bekend, dat vele reacties zijn aangegeven. Een der oudste is zeker
wel die, welke beschreven wordt in de papyrus Berolini, een Egyptisch
geschrift over verloskunde bij de vrouw van ongeveer 1350 jaar voor
Christus, en waarmede men in staat was om zonder lichamelijk onder-
zoek graviditeit vast te stellen. Aangeraden werd een gerst- en tarwe-
korrel te zaaien en dan dagelijks te begieten met urine van de te onder-
zoeken vrouw. Groeit een van beide, dan zal zij baren. Groeit eerst
de gerst, dan baart zij een zoon, groeit eerst de tarwe, dan brengt zij
een dochter ter wereld.

Van groot practisch belang is deze reactie nooit geweest, maar het
is in dit verband misschien wel de moeite waard te wijzen op proeven,
welke in dezen tijd door Kustner zijn genomen. Deze onderzoeker
laat gerst 48 uren kiemen, daarop begiet hij ze met urine van zwangeren,
waarvan het stikstof-gehalte bekend is en kan nu bij bestraling met
rood licht in het verloop van 72 uren groeiverschijnselen van betee-
kenis aan de gerst waarnemen.

Wil een reactie op zwangerschap bruikbaar zijn, dan inoet zij vol-
doen aan twee voorwaarden:

ie. men moet met behulp van de reactie in staat zijn vroeger de gra-
viditeit aan te toonen, dan dit door klinisch onderzoek mogelijk is.

2de. de diagnose moet bij voorkeur door een enkel onderzoek met
volkomen zekerheid gesteld kunnen worden.

De reacties, welke in de laatste decennia zijn aangegeven en waar-
van ik U alleen herinner aan die van Abderhalden, van Kottmann,
van Kamnitzer en Jozef, van Fahreus, beantwoorden niet aan deze
voorwaarden en hebben dan ook geen practische beteekenis gekregen.

Voor enkele jaren is het aan Aschheim en Zondek gelukt een methode
aan te geven, die bij den mensch voor het vaststellen der graviditeit
van groote beteekenis is geworden en die, als de voorteekenen niet be-
driegen, aanleiding zal geven tot het vaststellen van een methode van
onderzoek, welke bij een onzer huisdieren van groote beteekenis kan
worden. Men heeft er zelfs zoo\'n groote verwachting van, dat in Enge-
land stemmen opgaan voor de stichting van een instituut, dat zich
alleen met de practische toepassing van deze reactie zal bezig houden.

De reactie door Aschheim en Zondek aangegeven is een biologische.
Zij berust op het aantoonen van bepaalde in de urine van zwangeren
voorkomende hormonen, door deze in te spuiten bij muis en rat.

Om U een duidelijke uiteenzetting te geven van deze reactie is het
noodzakelijk eerst een oogenblik stil te staan, bij hetgeen wij onder
hormonen verstaan.

Hormonen zijn stoffen van onvoldoend bekende scheikundige sa-
menstelling. Zij worden door klieren met inwendige secretie in het

bloed gebracht, zijn onmisbaar voor de stofwisseling en oefenen op
verschillende organen een zeer specifieke werking uit.

Van de vele hormonen, welke in den loop der laatste jaren bekend
zijn geworden, zijn voor ons in dit verband van belang het hormoon,
dat aanwezig is in de follikel van de Graaf, genaamd follikelhormoon
en het hormoon afgescheiden door de voorste kwab van de hypophysis
cerebri. Het follikelhormoon of bronsthormoon is het hormoon, dat
verantwoordelijk is voor alle veranderingen, welke voor en gedurende
den oestrus in het genitaal-apparaat optreden, m. a. w. het zorgt voor
de veranderingen van de z.g. proliferatieve phase.

Dank zij de onderzoekingen vooral van Amerikaansche zijde, o.a.
door Allen en Doisy, kunnen wij dit hormoon biologisch aantoonen
door gebruik te maken van knaagdieren, vooral muizen en ratten.
Deze onderzoekers stelden vast dat de cyclische veranderingen, die zich
in het genitaalapparaat van een muis afspelen, duidelijk zijn waar te
nemen in een uitstrijk-preparaat van de vagina dezer dieren. Gedu-
rende den oestrus is zoo\'n uitstrijkje gekenmerkt door kernlooze epi-
theelcellen z.g. schollen, terwijl de leucocyten, die in de andere drie
phasen voorkomen, geheel verdwenen zijn. Castreert men een muis,
dan treedt geen oestrus meer op; dient men dit castraat parenteraal
een vloeistof toe, waarin een follikelhormoon in voldoende hoeveelheid
voorkomt, dan treedt wederom oestrus op en zien we, naast andere
oestrische veranderingen in het overige gedeelte der genitaliën, in het
uitstrijkje van de vagina het zoo juist genoemde beeld. Deze test. op
follikelhormoon is, voor zoover wij heden weten, specifiek. Dit follikel-
hormoon vinden wij, zooals ik zoo juist opmerkte, in vloeistof van de
rijpende en rijpe follikel van mensch en dier in een hoeveelheid van
ongeveer een muizeneenheid (M. E.) in £ k | c.c. vloeistof, waarbij
wij onder één muizeneenheid verstaan, de geringste hoeveelheid hor-
moon, welke, ingespoten bij de gecastreerde muis, het schollenstadium
doet optreden. Wij treffen het hormoon niet aan in primordiaalfollikels,
noch in het kiemepitheel of in het stroma. In het corpus luteum van de
vrouw komt het wel, in dat van onze huisdieren komt het niet voor.

In het bloed wordt het slechts in kleine hoeveelheden gevonden;
bij de vrouw komen enkele M.E. per Liter voor, terwijl deze hoeveel-
heid tot 25 a 50 M.E. per Liter stijgt vlak voor de menstruatie. Bij het
varken vindt men het alleen in het bloed gedurende de bronst (25 tot
50 M.E. per Liter). Bij het paard kan men tusschen de bronstperioden
in 30 c.c. bloed geen M.E. aantoonen; waarschijnlijk is er gedurende
de bronst meer aanwezig, maar nauwkeurige cijfers hieromtrent ont-
breken nog. Bij niet gravide wordt het hormoon ook met de urine
uitgescheiden; bij de vrouw bedraagt de hoeveelheid enkele M.E.
per Liter; bij het paard ongeveer 300 M.E. per Liter, terwijl deze hoe-
veelheid gedurende de bronst stijgt tot ongeveer 700 M.E. per Liter.
Bij het rund is de hoeveelheid zeer gering, nl. enkele M.E. per Liter
en bij den hond wordt het hormoon niet gevonden. Zeer toevallig

ontdekte Zondek in 1925, dat nog de producten van een andere klier
met interne secretie op de geslachtsorganen grooten invloed uitoefenen,
nl. de hormonen afkomstig uit het voorste gedeelte van de hypo-
physis cerebri. Infantiele dieren kan men door subcutane toediening
van folliculine vóór den normalen tijd tot sexueele rijpheid brengen.
Deze rijpheid uit zich evenwel alleen aan den uterus en de vagina,
terwijl het ovarium zelf door het hormoon niet tot rijpheid wordt ge-
bracht, integendeel het heeft er in \'t geheel geen invloed op.

Implanteerde Zondek bij infantiele muizen, 3 a 4 weken oud en
6—8 gram wegende, een stukje van de voorste kwab van de hypo-
physis, dan trad na 100 uren de oestrus op. Bij onderzoek van deze
diertjes viel het macroscopisch al op, dat er een karakterestiek onder-
scheid bestaat tusschen deze muizen en die, waarbij door folliculine
prubertus praecox was opgewekt. In beide gevallen trad bronst op en
was de uterus sterk vergroot, livide gekleurd en met secreet gevuld en
vertoonde de vagina de kernlooze epitheelcellen, maar het verschil
tusschen beide trad op aan de ovariën. Bij de folliculine-dieren waren
geen veranderingen aan de ovaria waar te nemen, terwijl bij de hypo-
phvscdieren sterk vergroote, hyperaemische ovariën werden gevonden,
waarin men bloedroode punten zag en daarnaast gerstekorrel-groote
gele lichamen. Hiermede was vastgesteld, dat dc hormonen van de
voorste kwab van de hypophysis de motor van de ovariaalfunctie vor-
men. De hormonen uit de voorste kwab van de hypophyse, aange-
duid met de letters H.V.H. (Hypophyse Vorderlappen Hormon) wer-
ken alleen bij het niet gecastreerde dier, en zij kunnen alleen clan de ge-
nitaliën beïnvloeden, wanneer ovariën aanwezig zijn. Het hormoon,
dat onder hun invloed in het ovarium gevormd wordt, is verantwoorde-
lijk voor de veranderingen in het overige gedeelte van het geslachts-
apparaat. Dus hebben de hypophyse hormonen geen invloed op de
genitaliën van castrata.

Bij toediening van H.V.H. aan infantiele knaagdieren treden drie
reacties in de ovaria op nl. follikelrijping, bloedpunten (bloedingen
in de vergroote follikel), en luteïniseering (vorming van corpora lutea).

Bij voortgezet onderzoek bleek al spoedig, dat door de voorste kwab
aan de hypophyse niet één enkel, maar vier hormonen worden afge-
scheiden, waarvan er twee, nl. het hormoon, dat den groei bevordert
en het hormoon, dat de stofwisseling beïnvloedt, hier voor ons verder
niet van belang zijn.

De twee andere hormonen zijn voor ons van het grootste belang,
omdat zij het ovarium beïnvloeden. Het ééne, genaamd H.V.H.-A.,
geeft, toegediend aan infantiele muizen, follikelrijping en bronst; men
spreekt van Hypophysenvorderlappenreaction I (H.V.R.I.). Het
tweede genaamd H.V.H.-B. beïnvloedt luteïniseering, dus zorgt, toe-
gediend bij infantiele muizen, voor de vorming van corpora lutea.
Deze reactie wordt wel genoemd Hypophysen-vorderlappen-reaction III
(H.V.R. III). Ik wil U in dit verband tevens er op wijzen, dat het nog

niet bekend is welk hormoon aansprakelijk gesteld moet worden voor
de optredende bloedingen in de follikels na toediening van weefsel van
de hypophyse-voorkwab. Dit verschijnsel duidt men aan met den naam
Hypophysenvorderlappenreaction II (H.V.R. II). Wanneer wij dus
H.V.H.-A. plus H.V.H.-B. bij infantiele muizen inspuiten, dan zien
wij optreden hyperaemie van de ovaria, groote follikels voorzien van
een cumulus oöpharus, bloedpunten, luteïniseering van thecacellen,
corpora lutea atretica en soms follikelbersting met eiloslating en naast
oestrusveranderingen in den uterus, in uitstrijkjes van de vagina de
meer genoemde schollen. Aanwezig zijn dus de reacties H.V.R. I,
H.V.R. II en H.V.R. III.

Nu behoeven niet alle drie reacties in beide ovaria op te treden,
soms ziet men een der reacties in het ééne en de twee andere in .het
andere ovarium optreden.

Terloops wijs ik er op, dat ook in de hypophyse van mannelijke indi-
viduen de hormonen voorkomen, welke de sexueele functies van de
vrouwelijke muis aanzetten.

Evenals bij het follikelhormoon spreekt men hier ook van muizen-
respectievelijk ratteneenheden. Een M.E. (R.E.) H.V.H.-A. is de klein-
ste hoeveelheid hormoon, die follikelrijping en bronst bij een infantiele
muis (rat) opwekt.

Een M.E. (R.E.) H.V.H.-B. is de kleinste hoeveelheid hormoon,
die luteïnevorming bij de infantiele muis (rat) veroorzaakt.

Waar treffen wij nu deze hormonen in het lichaam van het niet
zwangere individu aan ?

Bij de vrouw, het rund, het varken natuurlijk in de hypophyse zelf
en wel in verschillende hoeveelheden. Bij de andere dieren zal het ook
wel in dit orgaan voorkomen, maar nauwkeurige onderzoekingen
ontbreken hier nog.

In het bloed van mensch en dier komen slechts sporen van deze hor-
monen voor en ook in de urine treedt het in zeer kleine hoeveelheden
op (bij de vrouw 15 R.H.V.H. per Liter).

Het was reeds lang bekend, dat aan vele klieren met interne secretie
gedurende de graviditeit veranderingen optreden, o.a. aan de thyreoi-
dea, de bijnier en de epiphyse. In 1898 stelde Comte vast, dat er aan
de hypophysis cerebri pars anterior veranderingen optraden, waaronder
dc vergrooting van deze klier zeer opviel. In 1909 werden deze onder-
zoekingen door Erdheim en Stumme uitgewerkt en ook aan hen bleek,
dat de voorste kwab hypertrophieert. Histologisch zijn typische veran-
deringen vast te stellen, welke teruggaan na den partus. Aan de achter-
ste kwab traden geen histologische veranderingen op. Ook in de ovaria
konden duidelijk veranderingen gedurende de graviditeit worden vast-
gesteld. Vele follikels gaan atretisch te gronde, waarbij vooral de theca
interna woekert.

Hoe het evenwel met het secretie-product van beide gedurende de
graviditeit stond, was, voordat wij over biologische testmethoden be-

schikten om dit aan te toonen, niets bekend. Nu wij evenwel over de
methode van Allen, Doisy, Aschheim en Zondek beschikken, is men
in staat geweest onderzoekingen betreffende het folliculine en hypo-
physehormoon gedurende de graviditeit te verrichten.

Folliculine treft men bij de gravide vrouw, niet echter aldus bij onze
huisdieren aan in het corpus luteum graviditatis. De placenta blijkt
een plaats te zijn, waar folliculine in groote hoeveelheden voorkomt;
de rijpe placenta der vrouw bevat 5000 M.E. per K.G., die van run-
deren en varkens ongeveer 21% van de hoeveelheid bij den mensch.
Alleen bij het paard komen in de placenta ook zeer groote hoeveel-
heden voor nl. 10000 M.E. per K.G. In het bloed der vrouw vindt
men in de eerste maand der zwangerschap 20c—300 M.E. per Liter,
in de negende maand 800—1000 M.E. per Liter.

In het bloed van koeien en varkens komt weinig voor; de juiste hoe-
veelheden zijn nog niet bekend. Bij het paard wordt ongeveer 500—
4000 M.E. per Liter gevonden. De grootste hoeveelheden hormoon
vindt men in de urine bij de vrouw; van de iste—8ste week 300—600
M.E. per Liter, van de 7de tot 10de maand 6000—20000 M.E. per
Liter; bij het rund gemiddeld 300—800 M.E. per Liter, maar nog
grootere hoeveelheden vindt men bij het paard, waarbij de hoeveelheid
bij wat gevorderde drachtigheid 100000 M.E. per Liter en soms nog
veel meer kan bedragen.

De hypophyse-hormonen A. en B. vindt men gedurende de gravi-
diteit bij den mensch in hel corpus luteum graviditatis, bij de dieren
ontbreekt het daar. In de hypophyse van de vrouw is het hormoon
gedurende de graviditeit niet aan te toonen; bij de dieren vindt men
het in de normale hoeveelheid. In de placenta van den mensch komen
5000 M.E. A. en B. voor, terwijl het in de dierlijke placenta geheel
ontbreekt. Bij de vrouw vindt men reeds gedurende de eerste weken
der graviditeit een aanzienlijke toeneming van de hoeveelheid in het
bloed, men komt tot een gemiddelde waarde van 15000 R.E. H.V.H.-A.
een 10000 M.E. H.V.H.-B. Bij runderen en varkens vindt geen ver-
meerdering van de hoeveelheid in het bloed plaats, daarentegen wel
bij de merrie. Bij het paard treedt een toename van de hoeveelheid
hypophyse-hormoon slechts in de eerste maanden der graviditeit op.
Gemiddeld vinden wij dan per Liter 2000 R.E. H.V.H.-A. en 1000 R.E.
H.V.H.-B. In de urine van de vrouw komen zeer groote hoeveelheden
hormoon voor en dit reeds zeer korten tijd na de bevruchting. De uit-
scheiding bedraagt van de iste tot 11de week 5000—30000 M.E. per
Liter. Daarentegen kan men in de urine van drachtige koeien, honden
en varkens nooit H.V.H. aantoonen. Bij het paard wordt H.V.H.-A.
in geringe hoeveelheden gedurende de eerste graviditeitsmaanden uit-
gescheiden (800 M.E. per Liter), uitscheiding van H.V.H.-B. is niet
aan te toonen. U ziet dus dat aanzienlijke veranderingen optreden in

het hormoon-gehalte der schillende vloeistoffen in het lichaam en het
zal U zeker ook wel opgevallen zijn, dat bij den mensch en het paard
zoo\'n sterke vermeerdering optreedt, terwijl bij alle overige onder-
zochte zoogdieren deze achterwege blijft. Men kan dit verschijnsel
tot heden niet verklaren.

Een enkel woord nog over de plaats, waar deze groote hoeveelheden
in het lichaam der gravidae gevormd worden. Het zou mij hier te ver
voeren, hierop diep in te gaan en ik wil volstaan met U mede te deelen,
dat goede gronden aanwezig zijn om aan te nemen, dat de placenta
bij deze vorming een voorname rol speelt.

Uitgaande van de verschillende gegevens omtrent het voorkomen
van folliculine en hypophyse-hormoon gedurende de zwangerschap,
konden Aschheim en Zondek den 2gsten April 1928 een nieuwe zwan-
gerschapsreactie bij de vrouw bekend maken. Zij gingen uit van de
verhoogde uitscheiding in de urine van folliculine en hypophyse-hor-
monen gedurende de graviditeit.

De vermeerderde uitscheiding van folliculine uit de urine is voor
het vaststellen van zwangerschap bij den mensch niet geschikt, omdat
de uitscheiding gedurende de eerste weken der graviditeit onregelmatig
en bij functioneele stoornissen bij niet zwangeren, bijv. in het climac-
terium en bij amenorrhoe in verhoogde mate plaats vindt.

Dc vermeerderde uitscheiding van H.V.H.-A. dat H.V.R.I. ver-
oorzaakt gedurende de graviditeit van de vrouw is niet specifiek, want
dit hormoon kan ook in versterkte mate uitgescheiden worden bij
castrata, bij functioneele stoornissen van de ovaria, aanwezigheid van
maligne tumoren en bij endocrine stoornissen.

Voor de zwangerschapsdiagnose zijn alleen te gebruiken H.V.R. II
en III. Men spuit daartoe de urine van de te onderzoeken vrouw in
bij infantiele muizen en doodt deze 11a 100 uren en men controleert
dan macroscopisch, zoo noodig microscopisch, de ovaria op bloed-
punten H.V.R. II en op corpora lutea H.V.R. III. Is een dezer twee
of zijn beide veranderingen aanwezig, dan is de reactie positief.

Aschheim en Zondek geven aan vijf infantiele muizen (ongeveer
8 gr. wegende) voor deze reactie in te spuiten. De inspuiting der urine
wordt verdeeld over 48 uren en de hoeveelheid verdeeld in 6 porties.

Muis I ontvangt 6 X 0,20 c.c., muis II 6 X 0,25 c.c., muis III 6 X
0,5 c.c., muis IV 6 X 0,3 c.c. en muis V 6 X 0,4 c.c.

Een positieve reactie bij een der muizen vormt het bewijs voor
zwangerschap. Om de reactie te versnellen heeft men verschillende
modificaties eti het gebruik van andere proefdieren aangeraden, steeds
berustend op hetzelfde principe, zoodat ik heden hier niet nader bij wil
blijven stil staan.

Ik zeide zoo juist, dat voor ieder onderzoek 5 muizen gebruikt wor-
den. Hiertoe werd overgegaan, opdat de individueele gevoeligheid
eenigermate als nadeelige factor wordt uitgeschakeld en omdat de
urine soms giftig is en enkele muizen sterven. De giftigheid kan men

wegnemen door de gefiltreerde en zwak zuur reageerende urine uit
te schudden met aether waarin H.V.H. niet oplost.

Bij dieren is de eerste reactie op graviditeit, die op het aantoonen
van hormonen berustte, aangegeven door Zondek, terwijl ook door
Kust en zijn medewerkers uitvoerige onderzoekingen over dit onder-
werp zijn gedaan.

Allen hebben zich vooral met het paard bezig gehouden. Wij hebben
zoo juist reeds besproken, dat gedurende de geheele drachtigheid zeer
veel folliculine met de urine wordt uitgescheiden, terwijl de eerste
drie maanden ook een vermeerderde uitscheiding van H.V.A.-A. plaats
heeft.

Willen wij beide hormonen voor ons onderzoek gebruiken, dan
hebben wij infantiele muizen noodig. Stellen wij ons dus tevreden met
een onderzoek naar de hoeveelheid folliculine, dan kunnen we zoowel
gecastreerde, volwassen muizen als ook infantiele muizen gebruiken.
Door Zondek is oorspronkelijk aangegeven voor de reactie gebruik te
maken van infantiele ratten, omdat deze volgens hem beter tegen
injecties met urine bestand zijn dan muizen, terwijl hij bovendien aan-
raadde de urine voor het gebruik uit te schudden met een 5voudige
hoeveelheid aether ad narcose, omdat hiermede vele giftige stoffen uit
de urine verwijderd worden, terwijl het follikel-hormoon hierin niet,
zooals bij den mensch, oplost.

Küst gebruikte voor zijn onderzoek infantiele muizen en achtte het
uitschudden van urine met aether overbodig, soms zelfs nadeelig.

Küst stelde bij paarden vast, dat gedurende de eerste vier weken
minder van iooo M.E. per Liter, vanaf de vijfde tot zevende week
meer dan iooo M.E. per Liter en in de achtste week 7000 M.E. per
Liter urine werden gevonden. Hij spoot voor ieder graviditcitsonderzoek
5 muizen in, de eerste kreeg 5 x 0,05 c.c., de tweede 5 X 0,1 c.c., de
derde en vierde ieder 5 X 0,2 c.c. en de vijfde 5 X 0,5 c.c. morgenurine.
Hij dient de catheterurine, zonder dat zij is voorbehandeld, toe in het
verloop van drie dagen. Ongeveer 100 uren na den aanvang van de
injecties kan men de reactie verwachten en is deze positief, dan geeft
het uitstrijkje van de vagina schollen te zien. Positief achtte Küst de
reactie, wanneer 2 muizen oestrus vertoonden en indien meer dan 1000
M.E. per Liter urine aanwezig waren. Hij stelde vast, dat door dit
urinóonderzoek bij paarden de diagnose met een zekerheid van 98 %
vanaf de negende week der graviditeit gesteld kan worden.

De onderzoekingen, waarmede wij bezig zijn, en waarbij de urine
ingespoten wordt bij gecastreerde muizen, zullen waarschijnlijk zijn
waarnemingen bevestigen.

Onderzoekingen met urine van koeien en varkens hebben, zooals
te verwachten was, niet die gunstige resultaten afgeworpen als bij het
paard. Bij koeien en varkens kan soms veel ovariaal-hormoon in de urine
aanwezig zijn, maar de uitscheiding is te onregelmatig om practisch
benut te worden. Zooals gij U zult herinneren, vermeldde ik reeds de

toeneming van folliculine, H.V.H.—-H en H.V.H.—B in het bloed van
het paard en men wil deze vermeerdering ook ten behoeve van
graviditeitsonderzoek gebruiken ; de voorloopig hiermede bereikte
resultaten beloven veel.

Naast Kust zijn door Hart en Cole met bloed van paarden onder-
zoekingen gedaan.

Reeds bespraken wij, dat in bloed van niet drachtige paarden het
folliculine in zeer geringe hoeveelheid, de hypophyse-hormonen in het
geheel niet voorkomen. Gedurende de graviditeit treden zij alleen in ver-
meerderde hoeveelheid op. Hart en Cole gelukte het met seruminjectie
bij infantiele muizen graviditeit vast te stellen vanaf den 37sten tot 42sten
dag. In een zoo vroeg stadium reageeren vooral de uterus en vagina,
hetgeen wijst op een sterke vermeerdering van folliculine. Na den 42sten
dag treedt een duidelijke reactie op aan de ovaria, bestaande uit hype-
raemie, follikelrijping, vorming van corpora lutea en verschijnen van
bloedpunten, welke verschijnselen tot den 8osten dag maximaal aan-
wezig zijn en daarna weer afnemen en na verloop van 180 dagen rea-
geeren de ovariën heelemaal niet meer. Dus tusschen den 43sten en
8osten dag der graviditeit komen een groote hoeveelheid hypophyse-
hormonen in het bloed voor. De uterus en vagina blijven reageeren
tot enkele dagen voor den partus.

Zij gebruiken voor ieder onderzoek drie infantiele muizen of ratten,
waarvan twee worden ingespoten en de derde als controle dient. De
muizen krijgen 3 injecties van 0,2 c.c. of een van 0,5 c.c., de ratten drie
van 2 c.c. of een van 5 c.c. Met de andere onderzoekers is ook ons ge-
bleken, dat de uitscheiding van follikelhormoon na den partus in enkele
dagen is verdwenen.

Bij enkele merrie\'s, niet lijdende aan nymphomanie is een verhoogde
uitscheiding van hormonen in de urine waargenomen, zonder dat
graviditeit bestond. Uitgebreide onderzoekingen zullen de veelvuldig-
heid nader moeten bestudeeren.

Terugkeerende tot onzen hond, zult gij zeker gaarne vernemen of
de reacties, welke voor het graviditeitsonderzoek bij paarden zulke
groote perspectieven openen, ook voor deze diersoort van belang zijn.
Helm heeft in deze richting onderzoekingen bij honden verricht, welke
evenwel geen gunstig resultaat opleverden.

Er zal ons dus niets anders overblijven, dan den eigenaar te verzoeken
het dier over 10 dagen nogmaals ter onderzoek aan te bieden en dan
hopen wij beter in staat te zullen zijn door een nauwkeurige uitwendige
palpatie de diagnose met zekerheid te stellen.

(Uit de Kliniek voor kleine huisdieren en het veterinair Pathologisch
Instituut van de Rijks-Universiteit te Utrecht.)

A. KLARENBEEK en Mej. J. VOET (Klinisch en bacteriologisch),
H. J. M. HOOGLAND (Pathol. anatomisch).

Eenige honden werden met leptospiren-culturen besmet ter nadere
bestudeering van het ziektebeeld, in het bijzonder van de leptospirurie
en van de nier-veranderingen.

Het leek ons van belang dit onderzoek ter hand te nemen; door
vorige onderzoekingen \'). kon toch reeds worden aangetoond, dat het
als karakteristiek aangegeven ziektebeeld, gepaard gaande met icterus,
niet steeds door de infectie werd opgewekt, zooals ook reeds bij de
besmetting bij den mensch was gebleken ²). Het combineeren der
leptospiren-infectie met het symptoom der icterus kon dus als verwar-
ringstichtend worden beschouwd. Verder achtten wij een nader
onderzoek naar de leptospirurie in het experiment, mede uit infectie-
oogpunt, van voldoende belang, terwijl de bestudeering van de op deze
wijze opgewekte histologische nier-veranderingen, alsmede der locali-
satie van de leptospiren, het inzicht in het ziektebeeld zouden kunnen
verruimen. Bij een tweetal honden werd daartoe tevens eenzijdige
nier-exstirpatie verricht, waardoor het histologische beeld op ver-
schillend tijdstip bij een zelfden hond kon worden nagegaan.

De dieren werden vóór de besmetting op lysis t.o.z. van den te ge-
bruiken leptospiren-stam en op nier-afwijkingen onderzocht. Gebruikt
werden dieren, die een lysis kleiner dan ^I/_I00 vertoonden en waarbij de
urine een normaal beeld te zien gaf, o.a. eiwitvrij was.

Ter besmetting hadden wij de beschikking gekregen over een cultuur
van een hond, afkomstig uit Oegstgeest en ter verpleging toegezonden.
Deze- patiënt had tijdens zijn verblijf zeer weinig icterus, vermagerde
allengs en had gedurende zijn 3 weken durende observatie een zeer
rijkelijke leptospirurie. Het gelukte, via de intraperitoneale cavia-
enting, de cultuur uit de urine te verkrijgen en nu reeds gedurende
een jaar op den voedingsbodem van Schueffner te behouden. Bij één
hond werd voor besmetting ook gebruik gemaakt van een der stammen
afkomstig van den mensch en ons afgestaan door Prof. Schueffner
van de tropische afdeeling van het Koloniaal Instituut te Amsterdam.

I. Herder, | jaar, intraveneuze toediening van 4 c.c. cultuur: honden-
stam, nog slechts enkele overentingen oud.

braken of diarrhee; geen icterus; geringe vaatinjectie der conjunctivae
zonder veranderde secretie; temperatuur van 39⁰ den 3en en 4en dag
oploopend tot 39.4⁰ en 40°, daarna blijvend normaal. Urine: van den
4en tot den I2en dag na de injectie zwak tot matig positieve eiwit-
reacties; bloed (benzidine en guajachars) niet regelmatig, doch vaak
positief; galkleurstoffen steeds negatief. In het sediment reeds den 4en
dag veel gegranuleerde cylinders, roode bloedcellen, nier-epitheliën.
Verder matige hoeveelheid groote epitheliën en leucocyten; urine matig
helder tot zwak troebel, licht geel, zuur.

Den 23sten dag: nier-exstirpatie links. Op dit tijdstip: urine helder,
lichtgeel, zuur, enkele bloedcellen, leucocyten, geen cylinders, geen
eiwit, geen galkleurstoffen.

Leptospiren zeer vele in het donkere veld; nierpunctaat vele lepto-
spiren ; cavia-enting en cultuur beide positief.

Den 42sten dag: acuut ziek met clonische krampen; hyperkinesis
van de linker extremiteit en van de ooren. De urine bevat lepto-
spiren, die onbeweeglijk zijn; zuur, troebel, eiwit, hoog S. G. Het
bloed-ureumgehalte is 308 m.g. per 100 c.c. bloed en wijst op
ernstige stikstof-retentie. Sectie van het dier: niet icterisch cadaver in
goeden voedingstoestand; lever pleksgewijze vervet en bloedrijk; maag-
darmkanaal zonder afwijkingen; geen uraemische verschijnselen.

Onderzoek der nieren op leptospiren. In de geëxstirpeerde linker nier zijn
de leptospiren gelocaliseerd, zooals bij uraemische honden wordt aan-
getroffen \') en zooals men ze bij de rat aantreft. De volgens de Levadili-
kleuring behandelde nierstukjes laten in de coupes in enkele tubuli de
leptospiren in niet grooten getale zien. Buiten de tubuli worden zij niet
gevonden; hierin bestaat een opvallend verschil met de localisatie bij
de acute leptospirose gedurende de eerste dagen. Bij de rechter nier
is het beeld veranderd ; men vindt nu de leptospirae minder in de
tubuli, doch meer inde epitheel-bekleeding daarvan. Het aantal tubuli,
waarin leptospirae worden gevonden, is gering; de verdeeling der
leptospiren in de coupes is onregelmatig. Verder worden vele lange
en korte staafjes, onderling met elkaar overeenkomend, verspreid in
de nier gevonden; men vindt ze eveneens in de milt-coupes. Aange-
nomen wordt, dat een bijkomstige infectie oorzaak is geweest van de
acute ziekte, welke gepaard ging met ernstige nier-stoornis; de daarbij
veranderde localisatie der leptospiren kan o.a. door resistentie-vermin-
dering van het nierweefsel verklaard worden.

Algemeene reactie\'. Klinisch nauwelijks merkbaar; geen anorexic, geen
sufheid, geen icterus; temperatuurstijging tusschen den 3en en 5en dag
met als maximum van 40.2 op den 4en dag (resp. 39.1°—40.2°—39-4°)•
De conjunctivae zijn meer dan gewoonlijk hyperaemisch.

Urine. Positieve eiwit-reactie, duidelijk van den 4en tot den 36sten
dag. De nierfunctie was op dien dag t.o.z. van stikstof-eliminatie niet
gestoord; bloedureum 40 m.g. per 100 c.c. In de urine: nooit gal-
kleurstof, bloed of cylinders. Leptospiren niet aan te toonen bij her-
haald onderzoek. Op den 42sten dag sterft het dier na een nier-exstir-
patie. Het nierpunctaat is in het donkere veld negatief; de cultuur
blijft steriel.

Algemeene reactie: klinisch nauwelijks te bespeuren; temperatuurstijging
van 38.3° tot 39.9⁰ resp. 39.1° op den 6en en 7en dag; daarna weer
normaal. De oogslijmvliezen geven weer een hyperaemisch beeld te
zien, zonder duidelijke secretie. Urine: Als eenige afwijking op den
7en dag een zwak positieve eiwit-reactie; leptospiren kunnen 14 dagen
na de infectie nog niet worden aangetoond. De lysis bedraagt op dat
tijdstip i/io-ooo ^met den zelfden stam en ¹/_2S met een menschen-stam
(Zaan).

Algemeene reactie: blijft ook nu uit; de algemeene toestand blijft goed;
\'de temperatuur vertoont weinig schommeling. Urine: den 7en dag na
de laatste enting is de urine troebel, zwak zuur, bevat spoortje eiwit,
enkele niercellen, leucocyten en groote epitheelcellen, ook roode bloed-
cellen en zeer veel leptospiren.

Gedurende een periode van den 7en dag tot den 4gsten na de 2e
enting blijft de leptospiren-uitscheiding vooral in hooge mate gedurende
de eerste weken bestaan, daarna vermindert hun aantal en bewegelijk-
heid; spoedig is de urine vrij.

De rijkdom aan leptospiren is niet steeds even sterk; den 24sten dag
na de 2e enting vermindert hun aantal; ook hun beweging is aanzienlijk
verminderd; vele lijken afgestorven. De urine is daarbij zwak zuur
en heeft overigens weinig afwijkingen. Nadien treedt weer een ver-
meerderde bewegelijkheid in.

Nier-exstirpatie links werd 65 dagen na de 2e enting verricht. Nier-
punctaat, cultuur en onderzoek in coupes duiden op afwezigheid van
leptospiren.

Op den 122sten dag werd de hond in goede conditie gedood. De
urine wordt eiwitvrij en zonder leptospiren bevonden. Uit de rechter
nier kunnen leptospiren niet worden aangetoond met de gebruikelijke
methoden.

Gedurende het verloop was de lysis met den hondenstam den 2Östen
en den g6sten dag na de 2e enting resp. Vioooo^en V1000 en den gösten
dag met den menschenstam Zaan ¹/₁₀₀.

ratuur-stijging (max. tot 39.3⁰). Urine: zonder duidelijk positieve reac-
ties op eiwit; geen galkleurstof of bloed. Leptospiren in vaak groote
hoeveelheden van den ioen tot den 37sten dag.

Het dier wordt den 94sten dag gedood. Nierpunctaat en -cultuur
negatief; coupe eveneens.

Algemeene reactie: geen ziektesymptomen; maximum temperatuur-
stijging den 4en dag: 39.7⁰. Urine: meestal alcalisch; eiwit, bloed en
galkleurstof ontbreken.

Leptospirurie den ioen dag reeds in groote hoeveelheid; de uitscheiding
blijft tot den dood aantoonbaar en is doorgaans zoo sterk, dat steeds
vele leptospiren in het gezichtsveld zijn. Zij zijn daarbij niet zelden
tot kluwen ineen vervormd.

Het dier wordt den 63sten dag acuut ziek en wordt afgemaakt. In
de nieren kunnen in punctaat en emulsie leptospiren worden aange-
toond; zij vertoonen krachtige beweging. Cavia-enting en -cultuur
blijven zonder resultaat. De niercoupes bevatten enkele tubuli met
leptospiren in niet groote hoeveelheid.

VI. Hond: intraperitoneaal 3 c.c. urine van hond V, bevattende veel lep-
tospiren.

Algemeene reactie: geen verschijnselen; geringe temperatuurstijging
(max. 39.2°). Urine: geen veranderingen, geen leptospiren. Gedood op
den 37sten dag; urine- en nieronderzoek op leptospiren negatief.

Beschouwing. In de beschreven gevallen werd bij geen der proef-
honden een doodclijke infectie verkregen. Het is gebleken, dat de
voor de proeven gebruikte hondenstam, lyseerende eigenschappen
heeft, die van de andere in ons land bij den mensch en den hond
veakregen stammen afwijkt. (Prof. Schueffer). Bij alle dieren was de
algemeene reactie geringer dan bij vroegere entingen kon worden vast-
gesteld; bij enkele werden zelfs geen ziekteverschijnselen waargenomen.
Geen der dieren kreeg geelzucht; bijna alle hadden een korte tempe-
ratuurstijging in de eerste week, meestal tusschen den derden en
5en dag. Sommige dieren hadden een conjunctivale hyperacmie zonder
vermeerderde secretie.

Ook de urine-veranderingen waren over het algemeen niet ernstig,
ontbraken soms geheel. Eiwit was niet altijd aanwezig, werd met de
gebruikelijke reacties een enkelen keer niet gevonden, terwijl het histolo-
gische beeld nog op een haard-nephritis wees. Bloed was zelden aan-
wezig; galkleurstoffen werden nimmer aangetoond. Slechts een keer
(geval I) wees het totale urine-beeld op een acute tubulaire nephritis.
Leptospirurie trad in 4 van de 6 gevallen op. Zij werd het eerst waar-
genomen resp. na 8, 7, 10 en 10 dagen. Leptospiren konden, hetzij in
het donkere veld in de urine, hetzij in nierpunctaat, door cultuur uit

Deze getallen hebben deels relatieve waarde, daar zij ook betrekking
hebben op onderzoek van nieren van dieren, die voor dit onderzoek
werden gedood; vermoedelijk zal de uitscheiding langduriger kunnen
zijn. In geval III werden zij niet meer gevonden na 65 en 122 dagen;
in geval IV niet meer na 94 dagen.

De leptospirurie was bij enkele dieren zeer duidelijk, zoodat in
ochtend- zoowel als avondurine in ieder onderzoekveld leptospiren
gemakkelijk te vinden waren.

Herhaaldelijk kon worden waargenomen dat de leptospiren plotseling
voor korter of langer tijd veel minder bewegelijk werden, deels afge-
storven schenen. Welke invloeden hier in het spel konden zijn, was
moeilijk na te gaan. Ofschoon nauwkeurige gegevens ontbreken, schijnt
de waterstofionen-concentratie der urine van invloed te zijn en schijnt
de alcalische urine een beter milieu te zijn dan de zure.

Het gelukte een keer (geval I) den 23sten dag na besmetting een
cavia met nier-spirochaeten te besmetten en een doodelijk verloop op
te wekken.

De nier-coupes met zilver geïmpregneerd gaven het typische beeld
te zien van de leptospiren-localisatie, zooals tot heden alleen bij uraemi-
sche honden werd waargenomen. Het onderzoek gaf in dit verband
het bewijs, dat ook bij honden, die oorspronkelijk gedurende de eerste
dagen van hun WuL\'sche ziekte-infectie een localisatie der leptospiren
te zien gaven buiten de tubuli, later het voor uraemie beschreven beeld
der groepeering deden zien. Wij meenden het pro- en contra van het
aetiologisch verband tusschen deze leptospiren en de uraemie zelf,
hier buiten beschouwing te moeten laten.

Ten aanzien van de lysis bleek uit geval III, dat deze voor den honden-
stam resp. na 14—26 en 96 dagen bedroeg : V,0.000, Vio.oooo ^en V1000 ^envoor den stam Zaan resp. na 96 dagen ^l/₁₀₀; in geval IV was de lysis na
87 dagen nog V_25nn.

Geval III gaf in dit opzicht interessante gegevens te zien, doordat
bij dit dier met 2 verschillende stammen geënt werd, die naast elkaar
zeer afwijkende lysis-waarden te zien gaven. I)e bij dit dier optredende
leptospirurie 25 dagen na de ie enting en 7 dagen na de 2e enting
werd door ons beschouwd als te zijn veroorzaakt door de laatste
enting.

Samenvatting. Wij hebben door experimenteele infectie van honden
met WEiL\'sche leptospiren, afkomstig — via cultuur — van een aan de
ziekte gestorven hond, respectievelijk met een menschenstam, het ver-
loop der infectie kunnen nagaan. Het is ons gebleken dat een lang-
durige leptospirurie kan optreden, terwijl het ziektebeeld zeer onduide-
lijk is en althans geen icterus te zien geeft.

In aansluiting aan het klinische gedeelte worden hier alleen vermeld
de resultaten van het microscopische onderzoek der nieren van de
gebruikte proefdieren. De macroscopische nierveranderingen, event.
sectiebevindingen en het microscopische onderzoek van andere organen
blijven in deze publicatie buiten beschouwing.

I. Linker nier. Vrij uitgebreide, haardvormige, interstitieele nephritis
met veel infiltraat om de vaten, om de tubuli, en soms om de glomeruli.

Het infiltraat bestaat hoofdzakelijk uit lymphocyten en mononu-
cleaire cellen, niet zelden met een centraal abscesachtig leucocyten-
haardje, waarin soms resten van een glomerulus herkend kunnen
worden.

Soms ook leucocyten en gedesquameerde cellen in de tubuli. Kleine
bloedingen meestal samenvallend met de infiltraathaarden. De haarden
komen in hoofdzaak in den bast voor, maar hier en daar ook in het
merg; vorm soms gerekt. Practisch geen bindweefselnieuwvorming,
iets oedeem, weinig of geen degeneratie. Flinke infiltratie onder het
pyelumslijmvlies, iets onregelmatige epitheelbekleeding (pyelitis).

Rechter nier. In vergelijking met dc linker nier vallen hier verschillende
beelden op. De infiltraathaarden zijn grooter geworden, waarbij leu-
cocyten op den achtergrond zijn getreden; in het merg zijn de haarden
talrijker geworden, en bevatten meer leucocyten dan de basthaarden;
hier ook nog bloedingen. In den bast bovendien reeds duidelijke bind-
weefselreactie in de omgeving van de haarden. In de grootste haarden
ziet men ondergang van buisjes (atrophie). Deze atrophieerende buisjes
bevatten geen ontstekingscellen. De verschijnselen van pyelitis zijn
ongeveer gelijk aan die in de linker nier.

II. Nier. In vergelijking met andere gevallen valt hier op, dat de
infiltraathaarden in den bast slechts weinig in aantal zijn en meestal
heel klein (smal, streepvormig). Ook in de enkele grootere haarden
zijn geen leucocyten te vinden, of tubuli met detritus. Overeenkomstig
deze bevinding vertoonen merg en pyelum vrijwel geen veranderingen,
op enkele plaatsen kleine interstitieele infiltraathaardjes.

III. Linker nier. Haardvormige interstitieele nephritis, hoofdzakelijk
met lymphocytair karakter, waartusschen enkele grootere mononu-
cleaire cellen voorkomen. Vrijwel geen bindweefsel-reactie in de haar-
den, die meestal een streepvormig karakter hebben, of perivasculair
gelegen zijn. Enkele kleine bloedingen met pigmentafzetting, en enkele
vaatjes met een geringe hyperleucocytose. In de haarden gaan de
tubuli, event. glomeruli, blijkbaar atrophisch te gronde. Weinig of geen
degeneratie van het epitheel van de tubuli, enkele buisjes met eiwit-
neerslagen. In het bindweefsel om de groote vaten en onder het epitheel
van het pyelum ziet men een matige lymphocytaire infiltratie.

Rechter nier. Ook hier bestaan de veranderingen uit een haardvormige
interstitieele nephritis van lymphocytair karakter, echter met een andere
uitbreiding. In den bast is het aantal haarden veel kleiner, de haa,rden
zijn meer in den dieperen bast en de grenslaag gelegen, meer afgerond
en vrij groot. Ook in het merg komen zij voor, talrijker dan in de linker
nier, terwijl bovendien de infiltratie rondom het pyelum duidelijker
is. In enkele haarden in het bastgedeelte is een geringe bindweefsel-
reactie opgetreden.

Blijkbaar is het ontstekingsproces afgezakt, met neiging tot genezing
in de oppervlakkige bastgedeelten en scherper localisaties op enkele
plaatsen.

IV. In den bast en in het merg vindt men een betrekkelijk klein
aantal bindweefselhaardjes, meestal met een geringe lymphocytaire
infiltratie. Zij zijn streepvormig vooral in de oppervlakkige bastge-
deelten, overigens onregelmatig van vorm. Enkele buisjes en glomeruli
in de haardjes opgenomen, vertoonen atrophische veranderingen.
Overigens zijn de buisjes onveranderd, de glomeruli wel wat celrijk,
maar zonder vergroote vaatkluwens. Onder het epitheel van het pyelum
bevindt zich plaatselijk een geringe infiltratie. Enkele buisjes in de
merghaardjes bevatten twijfelachtige celcylinders.

V. Hevige oudere ontstekingsverschijnselen met haardvormig ka-
rakter, waarbij de haarden groote afmetingen kunnen aannemen.
Naast lymphocyten en mononucleaire cellen treft men hier overal
polymorphkernige leucocyten aan; soms diffuus verspreid tusschen de
andere infiltraatcellen, soms in het centrum overheerschend. Ook in
tubuli treft men ze naast gedesquameerde epitheelcellen aan. Overigens
vindt men in de meeste haarden een duidelijke vermeerdering van het
interstitieele bindweefsel, dat niet zelden oedemateus veranderd is.
Tubuli en glomeruli gaan atrophisch te gronde in deze haarden. Ook
in het merg komen deze haarden voor, terwijl het pyelum een diffuse
infiltratie onder, soms tusschen de cpitheelcellen te zien geeft; geen
verval hier.

VI. In den bast vindt men vrij talrijke infiltraathaardjes, vaak van
streepvormige uitbreiding; zij bestaan practisch gesproken alleen uit
lymphocyten, en zijn gelegen om vaatjes of tusschen de tubuli. Enkele
grooterc omvatten eenige tubuli en glomeruli; de eersten gaan blijkbaar
langzaam te gronde (enkele mitosen in deze buisjes), in sommige
glomeruli zijn oudere ontstekingsverschijnselen (synechiën, iets ver-
hoogd epitheel van de BowMAN\'sche kapsel) te zien.

De tubuli contorti zijn overigens vrijwel onveranderd, behoudens
een twijfelachtige parenchymateuze degeneratie (rotting?).

In het merg komen slechts enkele van bovengenoemde haardjes voor.
Het bindweefsel om de groote vaten is ook iets geïnfiltreerd. De infil-
tratie wordt overal slechts door een zeer geringe bindweefselproliferatie
begeleid. Matige lymphocytaire infiltratie onder het epitheel van het
pyelum; epitheel iets onregelmatig en verhoogd.

Beschouwing: De waargenomen microscopische nierafwijkingen bij
deze 6 gevallen van experimenteele Weil\'sche ziekte vertoonen een groote
onderlinge overeenkomst. Bij elk dezer gevallen is gevonden een haard-
vormige interstitieele nephritis, hoofdzakelijk van lymphocytair ka-
rakter, met haarden van gerekten vorm in het bast- en eventueel in het
merggedeelte, en een pyelitis.

De localisatie van deze nephritis komt dus nauwkeurig overeen met
die van een embolische nephritis, waarbij door afzakking langs de tubuli
contorti en -recti gerekte ontstekingshaarden en een pyelitis kunnen
ontstaan. In de jongere gevallen van deze proefreeks konden ook poly-
morphkernige leucocyten zoowel in de centrale gedeelten van de haar-
den, en ook in de tubuli worden aangetoond, een bevinding die, evenals
de klinische spirochaeturie, nog eens nadrukkelijk het uitscheidings-
karakter dezer nephritis aanwijst.

Deze nephritis is dus te beschouwen als een embolische nephritis,
waarbij in het verloop van het ziekteproces een sterke lymphocytaire,
interstitieele reactie optreedt, soms vergezeld van een geringe bindweef-
selproliferatie. Bij het verdere verloop verdwijnen de tubulaire beelden
en houdt men een haardvormige interstitieele nephritis over, waarbij
alleen de bijzondere vorm en localisatie der haarden en de pyelitis het
bijzondere karakter dezer interstitieele nephritis blijven aanwijzen.

Men krijgt bij deze kleine proefreeks overigens den indruk, dat deze
nephritis in de oudere gevallen (geval 2, 3, 4) tot rust komt (bast),
en eventueel in genezing overgaat, wanneer de spirochaeten verdwenen
zijn.

Geval I, waarbij het dier klinisch uraemische verschijnselen had,
lijkt niet volgens deze verwachting te zijn verloopen; wanneer men
echter de beelden van de geëxstirpeerde linker nier vergelijkt met die
van de rechter nier na den dood van het dier, dan blijkt wel, dat de
interstitieele reactie in de rechter nier iets uitgebreider is dan in de
linker nier, doch dat overigens de acute verschijnselen (leucocyten,
bloedingen, veranderingen van glomeruli en tubuli) in de ontstekings-
haarden in den bast op den achtergrond geraken. De algemeene paren-
chymateuze degeneratie van de rechter nier, naast het bezit van slechts
één nier, kan hier eerder als oorzaak voor de uraemie worden aangezien.
Een causaal verband van de nephritische haarden en de daarin aanwe-
zige spirochaeten, met de acute parenchymateuze degeneratie is hier
niet aangetoond, en ook niet waarschijnlijk.

Voor de hand ligt om deze acute uraemie als gevolg van de samen-
werking van een toevallige degeneratie en een bestaande nephritis op
te vatten. De vraag of het optreden van een interstitieele nephritis bij
deze gevallen een gevolg is van het zich buiten de tubuli begeven van de
spirochaeten in een bepaald stadium van de ziekte, werd bij deze proef-
dieren niet nader onderzocht; men zal daarvoor vooral van jonge ge-
vallen moeten uitgaan, waarbij de kans voor het aantoonen van spiro-
chaeten grooter is, dan in de meeste der onderhavige gevallen.

In vergelijking met een andere analoge nephritis, de vleknier (nephri-
tis fibroplastica) bij jonge kalveren, waarbij ook een sterke interstiti-
eele nephritis optreedt in aansluiting aan een embolische nephritis,
mag men er op wijzen, dat daar alleen toxinen, afkomstig van bacteriën,
die in de tubuli zich staande houden, voor de interstitieele processen
verantwoordelijk worden gesteld. Het is dus niet principieel noodig,
dat de lagere organismen daarvoor buiten de tubuli geraken.

Ten slotte vindt men bij honden een hoog percentage van haard-
vormige interstitieele nephritiden, van onbekenden of grootendeels on-
bekenden oorsprong (hondenziekte), die waarschijnlijk, evenals bij deze
proefdieren, als gevolg van een primaire embolische nephritis zullen
moeten worden beschouwd. Het is dus ook mogelijk, dat bij den hond
het interstitium van de nier gemakkelijker of heviger reageert bij
embolische nephritiden, dan bij de andere huisdieren bekend is.

Samenvatting. De microscopische nierveranderingen in deze 6 ge-
vallen van experimenteele Weil\'sche ziekte bestaan uit een haardvor-
mige, interstitieele, lymphocytaire nephritis. Deze ontsteking blijkt zich
te ontwikkelen uit een embolische nephritis. De oudere stadiën wijzen
op een teruggang, event, een genezing van het ontstekingsproces.

Verfasser infizierten Hunde mit Kulturen WEiL\'scher Leptospiren, von einem
an dieser Krankheit gestorbenen Hunde und von einem Menschenstam herrührend.
Aus dem Verlauf der Krankheit zeigte sieh, dass in manchen Fällen bei Hunden
eine Leptospirurie von langer Dauer bestehen kann, ohne Ikterus und ohne heftige
Krankheitserscheinungen und mit einem undeutlichen Krankheitsbild.

Die mikroskopischen Nierenänderungen in diesen sechs Fällen experimenteller
WEiL\'scher Krankheit bestehen aus einer herdförmigen interstitiellen lymphocytairen
Nephritis. Es zeigt sich dass diese Entzündung sich aus einer embolischen Nephritis
entwickelt. Die ältern Stadien deuten auf einen Rückgang, eventuell eine Heilung
des Entzündungsprozesses.

The author infected dogs with cultures of Weil\'s leptospirae from a dog which
had died of Weil\'s disease and from a human strain. From the course of the disease
it appeared that in some cases a prolonged leptospiruria may exist in dogs without
icterus and without violent symptoms and with a very indistinct syndrome.

Six cases of experimental Weil\'s disease are described. The microscopical lesions
of the kidney in these cases consisted of foci of an interstitial lymphocytic nephritis.
This inflammation appears to develop from an embolic nephritis. The advanced
stages point to a tendency for healing of the inflammatory process.

Les auteurs infectaient des chiens au moyen de cultures de leptospires de Weil
provenant d\'un chien, mort de cette maladie et d\'une souche humaine. Au cours
de la maladie il peut apparaître que dans certains cas chez les chiens on a un
jeptospirurie de longue durée, sans ictère et avec des symptômes très vagues.

Les altérations microscopiques des reins dans les six cas de maladie de Weil
expérimentelles se composent d\'un néphrite interstitiel, lymphocytaire, en foyers.
Cette inflammation est postérieure à un néphrite embolique. Les phases plus avan-
cées démontrent une disposition de guérison du procès inflammatoire.

Van vele zijden, ook uit de praktijk, wordt de wenschelijkheid be-
toogd of zelfs de noodzaak aangetoond van een beperking der melkpro-
ductie. Daaraan wordt vastgekoppeld een inkrimping van den veestapel.

Dat er nu is, en bij het aanbreken van den weidetijd in nog sterker
mate zal zijn een te veel aan melk, ontkent momenteel niemand.

Dat het verminderen der totale melkhoeveelheid met behoud van het
aantal produceerende koeien hoogst onoeconomisch zou zijn, is een
stelling welke zeer zeker ook geen nadere toelichting behoeft.

De eenig denkbare oplossing is dus vermindering van het aantal
produceerende dieren.

Daarnaast zal het zaak zijn de individueele productie van de over-
blijvende dieren zoo oeconomisch mogelijk te maken, een punt dat hier
terloops wordt aangeroerd.

Aangezien het rund nu eenmaal tot een diersoort behoort welke niet
in korten tijd weer is aan te fokken, en niemand voorspellen kan hoe
in de naaste toekomst de wereldpositie der veeteelt zich zal ont-
wikkelen, zal de opoffering van dieren met de noodige voorzichtigheid
dienen te geschieden.

Het materiaal dat wij overhouden dient kwalitatief zoo hoog mogelijk
te staan, ten einde den fokker in staat te stellen bij een eventueel her-
stel der vraag naar melkvee, te kunnen concurreeren met buitenlandsche
fokgebieden.

Uit een zoötechnisch oogpunt bekeken zal inkrimping van het aantal
productiedieren tegelijkertijd een selectiemaatregel moeten zijn.

Eventueel te nemen maatregelen dienen erop gericht te zijn snel de
productie te verminderen en de mogelijkheid open te laten, een vol-
doend aantal jonge dieren aan te houden om zoo noodig snel weer op
peil te komen.

De reeds geopperde meening om een aantal kalveren uit de markt te
nemen, lijkt mij daarom niet de meest gelukkige oplossing.

Bij ten 2de wil ik opmerken, dat één van de beste kenners van het
Belgische trekpaard mij eenige jaren geleden verzekerde den blijvenden
vooruitgang in kwaliteit van genoemd paardenras voor een belangrijk
deel te moeten toeschrijven aan het feit dat, niettegenstaande de lage
paardenprijzen, de Belgische fokker toch bleef doorfokken, waardoor
de teeltkeus belangrijk vergroot werd.

centage, waarbij ieder bedrijf dit percentage moet besnoeien, zou uit
de goede fokstallen een aantal dieren doen verdwijnen welke van bij-
zondere waarde moeten worden geacht, terwijl in andere stallen vee
behouden blijft met weinig of geen fokwaarde.

Het geheele vraagstuk is zonder twijfel niet zoo gemakkelijk op te
lossen en geeft moeilijkheden, welke ik een paar jaar geleden ook voor
pluimveefokkers uiteenzette. In de pluimveeteelt staan wij voor
soortgelijke bezwaren. Iedereen is n.1. overtuigd dat momenteel hier
te lande een overproductie van melk (eieren) bestaat en daling der
totale hoeveelheid gewenscht is; maar wanneer een bedrijf bij de gel-
dende prijzen door het leveren van 500 K.G. melk nog juist iets winst
kan behalen of slechts een gering verlies lijdt, zullen door het leveren
van 400 K.G. tegen dezelfde prijzen de inkomsten belangrijk dalen.
Daarom kan de directeur der varkenscentrale zoo juist opmerken:
„Ieder wil graag inkrimpen, maar .... bij een ander".

Indien inkrimping zal moeten geschieden, dan komen voor uitscha-
kelen m.i. in aanmerking: ten iste dieren welke reeds bewezen hebben
onproductief te zijn; ten 2de zieke of besmette dieren (tuberculose
abortus Bang, chronische streptococcen-uitscheiders).

Van deze dieren weten wij dat zij voor de fokkerij minderwaardig
zijn en daarom met recht opgeofferd kunnen worden.

Aan den anderen kant moet gespaard worden: het stamboekmateriaal,
de dieren uit erkende fokvereenigingen en het goede materiaal uit
contrólevereenigingen. Het gemiddelde peil van den geheelen vee-
stapel kan dan gehandhaafd worden of zelfs iets stijgen.

Nu zijn theoretische beschouwingen over deze kwestie gemakkelijk
te houden, doch de practische uitvoering is zonder twijfel buitengewoon
moeilijk, terwijl deze ook niet zonder kosten door te voeren is.

De uitvoering van een eventueelen maatregel zal verder sterk ge-
decentraliseerd dienen te geschieden, waarbij gebruik gemaakt zal
moeten en kunnen worden van deskundigen die in eigen omgeving na-
tuurlijk het best geörienteerd zijn.

Voornamelijk het opzoeken van de onproductieve dieren zal moeilijk
doch m.i. niet onmogelijk zijn, wanneer daarvoor eenigen tijd beschik-
baar is.

Wanneer wij zien hoe in de provincie Utrecht in betrekkelijk korten
tijd een practische voorlichtingsdienst in het leven is geroepen ter be-
vordering van een meer rationeele veevoeding, lijkt het mij geenszins
onmogelijk om ook voor de selectie als boven bedoeld een dergelijke
instelling in het leven te roepen.

Een steekproef op melk- en vetgehalte, in verband gebracht met door
den eigenaar verstrekte inlichtingen omtrent het voeder, begin der
lactatie en meerdere bijzonderheden, zal zeer zeker in staat stellen om
de minst productieve dieren met voldoende nauwkeurigheid aan te
wijzen.

werking der consulenten, dierenartsen, melkcontroleurs, melkcontróle-
stations en zuivelfabrieken.

Practisch zal het misschien eenvoudiger zijn om aan te vangen met
de dieren onder 2°. genoemd, dus zieke of besmette dieren.

Daarbij kan gebruik gemaakt worden van de gegevens welke reeds
verkregen zijn door een aantal vereenigingen opgericht met het doel
de tuberculose te bestrijden, terwijl in gebieden waar een gezond-
heidsdienst werkt, de hier bedoelde selectie-maatregel betrekkelijk
eenvoudig is door te voeren. Uitselecteeren van dieren onder 2°. ge-
noemd zal voornamelijk onder leiding van den Veeartsenijkundigen
Dienst dienen te geschieden.

Alle selectiemaatregelen hier aangevoerd vragen tijd van voorbe-
reiding, terwijl het doel, beperking der hoeveelheid geproduceerde
melk, op korten termijn tegemoet gezien wordt.

Als eenmaal vaststaat dat er inderdaad maatregelen genomen moeten
worden, zal er snel een beslissing moeten vallen hoe de uitvoering zal
zijn.

Voor de toekomst van onze veehouderij en veefokkerij is het van
harte te wenschen, dat een modus gevonden wordt in de richting van
selectie op kwaliteit.

Op de, dezer dagen te Roermond gehouden veeteelt-dagen, waar ik
gelegenheid had onder meer dit punt aan te roeren, werd met alge-
meene stemmen de wenschelijkheid uitgesproken dat een eventueele
inkrimping van den veestapel tevens als selectiemaatregel zou benut
worden.

Ik meende goed te doen in ons tijdschrift op de geheele kwestie de
aandacht te vestigen, daar de gevolgen van eventueel te nemen maat-
regelen ons ten nauwste raken en de wijze waarop zij worden uitgevoerd
ons ook niet onverschillig kan laten.

Volgens Boelter maakte een scheepskapitein gebruik van het kani balisme
van de ratten om zijn schip van die dieren te bevrijden. Hij ving zooveel moge-
lijk ratten, doodde de wijfjes en voederde daarmee de mannetjes, die hij later
weer losliet en die dan op hun soortgenooten jacht maakten. (Ik zou toch meer
vertrouwen hebben in de blauwzuurmethode).

Dezelfde maatregel (Rodier-systeem), wijfjes dooden en mannetjes loslaten, is
vroeger reeds in Australië geprobeerd tegen de konijnenplaag. (Koller : das
Rattenbuch). Vr.

Ik dien thans na het vraagstuk te hebben bekeken vanaf 2 zijden
— melkhandel en veehouder — even den consument in het geding
te betrekken.

Feitelijk moest hij groote belangstelling voor het melkvraagstuk
hebben, maar helaas, zijn belangstelling uit zich meestal hierin : dat
hij bij voorkeur de goedkoopste melk koopt. Hij neemt dan aan dat de Over-
heid wel zorgen zal dat hij geen vervalscht artikel krijgt en heeft dus
de meeste belangstelling voor dat wat er niet in zit.

Het is allernoodzakelijkst dat de consument beter ingelicht wordt ;
de film is daarvoor het aangewezen middel. Indien men door goede
voorlichting den consument warm kan krijgen zal dat een factor van
beteekenis zijn.

En tevens zal het een landbouwbelang zijn als het melkdrinken
toeneemt. Wij gebruiken i 150 L. per hoofd en per jaar ; zou men dit
kunnen opvoeren tot b.v. het Zweedsche cijfer, n.1. 263.5 L., dan be-
teekende dit dat 35 %, inplaats van 20 % van de in Nederland gepro-
duceerde melk naar den consument vloeide en een hoogeren prijs ver-
wierf.

De belangstelling van den consument is thans nihil ; in Arnhem
mislukte het een uitstekend verbeteringsplan, dat juist den consument
had moeten toelachen, in te voeren, o. a. door tegenstand van de
consumenten. Een vereeniging van huisvrouwen b.v. verklaarde zich
in een debatvergadering vierkant er tegen. —

Ik kom thans tot mijn conclusies en tot het aangeven van enkele
maatregelen, die ons vraagstuk nader tot oplossing zouden brengen.

ie. Wat den gezondheidstoestand van den veestapel betreft, staat
de melkvoorziening der centra eigenlijk juist op den kop.

De centra trekken ziek vee aan. Het melkwinningsgebied behoeft
in de iste plaats saneering van den veestapel; inplaats daarvan zijn
er vele teekenen die op het tegendeel wijzen, terwijl bestrijdings-
organisaties grootendeels ontbreken. Massale veeziekte-bestrijding be-
staat niet rondom de groote steden.

2e. Terwijl betaling der melk (aan den boer) naar kwaliteit regel
behoorde te zijn, dreigt de verwording van den melkhandel (door het
toenemen van het aantal distribuanten) ons steeds verder te brengen

3e. Terwijl gecentraliseerde inkoop en aanvoer intensief Overheids-
toezicht en groote medewerking van andere controleerende instanties
zouden mogelijk maken, wordt de inkoop, doordat meer tusschcnper-
sonen zich schakelen tusschen producent en consument, steeds minder
overzichtelijk en verwarder.

4e. Terwijl een sterk staande stand van distribuanten behulpzaam
zou kunnen zijn om de qualiteits-verbetering door te drijven (en te
betalen), hebben de goedwillende handelaren te kampen tegen allerlei
prijsbedervende elementen (kostgangers, veehouder-slijters en grossiers).

5e. Terwijl de betere bedrijfsvormen (centrales en melkinrichtingen)
een betere verwerking der melk en melkproducten zouden kunnen
waarborgen, kunnen zij amper het terrein behouden tegenover een
groote categorie van personen die de distributie ter hand nemen zonder
iets te begrijpen van, of te voelen voor de vraagstukken die zich bij de
melkvoorziening voordoen.

6e. Terwijl betere drinkmelk (in den zin van het voorgaande) een
meer zelfstandige prijsstelling noodig heeft, is deze prijs vastgekoppeld
aan de zuivelwaardc van de melk.

De vrije invoer van deze zuivelmelk in de centra is de remmende factor,
welke veel te nauwe grenzen stelt aan de verbeteringspogingen bij de
drinkmelk ondernomen.

Bij het aangeven van maatregelen welke tot verbetering kunnen
leiden, zal men uitgangspunt moeten vinden in mijn laatste conclusie
en den invoer van zuivelmelk moeten aan banden leggen, waarna ver-
beteringspogingen ook financieel ruimte vinden. (Nu zitten zij vastge-
kneld in het kleine prijsverschil en worden spoedig onmogelijk indien
zuivel- en drinkmelk elkaar bekampen). Doch dan zal allereerst noodig
zijn dat de Overheid afstand doet van \'het beginsel van den vrijen melk-
invoer in de centra, want juist deze vrije invoer van goedkoopere melk
verhindert sanitairen opbouw.

Algemeen neemt men aan dat betaling naar qualiteit noodig is (in \'
Denemarken zelfs wettelijk voorgeschreven). Welnu men verbiede allen
invoer van melk welke niet naar kwaliteit betaald wordt, waarbij ik een
ruimer begrip van qualiteitsbetaling heb dan thans in Nederland
wordt gehuldigd. De qualiteit hangt n.1. af van de wijze van winnen
en van den gezondheidstoestand van den veestapel. De Overheid grijpe
daarom in en verbiede in de centra, invoer van melk, afkomstig van boeren-
bedrijven welke niet zijn aangesloten bij een nader te omschrijven gezondheids-
dienst van vee, en die niet ingekocht wordt door handelaren, die een
door B. en W. aan te geven premiebetaling doorvoeren.

Feitelijk beteekent dit in hoofdzaak het opdrijven van de qualiteit,
doch zou men alléén de qualiteit voorschrijven en niet tevens verbieden
den invoer van die melk waarbij de verbeterings-pogingen niet werden
aangewend, dan verlangde men een onmogelijkheid.

Het opvoeren van de qualiteit is noodzakelijk en is zeer goed moge-
lijk, mits er voor betaald wordt. Tenslotte zal de consument het moeten
betalen, en iets meer dienen te betalen voor betere melk, evengoed als
hij dat voor betere qualiteiten van andere voedingsmiddelen doet.
Laat men hem de keuze dan koopt hij, onbevoegd tot oordeelen, steeds
de goedkoopste melk.

De veehouders zal men, vooral in hun organisaties, onmiddellijk ge-
wonnen vinden voor dezen opzet. Uittentreure hebben zij steeds betoogd
dat de melk naar qualiteit betaald diende te worden ; van alle zijden
heb ik dit jaren lang moeten vernemen.

Daar ik bij de qualiteitsvaststelling een zeer belangrijk deel der
betaling zou willen vastkoppelen aan de saneeringspogingen bij den
veestapel ondernomen, spreekt het toch wel van zelf, dat de vaststelling
der qualiteit niet kan geschieden uitsluitend door onderzoek van een
groot aantal monsters melk. Men moge dan in enkele monsters kunnen
zoeken naar tuberkel-bacillen of abortus-bacillen etc. dat is in het
groot onuitvoerbaar.

Het zou voor de Overheid practisch onuitvoerbaar (zelfs onmogelijk)
zijn oin, door melkonderzoek, na te gaan of de verlangde qualiteit
werd geleverd, m. a. w. de invoer van minder goede melk (niet vol-,
doende aan de gestelde normen) zou ongestraft kunnen doorgaan.

Vandaar dat noodzakelijk zou zijn het verbod van invoer van melk
waarvan de inkoopers niet kunnen aantoonen dat zij van verbeterde
bedrijven komt.

Indien de Overheid (b.v. door aanvulling van art. 29 van het M. B.)
het voorgaande mogelijk maakte en dus invoer van minderwaardige
melk onmogelijk werd, zouden de handelaren in melk en de veehouders,
die hun bedrijf bevrijd zien van minderwaardige concurrentie, daar-
tegenover kunnen stellen :

ie. groote medezeggingschap van de Overheid over de gezond-
heidsdiensten en de premiebetaling ;

2e. een waarborg dat de melkprijsstijging, die aanvankelijk onver-
mijdelijk zou zijn, gebonden zou zijn aan door de Overheid te stellen
grenzen.

Ik ben persoonlijk er van overtuigd dat extra-betaling van 1 cent per
liter melk voldoende zou zijn om den boer te krijgen tot : prima melk-
verzorging en tuberculose-, abortus- en vooral wastóu-bestrijding. De
mastitis zal het meeste geld kosten ; tuberculose-bestrijding is goedkoop.

Maar men begrijpe goed dat de melkprijs wel de stijging van de
zuivelwaarde steeds zal moeten volgen, doch bij sterke daling lang
niet zoo snel zal behoeven te dalen. Vooral in de eerste jaren zal men
het winterquantum slechts kunnen verkrijgen door den kaasboeren en
zuivelboeren een vrij hooge prijs voor hun wintermeik te geven, en
slechts dan zal men kunnen verkrijgen dat ook zij het geheele jaar door
die sanitaire maatregelen nemen, welke nu eenmaal moeten vastzitten
aan het leveren van drinkmelk.

Zou men dit niet willen doen dan zou men, gegeven het verschijnsel
dat steeds \'s winters de groote centra zuivelmelk noodig hebben
ter aanvulling van het te kleine quantum drinkmelk, het winter-
quantum moeten betrekken uit streken waar de boeren reeds melk
produceeren welk grootendeels voldoet aan de door mij genoemde
eischen ;.....ik denk aan Friesland.

Evenwel, deze prijsverhooging der melk zal een tijdelijk karakter
kunnen dragen, want de Overheid zal den invoer moeilijk kunnen
„bemassregeln" (als door mij aangegeven), indien zij niet tevens maat-
regelen schept welke leiden tot gecentraliseerde aanvoer en verwerking.

De aangevoerde melk in een stad moet niet binnenkomen over hon-
derden of duizenden handelaartjes, welke moeilijk te overzien zijn. De
invoer zal moeten plaats hebben over enkele centrale punten. Dit zou
het gemakkelijkst te bereiken zijn met behulp van een verplichte pasteuri-
satie en een verkoops-verbod van rauwe producten (als b.v. karnemelk);
verplichte pasteurisatie in technisch volmaakte toestellen zou de klein-
handelaartjes bij elkaar brengen en leiden tot snelle organisatie in z.g.
melkcentrales (slijterscoöperaties).

Doch wil men deze pasteurisatie omzeilen, omdat nog steeds velen
daarvan niets willen weten (hoewel zij meestal dagelijks onbewust
reeds gepasteuriseerde melk drinken), dan zou men het recht van
melkinvoer mede kunnen binden aan een zeker minimum quantum
melk per dag, en aan machinale reiniging en flinke koeling in
installaties welke aan hooge eischen moeten voldoen. Ook dit zou
concentratie der bedrijven sterk in de hand werken.

En algemeen is men het er over eens dat geconcentreerde invoer,
over een beperkt aantal goed controleerbare moderne inrichtingen,
gewenscht is en noodzakelijk voor een volledig toezicht.

Zoodra men op deze wijze paal en perk gesteld heeft aan de ver-
splintering van den melkhandel in tallooze kleine bedrijfjes die het
voor een deel moeten hebben van invoer van zuivelmelk, zal de
omzet per hoofd, welke de laatste jaren steeds dalende was, weer
stijgen. De melkverkoopers zullen per hoofd meer verkoopen, meer
verdienen, en hun winstmarge, welke thans omhooggedreven werd door
den te geringen omzet, zal gemakkelijk t cent per L. kunnen dalen.

Bij flinken verkoop is een bruto winst van b.v. 5 cent beslist niet nood-
zakelijk. Dit is mij bij informatie bij geroutineerde verkoopers vol-
doende gebleken.

Indien men Miranda\'s boekje „Van Producent tot Consument"
naslaat zal men zich vrij volledig op het gebied van de winstmarge
in de levensmiddelenmarkt kunnen oriënteeren, en al ben ik het met
Miranda\'s conclusies niet eens (n.1. dat de Gemeente de levensmidde-
len-verkoop ter hand moet nemen), toch is zijn kritiek op den toestand
van thans zeer juist, o.a. zijn beschouwingen over de winstmarge van
den handelaar in melk.

betaling aan den boer) en meer gecentraliseerde aanvoer hebben beide
de tendenz de melk duurder te maken. Daartegenover staat de factor
welke wij kunnen noemen : saneering van den melkhandel. Deze saneering
voert tot betere behandeling der melk en tot betere distributie, waarbij
de omzet per hoofd moet stijgen.

Deze factor maakt verkoopprijs-verlaging mogelijk, en ik ben er
van overtuigd dat indien de betere melk met i cent per L. extra gekocht
kan worden van den boer, de melkhandel, bevrijd van zijn ongezonde
en ongewenschte uitwassen, de distributiemarge nu eenigen tijd veilig
i cent lager zal kunnen stellen.

Tot voor korten tijd was de algemeene winstmarge van den handel
op i L. melk 5 cent. Vroeger was zij kleiner, vanwege de veel grootere
omzetten. Deze toestand kan op de door mij aangegeven wijze terug-
keeren en de verbetering zou dan den consument weinig of niets kosten.

Doch hier is toch zeker de opmerking gewettigd dat, zelfs al zou
deze goede melk iets meer kosten, dan toch de consument betere waar
voor zijn geld krijgt.

Men zal kunnen vragen : hoe passen deze principes in de Warenwet
en het Melkbesluit.

De Warenwet laat blijkens art. 15, lid 3 der Wet ruimte voor een
eventueele taak van de Gemeente, doch het is mij bij inzage van de
Arnhemsche plannen gebleken, dat de opvatting van de Regeering
deze is, dat het niet aangaat art. 15 van de Warenwet aldus te inter-
preteeren, dat een gemeente hoogere eischen aan de melk gaat stellen
dan aan de hand van het Melkbesluit mogelijk is. Men zou dan meer
geneigd zijn om het M. B. aan te vullen en de hoogere eischen in een
apart, facultatief artikel op te nemen.

Hoe men dit nu ook zal kunnen regelen blijft vrijwel om het even.
Hoofdzaak is de vraag of de door mij naar voren gebrachte principes
aanhangers zullen kunnen vinden.

Indien algemeen de meening veld wint dat wij, voor zoover het de
saneering van den veestapel betreft om de grootere steden, vastloopen,
en dat zulks, uit een oogpunt van volksgezondheid, verbetering behoeft,
zal natuurlijk de Regeering de mogelijkheid moeten scheppen om
verbeteringspogingen practisch te verwezenlijken. (Misschien kan col-
lega Majoewsky hier mijn woorden aanvullen door iets mede te deelen
over zijn ervaringen te Arnhem).

M. de Voorzitter, de tijd laat niet toe thans dieper op de zaak in
te gaan ; ik moet met het aangeven van de hoofdzaken volstaan. Ik
wil nog slechts opmerken dat deze inleiding werd samengesteld aan
de hand van aanteekeningen welke ik twee jaren geleden voor mij zelf
maakte, toen van de Arnhemsche plannen nog niets bekend was. Het
is wel eigenaardig dat mijn gedachtengang ongeveer parallel loopt

aan die welke te Arnhem naar voren kwam. Tevens moge nog vermeld
worden dat Dr. van Raalte te Amsterdam zich onlangs zeer sterk
uitsprak voor gezondheidsdiensten van vee in de melkwinningsgebieden
der centra. Veenbaas\' arbeid heeft blijkbaar buiten onzen kring waar-
deering gevonden.

Het zal tenslotte duidelijk zijn dat aan het melkvraagstuk ook vete-
rinaire belangen vastzitten. Het was evenwel niet mijn bedoeling hier
een oratio pro domo te houden ; allereerst was het noodig het vraagstuk
zuiver te stellen, terwijl ik bij de verbeterings-maatregelen mede uit-
gegaan ben van de gedachte dat alle consumenten dezelfde melk tegen
denzelfden prijs moeten kunnen betrekken.

Zouden evenwel de hiervoor geschetste principes meer algemeen
„beleden" worden, dan zou ook eindelijk de dierenarts in het melk-
vraagstuk de plaats krijgen welke hem toekomt.

De practiseerende dierenartsen zouden in de gezondheidsdiensten
de ziektebestrijding moeten uitvoeren, daarnaast zouden keurings-
diensten (en vooral de dierenartsen van de keuringsdiensten) en de
contrólestations een belangrijk aandeel moeten hebben in het op-
bouwen van het geheel, en, in vruchtbare samenwerking zouden wij
de geheele bevolking dienen, aangezien niet alleen een consumenten-
belang, doch ook een boeren-belang gediend zou zijn, terwijl tevens
de middenstand een betere positie zou kunnen innemen dan thans
het geval is.

Samenvatting : De melkhygiënist moet beginnen op de boerderij. Hij
moet rationeele behandeling van vee en melk den boeren leeren en
veeziekte-bestrijding organiseeren (tuberculose, abortus, streptococcen-
mastitis).

Betaling naar qualiteit is voor drinkmelk noodzakelijk. Dit is te
bereiken door van Overheidswege in de steden den invoer te verbieden
van melk van veestapels, welke niet staan onder toezicht van gezond-
heidsdiensten.

Centrale distributie-inrichtingen zijn in de steden noodig; kleine
bedrijven zijn uit hygiënisch oogpunt ongewenscht. Voorgeschreven
moet worden machinale reiniging der melk en koeling; (pasteurisatie is
niet absoluut noodzakelijk).

Majoewsky is het volkomen met collega Stuurman eens dat slechts een „cen-
tralisatie" voor de melkvoorziening onzer groote steden kan leiden tot betere toe-
standen op het gebied der melkhygiëne en der melkdistributie. Eerst als die cen-
tralisatie een feit is heeft men het in zijn hand om: i. het z.g. kladsysteem met zijn
afzet van slechte melk den kop in te drukken ten bate van den bonafiden handel
en teneinde 2. een behoorlijke schifting en betaling naar kwaliteit te maken. Voorts
kan zij er voor zorgen dat werkelijk de beste melk in consumptie komt en dat af-
doende maatregelen worden genomen ter verbetering van de winning. Uit zichzelf
zal een dergelijke centralisatie nooit tot stand komen. Zij moet dus afgedwongen

worden en dat is mogelijk aan de hand van de facultatieve artikelen 17, 18 en 30
van het Melkbesluit, die aan B. en VV. eener gemeente de bevoegdheid geven om
te bepalen, zij het ook onder goedkeuring van de Kroon:

1. dat de melk alleen mag worden aangevoerd en verwerkt in goedgekeurde
pasteurisatie-inrichtingen,

2. dat het product alleen in machinaal gecapsuleerde flesschen mag worden
verkocht.

Hiervan uitgaande heeft spreker in samenwerking met Dr. Hf.sselink, directeur
van den warenkeuringsdienst en den heer Penning, directeur van de melkinrichting
,,Camiz" een verordening voor de gemeente Arnhem opgesteld, waarvoor men
in den Haag sterk geporteerd bleek en die ook een ieder, die in deze materie eenigs-
zins is ingewerkt, aanlokte. Hierbij was als stilzwijgende conditie voor de goedkeuring
van een bedrijf gesteld, dat er een volledig kwaliteitsonderzoek, stalinspectie, veteri-
nair onderzoek, betaling naar kwaliteit, enz. moest plaats vinden. Hiermee ver-
klaarde de ,,Camiz" accoord te kunnen gaan.

Helaas is door velerlei tegenwerking deze zaak, zoo goed in opzet, op het be-
slissende oogenblik verongelukt. Zoo was, door belanghebbenden bij het niet tot
stand komen van dezen toestand, het publiek bang gemaakt dat de ,,Camiz" een
monopolie zou krijgen en dat het publiek zou hebben te betalen. Dit is zeer te be-
treuren, omdat, wanneer de zaak goed gemarcheerd had, men in Arnhem een
ideaal toestand zou hebben gekregen, die zeker spoedig door alle groote gemeenten
zou zijn nagevolgd.

Een monopolie voor melkverkoop als in Arnhem voorgesteld is niet gewenscht;
de handel in melk moet vrij blijven.

Dauer-pasteurisatie bij 63° C. gedurende een half uur is (wanneer de melk sterk
besmet is, b.v. met typhusbacillen) niet afdoende. Doch bovendien is pasteurisatie
overbodig, aangezien typhus- en tuberculose-gevallen door besmette melk betrek-
kelijk zeldzaam zijn. Acht de overheid pasteurisatie noodzakelijk, dan is het niet
aangewezen dat één bepaalde inrichting daarvan het monopolie verwerft; dit zou
in Arnhem de Camiz zijn geweest.

Gekookte melk is voor jonge kinderen meestal te prefereeren boven gepasteuri-
seerde, vooral \'s zomers.

De bewering van „de Camiz" te Arnhem dat zij 85 % van de totale hoeveelheid
melk in Arnhem distribueert is niet bewezen juist te zijn.

Aanvoer der melk en verwerking in centrale installaties of groote ontvangstations
brengt het gevaar mede, dat de melk in deze installaties door smetstofdragend per-
soneel geinfecteerd kan worden, waarna de gevolgen zeer ernstig kunnen zijn.

Dr. Mulder oppert bezwaren tegen details van de plannen van B. en W. van
Arnhem inzake de melkvoorziening, waarbij „de Camiz" in het middelpunt der
plannen stond. In mijn voordracht heb ik weliswaar het Arnhemsche ontwerp eenige
malen genoemd, doch indien de Hr. Mulder hierover opmerkingen maakt, gaan
deze feitelijk langs mijn onderwerp heen.

De door mij naar voren gebrachte principes gaan wel dikwijls parallel aan het
Arnhemsche ontwerp, doch divergeeren er ook meermalen van.

Van een monopolie heb ik niet gesproken; slechts heb ik bepleit meer gecentrali-
seerden aanvoer over goed ingerichte bedrijven.

Evenmin achtte ik verplichte pasteurisatie noodzakelijk: integendeel, duidelijk
is betoogd dat deze niet beslist noodzakelijk is. Reiniging en koeling noemde ik
onmisbaar.

Of de Camiz te Arnhem al of niet 85 % der melk aanvoert, kan ik niet beoordeelen;
dit doet voor mijn betoog zeer weinig ter zake. B. en VV. te Arnhem hebben het,
voor zoover mij bekend, niet tegengesproken.

Indien de Hr. Mulder meent dat dauer-pasteurisatie bij 63° C. geen waarborg
geeft ten opzichte van typhus (e.a. smetstoffen) zij erop gewezen dat ik zulks nimmer
beweerd heb, doch merk ik op dat ook koken (zooals in een huishouden geschiedt)
blijkbaar niet voldoende is, hetgeen bleek bij de typhus-epidemie in Solingen
in 1926. Deze vond oorsprong in een bacillendrager op de boerderij ; hoewel alle
consumenten beweerden de melk gekookt te hebben, bleek dit toch niet voldoende
te zijn geschied, althans ziektegevallen bleven niet uit.

Dat eventueel smetstofdragers de melk m een groot ontvangstation zouden kunnen
besmetten, zal niemand kunnen tegenspreken. Het komt mij voor dat dit besmettings-
gevaar veel grooter zal zijn, indien de bewaring en verwerking der melk plaats heeft
in legio kleine en primitief ingerichte bedrijven. Het gaat niet aan de melkinrichting
of centrale een verwijt voor deze mogelijkheid te maken; zij bestaat onder alle om-
standigheden.

Dat de boeren zelf de tuberculose-bestrijding ter hand moeten nemen spreekt
van zelf; evenwel ziet men hiervan niet veel in de drinkmelkgebieden. Men moet
juist zoodanige maatregelen nemen dat een georganiseerde tuberculosebestrijding
in het groot gemakkelijk mogelijk wordt.

Der Milchhygieniker muss anfangen bei der Bauern Wirtschaft. Er soll den Bauern
rationelle Behandlung des Viehs und der Milch lehren und die Bekämpfung der
Viehkrankheiten organisieren (Tuberkulose, Abortus, Streptokokken-mastitis).

Zahlung nach Qualität ist für Trinkmilch notwendig. Dies ist zu erreichen durch
einen behördlichen Verbot der Milcheinfuhr in die Städte, von Viehständen, welche
nicht unter Kontrolle der Sanitätsdienste stehen.

Zentrale Distributions-einrichtungen sind in den Städten notwendig. Kleine
Betriebe sind von hygienischem Standpunkte aus unerwünscht.

Vorgeschrieben soll werden machinelle Reinigung der Milch und Kühlung
(Pasteurisation ist nicht unbedingt notwendig).

The task of the milkhygienist begins at the farm. The farmers should be educated
in a hygienic handling of milk and cattle and organisation for combatting cattle
diseases (tuberculosis, abortion, streptococcic-mastitis) should be accomplished.

This may be attained by regulations from the authorities, prohibiting the import
into the cities of milk originating from cattle which are not supervised by sanitary
authorities.

Central distribution-establishments are required in the cities. From a hygienic
point of view retail distribution is undesirable.

Mechanical purification (cleaning) of the milk and cooling should be compulsory
(pasteurisation is not absolutely necessary).

L\'hygiéniste du lait doit commencer sa tâche dans la ferme. Il doit apprendre
aux paysans le traitement rationnel du bétail et du lait et doit organiser la lutte
contre les maladies du bétail (tuberculose, avortement, mammite streptococcique).

II est nécessaire de payer le lait d\'après sa qualité. On peut y arriver en faisant
défendre, par l\'autorité compétente, l\'importation dans les villes du lait provenant
de fermes qui ne sont pas sous la surveillance des services d\'hygiène.

La création de centrales laitières est à recommander dans les villes. Au point
de vue de l\'hygiène, les petites installations ne sont pas désirables. L\'épuration
et la réfrigération du lait à l\'aide d\'appareils spéciaux doivent être prescrites. (La
pasteurisation n\'est pas absolument indispensable).

In het eerste deel van deze publicatie zijn een aantal storende drukfouten ge-
»lopen, terwijl in enkele z nnen zoodanig van den tekst is afgeweken, dat het ge-
schrevene verkeerd wordt weergegeven.

Dr. Timmerman 1) bespreekt in het kort deze ziekte en het voorkomen in ons land.

In het Ned. Tijdschrift v. Geneeskunde schrijft Prof. Schüffner ²) over ,,de
besmetting met en de bestrijding van de ziekte van Weil".

Weil was de eerste, die in 1886 de verschillende verschijnselen van die ziekte
als een afzonderlijke ziekte-eenheid onderkende en eenige goed waargenomen
gevallen beschreef. Dat de ziekte besmettelijk was, was reeds lang vermoed, maar
pas in 1915 werd de verwekker beschreven door de japanse onderzoekers Ido,
Inada en andere. Onafhankelijk van de japanse ontdekking werd korten tijd daarna
in Duitsland dezelfde ontdekking gedaan door Uhlenhut en Fromme. De spiro-
chaete van de Weil\'se ziekte wijkt af van de reeds vroeger bekende spirochaeten;
de windingen zijn steil, de bouw is fijn en de bewegingen zijn zeer snel. Onder
het microscoop valt bij gewone verlichting het microörganisme niet op; donkerveld-
belichting is noodig; (dat is ook wel de reden van de late ontdekking). De naam
leptospira ictero-haemorrhagiae is gegeven in verband met geelzucht en bloedingen,
die bij vele gevallen der ziekte ontstaan. De leptospira is tamelijk gemakkelijk in
vitro te kweeken; de cavia is zeer gevoelig voor de ziekte en goed als proefdier te
gebruiken; een en ander vergemakkelijkt onderzoekingen en proeven, die in de
laatste jaren in verschillende landen zijn gedaan. In ons land heeft Prof. Schüffner
met zijn medewerkers in die richting reeds veel belangrijk werk gedaan; (op dier-
geneeskundig terrein deed Prof. Klarenbeek belangrijke onderzoekingen, ref.).

Een specifieke chemo-therapie tegen deze ziekte bestaat niet tot nog toe. Immun-
serum werkt gunstig als het vroegtijdig wordt ingespoten. Vroeg-diagnose is echter
dikwijls moeilijk. In Nederland is pas in 1925 het eerste, bacteriologies vastgestelde
geval beschreven. In 1928 rapporteerde Schüffner reeds 41 gevallen; in 1932
186 gevallen met 10 (8.5 %) sterfgevallen.

Men heeft gedacht dat insecten door hun steek de besmetting van mens op mens
zouden overbrengen. Dit is niet onmogelijk, daar een zeer kleine hoeveelheid virulent
bloed voldoende is voor besmetting; in de praktijk echter wijzen de feiten niet in
die richting. In verreweg de meeste gevallen was het water de waarschijnlijke be-

smettingsbron; de zieken waren meestal of geregelde zwemmers of waren toevallig
in het water gevallen. Zeer zeker zijn het vooral de ratten die als overbrengers
van de smetstof in aanmerking komen. Reeds in 1916 ontdekten japanse onder-
zoekers dat bij een groot aantal ratten in de nieren leptospiren voorkwamen, die
van die der Weil\'se ziekte niet te onderscheiden waren. Deze ontdekking werd
in vele landen bevestigd: het bleek dat een groot percentage der rioolratten met
Weil\'se leptospirae is besmet. In 1923 vonden Kuenen en Schüffner te Amsterdam
van 209 onderzochte ratten 27 % besmet. De rat scheidt de leptospirae met de
urine uit en besmet zoo het water. Proeven met cavia\'s hebben uitgemaakt, dat
de leptospirae door intacte huid en slijmvliezen dringen.

Volgens Schüffner komt voor de besmetting van den mens hoofdzakelijk, zoo
niet uitsluitend, de weg door het slijmvlies in aanmerking. Het zou anders onbe-
grijpelijk zijn, dat er van de mensen die met besmet Amsterdams, grachtwater en
van de zwemmers, die zoo lang met hun opperhuid met besmet water in aanraking
komen, niet meer ziek worden. De Amsterdamse grachten zijn erg besmet tenge-
volge van de talrijke rioolratten; op de 66 k 80 drenkelingen kwam daar één geval
van Weil\'se ziekte voor. In de open badinrichtingen kwam in 1932 te Dordrecht
op ongeveer 6000 baden 1 besmetting; te Rotterdam 1 op 23000 en te Amsterdam
i op 62000 baden. Nu loopt een drenkeling, die natuurlijk zeer veel water binnen
krijgt, veel slechtere kansen dan een zwemmer.

Toch is het nog.niet gelukt de Weil\'se leptospira in het grachtwater aan te toonen
en de met het water ingespoten cavia\'s stierven alle aan bij-infecties. (De vervuiling
van het water als zoodanig is niet van invloed op de besmetting met Weil\'se lepto-
spirae, wel indirect, daar gewoonlijk bij vuil en afval veel ratten zijn). Wel gelukte
het gemakkelijk om de dubbelganger van de Weil\'se leptospira, de saprophytiese
onschuldige waterleptospira in reincultuur uit het grachtwater te kweeken.

De in het water voorkomende spirochaeten zijn in vorm gelijk aan de VVeil\'.se
leptospiren, echter zonder pathogene eigenschappen. Baermann en Zuelzer
hebben gemeend een overgang van water-leptospiren in Weil-leptospiren te kunnen
vaststellen. In vele andere laboratoria zijn echter deze bevindingen niet bevestigd
en de algemeene opvatting is, dat die waarneming berust op een vergissing.

Had de waterleptospira iets met de infectie te maken, dan zou de Weil\'se ziekte
overal en gelijkmatig in Nederland moeten voorkomen, zooals de waterleptospira
zelf.

Nu bericht echter Sardjito over het omkweeken van Weil-leptospira in water-
leptospira.

Sardjito ³) kweekte virulente Weil-leptospirae van een rat gedurende 5 maanden
in water; zij waren toen apathogeen geworden en ook de antigene eigenschappen
waren veranderd: kortom zij hadden de eigenschappen van de water-leptospirae
gekregen. Naar aanleiding daarvan houdt Sardjito het voor mogelijk dat Weil-
leptospirae door ratten uitgescheiden ook in de natuur langzamerhand water-
lcptospirae worden. Het omgekeerde, dat n.1. water-leptospirae door de een of
andere oorzaak in pathogene leptospirae kunnen veranderen, zooals Uhlenhut,
Zuelzer en Baermann beweren, zou ook denkbaar zijn. Mej. Dr. Zuelzer be-
smette ratten met water-leptospirae door ze daarmee besmet water te drinken te
geven en ze er in te laten baden; de water-leptospirae werden toen, volgens haar,
door dierpassage tot water-leptospirae.

Bij de bestrijding der WeiVse ziekte kan de mens als smetstof-bron prakties uitge-
schakeld worden. In de mediese wereld houdt men de rat voor verreweg de voor-
naamste verspreider der Weil\'se ziekte en schrijft men aan de hond als zoodanig
een zeer ondergeschikte rol toe. (Het is niet uitgesloten, dat de onderzoekingen
van Prof. Klarenbeek er toe zullen leiden aan de hond in die richting een grootere
rol toe te schrijven. Ref.). Besmette honden kan men afmaken of, als dat niet gaat,
trachten door een dieet de urine zuur te maken. In zure urine kunnen de lepto-
spirae niet leven. (Zuelzer merkte dit vroeger reeds bij ratten op).

In elk geval blijft de strijd tegen de ratten de hoofdzaak. Schüffner geeft in
overweging jaarlijks een of tweemaal een rattenstrijd-week te houden zooveel moge-
lijk over het geheele land, op aanwijzing van bekwame rattenjagers. Het zou dan
wel niet lukken de ratten uit te roeien, maar wel hun aantal sterk te verminderen.
Daar de ratten zich snel vermenigvuldigen moeten dergelijke rattenweken geregeld
worden gehouden.

De leptospiren komen hoofdzakelijk bij volwassen ratten voor en de dieren blijven
dan tot aan den dood virusuitscheiders. Proeven hebben aangetoond dat de lepto-
spiren in water van grachten of van elders minstens 2 dagen in leven blijven.

Op Sumatra komt een spirochaetose voor gelijk aan of in elk geval nauw ver-
want aan de Weil\'se ziekte. Volgens Mulder ⁴) komt die ziekte op Sumatra\'s Oost-
kust veelvuldig voor. De ziekte begint met koorts, die van 2 tot ongeveer 10 dagen
duurt; in de eerste ziektedagen zijn leptospiren aan te toonen.

Meer dan 90 % der gevallen verloopt zonder icterus; deze gevallen zijn gewoonlijk
goedaardig. Hij maakt opmerkzaam op een vroeg verschijnsel, (reeds door Baermann
en Smits vermeld) n.1. een hyperaemie van het oogwit (injectie van de bloedvaatjes
der conjunctivae bulbi en het episclerale vaatnet; geen conjunctivitis), beginnende
en het sterkst in het oogwit onder de oogleden. Van 63 onderzochte gevallen was
bij 41 dit verschijnsel duidelijk, bij 10 minder duidelijk en bij 12 afwezig.

Een tweede vroeg-symptoom is spierpijn, vooral in de kuitspieren (bij 22 van
de 63 patiënten; bij 9 in andere spieren); het symptoom kan ontbreken ook in ern-
stige gevallen.

In een aantal gevallen vindt men ook reeds in de eerste ziektedagen in het urine-
sediment leucocyten-cylinders.

Een geval van Weil\'se ziekte door besmetting van mens of> mens, vermeldt Doelf.man ^s).

Een man, die tot einde Juli geregeld gezwommen had, werd op 8 Aug. ziek. De
diagnose Weil\'se ziekte werd gemaakt (bloedserum positief, 1-62500). Op 4 Sept.
kreeg zijn vrouw Weil\'se ziekte, 48 dagen na haar laatste zwembad en 10 dagen
na de laatste coïtus. Door deze laatste werd zeer waarschijnlijk de besmetting over-
gebracht, daar een andere oorzaak vrijwel was uit te sluiten.

Rombach ^e) vermeldt een geval van Weil\'se ziekte waarbij vóór het ontstaan
der icterus zulke hevige hoofdpijn bestond met braken en nekstijfheid. dat aan
een hersenaandoening werd gedacht. Vrijburg.

De ziekteduur van de Weilsche ziekte bij de Indische cavia\') is gemiddeld 5 dagen,
dus 4 korter dan van de Europeesche, 7—8 dagen.

De cavia kan na een lichte infectie te hebben doorgemaakt langen tijd lepto-
spiren blijven uitscheiden; dit zelfde ziet men een enkele maal bij den mensch;
als regel bij de wilde rat en bij experimenteele besmetting van laboratorium-muizen.
Soms bleef bij de cavia\'s zelfs het peritoneaal vocht negatief, terwijl zij toch lepto-
spirae uitscheidden. De kortste termijn, waarbinnen de urine positief gevonden
werd, was 14 dagen, de langste 110 dagen na de besmetting.

Avirulent geworden leptospiren-stammen waren na uitscheiding via de nieren
weer virulent voor de cavia. Hierdoor is natuurlijk een contact-infectie theoretisch
mogelijk. Het gelukte echter slechts eenmaal, na scarificatic van den buikwand,
deze contact-infectie tot stand te brengen.

In verband met de zeer uiteenloopende resultaten op verschillende plaatsen
verkregen bij de pogingen om cavia\'s met water-leptospirae te besmetten, moet
men zeker zijn, dat zulke contact-infecties uit te sluiten zijn.

Wat het virulent blijven in voedingsbodems betreft, werd door Dinger ⁸) vastgesteld,
dat pathogene leptospiren in een halfvast agar-medium volgens Noguchi hun smet-
kracht langer behouden dan in den vloeibaren voedingsbodem volgens Vf.rvoort.
De halfvaste agar volgens Noguchi bestaat uit 100 c.c. leidingwater, waaraan
toegevoegd 6 c.c. gewone 3 % voedingsagar en 5—10 % konijnenserum, temp.

27\' C.; overenten om de 5—6 weken. In dezen voedingsbodem ontstaat een sterk
lichtbrekende schijf, bestaande uit een visceuse massa, waarin een buitengewoon
sterke ontwikkeling van leptospiren en gelegen in het niveau der minimale zuur-
stofspanning waarbij groei mogelijk is.

Op het behoud der virulentie zou van invloed zijn: te. de niet geheele, althans
niet gelijktijdige doorgroeiïng van den voedingsbodem, waardoor een gedeelte van
deze kan dienst doen voor afvoer van stofwisselingsproducten.

2e. de dientengevolge optredende zeer sterke groei, gevolgd door de vorming
van een sterk visceus medium, waarin de leptospiren vrijwel onbewegelijk liggen
opgesloten, dus zelf weinig stofwisseling zullen hebben en bovendien beschut zijn
tegen de inwerking van de in den voedingsbodem gevormde schadelijke producten.

Deze factoren zijn vooral werkzaam in de genoemde schijf. Kunstmatig teweeg-
brengen van deze factoren door de voedingsbodem op te bouwen uit 2 deelen van
overigens gelijke samenstelling, doch waarvan het onderste deel door hooger agar-
concentratie voor leptospiren geheel ontoegankelijk was gemaakt, bleek zoowel
den duur der levensvatbaarheid, als dien der virulentie van de culturen in hooge
mate te verlengen.

Halfvaste media hebben ook nog het voordeel dat met schimmel verontreinigde
culturen weer gemakkelijk rein te krijgen zijn. Mej. J. Voet.

³) M. Sardjito, Umwandlung von antigenen Eigenschaften und zugleich Avi-
rulent-werden eines Ratten-leptospirastammes durch Züchtung in Wasser. Zen-
tralblatt f. Bakt. u. Inf.kr. 1932. I Orig. Bd. 126. Heft 5/6 S. 427.

⁴) Weitsche ziekte en spirochaetosis febrilis. Mulder, Ned. Tijdschr. v. Geneesk.
\'932. IV, 45, blz. 5130.

\') Het beloop der leptospirosis bij de Indische cavia. Dr. J. E. Dinger, Geneesk. Tijdschr.
voor Ned. Indië, 1932, 72, 1440.

⁸) Duurzaamheid der smetkracht van leptospiren-kweeken. Dr. J. E. Dinger, Geneesk.
Tijdschr. voor Ned. Indië 1932, 22, 1511.

Untersuchungen ueber den Einflusz gesteigerter Kalzium-Zufuhr auf
den Befall mit Ascariden im besonderen Hinblick auf die Pelztierzucht.

Ilja Winnitzky. Inaug. Dissert. Leipzig 1932 Z. f. Pelztier- und Rauchwaren-
kunde IV, 2, 1932, p. 82—143.

De invloed van het calcium op het lichaam is velerlei. In het kort samengevat,
werkt het calcium „entgiftend, funktionserhaltend, konservierend" en bevordert
de „Dichtung und Kittung der Epithelien sowie die Membranfestigung". Bij ge-
brek aan calcium verzwakt dus het organisme en de werking van bovengenoemde
gunstige factoren vermindert of houdt op. Eventueel in het lichaam rondtrekkende
Ascarislarven zouden dus minder weerstand ondervinden en de kans, dat zij het
einddoel van haar tocht, in dit geval den darm, zullen bereiken, wordt daardoor
grooter. Het doel van het onderzoek van Winnitzky was, na te gaan of men in-
derdaad door vermeerderde kalktoediening een duidelijk verhoogde resistentie
tegenover spoelworm-infectie kan verkrijgen.

Wat betreft den invloed van vitaminen op de infectie-kans door ascariden, haalt
de schrijver de proeven aan van Hiraishi. Deze wees er op, dat biggen experimen-
teel dikwijls zeer lastig te besmetten zijn met de ascariden van het varken en in
het geheel niet met de ascariden van den mensch. Gaf men daarentegen voedsel
dat arm was aan vitamine A., dan gelukte deze besmetting voor 100% met de
beide spoelwormsoorten. Werd echter tegelijkertijd met dit vitamine-arme voedsel
levertraan gegeven, dan sloeg de infectie met ascariden niet aan. Hieruit bleek
dus de remmende invloed van vitamine A. op de ontwikkeling van den spoelworm.

Winnitzky controleerde den invloed van verschillende kalkzouten op de ont-
wikkeling van spoel wormen bij cavia\'s en bij katten.

Als kalkzouten werden bij de cavia\'s gebruikt: phosphorzure kalk, koolzure kalk,
Vitakalk en Vitakalk met natuurlijke A- en D-vitaminen. De Vitakalk was afkomstig
van de chemische fabriek Marienfelde en bestond uit 60 % chloorkalk-zetmeel
(Chlorkalziumstarke), 21 % gedroogde gist die met ultraviolet licht bestraald was,
2% phosphaat-zetmeel (Starkephosphorsaure) en 17% phosphorzure kalk. De
cavia\'s ontvingen het gewone voedsel, beetwortels en hooi, terwijl de katten slechts
paardevleesch al of niet gemengd met vitakalk kregen. Na bepaalden tijd werden
al deze dieren met ascariseieren van het varken besmet. Deze eieren waren af-
komstig van culturen, die zeven weken oud waren.

Daarna werd gecontroleerd in welke mate de organen dezer dieren met ascaris-
larven geïnfecteerd waren.

Het aantal spoelwormlarven, dat in de lever en longen van de met vitakalk ge-
voederde cavia\'s werd aangetroffen, was belangrijk lager dan bij de contröle-dieren.
Bij het eerste onderzoek, dat 21 uur na de infectie geschiedde, werden zij bij de
behandelde dieren in het geheel niet aangetroffen. De veranderingen in lever en
longen waren veel minder dan bij de contróle-dieren. Later werden bij de Vitakalk-
dieren een klein aantal larven in de lever gevonden, terwijl deze dan bij de contróle-
dieren alweer verdwenen waren. Dit zou beteekenen, dat zij dus in de lever der
Vitakalk-dieren tegengehouden werden, terwijl zij bij de contróle-dieren dit orgaan
gepasseerd hadden. Bij de met Vitakalk behandelde dieren werkte de lever dus
als filter en hield de larven tegen. De met caleium-carbonaat en met calcium-
phosphaat behandelde cavia\'s stonden, wat de graad van infectie met spoelworm-
larven betreft, tusschen de vitakalk-dieren en de contröle-dieren.

De cavia\'s, die niet ten behoeve van het onderzoek gedood waren, stierven later
toch tengevolge van de ascaris-infectie. Twee met vitakalk behandelde dieren
stierven echter na 9 en 10 dagen, terwijl de contrólediercn na 7 dagen dood waren.
Dit verschil van 2 dagen zou volgens de schrijver dus in ciit geval, waarbij de dieren
met een zoo groot aantal spoelwormeieren gevoederd waren, wel van belang zijn.
(Referent vindt dit verschil niet zoo duidelijk, daar cavia\'s nog al eens zeer ver-
schillend reageeren op een infectie met éénzelfde hoeveelheid spoelwormeieren).
Winnitzky neemt aan, dat men door de toediening van resorbeerbare kalkzouten
de organen en de epitheliën versterkt, waardoor de parasieten-larven meer weer-
stand ondervinden.

In de bovengenoemde proeven met cavia\'s werd aan het normale voedsel vita-
mine D. toegevoegd. Om de werking hiervan nog duidelijker te doen uitkomen,
werden nu proeven ingesteld met katten, die als voedsel uitsluitend vleesch kregen.
Hierin ontbreekt het antirachitische vitamine D totaal. Deze katten, 26 stuks, wer-
den in 2 groepen verdeeld in 6 kooien met elk 4—5 dieren. De eene helft der dieren
(groep A) kreeg slechts paardevleesch en voor de helft werd dit met vitakalk ge-
mengd (groep B). Uit de gewichtstabel bleek na eenigen tijd, dat de vitakalk-dieren
zich veel beter ontwikkeld hadden, terwijl van de contröle-dieren er een gedeelte
verschijnselen van rachitis had. In het begin van de proef werden de katten, die
spoelwormen hadden, hiervan door een wormkuur bevrijd.

Nadat de dieren 30 dagen met vitamine voorbehandeld waren, werden zij besmet
met eieren van Toxocara cati. In een tijdsverloop van 14 dagen werden de katten
11 maal besmet, in het totaal met ongeveer 20.000 geëmbryonneerde eieren van
dezen spoelworm.

•Spoedig bleken reeds duidelijke verschillen tusschen beide groepen katten. Zij,
die geen vitamine-D ontvangen hadden, verloren spoedig den eetlust, de vacht werd
ruig en de oogen werden dof. Alleen een volwassen kat had zich niets aangetrokken
van het vitamine-arm dieet en van de spoelworminfectie. Zichtbare ziekteverschijn-
selen heeft dit dier niet gehad.

Van groep A stierven 3 katten onder verschijnselen van rachitis, terwijl in lever

en longen öf ascarislarven óf afwijkingen gevonden werden, die op de aanwezigheid
dezer larven wezen.

De overige katten werden 30 dagen na de eerste en 15 dagen na de laatste besmet-
ting gedood. Het bleek toen, dat bij 4 van de io gedoode katten van groep A geen
spoelwormen gevonden konden worden. Bij twee katten uit deze groep, die tegen
het einde van de proef gestorven waren, werden ook geen spoelwormen gevonden.
De overige dieren waren echter veel sterker met spoelwormen besmet dan die van
groep B, welke dus vitamine D ontvangen hadden. Van de 12 onderzochte dieren
van groep B konden er 7 niet met spoelwormen besmet worden, terwijl het aantal
wormen bij de overige dieren zeer klein was in vergelijking met het aantal van de
katten van groep A.

Het eigenaardige feit, dat bij eenige katten in groep A. met hevige verschijnselen
van rachitis, geen spoelwormen gevonden werden, verklaart Winnitzky hierdoor,
dat deze dieren tengevolge van het vitamine-arme dieet aan ernstige darmstoringen
leden, waardoor de spoelwormen zich niet verder ontwikkelden, maar den darm
weer met de faeces verlaten hadden. Dat deze dieren toch een groote invasie van de
larven doorgemaakt hadden, was gebleken uit de ziekteverschijnselen van deze kat-
ten na de infectie met de spoelwormeieren en verder uit de pathologische veran-
deringen in lever en longen. Deze bij katten waargenomen feiten zouden volgens
schrijver dus ongetwijfeld ook gelden voor pelsdieren.

Winnitzky meent uit de resultaten van zijn onderzoekingen de conclusie te mogen trekken,
dat kalk- en vitamine-toediening gecombineerd met hygiënische maatregelen een voornamen
prophylactischen factor zullen vormen bij de bestrijding der spoelwormziekte bij de pelsdieren
en daarmede de rentabiliteit der pelsdier-fokkerij verhoogen.

De door schrijver bereikte resultaten doen zeer zeker vermoeden, dat vitakalk een gunstige
werking heeft uitgeoefend.

Referent wil hieraan alleen nog toevoegen, dat hij het vorigjaar tijdens zijn verblijf
in het Instituut voor Tropenhygiëne te Hamburg in het laboratorium van Prof.
Füllf.born eenige proeven genomen heeft met cavia\'s en ratten, die gedurende
2 maanden met vitakalk bijgevoederd waren. Daarna werden deze dieren met een
bepaalde hoeveelheid geëmbryonneerde eieren van A. suilla gevoederd. De ratten
bleken ongeschikt te zijn voor deze proeven, daar de infectie zeer onregelmatig en
ongelijkmatig bij deze dieren aansloeg.

Wat de vier cavia\'s betreft, hierbij bleek, dat de twee, welke vitakalk ontvangen
hadden een veel grooter aantal spoelwormlarven in de longen en lever hadden dan
de beide contróledieren. Dil bleek niet alleen uit de sterke afwijkingen in deze or-
ganen, maar ook uit het aantal larven, dat in de organen volgens de methode Fül-
leborn geteld konden worden. Al worden bij deze methode noodzakelijkerwijze
berekeningsfouten gemaakt, dan meent referent toch, dat zij te verkiezen is boven
de door Winnitzky gevolgde werkwijze om verschillende stukjes lever en longen tus-
schen voorwerpglazen te persen en zoo den graad van larveninfectie in deze organen
te bepalen.

De bevindingen bij deze 4 cavia\'s, die tegenovergesteld zijn aan die van Win-
nitzky, doen niets af aan de waarde van haar uitstekend opgezette en uitgevoerde
experimenten. Een groot aantal experimenten zou moeten uitmaken of deze tegen-
overgestelde resultaten al of niet op toevalligheid berusten.

Kernkamp i) onderzocht de eieren van een aantal willekeurige hennen. Ruim de
helft was van het 2e. legjaar. Zij werden op grond van een positieve of negatieve
reactie bij het pullorum-onderzoek in twee groepen verdeeld.

Gedurende de periode November tot Mei werden de eieren dezer groepen uit-
gebroed. Gedurende de proef kon het volgende worden vastgesteld: negatief rea-
geercnde hennen produceeren meer eieren dan positief reageerende; de vruchtbaar-
heid dezer eieren wordt niet beïnvloed door het al of niet aanwezig zijn der ziekte.
Dit heeft echter wèl invloed op het uitkomen der eieren. Het bleek n.1. dat de pul-
lorum-bacil in een hoog percentage voorkwam bij embryo\'s die dood in den dop wer-
den aangetroffen. De verliezen tengevolge van sterfte onder kuikens, gefokt van be-
smette hennen, is veel grooter dan bij kuikens van niet besmette hennen, respectie
velijk 33.3% en 3.8%.

Durant 2) verrichtte op een bedrijf van 259 kippen een vergelijkend onderzoek
naar de betrouwbaarheid der verschillende diagnostische reacties voor de onder-
kenning van met pullorumbacillen besmette dieren. Hij maakte gebruik van de
oudste methode waarbij serumverdunningen en antigeen in een reageerbuisje wer-
den samengebracht, van de z.g. snelle serum-agglutinatie en van de bloeddruppel-
agglutinatie.

Durant komt tot de volgende conclusies: de z.g. buisjesmethode is een betere
opsporingsmethode dan de snelle serum-agglutinatie, terwijl deze laatste het weer
wint van de bloeddruppel-agglutinatie.

De betere uitkomsten met de z.g. buisjes-methode zijn voor een deel toe te schrij-
ven aan het feit dat elke verandering in het reageerbuisje dus bijv. ook de z.g. ,,gra-
nular reaction" als een positieve reactie wordt beschouwd.

Holth 3) geeft een kort historisch overzicht van „fowl-typhoid". Hieronder ver-
staat hij niet de z.g. Kleinsche ziekte zooals men wellicht zou denken, maar chro-
nische pullorum.

Chronische pullorum werd voor het eerst in 1930 in Noorwegen geconstateerd.
Al spoedig bleek het dat broedeieren en ééndagskuikens de ziekte verspreid hadden.
De bacterieele post-mortem-diagnostiek is volgens Hoi.tii niet gemakkelijk door
de vele menginfecties.

In Noorwegen valt de chronische pullorum onder de „Diseases of Animal Act."
Het is daarbij verboden broedeieren en levend gevogelte te verkoopen van den be-
smetten toom, terwijl aangifte verplicht is.

Het ,,Veterinary Institutc" geeft certificaten af voor bedrijven welke vrij zijn
van besmetting.

Om de ziekte afdoende te bestrijden beveelt de schrijver in sterk besmette be-
drijven slachting van den geheelen toom aan gecombineerd met reiniging- en desin-
fec tiemaatrcgelen.

Waar weinig besmette hennen voorkomen, kan men volstaan met opruimen van
de reageerende dieren en reinigen en desinfecteeren der stallen, uitloopen e.d.

In de periode 17/3- -1930 tot 6/10- 1931 werden bloedmonsters van 122 bedrijven
onderzocht: hiervan bleek gemiddeld 3.52% een positieve agglutinatie te geven,
verdeeld over 24.35% der bedrijven. Volgens den schrijver geeft dit laatste cijfer geen
juist beeld van de ziekteverspreiding, dit is in werkelijkheid ongetwijfeld lager.

Hamilton 4) trof de tegenstelling tusschen het bloedonderzoek bij een haan,
dat tot enkele weken voor zijn dood negatief was, en de sectiebevinding; groene
lever; uit beide testicels (één misvormd) de pullorumbacil te kweeken. Zijn kuikens
gefokt met pullorumvrije kippen, stierven op enkele na aan de witte diarrhee (ech-
ter bleven enkele broedsels van bevruchtingen, kort voor zijn dood, in leven). De
broed-eicren-produceerende kippen behielden de negatieve bloedreactie.

In dit geval heeft dus de haan eieren besmet (met uitzondering van zijn laatste
levensdagen), ponder dat de bacillen bij de hennen in het bloed aan te toonen
Waren. v. Waveren.

Pullorum-onderzoek aan de Rijks-seruininrichting 5) — Dit jaar is de
nieuwe bloeddruppel-agglutinatie-reactie nader bestudeerd door verscheidene
proeven in het laboratorium en in de praktijk. In den beginne is gewerkt met het
ongekleurde antigeen, doch onmiddellijk na de publicatie van het artikel van Schaf-
ff.r. Mac. Donald. Hall en Bcnyf.a zijn proeven genomen met het gekleurde anti-
geen, dat voor dc praktijk belangrijk beter bleek te voldoen.

Nagegaan is de houdbaarheid en de dichtheid van het antigeen, benevens de
waarde van verschillende stammen ten opzichte van deze methode. Door verschil-
lende controle-proeven werd vastgesteld, bij welke dichtheid der bacteriënsuspensie
de snelste en duidelijkste reacties werden verkregen. Met behulp van „Opacity tubes
for the Standardisation of Bacterial Vaccins" van Burroughs Wellcome & Co.
werd de juiste concentratie van het antigeen vastgelegd. Elke partij antigeen wordt,
voordat met de aflevering hiervan aangevangen wordt, op deze wijze gecontroleerd
op concentratie, terwijl de snelheid en juistheid der agglutinabiliteit wordt nagegaan
door een aantal reacties met bloed zoowel van positieve als van negatieve kippen.
Hierdoor is verkregen, dat steeds een zoo gelijkwaardig mogelijk antigeen kan
worden afgeleverd.

De houdbaarheid van het antigeen is gebleken van langen duur te zijn. Verschil-
lende hoeveelheden antigeen bereid met carbolsolutie, zoowel als met formaline-
oplossing waren 11a 6 maanden kamertemperatuur nog zeer goed werkzaam.

Wat betreft de waarde van verschillende stammen der pullorumbacillen is ge-
bleken, dat de stammen, welke bij de langzame serum-agglutinatie-methode de
beste resultaten gaven, niet altijd voor de snelle bloedmethode de meest geschikte
waren. Ook bij deze methode blijken stamverschillen aanleiding te kunnen geven
tot afwijkingen in de reactie.

Voorts is duidelijk naar voren gekomen, dat om een snel en duidelijk resultaat te
krijgen de reactie het best geschiedt in een ruimte, waarin de temperatuur 12 tot
15⁰ C. is.

Nadat op een groot aantal positieve kippen, daartoe van de L.G.P.C. aangekocht,
de reactie herhaalde malen ten opzichte van de serummethode gecontroleerd was,
zijn proeven in de praktijk genomen.

Met medewerking van het Pluimvee-Bureau Barneveld werd een 300-tal kippen
van verschillende eigenaren onderzocht, waarbij van deze dieren gelijktijdig bloed
werd genomen, zoowel voor de snelle als voor de langzame methode. Deze kippen
waren gedurende den winter 1930 31 reeds door middel van serumagglutinatie
onderzocht en negatief bevonden.

Bij de snelle methode werden thans 40 kippen en bij de langzame methode 28
kippen positief bevonden. Deze 40 kippen werden geïsoleerd en 12 dagen later aan
een herhaald onderzoek volgens beide methodes onderworpen, met het volgend
resultaat: snelle methode 35 positief, langzame methode 32 positief.

Daarna werden alle dieren geslacht en geseceerd, terwijl uit de verschillende
organen culturen werden aangelegd. Uit dit onderzoek bleek, dat de snelle methode
i en dc langzame methode 8 foutieve aanwijzingen had gegeven. Later werd nog
geconstateerd, dat 1 kip, welke volgens de snelle methode en 3 kippen, welke volgens
de langzame methode negatief hadden gereageerd, bij sectie en cultureel onderzoek
positief bleken.

Alle reacties werden verricht met antigeen bereid met drie stammen. De indruk
werd verkregen, dat bij de langzame methode het stamverschil een grootere rol
speelt dan bij de snelle methode.

Bij een bezoek in Engeland aan een der groote laboratoria, welke aldaar pullo-
rum-onderzoekingen verrichten, heeft Dr. te Hennepe een vergelijkende proef
kunnen doen volgens de snelle methode met het antigeen der rijksseruminrichting

en met liet Engelsche antigeen volgens de langzame methode. De resultaten van
deze onderzoekingen dekten elkander volkomen.

Op 23 en 24 October vond te Hannover een conferentie plaats van 26 bacterio-
logen, welke zich speciaal bezighouden met de pluimveeziekten in laboratoria in
Duitschland, Engeland en Nederland.

Gedurende deze dagen werd een groot aantal reacties volgens beide methoden
verricht met verschillende antigenen door de deelnemers medegebracht, terwijl
daarna de resultaten gecontroleerd werden aan de hand van sectics en cultureel
onderzoek. Hoewel bij de onderscheidene antigenen en werkmethoden verschillen
in de reacties gevonden werden, bleken deze niet van ernstigen aard te zijn en men
was van oordeel, dat de snelle methode een zeer waardevol hulpmiddel bij de be-
strijding der pullorumziekte kan zijn.

Als voorwaarde gold echter, dat het onderzoek alleen door daartoe speciaal op-
geleide dierenartsen behoort te geschieden, daar anders miswijzingen door niet juist
uitgevoerde en beoordeelde reacties niet uitblijven.

In verband hiermede is door de rijksseruminrichting onmiddellijk de gelegenheid
opengesteld de dierenartsen door theoretisch en practisch onderricht op de hoogte
te brengen; daartoe werden cursussen gehouden te Rotterdam, Groningen. Almelo
en Utrecht.

In verband met het groot aantal onderzoekingen op pullorum door de snelle
bloedagglutinatie-methode in het najaar 1931, was het aantal agglutinaties met serum
dit jaar veel lager dan het voorgaande en bedroeg slechts 122.051. Hierbij werd
2078 maal een positief resultaat verkregen of in 1.7% der onderzochte gevallen.
Deze monsters waren afkomstig van 418 bedrijven en ingezonden door 93 dieren-
artsen.

Onderstaande staat geeft een overzicht van het aantal door de rijksseruminrichting
verrichte onderzoekingen gedurende de jaren 1925 1931, benevens van het gevonden
procentcijfer der reageerende dieren.

In 1925 onderzocht 1918 monsters, positief 120 monsters of 6.2%
„ 1926 „ 1029 „ ,, 47 „ „ 4.6%

Van de in 1931 ingezonden 122.051 monsters, waren er 57566 monsters, met
\'35\' positieve of 2.35%, afkomstig van bedrijven, welke dit jaar voor de eerste
maal inzonden, terwijl dus 64485 monsters, met 727 positieve of 1.1%, afkomstig
waren van bedrijven, welke reeds 2 of meer jaren hadden doen onderzoeken.

Daar in het seizoen 1931-1932 slechts ongeveer 27000 monsters ingezonden wer-
den, heeft een seizoensgewijze vergelijking zooals voorgaande jaren gegeven werd,
geen zin meer.

In dit jaar werd afgeleverd voor de snelle (bloed) agglutinatie-reactie 3162 cc.m.
antigeen voor pl.m. 60.000 kippen aan 24 dierenartsen en in het seizoen 1931 —
1932 5394 cc.m. antigeen voldoende voor ruim 100.000 kippen aan 53 dieren-
artsen. Omtrent de hiermede verkregen reacties zijn geen berichten ingekomen.
Voor een meer uitgebreid overzicht over de resultaten met deze bestrijdingsmethode
verkregen in bedrijven, welke haar reeds eenige jaren toepassen, zijn daardoor
geen voldoende cijfers meer beschikbaar en het moet derhalve achterwege blijven.

Uit de aanwezige gegevens blijkt echter nog steeds, dat bij geregeld onderzoek
en verwijdering der reageerende dieren, de kans op besmetting en zeer zeker die op
uitbreiding van besmetting vermindert.

In the Veterinary Journal van Jan. [931 heeft \\V. K. Kerr een methode be-
schreven om kuikens lijdende aan coccidiosis te genezen. Deze methode was in

Juli 1930 door hem op het „Harper Adams Congress" besproken en heefl in de
leekenpers grooten opgang gemaakt. Zij berust er op, dat een solutie van jodium
en joodkalium met melk verhit wordt, waarbij het jodium zich bindt aan de
eiwitten der melk. Bij voedering zou de jood-eiwit-verbinding in den darm weer
ontleed worden, het jodium zou vrijkomen, dat ter plaatse dan op de coccidiën
kan inwerken.

Theoretisch kan hiertegen aangevoerd worden, dat hel jodium door verschillende
stoffen in den darm gebonden kan worden en dat de bij kuikens voorkomende groote
sterfte hoofdzakelijk veroorzaakt wordt door coccidiosis der blinde darmen, en men
daar de parasieten met geneesmiddelen niet bereiken kan.

Teneinde echter de boven beschreven methode aan de praktijk te toetsen zijn
proeven genomen met 76 kuikens. Deze werden door middel van een slokdarmsonde
kunstmatig gevoed met jodiummelk. Het is echter niet gelukt kuikens, welke reeds
bloeddiarrhee hadden, met deze methode te genezen. Wel zijn enkele in het begin-
stadium verkeerende kuikens hersteld, doch dergelijke resultaten kan men met ge-
wone melk ook verkrijgen. De jodiummelk wordt door de kuikens goed verdragen;
halfwas kuikens konden zonder schade gedurende enkele weken met 25 gram jo-
diummelk per dag gevoerd worden.

Daar in sommige gevallen van verlamming coccidiosis van het duodenum de oor-
zaak kan zijn, is ook bij 35 kippen, welke lijdende waren aan verlamming, deze
jodiummelk-therapie beproefd. Hoewel door de melkvoeding de voedingstoestand
niet achteruitgegaan was, kon van een invloed op de verlammingsverschijnselen
niets bespeurd worden. Bij sectie van deze kippen bleek, dat bij acht coccidiën aan-
wezig geweest waren, bij de andere niet. Ook hier had dus deze geneesmethode geen
positieve resultaten opgeleverd.

Uit deze proeven kan men concludeeren, dat de jodiummelk-therapie bij cocci-
diosis weinig of geen waarde heeft. In toornen, waaronder zich enkele gevallen voor-
doen, kan zij schijnbaar, door den gunstigen invloed der melkvoeding, van waarde
lijken.

De meest gunstige resultaten bij coccidiosis in de praktijk zijn, zooals uit onder-
zoekingen ter plaatse gebleken is, te verkrijgen door hygiënische maatregelen als
dagelijksche grondige reiniging der hokken, gaasbodems, melkvoeding, enz.

Behalve de groote en de kleine cocysten, waarvan de maten respectievelijk vari-
eeren tusschen 30.6—38.0 bij 22.1—30.0 en 9.35—18.7 bij 8.5—13.6/1, werd bij
aan coccidiosis lijdende kuikens of bij coccidiën-dragers een tusschcnvorm aange-
troffen die, wat grootte betrof, tusschen de beide vorige in stond en een microscopyle
bezat.

Bij de bestudeering der sporogenie viel het op dat dit proces zeer afhankelijk is
van de temperatuur en dat daarbij tevens noodig is een zekere hoeveelheid zuur-
stof en een bepaalde vochtigheidsgraad. De snelheid waarmede de ontwikkeling
verloopt is verschillend bij oöcysten van verschillende grootte. Zoo verloopt de spo-
rogenie bij de kleine oöcysten bij de optimumtemperatuur van 30° C. in 17 of 18
uren, terwijl de groote oöcysten hiervoor 32 tot 36 uren noodig hebben; bij 15⁰ C.
is deze tijd voor de kleine oöcysten 48 uren, voor de groote 72 uren.

Gedestileerd water doet de sporogenie stilstaan, de oöcysten behouden echter hun
levenskracht. In de vrije natuur kunnen oöcysten ook lang in leven blijven (meer
dan 6 maanden).

Bij proeven welke werden genomen in verband met de resistentie der oöcysten
(niet gesporuleerde) tegenover enkele desinfectantia en droge en vochtige warmte,
bleek, dat de temperatuur van de omgeving hierop van grooten invloed is.

Zoo doodt een 3% oplossing van liq. cresoli saponati bij een temperatuur van
25⁰ C. de oöcysten in 6 uur; bij 12⁰ C. pas in 3—5 dagen. Van de phenolhoudende
desinfectantia bleek liq. cresoli saponati het meest werkzame.

de oöcysten snel dooden bij een temperatuur van 55⁰ C. Bij jO^f C. worden de oöcys-
ten in 10 minuten door droge warmte gedood, terwijl vochtige warmte bij deze
temperatuur niet altijd in staat is de oöcysten te dooden.

Voor de practische toepassing zijn verwarmde desinfectantia bijzonder geschikt.
Een 3% oplossing van kokende creoline heeft bijv. groote waarde bij het desinfec-
teeren van terreinen, hokken e. d.

Bij de kunstmatige infectieproeven bleek dat oöcysten in de faeces verschijnen
4. of 5 dagen na de besmetting.

Het kleinere type ziel men altijd het eerst: later, gewoonlijk eerst 7 dagen na de
besmetting, het grootere.

Zoodra de gesporuleerde oöcyst het duodenum bereikt, komen de sporozoieten
naar buiten en vinden hun weg in de epitheelcellen.

Drie uren nadat de gesporuleerde oöcyst is opgenomen, is zij nergens in het darm-
kanaal meer te vinden. de Zeeuw.

Gominoti en Pagnini 7). De schrijvers geven eerst een historisch overzicht
van de verschillende entmethoden en beschrijven daarna de methode welke zij ge-
bruiken om de entstof te bereiden. Zij hebben daarbij de methode Doylf. en Minf.tt
genomen, welke de entstof maakt op duiven. Daarbij is hun een eigenaardig feit
opgevallen.

Bij sommige duiven bleek dat inwrijving van de smetstof van duivenpokken op
de huid aan de borst geen reactie gaf. Werden dezelfde duiven echter aan de huid
van den hals geënt, dan volgde na 4 a 5 dagen een flinke pokken-eruptie op die plaats.

Verder wijzen schrijvers er op dat het duiven-virus voor sommige duivensoorten
niet pathogeen was en voor andere wel. Dezelfde smetstof die bij Siciliaansehe
duiven zeer pathogeen was, bleek voor duiven uit Brescia apathogeen.

Pathogeen virus blijft in 80% dubbel gedestileerde glycerine voor duiven pe-
durende 5 maanden pathogeen, voor kippen twee maanden.

In zieke toornen, waar met het duiven-virus geënt werd. zagen de schrijvers bij
schijnbaar gezonde kippen na eenige dagen lichte vormen van dipluherie ontstaan.
Bij biologisch onderzoek van de membranen bleken deze veroorzaakt te zijn door
kippen-pokken-virus en niet door duiven-pokken-virus. Zij schrijven dit toe aan
een toestand van anergia, die ontstaat 11a hel inenten met duiven-virus. (Negatieve
stadium volgens Wright, zooals ook bij varkenspest en paarden-pneumonie na in-
enting opgemerkt wordt). In dezen toestand van anergia veroorzaakt het latent
aanwezige kippen-virus den diphtherieaanval.

De immuniteit verkregen met het duiven-virus behoedde de geënte kippen min-
stens een jaar lang voor kippen-virus, terwijl op de geënte bedrijven een jaar na
de enting nieuw gekochte kippen direct diphtherie kregen. ti Hennf.pe.

Vele ziekten veroorzaken verlamming bij kippen, als avitaminosis, parasieten,
tuberculose, tumoren, enz. Hiernaast komt echter in vele landen in den laatsten tijd
een ziekte voor onder jonge hennen, met als hoofd verschijnsel verlamming, be-
schreven als neurolymphomatosis gallinarum of Marek\'sche ziekte, welke onrust-
barende afmetingen aanneemt en enorme schade veroorzaakt. Patholoog-anatomisch
is de ziekte tamelijk goed bekend; omtrent haar oorzaken of geneeswijze heerscht
nog de grootste onzekerheid. Een deel der deskundigen neigt er toe over deze
ziekte besmettelijk te noemen, een ander deel schrijft haar toe aan erfelijken
aanleg. Verschillende geneesmethoden zijn in de laatste jaren aangegeven, alle
zonder succes.

Teneinde omtrent de omstandigheden, waaronder deze ziekte optreedt, meer
op de hoogte te komen, zijn gedurende dit jaar aan inzenders van aan deze ziekte
lijdende kippen vragenlijsten gezonden, waarvan een groot aantal ingevuld terug-
kwam. Een bestudeering van deze lijsten heeft geen tastbare gegevens omtrent

de oorzaken der ziekte opgeleverd. Inmiddels worden de onderzoekingen voort-
gezet, zoowel plaatselijk als aan de hand van het ingezonden materiaal.

Op 5 Dee. 193 r verscheen in „The Veterinary Record" een artikel van Bayon
„Notes on the Pathology and Treatment of Neuro-lvmphomatosis gallinarum,
observed on Fowls during eight outbreaks."

Hierin wordt de ziekte nauwkeurig beschreven en wordt vermeld, dat in ver-
schillende gevallen genezing verkregen werd door voedering met versche slabladen
en gist.

Met 9 kippen, welke als lijdend aan deze ziekte ingezonden waren, is een proef
genomen met deze behandelingsmethode, zonder dat hiermede, althans voorloopig,
bevredigende resultaten verkregen zijn.

Deze proeven zullen echter voortgezet worden evenals de onderzoekingen in
zake deze belangrijke kippenziekte.

1) The hatchability of eggs and the livability of chicks of pullornm-infected and non-infected
hens, H. C. H.. Kernkamp, Journal of the Amer. Vet. Med. Ass. Vol. 80 33, No. 2.

2) A comparison of three methods of testing for pullorum disease with finer interpretations
of readings on the old tube agglutination test. A. J. Durant, Journal of the Amer. Vet.
Med. Ass., Vol. 81 of 34, No. 1.

3) Investigations respecting Fowl-typhoid, H. Holth, Norsk. Veterinaer-Tidsskrift,
43, No. 10.

4) A rare mode of transmission of Pullorum Disease, Hamilton, Vet. Journal, Sept.

6) Experimental studies on eimeria avium. Sveichi Nohmi, Journal of the Japanese
Society of Vet. Science 1931, Vol. X, No. 3.

7) Enting tegen Diphtherie en Pokken met Duiven-virus. f.e Jennerizzazione dei Polli
contro il Diftero-Vaiolo (con virus del Vaiolo dei Piccioni), Prof. Luigi Cominotti en Dr.
Ugo Pagnini, La Clinica Veterinaria, Nov. 1932, p. 862.

I)ie Schwedische Staatskontrolle der Ratinpràparate 1910 1932. Dr.
Edwin Lehnert. \'Zcits. f. Fleisch- und Milchhyg. 1932. jg. 42. pg. 357).

Sedert 1910 heeft de Zweedsche Ratin Mij. de ratin-praeparaten, n.1. de bekende
bacteriecultuur „Ratin" en het bacterievrije praeparaat „Ratinin" (een gestandaar-
diseerd zeeajuinpraeparaat) vrijwillig aan een staatscontrole onderworpen. Deze
controle heeft bestaan uit een controle op het laboratorium en een in de praktijk.

a. voederingsproeven met ratin aan wilde, grauw-bruine ratten. Hierbij kreeg men
een mortaliteit van 63 °₀.

d. bij bacteriologisch onderzoek van ratin bleek dit steeds uit een reincultuur van
ratinbacillen te bestaan.

De praktijkproeven brachten aan het licht, dat op een 190 plaatsen waar men
met beide praeparaten een rattenverdelging uitvoerde, in 83 % der gevallen een to-
tale of nagenoeg totale uitroeiing der ratten viel waar te nemen, terwijl iti 16 % der
gevallen een belangrijke vermindering en in 1,5 % geen resultaat werd waargenomen.
Nergens werden onder de menschen of huisdieren ziekten of sterfgevallen waarge-
nomen, welke met het uitleggen van de ratinpraeparaten in verband konden worden
gebracht.

Uit deze controle blijkt wel, zegt Lehnert, dat men het ratin en ratinin als vol-
komen ongevaarlijk kan beschouwen, mits men deze praeparaten volgens de bijge-
voegde gebruiksaanwijzing gebruikt. de Gr.

Na slechts eenige dagen ziek geweest te zijn, overleed op 23 Januari
1933 onze collega Marten Christiaan Reisinger, in leven Directeur
van het Keurings-Waag- en Slachthuisbedrijf te Holten. In het raam
der huiselijke omstandigheden een der meest tragische sterfgevallen
der jongste griep-epidemie.

In 1913 ving hij zijn studie aan\'s Rijksveeartsenijschool aan, welke
reeds spoedig onderbroken moest worden voor militairen dienstplicht in
het mobilisatie-tijdperk, gedurende welken tijd hij als reserve-officier
diende.

Na de demobilisatie kwam hij aan de Veeartsenijkundige Hooge-
school terug en verwierf aldaar in Januari 1921 het diploma van
veearts.

Reeds spoedig vestigde hij zich in het aan natuurschoon rijke Holten
als practiseerend dierenarts en als zoodanig werd hem mettertijd de
functie opgedragen van Directeur van den Keuringsdienst van Vee
en Vleesch.

Het lag in den aard van dit vleeschkeuringsbedrijf, dat de functie
van Keuringsveearts, Hoofd van Dienst, geen sinecure zou zijn, aan-
gezien de aanvoer van wrak en minderwaardig slachtvee zich meer
en meer concentreerde op het slachthuis te Holten.

Maakten deze omstandigheden eenerzijds, uit een pathologisch-
anatomisch oogpunt gezien, deze betrekking tot een zeer interessante,
anderzijds verhoogden zij natuurlijk de moeilijkheden en de verant-
woordelijkheid, aan de leiding van dit bedrijf verbonden, in hooge
mate. Waarbij nog kwam, dat van het slachthuis niet gezegd kon
worden, dat het in alle opzichten voldeed aan de eischen, welke men
in den regel aan een modern ingericht abattoir pleegt te stellen.

Het is dus volkomen begrijpelijk, dat Reisinger aan moeilijkheden
van velerlei aard het hoofd had te bieden, en dat menigmaal zijn
pad niet over rozen gegaan is.

Spoedig bleek dan ook de noodzakelijkheid, dat dit bedrijf den
geheelen man eischte, en kwam er een reorganisatie tot stand, ten-
gevolge waarvan de functie van Keurings-veearts-practicus werd
opgeheven, en aan collega Reisinger uitsluitend de leiding van het
Keurings-Waag- en Slachthuisbedrijf werd opgedragen.

Met eere heeft hij deze betrekking tot aan zijn dood toe bekleed,
vaak onder moeilijke omstandigheden. Zijn tact, waarheidsliefde en
zin voor wetenschappelijk werken kwamen hem hierbij uitstekend te
stade.

Dat hij daarnaast nog lust en tijd had voor maatschappelijk werk,
en zich gaarne in zijn woonplaats bewoog op politiek gebied en ander
terrein, geeft blijk van zijn sociaal aangelegde natuur, die zich gaarne
verdienstelijk trachtte te maken te algemeenen nutte.

Ook als zoodanig verliest de Gemeente Holten in hem, naast een
hard-werkend ambtenaar, een zeer verdienstelijk burger.

De Overijsselsche dierenartsen missen in hem een goed collega en
de jonge afdeeling Overijssel een trouw lid.

Wat dit plotselinge heengaan echter beteekent voor zijn jonge vrouw
en kinderen — waarvan het jongste geboren werd op den dag na
zijn begrafenis — dat is met geen pen te beschrijven. Ons geheele
hart gaat in dit oogenblik uit naar die jonge weduwe en die kleine
kinderen, die zoo ontzettend zwaar getroffen zijn. Moge de Almach-
tige zelf t\'óóst schenken aan deze veria tenen, waar wij arme men-
schenkinderen niets kunnen geven dan onze innige deelneming.

Krachtens art. 6 van het reglement van dat fonds kunnen in een algemeene
vergadering in 1933 voorstellen worden gedaan tot wijziging van dit reglement.
Was de oorspronkelijke bestemming van de renten van het fonds uitsluitend de be-
strijding van de kosten van een om de drie jaren uit te schrijven prijsvraag, in ver-
band met het uitblijven van beantwoording van de gestelde vragen werd in 1923
de mogelijkheid geopend (art. 3b) tot „het steunen van wetenschappel ij ken arbeid
op het gebied van de geneeskunde en de biologie, al dan niet in samenwerking met
andere stichtingen, welke een gelijk doel hebben.

Intusschen waren in verband met de negatieve resultaten van het uitschrijven
der prijsvragen stemmen opgegaan om het bijeengebrachte kapitaal, dat eind 1923
gestegen was tot rond f 12.500.— en waarvan jaarlijks f 1.00 per lid uit de kas der
Maatschappij voor Diergeneeskunde werd toegevoegd, te bestemmen als grondslag
van een op te richten Ondersteuningsfonds.

Terecht meende de toenmalige commissie voor de herziening van het reglement
van het fonds, dat zulks in strijd zou zijn met de oorspronkelijk bedoeling der op-
richters en zoo kwam art. 3b tot stand met de bedoeling om een grootere mogelijk-
heid te openen voor de besteding der baten in den geest van hetgeen den oprichters
voor oogen had gestaan.

Eind 1925, toen het kapitaal gestegen was tot f 13.600.—, werd de storting van
f 1.00 per lid en per jaar gestaakt, terwijl sedert eenzelfde bedrag uit de kas der Maat-
schappij werd afgezonderd voor het op te richten Ondersteuningsfonds, dat dan ook
in 1926 als eerste kapitaal een bedrag van f649.— ontving. Sedert is — een schenking
van bijna f 10.— daargelaten — het van EsvELD-fonds als het ware aan zich zelf over-
gelaten. Om de drie jaren worden de voordeelige saldo\'s van dc renten bij het kapi-
taal gevoegd, dat op heden — alle renten inbegrepen — nominaal ruim f18.200.— ^l)

\') Voor een juist verstaan van dit relatief gering accres in 7 jaren, moge in her-
innering worden gebracht, dat in 1929 f2000.— is afgestaan aan de Prof. Dr. D. A.
de JoNG-stichting en sedert 1925 ruim f 400.— aan ondersteuning van weten-
schappelijken arbeid werd uitgekeerd, (v. d. B.).

bedraagt en belegd is in obligaties en een pandbrief, waarvan de zuivere jaarrente
op f 750.— mag worden geschat.

Ongetwijfeld zullen ook nu weer stemmen opgaan om het kapitaal van het van
EsvELD-fonds geheel of ten deele over te hevelen naar het Ondersteuningsfonds. On-
dergeteekende meent dit ten zeerste te moeten ontraden. In den laatsten tijd is n.1.
gebleken, dat er voor de Maatschappij inderdaad behoefte bestaat om over fondsen
te beschikken voor steun bij wetenschappelijken arbeid dan wel voor publicatie
van de resultaten van dergelijken arbeid, (door omvang of anderszins minder ge-
schikt voor opneming in ons tijdschrift), maar niettemin van groot belang voor de
Nederlandsche (diergeneeskundige) wetenschap. Dat voor dit doel in de huidige om-
standigheden niet uit de kas van de Maatschappij geput mag worden, zal wel geen
toelichting behoeven.

De renten van het van EsvELD-fonds zijn de daarvoor aangewezen bron. Dit sluit
echter niet uit. dat een deel dier renten voor een ander doel zou kunnen worden be-
stemd. zonder aan huldiging van de nagedachtenis van onzen geëerden leermeester
D. F. van Esvf.ld tekort te doen.

Hel dezerzijds voorstel is dan ook om in het te wijzigen reglement vast te leggen:

1. dat het kapitaal van het van EsvELD-fonds onaantastbaar blijve, wat in zich
sluit, dat jaarlijks nimmer meer voor de in art. 3 genoemde doeleinden worde be-
steed dan de netto-rente van het kapitaal bedraagt;

2. dat het overschot jaarlijks bij het kapitaal worde gevoegd, tenzij het netto
bedrag daarvan in eenig jaar op meer dan f 1000.— mocht worden becijferd, als
wanneer het overschot c.q. de geneele rente, 11a ommekomst van het boekjaar in het
Ondersteuningsfonds wordt gestort.

De bedoeling is dus om het jaarlijks voor wetenschappelijke doeleinden uit de
renten beschikbaar te stellen bedrag te limiteeren. Uit den aard der zaak zou men
deze begrenzing ook kunnen vastknoopen aan den groei van hel kapitaal tot een
zekere limiet. De voorgestelde wijze van limiteeren lijkt mij echter reëeler, ten minste
in deze ongewisse tijden.

Natuurlijk valt over het voorgestelde maximum bedrag van f 1000.— ie praten.
Het zou iets lager of hooger kunnen worden gesteld. Hoofdzaak is, dat de Maat-
schappij de beschikking houdeover een vast jaarlijksch bedrag en dat het deel daar-
van, niet voor wetenschappelijke doeleinden benoodigd, telken jatc in het Ondersteu-
ningsfonds worde gestort, teneinde dit sneller te doen groeien.

Na afloop van de Algemeene Vergadering (Oct. 1932 van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde had een vergadering plaats van practici en belangstellenden,
onder leiding van den voorzitter der Maatschappij, om de vraag te beantwoorden
of de vorming van een groep van enkel practici gewenscht zou zijn. Bij de gehouden
stemming spraken een aantal aanwezigen zich uit voor de vorming van zoo\'n groep.

Op de vergadering van den kring „Gouda en omstreken" van practiseerende
dierenartsen op 6 januari j.l. is dit onderwerp weer behandeld. Men kwam toen
tot de conclusie, dat het zich opgeven van practiseerende dierenartsen tot vorming
van een groep, niet de juiste weg is, maar dat deze gevonden moet worden in het
vormen van meer kringen van practiseerende dierenartsen. De viering van het
12J jarig bestaan van den kring Gouda op 6 Januari bewees nog weer eens hoe deze
kring van 20 leden in dit gedeelte van Zuid-Holland aan een behoefte voorziet.
Deze kringen doen geen afbreuk aan de Maatschappij voor Diergeneeskunde maar
zijn eerder een steun.

Op de kringvergaderingen komen ideeën en groepbelangen naar voren, die
via de afdeeling of direct onder de aandacht van het Hoofdbestuur worden gebracht.
Het spreekt van zelf, dat alleen leden van de Maatschappij lid van een kring kun-
nen zijn.

gebreid en uit deze kringen wordt een Centraal Bestuur gekozen, dan is de groep
van practici er. Bij dit Centraal Bestuur kan het Hoofdbestuur advies inwinnen
wanneer dit noodig mocht zijn.

De Kring Gouda hoopt, dat vele collega\'s de handen ineen zullen slaan om
een kring te vormen en ontvangt gaarne adhaesie-betuigingen aan het adres van
zijn Secretaris. G. Hupkes.

Voor bovengenoemd Congres, dat van 13—18 Augustus 1934 te New-York
gehouden zal worden, is door Prof. Dr. L. de Blieck, lid van de Permanente Com-
missie der Internationale Veeartsenijkundige Congressen, een Nationaal Comité
bijeen geroepen, ter bespreking van het programma en voor het noemen van namen
van rapporteurs voor bovengenoemd Congres, waaruit door de Permanente Com-
missie en het Organiseerend Comité een keus gedaan zal worden.
Hieronder volgt het programma van het Congres:

a. Nieuwe banen voor de bestrijding der besmettelijke ziekten.
Feestrede door 1\'rof. Dr. E. Leclainche, Parijs.

b. Beteekenis van de diergeneeskunde voor de veeteelt en voor de Volks-
gezondheid. Wettelijke bescherming van de uitoefening der diergenees-
kunde. Feestrede van Dr. J. R. Mohler, Washington.

II. a. Filtreerbare smetstoffen (nieuwere gegevens).
b. Besmettelijk verwerpen. Ziekte van Bang.
III. Sluitingszitting.
Sectie - Vergaderingen.

6. Systematiek van de Paratyphusziekten.
II. Interne geneeskunde, Chirurgie en Verloskunde.

Het verslag van den Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezond-
heid over het jaar 1931.

Ongeveer medio Januari verscheen bovengenoemd jaarverslag, waaraan het vol-
gende is ontleend:

Uit de ingekomen antwoorden op een rondschrijven van den Hoofdinspecteur
aan de Inspecteurs betreffende den toestand, waarin zich de inrichtingen, bedoeld
in art. 19 der Vleesehkeuringswel, bevinden, bleek, dat op 24 September 1931, den
datum, waarop de eischen, aan bcdrijfslokalen gesteld, op alle inrichtingen van kracht
werden, in het algemeen de toestand niet onbevredigd was te noemen. Men moet bij deze
uitspraak in aanmerking nemen, dat, volgens het verslag, in een groot aantal ge-
meenten nog abattoirplannen in voorbereiding waren, zoodat in die gemeenten
een deel der particuliere slachtplaatsen nog niet overeenkomstig de wettelijke eischen
waren ingericht.

Zeer eigenaardig doet het aan te lezen, dat van een drietal bestaande abattoirs,
te weten, die van Rotterdam, Bussum en Sitlard, de inrichting niet voldoet aan de
gestelde eischen. In verband hiermede wendde de Minister zich tol laatstgenoemde
gemeenten teneinde daarin verbetering te verkrijgen. Vooral voor Rotterdam, dat
in 1931 een winst op de exploitatie behaalde van ruim drie ton, is dit een beschamend
feit.

De Hoofdinspecteur achtte het noodig er de aandacht van de Inspecteurs op te
vestigen, dat niet algemeen de hand werd gehouden aan het bepaalde in het Kon.
Besluit van 5 Juni 1920, waarin wordt aangegeven den toestand, waarineen slacht-
dier zich moet bevinden alvorens met de keuring wordt begonnen. Een der inspec-
teurs berichtte n.1. dat inderdaad in sommige keuringsdiensten omtrent bovenge-
noemd punt niet overeenkomstig de wettelijke voorschriften werd gehandeld. Te
veel wordt toegegeven aan de wenschen van den eigenaar, o.a. om het geslachte dier
niet overlangs in twee helften te deelen, en hart, longen, lever en milt, uier en baar-
moeder voor de keuring geheel van het dier los te maken. Ook bleek, dat in enkele
gemeenten de levende keuring bij huisslachtingen van runderen in den drukken tijd
wel eens werd nagelaten.

Eenige ernstige tekortkomingen in enkele keuringsdiensten waren aanleiding deze
diensten in een zuiver ambtelijken dienst om te zetten. Ook wordt mededeeling
gedaan hoe soms ten onrechte een keuringsveearts wordt beschuldigd van tekort-
komingen.

Talrijk waren de klachten van slagerszijde over het z.g. uitponden, in het bijzonder
in het najaar, toen tengevolge van de ongekend lage veeprijzen vele dieren werden
uitgepond.

In het kort vindt een beschrijving plaats van de bekende trichinosis-epidemie
te Utrecht, alwaar een 9 tal patienten met trichinosis voorkwamen. De bron der
infectie is niet ontdekt kunnen worden. Daar dit geval van trichinose, veroorzaakt
door het gebruik van vleesch van onbekende herkomst, geheel op zich zelf staat,
heeft de Hoofdinspecteur gemeend geen nadere stappen te moeten doen. Wel werden
daarna in daarvoor in aanmerking komende rijkskeuringsdiensten van voor uitvoer
bestemd vleesch steekproeven genomen, echter steeds met negatief resultaat.

Wal de destructie betreft, vindt allereerst de destructor te Bergum een bespreking.
Vermeld wordt, dat zich eenige gevallen voordeden, welke betroffen verdwenen
of afgesneden stukken vleesch. Oorzaak hiervan was het feit, dat door de tijdsom-
standigheden nog lang niet in alle gemeenten een centralisatie plaats vindt van het
voor Bergum bestemde materiaal. Werd in 1927 bijna 2} millioen K.G. materiaal
verwerkt, in 1931 bedroeg dit 6,522,799 K.G. Vooral blijkt het aantal gedestrueerde
schapen en varkens te zijn toegenomen.

De ophaaldienst van de N.T.F. functionneerde ook in het verslagjaar uitmuntend,
ondanks de toeneming van het te verwerken materiaal. De transportauto\'s, vooral
een 4 tal nieuwe wagens, welke in 1931 in gebruik werden genomen, mogen als een
voorbeeld worden gesteld wat inrichting betreft. Ook in het verslagjaar kwamen
weer een aantal ziektegevallen onder het personeel van den destructor voor, veroor-
zaakt door den vlekziektebacil. Van de 73 ongevallen onder het personeel waren er
57 toe te schrijven aan een vlekziekteinfectie.

Nog steeds heeft men, zoowel in de provincie Groningen als in Drenthe, eenige,
vooral veearme, gemeenten welke niet aangesloten zijn bij den destructor. Ook geheel
Overijssel, behalve de gemeente Tubbergen. wordt door den destructor te Bergum,
via het overlaadstation te Nijverdal, bestreken.

Vervolgens vinden de destructoren te Winterswijk, Midwoud, Barsingerhorn en
Amsterdam een bespreking, welke inrichtingen eveneens tot volle tevredenheid
werkten.

In Zeeland hebben de plannen tot stichting van een destructor nog geen vasten
vorm aangenomen, terwijl eveneens omtrent het oprichten van een vernietigings-
inrichting voor de provinciën Noord-Brabant en Limburg nog geen delinitief besluit
is genomen.

De nieuwe keuringsstaten bleken uitstekend te voldoen. In sommige diensten liet
de invulling wel eens te wenschen over. Soms werd de gegeven handleiding bij de
invulling van staat 2 niet gevolgd, terwijl ook nog wel de z.g. opruimingsslachtingen
werden ondergebracht onder de rubriek noodslachtingen.

Omtrent het instituut van de Vrijbank wordt vermeld, dat het succes van de „vrij-
bank" in hoogc mate afhangt van de wijze, waarop door of vanwege het personeel
van den keuringsdienst het vertrouwen van het koopend publiek voor dit instituut
wordt gewonnen. Het is niet noodig, aldus hel verslag, dat speciaal „reclame"\' voor
de „vrijbank" wordt gemaakt, maar af en toe blijkt het toch wcnschelijk, om scheeve
voorstellingen, welke omtrent dit instituut worden gegeven, recht te zetten.

Het aantal normale slachtingen bedroeg: runderen 331.885 (369.202), graskalveren
61.151 (51.773), vette kalveren 112.669 (110.412), nuchtere kalv. 256.679 (315350),
eenhoevige dieren 31.581 (45.787), varkens 1.771.971 (1.257.829), schapen 44.866
(55.366) en geiten 9.197 (12.818), waarbij de getallen tusschen haakjes de totalen
van het jaar 1930 aangeven.

Het aantal noodslachtingen bedroeg: runderen 7.487 (7.668), graskalveren 1.433
(1.522), vette kalveren 615 (583), nuchtere kalveren 3.221 (3.818), eenhoevige dieren
1.447 (1.631), varkens 6.054 (6-345), schapen 2.254 (1 -952) en geiten 222 (398).

Aangiften van gestorven dieren: runderen 13.295 (12.910), graskalveren 11.180
(8.873), vette kalveren 1.376 (1.243), nuchtere kalveren 25.220 (22.785I, eenhoevige
dieren 4.466 (4.567), varkens 26,515 (23.023), schapen 10.531 (7.468) en geiten
3-394 (3-629).

Aangiften voor z.g. zuivere huisslachtingen: varkens 364.005 (269.135), schapen
1.007 (\'-OS²) en geiten 1.604 (1.637).

Zooals uit bovenstaande gegevens blijkt, was het aantal slachtingen van runderen
wederom minder dan in 1930. Werden in 1928 478.634 runderen geslacht, in 1931
was dit aantal gedaald tot 331.885. Dit zou kunnen wijzen op een tekort aan Holland-
sche runderen of een sterkere concurrentie van buitenlandsch vleesch en varkens-
vleesch.

Verder zien wij een afneming van de normale slachtingen van nuchtere kalveren,
eenhoevige dieren, schapen en geiten, daarentegen een toeneming van het aantal
normale slachtingen van varkens, en graskalveren.

De gekeurde slachtingen in woningen en erven (dus noch in openbare slachthuizen,
noch in particuliere slachterijen) bleven in aantal vrijwel gelijk, behalve wat de var-
kens betreft; deze stegen van 21.911 in 1930 tot 31.421 in 1932. Dus ruim een 10.000
stuks werden uitgepond.

Opmerkelijk is het groote aantal zuivere huisslachtingen van varkens; dit steeg
van 269.135 in 1930 tot 364.005.

Cysticercosis. In totaal werden bij 2218 runderen (1.951), 465 graskalveren (327),
14 vette kalveren (29) en 2 varkens (?) afgestorven cysticerci inermis aangetroffen.
In sommige keuringsdiensten liet het onderzoek op cysticercosis te wenschen over,
wat aanleiding was in een rondschrijven aan de Inspecteurs hierop te wijzen. Bij
runderen werden aan de openbare slachthuizen tweemaal zoo vaak finnen gevonden
als in andere keuringsdiensten. Er wordt op gewezen, dat, behalve het aantal in-
snijdingen, ook een nauwkeurige inspectie van de gemaakte sneevlakten van belang
is. De Inspecteur te Leeuwarden geeft den keuringsveeartsen in zijn district het advies
ook bij vette kalveren een volledig onderzoek op cysticercosis te verrichten.

Echinococcosis. Het aantal gevallen van echinococcose bedroeg bij runderen 7.997
(8.597), graskalveren 56 (66), vette kalveren 10 (1), eenhoevige dieren 2.477 (3-3^2I)>
varkens 7.246 (5.955), schapen 605 (804) en geiten 98 (174). Behalve bij varkens
ziet men dus overal een afneming. Vooral in Friesland blijkt een sterke teruggang
waar te nemen, wat nog in eenige aparte stalen wordt duidelijk gemaakt.

Tuberculose kwam in totaal voor bij 74.815 (73.396) runderen, 975 (565.) graskal-
veren, 769 (539) vette kalveren, 277 (277) nuchtere kalveren, Ö2( 66) eenhoevige
dieren, 84.998 (57.924) varkens, 27 (49) schapen en 34 (43) geiten. Het percentage
over het geheele land bedroeg runderen 21,21%, graskalveren 1,32%, vette kalveren
°>67%, nuchtere kalveren 0,09%, eenhoevige dieren 0,17 %, varkens 4,61%, schapen
°)°5% en geiten 0,26%.

Algemeen is men van oordeel, dat de vleeschkeuringsdiensten van groot nut kunnen
zijn voor een doelmatige tuberculose-bestrijding onder het rundvee.

Enkele vleeschvergijtigingen worden uitvoerig vermeld. O.a. wordt medegedeeld,
dat in

Alphen aan den Rijn — oorzaak: bac. Suipestifer in spek, dat waarschijnlijk afkomstig
was van een frauduleus geslacht varken.

Noodslachtplaatsen. In een 12 tal gemeenten werden goede noodslachtplaatsen ge-
sticht. Er wordt op gewezen, dat nog steeds in vele gemeenten de noodslachtingen
geschieden in particuliere inrichtingen. Wanneer de houder van zoo\'n particuliere
inrichting tevens het gewone slagersbcdrijf uitoefent, wordt de controle op den ver-
koop van het v.g.t. vleesch zeer moeilijk. Medegedeeld wordt, hoe een slager zelfs
een belangrijke schade ondervond, toen in zijn slachtplaats (tevens noodslachtplaats)
een miltvuur-rund was afgeslacht geworden.

Voor diensten in uitgestrekte veerijke gebieden wordt aangeraden, de noodslacht-
regeling in den kring Barsingerhorn te bestudeeren. Aldaar worden vanwege den
dienst de zieke en gestorven dieren van de boerderij gehaald, en, zoo blijkt, dat het
vleesch nog in consumptie kan worden gebracht, wordt door den dienst de verkoop

verricht. De eigenaar krijgt dan de opbrengst, na aftrek van een ophaalloon. Wordt
het dier vernietigd, dan wordt geen ophaalloon in rekening gebracht. Ofschoon de
boeren zelf ook het dier mogen verkoopen, laat men bijna zonder uitzondering den
verkoop aan de directie van de slachtplaats over.

Op 31 December 1931 waren er in totaal een 80 abattoirs in ons land. Gedurende
het verslagjaar werden geopend de slachthuizen te \'s-Gravenzande, Tiel, Almelo,
en Dinxperlo. In een aantal gemeenten was de bouw van een openbaar slachthuis
in voorbereiding. Nog eens extra wordt er op gewezen de animositeit tusschen de
gemeenten Vlissingen en Middelburg betreffende den bouw van een gemeenschappe-
lijk slachthuis, waarvan intusschen niets is gekomen.

Processen-verbaal. Ter wille van de bezuiniging zijn in het verslag de gegevens
over de opgemaakte procesSen-verbaal en de daarbij behoorende uitspraken niet
opgenomen.

Invoerkeuring. De invoer van bevróren rundvleesch ging weer achteruit, n.1. van
8.391.787 K.G. in 1930 tot 6.386.977 K.G. in 1931, dat is dus met ongeveer 2 millioen
K.G. Verder werden nog ingevoerd in bev roren toestand 28.265 K.G. schapenvleesch:
1796 K.G. varkensvleesch; 14.965 K.G. paardevleesch: 8.238 K.G. bevroren organen
en 566.460 K.G. bevroren vet.

In verschen toestand werden ingevoerd: 13.880.744 K.G. rundvleesch (in hoofd-
zaak uit Denemarken afkomstig), 605 K.G. kalfsvleesch, 515.078 K.G. varkensvleesch,
543.235 K.G. paardevleesch, 5.770 K.G. versche organen en 2.749.029 K.G. versch
vet.

Invoer van vleeschwaren. Uit het buitenland werden ingevoerd de volgende hoeveel-
heden vleeschwaren: Bereid van paardevleesch 3.773.914 K.G., van rundvleesch
3.184.641 K.G., van schapenvleesch 41.827 K.G., van varkensvleesch 756.206 K.G.
worst van verschillende diersoorten 8.944 K.G., organen 16.344 K.G. en andere
vleeschwaren 2.103 K.G.

Het verslag besluit, evenals dat vroeger het geval steeds is geweest, met een op-
somming van verschillende wijzigingen in gemeentelijke keuringsdiensten.

Voor verdere bijzonderheden uit dit verslag zij belanghebbenden verwezen naar
het verslag zelf.

Nu overal in ons land, in verband met de uitvoering van de Crisis-Varkenswet,
de geslachte varkens moeten worden gewogen alvorens zij van goedkeuringsmerken
kunnen worden voorzien, kan onderstaand lijstje wellicht zeer van pas komen.

Deze gegevens zijn verzameld door een grossier te Utrecht en volkomen betrouw-
baar. Zij hebben betrekking op z.g. nuchter afgeleverde slachtvarkens, terwijl de cijfers
gemiddelden aangeven van een 50 tal varkens uit elke groep.

110—120 K.G..............................................................................................i8£ K.G.

120—130 K.G..............................................................................................igi K.G.

130—140 K.G..............................................................................................21 K.G.

140—150 K.G......................................................................21} K.G.

\' 150—160 K.G..............................................................................................22J K.G.

160—170 K.G................................................................................................23 K.G.

170—180 K.G..............................................................................................24 K.G.

180—190 K.G..............................................................................................25 K.G.

190—200 K.G..............................................................................................26 K.G.

Naar de „Standaard" mededeelde, waren voor de voorloopige besprekingen van
de Internationale Bijzondere Commissie van deskundigen ter voorbereiding van
uniforme regelingen inzake vleeschkeuring, welke dezer dagen te Parijs gehouden
zijn, voor Nederland door de regeering aangewezen Prof. Bercf.r en Prof. van Oijf.n.

Tot voorzitter van deze commissie werd gekozen 1\'rof. Bkrger, die ook de beraad-
slagingen leidde.

De conclusie van de Nederlandsche delegatie was, om het ..Institut International
du Froid", onder wiens auspiciën deze besprekingen werden gehouden, te verzoeken
met medewerking van den Volkenbond en het Intern. Landbouw-Instituut te Rome
de regeeringen der belanghebbende landen uil te noodigen veterinaire deskundigen
aan te wijzen, teneinde een commissie te vormen, die met uitgewerkte plannen en
voorstellen zal komen. Deze conclusie werd met algemeene stemmen aangenomen.

Donderdag, 12 Januari, j.1. is te Purmerend de destructor geopend, die tot stand
is gekomen door samenwerking van 32 gemeenten uit midden Noord-Holland,
tezamen ingedeeld in de keuringskringen Zaanstreek, Edain. Purmerend, De Rijp.
Broek in Waterland en Beverwijk, en voorts de gemeente Velscn.

De Directeur-Generaal der Volksgezondheid, Mr. Lietaert Peerboltr, ver-
richtte de officieele openingsplechtigheid namens den Minister van Staat en Binnen-
landsche Zaken. Prof. Berger sprak namens den Minister van Economische Zaken.

In zijn openingsrede wees de voorzitter van het bestuur, burgemeester Kolf-
schoten van Edarn, er op, dat dit de eerste keer was. dal een zoo groot aantal ge-
meenten samenwerkt. Door de stichting van dezen destructor is het mogelijk gewor-
den, dat een federatie van destructoren-districten in Noord-Holland tot stand zal
kunnen komen.

Naar aanleiding van dit heugelijk feit heeft het bestuur van den destructor een
keurig verzorgd herinncringsboekje uitgegeven, waarin, naast eenige foto\'s van hel
bedrijf, ook eenige zeer lezenswaardige beschouwingen over het destructiebedrijf
voorkomen.

Blijkens een bericht in de N.R.Ct., is in Willemstad een nieuw abattoir geopend,
waarvan de kosten een f 130.000 hebben bedragen. de Graaf.

Op 18 Januari overleed Prof. Dr. W. Pféiler, hoofd van het Inst. v. Tierhygiene
aan de universiteit tejena. Hij heeft veel gewerkt op bacteriologisch en therapeutisch
gebied en is bij de nederlandse dierenartsen vooral bekend door zijn werken over
cellulair-therapic en artikels over yatren, introcid, cejodyl. cejodyl-terpen, enz.

H.H. Medewerkers. Verzoeke tijdschriftn⁰⁵ van 1932 of vroegere jaar-
gangen, nog in handen van referenten, voor 1 Mei terug te zenden aan het adres
der Redactie, Prins Mauritslaan 9, den Haag.

Mededeelingen van het Rijks-instituut voor pharmaco-therapeutisch
onderzoek (No, 23 zijn verschenen bij de Alg. I.andsdr.. den Haag, Prijs ƒ 1.25.

Zij bevatten: een literatuur-overzicht over trypaflavine 1), verhandelingen over
de colorimctrische waardebepaling van digitalis, over calcium-chinaat, en onderzoek
van verschillende geneesmiddelen en kwakzalvers-middelen. Vr.

The veterinary bulletin het engelse maandelijks verschijnende referaten-tijd-
schrift van het Imperial bureau of animal health, is zijn derde jaargang begonnen.
In het Januari-nummer komt een lijst voor van de tijdschriften en publicaties op
diergeneeskundig en aangrenzend gebied, die door het vet. buil. gerefereerd worden.
De abonnementsprijs is £ 2 per jaar. Het ..Imperial bureau" is van plan om bij vol-
doende medewerking een jaarlijkse Index veterinaris (in 4 kwarlaaldcclen) uit te
geven van publicaties op diergeneeskundig en verwant gebied. De prijs zou / 4 per
kwartaal-deel bedragen. Vr.

,, J. S. Nijhoff van Appelscha (Fr.) naar Hoogeveen (Dr.).
,, Dr. F. Bromberg, van Soerakarta naar de Bilt.
,J. H. Heck, gouv.-veearts, met verlof, adres: Kijkduinschestraat 149, den Haag.
Dr. J. G. VV. Schotsman, geplaatst te Malang.
Overleden: M. C. Reisincer, Holten (O.).
,, D. de Fluiter, Schildwolde (Gr.).

A. Hylkema, Zuivelbereiding voor landbouwwinterscholen. 3e dr. Zwolle, W. E.
J. Tjeenk Willink, 1932. 8°. 94 blz. met 45 fig. tusschen tekst. f 1.10

Leidraad voor het land- en tuinbouwonderwijs. Serie B, No. 4.
Varkensstamboek voor Gelderland. Veredeld Duitsch landvarken. Groot Yorkshire
varken. Afl. 7. 1931. Velp, A. W. ter Hoeven, [1932]. Gr. 8°. 71 blz.

J. Kok, Veevoeding. 9e dr. Groningen enz., J. B. Wolters\' Uitg. Mij, 1932. 8°.
96 blz. f 0.85

Handleiding bij het onderwijs aan land- en tuinbouwcursussen. No. 6.
J. Kok, Veeteelt. 5edr. Groningen enz., J. B. Wolters\' Uitg. Mij., 1932. 8°. 96 blz.
met 29 fig. tusschen tekst. f 0.85

Handleiding bij het onderwijs aan land- en tuinbouwcursussen. No. 8.
L. Wyer, Veevoeding voor landbouwwinterscholen. 2e dr. Zwolle, W. E. J.
Tjeenk Willink, 1932. 8°. 116 blz. en 20 fig. tusschen tekst. f 1.20

Leidraad voor het land- en tuinbouwonderwijs. Serie B, No. 10.
Ons hooger onderwijs. De vernederlandsching van het diergeneeskundig onderricht.
Brugge, Excelsior, [1932]. 8°. 54 blz. fr. 4.

K. Hoefnagel, Diverse opvattingen omtrent het al of niet schadelijk zijn van
het vleesch der tuberculeuse slachtdieren in den loop der tijden. Utrecht. 1933.
8°. 28 blz.

C. Kooy, Over doelmatige veevoedering in Nederland. Proefschrift Wageningen.
Voorschoten, A. Volkers, 1933. 8°. 106 blz.

M. Sobry, De voornaamste besmettelijke ziekten bij het rundvee en het paard.
Brasschaat, de Bièvre, 1932. 12 . 140 blz. m. fig.

Veterinaire zakagenda 1933. Samengesteld door K. Reitsma. Den Haag, Drukkerij
Uitg. ,,De Hofstad", 1933. f 1.50

G. BRévoT, Les abattoirs géncraux de la Villctte ä Paris. Paris. 1932. 8°. 20 p. av.
8 pl.

F\\ Aubert, La race chevaline de la Camargue. Nimes, Larguier, 1932. 8°. 45 p.
av. 17 fig.

S. GéRARD, Le vétérinaire pratique. Les maladies des animaux. z. pl. 1932. 16⁰.
48 p. fr. 3.—

BoUtaric, La production et les applications du froid. Paris. 1932. 8". 120 p. av.
27 fig. fr. 15.—

Producing farm livestock. Bv ,J. L. Edmonds a.o. New York etc., Wiley, 1932. 8°.

W. Fawcett, Elements of horsemanship. London, The Field, 1932. 8°. XIV -f- 230
p. w. ill. Sh. 7.6

j. Walker, Diseases and ailments of swine in Kenya Colony. Nairobi. 1931. 8°.
Dept. of Agriculture, Colony and Protectorate of Kenya. Bull. No. 15.
F. j. Prewett, Manufacturing milk. A survey of milk marketing and utilization
in West Cornwall. London, Clarendon Press, 1932. 8°. Sh. 2.6

Annual report of the department of veterinary science and animal husbandry of the
Tanganyika territory for 1931. [By H. E. Hornby]. Dar-es-Salaam, The Govern-
ment Printer, 1932. 8°.

The farmer\'s guide to agricultural research in 1931. London. R. Agric. Society of
England. 1932. 8°. 204 p. Sh. 1.3

F. R. Bailey, Textbook of histology. 8th ed. Rev. by A. Elwyn a.o. Baltimore,
W. Wood, 1932. 8°.\' 762 p. w. ill. $ 5.50

J. H. Dible, Recent advances in bacteriology and die study of the infections.
2\'¹ ed. Philadelphia, Blakiston\'s Sons, 1932. Kl. 8°. 476 p.w. ill. and diagr. S 3.50

M. A. Jull, Poultry breeding. New York. Wiley, 1932. 8°. 376 p.
Wiley poultry science ser. $ 3-75

M. W. Henning, Animal diseases in South Africa. Vol. 1, 2. Pretoria, South
Africa Central News Ag., 1932. 8°. 878 p.w. 127 fig. £ 2.10

Vol. 1. Bacterial and protozoal diseases.
Vol. 2. Virus and deficiency diseases and plant poisons.

F. J. Bennett, Speedy dog cures. London. Homoeopathic l\'ubl. Co., 1932. Kl.
8°. 68 p. Sh. 2.6

H. Weigmann, Handbuch der praktischen Käserei. 4te Aufl. von W. Euglings
.,Handbuch der Käserei". Berlin, P. Parey, 1933. Gr. 8 . VIII -f 422 S. m. 159
Textabb. M. 19.20

Th. Wölfer. Die Tierzucht. Zucht. Pflege, Ernährung und Krankheiten, iote
Aull. Berlin, P. Parey, 1933. 8°. 334 S. 111. 15 Textabb. M. 6.20

Ergebnisse der Hygiene, Bakteriologie. Immunitätsforschung und exper. Therapie.
Hrsg. von W. Weichardt. Bd. 13. Berlin, J. Springer. 1932. 4⁰. 751 S. m. 53 z. T.
färb. Abb: im Text und auf 3 Taf. M. 98.—

Ergebnisse der Physiologie. Bearb. von L. Asm r und K. Spiro. Bd. 34. München,
J. F. Bergmann, 1932. 4 . VI 1312 S. m. 248 Abb., 1 Prtr. und 1 Taf. M. 148.—.

Ergebnisse der Biologie. Hrsg. von K. von Frisch. R. Goldschmidt u. A. Bd. 9
Berlin. J. Springer, 1932. Gr. 8 . 575 S. 111. 107 Abb. M. ",8.6o

J. Meisenhi imer, Entwicklungsgeschichte der Tiere. 1.2. 2te Aufl. Neudr. Berlin
u. s. w., de Gruyter und Co., 1933. Kl. 8 .

I. Furchung, Priinitivanlagen, Larven, Formbildung. 137 S. m. 57 Fig.
2. Embryonalhüllen, Organbildung. 132 S. m. 47 Fig.

Tierärtztlicher Bericht für Württemberg. Zusammenfassend die Jg. 192g und 1930.
Hrsg. vom Württembergischen Innenministerium. Stuttgart. 1932. 2 . 166 S.
In M»schinenschrift.

Milchwirtschaftlicher Literaturbericht. Hrsg. vom Kollegium der Prcuss. Versuchs-
und Forschungsanstalt f. Milchwirtschaft in Kiel u. s. w. Kiel. 1932.

F. Honcamp, Die tierischen Abfallstoffe. Blutmehl, Fischmehl, Tierkörpermehl
und Waltiermehl in Bezug auf ihre Zusammensetzung, Verdaulichkeit u. s. w.
Berlin, P. Parey, 1932. 4⁰. 154 S. m. 8 Abb. M. 12.—
L. Philipp, Nutria, das Pelztier des kleinen Mannes. Eine Anleitung zur Zucht
........ Wil, Gegenbauer, 1932. 8°. 88 S.

B. Föyn, Geschlechtsgebundene und geschlechtskontrollierte Vererbung. Berlin,
Gebr. Bornträger, 1932. 4°. IV 122 S. in. 61 Abb.

Taschenbuch der Fleischwaren-Herstellung einschl. Konservierung. Praxis und
Wissenschaft der Fleischverarbeitung. Bearb. von F. Grüttner. Braunschweig,
Serger und Hempel, 1932. Kl. 8 . XVI 560 S. M. 8.—

C. Claus, Lehrbuch der Zoologie, iote Aull, .\\eubearb. von K. Grobben und
A. Kühn. Berlin, J. Springer, 1932. Gr. 8°. XI 4- 1123 S. m. 1164 Abb. M. 49.80

Schüller, Die wichtigsten männlichen Linien in der Zucht des deutschen Schäfer-
hundes. Augsburg, Verein f. deutsche Schäferhunde, 1932.

I". Stockki.ausner, Die Entwicklung des weiblichen Fleckviehrindes von der
Geburt bis zum Abschluss des Wachstums. Hannover, M. und H. Schaper. 1933.
Gr. 8°. IV 103 S. M. 6.—

J. Schafeer. Lehrbuch der Histologie und Histogenese. 31e Aufl. Leipzig, W.
Engelmann, 1933. 4 ■ VIII 576 S. m. 640 z. T. färb. Abb. im Text und auf 14
meist lithogr. Taf. M. 20.—

R. Weissenbero, Grundzüge der Entwicklungsgeschichte des Menschen in ver-
gleichender Darstellung. i3te Aufl. Begr. von I.. Michaelis. Leipzig, G. Thieme,
\'933- XVIII 448 S. m. 438 Fig. in 174 Textabb. und auf 6 Taf. M. 13.50

Boutet, Contribution à l\'étude des articulations à ressort. Application à la patho-
logie et au traitement du harper. Thèse de Toulouse. 1932.

Vai.lat, Contribution à l\'étude des intoxications du cheval par les vesces. Thèse
de Toulouse. 1932.

1. winnitzky, Untersuchungen über den Einfluss gesteigerter Kalziumzufuhr
auf den Befall mit Askariden hei Tieren im bes. Hinblick auf die Pelztierzucht
(sowie über die Möglichkeit der ausschliesslichen Fleischfütterung der Karnivoren
unter gleichzeitiger Zugabe eines Kalk-Vitamin-Präparates). Inaug.-Diss. Leipzig.
\'93²-

H. Cott, Untersuchungen über die Grcifswalder Farbstoffmischung (Löhlein).
Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

E. Ismail, Beitrag zur Kenntnis der Einwirkung verschiedenfach entfetteter
Sojaschrole auf das Blutbild bei Haustieren. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

K. Fröberc,, Pharmakologische Untersuchungen an der isolierten Harnblase des
Hundes. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

A. Gronau, Sind die Ergebnisse der Perkussion für die klinische Diagnose der
Lungentuberkulose der Rinder verwertbar ? Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

W. Haucke, Die Tierheilkunde im mittelniederdeutschen Schrifttum. Inaug.-
Diss. Berlin. 1932.

H. Hkrms, Klinische Untersuchungen über die Wirkung einiger Barbitursäure-
präparatc. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

K. Libéra, Ein Beitragzur Lumbalanaesthesic beim Schwein. Inaug.-Diss. Berlin.
^!93²-

K. Kratzenberg, Beiträge zur Pathologie der Plexus chorioidci des Pferdes
unter Berücksichtigung der normalen Verhältnisse. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

G. Peitzer. Untersuchungen über die durch die funktionelle Beanspruchung
während der Trächtigkeit hervorgerufenen, histologischen Veränderungen der
Arteria uterina media des Rindes. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

H. Röder, Ueber den Blutdruck bei kranken Pferden im Stadium decremer.ti
usque ad exitum. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

G. Schacht, Untersuchungen über die durch die funktionelle Beanspruchung
der Trächtigkeit hervorgerufenen histologischen Veränderungen der Arteria sper-
matica interna und ihrer beiden Aestc sowie der Arteria uterina caudalis des Rindes.
Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

P. Schulz, Pathologisch-anatomische Befunde an sympathischen Ganglien bei
der Hundestaupe. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

E. LIi.m, Bodenkrankheiten bei Weiderindern und Schafen in der Provinz Bran-
denburg unter Berücksichtigung ihrer Abhängigkeit vom Untergrunde. Inaug.-Diss.
Berlin. 1932.

G. Wessel, Ueber die Beziehungen zwischen Kohle und Oleum Chenopodii
und ihren Einfluss auf dessen pharmakologische Wirkung und klinische Verwendung.
Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

H. Züge, Pharmakologische Untersuchungen über die Wirkung der Zersalze mit
bes. Berücksichtigung des Blutes. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

H. Bernard, Ueber den Einfluss der Wasseraufnahme auf die Blutdruckkurve
beim Pferde. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

R. Bechtschet, Beitrag zur Kenntnis der Anwendungsmüglichkeit künstlicher
Besamung in der landwirtschaftlichen Tierzucht. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

A. Ct.aussen, Mikroskopische Untersuchungen über die Epidermalgebilde am
Rumpfe des Hundes mit bes. Berücksichtigung der Schweissdrüsen. Inaug.-Diss.
Berlin. 1932.

H. Hantow, Die Verwendung von Paraffinum liquidum bei der Behandlung der
Grimmdarm- und Blinddarmverstopfung der Pferde. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

H. Krüger, Ueber Schleimdegeneration der Nasenmuscheln beim Pferde. Inaug.-
Diss. Berlin. 1932.

K. Müller, Beitrag zur Auflösung von Tuberkelbakterien durch Pilzfermente.
Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

Horst Päch, Untersuchungen über die Blutalkalireserve bei der Myoglobinurie
der Pferde. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

K. Finke, Die Bedeutung der Rindertuberkelbazillen. Infektion des Menschen
und die Massnahmen zu ihrer Verhütung. Inaug.-Diss. Bonn. 1932.

O. Koch, Ueber den Einfluss von Calcium chloratum 1)₆ auf die Blutgerinnung
(Untersuchungen an Hunden). Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

J. Dornheim, Bakteriologische Untersuchungen am Biorisator im Miichhof zu
Jena. Inaug.-Diss. Leipzig. 1932.

R. Engel, Das Differentialblutbild bei chirurgischen Erkrankungen. Inaug.-Diss.
Leipzig. 1932.

j. Wolf, Kolorimetrische Untersuchungen über die wichtigeren Alkalien und
Erdalkalien im Blutserum gesunder Rinder. Inaug.-Diss. Leipzig. 1932.

H. Gilch, Fütterungsversuche an Hühnern mit Getreide, das mit quecksilber-
haltigen Mitteln gebeizt ist. Inaug.-Diss. Leipzig. 1932.

E. Braut, Die anatomischen und klinischen Beziehungen der Schilddrüse des
Hundes zum Körper ihres Trägers. Inaug.-Diss. Leipzig. 1932.

w. Schulz f. . Der Nachweis von Lungenwurmlarvcn in den Darmentleerungen
des Schafes und seine praktische Bedeutung. Inaug.-Diss. Leipzig. 1932.

F. Strziteczky, Beitrag zur Anatomie der männlichen und weiblichen Geschlechts-
oigane des Silberfuchses. Inaug.-Diss. Leipzig. >932.

W. Velten, Eine neue Klasse Cholinester (Carbaminoylcholin oder Lentin).
Wirkung auf Magen- und Uterusmuskulatur u.s.w. Inaug.-Diss. Giessen. 1932.

K. Röttio, Untersuchungen über die Wirkung von Kupfersalzen auf Strongyliden,
Trichinen und Bakterien. Inaug.-Diss. Giessen. 1932.

1\'. Koster, Ueber das branchiogene Karzinom beim Pferde. Inaug.-Diss. Giessen.
■932-

H. Ott, Das Agglutinationsverfahren zum Nachweis von Abortus-Bangbazillen
im Meerschweinchenversuche. Inaug.-Diss. Giessen. 1932.

E. Kaschny, Untersuchungen über das Auftreten sichtbarer Körpermangel beim
deutschen Schäferhund in seinen wichtigsten männlichen Blutlinien auf Grund
der Körergebnisse. fnaug.-Diss. Giessen. 1932.

G. Bäthge, Mäslungs- und Ausschlachtungsversuche an Schweinen. Inaug.-Diss.
Leipzig. 1932.

A. Nagel, Untersuchungen in der Schweinezucht Württembergs mit bes. Berück-
sichtigung der Blutlinie des Wanderebers „Satrap". Inaug.-Diss. Giessen. 1932.

W. Buschmann, Milcheiweissbestimmungen an veredelten Landschweinsauen.
Inaug.-Diss. Hannover. 1932.

Ali Ekrem, Bildung von Brucella-Agglutininen beim Meerschweinchen. Inaug.-
Diss. Hannover. 1932.

M. Franzen, Ein Beitrag zur Untersuchung der Milch tuberkulöser Rinder.
Inaug.-Diss. Hannover. 1932.

B. Gatersleben, Blutuntersuchungen bei tuberkulösen, mit Thanatophthisin
behandelten Kälbern. Inaug.-Diss. Hannover. 1932.

H. Greve, Untersuchungen über das Vorkommen von Fett in der Niere des Haus-
geflügels, zugleich ein Beitrag zur Kenntnis des anatomisch-histologischem Baues
der Vogelniere. Inaug.-Diss. Hannover. 1932.

W. Heider, Blutuntersuchungen bei gesunden und kranken Pferden unter bes.
Berücksichtigung der Sublimatprobe und der Blutreserven. Inaug.-Diss. Hannover.
1932.

H. Janotte, Klinische, hämatologische und anatomisch-histologische Unter-
suchungen bei Schlachtpferden unter bes. Berücksichtigung anämischer Zustände.
Inaug.-Diss. Hannover. 1932.

E. Kugeler, Untersuchungen an Piacentomen vom Rinde bei normalem und
verzögertem Abgang der Nachgeburt. Inaug.-Diss. Hannover. 1932.

H. List, Systematisch-histologische Untersuchung von Leberwürsten. Inaug.-
Diss. Hannover. 1932.

J. Melcher, Ueber Keimgehalt und desinfizierende Kraft der Jauche. Inaug.-
Diss. Hannover. 1932. \'

IL Chr. Nagel, Das Blutbild bei der Schweinepest in akuten und chronischen
Fällen. Inaug.-Diss. Hannover. 1932.

R. Nickel, Ueber die Ermittlung der Länge und Lage des Verdauungskanals.
Untersuchungen an toten und lebenden Hunden zur Gegenüberstellung der intra-
vitalen und postmortalen Verhältnisse. Inaug.-Diss. Hannover. 1932.

K. Späh, Beiträge zur Behandlung der Kolik der Pferde mit Lentin-Merck. Inaug.-
Diss. Hannover. 1932.

W. Hagenow, Ueber einen Fall von diffuser, chronischer Bronchiolitis beim
Pferde, ein Beitrag zur Pathogenese der Dämpfigkeit. Inaug.-Diss. Leipzig. 1932.

H. Honigmann, Zur Kenntnis der anatomischen Veränderungen bei der Arsenik-
vcrgiftung des Haushuhnes. Inaug.-Diss. Leipzig. 1932.

H. Brehmer, Beitrag zur Nephrotomie und Nephrektomie beim Hunde. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1932.

P. Hubrich Grössen- und Wachstumsverhältnisse normaler Rinderhoden. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1932.

Het bekend deense ratten-verdelgingsmiddel ratin werd aan wilde konijnen
gegeven om te onderzoeken of het middel schadelijk is voor wild. De tien konijnen
bleven gezond, terwijl de controle dieren (4 ratten en 20 witte muizen) aan de
voedering stierven. De facces der konijnen werden 7 en 15 dagen na de voedering
op ratin-bacillen onderzocht. (Anreicherungsmethode) met negatief resultaat. Wel
was in het bloedserum der konijnen het agglutinine-gehalte tegen over de ratin-
bacillen vermeerderd. Vr.

Inden nacht van 26 op 27 Febr. overleed op bijna 65 jarigen
leeftijd onze mederedacteur Prof. Dr. H. M. KROON.
In een volgend nummer moge zijn leven en werken in
den breede herdacht worden. Hier gedenken wij den
trouwen helder oordeelenden medewerker, die als voor-
zitter op zoo voortreflijke wijze onze radactie-vergaderingen
leidde en de juiste richting wist te geven aan ons beleid.

Onder de reflexen welke de houdingen en bèwegingen van dieren
beheerschen, nemen de „Stellreflexen" een afzonderlijke plaats in.
Dit zijn de reflexen die dienst doen bij het zich „stellen", nl. bij het
staan, het gaan liggen en het opstaan.

De centra voor deze reflexen liggen in de middenhersenen (nucleus
ruber); ook het corpus striatum schijnt mee te doen.

De geleidingsbanen hiervoor verloopen niet langs de pyramidebanen,
maar „extrapyramidaal" langs de rubro-spinale banen. De kleine
hersenen werken remmend. Rij extirpatie van het cerebellum treden
zij versterkt op. De groote hersenen remmen deze reflexen niet.

Het onderzoek geschiedt daarom het best bij proefdieren (hond, kat,
konijn), waarbij het cerebellum is geëxtirpeerd (Rademaker).

De prikkels tot de reflectorische spierspanningen en relaxaties welke
voor het „stellen" noodig zijn, ontstaan in de labyrinthen („Laby-
rinthstellreflexen"), in het oog, in de huid, in de voetzolen, in de ge-
wrichten, spieren en banden van de eerste halswervelgewrichten
(„Halsstellreflexen") en van de overige wervelgewrichten.

De spiercontracties door de stellreflexen opgewekt zijn tonisch en
blijven bestaan zoolang de prikkel (bv. een bepaalde houding van den
kop) werkt.

In het gewone leven ziet men bij normale dieren van deze reflexen
weinig, omdat zij door een normaal cerebellum en een normalen hersen-
stam in bedwang worden gehouden.

Bij bepaalde hersenaandoeningen, vooral van het cerebellum en het
mesencephalon (ontsteking, bloeding) treden zij echter soms sterk voor
den dag, waardoor zij diagnostische beteekenis hebben voor de neuro-
logie.

Bij een eventueele versterking kan aandoening van de kleine her-
senen de hoofdrol spelen, doordat de remming wegvalt, of ook de mid-
denhersenen doordat de centra resp. de geleidingsbanen wórden ge-
prikkeld.

Bij verzwakking spelen de middenhersenen en de geleidingsbanen
(rubro-spinale banen) de hoofdrol.

De voornaamste beteekenis hebben voor het optreden dezer reflexen
de verandering van de ligging van den kop in de ruimte (labyrinth-
stellreflexen) en de stand van den kop ten opzichte van den hals en van
den hals ten opzichte van het lichaam (halsstellreflexen). Deze hals-
stellreflex treedt niet op, wanneer de achterwortels der cervicaalzenu-

wen zijn doorgesneden. Meestal versterken de labyrinth- en de hals-
stellreflexen elkaar, doordat zij in gelijken zin werken.

Wanneer men een hond, waarbij de kleine hersenen zijn wegge-
nomen, op een draaibaar bord plaatst en dan een schuine houding doet
aannemen met den kop hooger dan het achterstel, strekken zich de voor-
beenen door verhooging van den tonus van de strekkers en verslappen
de achterbeenen door vermindering van den spiertonus („labyrinth-
stellreflex").

Wanneer men een dergelijken hond op een vlakke plaats zet en den
kop en den hals omhoog buigt geschiedt hetzelfde (Halsstellreflex_y.

Bij een normaal kalf, hetwelk op zijde liggend werd gehouden, strek-
ten zich de voorbeenen, wanneer de kop snel en met een ruk naar ach-
teren werd gebogen. De achterbeenen bogen zich.

Het valt niet te betwijfelen dat het bestijgen van een hoogte door
deze reflex den paarden zwaar valt. Een hindernis op concourses hip -
piqué, waarbij van het dier gevorderd wordt, dat het op een hoogte
springt, is gevaarlijk om die reden. Immers de dan zoo hoog noodige
spankracht in de spieren van de achterbeenen wordt daarbij in meer-
dere of mindere mate tegengewerkt door deze reflex.

Bij dieren met aandoeningen van de hersenen is deze reflex soms zeer
duidelijk op te wekken. Dit blijkt uit de volgende voorbeelden:

1. Een koe met sterke hydrocephalus interims viel telkens achter-
over, wanneer men den kop aan de kin pakte en omhoog drukte, doordat
de voorbeenen zich strekten en de achterbeenen inzakten. (Afb. i).

Blijkbaar was het remmend vermo-
gen der hersenen bij dit dier verdwenen.
Ik vermoed achteraf dat ook de kleine
hersenen waren aangetast eventueel ge-
drukt door de uitgezette heinispheren
der grootc hersenen, omdat de remming,
zooals gezegd, voornamelijk daar zetelt
en niet in de groote hersenen. Temeer
denk ik dat, omdat ik later een koe met
hydrocephalus internus heb onderzocht,
waarbij deze reflex niet was op te wekken.
De kleine hersenen werden niet nauwkeurig onderzocht.

2. Bij een paard met lichte, acute verschijnselen van stillen kolder,
wellicht door infectie met fïltreerbaar virus, waren de schouderspieren
en de musc. brachiocephalus plankhard. Bij aanraking van de laatst-
genoemde spier werden de beenen gestrekt en vooruit geplaatst en de
achterbeenen gebogen.

3. Een paard is eenigszins atactisch bij het loopen en vertoont de-
zelfde versterkte reflex.

Wanneer men het dier met kracht aan den kop „achteruitzet",
vooral wanneer daarbij de kop hoog wordt opgericht en de hals naar
achteren gebogen, strekken zich de voorbeenen en knikken de achter-
beenen in, zoodat een zeer krachtige druk het dier achterover kan
doen vallen. (Afb. II en III).

Ik vermoed, dat dit dier een aandoening heeft der kleine hersenen,
temeer omdat bij het gaan de beenen hoog worden vooruitgegooid,
als bij denzgn. Spaanschen gang, wat iets typisch is voor honden, waarbij
het cerebellum is geëxtirpeerd. Blijkens de volkomen normale psyche
zijn de groote hersenen intact.

Spierrillingen van het aangezicht — die soms bij dit dier optreden —
doen mij denken, dat wellicht in de middenhersenen in de omgeving
van de facialiskern ook een laesie bestaat.

4. Een paard was sedert eenige weken soporeus en kreeg krampen
bv. bij het wroeten in de ooren. Bij het achteruitzetten en ook bij druk
op de musc. bracheocephalicus strekten zich de voorbeenen en de rug-
strekkers. De schouderspieren werden plankhard. Temperatuur, pols
en ademhaling waren steeds normaal. Sectie is niet gemaakt.

Bij het loopen strekte het de beenen als bij den paradepas. Bij een
lichten druk op de kin naar boven viel het dier achterover. (Experi-
menteel is deze majestueuze gang wel bij honden opgewekt, door een
laesie van het mesencephalon in de buurt van de roode kern).

6. Bij een pink met hersentuberculose en linkszijdige hydrocephalus
ontstonden bij eenig opheffen van den kop nekkrampen, waarbij het
dier achterover viel.

7. Een koe met hersentuberculose liep als in den paradepas. Bij het
aanpakken van den kop viel het dier achterover.

8. Paarden en koeien met encephalitis vallen soms telkens achter-
over, vooral bij eenig bewust of onbewust verzet, waarbij de kop hoog
wordt opgericht.

\') Inderdaad bleek bij sectie dat kleine bloedingen in de kleine hersenen bestonden.

Wanneer men bij een hond, waarbij de kleine hersenen zijn wegge-
nomen, den kop wendt naar links, zoodat de neus den linker schouder
nadert, verstijven het linker voorbeen en het linker achterbeen en ver-
slappen het rechter voorbeen en het rechter achterbeen en omgekeerd.

Wanneer de kop wordt gedraaid om den eersten halswervel met den
neus naar links geschiedt hetzelfde.

Bij normale koeien tracht men tevergeefs dit tonusverschil in de
beenen goed merkbaar te doen optreden.

Koeien met zgn. „kopziekte" vallen echter veelal om als men poogt
ze iets in te geven, tengevolge van versterkte halsstellreflexen. Bij deze
dieren zijn trouwens alle reflexen verhoogd, tengevolge van verhoogde
exitabiliteit.

Bij sommige koeien met hersentuberculose gelukt het gemakkelijk,
door den kop te wenden en te draaien hetzij naar links of naar rechts,
de dieren te doen vallen naar de zijde waar de beenen verslapt zijn.
Bij draaien en wenden naar links dus vallen op de rechterzijde.

Bij dit draaien werkt zoowel de labyrinthstellreflex als de halsstell-
reflex, waardoor juist door draaien (en tegelijk heffen en buigen van
den kop) de sterkste werking optreedt.

Dit kunstje is practisch soms van nut voor de diagnostiek van de
hersentuberculose.

Niet steeds echter is dit het geval. Het komt voor dat men bij koeien,
met sterke tuberculeuze woekeringen op de pia en de arachnoidea over
ongeveer de geheele hersenvlakte, tevergeefs beproeft het dier op deze
wijze te laten vallen.

Waarschijnlijk staat dit in verband met het al of niet bestaan van
haarden in de substantie der kleine hersenen of middenhersenen.

Wanneer men bij een hond, waarbij de kleine hersenen zijn geëx-
tirpeerd, den kop naar beneden drukt, verslappen de voorbeenen door
vermindering van tonus in de spieren en verstijven soms min of meer de
achterbeenen.

Een koe met hersentuberculose in mijn kliniek viel telkens voorover
bij druk op den kop naar beneden.

Wanneer zulke dieren naar den slootkant gaan en den kop buigen om
te drinken, vallen zij soms plotseling voorover in het water en ver-
drinken.

De verklaring hiervan is te zoeken in de versterkte labyrinth- en hals-
stellreflexen.

Een schaap met encephalitis kon niet opstaan. Bij liggen op de linker
zijde was het rechter voorbeen gestrekt en bood weerstand aan pas-
sief buigen met de hand. Dit was vooral het geval als de kop naar den
rechter schouder werd gebogen.

Het éénzijdig uitvallen van deze reflex veroorzaakt soortgelijke ver-
schijnselen als het éénzijdig versterkt zijn door werking der antagonisten.

Wanneer bij een dier een labyrinth wordt weggenomen, buigt zich
de kop naar die zijde door het uitvallen van de labvrinthreflexen op
de halsspieren. De kop wordt scheef gehouden en gedraaid door
verslapping der halsspieren aan de andere zijde en een antagonistische
tonusverhooging der halsspieren aan de geopereerde zijde.

De scheeve houding is aanleiding, dat de dieren in een kring loopen
waarbij de cirkel meer of minder groot kan zijn.

De scheeve hoofdhouding wekt tonische halsspierreflexen op, waar-
door het dier op zijde kan komen te vallen met gestrekte bovenbeenen
en verslapte onderbeenen.

Wil een dergelijk dier opstaan en gaan loopen dan valt het en rolt
om naar de zijde van de kopbuiging.

Dit kan zich telkens weer herhalen, waardoor het dier over eenigen
afstand om zijn lengteas kan blijven rollen.

Hetzelfde ziet men bij varkens met middenoorontstekingen.
Ook bij eenzijdige kleine hersenlaesies kunnen op deze wijze rolbe-
wegingen ontstaan.

Het beiderzijds uitvallen van de stellreflexen doet al de spieren van
de beenen verslappen en het dier valt hulpeloos neer. Dit geschiedt
experimenteel bij alcoholintoxicatie bij honden.

Ook bij encephalitis van paarden en koeien heb ik menigmaal waar-
genomen, dat de dieren bij het loopen of ook bij rust, aanvalsgewijze
plotseling als een blok op borst en buik kunnen neervallen, door tonus-
verlies van de strekkers der extremiteiten, waardoor de gewrichten in
elkaar zakken.

Waarschijnlijk berust dit op een aandoening der middenhersenen,
waarbij op een gegeven oogenblik cle kern en de nucleus ruber of de
geleidingsbanen van deze reflexen worden gedrukt en buiten werking
gesteld.

Het kan echter zijn, dat het neerbuigen der borstwervels bv. bij
sterk opheffen van den kop hierbij ook in het spel is. Immers het
neerbuigen van de schoftwervels door druk op de schoft („schoftreflex",
„vertebro-prominens reflex") doet ook bij normale dieren de vier
beenen zich buigen. Een versterking van deze schoftreflex zou dus
hetzelfde kunnen doen.

Dit zijn de pathologische gevolgen van vermeerdering of vermin-
dering der stellreflexen, welke ik tot nu toe heb waargenomen.

Enkele van deze reflexen kan men ook bij normale dieren in meer-
dere of mindere mate opwekken en voor bepaalde doeleinden gebruiken.

Bij een dier hetwelk geheel vlak op zijde ligt, ontstaat door een re-
flex uitgaande van den huidprikkel der onderliggende zijde neiging tot
opstaan.

Bij geringen druk op de bovenliggende zijde verdwijnt deze reflex.
Dit is mede oorzaak, dat men een dier gemakkelijker op zijde liggend

Wanneer de reflex tot opstaan bij een op zijde liggend dier niet wordt
onderdrukt door den wil, gaat de kop reflectorisch in den normalen
stand van een staand dier. Hierdoor treden de labyrinth- en halsstell-
reflexen in werking, welke de tonus in de onderliggende beenen ver-
hoogen, waardoor zij voor het dier bruikbaar worden.

Wanneer men bij een vlak op zijde liggende koe de kop vlak neer-
drukt, verhoogt men deze „opstaanreflex".

Daarbij blijkt het ondoenlijk door druk op den kop en den hals bv.
een rund het opstaan te beletten.

Anders wordt het echter, wanneer men bij het liggende dier den kop
op de horens zet of nog beter zooveel mogelijk naar de bovenliggende
schouders buigt en tegelijk draait. Het draaien werkt sterker dan het
buigen.

Dan treden juist tegenovergestelde labyrinth- en halsstellreflexen
op die aanleiding geven dat nu de bovenliggende beenen worden ge-
strekt en de onderliggende verslappen.

Hierdoor is het gemakkelijk voor een man een liggende koe op die
wijze op den grond te houden.

Bij een kat, waarbij men de kleine hersenen heeft weggenomen,
geeft druk op de doornvormige uitsteeksels van de achterste halswer-
vels, doordat de stand der rugwervels zich wijzigt ten opzichte van de
halswervels, reflectorisch aanleiding tot verslappen van alle vier beenen.
Deze reflex treedt op, zij het in mindere mate, wanneer het dier ergens
onder door kruipt („vertebro-prominens-reflex" van Magnus).

Hetzelfde geschiedt wanneer men normale koeien op de doorn-
vormige uitsteeksels van de schoft drukt, ook dan verslappen de beenen
bij dat dier („Schoftreflex").

Bovendien verslappen hierbij reflectorisch de buikspieren en strek-
ken zich de dorsaal liggende ruggestrekkers, waardoor de rug neer-
buigt.

Bij het drukken op de uitwendig gelegen ruggestrekkers en de lenden-
spieren geschiedt hetzelfde soms in nog sterker mate.

De verslapping der buikspieren is aanleiding dat met behulp van
deze schoftreflex men de dieren het „persen" kan beletten.

Deze schoftreflex is bij normale dieren in sterk verschillende graad
aanwezig. Bij dieren met een harde huid is zij sterk verminderd. Bij
„kopziekte" is zij sterk verhoogd door overgevoeligheid van zoo\'n dier
voor alle reflexen. Bij acetonurie schijnt ze ook verhoogd, wellicht ook
daarbij door overgevoeligheid van het zenuwstelsel.

Echter niet alleen bij overgevoeligheid van het zenuwstelsel is deze
reflex verhoogd. Soms is zij verhoogd zonder dat er een oorzaak voor

te vinden is. Een ontstoken rughuid geeft versterking van de reflex.
Bij wervelaandoeningen (spondylitis) is zij verhoogd.

Van de schoftreflex wordt gebruik
gemaakt bij het zgn. „neersnoeren"
van koeien. Ook hierbij blijkt, dat
de reflex individueel zeer verschil-
lend sterk kan optreden, waardoor
het bij de ééne zeer gemakkelijk
gelukt en bij de andere zeer moeilijk
het dier neer te snoeren. (Afb. IV).

Men kan door buigen en draaien
van den kop het neersnoeren verge-
makkelijken en ook in zooverre van
Afbeelding IV. de ,>halsstellreflexen" partij trék-

Verbeterde methode van „neersnoeren", ken, doordat men daarmee in de
van de Jong. (Olst). hand heeft het dier naar believen

Bij honden, welke men de kleine hersenen heeft ontnomen kan men
door het doen draaien van het bekken in het heupgewricht de achter-
beenen zich doen strekken.

Iets dergelijks geschiedt bij het doen draaien van het bekken in het
heupgewricht door druk op de croupspieren, zooals dat op paarden-
keuringen vaak geschiedt door de eigenaars; ook daarbij strekken zich
de achterbeenen.

Omgekeerd ziet men, dat bij het telkens herhaald strekken van de
achterbeenen (en het bekken) bij „krampige" koeien de lendenen hoe
langer hoe meer inzakken, tengevolge van reflectorische verslapping
van de lendenspieren.

Bij het neerwerpen van een paard met de Berlijner werpmethode
doet men verstandig den kop en den hals terzijde te buigen naar den
kant van de ketting.

Hierdoor ontstaat vermindering van
tonus in de spieren van de tegenoverge-
stelde zijde, waardoor hel dier gemak-
kelijker kan worden omgetrokken.

Bij operaties bij het staande dier doet
men verstandig den kop te laten buigen
naar de zijde van den operateur.

Het dier is door de tonusverminde-
ring van de beenen aan de andere
zijde genoodzaakt hoofdzakelijk op de
beenen te staan waarnaar de kop is Afbeelding V.

gekeerd en slaat dus niet zoo gemak- Russische werpmethode.
kelijk met dat been.

Hierbij wordt de kop en de hals met een ruk op één der schouders
getrokken, waardoor in de spieren der ledematen van de tegenover-
gestelde zijde de tonus vermindert en deze gemakkelijker onder het
lichaam kunnen worden weggetrokken.

Bij hct gebruik van het „touwtje" geschiedt iets van dien aard. Hier-
bij wordt de kop en de hals tegen de borst getrokken, waardoor de
tonus in de voorbeenen vermindert. (Afb. VI).

Verf. hat die sogenannten Stellreflexe, die beim Stehen, Aufstehen und Nieder-
legen usw. (Stehreflexe) eine Rolle spielen und die insbesonders durch die Kopf-
haltung bezüglich des Halses (Halsstellreflexe) und auch in Bezug auf die Raum-
stellung bedingt werden (Labyrinth-Stellreflexe) näher studiert.

Verf. gelangt zu dem Schluss, dass ihnen für die Diagnostik der Nervenkrank-
heiten bei Tieren eine grosse Bedeutung Zukommt und dass auch schon längst in
der Tierheilkunde (unbewusst) von diesen Reflexen Gebrauch gemacht wurde,
z. B. beim Niederlegen der Tiere usw.

The author has closer studied the so-called „position-reflexes", that play a part
in staying, getting up, laying down etc. (stand-reflexes) and that are influenced
by the position of the head with regard to the neck (neck-position reflexes) and by
the position of the head with regard to the space (labyrinth-position reflexes).

He comes to the conclusion, that they are of great importance to the diagnostics
of nervous diseases and that they are also used (unconscious) in veterinary surgery
to several purposes, e.g. in the laying down of animals.

L\'auteur étudia plus spécialement les réflexes dits „de Position" (Stellreflexen)
jouant un rôle lors de la station debout, lors du lever, lors du coucher, etc., (Steh-
reflexe) et qui sont plus spécialement commandés par la position de la tête par
rapport au cou (Halsstellreflex) et la position de la tête par rapport à l\'espace (La-
byrinthstellreflexe).

Il arrive à conclure que ces réflexes sont de grande valeur en vue du diagnostic
de maladies nerveuses, et que de longue date, en pratique vétérinaire, ils furent
mis à profit, quoique non intentionnellement, p. ex. dans les procédés d\'abatage
des animaux, etc.

Eenige jaren geleden werd mijne aandacht gevestigd op dit lijden,
waarvan binnen een tijdsverloop van 3 jaren een 8-tal gevallen ter
observatie kwam.

Eenmaal onderkend, vormt het een vrij markant ziektebeeld, waar-
van ik in staat ben, dank zij het vastleggen van enkele gegevens van
een tweetal, eene meer nauwkeurige beschrijving te geven, terwijl de
sectiegegevens van alle gevallen mij een inzicht verschaften in de
mogelijkheden, welke de aetiologie in zich bergt.

In de literatuur uit het tijdvak 1925— 1929 is reeds het vermoeden
te vinden op welke wijze, en naar welke richting eene verklaring dient
te worden gezocht voor het groote aantal gevallen, waarbij intra vitam of
post-mortem de diagnose endocarditis verrucosa ter waarneming kwam.

Euken toch (D.T.W. 1929 No. 17), is de eerste geweest, welke de
aandacht heeft gevestigd op het niet te loochenen feit, dat in de laatste
jaren, in het bijzonder in het tijdvak 1925—1929, de endocarditis
vcrrucosa meer dan vroeger ter observatie is gekomen. Wat de aetio-
logie betreft, meent deze schrijver een causaal verband met lever-
distomatose te kunnen aannemen, eene meening welke ik, op grond
van de door mij verzamelde gegevens, met nadruk meen te kunnen
onderschrijven.

Wel degelijk dient aangenomen te worden dat bij leververande-
ringen, stoelende op distomateusen grondslag, waarbij zich, zooals
bekend, vaak pvogenc processen aansluiten in dc meeste verscheiden-
heid, een direct transport der micro-organismen naar het hart kan
plaatsvinden en op de, langs mechanischen of toxischen weg gelae-
deerde endotheelbekleeding aanleiding kunnen geven tot het ontstaan
van veranderingen van verschillend karakter en gedaante.

Euken in het bijzonder, meent dat door het distomumtoxine reeds
het endotheel der hartkleppen aangetast kan worden, waardoor de
kans op vorming van proliferatief weefsel belangrijk vergroot kan
worden.

Aschoff geeft in zijn leerboek interessante beschouwingen omtrent
de wijze, waarop de thrombevorming tot stand zal kunnen komen.
In de dagelijksche praktijk zien wij gevallen,waarbij na een abnormaal
verloopend puerpurium (metritis, parametritis, retentio secundinarum)
thromben in de hartholten gevonden kunnen worden.

Ook de vlekziekte-endocarditis bij het varken, en eenzelfde ziekte-
beeld hoewel weinig frequent voorkomend bij z.g. verslagen droes
van het paard, geven een instructief voorbeeld van een directen
samenhang tusschen eene circulatie van pathogene micro-organismen,
en de fixatie hiervan in den vorm van thrombevorming in het hart.

De in den bloedstroom geraakte bacteriën zetten zich vast op het
endothelium als „Austern auf den Austernbanken, trotz der Brandung
der Wogen", zooals Rühle het typeert.

Volgens Marek zou het z.g. kleven der bacteriën al zeer weinig
plaatsvinden, doch veel meer de versleeping geschieden langs emboli-
schen weg naar de capillairen van het kleppenweefsel en tegelijkertijd
ook naar die van hel myocard zelve.

Eisenmann meent, dat door de wijze, waarop de vaatverzorging der
kleppen plaatsvindt, een praedisponeerend moment wordt geschapen.

Naast een toxischen invloed dient dus gesteld te worden de bacteriëele,
terwijl Thomassen er reeds op wees, hoe verder enkele praedispo-
neerende oorzaken als koude en overwerken, eene rol in het ziekte-
proces kunnen spelen.

In het algemeen kan aangenomen worden dat het lijden slechts
zelden als zelfstandige aandoening beschouwd dient te worden, doch
veel meer als een aandoening van secundair karakter. De gevallen
tenminste voor zoover ik deze uit de voor mij toegankelijke literatuur
kon opdiepen, wijzen beslist in deze richting; ook mijn ervaring is
eenzelfde.

Ook bij mond- en klauwzeer en bontvuur zou zich het ziektebeeld
kunnen ontwikkelen. Wat het eerste betreft, ligt de coïncidentie voor
de hand, immers de naziekten, in het bijzonderde klauwaandoeningen,
vertoonen een sterk pyogenen inslag.

Scherpe vond in 1904 bij een rund in de woekering bacillus renalis
bovis terug; andere onderzoekers vonden ïiecrose-bacillen. In het
meerendeel der gevallen echter werd bacillus pyogenes, een micro-
organisme dat in de ziekteleer van het rund eene belangrijke rol ver-
vult, aangetoond.

Terwijl de casuïstiek bij het paard wijst op eene voorliefde tot locali-
satie in de linker harthelft, wordt bij het rund, en de 8 door mij ge-
observeerde gevallen geven steun voor deze bevinding, de rechter
harthelft bij voorkeur door het lijden getroffen. In vele gevallen com-
bineert het lijden zich met eene aandoening van het myocard, praktisch
kan van een geregelde combinatie gesproken worden.

Klinisch biedt het lijden bij het rund een markant beeld, zóó typisch
dat het voor den klinicus, welke de aandoening enkele malen, tot en
met hel sectiebeeld heeft kunnen vervolgen, weinig moeite zal kosten
intra vitam de juiste diagnose te stellen.

Histologisch biedt de thrombus met omgeving het volgende beeld :
Het geheel is te beschouwen als een productieve ontsteking van het
endocard met sterk leucocytaire infiltratie. Het klepweefsel gaat
woekeren, het BW-geraamte vergroot zich en dringt op de thrombus
in ; er ontstaat dus vrij spoedig een begin van organisatie. Bacteriën,
w.o. pyogene streptococeen e.a., zijn in het allereerste begin nog aan
te toonen; vrij spoedig verdwijnen deze; daarbij verdwijnt ook het
aanvankelijk gelatineuze karakter van het geheel vrij spoedig, en gaat

Van een tweetal gevallen, waarvan ik de klinische, zoowel als de
sectiebevindingen ter nadere uitwerking bewaard heb, volgen hierna
de gegevens.

17-6 1926. Weidekoe van den Heer H., ongeveer 4 weken geleden
op de markt te Meppel gekocht en te Lonneker op de weide gebracht.
Vermagering, onvoldoende groei en afwisselend lichte diarrhée, doen
den eigenaar besluiten, in verband met mogelijk verhaal op kooper,
tot het inroepen van diergeneeskundige hulp.

Onderzoek op 17 Juni 1926: Mager dier, wordt liggende in de weide
aangetroffen; is moeilijk tot opstaan te bewegen. Staat na verheffing
met iets gekromden rug; dof en dor in het haar. Typische hoofdhouding,
meer dan normaal naar voren gestrekt; temperatuur 39.8° (warme
dag !). Slijmvliezen van mond en vulva anaemisch met cyanotische tint.

Pensbeweging vertraagd en weinig intensief. Faeces dun van con-
sistentie (verder niet onderzocht).

Hartonderzoek: Regelmatig sterk verhoogd polsgetal (124 per mi-
nuut), versterkte hartsstoot, voelbaar tot ver naar achteren. Harttonen
niet te differentieeren, doch samengevloeid tot een onbestemd geruisch
met brommenden bijtoon. Geen intermissies. Venae Jugulares in sterken
vullingstoestand. Positieve venenpols. Geen oedeem in de keelgang
of aan het cossum. Bij druk op de hartstreek en buiten de normale
grenzen hiervan, sterke pijnuiting, onevenredig aan den geoefenden

druk. Ook zonder uitoefenen van druk laat het dier van tijd tot tijd
een zwak kreunend, tot klagend geluid hooien.

Longen: vergroot percussie veld. Reutelgeluiden. Ademhaling frequent,
licht pompend. In verhand met den toestand van het dier wordt ge-
adviseerd tot spoedige noodslachting.

Sterk vermagerd cadaver; slecht uitgebloed. Longen vergroot, sterk
oedemateus. Hart: in de rechterkamer op de valvula tricuspidalis,
dicht tegen het septum gedrukt, doch hiermede nergens vergroeid,
een ulcereuze ellipsvormige knobbel; afmetingen der assen resp. g en
4 c.M. Rechterhart sterk in dilatatie. Myocard: doorzet met gele
strepen (rest van myocarditis aphtosa?). Op het endocard zijn pleks-
gewijze multipele erosies aanwezig.

Lever: Sterk distomateus doorwoekerd, met pyogeen karakter; sterk geïn-
crusteerde galgangen. Pleksgewijze levercirrhose. Veel levende distomen.

Voedingstoestand vrij goed. Weidt niet voldoende, staat vaak suf
in de weide te kijken, zondert zich van de overige koeien af, kreunt
af en toe. Ligt veel.

Onderzoek: Huid droog en plankig; haar dor. Temperatuur 39°4-
Sterk cyanotische slijmvliezen, niet geel getint. Oppervlakkige, pom-
pende, zeer frequente ademhaling, maximum 96 per minuut. Hoofd-
houding iets meer gestrekt dan normaal. Pensbeweging normaal in
getal, weinig intensief. Faeces normaal.

Hartonderzoek: Bij percussie in dc hartstreek valt onmiddellijk eene
vrij hevige pijnuiting, uitstralend naar alle zijden, op. Het aanleggen
van den plessimeter veroorzaakt pijn, zoodat het dier zich verzet en
verder moeilijk toegankelijk is voor onderzoek. Pols frequent, onregel-
matig tot 104 per minuut. Er is eene disharmonie tusschen pols en
hartfrequentie. De pols (art facialis) is vlugger. Harttonen zijn ver-
smolten tot een typisch brommend geluid; versterkte hartsstoot, ver
naar achteren zichtbaar en palpeerbaar. Sterk positieve venenpols.
Geen zwelling tusschen de achterkaken, aan cossum of extremiteiten.
Bij druk op de wervelkolom, pijnuiting bij eene poging tot doorbuigen.
Dier verzet zich tegen deze manipulatie.

Longen: naar alle zijden vergroot percussieveld. Sterk longoedeem
(vochtgeruischen).

Longen: longoedeem. Hart: Valvula Tricuspidalis als het ware door-
woekerd met een brokkelige tumor, welke vergroeid is met detrabeculae.
Overigens geen adhaesie met het endocard; het overige endocardium
hier en daar dof van kleur en doorzet met fijne bindweefsel strengetjes.
Bleeke, vlekkige kleur van het septum. Rechterhart sterk gedilateerd.

Kieren: multipele abscessen, overeenkomend met de veranderingen
veroorzaakt door bac. renalis bovis, uretheres verhard en verdikt,
etterige cystitis.

Van de overige 6 gevallen herinner ik mij alleen het samentreffen
met leveraandoeningen op pyogenen grondslag.

In dit opzicht kan ik mij refereeren aan de opvatting van Euken,
hiervoren genoemd, welke een direct verband aannam tusschen het
vermeerderd optreden van distomatose en de frequentie van endo-
carditis verrucosa. Een steun voor deze meening is mede te vinden

in de omstandigheid, dat met het verdwijnen der distomatose, eenc
aandoening welke onnoemelijk veel schade heeft aangericht gedurende
een lange reeks van jaren, ook het aantal gevallen der verruceusc
endocard-aandoeningen merkbaar verminderd is.

Differentieel-diagnostisch kan het bekende ziektebeeld van de trau-
matische pericarditis eenige moeilijkheden brengen, prognostisch doet
een en ander er weinig aan af. Het ziektebeeld demarkeert zich echter
vrij scherp, in hoofdzaak door de volgende verschilpunten:

2. Het resultaat der auscultatie is typisch: brommend en zoemend.
Bruit de clou-clou en wrijvingsgeruischen ontbreken altijd.

4. Zeer duidelijk, pathognostisch zou ik bijna durven zeggen, althans
in twee der door mij geobserveerde gevallen, is de sterke pijn bij
druk over nagenoeg de geheele linker thoraxhclft. Er schijnt hier een

uitstralende pijn aanwezig, naar aard en karakter overeenstemmende
met die, welke in vele gevallen is waar te nemen bij het ziektebeeld
der angina pectoris bij den mensch. Pijnuiting bij druk in de nabijheid
van het cartilago xiphoïdea uitgeoefend, treedt zoo goed als nooit op.

Voor mij geldt dit symptoom voor meer dan een toevalsbevinding ;
in elk geval zou het de moeite kunnen loonen in voorkomende gevallen
hieraan eenige aandacht te besteden.

Een en ander zou bevordelijk kunnen zijn voor eene meer extacte
begrenzing van het ziektebeeld.

Samenvatting. Beschrijving van het klinische beeld van een aantal
gevallen van Endocarditis verrucosa bij het rund, waarvan de frequentie
naar schrijvers oordeel is toegenomen inet het veelvuldig optreden van
Leverdistomatose in de periode van 1922- 1928. Nu deze laatste aan-
doening begint te wijken, vermindert ook het aantal gevallen van
Endocarditis verrucosa.

Schrijver vestigt de aandacht erop hoe in enkele gevallen, bij het
klinisch onderzoek een merkwaardig symptoom kan worden opgemerkt,
nl. een uitstralende meer of minder heftige pijnreactie, op de linker-
thoraxhelft, met de hartstreek als centrum.

Verl. beschreib!, das klinische Bild einiger Fälle von Endocarditis verrucosa beim
Rinde, deren Frequenz seiner Meinung nach im Zusammenhang mit dem häufigeren
Auftreten der f.eberdistomatosc in den Jahren 1922—1928 zugenommen hat. Bei
dem heutigen Rückgang letzterer Krankheit nimmt auch die Häufigkeit der Endo-
carditiserkrankungen ab.

Verf. weist auf ein in einzelnen Fällen beobachtetes merkwürdiges klinisches
Symptom hin, u. zw. eine ausstrahlende, mehr oder weniger starke Schmerzreaktion
auf der linken Thoraxhälfte, mit der Herzdämpfung als Zentrum.

The author describes the clinical picture of a number of cases of Endocarditis
verrucosa in the cow. According to the author\'s opinion the frequention of this
disease has increased with the numerous occuring of Liver-distomatosis in the
period of 1922 1928.

Now this last affection begins to fall back, the number of cases of Endocarditis
verrucosa decreases too.

The author draws attention to the fact, that in some cases the clinical research
shows a typical symptom, namely a more or less violent reaction of pain in the left
half of the thorax, radiating from the cardiac region.

L\'auteur décrit le processus clinique de nombreux cas d\'endocardite verruqueuse
(Endocarditis Verrucosa) chez les bovidés, accident dont la fréquence d\'après
lui augmenta en rapport des multiples cas de Distomatose du foie pendant la pé-
riode 1922—1928.

Cette dernière affection étant en régression, les endocardites verruqueuses se
montrent également moins nombreuses.

L\'auteur attire tout spécialement l\'attention sur un symptôme observé lors de
l\'examen clinique de quelques cas, notamment l\'existence d\'une zone très dou-
loureuse, plus ou moins étendue, localisée à la face gauche du thorax, ayant la
région cardiaque comme centre.

(Uit de Veterinaire Afdeeling van het Centraal Laboratorium voor de
Volksgezondheid te Utrecht.

Necrotiseerende processen, veroorzaakt door de Gram-negatieve en
anaerobe bacillus necrophorus worden bij de verschillende soorten van
huisdieren veelvuldig waargenomen. In het algemeen hebben wij hier
te doen met locale, uitwendige weefselnecrose, hoewel — met name bij
het rund — niet zelden de inwendige organen (lever, longen enz.)
worden aangetast. De multipele levernecrose bij het rund, welke door
genoemden bacil wordt veroorzaakt, is bij de keuringsveeartsen een
bekende afwijking. Deze necrotiseerende processen zijn macroscopisch
gekenmerkt door een scherpe begrenzing ten opzichte van het om-
gevende gezonde weefsel. Microscopisch blijkt liet necrotische weefsel
bijna geheel uit een structuurlooze massa te bestaan, welke de kern-
kleurstof niet opneemt. Op de grens van het afgestorven en gezonde
weefsel komen massa\'s necrosebacillen voor — vaak in gesloten pha-
lanx — terwijl meer centraal in het necrotische weefsel het aantal
opvallend minder is. In het omringende gezonde weefsel ontbreken de
bacillen geheel. Voor den mensch staat de pathogeniteit van den necrose-
bacil niet geheel vast, alhoewel verschillende gevallen zijn vermeld,
waarbij dit microörganisme werd waargenomen. (Ai.brecht).

Bij het paard vinden wij de necrosebacillen vaak als oorzaak van
hoefkraakbeenfistels en gangraeneuze mok.

Deze huidnecrose heeft soms een sterk infectieus karakter (Quinlan,
Steck en Robinson). Bang vond necrosebacillen in diphtherische pro-
cessen van den dikken darm, terwijl Streitt een ontsteking van het
achterhoofdgewricht vermeldt, welke door dezen bacil werd veroorzaakt.

Over necrotiseerende processen in de inwendige organen van het paard
vinden wij in de literatuur slechts weinig vermeld. Wel worden ver-
schillende gevallen aangegeven, waarbij in aansluiting aan huidnecrose
(gangraeneuze mok, enz.) metastasen in de longen worden aange-
troffen. (M\' Fadeyan, Nolechek, Quinlan, Steck, Robinson, e. a.).

Hamilton beschrijft een geval van multipele levernecrose bij een
ezel, welke echter vermoedelijk door coccen was veroorzaakt. Van der
Schroeff vond multipele necrotische haarden in het myocardium en
de milt van een 4|jarig gestorven paard. Het macroscopisch — zoowel
als het microscopisch beeld — had een treffende overeenkomst met dat
van de multipele levernecrose bij het rund. Bull vermeldt eveneens
een geval van multipele necrose in de milt bij een gestorven paard.
Naast zeer vele necrosebacillen werd een gering aantal streptococcen
gevonden. Hij vermoedt, dat de infectie van uit de digestietractus
heeft plaats gevonden, alwaar de necrosebacillen een saprophytisch

bestaan leiden. Liljefors bericht over een geval van primaire aerogene
necrobacillaire bronchopneumonie bij het paard.

Van een wegens ziekte gestorven paard werd een gedeelte van de
lever en de longen ter onderzoek ingezonden. Behalve in genoemde
organen waren geen afwijkingen waargenomen. Door den inzender kon
een malleëuze oorzaak der aandoening niet met zekerheid worden
uitgesloten.

Onregelmatig verspreid komen hierin talrijke grijsgele haarden voor,
welke scherp tegenover het omgevende leverweefsel zijn begrensd. Aan
de oppervlakte promineeren deze haarden boven de GussoN\'sehe
kapsel, hoewel geen doorbraak hiervan heeft plaats gevonden, zij
puilen niet boven de sneevlakte der lever uit en bezitten een vrij stevige,
hard-elastische consistentie. De vorm is meestal rond, doch ook wel
onregelmatig, mede ten gevolge van confluentie. De groote haarden
vertoonen een puriforme verweeking, terwijl de kleinere vaak door een
haemorrhagischen hof zijn omgeven. De lever is donker van kleur
door grooten bloedrijkdom, terwijl een gelijkmatige bindweefsel toe-
neming valt waar te nemen (stuwing). Vele bloedvaten bevatten witte -
of wit-roode stolsels.

Hierin worden eveneens vele necrotische haarden aangetroffen,
welke op sneevlakten boven het omgevende longweefsel uitpuilen. Het
macroscopisch uiterlijk komt geheel met dat van de processen in de
lever overeen; ook hier zien wij centrale puriforme verweeking en
meer of minder duidelijke haemorrhagische randzones. Opvallend
is het groote aantal witte bloedstolsels (lange agonie?).

In uitstrijkpreparaten van het necrotische weefsel uit lever en longen,
gekleurd volgens Nicolle met carbolthionine en volgens Gram, worden
talrijke necrosebacillen gevonden. Over het algemeen zijn vele bacillen
lang, draadvormig; daarnaast komen echter ook korte vormen voor.

Verreweg het talrijkst zijn de necrosebacillen op de grens van de
necrotische haarden. Er worden geen andere microörganismen gevonden

De haarden bestaan uit een structuurlooze grondsubstantie, welke
na kleuring met haemaluin-eosine een zwakrose tint aanneemt, waarin
dicht opeengehoopt celmassa\'s voorkomen, welke de kernkleurstof goed
opnemen. Deze celmassa\'s bestaan voornamelijk uit polymorphkernige
leucocyten, lymphocyten, vervallen cellen en kernfragmenten. Rondom
deze cellige infiltraathaarden is er coagulatie-necrose van het leverweefsel,
waarin vele polymorphkernige leucocyten voorkomen. Het puriform ver-

weekte weefsel uil de groote neerosehaarden bestaat in hoofdzaak uit een
homogene detritusmassa, waarin naast celresten vele polymorphkernige
leucocyten en slechts een gering aantal necrosebacillen voorkomen.
Aan de peripherie der haarden worden zeer talrijke necrosebacillen
waargenomen, welke hier een vlechtwerk vormen. In het centrum is
het aantal veel geringer en worden naast lange, draadvormige bacillen
ook kortere staafjes opgemerkt. In het gezonde leverweefsel worden
geen microörganismen aangetroffen. De ontstekingsprocessen hebben
een onregelmatige, doch vrij scherpe begrenzing, terwijl door con-
fluentie groote, onregelmatige haarden worden gevormd. Opvallend
is de uitgebreide thrombose, welke in vele venen zoowel in takken
van de vena portae als van de venae hepaticae wordt waargenomen.

De intima is hier geheel of grootendeels verdwenen, terwijl in de
omgeving kleine, cellige ontstekingsinfiltraten voorkomen. Vaak is zeer
duidelijk te zien, dat de necrotische haarden hun uitgangspunt vinden
in gethromboseerde centraalvenen, van waar uit het ontstekingsproces
op de leveracini overgaat. In de gethromboseerde bloedvaten worden
talrijke necrosebacillen aangetroffen. In het resteerende leverweefsel
zijn de capillairen sterk verwijd, terwijl de levercellen in sterke male

zijn gedegenereerd of plaatselijk zelfs geheel verdwenen. Op vele plaat-
sen, vaak in de directe omgeving der necrotische haarden, worden
bloedingen opgemerkt. Over het algemeen is een toeneming zoowel
van het intralobulaire- als periportale bindweefsel waar te nemen.
Vaak is het periportale bindweefsel met ontstekingscellen en wel voor-
namelijk polvmorphkernige leucocvten geïnfiltreerd.

In het algemeen zijn de haarden hier op dezelfde wijze samengesteld
als die in de lever. Het omgevende longweefsel is catarrhaal ontstoken,
waarbij de interalveolaire capillairen sterk met bloed zijn gevuld.
Opvallend is ook in de long het groote aantal gethromboseerde bloed-
vaten. Vele hiervan zijn geheel met een cellige massa gevuld, voor-
namelijk bestaande uit lymphocyten, polymorphkernige leucocyten en
vervallen cellen. Men ziet ook dat de wand van het gethromboseerde
bloedvat met ontstekingscellen is geïnfiltreerd, terwijl ook perivasculair
cellige ontstekingsinfiltraten voorkomen.

In coupes, gekleurd volgens Nicolle met carbolthionine, worden
weer massa\'s necrosebacillen in de ontstekingshaarden waargenomen.
Ook hier bevinden zich deze bacillen in zeer groot aantal, vaak als
een vlechtwerk, in de periphere zone van de necrotische haarden,
daarentegen spaarzaam in het centrale gedeelte.

Samenvattend kunnen wij dus zeggen, dat in de lever en in de longen
necrotische haarden voorkomen, welke in hun macroscopisch aspect
geheel overeenkomen met analoge aandoeningen bij het rund. Micros-
copisch is opvallend, dat de haarden zeer.vele cellen en celresten be-
vatten, terwijl bij het rund als regel de haarden en met name het
centrum hiervan, uit een structuurlooze massa bestaan. (Joest, e. a.).
Mac Fadeyan merkt op, dat bij het rund de jonge haarden geen cellen
bevatten, dat daarentegen in een ouder stadium leucocyten-immigratie
van uit het omgevende leverweefsel optreedt. Volgens hem zou de
bacillen-rijkdom afhankelijk zijn van de al of niet aanwezigheid van
leucocyten. De meeste bacillen zouden worden aangetroffen in haarden
zonder leucocyten-invasie. Vermoedelijk is de leucocyten-infiltratie bij
het paard echter een direct gevolg van de aanwezigheid der necrose-
bacillen en moet deze niet worden opgevat als een reactie op het door
de necrosebacillen tot afsterven gebrachte weefsel. Een verband tus-
schen aantal leucocyten en hoeveelheid necrosebacillen kon door ons
niet worden aangetoond.

Wat de pathogenese der lever- en longaandoening betreft, ligt het
voor de hand aan een infectie van uit het darmkanaal te denken. Bij
gezonde dieren is de necrosebacil vaak in den darminhoud aangetroffen.
(Voor literatuur hieromtrent zie Aliïrecht). Een infectie van de lever
via de poortader is dus mogelijk en wordt voor de multipele lever-
necrose bij het rund vrijwel algemeen aangenomen. In sommige ge-
vallen is dan gelijktijdig een catarrhale of diphtherische ontsteking van

den darm aanwezig, doch meestal worden hieraan geen veranderingen
waargenomen. In ons geval is de thrombose van de bloedvaten in de
lever een aanwijzing er voor, dat de infectie van uit den darm via de
poortader heeft plaats gevonden. Mede in verband met de waarge-
nomen thrombose in de longen is het aannemelijk, dat dit orgaan
vanuit de lever langs haematogenen weg is geïnfecteerd.

Het verdient aanbeveling bij het voorkomen van necrotische pro-
cessen in de lever bij slachtdieren het maagdarmkanaal nauwkeurig op
de aanwezigheid van ontstekingsprocessen te onderzoeken.

comp. Pathol, a. Therap. Vol. 13, P. 346.
M\' Fadeyan, Journ. comp. Pathol, a. Therap., Vol. 4, pag. 46 (1891) en Vol. 13

Hamilton, Journ. comp. Pathol, a. Therap., Vol. 4, part 2 (1891).
v. d. Schroeff, Tijdschr. voor Veeartsenijk. 1902, P. 208.
Streitt, Berl. tierärztl. W.schr. 1905, S. 385.
Bull, The Vet. Journal, Vol. 20, P. 464 (1913).
Nolechek, Journ. Am. Vet. Med. Ass. Vol. 54, P. 150 (1919).
Joest, Spez. Pathol. Anat. d. Haust. Dl. II. 1921.

Quinlan, Steck and Robinson, 11. a. 12 reports of the director of veterin. educat.

a. research Pt. 1, pag. 571 (1926). Ref. Jahresber. über die Vet. Med. 1926.
Albreciit, Handbuch d. pathogencn Mikroorganismen Bd. VI, 2, S. 679 (1929).
Liljefors, Ref. Jahresber. über die Vet. Med. 1930.

Bei der Sektion eines (an einer Krankheit gestorbenen) Pferdes fanden Verff.
in der Leber und in den Lungen nekrotische Herde, weiche zahlreiche Nekrose-
bazillen enthielten. Wahrscheinlich rührte die Infektion vom Darm her und war
die Leber durch die Vena portae und die Lungen auf hämatogenem Wege von
der Leber aus infiziert worden.

Wenn man bei Schlachttieren nekrotische Herde in der Leber antrifft, soll man
den Magen-Darmkanal immer genau auf die Anwesenheit von Entzündungsherden
untersuchen.

On post-mortem examination of a horse (which had died from a disease) the
authors found in the liver and lungs necrotic foci in which bacillus necrophorus
was encountered. It is probable that infection of the liver took place from the in-
testine by way of the vena portae and that the lungs became affected by haema-
togenous way from the liver.

When necrotic foci are found in the liver of slaughtered animals, a careful exami-
nation of the gastro-intestinal tract for the presence of inflammatory foci should
be made.

Un cheval (ayant succombé à une maladie) présenta à l\'autopsie, dans le foie
et dans les poumons des foyers nécrotiques dans lesquels étaient de nombreux bac.
necrophorus. Probablement l\'infection provenait de l\'intestin et le foie fut atteint
via la vena portae et les poumons s\'étaient infectés par voie hématogène en par-
tant du foie.

Chez les animaux abattus où l\'on trouve des foyers nécrotiques dans le foie, il
y a lieu de soumettre le tractus gastro-intestinal à un examen minutieux sur la pré-
sence de foyers inflammatoires.

Uit het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten der Rijks
Universiteit te Utrecht. Directeur Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Onlangs heeft een van ons kunnen vaststellen, dat het virus der Zuid-
afrikaansche paardenziekte gemakkelijk door intracerebrale injecties
op muizen over te brengen is; bovendien is dit virus in een blijkbaar
onbeperkt aantal generaties op muizen aan te houden. Het virus, dat
oorspronkelijk een septicaemisch karakter heeft, wordt daarbij geheel
neurotroop (Nieschulz 1932).

Soortgelijke resultaten had M. Theiler (1931) bij het virus der gele
koorts van clen mensch. In sommige opzichten kan het virus der hoender-
pest verwant worden beschouwd aan dat van de Zuidafrikaansche paar-
denziekte en de gele koorts en wij verwachtten a priori, dat ook bij het
hoenderpestvirus een infectie van muizen langs cerebralen weg moge-
lijk zou zijn en dit gehikte ons inderdaad.

Nadat wij reeds een aantal passages van dit virus in muizen hadden
bereikt, vonden wij in de literatuur een mededeeling van Doerr,
Seidenbf.ro en Whitman (1931) over hetzelfde onderwerp. Ook aan
deze schrijvers was de intracerebrale infectie van muizen gemakkelijk
gelukt en hun komt daarom de prioriteit toe.

De hoenderpest-stam, welke wij voor onze proeven gebruikten, was
enkele jaren geleden aan het Instituut door BaudeT uit een spontaan
geval geïsoleerd en door passages door kippen virulent gehouden. De
met dezen stam geïnfecteerde kippen stierven regelmatig binnen 48 uur.

Voor de intracerebrale injectie bij de muizen werd dezelfde metho-
diek toegepast als bij de proeven met paardenziekte. De injectiedosis
werd op 0.05 cc. gesteld. Bloed werd met 2 deelen phys. NaCl-oplos-
sing verdund, het hersenmateriaal werd verdund door bij 1 hersenen
10 cc. phys. NaCl-oplossing te voegen. Uit de proeven met paarden-
ziekte was gebleken, dat deze hoeveelheid en concentratie door de mui-
zen vrij goed werd verdragen (gemiddelde mortaliteit minder dan 10%).
In hoogere concentraties werkte het hersenmateriaal toxisch en bemoei-
lijkte daardoor de beoordeeling der resultaten.

De muizen werden steeds in de rechter hersenhelft ingespoten, ter-
wijl voor de overenting de linkerhelft werd gebruikt. Van tijd tot tijd
werden verder de hersenen bacteriologisch onderzocht; dit onderzoek
verliep steeds negatief, uitgezonderd één enkelen keer, toen een geringe
groei van coli-bacillen werd gevonden. Dit was bij een gestorven dier;
voor alle zekerheid werd toch deze passagetak afgebroken.

Wij laten thans een kort overzicht over het verloop der eerste 5 pas-
sages volgen.

i. generatie: 4 muizen (558-—561) ingespoten met bloed van een aan hoender-
pest gestorven kip. 558 gestorven na 2, 559 en 560 na 3 en 561 na 4 dagen. Van
558 en 560 verder geënt, 559 bacteriologisch steriel.

2b. generatie: 2 muizen (579—580) geënt van muis 560; 1 muis na 4 en 1 (579)
na 5 dagen gestorven. Hiervan verder geënt.

3a. generatie: 3 muizen (591—593) geënt van muis 566; 591 gestorven na 3
dagen, de beide andere na 5 dagen. Van 591 overgespoten, 592 steriel.

3b. generatie: 2 muizen (594—595) geënt van muis 579. Beide gestorven na
4 dagen, van muis 594 verder geënt, 594 steriel.

4a. generatie: 3 muizen (612—614) geënt van muis 591, gestorven na 3- 4
dagen; 612 steriel, materiaal verder geënt.

4b. generatie: 4 muizen (617—620) geënt van muis 594, 3 gestorven na 2 dagen,
i (618) na 3 dagen. Van 618 verder geënt.

-•,a. generatie: 4 muizen (628—631) geënt van muis 612, 2 muizen gestorven,
i (631) na 2 en i na 4 dagen. Van 631 verder geënt, bacteriologisch negatief.

5b. generatie: 3 muizen (632—634) geënt van muis 618, 2 (632—634) gestorven
na 2 dagen, 1 na 3 dagen. Van 634 verder geënt.

De stam is op deze wijze tot de 10e passage doorgevoerd. Een op-
somming van alle protocollen lijkt Ons niet noodig. Om een overzicht
van het verloop te vergemakkelijken, hebben wij de belangrijkste re-
sultaten in de volgende tabel samengevat.

In deze eerste 10 generaties werden 51 muizen met het hoenderpest-
virus ingespoten en allen stierven na 2—8, gemiddeld 3 dagen. Muizen
kunnen dus gemakkelijk door inlraeerebrale injecties met hoenderpestvirus worden
geïnfecteerd en het virus veroorzaakt bij hen een in /oo% doodelijk verhopende
infectie.

Doerr en medewerkers, die soortgelijke resultaten hadden verkregen,
betwijfelen echter, dat het hoenderpestvirus als doodsoorzaak moet
worden beschouwd, aangezien zij ook door intracerebrale injectie van
normale hersenen een soortgelijke mortaliteit hadden verkregen. Zij
vermelden echter niet, welke doseering zij voor hun injecties gebruikt
hebben. Zooals wij reeds hebben gezegd, is volgens onze ervaring
0.05 cc. van een emulsie van 1 hersenen in 10 cc. de hoogste dosis, welke
in het algemeen goed wordt verdragen. Inéén gedeelte van hun proeven,
waar wel de dosis genoemd wordt, gebruikten Doerr en zijn mede-
werkers evenwel 0.02 cc. van een suspensie van 1 hersenen in t cc., een

dosis, die naar onze ervaring als toxisch te beschouwen is. Hun onder-
zoekingen missen dus de noodige bewijskracht.

Onze proeven echter geven de zekerheid, dat het werkelijk het virus
is, dat den dood veroorzaakt. Honderden muizen werden door een van
ons voor paardenziekte-proeven gebruikt. De incubatietijd is hierbij
6 dagen of langer (alleen bij hooge uitzondering, in minder dan i%,
stierf een muis 2-4 dagen na de injectie), terwijl 100% der hoender-
pest-muizen na 3 dagen zijn gestorven. Alleen reeds hieruit blijkt dus,
wel, dat de muizen niet aan de injectie zelf, doch aan de ziekte door het
hoenderpestvirus zijn gestorven.

Het io-tal passages geeft verder zekerheid, dat het hoenderpestvirus
zich werkelijk in de muis vermeerdert. Bij elke overenting werd 0.05
hersenen gebruikt met een verdunningsfactor van 200 overeenkomend;
de hersenen der laatste passage zouden, indien geen vermeerdering
had plaats gevonden, 0.05 X 200 — 9 cc. virusmateriaal hebben bevat;
bovendien werd steeds van de niet ingespoten hersenhelft overgespoten.

De muizen stierven 2—8 dagen na de injectie; van de 8e generatie
af meestal na 2 dagen. In de eerste 5 generaties stierven 24 dieren na
gemiddeld 3.5 dagen, in de tweede 5 generaties 27 dieren na gemiddeld
2.3 dagen. Door passages in muizen neemt dus de virulentie van het
virus voor deze dieren toe, zooals uit de verkorting van het ziekteverloop
tot 2 dagen blijkt. Laat men bij deze berekening de ie passage buiten
beschouwing, daar hier nog niet met muizenhersen-suspensie gewerkt
werd, dan blijkt die verkorting nog duidelijker.

Van 7 muizenpassages werd de virulentie van het hoenderpestvirus
gecontroleerd door een kip i cc. muizenhersen-suspensie (verdunning
i : 10) intramusculair in te spuiten. Het ziekteverloop was nagenoeg
steeds gelijk; den eersten dag werd niets afwijkends waargenomen, den
tweeden dag was het dier suf en stierf spoedig. Bij de sectic werden soms
bloedingen in de kliermaag, puntbloedingen op het hart en oedeem
van hart en hartezakje waargenomen. Steeds werd een bacteriologisch
onderzoek verricht, dat in alle gevallen negatief verliep.

Van de 10e passage bleef één kip, ingespoten met | cc. muizenhersen-
suspensie langer dan 48 uur, n.1. 72 uur in leven; kippen, die ingespoten
waren met veel lager doses (eveneens van de 10e passage) (0.05 cc.,
0.005 cc. en 0.0005 cc.) stierven echter wel binnen 48 uur. Wij kunnen
dus zeggen, dat door 10 muizenpassages het virus in zijn eigenschappen voor kippen
niet veranderd is. Bovendien blijkt uit deze proeven bij kippen, dat in alle
onderzochte muizen volvirulent hoenderpestvirus aanwezig geweest
is; het sterven der muizen is dus zeker aan dit virus toe te schrijven.

Opmerkelijk is de overeenkomst in den ziekteduur bij kip en muis;
ook bij de paardenziekte kon een zekere relatie worden aangetoond.

In de muis is het virus der hoenderpest niet uitsluitend neurotroop.
zooals ook reeds Dof.rr en medewerkers hebben geconstateerd, terwijl
het virus van de gele koorts en de paardenziekte in de muis streng neuro-
troop zijn. Ook is het ons gelukt, het hoenderpestvirus in het bloed van-

muizen aan te toonen. Verder was het eveneens mogelijk, door intra-
peritoneale en subcutane injecties doodelijke infecties bij muizen te
verwekken. Deze proeven zullen nog verder worden voortgezet.
Utrecht, December 1932.

1. R. Doerr, S. Seidenberg en L. Whitman (1931), Zeitschr. f. Hyg. Bd. 112,
P- 73²-

Anschliessend an Versuche mit Pferdesterbe gelang es das Hühnerpestvirus durch
intrazerebrale Injektion auf Mäuse zu übertragen. Die Angaben von Doerr, Sfi-
denberg und Whitman ( 1931 ) wurden bestätigt.

The authors succeeded in transmitting fowlplaque-virus to mice by means of
intracerebral inoculation. The statements of Doerr, Sf.idenbf.rg and Whitman
(1931) were confirmed.

The fowlplaque-virus produces in mice a mortality in 100 % of the cases. On
the average the illness lasts 2 3 days. Up to the tenth passage the virulency towards
fowls had not changed.

Les auteurs ont réussi à transmettre le virus de la peste aviaire aux souris par
inoculation intraeérébrale. Les résultats de Doerr, Seidenberg et Whitman (1931)
furent confirmés.

Le virus de la peste aviaire produit chez les souris une infection mortelle de
100 pour cent. La maladie dure environ 2 à 3 jours. Jusqu\'au dixième passage
la virulence pour la poule était restée inchangée.

Hiervoor worden paratyphus-stammen gebruikt, die voor ratten zeer virulent
en voor andere dieren en mensen minder schadelijk zijn, maar toch ook niet on-
schadelijk, vooral voor kinderen. Men heeft ze daarom willen verbieden. Daar-
tegen wordt echter door de voorstanders opgemerkt, dat men dan even goed alk-
andere rattenverdelgingsmiddelen, vaste en gasvormige vergiften, zou moeten
verbieden, omdat die veel meer mensenlevens op hun geweten hebben; alleen de
scilla is vrijwel onschadelijk voor andere dieren en mensen. Bij voldoende voorzorg-
maatregelen zijn de bacterie-culturen betrouwbare middelen die men moeilijk kan
missen. In Holland zijn het meest bekend : het middel der Rijksseruminrichting
en het Deense middel van Bahr, de Ratin-bacil.

Dr. K. OVER en Dr. A. v. MANEN, keuringsveeartsen bacteriologen
aan het Abattoir te Amsterdam.

Den 7<ien Oetober 1932 kreeg ik een paard ter keuring, dat aan
de levende keuring was aangehouden door den daar dienstdoenden
collega. Het werd met nog eenige andere paarden aan de hand voor-
gebracht en maakte den indruk niet geheel in orde te zijn. De tempe-
ratuur bedroeg 39.5° C., terwijl als verder waargenomen verschijnselen
op het levende-keuringsrapport vermeld stonden: kruiszwakte en dikke
beenen.

Het geslachte paard verkeerde in geen al te besten voedingstoestand.
Het eerst opvallende symptoom was een haematoom in de rechter
nierstreek, buiten de nierkapsel. Bij het uitnemen van de ingewanden
was het haematoom in tweeën gedeeld. Het grootste gedeelte bevond
zich tusschen de darmen in de omgeving van het coecum. Het geheele
haematoom zal ongeveer de grootte van een Edammer kaasje gehad
hebben. Een oorzaak voor zijn ontstaan werd niet gevonden.

Bij het verdere systematische onderzoek der organen werd aan het
hart een flinke verruceuse endocarditis gevonden van bi- en tricuspi-
dalis, een bij het paard niet zoo vaak voorkomende bevinding. De
semi-lunaire kleppen van beide harthelften waren normaal. Longen,
maag en darmen waren eveneens normaal. Lever, milt en nieren
waren vergroot, wat als een gevolg van stuwing beschouwd werd. De
lever had eenigszins het beeld van de bekende muscaat lever van het
rund, evenwel niet in die sterke mate als zulks bij het rund voorkomt.
Bovendien werden in de linker nier twee oude, anaernische infarcten
gevonden.

Bij beschouwing van het geslachte paard viel nog op een gering
oedeem van de borstspieren en verder de fletse kleur van het vleesch.
Dit zag niet zoo frisch rood als van de naasthangende normale paarden.

Er werden van milt en nier cultures aangelegd op agar en in glucose -
bouillon. Wanneer men overgaat tot enten, is de verwachting in den
regel op een bepaald punt gericht; in dit geval of er in verband met
de endocarditis mogelijk nog streptococcen zouden groeien. De waar-
schijnlijkheid hiervan werd evenwel niet groot geacht, omdat het geval
den indruk maakte al ouder te zijn en van een acute opflikkering niets
te bespeuren viel. Groot was daarom de verrassing toen den volgenden
dag alle cultures een rijken groei te zien gaven. Een Gram-preparaatje
wees uit, dat wij te maken hadden met een reincultuur van een Gram-
negatief staafje. Verdere determinatie gaf aan, dat het de paratyphus-
bacil was. Collega van Manen was zoo welwillend dezen bacil verder
te determineeren en zal aan het einde van dit artikeltje hiervan nadere
mededeelingen doen.

De paratyphus-baeil is in zijn gevolgen het belangrijkste lagere
organisme, waarmee wij in de vleeschkeuring te maken hebben. Daarom
leek mij dit geval van voldoende belang om het hier te vermelden.
Te meer omdat de diagnose paratyphus in den regel aan de hand van
de pathologisch-anatomische bevindingen niet gesteld kan worden.
Alleen bacteriologisch onderzoek wijst zulks uit. En dat men dan
soms tot verrassende resultaten komt, leert dit geval.

Toen ik voor ruim 25 jaar mijn intrede in de vleeschkeuring deed
en ik bij oudere collega\'s mijn licht ging opsteken, teneinde met de
finesses van het vak bekend te geraken, trof mij steeds het onzekere
en de twijfel bij het beoordeelen van noodslachtingen. Het was bekend
dat het vleesch van noodslachtingen berucht was wegens het gevaar
van vleeschvergiftigingen. Het vleesch van die noodslachtingen, waaraan
niets gevonden werd, was juist bijzonder gevaarlijk. Of dit vleesch
reeds intravitaal geïnfecteerd was, dan wel of het bijzonder vatbaar
was voor een postmortale infectie, was een nog niet uitgemaakte zaak.
Dat was vóór den tijd toen er systematisch een bacteriologisch onder-
zoek ingesteld werd. Met dit laatste hulpmiddel, mits deugdelijk uit-
gevoerd, behoeven wij thans geen slapelooze of althans onrustige nachten
meer door te brengen, zooals voorheen voorgekomen is, wanneer wij
dan ten langen leste besloten hadden een noodslachting goed te keuren.

Ten slotte nog dit. Een geval van vleeschvergiftiging in een naburige
gemeente is mij steeds bij gebleven. Een stuk (rook)vleesch was de
boosdoener. Het onderzoek wees uit, dat het afkomstig was van een
rund, dat van den stal in de groep gegleden was, niet meer in de beenen
kon worden gekregen en daarom uit nood geslacht was. De keurings-
veearts had niets afwijkends aan het rund waargenomen en het goed-
gekeurd. Een bacteriologisch onderzoek was niet ingesteld. Het was
nog geruimen tijd vóór de invoering der Vleeschkeuringswet.

Het onderzoek van het stuk rookvleesch toonde aan, dat het overal
paratyphus-bacillen bevatte. Dat er met het rund daarom ook wel
wat aan de hand zal zijn geweest, dat alleen microscopisch en niet
macroscopisch kon worden waargenomen, is een veronderstelling, die
zeker niet te gewaagd is.

De geïsoleerde bacil is een Gram-negatief, bewegelijk staafje. Op
Conradi-Drigalski-platen groeit hij als blauwe kolonie\'s. In 24 uur
wordt zuur en gas gevormd in glucose, arabinose, dulcit en gluc.ose-
diammoniumphosphaat volgens de Graaff. Onveranderd bleven lac-
tose en saccharose. In den voedingsbodem van Oldekop wordt gas
gevormd en er ontstaat fluorescentie. Lakmoeswei wordt blauw na
aanvankelijke roodkleuring. Melk wordt niet gestold. In bouillon
wordt H, S gevormd. Er heeft geen walvorming plaats, geen knop-

vorming op raffinose-agar. Gelatine wordt niet vervloeid, terwijl de
cultuur hierop niet omlaag glijdt.

Twee muizen gevoederd met een afschudsel van een 24 uur oude
agar-cultuur in wat brood, stierven na 6 dagen.

Bovengenoemde eigenschappen komen overeen met die, welke wel
voor den bac. Aertrycke worden aangegeven.

De geïsoleerde stam werd door Schottmüller-serum (titer 1 : 10.000)
geagglutineerd tot eene verdunning van 1 : 4000, door Aertrycke-serum
(titer i : 16.000) tot 1 : i 8000; door Enterit. Gärtner-serum (titer
i : 20.000) tot i : 250, door Suipestifer-serum (titer 1 : 50.000) tot
i : 1000; echter niet door Abort, equi-serum.

De hooge agglutinatie zoowel door Schottmüller- als door Aertrycke-
■serum maakte het noodzakelijk eenige verzadigingsproeven volgens
Castellani te verrichten. Schottmüller-serum werd verzadigd respec-
tievelijk met een Schottmüller-, een Aertrycke- en den geïsoleerden
stam.

Aertrycke-serum werd verzadigd respectievelijk met een Schott-
müller-, een Aertrycke- en den geïsoleerden stam. Vervolgens werden
met de verzadigde sera gewone agglutinatiereactie\'s verricht met den
Schottmüller-, den Aertrycke- en den geïsoleerden stam.

Uit het Schottmüller-serum verzadigd met den Schottrnüller-stam
waren de agglutininen voor den Schottmidier-, den Aertrycke- en den
geïsoleerden stam geabsorbeerd. Hel Schottmüller-serum verzadigd
met den Aertrycke-stam zoowel als met den geïsoleerden stam gaf\'
alleen met den Schottmüller-stam eene agglutinatie tot eene verdunning
van i : 4000, terwijl die met den Aertrycke- evenals met den geïsoleer-
den stam negatief uitvielen.

Uit het Aertrycke-serum verzadigd zoowel met den Aertrycke-stam
als met den geïsoleerden stam waren de agglutininen voor den Schott-
müller-, den Aertrycke- en den geïsoleerden stam geabsorbeerd.

Het Aertrycke-serum verzadigd met den Schottmüller-stam gaf eene
agglutinatie te zien met den Aertrycke-stam tot eene verdunning van
i : 2000, met den geïsoleerden stam tot ± 1 : 1000, terwijl deze met
den Schottmüller-stam negatief uitviel.

Uit de verrichte verzadigingsproeven mogen wij dus besluiten, dat
de geïsoleerde stam tot den bac. Aertrycke behoort, in welke richting
de cultureele eigenschappen en de uitslag der dierproef dan ook al
wezen; de agglutinatie door het Schottmüller-serum moet derhalve
als eene mede-agglutinatie worden opgevat.

Bei einem Schlachtpferde das bei der Lebendbeschau hauptsächlich wegen Er-
scheinungen von Kreuzschwäche beanstandet worden war, wurde, ausser einem
Hämatom in der rechten Niergegend und einer verrucöse Endokarditis des bi- und
tricuspidalis, nach bakteriologischer Untersuchung der Milz und Niere, noch eine
Paratyphusinfektion festgestellt.

Der isolierte Paratyphusstamm zeigte die kulturellen, biochemischen, biologischen
und serologischen Eigenschaften des Bazillus Aertrycke.

Naar aanleiding van het artikel over Kopziekte van collega Kuipers
(T. v. D. i Januari 1933) zou ik gaarne eenige dingen opmerken.

Wat de techniek der behandeling aangaat, verkeer ik in de gunstige
positie, dat ik door den aard van mijn werk (permanent plaatsver-
vanger) bij verschillende collega\'s met de in gebruik zijnde methoden
in aanraking kom en deze dus niet eenzijdig behoef te beoordeelen.
Nu staat wel vast, dat iedereen de voorkeur geeft aan die techniek,
waarin hij door routine handigheid heeft verkregen en daar vele wegen
tot het doel leiden, vindt men in de praktijk de meest uiteenloopende
methoden.

De injectie met een groote recordspuit is zeer goed mogelijk, doch
naar mijn meening zijn er twee bezwaren aan verbonden, die van prak-
tisch belang zijn. Ten eerste moet de dierenarts zelf de inspuiting ver-
richten en heeft hij daar beide handen voor noodig. Daarom is tijdens
de injectie het hartonderzoek onmogelijk. Ten tweede is zulk een groote
recordspuit een te kostbaar instrument, dat bij onrustige dieren en bij
dierenartsen, die per motor praktijk doen, in voortdurend breukgevaar
verkeert.

Ik heb daarom de voorkeur gegeven aan de infusie en gebruik daar-
voor het apparaatje volgens Pulles, dat zeer practisch is en bijna on-
breekbaar. Met één zoo\'n apparaatje deed ik reeds meer dan 100 in-
fusies en nog is het goed. Gevaar voor infundeeren van lucht is er juist
niet, omdat de oplossing bij het bloed in het apparaat gegoten wordt.
Door het hooger of lager houden kan men zoo langzaam infundeeren

In a slaughtered horse, which at the ante-mortem inspection was detained chiefly
011 account of croup-debility, the author found, besides a haematoma in the region
of the right kidney and an endocarditis verrucosa of bi- and tricuspidalis. on bac-
teriological examination of spleen and kidney, a paratyphoid infection.

The isolated paratyphus strain showed the cultural, biochemical, biological and
serological characters of bac. Aertrycke.

Un cheval abattu qui à l\'examen avant l\'abatage était saisi, principalement à
cause d\'affaiblissement de la croupe, présenta à l\'autopsie un hématome dans la
région du rein droit et une endocardite verruqueuse de bi- et tricuspidalis. L\'examen
bactériologique de la rate et du rein a révélé encore une infection paratvphique.

La souche paratyphique isolée avait les caractères culturaux, biochimiques,
biologiques et sérologiques du bac. Aertryckf..

als men zelf wil, hetgeen bij inspuiten niet zoo gemakkelijk is. Heeft
men de naald goed in het bloedvat, en het apparaat gevuld, dan kan
men het een helper laten vasthouden en heeft men allen tijd om het hart
met den phonendoscoop rustig te beluisteren en naar gelang vlugger
of langzamer te laten inloopen. Lange slangetjes aan den phonendos-
coop en aan het apparaatje (circa 60—70 c.M.) zijn hiervoor zeer
handig.

In een zeer groot aantal gevallen is nu wel gebleken, dat, als men dë
lage dosis van 30 gr. CaCl2 en 8 gr. MgCl2 inspuit er zeer weinig
gevaar is voor het hart. De enkele overgevoelige dieren kent men di-
rect tijdens de infusie, aan het onregelmatig worden van het hart.

Collega Kuipers verricht tijdens de inspuiting geen hartonderzoek
en geeft daarentegen een hartmiddel Hij vermeldt echter niet welk
middel hij geeft en wanneer. Toch lijkt mij dit van groot belang. Als
men bij een kopziekte-patiënt geroepen wordt is er meestal haast bij
en moet de behandeling zonder oponthoud gebeuren. Is nu het hart-
middel in staat om de gevolgen van de direct daarna plaats hebbende
injectie van CaMg te voorkomen, of moet er eenigen tijd gewacht
worden ? Zooja, hoe lang ? De beantwoording van deze vraag is wel
van algemeen belang.

Het geven van een hartmiddel is zeker in 8 van de 10 gevallen over-
bodig, als men niet te hooge dosis CaMg inspuit en men hartonderzoek
verricht. Daarom is het ook naar mijn meening te vermijden, daar het
onnoodig de kosten verhoogt. Kan echter een hartmiddel, ook in de
gevallen van overgevoeligheid, direct het gevaar van den kant van het
hart opheffen, dan zouden ook deze uitzonderings-gevallen gerust
met CaMg behandeld kunnen worden. Dat was weer een stap vooruit.
Misschien wil collega Kuipers hierover nog eens wat mededeelen.

De ondervinding heeft mij en tal van collega\'s geleerd, dat na
intraveneuze toediening van CaCl2-soluties zeer gemakkelijk dyspnoe
optreedt, en in tal van gevallen de dood volgt. Patienten lijdende
aan kalfziekte of grastetanie hebben in 99 % een frequente, weeke
en zeer onregelmatige pols; het is dus niet te verwonderen, dat
CaCl2 deze toestand verergert.

Sinds de laatste jaren aan de CaCl2-solutie MgCl2 toegevoegd is
geworden, is de schadelijke werking op het hart veel verminderd,
maar niet geheel weg te cijferen. Om die reden wordt door mij
iedere patiënt een cardiacum ingespoten en bevalt mij persoonlijk
voor dit doel adrealinc het beste. Men kan dan zonder controle
van pols zelf de intraveneuze inspuiting doen, die m.i. het vlugst
gedaan wordt op de door mij aangegeven wijze, waarbij ik nooit
dyspnoe zag optreden.

De tularaemie is een ziekte, het eerst in de Ver. Staten van Noordamerika be-
schreven door Mc Cov, te Tulare County (vandaar de naam) en daar voorkomende
onder in het\' wild levende knaagdieren, als een doodelijk verloopende bacteriaemie.

De mens en verschillende diersoorten zijn vatbaar. De ziekte is, behalve in Amerika,
vastgesteld in Japan, Rusland, Noorwegen en Zweden en schijnt zich uit te breiden,
zoodat een verschijnen in andere landen niet uitgesloten is. Het is daarom een goede
gedachte geweest van het Reichsgesundheitsamt een korte beschrijving ervan te
geven.

De besmetting van dier op dier en van dier op mens kan plaats hebben door
in aanraking komen met bloed en organen van zieke dieren, hetzij direct, hetzij
door tussenkomst van besmette bloedzuigende vliegen en teken. Besmet vlees (wild)
verliest door koken zijn besmettend vermogen.

Crawford (Journal Amer. Med. Ass. ref. N. T. v. G. 1933, I, blz. 92) deelt
mee, dat een familie besmet werd met Bact. tularense door het eten van slecht ge-
kookt konijnevlees. Zes leden werden ziek, één stierf aan de ziekte.

Directe besmetting van mens op mens (b.v. door het verplegen van tularaemie-
patiënten) is nog niet vastgesteld. De gevallen van besmetting in het laboratorium,
door het werken met tularaemie-materiaal, zijn echter legio, wel een bewijs van
de groote contagieusiteit van de ziekte.

Verschijnselen zijn bij den mens: na een incubatie van 1—9 (gemiddeld 3J) dagen
plotseling koorts met koude\' rillingen, hoofdpijn, braken, daarna transpireeren,
pijn over het geheele lichaam, matheid. In de meeste gevallen ontstaat op de in-
fectieplaats (vliegesteek, huidwondje) een pukkel, later een zweer; van daaruit
ontwikkelt zich een lymphangitis en lymphadenitis, die in 2^3 maanden geneest
of tot verettering en abcesvorming aanleiding geeft. Soms ziet men alleen lymphan-
gitis zonder dat een primaire papel ontdekt wordt. Al naar de plaats van infectie
kan het ziektebeeld verschillen; zoo krijgt men, als infectieus materiaal op de con-
junctiva komt, oogverschijnselen.

Bij een vorm van tularaemie bij den mens, vooral bij laboratorium-infectes
opgemerkt, ontbreekt de lymphangitis. Na de gewone algemeene verschijnselen
en koorts van 1—3 dagen komt een remissie van 1—3 dagen, voelt de patiënt zich
veel beter; daarop weer een koortsaanval, en zoo 2—3 weken, met zwakte en soms
complicaties door aandoening van borst- of buikorganen. Volledig herstel volgt
in de meeste gevallen, na enkele weken of maanden. Letaliteit 4 %. Na genezing
bestaat immuniteit.

De diagnose kan het best in het laboratorium gemaakt worden (agiutinatie- en
dierproeven). Specifieke geneesmiddelen zijn niet bekend.

De ziekteverschijnselen bij de in het wild levende dieren zijn weinig bekend; bij aan
tularaemie gestorven konijnen ziet men in vele gevallen sectieverschijnselen, die
aan pseudo-tuberculose doen denken: hyperacmie, zwelling van lymphklieren; op
lever en milt vele witachtige knobbeltjes. De wildlevendc diersoorten, waarbij tot
nog toe tularaemie is vastgesteld, zijn: haas, konijn, waterrat, bisamrat, eekhoorn,
cojote, opossum. Ook vogels (kwartels) schijnen de ziekte te kunnen krijgen. Van
de huisdieren wordt volgens amerikaanse onderzoekers het schaap het meest besmet
en wel in weidestreken, waar de ziekte onder konijnen en hazen heerst; de teken

\') (Mededeeling v. h. Reichsgesundheitsamt: Münch. tier. YVoch. 1932, No. 48,
^s- 574)-

Zie ook ref. T. v. Diergeneesk. 1931, blz. 326, 492, 601 en 1932 blz. 570, 571,
I3I5-

zijn hier de overbrengers. Verschijnselen bij het schaap zijn: stijve gang, onnatuur-
lijke houding van de kop, matheid, achterblijven bij de kudde, koorts (42 C.),
versnelde pols en ademhaling; soms hoesten: dikwijls, vooral in doodelijke gevallen,
diarrhee. Bij langere duur van de ziekte soms zweervorming op de plaats waar de
teken ze gebeten hebben. Vele dieren worden te zwak om te staan en sterven aan
de ziekte.

De sectieverschijnselen zijn over \'t geheel: zwelling en hyperaemie van de plekken
waar de besmette teken hebben gezeten en van de Ivmphklieren correspondeerende
met die plekken.

De diagnose is laboratoriumwerk. Het bloedserum van zieke en genezen schapen
aglutineert de bact. tularense.

In het verloop van 25 jaar werden, volgens Meszner i), 286.615 kalveren onder-
zocht, waarbij in 202 gevallen (0.07%) congenitale tuberculose werd vastgesteld.
In tegenstelling met de voederingstubereulose. waarbij in de eerste plaats de mesen-
teriale lymphklieren worden aangetast, waren bij de placentaire infectie in de eerste
plaats in de lever en wel vooral in de portale lymphklieren tuberculeuze veran-
deringen aanwezig.

Schr. dringt aan op een algemeene verplichte aangifte van de congenitale tuber-
culose bij kalveren, welke bij de vleeschkeuring wordt vastgesteld. Langs dezen
weg kan de veehouder opmerkzaam worden gemaakt op tuberculeuze dieren,
welke voor zijn veestapel groot gevaar opleveren. Een dergelijke verplichte aan-
gifte bestaat reeds in Saksen, Wurtemberg en Karlsbad. Clarenburg.

1\'röscholdt 2) wijst er op dal door het klinisch-bacteriologisch onderzoek niet
alle dieren met open longtuberculose worden onderkend. Om het resultaat van het
onderzoek te verbeteren en de dieren dus in het beginstadium te onderkennen,
moet het bronchiaalslijm van de positief reageerende herhaaldelijk onderzocht
worden. Zoo werd bij het klinisch-bacteriologisch onderzoek van 6500 runderen
er 45% als open lijders uitgehaald, terwijl nogmaals 3% als open lijders gediagnos-
tiseerd werd na de tuberculinatie en herhaald onderzoek van het sputum. De tu-
berculinatie mag echter niet in de plaats treden van het klinisch onderzoek, omdat
men herhaaldelijk tuberculose bij koeien aantreft, niettegenstaande de tuberculi-
uatie negatief was. Heeft men tuberkelbacillen in het sputum gevonden, de tuber-
culinatie was positief en men ziet na het slachten macroscopisch geen afwijkingen
aan de longen, dan blijkt toch steeds bij microscopisch onderzoek, dat er kleine
haardjes in open verbinding met de bronchiën staan. Ook kan het gebeuren dat er
tuberkel-bacillen gevonden worden in het bronchiaalslijm, zonder dat er haarden
zijn. Dan moeten de dieren kort geleden tuberkel-bacillen geinhaleerd hebben en
zijn het smetstofdragers geworden, die weer gevaarlijk kunnen zijn voor andere
dieren. Of er werkelijk dergelijke smetstofdragers bestaan, moet nog nauwkeuriger
onderzocht worden. Misschien speelt de fantasie hier wel een belangrijke rol.

Een nieuw instrument van de firma Hauptner te Berlijn voor het opvangen van
sputum direct in de luchtpijp, wordt uitvoerig door Müller 3) beschreven. Er
zijn belangrijke voordeelen aan verbonden, omdat men het materiaal veel zuiverder
opvangt. Het instrument wordt dus niet in den slokdarm, maar in de trachea ge-
bracht via den mond. Het is een stevige, iets gebogen metalen buis met aan het
eene einde een handvat en aan het andere einde een huls, die erop geschroefd is.

Door de buis gaat een staaldraad, waaraan een doekje bevestigd is. Het doekje wordt
door middel van een afneembaren knop aan den staaldraad bevestigd. De knop sluit
de opening van de huls volkomen af wanneer het doekje in de huls is, zoodat bij
het inbrengen via den mond geen verontreiniging van het doekje, dat dienst moet
doen om het sputum op te vangen, plaats heeft.

Inbrengen van het instrument gaat heel gemakkelijk. Een persoon houdt het
hoofd van het dier goed vast (rechterhand aan den linkerhoorn en linkerhand in den
neus); hoofd moet iets gestrekt worden. Dierenarts drukt met linkerhand tong naar
beneden, terwijl het instrument langs het gehemelte naar binnen geschoven wordt,
totdat weerstand ondervonden wordt. Nu laat men de tong los en drukt met de
linkerhand het strottenhoofd iets naar boven. Door het loslaten van de tong opent
het strottenhoofd zich automatisch en kan men het instrument in de trachea duwen.
Is het eenmaal in de trachea, dan kan men door middel van den staaldraad het doekje
heen en weer<bewegen tot zelfs aan de vertakkingen van de luchtpijp toe. Men moet
niet te vlug heen en weer bewegen, omdat er dan bloedingen kunnen ontstaan,
die het sputum minder geschikt maken voor het onderzoek.

Heeft men voldoende heen en weer bewogen, dan trekt men den draad terug,
waardoor het doekje opgeborgen wordt in de huls en deze weer afgesloten door het
knopje. Vervolgens wordt het instrument in zijn geheel verwijderd. Aangezien alles
van metaal is, kan reiniging uitstekend plaats hebben, terwijl het doekje telkens
vernieuwd moet worden. C. J. de Gier.

Lück 4) meent dat verkrijgen van longslijm door middel der tracheaalcanule de
voorkeur verdient boven den sputumvanger. Hij gebruikt de dikke canule van
Scharr, terwijl als slijmvanger een snaar van 1 M. lengte met een gaaspropje aan
het eind wordt genomen. Na het hoofd gestrekt te hebben gefixeerd, wordt met een
scalpel een kleine huidsnede op de vooraf gedesinfecteerde insteekplaats gemaakt.
De naald wordt in schuin benedenwaartsche richting ingestoken, waarna de
slijmvanger in de canule wordt gebracht en langzaam op en neer bewogen.
Daarna wordt de vanger uit de canule getrokken en deze verwijderd.

Bij opvangen van longslijm door middel van een sputumvanger bij het tuber-
culose-onderzoek slikte de koe (door afbreken) een gedeelte van den sputumvanger
in en werd deswege geslacht. De eigenaar eischtc gerechtelijk schadevergoeding van
den dierenarts. In het geding voerde de dierenarts aan, dat bij gebruik van den
sputumvanger een mondspiegel niet noodig is en dat door hem een instrument
gebruikt was als algemeen gebezigd wordt.

Klager daarentegen beweerde dat een opvouwbaar instrument, zooals de bewuste
arts gebruikte, een onachtzaamheid was. (Het instrument was in het scharnier ge-
broken). Het gerecht wees den eisch van den veehouder af en meende op grond van
deskundig rapport, dat de dierenarts lege artis gewerkt had. Door het gerecht
werd volgens M. niet gevraagd of langs operatieven weg het instrument niet ver-
wijderd had kunnen worden. (Evenmin werd gevraagd, of het dier werkelijk last
zou hebben gehad van dit vreemd voorwerp. Ref.).

Betreffende het resultaat van het sputum-onderzoek nog het volgende Sputum, door
den dierenarts met behulp van den sputumvanger opgevangen, bleek 11a onderzoek
door een ,,Vet. polizeiliche Anstalt" tuberkelbacillen te bevatten. Daarna ving de
„Bezirkstierarzt" slijm op bij dezelfde koe, liet het aan dezelfde inrichting onder-
zoeken, maar met negatief resultaat. Op zich zelf natuurlijk niets bijzonders. Wel
bijzonder is het echter, dat na noodslachting der koe (vanwege den sputumvanger)
het dier kerngezond bleek ! W. P. C. Bos.

Menck 6) ging na of door middel van de complementbindings-reactie met melk-
serum, waarbij als antigeen tuberculine werd gebruikt, tuberculose van den uier

kon worden vastgesteld. Het melkserum werd verkregen door toevoeging van leb-
ferment en hieropvolgend centrifugeeren van de gestolde melk.

Het gelukte in alle onderzochte gevallen, waarbij tuberkelbacillen in de melk
— hetzij door directen uitstrijk, hetzij door middel van de caviaproef — konden
worden aangetoond, een positieve complementbindingsreactie te verkrijgen. In
gevallen van open longtuberculose, waarbij steeds een positieve complementbin-
dingsreactie met het bloedserum werd gezien, waren geen complementbindende anti-
stoffen in het melkserum aantoonbaar, daarentegen was dit wel het geval, wanneer
gelijktijdig tuberkelbacillen in de melk aanwezig waren.

Bij twijfelachtige uitkomsten bleek het aanbevelingswaardig, melkmonsters van
de afzonderlijke kwartieren te onderzoeken, aangezien alleen tuberculeuze kwar-
tieren melk afscheiden met groote hoeveelheid tuberculose-antilichamen. Gezonde
kwartieren daarentegen bleken geen antilichamen te bevatten.

In de Vereenigde Staten van N. Amerika worden vaak bij dieren, welke positief
op de tuberculinaties hebben gereageerd, knobbeltjes in- of onder de huid aange-
troffen. Deze aandoening wordt met den naam „Skin-lesion" aangeduid. In deze
publicatie bericht Runnells 7) over het microscopisch onderzoek van deze ver-
anderingen welke bij 50 dieren, afkomstig uit verschillende deelen van de Vereenigde
Staten en uit Canada, waren vastgesteld. Bij de beschrijving der microscopische ver-
anderingen wordt een indeeling gemaakt in: i° pyogene abscessen, 2° pseudo-
tuberkels, veroorzaakt door vreemde lichamen. (Hiervoor waren meestal planten-
vezels aansprakelijk) 3⁰ tuberculeuze abscessen.

Bijna alle laesies bevonden zich in de huid der ledematen en wel in de subcutis.
Als regel werd hierbij echter een ontstekingsreactie in de cutis waargenomen. Bij
de pyogene abscessen werden vele reuzencellen waargenomen, waarvan sommige
veel verkalkt materiaal bevatten. In de pseudotuberkels was het meest opvallend het
groote aantal syncytiumachtige reuzencellen. Vele hiervan hadden onregelmatig
gevormde partikels opgenomen, welke zich zwak of niet met haematoxyline kleur-
den. Nu en dan werden vrije vreemde lichamen gevonden. In de gevallen, waarbij
tuberculeuze abscessen aanwezig waren, bevonden zich rondom de haarfollikels en talk-
klieren vele lymphocytaire infiltraten benevens enkele kleine, jonge tuberkels, be-
staande uit lymphocyten, endotheliale cellen en reuzencellen. Van uit de cutis
drongen bloedvaten in de diepte, omgeven door lymphocyten. Dieper in de sub-
cutis waren scherp omschreven velden met perivasculaire lymphocyten-infiltratie
aanwezig. In deze velden vertoonden de bloedvaten vaak wandhypertrophie en
obliteratie. In hun omgeving werden vele kleine vaten gevormd. Bij het grooter wor-
den namen deze haarden de eigenschappen van tuberkels aan (optreden van endo-
theliale- en reuzencellen). Vervolgens zag men centrale verkazing en verkalking
en nieuwvorming van bloedvaten aan de periphcrie.

Op een enkele uitzondering na werden in de coupes van deze tuberculeuze ab-
scessen zuurvaste staafjes aangetoond.

Volgens schr. is de subcutane tuberculose bij het rund van exogenen oorsprong
en ontstaat deze perivasculair.

(Het bewijs voor den tuberculeuzcn aard is door schr. niet geleverd, aangezien
geen dierproeven zijn verricht. Zulks ware wel noodig geweest, aangezien omtrent
de actiologie der „skin-lesions" de meeningen verdeeld zijn. Ref.).

Een ± 11 -jarige Belg werd ter behandeling aangeboden met de anamnese, dat
het dier 6 maanden geleden aangereden was door een vrachtauto en aan het hoofd
was verwond. Ongeveer 6 weken hierna begon het paard slecht te eten werd slap en
vermagerde.

Bij onderzoek maakte het dier een slappe indruk; temperatuur 38.8°, pols en
ademhaling versneld, de slijmvliezen bleek. Auscultatie en percussie der longen gaven

geen afwijkingen. Beweging van het hoofd, evenals palpatie van het bovenste hals-
gedeelte was pijnlijk.

Bij het bloedonderzoek bleek de sedimentproef versneld; het haemoglobine-ge-
halte was 45 (Sahli), het aantal roode bloedcellen 5.18 millioen, het aantal leuco-
cyten 20.500. De verhouding der witte bloedcellen was: neutrophile 85%, lympho-
cyten 8%, eosinophile 2%, monocyten 4.5%, mastcelleno.5%. Infectieuze anaemie,
waaraan differentieel-diagnostisch gedacht werd, kon dus op grond van dit bloed-
onderzoek worden uitgeschakeld, terwijl tuberculose waarschijnlijk werd.

Bij röntgen-onderzoek werd een verdichting van het longweefsel geconstateerd.
Cutane tuberculinatie aan den hals verliep positief. Na slachten werden in longen,
nieren, milt en lever kleine knobbeltjes gevonden. In uitstrijkpreparaten der ver-
anderde orgaangedeelten, gekleurd volgens Ziehl-Nielsen, werden tubercelbacillen
aangetoond, terwijl ook de dierproef met dit materiaal positief was.

Op de foto, noch bij de sectie, werden veranderingen aan de halswervels gevonden.
De druk-pijnlijkheid op deze plaats moet veroorzaakt zijn door de tuberculeuze
aandoening der retropharyngeale klieren.

Een paard, dat geruimen tijd vermagerde en longverschijnselen had, kreeg bei-
derzijdsch een geelbruin, korrelige neusuitvloeiïng; de submaxillaire klieren waren
vergroot tot eigrootte, vergroeid met de kaaktakken, knobbelig aanvoelend, terwijl
de huid er over niet verschuifbaar was. In het bovenste derde gedeelte van den hals,
aan den linker kant, kwamen drie huidzweren voor, waaruit zich bruingrijze etter
ontlastte. Het dier werd, hoewel de malleïnatie-proef negatief verliep, als verdacht
van malleüs, geslacht. Bij sectie vond men op het neusmiddenschot twee epitheel-
laesies ter grootte van een cent; de longen waren sterk vergroot, droog en vast aan-
voelend, terwijl bij aftasten subpleuraal en ook dieper kleine korreltjes werden ge-
voeld. Op de sneevlakten traden deze knobbeltjes duidelijk naar voren, waren wit-
grauwachtig van kleur, zonder „hof". Op grond der sectieverschijnselen bleef de
diagnose gehandhaafd; nader onderzoek der veranderde organen wees echter uit,
dat men hier met tuberculose te doen had. W. P. C. Bos.

Tuberculose van de hartspier bij het varken komt zelden voor. Rieger 10) ver-
meldt een geval. Hoewel bij de levende keuring geen afwijkende verschijnselen
waren opgemerkt, moest het betreffende dier later toch noodgeslacht worden. Aan
het epicardium werden van af de punt tot halve hoogte, circulaire woekeringen aan-
getroffen van slap, loodgrauw weefsel met een uitzaaiing van grauwwitte knobbel-
tjes. In de hartspier zelf een zeer groot aantal kleine knobbeltjes, waardoor het weef-
sel grijs gekleurd was. Uitstrijkpreparaten werden gemaakt, maar tuberkelbacillen-
konden niet worden aangetoond. Slechts in coupes van het aangetaste weefsel ge-
lukte dit. Ook de longen en het borstvlies toonden veranderingen. B.

Bij een jaar ouden hond werd gegeneraliseerde tuberculose waargenomen.
In het pancreas vond Möllmann ii) talrijke grijze haardjes, welke microscopisch
alleen uit lymphocyten of uit lymphocyten en epitheloïde cellen waren opgebouwd.
Reuzencellen werden niet opgemerkt. In het centrum der grootere haarden vervet-
ting der epitheloïde cellen en hierbij aansluitend necrose en verkazing. Aangenomen
wordt dat de infectie van het pancreas met den arterieelen bloedstroom heeft plaats
gevonden. (Over bacterioscopisch- of dier-experimenteel onderzoek wordt niets
vermeld, zoodat de tuberculeuze aard der pancreas-aandoening niet met zekerheid
vaststaat. Ref.). Clarenburc.

Door het inblazen van een tuberkelbacillen-suspensie in de trachea besmette
Amako 12) een aantal cavia\'s. Inhalatie van eucalyptoldampen bleek geen invloed

uit te oefenen op den levensduur van aldus besmette dieren. De intraeutane tuber-
culine-reactie was, in weerwil van bestaande tuberculose, bij de meeste cavia\'s
negatief.

Open verblijfplaatsen bieden volgens Greenfield 13) voor cavia\'s groote voor-
deden boven die, welke door glas of hout zijn afgesloten, n.1. ie. langere levens iuur,
2e. grootere resistentie tegenover een tuberculeuze infectie, 3e. jongen van tuber-
culeuze cavia\'s groeien goed op en kunnen meer jongen voortbrengen; daarentegen
sterven zij na korten tijd in houten- of glazen hokken.

In een proefdierenstal werden naast konijnen ook kippen gehouden. Onder deze
kippen waren een jaar te voren enkele tuberculose-gevallen vastgesteld. Dcor on»
bekende oorzaak stierf nu een konijn. Bij de sectie werden in longen, lever, milt en
nieren talrijke tuberkels gevonden, in uitstrijkpreparaten waarvan vele zuurvaste
staafjes aanwezig waren. Na enting op glycerine-aardappel van een tuberkel ont-
wikkelde zich een wit-gele cultuur met vettig-vochtig aspect. Na enting met deze
cultuur bij kippen, konijnen en cavia\'s kon een groote mate van virulentie voor beide
eerstgenoemde proefdieren worden vastgesteld, daarentegen een zeer geringe of
geen virulentie voor de cavia. De geïsoleerde tuberkelbacillen-cultuur mocht der-
halve tot het aviaire type worden gerekend.

Hiermede is dus aangetoond, dat vogcltuberkelbacillen in staat zijn, bij konijnen
welke met tuberculeuze kippen samenleven, een spontane infectie te voorschijn te
roepen.

Reeds vroeger werd door Cobbett spontane vogeltuberculose bij het konijn be-
schreven. Clarenburg.

Sedert jaren wordt het door het Tuberculose-Heilstoff-Werk G.m.b.H. in Leipzig
bereide Friedmannsche middel aanbevolen als een voort.effelijke hulp bij de be-
strijding der hoendertuberculose. Eber en Malke 18) verrichtten in hun instituut
een aantal onder talrijke voorzorgen genomen proefreeksen zoowel bij hoender-
toornen onder ongunstige hygiënische omstandigheden als bij dezulken met gunstige
hygiënische verhoudingen.

De opgedane ervarir g is weinig bemoedigend. De werking van het middel
bleek uiterst gering, zoo er al gunstige gevolgen van waarneembaar waren. Hoogstens
is het te vergelijken met middelen met onspecifieke werking, zooals ,,Tubercul:>san",
waarvan bij runderen een voorbijgaande verbetering van den algemeeneh toestand
werd waargenomen, zonder dat de tuberculeuze processen merkbaar genazen.

Bij de proefnemingen bleek ook hier weer, dat bij hoenders een contact-infectie
relatief laat en moeilijk optreedt, en dat deze door het treffen van gunstige om-
standigheden nog zeer kan worden beperkt.

De beste bestrijding is nog het opgeruimen van klinisch zieke dieren en ook die
welke positief op tuberculine reageeren. Neemt men daarbij smetstofvernietigende
maatregelen, dan is een zieke pluimvee-toom in betrekkelijk korten tijd van tuber-
culose te bevrijden.

Bedenkt men verder, dat tenwoordig hennen weinig langer dan twee jaar
gehouden worden, dan is het duidelijk, dat voor toepassing van het middel van
F\'rieDmann, zoo het al curatieve eigenschappen mocht bezitten, nauwelijks gele-
genheid is. L. P. de Vries.

Onder een groot aantal postduiven stelde Stenius 15) tuberculose vast, veroorzaakt
door den aviairen tuberkelbacil. De intrapalpebrale tuberculine-reactie bleek een
uitstekend diagnostisch hulpmiddel te zijn; 24 uur na de inspuiting ontstond bij de
tuberculeuze dieren een zwelling van het bovenooglid. Van 101 duiven gaven 42
een positieve reactie te zien. Het bleek noodzakelijk de tuberculine-reacties met

lange intervallen te herhalen, aangezien de duiven in het initiaal-stadium niet re-
ageeren. Pathalogisch-anatomisch onderzoek werd bij 55 duiven verricht. De lever
was in 66.6% der onderzochte gevallen aangetast, Peritoneum 49%, milt 36.3%,
darm 32,7%, longen 30.9%, nieren 16.3%, pijpbeenderen 14.5%, pancreas 9.9%,
onderste halslymphklieren, pericard en keelholte elk 5.4%, thymus en larynx elk
3.6%, snavel, kop, eileider, borstbeen en testikel elk 1.8%.

Bij geringe uitbreiding is de tuberculose met succes te bestrijden door tubercu-
linaties, dooden van reageerende dieren, isoleering en desinfectie.

Bij twee zeeleeuwen, welke na een ziekte van enkele maanden waren gestorven,
vond Sustmann 17) een hevige tuberculeuze long- en pleura-aandoening, alsmede
darmtuberculose. De borstholte was met een troebele, waterachtige vloeistof gevuld,
terwijl de betreffende lymphklieren sterk gezwollen waren en op doorsnede in sterke
mate verkalkt.

De ziekteverschijnselen hadden bestaan in: loomheid, bloedniezen, hoesten,
kortademigheid, afneming van het lichaamsgewicht, geringe eetlust, brijige ont-
lasting. De ophthalmo-reactie viel positief uit.

Om verspreiding der ziekte te voorkomen, werden de wanden van het bassin,
na wegloopen van het water, met 1 % ijzervitriool uitgeschuurd en aan het water
werd (10 M³.) dagelijks 100 cM\'. van een 10% waterige joodnatriumoplossing
toegevoegd.

In 1930/1931 verzamelde Griffith 16) 30 nieuwe gevallen waarbij tijdens het
leven bij meningitis tuberculosa uit de cerebrospinaalvloeistof tuberkelbacillen
werden gekweekt. Deze 30 gevallen betroffen 29 kinderen onder 10 jaar en 1 vol-
wassene.

Van de cultures der 29 kinderen bleken 20 tot het bovine type te behooren, even-
als het geval bij de volwassene.

Vermoed wordt dat in de jaren 1928, 1929 en 1930 in Engeland en Wales onge-
veer 700 personen per jaar aan tuberculose van het centrale zenuwstelsel zijn ge-
storven, veroorzaakt door bacillen van het bovine type.

12. Versuche mit Eukalyptol-Inhalation bei intratracheal mit Tuberkelbacillen infizierten
Meerschweinchen. Amako, Zentralbl. f. Bakt., I, Orig., Bd. 124, H. 1/2, S. 95 (1932).

13. Effect of environment on normal and tuberculous guinea-pigs. Greenfield, Am.
Rev. Tuberc. 24, 695, 1931 (Ref. Arch. of Pathol. Vol. 14, Nr. 4, P. 568).

14. Spontane Geflügeltuberkulose beim Kaninchen. Cernaianu, Popovici und
Jitarciuc, D.T.W. Jg. 40, No. 48, S. 767 (1932).

15. Undersökningar beträffande tuberkulös hos duvor. Stenius, Finsk Veterinärtids-
skrift, Oct. 1932, P. 191.

16. Relative incidence of human and bovine tubercle Bacilli in tuberculous meningitis in
England. A. S. Griffith, J. Pathol. and Bact. 1932, Bd. 35, blz. 97.

18). Entfalet das ,,Friedmannsche Heil- und Schutzmittel" bei Hühnern zur Bekämpfung

der Geflügeltuberculose ausreichende schützende und heilende Eigenschaften? A. Eber und
E. Malke. D.T.W. 1 Oct. 1932.

Neuere Forschungsergebnisse und Beobachtungen über die Hunde-
staupe. Albrecht, Münch. Tier. Woch., 1932. S. 436.

Het artikel leent zich niet goed voor een referaat. Na een algemeen overzicht
worden achtereenvolgens behandeld: de aetiologie, de symptomen, de patholo-
gisch-anatomische veranderingen, de differentieel-diagnose der hondenziekte,
verder de proeven hierbij met vaccins en sera, de behandeling daarmede en dc
chemotherapie.

Er wordt op gewezen dat men steeds wel heeft te onderscheiden de kunstmatige
van de natuurlijke infectie. Bij de laatste is steeds een menginfectie aanwezig, waarbij
de secundair optredende bacteriën het ziektebeeld kunnen vervagen, terwijl de
kunstmatige infectie steeds eenzelfde beeld met typische temperatuur-curve laat zien.

Kasuistischer Beitrag zur Frage der Staupe, Prophylaxe beim Hunde
durch die Staupevakzine nach Laidlaw-Dunkin. Hinz, Tier. Rundsch. 1932.
s. 797-

Hinz kreeg met de immunisatie-methode volgens Laidlaw—dunkin bij fretten
goede resultaten .(T.R. 1931. S. 351). Daarna heeft hij ook deze methode bij jonge
honden toegepast.

Het vaccin en virus werd eerst ontvangen van Eaidlaw en Dunkin, later van de
„Wellcome Laboratories, Langley Court, Bcckenham, Kent", directeur O. Brien.
In het begin werd het toegezonden per vliegtuig; het meer houdbare, droge virus
den laatsten tijd met de gewone briefpost. Ingeënt werd bij 24 honden; eerst met
vaccin, een week later met virus. Bij alle dieren werd 3—6 dagen na de injectie
met het virus een temperatuurverhooging boven 39⁰ C. waargenomen en alle
kregen geringe ziektesymptomen, als : etterige neusuitvloeiïng, hoesten, diarrhee.
De geënte dieren zijn gezond gebleven, ook al kwamen zij met besmette honden
in aanraking.

Insulinbehandlung und Diäbeteinflüssung des Diabetes mellitus bei
Hunden, W. Mayr, Deutsch Tier. Woch. 1932. S. 566.

Het is bekend (Völker e.a.) dat men ook bij den hond lijdende aan diabetes de
urine door middel van insuline-injecties suikervrij kan maken. Vóór de insuline-
therapie in gebruik kwam, meenen sommigen vooral met vleeschdieet bij suikerziekte
van den hond verbeteringen te hebben gezien. Drie diabetes-gevallen bij den hond,
door Mayr met insuline behandeld, worden in dit artikel meer nauwkeurig be-
schreven.

Geval I betrof een 9 jaar ouden fox-terrier met veel dorst en nog goeden eetlust.
De voedingstoestand was achteruitgegaan; beiderzijdsche cataract aanwezig. Het
suikergehalte van de urine bedroeg 4.5%; het eiwitgehalte 0.08%. De patiënt, die
48 dagen in de kliniek bleef, werd dagelijks gewogen en met verschillende hoevetl-
heden insuline-Schering behandeld (1 c.c. = 20 F,). lederen dag werd urine-onder-

zoek gedaan; het voedsel wisselde; als drank werd kamille-thee verstrekt. Het
lichaamsgewicht ging op den duur achteruit; bij vleeschvoedering en insuline-toe-
diening bleef het ongeveer stationnair, bij zetmeelvoedering (aardappelen) nam
het gewicht af. De insuline gaf niet steeds de gewenschte werking; b.v. werd meer-
malen waargenomen dat bij enkel vleeschvoedering en hooge insuline-dosis (inge-
spoten werd steeds in den namiddag) het suikergehalte van de morgen-urine van
den volgenden dag hooger was dan dat van den dag tevoren.

Geval ll een 8 jaar oude herdershond. Klinisch werd niets bijzonders gevonden.
De urine bevatte veel suiker. De therapie was als bij geval I. Ook nu weer bij kool-
hydraat-voedering gcwichtafneming, bij vleeschvoedering een gelijkblijven of zelfs
een gewichttoeneming.

De insuline-injecties (subcutaan) maakten de urine suikervrij; het ziektebeloop
was gunstig.

Geval III een zeven jaar oude terriër. De toestand van het dier was zeer slecht.
In de urine werd veel eiwit en suiker aangetoond. De insuline-injecties brachten
geen beterschap; het dier stierf in coma.

De conclusies waartoe Mayr is gekomen zijn: In geval I was pancreas-diabetes
in het spel. Insuline eenmaal daags subcutaan ingespoten (10—40E) maakte in dit
geval de urine niet suikervrij.

In geval II werd door de insuline-injecties beterschap verkregen zonder dat een
bepaald dieet werd voorgeschreven.

40 eenheden insuline intraveneus bij hond III toegediend, kon dit dier niet meer
redden uit het coma diabeticum.

Enkel vleeschvoedering deed het gewicht toenemen of op peil houden; koolhy-
draatvoedering, hoewel goed verdragen, deed dit dalen.

In geval I trad bij vleeschvoedering aceton in de urine op, dat gedurende de
koolhydraat-vocdering allengs verdween en bij de volgende vleeschvoedering weer
optrad.

Ein Fall von hyperpyrethische Temperatur beim Hund. Stetter, Munch.
Tier. Woch. 1930. No. 36.

Bij een hond lijdende aan hondenziekte werd een zeer hooge lichaam-tempera-
tuur waargenomen en wel van 43.2° C. gedurende verscheidene uren. Herstel volgde.

Streptokokkensepsis der neugeboren Welpen. Barzewitsch und Alexan-
drow. Deut. tier. Woch. 1932. S. 102.

Niettegenstaande de hygiënische toestanden en de verpleging goed waren, stierven
in een kennel van Duitschc herders in de eerste week na de geboorte, twee jaren a htcr
elkaar, de jongen. De diertjes waren goed gevoed en maakten een gezonden indruk.
Behalve een geringe diarrhee konden geen ziekteverschijnselen worden opgemerkt.
Bij de sectie werd in de buikholte een geringe hoeveelheid sereus exsudaat, vermengd
met kleine fibrinevlokjes gevonden. Het slijmvlies der darmen was iets rood; de overige
bevindingen waren normaal. Het klinisch en pathologisch-anatomisch beeld scheen
dat van een streptococcen-sepsis te zijn. Cultureel gelukte het streptococcen in bouil-
lon en verder op agar rein te kweeken. Voor kleine proefdieren waren de microben
apathogeen.

Hoewel duodenaalzweren bij den mensch geen al te groote zeldzaamheid zijn,
zijn zij bij den hond slechts hoogst zelden vastgesteld. Een verhoogde zoutzuuraf-
scheiding zou praedisponeerend werken. In den laatsten tijd wordt daarom wel
het dieet (melk) geregeld en gedurende langen tijd alcalische middelen toegediend.
Bij dieren is het stellen der diagnose vrijwel onmogelijk. Kinna beschrijft hier een
geval bij een zevenjarigen airedale-terrier, die voordien steeds gezond was geweest,
maar sedert de laatste weken minder goed was. Het dier had grilligen eetlust, braakte
meermalen daags en begon \'s nachts vaak te huilen, zoodat zelfs een oogenblik
aan vreesziekte werd gedacht. Omdat de toestand snel achteruit ging, werd de hond
pijnloos gedood. Bij de sectie werd een duodenaalzweer gevonden, die op het punt
van doorbraak stond.

Experimenteel onderzoek over den invloed van lang voortgezette colon-
clysma\'s op den darm bij dieren. Friedenswald und Feldmann. Ref. M.M.W.
\' 93¹ - S. 1540-

Proeven bij honden bewezen, dat lang voortgezette darminfusies meer of minder
hevige darmveranderingen kunnen veroorzaken. Waterclysma\'s veroorzaakten ge-
ringe, zeepclysma\'s duidelijke ontstekingen; elysma\'s met olie en die met acriflavine-
oplossing i—3000, gaven slechts geringe stoornissen, daarentegen verwekten in-
fusies met oplossingen van carbonas natricus, ammoniumchloride en zoutzuur,
zelfs in zwakke concentraties aangewend, soms uitgebreide ulceratieve darmver-
anderingen met necrose.

Die Oelbehandlung bei obturierenden Fremdkörpern im Darme des
Hundes. Schouppé, Munch. Tier. Woch. 1931, afl. 6.

Schouppé wijst er allereerst op dat de verschijnselen die zich bij inklemming
van vreemde voorwerpen in de darmtractus van den hond kunnen voordoen, eenigs-
zins kunnen doen denken aan die bij de z.g. „Stuttgarter Hundeseuche" en dat
het lijden er wel mede verward is.

Op aanraden van Pirkmayer werd in den beginne door hem hierbij gebruik
gemaakt van ol. lini, zoowel per os (meermalen 100 c.c.) als rectaal (infusies). De.
lijnolie werd evenwel niet goed verdragen, spoedig weer uitgebraakt en later daar-
om vervangen door paraffinum liquidum. Per os werd soms herhaalde keeren wel
250—500 c.c. daarvan toegediend en rectaal 500—1000 c.c.; daarbij werden tevens
de dieren dan achter hoog gehouden. Deze groote hoeveelheden vloeibare paraffine
werden goed verdragen in 19 aldus behandelde gevallen.

Die Beeinflussing des Blutbildes des gesunden Hundes durch Ultra-violet-
licbtbestrahlung. Holz, Diss. Berlin 1929. Ref. Munch. Tier. Woch. 1932, S. 70.

Als afstand rug — brander werd genomen 40 c.M.; als bestralingsduur £ uur.
De rughuid werd geschoren daar de haren de U. V. stralen tegenhouden. Het
pigment zou geen opvallende hindernis voor de werkzame stralen zijn. De invloed
op het witte bloedbeeld bleek individueel te verschillen. Het roode bloedbeeld
zou volgens verschillende onderzoekers onveranderd en het haemoglobine-gehalte
binnen normale grenzen blijven.

Het witte bloedbeeld veranderde sterk, behalve inéén geval waar de hond niet
geschoren was. Regelmatig trad na 10 minuten een hyperleucose op. Vermeer-
derd bleken voornamelijk de jeugdvormen der neutrophile leucocyten te zijn, ten
koste van de z.g. segmentkernigc, die regelmatig in aantal afnamen. Het aantal
eosinophilen nam vaak toe, dat der basophilen en monocyten bleef ongeveer het-
zelfde. In drie gevallen werd bovendien lymphocytose opgemerkt. Het voornaamste
was alzoo de leucocytose met verhooging der algemeene stofwisseling; de behan-
deling door bestraling zou als een echte prikkeltherapie op te vatten zijn. Nadeelige
invloeden, zooals bij andere onspecifieke prikkeling wel worden gezien, werden
hierbij niet opgemerkt. Veenendaal.

May beschreef de perineurale infiltratie van de N. infraorbitalis en de N. alveo-
lares inferior, door injectie van een locaal anaestheticum in de respectievelijke
foramina, om geleidings-anaesthesie te verkrijgen. Wright vindt deze methode
voor honden niet noodig en onpractisch.

Schadelverengung und Schadeldehnung. Landsberger, Deutsch. Mediz.
Woch. 1932. S. 618.

Landsberger wijst in dit artikel erop dat van de tandkiemen een trophische
prikkel uitgaat, die zich zelfs over den geheelen schedel uitbreidt.

Bij een pasgeboren hond werden de tandkiemen door hem aan een zijde verwij-
derd, het dier toen het 1 jaar oud was gedood en den schedel onderzocht. De schedel-
helft aan de geopereerde zijde bleek in groei achtergebleven te zijn. Werden de tand-
kiemen in de bovenkaak niet, maar wel in de onderkaak vernietigd dan volgde alleen

atrophie van de onderkaak. Het kauwen zou dan ook volgens hem niet de atrophie
veroorzaken.

Operation eines Spirocercenknotens beim Hunde mit Hilfe des Oeso-
phagoskopes; Heilung; Suchanek: Wien. Tier. Monatsh. 1932. S. 392.

Spirocerca sanguinolenta is in Duitschland en Oostenrijk zeldzaam; in Japan
Tunis en Algerië komt deze parasiet meer voor. Een door spirocerca verwekt knob-
beltje in den slokdarm van een hond werd door Suchanek met behulp van een oeso-
phagoscoop vastgesteld en verwijderd. Genezing volgde.

La desarticulation des membres chez les carnivores domestiques.
Ledru, Receuil de Med. Vet. 1932. p. 620.

Er wordt op gewezen dat bij amputatie van een extremiteit men de keus heeft
te doen tusschen desarticulatie of amputatie van het been. Bij den mensch dient
te worden vermeden dat een litteeken zich vormt in het steunvlak der prothese.
Een prothese is bij den hond evenwel niet van nut. Bij amputatie in het gewricht
wordt het nadeel ondervonden dat geen spieren aanwezig zijn voor de stompbe-
dekking.

Ten slotte wordt zeer uitvoerig (wel wat te uitvoerig, ref.) amputatie en desart-
culatie op verschillende hoogten der ledematen beschreven. Vf.enendaal.

Hadleigh Marsh i) beschrijft eenige ziekten van jonge lammeren en merkt
daarbij allereerst op, dat de taak van den dierenarts bij de bestrijding dezer ziekten
vooral ligt in het aangeven van preventieve maatregelen ter voorkoming dezer
ziekten: goed gebouwde, goed geventileerde stallen of ruimten waarin de schapen
met lammeren worden ondergebracht; vloeren bedekt met schoon stroo, welke
bedekking geregeld ververscht moet worden; de wol der schapen in de omgeving
van den uier wegknippen, opdat zich daar geen vuil kan ophoopen en de lammeren
zich bij het zuigen hiermede niet kunnen infecteeren.

Ziekten welke te wijten zijn aan het ontbreken van bepaalde stoffen in
het voedsel, dat aan lamschapen wordt verstrekt.

Als zoodanig noemt hij gebrek aan jodium, waardoor vele lammeren dood ge-
boren worden; komen zij levend ter wereld, dan zijn zij zwak, slecht met wol bezet;
de diertjes hebben een te groote schildklier. Dergelijke lammeren sterven meestal
gedurende de eerste levensdagen. Deze ziekte zou door toediening van jodium-
zouten met volkomen succes te bestrijden zijn.

Nog noemt hij tengevolge van een tekort aan calcium in het voedsel der schapen,
de gewoonte der lammeren om wol en allerlei vuil te verorberen. Beendermeelaan
lamschapen gegeven, zou in enkele gevallen dergelijke afwijkingen voorkomen hebben.

H. wijst er op dat de eerste uren na de geboorte de navelstreng een uitstekende
voedingsbodem vormt voor diverse bacteriën, welke infecties zich weinig openbaren
in locale aandoeningen.

Een van de meest voorkomende vormen is een necrotiseerende leveraandoening:
de lammeren van 1—3 weken sterven zonder eenig karakteristiek symptoom. Bij
sectie veel scherp omschreven haarden in de lever, geel van kleur, uit een kaas-
achtige massa bestaande; hieruit werd actinomyces-necrophorus gekweekt. Deze
ziekte komt vrijwel uitsluitend voor bij lammeren, welke verblijven in ruimten,
waarvan de vloer bedekt is met een stroobed dat niet geregeld wordt ververscht.
Behandeling bestaat uit het direct na de geboorte verwijderen van een stukje van
de navelstreng en daarna penseelen met jodiumtinctuur.

Komt voor bij lammeren van 2 weken tot 1 maand oud. De diertjes zijn verder
volkomen gezond. H. noemt als oorzaak een intrauterine infectie van het rugge-
merg; de porte d\'entrée zou zijn de navel, evenals de wond welke ontstaat ten-
gevolge van staartcoupeeren. H. noemt bac. necrophorus en staphyloeoccen.

(Op Texel komen veelvuldig de z.g. „zwaaiers" voor. Goed gevoede, volkomen
gezonde lammeren, met in meer of mindere mate parese der achterhand. Eigen-
aardig is het dat deze ziekte ieder jaar weer op bepaalde bedrijven voorkomt en
niet zelden bij een groot aantal der lammeren. Meermalen werden „zwaaiers"
onderzocht aan het Instituut voor Parasitaire Ziekten te Utrecht en aan de Rijks-
seruminrichting: echter werd nimmer een specifiek organisme gevonden. Deze
lammeren worden als „zwaaier" geboren. Ref.).

Ontstaan door infectie via den navel, na castratie en na staartcoupeeren. De meer
acute vorm, die gedurende de eerste maanden optreedt, wordt veroorzaakt door
pyogene bacillen en ontstaat via den navel. Kan voorkomen worden door ont-
smetting van den navel, direct na de geboorte. Een meer chronische vorm
wordt veroorzaakt door vlekziektebacillen; de symptomen (kreupelheid, welke na
aanvankelijk verdwenen te zijn, later weer optreedt; geen voldoende groei der
lammeren ; niet kunnen volgen van de kudde), kunnen optreden binnen enkele
dagen na de geboorte tot op een leeftijd van 3—4 maanden. Uitwendig is er weinig
aan de gewrichten te zien; aangedaan zijn vooral carpus, tarsus en kniegewricht.
Bij sectie zien wij een ontsteking en verdikking van de gewrichtskapsel met grijs
exsudaat. Bij staartcoupeeren cauterisatie en de dieren in een frissche weide brengen.

H. deelt mede dat hij lammeren zag sterven aan boutvuur, nadat de dieren,
na het staartcoupeeren, op een weide gebracht waren, waarin kort te voren run-
deren waren gestorven aan deze ziekte. Tevens nam hij tetanus waar.

Op den leeftijd van een maand; dikwijls als de lammeren naar buiten gaan. Veel
lammeren sterven tengevolge van ondervoeding, doordat zij niet kunnen grazen.

Bij sectie neemt men degeneratie van bepaalde groepen van spiervezels waar;
typisch is hierbij, dat wanneer een bepaalde spier in het eene voorbeen is gedegene-
reerd, de overeenkomstige spier in het andere voorbeen dezelfde afwijking te zien
geeft. Men ziet dan witte plekjes in die spieren, welke toe te schrijven zijn aan
afzetting van calcium-phosphaat. Oorzaak onbekend.

Groot gedeelte van den toom kan aangetast zijn. Doet zich voor als een infectieuze
opthalmie. Ook neemt men entropium waar, echter niet in een dergelijke uitbrei-
ding; is heriditair; komt het meest voor bij zwartkop-schapen. Het onderste ooglid
is te lang en veroorzaakt conjunctivitis. De overtollige huid eenvoudig afbinden:
dit wordt algemeen door de schapcnhouders gedaan.

Gedurende de eerste levensdagen ernstige diarrhee, welke zich ontwikkelt binnen
48 uur; sterven spoedig; faeces dun vloeibaar, als stopverf gekleurd; stinken. De
mildere gevallen met faeces van gele kleur.

Predisponeerende invloeden: koude, storm, onzindelijkheid. Bij droog warm
weer slaat de infectie niet aan.

Antiseptica geven succes. Lammeren na de geboorte direkt laten zuigen. Handen
goed reinigen. Serum tegen witte diarrhee der kalveren aan te wenden.

Ter bestrijding van dysenterie werden door Dalling 2) proeven genomen door
inenting der ooien met culturen van den L. D.-bacil, met formaline behandeld. Op
5 boerderijen werden de schapen in drie gedeelten verdeeld; het eerste deel werd
niet geënt; het tweede in het najaar en het volgende voorjaar; het derde gedeelte
alleen in het voorjaar. Van het niet geënte deel der ooien stierf 16.2 % der lam-
meren; van het tweemaal geënte deel 0.75 % en van het éénmaal geënte deel 1.3 %
aan dysenterie. Het verschil van éénmaal of tweemaal enten is op 400—500 dieren
niet van beteekenis. Het resultaat der enting is wel opvallend.

Tiedga 3) zag die ziekte alleen bij lammeren en jonge schapen; treedt meestal
op als een chronisch verloopende ziekte, welke zich kenmerkt door stijven gang,
veel liggen, moeilijk kunnen opstaan der dieren. Elleboog, carpus, knie- en sprong-
gewricht verdikt; eetlust goed; geen navelontsteking. Temp. 39.6—41.5° C.

Bij sectie in het gewricht een troebele, reuklooze vloeistof; gewrichtsvlakten ge-
usureerd; de kapsel kan tot 5 m.M. verdikt zijn door bindweefsel. Bij alle lammeren
in de spieren, bij den overgang in het distale pezige deel, gele tot groene haarden,
welke ongeveer de grootte hebben van een kersepit tot die van een pruim; deze
haarden vooral in de buigers van den onderarm. In de jonge kleine haardjes zijn
gemakkelijk vlekziekte-bacillen te vinden; in de grootere oudere haarden niet.
Zij wijken af van de gewone vlekziekte-bacillen, omdat zij veel langer en dikker
zijn. In verband hiermee wijst de schrijver op een waarneming van Metzger en
Hocar, die bij 2—8 weken oude lammeren ook haarden in de spieren waarnamen
en bij negatief bacteriologisch-oriderzoek dachten aan een intoxicatie als bij de
haemoglobinaemie van het paard. Schrijver acht het niet uitgesloten, dat hier
van dezelfde aandoening sprake is als die hij beschrijft.

In het gewrichtvocht vond T. Grampositieve, fijne staafjes van 1—1.5 H lang
en 0.3 f\' dik. Onderzocht werden bacteriën uit twee spierhaarden en twee ge-
wrichtvloeistoffen, welke zeer veel overeenkomst met elkaar hadden. Zij onder-
scheidden zich van typische vlekziekte-bacillen door hun structuur, hun groei in
bouillon en gelatine en worden daarom als degeneratie-vormen beschouwd.

Een gezond lam werd met 2 c.c. van een 24-uur-oude bouillon-cultuur subcutaan
aan den hals geënt; na 7 dagen trad een geringe kreupelheid op aan de voorbeenen
en aan het rechter achterbeen, welke echter na eenige dagen weer verdwenen was.
Na 3 weken weer geënt met een 48-uur-oude bouillon-cultuur van een gewrichts-
stam; geen kreupelheid. Bij sectie aan den elleboog en carpus defecten; geen bac-
teriën aan te toonen.

Hoewel het dus niet gelukte de ziekte van het eene schaap op het andere door
subcutane enting met culturen over te brengen, mag men toch op grond van het
klinisch en pathologisch-anatomisch beeld aannemen, dat de geïsoleerde gedegene-
reerde vlekziekte-bacillen de veroorzakers zijn van de waargenomen ziekte onder
de lammeren.

Kösek 4) beschrijft gewrichtsveranderingen bij lammeren, welke optreden op een
leeftijd van 4—6 weken, en welke ziekte hij onderzocht, toen de lammeren 10 weken
oud waren. Na het acute stadium (pijnlijke warme zwelling der gewrichten), komen
de meer chronische verschijnselen (verdikte, niet abnormaal warm aanvot lende
gewrichten, vergroeiingen, zelfs in die mate, dat in de carpu de beenderen met
een hoek van 90° op elkaar staan). De voedingstoestand was verminderd, eetlust
goed. De dieren werden in een zindelijken stal gehouden en gevoederd met voer
van een goede kwaliteit. Bij de sectie soms de milt wat gezwollen, evenals dc
lymphklieren. Aan de gewrichten osteophyten-vorming. Uit de chronisch aange-
dane gewrichten geen bacteriën te kweeken; uit de acuut aangetaste gewrichten
typische vlekziekte-bacillen te cultivceren.

K. vermeldt niets omtrent het optreden van haarden in de spieren, zooals Tiedce
dit doet.

Easterfield 5) e. a. constateerden in een streek om dc Tasmanbaai (Staal
Nelson, Australië) onder de schapenfokkerij de volgende verschijnselen:

De schapen waren over het algemeen mager; vetmesten was op dc weiden niet
mogelijk terwijl ook de wol- en melkproductie gering waren. Het sterftecijfer onder
_schapen en lammeren was groot; vele dieren gingen na langzame vermagering
e gronde; het beenderstelsel was licht en in veel gevallen breekbaar. De dieren
aten graag beendermeel en zout.

Bij sectie van gestorven of afgemaakte zieke dieren werden weinig of geen orgaan-

veranderingen waargenomen; in de nieren werden echter altijd, in sommige ge-
vallen zelfs groote hoeveelheden steentjes gevonden, welke na onderzoek uit
xanthine bleken te bestaan.

Daar de ziekte op betere gronden en op beter gecultiveerde weiden niet voor-
kwam, werd aan een bodemoorzaak gedacht.

Onderzoek van den bodem wees uit een groot tekort aan calcium en phosphorus,
benevens aan ijzer en mangaan. Het gras bevatte eveneens te weinig calcium en
phosphorus, in het voorjaar echter geen tekort aan ijzer of mangaan. Ijzer- of man-
gaangebrek alleen kon dus de ziekte niet veroorzaken.

De resultaten van het bodemonderzoek kwamen overeen met die, gedaan in
streken waar de ,,Bush"- en Waihi"-ziektcn voorkwamen. W. P. C. Bos.

In de Sacremento-vallei in Californië namHowARTH 6) een ziekte onder schapen
waar, welke veel overeenkomst had met paratuberculose der runderen. Vermagering,
opgetrokken buik, intermiteerende diarrhee, zoo nu en dan koorts. Meestal bij
oudere schapen. Gedurende de drachtigheid symptomen ernstiger; sterfte grooter
na den lamtijd. Gemakkelijk te verwarren met parasitaire ziekten. De cadavers
zijn uitgemergeld; verdikking van de dunne en dikke darmen; mucosa verdikt,
gerimpeld, vaak met bloedingen. Mesenteriale klieren vergroot, grijs van kleur
en oedemateus.

Preparaten, gemaakt van de diepste gedeelten der aangetaste plaatsen, vertoonen
groote massa\'s zuur-vaste bacillen; ook in de lymphklieren.

H. kweekte de bacillen op I\'wort en Ingrams voedingsbodem waaraan was
toegevoegd ï % bovine-tuberculine. Bij een temperatuur van 37.5⁰ C. werd na
4 weken groei waargenomen.

Vele dieren werden onderzocht met Johnin en vogeltuberculine. Zieke dieren
gaven betere reactie met vogeltuberculine dan met Johnin. Een nader onderzoek
wordt ingesteld.

Reeds eerder werd para-tuberculose bij schapen vermeld, in Engeland, door
Stokman en Mac Fadyean e. a.

Pseudo-tuberculose bij schapen zag Murray Pci.lar 7) in Australië; 86 % der
schapen stierf. De ziekte komt voor in Victoria; komt weinig voor bij het schaap
en is gekarakteriseerd door tuberkels in lever, milt en reg. lymphklieren en zweer-
vorming op de mucosa van de galblaas. De tuberkels zijn speldekop—erwt groot,
en bevatten een weinig kaasachtige massa.

De klinische verschijnselen zijn vaag. De dieren blijven achter in de kudde, loopen
traag en blijven spoedig in een eigenaardige houding staan; hoofd en nek opgeheven
en naar achteren gebogen; later diarrhee en groote dorst. Soms valt de wol uit;
soms koorts. Het dier wordt comateus en sterft. Doorgaans vindt men het schaap
plat op d :n buik, hoofd en hals recht vooruit. Na het begin der symptomen treedt
de dood binnen enkele uren tot eenige dagen in; dieren welke langeren tijd ziek zijn,
krijgen icterus.

De ziekte treedt op bij schapen en eksters. Vooral Mcrino-schapen worden aan-
getast; ooien worden ziek, rammen niet; het meest de oudere schapen.

Eksters stierven in groot aantal; bij 26 van de 27 vogels vond men tuberkels
in lever en milt. In alle gevallen, waarin men culturen aanlegde van schapen en
eksters, vond men bacillen welke met B.-pseudotuberculosis rodentium overeen
kwamen.

Gedurende den winter, wanneer haver wordt bijgevoerd, komt het voor dat doode
muizen, of ontlasting van deze dieren, met de haver aan de schapen gegeven wordt.
De eksters worden geïnfecteerd door het eten aan de cadavers. Deze vogels spelen
een voorname rol bij de verspreiding dezer ziekte.

Lever en milt zijn de predilectieplaatsen; laesies in de darmtractus werden slechts
in 2 van de 10 gevallen waargenomen.

Bij kleine laboratorium-dieren en wilde konijnen, zwarte ratten, muizen en
eksters, was de ziekte op te wekken. Schapen waren heel moeilijk experimenteel
te infecteeren. Honden en katten, wilde bruine ratten, varkens en duiven waren
niet te besmetten.

Vaccinatie van laboratorium-dieren met een gedoode cultuur van B.-pseudo-
tuberculosis rodentium gaf een voldoende immuniteit.

Cadavers zullen moeten worden verbrand of diep begraven. Het uitspreiden
van versche vachten dient te worden verboden.

Hadleigh Marsh 8) beschrijft een Infectieuze uierontsteking bij het schaap,
welke in Aug. en Sept. wordt waargenomen, dus terwijl de lammeren 3—4 maanden
oud zijn. De veehouders spreken van ,,blauw-uier".

De ziekte ontwikkelt zich snel, hooge koorts, geen eetlust. Na 48 uur zakt de
temperatuur, doch het locale proces in den uier gaat door. Het schaap kan sterven
in een week, waarschijnlijk door een toxaemie; breekt de uier door, dan heeft het
dier geen ziekteverschijnselen meer. Steeds een helft van den uier aangedaan (hard,
pijnlijk, vergroot). Melk eerst geel-grijs; later ziet men blauwe verkleuring van de
huid (dit steeds bij de doodelijke gevallen). Als oorzaak vond H. een Gram-negatieven
bacil, welke overeenkomst heeft met den bacil bovisepticus.

H. neemt aan dat het zeer ruwe zuigen van de lammeren een predispositie is;
hiermede zou verklaard worden waarom deze uierontsteking in den nazomer op-
treedt. Intraveneuze injectie met acriflavine had geen succes.

(Op Texel komt ieder jaar op vele bedrijven een infectieuze uierontsteking voor.
welke hier als „blauw-uier" bekend staat. Meermalen werden aan de Rijksserum-
inrichting als oorzaak staphylococcen gevonden; bij tijdig aanwenden geeft een
injectie van 50 gram immun-serum succes. Het zuigen der lammeren, dat inderdaad
altijd zeer ruw geschiedt, is zonder twijfel een predispositie voor het ontstaan dei-
ziekte; daarbij worden de tepels der schapen dikwijls verwond en ontstaan kloven
in de huid. De ziekte treedt hier het veelvuldigst op in de warme maanden.

Een karakteristiek symptoom, dat H. niet vermeldt is, dat de dieren beginnen
te kreupelen aan het overeenkomstige achterbeen van de aangetaste uierhelft.
Verder ziet men steeds binnen 24 uur bloedige melk. Ref.).

In een kudde van 820 merino\'s aborteerden volgens Howarth 9) 210 dieren,
waarvan er 101 stierven. De dieren waren hoogstens maand van het einde van
den draagtijd af. Zij waren 3^4 jaar oud. Andere symptomen werden niet waar-
genomen; de voedingstoestand was goed. Na het aborteeren meestal retentio secun-
dinarum, wat endometritis en metritis tot gevolg had. In go % van de abortus-
gevallen waren de lammeren voldragen en kort voor het uitdrijven gestorven;
enkele werden levend geboren, doch stierven spoedig. Sommige dieren hadden
12—24 uur voor het aborteeren een stijven gang en geen eetlust en een bloedige
uitvloeiing. Trad na het aborteeren retentio secundinarum op, dan bleef de choco-
ladekleurige uitvloeiing aanhouden. Bij sectie was de uteruswand verdikt, de mucosa
gezwollen, hyperaemisch, geïnfiltreerd en rijk bezet met petechiën. In den vuilbruinen
inhoud waren nog duidelijk placenta-resten te herkennen. Uit de uteri en uit de
lammeren werd een coliachtige bacil gekweekt. Met salicin, dextrine en dulcit
vormde de bacil geen gas en geen zuur; enkele stammen vormden zeer weinig zuur
en gas uit maltose en manniet. Drachtige konijnen intraveneus geïnfecteerd met
cultures van dit materiaal aborteerden en stierven spoedig, terwijl de bacteriën
weer werden gekweekt uit uterus en feti. Cavia\'s aborteerden niet. Niet drachtige
konijnen werden ziek, maar herstelden, cavia\'s bleven gezond. Drachtige muizen
en ratten intraperitoniaal besmet hadden geen ziekteverschijnselen. Schapen intra-
veneus geïnfecteerd aborteerden, retentio secundinarum met de gevolgen van dien
trad op. De bacterie werd weer uit de feti gekweekt. Per os was infectie niet mogelijk,

ook door het indruppelen van cultuur in de conjunctivaalzak was geen abortus
op te wekken.

Met vaccin, dat bereid werd door verschillende stammen langs thermischen en
chemischen weg te verzwakken, was geen immuniteit op te wekken.

In het serum van de patiënten waren in verdunningen boven i : 40 geen agglu-
tininen tegenover de diverse bacterie-stammen aan te toonen. Het ziekte-proces
verliep misschien iets te acuut voor het vormen van antistoffen.

In droge tijden worden de dieren bijgevoerd met rijst, gerstafval enz., terwijl
dan ook het drinkwater schaars is en dus veel verontreinigd water wordt gedronken.
Ook op de rijstvelden, waarop vaak water achterblijft in poelen, drinken de dieren
slecht water. In hoeverre dit van belang is voor de aetiogie, is niet uitgemaakt.
De rammen waren volkomen gezond, zoodat hierin de oorzaak niet gezocht kan
worden. T.

Marten to) bepleit in dit artikel de wenschelijkheid schapen zooveel mogelijk
in de vrije natuur te houden. Hij wijst hierbij op Frankrijk, waar de Normandische
methode of zooals de schrijver het noemt ,,de bestendige opcnluchlkweek" wordt
toegepast. Hierbij wil men de huisvesting geheel uitschakelen. Het schaap is vol-
komen bestand tegen alle temperatuur-schommelingen van ons klimaat, iets dat
te danken is aan de wolbekleeding. De warmte-uitstraling van het rund is per dag
en per M¹. lichaam-oppervlak ongeveer dubbel zoo groot als bij het schaap. Tegen
regen kan het schaap heel goed; de wol wordt slechts aan den buitenkant nat; alleen
boven op den rug gaat dit niet geheel op.

Men dient echter in de vrije natuur te zorgen voor een gelegenheid, waar de
dieren zich kunnen beschutten tegen wind en regen.

(Op Texel vindt men de z.g. „tuinwalletjes", aarde-walletjes, welke de verschil-
lende landerijen van elkaar scheiden, en die een uitstekende beschutting vormen
voor de schapen en lammeren; ook op Wieringen vindt men deze walletjes. Op
Texel worden de schapen altijd buiten gehouden, dag en nacht, welk weer het
ook moge zijn. Tijdens den strengen winter 1929—1930, geschiedde dit niet anders.
Zelfs de pas-geboren lammetjes blijven niet zelden direct buiten. Ref.). De schrijver
wijst op de voordeelen (krachtige dieren, weinig ziekten, beter vleesch en schoone
wol). C. J. de Gif.r.

1 Lamb Dysentery 1929. (Dalling, Mason and Gordon, The Vet. record. 1929,
p. 902).

Behandlung des Schlund-fremdkörpers bei Rindern mittels intrave-
nösen Veratrininjektionen. (Dr. Keyser, Eerl. Tier. Woch. No. 48, blz. 772, 1932)

Schrijver heeft 45 gevallen behandeld met zeer gunstig resultaat. Intraveneus
wordt 5 ä 10 c.c. van een 1 % oplossing ingespoten. Vergiftigingen door de veratrine-
inspuiting zijn niet opgemerkt. De symptomen na de injectie zijn de volgende:
de dieren worden onrustig, opgebogen rug, beenen onder het lichaam geplaatst,
speeksel- en tranenvloed, faeces en urine worden ontlast, braakbewegingen. Bij
het braken worden hals en hoofd gestrekt. Na verloop van 25 minuten nemen df
verschijnselen af. In de meeste gevallen worden de voorwerpen 5 ä 10 minuten
na de inspuiting uitgebraakt. Drachtige dieren verdragen de injectie goed. De
oplossing mag men niet te snel inspuiten; zoodra men de eerste verschijnselen
ziet, moet men de injectie staken en niet de geheele hoeveelheid inspuiten.
Misschien is het middel ook geschikt bij acute tympanitis. Hierbij is het middel
tot nu toe nog niet geprobeerd.

Beobachtungen über die Folgekrankheiten nach dem Fehlgieszen oder
Fehlschlucken von Eingüssen. (Dr. F. Scheuhammer, Der Österreich. Tier-
arzt. 7 Juni 1932).

Collega S. heeft in 13 jaar tijds 35 gevallen van slik-pncumonie bij het rund
waargenomen, waarvan 50 % letaal verliep. De andere runderen genazen na ver-
loop van eenige dagen, hoewel in 12 gevallen een chronisch longemphyseem over-
bleef. De oorzaak van de slikpneumonie wordt toegeschreven aan het ondoelmatig
ingeven van medicamenten.

(Dat bij het paard en het varken, door de anatomische verhoudingen in de keel,
gemakkelijk een slikpneumonie kan optreden, is algemeen bekend, maar bij het
rund constateert meri bovengenoemde ziekte maar zelden. In een tijdsverloop van
16 jaar heb ik maar één duidelijk geval van slikpneumonie bij het rund gezien.
Dit rund had zeer langen tijd op eert zijde moeten liggen voor het verrichten van
een zware embryotomie, waardoor een hevige tympanitis was ontstaan. De schrijver
van het artikel maakt veel te gauw de diagnose „slikpneumonie". Ieder rund hoest
toch na het ingeven van prikkelende medicamenten met de flesch. Waarschijnlijk
is dan een beetje vloeistof in de larynx gekomen of in het begin van de trachea.
Dit heeft in de meeste gevallen, en ik zou haast zeggen altijd, een gunstig beloop,
d. w. z. men merkt cenigen tijd na het ingeven absoluut niets meer aan het dier.
Men mag dan toch niet spreken van een slikpneumonie. Een echte slikpneumonie.
d. w. z. waarbij een vast deeltje in de longen is terecht gekomen, verloopt steeds
letaal. In de meeste gevallen heeft de schrijver dus niet met een slikpneumonie
te doen gehad en heeft hij ten onrechte de diagnose gemaakt. Ref.)

Technik der intratrachealen Injektion bei Massenbehandlung von Jung-
rindern. (Neuwirth, Wien. Tier. Monatsschr. 1930, S. 67).

Intratracheaal-injecties vooral bij vele dieren achter elkaar toegepast, schijnt
volgens N. nog al tijd en moeite te kosten. Teneinde hieraan tegemoet te komen,
bedient hij zich van een hoef-visiteertang, waarmee de trachea gefixeerd wordt.

(Het wil mij voorkomen, dat een goed gestrekt houden van het hoofd door den
helper, de visiteertang overbodig maakt. Met één helper kan men met een scherpe,
goed vast te houden canule een flink aantal dieren zonder inspanning achter elkaar
behandelen. Ref.).

Ein Fall von Thrombose des Hauptastes der rechten Art. pulmonalls
beim Rinde. (Pagels, Berl. Tier. Woch. 1939, S. 699).

Een 11 -jarige koe, die niettegenstaande goede voeding vermagerde, lusteloos
werd en zich moeilijk wilde voortbewegen, werd onderzocht op tuberculose. Daar
bij auscultatie chiemende geruischen werden gehoord, werd overgegaan tot micros-
copisch onderzoek van sputum, op de gewone manier met den sputumvanger ver-
kregen. Eenige oogenblikken later kreeg het dier een ernstige bloedspuwing, en

werd in nood geslacht. Daar natuurlijk ook in dit geval het sputumopvangen de
oorzaak van de bloeding was volgens eigenaar, (in dit opzicht schijnen onze vee-
houders niet te verschillen met hun buitenlandsche collega\'s) werd nauwkeurig
sectie verricht, waarbij behalve tuberculose der longen, een afwijking der rechter
art. pulmonalis werd geconstateerd. In deze arterie, welke verwijd was tot ongeveer
dubbel volume, met iets verdikten wand, werden n.1. twee thromben gevonden
van 4.5 en 13 c.M. lang, die dakpansgewijs over elkaar lagen.

Thrombose der vorderen Hohlvene mit enormem Stauungsödem beim
Rind. (Wijsmann, Schw. Arch. f. Thk. 1932, H. 6, S. 281).

W. werd in consult geroepen bij een koe met geweldige zwelling aan kop, hals,
kossum en borst. De oedeemvloeistof was bloedig tot sereus en steriel. Als oorzaak
voor dit oedeem vond schrijver bij sectie een groote thrombus in de voorste holle
ader. Uil deze vaatverstopping waren colibacteriën te kweeken, zoodat haar ont-
staan in verband was te brengen met een absces in de pens en niet met een uitge-
breide tuberculose der longen. v. Waveren.

Doordat tijdens de geboorte dunne-darm-lissen, die toevalligerwijze in de bekken-
holte gekomen zijn, tusschen foetus en bekkenbeenderen ingeklemd kunnen
wo den, ontstaan soms laesii s, of zelfs verscheuringen van dezen darm. Dergelijke
gevallen zijn echter weinig bekend uit de literatuur, waarLij evenwel steeds vermeld
werd, dat in zulke gevallen de geboorte meest plaats had na hard trekken, terwijl
slechts een klein gedeelte van de foetus was ingetreden.

Ook bij een door schrijver verloste koe kon het kalf pas na vrij langdurige en
flinke trekkracht geboren worden, terwijl voordien de partus reeds geruimen tijd
aan den gang was, waarbij slechts de voorpooten in de vagina kwamen en ondanks
hevige weeën de kop niet intrad.

Aangezien het dier den volgenden dag duidelijke verschijnselen had van peri-
tonitis, werd tot slachting geadviseerd. Bij de sectie bleek inderdaad een gegenerali-
seerde peritonitis te bestaan. Uterus en vagina waren intact, maar het achterste
gedeelte van den dunnen darm was overeen lengte van 30 c. M. sterk gezwollen en
livide verkleurd, terwijl op één plaats de darmwand geheel verscheurd bleek.

Pracdisponeerend werken in dergelijke gevallen sterke vulling van de magen
en vooral het lager liggen van het achterstel ten opzichte van het voorstel.

Darminklemmingen, waarbij slechts geringe laesies ontstaan, worden dikwijls
pas later bij de slachting gevonden. Ook een dergelijk geval wordt beschreven,
waar na behandeling van retentio secundinarum het dier volkomen gezond leek.
Veertien dagen na de behandeling werd een beginnende verlamming van de
achterhand geconstateerd, met een duidelijke gevoeligheid in de lendenstreek.
Na een week had zich ter plaatse een absces gevormd, dat geopend werd. Een dag
later was het dier totaal verlamd en werd tot slachting geadviseerd. Bij de sectie
bleek dat een ongeveer 10 c.M. lang stuk van den dunnen darm verdikt en donker
verkleurd was, terwijl daar een locale peritonitis bestond. Slechts de kort te
voren plaats gehad hebbende partus kon als oorzaak aangenomen worden.

Urethrotomie superior mit Anlage einer Harnentleerungsfistel beim
Ochsen. Karl Zimmermann, Wien. Tier. Monatsschr. 1932. H. 22, S. 682.

Bij retentio urinae bij ossen, veroorzaakt door urethra-steenen, wordt urethro-
tomie verricht. Patiënt niet neertrekken wegens gevaar voor blaasbersting; staande
opereeren. De 8 c.M. lange huidsnede begint ± 12 c.M. onder de anus in de mediaan-
lijn van het perineum. Splijting van fascia perinealis en van den M. bulbocavernosis.

Op deze spier liggen aan weerszijden in de operatiewond in de lengterichting de
± vingerdikke peesachtig uitziende ronde spierstrengen van den M. retractor penis.
Deze twee s\'trengen vrij praepareeren, en een stuk van 8 c.M. er tusschen uit snijden.
Doel hiervan is den kratervorm van de urinefistel te completeeren. Het als gevolg
van deze resectie strekken van de S-vormige bocht van den penis is bijzaak en van
geen belang.

Openen van den urethra vanaf 3 c.M. boven den ondersten huidwondhoek tot
aan de bovenste commissuur van de wond. De lengte der sneden neemt naar binnen
toe geleidelijk af. De urine vloeit met potlood-dikken straal af; bloeding is gering.
De onderste urethra-wondhoek wordt aan den overeenkomstigen huidwondhoek ge-
hecht, daarna de zijwanden van urethra en huid aan elkaar verbinden met 2 i 3
knoophechtingen. Bij goed in de mediaanlijn uitgevoerde operatie heeft men een
overlangsche symetrische kratervormige opening precies in de raphe van het perineum.

Na de operatie volledig ledigen van de blaas door rectale massage. Staart uit-
binden niet noodig. Schoonhouden van staart en anusstreek. De huid beneden de
wond invetten. De urinesteen behoeft niet verwijderd te worden, tenzij deze toe-
vallig op de operatieplaats ligt. Het urineeren gaat direct spontaan met normaal
lange tusschenpoozen. Complicaties zijn nooit voorgekomen. De dieren lijden er
niet door, zijn reeds na korten tijd weer voor werken geschikt of worden zonder
bezwaar gemest.

Urethra-steenen blijven steken bij de S-vormige bocht van den penis; dit komt
bij ossen veel voor; is bij stieren nooit waargenomen. Verschijnselen zijn: sterk
gevulde blaas, onrust, urinedrang. Een steen kan volledig of gedeeltelijk afsluiten;
in het laatste geval wordt de urine met dunne straal met korte tusschenpoozen
geloosd. De gevolgde operatiemethode hangt af van de bestemming van het dier.
Bij vette ossen wordt een urinefistel gemaakt, om blaasruptuur te voorkomen en
het vleesch als volwaardig te kunnen verkoopen. Bij werkossen moet de steen door
urethrotomie worden verwijderd. Voor het neerwerpen verricht men blaaspunctie,
om blaasbersting te voorkomen. Onder locale of epidurale anaesthesie wordt achter
het scrotum een 10 k 15 c.M. lange huidsnede gemaakt, bind- en vetweefsel weg-
gcpraepareerd tot aan den penis.

Deze wordt voor den dag gehaald, de buigingen gestrekt en de zetel van den
steen opgezocht. Vroeger sneed men in de mediaanlijn rechtstreeks door den urethra-
wand op den steen in; beter is het door het corpus cavernosis heen den steen te
bereiken, (d. i. dus zijdelings van den penis). Hierdoor wordt vluggere sluiting
van de urethrawond verkregen, zoodat dikwijls reeds den volgenden dag de urine
den normalen weg volgt. Bloedende bloedvaten worden onderbonden. Om urine-
phlegmonen te voorkomen, wordt tevens ook voor het scrotum een opening van
5 a 10 c.M. gemaakt tot op den penis.

De wonden worden niet gehecht. Niet nalaten, na verwijdering van den steen,
de urethra met sonde te onderzoeken op eventueele aanwezigheid van een tweeden
steen. Bij blaasverlamming, door langdurig bestaan van de storing, moet de blaas
de eerste dagen door rectalen druk worden geledigd. Wonden schoonhouden en
zorgen voor reine, droge ligging.

(Dat urineretentie door steenen bij Hollandsche ossen zoo weinig wordt waar-
genomen, zal wel zijn oorzaak vinden in het feit, dat onze ossen zelden den leeftijd
van 2 a 3 jaar overschrijden. Ref.).

De penssnede bij runderen met traumatische gastritis is met behoorlijk goed
resultaat toegepast; 29 van de 43 geopereerde dieren zijn volledig hersteld. Voor-
waarden voor goed succes zijn: correcte diagnose, zuivere selectie van de gevallen
en goede operatie-techniek. Operatie bij het staande dier; de staart terzijde binden;
zoo noodig de bekende dwangmiddelen toepassen; het operatieveld scheren en
desinfecteeren; locale anaesthesie onderhuidsch en in de spieren. Huidsnede 15 c.M.

lang, spieren en peritoneum splijten. Door serosa en spierlaag van de pens worden
4 hechtingen van smal band getrokken (z.g. „teugels") op onderlinge afstanden
van 5 en I2j c.M. Zij worden zoo geplaatst dat de penswand-snede zoover mogelijk
dorsaal valt. De pens wordt aan de teugels uit de wond getrokken en zoover naar
beneden, dat de te maken penswond lager ligt dan de huidwond; door een helper
vastgehouden. Een metalen gevlochten koker (kippengaas? ref.) bekleed met een
vel rubber wordt gebruikt om de wondranden te beschermen, als de vaste pensinhoud
manueel wordt verwijderd. Verdere bescherming van de wonden en de buikholte
wordt verkregen met handdoeken. De rubber handschoenen worden uitgetrokken
voor het ledigen van de pens en de verdere manipulaties en weer aangetrokken
voor het hechten. Den halfvloeibaren pensinhoud laat men zitten. Nu nauwkeurig
onderzoek van de netmaag; het voorwerp is gewoonlijk omgeven door verdikte
adhaesies; is niet steeds even gemakkelijk te vinden. De pens wordt gesloten met
twee rijen hechtingen, volgens Lembf.rt, met catgut: de bandjes (teugels) verwijderd,
de pens naar binnen gebracht, peritoneum en spieren tezamen gehecht met catgut
en ten slotte de huid gesloten.

Bij infectie zorgen voor drairage. De eenige maatregelen na de operatie zijn:
zindelijk houden van de wond, rust van de koe en onthouden van volumineus voed-
sel gedurende a a 3 dagen. Crezee.

Slokdarmsonde wordt tegen den aardappel of appel aangebracht en vervolgens
een dunne spiraal met aan het begin een kurketrekkervormig gedeelte door de
slokdarmsonde geschoven. Het voorwerp wordt door een persoon flink gefixeerd
tegen de slokdarmsonde en nu boort men het kurketrekkervormig gedeelte in het
voorwerp. Is de spiraal goed aan het voorwerp bevestigd, dan wordt het geheel
al draaiende verwijderd. Om de ademhaling niet te belemmeren, wordt tracheo-
tomie verricht, (hetgeen geheel en al overbodig is evenals het instrument. Zit het
voorwerp direct achter het strottenhoofd, dan moet men het met de hand via den
mond verwijderen. Bevindt het zich verder in den slokdarm, dan met de slokdarm-
sonde probeeren om het naar de maag te duwen. Lukt dit niet en bestaat er een
flinke tympanitis, dan het dier neerleggen, halsgedeelte op een houtblok, voor
en achter het voorwerp een plankje om het te fixeeren en vervolgens met een houten
hamer een flinken klap op het voorwerp geven. Doet men deze methode goed, zoowel
bij het paard als de koe is er geen gevaar aan verbonden, dan in het voorwerp
oogenblikkelijk stuk en verdwijnt. Zit het voorwerp in het borstgedeelte van den
slokdarm en er bestaat hevige tympanitis dan doorduwen naar de maag met de
slokdarmsonde. Bestaat geen tympanitis dan rustig afwachten. Na 24 uur is het
voorwerp verdwenen. Ref.). G. J. de Gier.

Laparotomie bij runderen wordt sterk aanbevolen bij diagnose of waarschijn-
lijkheidsdiagnose van darmkronkel, darminschuiving of andere darminklemming.
Liever een diagnostische vergissing riskeeren, dan te laat ingrijpen. Opening en
manueel onderzoek van de buikholte is niet gevaarlijk. Darminklemming kan wor-
den aangenomen als gedurende 24 uur de gewone peristaltiek is opgehouden en
bloedige slijmige substantie bij rectaal onderzoek aan hand en arm blijft kleven.
De gewone darmgeruischen kunnen vervangen zijn door metaalgeluiden of het
geluid als van een langzaam druppelende kraan. De diagnose is niet steeds gemak-
kelijk te stellen. De verschijnselen zijn afhankelijk van den aard, den graad en de
plaats van inklemming. De houding van de patiiint kan ook aanwijzing geven b.v.
gestrekte stand of achteruit dringen of voortdurend liggen met den kop in de zij
en tandenknarsen. Rectaal onderzoek kan alleen van diagnostisch belang zijn voor
de dunne darmen; de dikke darm in de rechter lendenstreek ligt buiten bereik

van de hand. Als de dunne darm ingeklemd is, vult deze zich als regel met gas,
hetgeen verschillende lussen in de bekkenholte brengt. Niet zelden voelt men een
gespannen vingerdikken band, loopende van het bekken naar onbekende bestemming
buiten bereik van de hand. Soortgelijke strengen kunnen ook in andere gedeelten
van de buikholte aanwezig zijn. Een\' ingeklemd darmgedeeltc kan gevuld zijn met
gas of vloeistof naar gelang de groote curvatuur boven of beneden zit. Bij den dikken
darm is deze vulling meestal vloeibaar. In dit geval hoort men een hard plonzend
geluid, wanneer men stevig palpeert in de rechter flank. Een dergelijk geluid kan
ook optreden bij dichtsnoering van het duodenum of ander dunne-darmgedeelte,
wanneer n.1. de vloeibare inhoud van de magen wordt tegengehouden. Bedoeld
geluid is bovendien niet specifiek voor inklemming; kan ook voorkomen bij met
atonie gepaard gaande indigestie.

Doordat alle patiënten, waarbij genoemde strengen de inklemming veroorzaken,
hersteld zijn (eenmaal door rectaal de streng stuk te trekken, de overige door
laparotomie) is schrijver niet in de gelegenheid geweest, den aard dezer strengen
na te gaan.

Een darmlus kan ook passeeren door een opening in zijn eigen of naburig mesen-
terium. In dit geval is het noodig de opening te vergrooten, om de darmlus te kunnen
terugtrekken.

De operatie geschiedt in de rechter flank bij het liggende dier onder chloroform
narcose. Bij gevorderde drachtigheid in de linker flank. Locale anaesthesie van de
huid is tevens aan te raden. Huidsnede 10 a 15 c.M. Het is raadzaam, met het oog
op de verplaatsing van de huid bij het liggende dier, de operatieplaats eerst bij het
staande dier af te teekenen. Dat is een verticale lijn, beginnende enkele centimeters
onder de lendenen. •

De M. obliq. extern, stomp splijten met de schaar en de diepere spieren met de
vingers, alle in de vezelrichting; het pcritoneum openen mei de schaar. De hand
boort in de buikholte en stoot tegen het omentum, dat hier als een gordijn den
verderen doorgang afsluit. Het wordt in de wond getrokken en met de schaar ge-
perforeerd, voldoende om met de hand en arm te kunnen passeeren.

Nu een systematisch onderzoek van de buikholte, te beginnen in de bekkenholte
bij de dunne darmen. Zorgvuldig stuk voor stuk aftasten en controleeren of afwij-
kingen aanwezig zijn zooals ongewone spanning, verdikking, gas- of vloeistof-
vulling, strengen. Indien noodig, kan een verdacht dunne-darmgedeelte voor verdere
inspectie door de wond worden getrokken. Nu de hand naar voren en op gelijke
wijze den dikken darm betasten, en vooral controleeren op het vrij zijn van het mesen-
terium. De dikke darm ligt vast en kan dus uitsluitend op gevoel worden onder-
zocht. Valsche strengen kunnen met scapell of bistouri caché worden doorgesneden.
Na opheffing van de inklemming wordt dc darm in achterwaartsche richting ge-
masseerd, hetgeen ook nuttig is in geval men geen darminklemming kan ontdekken.
Massage stimuleert de peristaltiek. De sluiting van de wond wordt verkregen door
een doorloopende hechting van de diepe spieren en knoophechtingen van den
M. obliq. extern en de huid. De hechting is volgens schrijver het moeilijkste gedeelte
van de operatie.

(Het komt mij voor, dat de beschreven operatie onnoodig bemoeilijkt wordt
door neerwerpen van het dier, door algemeene narcose en door de veel te inge-
wikkelde hechting van de operatiewond. De ervaringen, door mij opgedaan bij
ovariotomie na voorafgaande laparotomie, geven mij het recht te beweren, dat
met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid de uitvoering van deze operatie
veel eenvoudiger zal zijn bij het staande dier met alleen locale anaesthesie van de
operatieplaats. Evenals het afkneuzen van de ovariën hoogstens zeer geringe pijn-
reactie geeft, zullen m. i. ook de manupulaties aan darmen, darmscheil enz. slechts
onbeduidende pijnuitingen met zich meebrengen.

Wat het omentum aangaat, dat als een gordijn den verderen toegang tot de buik-
holte zou afsluiten, heb ik de ervaring opgedaan, dat het in den weg zitten van het
omentum individueel zeer verschillend is. Nog nooit is het voorgekomen, dat ik

het heb moeten perforeeren. Zoekende met de hand is het steeds spoedig gelukt
er omheen een passage te vinden.

In vele gevallen wordt de aanwezigheid van het omentum niet eens gemerkt,
ten minste niet bij de manupulaties in aehterwaartsehe richting naar de ovariën.
Wat de sluiting van de operatiewond betreft, dit gedeelte is al zeer eenvoudig.
Alleen 4 a 5 knoophechtingen in de huid zijn voldoende. Alles, wat men in de diepte
hecht, is niet alleen geheel overbodig, maar kan de wondgenezing schaden. Ref.).

Behandeld werd met immunserum of serum-vaccin al naar de omstandigheden,
met uitstekend gevolg.

Aphthae epizoötica (mond- en klauwzeer) werd in de geheele provincie bij run-
deren vastgesteld. Ook onder buffels en varkens kwamen gevallen voor. Zieke
dieren werden zooveel mogelijk geïsoleerd en behandeld. Boosaardige vorm met
plotselinge sterfgevallen kwamen hier en daar voor.

Malleus : 304 gevallen waaronder 194 klinies gediagnostiseerd: 9 paarden stierven,
de rest werd afgemaakt. De bestrijding van deze, in thecrie gemakkelijk uit te roeien,
ziekte wordt bemoeilijkt door ondoelmatige stallen, te laat aangeven van verdachte
gevallen, niet-verplichtc malleïnatie van bedrijven.

Saccharomycose: 173 gevallen; hiervan herstelden 95; 42 werden afgemaakt,
5 stierven. De ziekte beperkt zich bijna uitsluitend tot Soerabaja. De verspreiding
geschiedt door contact, meest indirect, met borstel en roskam.

Behandeling operatief met goed cureteeren van de wonden en nabehandeling
met caustica (jodiumpreparaten). Intraveneus riovarsenobenzol geeft soms resul-
taat, maar is duur. Erge en recidiveerende gevallen liever opruimen.

Scabiës, komt veel voor bij paarden en runderen, maar de inheemse bevolking
trekt zich daar weinig van aan.

Sur.ra werd gediagnostiseerd bij 195 runderen, 363 buffels, 24 paarden en 1 hond.
De gevallen waarbij genezing te verwachten was, werden < uratief behandeld, de
aan besmetting blootgestelde dieren prophylacties, met naganol. Deze behandeling
heeft in de praktijk in Ned.-Indië atijd succes; maakt de infectie bronnen onschade-
lijk en brengt daardoor de ziekte tot staan. Een ander groot voordeel is, dat de
prophylacties behandelde dieren tijdelijk onvatbaar zijn en kunnen gebruikt worden
in de besmette streken (en niet uit vrees voor besmetting oyerdag opgestald be-
hoeven te worden). De inheemse bevolking begint het middel hoe langer hoe meer
te waardeeren, te meer, daar behalve de prophylactiese en curatieve werking (ge-
nezingskans ongeveer 100 % in niet oude gevallen bij rund en buffel) de naganol-
behandcling een verbetering van de voedingstoestand ten gevolge heeft. De surra
zou, zonder doelmatige diergeneeskundige behandeling, een plaag voor de indiese
veestapel zijn. (Een voordeel daarbij voor ons is, dat, terwijl de glossina-vliegen
in Afrika na hun besmetting hun leven lang dieren met nagana kunnen infecteeren,
de surra overbrengende vliegen (tabaniden) slechts een dag besmettelijk blijven
(alleen als entnaald dienen) daar de trypanosoom in hun lichaam geen ontwikke-
lingscyclus doormaakt. Of er in Ned.-Indië insekten zijn in welks lichaam wél die
cyclus bestaat, is niet met absolute zekerheid te zeggen; dat insekt zal dan nog
wel door de bekwame onderzoekers van het Veeartsenijk. laboratorium te Buiten-
zorg ontdekt worden. Voor overbrengen van glossina-vliegen van Afrika naar
Indië bestaat ondanks snel vervoer met vliegtuig, niet veel kans. Ref.).

Piroplasmose en anaplasmose komen latent veel voor in de inheemse veestapel,
maar gevallen komen weinig in behandeling. In Madioen waren tamelijk veel
sterfgevallen. Trypaanblauw-behandeling had veelal succes.-

Tuberculose, bij runderen, 53 gevallen (vorig jaar nog 88). De bestrijding (in de
melkerijen) geschiedt met steun der provincie.

Rabiës : 56 gevallen bij honden, 1 bij een geit. De bestrijding van deze ziekte
wordt zeer bemoeilijkt door de vele verwilderde en wilde honden, die in sommige
streken niet uit te roeien zijn.

In de besmette desa\'s werden de 664 aanwezige runderen geënt met serum en
vaccin.

In districten waar vroeger veel boutvuur voorkwam ondergingen 9029 runderen
en 96 buffels de jaarlijkse inspuiting met boutvuur-filtraat.

De slachthygiëne laat, behalve dan te Soerabaja en op andere hoofdplaatsen, over
\'t geheel nog veel te wensen over.

In 1931 werden in de prov. Oost Java geslacht: 310.774 runderen, 26.017 buffels,
124 paarden, 41.082 varkens, 47.005 schapen en 212.263 geiten.

De melkhygiëne is zeer goed in de grootere bedrijven te Soerabaja en Malang,
minder gunstig op kleinere plaatsen.

De paardenfokkerij wordt langzamerhand van minder belang duor aanschaffing
van mechaniese trekkracht, en regeeringsmaatregelen voor die fokkerij worden
afgeschaft.

De runderfokkerij wordt wél ondersteund, vooral door verstrekken van fokvee
aan de bevolking. Het aantal met overheidssteun gehouden dekstieren bedroeg
1386, en het aantal bengaalse fokkoeien 250. Het aantal runderen neemt regel-
matig toe en bedroeg in 1931 : 2.668.147 stuks. In sommige streken zijn, voor de
melkrichting, op Java gefokte stieren van hollands ras aangeschaft. Overigens
wordt voor de fokkerij en rasverbetering Soemba-Ongolevee genomen.

Buffelfokkerij wordt geheel overgelaten aan de inheemse eigenaars. Het aantal
buffels wordt elk jaar minder, bedroeg in 1931 : 422.068 stuks. Buffels worden in
hoofdzaak gehouden in vochtige streken, sawah-gebieden, waar de landbouw
op een laag peil staat en de dieren vrij kunnen rondloopen, verder voor de slacht.

Varkensteelt is in handen van Chineezen en Europeanen. Vroeger trof men meest
Bali-varkens aan: nu wordt ook gefokt met kruisingen van Yorkshire en veredeld
Duits landvarken.

Geitenteelt; met regeeringssteun wordt veel gekruist met het Brits-indiese Eta-
wah-ras; de geit is in hoofdzaak slachtdier.

Pluimveeteelt. Dc bevolking besteedt aan de kippenstapel weinig zorg. Raskip-
pen worden alleen hier en daar uit liefhebberij gehouden.

Volgens officieele telling zijn in de stad Mexico 973.299 inwoners en 500.000
honden, dus op elke 2 inwoners 1 hond. (j. Am. vet. med. Ass. 1932, p. 733).

Een oorlogs-invalide in Amerika begon twee jaar geleden witte muizen te kwee-
ken voor laboratoria. Hij begon met 20 stuks; en heeft nu een stal van 35000 wijfjes-
muizen en een afzet van 3000 per week (tegen 4 cent per muis).

Onder vele blijken van deelneming van de zijde der dorpsge-
nooten en omwonende collega\'s werd Donderdag 2 Februari j.1.
collega Daniël de Fluiten., in den ouderdom van 68 jaar, naar
zijn laatste rustplaats gebracht.

De Fluiter vestigde zich na het behalen van zijn diploma als
veearts te \'t Zandt (Groningen), om deze standplaats na eenige
jaren te verwisselen met Schildwolde, waar hij de praktijk uitoefende
tot x 931, toen die werd overgedragen aan zijn jongere collega H. ter
Borg en hij nog de functie van hoofd van de keuringsdienst bleef
uitoefenen tot 1 November 1932, toen hij op verzoék werd gepen-
sionneerd. Niettegenstaande zijn leeftijd zou de Fluiter waarschijnlijk
de praktijk nog niet hebben verlaten, als niet de gevolgen van een
auto-ongeluk hem tot een werkeloos leven hadden genoodzaakt. Bij
hem zat niet de gedachte voor zich het leven gemakkelijk te maken;
onvermoeid bereed hij zijn motor ter uitoefening van praktijk en
keuringsdienst.

Alhoewel geen geregeld bezoeker van de afdeelingsvergaderingen
was hij toch geen onbekende in onzen kring en werd hij gewaar-
deerd als trouw collega.

Dat hij ook in het maatschappelijk leven een goede plaats innam
blijkt uit zijn lidmaatschap van de gezondheidscommissie en die van
Toezicht op de lagere laiidbouwcursussen, zijn voogdijschap der
Ned. Herv. Kerk en het vice-voorzitterschap der M. t. N. v. \'t A.

Bij de geopende groeve werd dan ook zijn beteekenis voor het
dorpsleven door Ds. Siega met waardeering herdacht en getuigd
van het groote verlies voor zijn weduwe en dochter.

Naast andere dekte ook een krans van de afdeeling Groningen-
Drenthe der Maatschappij voor Diergeneeskunde de baar en door den
secretaris werd hem namens die afdeeling een laatsten groet gebracht.

In tegenstelling met het jaar 1931 was er eenige meerdere belangstelling in het
vereenigingsleven van de afdeeling te bespeuren. Vooral de beide eerste vergade-
ringen in het jaar mochten zich in een goed bezoek verheugen. Respectievelijk
werden zij bezocht door 29 en 32 leden, wel nog geen groot aantal in verhouding
tot het totaal aantal leden der afdeeling (96), doch althans meer dan gewoonlijk
het geval is. Het is te hopen, dat in het komende jaar de belangstelling der leden
nog zal toenemen.

Het aantal leden bedroeg in het begin van het verslagjaar 92; was op het einde
gekomen tot 97, na eerst een aantal van 98 bereikt te hebben. Aangenomen werden
als lid de Heeren Jonker, SmoRi.xburg, Soetens, Huisman, Anderson en Schoen-
maker; bedankt heeft de Heer Reilingh.

In het Bestuur kwam eenige wijziging. De voorzitter, de Heer Karsemeijer,
moest begin 1932 aftreden. In ciiens plaats werd de ondervoorzitter, Dr. van der
Plank, tot voorzitter gekozen en werd in de aldus vrijkomende ondervoorzitters-
zetel Dr. Petten benoemd.

De finaneieele toestand der afdeeling is goed te noemen. Dit is vooral het gevolg
van het feit, dat verschillende hoogleeraren der Veeartsenijkundige Faculteit hun
collegezaal beschikbaar stelden voor de afdeelingsvergaderingen, zoodat geen uit-
gaven voor huur van vergaderingslokalen voorvielen. Den betrokken Hoogleeraren
wordt hier namens de afdeeling hartelijk dank gezegd voor hunne welwillendheid.
Het kassaldo bedroeg ƒ 18.29.

Voor het eerst bewoog zich de afdeeling meer op het gebied van een vakvereeni-
ging door een 2-tal bindende besluiten aan te nemen inzake dc bestrijding der tuber-
culose. Tevens werd een nieuw afdeelingsreglement geformeerd, in overeenstemming
met dc nieuwe statuten en huishoudelijk reglement der Maatschappij.

In het geheel werden een 4-tal vergaderingen gehouden, waarop de volgende
voordrachten en onderwerpen werden behandeld en besproken.

Vergadering van 7 Mei. Daartoe uitgenoodigd, hield Dr. Reetz uit Ebstorf, een
demonstratie met zijn „Drahtsagen-Rollen-Embryotom". Op deze vergadering waren,
behalve vele leden der afdeeling, ook talrijke leden van andere afdeelingen en stu-
denten aanwezig. Ter sprake kwam verder nog o.a. het ƒ 1.— tarief bij de tuber-
culosebestrijding en het plan van Prof. de Blieck tot instelling van een commissie
ter bestudeering der kwakzalverij.

Vergadering van 24 Sept. Bespreking programma der algemeene vergadering. Be-
handeling van het rapport van de tuberculose-commissie en de daarbij voorgestelde
bindende besluiten.

Vergadering van 17 Dec. Verslag van den afgevaardigde naar de Algemeene Ver-
gadering. Voordracht van Prof. Dr. A. Klarenbeek over : „Overzicht van de belang-
rijkste pelsdierziekten in ons land".

De Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Rotterdam heeft aan de Tweede
Kamer een adres gezonden betreffende den bouw van een destructor in het Westen
des lands en wel naar aanleiding van de daaromtrent door den Minister van Bin-
nen]. Zaken bij brief van 2 Jan. aan de Kamer verstrekte uitvoerige mededeelingen,
op grond van een onderzoek, ingesteld op een ten departemente gehouden ver-
gadering.

Een nieuw licht is, aldus de Kamer, door dit onderzoek niet op de zaak geworpen.
De Kamer verwacht, dat, ondanks de aanwezigheid van het destructiebedrijf van
de Gekro te Overschie, de Minister toch de bewuste ƒ i .000.000.—, als voorschot
aan de N. T. F. te verstrekken, zal aanvragen. In deze verwachting vindt de Kamer
aanleiding, om met kracht haar stem te verheffen tegen het toestaan van de tot
dat doel noodige middelen, daar de Gekro in alle opzichten, tot volle tevredenheid
van alle reeds aangesloten gemeenten, werkt.

In den bovengenoemden brief van den Minister wordt voorts de opmerking
weergegeven van de vergadering ten departemente, dat een gecentraliseerd groot
bedrijf de voorkeur verdient boven een aantal kleine bedrijven. De Kamer acht
deze overweging (daargelaten of zij juist is) niet ter zake dienende, omdat immers:

a. de destructie van vleesch nu reeds ruim 12 jaren geleden aan de gemeenten
is opgedragen, zoodat decentralisatie als leidend beginsel is aanvaard;

b. in den lande dienovereenkomstig reeds verschillende destructoren voor gebieden
van beperkten omvang bestaan en tot tevredenheid van de betrokkenen werken;

c. de Gekro bereid is hetzelfde gebied te bedienen als waarvoor de nieuwe destruc-
tor van de N. T. F. is bedoeld, zoodat haar bedrijf even groot of klein zal zijn als
dat te Woerden.

De Kamer ziet niet in, wal er tegen is, om de Gekro, die is gaan werken toen
de N. T. F. talmde, een eerlijke kans te geven. Vooralsnog ziet de Kamer geen
grond, om in deze dagen, nu het Rijk jaarlijks vele millioenen moet uitgeven, om
noodlijdende bedrijven nog cenigszins op de been te houden, aan een onderneming,
die op eigen kracht drijft, met behulp van rijksgeld het bestaan te verzwaren ten
behoeve van een concurreerende particuliere onderneming.

De gemeenteraad van Utrecht heeft besloten tot uitgifte van grond aan de Vei-
lingstraat (Croeselaan), met een oppervlakte van ruim 2150 vierkante meter. Op
dezen grond zal een moderne ijsfabriek worden gebouwd, waaraan verbonden
de* noodige koel- en vriesruimten voor het koelen van verschillende soorten levens-
middelen. Voor de slagers is een groot pekelruim ontworpen. Met den bouw is
alreeds begonnen, zoodat men hoopt met het a.s. zomerseizoen gereed te zijn.

In deze ijsfabriek zal z.g. helder ijs worden gefabriceerd, volgens het luchl-
inblaassysteem. Een gedeelte van het vriesruim zal worden ingericht voor het in-
vriezen van wild.

Zoo nu en dan, aldus schrijft Mr. v. H. in ,,S. K. M." van December 1932,
duiken er geruchten op, dat in een of andere gemeente zou zijn besloten of over-
gegaan tot teruggeven van de keuringsgelden, die geheven waren wegens de keuring
van vleeschwaren.

Bij navraag echter blijkt dan tot dusverre telkens weer, dat dergelijke geruchten
van grond zijn ontbloot: de gemeentebesturen stellen zich, voorzoover ons tot
dusverre bleek, op het standpunt, dat voor zulk een teruggeven voldoende reden
ontbreekt.

In de gemeente Zutphen b.v. schreven B. en W. in hun desbetreffend voorstel
aan den gemeenteraad o.m.:

uitgesloten; opkomen tegen bepaalde aanslagen kan men alleen bij den admini-
stratieven rechter binnen zekeren termijn, die reeds verloopen is. En van toewijzing
eener vordering door den burgerlijken rechter is naar ons oordeel geen sprake;
dat zou enkel kunnen geschieden indien de heffingsverordening formeel niet in orde
ware geweest."

Ofschoon wij niet in zóó sterke mate de mogelijkheid durven ontkennen van
een toewijzing door den rechter, minder van een eisch tot terugbetaling der voldane
belasting dan wel van een eisch tot schadevergoeding, komt ook ons voor, schrijft
Mr. v. H., dat de geciteerde passage uit het Zutphensch raadsvoorstel helder het
hoofdbezwaar stelt, dat tegen voldoening aan verzoeken tot terugbetaling der
geheven keuringsrechten moet worden aangevoerd. Dergelijke gelden zijn als be-
lasting geheven en teruggeven van belasting kan niet zoo maar op verzoek van
betrokkenen plaats hebben.

Wij vernamen nog niet, aldus vervolgt het bericht, dat ergens voor den civielen
rechter een eisch, hetzij tot terugbetaling, hetzij tot schadevergoeding werd inge-
diend; een uitspraak in hoogste instantie zou zeker er toe strekken, aan de onzeker-
heid op dit punt een zeer gewenscht einde te maken.

De gemeenteraad van Strijen heeft in zijn vergadering van 26 Jan. j.1. besloten,
een overeenkomst aan te gaan met het destructiebedrijf op de slachtplaats te D01-
drecht inzake het destrueeren van cadavers, enz. uit die gemeente.

in beginsel werd door den raad van Jaarsveld besloten tot aansluiting bij de
N.V. Gekro, destructiebedrijf te Overschie, die voor de gemeente een voordeeliger
contract aanbood dan de N. T. F.

Te Haarlem is aanbesteed het verbouwen en uitbreiden van de koelruimte en
het bijbouwen van een verkoophal voor vleesch op het openbaar slachthuis. Laagste
nschrijving bedroeg ruim f 126.000.—. de G.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i Januari nog niet waren geëndigd).

Mond- en klauwzeer : bij 128 (190) eigenaars, waarvan in Groningen bij (5) ;
Friesland bij 6 (7) ; Drenthe bij 4 (2) ; Overijsel bij 17 (6) ; Gelderland bij
(37); Utrecht bij 4 (6); Noordholland bij 7 (11); Zuidholland bij 24 (21);
Zeeland bij 7 (8) ; Noordbrabant bij 27 (74) ; Limburg bij 3 (13) eigenaars.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 152 gevallen bij
7 eig. (323 bij 23 eig.), waarvan in Groningen (21 waarbij 9 paarden, bij 3
eig.) ; Friesland 88 bij 6 eig. (113 bij 14 eig.) ; Drenthe 64 bij t eig. (162 waar-
bij i paard, bij 3 eig.) , Zuidholland (27 waarbij 1 paard, bij 3 eig.).

Rotkreupel bij schapen: 71 gevallen bij 10 eig. (754 bij 53 eig.) waarvan* in
Groningen (61 bij 8 eig.); Friesland 27 bij 5 eig. (405 bij 31 eig.) ; Drenthe
16 bij 3 eig. ; Noordholland 28 bij 2 eig. (230 bij 10 eig.) ; Zuidholland 3 bij
3 eig. (58 bij 4 eig.).

Anthrax: 47 gevallen bij 27 eig. (16 bij 11 eig.), waarvan in Groningen 2 bij
2 eig.; Friesland 5 bij 5 eig. ; Drenthe 3, waarbij 1 varken, bij 3 eig.; Gelder-
land 3, waarbij 1 paard, bij 3 eig. (7 bij 6 eig.) ; Utrecht 3 bij 3 eig. (2 bij
2 eig.) ; Noordholland 21, waarbij 1 varken, bij 3 eig. ; Zuidholland 3 bij 3 eig.
(7 bij 3 eig.) ; Noordbrabant 4 bij 2 eig. ; Limburg 3 bij 3 eig.

Malleiis : 3 gevallen bij 3 eig. waarvan 2 te Amsterdam en 1 te Haarlem-
mermeer. Vr.

J. van der Hoek, mil. paardenarts ie kl. overgeplaatst van Bandoeng naar
Batavia.

Dc levensbeschrijving van onzen in breeden kring zoo zeer gewaar-
deerden Collega moge hier aanvangen met een woord van dank voor
hetgeen Kroon als lid der Redactie heeft verricht. Sedert 1909 maakte
hij daarvan deel uit, sinds 1912 kwam in de bezetting der Redactie
geen wijziging. Wat al moeilijkheden zijn te overwinnen geweest; de
oorlog met zijn schaarschte op elk gebied, de na-oorlogsche schijn-
bloei en de dalende conjunctuur van thans. Onverdroten is ons Tijd-
schrift echter voortgeschreden: dat het in zoo belangrijke mate aan de
gestelde eischen kon voldoen, was te danken aan de verstandige lei-
ding die Kroon op het beslissend oogenblik kon geven.

Kroon werd geboren te Voorst den 17de!! Maart 1868. Na door-
loopen lager- en middelbaar onderwijs (H.B.S. te Zutphen) studeerde
hij van 1886—1890 aan de toenmalige Rijks-veeartsenijschool, waar
hij op 24 Juli van laatstgenoemd jaar het diploma van veearts ver-
wierf. Na een kort assistentschap bij den leeraar Dr. Thomassen, ves-
tigde hij zich in 1891 te Deventer, waar zijn benoeming tot gemeente-
veearts spoedig volgde (1899). In het maatschappelijk leven trad Kroon
ras op den voorgrond; hij werd benoemd in verschillende commissies,
die ter voorlichting moesten dienen in zake maatregelen ter bevor-
dering van den export van vleesch. Hij werd Redacteur van het Neder-
landsche Weekblad voor Zuivelbereiding, plaatsvervangend district-
veearts, lid van de gezondheidscommissie, enz.

Zijn belangstelling ging reeds in zijn praktijkjaren ten stelligste
uit naar die bronnen van welvaart, die men met veeteelt en paarden-
fokkerij pleegt aan te duiden. Hij besefte hoezeer zij een belangrijk
aandeel vormen bij de jaarlijksche vermeerdering van het nationale
inkomen. Verbetering van de daarbij gebruikte methoden van onder-
zoek en beoordeeling der dieren vergde zijn volle aandacht. Spoedig
kreeg hij gelegenheid zijn bekwaamheid op dit gebied op tweeërlei
wijze te doen blijken.

Reeds in 1909 werd hij benoemd tot plaatsvervangend lid der Al-
gemeene Keuringscommissie voor de Paardenfokkerij (Wet van 1901)
welke benoeming spoedig werd gevolgd door die in andere commis-
sies op dit gebied.

Reeds in dien tijd maakte Kroon een begin met het geven van cur-
sussen aan veehouders en het medewerken aan de Landhuishoud-
kundige congressen. Ook in de Maatschappij voor Diergeneeskunde
had hij een taak te vervullen. Hij diende haar van 1 Januari 1900 tot
i Januari 1903 als ondervoorzitter en van 1 Januari 1904 tot 1 Januari
1909 als voorzitter. In herinnering zij hier gebracht zijn belangrijke

rede uitgesproken inde vergadering van 1907: „Langs de grenzen van
het Veeartsenijkundig gebied", waarin hij den dierenartsen tal van
nieuwe terreinen ter bewerking aanwees. Ook hier gaf hij blijk van een
vooruitzienden geest.

Het onderwijs in „exterieur en raskennis" en veeteelt bleef zijn belang-
stelling houden, zoodat toen in 1908 gezocht werd naar middelen om
de taak van den overbelasten van Esveld te verminderen, Kroon
als de aangewezen man werd genoemd. Nog najaren kon hij verhalen
hoe het vooral aan de bemiddeling van den toenmaligen directeur van
den landbouw, den Heer Lovink, te danken was, dat zijn benoeming
in het Staatsblad kwam.

Men kan de hem opgedragen onderwijstaak het best als volgt om-
schrijven. De verrassende ontwikkeling van de voedingsleer, gezond-
heidsleer en de erfelijkheidsleer, deden de behoefte ontstaan na te
gaan in hoeverre de daar gewonnen inzichten vatbaar zijn voor toe-
passing in het landbouwbedrijf en in hoeverre zij kunnen bijdragen
tot verhooging van de opbrengst. Geleid door deze gezichtspunten
heeft Kroon zijn onderwijs in de „Veeteeltwetenschappen" ingericht.

Bij zijn komst aan de Veeartsenijschool werd Kroon belast met
het onderwijs in natuurlijke historie, exterieur en raskennis der huis-
dieren, veeteelt en gerechtelijke veeartsenijkunde; later werd dit ge-
wijzigd tot veeteeltwetenschap en gezondheidsleer van het vee.

Kroon publiceerde reeds in die jaren verschillende artikelen die
in de hierachter staande lijst zijn opgenomen en vervaardigde in 1915
een proefschrift getiteld:

„Die Schweinezucht in Holland und ihre Entwicklung in den letzten
hundert Jahren", waarop hij te Bern promoveerde.

Kroon was lid van de Redactie van de Nederlandsche Land- en
Tuinbouwbibliotheek, uitgave J. B. Wolters (Groningen, den Haag).
Overbekend zijn de van zijn hand verschenen werkjes als „De leer der
Leeftijdsbepaling bij de Huisdieren" en „De Fokkerij der Landbouw-
huisdieren" en „De voeding der Huisdieren". Van internationale
bekendheid is vooral het eerste, dat in Duitsche vertaling verscheen.

Aanleiding tot het schrijven van deze werkjes was de behoefte om
te voorzien in leermiddelen voor de vele cursussen in veeteelt en ge-
zondheidsleer van het vee, die mede op Kroon\'s aandringen op tal
van plaatsen werden gegeven.

Parallel aan de ontwikkeling van bovengenoemd veeteeltonder-
wijs, heeft Kroon ook de voorlichting der hoefsmeden krachtig helpen
bevorderen. Toen in 1918 zijn daarvoor ingericht „Instituut voor
Hoefkunde" gereed was gekomen, werden daar jaarlijks de cursussen
gegeven aan hen, die het diploma van onderwijzer in practisch hoef-
beslag wilden afleggen. Kroon was tot zijn dood voorzitter van de
commissie belast met het afnemen van het examen, op grond waarvan
het diploma als onderwijzer in practisch hoefbeslag werd uitgereikt.

De invloed, dien hij op deze wijze op de verbetering van het beslag der
paarden heeft uitgeoefend, kan niet licht overschat worden. De ge-
schapen organisatie wordt in kringen van deskundigen op het gebied
van nijverheidsonderwijs als een voorbeeld geprezen.

Met breede belangstelling volgde Kroon den groei en de ontwikkeling
van het diergeneeskundig onderwijs. Aan de voorbereiding van de stich-
ting der Veeartsenijkundige Hoogeschool nam hij een werkzaam aan-\'
deel. Spoedig werd hij geroepen tot het bestuur dezer instelling en
vervulde de functie van secretaris resp. Rector Magnificus. Door bij-
zondere omstandigheden was aan deze betrekkingen veel arbeid ver-
bonden. In den cursus van Kroon\'s Rectoraat toch viel de herdenking
van het honderdjarig bestaan der Nederlandsche Onderwijsinstelling
op diergeneeskundig gebied. Het door den Senaat uitgegeven „Gedenk-
boek", was een vrucht van zijn initiatief en leiding. Doch velen zullen
zich nog het elan herinneren, waarmede hij de plechtigheden en feeste-
lijkheden leidde.

Wie herinnert zich niet zijn geestige rede, bij de ontvangst der
reünisten ten stadhuize en zijn gedocumenteerd betoog bij de plechtige
zitting ten overstaan van de hoogste autoriteiten van stad en land in
de Pieterskerk op 9 December 1921. Deze dagen zijn zeker een
der hoogtepunten van zijn leven geweest.

Zijn benoeming tot ridder in de orde van den Nederlandschen
Leeuw bij deze gelegenheid vatte Kroon op als eeresaluut aan de
jubileerende instelling, doch zijn vrienden zagen er mede een uiting
van waardeering in voor persoonlijke verdienste.

De jaren spoedden voort. Kroon ontwikkelde zijn onderwijs en on-
derzoek aan de hand der gegevens in bovengeschetste gebieden van
wetenschap verkregen. Rustelooze arbeid was er noodig om de evo-
lutie op tal van punten bij te houden, doch vooral om te hoeden voor
voorbarige conclusies. Zij, die Kroon van nabij gade sloegen, bewon-
derden daarbij zijn kritischen geest, die het practisch belangrijke, het
tot vast bezit gevormde wist te onderscheiden van wat wel een wijderen
blik veroorloofde, doch eerst in de toekomst vruchtdragend zou kun-
nen zijn. Is het te verwonderen dat Kroon gretig instemde, toen de
voortschrijdende ontwikkeling het diergeneeskundig onderwijs steeds
meer in nauw contact met de aloude Utrechtsche Universiteit bracht.
Hij doorzag hoe dit speciale onderwijs zich verder zou ontplooien door
samenvoeging met de bronnen, waaraan hij zooveel te danken had.
De incorporatie van de Veeartsenijkundige Hoogeschool als zesde
Faculteit in deze Universiteit, vormde ook voor Kroon de laatste
stap tot een definitieve regeling.

De vruchten van zijn arbeid aan Hoogeschool en Universiteit wer-
den opnieuw in talrijke geschriften neergelegd; verscheidene disser-
taties werden onder zijn leiding bewerkt.

Kroon\'s belangstelling ging uit naar tal van onderwerpen. Hij
zorgde, dat bij de onder zijn beheer staande inrichting niet alleen

runderen van verschillend type dagelijks voor de studenten te bezich-
tigen waren, doch tevens dat daaraan een laboratorium verbonden
werd, waar tal van experimenten op zoötechnisch gebied konden wor-
den uitgewerkt. Zijn ideaal ware geweest ook zijn collegekamer en
belangrijke verzamelingen (hoefijzers) daarheen te kunnen overbrengen
na de daartoe noodige verbouwing. De tijdsomstandigheden hebben
zulks belet.

Kroon zette gaarne de traditie voort, dat de wisseling in het dier-
geneeskundig onderwijs, degelijk worde geboekstaafd. Zoo had hij
nog op zich genomen de geschiedenis der Faculteit sedert 1925 te
schrijven ten dienste van een groot werk, dat in 1936 ter gelegenheid
van het 300-jarig bestaan der Rijks-Universiteit het licht zal zien.

Toch voelde Kroon dat zijn grootste werkkracht voorbij was en
bereidde hij zich voor tot een rustigen levensavond, die aan het eind
van dezen cursus zou aanvangen.

Het heeft niet zoo mogen zijn. Midden in den arbeid is hij aan zijn
gezin en aan de Universiteit ontrukt.

Gedenken wij hem zooals hij ons voor oogen staat. Kroon had het
gemoedelijke van den Geldersman, hij was een trouw en oprecht col-
lega; voor wie onder hem geplaatst waren een voortreffelijk chef. Hulp-
vaardig was zijn hand, innemend waren zijn woord en opgewekte lach.
Ernstig en beraden zijn oordeel voor wie zijn steun en voorlichting
vroegen.

Moge de herinnering aan zijn persoonlijkheid en de talrijke blijken
van waardeering in deze dagen ontvangen tot troost strekken aan
Mevr. Kroon—ten Hoopen aan zijn beide zoons, de Heeren Ir. B. C.
Kroon en J. W. Th. Kroon en aan zijn verdere nabestaanden.

Overeenkomstig het gebruik werd op Dinsdag 28 Februari een plech-
tige rouwzitting gehouden van den Senaat der Rijks-Universiteit
te Utrecht, naar aanleiding van het overlijden van den hoogleeraar
Dr. H. M. Kroon.

De door tal van hoogleeraren uit de onderscheidene faculteiten bij-
gewoonde zitting, werd geopend door den Rector Magnificus Prof.
Dr. C. G. N. de Vooys, die daarna het woord verleende aan den hoog-
leeraar van Oijen, tot het houden van de herdenkingsrede.

Nadat deze rede, die tot grondslag diende voor het hier voorstaande
levensbericht, was uitgesproken, werd dezen hoogleeraar verzocht bij
de begrafenis het woord te voeren namens den Senaat.

Lijst van boeken, artikelen enz. van de hand van wijlen Prof. Dr.
H. M. KROON samengesteld door G. M. VAN DER PLANK.

Voederkennis. De voedermiddelen en hun gebruik. (Doetinchem, C. Misset 1901).
De Koe. Lichaamsbouw en inwendige organen. (Deventer, A. E. Kluwer).
Het Varken. Lichaamsbouw, Rassen, Fokkerij. (Deventer, A. E. Kluwer).
Algemeene Veeteelt van G. Reinders, ie druk, bewerkt door H. M. Kroon. Groningen 1910.
De tegenwoordige richtingen in de fokkerij der landbouwhuisdieren in Nederland. Maastricht
i9\'3-

Die Entwicklung der Schweinezucht in Holland in den letzten 100 Jahren. (Inaug.-Diss.
Bern 1915).

De ontwikkeling der varkensfokkerij in Nederland in de laatste 100 jaren. Doetinchem
19I5-

De Paardenrassen, in het werk: Handleiding tot de Paardenkennis door Schimmel,
Knel, Kroon en Thomassen, 3e druk, Breda 1915.

Die Lehre der Alterbestimmung bei den Haustieren, übersetzt von prof. Dr. H. Jakob.
Hannover 1916.

De kruisingen in de Huisdierteelt in Nederland getoetst aan de legenwoordige begrippen over
erfelijkheid. Brochure 6 der Vereeniging tot bevordering van wetenschappelijke teelt.
Assen 1917.

Die Schweinerassen in den Niederländen. Jahrbuch f. wissenschaftliche und practische
Tierzucht, herausgegeben von der Deutschen Gesellschaft f. Züchtungskunde.
4te Jahrg., Hannover 1917.

Hcefkunde en Hoefbeslag. 2 deelen (met Dr. R. H. J. Gallandat Huet), Groningen-
den Haag 1919.

De standen van het paard. 25 wandplaten, naar fotografische opnamen (Groningen-
den Haag 1918).

De verbinding van hoornwand en wandlederhuid en de
groei van primaire en secondaire hoornplaatjes; in samen-
werking met Dr. F. W. K. de Moulin.
Over den invloed van uitwendige factoren op de melk-
productie.

De overerving der kleuren bij onze huisdieren, in hel bij-
zonder bij het paard.

Nog eens: de overerving der kleuren bij onze huisdieren,
in het bijzonder bij het paard.
De taak der stamboeken.

De inschrijving van paarden in de stamboeken (auto-
referaat) ; in samenwerking met Dr. G. M. v. d. Plank.
De hygiëne der melkproductie.

Een bijdrage tot de studie van het hoefmcchanismc.
De Beteekenis der Genetische Eigenschapsanalyse van de
teelt der huisdieren en verslag van de lotgevallen der
Veeartsenijkundige Hoogeschool van het Studiejaar 1921 —
1922.

Fotografeeren van huisdieren met gebruik van de telelens.
De waarde van de keuring op exterieur bij de beoordecling
der fokdieren.

Poging tot eigenschapsanalyse bij het rund naar gegevens
uit het Friesch-Rundveestamboek. (in samenwerking met
Dr. G. M. v. d. Plank).

Waarde der Bloedlijnen. Voordracht op de Buitengewone
algemeene Vergadering van het Nederl. Gen. voor Land-
bouwwetenschap te Wageningen 13 Juni 1923 (ook Tijd-
schr. v. Diergen. Deel 50, afl. 14).
Machinale hoefijzers.

Het melken mer de „Imperia" melkmachine.
Hoefijzers uit de vroege Middeleeuwen.

Stalhygiène met het oog op de melkproductie. Rapport voor het 3de Internationaal Zuivel -
congres in den Haag. September 1907.

De bepaling vanhet vuilgehalte der melk in Nos. 32 en 37 Jrg. 13; over melkmachines
in No. 22 Jrg. 13 van het Nederl. Weekblad voor Zuivelbereiding en Veeteelt,

Verbetering der rundveestallen. 2de druk. Uitgave: Departement van Landbouw,
Nijverheid en Handel. Directie van Landbouw, \'s Gravenhage 1909.

De noodzakelijkheid van een rijkswet regelende den handel en hel toezicht op consumptiemelk.
Handelingen van het genootschap ter bevordering van Melkkunde, 1909 1.

Das Holländische Aflsuallverfahren für Milchkühe. Bericht gdé Intern. Tierärztl.
Congres Scheveningen, September 1909.

De inwendige secretie der geslachtsorganen en de melkreactie. Nederl. Weekblad voor
Zuivelbereiding en Veeteelt, Jaarg. 16, No. 3.

Uitvoerig verslag van de Sectie „Trekhonden" op het Internationale Congres van Veeteelt
en Veevoedering te Brussel. Ibid. No. 14, 15, 17 en 18, Jaarg. 16.

Twee rapporten uitgebracht op het Eerste Internationale Congres voor Veeteelt en Veevoedering
te Brussel (22—25 Sept. 1910): „Opvoeding van halfbloedveulens gedurende het eerste
levensjaar" in de Sectie „Fokkerij van halfbloedpaarden".

Coöperatieve Exportslachterijen ter bevordering van de varkensfokkerij in de Sectie „Varkens-
fokkerij" .

De melkboeren en de rundveeteelt. Nederlandsch Weekblad voor Zuivelbereiding en
Veeteelt. Jrg. 16 No. 37.

Een maatregel die weinig storend is in de practijk (verplicht pasteuriseeren der melk). Ibid.
No. 9.

De Amerikaansche bison. De Nederlandsche Jager. Jaarg. 16. No. 41 en 42.
Over de castratie van teven. De Nederlandsche Hondensport, Jrg. 16 No. 31.
Nogmaals onderzoekingen betreffende correlatie iusschen exterieur en productievermogen bij de
melkkoe. Tijdschr. v. V. deel 39, 1912, afl. i.

Een blijvende hulde aan de nagedachtenis van D. F. van Esveld. Ibid. afl. 8.
Provinciale toelagen aan de bezoldiging van veeartsen. Ibid. afl. 11.
1Metingen van den hoorngroei bij verschillend hoefbeslag. Ibid. afl. 18.
A. W. H. van Horsen. Veterinair Studenten Maandblad, 2de Jrg. No. 7.
La valeur pratique des signes laitiers chez la vache. Conference donnée sous les auspices
de la Société l\'amélioration des races bovines en Belgique à Bruxelles 15 Mars 1912.
Journal, des agrocoles de Brabant et du Hainaut. 57 année, no. 14, 15, 16, 17 (6—27
April 1912).

Het onderkennen van uierziekten door middel van de Schardinger reactie. Nederlandsch
Weekblad voor Zuivelbereiding en Veeteelt, 12de jrg. No. 2.
Arbitrage in den veehandel. Ibid. No. 5.

De katalase-, reductase- en Trommsdorff sehe leucocytenproef. Ibid. No. 8.
Commissiën van waakzaamheid. Ibid. No. 8.

Overerving van verworven eigenschappen. De Nederlandsche Hondensport. 17de Jrg.
No. 28.

Méthodes practiques pour juger les animaux reproduteurs. Rapport de la 3me Section du
Xme Congrès International d\'Agriculture à Gand 1913. Anales de Médicine Vétéri-
naire. Dec. 1913.

Moderne begrippen over de fokkerij der huisdieren. Ibid. No. 44 en 50. 19de Jrg. No. 1,
3, 4 en 5. 20ste Jrg.

Verslag van de afdeeling Veeteelt en Melkhygiëne der tentoonstelling in den Haag. Ibid.
19de Jaarg. No. 23, 24 en 25.

Het opheffen van geslachtsdrift bij teven. De Nederl. Hondensport. 14de Jaarg. No. 3.H
Leeftijdbepaling van den hond. Ibid. No. 7.

De Paardenwet. Rapport der commissie, belast met een onderzoek naar het op
25 April 1914 ingediende ontwerp van wet, houdende bepalingen beteffendc de staats-
zorg voor de paardenfokkerij (met de heeren F. W. v. Di;lm en Joh. Plet (Tijd-
schrift v. V. deel 41. Afl. 14.

Een eenhoofdige of meerhoofdige redactie van het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde. Ibid.
Afl. 21.

Uit de geschiedenis van melk en zuivel. Nederlandsch Weekblad voor Zuivelbereiding
en Veeteelt. Jrg. 19, No. 29.

Gebioriseerde melk of enzyma-melk. Ibid. Nos. 33 en 53.
Melk van koeien, die de melk optrekken. Ibid. No. 37.
Een potstal voor de productie van modelmelk. Ibid. No. 16.
Iets over veevoeder. Ibid. No. 20.

Zuivere teelt of kruising voor het fokken van trekhonden. Nederlandsche Hondensport.
Jaarg. 20, No. 1.

Voedermiddelen, die haver als paardenvoeder kunnen vervangen (met L. Broekema) Uitg.
Directie van den Landbouw. \'s-Gravenhage 1915.

W. C. Schimmel. Necrologie. Tijdschrift voor V. Deel 42, 1 Jan. 1915.
Johannes Cornelis van Effen (bij zijn afscheid). Ibid. 1 Juni 1915.

Dr. H. Remmelts. Bijschrift voor zijn portret. Veteriaire Studenten Almanak 1915.

De Biorisator en de Bereiding van Enzyma- of Biomelk. Handelingen van het Genootschap
voor Melkkunde. Afl. 1, 1915.

Cornmissiën van waakzaamheid. Nederl. Weekblad voor Zuivelbereiding en Veeteelt.
Jaarg. 20, No. 43.

De tegenwoordige oorlog en zijn invloed op de fokkerij der huisdieren. Ibid. Nos. 3, 50, 51 en
52, jaarg. 2 1, No. 1.

Die Weisze Linie am Huf. Berliner Tierärztl. Wochenschrift, Jaarg. 31, No. 51, 53.
Dec. 1916.

Een nieuw pasteurisatietoestel. Het Nederl. Weekbl. voor Zuivelbereiding en Veeteelt.
21ste Jaarg., No. 5, 16, 20 en 21.

Verplichte pasteurisatie van de afvalproducten der ^uivelfabrieken. Ibid. No. 39.

Het kruis bij den trekhond. De Nederlandsche Hondensport. 2 iste Jaarg., No. 11 en 15.

Het gebruik van waterstofdioxyd voor het conserveeren van melk. Nederl. Weekblad voor
Veeteelt en Zuivelbereiding. 23ste jaarg., No. 27.

Iets over de voeding van den hond. Nederl. Jager en Nederl. Hondensport. 22ste jaarg.,
No. 5, 35, 36, 37 en 3g.

Kan Nederland het Buitenland na den oorlog helpen aan het herstel van den veestapel ? Weekbl.
voor Zuivelbereiding en Veeteelt. Jaarg. 24, No. 33.

De toekomst van Zuivelbereiding en veeteelt. Nederl. Weekblad voor Zuivelbereiding en
veeteelt. No. 21, 25ste jaarg.

De inschrijving van paarden in de stamboeken, (samen met Dr. v. d. Plank) Genetica
Deel 2, Afl. 4.

Een proeve van moderne overheidszorg op veeteeltkundig gebied. Cultura. Jaarg. 33, No. 388,
Jan. ig2i.

Erfelijkheidsleer en Pluimveeteelt. Rapport uitgebracht op het derde nationaal congres
voor Pluimvee- en Konijnenteelt te \'s-Gravenhage, Januari 1925.

De erfelijkheid van drankzucht in de familie X. Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde,
68ste jaarg. 1924, ie helft No. 17.

Methoden van berekening der melkproductie van de koe. Rapport Internationaal Veeteelt-
kundig Congres 1930. Luik.

Prof. Kroon was medewerker aan de Encyclopaedie Tierheilkunde und Tierzucht, uit-
gegeven door Prof. Dr. V. Stang en Prof. Dr. D. Wirth. Hierin werden veel artikelen
gepubliceerd o.a.: Belgien (Tierzuchtverhältnisse) en Groszbritannien und Irland
(Tierzuchtverhältnisse) voorts als medewerker aan Oosthoek\'s Encyclopedie kleinere
bijdragen.

Onderzoekingen betreffende de veranderingen aan de tanden van het paard op verschillende
leeftijden en hun waarde voor de leeftijdsbepaling, door Dr. H. J. Weekenstroo. 1918.

Een studie over familieteelt in de runderveefokkerij, door Dr. D. M. Hoogland, 1921.

Een studie van de rundveeteelt in de Residentie Kedoe en aanliggende Regentschappen, door
Dr. Raden Soeratmo. 1923.

Alexander Numan; in het bijzonder zijn invloed op de Nederlandsche schapenfokkerij,
eene kritisch-historische studie, door Dr. H. A. Zwijnenberg. 1925.

Genetische analyse van kleuren, veerpatronen, tinten en afteekeningen bij postduifen, door
Dr. C. J. A. C. Bol. 1926.

Blutbeschaffenheit und Körperbau bei Hochgebirgs und Niederungsvieh. (Aus dem schwei-
zerischen Institut für Hochgebirgsphysiologie und Tuberkuloseforschung in Davos;
Direktor Prof. Dr. A. Loewy und dem Institut für Zootechnik der Veterinär-Medizi-
nischen Fakultät der Universität Utrecht: Director Prof. Dr. H. M. Kroon, door
Dr. H. van Gelder. 1927.

Onderzoekingen betreffende een correlatie tusschen verschillende exterieurkenmerken en het
productievermogen bij de kip, door Dr. H. H. Scholten. 1927.

Trekproeven bij paarden. Een onderzoek naar de trekkracht en het arbeidsvermogen
van paarden in Nederland, met behulp van het toestel van Prof. Visser, door Dr.
F. J. J. van Ryn. 1929.

Onderzoekingen betreffende de correlatie tusschen het vetgehalte van de melk en het lipoidgehalle
van het bloed, door Dr. P. Roodzant. i 931.

Bij de promoties van de hierna te noemen collega\'s, was professor Kroon de pro-
motor; de dissertaties waren geheel of gedeeltelijk buiten het Instituut bewerkt.

Dr. W. S. G. A. van Leeuwen. Een studie aangaande de geschiedenis der paardenfokkerij
in Nederland en de binnen- en buitenlandsche invloeden die daarop van de vroegste lijden tot op
heden hebben ingewerkt. 1922.

Dr. J. Kok. Hel Rund en de Rundveeteelt op Madoera, een Zpötechnische studie. 1921.

Dr. J. Merkens. Bijdrage tot de kennis van den karbouw en de karbouwenteelt in Nederlandsch
Oost-Indië. 1927.

Zeer velen waren opgegaan om tegenwoordig te zijn bij de teraarde-
bestelling en een laatsten groet te brengen.

Voorzitter en secretaris van het College van Curatoren der Rijks-
universiteit, vele hoogleeraren, conservatoren en assistenten, ver-
tegenwoordigers van: de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Redactie
van het Tijdschrift, Studentenvereenigingen en van de Vereeniging van
Onderwijzers in practisch hoefbeslag. Voorts een groot aantal dieren-
artsen, vrienden en studenten woonden de droeve plechtigheid bij.

Nadat de broeder van Prof. Kroon in een afscheidswoord had geschetst
welk een groot verlies de familie heeft geleden, sprak namens Senaat
en Faculteit Prof. van Oijen, een woord van eerbied en dank voor al
hetgeen Prof. Kroon voor het Veeartsenijkundig onderwijs heeft verricht.

Namens het personeel van het Zoötechnisch Instituut dankte onderge-
teekende Prof. Kroon voor al hetgeen hij voor hen was en voor hen deed.

De heer van Heusden memoreerde hoe Prof. Kroon eenigen tijd
voorzitter van de afdeeling Gelderland-Overijssel was en later vice-
president en voorzitter der Maatschappij; uit naam van den voorzitter
en de geheele Maatschappij voor Diergeneeskunde dankte hij Kroon
voor wat hij in het belang dier Maatschappij heeft gedaan.

Dr. A. Vrijburg, sprekende namens de redactie van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde, schetste de onbegrensde toewijding aan de be-
langen van dit orgaan.

De heer D. J. P. Rutgers, voorzitter van de Diergeneeskundige
Studentenkring, bracht op bijzonder sympathieke wijze een laatsten
groet aan den Hoogleeraar, die door alle studenten zonder uitzondering
bemind en geacht werd op een manier zooals die weinig wordt gevonden

De heer Sigling, Kapitein-Paardenarts tevens leeraar aan de Kon.
Militaire Academie, sprak namens de oud-leerlingen. Zij denken met
groote dankbaarheid terug aan de glas-heldere colleges van Prof.
Kroon en aan diens beminnelijke persoonlijkheid. Tal van dierenartsen
in den lande zijn aan dezen hoogleeraar dank verschuldigd voor het-
geen zij van hem geleerd en ondervonden hebben.

Dr. Büchi.i, tegelijk met Prof. Kroon als student aangekomen, sprak
op roerende wijze een woord van dankbaarheid voor de steeds onder-
vonden vriendschap.

De heer Vossers sprak namens de vereeniging van onderwijzers in
practisch hoefbeslag en herinnerde aan het groote aandeel dat Prof.
Kroon heeft gehad in de organisatie van dit onderwijs. Zij zullen de
nagedachtenis van Prof. Kroon niet beter kunnen eeren dan door
krachtig voort te bouwen aan wat deze, als grondslagen, heeft gelegd.

Ir. B. C. Kroon dankte alle aanwezigen voor hun belangstelling en
voor de laatste eer aan zijn vader bewezen, nadat het stoffelijk over-
schot bedolven onder een schat van bloemen aan de aarde was toever-
trouwd. G. M. v. d. Plank.

Voor ons, het personeel van het Zoötechnisch Instituut, beteekent het
heengaan van onzen directeur wel een zwaar verlies !

Vol belangstelling, ook voor onze aangelegenheden welke niet direct
verband met den dienst hielden, was hij ons een raadsman en vriend.

Door zijn optimisme kon hij dikwijls, op de hem eigen gemoedelijke
wijze, bezwaren wegredeneeren en moeilijkheden lichter doen op-
vatten.

Vanaf het jaar 1919 -mocht ik met hem samenwerken en de vriend-
schappelijke wijze waarop hij deze samenwerking opvatte, heb ik steeds
gewaardeerd.

Steeds kon een ieder van het personeel vrijmoedig tot hem gaan,
verzekerd dat door Prof. Kroon, indien eenigszins mogelijk, wenschen
vervuld of verlangens ingewilligd zouden worden.

Zijn zin voor de realiteit, zijn helder verstand en kritische geest stelden
hem in staat altijd snel een situatie te overzien en in de zoötechnische
literatuur het essentieele te onderkennen.

Als één van zijn vele leerlingen weet ik bij ervaring hoeveel moeite
hij zich gaf voor zijn onderwijs; en later als conservator kon ik nog
beter beoordeelen, hoe hij niet alleen in zijn colleges, doch ook daar-
buiten voor zijn leerlingen een raadsman en mentor was.

Dit kwam ook sterk naar voren bij excursies welke eenige dagen duur-
den en daardoor de gelegenheid boden tot een nauwer contact tusschen
hoogleeraar en studenten. Van deze excursies, vooral buitenlandsche,
was Prof. Kroon een groot voorstander, vooral ook om de algemeen-
ontwikkelende zijde ervan. Allen, die aan deze reizen deelgenomen heb-
ben zullen ongetwijfeld in deze dagen daaraan terug denken.

Prof. v. Oijen heeft den levensloop en de verdiensten van den over-
ledene op verschillende gebieden geschetst, mij was het een behoefte
in dit tijdschrift een enkel woord van eerbiedige, dankbare herinnering
te wijden aan hem als leermeester en directeur van het Zoötechnisch
Instituut.

(Uit het Zoötechnisch Instituut der Rijksuniversiteit te Utrecht.
Dir. Prof. Dr. H. M. KROON f )

Er zijn verschillende redenen waarom de waarde van de beoordeeling
van runderen naar het extérieur in den laatsten tijd weer dikwijls aan
de orde komt. Zoo zijn het verzoek om een verplichte stierenkeuring
van rijkswege te willen invoeren en het voorstel van den Hoofdinspec-
teur van het N.R.St. de Heer Ir. Wibbens om alleen stamboekstieren
voor de teelt toe te laten en de verdediging en de bestrijding die deze
punten van verschillende zijden van voor- en tegenstanders onder-
vinden, oorzaak, dat het verschil in waarde, welke aan extérieur-keuring
wordt gehecht, naar voren wordt gebracht. Ook het feit dat het in Ne-
derland zal moeten komen tot een inkrimping van den veestapel en
daarbij gezorgd moet worden voor het afslachten van de slechtste en
het aanhouden van de beste dieren, leidt tot de overweging hoe selectie
het best kan plaats hebben.

Vroeger werden stieren en koeien alleen beoordeeld naar het extéri-
eur; de beoordeeling geschiedde volgens punten voor de verschillende
extérieur-onderdeelen en algemeen aanzien, doch het is reeds meer dan
40 jaar geleden, dat er een strijd ontstond tusschen hen, die enkel naar
den vorm beoordeelden (men sprak van formalisten en van vormen-
teelt) en hen, die alleen op de productie wilden letten, enkel productie-
teelt (Leistungszucht) wilden drijven. In ons land heeft men zich lang
uitsluitend bepaald tot vormenteelt; bij de provinciale stierenkeuringen
en bij de keuringen op tentoonstellingen en keuringen werd uitsluitend
het extérieur beoordeeld.

Toen men de melk-en melkvet-productie bij melkkoeien ging contro-
leeren en men verschillende stallen met zulke gecontroleerde koeien
kreeg, kon men nagaan of deextérieur-kenmerken voldoende aanwij-
zingen gaven omtrent het productievermogen. Tal van onderzoekingen
hebben aangetoond, dat de correlatie tusschen extérieur-kenmerken
en melk- en melk-vetproductie gering is, in elk geval niet zoo groot,
dat een beoordeeling van het extérieur voldoende aanwijzing geeft
om daaruit het productievermogen van de melkkoeien te kunnen op-
maken. Bij stieren was het natuurlijk nog moeilijker om naar het
extérieur te kunnen aangeven hoe de productie van vrouwelijke nako-
melingen zou zijn.

Men heeft zich de laatste jaren vooral bezig gehouden met het bloed-
onderzoek bij stieren, koeien en kalveren, omdat men hoopte, dat be-
paalde eigenschappen van het bloed aanwijzing zouden geven omtrent

het melk- en melkvet-productievermogen. In dit tijdschrift gaf Dr.
v. d. Plank een overzicht van verschillende onderzoekingen in dit
opzicht en Dr. Roodzand haalt in zijn proefschrift een volledige lijst
aan van eigenschappen en bestanddeelen van het bloed, die in de laatste
jaren in dit opzicht onderzocht en gecontroleerd zijn. Alle methodes
faalden hoe zij ook eerst als waardevol waren aanbevolen.

Alleen het door Dr. Roodzand ter sprake gebrachte lecithine-onder-
zoek, dat eenig verschiet gaf, is nog in onderzoek. Tot nu toe zijn wij
dus met het bloedonderzoek ter onderkenning van het melk- en melk-
vet-productievermogen nog niet verder gekomen.

Sedert c.a. 1890 is men in Friesland op initiatief van den Heer J.
Mesdag begonnen met een geregelde controle van de melk- en de melk-
vet-hoeveelheid, welke koeien per jaar geven. Nadat een tiental jaren
later begonnen werd met de oprichting van controle- en fokvereeni-
gingen (waarvan er nu c.a. 700 in ons land bestaan) en het stamboek-
wezen zich uitbreidde, werd het aantal koeien, dat geregeld gecontro-
leerd werd, geleidelijk grooter. In een rapport voor het Intern. Zoö-
techn. Congres te Luik in 1930 heb ik uitvoerig uiteengezet, op welke
wijze de controle en de berekening der daarbij verkregen gegevens in
de onderscheidene provinciën plaats heeft. Voor nadere bijzonderheden
hieromtrent kan ik dus naar dit rapport verwijzen.

Nu men dus de werkelijke productie van een groot aantal dieren kent,
heeft men betere aanwijzigingcn omtrent het productievermogen, dan
door de extérieur-beoordeeling,\' waarom van verschillende zijden de
meening uitgesproken is, dat bij de teeltkeus niet op het exterieur gelet
behoeft te worden, doch enkel op de cijfers bij de controle verkregen.
De koeien houdt men, zoo wordt dan geredeneerd, voor de melkpro-
ductie, doch niet voor schoonheid van vorm en men komt dan geheel
tot de productieteelt en tot verwaarloozing van het exterieur. Bij de
beoordeeling van stieren en kalveren kent men natuurlijk de productie
niet, doch wordt dan rekening gehouden met de melk- en melkvet-
productie der moeder, grootmoeders en verdere vrouwelijke voorouders.

Deze wijze van beoordeeling is niet afdoende, daar toch de productie
niet enkel afhangt van de eigenschappen der koe, doch ook van de
voeding en van andere uitwendige factoren. Verder geschiedt de over-
erving van het productievermogen, daar toch alleen van de vrouwelijke
voorouders de productie bekend is, niet met de zekerheid welke in den
regel wordt aangenomen. Er staat nog slechts 1/5 deel van de koeien
in Nederland onder controle, doch dit bezwaar zou ondervangen kun-
nen worden als alleen stieren van gecontroleerde moeders voor de fok-
kerij zouden mogen worden gebezigd. Dat een sterke voeding bij
koeien, met een goed productievermogen, de productie zeer sterk op-
gevoerd kan worden, bewijzen de recordkoeien vooral in Duitschland
en Noord Amerika, die door extra sterke voeding er toe gebracht wor-
den tot 13.000 à 14.000 K.G. melk per jaar tegeven. Ook in ons land is
wel aangetoond, dat zooiets bij onze koeien zeer goed mogelijk is. Hieruit

blijkt wel, dat melkproductie der moeders, niet steeds zekerheid geeft
omtrent het productievermogen der manlijke en vrouwelijke nakome-
lingen.

Uit het vorenstaande blijkt, dat wij nog niet over andere afdoende
middelen beschikken om de koeien en stieren te beoordeelen, waarom
men de beoordeeling van het extérieur nog steeds in toepassing brengt.

Wel is er een kentering gekomen in de meeningen omtrent de exteri-
eur-keuring, wat wel het best hieruit blijkt, dat men vroeger de stieren
beoordeelde naar het aantal punten enkel behaald naar het extérieur,
later aan het aantal extérieur-punten enkele punten voor productie-
vermogen toevoegde, bepaald naar de melk- en melkvetopbrengst der
stierenmoeder, terwijl men de laatste jaren de punten aldus rekende,
dat de helft (4/8) naar het exterieur, 3/8 naar de productie der voor-
ouders en 1/8 naar de verdere afstamming wordt toegekend.

Ik wil hier nu de vraag stellen en beantwoorden, welke waarde wij
aan de extérieur-beoordeeling moeten hechten en mijn antwoord zoo
goed mogelijk trachten te motiveeren. Vooral doe ik dit, omdat de mee-
ningen zeer uiteenloopen, de een van de extérieur-keuring alles ver-
wacht en een ander meent, dat het exterieur geheel kan worden wegge-
cijferd en men deze heele keuring wel kan afschaffen.

Laat ik vooreerst nagaan, wat men dan wel uit de beoordeeling van
het extérieur denkt te kunnen opmaken.

Ik wees er op, dat de correlatiecoëfficiënt tusschen exterieur-ken-
merken en productie gering zijn. Wel hebben de rassen met overwegende
melkproductie een zeker type, het melktype, doch de verschillen in
maten en kenmerken zijn bij dieren uit eenzelfde ras niet zoo groot,
dat daaruit waardevolle conclusies voor de productie zijn te trekken.
Toch worden nog steeds stieren en koeien van de melkrassen naar het
extérieur beoordeeld. Op onze keuringen of fokveedagen kan men bij
de beoordeeling van melkkoeien, waarvan de productie gecontroleerd
en dus bekend is, de jury nog dikwijls bezig zien om de dieren voor
elk onderdeel in te punten. Dit is niet juist; wanneer wij de productie
kennen, behoeven wij zeker niet de extérieur-inerken te beoordeelen,
die met veel minder zekerheid het productievermogen aanwijzen.
Hier wordt een sleur gevolgd die weinig zin heeft. Wanneer een koe
een groote productie heeft, doet het er zoo weinig toe of b.v. de hoorns

grof of fijn, de huid dik of dun, het kruisbeen grof of fijn of de staart lang
of kort is. Bij stieren heeft men ook veel meer aan de kennis van de pro-
ductie van moeders en grootmoeders, dan aan de exterieur-beoordeeling.

Meer waarde voor onze koeien heeft een gecontroleerde goede pro-
ductie den een melktype-exterieur.

Onder het Roodbont R.M.IJ.vee vinden wij een aantal koeien met
een goede productie en toch geen bepaald melktype; onder de koeien
met hooge productiecijfers in Engeland en België vinden wij er een
aantal, dat nog duidelijke kenmerken heeft van een vroegere Short-
hornkruising en zelfs zag ik Duitsche recordkoeien, die zeker bij een
beoordeeling naar melkteekens geen hoog aantal punten zouden krijgen.

Dat de beoordeeling van den uier waarde heeft voor de beoordeeling
der productie zal niemand ontkennen, al spreekt het vanzelf dat er vele
moeilijkheden gelegen zijn in de verschillen bij koeien in en buiten de
lactatie, bij koeien in de verschillende periode der lactatie, en naar de
tijd van den dag in verband met den tijd van melken. Is echter weer de
productie bekend, dan zal de beoordeeling van den uier minder betee-
kenis hebben.

Daar de melkkoeien bij ons toch op vroegeren of lateren leeftijd al-
tijd vetgemest worden en een groot percent der stieren voor de slacht-
bank bestemd is, is het van beteekenis, dat zij voor dit doel de noodige
geschiktheid hebben. Uit het exterieur is op te maken of de deelen met
het vleesch van goede kwaliteit, flink ontwikkeld zijn. Wel zal bij flinke
melkproductie geen bepaald vleesch type voorkomen, doch zooals ik
in sub i reeds betoogde, komen er goede producenten voor, die toch
ook een bouw hebben, die hen voor vetmesting geschikt maakt. De
kooper van magere koeien en ossen voor vetmesting op stal of in de
weide, en ook de slager bij vette runderen, zal aan de beoordeeling
van het exterieur terecht groote waarde hechten.

Als voorbeeld wil ik aanhalen de beoordeeling van het zijn van goede
voederverwerkers, wat voor goede producenten noodzakelijk is, opdat
melkkoeien voor het geven van een flinke hoeveelheid melk, een niet
al te groote hoeveelheid voedsel noodig hebben. Koeien met lange,
smalle lenden, ingevallen flanken, een opgetrokken of een te sterk uit-
gezetten buik zijn zeker ongeschikter dieren, dan die met korte breede
lenden, gevulde flanken en een normalen gevuldenbuik. Zoo zijn er meer
gegevens betreffende de constitutie, die nuttige aanwijzigingen geven.
Prof. Duerst onderscheidt bij runderen het respiratorische en het
digestieve type en meent, dat het eerste speciaal bij groote melkpro-
ducenten voorkomt. Dit moge waar zijn, wat verschillen tusschen rassen
en rasgroepen betreft, het gaat niet op bij de beoordeeling van dierén
van eenzelfde ras.

tegen ziekten, dan de verfijnde koeien. Men meende vroeger, dat de
melkkoeien, een melktype moeten hebben: fijn van horens, dun van huid,
fijn van staart enz. moeten zijn, eenigszins platribbig en hoogbeenig;
dergelijke kenmerken zouden wijzen op groote melkrijkheid. Later is
wel gebleken dat een goede ribwelving, een goede diepte van romp,
zeker bij melkdieren te verkiezen is. Van verschillende zijden is er op
gewezen, dat een krachtige bouw van melkvee te verkiezen is boven
het z.g. melktype. Er zijn tal van koeien met groote productie, die
geen fijne horens, geen dunne huid, geen dunnen staart b.v. hebben.
Uit een algemeen oogpunt zijn de meer robust gebouwde dieren te ver-
kiezen boven de verfijnde en het is zeker van beteekenis, dat nader
nagegaan wordt hoever robustheid te paren is met groot melkproduc-
tie-vermogen. In dit opzicht zal er zeker een wijziging noodig zijn in
de beoordeeling van het exterieur van het rund.

Wij willen gaarne koeien hebben, bij welke geen groote kans is op
het optreden van ziekten en zullen daar bij het beoordeelen van het
exterieur ter dege op letten. Koeien met een smalle, ondiepe borst,
hebben b.v. grootere kans op het krijgen van longtuberculose; koeien
met een smal of toegespitst kruis op het krijgen van moeilijkheden bij de
geboorte; onregelmatige kwartieren der uiers op mastitiden; pantof-
felklauwen en wijde klauwspleten op klauwziekten. Het is daarom zaak,
dat bij het beoordeelen naar het exterieur op deze zaken acht geslagen
wordt.

Men wenscht stieren en koeien, die duidelijk het geslachtstype
hebben, geen stieren met een vrouwelijk en geen koeien meer met het
type van een stier. Men redeneert aldus: de secundaire geslachtsken-
merken ontstaan door hormonen, grootendeels door de geslachtsklieren
geproduceerd. Duidelijke geslachtskenmerken wijzen op goede wer-
king der endocrine klieren, vooral der geslachtsklieren, die dan ook in
ruime mate andere hormonen zullen produceeren, welke vooral bij
koeien van invloed zijn op goede melkproductie en bij stieren zoowel
als koeien op groote vruchtbaarheid. In de praktijk werd ook reeds op
een duidelijk geslachtstype gelet, toen men van interne secretie nog
niets wist.

Heeft een stier of koe goede kenmerken dan wenschen wij gaarne,
dat dit raskenmerken zijn. Is een goed kenmerk te danken aan uitwen-
dige factoren b.v. voeding e.d. dan zal het niet erfelijk zijn, terwijl een
raskenmerk, dat bij een groot aantal dieren, ook zelfs bij eenigszins
uiteenloopende uitwendige factoren voorkomt, zeker van inwendige
factoren afhankelijk en dus wel erfelijk is. Daarom wordt bij de ex-
terieur-beoordeeling steeds wel nagegaan of stieren en koeien wel een
duidelijk rastype bezitten.

Het is volkomen juist, dat het er niet veel toe doet of men een koe
mooi vindt, als zij maar een goede producente is. De koeien worden
niet als sieraad gehouden, doch uit een utiliteitsoogpunt. Aan de andere
zijde zijn runderen met een regelmatigen bouw en goede verhoudingen
wat constitutie en weerstandsvermogen betreft, te verkiezen en juist
die regelmatig en goed gebouwde dieren noemt men schoon.

Wat de exterieurkeuring bij het rund betreft, ga ik accoord met hen, die meenen,
dat veel te veel op deze exterieurkenmerken is gelet, dat te veel waarde is gehecht
aan het melktype en de z-g■ melkteekens, en dat wij bij de koeien verder komen
met de controle der productie en wat kalveren en stieren betreft bij die van de
moeder en grootmoeders. Het blijft echter een feit, dat ook de controle der melk-
en melkvetopbrengst geen absoluut zekere aanwijzigingen geeft, omdat ook uit-
wendige omstandigheden, dus niet alleen het productievermogen, invloed hebben
op de productie.

Toch meen ik, dat zij, die het geheele exterieur verwaarloozen en de meening
verkondigen, dat de exterieurkeuring bij runderen niet de minste waarde heeft,
het niet bij het rechte einde hebben. Ik heb daarom trachten aan te toonen, dat er
verschillende redenen zijn, waarom een exterieurkeuring moet blijven bestaan,
doch dat er zeker een wijziging in de beoordeeling noodig is, en dat men ook aan
de exterieurkeuring niet die waarde moet toekennen welke men er tot nu toe aan
toeschreef. Wel blijft noodig een exterieurbeoordeeling, doch een gewijzigde en
verder toekenning van een beperkte waarde van het resultaat daarvan.

Er is door hen, die tegen exterieurkeuring zijn, ook wel de opmer-
king gemaakt, dat een koe of stier met een goed phaenotype, daarom
nog geen goed genotype behoeft te bezitten en daarom nog geen goed
fokdier behoeft te zijn. Ik ben hierop reeds uitvoerig ingegaan in een
in 1923 voor het Landhuishoudkundig Congres gehouden rede. ,,De
waarde van de keuring op exterieur bij de beoordeeling der fokdiereiv\'
opgenomen in T. v. D. deel 50, afl. 7, 1923.

Ik heb er daarin op gewezen, dat keurmeesters, die een ras goed
kennen en ook de streek waar gekeurd wordt, zeer goed weten welke
eigenschappen ras-eigenschappen zijn en dus erfelijk en welke te dan-
ken zijn aan toevallige uitwendige omstandigheden en dus niet erfelijk.

Verder zette ik uiteen, dat van kenmerken, die recessief overerven
en van zulke die intermediair overerven of die afhankelijk zijn van
quantitatieve factoren, met de noodzakelijke kennis van zaken de voor
die factoren homozygoten zijn aan te wijzen.

Alleen bij kenmerken afhankelijk van dominante factoren is niet
uit te maken of de dieren voor die factoren homozygoot of heterozy-
goot zijn.

Hier zal een onderzoek van deze kenmerken bij vorige of volgende
generaties alleen aanwijzing kunnen geven. Toch geeft de aanwezig-
heid van het bepaalde kenmerk in elk geval kans op het overbrengen
op de nakomelingen, terwijl dit, bij afwezigheid, niet bij de nakomelingen
zal voorkomen.

Ook uit een genetisch oogpunt is de exterieur-beoordeeling van waar-
de, al geeft zij niet de absolute zekerheid, welke men er vroeger aan toe
kende.

Die Umgestaltung verschiedener Massnahmen im Interesse der Rindviehzucht
in Holland bringt die Frage mit sich, welchen Wert der Beurteilung von Kühen
und Stieren nach dem Exterieur beizumessen ist. Jetzt, wo in den Rindviehzucht-
gebieten der Milch- und Milchfettertrag der Kontrolle untersteht, mithin die Pro-
duktion bekannt ist, wird vielfältig wenig Wert gelegt auf die Exterieurbeurteilung
und herrscht die Auffassung vor, dass die Produktionsziffern bestimmend sind
für die Zuchtwahl. Also wieder die altbekannten Gegensätze : Form- oder Pro-
duktionszucht. Da die Produktion auch äusseren Faktoren unterliegt, ermöglichen
die diesbezüglichen Zahlen noch keinen sicheren Schluss hinsichtlich des Produk-
tionsvermögens und der Erbfaktoren.

Die Blutuntersuchung bei Kühen, Stieren und Kälbern, die zur Erkennung der
Milch- und Milchfettergiebigkeit empfohlen ist, hat sich bis jetzt als nicht stich-
haltig herausgestellt.

Die Exterieurbeurteilung ist darum unentbehrlich, doch muss man dabei einige
Vorbehalte machen, weil die Korrelation zwischen Exterieurkennzeichen, auch den
sogenannten Milchzeichen und der Milch- und Fettergiebigkeit dermassen gering
ist, dass die äusseren Merkmale keinen genügenden Anhalt über das Produktions-
vermögen gewähren.

Aus dem Exterieur trachtet man zu erschliessen : i. Das Milch- und Milchpro-
duktionsvermögen, 2. Die Tauglichkeit zur Fettmast, 3. Die Konstitution, 4. Den
kräftigen Körperbau, 5. Die Veranlagung für Krankheiten, 6. Die Entwicklung
des Geschlechtstyp, 7. Die Rassenkennzeichen, 8. Die Schönheit. Verf. geht näher
auf die Besprechung dieser einzelner Punkte ein und kommt zu den folgenden
Schlüssen.

Bezüglich der Exterieurbeurteilung beim Rinde ist Verf. auch der Meinung,
dass man auf das Exterieur zu starken Wert gelegt hat, u.zw. auf den Milchtyp,
die sogenannten Milchzeichen, und dass bei dem Milchvieh die Produktionskontrolle
zweckmässiger ist, bzw. den Kälbern und Stieren diejenige der Mutter und Gross-
mütter. Tatsächlich bietet aber auch die Ertragskontrolle keine absolute Gewähr,
da auch äussere Faktoren und nicht einzig und allein das Produktionsvermögen
die Produktion beeinflussen. Verf. ist der Meinung, dass aus verschiedenen Gründen
die exterieuristische Beurteilung bestehen bleiben muss; auch vom genetischen
Standpunkt ist sie wertvoll; es kommt jedoch bei einer richtigen Beurteilung dem
Exterieur nur ein beschränkter Wert zu.

According to the examination of the exterior of the cow, the author too means
that far to much of worth is awarded to the characteristic exterior marks.

In cows one can better control the production. To calves and bulls the production
of mother and grand-mother is of great value.

But it appears a fact that also the control of the milk and fat produce gives no
absolutely sure indications, because also exterior circumstances and not only the
productive capacity influence the production.

The author is of the opinion that there are still several reasons to maintain the
exterior examination. Out of genetic point of view too this examination is of
value. But a change in the judgement is necessary and one has to award only a
certain value to the exterior.

Inkrimping van den veestapel is een maatregel die spoedig noodig
zal blijken, indien men althans de kern van onze veehouderij — een
nationaal bedrijf bij uitnemendheid — nog eenigermate intact wil
laten.

Wij hebben in de jaren na den oorlog maar raak geboerd, gefokt,
geteeld, geselecteerd en gecultiveerd en langzamerhand schijnt het
inzicht veld te winnen dat wij, wat landbouw en veeteelt aangaat, ons
danig hebben vastgewerkt.

Wij waren tot voor kort een exporteerend land, vooral wat veeteelt-
producten betreft. Nu kunnen wij dat niet meer zijn.

,,De voornaamste oorzaak ligt elders, buiten onze grenzen. Wij heb-
ben zooiets nu eenmaal niet in de hand", zoo redeneert men dan en
hiermee is dan tevens voor een goed deel het verantwoordelijkheids-
gevoel van de betrokkenen en bij den landbouw en de veeteelt direct
geïnteresseerden bevredigd.

Doch men kan het ook anders zien. En dan wordt men eigenlijk
door een gevoel van onbevredigdheid, ja van onvoldaanheid, welhaast
bevangen.

Zeker, als men zich op materieel-technisch standpunt plaatst dan
zijn de resultaten verbijsterend groot geweest. Doch dat neemt niet
weg, dat men tenslotte eerlijkheidshalve de nadeelen van dezen ontwik-
kelingsgang zal moeten toegeven.

Ook de diergeneeskundige wetenschap staat voor een deelschuldig
aan dezen toestand. Ongebreidelde opvoering van productie-capaci-
teit en in aansluiting daarmee stal- en veehygiëne, het heeft alles ge-
leid tot een te ver doorgedreven exploitatie van bodem, plant en dier.

De diergeneeskundige stand heeft in de jaren na den oorlog voor
een zeer ondankbare taak gestaan. Wij moesten ons voor een groot
deel geven aan de bestrijding van ziekten, afwijkingen, die bedrijf het
zelve te voorschijn riep. Ik wijs hier slechts op het hand over hand toe-
nemen van stofwisselings-stoornissen bij het productieve melkvee, het
materiaal waarvan stamboek en fokvereeniging de onnatuurlijke ont-
wikkeling hebben genoteerd en dat men nu nota bene nog als norm
wil nemen, nu wij het roer eindelijk om moeten gooien, waarvan de
inkrimping van den veestapel de eerste aarzelende schrede wel zal zijn.

En wat te denken van tal van infectieziekten, die nog steeds onze
waardevolle stallen teisteren.

De tijd zal wel niet zoo heel ver meer zijn, dat wij met onze opvat-
tingen en werkmethoden voor goed moeten breken.

ductie voor plant en dier wijst de nieuwe weg; niet naar een selectie
op hoeveelheid maar naar een selectie, die inhaerent is aan de kwali-
teiten van het ras.

Komende aan de beantwoording van de vraag of inkrimping van
den veestapel tegelijk een selectiemaatregel moet zijn, zouden wij er
met klem op willen wijzen, dat men hierbij toch de uiterste voorzich-
tigheid moet betrachten.

Hierbij stelle men zich slechts één doel voor oogen: het op snelle,
weinig kostbare en weinig omslachtige wijze opruimen van waardeloos
en minderwaardig vee. En bij dit systeem houde men toch vooral re-
kening met den individueelen boer, die ook steeds voor zich zelf de
aangewezen en alleen verantwoordelijke man is om zijn eigen stal
van het overtollige (vee) te ontdoen.

Nogmaals het gaat om de kern van onze veehouderij, een nationaal
bedrijf bij uitnemendheid, dat thans ingesteld moet worden op een
nieuwe nationale taak.

Matthiesen (Deut. tier. VVoch. 1932, no. 27, blz. 424) vermeldt het volgende :
Enkele maanden geleden braken, in een plaats in Hannover, op een nacht twee
honden, door een plank los te rukken, in een schapenstal en verscheurden eenige
schapen. De schapen vluchtten in doodsangst in een hoek, klommen op elkaar, zoodat
ze een kluwen vormden en vele dieren stikten. In het geheel waren van de 115
schapen 86 verscheurd of gestikt en nog 29 levend ; deze waren echter zoo gehavend,
dat men ze moest slachten. Enkele jaren tevoren was op een andere plaats iets
dergelijks gebeurd ; twee honden hadden toen de dood van 30 schapen op hun
rekening. Op verschillende plaatsen in Hannover zijn vroeger dergelijke aanvallen
op schapen vermeld ; in twee gevallen werd zelfs een rund door honden verscheurd
of zoo zwaar verwond dat het geslacht moest worden. De daders van deze moord-
partijen waren geen in het wild levende honden, maar gewone huisdieren, die
na het uitstapje, tegen de morgen, moe en stil naar huis slopen en deden alsof er niets
gebeurd was.

Het feit moet beschouwd worden als atavisme (terugkeer tot dc wilde staat der
voorouders). Als twee (elkaar niet vijandige) honden elkaar \'s nachts ontmoeten
halen zij elkaar over om kattekwaad te doen. Jagen op andere dieren is dan een
geliefkoosd spel, zoo b.v. op schapen of koeien in de wei. Het komt dan van kwaad
tot erger zelfs tot inbraak in schapenstallen. Het is daarom zaak honden, vooral
als zij dergelijke neigingen hebben, steeds onder toezicht te houden. De eigenaar
is verantwoordelijk voor de misdaden van zijn hond. In Duitschland moet elke
losloopende hond een halsband dragen met naam en woonplaats van den eigenaar.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
(Uit de Laboratoria der Rijksseruminrichting).

INENTING TEGEN DE DIPHTHERIE EN POKKEN
BIJ KIPPEN MET DE ENTSTOF
DER RIJKSSERUMINRICHTING,

Ter voldoening aan het verzoek, gedaan op de 79ste Algemeene
Vergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, op 7 October
1932 te Utrecht gehouden, om op korten termijn een overzicht te geven
van de resultaten der inentingen tegen diphtherie en pokken bij kippen,
is een vragenlijst gezonden aan de 99 dierenartsen, die na de tarief-
verlaging tot ƒ 0.05 per ccm. op 1 September 1932 ongeveer 4350 ccm.
van deze entstof hadden aangevraagd.

Van 41 collega\'s, met een verbruik van 2129 ccm. entstof, kwam
antwoord in. Hieruit blijkt, dat 23 de entstof zuiver preventief hebben
toegepast en dat de 18 andere deze ook hebben gebruikt preventief
op erven, waar ziekte voorkwam en daarnaast tevens clinisch zieke
dieren hiermede hebben ingeënt. In 20 opgaven wordt het aantal
ingeënte dieren vermeld, en volgens de hoeveelheid entstof, welke aan-
gevraagd werd, is na te gaan, dat het aantal kippen, hetwelk per ccm.
geënt werd, wisselde van 10—26 of gemiddeld 15 dieren. Volgens dezen
maatstaf, welke ongetwijfeld niet te hoog is geraamd, zouden dus onge-
veer 65.000 dieren zijn ingeënt en hebben de antwoorden betrekking
op 32.000 kippen. Behandeld werden zoowel lichte als zware ras-
hoenders, gewone gekruiste kippen en sierhoenders. Ingeënt werden
meest jonge hennen, doch ook veel oudere kippen. Hieronder waren
verscheidene dieren, welke voordien ingeënt waren met entstof van
andere herkomst en niettegenstaande deze inenting toch ziek geworden
waren en daarom herent werden.

De plaatselijke reactie, welke volgens enkelen reeds na twee dagen,
volgens anderen eerst na 3, 4 en 5 dagen optrad, bereikte als regel
na 8—9 dagen haar hoogtepunt en was goed te noemen. Slechts één
dierenarts, die aangeeft enkele kippen geënt te hebben (aangevraagde
hoeveelheid entstof 5 ccm.) deelt mede een onvoldoende locale reactie
te hebben verkregen zonder echter aan te geven of dit bij preventieve
of curatieve toepassing het geval was.

Op de vraag of na de inenting nog een algemeene reactie werd waar-
genomen, deelen de meesten mede, hiernaar geen speciaal onderzoek
te hebben ingesteld, doch geen opmerkingen of klachten hierover ver-
nomen te hebben; anderen geven aan, dat van eene algemeene reactie
niets werd opgemerkt en dat geen vermindering in den leg werd waar-
genomen.

drijf, omtrent den invloed op den leg bij kippen van verschillenden
leeftijd, is het volgende gebleken. Ent men jonge kippen, welke tegen
den leg zijn, dan gaat de eierproductie normaal omhoog en van eene
algemeene reactie bij deze dieren wordt niets bemerkt. Bij jonge hennen,
welke al flink gelegd hebben, treedt na elke manipulatie als regel vrij
spoedig een lichte rui op met als gevolg vermindering van eierproductie.
Dit geschiedt eveneens, wanneer zulke dieren in dat stadium ingeënt
worden, weshalve het niet gewenscht is gebleken in dien tijd de inen-
ting toe te passen. Geenerlei schadelijke gevolgen werden gezien, wan-
neer de inenting vroegtijdig plaats vond, dus voor of in het begin der
legperiode. .Bij oudere dieren, welke nog aan den leg waren, had de
inenting geen invloed. In het algemeen is het gewenscht de hennen
te enten, voordat zij aan den leg gaan en zoo mogelijk geen dieren aan
de operatie te onderwerpen, welke lijdende zijn aan een andere ziekte
of ernstig behept zijn met parasieten (wormen).

Wat de werking dezer entstof betreft, kan op dit oogenblik nog slechts
een oordeel uitgesproken worden omtrent die, welke bij het gebruik
op erven en in toornen, waar reeds zieke dieren aanwezig waren, werd
verkregen. Uit de ingezonden mededeelingen van alle 18 collega\'s,
die deze entstof onder bedoelde omstandigheden aangewend hebben,
blijkt, dat de werking gunstig geweest is. Drie hunner deelen mede,
dat na de inenting in sterk besmette toornen nog enkele zieke kippen
voorgekomen zijn, dat echter het verloop bij deze zeer gunstig of licht
was. De anderen melden, dat na de inenting geen uitbreiding meer
plaats had en de zieke dieren spoedig genezen waren. Door toepassing
dezer entstof bij zieke dieren en in besmette of verdachte toornen kan
derhalve een gunstig resultaat verkregen worden.

Alhoewel uit de ingekomen berichten hierover niet blijkt, dat zulks
is geschied, is het aanbevelenswaardig op bedrijven, waar reeds ziekte
voorkomt, hygiënische maatregelen toe te passen, waaronder in de
eerste plaats afzondering der zieke dieren en zooveel mogelijk ontsmet-
ting der hokken, voeder- en drinkbakken. In den laatsten tijd wordt
hiervoor zeer aanbevolen sulfoliquid, hetwelk men ook in het drink-
water kan geven in eene hoeveelheid van 2 : 100.

Omtrent den duur der immuniteit kunnen deze gegevens nog geen
opheldering verschaffen. Op grond van hetgeen vermeld werd over de
opgetreden locale reactie, welke in ongeveer alle gevallen als zeer goed
wordt aangegeven en in verband met de talrijke proeven, aan de Rijks-
seruminrichting genomen, (waaruit gebleken is, dat dieren, langer dan
een jaar reeds ingeënt, niet of slechts licht op eene herenting reageeren)
mag aangenomen worden dat deze zonder twijfel voldoende zal zijn.
De duur der immuniteit als gevolg van het doorstaan van diphtherie
is, volgens de handboeken, minstens 8 maanden; soms is zij echter van
korteren duur. Hieruit volgt, dat niet onder alle omstandigheden een
immuniteit kan verkregen worden van ten minste 1 jaar, daar van geen
enkele eenmalige inenting toch een grootere onvatbaarheid verwacht

kan worden dan na het doorstaan van een natuurlijke infectie. De
praktijk der inentingen in het algemeen en dus ook die tegen de diph-
therie heeft voldoende bewezen, dat de duur der onvatbaarheid afhan-
kelijk is van tal van omstandigheden, ten deele bekend, anderdeels nog
onbekend. Een der eerste voorwaarden moet zijn, dat de entstof zoo-
danig virulent is, dat een flinke locale reactie verkregen wordt, zonder
dat eene algemeene reactie van eenige beteekenis optreedt.

Bij bewaren onder minder gunstige omstandigheden gaat deze ent-
stof vrij spoedig in virulentie achteruit en bestaat dus het gevaar, dat
de locale reactie aanmerkelijk minder is met als gevolg de kans op min-
dere onvatbaarheid.

Bij de verschillende rassen der hoenders is de bevedering verschil-
lend; niet alleen bevinden zich per c.M\'. bij het eene ras meer papil-
len dan bij het andere, maar ook zijn de veeren van het eene ras fijner
dan van het andere, dus de papillen kleiner. Zelfs bij kippen van het
zelfde ras ziet men in dit opzicht soms opmerkelijke verschillen. Bij
de inenting heeft men hiermede rekening te houden, en er op te letten
dat minstens 10—15 papillen flink met de entstof ingewreven worden.
Door op deze wijze te handelen, zal men eene flinke reactie verkrijgen,
waaronder verstaan wordt, dat alle behandelde papillen duidelijk
gezwollen zijn, soms roodachtig gekleurd, als parels op de huid liggende.
De tusschenruimte tusschen de papillen wordt daardoor schijnbaar
aanzienlijk kleiner. Bij eene zwakke reactie ziet men slechts eene zwel-
ling van eenige der geënte papillen, terwijl daartusschen de huid nor-
maal en soepel blijft. Daarentegen zijn bij eene hevige reactie niet alleen
alle papillen duidelijk gezwollen, maar is ook de huid ontstoken, ge-
zwollen en dikwijls geelachtig verkleurd. In zulke gevallen ziet men dan
somtijds meer algemeene reacties bij de dieren optreden.

Het is niet noodig bij de enting de huid te scarificeeren; de verwon-
dingen, ontstaan door het uitplukken der veeren, leveren, mits de smet-
stof goed met een stomp voorwerp ingewreven wordt, een voldoende
groot aangrijpingspunt op voor de smetstof.

Een overzicht wordt gegeven van de resultaten, verkregen, zoowel
bij preventieve als curatieve inenting tegen de diphtherie en pokken
bij kippen met entstof van de Rijksseruminrichting.

De aandacht wordt er op gevestigd, dat bij curatieve inenting hy-
giënische maatregelen genomen moeten worden, waaronder isolatie
der zieke dieren en ontsmetting van hokken, voeder- en drinkbakken.

Wat den duur der immuniteit betreft wordt er aan herinnerd, dat
deze na spontane ziekte gemiddeld 8 maanden is, doch ook korter kan
zijn. De door de inenting verkregen onvatbaarheid is afhankelijk van
de daardoor ontstane reactie, welke verband houdt niet alleen met
de virulentie der entstof, doch eveneens met de wijze van toepassing.

Henschel (i) wees in 1902 op de beteekenis van de papillairlijnen
van het planum nasolabiale bij het rund. Het gelukte hem den stuk
gesneden neusspiegel weer zoo aan een te passen, dat men op grond
van het verloop der papillairlijnen kon aantoonen, dat zij een geheel
vormden. Wanneer nu het eene gedeelte van den neusspiegel aan den
kop zat en het andere aan de bij het dier behoorende huid, was het hem
mogelijk uit te maken, of afgesneden kop en lichaam wel bij elkaar be-
hoorden; hetgeen hij een belang achtte voor het trichinen-onderzoek.

Neusspiegelafdrukken vervaardigde Boehme (2) het eerst. Hij ge-
bruikte hiervoor beroet papier, waarop hij een stukje zijdepapier legde,
en vervolgens drukte hij dit, met behulp van een met zaagsel gevuld
kussentje, tegen den neus en verkreeg zoo een beeld van de papillair-
lijnen op het zijde-papier. Dit werd nu met een schellak-oplossing over-
goten om het uitvegen te voorkomen. Bij een tweede methode maakte
hij gebruik van een stempelkussen, gedrenkt met aniline-kleurstofof
drukinkt, drukte dit op den drooggewreven neus en door middel van
wit papier maakte hij nu een afdruk van den gekleurden neusspiegel

Ook paste hij de methode toe, die Fischf.r (3) voor de dactyloscopie
aangaf; n.1. werd de neusspiegel ingesmeerd met watten gedrenkt in
liq. ferri sequichlorati en hiertegen papier gedrukt, dat van te voren
geprepareerd was met kal. ferrocyanide-oplossing; hij verkreeg dan
ncusspiegelafdruksels in Berlijnsch blauw. Deze methode is wel een-
voudiger dan de voorgaanden, maar een bezwaar blijft toch nog de
vochtigheid van den neus en de bewegelijkheid ervan, waardoor on-
scherpe beelden worden verkregen.

Heindl (4) had reeds deze methode in de dactyloscopie afgekeurd,
omdat de kleeren van den persoon, die het onderzoek doet, in korten
tijd met Berlijnsch blauw bevlekt werden, dat zich moeilijk laat ver-
wijderen. Bovendien is het plakken aan de vingers van het ijzerchlo-
ride, waaraan men, om het beter op den neus te doen houden en scher-
pere afdrukken te krijgen, nog arabische gom heeft toegevoegd, zeer
onaangenaam bij het werk.

Aan de hand van zijn afdrukken komt nu Boehme tot de conclusie,
dat de neusspiegel-afdruk bij rund, schaap, geit en hond, karakteristiek
is voor ieder individu.

Ariesz (5) wees op het belang van den neusspiegelafdruk bij her-
kenning van gestolen vee, zooals dat vooral in Amerika veel voor-
kwam. Hij gaf aan, den neusspiegel met een doek droog te wrijven en
dan een stempelkussen tegen den neus te drukken en vervolgens op wit
papier een afdruk ervan te maken.

Littwitz (6) deed in aansluiting hieraan, een meer volledig onder-
zoek. Hij gebruikte, daar de neusspiegel van het rund gewelfd is, een ge-
welfden stempel met als kleurstof den gewonen stempelinkt van het slacht-
huis. Na grondige reiniging van den neusspiegel met water en zeep en
nadrogen met een doek, werd de neus met inkt gekleurd en vervolgens
werd op wit papier, dat hiertoe op een gewelfde inktdroger was gespan-
nen, een afdruk gemaakt. Hij komt tot de conclusie: de papillairlijnen
van alle runderen, zelfs bij een en het zelfde ras, zijn verschillend. Zij
hebben bij het levende dier hetzelfde beloop als bij het gedoode, en
zelfs bij broeien en lang in het water liggen verdwijnen de lijnen niet.
Verder zijn bij dezelfde afstamming, zelfs bij tweelingen, de lijnen
verschillend.

Klarenbeek en Gajentaan (7) vervaardigden neusspiegel-afdruk-
ken bij hond en rund, waarbij zij den neus droogwreven en onmiddellijk
daarop berolden met een gummirol, welke met een dun laagje vette
zwarte drukinkt bedekt was. Snel werd daarna een glanzend, tamelijk
dun papier voorzichtig op den neus gedrukt. Deze methode leek hun
eventueel voor de praktijk geschikt en veel beter dan de, ook door
hen beproefde, methode met beroet papier of glas. Het voordeel was
vooral dat de vette kleurstof minder door het vocht van den neus werd
beïnvloed. Ook waren de bewegingen van het dier tijdens den afdruk
niet zoo erg hinderlijk.

Scholz (8) stelde in 1930 opnieuw een onderzoek in over de iden-
tificeering van honden op grond van 350 neusspiegel-afdrukken. Hij
maakte deze afdrukken evenals Klarenbeek en Gajentaan, door
den neus na drogen te berollen met drukinkt en nam als afdrukpapier
een dunne witte kaart, die hij iets gebogen op den neus drukte. Ook
maakte hij afdrukken door den neus te penseelen met roet en den af-
druk te bedekken met een doorzichtig papier.

Men zou geneigd zijn te denken, als men de beschrijving van de ver-
schillende methoden leest, dat het afdrukken maken al heel eenvoudig
is; dit is echter niet het geval, hetgeen ook de verschillende onder-
zoekers toegeven. Heel veel oefening is noodig om een behoorlijken af-
druk te verkrijgen; een kleine beweging van het dier, of een beetje on-
vaste hand en de afdruk is onvoldoende scherp. Ook het vervloeien
van de kleurstof op den snel natwordenden neus is een groot bezwaar.

Daar ik van meening ben dat een volkomen betrouwbaar identi-
teits-kenmerk voor den hond en mogelijk ook voor het rund, zeer nuttig
zou zijn bij koop- en verkoopkwesties van waardevolle dieren, bij dief-
stal, bij eerste nestkeus en bij inschrijving in het stamboek, heb ik ge-
tracht een meer voor de praktijk geschikte methode uit te werken.

De door mij gevolgde methode berust op het gewone fotografische
proces; de benoodigde grondstoffen zijn slechts het natriumthiosul-

De neus van het betreffende dier wordt droog-gewreven met een
doek, vervolgens vochtig gemaakt met een verzadigde oplossing van
natriumthiosulfaat, door middel van een daarin gedrenkte tampon;
hierna met een droge tampon door deppen weer ongeveer droog ge-
maakt. Vervolgens wordt het daglichtpapier, door middel van een
doek, tegen den neus gedrukt, er weer afgetrokken en aan het hel-
dere daglicht bloot gesteld. Men ziet nu den neusafdruk prachtig op-
komen als wit beeld op donker violetbruinen ondergrond; men laat den
afdruk zeer donker worden en behandelt die verder als gewonen foto-
grafischen daglichtafdruk; n.1. fixeeren in „hypo" oplossing, laten spoe-
len en drogen.

De zoo verkregen afdruk geeft een zoo mooi beeld van den neusspiegel,
dat alle vorige methoden beslist bij deze ten achter staan.

Er zijn echter nog andere, zeer belangrijke voordeelen aan deze
methode verbonden: ie door de gelatinelaag, die zich op het papier
bevindt plakt dit tijdens het drukken op den neus vast, zoodat, wanneer
het dier zich wat verzet, het papier niet verschuift, maar met den
neus medegaat en dus het beeld scherp doet blijven. 2e Daar de „hypo"
oplossing een kleurlooze waterige oplossing is, vervalt de last van de
inkt-roet-berlijnschblauw-vlekken etc., en bovendien zal het waterig
vocht, dat uit den neus komt, deze verzadigde waterige oplossing minder
beïnvloeden, dan het roet en de vette substantie van de andere me-
thoden.

Het direct belichten van den afdruk is absoluut niet noodzakelijk;
men kan dit zeer goed op een anderen dag doen, evenals natuurlijk het
fixeeren en spoelen later kan geschieden. Men kan dus deze methode
zoowel bij daglicht als bij kunstlicht gebruiken.

Bij kunstlicht kan men echter ook gebruik maken van het bekende
„Vclox"papier. Men gaat dan als volgt te werk:

De neus wordt gedroogd en nu met een tampon, gedrenkt in gewonen
fotografischen ontwikkelaar, bevochtigd en vervolgens met een andere
tampon wederom ongeveer droog gemaakt; nu wordt het papier tegen
den neus gedrukt, eraf getrokken en belicht; daarna moet men, evenals
een gewone fotografische kunstlichtafdruk, eerst het beeld ontwik-
kelen, daarna fixeeren, spoelen en drogen.

Het beeld is nu, wat kwaliteit betreft, geheel gelijk aan den daglicht-
afdruk, een wit beeld nu op een zwarten ondergrond; de bewerking is
echter omslachtiger geworden door het inlasschen van de ontwikke-
ling. Wil men echter van een afdruk bij avond genomen direct een beeld
zien, dan is deze methode toch zeer aan te bevelen; zooniet, dan gebruike
men daglichtpapier en belicht dit den volgenden morgen.

1 Het Seltona glanzend eollodium-papier van Wellington geeft verreweg de
beste resultaten.

Neusafdruk van een hond op daglicht- Neusafdruk van een hond op daglicht-
papier. (nat. gr.) papier, (nat. gr.)

Ten slotte meen ik nog te moeten wijzen op het groote belang dat deze
neusspiegel-identificatie, speciaal bij den hond, kan hebben wanneer
op iederen stamboom een neusafdruk van den betreffenden hond zou zijn
gehecht, gefixeerd door het stempel van den Raad van Beheer. Bij het
dier gaat het alleen om het vergelijken van een afdruk van het b.v.
gekochte dier en dien, welke aan den stamboom is gehecht. Men behoeft
dus geen systematiek voor het vergelijkings-onderzoek zooals deze bij
den mensch gebruikt wordt, waarbij men een gevonden vingerafdruk
moet vergelijken met afdrukken uit een uitgebreid archief.

Dat de identificatie door middel van den neusspiegel-afdruk betrouw-
baar is en er geen twee dieren zijn met het zelfde neusspiegelbeeld-
was reeds te vermoeden op grond van het feit, dat de vingerafdruk,
identificatie van den mensch op hetzelfde beginsel berust; bewezen is
het echter door de onderzoekingen van Boehme (2), Littwitz (6) en
Scholz (8).

Na een kort literatuur-overzicht geeft schrijver een nieuwe methode
aan voor het vervaardigen van neuspiegelafdrukken bij hond en rund.
Hierbij wordt de neus van het betreffende dier drooggewreven, vochtig
gemaakt met verzadigde natr. thiosulfaat opl., wederom ongeveer
droog gedept. Vervolgens wordt tegen den neusspiegel gewoon foto-
grafisch zelftintend daglichtpapier gedrukt, er weer afgetrokken, be-
licht in helder daglicht; vervolgens wordt het papier gefixeerd, afge-
spoeld en gedroogd. Ook voor kunstlichtpapier wordt een methode
aangegeven. Voordeelen van deze methode t.o.v. vroegere zijn : veel
mooiere afdrukken, veel scherper ook doordat de gelatinelaag van het
papier op den neus kleeft; minder last van het neussecretum, omdat
niet wordt gewerkt met vette substantie of roet, maar met een verza-
digde waterige oplossing; bovendien heeft men geen last van inkt-,
roet-, of Berlijnsch-blauw-vlekken. Tenslotte meent schrijver nog te
moeten wijzen op het groote belang van de neusspiegel-identificatie
spec. bij den hond, wanneer op iederen stamboom zoo\'n neusspiegel-
afdruk zou voorkomen.

3. Fischer, Korrespondenz Blatt der deutschen Gesellschaft für Anthropologie, Ethno-
ologie und Urgeschichte XXXV, jaargang, No. 7.

7. Klarenbeek en Gajentaan, Neusspiegelafdrukken bij hond en rund, Tijdschrift
voor Diergeneeskunde, 1928.

8. Scholz, Identifizierung von Hunden auf Grund von Abdrücken des Nasenspiegels und
der Nasenkuppe, Inaug. Diss. Berlin 1930.

Nach einer kurzen Uebersicht der Literatur gibt Verf. eine neue Methode an zur
Herstellung von Nasenspiegel- und Flotzmaul-abbildungen bei Hunden und Rin-
dern. Hierzu wird der Nasenspiegel oder Flotzmaul des betreffenden Tieres getrocknet,
befeuchtet mit einer gesättigten Natriumthiosulfat-lösung und dann wieder fast
trocken getupft. Hiernach wird gewöhnliches, photografisches, selbsttonend Tages-
lichtpapier gegen den Nasenspiegel (Flotzmaul) gedrückt, wieder abgezogen und
dem hellen Tageslicht ausgesetzt.

Dann wird das Papier fixiert, abgespült und getrocknet. Verf. gibt auch eine
Methode für Gaslichtpapier an.

Vorteile dieser Methode in Vergleich zu den bisher angewandten Methoden sind:
viel schönere und schärfere Abzüge, weil die Gelatineschichte des Papiers auf die
Nase klebt. Man empfindet auch weniger Nachteil vom Nasensekret da man nicht
eine fette Substanz oder Russ benutzt, sondern eine wässrige gesättigte Lösung.
Tinte-Russ-oder Berliner-Blau-Flecke werden vermieden.

Zum Schluss lenkt Verf. die Aufmerksamkeit auf die Bedeutung der Nasenspiegel-
identification, speziell bei Hunden, wenn auf jedem Stammbaum eine Nasenspiegel-
abbildung vorkäme.

The author gives a short review of the literature and describes a new method to
get nose-prints and muzzle-prints in dogs and bovines. To that purpose the animal\'s
nose or muzzle is dried, then moistened with a saturated sodium thiosulfate solution
and stuped nearly dry again. Thereupon ordinary selftoning photographic daylight
paper is pressed against het nose (muzzle), removed and exposed to bright daylight;
then the paper is fixed, washed and dried.

The advantages of this method as compared with those so far used are: much better
prints, especially much sharper ones, because the gelatin layer of the paper sticks
on het nose; less trouble of nasal secretion owing to the use of a watery saturated
solution instead of a fat substance or soot. Moreover spots of ink, soot and Prussian
blue arc avoided.

Finally the author draws the attention to the great importance of identification
by means of nose-prints, expecially in dogs, in case each pedigree should be provided
with a nose-print.

Après avoir donné un bref résumé de la littérature, l\'auteur indique une nouvelle
méthode pour faire des empreintes du miroir nasal chez les chiens et les bovins.
Dans ce but le nez ou le mufle de l\'animal en question est séché, humidifié d\'une
solution saturée de thiosulfate de soude, et séché de nouveau. Ensuite on presse
contre le miroir du papier photographique autovireur, on l\'enlève et l\'expose en
plein jour. Le papier est fixé, lavé et séché. L\'auteur décrit aussi une méthode pour
le papier à gaz.

Les avantages de cette méthode envers les méthodes précédentes sont: des em-
preintes meilleures et plus nettes parce que la couche de gélatine du papier colle
sur le nez. La sécrétion nasale donne moins d\'inconvénience parce que on se sert
d\'une solution aqueuse saturée au lieu d\'une substance grasse ou de suie. Cette mé-
thode supprime aussi les tâches d\'encre, de suie ou de bleu de Prusse.

Pour terminer l\'auteur appelle l\'attention sur l\'importance de l\'identification
par des empreintes du miroir nasal, surtout chez le chein, si chaque registre serait
muni d\'une empreinte du miroir nasal.

In Juni 1931 werd van collega Luxwolda te Enschede ter onderzoek
ontvangen een gedeelte huid met subcutis van een varken uit de om-
geving van het sternum. De volgende inlichtingen werden hierbij ver-
strekt.

Vrouwelijk varken. Bij de keuring voor het slachten geen afwij-
kingen waargenomen. Bij de keuring na het slachten geen afwijkingen
aan de inwendige organen. In het subcutane bindweefsel, ongeveer op
het midden van het sternum, bevindt zich een cyste met talrijke ronde
concrementen, waarvan de aard niet kon worden vastgesteld. De cyste
bevat geen vocht; de concrementen liggen los in de cyste als eitjes in
een vogelnest. In de omgeving van de cyste wordt macroscopisch geen
reactieve bindweefselwoekering waargenomen. Bij het onderzoek van
het overige bindweefsel, de beenderen, de musculatuur en de vleesch-
lymphklieren werden geen pathologische veranderingen gevonden.

In het subcutane vetweefsel bevindt zich, dicht onder de huid, een
langgerekte cyste, ter grootte van een kippenei. De kapsel is dun, glad
en vochtig en is van vele sinueuze uitbochtingen voorzien; de kleur is
grijswit. In de cyste bevinden zich een 20-tal glanzende, gemiddeld
erwtgroote, grijswitte lichamen, welke meerendeels los liggen, doch
waarvan enkele door middel van een steel aan den cystewand zijn ver-
bonden. Deze als fibrolipomen uitziende lichamen hebben een ovalen
tot ronden vorm en een vaste consistentie. Op doorsnede voelen zij vet-
achtig aan. Op enkele plaatsen steekt van de kapsel een grijswitte bind-
weefselsteel in het lumen uit. Het maakt geheel den indruk, dat ook
hieraan een gelijksoortig lichaam is verbonden geweest, dat hiervan
is losgeraakt.

De subcutis in de omgeving, alsmede de bedekkende huid vertoonen
geen afwijkingen. (Zie afbeelding op pag. 312).

De kapsel is geheel uit fibrillair bindweefsel opgebouwd, hetwelk
scherp tegenover de omgevende subcutis is begrensd. Het periphere
gedeelte is arm aan cellen, terwijl naar het centrum het celgehalte toe-
neemt. Tegen het lumen heeft de kapsel een golvend verloop, vormt hier
vlokvormige woekeringen en is rijkelijk met lymphocytaire cellen ge-
ïnfiltreerd. Aan de binnenzijde is een homogene, structuurlooze laag

De vrije, alsmede de gesteelde lichamen bestaan in het centrum voor
een grooter of kleiner gedeelte uit vetcellen, terwijl hieromheen een
laag van fibrillair bindweefsel aanwezig is. Zoowel in het centrum als
in de periphere laag komen roode bloedcellen vaak in groot aantal voor
(bloeding). In de bindweefselzone worden eveneens kleine cellige in-
filtraten gezien, bestaande uit lymphocyten en polymorphkernige
leukocyten. De weefselsteeltjes hebben een overeenkomstigen bouw.
Ook deze zijn centraal in hoofdzaak uit vetcellen en peripheer uit
bindweefsel opgebouwd. Bovendien worden een aantal kleine bloed-
vaten hierin aangetroffen, welke meerendeels geoblitereerd zijn.

Wij hebben in het bovenbeschreven geval dus te doen met een sub-
cutaan gelegen cyste, waarin deels vrije, deels gesteelde weefsellichamen
voorkomen. Een dergelijke afwijking bij het varken is in de literatuur
voor zoover mij bekend, niet vermeld. Wat de genese aangaat, is geen
enkele aanwijzing voor een parasitaire oorzaak gevonden. Daarentegen
bestaat er overeenkomst met hetgeen bij chronische ontsteking van slijm-
beurzen wordt aangetroffen. De anatomische bouw komt met dien van
subcutane slijmbeurzen, welke in tegenstelling met de subtendineuze
bursae, geen inwendige endotheelbekleeding bezitten, overeen. Het is
bekend, dat deze subcutane slijmbeurzen veelal niet gepraeformeerd
voorkomen, doch op lateren leeftijd onder invloed van mechanische
prikkelingen kunnen ontstaan en wel op die plaatsen, waar weeke
deelen over een vaste onderlaag worden verschoven. Bij chronische
ontsteking kan aan de inwendige oppervlakte een zoom van infiltraat-

cellen ontstaan, terwijl tevens vrije lichamen (corpora libera of cor-
pora oryzoidea) in de slijmbeurs kunnen worden aangetroffen. (Zie:
Joest, Spezielle pathologische Anatomie der Haustiere, Band V en
Kaufmann, Spezielle pathologische Anatomie).

Den ontwikkelingsgang van het door mij beschreven geval kunnen
wij ons als volgt denken. Onder invloed van mechanische prikkelingen
ten gevolge van wrijvingen tusschen subcutis en borstbeen, is een on-
regelmatige slijmbeurs in de subcutis ontstaan, welke oorspronkelijk
met vocht gevuld was. Door afsnoering van subcutaan vetweefsel, waar-
omheen zich een reactieve bindweefselzoom heeft gevormd, zijn er vrije
lichamen ontstaan. De bloedingen, welke in deze lichamen worden
aangetroffen, zijn hiermede in overeenstemming. De vloeistof uit de
cyste is bijna geheel geresorbeerd. Een kleine hoeveelheid is als een dun
laagje op de kapsel achtergebleven.

Bei einem normalen geschlachteten Schweine wurde in der Subkutis ungefähr
in der Mitte des Brustbeins eine langgedehnte Kyste vorgefunden in der Grösse
eines Hühnereis. In dieser Kyste befanden sich ungefähr zwanzig runde bis ovale
durchschnittlich erbsengrosse Fremdkörper. Sehr wahrscheinlich ist diese Affektion
als ein subkutaner Schleiinbeutel mit „corpora libera" zu betrachten.

Ina slaughtered pig the author found in the subcutis, about in the middle of the
sternum, a lengthy cyst, the seize of an hen\'s egg. This cyst contained about 20 round
to oval shaped concrements averaging the seize of a pea. Most probably this lesion
must be regarded as a subcutaneous synovial burse with loose bodies (corpora
libera). ,

On a trouvé à l\'abattoir sur un porc (normal), dans le subcutis, environ au
milieu du sternum, un cyste allongé de la grandeur d\'un oeuf de poule. Dans ce cyste
il y avait une vingtaine de corps ronds et ovales de la grosseur moyenne d\'un pois.
Très probablement on doit considérer cette affection comme une capsule synoviale
avec „corpora libera".

Van de natuurlijke slaap van rnens en dier onderscheidt zich de winterslaap
van sommige diersoorten, die maanden kan duren. Bij deze laatste is de tempera-
tuurdaling en de verlangzaming van pols en ademhaling grooter. Verder heeft
men de kunstmatige slaap, veroorzaakt door geneesmiddelen of door hypnose, en
de pathologiese slaap. Deze laatste uit zich als slaapzucht (bij sommige hersen-
aandoeningen) en als narcolepsie, zoo b.v. het bewustzijn verliezen door emoties.

Van het aannemen van een slaapcentrum in de hersenen, waartoe men vooral
door kliniese overwegingen kwam, is men teruggekomen. Echter hebben verschil-
lende onderzoekingen en proeven bewezen, dat de streek van de tuber cinereum
in de hypophyse, in verband met de frontale hersenkwab, de slaap regelt. Een vol-
ledige verklaring van de slaap heeft men echter nog niet. Vr.

De diergeneeskundige student verhoude zich tot de studenten-maat-
schappij, als de dierenarts tot de organen der algemeene samenleving.

De diergeneeskundige studenten dienen een onderlingen hand te vor-
men zooals tusschen de dierenartsen onderling bestaat.

Het Hoofdbestuur der Mij. voor Diergeneeskunde strekt zijn zorgen
uit over de belangen der diergeneeskundigen van af het oogenblik
waarop zij als student tot deze bijzondere maatschappelijke groep toe-
treden. In de geschiedenis der diergeneeskunde hier te lande, neemt
dit onderdeel van zijn bemoeiingen een belangrijke plaats is. Ik her-
inner slechts aan den onverdroten strijd voor de opneming van dit
onderwijs in het Universitair verband, welke door de stichting onzer
Faculteit op zoo gelukkige wijze met goeden uitslag is bekroond. Op
dat oogenblik heeft men gemeend elke speciale diergeneeskundige
studenten-organisatie te moeten weren, om den studenten de volle
gelegenheid te geven zich in het algemeene studentenleven in te leven.

Mag ik ter illustratie, van hetgeen het Hoofdbestuur daarbij meende
te moeten voorstaan, gebruik maken van de eerste vergelijking die aan
het hoofd van deze inleiding voorkomt.

Men treft in het Maatschappelijk leven dierenartsen aan in tal van
functies. Zag ik er laatst niet eenige aangekondigd als candidaat-leden
voor de Eerste en Tweede Kamer der Staten Generaal. Het is waar,
zij prijkten nog maar op Candidaten-lijsten van diverse partijen en
niet op de allereerste plaatsen, zoodat wij hen misschien nog niet ac-
tief in \'s Lands Vergaderzaal zullen zien optreden. Maar is dit geen
doorslaand bewijs voor hunne actieve belangstelling voor de publieke
zaak. Als leden van Provinciale Staten zou ik U eenige collega\'s kunnen
noemen; als Wethouders en Gemeenteraadsleden nemen verscheidene
zeer vooraanstaande plaatsen in. En wie telt het aantal functies, dat
door dierenartsen wordt vervuld in vereenigingen van algemeen maat-
schappelijk belang. In kerkelijke vereenigingen, zoowel als in die ter
bevordering der volksontwikkeling ontmoet men hunne namen. Ge-
nootschappen van cultureele en historische beteekenis tellen er onder
hunne gewone en bestuursleden; en mogen hier ook niet genoemd
worden vereenigingen, die het brengen van ontspanning beoogen. Zie-
hier in korte trekken de wijze waarop de dierenartsen zich verhouden
tot de samenleving in het algemeen, de manier waarop zij buiten hun
vak tredend, hun persoonlijkheid ten dienste stellen van anderen.

Het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde is van
oordeel, dat de student in de diergeneeskunde een dergelijke positie
in de algemeene studenten-Maatschappij moet nastreven. Elke student,
die niet ten volle naar de mate zijner maatschappelijk en geestelijk

kunnen deelneemt aan het studentenleven, schiet te kort in zijn ver-
plichtingen tegenover de groep van oudere collega\'s, die hun den
weg in het maatschappelijk leven hebben gebaand.

Elke student in de diergeneeskunde die zich bij een der bestaande
algemeene studenten-organisaties aansluit, welke dan ook, volgt daar-
mede het voetspoor der ouderen en kan er van verzekerd, zijn dat zij
hem daarvoor later met meer vreugde en tegemoetkomendheid in hunne
gelederen zullen opnemen.

Het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
rekent het tot den plicht der studenten hunne volle medewerking aan
het algemeene studentenleven te geven. Dat zij in ruil voor het ver-
vullen van dezen plicht later maatschappelijke voordeelen zullen ge-
nieten, zij hier ter loops aangestipt. Een plichtsvervulling om te behalen
voordeelen is niet de ideale. In de daad alleen schuile het enthousiasme
voor de te vervullen\'taak, het voordeel kome daarbij in de tweede plaats.

De Diergeneeskundige Student verhoude zich tot de Studenten-Maatschappij,
als de dierenartsen tot de organen der algemeene samenleving.

Maar de samenleving telt een oneindig aantal organisaties, groepen, ver-
eenigingen. Deelneming daaraan zou de dierenartsen niet tot elkaar bren-
gen, integendeel de onderlinge band zou verloren gaan, indien zij hunne
medewerking tot deze algemeene maatschappelijke taak beperkten.

De studentenwereld telt evenzeer een ongekend aantal organisaties,
die elk op hun plaats nuttig en doelmatig zijn. Actieve deelneming
daarin zal misschien de studenten uiteen voeren, heeft althans geen
algemeene tendenz in zich om tusschen alle diergeneeskundige studenten
de noodige banden tot stand te brengen.

Naast de bovengenoemde algemeene deelneming aan het maat-
schappelijk leven, hebben de dierenartsen zich aaneengesloten tot een
hechten band. De Maatschappij voor Diergeneeskunde omvat prac-
tisch alle dierenartsen in Nederland en Nederlandsch Indië. De wei-
nigen, die meenen zich daarvan afzijdig temogen houden, zullen daar-
voor wel hunne redenen hebben. Er is ongetwijfeld een zeer sterke
drang tot aaneensluiting onder de dierenartsen. In deze Maatschappij
kent men vervolgens tal van afdeelingen, groepen, die elk hunne meer
speciale belangen verzorgen. De evolutie in deze is nog niet geëindigd.
Naast de Maatschappij bestaan alweer tal van bijzondere kringen,
bloeiende vakvereenigingen als de Vereeniging van Directeuren van
Gemeentelijke Slachthuizen, die ook reeds haar 25-jarig jubileum vierde.

Genoeg om te doen zien dat het actieve medewerken aan het alge-
meen vereenigingsleven den dierenartsen niet belet onderling bloeiende
genootschappen in stand te houden. Integendeel er is een wisselwerking
tusschen deze beide vormen van gemeenschapszin. Het één is vaak een
gevolg van het ander.

Het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde is er
zich van bewust, dat ook in de studentenwereld het één even noodza-
kelijk is als het andere. De meeningen zijn er over verdeeld of het

mogelijk geweest ware, dat in de afgeloopen jaren de deelneming der
diergeneeskundige studenten aan het algemeen studentenleven intenser
of grooter in aantal ware geweest. Men heeft in deze de feiten te nemen
zooals zij zijn en vergeleken bij de gegevens over verschillende andere
faculteiten maken de hier bedoelde nog geen slecht figuur. Er zullen
ook omstandigheden zijn, die deze deelneming tijdelijk remmen om
haar straks weer door een opleving te doen volgen. Het Hoofdbestuur
hoopt ook, door het hierop volgende, daarin een gunstigen invloed uit
te oefenen.

Maar het Hoofdbestuur moest, voorgelicht door verscheidene zijner
leden, vaststellen, dat de gemeenschapszin onder de diergeneeskundige
studenten tot een bijna niet te herkennen minimum was ingekrompen.
Studenten, behoorende tot verschillende studiejaren blijken elkaar in
het algemeen niet anders dan bij naam te kennen. Van eenig gemeen-
schappelijk streven is bijna geen sprake meer. Het Hoofdbestuur be-
treurt dezen toestand en ziet daarin gevaren voor het voortbestaan dei-
Maatschappij zelve. De zin tot samenwerking, het eerbiedigen van el-
kaars meeningen en belangen werd, wat hare leden betreft, niet vooreen
gering deel tijdens het studentenleven aangelegd.

Deze kiemen ontbreken thans ten eenenmale. En behoeft het dan
te verbazen, dat het Hoofdbestuur dezen toestand niet zonder nader
onderzoek en zonder voorstellen ter verbetering te doen mag en kan
laten voortbestaan.

Derhalve werd in den loop van dit jaar een commissie benoemd be-
staande uit de Heeren Prof. Krediet en ten Thije als leden van ge-
noemd hoofdbestuur en ondergeteekende als lid der Redactie van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde om contact te zoeken met de
studenten en zoo mogelijk voorstellen te doen, die tot verbetering van
den gesignaleerden misstand konden leiden. Wij mochten op onze uil-
noodiging een zestal studenten bereid vinden om over dit onderwerp
van gedachten te wisselen en het is op grond van deze besprekingen
dat wij U thans hebben uitgenoodigd dezen avond over dit zoo belang-
rijke onderwerp Uw meening kenbaar te maken.

Wij zijn van oordeel dat een organisatie in den vorm van een Dier-
geneeskundigen Studentenkring, nauw verbonden aan de Maatschappij
voor Diergeneeskunde, er toe kan bijdragen dat genoemde misstand
uit den weg wordt geruimd en dat daarnaast tal van nuttige en nood-
zakelijke werkzaamheden het best door deze organisatie verricht kunnen
worden.

Doch vooral, dat een allround student, zich zoowel in de algemeene
studenten-organisaties, als in dezen engeren kring zal moeten bewegen,
om zoo volledig mogelijk voorbereid het maatschappelijk en diergenees-
kundig leven in te gaan.

Voor zoover het in het vermogen is der Maatschappij zal zij in
dezen kring er dus voor pleiten, dat de jongeren, nieuw aankomenden,
zich aansluiten bij de bestaande algemeene studenten-organisaties,
doch daarnevens den onderlingen band trachten te bevestigen, die op

den duur het vereenigingsleven onder de dierenartsen moet steunen,
ja in stand houden.

Wij hebben gemeend dit vraagstuk het best aan Uw oordeel te kunnen
onderwerpen, in den vorm van concept-statuten voor den door ons ge-
dachten Diergeneeskundigen Studentenkring. Er zal gelegenheid zijn U
bij de behandeling van elk der artikelen in een mondelinge toelichting
doel en strekking nader uit een te zetten.

In de eerste plaats zult U mijne heeren aanwezigen wel begrepen
hebben, dat U mij heden niet aantreft in functie als hoogleeraar, of
als tijdelijk voorzitter der Veeartsenijkundige Faculteit, ambten krach-
tens welke ik meer dan gewone belangstelling voor de straks door U
te nemen besluiten koester, doch eenvoudig als lid der Maatschappij,
en geroepen door haar Hoofdbestuur tot een bijzondere taak.

En ten tweede verzoek ik U thans uitvoering te geven aan de tweede
stelling die aan het hoofd van deze inleiding voorkomt.

De diergeneeskundige studenten dienen een ouderlingen band te
vormen, als tusschen de dierenartsen onderling bestaat.

Na uitvoerige bespreking werd besloten tot oprichting van den Dier-
geneeskundigen Studenten-Kring, welke zich ten doel stelt de behar-
tiging der studiebelangen en het aankweeken van de onderlinge saam-
hoorigheid. Hiertoe worden o.a. eenmaal per maand bijeenkomsten
gehouden, waar vooral door de leden onderwerpen zullen worden in-
geleid of andere bijdragen zullen worden geleverd. Voor zoover daartoe
aanleiding is, kunnen ook sprekers van buiten worden uitgenoodigd.

De band met de Maatschappij voor Diergeneeskunde is op tweeërlei
wijze gelegd. De leden van denD.S.K. die het candidaatsexamen in de
veeartsenijkunde hebben afgelegd, worden ingeschreven als candidaat
lid der Mij.

Leden der Mij. kunnen als buitengewoon lid van D.S.K. worden
ingeschreven (contributie zelf te bepalen; gewoonlijk ƒ 2.50 per jaar).
Er is een commissie van advies waarin de Mij. een vertegenwoordiger
benoemt, andere leden dezer commissie worden uit de buitengewone
leden gekozen door de algemeene vergadering.

De Statuten werden reeds, als bijlage bij dit Tijdschrift van 1 Janu-
ari j.1., den leden der Mij. bekend gemaakt.

Zoo is dan weer de kiem gelegd voor een zoo noodigen hechten band
tusschen jeugdige dierenartsen. Ondergeteekende aarzelt niet in zijn
kwaliteit van voorzitter der Faculteit der Veeartsenijkunde alle collega\'s
dringend op te roepen zich als buitengewoon lid aan te melden bij den
Heer A. van Keulen, W. Barentzstraat 44, secretaris van het bestuur
van D.S.K. De jonge vereeniging heeft den steun der oude leden noodig.
Op de jaarlijksche reünie bij de algemeene vergadering zal er gelegen-
heid te over zij n om van haar dankbaarheid voor dezen steun te getuigen.

Een verzamelreferaat van Dr. Josef Ringeisen (Münch. Tier.
Woehenschr. no. 51, 1932) en een artikel van Prof. Schermer te Göt-
tingen (Tier. Rundschau no. 50, 1932) geven het nieuwste op het ge-
bied van het bloedgroepenonderzoek. Laatstgenoemde auteur heeft
met zijn medewerkers veel werk op dit gebied verricht en ook onbekende
feiten aan het licht gebracht.

In het eerstgenoemde artikel wordt het bloedgroepen-onderzoek
vanaf het begin opgehaald. De indeeling der agglutinabele stoffen (de
aan de erythrocythen gebonden agglutinogenen) in O, A, B en AB;
de 4 door Landsteiner bij menschen gevonden bloedsoorten worden
eerst vermeld.

in het serum, A aan de erythrocyten gebonden, agglutineert, is de
ombinatie Ai of B ^ bij menschen onmogelijk.

In de formu eering van Dungern and Hirschfeld, waarbij ook de
agglutininen vermeld worden zijn de vier menschelijke bloedgroepen
als volgt voorgesteld:

Bij het onderzoek wordt gebruik gemaakt van de microscopische
methode van onderzoek öf de macroscopische in agglutinatie-buisjes.

Laatstgenoemde methode geeft de meest betrouwbare resultaten,
doch kan alleen toegepast worden, wanneer men over voldoende hoe-
veelheden bloed beschikt.

Bij het onderzoek van dieren verdient de macroscopische methode
verre de voorkeur, zooals mij uit eigen ervaring bekend is.

De chirurgie heeft het meeste nut getrokken uit het geheele onder-
zoek, daar nu zonder gevaar bloedtransfusie toegepast kan worden,
wanneer patiënt en donor tot dezelfde bloedgroep behooren.

(In verschillende steden o.a. Rotterdam en Utrecht is reeds een ge-
heele dienst ingericht, waar van vrijwilligers de bloedgroep wordt be-
paald. Deze menschen kunnen zoo noodig opgeroepen worden om als
donor te fungeeren bij een transfusie).

In den handel zijn de sera met a of j5 verkrijgbaar, waardoor het
onderzoek vergemakkelijkt wordt.

Behalve voor den chirurg is het bloedgroepen-onderzoek nuttig in
gerechtelijke gevallen. Bij het onderzoek op vaderschap kan in enkele
gevallen de bepaling der bloedgroep van moeder, vader en kind van
bcteekenis zijn, daar de factoren A en B volgens een eenvoudig, bekend
schema vererfd worden.

Verder is, speciaal door de school van Hirschfeld, onderzocht in
hoeverre een vrucht, niet tot dezelfde bloedgroep behoorend als de
moeder (heterospecifieke zwangerschap) invloed kan hebben op, of
ondervinden kan van, de moeder.

De hypothese is opgesteld dat bij een homospecifieke zwangerschap
de ontwikkeling der vrucht beter zal zijn. Zelfs steriliteit en abortus
worden in dit verband genoemd. Andere onderzoekers ontkennen echter
eenig verband. Het meeste hebben echter de anthropologen het onder-
zoek benut.

De bloedgroepen (I) O en (II) A worden vooral bij Europeanen aan-
getroffen; (III) B bij de Oostaziaten-Indiërs en in de Afrikaansche be-
volking. (IV) AB is vooral vertegenwoordigd onder de Oostaziaten,
neemt af via de Indianen naar de Europeanen.

Belangrijk is, dat gedurende het geheele leven de bloedgroep steeds
dezelfde blijft in één individu. Zelfs na zware ziekten en onder abnor-
male verhoudingen verandert deze bloedeigenschap niet.

Bij de dieren is het onderzoek moeilijker en de uitkomsten door ver-
schillende onderzoekers verkregen zijn nog wel eens verschillend. Hier-
bij is vooral te rekenen met pseudoagglutinatie (geldrol-vorming) en
z.g. koude-agglutinatie. Het beste is dan ook om de reactie bij een temp.
van 37⁰ uit te voeren.

Bij konijnen schijnen geen agglutininen en agglutinogenen voor te
komen. Ook cavia\'s gaven negatieve resultaten. Bij kippen komen
agglutininen voor, wat ik meermalen heb kunnen waarnemen; oor-
spronkelijk werd gemeend, dat ook deze dieren evenals de konijnen en
cavia\'s deze stoffen misten. Door Schütt is in een materiaal van 150
dieren de groepindeeling: (I) Ao (II) Od en (III) Oo gemaakt.

De meeningen over agglutininen bij honden en katten loopen uiteen.
Voor wat betreft de andere huisdieren kunnen wij beter het artikel van
Prof. Schermer volgen.

Bij varkens, schaap en rund wordt in den regel slechts één agglutina-
bele stof A en één agglutinine « aangegeven (voor het rund vond ik dit
ook eenige jaren geleden).

Hier geldt echter niet de regel van Landsteiner, dat de agglutininen
daar aanwezig zijn, waar zij mogelijk zijn. (Wanneer A ontbreekt is
altijd a aanwezig).

Bij genoemde dieren vinden wij namelijk naast de groepen Ao en
O ook nog de groep Oo, welke bij den mensch onbekend is. Verdere
onderzoekingen van Schermer en zijn medewerkers hebben geleerd,
dat bij varken en rund en vermoedelijk ook bij het schaap een tweede
paar agglutinine-agglutinogeen voorkomt (B ff). Vooral bij het varken
is dit door middel van verzadigingsproeven door Kaempffer bewezen.
Deze eigenschappen komen echter veel zeldzamer voor dan bij den
mensch. Bij het paard zijn de vier hoofdgroepen spoedig onderkend;
toch bestaan ook de groepen O , O/? en Oo; en bovendien Ao en Bo.
Verder komen nog verschillende nevengroepen voor.

Verschillende reacties, welke oorspronkelijk als absoluut onregelmatig
werden beschouwd, bleken hun ontstaan te danken te hebben aan het
feit dat bij het paard, evenals bij den mensch, twee typen van A-bloed-
lichaampjesvoorkomen en ook twee typen van «-serum: n.1. A.,, een
zeer gevoelig agglutinogeen, A_t een weinig gevoelig agglutinogeen;
een sterk werkende «j en een zwak «. A_a reageert ook met « ;
A] alleen met a_v Het volgende schema geeft dit weer.

Aan een medewerker (Rang) van Prof. Schermer is het gelukt door
herhaald bevriezen (verhooging van concentratie) het zwakke a, in
a, te veranderen.

Het verschil tusschen a en a_l schijnt bij het paard dus van kwan-
titatieven aard te zijn. Dat de verschillen duidelijk zijn, blijkt wel uit
de mededeeling dat «, nogineen64-malige verdunning met A, reageert
terwijl a dit slechts tot een verdunning van 2 tot 4 maal doet.

Waar in de nevengroepen A met a aangetroffen werd, bleek het steeds
dat Aj gecombineerd was met u (beïnvloeden elkaar niet; zie schema).

Behalve A-a zijn door Schermer nog gevonden X en Y en de bijbe-
hoorende agglutininen anti-X en anti-Y.

In een groep van 80 paarden werden 60 verschillende typen gevon-
den voor zoover het isoagglutinatie betreft.

Door het vinden van de nieuwe eigenschappen kunnen 60% der
nevengroepen verklaard worden, 7% bood geen moeilijkheden meer
toen vastgesteld was dat A_; met a bij één individu gecombineerd voor
kan, komen.

Blijven nog 33% van de nevengroepen waarvoor een verklaring ge-
zocht moet worden.

Deze reacties kunnen na uitvriezen, dus verhooging der concentratie,
onder de hoofdgroepen gerangschikt worden.

Voor dergelijke nevenreacties, welke ook bij menschen, hoewel zel-
den, gevonden worden, is door Bernstein, Schiff en Friedenreich
de verklaring gegeven dat in ieder bloed de agglutinine (erfelijk) voor-
handen is doch door de agglutinogenen uit hetzelfde bloed verzadigd
worden en daardoor aan de waarneming ontsnappen.

Door de proeven in vitro kunnen af en toe door verschillende om-
standigheden deze agglutininen soms worden aangetoond.

Wat nu de erfelijkheid der verschillende eigenschappen betreft, bie-
den de dieren een veel beter materiaal voor de studie dan de menschen
daar de groep Oo voorkomt wat bij menschen niet het geval is.

Uit een betrekkelijk groot materiaal van varkens afkomstig is gebleken,
dat de serumeigenschap a dominant is over o en dat a niet tot uiting
komt (genotypisch wel aanwezig) wanneer A ook aanwezig is.

Wanneer wij weten dat O-kinderen van ouders Aft x Aft steeds O ft
en niet O ft zijn en verder uit de combinatie ABo X ABo wel Aft en B -
kinderen geboren worden en niet Ao en Bo-kinderen dan klopt dit geheel
met hetgeen Schermer in zijn proeven bij varkens vond.

De conclusie is dan dat de serumeigenschappen a en ft bij den mensch
altijd homozygoot aanwezig zijn en alleen onderdrukt worden (dus
niet aangetoond worden) wanneer resp. A of B mede in het bloed aan-
wezig is.

De nevengroepen kunnen de oorzaak zijn dat serum van menschen
uit de AB-groep, dat dus zonder a en ft is, toch nog agglutinatie geeft
met bloed van iemand uit b.v. de A-groep. Een feit dat mij uit mon-
delinge mededeelingen van medici, die ervaring bezitten op het gebied
der bloedtransfusie, bekend is.

Voor de veterinaire praktijk zou dit alles beteekenis kunnen hebben,
daar waar groote hoeveelheden serum worden ingespoten.

Als aanvulling op de beide besproken artikelen zou kunnen beschouwd
worden, een artikel van Dr. F. Schiff (in Forschungen und Fortschritte
8 Jahrg. no. 34 1 Dez. 1932); ,,Uber die vererbbaren Bluteigenschaften
M und N und andere neuere serologische Typen".

Door Landsteiner und Levine zijn namelijk drie nieuwe factoren
gevonden M, N en P, aan de bloedlichaampjes gebonden.

Het zijn antigenen, die bij proefdieren ingespoten specifieke anti-
lichamen doen ontstaan.

In tegenstelling dus met A en B, welke direct aangetoond kunnen
worden, moet hier den omweg over een proefdier gemaakt worden. De
factor P is echter weer eenigszins anders dan M en N daar P ook direct
met behulp van normaal paardenserum aangetoond kan worden. P
is erfelijk evenals M en N doch de verervingswijze is nog niet bekend.
M en N zijn genetisch van P onafhankelijk doch onderling genetisch
(niet serologisch) verbonden.

Genotypisch heeft men MM, NN en MN. In de klasse MN bestaat
geen dominantie van M over N of omgekeerd (dus zoowel M als N
zijn serologisch aan te toonen).

Waren M en N onafhankelijk van elkaar dan zou ook nog de pheno-
typische „leege" klasse moeten bestaan, waarbij dus zoowel M als N
zou ontbreken. Onder 16000 waarnemingen is geen enkel zoodanig
geval gevonden.

Vervolgens is nog een factor (G) met behulp van immuunserum van
konijnen gevonden, een factor welke vaak voorkomt doch gemakkelijk
aan de waarneming ontsnapt.

Voor de practijk heeft deze factor niet veel beteekenis; het aantal
„bloedtypen" wordt er door verdubbeld (nl. alle andere combinaties,
met of zonder dezen factor G).

Vervolgens is er nog een andere factor door Ottenburg en John-
son, en door Landsteiner, Levine en Janes beschreven, doch nog
onbenoemd.

Schiff heeft daarna nog een factor H ontdekt, met behulp van scha-
penbloedserum; laatstgenoemde factor wordt dominant overerfd.

Ten slotte komt nog een verdere type-indeeling, al naarmate de fac-
toren A, B en O door het speeksel worden uitgescheiden of niet.

Uitscheiding met speeksel bleek dominant te zijn over niet-uitschei-
ding langs dien weg.

Bij den mensch heeft men nu, op grond van alle bovengenoemde
factoren, te rekenen met ongeveer iooo serologische klassen.

Hierbij zijn 144 klassen waarbij de wijze van overerving vast staat.
Zouden bij de 10 bekende nog een viertal andere gevonden worden,
dan kan gerekend worden met een millioen typen (phenotypische mo-
gelijkheden in den zin der genetica). Toch zou het geheel nog over-
zichtelijk blijven daar dit groote aantal phenotypische mogelijkheden
berust op een betrekkelijk klein aantal (een twintigtal) erfelijke factoren.

Tijdens de correctie van dit artikel ontving ik het Zeitschr. für
Veterinarkunde 1933 2. Heft, waarin een artikel over hetzelfde
onderwerp van Dr. Burghardt. Deze schrijver heeft bij een materiaal
van 150 paarden de 4 hoofdgroepen aangetoond, nl. 5.33 % groep O ;
18.67 % g^roeP ^A; H-33 % g^roeP ^B; 64.67 % groep A B.

Deze 150 paarden behoorden tot verschillende rassen (juiste
afstamming onbekend) ; verband tusschen bloedgroepen en haarkleur
of ziekteverschijnselen werd niet met zekerheid aangetoond; het leek
of het weerstandsvermogen als volgt afnam ; A—AB—O—B.

Ook met inacht nemen van de bloedgroepen is transfusie niet steeds ongevaarlijk.
Een vrouw, die veel bloed had verloren en vóór een operatie een infusie van 200 c.c.
bloed kreeg, had tijdens en na de transfusie hoofdpijn, collaps, serumziekte en nc-
phritis. Daniël (Le Sang, ref. Geneesk. Gids 1933, No. 2) raadt daarom aan om, als
de patiënt onrustig wordt of hoofdpijn krijgt, dadelijk de transfusie af te breken.
Voor alle zekerheid spuit hij eerst 20 c.c. bloed van den donor (van dezelfde bloed-
groep natuurlijk) in de ader en wacht dan een kwartier en zet dan, als de patiënt
rustig blijft, de transfusie voort. Vr.

Reeds Antigoncs was (240 jaren voor Christus) overtuigd van het verband tussen
schurft en schurftmijt. De humoraal-pathologie geloofde later aan generatio spon-
tanea der mijten, die zouden ontstaan uit de bedorven vochten en dus niet de
oorzaak zouden zijn.

In 1687 kwafnen Bonomo en Cestoni hiertegen op en verklaarden dat de mijt
de eenige oorzaai i\'s van scabiës. Later is men weer gaan twijfelen en pas na 1835,
werd, vooral na een dissertatie van Rf.nucci over dat onderwerp, de mijt algemeen
als de oorzaak erkend.

Hoewel het slechts van betrekkelijke waarde geacht kan worden te refereeren
uit een referaten-tijdschrift, wil ik toch enkele artikelen met de conclusies hier ver-
melden. Vooral omdat het oorspronkelijk werk dikwijls in tijdschriften voorkomt
welke moeilijk te verkrijgen zijn en ook omdat het genoemde tijdschrift vele zeer
goede medewerkers heeft.

Calcium and Phosphorus assimilation by dairy cows. H. B. Ellen-
berger, J. A. Newlander and C. H. Jones. Proc. Amer. Soc. Animal Production.
1931 (January 1932).

Gedurende de geheele lactatieperiode werden Ca-en P-balansen van 5 melk-
koeien opgemaakt. Daarbij bleek dat in het begin der lactatieperiode negatieve
balansen normaal schenen te zijn. Door snelle aanzet werd de balans voor beide
stoffen al vrij spoedig nul of positief. Uit het rantsoen werden grootere hoeveelheden
van genoemde stoffen geassimileerd, wanneer geen extra-gift (beendermeel en kalk)
werd toegediend. Schr. achten het dubieus of extra Ca en P noodzakelijk zijn bij
een rantsoen in ruime hoeveelheden gevoederd en uit goede granen bestaande.
(In het ref. zijn geen cijfers vermeld, welke een basis voor discussie kunnen vormen).

toevoegingen (levertraan, geoxydeerde levertraan en tomaten uit bussen) aan het
grondvoedsel, uit ondermelk bestaande. De dieren werden aangehouden tot een
eeftijd van 9 weken, steeds op stal.

Twee rachitische kalveren, uit de groepen gevoed met ondermelk alleen en onder-
melk plus tomaten, werden genezen met geoxydeerde levertraan (dus alleen vita-
mine D). De laagste cijfers voor bloed-Ca en bloed-P waren resp. 8, 10 en 3.18;
stilstand in groei en aschgehalte der beenderen leverden mede het bewijs voor
bestaande rachitis.

Composition, digestibility and computed nutritive value of pasture
herbage, aftermath and grass at different stages of maturity up to late
cutting for hay. H. Isaachsen, O. Ulvesli and M. Husby, 32nd Rep. Inst. Ani-
mal Nutr. Roy. Agric. Coll. Norway 1932.

De belangrijkste conclusie is, dat op goede weiden een melkgift van 20 liters
per dag (3.5 % vet) onderhouden kan worden. Waarnemingen uit Zweden worden
aangehaald, waarbij op eerste klasse weilanden melkgiften werden verkregen van
20 tot 26 liter per dag, gedurende 150 dagen. Er werd een proef genomen met
stalvoeding van hetzelfde weidegras; de melkgift daalde van 15.3 K.G. tot 11.5 K.G.
(4 % vet), niettegenstaande het opgenomen voeder ruimschoots voldoende was
(in voedereenheden en eiwit) om de melkgift uit de vóórperiode op peil te houden.
(De oorzaken voor dezen teruggang worden niet nader besproken).

De correlatie tusschen grootte van den worp waarin de moeders geboren zijn
en het aantal nakomelingen per worp van deze moeders, was bij varkens zeer klein;
bij ratten ongeveer nul. De voeding der moeders was van groote beteekenis. Voor
de praktijk een belangrijke waarneming.

Vitakalk as a mineral supplement for domestic animals. H. Isaachsen,
Tidsskr. f. d. norske Landbruk. 1932. 39.

een voedermengsel gemaakt van granen, maalafval of tapioca en koekmeel gemengd
met vitakalk; de andere groep kreeg hetzelfde voer, doch inplaats van de vitakalk,
een ,,home-mixed" mengsel zouten.

De samenstelling van dit mengsel is in het referaat niet genoemd; het gaf betere
resultaten dan de vitakalk.

Ist das antiskorbutische Vitamin für die Tierhaltung bedeutungslos?
Dr. Vladimir Chladek, Prager Archiv f. Tiermed. und vergl. Path. 1932.

Dit artikel is geschreven om meer de aandacht te vestigen op het vitamine-C
in de voeding der huisdieren. Terecht merkt schr. op dat in de diergeneeskundige
literatuur dit vitamine beschouwd wordt als van weinig belang voor deze dieren.

Al is het waarschijnlijk dat door de darmbacteriën enkele vitaminen in het dierlijk
organisme gevormd kunnen worden, dan blijft toch nog de mogelijkheid dat door
verschillende oorzaken de darmflora op een gegeven oogenblik te kort schiet. Schr.
wijst verder op de onontbeerlijkheid van groenvoeder bij den opfok van jonge
paarden en de gunstige werking op reconvalescente dieren. Voor een deel althans
zullen de goede resultaten op vitaminen-werking berusten. Een vergelijking wordt
gemaakt tusschen scorbut bij menschen en petechiaal-typhus bij paarden. Betwijfeld
wordt of inderdaad verschillende dieren zoo ongevoelig zijn voor een C-tekort
als o.a. vermeld wordt door Scheunert. Deze heeft trouwens met Schieblich wel
medegedeeld dat het rund, jonge geiten, pluimvee en ratten geen behoefte aan
vitamine C hebben, doch ook, dat met het paard nog onvoldoende geëxperimen-
teerd is. Gewezen wordt op het gras eten van honden en katten en tenslotte worden
eenige gevallen medegedeeld van ziekten, welke door den schr. voor C-avitaminosen
werden gehouden.

Eenige katten, met bloedige diarrhee werden in opvallend korten tijd door toe-
diening van citroensap genezen. (Van een styptische werking van citroensap schijnt
volgens schr. niets bekend te zijn).

Een paard, dat in den winter leed aan chronische darmcatarrh, werd ook succesvol
met citroensap behandeld.

Hoewel dit artikel niet steunt op een groot aantal proeven, is het toch goed dat
nog eens gewezen wordt op de noodzakelijkheid in verschillende gevallen te denken
aan een C-avitaminose en niet als een axioma aan te nemen dat de meeste
dieren voor C-gebrek ongevoelig zijn. v. D. P.

De Beteekenis der normale Darmbacteriën. Klein, Ned. T.schr. v. Ge-
neesk. No. 25, 1932.

Telling van het aantal bacteriën in de faeces bij den mensch langs cultureelen
weg geeft slechts 1 % van het aantal, dat men vindt langs microscopischen weg.
Niet alle bacteriën groeien op de kunstmatige voedingsbodems, terwijl alle zichtbare
bacteriën niet levenskrachtig zijn.

De bacterie-rijkdom van het darmkanaal neemt toe naar achteren. In den dikken
darm zou een intensieve vermeerdering der bacteriën plaats hebben, welke nood-
zakelijk zou zijn voor de voedselvertering.

Schr. heeft ingevoerd de steriliteitsindex: verhouding tusschen doode en levende
bacteriën in een bacteriënflora.

Bij onderzoek van het darmkanaal van volwassen konijnen is gebleken, dat er
naar het rectum toe geen vermeerdering van bacteriën, wel een vernietiging plaats
vindt. Er is slechts een concentratie-vergrooting door resorbtie en indikking van
het voedsel.

In den darm is een sterke bactericide werking, noodig om de overigens zeer
gunstige omstandigheden voor de bacteriën tegen te werken.

Bogendoerfer toonde, door extractie van den darmwand, de bactericide stotfen
aan, die hij bacteriostaninen noemde.

Er is ook kwalitatief verschil tusschen begin en eind van het darmkanaal; in
dunne darm bacteriesoorten uit het voedsel (facultatieve bacteriën); in dikke darm
voorn. bac. coli en verwanten (obligate bact.). De facultatieve gaan te gronde,

de obligate zijn ongevoelig geworden voor de bactericide werking in den darm.
Er is een symbiose ontstaan tusschen deze bacteriën en darmkanaal (dierspecifiek).
Deze dierspecifieke colistammen worden in een andere diersoort spoedig uitge-
scheiden. (Volgens het onderzoek van Klein komt dit echter niet uit.)

Door de voeding kan men invloed uitoefenen op de darmflora; bij dierlijk voedsel
v.nl. coli, plantaardig dan melkzuurbacteriën. Duclaux heeft geconstateerd, dat
de ontkieming van gereinigd zaad in gesteriliseerde aarde buitengewoon slecht
gaat: het voedsel in den bodem kan niet benut worden door de afwezigheid van
bacteriën.

Metchnikoff komt echter, door het vinden van diersoorten die vrijwel steriel
zijn (o.a. schorpioenen en ascariden), tot de gevolgtrekking, dat bacteriën niet
noodzakelijk zijn. Eveneens wijzen in deze richting de proeven van Nutall en
Thierff.lder, waarbij jonge cavia\'s met steriele melk tot goede ontwikkeling werden
gebracht.

De tegengestelde bevinding deed Schottf.lii s op bij zijn steriele opfok van kui-
kens: geen groei, dood na enkele weken.

Een dergelijk resultaat leverden de proeven van Mevr. Metchnikoff met kikker-
larven, van Boodanow met vliegenlarven. Latere zorgvuldige herhaling van deze
proeven door Wollman e. a. toonden aan, dat er van minderen groei geen sprake was.

Conclusie van schr. is, dat bacteriën niet noodzakelijk zijn voor het dierlijk
organisme. v. Waveren.

Zooals bekend is, wordt als vaststaande beschouwd, dat de oorsprongprikkel
(impuls) voor de samentrekking van het hart in den sinusknoop (Keith—Flack)
(of diens omgeving) ontstaat, doorloopt naar de atrioventriculaire knoop (Aschoff —
Tawara), vervolgens de atrioventriculaire grens doorschrijdt langs den bundel van
His, om zich te verliezen in de beide schenkels van dezen bundel, welke zich in
hunne vertakkingen uitbreiden tot in de papillair-spieren en de kamerwand.

Knoopen en uitloopers worden gevormd door een typisch spierweefsel. Het geheel
wordt wel prikkelgeleidings-systeem genoemd. Uit de sinusknoop worden dus de
boezems, uit den atrioventriculair knoop de kamers tot contractie gebracht. De
prikkel wordt sneller in dit systeem dan in de hartspier voortgeleid. Door dit systeem
ontvangen dus eerst de voorkamers, en eenigen tijd daarna de kamers den prikkel
tot de contractie.

Doordat rythmisch geprikkeld wordt, is de beweging van het hart derhalve ryth-
misch en verder automatisch. Een netwerk van vagus-(parasympathisehe) en sym-
pathische vezels doorweeft het geheele hart en staat in contact met de genoemde
knoopen. Door middel van deze zenuwen kunnen prikkels van verschillende plaatsen
van het lichaam hun invloed op het rythme van de hartcontracties doen gelden,
(versnellen of verlangzamen).

De schrijver heeft met behulp van de kleurmethodes van Cajal en van Biel-
schowski-Bocke getracht, zich inzicht te verschaffen in het contact dat de uiteinden
der fijnste zenuwvezels hebben met de hartspiercellen en met de cellen der knoopen.
In het bijzonder leverde de methode van Cajai. fraaie beelden in coupes van een
leeuwenhart. Schr. zag fijne vezels, welke een netwerk vormden, waarvan de draden
deels naar de spiercellen, deels naar det specifieke geleidingsweefsel gingen. Hij
meent dientengevolge te mogen aannemen, dat er geen verschil is tusschen het
contact van zenuwweefsel en spiercellen eenerzijds, zenuwweefsel en cellen van het
prikkelgeleidingsysteem anderzijds. Dit resultaat is in overeenstemming met de
ervaring, dat zoowel de kracht als de frequentie van de contracties van het hart
door zenuwen kan worden geregeld.

Kort verslag van het verhandelde in de Hoofdbestuursvergadering op
17 December 1932 in Hotel Terminus te Utrecht.

Door den voorzitter werd in het bijzonder verwelkomd collega de Ronde uit
Delft, die als opvolger van Dr. Verhaat in het Hoofdbestuur zitting krijgt als
afgevaardigde van de afd. Zuid-Holland.

De Centrale Raad had een vertegenwoordiging, bestaande uit zijn leden van
Heusden en Wigersma gezonden, ten einde de situatie te bespreken, die door het
bedanken van den voorzitter van der Slooten en het met i Januari 1933 eindigende
lidmaatschap van van Heusden is ontstaan. Het Hoofdbestuur acht het bijeen-
roepen eener Buitengewone Algemeene Vergadering ter verkiezing van een voor-
zitter en een lid van den Centralen Raad onnoodig; zulks kan op de jaarvergadering
in October geschieden. Tot zoolang moeten de plaatsvervangende leden in functie
treden.

Van de gelegenheid werd meteen gebruik gemaakt om van gedachten te wisselen
over de werkwijze van den Centralen Raad.

Aan onze Maatschappij is gevraagd een vertegenwoordiger aan te wijzen in
de studiecommissie van de International Students Service, die de overbevolking
aan de universiteiten en hoogescholen zal bestudeeren. Aangezien ook aan de vete-
rinaire faculteit gevraagd is een vertegenwoordiger te benoemen, zou door ons
iemand worden afgevaardigd, die de toestanden in de practijk het beste kan beoor-
deelen. De keuze viel op collega Odé.

Geen Hoofdbestuursvergadering in het laatste halfjaar is er geweest of lang-
durige besprekingen werden gevoerd over de bemoeiingen der dierenartsen met
betrekking tot de uitvoeringsbepalingen der crisisvarkenswet, waaraan thans reeds
gedurende 18 weken door alle vleeschkeuringsambtenaren loyale medewerking
wordt verleend, zonder dat iets bekend is van de vergoeding, die voor dit werk
wordt verleend. Een vergoeding, die krachtens de wet weliswaar in de gemeentekas
vloeit, maar die, vooral den keuringsveearts-practicus, doorgaans toch voor een
grooter of kleiner deel via die gemeentekas zal bereiken. Sedert de Hoofdbestuurs-
vergadering heeft deze zaak toch haar beslag gekregen, zoodat het geen zin heeft
er hier verder op in te gaan.

De voorzitter deelde mede op 10 December in den Haag een vergadering van
de Militair-Veterinaire Vereeniging te hebben bijgewoond, waarbij het streven
bleek van een nauwer contact met onze Maatschappij; een mededeeling, die door
alle aanwezigen met instemming werd ontvangen.

Verschillende afdeelingsreglementen werden goedgekeurd (Friesland, Utrecht,
Zuid-Holland); sommige met eenige reserve ten aanzien van een enkel artikel.

Eveneens werden bindende besluiten goedgekeurd van verschillende afdeelingen,
die reeds eerder in het Tijdschrift zijn vermeld. Het blijkt thans dat alle afdeelingen,
uitgezonderd Groningen-Drenthe, Zeeland en Limburg bindende besluiten voor
de georganiseerde tuberculosebestrijding hebben aangenomen. De „Tuberculose-
Commissie" ziet voorloopig haar werk dus wel met succes bekroond.

Besproken werd het rapport der commissie (Prof. Krediet, Prof. van Oijen,
tf.n Thijf.), die de organisatie der candidaat-leden zou trachten te bewerkstelligen.
Verslag werd gedaan van de oprichting van den Diergeneeskundigen Studenten-
Kring, die door toetreding van nagenoeg alle studenten een zeer algemeen karakter
heeft gekregen.

Goedgekeurd werd dat de leden van D. S. K. een abonnement op ons Tijdschrift
kunnen krijgen voor den prijs van ƒ 10.—, terwijl het abonnement anders ƒ 24.— kost.

Een aantal collega\'s, wier namen reeds in het Tijdschrift zijn vermeld, werden
als lid der Maatschappij aangenomen.

Van verschillende zijde is het Hoofdbestuur er op gewezen, dat in een berichtje
in de groote pers van 21 November een onvriendelijke opmerking gestaan heeft,

doordat medegedeeld was, dat bij het keuren der trekhonden vele dierenartsen
zich niet houden aan de wettelijke voorschriften. Van der Burg deed hierover
nadere mededeelingen. Besloten werd dat het Dagelijksch Bestuur nadere inlich-
tingen zal inwinnen, ten einde na te gaan of deze gesignaleerde misstanden door
feiten worden bewezen.

Voorts werden nog een aantal zaken besproken, die voor publicatie in dit koert
verslag zich niet leenen. De Secretaris,

Een der Leden van onze Afdeeling (Keuringsveearts zijnde) stelde de volgende
vraag:

Een varken werd ter keuring aangegeven en geslacht bij een slager. Bij de keuring
van het geslachte varken deelde de slager mede, dat het dier bestemd was voor een
boer (van wien het ook afkomstig was) en dat deze in het bezit was van een bewijs
van vrijstelling voor het betalen van den crisis-accijns (het varken was dus het voor-
werp van een zgn. huisslachting), maar dat de boer verzuimd had dit bewijs aan
den slager te geven.

De keuringsveearts vorderde toen betaling van den crisis-accijns, doch hiertoe was
de slager niet genegen. Het gevolg was, dat het varken niet gestempeld werd. Den
volgenden dag berichtte de slager, dat hij toen in het- bezit was van het bedoelde
bewijs.

De keuringsveearts was toen genoodzaakt wederom naar den slager te gaan (dii
op een afstand van 8 K.M. van de woonplaats van den keuringsveearts woont)
ten einde de stempeling te verrichten en leed hierdoor tijdverlies en geldelijke schade
(wegens een auto-rit van 18 K.M.).

De vraag is nu: Was de keuringsveearts in het genoemde geval verplicht voor de
tweede maal naar den slager toe te gaan ?

Enkele keuringsveeartsen hebben bezoek gehad van Dr. J. Swierstra, welke belast
is met het toezicht op de werkzaamheden, die verband houden met de Crisis-Varkens-
wet. Dr. Swierstra verzocht inzage van de administratie van de invordering en de
afdracht van de als crisis-accijns verzamelde gelden. Een enkele keuringsveearts had
bezwaar deze inzage te verleenen, omdat gemeend werd, dat er geen bepaling be-
staat, welke bedoelden Inspecteur het recht verleent die inzage te vorderen.

De uitvoering van de Crisis-Varkenswet is voor een gedeelte gelegd in handen
van de Vleeschkeuringsdiensten.

Wanneer nu ambtenaren van deze diensten handelingen verrichten, welke in
strijd zijn met ter zake gegeven voorschriften (bijvoorbeeld het stempelen van een
varken, dat niet is voorzien van het oormerk der Varkens-Centrale) kunnen zij dan
op grond van eenige bepaling aansprakelijk worden gesteld ?

Wij veroorloven ons bovenstaande vragen te Uwer kennis te brengen, met het
beleefd verzoek, zich ter zake te willen wenden tot de Nederlandsche Varkens-Cen-
trale te \'s-Gravenhage en genoemde Centrale te verzoeken een en ander te willen
beantwoorden. Uitwisseling van gedachten aangaande genoemde aangelegenheden
kan een goede uitvoering van de bepalingen van meergenoemde Wet slechts ten
goede komen.

Gemakshalve gaat een afschrift van dit schrijven hierbij, ten einde desgewenscht
door U te kunnen worden gebruikt bij doorzending naar bedoelde Centrale.

Aangenaam zal het ons zijn Uwerzijds in kennis te worden gesteld met het verkregen
antwoord.

Namens het Bestuur van de Af deeling Friesland
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde,
w.g. C. Tenhaeff, Voorzitter,
L. P. de Vries, Secretaris.

Voorzien van een kort begeleidend schrijven onzerzijds werden bovenstaande
vragen doorgezonden naar de Nederlandsche Varkenscentrale. Wij ontvingen daarop
het volgende antwoord:

Aan den Heer Secretaris van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde
Jan van Scorelstraat 49,
Utrecht.

Wij kwamen in het bezit van Uw nevenvermeld schrijven en veroorloven ons ten
aanzien van het daarin naar voren gebrachte het volgende op te merken:

ad vraag 1. De beantwoording van de vraag of de keuringsveearts al dan niet ge-
noodzaakt was wederom naar den slager te gaan om het varken te stempelen, hangt
niet af van de Crisis-Varkenswet, doch van de instructie, welke de veearts van het
Gemeentebestuur ontvangen heeft. Op grond van de crisis-Varkenswet staat alleen
vast, dat de stempeling alleen mag geschieden wanneer de heffing betaald of een akte
van vrijstelling vertoond is.

1 id vraag 2. Dr. Swierstra is door het Regeeringsbureau voor de Uitvoering der
Crisis-Varkenswet 1932 speciaal belast met het toezicht op de inning van de heffing
door de Rijks- en Gemeentelijke Keuringsdiensten. Dit toezicht berust op artikel
20 van de Crisis-Varkenswet. Het is echter tevens de taak van Dr. Swierstra om
ten aanzien van de administratie welke gevoerd wordt de noodige adviezen te geven
en te trachten te dezer zake de noodige uniformiteit te bereiken. In de practijk wordt
aan Dr. Swierstra steeds alle medewerking en hulp verleend, zoodat deze vraag
meer van theoretischen dan van practischen aard is.

ad vraag 3. In artikel 18 van de Crisis-Varkenswet wordt bepaald, dat overtreding
van een der krachtens deze wet vastgestelde voorschriften gestraft wordt met hech-
tenis van ten hoogste zes maanden of geldboete van ten hoogste ƒ 10.000.—. Dit
geldt uit den aard der zaak ook voor overtredingen, welke door de keuringsdiensten
worden begaan.

In het vertrouwen U hiermede de gevraagde inlichtingen verstrekt te hebben,
verblijven wij,

Het Dagelijksch Bestuur publiceert dit schrijven aangezien ook in andere afdeelin-
gen onzer Maatschappij verschillende vragen ten aanzien van de uitvoering der
Crisis-Varkenswet 1932 zijn gerezen.

Het ledental onzer afdeeling bedroeg op i Januari 1932 92; door overlijden
verloren wij de collega\'s Dr. P. Verhaat en C. Mazure, terwijl Soetens en v. d.
Stolpe bedankten; zes leden werden aangenomen, n.1. H. van Aken Jr., H. C. L. E.
Warnecke, H. J. Schuring, M. Hoogenboom, W. B. J. Anemaet en D. Nieburg,
zoodat de afdeeling op 31 December 94 leden telde.

Het bestuur onderging geen verandering en bestaat uit: Dr. J. J. F. Dhont,
voorzitter, J. Kranenburg, secretaris en D. Hendrikse, penningmeester.

Tot afgevaardigde in het Hoofdbestuur werd gekozen H. de Ronde, als opvolger
van wijlen Vermaat.

Er werden vier gewone vergaderingen gehouden, alle in hotel Atlanta te Rotter-
dam en wel op 4 Maart, 13 Mei, 16 September en 9 December, die werden be-
zocht door resp. 28, 12, 26 en 31 leden, een aantal dat in doorsnee zeer klein is,
in verhouding tot het totaal aantal leden.

Op 21 October werd een buitengewone vergadering gehouden ter bespreking
van het tarief voor de tuberculose-bestrijding; besloten werd om ter veilichting
van den veehouder dit tarief tijdelijk te verlagen en te bepalen op ƒ 0.90 per dier.

Op de voo jaLrsverg. d. ring hield Prof. de Blieck een voirdracht over het onder-
werp: „Haemoglobinophile bacteriën bij mensch en dier", die de veile belang-
stelling der aanwezigen trok, en die weer eens aantoonde, hoe de studie van ziekten
bij dieren van belang is voor het verkrijgen van een beter inzicht in ziekten van
den mensch.

In den namiddag van de Mei-vergadering werd een bezoek gebracht aan de
nieuwe Rijksseruminrichting; in verband hiermede was de agenda beperkt tot de
noodzakelijk te behandelen huishoudelijke onderwerpen.

De herfst- en wintervergaderingen waren in hoofdzaak gewijd aan de behandeling
van de bindende besluiten in zake de tuberculose-bestrijding; hierdoor was het
niet mogelijk op die vergaderingen een voordracht te doen houden.

De hooge serumprijzen maakten enkele malen een onderwerp van bespreking
uit; deze te hooge prijzen dwongen vele leden om buitenlandsche sera en entstoffen
te gebruiken, ten einde, doordat deze voordeeliger in liet gebruik zijn, aan de con-
currentie van leeken het hoofd te kunnen bieden. Ook de kwakzalverij in hare
vele vormen was een dankbaar onderwerp, en in elke vergadering is er meer of
minder tijd aan besteed, zoomede aan het vraagstuk, of een verloskundige een
officieel diploma moet hebben of niet. Over dit laatste liepen de meeningen uiteen;
over de kwakzalverij was men het eens, in elk geval over het feit dat zij toeneemt
en zelfs sterk toeneemt, tot nadeel van onze leden-practici en tot een bedreiging
van den veestapel.

Er zullen wel verschillende oorzaken zijn voor die toeneming; indien wij ze allen
kenden, zouden wij weten hoe wij ze konden keeren. Bij het zoeken naar die oor-
zaken meen ik er één gevonden te hebben, en misschien wel de voornaamste. Mijn
gedachten namen daarbij den volgenden loop:

De hulp, die de veehouder bij kwakzalvers zoekt, ontvangt hij niet gratis, hoewel
de gedachte bij hem voor zal zitten, dat deze hulp hem, voor het oogenblik, minder
geld kost, dan de deskundige hulp van den dierenarts.

Fabrikanten en verkoopers van ,,vee-geneesmiddelen" zijn er altijd wel geweest,
doch hun artikelen worden verhoudingsgewijs thans veel meer gebruikt dan enkele
tientallen jaren geleden. Ook toen kostte onze hulp meer geld dan de hulp van den
kwakzalver; er moet dus een andere reden zijn, waarom de veehouder heden minder
zijn toevlucht zoekt bij ons dan in het verleden.

Deze andere reden acht ik o.m. gelegen in het feit, dat er thans, over en weer,
minder begrijpen is van, en minder waardeering is voor elkanders werk en bedrijf
dan toen.

Tien en twintig jaar geleden bekleedden vele dierenartsen leidende functies
in verschillende veehouders-organisaties, als: fokcontröle-vereenigingen, hengsten-

associaties, besturen en commissies van landbouwmaatschappijen enz. enz. Er
bestond een veel nauwer contact tusschen de plaatselijke boeren-organisatie en den
plaatselijken dierenarts, cn de individueele veehouder zag en hoorde op de ver-
gaderingen den dierenarts als een man, die hem raad en voorlichting gaf, en waar-
deerde hem als iemand, die belangstelling had voor zijn bedrijf en medewerkte
om zijn bedrijfsbelangen zooveel mogelijk te bevorderen.

Bij persoonlijke ontmoetingen bestond er buiten het gebied der dierziekten een
gemeenschappelijk interesse waarvan de bespreking medewerkte tot het ontstaan
van een wederkeerige waardeering en een meer vriendschappelijke verhouding.

Bij een dergelijke goede relatie loopt een boer niet naar een kwakzalver, en laat
niet door een biggensnijder enten, omdat hij de juiste overtuiging verkregen heeft,
dat de dierenarts als gewaardeerd deskundige, hem de beste en uiteindelijk de
goedkoopste diensten bewijst.

Ziet men de naamlijst van het jaarboekje door, dan is het ontstellend hoe weinig
practici zich tegenwoordig in het boeren-vereenigingsleven bewegen, en het is mijn
stellige overtuiging, dat, zoolang dit niet verandert, de kwakzalverij hoogtij zal
blijven vieren.

Het kan ook best anders; wij behoeven ons niet door een onderwijzer met land-
bouwacte opzij te laten zetten.

Indien de lust er is, zal, bij een tactvol optreden een gepast deelnemen aan de
discussies op de bijeenkomsten der veehouders-vereenigingen, de jonge collega
zeer spoedig de plaats in den landbouw weer in kunnen nemen, die zijn voorganger
bekleedde. De extra tijd aan dien vereenigingsarbeid besteed, zal hem vaak veel
genoegen geven, hij zal nuttiger zijn in het leven dan voorheen, meer dan tot dusver
zichzelf tot voordeel en zijn stand tot eer zijn.

Het vereenigingsjaar 1932 is voor de afdeeling wederom voorspoedig geweest.
Niettegenstaande het ledenaantal door de oprichting van de afdeeling Overijssel
met een vierde deel verminderde, bleef het vergaderingsbezoek op een bevredigend
peil. Ook de financieele toestand is volgens uitlatingen van den Penningmeester
gunstig.

Het ledenaantal steeg van 74 tot 75. Twee nieuwe leden traden tot de afdeeling
toe; helaas werd ons medelid Hf.ering ons door den dood ontnomen. Heering
nam in het vereenigingsleven van onze Maatschappij geen vooraanstaande plaats
in; als bekwaam en ijverig dierenarts verwierf hij zich echter een goeden naam,
terwijl hij zich steeds als een uitnemend collega deed kennen. Zóó zullen wij dan ook
dezen te vroeg gestorven kameraad kunnen gedenken.

Het bestuur onderging eenige verandering, doordat de secretaris aftrad, als hoe-
danig werd verkozen de Heer H. D. Krouwel.

Het aantal vergaderingen bedroeg ook dit jaar weer vier, welke alle op een Zon-
dag gehouden werden, omdat deze dag altijd werd beschouwd als te zijn de meest
geschikte voor de practici. Het schijnt dat hierin verandering gaat komen, ten
minste het aantal stemmen, dat opgaat om op Zaterdag te vergaderen wordt steeds
grooter, terwijl ook uit de kring der practici velen, mogelijk doordat zij noodge-
dwongen over meer vrijen tijd beschikken, voor den Zaterdag stemmen.

Behalve deze voordrachten werden vele belangwekkende en een enkele maal
„malle" gevallen uit de praktijk medegedeeld.

stemd om te worden uitgepond, vroegen meermalen de aandacht, evenals het vraag-
stuk van het onbevoegd uitoefenen van de veeartsenijkundige praktijk.

Eenige onderwerpen werden van dusdanig algemeen belang geacht, dat zij ter
kennis werden gebracht van het Hoofdbestuur, dat helaas tot op heden nog niet
zijn meening hieromtrent heeft bekend gemaakt.

fn de eerste plaats betrof het de minder loyale opvattingen, die sommige veever-
zekering-maatschappijen er op na houden, waarbij van minder duidelijke polis-
voorwaarden gebruik, om niet te zeggen misbruik, wordt gemaakt. De vraag is toen
gesteld of het niet op den weg van onze Maatschappij zou liggen, als niet direct
belanghebbende, te trachten hierin verbetering te brengen. Het Hoofdbestuur was
van meening, dat dit te doen het werk is van de belanghebbenden. De afdeeling,
onder aanvoering van Prof. Bakker, heeft toen gemeend het Hoofdbestuur te moeten
wijzen op het indertijd door de Maatschappij uitgebrachte rapport omtrent het vee-
verzekeringswezen, met de vraag of nu misschien niet de tijden gunstig zijn voor het
verwezenlijken van de daarin gestelde conclusies.

Verder werd gevraagd of het wel juist is, dat de diergeneeskunde zich eenigszins
terugtrekt in plaats van leiding te geven bij een algemeene schurftbestrijding onder
het rundvee, zoodat deze leiding werd genomen door het Nederlandsch Rundvee-
stamboek.

Hoewel sedert het stellen van deze vraag reeds geruimen tijd verloopen is, blijft
zij in hooge mate urgent, gezien het veelvuldig voorkomen van „runderschurl\'t"
bij mensch en rund, zoodat een antwoord met belangstelling wordt tegemoet gezien.

fn verband met het door de tuberculose-commissie uitgebrachte rapport, werden
door de afdeeling de volgende bindende besluiten genomen:

I. De leden van de afdeeling Gelderland—Overijssel der Maatschappij voor
Diergeneeskunde verplichten zich geen tuberculine af te geven aan anderen dan
aan dierenartsen of onder hun toezicht werkend hulppersoneel. Dit laatste alleen
bij die bestrijdingsorganisaties, die voor i Juli \'932 reeds hiervan gebruik maakten.

II. De leden van de afdeeling Gelderland—Overijssel der Maatschappij voor
Diergeneeskunde, geen vol-ambtenaar zijnde, verplichten zich bij deelneming aan
eenige tuberculosebestrijding de,,vrije dierenartsen-keuze" zonder eenig voorbehoud
te aanvaarden.

III. De leden van de afdeeling Gelderland—Overijssel der Maatschappij voor
Diergeneeskunde verplichten zich bij deelneming aan eenige tuberculose-bestrijding
steeds een tarief te berekenen, dat is vastgesteld door het afdeelingsbestuur na over-
leg met het betrokken lid.

Na een bespreking werden door de afdeeling Overijssel vrijwel gelijkluidende be-
sluiten aangenomen: helaas kon deze afdeeling niet besluiten den laatsten zin van
besluit I over te nemen.

Veel gebruik zal voorloopig van deze besluiten niet gemaakt worden, daar de
tijden er niet naar zijn nieuwe organisaties voor bestrijding van rundertuberculosc
op te richten, maar naar wij hopen, zullen zij voorkómen, dat de tuberculose-be-
strijding misbruikt zou worden als middel voor oneerlijke concurrentie, zulks in het
nadeel van tuberculose-bestrijding en dierenartsen.

Verder hadden deze bindende besluiten tot gevolg, dat er wat teekening kwam in
het werkgebied van de afdeelingen Overijssel en Gelderland—Overijssel. Deze zijn
nu zoo geregeld, dat zij vrijwel met de woonplaatsen van de leden en met den aard
van de. praktijken overeenkomen. Als werkgebied voor de afdeeling Gelderland—
Overijssel is nu aangewezen de provincie Gelderland en de Overijsselsche gemeenten
Deventer, Diepenveen, Bathmen, Olst, Wijhe, Heino, Dalfsen, Zwolle, Zwoller-
kerspel, Staphorst, Hasselt, Kampen, Kamperveen, Zalks Veecaten, Wilsum, IJs-
selmuiden, Grafhorst, Genemuiden, Zwartsluis, Stad Vollenhove, Ambt Vollen-
hove, Blokzijl, Blankenham en Kuinre.

Eenige excursies werden door het bestuur voorbereid; door gebrek aan deelne-
ming konden deze echter niet doorgaan.

missie voor postuniversitair onderwijs, bestond maar matige belangstelling; ten slotte
is deze echter toch doorgegaan. In verband hiermede moet een woord van dank
gebracht worden aan den Directeur van het Gemeenteslachthuis te Deventer en aan
het Gemeentebestuur van Deventer voor de betoonde medewerking in dezen.

Mogelijk is de geringe belangstelling voor excursies, cursussen e.d. te wijten aan
de moeilijke omstandigheden, waarin de veeteelt en dien ten gevolge de dieren-
artsen beginnen te verkeeren.

Nu het eerste vereenigingsjaar onzer afdeeling voorbij is, is het mij een genoegen
een kort overzicht te geven van wat in dezen afgeloopen termijn is geschied.

In een vergadering op 27 Juni 193! werd besloten tot de oprichting eener aparte
afdeeling Overijssel, die kort daarop door het Hoofdbestuur der Mij. voor Dier-
geneeskunde als zoodanig werd erkend en met ingang van 1 Januari 1932 zelf-
standig ging werken.

Tot bestuur dezer afdeeling werden gekozen de heeren J. Eshuis, voorzitter,
E. Rutgers, onder-voorzitter, H. H. Scholtf.n, secretaris en ƒ. C. v. Veen, penning-
meester, terwijl de heer S. Simons, als afgevaardigde der afdeeling in het Hoofd-
bestuur, tevens zitting nam in dit college. Het leden-aantal bedroeg aanvankelijk 30,
later 34. In het afgeloopen jaar werden 5 ledenvergaderingen en 5 bestuursvergade-
ringen gehouden; de laatste steeds te Nijverdal; de eerste beurtelings te Zwolle en
te Almelo.

Een ledenvergadering werd gehouden te Meppel, in verband met een bezoek
der afdeeling aan de N.V. Koninklijke Pharmaceutische fabrieken v.h. Brocades
en Stheeman, daartoe uitgenoodigd door de directie. Behalve bezichtiging der ver-
schillende gebouwen en afdeelingen werd een genotvolle tocht naar Giethoorn
gemaakt, nadat eerst de lunch, aangeboden door de directie van bovengenoemde
N.V., te Meppel was gebruikt.

Behalve verschillende huishoudelijke zaken, de afdeeling betreffende, werden
bindende besluiten inzake tuberculose-bestrijding vastgesteld, welke voor het einde
van het jaar nog de goedkeuring van het Hoofdbestuur konden verwerven, zoodat
ze met ingang van 1 Januari 1933 van kracht werden.

Tot het meer wetenschappelijke gedeelte der vergaderingen moeten worden
gerekend de voordrachten, welke gehouden werden door de heeren S. Simons over
„Melkhygiëne" en Dr. G. J. Kruisheer over „Ervaringen bij de uitvoering der
Warenwet".

De ledenvergaderingen waren steeds zeer goed bezocht, waarin een krachtige
levensuiting der afdeeling mag worden gezien.

In de laatstgehouden bestuursvergadering werd een lijst van aftreding vastgesteld
voor de diverse bestuursleden, waaruit bleek dat op 1 Januari 1933 de voorzitter
zou aftreden.

Daar het onnoodig is over de gewone huishoudelijke zaken in den breede uit te
weiden, kan ik dit korte verslag besluiten met den wensch, dat het de jonge afdeeling
in haar tweede levensjaar even voorspoedig moge gaan als in het achter haar liggende
en de verhouding tusschen hare leden even prettig en collegiaal moge blijven als
die tot heden is geweest.

Op initiatief van enkele collega\'s werd, op een den 3den Februari gehouden
bijeenkomst, besloten tot de oprichting van bovengenoemden kring. Deze eerste
bijeenkomst werd slechts bijgewoond door collega\'s uit Arnhem en naaste omgeving,
doch wij hopen dat de volgende maal ook „Nijmegen" en „Apeldoorn" vertegen-
woordigd zullen zijn.

Hoewel misschien te democratisch, werd besloten de leiding der bijeenkomsten
telkens aan een der aanwezigen op te dragen; het zal zeer zeker geen afbreuk doen
aan de sfeer waarin de besprekingen gehouden zullen worden.

Ondergeteekende besprak, zooveel mogelijk aan de hand van praeparaten,
verschillende interessante vondsten bij de vleeschkeuring, o.a. enkele gevallen van
z.g. verborgen tuberculeuze haarden bij het varken, tuberculose van spek, thrombose
van de achterste vertakkingen der aorta bij een paard met verlammingsverschijn-
selen, miliaire necrose, polyarthritis serofibrinosa van een schaap, miltvuur bij
een in nood gedood paard, enz.

Tot slot werden nog een paar stukken gezouten en gepekeld vleesch getoond,
afkomstig van een rund, hetwelk wegens abnormale consistentie van het vleesch
(donker stroopig) was afgekeurd. Zeer duidelijk was te zien, dat dergelijk vleesch
ondanks vakkundige behandeling niet „oogenschijnlijk" geschikt is te maken voor
consumptie.

Eigenaardig was bij het droog gezouten vleesch de vorming van een zeer harde
zwarte schil ± J c.M. onder het oppervlak; wellicht is deze ontstaan door de water-
onttrekkende werking van het ter plaatse in sterke concentratie aanwezige keuken-
zout, welke op haar beurt ontstaan kan zijn doordat de abnormale hoedanigheid
van het vleesch een regelmatig doordringen van de zouten verhinderde. Onder deze
schil was het vleesch stroopig gebleven en zout was hier niet te bespeuren. De kleur
was evenwel mooi rose geworden.

Het goede bezoek, de vele sympathie-betuigingen en de uitvoerige discussies,
wijzen er op dat het voortbestaan van dezen kring verzekerd is.

Den negenden Februari j.1. werd de 33e Kringavond gehouden. Aanwezig waren
11 leden en 1 introducé.

Besloten werd dit vereenigingsjaar te laten eindigen 1 September e.k. en het
vervolgens van 1 September tot 1 September te doen loopen.

Collega A. J. J. J. den Baars, Bussum, werd als lid aangenomen. Vervolgens
hield collega Dinkelaar van Egmond eene voordracht over: F.nkele vogelziekten
en hun belang voor den consument.

Allereerst werd een project besproken, volgens hetwelk een eventueel te stichten
keuringsdienst voor gevogelte en wild zou moeten worden ingericht.

Daarna behandelde spreker aan de hand van path. anatomische en bacteriolo-
gische onderzoekingen enkele vogelziekten, waarbij vooral op de tuberculose zeer
uitvoerig werd ingegaan.

Spreker wees op het belang, dat de volksgezondheid heeft bij de preventieve
keuring van wild en gevogelte en op de gevaren welke den consument van de zijde
der verschillende vogelziekten bedreigen.

Den dierenartsen werd aangeraden zich in deze richting te oriënteeren en te
zorgen paraat te blijven. van Manen.

1. Indien zij bepaalde onderwerpen, op ons gebied, gaarne in het
tijdschrift zouden zien behandeld, daarvan mededeeling aan
de Redactie te doen, die dan, indien mogelijk, daaraan ge-
volg zal geven.

2. Vermeldenswaarde zaken (gevallen) op hun gebied (in hun
praktijk) bij de Redactie in te zenden voor plaatsing in het
tijdschrift.

Verzoeke de inzendingen zooveel mogelijk met schrijfmachine te
tikken. Dit bespaart moeite en onkosten. Onzen dank aan de inzen-
ders die reeds aan dit verzoek voldeden.

Afbeeldingen bij artikels worden, vanwege de kostprijs, alleen, en in
beperkt aantal, geplaatst, als zij voor de duidelijkheid zeer wenselijk
zijn, (tenzij de inzenders de kosten geheel of gedeeltelijk voor hun
rekening nemen).

Verzoeke ruiltijdschriften van 1932 of vorige jaargangen, nog in
handen van referenten, vóór 1 Mei terug te zenden aan het adres
der Redactie, Prins Mauritslaan 9 den Haag.

Evenals op vorige jaarvergaderingen kwamen ook op de te Maastricht op 21
en 22 Febr. j.1. gehouden 15de jaarvergadering van den Ned. R.K. Hanzebond
van Slagerspatroons eenige afdeelingsvoorstellen voor, de uitvoering der vleesch-
keuringswet betreffende.

Zoo was er een voorstel, waarin op een uniforme uitvoering van de vleeschkeu-
ringswet voor het geheele land werd aangedrongen (dus op een z.g. rijksuitvoering),
met een uniform tarief voor het geheele land, waardoor het onmogelijk zou worden,
dat een groot-bedrijf, in casu een vleeschwarenfabriek, een lager keurloon zou
behoeven te betalen dan de kleinere bedrijven en onbillijkheden in den handel,
als gevolg van ongelijke keurtarieven, kunnen worden voorkomen.

De afdeeling Venlo kwam met het voorstel, om bij Rijkswet het winst-percentage
der gemeenten in het slachthuisbedrijf te doen vaststellen.

De afdeeling Helmond verzocht het Hoofdbestuur stappen te willen doen om
bij keuring van geheele dieren alleen een goed- of afkeuring te krijgen en niet ineer
een voorwaardelijke goedkeuring, daar de slager van den verkoop van VG.- en
VGT.-vleesch veel nadeel ondervindt.

De Deensche baconfabrikanten propageeren in Engeland bacon als middel tegen
influenza, kouvatten en meer ziekten van die soort. Men heeft gemeend te kunnen
vaststellen, dat bacon, met zijn hooge calorische waarde, vetten bevat, die de in-
fectie zouden tegenwerken.

In vele winkels, enz. ziet men dan ook reclamemateriaal, waarin staat te lezen,
dat men zich beveiligen moet tegen griep, enz. door eiken morgen bij het ontbijt
F.ngelsche of Deensche bacon te gebruiken.

klaard, zegt het Alg. Landb.blad, omdat anders een goede verspreiding van deze
reclame in Engeland — dat nog altijd in het teeken van „buy-British" staat —
niet mogelijk was geweest. (N. R. Ct.).

In totaal werd over het jaar 1932 aan geslacht-accijns opgebracht een bedrag
van ƒ 6.687.343.23. In 1931 had dit nog ruim een 8.5 millioen gulden bedragen.

Ofschoon pas in het begin van dit jaar de destructor te Purmerend in werking
is getreden, heeft kort daarna reeds een vergadering met eenige deskundige afge-
vaardigden uit 28 gemeenten, bezuiden het Noordzeekanaal in Noord-Holland,
plaats gehad ter bespreking van de mogelijkheid van toetreding dier gemeenten
tot het district. Naast de N. T. F. en de Gekro bestaat er dus voor de gemeenten
in N.-Holland ook nog gelegenheid tot aansluiting bij het bedrijf te Purmerend,
welk bedrijf, evenals de beide eerst genoemde, technisch volledig in staat is de ge-
meenten goed en snel te bedienen, zooals de voorzitter van het district Purmerend
op die vergadering mededeelde.

Van de 730 slachthuizen in het geheele Duitsche Rijk hebben slechts een 153
een laboratorium, alwaar een bacteriologisch vleeschonderzoek kan worden ver-
richt. Op 312 abattoirs (42.7 %) heeft men wel een eenvoudig laboratorium, kan
echter geen 15. V. O. worden ingesteld, terwijl zelfs 265 slachthuizen (of 36.3 %)
in het geheel geen lab. bezitten.

Het zou interessant zijn ook voor ons land, met zijn ruim 80 slachthuizen, eens
een zelfde statistiek aan te leggen. (Z. f. F. u. M. 43) de G.

In het officieel orgaan van den F. N. Z. van 22 Febr. No. 8 vinden wij een ant-
woord van de hand van den WelEd. Gel. Heer C. K. Zijlstra, directeur van den
keuringsdienst van Waren in Drenthe, op het bekende artikel van den heer Gei.uk,
waarvan wij hieronder met volle instemming en waardeering de slotalinea\'s af-
drukken.

De repliek van den heer G. omvat ter zake niets anders dan dat de veehouders
de ambtenaren van den Keuringsdienst wel eens willen toelaten, wanneer zij (de
veehouders) daar aanleiding voor vinden.

Deze rechtsfiguur bij het toezicht op levensmiddelen zal wel weinigen bevredigen.

Nu er zooveel moeilijkheden zijn met den uitvoer wil de zuivelindustrie ook graag
in het binnenland hare producten aan den man brengen; de consument mag deze
tegenwoordig zelfs wat extra betalen. Ik ben de laatste om den veehouders dit te
misgunnen. Ik wil echter den heer G. meedeelen, dat in het keuringsdistrict Drenthe
door de melk, die voor de boter- en kaasbereiding wordt gebruikt nog meermalen
een vloeistof wordt gemolken waarvan de kleur het midden houdt tusschen die
van etter en bloed en die meer aan den inhoud van steenpuisten dan aan melk
doet denken. Gedurende 1931 —1932 samen werden hiervoor nog i 30 processen-
verbaal opgemaakt, wat bij het betrekkelijk gering aantal ingestelde onderzoekingen
vrij veel is. Ook melk van koeien lijdende aan uiertuberculose werd, hoewel minder
dikwijls, aangetroffen.

Mist de keuringsdienst een diergeneeskundige, die het recht heeft de stallen te
bezoeken en het vee te controleeren, dan zijn wij bij gevonden afwijkingen niet
in staat om, wat het treffen van maatregelen betreft, rechtvaardigheid te betrachten;
er komen n.1. in de melk meermalen afwijkingen voor, terwijl aan de koe die de
melk leverde niets bijzonders is waar te nemen, althans niet door een gewonen melk-

houder; een toezicht op het afgeleverde product zooals de heer G. dat uitsluitend
zou wenschen, is hier niet voldoende. De keuringsdienst zou zijne taak niet behoorlijk
kunnen verrichten en de Rechterlijke Macht zou er geen genoegen mee nemen,
wanneer hier geen dierenarts zijn oordeel geeft.

Resumeerende kom ik in tegenstelling met den heer G. tot de volgende conclusies:

1. de controle op de naleving van artikel 24 en 25 van het Melkbesluit moet
nog onverminderd worden voortgezet;

2. voor deze controle is een dierenarts, die geheel onafhankelijk is van de melk-
veehouders en van hunne organisaties, volstrekt noodzakelijk.

In Engeland kwamen in 1932: 24 gevallen van uitbreken van mond- en klauw-
zeer voor. De gevallen in andere landen van Europa loopen in de duizenden. De
redactie van The vet. Journal zegt terecht (no. 3, blz. 50) dat het afmaaksysteem
verreweg het beste is voor de bestrijding. Dank zij de geïsoleerde ligging van Enge-
land kan dit stelsel daar nog steeds met succes worden toegepast. Ook het uitroeien
van malleus, longziekte, veepest, hondsdolheid wordt aan de geïsoleerde ligging
toegeschreven. Maar ook zonder geïsoleerde ligging gaat dat, zooals wij in Neder-
land bewezen hebben. Vr.

Benoemd: tot keuringsveearts, hoofd van dienst, P. H. W. Tacken te St. Anthonis
(N.-Br.).

Urbain (Bull, de 1\'Acad. vét. de France 1932, No. 9, p. 413) kreeg een zee-olifant
(macrorhinus leoninus L.) in behandeling. Verschijnselen dyspnoe, koorts, dood
na 5 dagen.

Bij de sectie (het dier was 5 M. lang en woog 1800 K.G.) werd o.a. gevonden :
in borst- en buikholte bloedig exsudaat, op vele plaatsen ecchymosen, in lever vele
necrotiese haardjes.

In uitstrijkpreparaatjes van hartbloed, lever en milt werd de bacillus oedematis
maligni (vibrion septique) gevonden als ziekteoorzaak; een porte d\'entrée voor
de infectie werd niet gevonden. Vr.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
(Uit de Laboratoria der Rijksseruminrichting).

DE INFECTIEWEGEN BIJ HET BESMETTELIJK VERWER-
PEN VAN HET RUND (ABORTUS INFECTIOSUS,
ABORTUS ENZOÖTICUS),

Het is voor de bestrijding van eene infectieziekte van groot belang,
dat men de wegen kent, waarlangs de smetstof het organisme van den
patiënt binnendringt. Aan de Rijksseruminrichting zijn in de laatste
jaren enkele proeven genomen om na te gaan, welke de infectiewegen
zouden zijn, waarlangs de abortusbacil het lichaam van de koe bin-
nentreedt, m.a.w. er werd een onderzoek ingesteld naar de infectie-
wegen bij besmetting met Brucella Bang.

Ook in het buitenland heeft dit onderwerp de belangstelling tot
zich getrokken, wat pleit voor de activiteit hiervan en ook wellicht zijn
oorsprong vindt in het algemeen opkomend vermoeden, dat de tot-
nutoe vrijwel overal aangenomen infectiewegen niet zoo belangrijk
waren als zij werden voorgesteld en dat er bovendien nog andere toe-
gangspoorten zouden zijn voor de Bangsche bacillen, waardoor deze
het dierlijk lichaam kunnen binnendringen.

Aanvankelijk werd vooral de stier verdacht een belangrijke rol te
spelen bij de infectie. Dit standpunt heeft men tegenwoordig verlaten,
hoewel nog steeds wordt aangenomen, dat bij de coïtus de geïnfecteerde
stier inderdaad nog steeds als overbrenger van besmetting dient te wor-
den beschouwd.

De ontdekkers van den abortusbacil (Bang en Stribolt) hebben
indertijd reeds aangetoond, dat de drachtige koe geïnfecteerd kan
worden, wanneer culturen van Br. abortus in de vagina worden ge-
bracht.

Later werd door hen nog vastgesteld, dat de ziekte langs het digestie-
kanaal kon worden overgebracht en het is langen tijd aangenomen,
dat deze besmettingswijze van het grootste belang zou zijn voor de
praktijk. Evenwel om zeker te zijn van infectie moeten groote hoeveel-
heden worden opgenomen.

Dit feit nu, dat zulk een groot aantal bacillen noodig is om besmet-
ting per os tot stand te brengen, doet wel eenigszins de twijfel ontstaan,
of dit standpunt nog gerechtvaardigd is. Tevens doet het een vermoeden
opkomen, gezien de snelheid, waarmede eene infectie zich soms kan

uitbreiden in een stal, of er niet andere wegen kunnen zijn, waarlangs
de bacil binnenkomt.

Het is reeds geruimen tijd bekend, dat de Brucella melitensis door
de huid geiten kan infecteeren. Gezien nu de groote overeenkomst
tusschen de Br. melitensis en de Br. abortus Bang, lag het eenigszins
voor de hand, dat iets dergelijks ook zou kunnen gebeuren bij infectie
van het rund door laatstgenoemden bacil.

Gedurende den staltijd staan de kalfkoeien op bijna alle boerderijen
vlak naast elkaar. Scheede-uitvloeiïngen, vruchtwater bij verlossingen
drenken niet alleen het strooisel van de betreffende koe, maar ook dat
van de naast haar staande dieren. De achterbeenen van de koeien zijn
dan ook veel meer blootgesteld aan bezoedeling met de smetstofbevat-
tende uitvloeiingen dan de mond.

Nu was reeds in 1929 in Amerika door Hardy, Hudson en Jordan
aangetoond, dat inderdaad de Br. abortus bij de cavia door de gescho-
ren huid kon dringen. Cotton deed reeds op het Xlde Internationale
diergeneeskundig Congres mededeeling van een zelfde resultaat onder
de zelfde omstandigheden bij het rund.

Dat ook langs het conjunctivaal slijmvlies infecties in het algemeen
kunnen tot stand komen, is bekend.

Om nu deze verschillende wegen te controleeren, werden enkele
runderen aangekocht, waarvan vooraf zoowel het bloed als de melk
werd onderzocht, of niet reeds eene infectie had plaats gevonden.

Nadat deze proeven hadden plaats gehad en de dieren te dezen op-
zichte steriel bleken, werden ze ieder afzonderlijk in een afgesloten
stal geplaatst, waar nog nimmer een koe was gestald geweest. Iedere
koe had haar afzonderlijke toegangsdeur, terwijl de standplaats van het
dier nog door een muurtje, waarin een ijzeren deur, van het voorpor-
taal was gescheiden.

Praktisch gesproken was besmetting langs natuurlijken weg hier
uitgesloten, wanneer verder nauwkeurig op voedering en verpleging
werd gelet.

Besmetting door het spijsverteringskanaal. Voederings-
infectie. Infectie per os.

Rund No. 13 werd gebruikt voor infectie per os en wel langs dezen
weg, dat bij het rantsoen sojameel eene afspoeling van geïnfecteerde
secundinae van een rund, dat verworpen had, werd gevoegd. Tevoren
was uitgemaakt, door microscopisch onderzoek, dat men hier te doen
had met een geval van besmettelijk verwerpen. Uit de cotyledonen
werd een cultuur van Brucella Bang gekweekt. Het gebezigde materiaal
was dus voor het beoogde doel geschikt.

De infectie (voedering) had 3 keer plaats en wel op 29 Januari, 16
Februari en 10 Maart. De herhaalde agglutinaties van het bloed waren
na de eerste twee infecties telkens negatief. Acht dagen na de derde
voedering werd voor de eerste maal een agglutinatietiter verkregen

van i : 20. Een week later was deze gestegen tot 1 : 50, op 1 April tot
i : 100 en op 8 April tot 1 : 200. Het rund werd niet weer geïnfecteerd
en de titer is niet hooger opgeloopen.

Hiermede was de mogelijkheid van infectie per os aangetoond,
maar opgemerkt dient te worden, dat hier een buitengewoon groote
hoeveelheid smetstof was opgenomen, veel grooter dan in de praktijk
als regel het geval zal zijn.

Reeds op 29 April was de agglutinatie weer negatief. Of dit in ver-
band staat met het niet drachtig zijn van het rund is niet onmogelijk.
Schumann en Lerche meenen, dat de mogelijkheid om koeien per os
te infecteeren, afhankelijk is van den duur der drachtigheid.

Rund No. 14 werd gebruikt voor proeven van infectie door de huid.
Dit geschiedde op de volgende manier: Om één der achterklauwen
werd een verband aangelegd met een onderlaag van jute. Deze jute
werd gedrenkt met eene glycerine-bouillon-cultuur van Br. Bang.

Het verband werd op 17 Maart 1932 aangelegd en gedrenkt met
de cultuur. Op 19 Maart werd dit herhaald, eveneens op den 22sten
en tenslotte op 26 Maart. Dit verband bleef liggen.

16 Dagen na de laatste behandeling was de agglutinatie plotseling
opgeloopen tot 1 : 200. Deze titer bleef behouden tot 29 Mei 1932,
waarna het dier werd verkocht.

Bij het afnemen van het verband waren geen verwondingen aan de
huid boven en tusschen de klauwen waar te nemen. De mogelijkheid,
dat toch kleine excoriaties aanwezig waren, is echter niet uitgesloten.

Ook in Denemarken heeft men positieve proeven genomen met
infectie door de huid.

Rund No. 15. Dit rund werd gebezigd om te trachten eene besmetting
tot stand te brengen door indruppeling in den conjunctivaalzak.

Reeds vroeger was aangetoond, dat men met het inbrengen van de
smetstof op deze manier eene ziekte kan overbrengen.

Zoo heeft Braunschweig met den Ribbertschen bacil der darmdiph-
therie van konijnen meermalen langs dezen weg eene doodelijke ziekte
kunnen opwekken.

In 1925 entten Schroeder en Cotton drachtige koeien met een
druppel abortuscultuur in het oog. Het serum zou reeds 36 dagen daarna
positief zijn geweest en de dieren verwierpen. Of hierbij eene andere
wijze van infectie absoluut was uitgesloten, is niet bekend.

Op 29 Januari 1932 werd bij het rund voor den eersten keer meteen
oogdruppelbuisje drie druppels van eene glycerinebouilloncultuur in
het oog gebracht. De hierop gevolgde reactie was van geen beteekenis,

bijna nihil; geen roodworden, geen tranen enz. Ook den volgenden
dag was aan het oog niets te bespeuren.

De om den anderen dag verrichte agglutinatie bleef negatief ge-
durende de eerste paar weken, zoodat op 16 Februari 1932 de indrup-
peling werd herhaald. Drie weken daarna, 8 Maart, werd de agglu-
tinatie positief, de titer bedroeg 1 : 20. Twee dagen later was deze 1 : 50.
Zij liep toen langzamerhand op tot op 10 Maart een titer was verkregen
van i : 200, welke ongeveer drie weken aanhield. Op 1 April was de
agglutinatietiter nog 1 : 100, op 8 April 1 : 50 en deze bleef behouden
tot 29 April, toen het dier verkocht werd.

Of de infectie plaats vindt door de conjunctiva dan wel langs het
traankanaal door het neusslijmvlies, is nog voor alle gevallen niet uit-
gemaakt. Maar de bewijzen zijn verkregen, dat Br. Bang, in het oog
van runderen gebracht, aanleiding kan geven tot infectie.

Rund No. 16, werd gebruikt voor de proef van infectie langs den tepel
(huid ?) door de handen van den melker.

Het is in zeer vele melkerijen de gewoonte, dat de melker (of melk-
ster) de handen bevochtigt met een of meer stralen melk. Meermalen
ziet men ook, dat de vingers eens gedompeld worden in den melkemmer.
Geen wonder, dat men op de gedachte kwam of het niet mogelijk zou
zijn, dat op deze manier smetstof wordt overgebracht, die in besmette
melk aanwezig is.

Dit zou dan wellicht langs twee wegen kunnen plaats hebben en wel
door de tepelhuid als zoodanig of door het tepelkanaal. Door het tepel-
kanaal is niet geheel uit te sluiten, maar met het oog op de strooming
van de melk van binnen naar buiten niet zeer waarschijnlijk. Misschien
zou deze weg kunnen worden gevolgd na het melken.

Dat het door de tepelhuid zou kunnen gebeuren, was zeer waarschijn-
lijk, gezien de mogelijkheid van infectie op andere huidplaatsen.

Voor deze proef diende een melkkoe met gezonden uier, waarvan de
melk herhaalde malen onderzocht werd. Zoowel de agglutinatie van
het melk- als van het bloedserum was negatief. Ook cultureel viel het
melkonderzoek ten opzichte van de aanwezigheid van Br. Bang negatief
uit.

De infectie had zoodanig plaats, dat iederen morgen aan den melker
een fleschje melk werd verstrekt, waaraan een versche bouilloncultuur
van Br. Bang was toegevoegd. Met hiermede bevochtigde handen werd
nu de koe twee keer per dag gemolken.

Daar de vorige proef met infectie door de huid zoo vlot was verloopen
en het rund betrekkelijk spoedig een positieve reactie had gehad, werd
ook gedacht dat langs de soepele tepelhuid, waarin bovendien nog wel
eens meer of minder groote kloofjes of barstjes of epidermus-defecten
voorkomen, deze infectie wel spoedig zou plaats vinden.

reeds gedaan door Bang en Bendixen, maar deze onderzoekers maakten
oppervlakkige verwondingen aan de tepels (1\'épiderme du pis fut
légèrement egratigné), terwijl zij deze in een verband hulden.

Ik meende de proef te moeten verrichten op eene wijze, die meer
overeenkwam met hetgeen dagelijks in de praktijk geschiedt. Zoo werd
dan vanaf 18 Mei 1932 de koe geregeld gemolken met door besmette
melk bezoedelde handen.

Twee keer wekelijks werd van de koe zoowel het bloed- als het melk-
serum onderzocht en met de melk werden cavia\'s ingespoten.

De eerste positieve agglutinatie werd verkregen met bloedserum
op 11 Augustus 1932, d.i. dus 13 weken na den aanvang van de proef.
Verondersteld werd, dat nu ook spoedig het melkserum wel positief
zou worden en binnenkort bacillen in de melk zouden kunnen worden
aangetoond. Echter is het melkserum negatief gebleven tot 15 Novem-
ber, toen het dier is verkocht. Ook gelukte kweeken uit de melk niet,
evenmin als vóór deze positieve bloedreactie.

Het overbrengen van de infectie van uier op uier, d.w.z. in dien zin,
dat de melkklier wordt besmet en daarmede de melk, schijnt dus bij
niet dragende koeien niet zoo gemakkelijk te geschieden, wanneer ten-
minste deze enkele proef in aanmerking wordt genomen.

Rund No. i 7 werd gebruikt voor de proef: infectie langs de scheede,
waarbij de stier de rol speelde van overbrenger der infectie.

Kort voor het dekken werd bij den stier een bouilloncultuur van Bru-
cella Bang in het preputium gebracht, waarna een tochtige koe werd
gedekt.

Na het dekken werden bij de koe geen afwijkende verschijnselen
waargenomen. Zij was tevoren onderzocht of zij vrij was van infectie.
Noch in de melk, noch in het bloed konden bacillen of agglutininen
worden aangetoond.

De eerste dekking had plaats op 27 Juli 1932 en toen het den vol-
genden dag bleek, dat de koe den stier nog toeliet, werd zij op 28 Juli
voor den tweeden keer gedekt.

Op 30 Juli werd geënt met slijm uit de scheede van de koe; de cul-
tuur was positief. Op 12 en 19 Augustus gelukte het niet meer uit het
scheedeslijm de Br. Bang te kweeken.

Op 8 October was de agglutinatie van het bloed 1 : 20, voor en na
dien datum telkens negatief. De verdere gevolgen van deze besmet-
tingsproef zullen moeten worden afgewacht tot aan den partus.

Over het algemeen bestaat tegenwoordig de overtuiging, dat in de
meeste gevallen besmetting langs dezen weg niet veelvuldig voorkomt.
In Amerika heeft men vrij omvangrijke onderzoekingen op dit gebied
verricht. Zoo werd bij koeien, die zeker vrij van infectie waren, vóór
het dekken reinculturen van Br. Bang en abortusbacillen bevattend
materiaal van foetus en secundinae in den uterus gespoten. Andere

koeien liet men dekken door stieren, welke kort tevoren geïnfecteerde
koeien hadden gedekt. Verder werden koeien door stieren gedekt, die
abortusbacillen met het zaad uitscheiden.

In geen van al deze gevallen trad daarna abortus op, hoewel later
bleek, dat vele van deze koeien bij een volgende infectie toch vatbaar
waren. Ook bleef de serologische reactie van deze koeien negatief.

Een stier werden intraveneus abortusbacillen ingespoten. Ofschoon
het serum van dezen stier daarna een hooge agglutinatietiter had,
werd geen der door hem gedekte vaarzen besmet.

Uit al deze feiten blijkt, dat het groote gewicht, dat men vroeger
hechtte aan eene besmetting door de scheede, niet gemotiveerd was.
Toch zal men dezen weg niet kunnen verwaarloozen, omdat naast
de negatieve uitkomsten ook wel positieve kunnen worden aangehaald.

Echter zal de „zelfreinigende" werking van het scheedeslijmvlies
ook het hare er toe bijbrengen, dat binnendringen van buitenaf langs
de scheede naar den uterus niet gemakkelijk zal gaan.

De uitkomsten van deze onderzoekingen, de resultaten, welke ons
persoonlijk van andere laboratoria werden medegedeeld, de verschil-
lende berichten, welke gedurende de laatste paar jaren in de vaktijd-
schriften zijn verschenen, toonen aan, dat de opvattingen omtrent de
wijze van besmetting bij den infectieusen abortus, veroorzaakt door den
Bangschen bacil, niet meer gelijk kunnen zijn aan die, welke gedurende
een reeks van jaren gangbaar waren.

Tot voor enkele jaren werden in de groote handboeken (Friedber-
ger en Fröhner, Hutyra en Marek) onder de natuurlijke wijzen
van infectie in de eerste plaats genoemd die per os en in de tweede
plaats, maar als van minder beteekenis, de besmetting door de scheede,
waarbij dan de stier als tusschendrager fungeert.

Zoo zegt de laatste druk van H. & M. nog: „Wahrscheinlich in den
groszen Mehrzahl der Fälle erfolgt sie von den Verdauungswegen aus"
en iets verder: „Bedeutend seltener scheint die Ansteckung bei der
Begattung durch das Vatertier stattzufinden und insbesonders das
Verwerfen in einem vorgeschrittenen Stadium der Trächtigkeit dürfte
sich kaum auf eine solche Ansteckung zurück führen lassen".

En waar Fröhner en Zwick in den laatsten druk bij de „Natürliche
Ansteckung" over de verschillende wijzen van infectie spreken, vindt
men o.a. het volgende opgegeven: „Wie bisher vielfach angenommen
wurde, soll die Verbreitung der Krankheit von Tier zu Tier von der
Scheide aus durch infiziertes Streu und infizierte Jauche sowie durch
infizierte Geräte vermittelt werden können. Das Zustandekommen
der Infektion auf diesen Wege ist aber sehr zweifelhaft. Viel mehr ge-
schieht die Verbreitung der Krankheit in der Regel durch Aufnahme
des Infektionserregers mit der Nahrung" en verder: „Durch Ver-
mittlung des Bullen kann beim Begattungsakt die Ansteckung gesche-
hen." Over het algemeen wordt ook door deze schrijvers de beteekenis

van den stier bij de verbreiding van den infectieusen abortus niet hoog
geschat.

Maar hoe dan ook, zoowel in het eene als in het andere handboek,
welke tezamen erkend worden als toonaangevende werken op vété-
rinair-pathologisch gebied, vindt men voor de natuurlijke besmettings-
wegen slechts twee toegangspoorten bij het rund vermeld.

Deze opvatting wordt thans niet meer als de juiste erkend. Het is
door verschillende proefnemingen gebleken en de uitkomsten van onze
eigen genomen proeven hebben dit bevestigd, dat besmetting van het
rund met Brucella Bang op verscheidene manieren kan geschieden.
Zonder aan te geven, welke weg nu wel de meeste beteekenis heeft
voor eene besmetting in de praktijk, mag thans worden aangenomen,
dat infectie kan plaats vinden:

ie. Langs het digestiekanaal, d.w.z. door het opnemen van voedsel,
vooral stroo en hooi, dat bezoedeld is met smetstofbevattend materiaal
(verworpen vruchten, vruchtvliezen, vruchtwater, scheede-uitvloei-
ingen, melk enz.).

2e. Door de scheede, hetzij dat hierbij de stier eenvoudig als tusschen-
drager, als overbrenger fungeert van smetstof van de eene koe op de
andere, hetzij dat de stier zelf bacillendrager is, d.w.z. dat zijn geslachts-
deelen den abortusbacil herbergen.

3e. Door de huid, welke óf geheel gaaf kan wezen óf misschien meer
of minder oppervlakkige verwondingen heeft. Gelet op onze eigen proef
en gelet op de ervaring hieromtrent opgedaan door Bang en Bendixen
is men geneigd om aan te nemen, dat deze weg van besmetting nog niet
zoo zeldzaam is. Dagen lang staan op sommige stallen de koeien, vooral
met hunne achterklauwen, op zeer sterk met smetstof bezoedeld strooi-
sel en gaan daarin zelfs liggen. En tamelijk veel zal het voorkomen,
dat in de buurt van den kroonrand of van de tusschenklauwspleet
oppervlakkige wondjes aanwezig zijn, welke het binnendringen in het
lichaam vergemakkelijken.

4e. Langs het oogslijmvlies. De wijze van besmetting zal zeer zeker
in de natuur weinig voorkomen. Het is niet onmogelijk, dat bij som-
mige gelegenheden toevallig enkele spatten van geïnfecteerde vloei-
stoffen in het oog geraken, maar als regel zal deze wijze van infectie
zeldzaam zijn.

5e. Langs den tepel. Het is gebleken, dat door de handen van den
melker, wanneer deze met smetstofbevattende melk bezoedeld zijn,
een rund kan worden geïnfecteerd. Nu hebben onderzoekingen in ver-
schillende landen aan het licht gebracht, dat een aanzienlijk percentage
van de melk abortusbacillen bevat. Dit in aanmerking genomen zou
het geen gewaagde veronderstelling zijn, dat langs dezen weg een aantal
melkkoeien in ons land jaarlijks wordt besmet. Het zal dus zaak zijn om
de melkers (melksters) te wijzen op de verkeerde en gevaarlijke ge-
woonte de handen te bevochtigen met melk, waardoor de kans bestaat,
dat de volgende koe, welke gemolken wordt, geïnfecteerd wordt met

melk van de voorgaande. Wanneer deze wijze van handelen verdwijnt,
is daarmede tevens een der infectiewegen afgesloten, tenminste grooten-
deels.

Of nu bij de „infectie langs den tepel" deze plaats vindt door de huid
of langs het tepelkanaal, is praktisch van minder beteekenis. Alleen
is in het laatste geval de melk misschien voor een zekeren tijd besmet,
terwijl dit in het eerste geval niet plaats vindt, tenminste niet direct.

Een kort antwoord op de vraag : langs welke wegen in de veehouderij
de natuurlijke infectie met Brucella Bang bij runderen plaats vindt,
zou aldus kunnen luiden:

Besmetting met abortusbacillen kan, zoover wij thans weten, langs
minstens vijf verschillende wegen bij het rund geschieden en wel:

ie. Langs het spijsverteringskanaal (door opneming met het voedsel
en drinkwater).

3e. Door den tepel(huid), b.v. door met geïnfecteerde melk bezoe-
delde handen.

Die bisher allgemein gültige Auffassung, es gäbe nur zwei Eintrittspforte für die
Brucella Bang um in das Organismus einzudringen, ist nicht mehr haltbar. Es ist
Verfasser gelungen junge Kühe zu infizieren:

i. per os; 2. pervaginam; 3. durch die Haut; 4. durch die Zitze (Haut?); 5. durch
Eintropfung in das Auge.

The hereto common meaning, there would be only two ports of entrance for
the Br. Bang to infect the cow, is nomore to maintain.

The author has infected five young heifers with Br. Bang by using five
different ways:

I. per os. 2. per vaginam, 3. through the skin. 4. through the teat. 5. through the
eye.

Jusqu\'ici on croit qu\'on n\'avait que deux portes d\'entrée quant à la Br. Bang
chez la vache. Les expériences ci-devant ont montré que c\'est par les voies suivantes
que cette pénétration est possible:

I. par le conduit intestinal; 2. par voie vaginale; 3. par la peau; 4. par le trayon;
5. par la muqueuse de l\'oeil.

Het waarnemen van een drietal dezer gevallen was voor mij aan-
leiding deze afwijking eenigszins nader te beschouwen. Vooral echter
omdat zij lateraal zijn in tegenstelling met het paard.

A. B. te G. kwam 23 Juli 1930 \'s avonds voor een koe, die erg kreupel was. De
vorige dag had men al opgemerkt, dat het dier ,,op drie beenen stond". Tevoren
had men alleen een „wat eigenaardigen gang" met het rechter achterbeen gezien.
Nadere omschrijving hiervan wist eigenaar niet te geven.

Bij aankomst in het weiland staat het dier rustig te herkauwen, maar houdt het
rechter achterbeen sterk gestrekt achterwaarts gericht; het been staat op den grond.
Bij het vooruitjagen blijkt dat het been niet vooruitgebracht wordt. De koe springt
op drie beenen met het rechter achterbeen achterwaarts gericht. Aan de buitenvlakte
van het kniegewricht is een duidelijke zwelling zichtbaar.

Door palpatie is gemakkelijk vast te stellen, dat die zwelling gevormd wordt door
de patella, die naar boven en iets naar buiten verplaatst is. Knie en spronggewricht
zijn tot het uiterste gestrekt. De phalangen zijn niet gebogen, wanneer het dier
vooruit springt.

Door druk op de buitenvlakte van de patella in mediale richting springt de patella
weer los. Gemakkelijker nog gaat dit door het been eerst nog eens extra te strekken
door trekkracht met de rechterhand, terwijl tegelijkertijd de linker hand de patella
in de juiste richting drukt; daarna plotseling het been buigen, terwijl de linkerhand
de patella belet buitenwaarts te gaan. Grootere trekkracht b.v. door het aanbrengen
van een longe is totaal overbodig.

Na deze behandeling loopt het dier normaal weg, doch na een 20 meter staat het
plotseling weer stil. Enkele malen wordt dit herhaald en daarbij blijkt, dat na een
wending of het naar den grond brengen van den kop de luxatie direct weer optreedt.

Van belang is nog te vernemen, dat, wanneer er tochtige koeien waren, patiënt
steeds hardnekkig die dieren volgde en er op reed.

P. K. te Z. heeft op 14 Nov. 1931 van elders een koe gekocht, ongeveer 8 weken
voor het kalven zijnde, die reeds geruimen tijd kreupel is.

Het dier staat thans op stal. Aan het linker achterbeen is duidelijk de gcdisloceerde
patella te zien en te voelen. De dislocatie is weer naar boven-buiten. Repositie is
gemakkelijk, evenals in geval 1.

Bij het van stal halen van de koe blijkt weer, dat wanneer het dier rechtuit loopt,
de dislocatie achterwege blijft. Bij omdraaien treedt die direct op en blijft dan. Soms
snapt de patella na eenigen tijd spontaan weer op zijn plaats.

De bewegingsstoornis wijkt in zooverre af van geval 1, dat hier het zieke been wel
vooruit gebracht wordt, doch dit gebeurt met iets gebogen phalangen, iets buiten-
waarts, terwijl de klauw over den grond sleept. Op stal zien wij, dat bij het verstap-
pen, naar rechts vooral, de patella direct luxeert.

21 Juli 1932 zag ik bij S. A. te B. een koe, met de afwijking beiderzijds, doch het
veelvuldigst rechts. Ook hier blijkt weer, dat bij rechtuit loopen de dislocatie niet
optreedt, wel bij wendingen.

Experimenteel is de dislocatie bij deze patiënt gemakkelijk te veroorzaken door bij

het sterk gestrekte been de patella even lateraal te drukken. Daarbij blijkt ten duide-
lijkste dat de patella alleen zijdelings verschoven is.

Van op zijn kant staan is geen sprake, evenmin als van een meer dwarse stand van
de patella. De bewegingsstoornis is als in geval 2. (zie foto\'s).

Regelmatig treedt echter in dit geval, wanneer de voorwaartsche beweging ongeveer
voor drievierde gedeelte afgeloopen is, spontaan repositie in, hetgeen vergezeld gaat
van een knappend geluid.

Interessant blijkt de oorzaak die hier door den eigenaar genoemd wordt. Bij het
spannen had het dier de achterbeenen wijd uitstaan. Met kracht werd toen het span-
touw aangetrokken door den melker, die de knie tegen het spronggewricht zette, terwijl
de onwillige koe op beide beenen bleef steunen. (Het spannen geschiedt hier boven
het hielbeen, om de schenkels) Na het ontspannen was het euvel aanwezig.

Het feit, dat de luxatie bij het rund steeds lateraal is, terwijl zij bij
het paard mediaal voorkomt, is voor mij aanleiding geweest om na
te gaan of dit verschillend optreden door een verschillenden anato-
mischen bouw verklaard wordt.

Wanneer men deze vergelijkt bij paard en rund, dan zijn er belang-
rijke verschillen.

a. Het verloop van de groeve is bij beide sagittaal, maar terwijl het
bij het paard zuiver sagittaal is, is het bij het rund iets disto-mediaal.

b. De vorm van den medialen karn is sterk verschillend. Bij het paard
is de vorm min of meer driehoekig met de basis proximaal, zoodat de
mediale rand van den kam sterk disto-lateraal loopt. Door de groote
breedte van den kam proximaal steekt hij daar sterk mediaal uit, waar-
door boven den kam een plat vlak met een disto-caudale helling ontstaat.

Rij het rund is de kam meer gelijkmatig van breedte; boven is hij
n.1. maar in geringe mate breeder dan onder, zoodat de mediale rand
ongeveer sagittaal verloopt. Proximaal gaat dc kam gelijkmatig, glooiend
over in de diaphyse.

In tegenstelling met het paard, waar de mediale kam vrij laag is, is
zij bij het rund zeer hoog, zoodat afgezien van andere verhoudingen
een vasthaken van de patella daarbovenop onmogelijk schijnt. ( Wester)

c. De vorm van den lateralen kam laat ook verschil zien. Bij het paard
is hierbij het begin proximaal zeer glooiend, terwijl het verloop sagittaal
is. Bij het rund daarentegen is het begin van den kam ruw en eenigszins
van een dwarse lijst voorzien. Het verloop van den kam is disto-mediaal.

Bij het paard is de mediale zijde voorzien van een sterk aangevoegd
kraakbeen. Bij het rund is dat niet het geval en bovendien is de patella
daar veel langgerekter van vorm. Dat verschil in vorm brengt mee
een verschil in

De mediale hecht zich bij het paard vast aan het sterke kraakbeen;
bij het rund vindt de aanhechting veel hoogerop plaats, waardoor
een haast dwarse stand van de patella mogelijk wordt aan het gepre-
pareerde gewricht, temeer daar de laterale band zwak ontwikkeld is.
Ook deze hecht zich bij het rund hoogerop vast dan bij het paard.

Eveneens zijn er verschillen in de aanhechtingen van de drie rechte
banden aan de tibia.

De middelste hecht zich bij het paard vast in de bandgroeve mediaal
van de tuberositas tibiae. Bij het rund, waar die groeve ontbreekt,
hecht hij zich vast aan de verbreede tuberositas, in elk geval meer
lateraal dan bij het paard.

De mediale hecht zich bij het paard vlak naast de middelste vast,
iets oppervlakkiger en aan den bovenrand van de tibia. Bij het rund
wel 3 a 4 c.M. mediaal van de middelste.

De laterale band loopt bij het paard naar het hoogste punt van de
crista tibiae die zich bij dit dier sterker naar lateraal ombuigt dan bij
het rund. Bij het rund hecht hij zich eveneens vast aan het hoogste
punt van de crista en d. i. dus iets hooger, iets dieper en iets meer
lateraal dan de aanhechting van den middelsten. Dus hecht de middelste
band zich bij het paard aan de tibia vast vlak bij den medialen, bij
het rund vlak bij den lateralen.

Tenslotte nog iets over de M. biceps femoris. Bij het rund hecht deze
zich vooral vast aan den lateralen rechten band en door peesplaten verder
aan de heele laterale vlakte van de knie. Men kan intusschen den lateralen
band, die zwak ontwikkeld is, ook beschouwen als een versterkte strook
in de peesplaat. Bij het paard hecht de spier zich meer vast aan de
patella en verder door de fascie ook weer aan den band en omgeving.

Wanneer nu de patella zich vast zal zetten op een katrolkam, dan is
daarvoor in de eerste plaats noodzakelijk, dat de glijrichting op dien
kam, verlengd, gedacht, terecht komt tusschen de aanhechtingspunten
van twee sterke banden. Is dat niet het geval, dan kan er geen sprake
zijn van een vastzetten, maar dan ontstaat er een gewone luxatie.

Hieruit blijkt dus dat de patella zich bij het rund niet op den medialen
en bij het paard niet op den lateralen kam kan vastzetten.

Veelal neemt men een praedisponeerend moment aan, een moment
dat zich in hoofdzaak richt op gerekte, verzwakte banden, hetgeen
dan veroorzaakt zou worden door ziekte, drachtigheid, langdurige
stalrust enz.

Om dc een of andere reden heeft een plotselinge sterke strekking
van het kniegewricht plaats, gepaard gaande met een incoördinatie
in de werking van de spieren die aanhechten aan cle patella en omge-
ving, terwijl tegelijkertijd de klauw gefixeerd is en er misschien een
wending van het lichaam plaats vindt.

3e. wegzakken in een zachten bodem, b.v. mestvaalt, bodem van
een veensloot, enz.

Prof. Wester ziet als oorzaak aan het afglijden in de groep waar-
door sterk strekken van het kniegewricht ontstaat en tegelijk een naar
buiten trekken van de patella optreedt. (Tijdschr. v. Diergen., deel
49, bl. 422). Wel is hierbij het been gestrekt, doch het is in de strekperiode
vrijhangend en dus meegevend. Is er dus sprake van een naar buiten
trekken dan zal het been meegeven en een luxatie niet gemakkelijk
ontstaan. Veel eerder zou men in dit geval kunnen denken aan het
stappen uit een diepe groep, dat volgt op hel afglijden.

Intusschen schijnen er, wanneer de luxatie eenmaal bestaan heeft,
dergelijke laesies opgetreden te zijn, dat bovenbedoelde incoördinatie
niet meer noodig is voor een hernieuwd optreden.

Zoo was bij geval 3 b.v., waar het gebrek trouwens reeds meer dan
een jaar bestond, een lichte druk naar lateraal bij het gestrekte been
voldoende om de dislocatie te veroorzaken. Steeds ontstaan zij, ook
dan nog, bij het been dat afzet, m. a. w. het been dat zich strekt, terwijl
de klauw gefixeerd is. Het is zonder meer duidelijk dat deze strekking
sterker zal zijn, respectievelijk er een wringing in het gewricht op zal
treden, wanneer het dier met den kop omlaag loopt of een wending
maakt. Datzelfde neemt men trouwens waar bij de momentane,
habitueele luxatie, die veel veelvuldiger voorkomt.

Veiligheidshalve doet men dit het beste bij het liggende dier met
toepassing van de open snede. Als regel zal men het zieke been onder
leggen, doch soms maakt een groote uier de operatie dan onmogelijk,
zooals in mijn eerste geval.

Dan is het eenvoudiger het zieke been bovenliggend te nemen en
het dier half in rugligging te brengen.

Gemakkelijk is de strak gespannen mediale rechte band te voelen
als de patella vast zit. Is hij tijdens het neerleggen losgesnapt dan ver-
ankert men hem weer door het been te strekken en de patella naar
buiten te drukken. Na de gebruikelijke voorbehandeling zal men op
den cranialen rand vati de pees zoo dicht mogelijk bij de tibia een snede
van ongeveer 4 c.M. door huid en onderliggend weefsel maken. Door
de opening steekt men een geknopte, rechte bistouric onder de pees
door en snijdt deze door.

Een paar hechtingen, een laagje watten met wat collodium en de
operatie is verricht. Hoe dichter bij de tibia men de operatie verricht,
hoe veiliger met het oog op het gewricht en eventueele slijmbeurzen.
(Martin III, bl. 261, Schimmel Tijdschr. v. Diergeneesk., deel 35,
bl. 530).

Na de operatie is de gang met het zieke been eerst nog wat onzeker,
allengs verbetert dit echter en na verloop van tijd ziet men er niets
meer van.

Geval 3 is niet geopereerd, daar eigenaar het dier voor de slacht-
bank bestemd had. (Half vette, vare koe).

S. P. te G. kwam 10 Maart 1931 met de mededeeling, dat een koe,
die aan het kalven stond, plotseling erg kreupel was. Een achterbeen

was hoog opgetrokken en het dier kon dit niet strekken, terwijl het
zoo transpireerde, dat de damp tot den zolder opsteeg.

Aan de mediale zijde van het kniegewricht (van het rechter heen)
was een zwelling ter grootte van een kindervuist te voelen, die gemak-
kelijk heen en weer te bewegen was zonder dat dit pijn veroorzaakte.

Dit kon niet anders zijn dan de gedisloceerde patella. Repositie bleek
gemakkelijk te verkrijgen door het been te strekken en de knieschijf
op zijn plaats te duwen. Ik verwachtte een spoedige herhaling van de
luxatie, maar dat gebeurde niet. Het dier kalfde, ging liggen en opstaan
en de luxatie is niet weer opgetreden.

De repositie had ongeveer 6 uren na het ontstaan plaats. Na de
repositie zijn geen maatregelen getroffen buiten het verwijderen van
de naaststaande koe, terwijl daar een pakstroo werd neergelegd om te
voorkomen, dat de koe in het rond draaide.

Een dergelijk geval beschreef Broersma (Tijdschr. v. Diergen., deel
44, bl. 578) bij een paard. Ook die nam een verrassend goed resultaat
waar, zij het dan, dat die het herstel nog trachtte te bevorderen door
een scherpe zalf.

Op anatomische gronden betoogt schrijver dat de patella bij het
rund niet op den medialen en bij het paard niet op den lateralen
katrolkam kan vasthaken.

Als oorzaak van het vasthaken op den lateralen kam bij het rund ziet
hij aan een in-coördinatie in de werking van de strekkers van het
kniegewricht tijdens een plotselinge sterke strekking, terwijl de klauw
gefixeerd is op den bodem en het lichaam zich wendt; b.v. bij weer-
spannigheid, rijden op tochtige koeien, wegzakken in zachten bodem.

Verder beschrijft hij een mediale luxatie van de patella bij het rund
welke 11a repositie niet recidiveerde.

Auf anatomischen Gründe ist Verfasser der Meinung, dass die Patella beim Rinde
nicht auf der medialen und beim Pferde nicht auf den lateralen Condylus des Femur
stecken bleiben kann. Als Ursache des .Steckenbleibens auf den lateralen Condylus
beim Rinde betrachtet er eine Incoordination in der Wirkung der Streckmuskeln
des Kniegelenkes während einer plötzlichen Streckung, wenn die Klaue auf dem
Boden gedrückt sind und der Körper sieht dreht; z. B. bei Widerstrebung, springen
auf andere Kühe, wegrutschen in weichen Boden.

Auch beschreibt Verfasser eine mediale Luxation der Patella beim Rinde, welche
nach Reposition nicht rezidivierte.

L\'auteur affirme, qu\'à cause de la disposition anatomique, la rotule ne peut pas
rester fixé sur le condyle médial chez la vache, (ni sur le condyle latéral fémoral chez
le cheval.)

Cet accrochement sur le condyle latéral chez la vache est causeé par une incoor-
dination dans l\'action des muscles extenseurs du genou pendant une extension

Op een vorige vergadering van de Afdeeling Friesland hield collega
Dr. IJ. Swierstra, toen bacterioloog aan het laboratorium van den
Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland, een inleiding over para-
tuberculose.

Te oordeelen naar de sterke stijging van dç in genoemd laboratorium
met positieven uitslag onderzochte faecesmonsters, breidt de ziekte zich
in Friesland uit.

De vraag werd gesteld, of het ook mogelijk zou zijn deze uitbreiding
te beteugelen. Men voelde zich des te meer gerechtigd tot het stellen
dezer vraag, omdat belangrijke uitbreiding groote schade aan den
veestapel zou kunnen berokkenen.

Ten einde de vraag te kunnen beantwoorden, achtte men het nood-
zakelijk gegevens te bezitten over verschillende aangelegenheden de
ziekte betreffende.

Daartoe werd den leden der afdeeling een vragenlijst gezonden.
Een vijfentwintigtal collega\'s zonden deze beantwoord terug.

Aldus kwam men eenigszins tot een inzicht in de verbreiding der
ziekte over de provincie. In alle antwoorden melden de collega\'s, dat
zij met de ziekte te maken hebben. Zij komt dus in de geheele provincie
voor, maar niet in alle deelen in gelijke mate. In het Oosten en Zuiden
is de paratuberculose veelvuldiger dan in het Noorden en Westen;
hier wordt zij als regel slechts waargenomen bij dieren, die uit het
eerstgenoemde gebied zijn ingevoerd. Boerderijen waar de ziekte
heerschend voorkomt, zoo, dat ieder jaar één of meer dieren er aan
ten offer vallen, vindt men hoofdzakelijk in het Zuiden en het Oosten.

Het treft, dat in vele beslagen vermeld wordt, dat de bedrijven
welke besmet zijn, gelegen zijn op lagen, veenachtigen of zandigen

brusque, lorsque Ie pied touche le sol et que le corps se tourne, p. ex. quand l\'animal
se cabre ou qu\'il saute sur d\'autres vaches ou lorsqu\'il glisse dans un terrain mou.

L\'auteur décrit également une luxation en dedans de la patella chez la vache qui
ne s\'est pas récidivée après réduction.

On anatomical grounds the author concludes that the patella in the cow cannot
become fixed on the medial condylus and in the horse not on the lateral condylus
of the femur. The hooking of the patella on the lateral condylus in the cow should
occur through an inco-ordination of the extensor muscles in the knee-joint during
a sudden excessive tension on a moment that the foot is fixed on the ground and the
body is turning, f.i. in case of rebelliousness or on jumping (riding) on bullish cows
or when sinking away in a soft ground.

Further the author describes a medial luxation of the patella in a cow which did
not recur after reduction.

grond (hoewel ook mededeeling gedaan wordt van enkele besmette
beslagen welke op hooge klei worden gehouden). Men krijgt den indruk
dat een vochtige, veenachtig-zandige omgeving ongunstigen invloed
op de ziekte uitoefent.

In overeenstemming is hiermede de waarneming van Rijpkema
(Drachten) dat op hoogen grond bij een geval in de weide dit vaak
tot één beperkt blijft, terwijl op lageren grond meestal meer gevallen
volgen.

Ook anderen doen mededeeling, dat soms een ziek dier langen tijd
tusschen gezonden verblijf had gehouden, en, gezien de bacillen-
rijkdom der faeces, ook ongetwijfeld een groot aantal smetstofkiemen
had rondgezaaid, terwijl nadien geen aan paratuberculose lijdende
dieren waren waargenomen.

Eveneens is het merkwaardig, dat in het Noorden en Westen her-
haaldelijk toch paratuberculeuze koeien zijn ingekocht; desondanks is
het aantal typisch besmette boerderijen gering.

Nu moet men echter voorzichtig zijn bij het beoordeelen dezer ge-
gevens. Want als wij spreken over het voorkomen dezer ziekte, denken
wij aan klinisch waarneembare paratuberculose, gevallen dus, waar
de ziektekiemen den strijd tegen het lichamelijk afweervermogen heb-
ben gewonnen.

Ongetwijfeld zullen er ook vele dieren zijn, welke wel geïnfecteerd
zijn, doch die een zoodanig gunstig gewijzigd afweervermogen hebben
verkregen, dat de voortgang der besmetting gestuit wordt.

Wanneer dus in bepaalde streken meer klinisch waarneembare para-
tuberculose voorkomt dan in andere, dan kan dit (theoretisch althans)
het gevolg zijn van het feit, dat daar de omstandigheden, welke het
lichaam behoeft om in een staat van afweer te geraken, niet vervuld
zijn. Een dergelijke ongunstige toestand zou misschien vooral in een
drassige omgeving geboden kunnen worden.

Gevraagd werd onder anderen of men den indruk heeft, dat be-
smetting hoofdzakelijk in de weide dan wel op stal plaats vindt. In
het algemeen is het moeilijk een antwoord op deze vraag te geven;
immers naar algemeen inzicht is de incubatieperiode lang. Toch zijn
beide volgende mededeelingen in dit verband van beteekenis.

Heida (Beetsterzwaag) bericht, dat in 1924 een zieke koe bij 12
kalveren werd geweid; in 1926 gingen hiervan 10 aan paratuberculose
te gronde. Rijpkema zag een verdachte koe in een potstal, waarin
ook een aantal kalveren verblijf hielden; deze vielen alle, toen zij \\\\
a 2 jaar waren geworden, aan de ziekte ten offer. Ook overigens zijn
er mededeelingen waardoor men mag aannemen, dat besmetting zoowel
op stal als in de weide is waargenomen.

Een andere vraag was, of er ook gegevens bekend zijn, dat de ziekte
als het ware in den stal is genesteld (zooals wij dit bijv. bij kalver-
ziekten kennen).

de volgende feiten aangehaald. Wanneer een veehouder zijn besmet
beslag verkoopt en dit door een ander vervangt, is hij de ziekte kwijt.

Wanneer een besmette boerderij wisselt van bewoner en de nieuwe
bewoner brengt tevens een nieuw beslag vee mee, dan verdwijnt de
ziekte met het oude beslag.

Het schijnt niet al te gewaagd aan te nemen, dat de infectie slechts
door contact met zieke dieren optreedt.

Ook werd gevraagd, op welken leeftijd men meent dat de dieren
het gevoeligst zijn voor besmetting.

Het behoeft niet te bevreemden, dat menig collega van meening is,
dat vooral kalveren een prooi der infectie worden. In vele gevallen
wordt een geheele generatie kalveren door de ziekte aangetast; op
eenigszins gevorderden leeftijd tot 2 jaar) kan zoo\'n generatie dan
in haar geheel uitvallen. (Edel, Sneek; Groenewoud, Bolsward).

Opmerkelijk is het, dat in sommige gevallen de infectie zich tot een
dergelijke generatie beperkt; nadat de ziekte zich achtereenvolgens bij
alle individuen ervan heeft geopenbaard en deze zijn verwijderd,
komen geen nieuwe gevallen voor (Edel).

Over het verloop der ziekte werd o.a. het volgende medegedeeld:
Soms treedt diarrhee plotseling op. Vaak wordt zij voorafgegaan door
vermagering en vermindering in melkgift.

Soms is gedurende langen tijd de ontlasting wat te dun, zonder dat
overigens ziekelijke afwijkingen worden waargenomen.

Ook kan de ziekte geruimen tijd geweken schijnen; de patiënt gaat
tijdelijk behoorlijk groeien, terwijl na verloop van tijd (bijv. 1 jaar)
de ziekte weer uitbreekt. Genezing is niet waargenomen.

In vergevorderde stadia ziet men een oedeem tusschen de onderkaak-
takken; dit oedeem is bij eenzelfde lijdster vaak wisselend van grootte.

Niet alleen de faeces van vermagerde dieren zijn bacillenrijk; ook
die van in goeden voedingstoestand verkeerende dieren kunnen soms
bacillenhoudend zijn. Rijpkema doet mededeeling van een vette, voor
de eerste maal kalvende koe, die een paar dagen dunne ontlasting
had, waarin paratuberculosebacillen werden aangetoond.

De veehouder, wiens veestapel ernstig met paratuberculose besmet
is, ziet aan bepaalde door ervaring geleerde kenmerken reeds zeer
vroegtijdig en voor dat klinische verschijnselen waarneembaar zijn, of
een dier aan paratuberculose lijdende is, zoodat het kans heeft, een
slijter te worden. Het is begrijpelijk, dat hij niet lang zal talmen een
dergelijk dier van de hand te doen. Door deze handelwijze toe te
passen, is het zelfs enkele veehouders gelukt, hun besmetten stal te
saneeren, natuurlijk ten koste van hen, die het voorrecht genieten een
dergelijke oogenschijnlijk gezonde, doch in wezen zieke koe in hun
beslag te krijgen. Vroeg of laat openbaart zich gewoonlijk de ware

Als paardenarts was ik kortelings in de gelegenheid een vrij inspan-
nende marsch met een regiment veld-artillerie mee te maken, waarbij
enkele batterijen 15 c.M. houwitsers; zeer vermoeiend, doordat de
marsch over groote afstanden ging, grootendeels over zware Brabantsche
zandwegen, maar ook ten gevolge van de daartusschen nog gehouden
artilleristische oefeningen.

De afgelegde afstand bedroeg een kleine 200 K.M., gereden in ruim
5 dagen. De krachtproef gold echter slechts de eerste 3 dagen, waarop
werd afgelegd : den eersten dag 25 K.M., den 2den dag 55 K.M.,
daarop een nachtoefening, met slechts enkele uren rust en den derden
dag ruim 30 K.M.

De daaraan deelnemende ruim 200 paarden waren over het algemeen
in goeden voedingstoestand. De leeftijden wisselden, doch het rneeren-
deel was van 7—10 jaar en ouder.

Het veldgeschut was bij 2 batterijen van 7i c.M., terwijl één (derde)
zware houwitserbatterij (15 c.M. lang) moest worden vervoerd. Deze
laatste is bijna voortdurend over den harden weg gegaan. Het weer was

aard van het ingekochte, en het is de vraag of de ziekte zich tot de
nieuw aangekochte zal beperken.

Is het mogelijk uit de in de enquête verstrekte gegevens en na de
ter vergadering gevoerde besprekingen eenigszins aan te geven, op
welke wijze voortgang der ziekte te beperken zou zijn ?

In theorie is het eenvoudig te zeggen wat dient te gebeuren. De
dierenarts moet de besmette dieren trachten op te sporen; de eigenaar
van deze dieren moet ze afzonderen en voorts zorg dragen dat zij geen
gevaar voor besmetting van vee van anderen opleveren.

In de praktijk echter zijn er moeilijkheden. Voor het opsporen van
besmette dieren is het faecesonderzoek natuurlijk van weinig waarde;
men vindt de dieren hiermee te laat, of niet. Onze hoop dient gericht
te zijn op een goede paratuberculine. Met belangstelling ziet men
derhalve uit naar de ervaringen welke de Friesche Gezondheidsdienst
met Duncan\'s Johnine en andere sensibilisatoren opdoet.

En wat het deel betreft, dat de veehouder voor zijn rekening moet
nemen: bereiking van het hier gestelde doel zal vooralsnog wel een
utopie blijven. Enkele collega\'s meenden, dat een fonds, waaruit de
veehouder, welke voor het algemeen belang zijn besmette dieren niet
in den vrijen handel brengt, althans ten deele schadeloos gesteld zou
kunnen worden, van beteekenis zou kunnen zijn.

Het resultaat echter, wat de paarden betreft, was verre van schitte-
rend. Reeds na den eersten dag deden zich bij de paarden van de zware
batterij verschillende gevallen van vermoeidheidskoliek voor, die zich
uitten in lichte pijnverschijnselen, in hoofdzaak liggen, zonder sterk
rollen, versnelde, gespannen pols, niets eten of drinken, en welke koliek
doorgaans zonder ingrijpen met medicamenten na rust weder verdwijnt,
terwijl de eetlust echter soms, zelfs na eenige dagen, nog niet terug-
keert. Bij de paarden van de andere, lichtere batterijen kwam dit
lijden dien nacht niet voor. Het aantal schavingen en drukkingen was
speciaal bij die zware batterij ook legio, ofschoon deze echter bij
andere batterijen ook niet ontbraken.

Na den tweeden dag moesten twee paarden, die gedurende de marsch
reeds wilden gaan liggen, wegens algemeene uitputting per trein worden
teruggezonden. Bij de zware batterij deden zich reeds eenige gevallen
van hoefkreupelheid voor door gekneusde, harde, ingedroogde zooi-
vlakten, losse wanden en dergelijke. Het aantal schaafwonden en druk-
plekken was zeer toegenomen. Ook bij een der lichte batterijen begon
dit aantal onrustbarend toe te nemen. Door verwisseling van plaats
in de bespanningen konden echter met kunst- en vliegwerk de nadeelen
dezer verwondingen zeer worden beperkt. Hier bleek mij het groote nut
van de kennis van den geleidenden paardenarts van de wijze van aan-
spanning der paarden op verschillende plaatsen in de bespanning.
Daardoor kan een op het oog vrij ernstig verwond paard toch op een
andere plaats nog uitstekend dienst doen en behoeven niet dadelijk
reserve\'s te worden aangesproken. In deze tijden van bezuiniging n.1.
beschikt men bovendien over bijna geen reservepaarden. Na den tweeden
dag volgde een nachtoefening, waarbij de stukken veldgeschut wederom
na een korte rust in een bivak moesten worden verplaatst en dus de
paarden ook weder in het touw waren. Het terrein was niet heuvel-
achtig, doch vrij ongelijk en de zware zandwegen maakten het de
dieren moeilijk. Bovendien leveren de nachtoefeningen meer gevaar
op voor verwondingen door slaan van de paarden onderling, door ver-
keerd liggende tuigdeelen, die in cle duisternis niet gecontroleerd
worden, door misstappen van de dieren in kuilen en gaten van het ter-
rein, enz.

Den derden dag werd, na een aantal zandwegen, een vrij groot ge-
deelte harde weg afgelegd. Terwijl gedurende die marsch de menschen,
die bijna zonder rust en slaap hadden doorgewerkt, ook vermoeid
waren, werd er vanzelf sprekend minder aandacht door hen aan de
paarden besteed, zoodat de schaafwonden en drukkingen zoodanig
in aantal en ernst toenamen, dat verschillende paarden bijna geen
enkele plaats in de bespanning meer konden innemen en aan de hand
verder moesten. Hoe verder de harde wegen werden bereden, hoe grooter
het aantal hoefkreupelheden werd.

Spoedig moesten deswege 7 paarden worden achtergelaten. Bij de
zware batterij was bijna geen paard meer zonder min of meer ernstige
huiddefecten. Het aantal kreupele paarden was echter bij alle batterijen
ongeveer even groot, doch de kroon spande ook hier de houwitser-
afdeeling. Nog eenige dagen later werd de toestand der paarden van
laatstgenoemde batterij, ondanks de veel minder groote vermoeienissen,
steeds bedenkelijker, ofschoon gewoonlijk voorkomende ongelukken als
slag- en beetwonden door slechte stalling, bijna niet waren voorgekomen.
De lichtere batterijen verkeerden in veel beteren toestand; een daarvan
begon zich zelfs al te rehabiliteeren en geheel te gewennen aan de bui-
tengewone prestatie.

Ten slotte is het regiment aangekomen op de plaats van bestemming,
doch, indien de marsch nog eenige dagen langer had moeten duren,
was men genoodzaakt geweest, voertuigen achter te laten, althans wat
betreft de zware batterij.

Resumeerende, heb ik den indruk gekregen, dat de paardentractie
op lange marschen minder geschikt is voor de zware houwitser-batterijen,
doch ruim voldoende kan presteeren voor het vervoeren van het gewone
veldgeschut. Het verschil in gewicht en in soepelheid van beweging over
ongelijk terrein tusschen de twee soorten geschut is dan ook zeer groot.
Vooral het aanzetten na een rust vergt bij de zware stukken veel van
de paarden. Voor het zware rijdende geschut zou misschien motor-
tractie betere en zekerder resultaten betreffende de goede aankomst
geven. Temeer, daar deze kanonnen en voertuigen wegens hun gewicht
toch bijna niet anders dan over harde wegen kunnen worden vervoerd,
ofschoon van militaire zijde toch de noodzakelijkheid van de mogelijke
verplaatsing over elke soort wegen en terrein naar voren wordt gebracht.
Verder is het mij opgevallen, dat veelvuldig laten drinken van kleine
hoeveelheden onderweg, de paarden veel beter in conditie houdt,
dan wanneer de dieren, zooals bij de troep gewoonte is, slechts bij de
groote rust, dus éénmaal onderweg, drinken. Begrijpelijk, daar in den
zomer door het zweeten (vele paarden zien er onder het marcheeren
uit, of ze pas uit het water zijn opgehaald) belangrijke hoeveelheden
vocht verloren gaan. Men neme daarvoor dus gerust den noodigen tijd
en moeite.

Zij, die in de leverbotziekte der herkauwers belangstellen, moeten zeer zeker
kennis nemen van dit uitgebreide werk van Mehl ) over de tusschen-gastheer van
Fasciola hepatica. Wil men toch een goede bestrijding van de leverbotziekte bereiken,
dan dient men niet alleen de zieke dieren te behandelen, doch ook goed op de hoogte
te zijn van de levensvoorwaarden en bestrijdingsmogelijkheden van de slakken.

De tegenwoordige internationale naam Galba truncatula is nog weinig bekend.
Van de ongeveer 30 verschillende benamingen, die voor deze slak gebruikt werden,
zijn de veel gebruikelijke als Limnaea truncatula, Limneus minutus e.a. dus niet
meer als juist te beschouwen.

Allereerst geeft de schrijver een beschouwing over de verschillende meeningen,
die er bestaan over het verband tusschen Galba truncatula Müller en Stagnicola
palustris Müller en hij bestrijdt vooral de opvatting van Brockmeier, die overtuigd
is, dat er overgangsvormen bestaan zouden tusschen deze beide slakken. Voor niet
ter zake kundigen is Galba truncatula van Stagnicola palustris dikwijls moeilijk te
onderscheiden. Hierdoor vindt de opvatting van Brockmeier, dat de leverbotslak,
Galba truncatula, niets anders zou zijn dan een min of meer gedegenereerde vorm
van Stagnicola palustris nog enkele aanhangers. Evenals andere onderzoekers,
is Mehl het hiermede echter niet eens en hij voert verschillende argumenten aan,
om het tegendeel te bewijzen n.1. dat deze beide slakken geheel afzonderlijk van elkaar
staan. Noemen wij hiervan enkele:

In de eerste plaats wordt de schaal van Galba truncatula zelfs onder de meest
gunstige voorwaarden nooit grooter dan 16 mM., terwijl die van Stagnicola palustris
12—25 mM. groot kan zijn. Enkele malen wordt deze laatste slak tot 45 mM. groot.
Hoewel de schalen van beide slakken soms zeer veel op elkaar gelijken, is de over-
eenkomst toch nooit zoo, dat men van een overgang van de eene soort in de andere
zou kunnen spreken.

praktijk-werkzaamheden, verlaagde tarieven, minder vlotte ,resp. geen betalingen,

Een verschil tusschen de huisjes dezer slakken, dat zeer sprekend is, geeft Meiil
als volgt aan. Het denkbeeldige vlak, waarmede men de opening van het huisje
bedekken kan en de lijn, die men kan trekken van de spits van het huisje over het
midden daarvan, loopen bij Galba truncatula meestal evenwijdig. Zij doen dit niet
bij Stagnicola palustris, waar zij schuin loopen en elkaar in het verlengde snijden.
Ook biologisch zijn er duidelijke verschillen.

De leverbotslak (Galba truncatula) leeft in ondiep water, meestal niet dieper
dan 50—80 c.M. Dikwijls in nog later water van 40 c.M. tot slechts enkele centi-
meters diep. Zij heeft een voorkeur voor een klei- en leembodem, met gras begroeide
plassen (poelen), verder voor langzaam stroomende beekjes met kleibodem en gras-
begroeiïng in de omgeving.

Nöller, die in 1925 ook onderzoekingen over de leverbotziekte verricht heeft,
vermeldt, dat men Galba truncatula kan vinden in water, dat niet te sterk stroomt,
met een modder- of kleibodem, verder in bronnen, in drainage-greppels, drinkplaat-
sen en overal, zelfs in droge streken, waar zich ondiepe waterplassen gevormd hebben.
Stagnicola palustris geeft dc voorkeur aan helder water met een leemachtigen,
vooral echter met een humusachtigen bodem en met weelderigen plantengroei.
Het water, waarin deze slak leeft, is altijd zwak zuur, terwijl Galba truncatula in
alcalisch water leeft. Mehl heeft hieromtrent verschillende onderzoekingen verricht
en hij kon steeds de voorkeur van deze slakken voor alcalisch of zuur water bewijzen.

S. Mehl: Unkrsuchungen über Schale, Verbreitung, Lebensgeschichte, naturlich Feinde und
Bekampfungsmöglichkeiten. Arbeiten aus der Bayer. Landesanstalt für Pflanzenbau und
Pflanzenschutze. H. 10, 1932. 177 pagina\'s met 558 afbeeldingen op 18 foto
pagina\'s.

Hierdoor wordt het volgens hem ook duidelijk, dat Galba trunculaat en Stagnicola
palustris geheel onafhankelijk van elkaar staan en niet in elkaar kunnen overgaan.
Ook het verschil in grootte der eieren dezer slakken versterkte hem in die over-
tuiging.

In verband met deze voorkeur voor alcalische reactie van het water en van den
bodem, haalt de schrijver nog de waarnemingen aan van Walton (1923). Deze had
opgemerkt, dat de leverbotziekte voorkwam in een weide, waarop kalk gestrooid
was, terwijl zij tevoren op die weide niet bekend was. Mehl wil dat zoo verklaren,
dat de oorspronkelijk zure reactie op deze weide, door de kalkbestrooiïng in een
alcalische was overgegaan, met het gevolg, dat er een groote ontwikkeling der
leverbotslakken plaats had. Deze waarneming moet echter nog nauwkeuriger onder-
zocht worden, voordat op dit punt een conclusie getrokken kan worden.

De schrijver heeft Stagnicola palustris en Galba truncatula in een aquarium ge-
kweekt bij 16—22° C. met een waterhoogte van 20—30 c. M. De bodem was met
een laag Idei bedekt en met watermossen beplant. Als voedsel werd verstrekt versche,
licht rottende bladeren van Iris germanica, gras en verschillende, kooiplanten.

Stagnicola palustris gebruikte bij voorkeur de frissche koolbladeren, terwijl Galba
truncatula zich voedde met de gras- en met de zwaardleliebladeren, die beiden in
een beginstadium van rotting verkeerden. Toen deze rotting verder voortschreed,
kropen de leverbotslakken door zuurstofgebrek uit het water. De Stagnicola pa-
lustris daarentegen hield het daarin veel langer uit en enkele verlieten het water
eerst, toen de rotting te ver was voortgeschreden.

De verspreiding van de leverbotslakken in het gebied, waar de schrijver zijn
onderzoekingen verrichtte, wordt uitvoerig door hem besproken. De woonplaatsen
van deze slakken verdeelt hij in die van den ien, 2en en 3en graad. Van den ien
graad zijn die, waar de slakken levend blijven ondanks vorst of droogte. Deze plaatsen
zijn natuurlijk van groot belang voor het in stand houden der besmetting. Dit zijn
meestal ondiepe takken van beekjes met kleiachtigen bodem, met gras omgeven,
waarin 5—30 c.M. en maximaal 80 c.M. water staat. In deze beken ontwikkelen
zich zooveel slakken, dat reeds zonder bepaald veel regenval groote hoeveelheden
slakken meegevoerd worden, die dan in lagere gedeelten terecht komen. Bij een
hoogen waterstand worden zij nog meer naar de weiden in de dalen vervoerd. Hier
heeft dan de verdere ontwikkeling van de leverbot (redien en cercarien) plaats,
waarmede het gras dan besmet wordt.

Als woonplaats van den 2en graad beschouwt hij die, waar de slakken tijdens
droge perioden (1928 en 1929) niet of slechts weinig gevonden worden. Dit zijn o.a.
ontwateringsgreppcls en greppels langs wegen. Verder greppels, die dienen voor
bewatering en de afvoergreppels van de drainage. Wanneer de omstandigheden
gunstig zijn, kunnen ook op al deze plaatsen zeer veel leverbotslakken gevonden
worden. De schrijver vond b.v. kort bij de waterraderen, die dienden voor de be-
watering, soms meer dan 1000 slakken per M². In een van de met de beneden Aurach
in verbinding staande 1700 M. lange greppel, schatte de schrijver het aantal slakken,
dat daar in de jaren 1929 en 1930 in voorkwam, op meer dan een millioen.

Tol de woonplaatsen van den 3en graad zijn te rekenen mosachtige weiden,
vooral langs de beken en ook poelen, die ontstaan door langdurige regens. De daar-
heen vervoerde slakken vinden daar dan gedurende verscheidene maanden een
schuilplaats en voedsel.

Verschillende planten treft men geregeld op de plaatsen, waar de leverbotslakken
leven, zooals Equisetum, Juncus, Algen, Ranunculus Acer, Ranunculus repens,
ook wel R. flammula. Phalaris arundinacca, Epilobium en Mentha aquatica.

De grootste eierproductie van de slakken heeft plaats in April en Mei en ver-
mindert in Juni en Juli. De ontwikkelingsduur is t—6 weken, dit hangt af van de
temperatuur van het water. De jonge slakken groeien in het eerste levensjaar zeer
snel in stilstaande poelen, indien daar voldoende voedsel is; de ontwikkeling is
veel minder snel in stroomend water, beken en in greppels, die voor ontwatering
en voor bewatering dienen. De weerstand tegenover uitdroging in niet constant.

Mehl nam waar, dat Galba trunculata het zonder water dag tot 4J maand uit
kan houden. Dit hangt alles van verschillende omstandigheden af, zooals tempera-
tuur, relatieve vochtigheidsgraad, bodemsoort, schaduw, plantengroei, neerslag,
wind. Jonge slakken hebben in het algemeen meer weerstand tegen uitdroging dan
de oudere. Om zich tegen indrogen te behoeden, kruipen de slakken nooit in vasten
grond. Wel ziet men, dat zij in een lossen bodem eenige millimeters tot hoogstens
enkele centimeters wegkruipen en zich tusschen losse en vochtige stukjes aarde
verstoppen. Zich in den grond graven, kunnen zij echter niet. Door zich aan planten-
deelen te bevestigen, kunnen zij de uitdroging langer weerstaan.

De slakken verlaten het water, zoodra dit arm aan zuurstof wordt; men vindt
hen dan opgekropen tegen de planten of aan den waterkant.

Wat betreft den weerstand tegen koude vindt men in de literatuur tegenstrijdige
opgaven. Mehl komt tot de conclusie, dat de slakken altijd wel kans zien om in de
modder te kruipen. Het bevriezen in het ijs komt maar zelden voor. Strenge winters
geven in ieder geval geen zekerheid, dat daardoor de betreffende streek in het volgend
jaar voor leverbotziekte gespaard zal blijven. Als voorbeeld van de resistentie nam
hij waar, dat de slakjes het in bevroren, waterhoudende, kleiachtige aarde eenige
dagen zonder nadeel uithielden. Tusschen vochtige aardkluitjes weggekropen
slakken, die voor wind beschut waren, bleven eenige maanden levend, terwijl de
temperatuur toch eenige malen-8°C. bedroeg.

Hoewel men in verschillende landen heeft kunnen vaststellen, dat het in andere
slakken dan Galba trunculata gelukt de cercariën van de leverbot tot ontwikkeling
te brengen, is Mehl overtuigd, dat deze slakken in de natuur niet in aanmerking
komen als de overbrenger van de leverbotziekte. Limnaea stagnalis, Stagnicola
palustris en Radix pereger heeft men daarvan wel verdacht. Dat het Nöller in het
laboratorium gelukt is in één van de 10 jonge exemplaren van Limnaea stagnalis
cercariën van de leverbot te kweeken, bewijst volgens den schrijver niet, dat deze
slak in de natuur ook als tusschengastheer dienst zou doen. Daar waar leverbot-
ziekte onder het vee heerscht, vindt men altijd Galba truncatula.

Een groot aantal verschillende dieren, dat tot nu toe als natuurlijke vijanden
dezer slakken beschouwd werd, komt volgens Mehl niet in aanmerking, daar hem
gebleken is, dat zij als slakkenbestrijders nutteloos zijn. De tamme eend blijft als
zoodanig bruikbaar. Ras en ouderdom van de eend zijn hierbij ook nog van invloed.
Helaas kan men dikwijls om andere redenen niet zooveel eenden op de bedrijven
houden, die noodig zouden zijn om de slakken voldoende te bestrijden. Indien men
een dergelijke bestrijding wil doorvoeren, dan zou dit in bepaalde streken algemeen
moeten geschieden, anders zou het goede gevolg toch uitblijven. Het is waarschijnlijk
dat dergelijke maatregelen toch niet practisch toe te passen zouden zijn.

Uitvoerig bespreekt de schrijver het gebruik van kopersulfaat. Verschillende
onderzoekers bevelen deze stof aan om de slakken te dooden. Sterk verdunde op-
lossingen b.v. 1 : 500.000 dooden Galba truncatula binnen 48 uur. Men heeft in
de practijk echter met allerlei factoren rekening te houden. Het maakt natuurlijk
groot verschil of men de slakken op het land of in het water wil dooden. Op het land
zal men veel sterkere concentraties noodig hebben. In sommige waters wordt b.v.
het kopersulfaat ten deele weer onwerkzaam gemaakt door de aanwezigheid van
organische stoffen en van algen. Ook visschen loopen groot gevaar door sterk ver-
dunde oplossingen schade te ondervinden. Mehl controleerde oplossingen van
i : 100.000 tot i : 10.000.000. De zwakke concentraties werkten zelfs doodelijk
op visschen. Het zou te ver voeren, alles wat de schrijver in dit gedeelte bespreekt,
hier weer te geven. Voor hen, die zich met de bestrijding der slakken wcnschen bezig
te houden, zijn hier belangrijke gegevens te verzamelen.

In drainage-greppels, waar geen visch leeft, kan men met sterkere oplossingen
van CuSOj uitstekende resultaten bereiken. Met een motorspuit, die voor vrucht-
boomen-besproeiïng gebruikt wordt (inhoud aoo L.) werden oplossingen van 1—2%
kopersulfaat in deze greppels gespoten en werd goed succes verkregen.

bestrijden. Zenz gebruikt een mengsel van kalistikstof, Thomasmeel en Hederich-
kaïniet in verhouding van i, 3, 4. Dit werd op bedauwde grasvlakten, waar lever-
botslakken voorkwamen, gestrooid. Daar, waar gelijktijdig veel mos aanwezig was,
gingen niet alle slakken dood, maar anders waren de resultaten bevredigend. Zenz
geeft echter toch de voorkeur aan een goede waterregeling, waardoor overstrooming
der weiden voorkomen wordt, en het drenken van het vee aan stroomend water.
Andere mengsels, die aanbevolen werden, zijn kopersulfaat met Thomasmeel
i : 8 (Lührs). Mehl raadt dit mengsel niet aan, daar hierbij moeilijk- of niet-
oplosbare koperphosphaten, kopercarbonaten en mogelijk ook koperhydroxyden
gevormd worden. Nöller beveelt in zijn vlugschrift betreffende de leverbotslak-
bestrijding aan het gebruik van keukenzout, kalk, kalistikstof, gemalen kali (Hederich
kali) in hoeveelheden, die bij de gewone bemesting gebruikt worden.

Aangemoedigd door de goede resultaten, die H. Lindeman, directeur van het
Kalisyndicaat te Amsterdam waargenomen had met een mengsel van Hederich -
kaïniet met 5% gepulveriseerd kopersulfaat, heeft Mehl de werking van dit mengsel
ook nagegaan. Hij onderzocht de doodende werking op de slakken van 40% kalizout,
van kopersulfaat en van mengsels van 40% kalizout en 5% en 10% kopersulfaat.
Met het mengsel van kalizout en 5% kopersulfaat gelukte het hem met een hoeveel-
heid van 250 tot 500 K.G. kalizouten en 12.5 tot 25 K.G. kopersulfaat de slakken
over een uitgestrektheid van een hectare te dooden. Deze proef werd verricht in
een bewateringsgreppel met een vochtigen bodem, die arm aan plantengroei was.
Volgens Lindeman zijn in Engeland goede resultaten bereikt op kort gemaaide
weiden met een mengsel van kaïniet en 5% kopersulfaat. Kaïniet is bovendien
goedkooper dan kalizout. Het reeds eerder aanbevolen bestrooien met een mengsel
van kopersulfaat en zand in een hoeveelheid van 15 tot 30 K.G. CuS0₄ per H.A.
geeft eveneens goede resultaten.

Voor het besproeien van weiden, uitsluitend met kopersulfaat-oplossingen moet
men gebruik maken van vrij sterke concentraties. Deze moet minstens 1 k 2% zijn
en bedraagt 1200 tot 2400 Liter per H.A. Bij zeer lagen plantengroei zonder mos
en op zeer vochtige weiden is 8—12 K.G. kopersulfaat in 800 Liter water voldoende.
Deze oplossing wordt dan met een Hederich-spuit op het land gebracht. Zooals
reeds gezegd mag kopersulfaat niet in wateren gebracht worden, waar visschen leven,
daar zelfs sterk verdund kopersulfaat voor deze dieren dikwijls doodelijk is.

Wij hebben dit werk van Mehl tamelijk uitvoerig besproken, omdat in ons land
tot op heden de strijd tegen de leverbot hoofdzakelijk gericht is tegen den parasiet
zelf. Wij kennen gelukkig goede geneesmiddelen, waarmede de leverbot in het aan-
getaste rund of schaap te dooden is. Wil men echter een rationeele bestrijding toe-
passen, dan zal men ook den tusschengastheer, (ïalba truncatula, moeten aanpakken.
De critische beschouwingen, die Mehi. geeft over de verschillende methoden, die
hiervoor worden aanbevolen en de resultaten van zijn eigen onderzoekingen,
maken, dat dit werk voor ieder, die deze ziekte goed bestrijden wil, van zeer veel
belang is. Baudet.

Omtrent de levensduur van fasciola hepatica in de levers van experimenteel
besmette konijnen deed Montgomerie *) proeven. Een van zijn konijnen stierf
13 maanden na de infectie; er werden toen 4 leverbotten gevonden. Bij twee die
werden gedood resp. 2 jaar 7 maanden en 3 jaar 1 maand na de besmetting werden
7 en 11 leverbotten aangetroffen.

In de faeces der konijnen werden geregeld eieren gevonden en geteld, daarnaar
werd berekend dat ieder fasciola 1.181.000 eieren had geproduceerd.

Volgens waarnemingen van andere schrijvers zou de fasciola in de levers van schap-
pen 3 tot 5 jaar kunnen leven; het meerendeel echter slechts 9—12 maanden. In
de lever van runderen schijnt hun leeftijd in den regel minder lang te zijn.

^x) Montgomerie. On the longevity offasciola hepatica in experimentally infected
rabbits. J. Helminthol. 9, ref. The vet. bulletin 1933, No. 1.

Sutlie ^l) vermeldt gevallen van goedaardige droes met localisaties in de mesen-
teriale lymphklieren en beschrijft eenige gevallen. Bij rectale exploratie zijn die
localisaties te voelen als zwellingen die tamelijk groot kunnen zijn. Verder is koorts
aanwezig. De zwellingen worden na eenigen tijd kleiner en verdwijnen, zonder
eenige behandeling en geven nooit aanleiding tot koliekverschijnselen.

Weidlich ¹) geeft een uitgebreide beschrijving van een heersende ziekte onder
militaire paarden in het Oosten van Tsecho-Slowakije, die bij nader onderzoek
(o.a. overbrengen der ziekte met gefiltreerd bloed van zieke paarden) infectieuze
anaemie bleek te zijn. Vrijburg.

Langer ²) heeft nagegaan, dat er van 1903—1912, volgens de statistische gegevens,
in het Pruisische leger 3.68% der koliekgevallen met doodelijken afloop, veroor-
zaakt werden door middenrif-rupturen. In de jaren 1921—1930 was dit percentage
4.47. Dit ten bewijze, dat middenrif-verscheuringen nog al eens voorkomen.

Hij geeft dan verder een beschrijving van de anatomie van het middenrif, en een
opsomming van de bij het middenrif voorkomende anomalieën, zooals die door Krause
zijn aangegeven, om ten slotte te komen tot wat hij eigenlijk wil zeggen, n.1. dat
bij kolieken, waarbij het middenrif betrokken is, de middenrif-verscheuring vaak
primair is en de koliek secundair.

Ten bewijze daarvan geeft hij verschillende gevallen aan; o.a. een paard had
in de manege gedurende de rijlessen ontzettend gebokt en gesprongen. Tenslotte
gaf het zich gewonnen maar moest voor het einde van de les de manege reeds ver-
laten, wegens koliek-verschijnselen ! Na eenige uren was het dier dood. Bij de sectie
werd een middenrif-verscheuring geconstateerd, volgens schrijver ontstaan door
sterken abdominalen druk tengevolge van het bokken.

Middenrif-herniae bij het leven reeds vast te stellen is uitermate moeilijk. Men
moet het hoofdzakelijk van een betrouwbare anamnese hebben. Recidiveerende
kolieken wijzen ook in die richting. Verder is de ademhaling veranderd. Eerst zal
die versneld zijn, later, als er groote hiaten in het middenrif zijn, kan dampigheid
optreden door druk van buik-ingewanden op de longen. In dat geval zal men in
de thorax darmgeruischen kunnen hooren. Meestal echter zal ten gevolge van de
scheur spoedig darm-afsnocring plaats hebben. H. Lubberts.

Volgens Zwigk ³) is het thans zeker, dat de Borna\'sche ziekte veroorzaakt wordt
door een filtreerbaar virus, dat zeer resistent is tegen droogte en licht en dat via
respiratie- en digestietractus een dier kan infecteeren. Toch ziet men soms slechts
een enkel geval in een gebied van veel paarden. De schrijver merkt op, dat dit
ook zoo is bij de kinderverlamming. Bij de kinderverlamming wordt door sommige
onderzoekers (o.a. Wickmann) aangenomen, dat de ziekte verspreid wordt door
virusdragers. Zwick zegt, dat dit ongetwijfeld ook het geval is bij de Borna\'sche
ziekte, want bij een kunstmatig besmet paard, dat niet ziek werd, kon na 4 weken
het virus nog in het neusslijm worden aangetoond. Doch niet alleen paarden, ook
schapen kunnen de ziekte verspreiden, want het is gebleken, dat de besmettelijke
hersen- en ruggemergontsteking der schapen door een virus veroorzaakt wordt,
dat volkomen gelijk is aan dat van de Borna\'sche ziekte. Misschien kunnen konijnen

2 ) Zwerchfeltzerreissungen beim Pferd. (Dr. Langer. Zeitschr. f. Veterinark. No. 12,
s- 449; 1932).

3 ) £ür Frage der natürlichen Anslecküngsweise bei der Bornascher Krankheit, Prof. Dr.
W. Zwick. Deut. tier. Woch., No. 21, 1932, S. 332.

en ratten de ziekte ook verspreiden, daar deze dieren kunstmatig te infecteeren zijn.

Tenslotte bespreekt Zwick de mogelijkheid van een verwantschap tusschen het
virus van de Bornasche ziekte en dat van de boosaardige catarrale koorts.

Teneinde na te gaan of de meningo-encephalo-myelitis equorum (Borna\'sche ziekte)
inderdaad ontstaan kan door opneming van door urine verontreinigd voedsel,
hetgeen dikwijls wordt beweerd, hebben Zwick, Witte en Bert¹) proeven genomen.
Zij toonden aan, dat het virus inderdaad aanwezig is in de urine van dieren, die
kunstmatig geïnfecteerd waren; het is dus thans wel zeker, dat niet alleen het
speeksel en het neusslijm, doch ook de urine het virus bevat. Hoe lang het in
de urine blijft leven is nog niet uitgemaakt.

Het virus werd ook aangetoond in de nieren van de aan Bornaschc ziekte gestorven
dieren. Het bloed (althans bij konijnen) bevat zelden de smetstof. In de liquor cere-
brospinalis werd 7 à i i dagen na de intracerebrale besmetting het virus aangetoond.

Ganslmayer en Bey Sabri -) deelen mede. dat volgens hunne ervaringen de sero-
logische methoden voor de malluës-diagnostiek niet geschikt zijn om ze te gebruiken
voor een doelmatige toepassing van de wettelijke bepalingen.

Volgens de wet behoeven alleen die dieren verwijderd te worden, die besmettings-
gevaar opleveren. Het zwaartepunt van de diagnostiek ligt dus op het terrein van
de klinisch waarneembare mallëus. De schrijvers bevelen daarom de z.g. „Angora"-
methode aan; volgens deze methode worden de dieren door middel van de ophthalmo-
rcactie verdeeld in een reageerendc en een niet reageerende groep. De reageerendc
dieren krijgen 20 cc. verdunde malleïne (verdunning 1 op 10) intraveneus en 10
cc. subcutaan, hierna volgen 3 dagen van nauwkeurige klinische contrôle. Is het
resultaat negatief, dan volgt een 2e inj-ctie en na 8 dagen een 3e injectie. Heeft
men gedurende die 24 dagen (2 X per dag temperatuur opnemen) klinisch de diag-
nose niet kunnen maken, dan noemt men het dier Angora-negatief In het Turksche
leger waren 10% reageerende paarden, hiervan was 5% Angora-positief, deze
5% dienen opgeruimd te worden. Jac. Jansen.

Kreupelheden gedurende den africhtingstijd van jonge remontepaarden worden
door de Duitsche paardenartsen blijkbaar veelal alle aangeduid met den verzamel-
naam „Remontelahmheit". Hiertegen komt Dr. Langer ³) op. Lang niet alle kreupel-
heden van af te richten remonte-paarden zijn Remontelahmheiten. Natuurlijk niet.

Wel is er een typische Rcmonte-lahmheit. Deze ontstaat, door dat in het lichaam
van het dier, dat een ruiter gaat dragen, veranderingen plaats hebben. Deze ver-
anderingen zien wij zeer duidelijk in de musculatuur. Maar ook in het beender-
stelsel hebben die veranderingen plaats. Er wordt een grootere druk op de beenderen
uitgeoefend, en op de aanhechtingsplaatsen van de spieren een grootere trekkracht.
Vooral is dit het geval voor de pijpbeenderen van de voorhand. Deze zijn lang en
smal en daardoor niet bijzonder tot dragen geschikt. Op hen werken in: de druk
van ruiter en paard aan den eenen kant, en aan den anderen de trekkracht van
peezen en banden, die het onderste deel van het lidmaat in evenwicht houden.

De mediale helft van de voorpijp zal bij het gereden paard in het algemeen het
zwaarst belast worden, terwijl ook de trekkracht aan deze mediale helft het grootst
is, daar zich hier, behalve twee spieren, ook uitloopcrs van de fascia carpi vasthechten.

1 ) Ueber das Vorkommen des Virus der Bornasche Krankheit im Harn, im Blut und im Liquor
cerebrospinalis, Prof. Dr. W. Zwick, Dr. J. Witte und Fr. Bert. Berl. Tier. Woch.,
No. 21, 20—5 1932, blz. 336—338.

Gedurende de africhting nu is het mogelijk dat het dier, zoekende naar een nieuw
evenwicht, meer van zijn voorbeenen moet vragen, dan zij kunnen presteeren.

Er zullen dan overmatige drukkingen en trekkingen in ontstaan en om boven-
genoemde redenen zal de nadeelige werking hiervan het grootst zijn in de mediale
helft van de voorpijp. Op den duur zal dit aanleiding geven tot een periostitis met
als gevolg kreupelheid en exostose-vorming.

De verschijnselen zijn achtereenvolgens: niet opschieten met de voorbeenen en
tengevolge daarvan scheef loopen met de achterhand; daarna een onregelmatige
gang in de voorhand; dan kreupel loopen onder den ruiter, eerst daarna ook kreupel-
heid aan de hand gaande.

Bij onderzoek van het been vindt men eerst niets; na verloop van tijd warmte en
pijnlijkheid en eerst veel later heel vaak exotose-vorming.

Fagot \') veterinair inspecteur, zegt, dat rachitis bij het veulen van het Belgische
trekpaard veel voorkomt. Het is niet alleen een ziekte van het beenderstelsel, maar
van het geheele organisme. Voordat de specifiek rachitische been-afwijkingen te
zien zijn, zijn er dan ook al andere verschijnselen waar te nemen. Bij zeer jonge
individuen, die nog bij de moeder zijn, ziet men dan vaak sereuze arthritiden van
de kogel- en spronggewrichten. Bij het meerendeel der dieren, die als regel 12 a 18
maanden oud zijn als de beenafwijkingen te voorschijn treden, ziet men eerst b.v.
diarrheeën en indigesties; de veulens zijn vaak indolent. Bij spelen in de weide ziet
men soms plotseling ongecoördineerde bewegingen; ook blijven zij veelal achter bij
de anderen. Animeeren zij zich, dan galoppeeren zij, maar draven niet; in rust
veranderen ze dikwijls van houding.

Langzamerhand, en als regel 1 a 2 maanden nadat de dieren in de weide gegaan
zijn, komen de beenafwijkingen te voorschijn. Kromme knieën, schuifels, overhoeven,
hazehakken, spatten, reebeenen moeten bij deze dieren allen beschouwd worden
als rachitische verschijnselen. Maar ook de ingezakte rug en de hangbuik.

Te zwaar beenwerk komt bij het Belgische trekpaard-veulen heel veel voor. De
beenderen groeien wel in de lengte en vooral in volume, maar de nieuw gevormde
beencellcn verharden niet. De beenderen worden dus voos. Prof. Liénaux, die veel
studie van dit onderwerp gemaakt heeft, zegt dat te zwaar beenwerk moet beschouwd
worden als rachitisch beenwerk. Goede veulens moeten voldoende beenwerk hebben:
meer niet.

Rachitis vindt zijn oorzaak o.a. in irrationeelc voeding, onder minder gunstige
hygiënische omstandigheden. Belgische veulens moeten vroeg zeer zwaar zijn.
Daarvoor moeten de dieren dagelijks ongeveer 1 K.G. groeien. Om ook het beender-
stelsel in voldoende mate bij dezen cnormen groei te betrekken, zijn groote hoeveel-
heden minerale stoffen benoodigd. In de rations ontbreekt het hieraan veelal en
ook is de verhouding van de aanwezige mineralen tot andere benoodigde stoffen
vaak geheel foutief.

Verder speelt een zekere praedispositie een groote rol. Hoewel nooit is komen vast
te staan, dat rachitis heriditair is, is toch vaak aangetoond, dat in bepaalde families
steeds weer dezelfde skelet-deelen door rachitis worden aangetast. Zoo ook is nage-
gaan, dat bepaalde hengsten veulens verwekken en bepaalde merries veulens voort-
brengen waarvan het meerendeel aan rachitis gaat lijden. Fagot zegt, dat in som-
mige streken van België rachitis door den hengst inheemsch is geworden. Rachitis
is volgens F. de grootste hinderpaal voor de verdere verbeteringen van het zware
trekpaard-veulen. Men moet op keuringen nauwkeurig op rachitische verschijnselen
letten en daarmee behepte dieren van de fokkerij uitsluiten.

Getas constateerde para-botulisme bij paarden op een boerderij en publi-
ceert zulks, omdat deze ziekte in Frankrijk weinig voorkomt. Het beloop was als
gewoonlijk zeer snel; de eerste verschijnselen traden zeer onverwacht op, terwijl
de dood reeds na gemiddeld 24 uur volgde. Zeven paarden stierven onder verlam-
mingsverschijnselen in enkele dagen, een achtste herstelde. Karakteristieke symp-
\'omen zijn bij deze ziekte niet aanwezig; poluyrie, ingespannen ademhaling en
bewegingsstoornissen der achterhand, later paraplegie, waren de eenige afwijkingen
die gevonden werden. Sectie van alle dieren negatief.

In het drinkwater werd het rottende cadaver van een kat gevonden; hieraan
werd de ziekte toegeschreven.

Dit waterreservoir bevond zich onder de schaapskooi en werd misschien verwarmd
door den mesthoop.

Alleen de paarden, die met dit water werden gedrenkt, zijn ziek geworden (8 van
de 12); de koeien en de schapen niet. Drie veulens in de weide, die ander water
kregen, bleven gezond.

(Omtrent een bacteriologisch of toxicologisch onderzoek van het water wordt
niets vermeld, hoewel verschillende autoriteiten in consult zijn geweest).

Cholperos (I. G. F\'arbenindustrie) is een vaccin voor immunisatie tegen cholera;
het bevat de lysaten der eholerabacillen en wordt per os ingenomen.

Typhoral (I. G. Farbenindustrie), een vaccin dat de lysaten der typhusbacillen
bevat, voor perorale immunisatie tegen typhus.

Contralgine-pasta (Bayer-Meister-Lucius I. G.), in tubes van 10 gram, bevat
2 % pantocaïne en solbrol als desinfectans; dient om slijmvliezen ongevoelig te
maken en tevens te desinfecteeren.

De pasta is vetvrij, gemakkelijk resorbeerbaar en kleeft aan de slijmvliezen,
waardoor de anaestiseerende werking lang duurt.

Erugon (I. G. Farbenindustrie) is een gestandaardiseerd testicelhormoon: een
ampul van 1 c.c. = 2 hanen-eenheden; 2—3 intramusculaire inspuitingen tegen
endocrine impotentie.

Gynnphysine (E. Merck, Darmstadt) (in ampules van 1 c.c.) is het weeënopwek-
kende hormoon oxytocine uit de achterkwab der hypophyse.

Hexakalk (Apotheke zum heiligen Geist) is een verbinding van chloorcalcium en
hexamethyleentetramine; gebruikt tegen catarrhen: 3 maal daags t—2 tabletten.

Neo-pyocyanase (Sachsisehes Serumwerk) wordt bereid uit pyocyaneus-culturen, in
verpakkingen van 20—50 c.c.: gebruikt tegen angina en aandoeningen der lucht-
wegen.

Phamosan-tablelten (Argon G. m. b. H. München) hypnoticum en sedativum;
bevatten phosphas codeini, diaethyl-barbituurzuur en acet. paraphenetidine.

Spinocaïne en gravocaïne (I. G. Farbenindustrie) zijn preparaten voor inspuiting voor
lumbaal-anaestesie; bevatten per ampul 0.3 gr. novocaïne en 2.2 mgr. strychnine-
sulfaat.

Bi-ricine (C. Roux, Malakoff, Seine), in korrels en capsules, bevat per dosis
0.4 gr. ol. ricini, 0.4 gr. oxydum magnesicum en 0.04 gr. phenolphtaleïne.

Cuproleum (Dr. Klopfer, Dresden) is een oplossing van colloïdaal koperjodide
in olie; gebruikt bij tuberculose, lupus, ulcera cruris, enz.

Solmines ,, Wuhrlin" (Usine des Etabliss. Wuhrlin et fils, Hondouville, Eure),
zijn gaascompressen gedrenkt in zuivere vaseline en bij 130° gesteriliseerd, tegen
brandwonden. Zij worden ook geleverd met perubalsem, vioform, dermatol.

Albertistine (Chem. Werke H. & E. Albert, Wiesbaden) is een pasta (waarin
silicaten, glycerine, boorzuur, salicylzuur, jodium en aeth. oliën) voor omslagen
bij ontstekingsprocessen, dus zooals antiphlogistine.

Clonazone Daufresne = chlooramine-toluol-natrium, is zeer bactericide (2 mgr.
per Liter doodt staphylococcen) in de handel als poeder, tabletten van 0.25 gr.
en als clonazonezalf (= steramine).

Txine (P. Beiersdorf & Co., Hamburg) is een gegranuleerde kool met 1 % zilver,
verder amylum en bolus en sionon; gebruikt tegen darmcatarrh.

Peletran (Creolinewerke, Hamburg) is een levertraan voor veterinair gebruik met
een gehalte van 500 vitaminen A en 250 vitaminen D per gram.

Prof. Hymans v. d. Bergh schrijft (in de Mededeelingen, (no. 23) v. h. Rijks Inst.
v. Pharm. ther. onderzoek) over dit middel, dat in de laatste jaren over de geheele
wereld op ruime schaal uit- en inwendig is gebruikt. Volgens schrijver verdient
het middel aanbeveling zoowel in ernstige als lichtere gevallen van bacterieele
infecties en is bij toediening in geoorloofde dosis slechts zelden schadelijke werking
te vreezen. De doses therapeutica en toxica liggen echter dicht bij elkaar, en het
schijnt geraden, in het algemeen bij een volwassen man als wenselijke dosis te be-
schouwen 20 c.c. eener 0.5 % oplossing; deze gift kan om den anderen dag (niet
meer dan driemaal per week) worden herhaald. Ziet men geen succes en geen
schadelijke bijwerking dan is het geoorloofd 20 c.c. van een 1 % oplossing in te
spuiten. Deze dosis (overeenkomende met ongeveer 3 m.g. per kilo lichaamsgewicht)
mag niet overschreden worden. Verder moet langzaam worden ingespoten. De
oplossing mag niet troebel zijn; dan filtreeren onmiddellijk voor het gebruik. Morsen
buiten de ader veroorzaakt pijnlijke necrosen.

Verschijnselen na groote dosis (grooter dan o. 100) : hartkloppen en duizeligheid,
misselijkheid, soms braken, verdwijnen gewoonlijk na 1 minuut weer. Op lever
en nieren kan het middel schadelijk werken; bij het bestaan van een nierbeschadi-
ging of lever-laesie is het daarom af te raden, of hoogstens voorzichtig de probeeren
met kleine doses en groote tussenpoozen. Bij slot van rekening is, vergeleken met
de ontelbare behandelingen met trypaflavine, het aantal bekend geworden ernstige
bijwerkingen zeer gering.

Evenals alle fluoresceercnde stoffen veroorzaakt het doordrenking der weefsels,
overgevoeligheid voor licht en een gele kleur der epidermis, die, na herhaalde
injecties, langen tijd blijft bestaan; ook hyperpigmentatie en huid-uitslag is waar-
genomen, later somtijds hypertrichose b.v. overmatige groei der wenkbrauwen.
Het is daarom goed de patiënten gedurende de kuur tegen de inwerking van licht
te beschutten.

Azojood (Dr. Hubold & Barth, Grünheide) is diamino-azobenzoldihydrojodide
en bevat 54 % jodium; de zwarte reuklooze kristallen zijn oplosbaar in glycerine
en alkohol. Het is een, weinig schadelijk, krachtig desinfectans, zoowel voor in-als-
uitwendig gebruik: een 2—4 % oplossing in glycerine bij stomatitis en tandvlees-
aandoeningen; 20 druppels dezer oplossing in 1 L. water voor inhalatie. In doses
van 20 mgr. wordt het middel gebruikt voor darm-desinfectie.

Oleocal (laboratoire des produits Scienta) is levertraan in vaste vorm, met ijzer
en kalk (geleverd in dragées en granules). Vrijburg.

Op Vrijdag 24 Februari werd in het rustige dorp Heythuysen, onder
zeer groote belangstelling, ter aarde besteld het stoffelijk overschot
van onzen collega en vriend Hendrik Antoon Driessen. De meerder-
heid der Limburgsche dierenartsen was hierbij aanwezig, om hem
een laatsten groet te brengen, te getuigen van de oprechte sympathie
die hij bij ons allen genoot, en deelneming te betoonen met de zoo
zwaar getroffen familie.

Geboren te Horst op 12 Juni 1894, volbracht hij zijn middelbare
studie op de R.K. Hoogere Burgerschool te Rolduc, waar hij in 1912
het einddiploma behaalde, om zich daarna te laten inschrijven als
student aan de Rijksveeartsenijschool.

Doordat hij tijdens de oorlogsjaren zijn militairen dienstplicht
moest vervullen, werd zijn studieti jd onderbroken, zoodat het 1920 werd
voordat hij het diploma van veearts verwierf.

Hij vestigde zich te Heythuysen als mijn buurman-collega, en het
is met groote voldoening, dat ik hier kan zeggen dat onze vriendschap,
die reeds te Rolduc een aanvang had genomen, tot aan zijn dood hecht
gebleven is.

Het pleit wel voor zijn bekwaamheid en werklust, dat, terwijl vóór
hem geen dierenarts te Heythuysen gevestigd was, deze praktijk thans
geldt voor een der beste van onze provincie. Inderdaad heeft hij dan
ook de praktijk, die zijn volle toewijding had en waarvoor hij al de
krachten van zijn sterk lichaam wilde geven, steeds zoo intensief mogelijk
uitgeoefend.

Op onze Afdeelings-vergaderingen bleek telkens weer, dat hij de resul-
taten van de nieuwere onderzoekingen die gepubliceerd werden, steeds
met belangstelling volgde, en een der eerste was die deze aan de praktijk
toetste.

Zeer veel werk verrichtte hij op het gebied der bestrijding van de be-
smettelijke pluimveeziekten, en toen door het minder rendabel worden
van de pluimveehouderij en de entingen door leeken hier zijn werk-
zaamheden minder werden, vond hij een ruime compensatie in de ge-
organiseerde tuberculose-bestrijding. Een groot aantal runderen werd
de laatste jaren door hem gecontroleerd, en tal van dieren die gevaar

van besmetting opleverden, konden door hem worden opgespoord en
tijdig worden opgeruimd. Zijn accuraat Werk ook op dit gebied kon
voor ieder als een voorbeeld gelden

Met het in werking treden van de vleeschkeuringswet werd hij
benoemd tot keuringsveearts in den kring Heythuysen. Daar deze kring
verschillende gemeenten omvat, en hij zonder hulp den dienst moest
waarnemen, vergde dit eveneens een belangrijk deel van zijn tijd.

Op onze afdeelingsvergaderingen was hij een trouw bezoeker, en
in de maanden November en December volgde hij nog met volle ambitie
een cursus over tuberculose, welke in overleg met de Commissie voor
post-universitair onderwijs gegeven werd. Niemand vermoedde toen
hoe spoedig dit jonge leven zou beëindigd worden.

In Januari hoorden wij met ontsteltenis dat een verborgen kwaal
zijne gezondheid bedreigde en dat een zeer ingrijpende operatie nood-
zakelijk zou zijn om het gevaar af te wenden. Vol belangstelling werd
het verloop van deze behandeling gevolgd en op onze vergadering van
11 Februari j.1. kon de voorzitter nog de hoop uitspreken dat een
spoedig algeheel herstel zou volgen. Tien dagen later bereikte ons
het droevige bericht van zijn overlijden.

Bij de geopende groeve sprak eerst de Burgemeester der gemeente,
die den overledene in gevoelvolle woorden herdacht als ambtenaar,
als practiseerend dierenarts, als voorzitter van het Burgerlijk Armbestuur
en vooral ook als vriend. Daarna werden door den Voorzitter onzer
Afdeeling en door den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst
in dit district hartelijke woorden van afscheid gesproken, waarbij de
groote hoedanigheden van den eenvoudigen, zich nooit op den voor-
grond stellenden collega naar voren werden gebracht. Namens de
Afdeeling werd een krans als laatste hulde bij de groeve neergelegd.

Verliest de afdeeling Limburg door het heengaan van collega Dries-
sen een harer beste leden, is voor mij een trouw vriend heengegaan,
voor zijne dierbare echtgenoote en kleine kinderen is deze slag zoo zwaar,
dat nauwelijks woorden van troost te vinden zijn. Moge de volkomen
overgave waarmee de betreurde doode zijn droevig lot aanvaard heeft,
zoo zelfs dat hij woorden van troost kon spreken tot zijne echtgenoote
tijdens zijne laatste levensuren, haar met de hulp van den Almachtige
de kracht geven de toekomst betrouwvol in te gaan.

Mededeelingen van het Landbouwkundig Bureau der Staatsmijnen in
Limburg. No. X. Januari 1933.

Het doel van deze uitgave is meer bekendheid te geven aan de producten van het
Stikstofbindingsbedrijf en de toepassing in den landbouw te bevorderen. Deze mede-
deelingen, die verschillende artikelen bevatten, zullen vier maal per jaar verschijnen
en worden aan belangstellenden gratis toegezonden. Wie onzer lezers zich voor de
toepassing der stikstofmeststoffen interesseeren, kunnen de publicaties aanvragen.

Das Meerschweinchen. Seine Zucht, Haltung und Krankheiten. Prof.
Dr. Raebiger. 2de Druk. Opnieuw bewerkt door Dr. J. Kliesch. Uitgave M. en
H. Schaper. Hannover 1933. Prijs M 3.50.

Een werkje, geschreven met het kennelijk doel, een goede handleiding te geven
voor hen, die zich met de teelt van de gebruikscavia bezighouden, kan van practisch
nut zijn ook voor instituten, waar deze dieren veel voor onderzoekingen worden
gebruikt en waarbij de gebruikte dieren vaak langen tijd geobserveerd moeten wor-
den onder zoo goed mogelijke condities.

Het kan niet nadrukkelijk genoeg vermeld worden, dat het voor een juiste beoor-
dceling van de verwekte verschijnselen een eerste eisch is, dat het proefdier gezond
en in normale voedingsconditie is en onder goede hygiënische verhoudingen wordt
verpleegd ; doelmatige teelt kan overigens de bruikbaarheid verhoogen.

Het werkje omvat vrijwel alles wat daarbij van nut kan zijn. Een kort hoofdstuk
van Sokolowsky, handelend over de natuurlijke historie van het Guineesch big-
getje, wordt gevolgd door een beschouwing van Kliescii over de teelt. Hoofdstukken
van Raebiger over voedering, drinken, hok- en stalbouw, transport, gebruik van
het vleesch en de pels sluiten hierbij aan. Het gedeelte, dat de ziekten dezer dieren
weergeeft, wordt door Fritzsche in 27 bladzijden samengevat. Ofschoon uit prac-
tische overwegingen dit gedeelte sterk samengedrongen wordt weergegeven, is het
overzichtelijk en vrijwel volledig. Daar de vatbaarheid voor Bang-infectie wordt ver-
meld, had daarnaast ook de groote geschiktheid van dit proefdier voor leptospirosen-
infecties genoemd dienen te worden. Bij de bestrijding der ziekten worden bacteri-
eele, virus- en parasitaire infecties terecht afzonderlijk genoemd. Voor bestrijding
van virusziekten wordt sulfoliquid niet genoemd : wel natronloog; voor parasitaire
infecties wordt Viscojod als zeer goed middel vermeld, vooral tegen coccidiose.
Het boekje voldoet aan de gestelde eischen en is daarom ook voor dierenartsen nuttig.

Bemerkungen zu der Besprechung meines Lehrbuchs der
Schlachtvieh- und Fleischbeschau im Hefte vom 1. Juli 1932

Vor Antritt meiner Reise nach Südamerika bin ich aus dem Kreise der hollän-
dischen Kollegen darauf aufmerksam gemacht worden, dass die Besprechung, die
Herr Prof. van Oijen meinem Lehrbuch der Schlachtvieh- und Fleischbeschau
habe angedeihen lassen, der Sachlage nicht gerecht werde, und dass eine Gegenbe-
sprechung angezeigt erscheine. In der Fülle der Vorbereitungen für meine
Reise habe ich die Angelegenheit nicht weiter beachtet, zumal da Herr van Oijen
mir einen Abdruck der Besprechung nicht zugesandt hatte.Nach meiner vor kurzem

Die Uebersendung des Abdruckes hatte sich verzögert, nachher las ich dasz
Herr Prof. v. Ost. nach Sud. Amerika verreist war und nahm mich vor im Herbst
ein Exemplar in deutscher Übersetzung anzubieten. Leider ist dieses durch starke
in Anspruchsnahme nicht ausgeführt worden. Ich bitte gern um Entschuldigung
für dieses Versehen.

erfolgten Rückkehr von meiner Reise bin ich erneut auf die van oijen\'sche Be-
sprechung hingewiesen worden, und ich habe auf Wunsch eine deutsche Überset-
zung des wesentlichen Inhalts der Besprechung erhalten von einem Herrn, der die
deutsche Sprache so gut wie die holländische beherrscht, und dessen Mitteilung ich
daher als zuverlässig betrachten muss. \')

Grundsätzlich heisse ich jede kritische Besprechung der von mir herausgegebenen
Arbeiten für sehr erwünscht, weil ich daraus lerne. Aber die Kritik muss selbstver-
ständlich sachlich sein. Ich habe trotz Herausgabe verschiedener Bücher im Laufe der
letzten 40 Jahre noch niemals Anlass gehabt, mich mit einem Kritiker meiner Bücher
auseinanderzusetzen. Im vorliegenden Falle muss ich es tun, um sachliche Unrichtig-
keiten von grundsätzlicher Bedeutung richtig zu stellen.

I. Prof. van Otjen sagt, wenn man sich die Frage vorlege, ob ich niederländische
Zustände und Auffassungen berücksichtigt habe, dann sei man enttäuscht. Wohl
werde hie und da von niederländischen Untersuchungen etwas gesagt, aber nur in
Fällen, wo diese mit meinen Meinungen im Widerspruch ständen. ¹) Hiezu habe
ich zu bemerken, dass ich mich bei jeder Zeile meines Lehrbuchs bemüht habe, die
vorhandene Literatur, auch die niederländische, soweit sie mir zugänglich war, ob-
jektiv auszuwerten, und ich müsste mich gegen die etwaige Annahme wehren, als
hätte ich die niederländische Literatur nicht nach bestem Wissen und Gewissen
verwertet. Im übrigen gibt es keine niederländische Fleischbeschau, sondern die
Grundsätze der Fleischbeschau sind, vielleicht abgesehen vom Begriff des minder-
wertigen Fleisches und der Notwendigkeit des Freibankwesens, überall die gleichen ²),
und ich darf daran erinnern, was E. Leclainche, dieser hochstehende Tierarzt,
der die Geschichte der Tierheilkunde genau kennt, auf dem Internationalen Veteri-
närkongress in London über die geschichtliche Entwicklung der Fleischbeschau in
Deutschland und in anderen Ländern gesagt hat.

II. Prof. van Oijen sagt, ich stellte hinsichlich des Verfahrens des finnigen Rind-
fleisches trotz der Versuche von Schey und Bugge und van Santen das Gefrieren-
lassen fakultativ dar. Meine Argumente ³) seien so wenig beweisend, dass im Ver-
band mit den schönen Untersuchungen von van Santen meine Meinung sicher
keinen Eingang finden werde. Hiezu bemerke ich, dass ich auf S. 534 meines Lehr-
buchs der Schlachtvieh- und Fleischbeschau gesagt habe: „Bis zum Ergebnis der
amtlichen Nachprüfung der Schmey-Buggeschen Versuche wären ⁴), um jeden
Einwand über die Zuverlässigkeit der Brauchbarmachung finnigen Rindfleisches
zu beseitigen, statt der 2itägigen Kühlung die übrigen zur Brauchbarmachung
finnigen Rindfleisches wahlweise zugelassenen Arten des Verfahrens anzuwenden".
Die übrigen wahlweise zugelassenen Arten des Verfahrens sind : 21 tägiges Pökeln,
21 tägige Aufbewahrung in Gefrierräumen, ferner Kochen und Dämpfen.

1 ) Wörtlich steht im Referat, „nur in sofern Sie die Meinung des Auteurs unter-
stützen". Erstes Beispiel des Umgekehrten Uebersetzung (Nicht genannt sind z. B.
die Arbeiten v. Manen\'s über Schweinepest, Fooy\'s und Schoon\'s über pH Bestim-
mung etc.).

2 ^s) Jeder weisz dasz in kein zwei Länder die Ausführung der Fleischbeschau
dieselbe ist. Ich habe den Verdienst der Deutschen Forschern an der Ausbau der
Grundsätze immer völlich anerkannt, behaupte aber dass auch diese Grundsätze
erweiterungs- und umänderungsfähig sind.

4 ) Aus dem Worten „Bis zum Ergebnis der amtlichen Nachprüfung und „wäre"
las ich dass Herr Prof. v. Ost. noch eine weitere Befestigung verlangt, befor er die
„Ergebnisse von v. Santen, Bugge und Schhey" als feststehend anerkannt.

III. Beim Kapitel der Tuberkulose wird bemängelt, dass Untauglichkeitserklä-
rungen allein bei allgemeiner Abmagerung als notwendig bezeichnet und allgemeine
Muskeltuberkulose nicht genannt werde. Hiezu ist zu bemerken, dass Muskel -
tuberkulöse bekanntlich, zu den allergrösstcn Seltenheiten gehört und dass allge-
meine Muskeltuberkulose, Untauglichkeit aller veränderten Teile nach der über-
sichtlichen Darstellung der Formen der Tuberkulose bei Schlachttieren und die
gesundheitliche Behandlung des Fleisches tuberkulöser Tiere (S. 709/710 meines
Lehrbuchs) bedingt, da alle tuberkulös veränderten Teile \') als genussuntauglich
zu behandeln sind. Die Muskeltuberkulose beschränkt sich der Regel nach auf
umschriebene Teile des Tierkörpers; liegt aber einmal allgemeine Muskeltuber-
kulose vor, so sind nach dieser Vorschrift alle Teile, d.h. der ganze Tierkörper, un-
tauglich. Was Prof. van Oijen an der Vorschrift über die Sterilisation des P\'leisches
bei frischer tuberkulöser Blutinfektion bemangelt hat, ist mir nicht recht klar ¹).

Ebenso verhalt es sich mit der Kritischen Bemerkung, bei der Beurteilung des
F\'leisches tuberkulöser Tiere finde sich kein einziges Wort über die Motive, das
Fleisch für minderwertig zu verklären und das Fleisch von Tieren mit chronischer
Tuberkulose frei zu lassen. Hiezu ist zu bemerken, dass auf S. 708 meines Lehr-
buchs gesagt ist: „Als minderwertig, weil mit einem erheblichen Mangel behaftet,
ist das Fleisch zu behandeln usw." ³) Ferner findet sich eine generelle Erläuterung
des Begriffes des minderwertigen Fleisches auf S. 114 meines Lehrbuchs. Hier ist
das minderwertige Fleisch (gleich dem verdorbenen i. S. des Lebensmittelgezetzes)
definiert als Fleisch, das ohne gesundheitsschädlich zu sein,

Ferner ist der Begriff minderwertig auf S. 52 grundsätzlich erläutert und findet

eine weitere Erläuterung auf S. 89/90, wo die Hauptfälle der Minderwertigkeit
unter Nr. 1—6 des § 40 der Ausführungsbestimmungen A zum deutschen Fleisch-
beschaugesetz angegeben sind.

Was mit der Bemerkung über chronische Tuberkulose gesagt sein will *), ist
— die Richtigkeit der mir zugegangenen Übersetzung der van OijEN\'schen Bespre-
chung vorausgesetzt — mir nicht verständlich, da die Tuberkulose in der über-
wältigenden Mehrzahl der Fälle chronisch verläuft und der chronische Verlauf
an sich kein Grund zur Massrcgelung sein kann.

IV Was nach dem unter Ziff. III Gesagten und nach den grundsätzlichen Erläu-
terungen der Begriffe des tauglichen, untauglichen und bedingt tauglichen Flei-
sches auf S. 52 meines Lehrbuchs zu der Bemerkung geführt hat, man vermisse in
meinem Lehrbuch kurze deutliche Auseinandersetzungen der Forderungen, welche
an die Tauglichkeits-, Untauglichkeits- und Bedingttauglichkeitserklärung zu

1 ) Gar nichts. Die Auffassung des Herrn Prof. v. Ost. wird nur kurz mitge-
teilt.

stellen seien, und es räche sich hier, dass in dem Buch das niederländische System
nicht zu Recht gekommen sei, ist mir nicht klar. In den Niederlanden sei man ge-
wöhnt, Fleisch nur dann als tauglich zu erklären, wenn es keimfrei sei und keine
ernsthaften Abweichungen zeige. Die Behandlung des kernhaltigen Fleisches be-
stimme sich nach der Art der gefundenen Bakterien. Das ist genau der Standpunkt,
den ich in meinem Lehrbuch zum Ausdruck gebracht habe (vgl. meine allgemeinen
Erläuterungen der Begriffe Tauglichkeit, Untauglichkeit usw. und das von mir
angegebene Verfahren zur Beurteilung des Fleisches notgeschlachteter Tiere nach
Massgabe der bakteriologischen Fleischuntersuchung S. 914). *)

Wenn ich, bei jeder Krankheit eine Begründung des Verfahrens gab, so erhellt
die Notwendigkeit dieser Art des Verfahrens u.a., weil jede Krankheit ihre Beson-
derheiten hat, die bei der Beurteilung besonders besprochen werden müssen, damit
der Tierarzt nicht mechanisch, sondern denkend ¹) die Beurteilung ausführt und
auch in forensischen Fällen Unterlagen für die Abgabe seines Gutachtens hat.

Unverständlich ist mir die Rüge, dass ich bei den Argumenten für die Sterilisa-
tion auch den Schutz des Viebestandes berücksichtige, wie z.B. bei der Schweine-
pest. Die Fleischbeschau habe nur die Aufgabe, die Geeignetheit des Fleisches als
Nahrungsmittel für Menscheil festzustellen, das veterinärpolizeiliche Argument
habe kein Recht. Ich nehme an dass hier ein Missverständnis vorliegt. Es ist in der
ganzen Welt anerkannt und sachlich auch ganz selbstverständlich, dass die Fleisch-
beschau nicht bloss einen sanitätspolizeilichen, sondern auch einen veterinärpoli-
zeilichen Zweck verfolgt, und dass Fleisch mit nur auf Tiere übertragbare Krank-
heitserreger, falls es nicht wegen seiner sonstigen Abweichung von der Norm vom
Verkehr ausgeschlossen werden muss, erst nach erfolgter Sterilisation in den Verkehr
gegeben werden darf, aus den sattsam bekannten Gründen. Oder wäre ein Land,
abgesehen von den überseeischen Fleischüberschussländern, so reich, dass es alles
Fleisch mit nur auf Tiere übertragbaren Erregern, z.B. alles Fleisch von rotlauf-
kranken Tieren, kurzer Hand auf die Abdeckerei verweisen lassen kann Ich zit-
tiere hier die Bemerkung: „Der Agrarier von Ostf.rtag schreibt hier dem Hygie-
niker das Gesetz vor". Wenn wirklich die Meinung bestehen sollte, dass der veteri-
närpolizeiliche Zweck der Fleischbeschau bedeutungslos sei, und alles Fleisch, das
nur aus veterinärpolizeilichen Gründen sterilisiert wird, als untauglich zu behan-
deln sei, so verweise ich auf den vom Artze Bollinger aufgestellten und in der gan-
zen Welt anerkannten Grundsatz, dass dem Volksvermögen von dem im Besitze
von Schlachttieren stehenden Kapital nicht mehr durch Beschlagnahme entzogen
werden darf, als unbedingt zum Schutze der menschlichen Gesundheit notwendig
ist. ²)

1 ) Bei diesem Denken braucht der Tierarzt wissenschaftlich begründete Richt-
linien und nicht nur Gesetz-paragrafen. Die Letzteren sind in dankenswerter Weise
gegeben ; die Ersteren sind nicht klar zusammengestellt.

2 ) Eben deshalb ist er nicht zulässig die Bekämpfung von Tierseuchen als
Zweck der Fleischbeschau zu stellen.

Fordert diese Bekämpfung besonders Massnahmen, dan sind dieselben kraft des
Viehseuchen-Gesetzes an zu ordnen. Uebrigens wird in den meisten dieser Fälle
das Fleischbeschau-gesetz keine Tauglichheitserklärung und Freizügigkeit des Flei-
sches zulassen. Ueber die Sterilisierung der an Viruspest leidende Tiere sind wir
einig. Im holländischen System s.v.v. wird Vernichtung der Tiere mit Bazilläre-Pest
vorgeschrieben wegen der Möglichkeit des Vorkommens von Bac. enter. Gärtner
bei diesen Tieren (Clarenburg—van Manen), also aus hygienischen Gründe. Herr
Prof. v. Ost. verlangt Sterilisation aus veterinair polizeilichen Gründen. Diesen Un-
terschied klar zu beleuchten war die Absicht meiner leider zu kurz gefassten Aus-
führungen.

V. Prof. van Oijen sagt bei Besprechung meiner, der heutigen Sachlage ents-
sprechenden Definition der Begriffe Pyämie und Septikämie im sanitätspolizeilichen
Sinne, wodurch der Gegensatz Bollinger—Müller ausgeräumt wurde, es sei
ähnlich, als ob man die Diplomaten in Genf reden hörte. Ich nehme an, dass
dies ein Kompliment sein soll.

VI. Prof. van Oijen bemängelt, dass ich als Erreger der Fleischvergiftungen den
Breslau- und Gärtnerbazillus bezeichne und es für nicht angängig erachte, vom
Paratyphus der Schlachttiere zu sprechen. -) Hiezu ist zu bemerken, dass gelegent-
lich, als Raritäten, Paratyphusbazillen als Krankheitserreger bei Tieren gefunden
werden, dass aber in der Regel, und diese ist für die Begriffsbestimmung entschei-
dend, der Paratyphusbazillus als Krankheitserreger bei Tieren und als Erreger von
Fleischvergiftungen durch Genuss des Fleisches notgeschlachteter Tiere keine
Rolle spielt. ¹), Die früheren Angaben über die Häufigkeit des Paratyphus B-Ba-
zillus als Erreger von Fleischvergiftungen nach Genuss des Fleisches notgeschlachte-
ter Tiere in den zusammenfassenden Berichten über Fleischvergiftungen sind, wie
bekannt, falsch; sie stammen aus einer Zeit, als man den Breslau-Bazillus vom Para-
typhus B-Bazillus noch nicht zu trennen vermochte. Es ist deshalb auch abwegig,
wenn Auseinandersetzungen über Sekundärinfektionen ³) bei vielen Krankheiten
vermisst werden, bei denen Paratyphusbazillen gefunden würden. Mein Stand-
punkt in der Schweinepestfrage ist in meinem Lehrbuch eingehend begründet
worden; er hat durch abweichende Stellungnahme in der niederländischen Li-
teratur keine Änderung erfahren. *)

VII. Nicht richtig ist die Angabe, die Beschreibung der bakteriologischen Fleisch-
untersuchung sei ganz auf die Suche nach spezifischen Keimen abgestellt, von dem
in Holland angewandten System, wobei zuerst zwischen steril und keimhaltig ent-
schieden und dann die Art der gefundenen Keime bestimmt werde, ²) brächte ich
keine Mitteilung. Ich glaube es besteht kein Unterschied, jedenfalls kein grund-
setzlicher zwischen denn in Holland angewandten System und dem deutschen,
das von mir bereits vor dem Kriege in meiner Eigenschaft als Direktor der Veterinär-
abteilung des Reichsgesundheitsamts aufgestellt und in der Fassung veröffentlicht
wurde, die auf S. 904/05 meines Lehrbuchs wiedergegeben ist. ³) Wenn also in

1 ) Ich erlaube mir eine andere Meinung zu bevorstehen und finde in den
zahlreichen Fällen von solchen Erkrankungen der Schlachttiere — auch der Rin-
der — die in jeder Zeitschrift vor zu finden sind, genügend Stütze. Auch in unserem
Lande werden welche gefunden.

Die Bekämpfung der Fleischvergiftungen durch die Fleischbeschau findet ihre
Stütze in dem vorhanden sein dieser Krankheitserreger als primaire oder secun-
däre Infection bei kranken Tiere. Ohne dies wäre sie zu diesem Zwecke nicht zu-
treffend. Ich bedaure dass Herr. v. Ost. diese Auffassung nicht anerkennen kann.

\') Diese Vorstellung trifft nicht zu. Nachdem zuerst die Entscheidung zwi-
schen steril und keimhaltig getroffen ist, wird kraft der selben Untersuchung die
Art der gefundenen Keime in Erwegung gezogen. Durch diese beiden Etappen wird
das Urteil bestimmt.

Auf seite 904/05 sind nur §§ einer Verordnung, nicht eine systematische Beschrei-
bung der Untersuchung vor zu finden, siehe Fusznote No. 11.

Holland ebenso verfahren wird, so ist das nur das allgemeine, insbesondere in
Deutschland schon längst übliche Verfahren und die Bemerkung ist nicht recht
verständlich, wenn in der Besprechung gesagt wurde, das Kapitel über die bak-
teriologische Fleischuntersuchung, dieses Hauptstück für die Tierärzte, erzeuge in
Holland ein Gefühl von nicht zureichendem Anschluss an die Praxis. Es ist meines
Erachtens nicht tunlich, dass etwa in einer ersten Untersuchung Keimfreiheit oder
Keimhaltigkeit des Fleisches und bei Keimhaltigkeit des Fleisches in einer zweiten
Untersuchung die Keimart bestimmen will. ¹) Dies würde den Wert der bakterio-
logischen Fleischuntersuchung für die ländliche Fleischbeschau, bei der Schnel-
ligkeit alles ist, damit das Fleisch nicht vor Abschluss der Untersuchung verdirbt,
illusorisch machen.

VIII. Prof. van Oijen schliesst seine Besprechung mit der Bemerkung, mein Lehr-
buch der Schlachtvieh- und Fleischbeschau gebe eine hinreichende Übersicht
über das, was man in der Fleischbeschau wissen müsse, knüpft aber hieran die Worte,
man müsse beim Lesen des Buches aber vernünftig sein und sein eigenes kritisches
Urteil nicht vergessen. Die Kritik des Lesers halte ich für selbstverständlich. In
praxi muss aber der in der Fleischbeschau tätige Tierarzt in der Lage sein, eine ab-
weichende Kritik zu begründen, sonst richtet er Unheil an.
Duplik.

Herr Professor van Oijen hatte die Freundlichkeit, seine Replik mir vor Druckle-
gung zur Einsicht zu übersenden. Gleichzeitig teilte er mir mit, dass durch die
Kürze seiner Besprechung und durch die Ungenauigkeit der mir zugegangenen
Übersetzung Missverständnisse entstanden seien, die nicht beabsichtigt waren.
Hiedurch scheidet das Persönliche aus. Mit Herrn Kollegen van Oijen stehe ich auf
dem Standpunkt, dass er nicht bloss das Recht, sondern auch die Pflicht des Re-
zensenten eines Buches ist, ausgiebig sachliche Kritik zu üben. Soweit diese Kritik
im vorliegenden Falle nicht ausreichend begründet erscheint, habe ich zu ihr Stel-
lung genommen. Hiedurch hat die Diskussion der Angelegenheit, die sich zwischen
Herrn van Oijen und mir, wie ich hervorzuheben nicht unterlassen möchte, sich
in freundschaftlicher Weise vollzogen hat, ihre klärende Erledigung gefunden.

Ich möchte nicht umgehen Herrn Ministerialdirektor Prof. Dr. von Ostertac
verbindlichst zu danken für die entgegenkommende Weise in der er meine Be-
spechung erwiedert hat und schliesse mich gern bei seiner Duplik an.

Wahrheit und Dichtung in den Reiter- und Pferdegemälden und Zeich-
nungen berühmter holländischer Maler des 16. und 17. Jahrhunderts
mit spezieller Berücksichtigung der betreffenden Haarlemer Maler,
von Dr. med. vet. et Dr. phil. D. J. Kok.

Gaarne voldoe ik aan het verzoek deze tweede dissertatie van collega Kok hier
aan te kondigen.

Kok is door geboorte, opvoeding en eigen training de collega die het best thuis
is in de bcoordeeling van paardendressuur en „school"gangen, Geen wonder dat hij
zich aangetrokken gevoeld heeft kunstwerken van oude Meesters te analyseeren
en een beoordeeling te geven van de daarop voorkomende paarden; een beoor-
deeling, buiten de kunstwaarde der besproken werken om.

Zijn beschouwingen hebben vooral waarde voor kunstenaars, die paarden willen
weergeven zonder te zondigen tegen de anatomie en physiologie.

Er blijkt verder uit hoe gevaarlijk het is, conclusies te willen trekken betreffende
het extérieur der paarden in vroeger tijden op grond van de kunstwerken uit die
tijden; de meeste kunstenaars waren geen hippologen.

Behalve voor kunstenaars en kunstcritici, is dit werkje van beteekenis voor hen die
belangstellen in of studie maken van „schooF\'gangen.

Reeds gedurende een reeks van jaren in Engeland komend om kynologische redenen
heb ik aldaar hel proces inzake het zoeken naar methoden ter bestrijding van de
zooveel slachtoffers eischende hondenziekte stap voor stap kunnen volgen.

Mijn persoonlijke meening is, dat men er eindelijk inderdaad in geslaagd is een
jongen hond door preventieve enting te immuniseeren tegen hondenziekte.

Ik heb enkele weken geleden een bezoek gebracht aan de Research Laboratories
van de firma Burroughs en Wellcome, waar aan het hoofd van de veterinaire
afdeeling staat Major Dalljng, die zoo welwillend was mij persoonlijk rond te lei-
den en alles te laten zien wat in verband staat met de bestrijding van hondenziekte.

Prettig deed het aan dat hoewel dit een particulier laboratorium is, men daar zich
niet bemoeit met het zakelijk financieele gedeelte en alles alleen van zuiver weten-
schappelijk standp\\tnt bekijkt. Major Dalling vertelde mij, dat de onderafdeeling
waar hondenziekte-vaccin-virus-serum bereid wordt dan ook met groot verlies
werkt. Fondsen voor onderzoekingen op dit gebied worden verstrekt door Sir.
Henry Wellcome, die ook op ander terrein groote sommen beschikbaar stelt voor
de wetenschap. Hetgeen ik reeds wist, uit eigen ervaring en door de statistische ge-
gevens door Major Dalling verzameld (nog versterkt door den indruk bij mijn
bezoek aldaar), van de hoogst wetenschappelijke wijze waarop gewerkt wordt, deed
mij besluiten te trachten deze preparaten binnen het gemakkelijk bereik te brengen
van de Nederlandsche Kynologie. Wat de entingsmethoden zelve betreft, verwijs
ik naar een referaat in een der vorige nummers van ons tijdschrift, van een stukje
over deze kwestie geschreven door Major Dalling. Echter wil ik hieraan toevoegen
dat de door Major Dalling aangegeven methode : eerst vaccin en 14 dagen later
virus, nog verbeterd kan worden door met het virus in te spuiten, aan de andere
ribvlakte, subcutaan, 5 c.c. serum. De methode wordt daardoor natuurlijk iets duur-
der hetgeen echter m.i. geen rol mag spelen. De behandeling per hond zal den eige-
naar ongeveer ƒ 12.50 moeten kosten. Het is mij gelukt de firma Kerkhoff en Co.
te Amsterdam, Nassaukade 373, te interesseeren voor den import van vac in en serum
(v irus is slechts 4 dagen houdbaar en wordt voor elk geval afzonderlijk per K.L.M.
aangevoerd). Het vaccin en serum is steeds uit voorraad leverbaar, natuurlijk al-
leen aan dierenartsen.

Alle entstoffen worden steeds beproefd, voordat zij van het laboratorium verzonden
worden cn het serum moet b.v. in staat zijn een hond die 4 dagen tevoren ingespoten
is met virus, binnen 24 uur te doen herstellen.

Major Dalling was juist geslaagd in het bereiden van een hyperimmun serum
4 X zoo sterk als het gewone.

Ik hoop dat de collega\'s, die deze entingsmethode toe zullen passen, zoo vrien-
delijk zullen zijn om mij hunne bevindingen, vooral als zij niet goed zouden zijn,
onmiddellijk mede te willen deelen.

Kort verslag van de Hoofdbestuursvergadering op Zaterdag 11 Maart
1933 in Hotel Terminus te Utrecht.

Aanwezig alle leden. De voorzitter verwelkomt de nieuwgekozen H.B.leden
van Heusden en Sala, die beiden vroeger al eens deel uitmaakten van het H.B.

De agenda is omvangrijk en het rapport der secretariaatscommissie, dat een
week voor deze vergadering is verschenen, stelt zulke ingrijpende wijzigingen voor
in het bestuur onzer Maatschappij, dat de voorzitter dit, alsmede enkele andere
programmapunten, die niet urgent zijn, wil behandelen in een over enkele weken
te beleggen H.B.vergadering. De voorzitter der secretariaatscommissie, Prof. Kre-
diet, deelt mede, dat deze commissie den vorigen avond vergaderd heeft. Zij besloot
aan het H.B. voor te stellen haar rapport na aanneming door het H.B. aan alle
leden onzer Maatschappij te doen toekomen ter behandeling op de eerstvolgende
afdeelingsvergadering, waar een lid der commissie aanwezig zal zijn tot het geven
van een toelichting en het beantwoorden van vragen. Dit laatste kan reeds bij voor-
baat toegestaan worden, zoodat het H.B. aan de afdeelingsbesturen verzoekt om
op de e.v. afdeelingsvergadering als agendapunt te willen vermelden een uiteen-
zetting over het rapport der secretariaatscommissie door een lid dier commissie.
Dezerzijds zal rechtstreeks over een en ander met de afdeelingssecretarissen in over-
leg worden getreden.

In de morgenvergadering had voorts een bespreking plaats met een vertegen-
woordiging van de ziektebestrijdingscommissie der A.N.P.V. (Alg. Nederl. Pluim-
veefokkers Vereeniging) over de tarieven voor enting tegen diphtherie en voor
onderzoek op pullorumbesmetting in het komende seizoen. Deze reeds van te voren
vastgestelde conferentie werd nu gehouden juist enkele dagen na het verhoogen
van de rechten op den invoer van eieren in Duitschland, voorwaar geen gelukkig
tijdstip tot het treffen van regelingen voor een verwijderde toekomst, want wie
kan zeggen hoe het er dan met onzen pluimveestapel voor zal staan. Aan een kleine
commissie, bestaande uit Kirch, Dr. Tap en den secretaris werd opgedragen ge-
detailleerde plannen in nader overleg met bovengenoemde pluimveeautoriteiten
uit te werken en aan het H.B. voor te leggen. Dr. te Hennepf. deelde een door hem
in de praktijk uitgewerkte methode voor pullorumonderzoek mede, waardoor hij
200 dieren per uur met de druppelmethode kan onderzoeken.

Na de pauze werden enkele zaken besproken met Prof. van Oijen namens de
redactie van het tijdschrift. Goedgekeurd werden de ontwerpcontracten met den
drukker en met den uitgever van de Acta Veterinaria Neerlandica. Als drukker is
de Fa. van Boekhoven gekozen, als uitgever zal optreden Centen\'s Uitgeversmaat-
schappij te Amsterdam. Het reglement op de uitgifte der Acta zal apart in het tijd-
schrijft worden afgedrukt. Tevens werd goedgekeurd de begrooting van het eerste
nummer der Acta, een publicatie van Prof. Krediet, handelende over de castratie
van intersexen, voor welke publicatie het H.B. in een vorige vergadering een be-
drag van ƒ 500.— beschikbaar stelde uit de baten van het van Esveldfonds. Het
totaal der begrooting beloopt ƒ 860.— voor een oplaag van 1100 exemplaren.

Besloten werd in de vacature der redactie, ontstaan door het overlijden van Prof.
Kroon, tijdelijk te voorzien door de benoeming van van Heusden, die zich hiertoe
beschikbaar had gesteld onder de nadrukkelijke voorwaarde, dat zijne benoeming
een tijdelijk karakter zou dragen. De tijdelijke voorziening in de vacature is ge-
wenscht door de voorstellen der secretariaatscommissie eenerzijds en anderzijds
door de verplichting om de aldeelingen gelegenheid te geven candidaten te noemen.

Nu het candidaat-lidmaatschap onzer Maatschappij na de oprichting van den
Diergeneeskundigen Studenten Kring (D.S.K.) zijn beslag heeft gekregen, blijkt het
dat verschillende jonge collegae zich hebben opgegeven voor het lidmaatschap
onzer Maatschappij, ingaande 1 .Jan. 1934, zelfs ingaande 1 Jan. 1935. Dit wordt
ongewenscht geacht. Op voorstel van den secretaris kunnen de betrokkenen aange-

nomen worden als lid, terwijl dan met gebruikmaking van art. 13, laatste lid, van
het Huishoudelijk Reglement aan de pas afgestudeerde een contributievermindering
wordt toegestaan over den in art. 8, 2de lid der Statuten bedoelden termijn, waar-
bij de contributie der jonge leden tot en met het jaar, volgende op dat, waarin zij
hun diploma behaalden, op vijftien gulden wordt bepaald.

Reeds geruimen tijd geleden werd in verschillende H.B.vergaderingen de vraag
besproken, wat gedaan kon worden ter bestrijding van de kwakzalverij in ons vak.
Geconstateerd moest worden dat al ons pogen tot dusverre bitter weinig succes
heeft gehad: de kwakzalverij neemt hand over hand toe, ook in streken, waar men
er tot dusver weinig last van had, zooals in Friesland. Naast de landbouwmalaise
is de toeneming der kwakzalverij de voornaamste oorzaak van de mindere op-
brengst in de plattelandspraktijk, waarvan ontstellende mededeelingen worden
gedaan. Inzonderheid voor de jonge collega\'s, zonder inkomsten uit een vleesch-
keuringsdienst, wordt de strijd om het bestaan hard. De afdeeling Overijsel besloot
in haar laatste vergadering het H.B. te verzoeken zoo spoedig mogelijk pogingen
in het werk te stellen om de kwakzalverij tegen te gaan. In het vorige jaar reeds
zond coll. Hoffmann te \'s-Hertogenbosch omschreven plannen in ter bestrijding der
kwakzalverij. Het gevolg hiervan was de instelling der secretariaatscommissie, die
dan ook het verzoek ontving advies uit te brengen, wat onze Maatschappij te doen
staat om aanstonds al datgene te verrichten, wat de kwakzalverij zou kunnen ver-
minderen. Het was intusschen duidelijk geworden, dat hiermee niet gewacht kon
worden tot de Maatschappij haar secretaris-ambtenaar zou hebben. Namens de
commissie gaf Pref. Krediet in een aantal samenvattende punten de oorzaken
aan van het welig tieren der kwakzalverij. Als voornaamste daarvan noemen wij
hier het feit, dat vele collega\'s dc verloskunde niet uitoefenen en de onbeperkte
leekenhandel in sera en entstoffen, een en ander als gevolg van de onvoldoende
wettelijke bescherming van ons beroep. Eveneens werd in punten samengevat door
Prof. Krediet aangegeven, wat ter bestrijding zou kunnen worden gedaan. Besloten
werd zulks op te dragen aan een commissie, die met de grootst mogelijke diligentie
actie zal hebben te voeren tegen het gesignaleerde euvel. In deze commissie werden
gekozen Dr. Dhont, Prof. de Blieck, Prof. Krediet, Karsemeijer, Kirch, Kra-
nenburg, Tenhaeff en ten Thije.

Voorts werden besprekingen gevoerd over de van verschillende zijden opduikende
berichten over een voorgenomen afslachting van een gedeelte van onzen veestapel.
In een schrijven aan den voorzitter van den Ministerraad zal betoogd worden,
dat onze Maatschappij gaarne van advies zal dienen, op welke wijze, mocht de af-
slachting eenmaal een feit worden, daarmee onze veestapel tegelijk gesaneerd zou
kunnen worden.

Van de afd. Groningen—Drenthe was een vraag ingekomen wat te verstaan is
onder „vrije dierenartskeuze" bij een georganiseerde tuberculosebestrijding. Zulks
naar aanleiding van besprekingen over bindende besluiten. Twee meeningen waren
in de afdeeling naar boven gekomen n.1. vrije keuze door de bestrijdende vereeniging
(voor al hare leden gezamenlijk) dan wel vrije keuze door elk lid individueel. Het is
natuurlijk de bedoeling, dat iedere veehouder zijn eigen dierenarts houden kan,
ook voor de georganiseerde tuberculosebestrijding, zoodat hij hiervoor geen „vreem-
den" practicus op zijn bedrijf krijgt. Dit laatste zou tot allerlei ongewenschte toestan-
den aanleiding kunnen geven.

Nadat nog een aantal ingekomen stukken was afgehandeld en vragen waren be-
antwoord naar aanleiding van de notulen der vorige H.B.vergadering, die onver-
anderd werden goedgekeurd, sloot de voorzitter de vergadering.

Ondcrgeteekende verzoekt den leden der Afd. Z. Holland hun Contributie ad
ƒ 26.— ten spoedigste te willen gireeren op No. 95334, Groot-Ammers.

Aanwezig waren 43 leden, waaronder ons Lid van Verdienste Collega R. Bof.r,
wiens bewijs van medeleven door allen zeer werd gewaardeerd.

Onder de ingekomen stukken waren wederom een paar mededeelingen van Ge-
meentebesturen, over voorstellen tot verlaging der salarissen van de keuringsamb-
tenaren. Het afdeelingsbestuur heeft, na overleg met de betrokken keuringsdieren-
artsen adviezen aan de bedoelde Gemeentebesturen gezonden.

Verder bleek, dat de pogingen tot het verkrijgen van een ambtelijke belooning
voor de werkzaamheden voor het in quarantaine stellen van voor uitvoer verkocht
vee, voor zoover dit bij den veehouder is gekocht, geen resultaat hebben gehad.
Xadat een opgave zal zijn samengesteld van de sommen, welke de collega\'s nog uit
dezen hoofde hebben te vorderen, zal met behulp hiervan nogmaals een poging
worden gewaagd. De afdeeling meent hier voor een goed recht te strijden.

Als nieuwe leden der afdeeling werden aangenomen de collega\'s R. Sybesma te
Heerenveen en J. Keestra te Alarssum.

Daarna hield collega A. M. Hibma te Terschelling een inleiding over diergenees-
kundige ziekenfondsen. Deze aan de hand van zeer veel feiten-materiaal opge-
bouwde inleiding, waarnaar met groote belangstelling werd geluisterd, wordt af-
zonderlijk in het tijdschrift opgenomen. Zij werd met een interessante gedachten-
wisseling besloten en leidde tot het instellen van een commissie welke het vraagstuk
op breede basis zal bestudeeren.

Vervolgens behandelde collega A. H. Veenbaas ,,Inrichting van Bedrijfsgebouwen
voor de Veehouderij", toegelicht met een groot aantal teekeningen en geprojec-
teerde photographieën. Ook dit onderwerp zal in een speciaal artikel in het tijd-
schrift het licht zien. Het had aller belangstelling.

Xa opening werden eerst eenige huishoudelijke onderwerpen afgehandeld, als
notulen, jaarverslag, ballotage van den Heer van Veen te Wijk bij Duurstede,
en rekening en verantwoording van den penningmeester. Als saldo bleek /"18.29
in de kas der afdeeling aanwezig te zijn.

Daarna hield de Heer van der Slooten voor de talrijke aanwezigen, waar-
onder ditmaal vooral bijzonder veel practici, een inleiding over de Crisis-Varkenswet.
Xa eerst een beeld van den toestand in den varkenshandel te hebben gegeven
en de verschillende maatregelen te hebben besproken, die hierin verbetering
zouden kunnen brengen, als stabiliseering van den aanvoer, beperking van de
teelt, loonende verkoop, enz., behandelde spreker artikelsgcwijze de wet en de voor-
naamste bepalingen van het Koninkl. Besluit en van de Ministerieele Beschikking.

Bij een terugblik over alle bepalingen en voorschriften was spreker van oordeel,
dat men, bij alle kritiek die men uitoefent, in aanmerking moet nemen, dat
deze wet een echte crisiswet is, gemaakt in ongeveer 2 maal 24 uur, en na een korte
behandeling in de Kamer tot wet verheven. Zeer begrijpelijk is het daarom, dat
er in deze wet en haar uitvoeringsbesluiten fouten zijn.

Door een beantwoording van verschillende vragen, welke spreker reeds vroeger
van verschillende zijden waren gesteld, kwamen tenslotte nog verschillende moei-
lijkheden ter sprake, die men al zoo bij de uitvoering van deze crisiswet heeft
ondervonden.

Zooals wel te begrijpen was, volgde een zeer geanimeerde discussie op het
betoog van den Heer van der Slooten en was de voorzitter de tolk der ver-
gadering, toen hij spreker hartelijk dank zegde voor zijn voordracht.

Alhoewel het reeds laat was geworden, werd daarna nog door Dr. Beijf.rs een
en ander medegedeeld over ,,Bloedwateren bij paard en rund", een onderwerp, dat
eveneens zeer in den smaak viel bij de vele practici, die met belangstelling het

betoog van den Heer Beijers volgenden. Heel in het kort, maar toch nog door
vele voorbeelden uit de praktijk geïllustreerd, gaf Beijers een overzicht over de
verschillende oorzaken en ziekten, die zooal bij paard en rund tot bloedwateren
(daaronder zoowel haematurie als haemoglobinurie begrepen) aanleiding kunnen
geven.

Ook Beijers werd onder grooten bijval van de aanwezigen hartelijk dank be-
tuigd voor zijn leerrijke en interessante voordracht. Eerst tegen 6 uur volgde
sluiting van deze zeer geanimeerde en goed bezochte afdeelingsvergadering.

Afdeeling Groningen—Drenthe. Vergadering van 18 Februari j.1.: aanwezig
34 leden en twee gasten. In deze vergadering werden als afdeelingsleden aangeno-
men de dierenartsen G. C. de Boer te Ruinerwold en E. H. Koning te Beilen.
De commissie inzake het voorstel Hoffmann (diplomeering van rijkswege van vee-
verloskundigen), bestaande uit de leden J. Bruyel en W. ten Hoopen, bracht
rapport uit en concludeerde dat, onder bepaalde beperkingen, wel iets goeds in het
voorgestelde tot uiting zou kunnen komen, vooral als het voorgestelde een middel
zou kunnen worden om tot de zoozeer gewenschte herziening en verbetering van
de wet op de uitoefening der veeartsenijkunde te geraken. In stemming gebracht
werden 19 stemmen voor, 9 stemmen tegen bedoelde diplomeering uitgebracht,
terwijl twee zich neutraal verklaarden.

Bij monde van het lid J. Anema werd medegedeeld dat de vijf dierenartsen in
het Westerkwartier van Groningen onderling zijn overeen gekomen geen patiënten
in behandeling te nemen, waarvoor aanvankelijk de raad van een empirist is inge-
roepen. In het belang van de bestrijding der kwakzalverij wekte spreker de overige
leden der afdeeling op dergelijke maatregelen te nemen.

De vergadering kon het nog niet eens worden over het vaststellen van de bin-
dende besluiten betreffende de tuberculosebestrijding bij het rundvee en besloot
nader advies in te winnen bij het Hoofdbestuur of bij den Centralen Raad.

Hierna werd het woord verleend aan Dr. J. Grashuis, dierenarts te Zelhem, die
in een heldere, duidelijke improvisatie ons zijne goed gefundeerde resultaten mee-
deelde ten opzichte van zijne onderzoekingen in zake opfok en voedering van var-
kens. Met onvermengde aandacht volgden de vele aanwezige dierenartsen hetgeen
Dr. Grashuis doceerde over de beteekenis van eiwitten, minerale bcstanddeelen en
vitaminen in het voedsel. Zoo werd gewezen op het te geringe eiwitgehalte in de
granen en de aanvulling daarvan door middel van vischmeel, b.v. haringmeel,
dat nog bijzondere aanbeveling verdient wegens hoog vetgehalte, dat voor jonge
dieren ook van belang is, meer dan ruw vezel, dat door jonge dieren, speciaal
varkens, slecht verteerd wordt.

De voornaamste mineralen voor de voeding zijn kalk en phosphorus in een ver-
houding van ij : 1. Ook ijzer-, koper- en magnesiumverbindingen kunnen noodig
zijn, doch zijn meestal in voldoende hoeveelheid in de voedingsmiddelen aanwezig.
Bij anaemische toestanden kan extra toevoeging noodig zijn. Zoutbehoefte bestaat
ook steeds en bij gebruik maken van zoutrollen nemen de dieren daarvan niet te
veel. Jodiumgebrck openbaart zich door kaalworden der biggen; levertraan en
ioodpreparaten inwendig en joodtinctuur uitwendig, bestrijden het tekort.

Van de vitaminen spelen de A-, C-, en D-vitaminen een rol. Het iste beheerscht
den groei der biggen; bij gebrek er aan worden de dieren ruig in het haar, ook
longaandoeningen treden op. Het vitamine komt voor in groenvoer, gele mais,
gele wortelen (niet in mangelwortels) en levertraan.

Vitamine C beheerscht de scheurbuik, waaraan varkens trouwens weinig lijden;
citroensap bevat dit vitamine. Van meer belang is vitamine D dat door het zon-
licht, speciaal de ultraviolette stralen wordt gevormd en in verschillende stoffen,
speciaal levertraan en dohyfralolie aanwezig is. Dit anti-rachitische ferment is voor
varkens van zeer veel belang, omdat bii deze dieren zoovele daarmee verband hou-

dende aandoeningen voorkomen, die zich uiten in stijl\' worden, verlammingsver-
schijnselen, eclampsie, slechten groei, huidaandoeningen enz.

Het is Dr. Grashuis gelukt verschillende voedermengsels samen te stellen, welke
zonder verdere medicamenten de voornaamste gevolgen der voeder-anomalieën,
gebreken en ziekten bij varkens voorkómen of opheffen. Zelfs de besmettelijke var-
kensziekten weet hij met zijn voedermethode in zijn praktijk-gebied te weren.
Opmerkelijk is het verder, dat bij den varkensopfok de ondermelk geen rol meer
behoeft te spelen, zelfs dikwijls niet begeerd wordt, omdat de zuur geworden melk
als nadeelen heeft: digestiestoornissen, diarrhee, stijfworden der biggen, en wel
om het feit dat de overtollige zuren moeten worden geneutraliseerd door kalk en
er dus bij onvoldoende toediening daarvan te veel aan de kalkbehoefte van het
lichaam wordt onttrokken.

Toevoeging van geslipt krijt in het voedermengsel is in deze aangewezen. Ook de
praktijk van droogvoeren wordt in den achterhoek meer en meer toegepast als zijnde
gemakkelijker, zindelijker en meer zekerheid gevende, dat jonge dieren de juiste
rantsoenen en niet te veel en oudere varkens niet te weinig vocht tot zich nemen.
Drinkwater moet dan afzonderlijk beschikbaar zijn.

Na de voordracht werden den spreker nog vele vragen gesteld, die alle op be-
sliste, afdoende wijze werden beantwoord.

Ken krachtig applaus viel den Heer Grashuis ten deel voor zijn, met de noodige
lichtbeelden geïllustreerde, voordracht en een warm woord van waardeering van
den voorzitter sloot zich daarbij aan.

Op 25 Februari j.1. hield de afdeeling Overijssel hare eerste algemeene leden-
vergadering in het nieuwe jaar, in hotel Wientjens le Zwolle, waarbij de nieuw
benoemde voorzitter, collega Rutgers, allen hartelijk welkom heette.

Alvorens tol de agenda over te gaan, sprak hij hartelijke woorden ter nagedach-
tenis van ons zoo plotseling overleden medelid, wijlen collega Reisinger, welke
woorden door de vergadering staande werden aangehoord.

Vervolgens werden de ingekomen stukken en notulen behandeld, waarna twee
nieuwe leden n.1. de collega\'s te Bif.sebeek en Groothuis met algemeene stemmen
als zoodanig werden aangenomen.

Hierna bracht de secretaris zijn jaarverslag over 1932 uit, terwijl vervolgens de
penningmeester gelegenheid kreeg mededeelingen tc doen over het afgeloopen boek-
jaar. Hieruit bleek dat de kas met een batig saldo van ƒ 58.90 sloot.

Na een korte pauze hield collega Rutgers (Vriesenveen) een zeer interessante
voordracht over „Kwakzalverij en Volksgeneeskunst", waar ik hier niei verder op
behoef in te gaan, daar deze spoedig, zij het eenigszins verkort, in dit tijdschrift zal
worden afgedrukt.

In verband hiermede werd door de vergadering een motie aangenomen om cr
bij het Hoofdbestuur der Maatschappij nog eens op aan te dringen toch zoo spoedig
mogelijk maatregelen ter bestrijding der kwakzalverij te willen bevorderen, daar
deze zeer urgent zijn.

Bij de vrije mededeelingen werden zeer interessante mededeelingen gedaan door
collega van Veen over intraperitoneale injecties met choralhydraat bij breukope-
ratie\'s en binnenbcer-castraties en over het gebruik van apomorphine bij aceto-
naemie-behandeling.

Collega Hofstra deed mededeeling over het gebruik van morphine bij het dood-
bijten der biggen door zeugen.

Daar hierna niets meer aan de orde was, sloot de voorzitter onder dankzegging
voor de trouwe opkomst, de vergadering.

In het afgeloopen jaar werden 5 vergaderingen gehouden (4 gewone en 1 buiten-
gewone) resp. bezocht door 15, 25, 17, 39 en 30 leden.

Ook in onze vereeniging openbaarden zich, nog in sterkere mate dan het vorige
jaar, de gevolgen van de maatschappelijke ontwrichting. De toenemende vermin-
dering van welstand van den boerenstand, de noodzakelijkheid om daarmee zoo-
veel mogelijk rekening te houden, als gevolg daarvan de sterk verminderde prak-
tijk-werkzaamheden, verlaagde tarieven, minder vlotte, resp. geen betalingen,
eindresultaat: een daling van het welstandspeil der beoefenaars van de diergenees-
kunde. Worden in een dergelijk stadium nog, naar het oordeel der practici, onredelijke
eischen gesteld, steekt de empirie op onrustbarende wijze het hoofd op en wordt
van overheidswege niet ingegrepen op een wenschelijk en uitvoerbaar geachte
wijze, dan kan het niet uitblijven, dat zoo hier en daar uitingen van ontevreden-
heid zich openbaren en de neiging tot gemoedelijk berusten in vermeende onbillijk-
heden niet groot is.

In een dergelijke gemoederen-phase moest er gedelibereerd worden over het
tornen aan de toch al zoo zuinige tarieven bij de tuberculose-bestrijding van het
rund, aan de uiterst lage vergoeding voor de bestrijding der pluimveeziekten beschik-
baar gesteld en het vermeende karige bedrag, voorgesteld aan de dierenartsen uit
te keeren, voor hunne medewerking ten behoeve van de varkenscrisiswct ! Geen
wonder dat er in de vergaderingen, waarin deze onderwerpen behandeld werden,
wel eens op ietwat krachtige wijze lucht werd gegeven aan de verontwaardiging,
die een dergelijke veronachtzaming van de financieele en andere belangen van den
diergeneeskundigen stand veroorzaakten.

Voor de leiders van verschillende organisaties op het gebied van landbouw en
veeteelt is het zeker wel een dankoogstende taak steeds maar weer initiatief te nemen
tot verlagen van tarieven der werkzaamheden ten behoeve van den boerenstand:
zij hebben echter te bedenken dat er ook redelijke grenzen moeten worden gesteld
en maar niet zonder meer den nood van den een op den ander kan worden afge-
wenteld.

Zelfs de vergadering te Paterswolde, gevolgd door een diner met dames, getuigde
van een sombere stemming en een culminatie van klachten, die gelukkig verdween
nadat de voorzitter den hamer liet vallen en de somberheid overging in een joviaal
samenzijn bij het prachtige meer en aan den rijk voorzienen disch met als gasten:
de secretaris en diens echtgenoote, wegens het gouden jubileum als dierenarts,
ter herinnering waaraan de jubilaris der afdeeling een met goud gemonteerden
presidentshamer aanbood.

Gelukkig steeg de humeur-thermometer nog wel eens meer boven het vriespunt,
zooals toen Dr. Lourf.ns voor de afdeeling optrad met een voordracht over de be-
reiding en de contrlöe op de waarde van sera- en entstoffen, alsook bij het bezoek
van Dr. Reetz te Ebstorf in Hannover en diens demonstratie van het door hem ge-
construeerde Rollen-embryotom.

Behalve deze twee belangrijke voordrachten werden nog als onderwerpen behan-
deld: schurft bij runderen; bestrijding der kwakzalverij; de vertegenwoordiging
der M. v. D. (resp. hare afdeelingen) in de commissies van georganiseerd overleg;
praktijken van veeverzekering-maatschappijen; het rapport van de tuberculose-
commissie, en het post-universitair onderwijs.

Een droevig verlies werd geleden door het overlijden van het lid Reint Bakker
te Appingedam.

Als nieuwe leden werden aangenomen: H. Dallenga te Norg en J. S. Reinders
te Appingedam, terwijl J. Groothuis, wegens vertrek naar Heino, van ons ledental
afviel.

Als fata uit ons vereenigingsleven kunnen verder nog worden gemeld: de her-
ziening en goedkeuring van het huishoudelijke reglement, de bestuurswisseling
waarbij de penningmeester J. Goedhart werd vervangen door Dr. C. J. G. van

der Kamp, de herbenoeming van den secretaris, het kasquotum van ƒ 52.17 en het
aantal leden op 31 December 1932; n.1. 69.

Dr. R. H. J. Callandat Huet, \'s Gravenhage; A. J. A. Qt alm, Vlaardinger-
Ambacht, Kethelweg 17; H. Vis, Mauritsstraat 16, Bodegraven; A. J. Eikelboom,
Wijhe (O.); A..]. M. van Erp, Graafsche weg 294, \'s Hertogenbosch; A. M. Ernst,
Voorstraat 54bis, Utrecht; H. Hoiting, Foxham E 178 bij Hoogezand (Gr.); F. H.
te Biesebeek, Losser (O.).

De 34e Kringavond werd gehouden 9 Maart j.1. Aanwezig waren 12 leden. Van
collega van der Laan was een schrijven ingekomen, dat hij bedankt als lid wegens
nieuwe, zeer drukke werkzaamheden.

De Kringavonden worden den laatsten tijd door een te gering aantal leden be-
zocht. Om te trachten hierin eenige verbetering te brengen werd tot het volgende
besloten. Een lijst der leden, waarvan de volgorde der namen door loting wordt
vastgesteld, zal worden aangelegd. Naar volgorde van deze lijst zal aan de leden
worden verzocht een spreekbeurt te vervuilen.

Tot nu toe werden, uitgezonderd des zomers, maandelijks bijeenkomsten ge-
houden; deze zullen worden teruggebracht tot een vijftal per jaar, te houden in Sep-
tember, November, Januari, Maart en Mei.

Bij iedere convocatie zal een gefrankeerde briefkaart worden ingesloten, welke
aan den secretaris van den Kring zoo spoedig mogelijk wordt teruggezonden met
bericht of de Kringavond al of niet zal worden bijgewoond.

De Heer K. W. Hirscheeld, biol. stud. te Bloemendaal, die dezen avond eene
voordracht zou houden over erfelijkheidsonderzoek bij de huisdieren, was wegens
ziekte verhinderd.

Door een paar leden werden eenige vragen gesteld, welke tot eene geanimeerde
discussie aanleiding gaven. van Manen.

Te St. Pierre (Frankrijk) worden 250 a 300 schapen gemolken met een melk-
machine van dezelfde constructie als die welke voor koeien gebruikt wordt, natuur-
lijk aangepast aan de schape-uier. Na de noodige techniese studie en proef-
nemingen, werkte het toestel uitstekend. (Reille-Soult, 1\'union ovine No. g, 1932,
ref. in Revue internat, d\'agriculture 1932, No. 12, p. 513).

Emanuel (Z. f. Kinderhyg., ref. Z. f. Fl. u. M. Hyg. 1932, XL11I, 4) heeft uit-
gemaakt, dat na het rooken van 7 of meer cigaretten na 4 a 5 uren nicotine in de
moedermelk is aan te toonen. De zuigeling ondervindt echter pas nadeel er van
als de moeder meer dan 15 cigaretten per dag rookt. \\ r.

Das Nasenspiegelbild und seine Verwendung zur Kennzeichnung beim
Rinde. (Dr. Joseph Ringseisen, Münch. Tier. Woch. No. 28, S. 325, 1932.

Een uitgebreid onderzoek werd ingesteld aangaande het neusspiegelbeeld bij
het rund, waarbij bleek, dat ieder dier één specifiek beeld geeft. Op ouderen leeftijd
of door andere invloeden verandert het beeld niet». Erfelijkheid schijnt er niet te
bestaan; zelfs bij tweelingen, die ontstaan zijn uit een ei, treft men belangrijke
verschillen aan. Voor het maken der afdrukken is door collega Hering een
kleurenafdruk uitgevonden, die zeer practisch en goedkoop is. C. J. de G.

Op 7 Maarl j.1. verscheen een wetsontwerp, waarbij in een suppletoire begrooting
van Hoofdstuk 5 der Rijksbegrooting voor het dienstjaar 1933 een rentedragend
voorschot à ƒ 1.080.000 wordt aangevraagd, bestemd voor de N.T.F. N.V. Destruc-
tor Woerden.

In de bij dit wetsontwerp behoorende Memorie van Toelichting wordt omtrent
de gronden, waarop deze aanvrage berust, het volgende medegedeeld.

Reeds in het Voorloopig Verslag inzake Hoofdstuk 10 van de Rijksbegrooting
voor 1931 werd reeds door verscheidene leden van de Tweede Kamer de aandacht
gevestigd op de moeilijkheden, waarin de N.V. N.T.F. te Bergum verkeert. Zij
meenden, dat deze N.V. haar nuttig bedrijf niet zou kunnen blijven voortzetten
en ook niet tot uitbreiding over andere deelen des lands zou kunnen overgaan. Deze
leden drongen daarom bij den Min. van Arbeid, Handel en Nijverheid op het ver-
leenen van steun aan. Als gevolg hiervan beloofde de Minister over deze kwestie
overleg te zullen plegen met zijn daarbij betrokken ambtgenooten, echter onder
mededeeling, dat eventueel slechts steun zou worden verleend voor den nieuwen
destructor in het Westen des lands.

In het Voorloopig Verslag inzake Hoofdstuk 10 der Rijksbegrooting over 1932
werd gevraagd, tot welk resultaat de Minister bij dat overleg was gekomen, waarop
in de Memorie van Antwoord de Minister mededeelde, dat de regeering niet in een
tekort op de exploitatiekosten zou deelen. Over de vraag of bedrijfskapitaal zou wor-
den verstrekt was nog overleg gaande. Dit onderzoek leidde tot de slotsom, dat
centralisatie van de destructie voor een groot gebied meer economisch is dan decentralisatie
en dat een gecentraliseerd groot bedrijf in hygiënisch opzicht betere waarborgen
kan geven dan een aantal kleine bedrijven. Zulks geldt in zeer sterke mate ten
aanzien van den ophaaldienst. Het is toch van groot belang, dat zoowel voor de volks-
gezondheid als voor de gezondheid van den veestapel, het afgekeurde vleesch en de cadavers
zoo spoedig mogelijk worden verwijderd, wat alleen te bereiken is door een ophaal-
dienst, door welken zij onder strenge, hygiënische waarborgen worden vervoerd
naar een destructor.

Aan deze eisch kan een gecentraliseerd groot bedrijf beter voldoen dan een aan-
tal kleine bedrijven en bedrijfjes. Decentralisatie zou een kostbare controle op de
ophaaldiensten vcreischen. Daarbij komt het groote voordeel, dat de N.T.F. te
Bergum, die werkt over een groot gebied, rijke ervaring heeft opgedaan en den dienst
op hygienische en economische wijze heeft ingericht.

Tenslotte gold de overweging, dat bij een gecentraliseerd bedrijf de controle op
het bedrijf, en de resultaten daarvan, intenser en dus deugdelijker kan zijn dan bij gede-
centraliseerde, dus kleine bedrijven. De kosten zouden daarvoor te hoog
worden.

Al deze overwegingen hebben de regeering na rijp beraad doen besluiten, verder
gevolg te geven aan den in de Tweede Kamer geoefenden aandrang en met boven
genoemde N.V. in onderhandeling te treden. Het resultaat van deze onderhan-
deling is een overeenkomst met de N.V., gesloten onder voorbehoud van mede-
werking van de Staten-Generaal.

Door het oprichten van een nieuwe N.V. is er voor gezorgd, dat de nieuwe destruc
tor, indien het Rijk daarvoor het geld geeft, geen financieelen band heeft met de N.V.,
die den destructor te Bergum exploiteert, zoodat de minder gunstige exploitatie-
uitkomsten van dezen destructor geen invloed kunnen uitoefenen op de financieele
uitkomsten van den destructor te Woerden, waarvoor de leening wordt
verstrekt.

Een voorbereiding van verplichte bedwelming bij het slachten van
runderen in Indië.

Volgens een Aneta-bericht bereidt de Burgerlijke Veeartsenijk. Dienst in Indië
de invoering voor van een verplichte bedwelming van slachtrunderen. Proeven
worden te Semarang genomen met een electrische bedwelmingsmethode. Het on-
derwerp wordt behandeld met de Mohammedaansche geestelijkheid, in verband
met het Koran-verbod van het gebruik van z.g. dood vleesch.

Blijkens een kort bericht in de D.S.Z., Jg. 33, pg. 13, moest in Emden (Duitschland)
2 jaar geleden een directeur van het slachthuis worden benoemd en benoemde men,
zij het als proef, den dierenarts Homfeld. Na afloop van den proeftijd volgde echter
geen vaste aanstelling, daar de linksche partijen in den gemeenteraad niet met deze
benoeming waren ingenomen, en werd de tegenwoordige directeur, Dr. H., benoemd,
ofschoon toenmaals de regeeringspresident de stad waarschuwde voor de gevolgen.

Xa een intusschen afgekomen beslissing van het ,,Rijksgerechtshof" heeft de stad
nu 2 slachthuisdirecteuren, die beide voor hun geheele leven zijn benoemd en tevens
pensioen-gerechtigd zijn. Ingevolge deze uitspraak moet het achterstallige salaris
geheel volledig aan Homfeld worden uitbetaald, zoodat de stad, met inbegrip van
de proceskosten, een kleine 25000 R.M. moet storten. Daarbij komt dan nog het
salaris voor 2 slachthuisdirecteuren, terwijl men er maar één noodig heeft.

Volgens een krantenbericht verscheen op het abattoir te Keulen op 13 Maart,
j.1. een groep S.A. lieden, die mededeelden, dat het ritueel slachten van runderen
niet meer werd toegestaan. De Joodsche slachters, die volgens het voorgeschreven
ritueel de voor Joodsche consumptie bestemde runderen slachten ( ?), werden van
het abattoir geleid en de messen werden in beslag genomen.

Eveneens heeft de staatscommissaris voor de stad Bonn een verbod van ritueel
slachten afgekondigd, dat dadelijk in werking treedt. de G.

In het verslagjaar werd het onderzoek, waarvan in het vorig jaarverslag melding
is gemaakt\') — het kweeken van tuberkelbacillen uit het bloed volgens de methode
Loewenstein, toegepast bij dieren — door den beurshouder, den Heer P. J. van
F.ndt, dierenarts te De Bilt, beëindigd. De publicatie hiervan mag, als eerste van de
Stichting uitgaande verhandeling, binnenkort worden tegemoet gezien. Prof. van
(Dijen, onder wiens leiding het onderzoek plaats had, deelde bereids de resultaten
daarvan mede in een voordracht voor de Studie-Commissie, ingesteld vanwege de
Xederl. Centrale Vereeniging tot bestrijding der Tuberculose, op 26 November 1.1.

Het aantal vereenigingen en personen, die de Stichting door het verleenen eener
vaste bijdrage steunden, bleef gelijk. Ook van de Maatsch.ij voor Diergeneeskunde
werd de gewone bijdrage ƒ 1.— per lid, ontvangen. Het belangrijk verlies op de
waarde der effecten, in 1931 geleden, werd door stijging in koers in 1932 voor een
groot gedeelte ingehaald, waarna hel stamkapitaal op 1 Januari 1933 bedroeg
ƒ 14816.27.

Prof. de Graaff, die aan de beurt van aftreding was, werd in de vergadering
van 24 Februari j.1. herbenoemd, zoodat het beheer ook over 1933 berust bij de
Heeren: Dr. J. J. F. Dhont, voorzitter, Prof. Dr. W. C. de Graaff, Prof. Dr. R.
de JossELiN de Jong, Prof. C. F. van Oijen en Dr. H. J. van Nederveen, secretaris-
penningmeester. (Adres: Neuhuyskade 61, postrekening 105194, \'s-Gravenhage).
\'s-Gravenhage, Maart 1933.

Op blz. 96 moet achter : Utrecht, J. P. v. d. Slooten, de naam Dr. J. J. F.
Dhont vervallen en vervangen worden door Dr. J. v. Capelle, terwijl bij de
aangesloten gemeenten moeten worden toegevoegd : Schalkwijk, Bunnik en Odijk.
Laatstgenoemde twee gemeenten moeten vervallen uit de opgave betreffende Zeist,
op dezelfde bladzijde onderaan.

Voor eventueel verdere correcties van de zijde der keuringsdiensten of ander--
zins houdt de redactie van het Jaarboekje zich steeds ten zeerste aanbevolen.

Op 9 Maart is tot Doctor in de Veeartsenijkunde bevorderd: de Heer J. Bosma,
Dierenarts bij den Provincialen Keuringsdienst van Waren te Leeuwarden, op een
proefschrift getiteld: „Over het verloop en de genezingskansen van streptococcen-
mastitiden bij het rund".

Plaatjes zooals op de artsen-auto\'s, bestaan voor dierenartsen niet. Wel zijn
er in Zuidholland plaatjes (groen met slang), door locale autoriteiten afgegeven
als permissiebewijzen (voorrang bij verkeer-verstopping en verlof om bepaalde,
voor het overige verkeer gesloten, wegen te berijden.

Nu is de N.V. Kon. Pharm. Fabrieken (Brocapharm.) zoo vriendelijk geweest
voor de dierenartsen-auto\'s gratis ter beschikking te stellen een fraai metalen
plaatje, (waarop het wapen van Absyrtus) dat meer als algemeen herkennings-
plaatje bedoeld is. Uit het feit dat vele collega\'s het reeds op hun auto hebben
aangebracht, blijkt wel dat het gewaardeerd wordt.

24e Neder!. Natuur- en Geneeskundig Congres te Wageningen, !8,
19 en 20 April 1933.

GEWONE LEDEN betalen tot wederopzeggens en gedurende tenminste twee
achtereenvolgende jaren drie gulden per jaar; zij ontvangen een exemplaar der
Handelingen. Tegen storting van vier gulden kunnen ook belangstellenden alle ver-
gaderingen van dit congres als TIJDELIJK LID bijwonen; desgewenscht kan men
dan tegen betaling van nog drie gulden een exemplaar der Handelingen ontvangen.

(zich op te geven bij den ienAlgem. Secretaris Dr. D. Coelingh, Rcgentesselaan
2, Bussum).

Wie zich na 28 Maart voor het lidmaatschap opgeeft, ontvangt congreskaart en
programma aan het congresburcau te Wageningen. Daar worden ook tijdens het
congres nieuwe leden aangenomen tegen storting der contributie.

L. F. de Beaufort, Voorzitter, E. H. Hazelhoff, Ondervoorzitter, H. J. de
Fluiter, Secretaris.

G. Grijns, Voorzitter; J. K. Th. Koch, Ondervoorzitter; E. W. Sikemeier,
Ondervoorzitter; J. J. van Loghem, Ondervoorzitter; Th. van Heelsbergen,
Ondervoorzitter; F. L. Oudendal, Secretaris.

J. K. Th. Koch, Voorzitter; W. F. Emous, Ondervoorzitter; J. U. Auer, Secre-
taris; F. Gerritzen, Secretaris.

E. W. Sikemeier, Voorzitter; J. C. Beker, Ondervoorzitter; K. A. Hoekstra,
Secretaris.

J. J. van Loghem, Voorzitter; Th. Niemeijer, Ondervoorzitter; A. Ch. Ruijs,
Secretaresse.

Th. van Heelsbergen, Voorzitter; D. L. Bakker, Ondervoorzitter; A. Claren-
burg, Secretaris.

Dinsdag 18 April, des namiddags te stipt twee uur : Eerste Algemeene Vergadering.
Gebouw Junushoff, Plantsoen.

1. Openingsrede van den algemeenen voorzitter M. J. van Uven, (Wageningen):
De wiskunde in dienst van den landbouw.

Des avonds te half negen: Ontvangst door het Gemeentebestuur van Wage-
ningen ten Stadhuize, Markt. Na afloop hiervan : Gezellig samenzijn in het
Gebouw Junushoff, Plantsoen.

Biologische Wetenschap : te stipt 9 uur in het Laboratorium voor Plantkunde,
Heerenstraat 18.

10 u. A. J. P. OoRT (Wageningen). Refractaire periode en intermitteerend
prikkelen bij een plantencel.

10 u. 30. A. L. Hagedoorn (Soesterberg). Het belang van experimenteel
werk met cultuurplanten en huisdieren voor de evolutieleer.

11 u. L. van Dam (Aduard). Een nieuwe micromethode ter bepaling van in
water opgeloste zuurstof.

11 u. 30. Benoeming van den voorzitter der afdeeling voor het 25e congres.
Aanwijzing van een dubbeltal voor de financieele commissie.

Daarna: F. Zernike (Groningen). Nieuwe methode van mikroskopische waar-
neming ²).

Derde afdeeling: Geneeskundige Wetenschappen Onderafdeeling voor Inwendige Geneeskunde,
te stipt 9 uur, in het Laboratorium voor Natuurkunde, Duivendaalschelaan 2.

10 u. 45. Mej. A. C. Hissink (Amsterdam). Kool booglichtbehandeling van
longtuberculose.

11 u. 45. F. Zernike (Groningen). Nieuwe methode van mikroskopische waar-
neming ²).

Onderafdeeling voor Heelkunde, in het Laboratorium voor Veeteelt, Duivendaalsche
laan 3A.

9 u. K. A. Hoekstra (Arnhem). Het uitpeilen der amandelen bij lijders aan
longtuberculose.

9 u. 30. N. Waterman (Amsterdam). Richtlijnen voor de niet-chirurgisch-
radiologische behandeling van Carcinoom.

10 u. P. R. Michael (Groningen). Demonstratie van operatiefilms, o.a. Base-
dow-struma, thoracoplastiek, gastero-enterostomie, wangplastiek.

10 u. 40. 1. Oljenick (Amsterdam). De operatieve behandeling van chias-
male aandoeningen.

11 u. 10. J. C. Beker (Arnhem). De invloed van de zwangerschap op bestaand
nierlijden.

li u. 45. F. Zernike (Groningen). Nieuwe methode van mikroskopische waar-
neming .

Onderafdeeling voor Gezondheidsleer : in het Instituut voor landbouwwerktuigen en
-gebouwen, Duivendaalschelaan 7.

10 u. M. F. df. Bruijne (Rotterdam). De huidige stand van het vraagstuk der
ontratting en desinfectie van schepen en gebouwen door giftige gassen.

11 u. 45. F. Zernike (Groningen). Nieuwe methode van mikroskopische waar-
neming ¹).

De congresleden kunnen op Woensdagmiddag verschillende laboratoria, proef-
stations, instituten en fabrieken bezoeken.

Woensdagavond 19 April: Tooneelvoorstelling en concert in Junushofi\'. Aanvang
20V₄ uur. Opvoering door de Wageningsche Studcnten-Tooneelvereeniging en
concert door de Wageningsche Studenten-Orkestvereeniging.

Deze voorstelling is gratis voor congresleden toegankelijk en — voor zoover het
aantal plaatsen het toelaat — ook voor introducé(e)s.

Onderafdeeling voor Cytologie en Erfelijksheidsleer ; in het Laboratorium voor Erfe-
lijkheidsleer, Rijksstraatweg 35.

9 u. H. Blf.ier. (Wageningen). Invloed van Röntgenstralen op kern- en cel-
deeling.

Onderafdeeling voor Microbiologie, in het Laboratorium voor Microbiologie, Rijks-
straatweg 76.

9 u. 30. T. Folpmers (Rotterdam). Het verdwijnen van phenolen en phenol-
achtige stoffen in de natuur.

Onderafdeeling voor Z°°l°g\'^e> \'ⁿ het Laboratorium voor Boschbouw, (Hinkeloord)
Rijksstraatweg 64.

9 u. 30. L. D. Brongersma (Bloemendaal). Over de reptielenfauna van eenige
Papuaansche eilanden.

10 u. H. A. J. Hietink (Rijsenburg). Een nieuw gegeven met betrekking tot
den bouw van eenige zoogdierharen.

Derde afdeeling: Onderafdeelingen voor Inwendige Geneeskunde, Heelkunde en Gezondheids-
leer, in het Laboratorium voor Plantkunde, Heerenstraat 18.

9 u. J. Kreuzwendedich von dem Borne (Amsterdam). Behandeling van
Addisonsche ziekte met bijnierschorsextracten.

9 u. 30. J. W. R. Everse (Leiden) mede namens I\'. de Fremery (Oss). Over
spiervermoeidheid en bijnierschorshormoon, een ijkingsmethode voor Corticine.

10 u. P. R. Michael en L. Polak Daniels (Groningen). Over de ziekte van
Basedow.

Onderafdeeling voor Diergeneeskunde, in het Laboratorium voor Veeteelt, Duiven-
daalschelaan 3A.

g u. 15. E. A. R. F. Baudet (Utrecht). Over den invloed van den voedings-
bodem op de ontwikkeling van Trichophyton album.

9 u. 55. A. Clarenburg (Utrecht). Paratyphus uit een oogpunt van vleesch-
keuring.

10 u. 15. J. Roos (Utrecht). De passagesnelheid in het maagdarmkanaal van
den hond.

io u. 35. G. M. van de Plank (Utrecht). Berekening van het productiever-
mogen onzer runderen.

10 u. 55. P. J. \'t Hooft (den Haag). B.C.G.-entingen door het Veeartsenij-
kundig Staatstoezicht in Nederland.

11 u. 15. A. Klarenbeek (Utrecht). Belangrijke ziekten bij pelsdieren in Ne-
derland.

12 u. Benoeming van den voorzitter der 3e afdeeling voor het 25e congres en
aanwijzing van een dubbeltal voor de financieele commissie (samen met de andere
onderafdeelingen in het Lab. v. plantkunde).

Donderdagmiddag : Tweede Algemeene Vergadering, te drie uur, in het gebouw
Junushoff.

a. Mededeeling van de namen der voorzitters van de afdeelingen en de onder-
afdeelingen van het 25e congres.

b. Aanwijzing van twee leden van het algemeen bestuur volgens artikel 6 van
het reglement.

Donderdagavond Gemeenschappelijke Maaltijd voor leden en tijdelijke leden, in de be-
nedenzaal van de Studenten-Sociët „Ceres", Rijksstraatweg 1. Prijs per couvert
ƒ 4.— zonder dranken.

Den congresleden, die de tooneelvoorstelling — al of niet met een introducé(e) —
wenschen bij te wonen en of aan den congresmaaltijd wenschen deel te nemen,
wordt verzocht hiervan kennis te geven onder gelijktijdige gireering van het voor
den maaltijd verschuldigde bedrag op Postrekening No. 47666 van H. van Vloten,
Wageningen, vóór 1 April 1933. De aangevraagde kaarten worden hun dan toege-
zonden. Den deelnemers, welke aan den Congresdisch bijeen wenschen te zitten,
wordt verzocht hiervan opgave te doen aan het congresbureau op den dag van den
maaltijd, vóór 13 uur.

Aan congresleden, die na 1 April 1933 hun wensch tot deelneming te kennen geven,
kan niet met zekerheid een plaats toegezegd worden.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i februari niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer: bij 54 (105) eigenaars, waarvan in Groningen bij 2 (1); Fries-
land bij 4 (0); Drenthe bij 1 (1); Overijsel bij (9); Gelderland bij 13 (22); Utrecht
bij 2 (1); Noordholland bij 3 (6); Zuidholland bij 13 (20); Zeeland bij (3); Noord-
brabant bij 11 (27); Limburg bij (2) eigenaars.

Scabiës: (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 27 gevallen bij 7 eig.
(297 bij 24 eig.), waarvan in Groningen 8 bij 1 eig. (21, waarbij 9 paarden, bij 3
eig.); Drenthe 4 bij 2 eig. (65, waarbij 1 paard, bij 2 eig.); Gelderland 3 bij 1 eig.;
Zuidholland i (paard) (17 bij 1 eig.).

Rotkreupel bij schapen: 86 gevallen bij 16 eig. (628 bij 53 eig.) waarvan in Groningen
10 bij 3 eig. (43 bij 5 eig.); Friesland 28 bij 5 eig. (327 bij 34 eig.); Drenthe 20 bij 6
eig. (14 bij 2 eig.); Gelderland 20 bij 1 eig.; Noordholland 198 bij 9 eig.; Zuid-
holland 8 bij i eig. (46 bij 3 eig.).

Anthrax: 20 gevallen bij 19 eig. (2 bij 2 eig.), waarvan in Groningen 3 bij 3 eig.;
Drenthe 2 bij 2 eig.; Overijsel 2 bij 2 eig.; Gelderland 3 bij 3 eig. (1); Zuidholland
7 bij 7 eig.; Noordbrabant 3 bij 2 eig.; Limburg 3 bij 3 eig. (1).

Het diergeneeskundig Jaarboekje 1333. Uitg. door de Maatschappij voor Diergenees-
kunde. Jg. 8. Utrecht, J. van Boekhoven, 1933. 8°. ƒ 2.50

B. J. Krijgsman en S. A. S. Ponto, De teken van den Oost-Indischen Archipel.
Batavia, Landsdrukkerij, 1932. 8°. 38 biz. m. 24 biz. afb. en 5 krtn. ƒ 2.—

Veeartsenijkundige mededeelingen. No. yg.
Dept. van Landbouw, Nijverheid en Handel.

Pluimvee van allerlei slag. Amsterdam, Fa. Sn. Levelt, 1932. 4°. 40 biz. met gekl. en
zwarte afb. ƒ 0.70

Nederlandsch rundvee-stamboek 1931—1932. Groep : Zwartbont Hollandsch veeslag.
Afl. 57, H. Den Haag. 1932. 8°. 421 biz.

It. Groep : Roodbont Maas-Rijn-IJssel veeslag. Afl. 57, M.R.Y. Ibid. 1932.
8°. 221 biz.

It. Groep : Blaar- of witkop Groningseh veeslag. Afl. 57, G. Ibid. 1932. 8°. 73 biz.
A. Alessandrini e M. Pacelli, Un pericolo sociale : le brucellosi. Roma, Ediz.
,,Annali d\'lgiene", 1932. 8°. VIII 184 p.c. 10 fig. e 31 tav. Lire 24.^-

P. Giunti, Delle attuali conoscenze sulle avitaminosi in particolare e malattie
per carenze alimentari, in generale nella medicina veterinaria. Cassino, soc. an.
S.T. E. M., 1932. 8°. 52 p.

G. Grazietti, Importanza del regno vegetale nella patologia veterinaria. Intos-
sicazioni ed avvelenamenti di origine vegetale : destinazione délia carne e del latte
degli animali avvelenati. Avellino, tip. C. Labruna, 1932. 8°. 48 p.

Fréminville, Dressage et monte à l\'obstacle du cheval de concours. Paris, Berger-
Levrault, 1933. 8°. VI -f 80 p. fr. 12.—

Deuxième conférence internationale et congrès colonial du rat et de la peste. Par
G. Petit. Paris, Vigot frères, 1932. 8°. 650 p.

H. R-amdohr, Grandes lignes concernant l\'exercise de la protection des animaux
et description de quelques installations pour la protection des animaux. Leipzig,
F. Wagner, 1933. 4°. 161 Bl. Maschinenschrift. M. 8.40

A. Lameere, Précis de zoologie. I. 2e éd. Paris, Doin, 1932. 4⁰. 396 p. av. fig.

I. La cellule, l\'espèce, les protozoaires etc.
Université de Bruxelles. Inst. zool.

Ch. Hambrouck, Alimentation animale. Renair, Lehorte-Courtin, 1932. 8°.
38 p. av. tabl. fr. 4.—•

G. Remacle, Petit précis de zootechnie. Namur, A. Wesmael-Charlier, 1932.
16⁰. 77 p. av. fig. fr. 6.—

J. Henderson and E. L. Craio, Economic mammalogy. Springfield etc., C. C.
Thomas, 1932. 8°. 397 p. $ 4.50

E. T. Faulder, Bovine tuberculosis, its history, control and eradication. Albany.
1932. 8°. 165 p. w. ill.

S. G. Goldschmidt, The fellowship of the horse. 2d ed. London, Country Life,
1932. Sh. 12.6

Annual report of the work of the civil veterinary department of the United Provinces,
India, for 1931—32. [By Hickey]. Allahabad, Superintendent Printing and Sta-
tionery, 1932. 8°. Rup. 1.—
Annual report of the civil veterinary department, Bihar and Orissa, for the year
1931—32. [By Riley]. Patna, Government Printing, 1932. 8°. Rup. 1.3

F. B. Turck, The action of the living cell : experimental researches in biology.
New York, Macmillan, 1932. 8°. 319 p. w. ill. and diagr. $ 3.50

W. L. Chandler, On the control of caecal coccidiosis in chickens. East Lansing,
Agr. Exp. Stat., 1932. 8°. 24 p. w. 1 fig. and 4 graph.
Michigan State Coll. Agr. Exp. Stat. Techn. Bull. no. 127.

Report of the milk reorganisation commission. London, H. M. Stationery Office,
\'933- 8°.

Fish meal as a food for live stock. London, H. M. Stationery Office, 1933. 8°.
Ministry of Agriculture etc. Bull. no. 63.

G. Hadfield and L. P. Garrod, Recent advances in pathology. London, J. and
A. Churchill, 1932. 8°. X 392 p. w. 67 fig. Sh. 15.—

L. B. Bull, C. G. Dickinson and A. T. Dann, Enzootic haematuria (Haematuria
vescalis) of cattle in South Australia. Melbourne. 1932. 8°. 24 p.

Commonwealth of Australia Council for scient. and ind. research. Pamphl. no. 33.
Report of the Director of veterinary research, Southern Rhodesia, for the year 1931.
[By E. W. Bevan], Salisbury. 1932. 8°.

W. B. Tomson, Fluid milk in its relations to the tuberculous and tuberculosis
care committees. London, Balliere, Tindall and Cox, 1933. 8°. VI 48 p.

Methoden zur Untersuchung von Bakterienreinkulturen mit einem Schema zur
Beschreibung von Bakterien. Hrsg. vom Ausschuss f. Bakteriol. Technik der ges.
amerik. Bakteriologen. Deutsche Ausg. 1932 des: „Manual of pure culture study
of bacteria" von W. Dornf.r. Hannover, M. und H. Schaper, 1933. Gr. 8°. V
148 S. u. 1 Bl. m. 1 Abb. M. 6.—

W. Wowra und W. Lentz, Schweinehaltung und Schweinekrankheiten. Zucht,
Haltung und Fütterung des Schweines, seine Krankheiten u.s.w. Neudamm, J.
Neumann, 1933. 8°. 250 S. m. 47 Abb, M. 6.—

G. Willführ, W. Fromme, H. Bruns, Nahrungsmittelerkrankungen durch
Enteneier. — Neue Feststellungen über die Entstehungsursache von Enteritis-Grup-
penerkrankungen (Enteritis und Entenei). Von E. Fürth und K. Klein. — Ueber
Lebensmitlelinfektionen durch Bac. ent. Gärtner in Mülheim-Ruhr 1930—32. Von
O. Müller und J. Rodenkirchen. Berlin, R. Schoetz, 1933. Gr. 8°. 47 S. m. 2 PI.

Veröffentlichungen aus dem Gebiete der Medizinalverwaltung. Bd. 39, H. 3.
K. J. Demeter und H. Mossf.l, Untersuchungen über die bakteriologische Wir-
kung einiger neuzeitlichen Milcherhitzungsapparate. Hildesheim, Molkerei-Zeitung,
1932. 4⁰. 88 S. m. Abb. u. Tab. M. 4.50

S. Mehl, Die Lebensbedingungen der Leberegelschnecke (Galba truncatula-
Müller). Untersuchungen über Schale, Verbreitung, Lebensgeschichte u.s.w. Prei-
sing, F. P. Datterer und Cie, 1932. 177 S. m. 558 Bild, auf 18 Taf. u. I Ki te. M. 5.—
Arbeiten aus der Bayer. Landesanstalt für Pflanzenbau u.s.w. Hrsg. von G. Christ-
mann. H. 10.

O. Kammel und K. Hense, Das Steueraufsichts-, Ermittlungs- und Strafverfahren
bei der preussischen Schlachtsteuer. Kirchhain, Brücken-Verlag, 1932. 8°. 23 S.,
6 Formulare. M. 2.50

B. Grzimek, Die Krankheiten der Wellensittiche und der übrigen Papageienarten.
Leipzig, Deutsche Geflügelbörse, 1932. 8°.

Die Tierwelt Deutschlands und der angrenzenden Meeresteile nach ihren Merkmalen
und nach ihrer Lebensweise. Begr. von F. Dahl. Weitergef. von M. Dahl und H.
Bischoff. Tl. 25, I, 3. Jena, G. Fischer, 1932. M. 916 Abb. M. 17.—

Tl. 25. Urtiere oder Protozoa. I. Wimpertiere oder Ciliata (Infusoria). 3. Spiro-
tricha von A. Kahl.

H. Räbiger, Das Meerschweinchen, seine Zucht, Haltung und Krankheiten-
2te Aufl. Neubearb. von J. Kliesch. Hannover, M. und H. Schaper, 1932. 8°.
95 S. m. io Abb. M. 3.50

H. Hartmann, Die embolisch-thrombotische Kolik des Pferdes mit bes. Berück-
sichtigung ihrer Entstehung. Berlin, R. Schoetz, 1933. 8°. M. 8 Abb. M. 1.80
W. Grote, Die Entwickelung der westfälischen Warmblutzucht und ihre her-

vorragendsten Stutenstämme. Düsseldorf, G. H. Nolte, 1932. 8°. 87 S. m. Abb. und
i Tab. M. 3.80

Kalender für Geflügelzüchter auf das Jahr 1933. Jg. 35. Hrsg. von F. Pfennigstorff.
Berlin, F. Pfennigstorff, 1932. M. t.—

J. Wille, Mykologie der Milch. Berlin, P. Parey, 1932. 8°.
Molkereitechnische Lehrhefte. H. 4. M. 2.60

H. Niemeyer, Hygiene der Milch. Berlin, P. Parey, 1932. 8°. 113 S.
Molkereitechnische Lehrhefte. H. 10.

Das Milchgesetz nebst Reichs- und Länder- Ausführungsbestimmungen. M. Einl.
und Erl. hrsg. von J. Litt. Berlin, Milchvvirtsch. Zeitung, 1932. 8°. 75 S.
Milchwirtsch. Bücherei. Bd. 3.

A. Johne, Leitfaden für den Unterricht in der Trichinenschau und für die mit
der Aufsichtsführung .... beauftragten Veterinärbeamten. I3te Aufl. Bearb. von
R. Edelmann. Berlin, P. Parey, 1933. 8°. VII 112 S. m. 81 Textabb. M. 4.50
H. Triepel, Die anatomischen Namen, ihre Ableitung und Aussprache. Anh. :
Biographische Notizen. i6te Aufl. München, J. F. Bergmann, 1933. 8°. VII 100 S.

Handbuch der vergleichenden Anatomie der Wirbeltiere. Hrsg. von L. Bolk,
E. Göppert, E. Kallins, W. Lubosch. Bd. 6. Berlin u.s.w., Urban und Schwarzen-
berg, 1933. 4⁰. XII -f 854 S. m. 629 Abb. im Text u. 5 färb. Taf.

E. Woermann, Die Veredlungswirtschaft. Betriebsformen und Rentabilitäts-
fragen der Nutzviehhaltung. Berlin, P. Parey, 1933. Gr. 8°. VIII 240 S. m.
18 Textabb. M. 12.—

J. S. Haldane, Die philosophischen Grundlagen der Biologie. Uebers. von A.
Meyer. Berlin, Prismen-Verlag, 1932. 8°. XII 72 S. M. 7.—

E. von Gierke, Grundriss der Sektionstechnik. 11 te und i2te Aufl. Freiburg,
Speyer und Kärner, 1932. 8°. 83 S. m. 10 Abb. M. 2.40
H. von Hoesslin und F. Müller, Theoretische und klinische Pharmakologie.
4te Aufl. Leipzig, G. Thieme, 1933. Gr. 8°. 245 S. M. 10.20
K. A. Heiberg, Die Grundlage der Gcschwulstlehre (Grundlager for Soulstiären).
Aus dem Dänischen übers, von P. Misch. Leipzig, Kabitzsch, 1933. 8°. 75 S. m.
11 Abb. M. 4.—
A. Berthold, Katechismus für Tierzucht und Milchgewinnung. Ein Leit-
läden .....2te Aufl. Eckernförde, J. C. Schwensen, 1932. Gr. 8°. 257 S. m. Abb.

G. Dahlander, Die Beurteilung des Schweines. Berlin, P. Parey, 1933. Gr. 8°.
16 S. m. Abb. M. 1.20

R. Gärtner und W. Leydolph, Bäuerliche Rindviehzucht in den deutschen
Mittelgebirgen. Ein tierzüchterisches Gespräch. Berlin, P. Parey, 1932. Gr. 8°.
20 S. m. Abb. M. 1.20

J. Spann, Der Tribut an die Dasselfliege. 3te Aufl. Weihenstephan, Tierzucht-
institut, 1933. 8°. 27 S. M. 0.30
P. Stautz und G. Venzmer, Die chemische und mikroskopische Harnunter-
suchung. Eine Anleitung .... Stuttgart, Franckh, 1932. 4°. 27 S. m. 18 Abb.
im Text. M. 2.80
Handbücher f. die prakt. Naturwissensch. Bd. 23.

Outrebon, L\'aloès dans le traitement de l\'indigestion par surcharge du rumen
et du feuillet chez les bovidés. Thèse de Paris. 1932.

Chubb, Du formol en biologie. De l\'innocuité des injections intraveineuses de
formol chez le chien. Thèse de Paris. 1932.

Vilenski, Rôle du lait et de ses dérivés dans la transmission du bacille tuber-
culeux, typhique et paratvphique. L\'industrie laitière en Palestine. Thèse de Paris.

Dumas, La pyothérapie. Son mécanisme. Son effect. Thèse de Toulouse. 1932.
Drouillard, Le bactériophage et ses applications thérapeutiques. Thèse de Tou-
louse. 1932.

Rastegar, Immunisation antiaphteuse. Hases scientifiques. Applications. Thèse de
Toulouse. 1932.

Roussei.ot, Le changement de pied au galop. Thèse de Toulouse. 1932.
Buttin, L\'élevage pratique des chiots. Thèse de Paris. 1932.
Dorval, Contribution à l\'étude de la gangrène post-partum de la vulve. Thèse
de Paris. 1932.

Salomon, La race bovine vosgienne. Thèse de Paris. 1932.
Brébant, L\'iso-agglutination chez les ovins. Thèse de Paris. 1932.
Chevalier, Vermifuges chez le cheval. Thèse de Lyon. 1932.
Lalic, L\'aviculture en Yougo-Slavie. Thèse de Lyon. 1932.

Th. Bindf.r, Iso- und Heteroagglutination im Hiihnerblut. Inaug.-Diss. Wien.
1933. du Buy.

In afl. 5, op blz. 265, 10e regel van onderen staat C. J. de Gier, moet zijn E.
Noordijk.

Blz. 266 onder ref. Vlekziekte bij lammeren, moet staan: E. Noordijk.
Blz. 268 onder ref. Infekt. uierontsteking bij het schaap, moet staan: E. Noor-
dijk.

Behandeling van brandwonden met looizuur is welbekend. Een bezwaar in de
praktijk was, naar men meende, dat een zorgvuldige reiniging, die nogal pijnlijk
is, moest voorafgaan. Nu geven Hunt en Scott (Lancet 1932; ref. in Geneesk.
Gids 1932, No. 45, blz. 1086) een vereenvoudigde methode aan.

Zonder reiniging van eenige beteekenis brengen zij met gaastampon of penseel
een 5 % looizuur-oplossing op de wonden; zoodra zich dientengevolge een stevig
stolsel heeft gevormd, bedekken zij de wond met een gaaslaag gedrenkt in dezelfde
oplossing. De volgende dag bevochtigen zij het gaas met dezelfde vloeistof en ver-
wijderen het voorzichtig (indien de onderste laag vastgekleefd is, laten ze die zitten).
De wond wordt nu weer met dezelfde oplossing gepenseeld en zoodra die is opge-
droogd, wordt weer met gaas verbonden. De derde of vierde dag wordt gepenseeld,
waarbij men de onderste gaaslaag laat liggen, met een vloeistof bestaande uit ge-
lijke deelen collodion en oplossing van looizuur in aether (om de korst te versterken).
Deze penseeling wordt de volgende dag herhaald. Gewoonlijk laat dan de korst
na 14 dagen vanzelf los; men laat die zitten tot ze afvalt.

Ook een paar dagen oude brandwonden, die niet of verkeerd behandeld zijn,
kunnen, na reiniging, nog met succes met deze methode worden behandeld.

De tannine-oplossing moet echter steeds vers bereid worden. Men doet het best
poeders in voorraad te houden of voor te schrijven voor bepaalde hoeveelheden
water. Vr.

Opdracht. In zijn vergadering van 6 October 1932 besloot het Hoofd-
bestuur onzer Maatschappij een commissie aan te wijzen, die tot taak
zou hebben na te gaan of in verband met het veranderde karakter onzer
Maatschappij, met de tegenwoordige tijdsomstandigheden, in over-
eenstemming met geuite wenschen, thans niet de tijd gekomen was,
dat het veelomvattende secretariaat aan een full-time ambtenaar-
secretaris moest worden opgedragen. Zij had daartoe te onderzoeken :

ie. of de Maatschappij voor Diergeneeskunde werkelijk voldoende
werk voor een dergelijk ambtenaar heeft of zal hebben;

2e. op welke wijze een dergelijk volambtelijk secretariaat door onze
Maatschappij zou moeten worden gefinancierd.

Als voorzitter dezer commissie werd aangewezen Prof. Dr. G. Krediet;
als secretaris, de secretaris der Maatschappij J. H. ten Thije en als
leden, de H.H. van Heusden, Kirch, Santema, Simons en Tenhaeff.

Aanleiding. Verscheidene malen werd in Hoofdbestuursvergaderingen
der laatste jaren de opmerking gehoord : „daarvoor moesten wij eigen-
lijk de beschikking hebben over de werkkracht van een secretaris, die
vol-ambtenaar was van de Maatschappij". De uitbreiding der werk-
zaamheden in maatschappelijke richting drong hierop meer en meer
aan. De secretaris zelf noemde meermalen verschillende tekortkomingen
in zijn werk, die alle een gevolg waren van tijdsgebrek van iemand, die
naast een volledige dagtaak in zijn „vrije" uren het secretariaat onzer
Maatschappij moest waarnemen.

Historische Inleiding. Niet alleen in de laatste jaren heeft de roep om
een secretaris-ambtenaar geklonken. Reeds in het jaar 1910 stelde de
Nieuwe Afdeeling Zuid-Holland, op initiatief van wijlen Prof. Dr. H.
Remmejlts, voor van gedachten te wisselen omtrent de benoeming van
een gesalarieerden Secretaris-Penningmeester-Bibliothecaris. De Afdee-
ling beval daarbij aan het Hoofdbestuur, gehoord de besprekingen,
uit te noodigen op de Algemeene Vergadering in 1911, of zooveel eerder
als het zulks wenschelijk mocht achten, voorstellen dienaangaande in
te dienen (Tijdschr. v. D. 1910, deel 37, bldz. 310).

Een uitvoerige toelichting werd daarbij gegeven en de bedoeling was
in de toekomst de beschikking te hebben over iemand, die zich geheel
aan de belangen onzer gemeenschap zou kunnen wijden. Een centrale

stuwkracht om meer uniforme leiding in den algemeenen gang van
zaken te waarborgen.

Er was geen rechtstreeksch voorstel gedaan, omdat dit gevaar zou
kunnen loopen afgestemd of aangenomen te worden, zonder van alle
kanten te zijn bekeken en daarom was ook geen raming van kosten
overgelegd.

Het Hoofdbestuur gaf een prae-advies, dat afwijzend luidde, op de
gronden, dat :

ie. de werkzaamheden van de Maatschappij nog niet van zoodanigen
omvang waren, dat de functie noodig was;

2e. de combinatie Secr.-Penn.-Bibl. enz., door het H.B. niet aan-
bevelingswaardig werd geacht en

3e. de kosten te bezwaarlijk werden geacht. (Tijdschr. v. D. 1910, deel
37, bldz. 465).

Het voorstel werd behandeld in de 51e Alg. Vergadering op 16—17
September 1910. Het werd in een krachtig pleidooi verdedigd door
Prof. Rf.mmelts, maar even krachtig bestreden door den toenmaligen
voorzitter onzer Maatschappij wijlen Prof. Dr. H. Markus. Laatstge-
noemde gaf daarbij als de meening van het H.B. te kennen, dat afge-
zien van de financieele zijde van het vraagstuk, het geen aanbeveling
verdient vele absoluut van elkander onafhankelijke werkzaamheden
te cumuleeren in een persoon.

Een en ander gaf aanleiding tot een uitvoerig debat, dat echter hoofd-
zakelijk liep over het feit, dat verbrokkeling moest worden tegengegaan
(de Vet. Hyg. Ver. en de Ver. van Slachthuisdirecteuren waren toen
juist opgericht).

Het H.B. bleef er tegen en zegde ten slotte nogmaals overweging van
de zaak toe (Tijdschr. v. D. 1911, deel 38, bldz. 70 e.v.).

Daarna is er echter niets meer van vernomen; wel is de aangelegen-
heid meermalen terloops aangeroerd, hoofdzakelijk door de afgevaar-
digden van de Afdeeling Friesland, terwijl collega Tenhaeff aan het
slot van een in ons Tijdschrift, 1931, jaargang 58, bldz. 214, geplaatst
artikel „Toekomst", als zijn meening te kennen gaf, dat een reorgani-
satie van het secretariaat het eerst in aanmerking dient te komen.

Werk van den tegenwoordigen Secretaris. Ten einde de wenschelijkheid
dezer reorganisatie te motiveeren moge een uiteenzetting van den hui-
digen toestand vooraf gaan. Als wij te dien einde de geheele Hoofd-
bestuursvergadering het wetgevende lichaam noemen, is de secretaris
de man, die met de uitvoerende macht is belast. Dit geeft wel niet
geheel juist, maar toch grootendeels de werkwijze van ons tegenwoordige
Hoofdbestuur weer.

Analyseert de secretaris zijn werkzaamheden in dienst onzer Maat-
schappij evenwel, dan blijkt, dat hij slechts een klein deel van zijn tijd
besteedt aan de uitvoering van Hoofdbestuursbesluiten, zooals uit
onderstaande opsomming zal blijken.

1. het maken van de notulen der Hoofdbestuursvergadering, het
uitvoeren van de besluiten dezer vergadering en de voorbereiding tot
samenstellen van de agenda der volgende H.B.vergadering;

2. het verrichten van dezelfde werkzaamheden voor de maandelijk-
sche bijeenkomsten van het Dagelijksch Bestuur;

3. idem voor de Algemeene Vergadering, waarbij komt het voeren
van het overleg met de sprekers der wetenschappelijke vergadering,
rondzenden van perscommuniqué\'s enz.;

4. het verrichten van werk voor de commissies, waarin de secretaris
,,ex ofïicio" verkozen wordt. Hierbij kan ook gerekend worden het
bewerken van een deel van het Jaarboekje;

5. het afdoen van de dagelijksche correspondentie, het administree-
ren van den verkoop van veeverzekeringsformulieren en van catalogi
der bibliotheek, het beantwoorden van vragen van afdeelingssecretaris-
sen, van commissieleden, van den Centralen Raad, van de redactie van
Tijdschrift en Jaarboekje en van den stroom van individueele leden, die
inlichtingen vragen of mededeelingen doen (varkens-crisiswet ! pluim-
vee-overeenkomsten !). Hierbij moge opgemerkt worden dat deze dage-
lijksche correspondentie van afdeelingssecretarissen en individueele
leden reeds tamelijk toegenomen is en — naar zich laat aanzien nog
aanzienlijk toenemen zal, wanneer de „maatschappelijke richting",
ook in de afdeelingen, meer en meer wordt gevolgd, zooals reeds nu in
de afdeeling Friesland het geval is, welke afdeeling o.a. in georganiseerd
overleg-aangelegenheden door Gemeentebesturen e.a. wordt erkend
en geraadpleegd;

6. uit al deze stukken blijft over een aantal „niet-dringende" stuk-
ken, waarover schriftelijk of mondeling overleg met de beide andere
leden van het Dagelijksch Bestuur gewenscht is, omdat de secretaris
ze niet op eigen verantwoordelijkheid wenscht „af te doen". Om de
paar dagen gaan deze stukken als „rondzendbrief" naar de beide andere
leden van het Dagelijksch Bestuur. Enkele dagen later krijgt de secretaris
deze stukken weer terug met de event. adviezen van voorzitter en pen-
ningmeester. Daaruit resulteert natuurlijk weer het noodige werk voor
den secretaris. Om van den omvang van dit werk eenig idee te geven
zij volstaan met de mededeeling, dat in het tijdvak van 1 Jan. 1933 tot
10 April 1933 door den secretaris zijn genoteerd 223 ingekomen en 214
verschillende uitgaande stukken, uitsluitend het secretariaat betreffende.
Brieven en bescheiden voor commissies, zooals dit rapport, voor het
bureau voor plaatsvervanging en inlichtingen, voor verkoop van ver-
zekeringsformulieren e. d. zijn daar niet onder gerekend;

7. de bemoeienissen als leider van het bureau voor plaatsvervanging
en inlichtingen. In dezen malaisetijd worden minder plaatsvervangers
gevraagd, maar inlichtingen door de vele jonge, werkelooze collegae des
te meer. Dit is grootendeels een vertrouwenszaak, die wel niet omvang-
rijke werkzaamheden met zich brengt, maar zeer verantwoordelijk is,

omdat hiervan vaak beslissingen het gevolg zijn, die voor een collega
van zeer groot belang zijn;

8. het verzorgen der officieele publicaties in Tijdschrift en in de
algemeene pers;

9. het bijhouden van de ledenlijst, waarbij men bedenke, dat van
iedere mutatie of adreswijziging een viertal mededeelingen moet wor-
den verzonden, n.1. naar den secretaris der betrokken afdeeling, naar
de redactie van het Tijdschrift, naar de drukkerij van Boekhoven en
naar den penningmeester. Het werven van nieuwe leden is doorgaans
het persoonlijke werk van den secretaris;

11. het bezoeken van vergaderingen van veterinaire en niet-veteri-
naire vereenigingen, welke den secretaris der Maatschappij uitnoodigen;

12. het te woord staan van particulieren, vertegenwoordigers van
ondernemingen, enz., die ,,de dierenarts" als deel van het terrein hunner
propaganda of bemoeiingen hebben uitgekozen en die daartoe aller-
eerst contact zoeken met den secretaris hunner organisatie;

13. het houden van conferenties met besturen van samenwerkende
organisaties, doorgaans op landbouwgebied, tuberculosebestrijding,
pluimveeorganisaties, enz.

Secretariaat overbelast. Uit het hierbovenstaande kan blijken, dat de
werkzaamheden voor den secretaris zoo omvangrijk zijn geworden, dat
hij, indien hij voor luttele jaren zijn functie had gekend als thans, een
warm pleidooi gedurende de reorganisatie van Statuten en Huishoude-
lijk Reglement zou hebben gehouden, om tot een „eerste" en een „twee-
de" secretaris te komen, juist zooals onze Maatschappij vroeger heeft
gekend.

Een secretaris, die naast een anderen werkkring in zijn vrije avonduren
en gedurende Zaterdagen en Zondagen al het werk, dat de Maatschappij
van hem eischt, moet verrichten, komt tijd te kort om deze werkzaam-
heden in het vaak vereischte snelle tempo te verrichten.

Voor een deel is daaraan tegemoet gekomen, door bij de uitwerking
der Statuten in een Huishoudelijk Reglement het instellen van secties
en groepen zooveel doenlijk te bevorderen, waardoor ook het werk van
het secretariaat werd ontlast en een deel hiervan werd geëndosseerd aan
de groepscommissies van bij uitstek bevoegden op bepaalde gebieden
uit ons arbeidsveld. Het behoud van deze commissies zouden wij bij een
„volledig" secretariaat toch steeds nog aanbevelen.

Voordeelen huidigen toestand. Het voornaamste voordeel van den huidi-
gen toestand is, dat al het hierboven opgesomde werk op een goedkoope
manier voor de Maatschappij wordt verricht. Bij het tegenwoordige
honorarium zal men voor het secretariaat alleen gegadigden vinden,
die de vele daaraan verbonden werkzaamheden grootendeels uit liefde
voor onze goede zaak op zich nemen.

Dan is bij het tegenwoordige „beperkte" secretariaat een opvolger
sneller ingewerkt clan bij een uitgebreideren werkkring; uit dien hoofde
zal de vervanging van den secretaris ook minder bezwaren met zich
brengen.

Bezwaren huldigen toestand. Voor een kennisname van de bezwaren
tegen den huidigen toestand kan in hoofdzaak worden verwezen naar
wat in de volgende alinea\'s wordt gezegd over de gewenschte uitbrei-
ding van het secretariaat. Er blijven thans vele zaken liggen, waarvan
het belang der Maatschappij en hare leden meebrengt, dat zij wel ter
ter hand worden genomen. Al te vaak moet de secretaris zulke tekort-
komingen in de Hoofdbestuursvergaderingen memoreeren, waarin men
als regel noocle berust.

Werkzaamheden voor den Secretaris-Ambtenaar. Aan een secretaris-
ambtenaar zouden wij willen zien opgedragen in de eerste plaats al
hetgeen door den huidigen secretaris wordt verricht en waarvan reeds
een opsomming is gegeven. Dit arbeidsveld ware uit te breiden, zoowel
„naar binnen" de grenzen onzer Maatschappij als „naar buiten".

Uitbreiding arbeidsveld „naar binnen". Vooreerst is bij ons de vraag
gerezen of het verband tusschen de leden onzer Maatschappij en het
Hoofdbestuur niet veel te los is. Waardeert men wel het vele werk dat
dit bestuur en inzonderheid de secretaris verricht in het belang der
leden ? Meent men niet al te veel, dat het Tijdschrift de band is die de
leden onderling verbindt en waarin men hoogstens af en toe een „mede-
deeling" van het Hoofdbestuur vermeld vindt ? Zou het geen onwetend-
heid zijn waardoor het werk van het Hoofdbestuur wordt onderschat ?
Hier ligt een eerste taak voor den nieuwen functionaris om er aan mede
te werken, dat het Tijdschrift wordt de spreekbuis, waaruit de verschil-
lende stemmingen in het diergeneeskundig kamp worden gehoord en
niet langer het „eigen orgaan" waarin men beleefdelijk „plaatsruimte"
vraagt om onder „ingezonden stukken" eens te uiten wat men op het
hart heeft ! De nieuwe functionaris zal door voorlichting en opwekking
het organisatiegevoel der leden, dat voor het meerendeel niet erg
enthousiast is, gezien zelfs het schaarschc bezoek aan afdeelingsverga-
deringen, trachten op te voeren en hen warmer maken voor het gemeen-
schappelijk doel : Meer waardeering voor het werk van den weten-
schappelijken dierenarts, die toch ook in de keten der sociale en econo-
mische landbouwhuishouding een onmisbare schakel is.

Een intensiveering van ons vereenigingsleven moet door den secre-
taris stellig bevorderd worden. Daartoe moet hij zooveel mogelijk
afdeelingsvergaderingen bezoeken, het minst noodig de zuiver weten-
schappelijke, maar stellig die met maatschappelijke programmapunten
en zeker die, waar het programma der Algemeene Vergadering wordt
behandeld. Op zoo\'n afdeelingsvergadering hoort de secretaris als per-

manente vraagbaak voor de leden aanwezig te zijn. Daar moet ieder
kunnen vragen wat door het Maatschappijbestuur in een of andere
aangelegenheid is gedaan, hoe bepaalde onderhandelingen verloopen
of zijn verloopen, hoe zekere actie staat, hoe of zusterafdeelingen ten
opzichte van een bepaald vraagstuk denken. Wat weet thans de eene
afdeeling van de andere afdeeling af? In het algemeen niet voldoende.
Het contact door de afgevaardigden via de Hoofdbestuursvergadering
is maar gering en slechts zelden up to date. Hoe vaak ziet men niet
op een Algemeene Vergadering, dat over een bepaald voorstel de eene
afdeeling al hare stemmen „voor" en de andere „tegen" uitbrengt !
Dat zou niet mogelijk zijn bij een juiste orëntatie der discussies in
de gehouden afdeelingsvergaderingen. Op de afdeelingsvergaderingen
onderhoudt de secretaris het persoonlijke contact met de leden der
Maatschappij. Hier kunnen hem persoonlijke vragen worden gesteld,
verzoeken worden gedaan, opdrachten worden meegegeven. Hier moet
ieder lid individueel kunnen ervaren dat het geldelijk offer, dat onze
Maatschappij brengen moet om een kostbare vereenigingsbestuurder te
betalen, goed is besteed ! Het zal het bezoek aan de afdeelingsvergade-
ringen, waarover thans zoo menig afdeelingssecretaris in zijn verslagen
klaagt, slechts ten goede kunnen komen.

Niet alleen afdeelingen onzer Maatschappij, ook kringen van dieren-
artsen, secties, andere veterinaire vereenigingen, vergaderingen voor
speciale besprekingen (tuberculosebestrijdingsovereenkomst !) moeten
desgewenscht van de aanwezigheid van den Maatschappij-secretaris
kunnen profiteeren. Het zal de eenheid in onze veterinaire wereld
slechts ten goede komen.

Tijdschrift. Vele werkzaamheden, die thans door den administrateur
van ons Tijdschrift worden verricht, zouden in de toekomst aan den
secretaris kunnen worden opgedragen.

Uitbreiding arbeidsveld „naar buiten". Daar is vooreerst een contact
met organisaties, waarmee wij van tijd tot tijd moeten samenwerken
ter bereiking van een door ons gewenscht resultaat. Dat contact moet
permanent gecultiveerd worden, opdat wij het niet pas hoeven te zoe-
ken, wanneer eigenbelang ons drijft. Wij denken hierbij in de eerste
plaats aan de groote landbouworganisaties, de groote zuivelbonden,
de Maatschappij voor Geneeskunde, de Maatschappij voor Pharmacie,
de leidende pluimvee-organisaties, veeverzekeringsmaatschappijen, con-
gressen, enz. enz. Het is gewenscht, dat de secretaris onzer Maatschappij
op de jaarvergaderingen b.v. van de groote landbouworganisaties aan-
wezig is, zoo mogelijk als gast aan de bestuurstafel; hij hoort bij gelegen-
heid zijn stappen te richten naar de secretariaatsgebouwen dier organi-
saties, evenals naar de departementen, waaronder de veterinaire dien-
sten ressorteeren.

dierenarts zal door deze permanente, met tact te voeren propaganda
toenemen in kringen, die ons voor en na kunnen helpen deze waardee-
ring daadwerkelijk te toonen.

Voorbereiding overeenkomsten. Meer contact met landbouworganisaties
event. gezondheidsdiensten stellen den secretaris in staat tot het geven
van leiding en voorlichting aan collegae bij het ontwerpen van over-
eenkomsten inzake massaverrichtingen, zooals tuberculosebestrijding,
bestrijding van pluimveeziekten, in de toekomst wellicht varkens-
entingen, enz.

£iekenfondswezen. De oprichting van locale ziekenfondsen, thans nog
in de kinderschoenen, is een zaak, waarbij men te zijner tijd den prac-
ticus ook van voorlichting zal kunnen dienen, omdat aan het secretariaat
over de gevens beschikt moet kunnen worden, die andere collegae uit
eigen ervaring hebben verkregen.

Landbouwpers en groote pers. Meer contact met de landbouworganisaties
zou het ons ook makkelijker maken in de officieele landbouwpers voor
en na meer bekendheid te geven aan het werk van den dierenarts; wij
denken aan het publiceeren van resultaten van goed geleide overeen-
komsten bij massaverrichtingen, het plaatsen van artikelen ter bestrij-
ding van de kwakzalverij, het zooveel mogelijk tegengaan van het op-
nemen van advertenties of artikelen, die de kwakzalverij bevorderen.
Dit laatste geschiedt b.v. reeds sinds geruimen tijd in de Afdeeling
Friesland, waar in overleg met den Redacteur van het Friesch Land-
bouwblad alle advertenties, de kwakzalverij rakende, worden geweerd
uit genoemd blad en b.v. een bestuurslid, namens de afdeeling, zitting
heeft in de Commissie van Toezicht op den Gezondheidsdienst, terwijl
met het bestuur, zoowel van den Gezondheidsdienst als van de Friesche
Maatschappij van Landbouw, overleg wordt gepleegd inzake tarieven,
enz.

Veel van het werk, waartoe thans de perscommissie in het leven is
geroepen, kan een secretaris-ambtenaar doen. Het geldt hier vooral
werk, waar snel gereageerd moet worden op bepaalde uitingen in de
pers, die ons niet welgevallig zijn; en dat niet alleen in de groote pers,
maar vooral in locale blaadjes.

Serum- en entstofwet. Zoolang de conclusies van het rapport der serum-
en entstofcommissie nog niet tot het nemen van overheidsmaatregelen
hebben gevoerd, kan een secretaris-ambtenaar volop werk vinden tot
het bewerken van autoriteiten uit de veterinaire, medische en landbouw-
wereld, van wie geacht kan worden ons in ons streven medewerking te
kunnen verleenen.

Hierbij kan gerekend worden het zoeken van contact met rechts-
en politieautoriteiten ter betere bescherming onzer collega\'s in de uit-
oefening der diergeneeskunde, mogelijk het houden van cursorische

voordrachten in politievakscholen, het aanknoopen van relaties met
buitenlandsche zusterorganisaties ter verkrijging van medewerking bij
het beteugelen van den export van buitenlandsche sera- en entstoffen
naar den leekenhandel in ons land. Maar ook als die wet er is blijkt
er voor den secretaris-ambtenaar, zooals begrijpelijk is, te dezen op-
zichte nog veel werk te doen.

Ambtelijke aangelegenheden. Relaties met machtige organisaties als b.v.
het Nederlandsch Verbond van Gemeente-Ambtenaren met z\'n 20.000
leden, eventueel soortgelijke confessioneele organisaties, zouden vruch-
ten kunnen afwerpen voor onze leden in gemeentedienst ter verkrijging
van verbetering of, zooals tegenwoordig, ter afwending van verslechte-
ring hunner positie. In de afgeloopen drie maanden werd daartoe in
drie ernstige gevallen de hulp van het Hoofdbestuur resp. Dagelijksch
Bestuur ingeroepen.

Het is stellig niet het meest aanlokkelijke deel van het werk van
den secretaris-ambtenaar, maar onze leden moeten b.v. bij meenings-
verschillen met een gemeentebestuur hunne rechtmatige wenschen in
woord en geschrift kunnen laten verdedigen door den vrijgestelde hunner
organisatie. De moderne vakorganisatie, ook in de hoogste intellectueele
beroepen, laat eenvoudig geen andere keus.

Volle dagtaak ? Over de vraag of al het voorgaande voor een energiek
persoon een dagtaak oplevert heeft de commissie al heel kort gediscus-
sieerd. Unaniem luidde het antwoord bevestigend.

Hoofdbestuur. Men zal zich afvragen welke taak er voor het Hoofd-
bestuur resp. het Dagelijksch Bestuur overblijft. Het Hoofdbestuur
blijft o. i. het aangewezen lichaam om de algemeene controle op de
werkzaamheden onzer Maatschappij uit te oefenen, het lichaam, dat
de „breede lijnen" onzer actie uitteekent en gedaan werk kritiseert of
goedkeurt. Daarbij komen detailzaken slechts voor zoover noodig ter
sprake. Gaat thans van de kostbare tijd der Hoofdbestuursvergaderin-
gen niet te veel aan detailzaken verloren ?

Men kan zich evenwel de vraag stellen of het gewenscht is een Hoofd-
bestuur in zijn tegenwoordigen omvang te handhaven. Naar de mee-
ning onzer commissie zeer zeker niet. Het contact tusschen afdeelings-
vergadering en Maatschappijbestuur, dat thans door de afgevaardig-
den wordt tot stand gebracht, wordt dan grootendeels overgenomen
door den vaak reizenden secretaris, die, zooals al eerder werd vermeld,
zooveel mogelijk de afdeelingsvergaderingen bezoekt en daar aan
afdeelingsbestuur en leden veel meer inlichtingen en over actueele
zaken zeker veel recentere mededeelingen kan doen dan nu de afge-
vaardigde bij machte is.

Wij stellen ons dus voor de afdeelingsgewijze vertegenwoordiging
in het Hoofdbestuur op te heffen en het Hoofdbestuur in te krimpen

tot een vijftal leden of — wat juister de bedoeling weergeeft — het
Dagelijksch Bestuur uit te breiden tot vijf leden.

Dagelijksch Bestuur. Dit Bestuur van vijf leden zou op geregelde tijden
moeten vergaderen; dit zal minder kostbaar zijn dan thans de vergade-
ringen van Hoofdbestuur plus Dagelijksch Bestuur kosten. Het is het
lichaam, dat de „dagelijksche controle" uitoefent op het werk van den
secretaris b.v. door wekelijksche rapporten over ingekomen en verzonden
stukken en verrichte handelingen. Dit lichaam is, behalve controleerend
voor verricht werk, ook voortdurend werkzaam waar het geldt het
controleeren van initiatief event. het scheppen van initiatief en het
geven van opdrachten aan den secretaris.

Hierin dienen krachtige figuren te zitten, die zoowel waken tegen
een mogelijke dictatoriale activiteit van den secretaris als tegen een
ongewenschte verslapping zijner energie.

Bezwaren tegen Secretaris-vol-ambtenaar. Hierdoor komen wij als vanzelf
tot het noemen der bezwaren tegen een secretaris-vol-ambtenaar. Is
het een persoon met de eigenschappen van een „Streber" dan is het,
indien hij overigens de daarvoor vereischte qualiteiten bezit, niet denk-
deeldig, dat de secretaris langzamerhand de macht van een dictator
in onze Maatschappij gaat krijgen. Kiezen de leden de vereischte
krachtige figuren in het Bestuur, dan blijven conflicten tusschen deze
en den secretaris zeker niet achterwege.

Enkele leden onzer commissie achten dit bezwaar gering, omdat de
secretaris-ambtenaar toch geen belangrijke besluiten zelfstandig mag
nemen.

Heeft men eenmaal een secretaris-ambtenaar, dan zal men er niet
spoedig toe overgaan dezen te ontslaan wanneer de praktijk uitwijst,
dat hij aan de gestelde verwachtingen niet voor de volle honderd per-
cent blijkt te voldoen. De wijze, waarop een dergelijk ontslag door de
Maatschappij wordt verleend moet natuurlijk nauwkeurig vastgelegd
worden.

Onafwendbaar is dan ook een Statutenwijziging, terwijl een speciale
commissie een instructie voor den secretaris-vol-ambtenaar zal moeten
ontwerpen. Dit zijn bezwaren, die slechts eenmaal gevoeld worden.
In een verre toekomst rijst de vraag, wat men doen moet met een secre-
taris, die een pensioenleeftijd bereikt heeft. Toch is het gewenscht reeds
thans deze moeilijkheid onder oogen te zien, eventueel haar te voorko-
men door den secretaris een pensioen te verzekeren. Beschouwingen
hierover zijn evenwel beter op haar plaats in de finantieele paragraaf,
waarbij het hoofdbezwaar n.1. de financiering onder oogen zal moeten
worden gezien.

Financiering. Over den inhoud van het voorafgaande gedeelte was
onze commissie het spoedig eens. De moeilijkheden kwamen pas bij de

besprekingen over de finantieele gevolgen, die er voor onze Maat-
schappij uit zouden voortkomen.

Een vluchtige blik op onze begrooting toont reeds dat Tijdschrift
plus Jaarboekje het leeuwenaandeel voor zich opeischen. Wil men dus
op bestaande posten bezuinigen — dat is absoluut noodzakelijk —
dan vraagt men zich in de eerste plaats af, of bezuiniging op ons Tijd-
schrift mogelijk is. Als principe is daarbij echter gesteld, dat de weten-
schappelijke waarde van ons Tijdschrift niet mag worden verkleind.

Het op hoog wetenschappelijk peil staan van ons tijdschrift is voor
de beteekenis van de veeartsenijkunde in ons land en voor onzen stand
van de grootste waarde. Het is een afspiegeling van ons .kunnen,
van ons onderwijs, van ons mooie vak, van onze plaats in de weten-
schappelijke wereld, waarop wij en terecht steeds trotsch zijn geweest.
Dat wij als nalatenschap hebben geërfd van onze voorgangers, die
het in moeilijke omstandigheden hebben omhooggewerkt en dat wij
verplicht zijn in stand te houden en te cultiveeren. Ons tijdschrift
mag dan ook niet in de richting van een maatschappelijk vakblad wor-
den ontwikkeld. Wel stellen wij ons voor, dat er meer maatschappelijke
kwesties in moeten worden behandeld, maar dit mag niet gaan ten
koste van het wetenschappelijk gedeelte. Ons tijdschrift vermeldt b.v.
zelden of nooit iets betreffende actueele onderwerpen als varkenscrisis-
centrale, kwakzalverij, georganiseerde t.b.c.bestrijding in verschillende
deelen des lands, juridische uitleg van artikelen uit veterinaire wetten,
enz.

Deze redeneering houdt niet in, dat ons tijdschrift onaantastbaar is.
Integendeel. Wij zijn ook de meening toegedaan, dat er door bezuini-
ging geld vrij te maken is. We hebben ons, om ons van deze mogelijk-
heid op de hoogte te stellen, in verbinding gesteld met de redactie van
ons Tijdschrift, van wie wij schriftelijk en mondeling (Prof. v. Oijen)
alle medewerking mochten ontvangen.

Ook had onze commissie een wenk ontvangen van Dr. Reitsma,
hoofdredacteur van Slachthuis-Keuring-Markt, dat door een andere
wijze van uitgave de subsidie, die ons Tijdschrift aan de Maatschappij
vraagt, zeer aanzienlijk zou kunnen worden verminderd. Deze voor-
stellen zijn mondeling en schriftelijk zeer nauwgezet door onze com-
missie beoordeeld, doch zij kwam tot de conclusie geen vrijheid te vin-
den in haar rapport voorstellen te doen, die tot een ingrijpende wijziging
van de manier van uitgifte van ons Tijdschrift zouden leiden.

Voorts wilde onze commissie het honorarium van de huidige redactie-
leden en administrateur ook onaangetast laten, alleen al reeds uit
waardeering voor het bereiken van het peil, waarop zij ons Tijdschrift
hebben weten te brengen.

In de toekomst moet de functie van redactielid een eerefunctie wor-
den, waaraan geen honorarium verbonden is en waarbij aan hem
slechts gevraagd wordt de beoordeeling van wat al dan niet in het
tijdschrift zal verschijnen. Ook zal de secretaris-ambtenaar de bezig-

heden van administrateur van ons Tijdschrift hebben te vervullen,
wanneer Dr. Vrijburg deze functie eenmaal overdraagt, waardoor
in de toekomst nog een bedrag van f iooo.— aan honorarium van
redactieleden plus administrateur op de subsidie aan het Tijdschrift
kan worden bezuinigd.

Zijn afgezien hiervan reeds bezuinigingen op het Tijdschrift mogelijk,
die op de e.k. begrooting reeds kunnen worden aangebracht?

Voorgelicht door Prof. van Oijen meent de commissie deze vraag
te kunnen bevestigen. Vooreerst meenen wij, dat de omvang van het
Tijdschrift kan worden teruggebracht van 90 op 80 vel druks; er kun-
nen dan nog afleveringen van vel d. i. van 50 tot 52 pagina\'s ver-
schijnen. Daarin kunnen alle wetenschappelijke artikelen verschijnen
als tot dusver; behoorlijke ruimte kan en moet worden toegestaan aan
den secretaris en de afdeelingen voor een rubriek, waarin maatschappe-
lijke zaken zullen worden behandeld.

Bezuinigd zal moeten worden door inkrimping van de hoeveelheid
te plaatsen referaten. Te dezen opzichte is de redactie niet eenstemmig.
Het wil onze commissie voorkomen, dat het effect van verzamelrefe-
raten en klinische lessen even groot zal zijn als een omvangrijker geheel
van afzonderlijke referaten. Hoe zeer men ook waardeering heeft voor
den arbeid, die de verzorging van de referatendienst voor Dr. Vrijburg
met zich brengt, toch gelooven wij, dat door vermindering van het
aantal referaten geld vrij komt, dat in het belang onzer leden beter
is besteed tot vorming van het salaris van een ambtenaar-secretaris.
Door den omvang van het Tijdschrift van 90 op 80 vel te brengen, kan
bezuinigd worden een bedrag van ƒ 900.—.

Bij vermindering van den omvang van het Tijdschrift kan de post
,,medewerkers" met ƒ 250.— worden verminderd.

Den secretaris-ambtenaar kan opgedragen worden voor de vertaling
der resumé\'s in de vreemde talen te zorgen; te bezuinigen bedrag
/35°-—•

Dit geeft te zamen reeds een bedrag van ƒ 2000.—. Wij zouden
echter de detailleering dezer bezuiniging gaarne aan de redactie zelve
overlaten en Uw Hoofdbestuur alleen willen voorstellen de subsidie
voor 1934 voor het Tijdschrift weer terug te brengen op ƒ9000.—,
zijnde het bedrag, waarop in het jaar 1926 in de 71ste Alg. Vergadering
het aan de Redactie voor het Tijdschrift toegestane bedrag maximaal

werd vastgesteld. Indien Uw Hoofdbestuur de conclusies van dit rap-
port kan aanvaarden is het gewenscht daarvan tijdig mededeeling aan
de redactie te doen.

Bestemming van Esveldfonds. Bij het verder rondzien naar mogelijke
bezuinigingen kwamen vanzelf de met onze Maatschappij annexe
fondsen in bespreking. Het is een toevallige coïncidentie, dat dit jaar
verandering van het reglement van het van EsvELDfonds mogelijk is.
Een ieder zal het er wel over eens zijn, dat het vigeerende reglement
in de 20 jaar van zijn bestaan niet aan de verwachtingen heeft beant-
woord. Intusschen is daardoor het kapitaal des te grooter geworden.
Teneinde nu toch de bestemming van het fonds zooveel doenlijk te
bestendigen, meende de commissie de baten van het van EsvELDfonds
te moeten bestemmen voor de publicatie van de resultaten van weten-
schappelijk onderzoek en wel in dier voege, dat publicaties voor de
Acta Veterinaria Neerlandica bestemd door het Hoofdbestuur uit de
baten van het van EsvELDfonds kunnen worden bekostigd. Door
contractueel den drukker der Acta te verplichten enkele vellen druks
van het Tijdschrift in de Acta af te drukken zou men nog een bedrag
van ƒ 200.— kunnen bezuinigen, doordat de opbrengst van het van
EsvELDfonds pl.m. ƒ 700.— per jaar is er en voor de Acta niet meer
dan pl.m. f 500.- - noodig zal zijn.

Wij meenen voorts dat het kapitaal van de Prof. l)r. D. A. de Jong-
Stichting met een geringere jaarlijksche bijdrage als thans (een gulden
per lid) van onze Maatschappij kan volstaan. Wij stellen U daarom
voor onze jaarlijksche bijdrage met f 400.- te verminderen.

Automatisch komt het honorarium van den huidigen secretaris vrij,
wat een bedrag van ƒ 600. oplevert.

Wanneer het Hoofdbestuur van 13 leden op 5 leden wordt terugge-
bracht achten wij een bezuiniging op de post „Hoofdbestuur" met
ƒ600.- - mogelijk.

Salaris, maximum......................................................................ƒ 6000.—-

Reiskosten (abonnement) ........................................................- 740.—

Telefoon........................................................................................- 150.—

Bureaukosten................................................................................- 250.—

Verblijfkosten ............................................................................- 500.-

Tegemoetkoming pensioenverzekering......................................- 650.—

Wij zijn ons bewust verschillende posten hierbij aan den hoogen
kant te hebben geraamd. Zoo is direct het maximale salaris berekend,
omdat men een bijzonder gewenschte kracht eventueel zou moeten
kunnen aanstellen op het maximum.

Ook al stelt men om te beginnen een functionaris aan op een aan-
zienlijk lager liggend minimum, dan is het toch duidelijk, dat dit
bedrag zonder verhooging der contributie niet kan worden opgebracht.

f 4300.— = ca. ƒ 4000. — moeten opheffen. Wel zal in de toekomst
de opbrengst der advertenties weer hooger worden, een verhooging,
clie men zonder overdrijving op/\' 1000.— mag stellen. Ook zal eenmaal
een bedrag van ƒ 1000.— vri jkomen uit de honoraria van redactieleden
en administrateur van het Tijdschrift. Dit is alles echter toekomst-
muziek, waarmee op de huidige balans slechts rnemorieposten kunnen
worden geboekt.

Voorstellen : Over de principieele vraag of onze commissie aan Uw
Hoofdbestuur een voorstel tot contributie-verhooging moet doen,
loopen de meeningen uiteen.

A. Geen contributie-verhooging. Twee leden rncenen, dat onder de hui-
dige omstandigheden de contributie onder geen enkele voorwaarde
mag worden verhoogd. Zij meenen dat contributieverhooging, hoe ge-
ring ook, ons leden zal kosten. Bedraagt zij ƒ 3.—, dan beteekent uittre-
ding van een lid, dat de verhooging van 10 contributies te niet wordt
gedaan. Bedanken lijkt ons geen denkbeeldig bezwaar, omdat de secre-
taris-ambtenaar voor de rustende, gepensionneerde en aan vele insti-
tuten verbonden dierenartsen geen bcteckcnis heeft. De voordeelen,
die het lidmaatschap der Maatschappij dezen menschen biedt, is ook
niet van die groote beteekenis, die het heeft voor practiseerendc dieren-
artsen en keuringsveeartsen.

Zij, die tegen iedere contributieverhooging zijn, zijn evenals de
andere commissieleden toch van opinie, dat de voorgestelde bezuini-
gingen moeten worden aangebracht, behalve dan de ƒ600.— bezuini-
ging op het Hoofdbestuur, dat deze leden dan in hun huidige samen-
stelling willen laten bestaan. Daardoor zou het totaal der aan te brengen
bezuinigingen van f 4300.— op ƒ 3700.— worden teruggebracht. Na

aftrek van ongeveer f 1200.— onafwendbare kosten voor een vol-
secretariaat (w. o. kosten voor een spoorabonnement en voor hulp van
een stenotypiste) blijft een bedrag van pl.m. f 2500.— over. Na te
gaan ware of voor dit bedrag een collega te vinden zou zijn, b.v. een
gepensionneerde of iemand, die uit andere bezigheden, die geen volle
dagtaak vormen, nog inkomsten heeft en die bereid zou zijn het secre-
tariaat waar te nemen en die daaraan nochtans aanzienlijk meer tijd
kan geven dan iemand, die het secretariaat naast een andere, volle
dagtaak zou moeten waarnemen. Op deze wijze zou een soort overgangs-
toestand ontstaan naar een ,,volledig" gesalarieerd secretaris.

Contributie-verhooging. De commissie is overtuigd, dat een secretaris-
ambtenaar voor de practici grooter beteekenis zal hebben dan voor den
ambtenaar.

Volgens opgave van den penningmeester telt onze Maatschappij
442 leden, die de praktijk uitoefenen, al dan niet gecombineerd met
eenige functie in de vleeschkeuring, 192 vol-ambtenaren, 44 Indische
leden en 41 gepensionneerde en rustende collegae.

De meerdere kosten van een secretaris-ambtenaar alleen door de
practici te laten opbrengen, kwam de commissie ongewenscht voor.
Indien tot contributie-verhooging mocht worden besloten, zouden
hoogstens de Indische en rustende, resp. gepensionneerde leden daarvan
kunnen worden vrijgesteld.

Vijf leden onzer commissie meenen, dat er een voorstel tot contributie-
verhooging moet worden gedaan.

Onder hen zijn er drie, die voor een „afdoende" contributie-verhoo-
ging van 5 a 7 gulden niet terugdeinzen, wanneer mocht blijken, dat
de prima kracht, die onze Maatschappij behoeft, slechts op een
salaris van direct ƒ6000.— te krijgen is.

De overige twee leden vinden nog wel vrijheid om een contributie-
verhooging van 2 a 3 gulden voor te stellen, om daardoor tot aanstelling
van een secretaris-ambtenaar op een salaris van pl.m. f 4000.— over
te gaan, die bij gebleken geschiktheid in onze Maatschappij toch stellig
„goede vooruitzichten" heeft.

De verschillende mogelijkheden zijn hier naast elkaar opgesomd.
Daaruit in het belang onzer Maatschappij en in verband met de hui-
dige situatie in ons beroep een keuze te doen, zij in eerste instantie aan
het Hoofdbestuur overgelaten.

Bovenstaand rapport is als ontwerp-rapport aan de leden der Secre-
tariaats-Commissie toegezonden, die ons daarop hunne opmerkingen
deden toekomen. Meerendeels waren dit kleine redactie-wijzigingen en
aanvullingen, die in het ontwerp konden worden aangebracht, zonder
dat ruggespraak met de overige leden der Secretariaats-Commissie
hiertoe noodig werd geoordeeld.

Iets anders is het met de hieronder volgende wijzigingen, die voorge-
steld zijn door de leden Santema en Tenhaeff en die wij zonder rugge-
spraak met de andere leden der commissie niet willen aanbrengen. Deze
ruggespraak zal gehouden worden in de vergadering der commissie op
Vrijdagavond 10 Maart. In de Hoofdbestuursvergadering op 11 Maart
zal U dus het resultaat dezer bespreking worden medegedeeld.

Het belang van den inhoud is voor ons evenwel aanleiding U thans
reeds met deze voorgestelde wijzigingen in kennis te stellen. Zijluiden :

„Twee leden deelen deze meening niet en zij stellen zich voor deze
verhooging door de Afdeelingen te doen opbrengen, zoodat het be-
noodigd quotum ook door de Afdeelingen wordt afgedragen. De ver-
deeling daarvan onder de leden van de afdeeling wordt dan aan het
Afdeelings-Bestuur overgelaten. Het wil dezen leden voorkomen, dat
het billijk is, dat de leden van de algemeene Afdeeling, hetgeen hoofd-
zakelijk pas afgestudeerde en rustende collegae zijn en die dus uit den
aard der zaak minder direct voordeel van de vakorganisatie genieten,
ook aan het salaris van den secretaris-ambtenaar slechts een gering
gedeelte of niets bijdragen; alsdan wordt tegemoet gekomen aan het
evt. bezwaar, dat verhooging van contributie het toetreden van nieuwe
leden of het verdwijnen van oude zal belemmeren, resp. in de hand
werken. Het quotum voor de algemeene Afdeeling zou dan door het
Dag. Best. moeten worden behandeld en beoordeeld".

„Deze mededeeling werd gedaan op grond van de hieronder volgende
uitspraken van de Afdeelings-vergaderingen, waarin de onderhavige
aangelegenheid werd besproken :

Afdeeling Friesland : De algemeene opnie is, dat men groot nut ziet
in een volwaardig Secretariaat en dat men zich zonder mopperen de
daarvoor benoodigde uitgaven zal moeten getroosten.

Bladzijde 14, regel 4 van onderen ; na „opgesomd" laten volgen :
„Het ware, naar onze meening, wenschelijk, dat de Leden van de
Maatschappij zich uitspreken over de laatste beide mogelijkheden".

Het bovenstaande rapport werd na bestudeering door het Hoofd-
bestuur besproken in zijn vergadering van 8 April 1933. De leden
van het Hoofdbestuur, die ook deel uitmaakten van de secretariaats-
commissie, brachten uiteraard geen nieuwe gezichtspunten naar voren.
De overige Hoofdbestuursleden waren ook wel overtuigd van de wen-
schelijkheid om een secretaris-ambtenaar aan te stellen, hoewel zij
zich niet ontveinsden dat een contributieverhooging van eenige be-
teekenis groote bezwaren met zich zou brengen.

Een der aanwezigen bestreed evenwel de strekking van het rapport
en het is gewenscht deze bestrijding hieronder weer te geven ten einde
ieder lid onzer Maatschappij in de gelegenheid te stellen zich een
zelfstandig oordeel te vormen over het gewichtige vraagstuk: een
secretaris-ambtenaar, ja of neen.

Met alle waardeering voor de wijze, waarop het rapport samen-
gesteld was, meende dit Hoofdbestuurslid toch, dat over het geheel
het rapport veel te idealistisch de toekomst beschouwde. Indien de
secretaris-ambtenaar inderdaad alles volbrengen moet, wat men van
hein verwacht, dan moet hij wel een buitengewone persoonlijkheid
zijn. Al het werk van den administrateur van het Tijdschrift, het
maken van de vertalingen der résumé\'s (hoe \'n polyglot moet deze
secretaris zijn!), het vele reizen om afdeelings- en kringvergaderingen
bij te wonen en vele andere conferenties te houden, het is alles te veel
voor één mensch. Bovendien acht dit Hoofdbestuurslid het zonder
twijfel, dat die secretaris-ambtenaar een dictator wordt, waardoor de
taak van het toekomstige Maatschappij-bestuur verlaagd wordt tot
die eener controle-commissie. Zijns inziens is de bestaande toestand,
waarbij iedere bijzondere afdeeling door haar afgevaardigde hare
wenschen in de Hoofdbestuursvergadering kan doen hooren en om-
gekeerd de afgevaardigde in zijn afdeeling kan vertellen, wal er in
het Hoofdbestuur leeft, te prefereeren boven een kleiner bestuur,
waarin iedere afdeeling niet haar eigen afgevaardigde heeft. Is het al
eens voorgekomen, dat men het contact tusschen de afdeeling en het
Hoofdbestuur onvoldoende achtte, dan lag dit aan den afgevaardigde,
maar niet aan het systeem. Dat een secretaris-ambtenaar, die de
afdeclingsvergaderingen bezoekt, het contact tusschen Hoofdbestuur en
afdeeling zou vergrooten ten opzichte van den huidigen toestand, achtte
dit lid onjuist.

Hoewel deze spreker allen lof had voor de samenstelling van het
rapport had hij er één gedachte toch gaarne nader in uitgewerkt gezien.
Bedoeld was de mededeeling van den huidigen secretaris, dat deze,
indien hij bij de wijziging der statuten zijn functie had gekend zooals
thans, een warm pleidooi zou hebben gehouden voor de aanstelling
van een eersten en een tweeden secretaris. Hier is een weg aangegeven,
waar niet nader op in is gegaan. Nu hoeft men al niet aanstonds de
functie van tweeden secretaris te scheppen, waarvoor o.a. statuten-
wijziging noodig is, maar men kan den secretaris doen bijstaan door

een collega, b.v. een gepensionneerde, die over veel vrijen tijd beschikt
en die tegen een behoorlijk salaris werkzaamheden verricht, die men
in het algemeen aan een administrateur zou opdragen. Deze persoon
kan, hoewel zelf geen lid van hel Hoofdbestuur zijnde, toch de Hoofd-
bestuursvergaderingen bijwonen en notuleeren en alle werkzaamheden
van „minder belang" van den secretaris overnemen. Deze laatste
krijgt daardoor uitsluitend de voornamere uitgaande stukken, rappor-
ten, adviezen, enz. voor zijn rekening, waarvoor veel minder tijd
noodig is, aangezien het „kleine werk" toch den meesten tijd van den
secretaris vraagt. Op deze wijze kan men uit de impasse geraken zonder
dat de contributieverhooging noodzakelijk is.

Nog een enkel Hoofdbestuurslid was het met dezen spreker eens
voor zoover ook hij meende, dat het contact tusschen afdeelingen en
Hoofdbestuur door middel van eert afgevaardigde het best tot zijn
recht kwam en te prefereeren zou zijn boven een „reizend secretaris".
Een ander lid voelde er ook het meeste voor om het aanvankelijk
maar eens te probeeren met een collega als assistent voor den secretaris.

Verschillende Hoofdbestuursleden, tevens leden der secretariaats-
commissie, bestreden bovenstaande zienswijzen. Een dringende eisch
is volgens hen, dat de secretaris volledig de beschikking heeft over
zijn tijd, zoodat hij voor het houden van een urgente bespreking met
een collega, het bestuur eener landbouworganisatie, een gemeente-
bestuur, een autoriteit aan een departement, enz. iederen dag gelegen-
heid heeft. Dit geldt vaak voorname zaken, die niet aan een assistent-
secretaris kunnen worden overgelaten.

Dat het toekomstige bestuur niet meer dan een controle-commissie
zou worden, werd ook ontkend. Er zijn heusch in onze Maatschappij
wel een vijftal krachtige figuren te vinden, die b.v. in maandelijksche
bijeenkomsten een behoorlijk initiatief kunnen ontwikkelen, waardoor
de secretaris instede van een dictator in vele opzichten de „uitvoerder"
wordt van wat het bestuur hem opdraagt.

En wat het contact tusschen de afdeelingen en het Hoofdbestuur
betreft, dit is zeer sterk voor verbetering vatbaar. Thans doet de afge-
vaardigde in zijne afdeelingsvergadering mededcelingen van verzoeken
en opdrachten, die hij meebracht uit de laatste Hoofdbestuursverga-
dering. Deze kan wel eenige maanden geleden zijn en de mededeelingen
beperken zich tot aangelegenheden, die reeds door het Hoofdbestuur
besproken zijn. Van wat in zusterafdeelingen naar voren kwam, weet
de afgevaardigde niets en het zullen natuurlijk urgente zaken zijn b.v.
ervaringen met tariefovereenkomsten, die in verschillende afdeelings-
vergaderingen gelijktijdig naar voren komen. Hierover kan een „rei-
zend" secretaris-ambtenaar steeds recente gegevens verschatten.

Voor iederen afgevaardigde zijn de Maatschappijzaken toch altijd
maar een minimale fractie van wat zijn dagtaak uitmaakt, terwijl de
aangelegenheden der Maatschappij voor den secretaris-ambtenaar zijn
geheelen werkkring uitmaken. Heeft men ter afdeelingsvergadering den

secretaris-ambtenaar aanwezig, dan weet die beter dan een afge-
vaardigde het met den besten wil weten kan, hoe het Maatschappij-
bestuur over een bepaalde zaak denkt, hoe bepaalde onderhandelingen
verloopen, enz. Maar bovendien weet deze secretaris hoe over een
bepaalde aangelegenheid de discussies zijn verloopen in een zuster-
afdeeling, die enkele dagen geleden vergaderde, e.v.t. in verschillende
afdeelingen, die in den laatsten tijd vergaderden. Wat weet op dit
oogenblik de eene afdeeling van wat er leeft in de andere ? Vrijwel
niets immers. Het contact der afdeelingen onderling via het Hoofd-
bestuur is minimaal. Dat zal door een reizend secretaris veel beter
worden en zulks is noodwendig vooral voor de maatschappelijke zaken,
waaraan onze Maatschappij in de toekomst meer en meer haar aan-
dacht zal hebben te schenken. Zulks zal op den duur de intensiviteit
van ons vereenigingsleven stellig ten goede komen.

De publicatie van een verslag der discussies in de Hoofdbestuurs-
vergadering van 8 April over het rapport der secretariaatscomrnissie
werd opgedragen aan het Dagelijksch Bestuur.

Uit het laboratorium van het openbaar slachthuis te Nijmegen.
(Directeur Dr. R. VAN SANTEN).

Wanneer men eenige waarde toekent aan den zuurgraad van het
vleesch van een in onderzoek genomen slachtdier, dan zal men zich
voor elk geval een voorstelling trachten te maken van den ernst der
gevonden afwijking door het gevonden pH cijfer(s) te vergelijken met
dat hetwelk men voor zichzelf eenmaal als normaal heeft aangenomen.
Het is dus van het meeste belang dat deze norm, welke men zichzelf
gesteld heeft, betrouwbaar is, want hiermede staat of valt het geheele
verdere gebouw hetwelk men met betrekking tot eventueel gevonden
afwijkingen der pH-waarde hierop heeft opgetrokken. Tot het vast-
stellen van deze norm kan men komen door eigen onderzoek, in casu
door een groot aantal vleeschmonsters van absoluut normale varkens
te onderzoeken, of, door aan te nemen hetgeen men in de literatuur
hierover vermeld vindt.

Deze laatste weg ligt wel het eerst voor de hand, wanneer men de
beschikking heeft over publicaties van verschillende schrijvers welke
eensluidend zijn in hun oordeel. Fooy (i) zegt hieromtrent in conclu-
sie 2 van zijn proefschrift „De pH bedraagt bij goed bestorven vleesch
afkomstig van gezonde runderen en varkens 6.—; in uitzonderings-
gevallen is deze iets grooter dan 6.— doch nooit grooter dan 6.2. De
waarden van paardenvleesch zijn iets hooger, doch ook nooit hooger
dan 6.2."

Andrjevsky (2) en zijn medewerkers Dr. Gut en K. Slavik hebben
zich eveneens beziggehouden met de pH-bepaling in vleesch van ge-
zonde slachtdieren. Hun resultaten vatten zij als volgt samen. „Dank
hundertmal wiederholte Versuche erzielten wir zufriedenstellende
Durchschnitsergebnisse, dasz sind folgende. 2. In den weiteren 16—20
Stunden sinkt pH auf den möglichst tiefsten Punkt. Dieser Punkt
des gröszten Säuregrades des Muskelgewebes gesunder Tiere entspricht
bei Rind. Kalb und Schweinefleisch ziemlich genau pH 6.—; bei
Pferdefleisch erreicht er gewöhnlich pH 5.7—5.8; bei Schaffleisch
blosz die Zahl 6.1 bis 6.2. Bei Aufbewahrung des Fleisches bei einer
Temperatur von beiläufig o° C. bleibt inmitten eines gröszeren Stückes
Fleisch die niedrigste Zahl pH unverändert bis sich darin Mikroben
zu vermehren beginnen."

Beide schrijvers zijn het eens dat de pH van goed bestorven rund-en
varkensvleesch ongeveer ligt bij 6.— en nooit boven 6.2 uitgaat. Om-
trent de pH van paardevleesch heerscht echter geen eenstemmigheid.

Toen ik dan ook mijn onderzoekingen over de pH van het vleesch
van zieke dieren begon, lag het voor de hand dat voortgebouwd werd
op deze gegevens gevonden bij gezonde slachtdieren. In de loop van dit
onderzoek bleek het echter noodig, dat ter controle af en toe vleesch van
gezonde slachtdieren werd onderzocht. Meermalen kwam het hierbij
voor dat pH-waarden werden gevonden boven 6.2. Hoewel dit geen
systematisch onderzoek was, doch slechts enkele waarnemingen, deed
dit mij toch op blz. 50 van mijn proefschrift schrijven. „De meening
van collega Fooy dat alle spieren van eenzelfde slachtdier dezelfde
pH hebben, kan ik niet deelen; zoo zal men bij voorkeur zijn materiaal
niet moeten kiezen van de halsspieren, ledematen, diafragma, inter-
costaalspieren en hartspier. Deze spiergroepen zijn bij de meeste slacht-
dieren niet voldoende uitgerust zonder dat men echter kan spreken
van oververmoeid vleesch en hebben in analogie hiermede een hoo-
gerc pH. Deze verschillen zijn natuurlijk zeer individueel". De bij mij
in dezen gerezen twijfel werd nog versterkt door een der conclusies
van een voorloopige mededeeling door Postma gepubliceerd in dit
Tijdschrift van 1 Februari 1932. Deze conclusie luidt: „Bij varkens
bestaat een grooter verschil tusschen de pH-cijfers in verschillende spier-
groepen dan bij het rund, ofschoon ook daar de conclusie van Fooy,
dat de pH in alle spiergroepen een gelijke waarde heeft, niet juist is."
Hier dus een rechtstreeksche tegenspraak van den door Andrjevsky en
Fooy opgestelden regel.

Daar door mij bij vorige onderzoekingen van zieke dieren als regel
uitsluitend vleesch van de adductoren was onderzocht, had deze kwes-
tie mijn volle aandacht, daar hiermede een der fundamenten, waarop
het onderzoek van zieke slachtdieren is opgebouwd, wankelde.

Dit deed ons besluiten zelf een systematisch onderzoek in te stellen
naar de pH in verschillende spiergroepen van gezonde zoowel als zieke
slachtdieren, waarvan de resultaten in onderstaande tabellen zijn
neergelegd. Men stuit hierbij echter spoedig op de moeilijkheid om te
beschikken over voldoende geschikt materiaal. Van ieder varken wer-
den door ons een twaalftal vleeschmonsters onderzocht welke werden
genomen van de navolgende plaatsen van een lichaamshelft: haas-
carbonade, rugcarbonade, halscarbonade, voorschenkel, achterschen-
kel, kauwspier, adductoren, M. quadriceps, broekspieren, m. supraspi-
natus, m. subscapularis, en m. pectoralis. Een dergelijke monster-
neming vermindert echter de handelswaarde van een varken zoodanig,
dat geen enkele grossier of slager bereid was zijn varkens hiervoor be-
schikbaar te stellen. Voor dit onderzoek werden dan ook gebruikt
afgekeurde of voor sterilisatie bestemde varkens, waarvan op grond
van de geringe afwijkingen en ervaring verwacht kon worden, dat de
ziekte geen invloed had gehad op de pH van het vleesch. Een korte

beschrijving van de reden van afkeuring volgt onder de tabel; de num-
mers i—8 correspondeeren met die boven de kolommen.

1. Binnenbeer van 180 pond. Na 4 dagen bewaren in voorkoelhuis onderzocht.
Braadproef pos.

2. Binnenbeer afkomstig van huisslachting. Onderzoek na 10 dagen bewaren
in voorkoelhuis. Braadproef zwak pos.

3. Varken met tuberculose van alle organen en twee lichaamsklieren. Vleesch-
monsters genomen bij het verkleinen voor sterilisatie.

5. Varken met miliair tuberculose. Onderzoek na 9 dagen bewaren in voor-
koelhuis.

6. Varken met een 5-tal duidelijke urticaria-vlekken. Geen orgaanverande-
ringen. In vleesch en nieren vlekziektebacillen. Vleeschmonsters genomen bij
verkleinen voor sterilisatie, 3 dagen na slachting.

8. Ongecastreerd mannelijk varken. Geen afwijkingen. Braadproef pos. Onder-
zoek na 10 dagen bewaren in koelhuis.

Uit deze tabel ziet men dat zelfs bij varkens welke nagenoeg normaal
zijn en waaraan bij keuring van het levende dier niets is waargenomen
nog vrij belangrijke verschillen in pH tusschen de verschillende spieren
voorkomen; verschillen van 0.3 tot 0.4 zijn heel normaal. Ook valt
het op dat wel eenige regelmaat is waar te nemen tusschen de pH-
cijfers der verschillende spiergroepen. Haas-, rugcarbonade en hammen
zijn in bijna alle onderzochte gevallen flink zuur (pH 6.—). Hierop
volgen de schouderspieren welke een enkele maal met enkele o. 1 boven
6.2 uitgaan. De meeste en grootste afwijkingen worden echter gevon-
den aan voorschenkel, achterschenkel, kauwspier en hals. Dit is dan
ook geheel in overeenstemming met onze verwachtingen. Reeds eerder
hadden wij opgemerkt dat ook bij runderen deze lichaamsdeelen nogal
eens afwijkingen hebben in den vorm van iets hoogere pH-cijfers.
Ook uit de literatuur is bekend (M. Martin) (3) dat b.v. de spieren
van hals en ledematen bij paarden, waarschijnlijk doordat zij steeds
in beweging zijn, normaal een belangrijk lager percentage glycogeen
bevatten dan de overige musculatuur. Zijn de gevonden afwijkingen

nu van zooveel belang dat hiermede praktisch rekening moet worden
gehouden bij de beoordeeling van het slachtdier ? Kop, pooten en hals
behooren toch reeds tot de minderwaardige deelen van het varken.
Kop en pooten worden als regel verwerkt in hoofdkaas, of in tijden van
overvloed zelfs weggeworpen. Van den hals weet iedere slager dat deze
zoo spoedig mogelijk moet worden verwerkt, terwijl de hiervan ver-
kochte zoogenaamde halscarbonade van de minste kwaliteit is. Beziet
men nu de rest van het geslachte varken, zijnde hammen schouders
en carbonade, te zamen vormende het courante vleesch, dan kan men
gerust zeggen dat dit bij een gezond varken, na bestorven te zijn, een
zoodanigen zuurgraad bereikt dat dit vleesch in alle gevallen, ook wat
betreft zijn deugdelijkheid en houdbaarheid, als volwaardig in den
handel kan worden gebracht. Uit bovenstaande tabel zien wij tevens,
dat geringe afwijkingen in den zuurgraad uitgedrukt door de pH-waar-
den 6.2 tot 6.4 het eerst worden waargenomen aan het vleesch der
schouders. In verband hiermede verdient het aanbeveling om naast
de adductoren ook steeds een vleeschmonster van de voorhand te
onderzoeken; dit kan dan b.v. zijn de m. pectoralis of na losmaken van
den schouder de m. subscapularis. Deze monsterneming heeft het voor-
deel dat de handelswaarde van het varken niet wordt verminderd. In
de tabellen zijn de pH-waarden, gevonden bij onderzoek der adduc-
toren en m. subscapularis onderstreept. Wanneer wij ons bepaald had-
den tot het onderzoeken van deze twee spiergroepen zouden wij een
voor de praktijk voldoenden indruk gekregen hebben omtrent den zuur-
graad van het geheele slachtdier.

Deze onderzoekingen waren reeds afgesloten, toen wij in de gelegen-
heid kwamen nog een aantal waarnemingen te doen aan vleesch van
absoluut normale varkens. Hiervan werd onderzocht een gedeelte van
ham, carbonade en schouder. Aan varken No. 5 tabel 2, viel bij het
nemen der monsters reeds op, dat het vleesch wat slap, vochtig en
donker van kleur was. Ook hier weer aanzienlijke verschillen tusschen
de verschillende deelen en belangrijke afwijkingen in pH-waarde (var-
ken 5) van een geheel dier. Nog duidelijker kwam dit uit toen wij eenige
monsters onderzochten van varkens bestemd voor export. Af en toe
wordt naml. door de alhier aan het slachthuis gevestigde exportslager
zoogenaamde blanke of rolbacon verzonden. De hiervoor bestemde
varkens worden van alle beenderen ontdaan, waarbij, zonder schade

te doen aan de handelswaarde, gemakkelijk eenige monsters bestemd
voor de pH-bepaling kunnen worden genomen.

De gevonden waarden zijn te zamen gebracht in tabel 3. Ook hier
weer verscheidene cijfers boven 6.2 en zelfs boven 6.5. Bij navraag
bleek nu dat deze varkens behoorden tot een partij, welke onmiddellijk
na aankomst aan het slachthuis waren geslacht. Deze varkens worden
\'s morgens in de vroegte ingeladen en vervoerd naar een centraal
punt waar ze door een controleur der varkenscentrale in ontvangst
worden genomen, gewogen, gesorteerd en verdeeld over verschillende
grossiers en baconzouters. In deze handen ondergaan ze dikwijls nog
eens een zelfde behandeling om bij aankomst aan de slachtplaats met
spoed te worden geslacht. Nu bekend is dat varkensvleesch zoo buiten-
gewoon gevoelig is voor transport en vermoeidheid, behoeft het ons
niet meer te verwonderen dat bij de varkens in tabel 3 vermeld zulke
hooge pH-cijfers zijn gevonden. Dezer dagen las ik dat in de groote
Frigorificos van Argentinië alle slachtdieren na aankomst aan de
slachtplaats een rustperiode van 2 X 24 uur moeten medemaken, om-
dat de ervaring heeft geleerd dat de houdbaarheid van het vleesch hier-
door belangrijk wordt verhoogd. In tegenstelling met de Vleeschkeurings-
wet kent onze Veewet een dergelijk voorschrift niet. Nu de laatste jaren
meer en meer blijkt dat onze baconexport zich slechts staande zal kun-
nen houden, indien wij erin slagen een prima product op de Engelsche
markt te brengen, komt het ons voor dat deze kwestie weieens de bij-
zondere aandacht der baconcontróle-commissie mag hebben.

Naast deze onderzoekingen van vleesch afkomstig van normale
varkens, leek het ons van belang ook een aantal meer volledige bepalin-
gen te doen van zieke varkens. De resultaten hiervan zijn vermeld in
bijgaande tabel 4. De boven de kolommen geplaatste cijfers correspon-
deeren weer met die der onder volgende korte beschrijvingen.

Ook bij zieke varkens loopt dus de pH der verschillende spiergroepen
nogal uiteen. Haas en rugcarbonade behouden nog het langst de zure
reactie, daarna de achterham en vervolgens de schouder; kop en poo-
ten zijn het meest alkalisch. Door cursiveering der waarden gevon-
den voor adductoren en M. subscapularis hebben wij doen uitkomen
dat had kunnen worden volstaan met onderzoek van deze twee spieren.
Wanneer men de vrij regelmatige verhouding van den zuurgraad van de
verschillende onderdeelen eenmaal kent kan als regel volstaan worden

met een tweetal monsters van ieder slachtdier te onderzoeken. Het
nemen van een enkel monster uitsluitend van de adductoren bleek niet
voldoende om een indruk te verkrijgen van de pH van het geheele
slachtdier. In twijfelachtige gevallen kan het, althans bij varkens, ge-
wenscht zijn nog meer monsters te nemen. Tevens komt uit deze tabel
weer naar voren hoe labiel, althans bij varkens, het glycogeen aan de
musculatuur gebonden is. Gebrek aan rust (tabel 4 kolom 9); geringe
ziekte, welke bij keuring van het levende dier niet is opgemerkt (tabel
4 kolom 1); meer uitgebreide gevallen van tuberculose enz. zijn reeds
in staat om den zuurgraad van het vleesch sterk te beïnvloeden. Voor
varkens zal men dan ook niet steeds vast kunnen houden aan den eisch
dat alle vleesch met een pH boven 6.2 niet meer volwaardig is en
slechts voorwaardelijk goedgekeurd kan worden. Wel kan men dit
eischen van de meest waardevolle deelen als carbonaden en hammen,
terwijl dan voor schouders en hals met iets minderen zuurgraad b.v.
tot 6.5 genoegen kan worden genomen.

1. Varken als bedrijfsslachting aangevoerd. Geen afwijkingen bij keuring van het
levende dier. Na slachting chronische ontsteking, waardoor vergroeiing van longen,
hart en lever. Vleesch en spek groezelig en erg donker van kleur. Vleesch kleverig.
Afgekeurd, bact. onderzoek neg. Onderzoek na 2 X 24 uur voorkoelhuis.

2. Zeug in partu, als noodslachting aangevoerd. Maakt zieken indruk. Bact.
onderzoek neg. Onderzoek na 5 dagen voorkoelhuis.

3. Mager varken, geen zieken indruk. Na slachting alle lymphklieren rood en
gezwollen, nieren petechien. Bact. onderzoek neg. Onderzoek na 14 dagen koelhuis.
Vleesch wat vochtig, bleek en slap.

4. Varken onvoorwaardelijk goedgekeurd. Slager bemerkt bij uitsnijden een
zeer onaangename lucht, wat aan het slachthuis wordt bevestigd. Daarna alsnog
afgekeurd. Onderzoek 3 dagen na slachting.

5. Varken op de markt gedood wegens ademnood. Afgekeurd wegens onvol-
doende uitbloeding en abnormale kleur. Vleesch iets kleverig. Onderzoek na 7 dagen
bewaren in koelhuis.

6. Zwaar varken, blijft veel liggen, maakt zieken indruk. Veel urticaria-vlekken.
In vleesch vlekziektebacillen. Onderzoek na 3 dagen voorkoelhuis.

y. Zeug, waaraan bij levende keuring niets bijzonders gemerkt. Na slachting
een io-tal bijna voldragen biggen in den uterus, welke vermoedelijk reeds eenige
dagen dood zijn. Zwelling en degeneratie van lever en nieren. Vleesch en spek
wat geel, slap en vochtig. Onderzoek 24 uur na slachting.

8. Varken, waaraan bij levende keuring geen bijzonderheden. Na slachting
vrij sterke icterus. Na 8 dagen hangen gele kleur minder. V. G. T. Onderzoek
10 dagen na slachting.

9. Binnenbeer, welke in de varkenstallen zeer onrustig was. Onderzoek na
8 dagen koelhuis.

Dat dit vleesch dan wat minder smakelijk en malsch is, is voor deze
deelen niet zoo erg, gedeeltelijk wordt dit gecompenseerd door het feil
dat varkensvleesch op zichzelf minder taai is en meer smaak heeft.
Wat betreft het gevaar voor post mortale infecties, hiervoor zal aller-
eerst gepraedisponeerd zijn het meest alkalische vleesch, dus met een
pH van 7, terwijl dit gevaar voor varkensvleesch veel kleiner is dan
voor runder- en paardenvleesch. Doordat varkensvleesch veel sneller
bederft, zal de slager er veel voorzichtiger mede omgaan, tal van deelen
kunnen door conserveeren en koken zoo noodig direct worden opge-
ruimd, terwijl de hoeveelheid vleesch, welke van een varken komt, zoo
klein is dat geen enkele slager, hoe klein zijn debiet ook is, hiermede
lang behoeft te winkelen. Rund- en paardenvleesch verkeeren in dit
opzicht in veel ongunstiger omstandigheden, vele slagers moeten met
een paar bouten van dit vleesch eenige weken winkelen, waardoor
vooral in het warme jaargetijde de kans voor het ontstaan van post
mortale infecties belangrijk stijgt. Hierdoor kan misschien verklaard
worden dat varkensvleesch zoo betrekkelijk zelden vleeschvergiftigingen
veroorzaakt, ondanks het veelvuldiger voorkomen van een zwak zure
reactie bij dit vleesch.

Zoover ons materiaal ter beschikking stond, hebben wij ook een aan-
tal pH-bepalingen gedaan met rundvleesch. Ook hier heeft men weer
de meeste moeite om materiaal te verkrijgen van volkomen gezonde
dieren. Van ieder rund werden een 9-tal monsters onderzocht van een
lichaamshelft. De resultaten zijn bijeengebracht in onderstaande tabel
5. Het aantal onderzochte dieren is gering; de resultaten zijn echter
zoo eensluidend, dat hiermede naar onze meening kan worden volstaan.
De M. masseter geeft bij deze dieren (herkauwers) belangrijke afwij-
kingen te zien. Voorschenkel, achterschenkel en hals komen een enkele
maal tot 6.3.

Het overige vleesch van de rompmusculatuur is beslist zuur met
een pH-waarde ±6.1, hoewel hierbij toch nog verschillen voorkomen
tot 0.3 tusschen de verschillende spieren. De hooge cijfers, gevonden
voor de kauwspieren moeten met eenige reserve worden beschouwd.
Bij het onderzoek op cysticercose worden in de masseter verscheidene
insnijdingen gemaakt, waardoor het moeilijk wordt van deze spier
materiaal uit de diepte te nemen; hoewel dit zoo goed mogelijk is ge-
daan, mag deze faktor bij de beoordeeling niet worden uitgeschakeld.

1. Schot, van goede kwaliteit, met acute miliair tuberculose.
5 dagen voorkoelhuis.

i .	2.	3-	4-
6.6	6.6	KjgSS	_
6.15	6. i	6.25	6-3
6-3	6.25	6.25	6.20
5-9	6. i	5-8	6.-
5-9	5-9	5-9	6.05
5-95	6. i	5-85	6.1
6.05	6. 1	6. 75	6\'. i
5-95	6. i	5-95	6.05
6-3	6.25	6.1	6. 15

Onderzoek na

3. Jonge koe, zeer goede kwaliteit, algemeene tuberculose, verweekte haarden,
ook in lichaamsklieren. Gesteriliseerd. Onderzoek na 2 dagen voorkoelhuis.

4. Jonge koe, goede voedingstoestand, weinig uitgebreide tuberculose van longen
en lever. Nieren miliair tuberculose. Onderzoek na 3 dagen voorkoelhuis.

Teneinde ook bij zieke dieren een inzicht te verkrijgen in de onder-
linge verhouding der pH in verschillende spieren, werden bij deze
dieren een aantal bepalingen gedaan waarvan de resultaten zijn opge-
teekend in tabel 6.

1. Koe met prolapsus uteri. Lever gedegenereerd, beginnende peritonitis.
Bact. neg. V. G. T. Vleesch iets kleverig. Onderzoek na 1 week voorkoclhuis.

2. Graskalf met diarrhee. Vermagering, chron. enteritis. Wat hydraemisch.
Afgekeurd. Onderzoek 24 uur na slachting.

3. Koe voor eenige dagen gekalfd. Zwelling en degeneratie van lever en nieren.
Slecht uitgebloed. Vleesch zeer donker van kleur. Onderzoek na 2 X 24 uur.

4. Koe voor eenige dagen gekalfd. Metritis, peritonitis, degeneratie van or-
ganen. Slecht uitgebloed. Vleesch donker van kleur.

5. Koe bij levende keuring niet erg zieken indruk. Peritonitis traumatica. In
buikholte zeer veel ichoreus vocht. Vleesch donker van kleur.

6. Koe kan moeilijk staan, wegens naziekte van mond- en klauwzeer. Op enkele
plaatsen decubitus. Hydraemisch. Onderzoek na 24 uur.

7. Koe geen erg zieken indruk. Hepatitis, gezwollen nieren. Vet icterisch ver-
kleurd. Vleesch donker van kleur en iets kleverig. Onderzoek na 3 dagen voor-
koelhuis.

8. Koe aangevoerd als noodslachting. Kan niet meer staan, op verschillende
plaatsen decubitus. Algemeene tuberculose. Hydraemie. Onderzoek na 2 dagen.

9. Koe kan niet meer staan. Op verschillende plaatsen decubitus. Geen orgaan-
afwijkingen gevonden. Vleesch donker en iets kleverig.

11. Sterk vermagerde koe. Kan niet meer staan. Geen orgaanafwijkingen.
Vleesch wat kleverig. Onderzoek na 5 dagen voorkoelhuis.

12. Koe zeer zieken indruk. In uterus een emphysemateuze vrucht. Degeneratie
van lever en nieren. Vleesch groezelig grauw van kleur. Bact. pos. Onderzoek na
5 dagen koelhuis.

13. Sterk vermagerde koe. Uitgebreide tuberculose. Onderzoek na 3 dagen
voorkoelhuis.

Ook hierbij valt dadelijk op dat er belangrijke verschillen bestaan
in de pH-waarden van verschillende spiergroepen, hoewel deze ver-
schillen niet zoo groot zijn als bij varkens. Masseter, schenkels en hals
hebben weer het eerst neiging tot de minst zure reactie. Voor de overige
spiergroepen valt geen regel op te stellen; de zeer onregelmatige ver-
schillen in zuurgraad hangen hier vaak af van toevallige omstandig-
heden. Zoo vonden wij eenige malen bij runderen, die een of meer
dagen in een sloot of op stal hadden gelegen met een wervelfractuur,
een duidelijk zure reactie van al het vleesch van de achterhand (6.—),
terwijl het vleesch der voorhand duidelijk alkalisch reageerde (7-05).
Aanvankelijk leek dit vreemd, maar het liet zich toch verklaren door-
dat deze dieren vanaf het oogenblik van het ongeval de achterste lede-
maten absoluut bewegingloos houden, terwijl met de voorbeenen aller-
lei pogingen worden gedaan om op te staan of om te komen. In deze
spieren dus een abnormaal verbruik van glycogeen met als gevolg
post-mortem een uitblijven der zure reactie, terwijl de spieren der
achterhand in dit opzicht niets geleden hebben. Uit de cijfers in de
tabellen 5 en 6 valt nog de conclusie te trekken, dat men als regel kan
volstaan met van ieder slachtdier zoo noodig, een tweetal monsters te
onderzoeken, een van de voor- en een van de achterhand. Het best
leenen zich hiertoe de adductoren en de pectorali, omdat deze
monsters kunnen worden uitgesneden zonder de handelswaarde te
verminderen.

Bij de bovenvermelde proeven werd steeds vleesch onderzocht van
één lichaamshelft, zoodat nog de vraag rest of zonder meer mag worden
aangenomen dat de andere helft een zelfden zuurgraad heeft.

Hiertoe werden van een aantal varkens en runderen, zieke zoowel als
gezonde, vleeschmonsters genomen van overeenkomstige plaatsen van
dezelfde spieren van linker en rechter lichaamshelft en hiervan de pH
bepaald (tabel 7 en 8). Op een enkele uitzondering na (M. pectoralis
van varken 4) werden hierbij steeds dezelfde waarden gevonden of
althans zulke kleine verschillen, dat hiermede geen rekening gehouden
behoeft te worden.

Resumeerende komen wij tot de conclusie dat het gewenscht is min-
stens een vleeschmonster te onderzoeken uit de voor- en een uit de
achterhand. In bijzondere gevallen kan het noodig zijn meer monsters
te nemen. Bij varkens is een geringe afwijking, waargenomen bij de
keuring van het levende of geslachte dier reeds een voldoende indicatie
om een pH-bepaling te verrichten. In vele gevallen blijkt dan dat
geringe patholoog-anatomische veranderingen gepaard gaan met be-
langrijke afwijkingen in den zuurgraad. Vooral bij varkens kan niet
met strengheid worden vastgehouden aan het cijfer 6.2 als grens waar-
boven de zuurgraad van volwaardig vleesch niet mag uitgaan. In zulke
gevallen keurt men onvoorwaardelijk goed met de wetenschap, dat
enkele deelen als kop, pooten en een gedeelte der schouders iets minder
zuur zijn.

Mits oordeelkundig gebruikt zijn wij van meening dat de pH-be-
paling een waardevol hulpmiddel is bij de beoordeeling van runderen,
varkens en paarden, speciaal wanneer het erom gaat een oordeel uit
te spreken omtrent de deugdelijkheid en houdbaarheid van het vleesch
van deze slachtdieren.

(1) Fooy, Dr. J. P. Bepaling der waterstof-ionenconcentratie en bederf van vleesch.
Proefschrift Utrecht 1930.

(2) Andrjevsky, Dr. P. Praktische Methoden zum Nachweis der Bacterien-
vermehrung im Fleisch und zur Erkennung vergiftungsgefährlichen Fleisches.
Zeitschrift fur fnfektionskrankheiten, parasitaire Krankheiten und Hygiene. 32e
Band, 2e Heft.

(3) Martin, Max. Was hat man von der quantitative Glycogenbestimmung zum
Nachweis von Pferdefleisch nach der Reichsfleischbeschaugesetz vom 1 April 1903
zu halten? fnaug. dissertation Giesen 1906.

Zoowel bij gezonde als bij zieke slachtdieren werd de pH bepaald
van verschillende spieren. Bij varkens komen vrij groote verschillen
voor bij een en hetzelfde dier, welke afwijkingen vooral voorkomen
aan ledematen en halsmusculatuur. Als regel krijgt men een voldoenden
indrnk door een tweetal bepalingen van de rompmusculatuur te doen
b.v. van de adductoren en de M. subscapularis. In bijzondere gevallen
moet men eenige monsters onderzoeken. Bij runderen zijn de ver-
schillen tusschen de verschillende spiergroepen van eenzelfde slachtdier
geringer.

Bei gesunden sowie bei kranken Schlachtlieren wurde von verschiedenen Muskeln
der pH Wert bestimmt. Es stellte sich heraus dass bei Schweinen bei einem und
demselben Schlachttiere beträchtliche Unterschiede vorkommen, welche Differenzen
besonders an den Gliedern und der Halsmuskulatur beobachtet werden. Gewönhlich
genügt es 12 Bestimmungen der Rumpfmuskulatur zu machen z. b. von den Ad-
duktoren und vom M. subscapularis. In besonderen Fällen sind mehrere Muskel-
proben zu untersuchen. Bei Rindern sind die Unterschiede zwischen den verschie-
denen Muskelgruppen bei demselben Schlachttiere geringer.

In healthy as well as in diseased slaughter-animals the pH of different muscles
was determined. In pigs erathr considérable différences are found in one and the
same animal, which différences occur cspecially in limbs and neck-musculature.
As a rule one gets a sufficiënt impression by making two déterminations of the body
musculature f. i. of the adductors and the M. subscapularis. In exceptional cases
examination of more samples has to be made. In bovines the différences between
the various muscle groups of the same slaughtcr animal are less.

L\'auteur a déterminé le pH de différents muscles ches des animaux de boucherie
sains et malades. Chez les pores il se présente de considérables différences chez
le même animal, lesquelles différences s\'observent surtout dans les membres et
dans la musculature du cou. A. l\'ordinaire il suffit de faire deux estimations de la
musculature du corps p. e. des adducteurs et du M. subscapularis. Dans des cas
exceptionels l\'examen de plusieurs échantillons est nécessaire. Chez les bovins les
différences entre les divers groupes de muscles chez le même animal de boucherie
sont plus petites.

Blijkens een mededeeling in de ,,Vet. Record" 1932, pg. 1162, gebruikt men
in de Camarque, Frankrijk, alwaar men bijzonder veel hinder ondervindt van
muggen, een eigenaardig instrument om deze diertjes onschadelijk te maken. Het
apparaat bestaat uil een sterk electrisch licht, dat de insecten aantrekt. De muggen
vliegen dan langs een buis in een ruimte, waarin zich onder stroom staande draden
bevinden, waardoor ze geëlectrocuteerd worden.

Men beweert, dat een zoo\'n machine aldus een 3 K.G. muggen kan vernietigen,
wat, volgens schatting van een entomoloog, overeenkomt met 3.000.000 insecten.

Uit het Laboratorium der Rijksseruminrichting te Rotterdam.
Directeur : Dr. L. F. D. E. LOURENS.

VERGELIJKEND ONDERZOEK VAN EENIGE ONTSMET-
TINGSMIDDELEN TEN BEHOEVE VAN DE BESTRIJ-
DING VAN HET MOND- EN KLAUWZEER,

Een ontsmettingsmiddel moet zeer werkzaam zijn, onschadelijk
en zeer billijk van prijs, ingeval het op groote schaal moet worden
aangewend, zooals dit het geval is bij mond- en klauwzeerbestrijding.

De werkzaamheid wordt in de eerste plaats bepaald door de concen-
tratie van het middel en van den duur van inwerking. Die middelen
staan bovenaan, die behalve in geringe concentratie, in staat zijn het
virus in practisch korten tijd te dooden.

ie. met het verschil in weerstand van het medium, waarin het virus
zich bevindt, n.1. in de vloeibare lymphe of in den blaarwand, in faeces,
urine of in de gier;

2e. met de verschillende omstandigheden, waaronder de ontsmetting
moet verloopen; zoo is b.v. bij het mondonderzoek van marktvee een
zeer snelle vernietiging van de smetstof noodig , terwijl deze bij de ont-
smetting op de boerderij of in de weide van minder belang is;

3e. met de mogelijkheid, dat de ontsmettende kracht na verloop
van eenigen tijd kan afnemen, zoodat de vernietiging binnen bepaalden
tijd moet zijn afgeloopen. Dit kan het geval zijn, als anorganische ont-
smettingsmiddelen, die in faeces of gier worden omgezet, gebruikt
worden.

In Duitschland is in 1926 het sulfoliquid D.S. aanbevolen, terwijl
de Amerikanen Olitzky en Boëz in 1927 hebben aangetoond, dat
natronloog tegenover het virus een sterk doodende werking bezit.

Het sulfoliquid D.S. in 5% oplossing was in staat binnen 1 minuut
het lymphevirus te dooden en in 15 min. het blaarwandvirus.

Door Trautwein en Reppin wordt vermeld, dat een 1% natronloog -
oplossing varkenslymphe binnen 1 minuut, smetstof in den blaarwand
van cavia,varken en rund in resp. 5, 15—30, en in 10 minuten on-
werkzaam maakte, terwijl in de z.g. dieptewerkingsproef binnen 1 uur
alle 3 soorten blaarwand-smetstof zijn vernietigd.

Bepaalde zuren en alkaliën kunnen dus een zeer bijzondere werking
op het virus uitoefenen.

De groote gevoeligheid voor wijziging in de zuurgraad van het me-
dium, waarin de smetstof wordt gebracht, was het eerst aan Titze be-
kend, die begreep, dat deze factor bij het kweeken van het virus van het

grootste belang is. Hoe een geringe afwijking van de optimum-concen-
tratie van het medium reeds een sterk verzwakkende werking op het
virus heeft, bewijst het feit, dat, bij de pH-graad van 7.6 bij 37⁰ C. be-
waard, het virus 4 tot 5 dagen blijft leven, terwijl het bij 7 pH reeds na
i etmaal is gestorven. Het snel sterven van het virus in zure melk, zure
wei en in het cadaver (spierweefsel) is van deze groote gevoeligheid
voor zuren mede een bewijs.

Terwijl andere onderzoekers de door hen onderzochte ontsmettings-
middelen in vrij hooge concentraties nagingen, heb ik de door mij ge-
bruikte ook in de sterkere verdunningen onderzocht.

Speciaal de ervaring bij het gebruik van ruw zwavelzuur in verdun-
ning van 0.3, 0.2 en 0.1% t.o.v. den cavia-blaarwand is voor mij het
uitgangspunt geworden, de werking dezer concentraties tegenover
runder- en varkensmateriaal onder verschillende omstandigheden na
te gaan.

Een uitvoerig onderzoek is door mij ingesteld naar de resistentie van
lymphe- en blaarwandvirus van varken en rund tegenover natronloog
en zwavelzuur-oplossingen in verschillende concentraties, terwijl in eenige
series nog is nagegaan de werking van creoline in een 5%-oplossing.

Doch het is, zooals hierboven reeds werd opgemerkt, niet alleen vol-
doende te weten in welke concentratie en in welken tijd een oplossing in
water van deze middelen het beste werkt; hun werking in media van
andere reactie of samenstelling moet eveneens bekend zijn, in media
dus van organischen of anorganischen aard, waarin de gebruikte middelen
gebonden en onwerkzaam worden gemaakt. Op grond hiervan is de
ontsmettende werking van natronloog en zwavelzuur ook in faeces en
gier nagegaan.

Eenige onderzoekers wezen reeds op het feit, hoe door de aanwezig-
heid van organische stoffen de werking van natronloog belangrijk kan
worden verminderd. Het is dus van belang, in verband met het sterke
bindingsvermogen dezer organische stoffen, rekening te houden met
de werking der zwakke concentraties, welke nog in staat zijn het virus in een
bepaald tijdsverloop te dooden.

Daar b.v. een 2%-oplossing van natronloog zoowel als van zuur door
sterk ammoniakhoudende gier volkomen werkeloos kunnen worden ge-
maakt en men weet dat b.v. 0.2 en 0.3% overschot de aanwezige smet-
stof in de gier kan vernietigen, heeft de werking van deze verdunningen
in dit verband bijzondere waarde.

Ook waar het geldt ontsmetting van voedermiddelen b.v. van gras,
daar sterke concentraties zoowel voor het voedermiddel als voor het
grasland schadelijke gevolgen kunnen hebben, is het goed te weten welke
sterkste verdunning nog nuttig effect heeft, terwijl het niet schadelijk
werkt voor het voedermiddel.

Eveneens is nagegaan de afneming van het zwavelzuur-gehalte in
zinken en gegalvaniseerd vaatwerk, cementen voerbakken, groepen, of

geverfd houtwerk, op hooi, gras, stroo, alsmede de werking op de dier-
lijke en menschelijke huid en op het slijmvlies van den mond en het oog.

Uit een oogpunt van praktische bestrijding is het noodig de werking
van de ontsmettingsmiddelen te kennen op het infectieus materiaal,
dat in de praktijk het meest zal worden aangetroffen; dat zijn lymphe
van rund en varken, blaarwand van het rund en infectieus speeksel.
Ter oriënteering kan ook cavia-smetstof worden gebruikt, doch speciaal
wat betreft de blaarwand zijn de uitkomsten voor het cavia-materiaal
te gunstig t.o.v. dat van varken en rund. Het gaat toch in hoofdzaak
om het verschil in dikte van den blaarwand, waarmede het verschil
in werking der ontsmettingsmiddelen evenredig is.

Tevens zij hier gewezen op het feit, dat door eenige onderzoekers
verschillende stammen van het virus zijn gebruikt.

Zij kregen verschillen, maar deze waren niet van dien aard, dat zij
van belang worden geacht voor de eindconclusie, hetgeen Helm en
Wedemann in hun desbetreffende publicatie vermelden.

Hoewel bij de proeven nog op een en ander de techniek betreffende
zal worden gewezen, wil ik hier de door mij gevolgde in hoofdzaak be-
schrijven.

De natronloog-oplossingen werden bereid door verdunning van de
normaaloplossing; voor die van het zuur is het in den handel voor-
komende 94—96% sterke ruwe zwavelzuur gebruikt.

De werking der ontsmettingsmiddelen op het virus moet worden
gecontroleerd in het weefsel van de zooihuid van de cavia. T.o.v. de
lymphe zijn verschillende wegen te volgen. Nadat een bepaalde hoeveel-
heid aan de inwerking van een middel in verschillende concentraties
is blootgesteld, kan het mengsel onverdund in de zooihuid worden inge-
spoten. In verband met eventueele nawerking van het middel na in-
spuiting is, nadat de vastgestelde tijd was verloopen, door sterke ver-
dunning van het mengsel met water tot zwak werkzame concentraties,
in een reeks proeven nagegaan of deze nawerking aanwezig was. De
uitkomsten waren praktisch niet van beteekenis. Twee druppels lymphe
werden met 1 c.c. vloeistof gemengd. Hoewel de concentratie van de
vloeistoffen door deze samenvoeging ongeveer 1/12 wordt verdund, is dit
bij alle proeven verwaarloosd. De verdunning der lymphe was van geen
invloed op het regelmatig aanslaan, voorzoover de smetstof nog leeft.
Door controlen met verdunningen tot 1 : 100 en 1 : 1000 werd dit bo-
vendien bij elke proef nagegaan. Hierbij was na 24 uur een duidelijk
locale reactie te zien, na 2 X 24 uur generalisatie. Van den blaarwand
werd een stukje van ongeveer 1 c.M. in het middel gebracht en na de
vastgestelde tijden eenige malen gewasschen in stroomend water.
Daarna werd het zieke weefsel afgekrabd en na scarificatie der zooihuid
werden kleine stukjes in de wondjes gedrukt. Een andere manier is de
stukjes fijn te wrijven en te suspendeeren in water. Na filtratie wordt
ingespoten.

De gevolgde techniek hij smetstof in faeces en gier komt overeen met
de hiervoor genoemde; enkele bijzonderheden zullen bij de beschrij-
ving der proeven worden vermeld.

ie. de werking van 2, 1, 0,5, 0,3, 0,2, 0,1 en 0,05% waterige oplos-
sing van natronloog op lymphe van het varken (A).

2e. de werking van 5, 4, 3, 2, 1, 0,5, 0,3, 0,2, 0,1 en 0.05% waterige
oplossing van ruw zwavelzuur op lymphe van het varken (A).

3e. de werking van 2, 1, 0,3, 0,2, 0,1 en 0,05% waterige oplossing
van natronloog en zwavelzuur op blaarwand van het varken en van het rund
(B).

5e. Ontsmettingsproeven, waarbij versche faeces en gier van ver-
schillende alcaliciteit gemengd werd met verschillende hoeveelheden
loog, resp. zuur, in welke mengsels gedurende bepaalde tijden blaar-
wandmateriaal was ingedompeld.

7e. Onderzoek naar de inwerking van zwavelzuur op verschillende
anorganische en organische stoffen.

Voor dit onderzoek zijn in 202 proeven ruim 1500 cavia\'s gebruikt.
Uit deze gegevens blijkt, dat natronloog op het virus in de lymphe zeer
sterk vernietigend werkt. Met een 2%-opl. binnen eenige seconden,
met i % binnen 1 minuut, terwijl ook de overige concentraties tot en
met 0.2% nog zeer sterk virusdoodend zijn.

Deze uitkomsten bevestigen dus de uitkomsten van alle onderzoekers,
die zich met dit onderzoek bezig hielden.

Het blijkt verder, dat de werking van het zuur bij die van loog zeer
ver ten achter staat. Voor de concentraties van 2 en 0.2% kan men de
werking van loog op het lymphvirus ongeveer 60 maal sterker stellen
dan die van het zuur.

Bij de o. i en de 0.05% oplossingen worden de verhoudingen geheel
anders. In deze concentraties daalt de virulicide werking van loog zeer
sterk, terwijl die van het zuur slechts weinig afneemt.

Voor het onderzoek naar de resistentie van blaarwandvirus tegenover
de inwerking van waterige loog- en zuuroplossingen in verschillende
concentraties (B) is uitsluitend materiaal gebruikt van rund en varken
en wel in verband met praktische overwegingen: tongblaar van het rund
en ter vergelijking klauwblaarwand van het varken. In de eerste plaats
volgt hier een samenvatting van de tijden waarin het virus in den blaar-

wand in de loog- en zuurconcentraties van 2—o. 1 % werd gedood, als
entmethode werd gebruikt de inspuiting in den zoolwand van het fijn-
gewreven gefiltreerde materiaal.

Uit dit onderzoek blijkt, dat de werkingsduur van loog- en zuuroplossing
op het virus in het blaarwandweejsel een geheel andere is dan op het virus, voor
komende in de lymphe.

Speciaal bij gebruikmaking van varkensmateriaal is in de hoogere con-
centratie van 2 en i % het verschil tusschen de beide oplossingen be-
langrijk, nog sterker is deze echter in de lagere concentraties. Bij de
2 en 1% oplossingen is de tijd bij het zuur ongeveer 10 X korter dan bij
loog, bij 0.3, 0.2 en 0.1% gemiddeld 20 X korter.

Voor het rundermateriaal zijn de verschillen minder groot, hoewel
ook hier het zuur belangrijk sneller werkt dan de loog; gemiddeld voor
de verschillende concentraties 5—10 X korter.

Voor de /«omwerking ziet men dus, dat de tijden het langst zijn bij
het vaste weefsel. Ongeveer 60 X langer dan bij lymphe.

Een verklaring voor deze tegenstellingen was niet te vinden. Slechts
zij hier verwezen naar pogingen om de loogwerking te verklaren.

Uitvoerige onderzoekingen in het instituut te Riems, alsmede die
van Olitzky en BoËz toonden aan het groote verschil tusschen bacteri-
cide en virulicide ontsmettingsmiddelen. Door dit verschil in reactie
van bacteriën en filtreerbare smetstoffen is men zelfs reeds tot biolo-
gische kenmerken van het virus van mond- en klauwzeer gekomen.

Olitsky en Boëz wezen er verder op, als men coaguleerende ont-
smettingsvloeistofFen neemt b.v. aether, alcohol, chloroform, subli-
maat etc. tot vernietiging van het virus, de werking slechts zeer gering
is. Als verklaring geven zij, dat het eiwit, waarbinnen het virus besloten
is, wordt gecoaguleerd en aldus aan de werking van het middel wordt
onttrokken. Bij een NaOH-oplossing is dit niet het geval, vandaar haar
sterk virulicide werking.

Koller en Arndt schrijven dat het ontsmettend vermogen is terug
te voeren op haar lytische werking tegenover het organische medium
waarbinnen het virus zich bevindt. Deze werking is in staat colloide
celbestandeelen tot opzwelling te brengen en bij voldoende doorwerking
maceratie. Daardoor zou het virus worden vrijgelegd en vernietigd.

Of ook bij de zuurwerking physische of physisch-chemische factoren
een rol spelen is slechts te veronderstellen. Dat een ontsmettingsmiddel
sneller tot zijn recht komt in een vloeibaar medium (lymphe) dan in een
vast (blaarwand) bewijst deloog. Dat het echter niet alleen dit verschil
is, bewijst de 2% zuuroplossing die in i a 2 min. den blaarwand door-
dringt en het virus doodt, terwijl de 2% loogoplossing, die het virus in de
lymphe vrijwel onmiddellijk vernietigt, toch io—15 minuten noodig
heeft den blaarwand te doordringen en het virus te dooden. Of de samen-
stelling van het lymphe- en blaarwandweefsel van deze verschillen
de oorzaak is, of dat het virus zeifin het eene medium anders is georga-
niseerd dan in het andere, zijn veronderstellingen, waarop voorloopig
geen antwoord is te geven. Aan de reactie der weefsels zijn de groote
verschillen in de loog- en zuurwerking niet toe te schrijven.

De tijden, welke de verschillende onderzoekers vonden, kunnen bin-
nen bepaalde grenzen belangrijk verschillen, hetgeen in de techniek
kan zijn gelegen.

Als bewijs moge gelden de uitkomsten van eigen onderzoek, waarbij
in het eene geval door scarificatie, in het andere geval door inspuiting
van fijn gewreven en gefiltreerd weefsel werd geënt.

Vergelijkt men onderstaande tabel, waarbij de scarificatiemethode
is gevolgd met tabel II, dan blijkt het dat voor 1 en 0.3% de tijden,
zoowel voor loog als zuur, bijna 2 X zoolang zijn, hetgeen vermoedelijk
het gevolg is van de verschillende hoeveelheden materiaal, welke in den
zoolwand wordt ingebracht,

Trautwein, Reppin vonden voor varkens resp. runderblaarwand in
1% loog resp. 15—30 min. en 10 min. Schrijver dezes vond beide
ziektestoffen resp. 40—50min. en 20—30 min. bij de inspuitingsmethode,
LX 30

terwijl blijkens bovenstaande werkwijze in varkensblaarwand pas na
75—90 min. het virus is gedood.

Overigens stemmen de tijden, wat betreft de vernietiging van het
virus in de lymphe in 1% loog overeen met de hier vermelde, in zoo-
verre andere onderzoekers binnen 1 minuut het virus zagen vernietigd,
terwijl dit onderzoek daarvoor 30—40 sec. opgeeft. Bij het hierna te
vermelden onderzoek van blaarwand in faeces en loog zal blijken, dat
ook bij dit onderzoek de tijden der verschillende onderzoekers weinig
verschillen. Het aantal der proeven waarborgt voldoende de juistheid
der cijfers. Voor de groepen II en III werden ruim 1100 cavia\'s in 109
proeven gebruikt, voor de scarifïcatie-methode groep V 600 stuks in
61 proeven.

Onderstaande betreft een onderzoek van de werking van verschil-
lende loog- en zuurconcentraties op infectieus speeksel, welk onderzoek
echter niet is afgesloten, daar het aantal daarbij verrichte proeven on-
voldoende was.

7 proeven zijn ingesteld, waarvan er vier van waarde zijn, de drie
andere werden waardeloos, daar achteraf bleek dat het speeksel niet of
onvoldoende infectieus was.

Om dit speeksel te verkrijgen, werd bij een tweetal ossen 1 a 2 cc.
lymphe intraveneus ingespoten. Na 24 uur begon de temperatuurop-
neming. Bij een temp. van 40° C. of hooger, welke gemiddeld 40 uur
na inspuiting optrad, werd het speeksel afgenomen en de mond nauw-
keurig geïnspecteerd of geen blaren aanwezig waren.

Het speeksel werd gefiltreerd en in verdunning van 1 : 5 en 1 : 10
met water bij de contrólen ingespoten.

0.5 c.c. speeksel werd vermengd met 2 c.c. van de loog- en zuurop-
lossing; dus ook hier een verdunning van 1 : 5.

De uitslag der 4 proeven, waarbij de contrölecavia\'s alle ingespoten
met verdunningen van 1 : 5 en 1 : 10, na 24 uur positief reageerden,
was als volgt:

(Uit de Veterinaire Afdeeling van het Centraal Laboratorium voor de
Volksgezondheid te Utrecht.

In October 1931 werd aan een der slachthuizen bij de levende keu-
ring een paard aangehouden, wegens het voorkomen van etterige
neusuitvloeiïng en de aanwezigheid van een fistel in de frontaalstreek
onder het linker oog. Ter zijde van de fistelopening was het been ver-
dikt en voelde dit zacht aan. Bij druk werd een etterig secretum uit de
fistelopening ontlast. Nadat de kop overlangs was gespleten, bleek het
neusmiddenschot geheel ter zijde te zijn gedrukt door een tumor-
achtige massa.

In de longen bevonden zich een aantal ontstekingshaarden met
etterig verval. De etterige massa uit deze haarden verspreidde een
ichoreuze lucht. De pneumonische haarden werden in aetiologisch
verband met de rhinitis en sinusitis gebracht en zouden vermoedelijk
door inhalatie van vervallen weefsel met pyogene bacteriën zijn ont-
staan. De longlymphklieren waren gezwollen en vochtig op sneevlakte.

Overigens werden bij het paard geen pathologische veranderingen
waargenomen. Van wege de etterige neusuitvloeiïng, waarin blijkens

Uit deze proeven blijkt, dat 2% loog reeds in 5 sec. het virus kan doo-
den. In den tijd van 10 sec. wordt het virus gedood bij 2 en 1%
oplossing volledig (resp. 1 en 3 proeven), in een 0.5% oplossing was het
nog in een proef levend bij 10 sec. (3X2 cavia\'s). In den tijd van 30—60
sec. voor de concentraties van j en 0.5% waren alle entingen negatief,
(resp. 4 en 1,3 en 1 pr.).

Zuur in 2, r en 0.5% werkt doodend in de tijden van 10 sec. (resp.
2, 2 en 1 pr.); idem van 30 sec. (resp. 2, 2 en 1 pr.); idem van 60 sec.
(resp. 4, 3 en 2 pr.).

De concentraties van 0.3—0.2 en 0.1 zijn gebezigd in de proeven
waarbij het speeksel achteraf niet infectieus bleek, zoodat van deze
proeven niets is te vermelden.

Hoewel deze proeven waarvoor 102 cavia\'s werden gebruikt, door hun
te klein aantal onvoldoende zekerheid verschaffen omtrent hun abso-
lute werking, kan er uit worden besloten, dat het speekselvirus (zonder
vermengd te zijn met blaar of blaarinhoud) zeer weinig resistent is
tegenover loog en zuur, of dat het medium, waarin het virus aanwezig
is, een snelle vernietiging toelaat. Slot volgt.

microscopisch onderzoek zich vele bacillen bevonden, welke aan
malleüs-bacillen deden denken, durfde men, alhoewel de verdenking
zeer gering was, de diagnose malleüs niet met zekerheid uit te sluiten.

Wij ontvingen ter onderzoek een gedeelte van den kop, waarvan
onderstaand figuur een afbeelding geeft.

In het bovenste gedeelte der linker neusholte bevond zich een groote
tumor 15 c.M. lang en ^ 8 c.M. breed). Van de neusschelpjes
was alleen het bovenste behouden gebleven, de rest was geheel door
de tumor weggevreten. Het bovenste neusschelpje was naar boven
en naar terzijde gedrongen en in sterke mate gecomprimeerd. Ook
het dorsale gedeelte van het ncusmiddenschot was in het proces be-
trokken. Aan de betreffende zijde had de tumor zich zoowel in den
kleinen- als grooten kaakboezem in belangrijker mate uitgebreid. De-
formiteiten aan de bovenkaak werden niet gezien, alleen waren de
3 achterste kiezen lateraalwaarts verdrongen. Op een enkele plaats
reikte de tumor tot aan de laterale vlakte van het bovenkaakbeen.
Het zeefbeen bleek vrij te zijn van pathologische veranderingen.

De tumor had een grijswitte kleur, een onregelmatig hobbelig opper-
vlak en een vaste consistentie. Aan de oppervlakte was verval opge-
treden, waardoor een verweekte massa kon worden afgestreken. Op
doorsnede was de tumor zeer onregelmatig. Onregelmatig begrensde
witte gedeelten met korrelig aspect (carcinoom) wisselden met grijze
(bindweefsel) gedeelten af. Op andere plaatsen waren vrij harde ge-
deelten met hyalien aspect (osteoïd-weefsel) welke aan één zijde door
resteerend beenweefsel waren begrensd. Bovendien was op vele plaat-
sen necrose aanwezig. Ook bestonden er kleine holten, waarin een
melkachtige vloeistof was opgehoopt. Wanneer een druk op de tumor

werd uitgeoefend, kwamen op de sneevlakte druppeltjes van deze
melkachtige vloeistof te voorschijn (kankermelk).

In de longen waren enkele, blauw-roode haarden aanwezig, ter
grootte van een walnoot en van tamelijk vaste consistentie. In deze
haarden vielen enkele gele, onregelmatig begrensde gedeelten op.
Van de sneevlakte kon een etterige, stinkende vloeistof worden gestre-
ken, welke v.n. in de fijnere bronchiën aanwezig was. Tumor-metasta-
sen werden in de longen niet aangetroffen.

De witte granulaire gedeelten der tumor bestaan uit onregelmatig
vertakte, grootere en kleinere epitheelstrengen, welke door veel bind-
weefsel omgeven en van elkaar gescheiden zijn. Hier en daar is dit
bindweefsel oedemateus. In deze epitheelstrengen is meestal duidelijk
een stratum cylindricum aanwezig, welke zonder eenige reactie bij het
omgevende bindweefsel aansluit. Dit stratum cylindricum is vaak
gewoekerd en bevat naast monstrueuze cellen, ook enkele cellen met
kerndeelingsfiguren. Bij deze laag sluiten zich verschillende cellagcn
aan, welke morphologisch groote overeenkomst bezitten met de cellen
van het stratum spinosum. Nog meer centraalwaarts zijn de cellen
afgeplat. Deze cellen geven vaak verhoorning te zien en vormen con-
centrisch gerangschikte lagen. (Carcinoom- of hoornparels). In
sommige celstrengen en celeilandjes vindt men structuurlooze, homo-
geen uitziende massa\'s, welke zich met eosine rose-rood, en met van
Gieson geel kleuren. Voor een gedeelte hebben deze massa\'s een con-
centrischen bouw en in de peripherie afgeplatte epitheliën met meer
of minder geschrompelde kern. In deze massa\'s is keratohyalinevorming
en verhoorning van epithcclcellen aanwezig.

Over het algemeen worden slechts weinig kerndeelingsfiguren aan-
getroffen. Tusschen de tumorcellen werden op verschillende plaatsen
leukocyten opgemerkt.

In het centrum der grootere epitheelstrengen is vaak sterke regressie
opgetreden. De regressieve gedeelten bestaan voor een groot gedeelte
uit gedegenereerde, deels verhoornde- en necrotische epitheelcellen,
waartusschen leukocyten zich bevinden (kankermelk).

De hyaliene, harde gedeelten van den tumor bestaan uit osteoïd-
weefsel. Op verschillende plaatsen worden resten van beenweefsel
aangetroffen, waaromheen vaak een aantal osteoklasten gelegen zijn.

De longen geven in de beschreven haarden het beeld van een fïbrino-
purulente bronchopneumonie. In de coupes welke van verschillende
stukjes longweefsel werden gemaakt, kon geen tumorweefsel worden
aangetoond.

Maligne gezwellen in de neusholte komen zelden voor. Uit een
oogpunt van histiogenese dient een onderscheid te worden gemaakt,

tusschen de tumoren, welke van het slijmvlies der neusholte uitgaan,
en die, welke primair hun oorsprong vinden in het slijmvlies der bij-
holten. Het is echter, in verband met het vergevorderd stadium van
ontwikkeling, vaak niet meer mogelijk aan te geven van welk slijmvlies
de tumor is uitgegaan.

Kärnbach heeft een uitvoerige monographie over de nieuwvormin-
gen in de neusholte en bijholten van den neus geschreven. Van 234.569
paarden, welke in verschillende klinieken waren onderzocht, werden
bij 100 dieren (0.04 %) nieuwvormingen in gevormde holten waar-
genomen. Hiervan bleken 16 (0.007 %) carcinomen te zijn.

Er worden 3 gevallen van neusholte-carcinoom vermeld, waarvan één
door Kitt (1886) en de beide overige door Eberlein (1898) beschreven
zijn. Het geval Kitt betrof een paard, dat verdacht werd aan malleüs
lijdende te zijn en om deze reden was gedood. Hierbij werd een adeno-
carcinoma vastgesteld. De gevallen van Eberlein betroffen beide
cylindercelcarcinomen.

Verder wordt door Berger een geval van primair plaveicel-carci-
noom beschreven bij een 15-jarig paard. De tumor was hier van het
cutane neusslijmvlies uitgegaan.

Volgens Kärnbach komen maligne tumoren in de bijholten van den
neus vaker voor en wel in de eerste plaats in de bovenkaakboezems.
Hiervan worden 5 gevallen uitvoerig beschreven waarbij slechts één-
maal metastase en wel in de regionaire submaxillaire lymphklier werd
gevonden. Evenals in het door ons beschreven geval bestonden de tu-
moren uit plaveicellen. Dit is wel opmerkelijk, aangezien het slijmvlies
van den kaakboezem van cylindercellen is voorzien. Fröhner neemt aan,
dat de carcinomen van den kaakboezem meestal van het slijmvlies dei-
mond- en keelholte afstammen, terwijl volgens Cadiot het hier tumo-
ren betreft, welke „durch die Wucherung der meistens im Oberkiefer-
beine vorkommenden versprengten Epithelinseln entstanden und in
die Sinus vorgedrungen sind". (Overgenomen uit de monographie
van Kärnbach).

Alhoewel deze tumoren vaak een grooten omvang kunnen bezitten,
blijven zij meestal, in tegenstelling met hetgeen bij den mensch het
geval is, tot één helft beperkt.

Kärnbach zegt hieromtrent: „Das Nasetiseptum stellt scheinbar ein
unüberwindliches Hindernis für das Weiterdringen der Geschwustl-
elemente dar. Eine Erklärung hierfür gibt die anatomische Beschaffen-
heit des Septums. Während dasselbe beim Menschen zumeist aus
Knochengewebe aufgebaut is, besteht dasselbe beim Pferde in seiner
ganzen Länge fast ausschliesslich aus hyalinen Knorpel". De ervaring
bij den mensch leert, dat kraakbeen niet gemakkelijk wordt aangetast.

Stenstrom, Magnusson, Horne en Stenersen beschrijven een
groot aantal gevallen van maligne tumoren in de neusholte bij paarden
en runderen, welke van het zeefbeen uitgaan en vaak tot het ontstaan
van metastasen in de regionaire lvmphklieren aanleiding geven. Het

merkwaardige van deze tumoren is, dat zij een infectieus karakter
dragen (Magnusson). De aetiologie dezer endemische zeefbeenge-
zwellen is nog geheel onbekend.

Hörne und Stenersen, Bösartige Geschwülste in der Siebbeingegend bei Pferden
und Rindern, Norsk Veterinaertidsskrift Nr. 7 u. 8, 1916, Ref. D.T.W. Jg. 24,
S. 477 u. 487, 1916.
Magnusson, Endemische Geschwülste im Siebbein, Ztschr. f. Inf. Krkh. u.s.w. d.

Haust., Bd. 17, S. 329 u. 355 (1916).
Stenstrom, Enzootisches Auftreten von Geschwülsten bei Rind und Pferd. Ver-
öffentlich, der med. Staatsanstalt in Stockholm. Ref. Joest, Ztschr. f. Inf. Krkh.
u.s.w. d. Haust., Bd. 17, S. 231 (1916).
Berger, Uber einen Fall von primären Plattenepithelcarcinom in der Nasenhöhle
vom Pferd.

Bei einem Pferde mit übelriechendem Nasenausfluss und mit einer Fistel in der
Frontalgegend unter dem linken Auge, wurde im linken Nasengang ein grosses
Karzinom vorgefunden das sich in die Kieferhöhle an der betreffenden Seite aus-
gebreitet hatte.

Der Tumor der sich auf die linke Kopfhälfte beschränkt hatte, wurde von der
Nasenscheidenwand begrenzt. Es liess sich nicht feststellen ob der Tumor von der
Nasenschleimhaut oder von der Schleimhaut der Kieferhöhle aus sich entwickelt
hat. Infolge der starken Ausbreitung in die Kieferhöhle ist man geneigt anzunehmen
dass der Tumor sich von hieraus entwickelt hat.

In den Lungen wurde eine herdförmige fibrinöse purulente Pneumonie beob-
achtet.

On the examination of a horse which presented a foetid nasal discharge and a
fistula in the frontal region under the left eye, the author found in the left nasal
passage a great carcinoma which had invaded the maxillary sinus at the side concer-
ned. Metastases were not found.

The tumour was limited to the left side of the head, the boundary being formed
by the nasal septum. It could not be established whether the tumour had developed
from the nasal mucous membrane or from the mucous membrane of the maxillary
sinus. Considering the strong extent into the maxillary sinus, one would be inclined
assume that the tumour originated from the latter.

Chez un cheval présentant un jetage fétide et une fistule dans la région frontale
sous l\'oeil gauche, l\'auteur a rencontré dans la fosse nasale gauche un carcinome
volumineux qui s\'était étendu au sinus maxillaire. Des métastases ne furent pas
trouvés.

La tumeur s\'était restreinte à la partie gauche de la tête et était bordée par la
cloison nasale. On n\'a pu déterminer si la tumeur tira son origine de la muqueuse
nasale ou de la muqueuse du sinus maxillaire.

La forte extension dans le sinus maxillaire laisse supposer que la muqueuse du sinus
était le point de départ.

Uit de Veterinaire Afdeeling van het Centraal Laboratorium voor de
Volksgezondheid te Utrecht.

Bij het onderzoek van een geslacht varken, hetwelk bij de keuring
tijdens het leven geen afwijkingen had te zien gegeven, werd door
Collega van Ginkel, Directeur van het Gemeente Slachthuis te Wa-
geningen in de keelstreek een eigenaardige verandering opgemerkt.
Een gedeelte huid met subcutis uit de keelstreek werd ter nader onder-
zoek ingezonden, met de mededeeling, dat een bacteriologisch onder-
zoek van het weefsel een negatief resultaat had opgeleverd.

In de cutis en in het subcutane vetweefsel bevinden zich talrijke
zeer kleine tot duiveneigroote holten, met onregelmatige begrenzing
en veelal van sinueuze uitbochtingen voorzien. Deze holten zijn met
sereuze of serohaemorrhagische vloeistof gevuld en bevatten tevens
een grijze of grijsroode weefselmassa, welke hetzij los in de vloeistof
ligt, hetzij door middel van een steel aan den wand is verbonden.
De weefselmassa\'s bezitten een ovalen vorm, hebben een matig vaste
consistentie en blijken op doorsnede een gelaagden bouw te hebben.
In de omgevende subcutis, alsmede aan de huid, werden geen patho-
logische veranderingen opgemerkt.

In cutis en subcutis werden zeer onregelmatige holten aangetroffen,
welke met endotheelcellen zijn bekleed, en zooals bij het onderzoek
van seriecoupes blijkt, onderling door bloedcapillairen met elkaar in
verbinding staan. De endotheelcellen zijn over het algemeen plat,
op verschillende plaatsen is echter hypertrophie en hyperplasie van
deze cellen waarneembaar en zijn endotheelspruiten in de omgeving
uitgegroeid. Enkele holten zijn door een smalle laag fibrillair bind-
weefsel van elkaar gescheiden; de meeste echter worden door een breede
zoom van ijl bindweefsel omgeven. Zeer opvallend is, dat dit bind-
weefsel met vele cellen is geïnfiltreerd, welke het endotheel direct
omgeven. Deze cellen zijn van uiteenloopenden aard; er worden
lymphocyten, polymorphkernige leukocyten, eosinophile cellen, doch
ook vele plasmacellen bij waargenomen. De met endotheelcellen be-
kleede ruimten hebben een zeer verschillenden inhoud. Sommige
bevatten uitsluitend een homogene, sereuze vloeistof, waarin geen
enkele cel wordt aangetroffen. Andere zijn met roode bloedcellen,
waaronder enkele leukocyten, gevuld. Te midden van deze roode
bloedcellen worden bruine pigmentmassa\'s waargenomen, terwijl zoo-
wel de endotheelcellen als het subendotheliale weefsel met bruine

pigmentkorrels zijn beladen. De meeste holten bevatten een fibrine-
prop, welke aan den endotheelwand is verbonden. Buiten deze fibrine-
massa is een sereuze vloeistof aanwezig, terwijl op andere plaatsen in
dezelfde ruimte vele roode bloedcellen worden aangetroffen. Van uit
de endotheelwand is vaak organisatie van de fibrineprop opgetreden.
Deze is dan geheel of voor een groot gedeelte met endotheelcellen
bekleed, terwijl het organisatieweefsel infiltratief in de fibrinemassa is
binnengedrongen. In de fibrinemassa worden roode bloecellen of
resten hiervan aangetroffen; het organisatieweefsel bevat naast vele
fibroblasten en bloedcapillairen nog tal van andere cellen, waaronder
vele plasmacellen en groote onregelmatige cellen, welke met bruin
pigment zijn beladen (macrophagen). Tevens vindt men er vrij,
amorphe pigment van bruine kleur.

Aan de epidermis worden geen veranderingen waargenomen; de
cutis is rijk aan bloedcapillairen.

Zooals uit bovenstaande beschrijving blijkt, stellen de holten, welke
in de cutis en subcutis van het varken zijn aangetroffen, sterke verwij-
dingen van bloedcapillairen voor, waarin thrombusvorming heeft
plaats gevonden. Bovendien is vaatnieuwvorming, gezien de endotheel-
spruiten van den uitgezetten capillairwand, niet te ontkennen. Wij hebben
hier derhalve te doen met een haemangioma cavernosum. In verband

met de zeer sterke uitzettingen, welke den indruk van cysten geven,
zou men van haemangioma cysticum kunnen spreken. De mogelijkheid
is niet uitgesloten, dat ook verwijdingen van lymphcapillairen erbij
voorkomen. Enkele holten zijn namelijk uitsluitend met sereuze vloei-
stof gevuld.

Of hier een echte tumor, dan wel een hamartoom (in den zin van
Albrecht) in het spel is, is moeilijk uit te maken. Gezien het multipel
optreden der vaatverwijdingen, is men geneigd een locale weefselmis-
vorming aan te nemen.

Een afwijking als hierboven beschreven, vindt men in de literatuur
niet vermeld. Over het algemeen komen haemangiomen bij dieren
vrij zeldzaam voor. (Voor overzicht hiervan zie Joest, Spezielle pa-
thologische Anatomie der Haustiere, Bd. V, 1929, biz. 103). Van
thrombusvorming is hier nergens sprake. Wel wordt bij den mensch,
alwaar deze vaatanamolieën vaker voorkomen, een enkele maal throm-
busvorming waargenomen. (Kaufmann, Spezielle pathologische Ana-
tomie 7te und 8te Aufl., S. 1690).

In der Cutis und Subcutis eines normalen Schlachtschweines wurden zahlreiche,
sehr kleine bis erbsengrosse unregelmässige Höhlen angetroffen, welche mit einander
kommunizierten und mit einer serösen oder serohämorrhagischen Flüssigkeit, meistens
mit Gewebeteilchen, gefüllt waren. Bei der mikroskopischen Untersuchung stellte
sich heraus dass es sich um ein Hämangioma cavernosum (cysticum) mit Thrombose-
bildung handelte.

In the cutis and subcutis of a slaughtered pig which was apparently normal, many
very small irregular cavities were encountered (the larges being the seize of a pea)
which communicated with each other.

The cavities were filled with a serous or serohaemorrhagic fluid often containing
portions of tissue.

On microscopic examination this lesion appeared to be a cavernous haemangioma
(cysticum) in which thrombosis took place.

L\'examen d\'un porc d\'apparence normale, tué pour la boucherie, fait voir dans
le cutis et le subcutis un grand nombre de cavités irrégulières plus ou moins petites
dont les plus grandes atteignent la dimension d\'un pois. Les cavités qui communi-
quent entre elles, renferment un liquide séreux ou séro-hémorragique contenant
souvent des débris de tissu.

L\'examen microscopique montre qu\'il s\'agit d\'un hémangioma cavernosum
(cysticum) avec formation de thrombi.

Klauwamputatie bij het rund behoort altijd tot één van de dank-
baarste operaties uit de praktijk. Voor zoover mij bekend werden nooit
beide klauwen van één been weggenomen.

Bij een veehouder te Vlaardinger-Ambacht leed in Augustus 1932
een gedeelte van den veestapel aan mond- en klauwzeer.

Acht kalveren werden met mond- en klauwzeerserum ingespoten.
Drie stuks verbleven in een weide waarin de koeien ziek waren, vijf
stuks in een andere weide, waarin een koe ziek geweest is, welke bij het
opmerken der eerste ziekteverschijnselen er onmiddellijk uit is ver-
wijderd.

In begin van dit jaar deed de veehouder wederom aangifte. Het geval
is dezer dagen hersteld verklaard.

De in Augustus doorgeziekte dieren bleven, zooals bij de in of na 1930
besmet geweest zijnde bedrijven regel is, vrij. Van de bovenbedoelde
kalveren, thans pinken, bleven vrij de 3 eerst bedoelde, die in 1932 in
de besmette weide verbleven, terwijl de vijf andere thans doorziekten.

Op 26 Augustus j.1. kreeg ik een melkkoe in behandeling met een
etterige ontsteking van beide klauwgewrichten van het linker voorbeen,
met de gewone verschijnselen daarbij : groote pijnlijkheid, sterke zwelling
en verschillende fistelopeningen.

Het betrof een goede melkkoe en daar de slachtwaarde, door de
sterke vermagering, gering was, ben ik na advies ingewonnen te heb-
ben van Dr. J.A . Beijers te Utrecht, er toe overgegaan beide klauwen
tegelijkertijd te amputeeren. Dit geschiedde op de gewone wijze,
d. w. z. locale anaesthesie, kroonwand-verdunning en exarticulatie, met
een salieblad; de achterste klauwhelften werden zooveel mogelijk
gespaard ; de straalbeentjes werden intact gelaten. Vervolgens werd
een verband aangelegd met perubalsem.

Acht dagen later werd de patiënt voor het eerst weer bezocht; die
steunde reeds af en toe, al was het nog weinig, met het geopereerde
been op den grond. Drie weken na de operatie werd het laatste ver-
band verwijderd en de wond droog behandeld.

De melkgift was van enkele liters per dag gestegen tot ongeveer
twintig liter, terwijl de koe in de weide was gebleven.

(De foto is genomen ongeveer vier weken na de operatie, toen de
koe reeds weder vrijgoed op het been kon steunen).

Trichomonas-soorten komen veel voor, zoowel bij mensch als dier.
Het zijn flagellaten behoorende tot de klasse der Mastighophora van
den stam der Protozoa. Zij leven voornamelijk in lichaamsholten
(darm, mond, vagina, blaas).

Wenyon (1926) beschrijft 3 soorten bij den mensch nl. T. homitius
(darm), T. elongata (mond), en T. vaginalis (vagina). Hij meent dat
deze 3 soorten tot 1 soort zouden zijn terug te brengen en dat de ver-
schillen alleen door veranderingen in voeding ontstaan. De vormen
in mond, darm en de kleinere vormen in de vagina zijn volgens
hem onmogelijk van elkaar te onderscheiden. In de cultuur zijn ze
allen gelijk.

Reichenow (1928) onderscheidt bij den mensch 5 soorten en wel
3 soorten in den darm (T. hominus, T. ardin delteili en T.fecalis met resp.
4, 5 en 3 voor-zweepdraden) en verder T. elongata (mond) en T. vagi-
nalis (vagina).

Voor de kat en den hond worden door Wenyon en Reichenow
aangegeven de soorten T. felis, en voor herkauwers T. ruminantium.

Wij vinden in de literatuur nu en dan opgaven over gelukte in-
fecties van dieren met Trichomonaden van den mensch.

Simic (1932) 1) en 2) bericht over gelukte infecties per os, per rectum
of door contact van katten met menschen-T. stammen en infecties
van den hond met T. stammen van de kat. Verder gelukte infectie
van den mensch per os met katten- en honden-Trichomonadenstammen.
Hij besluit hieruit dat de Trichomonas van mensch, hond en kat een
en dezelfde soort is (T. inlestinalis). Deze onderzoeker kon alleen jonge
honden infecteeren; het schijnt dat oude honden de infectie weerstaan.

In Skoplie (Joegoslavië) vond hij meer dan 30% van de jonge honden
besmet. De schrijver meent, dat vooral de hond het reservoir
voor infectie van den mensch is. Hogue (1922) kon echter o.a. katten,
die tevoren goed geobserveerd waren en vrij waren van eigen Trichomo-
nas, niet met T. hominus-culturen per os of per rectum infecteeren.

Reichenow meent dit te moeten verklaren door aan te nemen dat
bij den mensch T. soorten moeten voorkomen, die deels soortspecifiek
zijn, deels niet op een bepaalden gastheer beperkt behoeven te blijven.

Behalve over de soort-specificiteit van de Trichomonaden van mensch
en dier bestaat ook verschil van meening over de pathogeniteit.

Lynch (1932) 3) beschrijft een geval bij den mensch die 2 dagen
na een buikoperatie (o.a. wegnemen van haermorhoïden) hevige diarhee
(met purulente faeces waarin een enorm aantal T. hominus) kreeg en
na 12 dagen aan sepsis stierf. Onmiddelijlk na den dood werd sectie

verricht en vastgesteld een gangreneuze darmruptuur. Coupes van dezen
darm gemaakt gaven een necrotische en geulcereerde mucosa te zien,
die geïnfiltreerd was met T. hominus tot aan de muscularis. De schrijver
meent terecht, dat de Trichomonas in een dergelijk geval waarschijnlijk
geen of weinig invloed had op den loop van het ziekteprcoes. Hij haalt
nog het geval van Wenyon (1920) aan, die bij een T. hominus-infectie
van den darm, deze Trichomonas ook aantrof in het interglandulair
bindweefsel van den dikdarm, hoewel W. ook niet kon besluiten tot
pathogeniciteit, daar trouwens geen enkele opvallende laesie aanwezig
was. Verder van Kessel (1925) die Trichomonas aantrof in de pus van
een door Entamoeba histolytica veroorzaakt leverabsces bij den mensch.

Emmersom (1932) 4) beschrijft het voorkomen van een Trichomonas
in de vagina van runderen, die niet drachtig werden. De dieren hadden
ingedroogd slijm en faeces aan staart en vulva, terwijl soms muco-
purulent materiaal afgescheiden werd. Die reuklooze mucopurulente
afscheiding zou bestaan uit helder oflicht gewolkt slijm, waarin stukjes
roomkleurige etter. In die pus zouden gewoonlijk de Trichomonaden
gevonden worden. Alle koeien die Trichomonaden hadden, leden aan
vaginitis granulosum ( !). Gewoonlijk waren het vestibulum en de vulva
roodgekleurd, maar de schrijver kon niet zeggen of dit was veroorzaakt
door de granulaire vaganitis, de Trichomonaden of door andere orga-
nismen. De normale geslachtsfuncties schijnen, volgens den schrijver,
ongunstig beïnvloed te worden, indien Trichomonaden aanwezig zijn.
Een overbrenging van 5 cc. flagellatenhoudend slijm in de vagina van
een gezond rund gelukte in zooverre, dat de Trichomonaden vanaf den
ioden dag gedurende 25 dagen waren aan te toonen. Of echter ook
bij dit dier een tijdelijke steriliteit optrad, is niet vermeld.

Coopman (1932) 5) beschrijft iets soortgelijks bij den mensch. Hij
meent dat zekere gevallen van leucorrhoe veroorzaakt kunnen worden
cloor T. vaginalis, maar zegt tevens dat sommige schrijvers vermelden,
dat zij T. vaginalis in de vagina aantroffen, zonder dat van meer dan
een physiologische afscheiding sprake was. Deze schrijver haalt ook
onderzoekingen aan van Hees (1931) die meent dat de infectie samen-
hangt met veelvuldig baden aan het strand. In den zomer kwamen
vooral veel gevallen voor.

De algemeene meening (Wenyon, Reichenow) is wel, dat de infectie
met Trichomonaden moet plaats hebben door de bewegelijke stadia zelf.
Cysten werden wel nu en dan beschreven maar zijn met zekerheid nooit
aangetoond.

Penso (1932) 6) beschrijft nu weer peervormige lichaampjes uit
de faeces van den mensch, waarin een groot aantal T. inteslinalis aan-
wezig was. Hij gelooft dat dit de cysten van deze Trichomonassoort
moeten zijn.

Uit de beschrijving te oordeelen, zouden dit evengoed pas afgestorven
Trichomonas-exemplaren kunnen zijn.

Rietmüller 7) brengt, in verband met het feit, dat in verschillende
gevallen van steriliteit en abortus bij het rund, trichomonaden (meest
beschouwd als saprophytische flagellaten) werden gevonden, de vraag
naar de pathogeniteit dezer protozoën naar voren.

Drachtige cavia\'s aborteerden soms na intraperitoniale enting met
trichomonaden, waarbij deze zelfs in de foeti konden worden aange-
toond.

Uit de literatuur blijkt dat de meeningen over het al of niet pathogeen
zijn van deze protozoën, nog al uiteenloopend zijn.

In enkele gevallen van abortus kon schrijver, ondanks uitgebreide
bacteriologische en serologische onderzoekingen, slechts uitsluitend tri-
chomonaden vinden.

De complementbindings-reacties met antigeen, bereid uit rein-
cultures van trichomonaden, waren bij deze dieren positief. Deze
reactie schijnt specifiek te zijn, want bij alle trichomonadenvrije proef-
dieren was het resultaat der complement-bindingsreactie negatief. Bij
drie koeien lijdende aan pyometra en bij een stier in het praeputium,
werden trichomonaden gevonden, maar de complementbindings-reac-
ties waren negatief.

Schrijver tracht dit te verklaren in analogie met den mensch, hoe
namelijk bij gonorrhoiësche infecties de complementbindings-reacties
negatief zijn, en vrijwel uitsluitend na genorrhoiësche complicaties
positieve reacties optreden.

Meer onderzoekingen zullen dus moeten geschieden, alvorens de
pathogeniteit dezer protozoën kan worden aangenomen. Een onderzoek
naar de identiteit van de runder-trichomonaden en de trichomonas
vaginalis der vrouw werd eveneens ingesteld. Complementbindings-
reacties uitgevoerd met bloed van normale en geslachtszieke vrouwen
met rundcr-trichomonaden-antigeen waren alle negatief. Eveneens mis-
lukte het om cavia\'s te infecteeren met het vaginaal secretum van met
trichomonas geïnfecteerde vrouwen. Na herhaalde sterke infectie ge-
lukte het slechts zwakke reacties te verkrijgen met runder-antigeen.
Morphologisch bestaat er eveneens verschil tusschen de trichomonas,
hominis en de trichomonas bovis. Identiteit lijkt uit het bovenstaande
dus niet waarschijnlijk. Hesse.

Dr. Abelein 8) trachtte door proeven het verband tusschen scheede-
catarrh en trichomonas bij het rund aan te toonen.

Niettegenstaande de verschillende onderzoeken die ingesteld zijn,
heeft men nog geen specifieke oorzaak gevonden voor het ontstaan van
de besmettelijke scheede-catarrh. Sommigen beschouwen het besmette-
lijk verwerpen en de besmettelijke uteruscatarrh als een gevolg van de
bestaande scheedecatarrh. Het meerendeel der wetenschappelijke onder-
zoekers is echter een andere meening toegedaan.

In de praktijk constateert men toch herhaaldelijk een besmettelijke
baarmoeder-catarrh, die door den stier wordt overgebracht en aanlei-
ding geeft tot abortus in de eerste maanden der drachtigheid, waarbij

men den bacil van Bang niet kan aantoonen. Op verschillende plaatsen
bleek nu dat de genitaal-organen van de dieren, die in de eerste maanden
der drachtigheid verwierpen, in belangrijke mate besmet waren met
Trichonomaden, waardoor men op het denkbeeld kwam, dat deze
protozoën misschien de oorzaak waren van de abortus-gevallen. Ook
kon men de protozoën aantoonen in het praeputium van den stier.
Enkele proeven werden gedaan om een bewijs van die veronderstelling
te leveren, doch deze proeven zijn volgens mijn opinie niet voldoende.
Een rund werd direct na het dekken geïnfecteerd door een reincultuur
van de protozoën in de buurt van de cervix te brengen. Bevruchting
kwam in dit geval niet tot stand, hetgeen echter geen voldoende bewijs
is, dat het juist de protozoën waren, die de conceptie tegengingen. Het
dier kon evengoed, zonder die besmetting niet drachtig geworden zijn.

Drie dieren werden direct na het dekken vaginaal besmet met een
mengsel van Trichomaden en Coccen, zooals die gewoonlijk in gevallen
van Pvometra voorkomen. Bij twee dieren ontstond een pyometra,
het derde aborteerde reeds na 35 dagen. In het vruchtwater kon de
schrijver Trichomonaden aantoonen. Het lijkt wel mij een beetje ver
gezocht, dat men bij een dier dat pas 35 dagen drachtig is, de abortus
opmerkt en dan gelegenheid heeft om vruchtwater op te vangen.

Drie contróle-dieren werden op de boven omschreven wijze geïn-
fecteerd met pathogene colibacillen en een filtraat van den baarmoeder-
inhoud van een koe lijdende aan pyometra. Twee dieren werden
drachtig en kalfden op den normalen tijd. Het derde rund werd in het
geheel niet drachtig. Een blaasjesuitslag van de scheede trad niet op.

Schrijver trekt uit bovengenoemde proeven de conclusie dat Tricho-
monaden pathogeen zijn in de baarmoeder van een rund en tot abortus
aanleiding kunnen geven, zonder dat andere factoren in het spel be-
hoeven te zijn. Ook het ontstaan van pyometra schijnt gunstig beïnvloed
te worden door de aanwezigheid van Trichomonaden. Besmetting heeft
voornamelijk plaats door den stier .In de Alpen en Zuid-Duitschland
komt de afwijking veelvuldig voor en misschien ook wel op andere plaat-
sen van Europa. C. J. de Gier.

1) SiMic T. (1932) Ann. Parasit. Humaine et Comparée, Vol. 10, No. 3.
p. 209—224.

2) SiMic T. (1932) Ann. Parasit. Humaine et Comparée, Vol. 10, No. 3.
p. 402—406.

3) Lynch K. M. (1932) Amer. Jl. Trop. Med., Vol. 12. No. 3. p. 247—253
(ref. Trop. Dis. Huil. Vol. 29. No. 12).

5) coopman H. L. (1932) Ned. T. v. Geneeskunde, Jaarg. 77. No. 50
P- 5644—5⁶47-

6) Penso G. (1932) Ann. di Med. Nav. e Colon., Vol. 1. No. 5—6. p. 275—
278 (ref. Trop. Dis. Buil. Vol. 29. No. 12).

7) Riedmüller. Z^ur Frage der ätiologische Bedeutung der bei Pyometra und spora-
dischen Abortus des Rindes gefundenen Trichomonaden. Schw. Arch. f. Tierhk. 1932
Heft 7, S. 343.

8) Dr. Abelein. Die Trichomonaden-seuche des Rindes und das Scheidenkatarrhproblem.
Münch. Tier Woch. 1932. blz. 253, No. 22, 24, 25. 26 en 27.

Eenige gegevens over de Surratherapie, door Dr. C. Bubberman en Dr. F.
C. Kraneveld.

(Uit de afdeeling voor Algemeen Onderzoek van het Veeartsenijkundig Instituut
te Buitenzorg. Directeur C. Bubberman).

Door den vertegenwoordiger der firma „Bayer-Meister-Lucius" werd aan het
Veeartsenijkundig Instituut in 1930 verzocht om medewerking in zake de waarde-
bepaling van een nieuw surra-therapeuticun n.1.: „Höchst 4002", een geneesmiddel
waarmede Giemsa in 1929 reeds een aantal proeven had genomen, met volgens
hem gunstig resultaat.

Schrijvers eerste proeven dateeren van September 1930. Op uitgebreide schaal
werden met surra besmette cavia\'s en muizen behandeld, doch met allesbehalve
bevredigende resultaten. Weliswaar verdwenen de trypanoso-men snel uit het peri-
phere bloed en werd in een aantal gevallen een volledige steriliteit bereikt, maar
de benoodigde dosis van het therapeuticum bleek vaak zeer toxisch te werken.
In vele gevallen traden ernstige vergiftigingsverschijnselen op, gevolgd door den
dood. Bij een groot aantal muizen bleef na afloop der behandeling een eigenaardige
draaibeweging bestaan, die aanhield totdat de dieren werden afgemaakt, soms
eerst maanden na de inspuiting. Terzelfdertijd werden dergelijke proeven door
Dr. Nieschulz en Dr. Waworoentoe gedaan, die dezelfde ongunstige ervaringen
opdeden met cavia\'s, ratten en muizen. Ook de proeven op drie paarden hadden
geen bevredigend resultaat.

In 1931 berichtte Nieschulz, dat hem het gelukt was, bij een experimenteel
met surra besmet paard, door toepassing van een gecombineerde naganol-4002-
behandeling, na tweemaal herhaalde injecties volledig herstel te verkrijgen (obser-
vatietermijn I jaar). Naganol werd bij deze proef intraveneus, het 4002 intramus-
culair toegediend en wel in een dosis respectievelijk van 20 en 30 mgr. per K.G.
lichaamsgewicht. Einde 1930 berichtte de vertegenwoordiger van „BaYER-MEiSTER-
Lucius", dat de firma er niet toe overging het middel 4002 in den handel te brengen
en werd besloten op proefpaarden eens na te gaan in hoeverre bij de surra-bchande-
ling de gebruikelijke geneesmiddelen, naganol en atoxyl, gemengd intraveneus
konden worden ingespoten.

De voor de proeven bestemde paarden waren in vliegen-vrije stallen onderge-
bracht en gedurende 1 tot 4 maanden aan een dagelijksche controle onderworpen
geweest (bloedonderzoek, temperatuur, pols en ademhaling).

Deze dieren werden besmet met surra en wel met een dosis parasietenhoudend
bloed overeenkomende met 100 trypanosomen per K.G. lichaamsgewicht. Deze
infecties werden verricht door Dr. B. J. Krijgsman, waarbij de benoodigde doses
bloed werden berekend volgens de door hem opgestelde formule.

Bij kunstmatige infectie met virulente surra-trypanosomen in een aantal van
100 parasieten per K.G. lichaamsgewicht, bedraagt de incubatieperiode bij het
Javaansche paard 3—5 dagen.

In tegenstelling met de gescheiden toediening van naganol (intraveneus) en
atoxyl (subcutaan) bij de surra van het paard, verdient, volgens die onderzoekers,
het intraveneus toepassen van therapeutische doses dier medicamenten in vooraf
gemengden vorm, voor de praktijk in Indië geen aanbeveling, speciaal niet bij
sterk parasietenhoudende bloedbaan.

Het therapeutisch effect dier laatste behandelingswijze is weliswaar gunstig,
vermoedelijk echter tengevolge van eene te plotseling dooden van een te groot
aantal trypanosomen in de bloedbaan, bestaat er\'groote kans op het ontstaan van
toxische verschijnselen, vnl. zich uitende in een aandoening der slijmvliezen, die den
dood tengevolge kunnen hebben.

In verband met het feit, dat van de individueele diergeneeskundige hulp bij
de inlandsche bevolking slechts sprake kan zijn, indien van goedkoope en gemakke-
lijk te verkrijgen geneesmiddelen wordt gebruik gemaakt en het vooral in dezen
tijd van economische depressie alleszins gewenscht is, dat niet veel geld aan genees-
middelen behoeft te worden besteed, geeft schrijver een overzicht van eenige in-
landsche geneesmiddelen, die bij het verleenen van diergeneeskundige hulp gebruikt
kunnen worden.

(Collega Doeve heeft hiermede goed werk verricht; herhaaldelijk was ik destijds
in de gelegenheid op dezelfde wijze in het belang van de desa-bevolking werkzaam
te kunnen zijn. Bij de utensiliën mag ook nog vermeld worden, dat met behulp
van de bladsteel der papaja als buis en een trechter vervaardigd van pisangblad,
in voorkomende gevallen een lavement kan worden gezet. Ref.).

Als gouvernementsveearts te Medan stelde schrijver een onderzoek in naar een
ziekte onder varkens op het eiland Koendoer (Riouw-archipel), waarbij, bleek dat
van 3800 dezer dieren 1900 bezweken waren aan miltvuur, welke ziekte steeds
den peracuten en acute septichaemischen vorm te zien gaf. Als eenige ziekteverschijn-
selen werden waargenomen hooge koorts en opgehouden eetlust. Het sectiebeeld
van den peracuten vorm kwam veel overeen met dat van virusvarkenspest. Het
biologisch en bacteriologisch onderzoek wees uit, dat men hier te doen had met
miltvuur. Viruspest kon uitgesloten worden, omdat de ziekte met behulp van ge-
filtreerd ziektemateriaal niet op andere varkens kon worden overgebracht en pre-
ventieve serum- en simultaan-entingen tegen miltvuur met succes werden toegepast.
Omtrent de pathogenese en epidemiologie kon geen opheldering worden verkregen;
besmetting door voedsel en drinkwater konden vrij zeker uitgesloten worden in
dit geval. Waarschijnlijk werd hier de besmetting overgebracht door middel van
insecten, evenals dit in Zuid-Afrika en Zuid-Amerika is waargenomen. In geen
enkel geval kon een ontstekingshaard als porte d\'entrée voor de smetstof worden
gevonden.

Mededeelingen uit de afd. „Veeteelt" van de N. I. Veeartsenschool en
uit de afd. „Proefstation voor Kleinveeteelt" van den B. V. Dienst te Bui-
tenzorg .

Schrijvers beginnen met de aandacht er op te vestigen, dat uit de betreffende
jaarverslagen blijkt, dat de getalsterkte van den geitenstapel veel grooter is dan
officieel vermeld is. In 1926 werden opgegeven totaal 2.7 millioen geiten, doch
vermoed wordt, dat een taxatie van 4 millioen voor gehcele Nederlandsch Indië
niet overdreven zal zijn. Meer dan 80 % hiervan wordt op Java aangetroffen.
Voornamelijk wordt de geit gehouden voor de vleeschvoorziening; voor de melk-
productie komt de inlandsche geit niet in aanmerking; wel levert de huid een waar-
devol handelsartikel op. Als middel om te sparen, speelt de geit een belangrijke
rol in het leven van den desaman. Wanneer het hem gelukt, door het fokken van
een zeker aantal geiten en na verkoop van een gedeelte hiervan, zich een jongen
buffel of dito rund aan te schaffen en zoodoende na verloop van jaren in het bezit
te komen van een span dezer dieren, zoo onmisbaar voor den veldarbeid, dan is
een zijner grootste idealen bereikt. De voeding en verpleging van de geit zijn hoogst
eenvoudig; alleen aan melkgeiten, die uit het buitenland worden ingevoerd, wordt
meer zorg besteed.

Nu heeft zich bij de bevolking de laatste tientallen jaren een streven geopenbaard
om een grootere geit te fokken en werden tot dit doel van Gouvernementswege
verschillende Britsch-lndische geitenrassen ingevoerd. Hiervan heeft de Etawahgeit
het best voldaan. Aan dezen import waren veel moeilijkheden verbonden; een
groot percentage dezer dieren bezweek tijdens het transport over zee of wel be-

trekkelijk kort na aankomst op Java. Intusschen zijn de resultaten verkregen met
de overgebleven dieren alleszins goed.

Door kruising van de Etawahgeit met de inheemsche ontstaat een product, dat
veel duurder betaald wordt. Een kleine proef met import van Hollandsche edel-
geiten werd na een paar jaar gestaakt, omdat de behoefte aan een uit Holland
ingevoerde melkgeit niet meer bleek te bestaan, nu door selectie uit het Etawah-
materiaal een vrij goede melkgeit gefokt kon worden. Bij doelmatige voeding en
verpleging doet de Hollandsche edelgeit het uitstekend te Buitenzorg. (Dus valt
er ook geen vermindering der vruchtbaarheid waar te nemen in de tropen? Ref.).

Het is uit den aard der zaak van groot belang te weten, hoe de geïmporteerde
Hollandsche geit zich bij de bevolking in de desa houdt en of de kruisingsproducten
in kwaliteit meevallen en zich behoorlijk aanpassen.

In verband met mogelijke uitvaardiging van wettelijke maatregelen tot bescher-
ming van den mensch tegen trichinella-infectie op Sumatra, kwam het gewenscht
voor in enkele korte punten vast te leggen, welk aandeel de Veeartsenijkundige
Dienst heeft gehad in de eerste ontwikkeling dezer aangelegenheid.

Door Visser en Abdoelmanap werd 19 November 1929 voor het eerst trichinosis
geconstateerd bij Batakvarkens in het Gemeentelijk slachthuis te Medan. Het
resultaat van dit onderzoek werd in het Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg
bevestigd.

Door het hoofd van den burgerlijken Veeartsenijkundigen Dienst werd December
1929 de aandacht van alle Gemeentelijke veterinair hygiënische Diensten op het
constateercn van trichinosis gevestigd. Tevens werd van een en ander officieel
mededeeling gedaan aan den Inspecteur van den dienst der Volksgezondheid van
Noord-Sumatra.

Maart 1932. In verband met het alsnog niet-rapporteeren van gevallen van trichi-
nosis bij den mensch werd door den Dienst der Volksgezondheid aangedrongen
op determineeren van den parasiet door een specialist-helmintholoog.

Juni 1932. Aan het Veeartsenijkundig Instituut zijn in herhaalde materiaal-
zendingen wel ingekapselde larven (spier), doch geen volwassen wormen (darm)
gevonden. Aan den Gouvernementsveearts te Balige werd nader opgedragen om
kunstmatig geïnfecteerde witte ratten naar Buitenzorg op te zenden.

Augustus 1932. Aan het Veeartsenijkundig Instituut is de volwassen worm ge-
kweekt in witte ratten, gevoederd met Sumatra-materiaal. De worm was geheel
analoog met Trichina spiralis. Hetzelfde resultaat werd in een afzonderlijk experi-
ment van het Centraal geneeskundig Laboratorium te Batavia verkregen.

Wormmateriaal ter bevestiging der determinatie is gezonden aan Prof. Baylis
te Londen.

In September 1932 werd door den Dienst der Volksgezondheid de mogelijkheid
geopperd, dat het niet-rapporteeren van gevallen bij den mensch verband houdt
met voor Ned. Indië geldende afwijkingen in de biologie der Trichinella spiralis.
In verband hiermede is door genoemden dienst een onderzoek in uitzicht gesteld
betreffende het voorkomen van dezen parasiet bij den mensch in de besmette streken.
In aansluiting hieraan zijn om dezelfde redenen aan het Veeartsenijkundig Instituut
proeven ingezet ter bepaling der details der infectie bij inheemsche varkens cn
honden.

Beknopt jaarverslag van den Militair Diergeneeskundigen Dienst over
het jaar 1931.

Op i Jan. 1931 waren voor den militair diergeneeskundigen dienst in Ned. Indië
beschikbaar 1 dirigeerend paardenarts 2de klasse en 8 subalterne militaire paarden-
artsen. Bij Gouv. Besluit van 28 Aug. 1931 No. 20 werd de oudste militair paarden-
arts iste klasse na 19 jaar dienst bevorderd tot dirigeerend paardenarts 2de klasse
(diensttijd majoor).

Het aantal ziektegevallen was grooter dan het vorige jaar, waarvoor met zekerheid
geen bepaalde oorzaak kan worden aangegeven.

Aan de hand van een statistiek werd aangetoond, dat de diensttijd voor inheem-
sche paarden ruim 13.5 en van de Australiërs ruim 8 jaar bedraagt. (Africhtingstijd
inbegrepen).

Adenitis equorum infectiosa. (in lichte vorm onder de paarden van het garnizoen te
Salatiga).

Saccharomycose (Lymphangitis epizoötica) werd bij 2 Australische paarden ge-
constateerd te Weltevreden en een te Semarang. Radicale genezing werd verkregen
na toepassing van de destijds door den paardenarts van Duim aangegeven be-
handeling, bestaande in afwisselende liquor arsenicalis Fowleri en jodetum kalicum-
kuur gecombineerd met het openleggen van rijp geworden abscessen.

Paraplegia infectiosa: twee gevallen te Weltevreden. Na een vruchtelooze behande-
ling werden beide dieren afgemaakt.

Tetanus kon, dank zij de tijdig ingestelde prophylactische behandeling met in-
jecties van tetanusserum bij elke verwonding, voorkomen worden.

Osteofibrose (Osteomalacie, osteoporosis) werd, behalve bij 2 officiersdienstpaarden,
waaraan geen of onvoldoende krijtwit was verstrekt, gedurende verslagjaar niet
waargenomen. De primaire oorzaak dezer ziekte wordt thans vrij algemeen gezocht
in de samenstelling van het verstrekte voedsel.

Irido-cyclo-chorioiditis (maanblindheid). Van deze ziekte werden 75 primaire ge-
vallen waargenomen en 93 recidieven; 8 paarden moesten wegens verlies van het
gezichtsvermogen worden afgevoerd. Alhoewel de eigenlijke oorzaak dezer ziekte
nog steeds onbekend is, wordt algemeen op grond van ervaringen als vaststaand
aangenomen, dat het optreden dezer ziekte gebonden is aan een verblijf in lage
drassige streken, dan wel aan het verstrekken van voedsel op dergelijke gronden
verbouwd. Aan geregeld omwerken, draineeren en kalkbemesting van den drassigen
bodem dient daarom de hand gehouden te worden.

Behandeling van een Ongele-slier met Pirobleu. Door den Gouvernementsveearts te
Padang Sidempoean werd een Ongole-stier lijdende aan piroplasmose ingespoten
met 100 c.c. 2 % oplossing van pirobleu en reeds binnen 2 weken na de behande-
ling zag het dier er zoo goed uit als nimmer te voren. \'t Hoen.

Das Katadynverfahren zur Wassersterilisierung und ein Versuch bei
der Wurstfabrikation. (Dr. Frühwald. Deuts. Schlachth. Zeitung, 1932, pg. 223).

Terwijl in, uit gewoon leidingwater gefabriceerd ijs, steeds bacteriën zijn aan te
toonen, bleek ijs, vervaardigd uit water, dat eerst was geënt met ongeveer 20.000
bact. per c.M³. en daarna gekatadyniseerd, absoluut steriel te zijn, terwijl niet-
gekatadyniseerd, eveneens geënt water, dagen lang daarna, na bevriezing, nog
bacteriën (coli) bevatte.

De bactericide werking van smeltwater, afkomstig van gekatadyniseerd ijs, bleek
ook nog vrij groot te zijn, zoodat men praktisch kan zeggen, dat de in het ijsbedrijf
voorkomende ziektekiemen, als zij later met gekatadyniseerd ijs in aanraking komen,
na eenige uren zijn gedood.

Verder ging Frühwald na, of het gebruik van gekatadyniseerd water het kleverig
en schimmelig worden van worst kon belemmeren. Inderdaad bleek dit het geval
te zijn, vooral wat de schimmelvorming betreft. Een bijzonder voordeel scheen het
gebruik van katadynwater bij het fijn hakken van worstvleesch, en het koken en af-
koelen, niet te geven. Intusschen zijn de eerste proefnemingen op dit gebied wel
hoopgevend.

Leinsamentherapie und Diätetik und Fett-Fleisch-Qualität. (Dr. Junack,
Berl. Tier. Woch. 1932, pg. 591).

Naar aanleiding van een artikel van Deppe in de B.T.W., waarin deze het gebruik
van lijnzaad als een goed werkend huismiddel aanbeveelt, meent Junack de aandacht
te moeten vestigen op een andere eigenschap van lijnzaad en lijnkoek, n.1. dat, bij
een eenigszins rijkelijke voeding met vooral oud, ransig lijnzaad of lijnkoek, het
vetweefsel van het dier een olieachtigen smaak kan krijgen, terwijl tevens dan ook een
min of meer bruine verkleuring van dat vetweefsel ontstaat.

Dikwijls worden deze veranderingen als „vischig" gekwalificeerd. Zoo releveert
Junack hoe hij bij een 5tal jonge varkens op het abattoir te Berlijn een zeer sterke
donkerbruine verkleuring van het buikvet en net aantrof, terwijl bovendien op door-
snede in het vet een sterke vermeerdering van bindweefsel viel waar te nemen, zoodat
de reuzeis en het net er op een afstand uitzagen als tuberculeus materiaal. Bij braden
en smelten van het vet had dit een afschuwelijke reuk en smaak, herinnerende aan
oude lijnolie. Ook bij de kook- en braadproef van overigens gewone slachtvarkens
kon Junack meermalen een lijnoliegeur waarnemen.

De sterkste vetveranderingen door lijnolie-voedering zag Junack bij ganzen
(door hem beschreven in D.S.Z. 1917, No. 24). Een partij witte Hollandsche ganzen
werd eenige maanden in bevroren toestand bewaard en bleek toen geel van kleur
te zijn geworden. Bij opensnijden van zoo\'n gans druppelde na het ontdooien zelfs
ongeveer een 400 c.M³. zuivere, heldergele olie te voorschijn, welke olie alle eigen-
schappen van lijnolie had. Men had de vriesruimte meermalen geozoniseerd, waar-
door blijkbaar een sterke oxydatie van het vetweefsel was opgetreden. Het magere
vleesch smaakte echter goed.

Ook bij paard, rund en kalf werd bovengenoemde afwijking gevonden. Junack
vermeldt o.a. ook nog, hoe bij een rund een sterke vetweefselsclerose werd opge-
merkt (11,5 % bindweefsel tegen i,r6 % bindweefsel in normaal vetweefsel).

Het beste kan men deze afwijking ontdekken, door de z.g. vetsmeltproef, waarbij
op i tot 2 asbestborden wat vet onder, voortdurend omroeren, wordt uitgesmolten,
zoodat niet door te sterk braden de bekende reductiestoffen ontstaan, die de olie-
geur kunnen overvleugelen.

Conclusie: Door te sterke voeding met lijnzaad, en vooral oude, ranzige, sterk
pigmentbevattende lijnkoeken, ontstaat in het vetweefsel van alle slachtdieren en
pluimvee een geel tot bruine verkleuring. Is deze in ernstige mate aanwezig, dan krijgt
het vet en het vette vleesch een afschuwelijke, aan oude lijnolie herinnerende reuk
en smaak, en ziet men een geel- of bruingekleurde vetsclerose. Behalve door een
voorzichtige braadproef kan men vooral door een bij lage temperatuur verrichte
vetsmeltproef deze vetweefselveranderingcn ontdekken.

Vergleichende Untersuchungen von der Brauchbarkeit der Malachit-
grün-, Brillantgrün- und Tetrathionatanreicherungsverfahren für die bak-
teriologische Fleischuntersuchung. (Dr. Endrejat, Münch. Tier. Woch. 1932,
pg. 266).

Bij het uitstrijken van een sterk verdunde mengcultuur van coli en vleeschver-
giftigers (verdunning van 1 op 100) zag men op de malachietgroen-platen een goede
„Anreicherung", echter pas na een 24 uur verblijf in de broedstoof. De brillantgroen-
voedingsbodem was niet zoo goed. Bij het uitstrijken van een onverdunde mengcul-
tuur op de beide voedingsbodems was het, zij het dan ook zeldzaam, in enkele ge-
vallen mogelijk vleeschvergiftigers al na 6 uur aan te toonen. Op de malachiet-
groenplaat was, tegenover de brillantgroenplaat, een sterker belemmerende groei
van de colibacteriën.

De tetrathionaat-bodem was bij elk mengsel van bovengenoemde bacteriën een
goede voedingsbodem. Reeds 6 uren in de broedstoof was voldoende voor een flinken
groei. Zelfs na 3 uur bleek coli sterk belemmerd, terwijl de vleeschvergiftigers niet
in hun groei waren tegengehouden.

Uit een dierproef gelukte het op alle 3 bodems Breslaubacteriën te kweeken,
echter was bij brillantgroen en malachietgroen de groei van coli sterker dan die der
vleeschvergiftigers, terwijl de tetrathionaatbodem zoo goed als volkomen coli onder-
drukt en Breslaubacteriën zeer talrijk laat aanslaan.

Bijzonder opvallend is het goede resultaat bij het kweeken van Gartnerbacillen
uit muizenfaeces. Alleen de tetrathionaatbodem liet een goeden groei zien.

In alle vergelijkende proeven kon derhalve de tetrathionaatbodem het snelst en
het beste vleeschvergiftigers „anreicheren". Proteüs werd door geen der drie bodems
onderdrukt.

De eindconclusie van Endrejat is dan ook dat de tetrathionaat-voedingsbodem
het meest geschikt is voor het bacteriologisch vleeschonderzoek; hierbij is reeds een
verblijf van 6 uur in de broedstoof voldoende om, zelfs bij een zeer gering aantal
vleeschvergiftigers en een overwegend aantal colibacteriën, toch nog een zekere
„anreicherung" der vleeschvergiftigers te verkrijgen.

Zahlreiche melanotische Pigmentflecke in der Schwarte aus Spanien
eingeführten Schweinespeckes. (Dr. E. Gosch, Schlachthofwesen & Lebens-
mittelüberwachung, Beilage D.T.W. 1932, pg. 621).

Bij een te Bentheim ingevoerde zending Spaansch rugspek werd in het zwoerd
van bijna alle stukken spek in min of meerdere mate taltijke, melaninbevattende
pigmentvlekken waargenomen, welke men macroscopisch eerst voor urticaria of
insectensteken hield. Deze vlekken waren wisselend van grootte, en liepen, al naar
hun grootte, verschillend diep in de speklaag. De speklaag zelf was niet door mela-
nosis aangetast.

Histologisch werd het melanine, deels in compacten toestand, deels in den vorm
van kleinere korreltjes, extranucleair in het protoplasma van de melanoblasten
gevonden. Deze melanoblasten vertoonen zich als stervormige, sterk vertakte cellen,
die als een net met hun uitloopers onderling verbonden zijn. Naast deze cellen zag
men ook nog spoelvormige en ronde cellen, die men blijkbaar tot de bindweefsel-
groep moet rekenen.

Het bindweefselnetwerk vertoont tegenover de onveranderde huiddeelen geen bij-
zondere afwijkingen, fn de grootere haarden zijn de bindweefselbundels misschien
iets vaster en straffer in elkaar gevlochten.

Gosch meent, daar deze haardjes noch tot de aangeboren pigmenthypertrophieën
(naevi en dergelijke), noch tot de echte gezwellen behooren, het beste den naam van
„melanosis circumscripta multiplex" te moeten gebruiken.

Uit een vleeschhygiënisch oogpunt moet men de met deze veranderingen aange-
taste stukken spek voor consumptie afkeuren of bij invoer weigeren.

Vooral bij de z.g. „Dauerwursten", die langen tijd (9—10 innd.) in gerookten
toestand worden bewaard, kan men het grijsworden waarnemen. De worsten hebben
dan niet meer de mooie roode vleeschkleur, maar worden bleek, tot diffuus groen-
achtig-grijs toe. Dit grijs worden heeft dan door de geheele worst plaats. Enkele
onderzoekers hadden omtrent deze aandoening reeds een vermoeden uitgesproken.
Volgens Glacé b.v. zouden vluchtige zwavelverbindingen in het spel zijn, met dien-
tengevolge H₂S-ontwikkeling, wat de roode spierkleurstof in de worst zou veranderen
in een grijze kleurstof. Dus een chemisch-physische oorzaak.

Bongert daarentegen schrijft deze aandoening toe aan het mesten van varkens
met allerlei afvalproducten, als spoeling, afval van melkfabrieken, enz. Dergelijke
varkens zouden een bleek, aan spierkleurstof arm spierweefsel hebben, dat bovendien
nog een hoog watergehalte en veel lijmstoffen zou bevatten. Volgens Bongert zou
het euvel vooral bij zeer fijn gemalen worstdeeg worden opgemerkt.

Het gelukte nu Hock uit grijsgeworden Salamiworst een Grampositief staafje te
isoleeren, met eigen beweging, dat facultatief aërob of anaërob groeit en bij aërobe
groei een sterke haemolyse en grauw-groene verkleuring van de bloedplaten gaf.
Ook uit bedorven en grijsgeworden leverworst werd dezelfde bacterie gekweekt, met
weer haemolyse en een grauwe verkleuring der voedingsbodems onder aërobe
omstandigheden.

Teneinde zeker te zijn, dat de door hem gevonden bacterie werkelijk de oorzaak
van het kwaad was, infecteerde hij, door middel van een injectie, een 2 tal ongerookte

Brunswijker worstjes met deze bacterie-emulsie en werd een derde worst als controle
gebruikt. Deze 3 worsten bleven 8 dagen bij kamertemperatuur bewaard. Bij het
doorsnijden van de ingespoten worsten kwam inderdaad op alle plaatsen, waar
injectievloeistof was gekomen, een grijze verkleuring van de worst voor. De ver-
andering was niet diffuus, had scherpe grenzen.

Uit deze veranderde worstdeelen werden zoowel anaërob als aërob bloedplaten
geënt, met weer het zelfde resultaat als vroeger. In bouillonculturen bleek, dat de
gevonden bacterie ook H₂S vormt.

Hock heeft de geïsoleerde bacterie nog geen naam gegeven, daar nog niet uit-
gemaakt is, of hij niet onder een anderen, reeds bekenden naam is beschreven.

Muskelblutungen beim Kalbe und elektrische Betäubung. (Martin,
Zeits. f. Fleisch- und Milchhyg. Jg. 42, 1932, pg. 463).

Naar aanleiding van een vraag in de vraagrubriek (door mij reeds vroeger ge-
refereerd) van bovengenoemd tijdschrift over het voorkomen van spierbloedingen
bij kalveren, die voor de slachting electrisch bedwelmd waren, deelt Martin eenige
door hem waargenomen gevallen mede.

Op het slachthuis te Pforzheim worden de slachtkalveren op een draaibare tafel
gelegd gebonden en dan electrisch bedwelmd. Bij ongeveer 10—20 % dezer kal-
veren traden bloedingen op in longen, hart, en pericard en soms ook in de spieren.
Door den electrischen stroom slechts 3—5 seconden te laten inwerken, kon men deze
bloedingen voorkomen.

Martin gelooft echter, dat toen weer de dieren niet voldoende bedwelmd waren.
Opvallend is het, dat het uitbloeden van electrisch bedwelmde kalveren bij ligging
op een horizontale bank zeer langzaam geschiedt, een waarneming, die ook elders
reeds is gedaan.

Uber die konservierende Wirkung der Benzoesäure. (G. Biermann, Zeits.
f. Fleisch- und Milchhyg. 1932, Jg. 43, pg. 21).

In verband met het feit, dat den laatsten tijd benzoëzuur en het natriumzout
van dit zuur dikwijls als conserveeringsmiddel bij gehakt, enz. worden gebruikt,
deed Biermann eenige onderzoekingen over de conserveerende werking van deze
stoffen.

Een toevoeging van 0.1 % benzoëzuur of natriumbenzoaat gaf geen enkele ver-
andering van de kleur van het bloed. Bij een 0.25 % oplossing werd de kleur van
het bloed helder. Een 2 % oplossing van een in den handel verkrijgbaar conser-
veeringszout voor gehakt, waarin 0.32 % natrium benzoïcum aanwezig was, bleek
eveneens de kleur van het bloed op te helderen.

Echter bij een toevoeging van verschillende grootere hoeveelheden benzoëzuur
aan bloed, dat reeds eenige dagen was bewaard, gelukte het in geen geval het bloed
weer een frissche roode kleur te bezorgen.

Wat de vermeerdering van bacteriën betreft, vond Biermann, dat de toeneming
van het aantal bacteriën in met Gärtner- of eventueel Breslaubact. besmet bloed
of bouillon, meer afhankelijk is van de temperatuur waarbij deze stoffen bewaard
worden, dan van de toevoeging van een hoogstens 2 % sterke benzoëzuur-oplossing.

Voederingsproeven bij muizen brachten aan het licht, dat een vermeerdering
van slechts enkele Gärtner-, c.q. Breslaubact. door inwerking van koude kan worden
tegengegaan en dat eerst bij hoogere temperatuur de bacteriën zich, zoowel in bloed
als bouillon, gelijkmatig vermeerderen, zonder dat zij daarin door de toevoeging
van de conserveeringszouten worden belemmerd.

Op grond van zijn resultaten stemt Biermann geheel in met het reeds in igio
door het „Reichsgesundheitsamt" uitgegeven advies, dat men benzoëzuur en na-
triumbenzoaat niet als goede conserveeringsmiddelen moet beschouwen en meent
hij dat de conserveering door koude veel beter is.

Meine Methode der Differential-Analyse von Tierfetten. (Prof. Wassil-
jow. Zeits. f. Fl. und Mulchhyg. Jg. 43, 1932, pg. 45).

Wassiljow beschrijft de constructie en het gebruik van een door hem uitgevonden
vettachymeter. Zijn onderzoekingsmethode berust op het volgende principe. Bij een

bepaalde temperatuur smelten de verschillende vetsoorten met een verschillende
snelheid. Hoe lager het smeltpunt is, des te sneller smelt het vet b.v. bij 70° C. en
des te sneller zal een bepaald gewichtje, in den vorm van een klein kogeltje, vanaf
de oppervlakte tot op den bodem van een buisje, dat het vet bevat, doordringen.

De wijze van werken van Wassiljow is de volgende. Een reageerbuisje van be-
paalde afmetingen wordt met ongeveer gram vet gevuld. Dit laat men eerst in
een ijsbad stollen. Daarna legt men op de oppervlakte van het vet een stalen kogeltje
van bepaalde grootte. Vervolgens plaatst men dit buisje, drijvende op een groote
kurk, in een waterbad van 70° C. en wordt het aantal seconden opgenomen, dat
het kogeltje noodig heeft om van de oppervlakte van het vet tot op de bodem van
het reageerbuisje te komen. Deze tijd varieert, al naar het soort vet, dat onder-
zocht wordt. df. Graaf.
CHIRURGIE (bij paarden.

Bij een botsing liep een paard zeer ernstige fracturen aan den schedel op, waar-
door voorhoofds-, neus- en kaakboezem geopend waren. Behandeling bestond in
het wegnemen van losse beenstukjes, hechting der huidwonden en spoelen met anti-
septica. Genezing ging vlot; de neusuitvloei:ng, die af en toe optrad, werd veroor-
zaakt door beensplinters, die weggenomen moesten worden. De bevindingen bij de
sectie van den schedel eenige jaren later worden nauwkeurig vermeld. Het bleek nu,
dat een fractuur van het kaakgewricht, zonder te genezen, geen functiestoornis had
veroorzaakt; beensplinters, aan het periost vastzittend, waren goed aangegroeid;
deze behoeft men dus nooit te verwijderen. C. J. de Gier.

Dr. Meller ²) meent, dat in geval van beenbreuk bij een paard, te gauw wordt
besloten het dier te doen dooden. In het Duitsche leger is het verliescijfer aan paarden,
tengevolge van beenbreuk, vrij groot. Hij meent, dat, wanneer maar meer getracht
wordt naar genezing, dit cijfer belangrijk kleiner zal worden.

Zijn ervaring heeft hem geleerd, dat men veel vaker en veel betere resultaten heeft,
dan in het algemeen gedacht wordt.

Het aantal kootbeenfracturen is het grootst. Silbersiepe heeft nagegaan, dat in
het Pruisische leger van 1890 tot 1905, 19.67% van alle fracturen kootbeenfrac-
turen waren, en wel 3 X zooveel van de voorkoot als van de achtcrkoot. Dat ver-
schil wordt veroorzaakt door de verschillende verhoudingen tusschen compacta
en spongiosa bij de beide soorten kootbeenderen. Het kootbeen in \'t algemeen is
gepredisponeerd tot breken, door zijn bouw en zijn plaats in het been.

Voor het stellen van de diagnose is de Röntgen-foto afdoende. Heeft men geen
Röntgen-apparaat, dan moet men zich redden met symptomen als groote pijnlijk-
heid ter plaatse, niet kunnen belasten van het been, het voelen van de breukranden,
het pulseeren van de arteria matacarpea magna en, indien mogelijk, het hooren van
crepitatie-geluiden.

Alvorens een behandeling te beginnen, moet men de prognose, o.m. afhangende
van de geaardheid van de breuk, van het temperament en den ouderdom van het
dier, juist stellen.

Ook moet men zich afvragen of de behandeling economisch verantwoord is,
hetgeen bij waardevolle jonge dieren wel het geval is.

Dr. Meller laat de dieren, m.i. zeer terecht, niet in een broek hangen. Hij richt
de box zoo in, dat de paarden met hun achterhand steun kunnen vinden. Hel rust-
bed moet uit turfmolm of zaagsel bestaan. Stroo winden de dieren zich om de beenen
bij het zich heen en weer bewegen. Moet men van stroo gebruik maken, dan zeer
kort snijden.

1 \') Komplizierte Kopfknockenbrüche beim Pferd. Zschokke, Ztschr. f. Vet. 1932.
H. 7, S. 241.

De gezonde beenen worden gebandageerd. Het zieke been wordt eerst behan-
deld met adstringeerende oplossingen, om de zwelling te doen afnemen. Eerst dan
wordt een permament verband aangelegd. Het paard wordt hoog opgebonden,
zoo, dat het wel kan eten, maar niet kan gaan liggen. Is het permanente verband
aangelegd, dan mag het dier gaan liggen, daar dislocatie van het gebroken been dan
niet meer kan voorkomen. De paarden blijken zeer handig te worden in het opstaan
met behulp van slechts drie gezonde beenen.

Het permanente verband, liefst een gipsverband, wordt aangelegd vanaf den
kroonrand tot halverwege de pijp. Het is van het grootste belang de toon van den
hoef recht te plaatsen.

Meller heeft veel voordeel gehad van het gebruik van z.g. Distractions-klam-
mern (in 1916 door Zanders beschreven in het B.T.W.). Hierdoor worden de
breukeinden gefixeerd en uit elkaar gehouden, hetgeen voor wat het laatste betreft
bij het aanleggen van alleen een gipsverband, niet gebeurt, doordat de actieve
werking der spieren de breukdeelen weer in elkaar drukt.

Zanders genas zoo zelfs breuken van voor- en achterpijp. Na 5 of 6 weken kan het
verband weggenomen worden. Is er vergroeiing dan kan het paard aan de hand af-
gestapt worden, om het langzaam aan weer te gewennen aan het gebruik van het
been.

Voortdurend, maar zeer langzaam en zeer stelselmatig, moet de arbeid van het
been toenemen. Komen geen complicaties voor, dan is het paard als regel na 7 k 9
maanden hersteld.

Meller bespreekt dan 8 gevallen van paarden met koot- eventueel sesambeen-
fracturen, die alle 8 genezen zijn. De patiënten werden zonder uitzondering weer
tot hun vroeger werk in staat, zij het dan dat zij niet alle meer voor top-prestaties
geschikt werden. Het waren echter ook alle 8 springpaarden of steeplers, dus dieren
waarvan superprestaties gevraagd worden.

Dr. Ditmar zegt, dat de paardenarts Peters voor het eerst over dit onderwerp
in de Duitsche literatuur heeft geschreven. Peters was op dit lijden opmerkzaam
geworden door een sectie, die hij op een voorbeen van een paard had verricht, dat
langdurig in den kogel kreupel was geweest. Het dier was om een andere reden ge-
dood.

Na deze ervaring trachtte hij de oorzaken van kogclkreupelheid beter te differen-
tieeren. Hij bemerkte toen na eenige jaren, dat kootbeenfissuren nog al eens voor-
komen. Hij zag steeds groote pijnlijkheid bij druk op de voorvlakte van het kootbeen,
het best te voelen door het been, in den ondervoet matig gebogen, naar voren te
houden. De achtervlakte was nooit pijnlijk. De eerste 24 uur na het ontstaan ont-
wikkelde zich op de voorvlakte een tamelijk scherp omschreven zwelling, die zich
de volgende dagen over den heclen ondervoet uitbreidde.

De bouw van het kogelgewricht veroorzaakt de fissuren. In de sterke groeve van
de bovenste gewrichtvlakte van het kootbeen past de hooge kam van het pijpbeen
zoo, dat geen zijdelingsche beweging mogelijk is. Wordt het been dus scheef belast,
of wordt de voet scheef neergezet, dan ontstaat er een wringing in het gewricht,
waardoor het eene deel meer druk ondervindt dan het andere. In zeer snelle gangen
en bij den sprong kan dit drukverschil zoo groot worden, dat het been naar den kant
van den grootsten druk scheurt. Dat zal naar voren zijn, omdat de banden, die de
sesambeenderen met het kogclgewricht verbinden, als regel voldoende beweging
toelaten naar achteren.

Dat fissuren van de voorkootbeenderen meer voorkomen dan achter, komt natuur-
lijk doordat de voorkogels den last moeten opvangen.

Dittmar heeft uit de statistische Iegerberichten nagegaan, dat voor den oorlog
veel meer kootbeen-fissuren zijn gediagnostiseerd dan er na. Hij weet daarvoor

geen andere verklaring, dan dat veel kogel-distorsies bij nauwkeuriger stellen der
diagnose zouden blijken kootbeenfissuren te zijn.

Tot slot beschrijft hij drie gevallen door hem zelf behandeld. Alle drie paarden
kregen het ongeval gedurende jachtritten op faire terreinen. Zij herstelden alle vol-
komen in 8 a 14 weken. Hij zette de dieren aanvankelijk ineen stand met zachten
bodem. Hij behandelde den ondervoet eerst antiphlogistisch. Als de zwelling ver-
dwenen was, legde hij een gipsverband aan vanaf den hoef tot aan het midden van
de voorpijp.

Belastte het dier het zieke been weer goed, dan werd het gipsverband wegge-
nomen, het dier eerst nog een paar weken in een box gezet, daarna aan de hand af-
gestapt en, zich zoo oefenende, langzamerhand weer voor zijn dienst gebruikt.

Primaire gewrichtstumoren komen bij den mensch veel voor (gewrichtsmuis) bij
dieren zelden. Uberreiter ^l) behandelde een paard, dat i 2 maanden kreupel
liep. Klinisch onderzoek wees op het bestaan van een chronische gonitis, géén defor-
meerende. Tusschen de rechte knieschijfbanden door was een eivormige harde gladde
tumor te voelen, die met de vingers te verplaatsen was en bij beweging van het paard
met hoorbaar geruisch weggleed. Druk op den tumor gaf pijnreactie, eveneens
buiging en strekking van het gewricht. Een X stralen-foto gaf duidelijk den zetel
van den tumor aan in het femuro-patellair gewricht. Bij operatieve extirpatie bleek
deze tumor niet vrij in het gewricht te liggen, zooals vermoed was, doch uit te gaan
van de rechte knieschijfbanden en daarmee verbonden. Aard van den tumor: fi-
broom. Het verloop na de operatie was niet gunstig; er trad wondinfectie op en een
als synovia uitziende vloeistof vloeide uit en stolde op de wond. De eigenaar besloot
onder invloed van de voorzichtig gestelde prognose, het paard te doen slachten.
Bij sectie bleek, dat gewricht-infectie niet aanwezig was. Alle afwijkingen in het
gewricht hielden rechtstreeksch verband met den tumor, zoodat dit dus een geval is
van primaire tumorvorming in een gewricht, waardoor de normale functie van het
gewricht werd belemmerd.

Door anderen zijn met beter resultaat gewrichtstumoren operatief verwijderd
o.a. uit het spronggewricht en het femuro-patellairgewricht. Het betrof hier vrije
tumoren, (corpora libera). Genezing per priman en verdwijnen van de kreupelheid.

Schrijver heeft zich bezig gehouden met vaststelling van de meest geschikte
plaats en methode voor opening van het kniegewricht. Het meest praktisch is (bij
het paard in zijligging met het te opereeren been boven) het gewricht te openen aan
de laterale zijde langs den achterwand van den buitensten rechten knieschijfband,
± i c.M. van dezen band verwijderd; de huidsnede enkele centimeters daarnaast,
ter betere bescherming voor infectie van het gewricht bij eventueele infectie van de
huidwond. Na de huid splijting van fascia superficialis, de peesplaat van den M.
biceps femoris met fascia profunda, de fibrosa van den beursband, een 1 a 3 c.M.
dikke vetlaag en den eigenlijken beursband van het femuro-patellair gewricht.

Indien de zetel van den tumor het wenschelijk maakt, kan men ook openen tus-
schen de rechte banden of aan de mediale zijde van het gewricht. Het kan zijn voor-
deel hebben bij sterk beweeglijke tumoren, voor het openen van het gewricht, met
een of andere naald den tumor tefixeeren, om gemakkelijk erop in te kunnen snijden.
Dit voorkomt langdurige manipulaties in het gewricht. Sluiting van de wond ge-
schiedt laagsgewijze n.m.1. ie de synovialis, 2e. de fibrosa en peesplaat M. biceps
en fascia profunda, 3e. de fascia superficialis en huid.

Ten slotte is de ervaring opgedaan, dat bij phlegmonen een synovia-achtige
vloeistof uit een operatiewond kan treden, zonder dat een gewricht of peesscheede
is geopend. Zoo mag men o.a. bij kroonbetrapping op de voorzijde of bij verwon-
dingen bij het kootgewricht, bij het zien van synovia-achtige vloeistof zonder meer

niet eoncludeeren tot perforatie van het gewricht. Afwachten is dikwijls de bood-
schap.

Bij onderhuidsche bloeduitstortingen bij paarden beveelt Dupas \') de volgende
behandelingsmethode aan:

Bij niet te groote haematomen, die meer in de oppervlakte dan in de dikte zijn
ontwikkeld, zullen koude of warme wasschingen met water of oplossingen, gepaard
gaande met massage, tot het doel voeren in 12 a 15 dagen.

Grootere uitstortingen, ook die welke onder praedisponeerenden invloed van hae-
mophilie zijn ontstaan, moeten ± 2 dagen na het ontstaan ruim geopend worden.
(Hoe zal dat afloopen bij haemophilie? Ref.).

Geen behandeling van de haemotoom-holte instellen, maar alleen uitwendige
r einheid betrachten.

Bij vroegtijdiger openen bestaat kans op bloeding van het gescheurde bloedvat
of van de operatiewond en infectie.

Bij later ingrijpen vindt schrijver openen van het haematoom niet meer aange-
wezen, want ( ? Ref.) de stolling is in het heele haematoom compleet en er heeft
reeds beginnende organisatie plaats. Dupas beveelt hier penetreerend punt-branden
aan, wanneer men al zekerheid heeft, dat de stolling voldoende plaats heeft gehad
en men het sereuze centrum van het haematoom niet raakt, want dan treedt gemak-
kelijk infectie op. Genezing wordt verkregen in ± 1 maand.

(Openen en ledigen, ook van oudere haematomen, lijkt mij bij grootere uitstor-
tingen de meest practische en meest doeltreffende behandelingsmethode, ref.).

Het microscopisch onderzoek van hoefkanker-materiaal leverde een dusdanig
veelvuldig voorkomen van spirocheten, dat Houdemer ²) dacht dat deze microben
een belangrijke pathogene rol bij dit proces zouden spelen. Gebleken is dat zij niet
specifiek zijn voor hoefkanker. Intraveneuze injecties van sulfarsenol en novarseno-
benzol zijn niet in staat gebleken genezing te bewerkstelligen. Hoogstens kunnen zij
een locale therapie ondersteunen, als zijnde goede plastica.

Hoefkanker is niet besmettelijk, is een gevolg van verwaarloozing en vervuiling.

De behandeling, door schrijver toegepast, is alleen plaatselijk. Na zoo compleet
mogelijk reinigen en blootleggen van de aangetaste gedeelten worden afwisselend dc
volgende middelen aangewend:

Vóór toepassing van 2 eerst penseelen met jodiumtinctuur. Toepassing van deze
medicamenten steeds onder verband. Crezée.

Dr. Erban ¹) beschrijft 9 gevallen van patiënten, waarbij de Röntgen-foto hem
geholpen heeft de klinische diagnostiek te preciseeren. Hij was zoo in staat de meest
doeltreffende behandeling in te stellen, waardoor het aantal verpleegdagen zoo
klein mogelijk kon worden gehouden. Bij een paard, dat een kneuzing van de elle-

1 ) Beitrage zur Röntgen-diagnostik aus der Truppenpraxis. Dr. Erban, Zeitschr. für
Veterinark. No. 12, S. 433, 1932.

boogstreek had, wees de foto uit dat er sprake was van een beenbreuk, die doorliep
tot in het gewricht, zoodat direct tot „ausrangieren"\' kon worden besloten.

De bedoeling van zijn schrijven is, om in groote bereden garnizoenen Röntgen-
inrichtingen te krijgen, die op grond van bovenstaande wel rendabel zouden zijn.

Immers steeds komen kreupelheden en andere chirurgische aangelegenheden
voor, die, daar de klinische diagnose maar een beperkt inzicht mogelijk maakt,
niet steeds op de meest juiste manier worden behandeld, hetgeen de behandelings-
kosten verhoogt. Ook zou een dergelijke inrichting de waardeering voor het werk
der paardenartsen ten goede komen.

Hoewel het met de hedendaagsche apparaten niet mogelijk is de romp door te
lichten, behoeft dit voor de rentabiliteit geen bezwaar te zijn, daar aandoeningen
van de extremiteiten in de troepen-praktijk verreweg het meest voorkomen.

Aan ScHi\'bin \') werd ter behandeling aangeboden een ± i A-jarige hengst lij-
dende aan phimosis en een linkszijdige scrotaalbreuk. De inhoud van den breuk
was van een eigenaardige consistentie, zoodat de schrijver tot de conclusie kwam,
dat de bal gedegenereerd was. Het paard werd onder narcose gebracht door het
ingeven van 45 gr. chloralhydraat (waarom geen intraveneuze injectie werd toege-
past is mij onbegrijpelijk) en vervolgens werd de breukzak geopend. De inhoud bleek
geen gedegenereerde bal te zijn, maar de urineblaas, die ongelukkigerwijze tevens
geopend werd. De wand van de blaas was aanmerkelijk verdikt, zoodat repositie
niet mogelijk was, hetgeen toch al gevaarlijk was na de perforatie, al had men een
goede hechting in de gemaakte wond verricht. Het gedeelte van de blaas dat in de
breuk aanwezig was, werd bij de breukpoort met de omliggende vliezen afgeklemd.
Zeven dagen later werd de klem verwijderd. De wondranden waren goed genezen
behalve aan het voorste gedeelte, waar een kleine opening overgebleven was waar
voortdurend urine uitdruppelde. Niettegenstaande een langdurige behandeling
bleef de fistel over.

Na een overzicht van het uiteraard geringe aantal beschreven gevallen van aam-
beien bij dieren (men neemt n.m.1. als oorzaak bij den mensch aan stuwing door een
zittend leven) vermeldt Köhler²) een eigen bevinding bij een militair paard. De
haemorhoïden bevonden zich binnen de sphincter ani, hadden de grootte van
appels. Bij iedere defaecatie werd een weinig bloed uitgeperst, te gering echter 0111
chirurgisch in te grijpen. C. J. de Gier.

Krieger ¹) beschrijft zes gevallen van etterige gewrichts- of peesschede-ont-
steking, waarbij hij voor de behandeling gebruik gemaakt heeft van atophanyl.
Dit preparaat is in ampullen van 40 c.c. in den handel en wordt intraveneus inge-
spoten, in een hoeveelheid voor elk geval afzonderlijk te bepalen. Het bestaat uit
een combinatie van atophan en salicvlzuur. Het zou antiphlogistiseh-pijnstillend
werken.

Krieger heeft steeds de wonden ook op de gewone manier behandeld. Deze be-
handeling heeft hij dan ondersteund door bovengenoemde inspuitingen en door
bestraling met de solluxlamp. Bij alle 6 gevallen had hij, gemiddeld na drie weken,
een volkomen genezing gekregen. Hij haalt verder nog andere schrijvers aan, die
eveneens zeer tevreden waren geweest over het gebruik van atophanyl. (Ref. heeft

ccnige jaren geleden eenmaal een paard, lijdende aan een etterende gewrichtwond
van een der sprongen, 40 e.c. atophanyl intraveneus ingespoten. Het dier stortte
vrijwel direct na de injectie neer en was eerst na eenige minuten weer in staat op
te staan. Van een gunstige invloed op het ziekteproces heeft ref. niets kunnen mer-
ken). H. Lubbf.rts.

Vetembolieën in de bloedbaan kunnen ontstaan na kneuzingen of operaties aan
beenderen en na beenfracturen, vooral van de diaphyse der lange pijpbeenderen
het vaakst bij die van de onderste extremiteiten) en bijna uitsluitend bij vol-
wassenen. Bij volwassenen is het vet vloeibaarder dan bij kinderen en komt daardoor
gemakkelijker terecht in kleine aderen, vooral in venae die steeds openstaan
(zooals die der Haver\'sche kanalen).

Ook kan vetembolie ontstaan na trauma in het onderhuidsche vetweefsel (uit-
gebreide losscheuring van de onderlaag), na huidverbranding en na intraveneuze
inspuiting van olie-achtige middelen.

Uit klinies oogpunt is van belang of de emboli in de long of in de groote
circulatie zetelen. Longembolie kan al naar grootte en uitgebreidheid, acuut
doodlijk zijn in enkele uren, met verschijnselen van cyanose en asphyxie; of ge-
paard gaan met dyspnoe, hoest en locale verschijnselen van longoedeem ; ook kan
het beloop geheel latent zijn en toevallig bij de obductie ontdekt worden. Men
vindt dan microscopies (of zelfs macroscopies) de capillairen vol vetdruppels.
Het is nog niet zeker vastgesteld hoe het vet in de groote circulatie komt ; ver-
moedelijk passeert het dan in zeer kleine druppeltjes de longcapillairen.

De meest bekende vorm is embolie in de hersenen ; daarbij ziet men corticale
prikkelingsverschijnselen en tenslotte coma.

Ook in andere organen kunnen emboliese infarcten ontstaan; in huid en
slijmvliezen vaak in de vorm van petechiën en ecchymosen.

Van meer belang nog dan lipurie, toeneming van het vetgehalte van het bloed-
serum, en bloedige expectoratie, zijn voor de diagnose de ademhalings-, circulatie-
en cerebrale stoornissen.

Prognosties zijn de vetembolieën in de groote circulatie veel minder gevaarlijk
dan die in de longen. Het meest voorbeschikt voor vetembolie zouden zijn per-
sonen met slechte bloedcirculatie (vooral hartaandoeningen) algcmeene zwakte,
rachitis, osteoporose. Obesitas zou geen rol spelen.

Volgens schrijvers zou een kleine hoeveelheid in de circulatie gekomen vet
(niet meer dan 9 gram) in de regel geen ziekteverschijnselen van eenig belang
veroorzaken; grootere hoeveelheden (9—20 gram) zouden doodelijk zijn (met
shock en bloeding) , nog grootere hoeveelheid zou plotselinge dood zonder voor-
afgaande shock ten gevolge hebben. Vrijburg.

Vrij onverwachts overleed den Q7en Maart j.1., in den ouderdom van
73 jaar, Johannes Marius Aert van Nes, sedert eenige jaren rustend
dierenarts te Soestdijk.

Van Nes werd 9 Januari 1860 te Amersfoort geboren, begon zijne
studie aan de toenmalige Rijksveeartsenijschool in September 1879 en
behaalde zijn diploma 25 Juli 1884.

Ons land — en speciaal de provincie Drenthe — was toen ter tijde
nog niet sterk met dierenartsen bezet; er waren slechts 7 standplaatsen
in de geheele provincie, zoodat het voor den jongen prakticus volstrekt
geen bezwaar opleverde zich in Drenthe een praktijk te scheppen.

Het landelijk schoone Zuidlaren werd als standplaats gekozen, waar
van Nes zich al spoedig in den echt verbond met Mejuffrouw Bertha
Bf.ntum, uit welk huwelijk nog 2 zoons in leven zijn, die zich thans
beide in Indië bevinden, de oudste als administrateur bij de Il.V.A.
en de jongste als officier van gezondheid.

De praktijk-gebieden der toenmalige dierenartsen in Drenthe waren
uitgestrekt, de middelen van vervoer gebrekkig, de wegen slecht, de
inrichting der boerderijen meestal zeer primitief, zoodat onder niet
rooskleurige toestanden werd gepraktiseerd. Nooit heeft van Nes onder
deze omstandigheden zijn opgewekte geest en humor verloren, ook niet
toen hij werd uitgenoodigd met mij een groot aantal kudden Drentsehe
schapen in de hokken op schruft te onderzoeken, dikwijls in dorpen en
gehuchten ver van onze standplaatsen verwijderd; een arbeid waarbij
wel wat blijmoedigheid, energie en physieke kracht werd vereischt.

In 1897 werd van Nes, voor den tijd van een jaar, benoemd als
plaatsvervangend-districtsveearts, in 1898 volgde een benoeming voor
den tijd van 3 jaar en in 1901 een definitieve aanstelling. Novem-
ber 1903 werd hij tot wederopzeggens belast met de functie van
Rijkskeurmeester te Assen, bleef te Zuidlaren wonen en ook prakti-
seeren. Ten einde zich verder in de vleeschkeur te bekwamen volgde hij
een cursus aan het abattoir te Groningen en een te Rotterdam. Tot

1909 bleef van Nes praktiseeren, waarna hij in vasten Rijksdienst over-
ging en hem Assen als standplaats werd aangewezen.

Gedurende zijn verblijf te Zuidlaren had van Nes zich ook bewogen
op het gebied der journalistiek en het leveren van vele bijdragen op
veeteeltkundig gebied. Dit gaf aanleiding dat hij in 1909 werd aange-
zocht zich te belasten met het veeteeltkundig onderwijs aan de Rijks-
Iandbouwwinterschool te Meppel. Een herbenoeming voor den vol-
genden cursus werd door hem niet aanvaard en hij bleef zich enkel
tot de vleeschkeur bepalen en wel als Rijkskeurmeester en als hoofd
van den gemeentelijken keuringsdienst, tot hij in 1925, wegens het be-
reiken van den 65-jarigen leeftijd, zijn ontslag verkreeg en zich als
ambteloos burger te Soestdijk vestigde, waar hij als natuurliefhebber
en plantenkenner zich aan zijn liefhebberijen kon wijden.

Ook in het vereenigingsleven heeft van Nes voor den diergeneeskun-
digen stand een rol gespeeld, zoowel reeds gedurende zijn studietijd in
verschillende studenten-organisaties als later in het bestuur der afdeeling
Groningen—Drenthe, waarvan hij vele jaren de gewilde voorzitter was.

En wanneer ik dan naga, dat ik vanaf den studietijd, zoowel in het
vereenigingsleven als in ons ambtelijk bestaan veel met van Nes heb
samengewerkt, dat er allengs een innige vriendschapsband is ontstaan,
die zich uitbreidde over onze wederzijdsche gezinnen, dan kan ik niet
een gevoel van weemoed onderdrukken bij het heengaan van mijn ouden
vriend en treur ik met zijn weduwe, zijn kinderen in Indië, zijn broers
en zuster mee.

De begrafenis te Soest op 30 Maart j.1. had in allen eenvoud plaats.
Uit verschillende streken van het land waren Collega\'s om de groeve
geschaard, terwijl, wegens bijzondere omstandigheden, aan het graf
niet werd gesproken en slechts een broeder van den overledene bedankte
voor de betoonde belangstelling en den doode een „rust in vrede" toe-
wenschte.

Door de Stichting „Fonds Landbouw Export Bureau 1916—1918" is een werkje
uitgegeven: Zoölogisch onderzoek der Nederlandsche Terpen. Eerste gedeelte.
Het schaap, door Ir. G. G. Reitsma.

• Titel en voorwoord geven de belofte, dat ook andere diersoorten (varken, paard
en rund) behandeld zullen worden.

Vooral door metingen van in de terpen gevonden schedels, van die van het Drent-
sche heideschaap en van het Friesche melkschaap in vergelijking met schedelfrag-
menten uit Zwitserland en onderling komt schr. tot de conclusie dat:

a. in het primitieve Drentsche heideschaap het oude Terpschaap thans nog
voort leeft.

b. het weinig aannemelijk is dat het Terpschaap als stamvorm ook van het
Friesche melkschaap is te beschouwen.

c. de van Ovis aries palustris gevonden schedel en schedelfragmenten alle hebben
behoord aan vrouwelijke dieren.

d. Ovis aries studeri niet bestaan heeft en dat de skeletresten die als tot dit ras
behoorende bekend zijn, afkomstig zijn van ovis aries palustris.

e. het Bronsschaap als zelfstandig ras evenmin heeft bestaan, doch dat het moet
worden beschouwd als de ongehoornde vrouwelijke variëteit van Ovis aries palustris.

ƒ. het Terpschaap moet worden beschouwd als de directe afstammeling van
Ovis aries palustris.

g. het Drentsche heideschaap de directe afstammeling is van ovis aries palustris
via het Terpschaap.

Vooral de conclusies c, d en e behandelen een aloude strijdvraag over de herkomst
van de schapen.

Schr. heeft het materiaal voor het craniologisch onderzoek ingedeeld naar het
geslacht en ook naar leeftijd.

Daarbij wordt ook onderscheid gemaakt tusschen gehoornde en ongehoornde
schedels.

Hierbij vraag ik mij af, of schedels van castraten geheel zijn uit te sluiten; door
castratie zien wij toch belangrijke wijzigingen van den schedel, (ref.).

Een deritgtal schedelmaten en zeven hoeken zijn gemeten en uit de vergelijking
van deze gegevens zijn de conclusies getrokken. Mooie foto\'s verduidelijken in hooge
mate den tekst.

De overeenkomsten en verschillen door schr. aangetoond zijn als regel zeer
sprekend; het ontbreken van variabiliteits-statistische berekeningen doet hem echter
een enkele maal een conclusie trekken welke niet geheel gemotiveerd is. Zoo op blz.
28 4de alinea de uitspraak, dat bij het terpschaap de kaakbreedte (maat 21) abso-
luut en relatief grooter is dan bij het Drentsche heideschaap.

Schr. heeft overigens zijn opvatting, dat er (afgezien van de resten van veel-
hoornige schedels) slechts één terpras geweest is, wel aannemelijk gemaakt, al zijn de
verhoudingen der diverse maten van zwaar- en lichtgehoornde en ongehoornde
schedels van het Terpschaap eenerzijds wel eenigermate verschillend van diezelfde
verhoudingen bij rammen, gehoornde ooien en ongehoornde ooien van het Drentsch
heideschaap anderzijds (fig. 14 en fig. 24).

Voor de studie van de afstamming van het schaap is dit boekje zeer zeker als een
aanwinst te beschouwen.

Gelet op artikel 6 van het Koninklijk Besluit van 29 Juli 1913, zooals
dit is gewijzigd bij Koninklijk Besluit van 14 Januari 1926, tot vast-
stelling van een reglement voor de Rijksseruminrichting;

a. in te trekken de tarieven der aan de Rijksseruminrichting te Rot-
terdam bereide sera en entstoffen, zooals deze tot nu toe voor het bin-
nenland waren bepaald ;

b. tijdelijk vast te stellen het navolgende tarief voor de levering
door de Rijksseruminrichting van de hieronder genoemde stoffen.

Entstof tegen de piroplasmose (infectieus bloedwa-
teren van het rund) ........................

2
5
5

5
10
50

100

I
I

2j
I

Minstens twee vragen komen op bij het neerschrijven van dezen
titel. Moet ons wetenschappelijk tijdschrift plaats geven voor de be-
schrijving van een studentenfeestavond ? Was dat de bedoeling van
D.S.K. toen zij werd opgericht om een gelegenheid tot fuiven te schep-
pen ? Ik hoor in gedachten van verschillende karakters verschillende
antwoorden, alle berustende op de idee, het welzijn onzer studenten
te willen bevorderen. Gedachtig aan het feit, dat hij, die mee moet
werken aan de opvoeding van jonge menschen, zich gemakkelijk kan
vergissen, hoe goed hij het ook meent te doen, zal ik trachten mijn ant-
woord te geven.

Ons tijdschrift moet een afspiegeling zijn van ons veterinaire leven.
Het moet niet alleen onze wetenschap bevorderen, maar ook plaats
geven aan datgene, dat ter behartiging van onze maatschappelijke be-
langen wordt gedaan. Zou iemand willen ontkennen, dat onderlinge
waardeering en vriendschap, een juist gevoel van saamhoorigheid,
van één zijn, een der grondslagen van onze maatschappelijke kracht
is ? Zou er iemand te vinden zijn, die zou willen bestrijden, dat deze
solidariteit, in de jeugd vastgelegd, een van de stevigste is ? D.S.K.
bevordert op zijn manier dit groote maatschappelijke vereischte onder
onze jeugdige veterinairen. Daarmee zijn wij allen gebaat ! Alzoo een
plaats in ons tijdschrift mag op dezen grond niet geweigerd worden,
nu een gebeurtenis, die sinds 8 jaren in ons veterinair studentenleven
onmogelijk was, weer tot de gelukkige mogelijkheden is geworden en
een uiting was van veterinaire saamhoorigheid.

De bedoeling bij de oprichting van D.S.K. was het fuiven niet en is
het ook nu niet. Naast het gevoel van saamhoorigheid cultiveert de or-
ganisatie der veterinaire studenten alles wat de studie en algemeene
ontwikkeling kan bevorderen. Behoort daartoe een fuif? Ruim den-
kende menschen antwoorden ja. Een cabaret- en dansavond waarop
de student gastheer is, de voorzitter van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, hoogleeraren, conservatoren, assistenten en bovenal dames

moet ontvangen op zoodanige wijze, dat het predicaat beschaafd moet
worden gegeven, ontwikkelt hem voor het latere maatschappelijke
leven meer dan vele van zijn boeken. Doch er is meer. Het was juist
15 jaar geleden, dat ons onderwijs hooger onderwijs was geworden.
Het derde lustrum mocht niet door de studenten naar buiten worden
gevierd. Dan zou D.S.K. treden in de plaats van de groote, algemeene
studentencorporaties en dat mag nooit geschieden; doch naar binnen,
in eigen kring op bescheiden wijze, mocht dat wel en werd de drang
zoodanig dat uiting gegeven moest worden aan de gevoelens van
vreugde, die bij een zoo heuglijk feit in de studentenwereld passen.
Het feest was op zijn plaats, herdacht een feit, dat zijn studie bepaalt,
had het voordeel op buitengewone wijze vriendschapsbanden aan te
halen en was uit paedagogisch oogpunt bezien van zeer groot nut.
Het te beschrijven is dan ook gepermitteerd, al beteekent dit niet, dat
iedere aangelegenheid van D.S.K., die hetzelfde beoogt in ons tijd-
schrift moet worden herdacht.

De uitvoering, die op 17 Maart door de veterinaire studenten werd
gegeven, was toegankelijk voor de leden van D.S.K., wetenschappelijk
personeel der faculteit en dierenartsen uit Utrecht en omgeving. Aan-
wezig waren de hoogleeraren Wester, Sjollema, Krediet, van
Oijen en Klarenbeek, de lectoren Beijers en van der Slooten, de
conservatoren ten Thije, Hoogi.and, Baudet, van der Plank, Schult-
ze en Meyli-ng en eenige assistenten.- Verder waren er-o.-a. Dr. Petten
uit Zeist, de heer Winter uit Amersfoort, de heeren Dr. de Graaf
en Rutgers uit Utrecht, de heer Kirch uit Uden, enz. enz.

Met groote vreugde werd geconstateerd dat de voorzitter der Maat-
schappij voor Diergeneeskunde Dr. Dhont als gast aanwezig was. De
meeste introducé\'s waren evenals de studenten van hunne dames
vergezeld. Nadat de voorzitter van D.S.K., de student Rutgers, een
hartelijk en geestig welkomstwoord aan allen had toegeroepen, ver-
toonde het gezelschap van Riemsdijk zijn non stop-revue. Beschaafd
en geestig af en toe ontroerend zijn de adjectieven, die de uitvoering
karakteriseeren. De voorzitter der faculteit, Prof. van Oijen, dankte
de studenten hartelijk voor hun avond en het gezelschap voor hun goed
spel, waarbij Mevrouw van Riemsdijk bloemen werden vereerd. Ook
de studenten huldigden het gezelschap en schonken niet alleen Mevr.
van Riemsdijk, maar ook Mej. Hetty Verbeek mooie seringen. Toen
ontruiming van de zaal en dansen onder leiding van den student
Beuvery, die zich keurig van zijn taak kweet en zich ook goed hield
toen een ,,doove" professor anders deed dan hij wenschte. Wel mocht
in den vroegen ochtend aan het souper Rutgers opmerken dat alles
zoo prettig en goed was verloopen en blijkbaar allen zich hadden ge-
amuseerd. Het was weer net zoo als vroeger bij N.I.A. en dan weten
wij ouderen wel hoe het was ! Krediet.

Het Nederlandsch Nationaal Comité, dat zich voor dit Congres ge-
vormd heeft, bestaat uit de volgende Heeren:

Dr. J. J. F. Dhont, Voorzitter; Dr. E. A. R. F. Baudet, Secretaris;
en de leden:

Prof. Dr. D. L. Bakker, Prof. Dr. H. C. L. E. Berger, Prof. Dr. L. de
Blieck, Dr. C. Brands, Dr. C. Bubberman, Dr. H. S. Frenkel,
Dr. R. H. J. Gallandat Huet, Prof. Dr. J. H. Hartog, Dr. T.
v. Heelsbergen, J. A. J. M. Kirch, Dr. J. Kok, Dr, L. F. D. E.
Lourens, Prof. C. F. v. Oijen, Dr. G. M. v. d. Plank, Prof. Dr. J. Roos,
J. P. v. d. Slootf.n, A. H. Veenbaas.

Dit Comité heeft 8 Februari 1.1. vergaderd ter bespreking van het
programma van het Congres, zooals dit in afl. 4, bldz. 214, van dit
tijdschrift vermeld is en verder om rapporteurs aan te zoeken voor de
verschillende onderwerpen in het programma aangegeven. Uit deze
rapporteurs zal later door het Organiseerend Comité en door de Per-
manente Commissie een definitieve keus gedaan worden. Er moet
rekening gehouden worden met het feit, dat enkele rapporteurs zelf
niet in New York kunnen komen, zoodat gezorgd moet worden, dat
door plaatsvervangers namens de rapporteurs het rapport behandeld
wordt.

Door het Ned. Nat. Comité zal aan de Permanente Commissie enkele
veranderingen van het programma worden voorgesteld.

ie. Onder sectie Bacteriologie en Besmettelijke ziekten toevoegen:
Goedaardige droes.

2e. Onder sectie Interne Geneeskunde, Chirurgie en Verloskunde:
wat betreft ziekte van pasgeboren dieren, deze te beperken tot die
van de kalveren.

Veterinair-hygiënische controlemaatregelen, welke waarborgen, dat melk
afgeleverd wordt waarin geen tuberkelbacillen aanwezig zijn.

Besloten werd verder de Permanente Commissie te bedanken voor
het opnemen in het Congresprogramma van de sectie Vleesch- en
Melkhygiëne en voor het onderwerp „Vleeschkeuring in internationaal
verband", dat in deze sectie behandeld zal worden.

Bovendien zal aan de Permanente Commissie verzocht worden de
resoluties van het Congres aan de verschillende regeeringen bekend te
maken in een vorm, dat er meer aandacht aan wordt geschonken dan
tot nu toe het geval is. Dit geldt speciaal wat betreft de wettelijke be-
scherming van de uitoefening der diergeneeskunde, gezien de erva-
ringen in Nederland. Dit onderwerp maakt deel uit van de feestrede,

Niet onvermeld mag blijven, dat Dr. Eichhorn en Dr. Mohler te
Washington het plan geopperd hebben om een zeker aantal rappor-
teurs in Europa te subsidieeren. Of dit plan zal doorgaan, moet worden
afgewacht.

Vanwege het organiseerend comité zal getracht worden het verblijf
in Amerika zoo billijk mogelijk te maken. Door den Secretaris van de
Permanente Commissie wordt onderzocht welke de goedkoopste reis-
gelegenheid naar New-York is, die de beste accommodatie geeft.

Een belangrijke beslissing van den Hoogen Raad betreffende de in-
voerkeuring der gemeenten.

Naar aanleiding van het arrest van den Hoogen Raad van 13 Maart j.1. waarbij
dit rechtscollege besliste, dat de gemeenten niet bevoegd zijn afzonderlijke invoer-
stempelmerken vast te stellen, geeft de ,,Vee- en Vleeschhandel" van 17 Maart
een samenvattend artikel over dit onderwerp, waaraan het volgende is ontleend.
Het blad schrijft o.m.:

„Zoolang de Vleeschkeuringswet bestaat, is er rondom de invoerkeuring in de ge-
meenten rumoer geweest. Om de invoerkeurloonen, om de wijze van keuring bij
invoer, om de vraag, of nog meer en anders gekeurd mag worden bij invoer in de
gemeente dan op bederf. Verschillende processen zijn er over deze kwestie al gevoerd,
n.1.:

a. strafrechtelijke, door vervolging bij frauduleuzen invoer, door het Openbaar
Ministerie,

h. burgerrechtelijke, door een proces om schadeloosstelling tegen de gemeente
Dordrecht, waarbij die gemeente veroordeeld werd. Door een proces tegen de ge-
meente Haarlem, dat nog hangende is,

c. publiekrechtelijke, door een behandeling voor den Raad van Beroep voor de di-
recte belastingen, waarbij invoerkeurloon tevergeefs werd terug gevorderd.

In al deze geschillen kan de Hooge Raad het laatste en beslissende woord spreken,
tenminste als een proces tot in hoogste instantie gevoerd wordt. Dat de Hooge Raad
over de vele rechtsgeschillen het laatste woord spreekt, waarnaar alle ,.lagere" rech-
ters zich hebben te richten, heeft als voordeel: eenheid in de rechtspraak.

Wil men dit echter dan ook bereiken, dan is noodig, dat de Hooge Raad stand-
vastig is in zijn uitspraak. Toch hebben er in den loop der jaren wel eens zwen-
kingen in de opvatting van den Hoogen Raad plaats, of komt het voor, dat door een
nieuw arrest een aanvulling ontstaat van een opvatting, waardoor het tegendeel
komt vast te staan van wat men in een vorig arrest meende te moeten of te kunnen
lezen. Dit is thans het geval met de gemeentelijke invoerkeurmerken.

Destijds had een slager te Alphen vleesch in voorraad gehad, dat niet voorzien
was van een invoerstempel der gemeente Alphen aan den Rijn. Hij werd vervolgd,
omdat hij vleesch voorhanden had gehad, dat niet voorzien was van krachtens de
Vleeschkeuringswet voorgeschreven merken. De kantonrechter ontsloeg hem van
rechtsvervolging, doch in hooger beroep veroordeelde de rechtbank hem tot ƒ 15.-
boete.

Het verweer van verdachte was o.a., dat onder voorgeschreven merk niet valt
het invoermerk, hetwelk de gemeente zelfstandig vaststelt, en dat niet de Vleesch-
keuringswet, doch de keuringsverordening der gemeente Alphen was overtreden.
De Hooge Raad verwierp echter dit cassatieberoep bij arrest van 30 Mei 1932, en
overwoog, dat onder ,,het voorgeschreven" merk ook valt het merk, door de ge-
meente bij keuring van ingevoerd vleesch te bezigen. En dat de gemeenteverorde-
ning voorts niet een zelfde keuring regelt, doch een nadere uitvoering van de Vleesch-

keuringswet beteekent. Uit het bovenstaande zou men dus nu kunnen opmaken, dat
in deze kwestie nu het laatste woord was gesproken.

Echter op 13 Maart j.1. heeft de Hooge Raad opnieuw een arrest over dit onder-
werp gewezen, dat als het ware het tegendeel schijnt te beslissen, doch met eenige
welwillendheid is te beschouwen als een aanvulling op één punt. dat der gemeente-
lijke merken.

Het betrof de volgende kwestie. De slager Z. te Delft had indertijd eveneens
vleesch en vet in voorraad gehad, dat wel voorzien was van Haagsche en Rotter-
damsche goedkeuringsmerken, doch niet was voorzien van het goedkeuringsmerk.
vastgesteld door B. en W. van Delft, krachtens de Delftsche verordening. Dus geheel
zooals te Alphen.

Na verschillende instanties te zijn gepasseerd (Kantonrechter. Rechtbank, Hooge
Raad, Gerechtshof, Hooge Raad) heeft nu de Hooge Raad den Delftschen slager
ontslagen van alle rechtsvervolging. En waarom?

De Vleeschkeuringswet, zoo overweegt ons hoogste rechtscollege, is aldus ingericht,
dat de wet de hoofdbeginselen inhoudt, waaronder, dat bij algemeenen maatregel
van bestuur voor het geheele land voorschriften omtrent een aantal in de wet ge-
noemde punten worden gegeven, terwijl volgens art. 21 en 20 de regeling van den
keuringsdienst bij gemeentelijke verordening wordt voorgeschreven.

Nu is volgens art. 18 onder letter g van de vleeschkeuringswet in § 7 van het des-
betreffende Konink. Besluit het merken van vleesch bij keuring en herkeuring ge-
regeld. Art. 21 van de vleeschkeuringswet somt eenige onderwerpen op, welke de
gemeentelijke verordening zal bevatten, doch van vast te stellen merken wordt niet
gesproken.

Met de merken bij invoer zijn dus niet anders bedoeld dan de merken in het
Konink. Besluit vastgesteld. De Delftsche verordening is dus wat het bepaalde
van de invoermerken betreft, niet verbindend, want het gemeentebestuur was niet
bevoegd afzonderlijke stempelmerken vast te stellen".

Groote gevolgen zal dit arrest niet hebben, zooals men oppervlakkig wèl zou den-
ken, zegt de schrijver. Alleen is beslist, dat de gemeente geen eigen stempelmerken mag vast-
stellen, afwijkende van de krachtens de Vleeschkeuringswet voorgeschreven modellen.

Tijdelijk zullen de gemeenten met eigen afwijkende invoerstempelmerken dus
verordeningen hebben, die op dat punt niet verbindend zijn. Zoodra echter die ge-
meenten gaan stempelen met de gewone goedkeuringsmerken (zooals op vleesch
van slachtingen uit de eigen gemeente) kan alles bij het oude blijven. Evenwel
moeten daarvoor de verordeningen gewijzigd worden.

Burgemeester en Wethouders van Velsen stellen den raad voor, onder intrek-
king van de raadsbesluiten van 9 September 1930 en 1 September 1931, hun een cre-
diet te verleenen van ƒ 533.000.— voor den bouw van een openbaar slachthuis.
Zij deelen mede, dat niet tot de uitvoering zal worden overgegaan, voordat een
leening ter bestrijding der kosten is geplaatst en Gedeputeerde Staten de financieele
regeling zullen hebben goedgekeurd.

Dit nieuwe plan zou iets goedkooper zijn in uitvoering dan het plan, waarmede
B. en W. ongeveer een jaar geleden voor den dag kwamen. Het geheele complex
is berekend op een bevolking van 60000 menschen, zoodat Velsen nog eenige jaren
groeien kan (nu heeft het ongeveer 43000 inwoners) alvorens dit slachthuis moet
worden uitgebreid. de G.

Het 5de wereldcongres voor pluimveeteelt zal 6—15 September 1933 te Rome
worden gehouden. Deze pluimveecongressen worden georganiseerd door de Worlds
Poultry Science Association, en hebben om de 3 jaar plaats. Het eerste was in Neder-
land, in 1921; de volgende resp. in Spanje, Canada en Engeland.

Aan het congres is verbonden een wereldtentoonstelling van pluimvee in het Forum
Trajanus.

De opening van het congres heeft plaats op het Kapitool; de zittingen zijn in de
gebouwen van het Intern. Landbouwinstituut, Villa Umberto i.

De 6 secties behandelen resp. erfelijkheidsleer, phvsiologie, voeding, fokken,
hygiëne en ziekten, onderwijs en organisatie, bedrijfs- en handelsaangelegenheden,
konijneteelt.

Voor inlichtingen en mededeelingen omtrent congres en tentoonstelling kan men
zich wenden tot de algemeene secretaris:

Comitato generale esecutovo del congresso mondiale di pollicoltura-direzione
generale dell\'agricoltura; Minister odeH\'agricoltura e delle foreste, Via XX Settembre
no. 18, Roma.

Aanmeldingen voor het congres geschieden door bemiddeling van de afdeelingen
der verschillende landen. Voor Nederland zal de secretaris der World\'s Poultry
Science Association, Dr. B. J. C. te Hennepe (Diergaardesingel 96a, Rotterdam)
gaarne op aanvraag de noodige inlichtingen verstrekken.

Het 4e Skandin. Diergeneeskundig Congres zal worden gehouden van 10 tot en
met 12 Juli 1933 te Helsingfors (Finland). In de voltallige zittingen zullen voor-
drachten worden gehouden op het gebied der tuberculose en van het besmettelijk
verwerpen. In de verschillende secties zullen verder onderwerpen worden behandeld
op het gebied der melkcontróle en melkhygiëne, vleeschkeuring, besmettelijke en
parasitaire ziekten, benevens klinische- (o.a. ziekten bij pelsdieren) en chirurgische
onderwerpen. Voor nadere bijzonderheden omtrent het programma zij verwezen
naar het Finsk Veter. Tidskrift van Januari 1933. v. Nederveen.

Wij vestigen in het bijzonder de aandacht onzer lezers op de vergadering van de
zoo nuttige Vereeniging voor Verzekering van Artsen-Automobielen, te Amersfoort
op 30 April 11 uur, (Societeit „Amicitia").

Deze vereeniging, die welhaast haar 1 o-jarig bestaan zal vieren, brengt alle on-
derwerpen die voor den auto-rijdende arts, dierenarts, of tandarts van bcteekenis
zijn onder haar arbeidsveld. Hiervan getuigt het programma dezer vergadering,
waar mededeelingen worden gedaan omtrent het vervoer van patiënten in gewone
auto\'s, verkeersseinen, wegverlichting enz. enz.

Gaarne wekken wij onze lezers tot deelneming aan deze vergadering op. Men
wende zich tot collega A. W\'inter, loco-secr. penningmeester, Amersfoort.

Tot docter in de veeartsenijkunde is bevorderd H. H. Vink, op een proefschrift:
Cirrhosis hepatis bij de huisdieren, een pathologisch anatomisch onderzoek.

A. J. M. van Erp, Stationsstraat 71, Boxtel, gevestigd; S. Loman, Smilde (Dr.)
gevestigd.

G. P. G. Dinkelaar van Egmond, Amsterdam, verhuisd van Laing\'s Nekstraat
33 naar Newtonstraal gj.

A. M. Frens, Hoorn, verhuisd van Groote Oort 38 naar Koepoortsweg 101 a.
Dr. H. Jalvingh, verhuisd: van Harenermolen naar Ruinerwold (Dr.).

Het Keuringsregulatief bepaalt omtrent icterus het volgende: Af-
geke urd: Indien de verkleuring van het vleesch na 24 uren niet ver-
dwenen is, of indien vermagering is ingetreden.

Goedgekeurd onder voorwaarde van verkoop in het klein onder
toezicht: Indien de verkleuring gering is, en na 24 uren niet verdwenen
is.

Opmerking: geelzucht optredende als gevolg van intoxicaties en in-
fectieziekten, wordt beoordeeld in samenhang met de overige afwij-
kingen, die worden waargenomen.

Onder icterus verstaat men geelkleuring ten gevolge van imbibitie
der weefsels door galkleurstoffen. Hierbij zijn de huid, het vet, verder
peesweefsel, fasciën, vaatwanden, vleesch en zelfs de beenderen meer
of minder geel tot geelgroen verkleurd.

In tegenstelling met de icterus, dus de geelkleuring door galkleur-
stoffen spreekt men wel van pseudo-icterus, wanneer de geelkleuring
plaats vindt door plantaardige kleurstoffen (o.a. carotine) en welke
zoowel des zomers in de weide, als ook des winters op stal voorkomt.

Meestal beperkt zich deze geelkleuring tot het vet, maar zij kan zich
ook uitstrekken tot de andere weefsels. In zulke gevallen is het dan niet
altijd zoo direct te zeggen, waar wij mee te doen hebben.

Des te moeilijker wordt dit bij ingevoerd vleesch waar de organen
en vooral de lever ontbreken, welke soms nog wel een aanhoudingspunt
zouden kunnen geven. Ook deze kunnen ons echter niet altijd helpen.
Bij runderen met hevige distomatose wordt meestal geen icterus aange-
troffen, en soms is er icterus aanwezig zonder macroscopische lever-
verandering.

Collega Beijers deed mij n.1. mededeeling van een geval, waarbij
in het serum van een rund galkleurstoffen werden aangetroffen ; na
slachting bleek de lever macroscopisch normaal, maar bij microsco-
pisch onderzoek bleek een parenchymateuze degeneratie van dit or-
gaan te bestaan.

Wat nog wel eens opvalt is, dat de geelkleuring door voedselkleur-
stoffen helder is, terwijl de gele kleur door galkleurstoffen meer een
groezelig aanzien geeft.

*) Gedeeltelijk als voordracht gehouden in den Diergeneeskundigen Kring te
Utrecht, 3 Dec. 1932.

terische dieren ; deze mogen dus meestal niet onvoorwaardelijk worden
goedgekeurd, terwijl dit met dieren met voedsel-geelkleuring wel het
geval is.

Uit een differentieel-diagnostisch oogpunt is het dus met het oog
op de keuring van belang, eene methode te bezitten en wel eene een-
voudige, om galkleurstoffen met zoo groot mogelijke zekerheid te kun-
nen aantoonen, eventueel uitsluiten.

In het Zeitschr. f. Fl. und Milchhyg. van i September 1931 be-
schrijft Dr. Martin zulk eene eenvoudige methode voor het aantoonen
van galkleurstoffen in vet en andere vaste weefsels. Hij maakt daartoe
met 96% alcohol een weefselextract, waarvoor hij het vet en het fibreus
weefsel het geschiktst acht. Hij laat 30 min. tot 2 uur extraheeren ;
filtreert, voegt bij 5—8 cc filtraat eenige tot meer druppels sterk zwa-
velzuur en verhit boven de vlam (voorzichtig !) of in een waterbad.
De galkleurstoffen oxydeeren tot biliverdine en vervolgens tot bili-
cyanine; men krijgt dan respectievelijk een groene-, blauwgroene-
tot blauwe verkleuring te zien. Is de geelkleuring aan voedsel-kleur-
stoffen toe te schrijven, dan verandert na toevoegen van zuur en na
koken de gele kleur niet, maar wordt alleen bleeker.

Het artikel van Martin is aanleiding geweest het een en ander nog
eens na te gaan. In plaats van 96% alcohol heb ik 70% alcohol geno-
men. Ofschoon de galkleurstoffen betrekkelijk goed oplossen in 96%,
bleek het .toch, dat zij .beter oplossen jn. 70% alcohol.

Om de galkleurstoffen uit het vet zoo goed mogelijk te extraheeren
is het aan te bevelen het vet in een mortier fijn te wrijven en al wrijvende
den alcohol toe te voegen. Men neemt 1 vet tegen 1 \\ alcohol. Is het vet
zeer droog dan 1 vet tegen 2 alcohol, omdat het vet dan nogal veel al-
cohol absorbeert.

Voor pees-, vaat-, en ander dergelijk weefsel is men wel aangewezen
het zoo fijn mogelijk te knippen, het ine en kolfje te doen en den alcohol
er op te gieten, zoodat het weefsel door den alcohol bedekt wordt, waarna
men van tijd tot tijd schudt.

Zooals Martin ook ondervond, lossen de voedsel-kleurstoffen de eene
maal veel beter op in 96% alcohol dan de andere maal; dit zou er op
wijzen, dat de voedsel-kleurstoffen niet altijd dezelfde chemische samen-
stelling hebben.

De voedsel-kleurstoffen lossen echter in ieder geval in 70% alcohol
minder goed op dan in 96% alcohol; voor ons van belang, omdat wij
de voedselkleurstoffen zooveel mogelijk willen uitschakelen.

Het voordeel van deze oxydatie-methode is hare groote eenvoudig-
heid, verder is zij zeer gevoelig. In eene alcoholische bilirubine-oplos-
sing van 1 : 4000.000, kon ik deze met die reactie nog aantoonen, terwijl
de reactie van Hijmans v. d. Bergh, waarover aanstonds, negatief uit-
viel.

Een nadeel van de reactie is, dat zij niet specifiek is. Martin zegt wel,
dat de gele kleur van het extract, indien door voedsel-kleurstoffen ont-

- Man. na toevoeging van zuur en na koken, niet verandert, hoogstens
wat bleeker wordt, maar dit is twijfelachtig.

Eenige malen zag ik bij het schaap en ook eenmaal bij het rund eene
groene verkleuring optreden, welke onmogelijk aan galkleurstoffen,
doch waarschijnlijk aan chlorophyl moet worden toegeschreven ; dit
zou ons dan op een dwaalspoor kunnen brengen.

Een ander, echter minder groot nadeel is, dat men wel uit de inten-
siteit van de kleur na de reactie kan zien of er veel of weinig galkleur-
stoffen aanwezig zijn, maar toch niet zoo nauwkeurig, dat men het in
een cijfer kan uitdrukken.

Naast deze oxydatie-methode, verder als zuurreactie aangeduid,
heb ik gebruik gemaakt van de reactie van Hijmans v. d. Bergh, (de
oude diazo-reactie van Ehrlich), verder diazo-reactie genoemd,
welke door hem en door Dr. Beijers wordt gebruikt voor het aantoonen
en het bepalen van de hoeveelheid galkleurstoffen in het serum.

Deze reactie is tamelijk gevoelig en heeft het groote voordeel speci-
fiek te zijn, echter alleen voor bilirubine; verder is deze reactie geschikt
voor de quantitatieve bepaling der galkleurstoffen.

Deze reactie berust hierop, dat bilirubine zich aan een diazonium-
zout bindt tot een kleurstof, het azobilirubine, welke in alcalische op-
lossing groenachtig-blauw, in neutrale oplossing rood- of violet-rood,
in zure oplossing blauw-violet tot blauw van kleur is.

De eerste oplossing bestaat uit: i gram sulfanielzuur ; 15 gram zout-
zuur van 25%, opgelost tot 1 Liter water.

Kort voor het verrichten der reactie wordt bij 25 cc der eerste oplos-
sing 3/4 cc der tweede oplossing gevoegd.

Men maakt nu een alcoholisch extract van het te onderzoeken
weefsel, filtreert en voegt bij 4 cc van het fikraat 1 cc van het gemengde
reagens.

Is er nu bilirubine aanwezig, dan ontstaat een roode, roodviolette
kleur, bij zeer weinig bilirubine is de kleur wat rose.

Is er wat troebeling, dan kan men deze opheffen, door wat aether
of alcohol toe te voegen.

De kleur die nu ontstaan is, komt overeen met een bepaalde oplos-
sing van cobaltsulfaat.

Wij hebben nu bekende oplossingen gemaakt van bilirubine in al-
cohol en hiermede de reactie verricht; men maakt nu oplossingen van
cobaltsulfaat, waarvan de kleur overeenkomt met die van de bekende
bilirubine-oplossingen na de reactie.

Deze cobaltsulfaat-oplossing wordt bewaard in toegesmolten buizen
en kunnen dus steeds gebruikt worden voor het bepalen van de hoe-
veelheid bilirubine.

Voor het bepalen van de hoeveelheid bilirubine in het weefsel begaan
wij een paar onnauwkeurigheden, omdat wel niet alle daarin aanwezige
bilirubine in den alcohol oplost en omdat wij niet van geheel droog
weefsel uitgaan.

Met de berekening van het bilirubine-gehalte moeten wij wel rekening
houden met de verhouding van de hoeveelheid alcohol tot het gewichl
van het weefsel; bijvoorbeeld: hebben wij i gram vet op i\\ gram al-
cohol, dan moet de gevonden waarde met 3/2 worden vermenigvuldigd ;
ook de hoeveelheid aether gebruikt ter opheldering der vloeistof moet
verrekend worden.

Van welk weefsel maken wij nu het beste een extract ? Men neemt
in de eerste plaats het vet, maar daarnaast komt ook ander weefsel
bijvoorbeeld een stukje aorta in aanmerking, heel dikwijls geeft het
aorta-weefsel een mooiere reactie dan het vet.

Zooals wordt opgegeven, worden de galkleurstoffen door het over-
levend weefsel gereduceerd tot kleurlooze verbindingen.

Inderdaad vermindert de hoeveelheid galkleurstof soms zeer spoedig;
bij de eene diersoort gaat deze reductie waarschijnlijk spoediger dan bij
de andere. Na een dag of drie is de hoeveelheid althans bij nuchtere
kalveren en varkens meestal al zeer sterk verminderd.

Bij een nuchter kalf met flinke icterus vond ik in het vet eene hoe-
veelheid bilirubine va-n4 eenheden (.1 eenheid . ^ oplossing. v.an
i : 1000.000) ; 3 dagen daarna was de diazo-reactie negatief, terwijl
de zuurreactie slechts nog gering positief was.

Een nuchter kalf met iets oedeem bij de lever, had een bilirubine-
gehalte van het vet van i ii eenheid; den volgenden dag was dit
negatief.

Bij alle pasgeboren dieren komen normaal galkleurstoffen voor in het
serum; een physiologische bilirubinaemie. Van deze dieren is voor
ons het kalf als slachtdier van belang.

Van eenige normale nuchtere kalveren heb ik vet en aorta-weefsel
onderzocht. In de meeste gevallen was bilirubine aan te toonen.

De zuur-reacties vielen bijna alle positief uit; dit moeten natuurlijk
galkleurstoffen zijn, omdat bij nuchtere kalveren geen andere, met
name plantenkleurstoflen, voorkomen.

Bij jonge kalveren komt dus normaal niet alleen in het serum maar
ook in de weefsels galkleurstof voor.

Bij een geel kalf met polyarthritis vond ik in het vet een bilirubine-
gehalte van ± 5 eenheden.

Een nuchter icterisch kalf met donkere lever, had een bilirubinege-
halte J van 4.

Bij andere gele kalveren vond ik in het vet waarden van 1.75, 1.25,
1.7, 2.4, 1.5, 3, ± 4, 5 ; deze werden alle op denzelfden dag van slach-
ting onderzocht.

vet verkreeg, geel tot geel-rose. Het verdient dan aanbeveling de re-
actie nog eens over te doen met een extract gemaakt met 96% alcohol.
Men heeft er dan geen of in mindere mate hinder van.

Ook is het wenschelijk niet alleen het vet, maar ook het aorta-weefsel
te onderzoeken, omdat dit dikwijls een mooiere reactie geeft.

Zooals ik reeds zeide is de reactie reeds na enkele dagen veel ver-
minderd en valt alleen voor de zuur-reactie nog positief uit.

Bij 5 normale graskalveren heb ik in het aorta-weefsel geen galkleur-
stoffen kunnen aantoonen.

Bij runderen komen normaal in het serum geen galkleurstoffen voor,
deze zijn dus ook in de weefsels niet te verwachten. Bij eenige normale
runderen kon ik in het vet dan ook geen galkleurstoffen aantoonen.

Bij eenige runderen met bijzonder geel vet en aandoeningen van
de lever als distomatose, cholangitis, teleangiectasieën viel het onder-
zoek op galkleurstoffen van vet en aorta toch negatief uit.

Bij een ingevoerd geel rund, dus zonder organen, bestond twijfel
of de geelkleuring aan icterus was toe te schrijven. Onderzoek van
extracten gemaakt van tunica flava en vet vielen voor beide reacties
positief uit.

Bij een ander ingevoerd rund, ook zonder organen, dachten wij aan
icterus, durfden echter de diagnose niet met zekerheid stellen. Het
positief uitvallen der beide reacties van het vel nam echter alle onzeker-
heid weg. Dit was wel een treffend geval.

Bij een rund met mastitis en polyarthritis waarvan de tunica flava
niet zoo helder wit was, lever met distomatose, kon in het vet een bili-
rubine-gehalte van ^ 1,7 eenheid worden aangetoond.

Een rund met distomatose, hartkleppen geel, geelgroen vet, aorta
en tunica-flava niet zoozeer verkleurd, viel de diazo-reactie negatief
uit. De zuur-reactie gaf echter een geringe blauwgroene verkleuring
te zien ; dan wordt het wel eens moeilijk of er al of niet galkleurstoffen
aanwezig zijn.

Indien echter de blauwe kleur niet verdwijnt, zou deze aan bilicy-
anine toegeschreven mogen worden.

Bij een rund, ook ingevoerd, zeer geel vet, maar het peesweefsel wit
daarbij afstekend, vielen alle reacties negatief uit; alleen het vetextract
gaf na zuurtoevoegen en koken een groenachtige verkleuring, welke
ongetwijfeld niet aan galkleurstoffen was toe te schrijven. Deze groene
verkleuring was zoo duidelijk, dat ware zij aan galkleurstoffen toe te
schrijven geweest, de diazo-reactie zeer zeker ook positief uitgevallen
zou zijn.

Bij 7 normale schapen konden geen galkleurstoffen in het aortaweefsel
worden aangetoond.

Twee schapen met hevige distomatose, aorta en tunica-flava zoo-
goed als niet verkleurd, gaven een negatieve diazo-reactie van het vet.
Na toevoeging van zuur en na koken ontstond een groene verkleuring
van het flink gele fikraat. Deze groene verkleuring is m.i. niet aan gal-

kleurstoffen toe te schrijven, op grond van dezelfde overwegingen als
bij het rund bovengenoemd.

Een geel schaap met longemphyseem, witte haardjes in lever en
nieren, donker gekleurde lever, mergsubstantie van bijnier verbreed
met bloedingen, gaf bij onderzoek een dag na slachting een positieve
diazo- en zuur-reactie van vet en aorta.

Een iets geel schaap, lever sterk vergroot door distomatose, werd i
dag na slachting onderzocht. Diazo-reactie vet negatief, met zuur
een blauw tintje, waarschijnlijk door galkleurstoffen.

Bij paarden komen normaal galkleurstoffen in het serum voor, een
physiologische bilirubinaemie. Bij veulens dus een physiologische
hyperbilirubinaemie. Veulens althans in de eerste levensdagen komen
echter als slachtdieren niet in aanmerking.

Van eenige normale paarden onderzocht ik vet, aortaweefsel en
peesweefsel van den nekband. De zuurreactie was voor alle meestal
positief. Bij het vet was soms diazo-reactie negatief of gering positief,
een enkele maal vond ik een waarde van i eenheid. Bij de aorta soms
negatief, meestal positief tot een waarde van plus minus i. Het sterkst
positief was deze reactie bij het peesweefsel van den nekband ; zelden
was deze negatief en ik vond waarden van 0.6, 0.8, ruim 1 tot 1.4.

Bij normale paarden komen dus niet alleen in het serum, maar ook
in de weefsels, physiologisch galkleurstoffen voor.

Slechts één paard onderzocht ik met een parenchymateus gedegene-
reerde lever. Het vet bevatte een groote hoeveelheid galkleurstoffen.

Bij 5 normale varkens kon ik in het vet en aortaweefsel geen galkleur-
stoffen aantoonen.

Verder onderzocht ik verscheidene varkens met geelkleuring van het
vet. Een paar malen waren alle reacties negatief, dus was de geelkleu-
ring wel aan voedsel-kleurstoffen toe te schrijven.

Bij eenige varkens met leverafwijking (parench. degen., cirrhosis)
vond ik alle reacties positief, waarbij diazo-reactie van het vet van
gering tot plus minus 2 ; van aorta van gering tot 2, zelfs tot 8.

Bij een geel varken zonder macroscopische leverafwijking, wel een
geel gekleurde aorta, was de diazo- en zuur-reactie gering positief;
van het vet beide reacties negatief. Deze geelkleuring was dus zonder
twijfel aan galkleurstoffen toe te schrijven.

Dat de reacties bij varkens vaak gering tot negatief uitvallen, behoeft
ons echter niet te verwonderen, omdat zelfs heel geringe hoeveelheden
galkleurstoffen, welke bijna onaantoonbaar zijn, toch wel in staat zijn
het witte varkensvet een zichtbaar afwijkende kleur te geven ; en ook
hier wil ik weer wijzen op het nut de reacties zoo spoedig mogelijk na
de slachting te doen, wegens de plaats hebbende reductie der galkleur-
stoffen.

Bij een geel varken met hepatitis vielen eveneens de reacties van
aorta positief, die van het vet negatief uit. Vandaar dat het aanbeve-

Een paar malen gaf alleen de zuur-reactie van het vet eene geringe
blauwe verkleuring, terwijl de lever geene afwijkingen vertoonde;
dan is de diagnose wel eens moeilijk.

Al zullen er wel enkele twijfelachtige gevallen blijven bestaan, zoo
meen ik toch het nut te hebben bewezen, van het aantoonen van
icterus door middel van deze beide reacties, waarvan men dan het beste
van deze gecombineerd gebruik kan maken.

Voor de vleeschkeuring is de methode van het chemisch aantoonen
van galkleurstoffen in de weefsels bij slachtdieren uit een differentieel-
diagnostisch oogpunt dus een goed en eenvoudig hulpmiddel, waarvan
ons het nut reeds verscheidene malen is gebleken, want zooals ik reeds
opmerkte is de beoordeeling van dieren met geelkleuring tengevolge
van icterus, eene andere dan van die veroorzaakt door voedsel-kleur-
stoffen.

Toch wilde ik deze kwestie nog eens nader behandelen, omdat mij is
gebleken, dat men deze meening niet algemeen is toegedaan, omdat
het voor de beoordeeling geen verschil zou maken of de verkleuring
het gevolg is van galkleurstoffen of dat een andere oorzaak ten grond-
slag ligt.

M.i. komt men hierdoor echter èn met het keuringsregulatief èn
met een redelijke beoordeeling in strijd.

Het keuringsregulatief toch omschrijft nauwkeurig de beoordeeling
van dieren met een verkleuring tengevolge van icterus.

Wel wordt onder Art. 3 bepaald, dat organen en deelen ingeval zij
afwijkingen in kleur vertoonen, vernietigd behooren te worden, maar
over de beoordeeling van geheele dieren met afwijkende kleur wordt
in het geheele regulatief niet gerept.

Wellicht huldigt men de meening, al ben ik deze zelf niet toegedaan,
dat men, zoo niet op grond van het keuringsregulatief, dan toch op
grond van art. 38 van het Kon. Besluit van 5 Juni 1920, S. 285 gerechtigd
is, het vleesch van dieren met abnormale voedsel-geelkleuring, niet
onvoorwaardelijk goed te keuren.

Maar men zal dan toch zeker een andere maatstaf moeten aanleggen
dan bij geelkleuring tengevolge van galkleurstoffen.

Buiten beschouwing kunnen wij laten de gevallen van geringe icterus,
waarbij de verkleuring na 24 uur is verdwenen. Echter wilde ik hierbij
opmerken, dat deze gevallen wel zeer zeldzaam zijn. Vaak is de ver-
kleuring dan nog zeer gering ; geheel verdwijnen doet zij zelden of nooit.
Vandaar dat het gewenscht ware te bepalen, dat zou kunnen worden
goedgekeurd, indien de verkleuring na 24 uur verdwenen of nog slechts
onbeduidend is.

Bij icterus wordt goedgekeurd onder voorwaarde van verkoop in
het klein onder toezicht, indien de verkleuring gering en na 24 uren

niet verdwenen is ; toch zal men dieren met een geringe verkleuring
tengevolge van voesel-kleurstoffen wel niet naar de Vrijbank willen
verwijzen.

Bij sterkere verkleuring tengevolge van icterus moet het dier vernietigd
worden, wat m.i. zeer juist is ; maar zou men dieren met een sterke ver-
kleuring door voedsel-kleurstoffen ook willen vernietigen ? Dit toch
lijkt mij (de bewering, dat het vleesch van zulke dieren rijk zou zijn aan
vitaminen nog buiten beschouwing gelaten) niet te verdedigen.

Beschreven worden de resultaten van het onderzoek op galkleur-
stoffen der vaste weefsels bij slachtdieren, door middel van de oxydatie-
methode volgens Martin en met de ook voor quantitatieve bepaling
geschikte diazo-reactie volgens Hymans van den Bergh.

Wat de normale dieren betreft, werden alleen bij nuchtere kalveren
en bij paarden galkleurstoffen aangetroffen.

De beide methoden zijn voor de vleeschkeuring van belang gebleken
bij de keuring van dieren met abnormale verkleuring en wel uit een
oogpunt van differentieel-diagnostiek tusschen icterus (geelkleuring
tengevolge van galkleurstoffen) en pseudo-icterus (geelkleuring tenge-
volge van voedsel-kleurstoffen) en voorzien in een hier reeds lang ge-
voelde behoefte.

The author describes the results of his researches in to the presence of colouring mat-
ters (bile pigments) in the tissues of slaughter animals by means of the oxydation
method of Martin and (by means of) the diazoreaction of Hijmans van df.n Beroh
which is also suitable for quantitative determinations. In normal animals, only
in newly born calves and in horses bile pigments were encountered.

Both methods have proved of value in meat-inspection of animals with an abnor-
mal discoloration for the differential diagnosis of icterus (yellowish discoloration
as a result of bile colouring matters) and pseudo-icterus (yellow discoloration as a
result of foodcolouring matters) and supply in a long-felt want.

Finally the author describes the inspection of animals showing an abnormal dis-
coloration.

Es werden die Resultate beschrieben einer Untersuchung auf Gallenfarbstoffc
der festen Gewebe bei Schlachttieren, mittels der Oxydationsmethode nach Martin
und mittels der auch für quantitative Bestimmung geeigneten Diazoreaktion nach
Hijmans van den Bergh. Was die normalen Tiere betrifft, so wurden nur bei
nüchternen Kälbern und bei Pferden Gallenfarbstoffc* vorgefunden. Die beiden
Methoden haben sich für die Fleischschauung als wichtig erwiesen bei der Beschau
von Tieren mit abnormaler Verfärbung und zwar vom Standpunkt der Differentiell-
Diagnostik zwischen Ikterus (Gelbfärbung durch Gallenfarbstoffe) und pseudo-
Ikterus (Gelbfärbung durch Nahrungsfarbstoffe) und entsprechen einem schon
längst empfundenen Bedürfnis.

Zum Schluss wird die Schauung von Tieren mit abnormaler Gelbfärbung be-
sprochen.

L\'auteur décrit les résultats d\'une recherche sur la matière colorante biliaire des
tissus des bêtes de boucherie, au moyen de la méthode d\'oxydation d\'après Martin
et au moyen d\'une diazoréaction d\'après Hijmans van den Bergh, qui est aussi
appropriée pour une détermination quantitative. En ce qui concerne les animaux
normaux on n\'a trouvé de la matière colorante biliaire seulement chez des veaux
très jeunes et chez des chevaux. Les deux méthodes se sont démontrées impor-
tantes pour l\'examen de la viande d\'animaux ayant une couleur anormale, et ceci
au point de vue des diagnostics différents entre l\'ictère (couleur jaune due à la
bile) et le pseudo-ictère (couleur jaune causée par la matière colorante contenue
dans la nourriture).

Ensuite l\'auteur discute l\'examen des animaux de boucherie présentant une
couleur anormale (ictérique).

Sehrt, Munch. med. Woch. 1932, No. 31. ref. Sluiter N. T. v. G. 1932, IV,
No. 41.

In 1929 kwamen in Duitsland 3648 verdrinkingsgevallen voor met doodelijke
afloop (voor het meerendeel krachtige jonge mensen). De literatuur over dood door
verdrinking is groot; de praktiese ervaring der artsen echter gering. De juiste doods-
oorzaak bij verdrinken is nog niet vastgesteld; (toevallige doodsoorzaken in het
water n.1. hartverlamming, verstikking door uitgebraakte spijzen, indringen van
koud water in het oor door een gat in het trommelvlies, blijven hier buiten beschou-
wing). Men onderscheidt bij de verdrinkingsdood drie stadia : ie. het reflectoriese
inhouden van den adem (apnoe); 2e. daarna krampachtige uitademingen (dyspnoe);
ten slotte ademstilstand (asphyxie) en bewusteloosheid waarbij op het eind de
„terminale inspiraties" voor den dood. De duur is ongeveer 4—5 minuten.

Volgens Seiirt is de verdrinkingsdood een typiese angst-dood. Enkele druppels
water in de keel veroorzaken reeds benauwdheid, vervolgens een soort kramphoest
en een onmachtsgevoel. Daarna wordt meer water ingeslikt en ontstaat koolzuur-
verzadiging van het bloed; men begint het bewustzijn te verliezen; daarna ontstaat
kramp van de stemspleet, waardoor de longen worden afgesloten en bewusteloos-
heid. De algemeen verbreide meening, dat de dood veroorzaakt wordt door water
in de longen, is onjuist. Niet het binnengedrongen water veroorzaakt de dood;
deze is zeer zeker een gevolg van beschadiging van het verlengde merg. Meermalen
is bij lijkschouwing van verdronkenen 3—4 liter lucht in de longen gevonden,
waarbij soms, door de groote druk, lucht door de alveolairwand in het vaatstelsel
was gedrongen en daar luchtkamers had gevormd; deze kunnen door embolie ook
de dood veroorzaken.

Bij het toepassen van kunstmatige ademhaling bij drenkelingen (de methode
volgens Silvester is hiervoor het best) moet vooral getracht worden zuurstof toe
te voeren, om aan het verlengde merg zuurstofrijk bloed toe te voeren. Het beste
middel tegen verdrinking is echter de jeugd zwemmen te leeren). Vr.

Uit het Laboratorium der Rijksseruminrichting te Rotterdam.
Directeur : Dr. L. F. D. E. LOURENS.

VERGELIJKEND ONDERZOEK VAN EENIGE ONTSMET-
TINGSMIDDELEN TEN BEHOEVE VAN DE BESTRIJ-
DING VAN HET MOND- EN KLAUWZEER,

Trautwein en Reppin, Helm en Wedemann stelden een onderzoek
in naar den weerstand van het virus in den blaarwand tegenover ver-
schillende ontsmettingsmiddelen, nadat deze in de diepere lagen van
stalvuil, zand en faeees was opgesloten.

De eerstgenoemden spreken van de z.g. dieptewerkingsproeven,
waarbij zij na wisselende resultaten met stalvuil, zand als medium ge-
bruikten, hetgeen regelmatige uitkomsten opleverde, maar van welke
verandering in werkwijze niet kan worden gezegd, dat daarbij rekening
is gehouden met de praktijk. Besmette faeees spelen toch wel een zeer
belangrijke rol bij de verspreiding der ziekte en dus moet het goed
bekend zijn hoe speciaal deze afdoend zijn te ontsmetten. Dat hebben
Helm en Wedemann begrepen, die voor deze proeven faeees namen.
Zij wijzen erop, dat de desinfecteerende werking der verschillende mid-
delen door de bijmenging van organische stofffen m.n. van runder- en
varkensfaeces, belangrijk wordt geschaad. Het beste werkt natronloog
in de concentratie van 1 a 2%.

In vochtige mest gemengd met de ontsmettingsvloeistof n.1. loog 1%
in de verhouding van 1:1, werd het virus in 8 uur gedood.

Als materiaal werd gebruikt cavia-blaarwand. Deze onderzoekers
hebben dan nog nagegaan, waaraan de slechte werking van de onder-
zochte middelen in faeees was toe te schrijven. Zij dachten aan de mo-
gelijkheid van chemische binding. Doch zij konden vaststellen, dat
deze niet noemenswaardig was daar de werking gelijk bleef of zij de
smetstof onmiddellijk na vermenging van faeees en middel of eerst 12
uur na deze aan de inwerking van de loog blootstelden.

Zij maken dan nog verschillende interessante opmerkingen over de
mindere werkzaamheid zonder echter een bevredigende oplossing te
kunnen geven.

In verband met het onderzoek naar de virulicidewerking van loog
en zwavelzuur in faeees is vooraf nagegaan hoe het verloop der reactie is
in de faeees, welke met verschillende hoeveelheden zwavelzuur zijn ge-
mengd.

Versche runderfaeces reageeren neutraal of zeer zwak alcalisch.
Monsters versche faeees, gemengd met gelijke deelen zuuroplossing

van 2, i, 0,5, 0,3% bleven gedurende verscheiden dagen zuur rea-
geeren (met lakmoes gecontroleerd). Ook de 0,2 en 0,1% monsters
waren direct na de menging nog zuur. Na 24 uur waren enkele o. 1 %
monsters zwak zuur, andere zwak alcalisch geworden. De 0.2% meng-
sels reageerden nog duidelijk zuur. Na 2 X 24 uur waren alle o. 1 %
monsters alkalisch, de 0.2% zwak zuur, de 0.3% echter alle nog dui-
delijk zuur. Na 3 dagen begon ook de 0.2% in eenige monsters om te
slaan, terwijl de 0.3% nog alle goed zuur bleken.

Gedurende 6 dagen en misschien nog langer heivaren versche faeces, met gelijke
deelen van een waterige oplossing van 0.3% zuur gemengd, hare zure reactie
en zijn dus in staat virulicide te werken.

Tevens is nagegaan, hoe groot de remmende invloed is van de ver-
schillende zuurconcentraties op den bacteriegroei. Daar de meerdere
of mindere groei de bacterieele omzettingen beheerschten dus de alka-
liteitsgraad, zal de omstandigheid, dat deze door zuur geremd wor-
den, de toeneming de alkaliciteit en alzoo de neutraliseering van het
zuur verhinderen. Men kan in deze controle van den bacteriegroei dus
een ondersteuning zien van de eenvoudige aantooning der zure reactie
van het mengsel faeces-zuur.

Ter vergelijking is bij dit onderzoek ook de invloed der loogconcen-
traties op den groei nagegaan.

Bepaalde gewichtshoeveelheden faeces werden vermengd met ge-
lijke deelen zuur- en loogoplossingen van 2, 1, 0,5, 0,3, 0,2, en 0.1%
en elke 24 uur werd een oese van deze faeces op agar uitgestreken. De
buizen met zure faeces van 2, 1. en 0,5% bleven steriel, terwijl in de
buizen met 0.3% zuurfaeces op den derden dag enkele koloniën op-
kwamen. Ook in de faeces met 0,2 en 0,1% zuuroplossing was nog een
sterk bactericide werking waar te nemen. De groei was in de eerste
dagen sterk belemmerd, hoewel belangrijk minder dan in de 0.3%;
na den omslag der reactie neemt de groei echter sterk toe.

Faeces vermengd met 2 en 1 % loogoplossing geven na het eerste
etmaal slechts geringen groei te zien, in de 0.5% is de groei vrij sterk,
terwijl de 3 laagste concentraties niet verschillen met de contrölen.
Na twee dagen is echter ook in de buizen van 2 en 1% loog geen ver-
schil meer waar te nemen met de contrölebuizen.

Naar aanleiding van deze bevinding, waarbij dus bleek, dat 2, 1,
en 0.5% oplossingen van zwavelzuur in faeces een sterk bactericide
werking bezitten (t.o.v. van bacteriën welke op gewone agar bij 37⁰ C.
groeien), welke werking loog in deze concentraties blijkbaar in veel
geringer mate bezit, terwijl ook de reacties sterk zuur bleven, is nage-
gaan of het verschijnsel door Helm en Wedemann waargenomen, n.1.
dat de virulicide werking van loog in faeces sterk wordt beïnvloed,
eveneens gold voor zwavelzuur. Onderstaand overzicht geeft een ant-
woord op deze vraag. Vergelijkenderwijze zijn oplossingen van loog
en zuur genomen van 2, 1, 0,6 en 0.4% in een verhouding van gelijke
deelen en van 2 op 1 deel faeces.

De consistentie van de faeces was over het algemeen vast met een
watergehalte van 85%. In verband met dit sterke gehalte zijn de lagere
zuurconcentraties verdubbeld, terwijl ook het zuur nog in een 0.3%
oplossing is gebruikt.

A. Varkensblaarwand in een mengsel van faeces met 2—0.3 % loog- en
zuuroplossing gelijke deelen.

De loogproeven bevestigen de waarnemingen van Helm en Wede-
mann, dat door menging van versche faeces met loog in verschillende
concentraties de virulicide werking van deze belangrijk wordt ge-
schaad. Terwijl een waterige oplossing van 1% loog de smetstof in den
varkensblaarwand in 40 a 50 min. doodt, geschiedt dit in een mengsel
van gelijke deelen faeces-loog eerst na 12 a 15 uur. De werking in de
overige concentraties is hiermede evenredig. Dat de tijden door mij ver-
kregen, tamelijk veel verschillen met die van Helm en Wedemann
vindt wellicht zijn oorzaak in het gebruik maken van cavia-blaarwand
door deze onderzoekers. Zij stelden vast dat dit materiaal ineen 1%
loogoplossing na 8 uur was gedood.

De tijden in de zuuroplossingen vertoonen dit verschil tusschen de werking
in uitsluitend waterige oplossing en in deze, gemengd met faeces, niet.

In 1% waterige zuuroplossingen is de smetstof in den blaarwand
binnen 12 minuten gedood; met faeces in gelijke deelen in 20
minuten. Er gaat dus geen noemenswaardige invloed uit van de
aanwezigheid van de faeces, in aanmerking genomen de concentratie-
vermindering door toevoeging van deze. T.o.v. de werking der
vloeistoffen in het mengsel van deze met faeces in gelijke deelen,
kan worden gezegd, dat voor 2, 1 en 0.6% die van loog
ongeveer 30—50 maal zwakker is dan die voor zuur. Uit de
werking der 0.6% concentraties blijkt, dat de desinfecteerende
waarde van loog meer dan 30 uur bedraagt, terwijl het zuur binnen
een half uur het virus in den blaarwand doodt. Nog sterker treedt het
verschil aan het licht bij de 0.4% oplossing. Het loog doodt de smet-
stof nog niet binnen 4 etmalen, het zuur daarentegen nog binnen 16 uur.

In deze zwakke concentraties doet zich de geringe alkalische werking
van de faeces zeer belangrijk voelen. Een 0.3% zuuroplossing was nog
binnen 30 uur zeker werkzaam.

Anders wordt het, als de faeces meer verdund worden, zooals uit
tab. B. blijkt, waarin de verhouding van oplossing en faeces van 2 op 1
bedraagt. De tijden maken hier geen Verschil met de uitsluitend waterige
oplossingen. Met de tijden van Helm en Wedemann komen deze eenigs-
zins overeen. Dat die van deze onderzoekers, wat betreft de 1% oplos-
sing van loog nog veel verschillen met de hier verkregene, zal waar-
schijnlijk het gevolg zijn van het gebruik maken eener sterkere ver-
dunning van de faeces en van cavia-blaarwand.

Het blijkt dat ook in deze verhouding van 2 op 1 de zuurwerking
door de faeces niet wordt beïnvloed. Een 2% oplossing doodt binnen
2 a 3 minuten, een 1% binnen 10 en 12 minuten het virus. Overigens
overtreft de zuurwerking ook in deze sterker faecesverdunning in alle
concentraties die van de loog belangrijk. Dat een 0.4% zuuroplossing
in versche faeces nog buitengewoon sterk werkt bewijst de omstandig-
heid, dat binnen 30 min. het virus reeds is vernietigd, terwijl daarvoor
in loog 15 uur noodig is.

Uit deze krachtige werking van zuur in 0.4% in verdunde versche faeces mag
worden besloten, dat zwakkere oplossingen nog een afdoende werking kunnen
ontwikkelen. Er zij in dit verband op gewezen hoe een 0.2% oplossing
in versche faeces in de verhouding van 2 op 1 na 2 a 3 etmalen nog sterk
zuur reageert, zoodat van deze zwakkere oplossingen nog een goede
ontsmettende werking mag worden verwacht, temeer daar is aange-
toond, dat aldus verdunde faeces vrijwel gelijk staan met een waterige
oplossing en oplossingen van 0.2 en o. 1 % het virus in den blaarwand
binnen 30 resp. 60 min. dooden.

Volledigheidshalve volgt hieronder nog een overzicht van de ont-
smettingsmiddelen, de concentraties en de tijden van Helm en Wede-
mann, waarbij cavia-blaarwand in faeces met gelijke deelen en met
dubbele hoeveelheid vloeistof is gebruikt, ter vergelijking van de zwa-
velzuurwerking.

Voor dit onderzoek zijn 1276 cavia\'s gebruikt in 112 proeven.
Als tweede organische stof, welke een belangrijke rol speelt als
medium, waarin smetstof kan voorkomen, moet de gier worden be-
schouwd.

belangrijke omzettingen plaats hebben, welke in verband met de tem-
peratuur meer of minder sterk verloopen. Tengevolge hiervan stijgt
de alcaliciteitsgraad, die al naarmate de gunstige voorwaarden voor
het bacterieele leven, zeer sterk kan worden.

Het aantal op hun alcaliciteit onderzochte giermonsters bedraagt
twintig. Zij waren van 24 uur tot 2 maanden oud en met een alcalici-
teit van 11—23 d.w.z. dat 10 c.c. gier geneutraliseerd werd door 11
23 c.c. zwavelzuuroplossing van 1 vol. procent, Een dag bij kamertem-
peratuur bewaarde gier heeft dikwijls een alcaliciteit van 10 en hooger;
er heeft dus in dezen korten tijd reeds een belangrijke omzetting plaats
gehad.

Het zij terloops opgemerkt, dat dergelijke gier wegens haar NH.,-
gehalte virulicide kan werken.

Wagener heeft aangetoond, dat in geconcentreerde gier, verzameld
volgens de methode van Wolf-Schweinsburg, welke gier een zeer
hoog NH.gehalte bevat, blaarwandvirus van de cavia, bewaard bij
wisselende najaarstemperaturen van 5—20° C. in 9 dagen is vernie-
tigd, terwijl in open bewaarde gier onder dezelfde omstandigheden dit
virus pas na 39 dagen was gedood. Daar de gier bewaring in het alge-
meen open is en een 9 daagsche ontsmettingsduur te lang moet worden
geacht, kan van deze ontsmettingswijze geen practisch nut verwacht
worden.

Het sterke NH₃ gehalte der gier heeft om een andere reden meer
beteekenis en wel in verband met de bindende werking, zoowel van het
zuur als van de loog. Uit bovenstaande bleek reeds hoeveel zuur noodig
is, om alcalische gier te neutraliseeren. Men kan, na toevoeging van de
hiervoor benoodigde hoeveelheid zuur van het mengsel een willekeurige
zure gieroplossing maken. Ook na vermenging met loog vinden er in
de gier belangrijke omzettingen plaats. Groote hoeveelheden natron-
loog worden door de aanwezige bi- en N.H^-carbonaten onwerkzaam
gemaakt. Te meten is deze binding van de loog niet; slechts langs
experimenteelen weg is na te gaan hoeveel van een bepaalde hoeveel-
heid toegevoegde loog intact blijft, in staat om het virus in den aan-
wezigen blaarwand binnen zekeren tijd te dooden.

Op eenige wijzen is getracht zekerheid te krijgen omtrent de werking
van zuur en loog in gier

In de eerste plaats is na neutralisatie van een hoeveelheid gier en
vaststelling van de hiervoor benoodigde hoeveelheid zuur aan het to-
taal nog zooveel zuur toegevoegd, dat er een 0.3% oplossing ontstond.

Een zelfde hoeveelheid gier werd met een overeenstemmende hoeveel-
heid loog gemengd, zonder dat hier dus sprake was van een bekende
loogconcentratie.

Het bleek, dat deze hoeveelheid loog in het mengsel gier-loog het
virus in den blaarwand tusschen 5 en 6 uur vernietigde, terwijl het
zuur dit deed tusschen 20 en 30 min. In aanmerking genomen de tijden,
waarin 0.3% waterige loog- en zuuroplossingen het virus in den blaar-

wand van het varken vernietigen, welke resp. voor loog en zuur zijn
9 uur en 25 a 30 min., volgt uit dit verloop duidelijk, dat het grootste
deel van de loog, welke overeenstemt met de hoeevelheid zuur noodig
voor neutralisatie, door de in de gier aanwezige zouten onwerkzaam
wordt gemaakt.

In hoe sterke mate dit kan plaats hebben, treedt even duidelijk op bij
gebruik van sterke loog- en zuurconcentraties. In een 2% loog- en zuur-
oplossing met gier in gelijke deelen was het virus in verschillende proe-
ven nog na 5 uur levend. Deze 2% oplossingen gaven zeer onregel-
matige uitkomsten in verband met den meer of minder sterker alalici-
teitsgraad van de gier.

Op grond hiervan zijn nog een reeks proeven verricht met 2^%
oplossingen, waarvoor 240 cavia\'s in 20 series werden gebruikt. In deze
concentratie wordt het virus in den blaarwand bij loog tusschen 5
en 6 uur gedood, bij zuur tusschen 30 en 40 minuten.

Er werd reeds opgemerkt, dat de alcaliciteit van gier varieert van
10—23; dat zij dus zoo sterk kan zijn, dat een 2—3% zuuroplossing
de gier pas neutraliseert.

Daar nu is gebleken, dat 2.5% zuur in staat is het blaarwandvirus in
30 a 40 min. te dooden, kan hieruit worden besloten, dat het 0.2%
overschot deze desinfecteerende werking teweegbrengt, waarmede aan-
getoond is, dat de werking van zwakke concentraties ook dient bekend
te zijn voor de ontsmetting van de gier.

Virus in de runderlymphe leeft in een 5% oplossing nog na 2 X 24
uur, na 3 etmalen was het gestorven.

Blaarwandvirus blijft zeer lang weerstand bieden. In den blaar-
wand van het varken was het virus, na ig dagen in een 5% oplossing
te zijn geweest, nog infectieus, bij runderblaarwand was de tijd 22 dagen.

In andere gevallen kan het reeds vernietigd zijn binnen 9 dagen en
4 dagen, zelfs binnen 1 dag. Veelvuldig is het nog levend na 4 dagen.
Voor deze 13 proeven zijn buiten de controles 86 cavia\'s gebruikt.
Het contröle-virus werd gedurende even langen tijd in water gehouden,
waarin het na verloop van 8 of meer dagen in rottenden toestand ver-
keerde.

Men zou de werkzaamheid van creoline t.o.v. het mond- en klauw-
zeervirus gelijk kunnen stellen met die van gier.

Als 6e punt zij alsnog vermeld de uitslag van eenige onderzoekingen
omtrent de werking van zuur-oplossingen op verschillende stoffen,
welke bij ontsmetting met deze in aanraking komen.

Het is gebleken, dat zoowel anorganische als organische stoffen het
zuur in meerdere of mindere mate binden.

De organische: gras, hooi, stroo en de anorganische: oude en nieuwe
cementen voerbakken en gegalvaniseerde emmers en gieters werden

onderzocht. Zij binden alle zuur. Gras en hooi na verloop van | uur
ongeveer een derde, stroo ongeveer een vierde van het oorspronkelijke
zuur, in een graad dus waarbij voldoende vrij zuur overblijft, indien
de concentratie niet beneden 0.3% wordt genomen. Uit een en ander
mag worden geconcludeerd dat, daar deze proeven hebben aange-
toond, dat 0.3, 0.2 en 0.1% zuuroplossingen belangrijke ontsmettende
kracht bezitten, er nog voldoende vrij zuur aanwezig is om een af-
doende ontsmetting te verkrijgen.

Ten opzichte van de anorganische verbindingen, welke in cementen
voerbakken kunnen plaats hebben, deze zijn verschillend naarmate men
oud of nieuw materiaal onderzocht. In versch cementen bakken is de
verbinding door de kalk zeer belangrijk. Nadat het cement echter een
half jaar oud is, wordt het zeer weinig meer aangetast, zoodat een 0.3%
oplossing haar werking voldoende behoudt.

Ook gegalvaniseerd materiaal wordt aangetast, toch heeft dit voor den
korten tijd, waarin het wordt gebruikt ter verspreiding van de ont-
smettingsvloeistof, geen practische beteekenis. Na 1 uur bleek de sterkte
van 1% met 1/10 te zijn verminderd. Het materiaal wordt op den duur
sterk aangetast, tenzij het telkens na gebruik grondig van zuur wordt
ontdaan.

De verschillende scheikundige onderzoekingen werden verricht door
den Heer Nieuwland, scheikundige aan de Rijksseruminrichting, dien
ik hierbij voor zijn hulp dank zeg.

Geverfd hout, eenige uren met een 1 % oplossing in aanraking gebracht,
verandert niet.

De menschelijke huid kan een uur en langer in een 1 en 2% oplossing
verkeeren, zonder te worden aangetast. Stroef gevoel blijft eenigen tijd
bestaan. De slijmvliezen van den mond en het oog ondervinden van een

Natronloog, ruw zwavelzuur zijn beide sterke ontsmettingsmiddelen
tegenover*het virus van mond- en klauwzeer.

In waterige loogoplossing van 2 en 1 % is het virus in de lymphe na 5—40
seconden gedood; in 0.5% oplossing na een minuut; in 0.3, 0.2, 0.1%
binnen resp. 2, 3, 5—8, 30—40 min.; in 0.05% in meer dan 24 uur.

2 en 1% opl. vernietigen het in 10—15 min., resp. 30—40 min. 50.5,
0.3, 0.2, o. i en 0.05% in resp. 1, 2—3, 4—5, 5—6 en 18 uur.

Voor de-concentraties van 2—0.2% is de werking van loog ongeveer
60 maal sterker dan van zuur wat betreft het virus in de lymphe.

De werking van loog en zuur in genoemde concentraties op het virus
in den blaarwand is vrijwel omgekeerd aan die op het virus in de lymphe.

Natronloog in oplossingen van 2 en 1% doodt het virus in 10 a 15 min.,
resp. in 40 a 50 min., wat betreft het virus in den varkens-blaarwand,
terwijl de 0.3, 0.2 en 0.1% dit doen in 4—5 uur, 6—8 uur en 12—24 uur.

In den runder-blaarwand is het virus in 1% loogoplossing in 20—30
min. vernietigd.

Zwavelzuur in 2 en 1% opl. doodt het virus in den varkensblaarwand
in i—2 min., resp. 3—5 min. De 0.3, 0.2, 0.1% oplossingen doen hel:
in 10—15 min., 20—30 min. en 60—75 min.

Terwijl dus voor de beide hoogste concentraties, het verschil onge-
veer 10 maal bedraagt, is dit voor de drie laagste 20—30 maal.

Virus in den varkens-blaarwand in faeces gemengd met een loogop-
lossing van 2 en 1% gelijke deelen wordt vernietigd in 1—2 uur resp.
12—15 uur in dezelfde zuurconcentraties in 2 a 3 min. resp. 15—20
min., voor zuur dus gemiddeld 40 maal sneller. In de concentraties
0.6 en 0.4% is de werking van loog practisch opgeheven; de tijden zijn
resp. meer dan 30 en 4 X 24 uur. Daarentegen zijn ze voor zuur in
0.6, 0.4 en 0.3% resp. 30 min., 16 uur en < 30 uur. In faeces met de
ontsmettingsmiddelen in verhouding van 1:2 zijn de tijden veel korter,
ook voor loog. Voor loog in 2, 1, 0.6 en 0.4% zijn deze 35 min., 4 a 5
uur, 10—12 uur en 12—15 uur; voor zuur in dezelfde concentraties
2 a 3 min., 10 a 12 min., 12 a 15 min. en 30 min. Hier is de werking van
zuur in de beide hoogste concentraties 20—30 X sterker, in de laagste
60 x sterker dan van loog.

T.o.v. kresolzwavelzuur, formaline, loog met en zonder kalk staat
zwavelzuur, wat betreft de ontsmetting van blaarwand in faeces, boven-
aan.

Voor vernietiging van het virus in blaarwand in gier moet van beide
ontsmettingsmiddelen een 2¹/₂% oplossing worden genomen om het,
wat betreft zwavelzuur in 30 a 40 min. en wat loog betreft in 5 a 6 uur
te vernietigen.

Hieronder volgt een samenvatting van de loog- en zuurwerking, in
2 en 1% in de verschillende media.

Creoline is geen ontsmettingsmiddel voor het virus van mond- en
klauwzeer. Zelfs in een 5% oplossing kan het na 22 dagen nog leven.

Voor de inwerking van zwavelzuur op verschillende anorganische en
organische stoffen zij verwezen naar de betreffende beschrijving.

Sodium hydrate and sulphuric acid are both strong desinfectants for destroying the
virus of Foot and mouth disease. In sodium hydrate in 2—0.1% acqueous solutions
the virus in the fluid of the vesicle is killed very rapidly.

In destroying of the virus the aqueous solutions of sulphuric acid keep a much
longer time. This time is for the last desinfectant about 60 X longer than for the
first.

In opposite the virus in the coverings of the vesicle remains much longer viable in so-
dium hydrate than in sulphuric acid. The difference of the action amounts to 10—
20 X .

The destructif action from sodium hydrate on the virus in the coverings immersed
in the excrements of cattle and manure is also much slowlier than from sulphuric
acid, as subjoined table indicates.

Creoline is not a desinfectant for the virus of Foot and Mouth diseases. In a con-
centration of 5% the virus is nog destroyed in all cases after 22 days.

Natronlauge und Schwefelsäure sind beide starke Desinfektionsmittel zur Vernich-
tung des Virus von Maul- und Klauenseuche. In wässerigen Laugekonzentrationen
von 2—1% wird das Virus in der Lymphe sehr schnell getötet.

Die Vernichtungzeiten in den gleichen Schwefelsäureverdünningen sind bedeu-
tend länger. Die Dauer ist für die Lauge ungefähr 60 mal kürzer als für die Säure.

Im Gegenteil bleibt das Virus in der Blasenwand viel länger lebendig in der Lauge,
als in der Säure.

Die vernichtende Wirkung von Natronlauge auf dem Virus in der Blasenwand,
eingetaucht in Rinderfäzes und Dünger ist auch bedeutend langsamer, als von Schwe-
felsäure, wie unterstehende Tabelle zeigt.

Kreolin ist kein Desinfektionsmittel für das Virus der Maul- und Klauenseuche.
In einer Konzentration von 5% wird das Virus auch nach 22 Tagen nicht immer
getötet.

La soude caustique et l\'acide sulfurique sont tous deux des desinfectants forts à détruire
le virus de la fièvre aphteuse. Dans les concentrations aqueuses de la soude caustique
de 2—0.1% le virus dans la lymphe est tué très rapidement.

La destruction dans les concentrations de l\'acide sulfurique est d\'une durée plus
longue. Cette durée est pour la soude caustique 60 fois plus courte que pour celle
de l\'acide sulfurique.

Au contraire dans les membranes d\'aphtes le virus reste vivant beaucoup plus long-
temps en l\'exposant à la soude qu\'a l\'acide. La différence d\'action s\'elève de 10 à
20 fois.

(Uit de Parasitologische Afdeeling van het Instituut voor Parasitaire-
en Infectieziekten der Rijks Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof Dr. L. DE BLIECK).

Tijdens een bezoek aan bovengenoemd Instituut (Dec.—Jan. 1932—
1933) werd een systematisch onderzoek begonnen over de helminthen-
soorten, die bij het pluimvee in Nederland voorkomen. Hoewel het
werk wegens onvermijdelijke omstandigheden na twee maanden moest
worden afgebroken, mag dit kort bericht over de verkregen resultaten
nochtans van nut zijn.

Ik zou graag deze gelegenheid te baat nemen om mijn hartelijken
dank te betuigen aan Prof. de Blieck en Dr. Baudet voor de vrien-
delijke ontvangst en de welwillende hulp, die ik gedurende mijn kort
verblijf genoten heb.

Daar dit onderzoek moest dienen als basis voor een verder onder-
zoek over de therapie van zekere hoender-wormen, werd de aandacht
alleen bepaald tot wormen in den darmtractus. De slokdarm, krop,
maag en darmen werden in ieder geval nauwkeurig onderzocht en
de daarin gevonden wormen verzameld en gedetermineerd. Enkele
darmen van andere pluimveesoorten werden van een poelier ver-
kregen. De 25 kippen, die onderzocht werden, kwamen uit verschillende
deelen van het land.

L\'action destructive de la soude caustique sur le virus des membranes d\'aphtes
enfoncées dans les excréments de vache et dans le jus de fumier est aussi plus lente
que celle de l\'acide sulfurique, comme le table ci-dessous montre.

La creoline n\' est pas un desinfectant a détruire le virus de la fièvre aphteuse. Dans
la concentration de 5% le virus n \'est pas eneore tué après 22 jours.

Ascaridia lineata (Schneider, i 866) bij 8 kippen en één kalkoen,
in den dunnen darm. Verder werd deze worm gevonden in materiaal
van 23 kippen, dat reeds vroeger verzameld was. Zooals reeds in
Amerika, Zuid-Afrika, Duitschland en elders is vastgesteld, is A. li-
neata de gewone Ascaridia-soort van kippen en niet A. perspicillum (Rud.,
1803). Het is tamelijk zeker, dat de laatstgenoemde soort heel zelden,
indien ooit, bij tamme kippen voorkomt.

Heterakis gallinae (Gmelin, 1790) bij 13 kippen, 2 kalkoenen, en
i fazant in de caeca.

C. longicollis (Rud., 1819) bij 15 kippen in den dunnen darm. Deze
twee soorten werden meestal te zamen aangetroffen, de laatstgenoemde
in grooter aantal dan de andere.

Acuaria (Cheilospirura) hamulosa (Diesing, 1851) bij 2 kippen in den
maagwand. Deze worm wordt gevonden in kleine rood-gele knobbeltjes
in den wand van de spiermaag, welke alleen gezien kunnen worden
na verwijdering van het harde binnenvlies van de maag. Hevige
infecties met deze parasiet veroorzaken vermagering en algemeene
achteruitgang en kunnen den maagwand dermate verzwakken en ver-
nietigen dat zelfs een breuk van dit orgaan kan plaats vinden. Het
verdient aanbeveling speciaal op de aanwezigheid van dezen worm
te letten, daar hij bij een gewoon onderzoek niet zal gevonden worden.

Bij het faeces-onderzoek van een aantal duiven en kippen bleek
dat Capillaria veelvuldig voorkomt, al waren de infecties ook meestal
niet sterk. Ook Ascaridia-eieren (waarschijnlijk A. columbae) werden
bij duiven heel dikwijls gevonden.

Davainea proglottina (Davaine, 1860) bij één kip. Daar het tusschen-
stadium van dezen worm zich ontwikkelt in slakken (Limax e.a.) zal
hij in andere jaargetijden wel vaker aangetroffen worden dan ge-
durende den winter.

Hymenolepis sp., waarschijnlijk H. carioca (Magalhaes, 1898) bij
één kip, kon wegens onvoldoende materiaal niet met zekerheid ge-
determineerd worden.

De volgende Trematoden werden gedetermineerd in materiaal,
dat in de verzameling van het Instituut aanwezig was;

In de laatste jaren heeft de lokaal-anaesthesie zich in de diergenees-
kunde, in de groote, zoowel als in de kleine huisdieren-praktijk, vol-
ledig ingeburgerd.

Naast ethische overwegingen vormden het gemak en de rust, waar-
mede groote of kleine operatieve behandelingen onder de vaak niet
gemakkelijke praktijk-verhoudingen konden worden uitgevoerd, over-
tuigende argumenten voor een verhoogd gebruik van deze methode.

Zonder hierbij in het minst te willen afdingen op de bruikbaarheid
der lokaal-anaesthetica uit de cocaïne-reeks, zooals Tutocaïn, No-
vocaïn, Tropocaïn en Anaesthaesin, wordt echter in de laatste jaren
onder de heerschende economische omstandigheden de factor renta-
biliteit van dergelijke beteekenis, dat elke besparing op het budget,
voor zoover deze onder het bereik ligt en niet voert in de richting eener
wezenlijke vermindering der prestatie, wenschelijk is en als directe
winst behoort te worden beschouwd. Ik stel hierbij uitdrukkelijk op
den voorgrond dat, gedachtig aan „Safety first", slechts dan een toe-
vlucht gezocht mag worden tot de categorie van goedkoopere mid-
delen, indien met voldoende mate van zekerheid verwacht kan worden,
dat de werking ervan die van de gebruikelijke praeparaten zeer nabij-
komt, zoo niet overtreft.

Dit standpunt zal ieder prakticus behooren in te nemen bij de in-
troductie van chemotherapeutica uit het rijk voorziene arsenaal, dat
ons heden ten dage door de onder hoogen druk werkende chemische
industrie wordt aangeboden.

Het is mijne ervaring, dat alleen met behulp van een dosis gezond
scepticisme de juiste keuze bepaald kan worden uit de lange reeks van
geneesmiddelen, waarvan de meeste slechts eene problematische
waarde bezitten, en tevens deze waarde vaak in omgekeerde verhou-
ding staat tot de luidruchtige reclame, waarmede zij ons opgedrongen
worden.

Bij al deze middelen behoort de toepassing geschraagd te worden
door serieuze proefnemingen, welke den toets eener juiste critiek kunnen
doorstaan.

Daar enkele op de markt gebrachte middelen tevens in de humane
geneeskunde aanwending vinden, is langs dezen weg, al liggen in de
diergeneeskunde soms de verhoudingen anders, een verhoogde toets
voor eventueel gebruik in de diergeneeskunde te vinden.

Dit laatste is nu ook het geval met het sedert 1928 door ,,Ciba"
in den handel gebrachte Percaïn, een chinolinderivaat, nader chemisch

te preciseeren als chloorhydraat van het ß Butyloxycinchininzuur-
diäthylaethyleen-diamide.

De Duitsche literatuur op humaan-medisch gebied nä 1928 stelt in
rijke mate een aantal ervaringen te boek, met het middel in chirurgie
en chirurgische obstetrie opgedaan. De meeste auteurs, erkennend
slechts schoorvoetend tot de toepassing van het middel te zijn over-
gegaan, waarbij het motief der geringe „Kostspieligkeit" echter den
doorslag gaf, kwamen aldra tot de slotsom dat het middel als een wezen-
lijke aanwinst was te beschouwen *).

Twee onderzoekers, Usadel und Stöhr (Tübinger Klinik , bepleiten
het gecombineerde gebruik van Percaïn en Novocaïn, in hoofdzaak
om het stadium, verloopende tusschen infiltratie en begin der operatie
in duur te beperken. Inderdaad treedt ook naar mijne ervaring de ver-
dooving bij het gebruik van Percaïn pas 10 ä 12 minuten na de
injectie op.

De algemeene indruk met de toepassing van het middel, door de
aangehaalde auteurs bereikt, kan als volgt samengevat worden.

„Percaïn is een lokaal-anaestheticum, dat in geringe concentratie
„(1—2 pro mille) een lang durende werking heeft en tevens als slijm-
„vlies-anaethesticum uitstekend gebruikt kan worden. Weefselbescha-
„diging zou niet voorkomen, terwijl de giftigheid relatief gering is".

Alle auteurs zijn het er in zoover over eens, en ook mijne proef-
nemingen wijzen in eenzelfde richting, dat het stadium verloopende
tusschen de inspuiting en optreden \\Ier werking, van betrekkelijk
langen duur is. Dit kan in spoedgevallen een nadeel beteekenen, in
de dagelijksche kliniek-praktijk echter heb ik van deze eigenschap
weinig hinder ondervonden. Daarbij wordt deze volledig gecompen-
seerd door den längeren inwerkingsduur van het praeparaat.

Een juiste indeeling van den gang van het operatieve ingrijpen kan
daarbij medewerken om het geschetste nadeel zooveel mogelijk op te
heffen.

In onze kringen zijn Hinz en Lindner (Tierärztl. Rundschau 1930,
No. 29) de eersten geweest, welke zich de moeite gegeven hebben het
middel op zijne bruikbaarheid te onderzoeken.

In de kleine huisdieren-kliniek der Berlijnsche diergeneeskundige
Hoogeschool werd Percaïn in een groot aantal gevallen gebruikt en
het voorloopig oordeel, spoedig bevestigd door verschillende auteurs,
bijna zonder uitzondering van Duitsche zijde, kon luiden:

„Mede door het gebruik van eene zeer geringe concentratie is het
„middel billijk in de toepassing, het bezit groote diffundeerende kracht,
„voldoende permeabiliteit voor slijmvliezen, onbeperkte houdbaar-

„heid. Het is een ideaal lokaal-anaestheticum, van längeren inwer-
„kingsduur dan de tot dusverre gebruikelijke middelen".

Het middel verdraagt, in verband met het ontbreken van vrije
aminogroepen, eene vermenging met adrenaline. Wat deze eigenschap
betreft, ook mijne ervaring wees uit, dat eene toevoeging van adrenaline
weliswaar tot het optreden eener haemostyptische werking kan mede-
werken, doch de inwerkingsduur, welke vooral met het oog op het
uitblijven van napijn van belang geacht kan worden, er aanzienlijk
door verkort wordt. Het verdient om deze reden aanbeveling, indien
de ingreep zulks toelaat, het middel zonder adrenaline te gebruiken.

Na Hinz en Lindner kwamen al spoedig nadere mededeelingen
die de gunstige ervaringen, in de humane geneeskunde opgedaan, voor
onze praktijk bevestigden.

Een pharmacologisch experiment van Lipschütz had inmiddels
aangetoond, dat de letale dosis voor een hond 20 mG. per KG. lichaams-
gewicht bedraagt. Mede werd aangetoond dat als contra-indicatie
de aanwezigheid van een vitium cordis moet worden beschouwd.

In 1930 verkreeg ik Percaïn te mijner beschikking en aangemoedigd
door de gunstige resultaten door de Duitsche collega\'s verkregen,
kostte het mij weinig overweging, ook in mijne praktijk, en wel in
hoofdzaak in de kleine-huisdieren-praktijk tot toepassing over te gaan.
Het rentabiliteits-motief vormde daarbij, zooals reeds vermeld, mede
een factor van doorslaande beteekenis.

Percaïn wordt door Ciba gefabriceerd en afgeleverd in ampullen
met inhoud, varieerend van 2—30 cc. in eene concentratie van 1 en 2
pro mille, in tabletten (0,5 en 1 gram) en in poedervorm.

Het bestaat uit reuk-, kleur- en smaaklooze kristallen, welke in
water en alcohol gemakkelijk oplossen. Als oplossingsmiddel kan
phys. NaCl of gekookt leidingwater dienen; bij het laatste is het noodig
iets aan te zuren met sterk verdund zoutzuur, aangezien het middel
zeer gevoelig is voor alcali.

In de circa 60 gevallen, dat ik dit middel toepaste, geschiedde dit
in het meerendeel der gevallen zonder adrenaline-toevoeging, wijl,
gelijk reeds beschreven, de werkingsduur hierdoor verminderd wordt.
Evenals Jordanoff is mij gebleken dat het beter is groote hoeveel-
heden van geringe concentratie in te spuiten, dan kleinere in hoogere
dito. Steekproeven wezen mij uit dat 10 k 11 uur na de infiltratie nog
eene gedeeltelijke verdooving aanwezig is. Het napijn-stadium wordt
hier aanzienlijk verkort, een niet te onderschatten voordeel.

Met groot succes paste ik het middel toe in zalfvorm tegen droge en
vochtige jeukende eczemen bij hond en kat; Ciba stelt de zalf in den
vorm van Percaïnal in gemakkelijk hanteerbare tuben ter beschikking.

In een tweetal gevallen van brandwonden bij honden paste ik het
middel, 100 mG. als schudmixtuur, met succes toe in combinatie met
Tinctura secale cornuti 90 en Tannoform 10. Deze samenstelling
werkt voortreffelijk.

Vergiftigingsverschijnselen heb ik niet gezien; pols, temperatuur,
ademhaling en spiertonus ondervonden weinig of geen invloed van
het middel.

Zooals reeds medegedeeld treedt de verdooving niet, zooals bij Tu-
tocaïn en Novocaïn, direct en aansluitend met de injectie op, maar
kan deze 10 à 12 minuten uitblijven. Deze uitspraak is meer of minder
in tegenspraak met de mededeeling van Hinz en Lindner, die wijzen
op snel diffundeerend vermogen. Dit bezwaar echter, indien men het
zoo noemen wil, kan, bij eene hierop ingestelde werkverdeeling, geen
bezwaar opleveren. Als tegenpraestatie kan hier eene zeer lange
inwerkingsduur tegenover gesteld worden.

Samenvatting. Percaïn, liefst toegepast in eene concentratie van 1 ^u/₀₀,
is een alleszins betrouwbaar lokaal-anaestheticum, dat in staat is na
circa 10 minuten eene volledige ongevoeligheid teweeg te brengen.

Het vormt, mede door den lagen prijs, in deze tijden eene welkome
aanvulling in de rij der geneesmiddelen. Ook als oppervlakte-anae-
stheticum heeft Percaïn uitstekende eigenschappen.

Verf. empfiehlt für die Lokalanästhesie das Percain. Dieses Anästhetikum, inji-
ziert in i promilliger Lösung, ergibt nach etwa 10 Minuten eine vollständige Anästhe-
sie die lange anhält (bis 10 Stunden) so dass aurh die Gefahr des postoperativen
Wundschmerzes nahezu vollständig vermieden wird.

The author recommends for local anaesthesia the use of percain in a 1/1000
solution. This anaesthetic produces about ten minutes after the injection a complete
anaesthesia which lasts for a long time (tili ten hours). By the long duration of the
anaesthesia the pain caused by a wound is not perceptible.

L\'auteur recommande pur 1\'anesthésie locale l\'emploi de percain en solution à
i p. 1000. Cet anesthésique procure environ 10 minutes après l\'injection une anesthé-
sie complète qui se fait sentir longtemps (jusqu\'à dix heures). Par suite delà longue
durée de l\'anesthésie la douleur causée par la plaie opératoire est supprimée.

Le médicament s\'est montré d\'une innocuité absolue et a l\'aventage d\'être bon
marché.

Het is mijn bedoeling U hedenmiddag bezig te houden met enkele
ziekten, die wij voor en na bij onze groote huisdieren paard en rund,
edoch wel in hoofdzaak bij het laatste kunnen aantreffen en die alle
als gemeenschappelijk symptoom hebben het rood verkleurd zijn (resp.
zwart of bruin) der urine, hetzij door het bloed zelf of door de bloed-
kleurstof, het haemoglobine of zijn derivaten, b.v. methaemoglobine.
Ziekten dus, gepaard gaande met haematurie of haemoglobinurie. Het
verschil tusschen deze twee is uiteraard duidelijk en gemakkelijk vast
te stellen; ook van overwegend belang uit een diagnostisch oogpunt;
en toch, hoe vaak wordt nagelaten dit onderscheid te maken en ge-
noegen genomen met de diagnose „bloedwateren" ! Zelfs in weten-
schappelijke publicaties wordt niet steeds duidelijk gemaakt of men te
doen heeft met haemoglobinurie dan wel met haematurie.

Hoewel waarschijnlijk overbodig, moge ik toch nog even in herin-
nering brengen, dat men na centrifugeeren van versche urine van een
patiënt met echte haemoglobinurie geen sediment krijgt dat roode bloed-
cellen bevat; misschien ziet men op den bodem van het centrifuge-
buisje een weinig bezinksel, dat bestaat uit wat kristallen, blaas- of
nierepitheliën, doch men ziet geen erythrocyten, noch de resten, de zgn.
schimmen.

Practisch kan men dus zeggen, dat de urine bij haemoglobinurie
door het centrifugeeren niet verandert.

Anders is het bij haematurie. Dan zullen na het centrifugeeren de
roode bloedcellen zich verzameld hebben op den bodem van het
buisje en is de bovenstaande vloeistof helder geworden, niet meer rood
gekleurd.

Onderzoekt men de urine bij haematurie niet geheel versch of heeft
men de urine gekregen uit een volle blaas, zoodat de urine langeren
tijd met de erythrocythen in aanraking is geweest, dan kan de urine
een gedeelte der bloedcellen oplossen, waardoor haemoglobine vrij-
komt, zoodat men dan haematurie èn haemoglobinurie vindt.

Gemakkelijk gebeurt dit echter niet, daar de urine bijna wel steeds
hypertonisch is. Doch ook dan nog is het in vele gevallen mogelijk,
door het vinden van de schimmen der roode bloedcellen in het sedi-
ment, resp. door het bleeke uiterlijk en het opgezwollen zijn van de
nog aanwezige erythrocythen, uit te maken, dat oorspronkelijk een
haematurie aanwezig was.

De urine van normale dieren werkt over het algemeen, zooals ge-
zegd, niet haemolytisch. Integendeel bezit zij antihaemolytische eigen-
schappen, die zij waarschijnlijk dankt aan een cholesterine-oleaat.
Wanneer sommige urines haemolytisch werken zou dit komen door
vetzuren, die normaal aan cholesterine zijn gebonden.

Men moet de urine van normale dieren met een zekere hoeveelheid
water verdunnen om haemolyse er mede te kunnen opwekken.

Deze hoeveelheid water is bij menschen met nephritis en bij lijders
aan maligne tumoren dikwijls geringer dan normaal.

Eigen ervaring over haemolytisch werkende urine bij de groote huis-
dieren heb ik weinig; ik heb ze zelden aangetroffen.

Een tweede fout, die dikwijls gemaakt wordt, is deze, dat men zich
niet met zekerheid er van overtuigt, dat werkelijk haemoglobine, resp.
bloed in de urine geloosd wordt, m.a.w. dat men moet uitsluiten de
mogelijkheid dat de spontaan ontlaste urine gemengd is met bloed,
afkomstig niet van het uropoëtische stelsel doch b.v. van vagina of uterus.

Ter onderzoek worde dus steeds genomen de urine, die men zelf met
den catheter heeft ontlast. Dit is practisch alleen mogelijk bij het vrou-
welijke dier, doch daar staat weer tegenover, dat bij het mannelijke dier
de spontaan geloosde urine moeilijk met iets anders kan zijn vermengd.

Bij merrie en rund moet men bv. rekening houden met bloedingen
uit vagina en uterus. Vooral bij de eerste. Als oorzaak daarvan komen
vooral in aanmerking veneuze bloedingen door varices en polypen.
Een manueel onderzoek der vagina, zoo noodig gevolgd door bezichti-
ging van het vaginaalslijmvlies met een lampje, na inbrengen van een
speculum, doet hier gemakkelijk dc diagnose stellen.

Nog op een derde mogelijkheid, dat men zich vergist bij het diag-
nosticeeren van bloedwateren, wil ik even wijzen, al is deze van minder
belang.

Wanneer paarden gevoerd worden met erwten of wel met erwten-
stroo, vindt men soms een eigenaardige roode verkleining in de urine,
die den eigenaar er toe brengt hulp in te roepen voor zijn dier wegens
bloedwateren. En werkelijk kan de urine bij deze voeding zoo rood
worden, dat ook een deskundige zich gemakkelijk kan vergissen. Welke
de kleurstof is, die de roode kleur veroorzaakt, is mij niet bekend. In-
dertijd heb ik tamelijk uitvoerig dergelijke urines onderzocht, ben er
echter niet achter gekomen. Dc kleurstof wordt blijkbaar als een chro-
mogeen ontlast, want na staan aan de lucht wordt de kleur veel inten-
siever; ook het toevoegen van kaliloog bewerkt zulks. Filtreert men der-
dergelijke urine dan wordt het filter intensief rood gekleurd als was
eosine gefiltreerd.

Vermoedelijk hebben wij hier te doen met een sterke vermeerdering
van het uroroseïne, één der voornaamste kleurstoffen uit de urine. Ik
zal hier thans niet dieper op ingaan, vermeld alleen nog, dat blijkbaar
niet alle soorten erwten dit rood worden der urine veroorzaken, en dat

Bekend is tenslotte, dat het voeren van roode kool aan runderen, de
urine paars doet worden, doch deze kleur is gemakkelijk van de bloed-
kleurstof te onderscheiden en zal dus niet tot vergissingen leiden.

Wij hebben dus nu gezien, wanneer wij spreken mogen van hae-
moglobinurie of van haematurie. Ik behoef U niet te vertellen, dat de
oorzaken van het laatste verschijnsel, als de urine werkelijk als zoodanig
met bloed is vermengd, alleen kan gezeteld zijn in de nieren of de urine-
wegen, terwijl haemoglobinurie niets met het uropoëtisch stelsel te
maken behoeft te hebben, al kan dit voorkomen.

Haemoglobinurie is nl. dikwijls het gevolg eener haemoglobinaemie,
niet steeds echter. Wester heeft hij zijn studie van de paralytische hae-
moglobinurie der paarden als eerste erop gewezen, dat bij het begin
der ziekte de urine vaak een groote hoeveelheid haemoglobine bevat,
terwijl dit met het gelijktijdig afgenomen serum niet het geval is.

Hier kan de haemoglobinurie dus niet het gevolg zijn eener haemo-
globinaemie. Waarschijnlijk komt de bloedkleurstof vrij in de nieren
uit de bloedingen, welke men bij genoemde ziekte in deze organen ziet,
in verband met de sterke bloedrijkheid (congestie) der nieren. De uit-
getreden roode bloedcellen worden in de nieren spoedig uitgeloogd;
men ziet dan ook slechts weinig roode bloedcellen in het sediment der
urine.

Carlström (zie mijn referaten over diens onderzoek in dit tijdschrift
1932, pag. 97 en 637) schrijft de haemoglobinurie toe aan het vrijkomen
van spierkleurstof. Deze myohaemoglobine wordt veel spoediger dan
de bloedkleurstof van de erythrocythen door de nieren uitgescheiden.

Fransche dierenartsen maken melding van een haemoglobinurie bij
paarden, vooral legerpaarden, na over-inspanning.

De urine is sterk rood gekleurd door haemoglobine, bevat een weinig
eiwit en galkleurstof. (Het eiwit kan natuurlijk alleen van het haemo-
globine zijn; het vinden van galkleurstof geloof ik niet; men treft zoo
goed als nooit en dan alleen bij de hevigste icterus galkleurstof in paar-
denurine aan). Paretische verschijnselen treden niet te voorschijn. Na
een rust van eenige uren houdt de haemoglobinurie op.

Door Kral is uit Tsechoslowakije een haemoglobinurie bij paarden
beschreven, die daar enzoötisch voorkomt. Zij begint langzaam; de
dieren hebben een stijven gang en stand; er bestaat trismus; de pols is
zeer frequent, de hartslag is bonzend. Opvallend is de sterke haemo-
globinurie. Zij is door Kral genoemd tetanische haemoglobinurie en
waarschijnlijk identisch met de voor het eerst in 1921 in Duitsch Oos-
tenrijk beschrevene ,,enzoötische haemoglobinurie".

Eenige dagen vóór de eigenlijke ziekteverschijnselen, zijn de paarden
al niet geheel normaal. Dan treedt stijfheid op en kan geconstateerd

worden een beiderzijdsche zwelling van de M. triceps brachii; ter
plaatse ziet men sterke spierrillingen. Als de kaakspieren gezwollen
raken, wat ook dikwijls voorkomt, treedt sterke trismus op. De dieren
staan als aan den grond genageld, zijn moeilijk van de plaats te krijgen
en hebben slikbezwaren, waarschijnlijk door een verlamming van de
pharynx. De eetlust is wel goed, doch de dieren kunnen uiteraard niet
veel binnen krijgen. Vaak moet daarom worden overgegaan tot nood-
slachting.

Bij sectie wordt gevonden een degeneratie met oedeem en infiltratie
der aangetaste spieren, somtijds ziet men ook wel kleine bloedingen.
Meestal is de spieraandoening beiderzijdsch.

Men heeft gedacht aan voedselvergiftiging, vooral omdat het voedsel
dikwijls van slechte hoedanigheid was, het hooi schimmelig; maar het
schijnt toch niet bewezen te zijn, dat dit de oorzaak is. De aandoening
komt het meest voor in het koude jaargetijde.

In 1917 is een dergelijke ziekte reeds beschreven door Ekelund als
„kaakmyositis", van uit Zweden. De eerste verschijnselen worden be-
schreven als volgt: De paarden zijn spoedig vermoeid bij het werk, zij
zweeten sterk, hebben soms lichte koliekverschijnselen. Er bestaat een
verstopping, soms ook diarrhee. Daarop wordt de gang stijf en wordt
de urine haemoglobine-houdend. Soms kan de haemoglobinurie zoo
gering zijn dat men een chemisch, resp. spectroscopisch onderzoek moet
instellen om ze op het spoor te komen. De duur der ziekte bedraagt
3—10 dagen; het is een aandoening die vooral bij jonge paarden voor-
komt en die een groote sterftekans geeft (50—80%).

Bij uitzondering ziet men daarbij oedemen onder den buik en aan de
voorborst of worden ook de spieren van het achterstel aangetast. Be-
halve de degeneratieve veranderingen aan de skeletspieren ziet men ze
hier ook aan de hartspier, terwijl een enkele maal bloedingen tus-
schen de hersenvliezen en degeneratie van de gangliëncellen zijn ge-
constateerd.

Wirth deelt nog mede, dat hij de ziekte vooral zag onder jonge
paarden van 1—3 jaar in den wintertijd. Zoo gauw de weidetijd aan-
brak verdween de ziekte. De mortaliteit varieert van 50%—100%.
Een specifieke behandeling is nog niet bekend, of het moest zijn die
welke in den laatsten tijd door Lichtenstein is aangegeven. (Münch.
T. Wochenschr. 1928, S. 585) en die bestaat uit een intraveneuze in-
jectie van een methyleenblauw-praeparaat, het zgn. polymyositine 4;
dit praeparaat schijnt goed verdragen te worden. Met het gewone
methyleenblauw krijgt men spoedig periveneuze zwellingen en ont-
stekingen.

Volgens onderzoekingen van Axel Allegrens zou de enzoötische
haemoglobinurie der paarden toe te schrijven zijn aan een door strep-
tococcen veroorzaakte polymyositis.

Ofschoon tot nu toe in ons land nog geen melding is gemaakt van
deze ziekte, kan het toch geen kwaad er even de aandacht op te ves-
tigen omdat het zeker niet onmogelijk is, dat ook hier wel eens gevallen
kunnen worden geconstateerd.

In sommige landen als Zweden en Estland schijnt het een zeer be-
langrijke en groot nadeel berokkenende aandoening te zijn, zooals mij
enkele jaren geleden bleek uit een gesprek met een Zweedsch practicus,
die er zeer veel mede te stellen had.

Deze zelfde Lichtenstein (M.T. W. 1929, S. 81) wil verband zoeken
tusschen bovengenoemde ziekte en de zgn. grass-disease die in Engeland
en Schotland sedert 1909 bij paarden voorkomt en die door vele Engel-
sche dierenartsen in verschillende commissies is bestudeerd, dus nogal
van beteekenis schijnt te zijn.

Deze grass-disease wordt toegeschreven door den een aan het op-
nemen van zeer eiwitrijk voedsel (wikken, klaverhooi, e.d.) door den
ander aan infectie met een Bac. botulismus.

Neemt de enzoötische haemoglobinurie juist een einde met het begin
van het weideseizoen, de grass-disease ziet men juist in de voorjaars-
en zomermaanden tijdens den weidegang. Alleen daaruit zou men m.i.
al tof een principieel onderscheid moeten komen en ook om vele andere
redenen meen ik na het bestudeeren der verschillen in de literatuur te
mogen zeggen, dat de grass-disease niet identisch is met de enzoötische
haemoglobinurie. (Vet. Ree. Bd. 3).

Hobmaier schrijft de enzoötische haemoglobinurie toe aan het voeren
van Vicia sativa. Als hij inspuit een waterig extract van V. sativa bij het
paard (intraveneus) ziet hij na enkele minuten fibrillaire spiercontrac-
ties, zwakte in de achterhand, versnelling van pols en ademhaling.

Het dier valt, de psyche blijft goed. Na een uur treedt de dood in
door hartzwakte. Spuit men minder extract in, dan ziet men de gewone
verschijnselen der enzoötische haemoglobinurie.

Maar volgens verschillende andere onderzoekers is het uitgesloten
dat V. sativa de oorzaak is.

In 1931 heeft zich in de Vogezen een haemoglobinurie bij paarden
voorgedaan onder de volgende verschijnselen.

In 1932 ook weer, maar tevens in andere gedeelten van Frankrijk:
Dept. la Haute-Saöne, la Haute Marne, la Meurthe et Moselle, L\'Ain
et la Savoie.

Zij begint in de wintermaanden, de frequentie neemt af en is in Mei
verdwenen. Mogelijk is het, dat na de beide laatste regenachtige zomers
de oogst slecht is binnengekomen en daaraan de ziekte is te wijten.

De ziekte begint met lusteloosheid, gebrek aan eetlust, lichte koliek-
verschijnselen. Na enkele dagen pijnlijke zwellingen aan de spieren,
symmetrisch aan de bovenste gedeelten der ledematen en haemoglo-
binurie. Naarmate de paarden meer beweging hebben gehad des te
sterker de haemoglobinurie. Kort daarop beginnen de kaakspieren
te zwellen, de dieren kunnen niet meer kauwen, nemen nog wel wat

In een tijdverloop van 34 jaar werden door Schnijder \') 403 dieren, behept
met bovengenoemd lijden, behandeld, waarvan 56% genezen is. Men mag pas
spreken van genezing, wanneer de uterus weer normaal is en de bronst regelmatig
optreedt. Slechts bij 4 dieren werden tubercelbacillen in den inhoud gevonden en werd
geen behandeling ingesteld, omdat het ondoelmatig was dergelijke lijders te behan-
delen.

De hoeveelheid pus kan belangrijk verschillen (tusschen \'|₍en 25 Liter). De toe-
stand van den etter heeft geen invloed op het genezingsproces, zelfs kan genezing
volgen, wanneer resten van de vrucht in de pus aanwezig zijn. Met de mogelijkheid
van recidive moet men rekening houden. Naast de ophooping van pus in den uterus
heeft men altijd een vaginitis, wat zeer begrijpelijk is, omdat er steeds een beetje
pus >ia de niet geheel gesloten cervix naar buiten vloeit. De kans op genezing is
kleiner naarmate de cervix harder en vaster van consistentie is.

De behandeling begint met het laten afvloeien, door een dunnen katheter, van de
aanwezige pus. Inbrengen van den katheter valt dikwijls niet mee, omdat de opening
in den cervix zeer klein is. Heeft men binnen drie kwartier geen resultaat, dan moet
men de behandeling staken en na 3 dagen het nog eens probeeren. In de meeste
gevallen heeft de cervix zich dan vanzelf al voldoende geopend en kan de katheter
zonder veel moeite in de baarmoeder gebracht worden.

Na het laten afvloeien van de pus gaat men den uterus flink spoelen. Dit mott men
om de 2 it 4 weken herhalen, totdat genezing is v erkregen. Speciale preparaten voor
de spoeling worden niet aanbevolen, zoodat men alle mogelijke gangbare medica-
menten kan gebruiken.

Holstein ¹) onderzocht 24 gevallen van pyometra (hoofdzakelijk bij jonge
dieren) die ontstaan waren na het dekken. Slechts in twee gevallen was de
afwijking een gevolg van het kalven. Het groot aantal gevallen, dat ontstaan was
na het dekken, zal wel zijn oorzaak hierin gehad hebben, dat de dieren drachtig
waren, de vrucht heel vroegtijdig afgestorven was en niet uitgedreven werd.

hooi op, maar laten het weer vallen; de dieren speekselcn en hebben
misschien slikbezwaren, regurgiteeren doen zij echter niet. De temp.
is verhoogd tot 39⁰. De slijmvliezen worden licht icterisch en de meeste
paarden sterven den 4en tot den 8sten dag.

Een lichter worden der urine is prognostisch gunstig, niet het ver-
dwijnen der spierzwellingen.

Bij sectie wordt gevonden een myositis (kaakspier, schouder- en
Croupe spieren) myocarditis, levercongestie( ?) en nierhypertrophie (?).

Trypaanblauw, calciumchloride, bicarb. natricus, salie, natricus,
arecoline, stovarsol, uroformine gaven allemaal niets. Methyleenblauw
per os en de intraveneuze injectie van 5 gr. natrium hyposulfiet wel.
U ziet dus, dat deze ziekte langzamerhand in vele landen van Europa
geconstateerd wordt. Slot volgt.

1 ) Pyometra bei Kühen. (Dr. Holstein, Berl. Tier. Woch. No. 44, S. 705, 1932).

Bij pyometra post partem was geen corpus luteum te voelen, terwijl bij de andere
gevallen het soms wel te constateeren was. Behandeling volgens Albrechtsen gaf
dikwijls een gunstig resultaat d.w.z. de dieren namen in gewicht en melkgift toe;
soms waren de dieren zelfs weer drachtig te krijgen. De differentieel-diagnose tus-
schen fluor albus en pyometra stelt de collega op het verschijnsel, dat bij laatst-
genoemdentoestand de uterus meer fluctueerend is. Al teveel waarde mag men echter
hieraan niet toeschrijven. C. ,J. de Gier.

Een onaangename kwestie die men in de praktijk ontmoet, is het niet drachtig
willen worden van waardevolle fokdieren, waarbij geen anatomische of patholo-
gische afwijkingen gevonden worden. Uitgaande van de gedachte, dat misschien
een abnormale inwendige secretie de oorzaak was, heeft men een preparaat ge-
maakt uit het voorste gedeelte van de hypophyse. Zooals bekend is. wordt uit het
achterste gedeelte het hypophysin gemaakt, dat een weeën-opwekkend karakter
bezit. Proefondervindelijk is bewezen, dat het preparaat uit het voorste gedeelte
van de hypophyse (het z.g. Prolan) invloed heeft op den eierstok en de melksecretie.
Meestal treedt bronstigheid 1 —11 dagen na de injectie op, doch er komen ook ge-
vallen voor waarbij de termijn 3 weken is.

De invloed op de melksecretie is merkbaar, doordat de melkgift de eerste dagen
toeneemt.

Volgens Hetzel ¹) krijgt men met het preparaat in 90% der gevallen bij het rund
een gunstig resultaat. Bij de merrie is het effect nog grooter. De bijzonder gunstige
vermelde resultaten dient men vooreerst wel met eenige reserve aan te nemen,
temeer daar de verhandeling voorkomt in het tijdschrift, dat door de fabriceerende
fabriek wordt uitgegeven. C. J. de Gier.

Hoewel geruimen tijd de meening van Hess en Zschokke, dat nl. de oorzaak der
steriliteit bij het rund in de ovariën gezocht moet worden, in Zwitserland algemeen
werd gedeeld, helt Erisman ²) meer over tot de meening van Richter, dat catarrhale
aandoeningen vooral van den uterus, meer de oozaak der onvruchtbaarheid zijn.
(Deze meening werd in 1921 door Wester ook met klem naar voren gebracht. Ref.).

Tengevolge van deze opvatting ging Erismann er toe over koeien, die herhaaldelijk
„terugstierden" en daarbij regelmatig of periodiek uitvloeiing hadden, zonder met
den Bangschen bacil te zijn geïnfecteerd, te behandelen met een vaccin, gekweekt
uit bacteriën in de uitvloeiing voorkomend. (Metritis-vaccin van Graub). Werd
eerst dit vaccin tezamen met yatren ingespoten, al spoedig kwam hij hiervan terug
en gaf alleen vaccin; tweemaal inspuiten bleek voldoende.

Door middel van deze enting kon schr. bij dergelijke runderen zeer goede resul-
taten verkrijgen. (Controleering dezer methode, eventueel met voor ons land be-
reide vaccins, zou ook bij ons aanbeveling verdienen. Ref.). W. P. C. Bos.

Collega Knudsen ³) deelt in het „Tidskrift for Dyrlaeger" mede, dat hij de lucht-
insufflatie kan aanbevelen tegen een ziekte waarvoor deze behandeling tot heden
geen algemeene toepassing gevonden heeft, namelijk tegen de baarmoederontsteking
van het rund. Hij schrijft, dikwijls een functioneele samenwerking te hebben waar-
genomen tusschen den uier en de baarmoeder. Hij wijst er op, dat de spanning van
den uier, hetzij door melk, hetzij door lucht (b.v. na insufflatie bij kalfziekte) groo-
ten invloed heeft op de weeën en de intensiteit van de uteruscontractie. Hoe grooter

1 ) Eine neue Methode der Sterilitatsbehandlung. (Dr. E. Hetzel Vet. Med. Nacht-
richten, No. 1, 1932).

2 ) Beitrage zur Sterilitatsbehandlung des Rindes (Erismann, Schweiz. Arch. f. Tier-
heilk. 1930, S. 241).

3 ) Luftinfusion i Yveret som te Led i Betrandlingen af Borbetaendelse. Af dyrlaege M.
Knudsen, Bregninge.

de spanning in den uier, des te sterker de weeën en baarmoedersamentrekking,
terwijl deze laatste zwakker zullen zijn bij lagere uierspanning.

Bij koeien, welke vóór het kalven worden gemolken, laten de weeën te wenschen
over, terwijl deze dieren dikwijls met de nageboorte blijven staan; verder zullen de
runderen, die aanleg er voor hebben (of er vatbaar voor zijn) bij te vroeg melken,
gemakkelijker ineikziekte krijgen.

Bij luchtinsufflatie volgt herstel van de verzwakte weeën enz. Daarom moet het
melken van een koe direct na het kalven eveneens worden onttraden. Knudsen
raadt aan, hiermede liever 7 a 8 uren te wachten.

Omgekeerd werkt een prikkeling van de baarmoeder op den uier. Bij manueele
verwijdering van de secundinae krijgt men dikwijls een zoodanige samentrekking
van de uiermusculatuur dat de melk uit de spenen stroomt.

Zonder er een nadere verklaring voor te kunnen geven, is hij door deze waar-
nemingen er toe gekomen de luchtinsufflatie toe te passen bij metritiden. Volgens
genoemden collega is deze behandeling de beste methode, om de baarmoeder tot
contractie te brengen, waardoor de mogelijkheid voor opneming in het lichaam
van infectiestoffen verminderd wordt, terwijl tevens een hoeveelheid van de ont-
stekingsproducten wordt verwijderd.

In vele gevallen kreeg hij resultaten, die hij niet had durven verwachten. Naast
deze luchtinsufflatie past hij bij baarmoederaandoeningen een droge behandeling
toe, waarvoor hij gebruikt Ibol-staafjes van Merck, welke èn desinfecteerend èn anti-
toxisch werken. Uitspoelen van de baarmoeder verwerpt hij ten eenenmale. De
laatste jaren combineert hij echter nu en dan de plaatselijke behandeling met een
spoeling van hoogstens 2 Liter i°/₀₀ Rivanol-oplossing. Hij is zeer tevreden over de
goede desinfecteerende en zeer weinig prikkelende eigenschappen hiervan.

Geen enkel preparaat heeft tot nu toe een afdoend resultaat gebracht en dienten-
gevolge komen er steeds weer nieuwe opdagen. Koolstaven zijn niet doelmatig
omdat zij dikwijls niet geheel en al oplossen en kleine steenachtige stukjes over-
blijven, die een nadeeligen invloed hebben. Volgens Doehler *) hebben wij nu uit-
komst gekregen in de Therapogeen-sauerstoffkapseln. Deze lossen volkomen op,
terwijl de zuurstof die vrijkomt een gunstigen invloed heeft bij de vernietiging van de
anaërobe bacteriën.

Bij rectaal onderzoek van een vaars, die al eenigen tijd moeilijk urineerde, vond
Jamieson ¹) den uterus aanmerkelijk vergroot en sterk fluctueerend. Vaginaal onder-
zoek wees uit, dat het septum volkomen gesloten was. Bij catheterisatie van de blaas
werd ongeveer 100 c.c. urine ontlast. Operatief ingrijpen was noodig. Een insnijding
in het septum werd gemaakt, waarna 334 liter vuil gekleurde vloeistof afvloeide.
De uterus werd eiken dag flink geïrrigeerd hetgeen echter geen resultaat opleverde
aangezien het dier na 3 dagen plotseling stierf.

Het schijnt sporadisch voor te komen, dat bij vaarzen met een volkomen witte
haarkleur, het septum geheel afgesloten is. Als oorzaak van den dood wordt vermeld
een hartverlamming tengevolge van het afvloeien der vloeistof. Dit lijkt mij echter
zeer onwaarschijnlijk, omdat de dood dan wel vroeger ingetreden zou zijn en niet
na 3 dagen. C. J. de Gif.r.

1 ) Uterine Atresia in a heifer. (S. Jamieson, The Vet. Record. 29 October 1932).

2 ) A bacteriological studie of the gravid en nongravid bovine uterus. (C. P. F. Fitch en
I.. M. Bischop, The Cornell Vet. 1932, blz. 225\'!.

blijkt, dat de experimenten op dit gebied nogal tot verschillend resultaat hebben
geleid. De uteri voor hun onderzoek zijn afkomstig van slachtdieren. Zoo gauw de
uterus met vagina, vulva, tubae en ovaria uit het dier is genomen, wordt hij in een
bus gedaan, die door middel van oververhitte stoom is gesteriliseerd, en van een dek-
sel voorzien is. De plaats, waar de uterus ingesneden zal worden, wordt eerst gesteri-
liseerd met een spatel, die in den Bunsenbrander verhit is. Nu wordt met een steriel
mes in een drachtigen uterus een snede gemaakt tot in de ruimte tusschen uterus en
chorion. Er worden zoo drie sneden gemaakt, n.1. een bij de bifurcatie, een in het
uiteinde van de hoorn en een er tusschen in. De randen van deze sneden worden
met steriele pincetten uit elkaar gehouden, waarna met een platinaoog het materiaal
genomen wordt, dat op buisjes serum-agaren serum-bouillon wordt geënt. De cotvle-
donen worden van de carunculae gescheiden en van dit vlak wordt eveneens geënt.
Daarna wordt het chorion geschroeid en wordt de inhoud met een pipet opgezogen.
Agarbuisjes, bouillon en leverbouillon worden elk met i c.c. van dit vocht geënt.
Twee cavia\'s worden intraperitoniaal ingespoten met 5 c.c. van deze vloeistof. Een
deel van de agarbuisjes wordt in een atmospheer met 10% C.0₂ bebroed, teneinde
den abortusbacil te doen groeien. Het fetus wordt voor de leeftijd-bepaling gewogen
en gemeten, waarna cultures uit het hartebloed en uit de maag worden aangelegd.

Volgens dezelfde techniek wordt uit niet gravide uteri geënt. De cavia\'s worden
5 weken na de injectie geseceerd, miltmateriaal wordt op serumagar geënt en bij
10% C.0₂ bebroed. De bac. abortus Bang werd geen enkele maal gevonden. Dit
komt volgens de schrijvers, omdat deze bacil 3—4 weken na de partus of abortus
uit den uterus verdwenen is. In de 5—7de maand doen zij de dieren aborteeren,
dan komen de bacillen in den uterus. De bacil wordt vaak op tal van andere
plaatsen in het lichaam gevonden en niet in de baarmoeder. De kans op het
vinden van dezen bacil in willekeurige uteri is dus niet zoo groot.

De cultures van een hydrometra bleven steriel. Uitstrijkjes van het entmateriaal
werden gekleurd volgens Gram en met carbolthionine. Hierin werden nooit bac-
teriën gezien.

Honderd zes en twintig uteri zijn door de schrijvers onderzocht; 81 waren gravide
in diverse stadia, van 1 maand tot vlak voor de partus. 45 uteri waren afkomstig
van guiste koeien, 20 van pinken, 25 van koeien, die een of meermalen gekalfd had-
den; 98 uteri waren steriel; 7 uteri (2 gravide en 5 niet gravide) hadden bacterie-
groei gegeven. In 21 gevallen durfden de schrijvers niet de conclusie te trekken, dat
de bacteriën, die gegroeid waren, werkelijk uit de uteri afkomstig waren.

De gevonden bacteriën waren bac. alcaligenes, bac. coli, micrococcus, stphylo-
coccus en coryncbacteriën.

De schrijvers trekken de conclusie, dat de gezonde runderuterus in het algemeen
steriel is. T.

Men is het er tegenwoordig wel over eens, dat de ziekelijke toestanden, welke
worden beschouwd als resultaat van eene onvoldoende kalkhoeveelheid in hel bloed
en in de organen of die samengaan met kalkgebrek in bloed en organen, moeten wor-
den toegeschreven aan totaal verschillende primaire oorzaken. Zoo kunnen, ,,hypo-
calcaemische ziekten" ontstaan, wanneer in het voedsel voldoende kalkverbindingen
ontbreken, maar ook, wanneer het voedsel in dit opzicht goed is.

Rhachitis en osteomalacie kunnen ontstaan niet slechts als een gevolg van gebrek
aan kalk en phosphaten in het voedsel (beide ook wanneer er vitaminegebrek is
of niet) maar ook onder condities waarbij in het voedsel eene voldoende hoeveelheid
is van bovengenoemde componenten van de beensubstantie.

Het is vooral ten opzichte van rhachitis en osteomalacie, dat wij dikwijls in de lite-
ratuur een eenzijdige opvatting aantreffen, aannemende het bestaan van slechts
een der genoemde oorzaken. Vooral bij het behandelen van het thema „rhachitis
als avitaminose" wordt veelal vergeten, dat het toch absoluut noodzakelijk is, om

rhachitische verschijnselen bij jonge, groeiende dieren te vermijden, dat kalk en
phosphaten in het voedsel voorkomen.

Carlström en Svanberg \') hebben nu omtrent het optreden van spasmophilia
en rhachitis bij biggen een aantal onderzoekingen verricht, o.a. het effect van lever-
traan en phosphorus gecontroleerd en hunne bevindingen neergelegd in een lang
artikel in het Scandinavisch tijdschrift.

Rhachitis (en tetanie in verband hiermee) komen in Zweden bij de varkensfok-
kerij vrij veel voor. Als symptomen worden aangegeven: wankelende gang, duizelig-
heid, paretische verschijnselen aan een of beide achterbeenen, naar rechts- of links
afwijkende gang, waarbij de kop scheef wordt gehouden, convulsies en schrikachtig-
heid. Koorts is niet aanwezig. De licht aangetaste dieren herstellen. Sectie levert
weinig op.

Ook Schreiber meldt hieromtrent (T. R. 1930). Schmotzer (Allatorvosi Lapok,
1930, p. 314) neemt een verband aan tusschen avitaminose en kauwbewegingen
bij stuipen van varkens. Bij duizeligheid en stuipen, in verband met kalkgebrek,
schreeuwen de dieren vaak van pijn en worden zijdoor de gezonde dieren aange-
vallen. C. en S. beschouwen dit als een gevolg van kalkgebrek, dat aan de dieren
abnormale eetlust geeft en hen drijft tot aanvallen van de zwakste dieren. (Soms
worden deelen van ooren en staart afgebeten). Dit zou weer verdwijnen bij ver-
strekken van voldoend kalkhoudend voedsel.

Nadat de onderzoekers eerst met een klein aantal, aan het Instituut te Stock-
holm, proeven bij rhachitis en tetanie hadden genomen, werden op drie groote
varkenshouderijen in de omgeving van Stockholm deze proeven gecompleteerd en
practisch de resultaten getoetst.

Op alle drie deze bedrijven bleek duidelijk de goede uitwerking van een bijgift
van een carbonaat van kalk, nadat eerst kalkarm voedsel was verstrekt.

De werking van levertraan alleen had in den regel weinig gevolg. De uitwerking
hiervan is afhankelijk van aanwezigheid of toevoeging van voldoende kalk.

Carlström en Svanberg besluiten hun artikel met deze opmerking: In de prak-
tijk moet gelet worden op een voldoende kalkgehalte en om zeker te gaan eene toe-
voeging van D.-vitamine.

Behandeling met phosphor in gevallen waar de varkens voedsel ontvangen, arm
aan kalk, heeft dikwijls tengevolge, dat de dieren slecht eten, de groei verlangzaamt
en dat over het algemeen de conditie verslechtert.

Garham en Thorp¹) beschrijven als „idiopatische anaemie" een ziekte en
sterfte bij jonge biggen, welke gezond waren geboren en plotseling stierven; leeftijd
2 dagen tot 2 weken. De sectic deed denken aan anaemie. Schrijvers geven de vol-
gende samenvatting van de ziekte.\' 1. Een sporadische ziekte bij jonge biggen, 2
dagen tot 2 weken oud, deed volgens pathologische verschijnselen bij de sectie
denken aan anaemie. 2. Dc aetiologische factoren zijn niet bekend. 3. De practici
meenden de oorzaak te moeten zoeken in de arme weiden, waarin de drachtige zeugen
liepen, maar dit is niet uitgemaakt. 4. Het voorkomen van „idiopathic anemia"
bij pasgeboren biggen doet de vraag rijzen of er verwantschap bestaat met de z.g.
secundaire anemia. 5. Brucellose of andere primaire bacteriëele infecties kwamen niet
in aanmerking.

Naast een verkeerde huisvesting, verpleging en voeding neemt Bodin ²) aan,
dat de rhachitis (Engelsche ziekte) bij varkens meer speciaal wordt veroorzaakt
door afwezigheid van ultraviolette stralen en onvoldoende hoeveelheden vitamine D.

1 ) Idiopathic anemia in neuiborn pigs. Graham en Thorp. Journ. of Am. vet. med.
Ass. 1932, no. 6.

2 ^s) Contribution ä Vétude de la Cachexie osseuse du Pore. M. L. Bodin, Bull, de 1\'Acad.
Vet. de France. No. 3, Mars 1932.

Als voorbehoedende maatregelen beveelt hij aan: i. Alle dagen weidegang (ten-
minste aan de buitenlucht). 2. Goede voeding. 3. Zindelijke, luchtige stallen. 4.
Ontsmetting van stallen waar zieke varkens gehuisvest waren: 5. De aangetaste
dieren direct bij de eerste verschijnselen der ziekte isoleeren; 6. Verstrekken aan
de varkens, vooral \'s winters, vitamine D in den vorm van „bestraalde ergosterine".

Volgens Radef *) maken vele jonge dieren, en ook de biggen, in den tijd dat
er gezoogd wordt, eene physiologische aneamie door. l)e anaemie komt daar-
door tot stand, dat de vorming van haemoglobine achter blijft bij de andere ontwik-
kelingsprocessen. De oorzaak van dit achterblijven is in hoofdzaak de geringe toe-
voer van ijzer. Parallel met de anaemie loopt eene relatieve verarming van het
dierlijk organisme aan ijzer. Deze anaemie kan worden beschouwd als eene aanpas-
sing aan de relatieve ijzerverarming. Men zou kunnen zeggen dat het organisme
van het jonge dier gedurende den eersten tijd na de geboorte zich aan den geringen
ijzertoevoer gewent. Dan is deze anaemie ook niet als een pathologisch, maar als een
physiologisch verschijnsel op te vatten; vandaar de naam physiologische anaemie.

Radef heeft omtrent deze anaemie bij zuigende dieren onderzoekingen gedaan.
Bij jonge honden is deze zuigelingen-anaemie zoodanig verbonden met den groei,
dat zij niet op te heffen is met ruimen toevoer van ijzer. De jonge honden waren aan
het einde van de zuigperiode veel bloedarmer dan de volwassen dieren, ofschoon zij
eene bijgift van ijzerzouten hadden ontvangen. Zij waren wel beter dan de controle-
hondjes, die niets hadden gehad, maar bleven toch bloedarm.

Radef heeft nu nagegaan of deze physiologische anaemie ook bij andere dier-
soorten zoodanig „gefixeerd" is, dat zij door meer toevoeging van ijzer niet op te
heffen zou zijn.

Als object voor deze proeven koos hij het varken, dat als zeer arm aan haemo-
globine wordt geboren. Zoo hebben de jonggeboren biggen per K.G. lichaamsge-
wicht ongeveer 13 m.G. haemoglobine-ijzer, terwijl ratten 16 m.G., geiten 23 m.G.,
konijnen 27 m.G., cavia\'s 27 m.G., katten 37 m.G. en honden 40 m.G. bezitten. Ook
hebben de pas geboren biggen maar een geringen ijzervoorraad in de lever, welke
de haemoglobine-vorming slechts voor enkele dagen kunnen verzekeren. Zij nemen
het ijzer in de moedermelk op en vormen daaruit haemoglobine. Ondanks dezen toe-
voer van ijzer door de melk ziet men ook hier gedurende de eerste dagen een terug-
gang van het haemoglobine-gehalte.

Radef beproefde nu of door toediening van anorganische ijzerzouten dit terug-
loopen van het haemoglobine-gehalte te verhinderen zou zijn. De proeven werden
genomen bij 14 toornen biggen (Duitsch edelvarken), welke in twee groepen worden
verdeeld. Aan de eene groep werd per big per dag 10 k 20 m.G. ijzcrsulfaat (FeSO,)
gegeven, de andere groep diende voor controle.

ie. dat het mogelijk is door toediening van ijzerzouten het normale gehalte aan
haemoglobine bij biggen in de zuigperiode te vergrooten; en

2e. dat voor dit doel het gewone ijzersulfaat goede diensten kan bewijzen, omdat
het ijzer hiervan door het varkenslichaam geresorbeerd en geassimileerd wordt.

Seren ¹) heeft bij verschillende vogels (kip, eend, gans) infecties door Asper-
gillus fumigatus vastgesteld. In de meeste gevallen kon echter naast deze schimmel-
infectie een andere ziekteoorzaak, parasieten en bacteriën, vastgesteld worden.

De kans van ontwikkeling der schimmels in zieke organismen (secundaire infectie)
is natuurlijk het meest te verwachten. Toch kunnen zij onder bepaalde omstandig-
heden primaire infecties veroorzaken.

Aspergillus niger, Aspergillus fumigatus en Mucor mucedo, parenteraal toege-
diend bij cavia\'s, bleken voor dit dier pathogeen te zijn. Infecties met Penicilium-
soortcn waren, afgezien van subcutane abcessen, niet pathogeen, Ook de toediening
per os van Aspergillus niger aan cavia\'s, had bij enkele dezer dieren den dood tenge-
volge. Men kreeg dan meer het beeld van schimmelvergiftiging, gepaard gaande
met verlamming en enteritis.

Bij kuikens kon hij door voedering van Aspergillus fumigatus in groote hoeveel-
heid niet de specifische veranderingen teweeg brengen, die in spontane gevallen
van deze schimmelziekte werd waargenomen. Het microscopisch aantoonen van de
schimmeldraden in de veranderde weefsels, was dikwijls zeer moeilijk. De diagnose
werd het gemakkelijkst gesteld door het cultiveeren op de daarvoor gebruikelijke
voedingsbodems. Baudet.

Bij de behandeling van vogelmalaria bleek aan Lotze dat de „eigen-bloed-
therapie" om technische redenen niet uit te voeren was. Betere resultaten werden
bereikt met intramusculaire injectie van versch bloed of serum van besmette dieren,
tegelijk met een emulsie van versche, plasmodieën bevattende, bloedlichaampjes in
phys. keukenzoutoplossing; bij deze laatste methode verdwenen de parasieten ge-
heel uit het dierlijk lichaam.

Ook bij menschen schijnt men met dergelijke therapeutische methoden succes
te hebben bereikt. de Zeeuw.

Schmidt ¹) wijst er op, dat hoewel de beteekenis van jodium als aandeel in de
stofwisseling nog onvoldoende duidelijk is, vast staat dat mensch en dier bepaalde
hoeveelheden noodig hebben. De jood-stofwisseling is afhankelijk van de opneming
en de afgifte, en staat in nauwe betrekking tot de organen voor inwendige afscheiding.
Volgens Hans JoACHiM Arndt (1930) is de beteekenis van de schildklier deze, dat
zij een verzamelorgaan is voor het jodium; het haar met het bloed toegevoerde
jodium wordt in het schildkliercolloid, dat moet worden beschouwd als afscheidings-
product van het schildklierepitheel, opgeslagen en naar behoefte in het aderbloed
afgegeven. Bovendien zou het jodium in de schildklier tot een nieuwe, voor het orga-
nisme geschikte verbinding worden omgevormd.

Hoenders bleken voor jodium in betrekkelijk hooge dosis (0.1—4.0) zelfs weken
achtereen toegediend, weinig gevoelig te zijn; jodismc b.v. trad niet op. Het werd
snel en regelmatig weer uitgescheiden. Invloed werd waargenomen op de werking
van het ovarium. Bij middelmatige giften (0.3—0.5) werden de eieren kleiner en
lichter. Bij grootere giften werd de eierproductie stop gezet. De lust tot broeden
werd aangezet. Het jodium werd o.a. in de eieren uitgescheiden; dit hield nog vrij
langen tijd stand, nadat men met het toedienen van jodium was opgehouden. De
houdbaarheid van eieren van met jodium gevoerde hoenders was belangrijk ver-
meerderd. De oeconomische beteekenis van het voederen van jodium aan kippen
zou misschien kunnen zijn, dat aldus jodium-houdende eieren worden verkregen,
welke in bepaalde omstandigheden den mensch als voedsel zouden kunnen worden
voorgeschreven.

Naar Zickgraf (Munch. Med. Woch. 1931, 30) moet men de therapeutische
waarde van door dierpassage gewonnen jodiumhoudende voedingsstoffen niet te
hoog aanslaan; melk en eieren bevatten het jodium voor 80 & 90% als anorganisch
jodiumzout; en het menschelijk organisme is evenmin als het dierlijke in staat noe-
menswaardige hoeveelheden jodiumzout in eiwitjodide om te zetten, met andere
woorden op de gunstigste wijze in de levensverrichtingen te betrekken. Men kan daar-
om met hetzelfde recht gejodeerd keukenzout geven als melk en eieren van met

jodium gevoerde dieren. Er zou slechts één manier zijn om joodeiwit op natuurlijke
wijze te verkrijgen, n.m.1. door passage door planten. Met behulp van een speciale
jodiumbemesting kan men voedingsmiddelen kweeken, waarin het anorganische
jodium als plantenjodide is opgezameld. L. P. de Vries.

Voor de bestrijding der kuikencoccidiosis zijn reeds van verschillende zijden ver-
schillende methoden aangegeven met uiteenloopende resultaten.

Eickmann en Karmann \') gaan nu enkele dezer reeds aangegeven methoden met
elkaar vergelijken. Zij gebruikten daarvoor :

1). De methode met hygiënische maatregelen door Zunker (1931) aangegeven
(gazen bodem, voer- en drinkbakken buiten de kooien aangebracht).

2). De joodmelk-methode volgens Kerr (1930), waarbij in plaats van drinkwater
joodmelk werd gegeven (20 c.c. joodjoodkalioplossing 1 : 2 : 50 met een halven
Liter melk verhit tot wit worden en dan met 3 Liter water verdunnen).

3). De methode van graanvoedering (gelijke deelen tarwe en gierst) die in 1930
werd aanbevolen door het Bacteriologische Instituut der „Landwirtschaftskammer
für die Provinz Westfalen".

De proeven werden genomen op 2 weken oude kuikens, die met enkele zwaar
geïnfecteerde coccidieën-zieke kuikens (Eimeria tenella) werden samengebracht.
Een aantal diende als controle. Om de 8 dagen werden de kooien grondig schoon-
gemaakt en werd nieuw turfmolm en zand gestrooid (ook bij de controlegroep).
Voeder- en drinkbakken, die zich in de kooien bevonden (behalve bij de volgens
Zunker gevolgde methode), werden 2 maal daags flink gereinigd.

In de voorproef met 44 kuikens (4 groepen van 1 1) bleek de methode met de hygiënische
maatregelen (Zunker) de gunstigste resultaten te hebben opgeleverd wat mortaliteit, cocci-
dieën-uitscheiding en gewichttoeneming betreft. Minder gunstig waren de resultaten
met joodmelk; het ongunstigst met graanvoedering (zelfs nog ongunstiger dan met
de contrólekuikens).

In een hoofdproef met 98 kuikens, waar de methode Zunker (hyg. maatregelen)
met controles werd vergeleken, bleek deze methode zich ook gunstig te onderscheiden.

De onderzoekers wijzen er echter op, dat bij het houden van kuikens op de gazen
bodems, na ongeveer 3 weken kannibalisme begint op te treden, dat snel op alle
kuikens overgaat. 1 kuiken kreeg verlammingsverschijnselen en stierf tenslotte,
(waarvan al spoedig de ingewanden werden opgegeten. 1) E. en K. bevelen daarom
in ieder geval aan, de kuikens niet te lang op de gazen bodems te laten verblijven.

Verder bleek nog dat van 6 kuikens, die bijna 3 maand oud en genezen waren
van hun coccidiose-infectie, slechts nog 1 met doodelijk gevolg te herinfecteeren
was, terwijl de overige 5 geheel gezond bleven en ook geen oöcysten uitscheidden.
Of dit op immuniteit berustte of op een algemeen verhoogden weerstand door het
ouder worden, konden de schrijvers op grond van hun proeven niet uitmaken.

Voor de bestrijding van coccidiosis bij kippen is zure taptemelk een middel dat,
volgens Coles ¹), door geen enkel middel wordt overtroffen. De methode is een-
voudig, het middel goedkoop en zeer werkzaam. De werkzaamheid zou berusten
op den zuurgraad (waardoor de ontwikkeling van den parasiet in den darm zou ver-
hinderd worden) en op de hooge waarde als voedsel.

In acute en subacute gevallen moet de eerste 4 dagen alleen zure melk ad. lib. gegeven
worden. De daaropvolgende week zure melk, meng- en groenvoeder. Daarna het

1 ) Sour milk in avian Coccidiosis, J. D. W. A. Coles, Jl. South African Vet. Med.
Ass. III (4) 198, 1932.

gewone rantsoen, maar aanbevolen wordt nog gedurende een maand zure melk
te geven.

In chronische gevallen (3 maand oude dieren) wordt gegeven 3—5 gallons (1 gallon
is ± 4J liter) zure melk per dag per 100 dieren. Het andere voedsel hiernaar te regelen,
zoodat zij de zure melk goed opnemen. Deze behandeling 2 maanden voortzetten.

Prophylactisch beveelt C. aan zure taptemelk te voeren gedurende de eerste 6 levens-
maanden.

Bij een ernstige uitbraak van coccidiosis moeten de kuikens op draadgaas worden
gehouden.

Doria *) bespreekt in een inleiding de literatuur op het gebied der behandeling
van coccidiosis.

Bij eigen proeven met 166 zieke kuikens werd genezing verkregen door toediening
van 5 gram melkserum per dag. Twaalf zwaar zieke kuikens genazen niet. De cocci-
dieën verdwenen ongeveer twee weken na het begin der behandeling uit de faeces.

Het melkserum wordt bereid door melk met 2.5 °/₀₀ zoutzuur te koken en daarna
te filtreeren. De behandeling wordt gedurende twee weken volgehouden. Kuikens
ontvangen 5 gram per dag, grootere kippen 10 gram. te Hennepe.

Doyle, Zwic.k, Seifried, Schaaf en anderen 2) berichtten over de goede resul-
taten van het gebruik van duiven-diphteriesmetstof als entstof tot voorbehoeding
voor diphterie bij hoenders.

Michael ¹) controleerde deze aangelegenheid. Hij gebruikte smetstof, welk hem
toegezonden was door T. M. Doyle, in Engeland. Voor het bereiden van het vaccin
volgde hij de volgende techniek. Een suspensie van duiven-diphterie-virus werd
gebracht op de huid van de borst en beenen van duiven, nadat de veeren ter plaatse
waren verwijderd. Na tien k veertien dagen werden de dieren gedood, de door
pokken aangetaste huiddeelen werden gemalen en daarna gezeefd, onder toevoeging
van een voldoende hoeveelheid van een mengsel, bestaande uit gelijke deelen gly-
cerine en physiologische zoutoplossing met 1 % phenol, ten einde te geraken tot een
suspensie, welke per kubieken centimeter 0.25 gram virus (fijnverdeeld aangetast
huidweefsel) bevatte.

Een deel van aldus verkregen vaccin werd (volgens de methode van Doyle) ge-
droogd in een exsiccator met phosphorpentoxyde.

Behandeling van hoenders met de volgens beschrijving verkregen entstof, gaf op
de follikels, waaruit de veeren getrokken waren, erupties, welke op lichtverloopende
pokken geleken.

In tegenstelling tot de resultaten, verkregen door de in het begin van dit referaat
genoemde onderzoekers, kon Michael bij de aan deze enting onderworpen hoenders
geen vermeerderden weerstand tegen kunstmatige of natuurlijke infectie met hoen-
derpokkenvirus waarnemen. L. P. df. Vries.

Uit proeven van Rebrassier ²) blijkt, dat een groote dosis Kamala noodig is om
bij kippen de lintwormen af te drijven. Met een dosis van 7.5 grain (1 grain = 65
m.G.), die in de meeste lintwormpreparaten aanwezig is, gelukt het niet alle lint-
wormen te verdrijven. Alleen een hoeveelheid van 15 grains Kamala was in staat 3
van de 23 met lintwormen besmette kippen van deze parasieten totaal te bevrijden.
De lintwormen, die bij deze kippen voorkwamen waren Davainea proglottina,
Choanotaenia infundibulum, Raillietina cesticullus en Hymenolepis carioca.

1 ) Results with pigeon-pox virus for the immunization of fowls against chicken-pox. S. T.
Michael, Journ. of the Am. Vet. Med. Ass. Sept. 1932.

2 ^s) The anthelmintic value of kamala for tapeworms in Chickens. R. C. Rebrassier,
Jl. Am. Vet. Med. Assoc. 33, 6, 1932, p. 895—903.

Een kippenfokker had de laatste 20 jaar te kampen met groote sterfte onder zijn
kuikens en slechten groei van het overlevende pluimvee. Een voor sectie aan Ha-
milton \') gezonden hen had sterke melanosis van maag, dunnen darm, ovaria en
hart. Jammer genoeg kon niet worden nagegaan of deze voor vogels zeldzame aan-
doening de oorzaak der sterfte op deze fokkerij was. v. Waveren.

Na overzicht der literatuur beschrijft Davenia ¹) een geval waarbij op een pluim-
veebedrijf plotseling veel verlamming optrad. Bij sectie werden vele exemplaren
van D. proglottina in de darmen gevonden. Na behandeling met een mengsel van
5 c.c. terpentijn met 5 c.c. olijfolie per kip stierven binnen 12 uren 36 exemplaren.
Bij de overlevenden werden na 3 a 5 dagen nog talrijke exemplaren van D. proglot-
tina aangetroffen, zoodat deze behandeling af te raden is. Schrijver neemt aan dat
verlamming, vermagering en darmontsteking veroorzaakt werd door den beschreven
lintworm.

Monari ²) beschrijft een geval waarbij om den darmwand een manchet van
blaasjes, gevuld met vocht gevormd was. Uitvoerige beschrijving van den histolo-
gischen bouw dezer cysten welke den schrijver, in afwijking met andere onder-
zoekers, tot de diagnose lymphangioma gebracht hebben. te Hennepe.

Pogingen van Pagïnni ³) om dit lijden over te brengen mislukten. Voorts wordt
bestreden de meening van Goldberg en Benson, die zeggen dat de aandoening een
gevolg is van het verstrekken van te eiwitrijk voedsel, hetgeen aanleiding zou geven
tot vorming van uraatdepöts in de mucosa van de cloaca. Behandeling met een op-
lossing van permanganas kalicus of boorzuur zou tot een snelle genezing leiden.
Volgens van Heelsbergen (D. T. W. 1931 S. 274) zou de ziektein den koppel dooi-
de hanen op de kippen worden overgebracht, hoewel kunstmatige besmetting ook
hem niet gelukte. De aetiologie ervan is niet voldoende opgehelderd.

Kannibalisme is bij hoenders geen zeldzaamheid. De dieren worden er vaak toe
gebracht door het zien van bloed of versche wonden b.v. verwonde teencn, prolap-
sus cloacae.

Gebrek aan bepaalde stoffen in het voedsel en verkeerde verpleging (o.a. toe-
diening van eiwitarm voedsel) schijnen het lijden in de hand te werken. Volgens
Rf.inhardt ⁴) zijn teenenpikken, veerenplukkcn, het pikken in de cloaca, eier-
eten, alle ondeugden die eenzelfde oorzaak kunnen hebben. Veenendaai..

Dissertatie, in de serviese taal, met afbeeldingen en duitse samenvatting, waar-
naar belangstellenden verwezen worden. Vrijburg.

1 ) Verlamming bij kippen veroorzaakt door besmetting met Davenia proglottina. Su una
enzoozia di paralisi dei polli per infestione di Davenia proglottina. Dr. G. Daciiena, Sassari.
La Clinica Veterinaria. Febr. 1933, p. 95.

2 ®) Lymphangioma cystica van het Pleuroperitoneum van een kip (sopra un I.infangioma
cislico dell pleuroperitoneo di polio). Prof. Dino Monari, R. Istituto superiore di Medicina
Veterinaria di Sassari. La Clinica Veterinaria, Dec. 1932, p. 973.

3 ) Infectieuze cloacitis bij hoenders. Mgo. Pagïnni, La clinica veterinaria 1930. Ref.
Ann. de méd. vét. 1931, p. 320.

4 ) Ueber Kannibalismus bei Hiihnern. R. Reinhardt. Deut. Tier. Woch. 1931,
No. 24.

5 •) Beitrage zum Bild des embryonalen Hühnerblutes und seiner Genese. (SI. Malensek.
Veterinarski Arhiv. 1932, Nr. 2. en 3).

Reeds eerder (1931) deelde Yakimoff \') mede, dat het niet gelukte andere dieren
te infecteeren, met niet bij de bepaalde diersoort behoorende Coccidiën-soorten.

Deze reeks wordt nu aangevuld met irifectieproeven van konijnen met schapen-
coccidiën (waarvoor Y. meent nu reeds 4 soorten te moeten onderscheiden), welke
infectie niet aansloeg. Verder deden zij infectieproeven van 2 ossen (bijna 2 jaar
oud), een zebu (leeftijd niet opgegeven) en een eend (leeftijd niet opgegeven) met
konijnencoccidiën, die eveneens niet gelukten.

(Eigenaardig is dat deze onderzoekers den leeftijd der proefdieren geheel buiten
beschouwing laten. Het is immers bekend, dat oudere dieren of een zekere immuni-
teit kunnen bezitten, of in ieder geval meer weerstand bieden aan coccidiën-infec-
ties. Infectieproeven met jonge dieren zouden meer waarde gehad hebben. Ref.).

Y. komt tot de slotconclusie dat de eenig juiste methode om de oöcysten te dooden
is, ze te laten indrogen, óf met kokend of heet water te behandelen; (afsterven in kokend
water na 5 seconden, in water bij 8o° na 10 seconden, in water bij 55° na £ uur).

Nf.lson ¹) deed de volgende proef. Hij vaccineerde drie zeugen (enting in de
huid). Van de 34 daarna geworpen jongen werden 24 door de moeders gezoogd en
10 kunstmatig gevoed; daarna werden allen gevaccineerd. Van de 24 gezoogde
jongen reageerden 23 niet en t onvolmaakt, zij waren dus immuun. De 10 kunst-
matig gevoede reageerden normaal (met blaarvorming); alleen was de reactie iets
vertraagd, vergeleken met die bij biggen van niel-gevaccineerde varkens. Het bleek
dus dat de immuniteit, door de moeder langs placentairen weg overgebracht, zeer
gering was; de met de moedermelk, dus via de melkklier overgebrachte immuniteit
was daarentegen aanmcrkelijker. Het vermogen om via de melkklier immuniteit
over te brengen bleef lang bestaan; de jongen van 2e en 3e worp waren even sterk
immuun als die van de eerste; de tijd tussen de vaccinatie der moeder-varkens
en de derde worp bedroeg 15 maanden.

De districtsveearts H. Lund Larsf.n,²) Dombiis, geeft een paar korte ziektegeschie-
denissen over het voorkomen van de hypoderma-larve bij den mensch. Daar deze
parasieten bij dezen slechts zelden voorkomen, komt het mij gewenscht voor, die
verhalen hier weer te geven.

iste geval. Eerst merkte men aan de kuit een kleine onderhuidsche verdikking,
welke zich langs het been naar boven verplaatste, een ongeveer 1 c.M. blauw-
roode streek achterlatende. Van het been ging het kleine gezwel over het zit-
vlak, waar het natuurlijk zeer hinderlijk was, daarna dwars over de maag, ver-
der over de borstkas naar boven, om ten slotte achter het oor terecht te komen.
Hierop werd ingesneden, waarop de larve niet in zijn geheel werd verwijderd en bij
de operatie dood ging. De wandeling van de larve duurde ± 3 maanden.

2de geval. De larve werd het eerst waargenomen boven aan de borst. Zij bewoog
zich in den loop van omstreeks 2 maanden langzaam naar boven over den hals en
boorde zich door de huid in den nek naar buiten.

1 ) Journal of exp. medicine vol. 56; (ref. N. T. v. Geneesk. 1933, I, 6, blz. 685).

2 ) Hypodermalarver hos mennesket. H. Lund Larsen, Norsk. Vet. Tidsskrift 1932,
No. 8, blz. 324.

Lund merkt op, dat nog niet vaststaat, hoe de hypoderma-larven in het organisme
komen. Aan deneenen kant wordt beweerd dat de larve, die uitkomt een paar dagen
nadat het insect hare eieren heeft gelegd op het haar van den gastheer, wordt op-
gelikt door dezen, om daarna haar wandeling te beginnen. Aan den anderen kant
neemt men aan, dat de larven zich actief inboren door de huid langs de haarzakjes,

In bovengenoemde gevallen van het voorkomen van een hypoderma-larve bij
den mensch moet als waarschijnlijk worden aangenomen dat de larve zich in beide
gevallen door de huid heeft ingegraven. Zij kwamen beide voor bij kinderen, die
het immers vaak zoo nauw niet nemen met de bovenkleeding, en de plaats waar
de larve het eerst werd waargenomen, was van tijd tot tijd geheel onbedekt.

De Moor, Soekarnen en van der Walle ¹) vonden bij een rattensterfte op
Java (Bantam) als oorzaak bacillen die op malleüs-bacillen geleken en voor ver-
schillende diersoorten, ook paard en buffel, pathogeen bleken te zijn; ook voor den
mens; bij een inlander in die streek, lijdende aan een chroniese huidaandoening
met fistelvorming, werden dezelfde bacillen gevonden. De bacillen werden gedeter-
mineerd als bacterium melioidosis Whitrnore, door Whitmore het eerst beschreven
in Rangoon (Birmah) en daar gevonden bij een ziekte onder ratten.

Fülleborn ²). De ascaris lumbricoïdes houdt zich voornamelijk in het jejunum
op (de larven van andere ascarissoorten worden in de menselijke darm niet geslachts-
rijp). Het aantal kan van 1400—2000 stuks bedragen, zij kunnen tot 40 c.M. lang
worden. Op Röntgenfoto zijn zij zeer goed te zien, in bundels naast elkaar liggend
en gekromd tegen de darmwand aan. Gewoonlijk veroorzaken zij, ook in groot
aantal, geen darmafsluiting, daar de spijsbrij de stilliggende wormen gemakkelijk
kan passeeren. Als zij echter bewegelijk worden (onder invloed van medicijnen of
darminfecties en daarbij ontstane spastiese darmcontracties, dan zakken zij af naar
lagere gedeelten, vormen kluwen en kunnen ileüs veroorzaken. Zij kunnen overal
indringen (in galwegen b.v.) en ook de darmwand doorboren en in de buikholte
komen. Zij eten darminhoud, maar ook levend darmslijmvlies, maken echter geen
groot substantieverlies dat wel geregenereerd wordt. Echter kan bij ophoopingen
de darmwand tot op de serosa aangetast zijn, door druk en inwerking van de ascaris-
toxinen. Kliniese verschijnselen zijn verschillend en veelal niet in verhouding tot
het aantal wormen. Kort na de infectie kunnen lever- en longverschijnselen op-
treden, in verband met de reis der larven via lever en longen en weer terug naar
de darm.

Ongeveer 2 maanden na de besmetting verschijnen eieren in de ontlasting. Een
vrouwelijk exemplaar legt per dag ongeveer 2000 eieren.

Prophylaxe ligt in tegengaan van het gebruik van menselijke faeces (gier) als mest-
middel (voor groenten).

Behandeling : Santonine doodt de wormen niet, maar verlamt ze alleen en maakt
nog een sterk laxans (jalappa) noodig. Ook zijn de mannelijke wormen weinig-ge-
voelig voor santonine.

Ol. chenopodii in dosis van 1 gram voor een volwassene; kinderen zooveel
druppels (van hoogstens 1/40 c.c.) als zij jaren tellen; desnoods na 1 uur nogmaals
zooveel en 2 uur daarna ol. ricini of sulfas magnesicus. (Er op letten dat te voren
geen obstipatie bestaat). Ascaridol (het werkzaam bestanddeel van ol. chenopodii)
en helminal (Merck) zijn ook aangeraden. Vrijburg.

2 ) Fülleborn. Klin. Woch., ref. v. Tilburg, in N. T. v. G. 1933, I, 3, blz. 302.

In plaats van lever per os geeft men den laatsten tijd tegen pernicieuze anaemie
leverextracten parenteraal. De werking is dan beter en sneller. Van der Scheer \')
zag bij de behandeling van de ,,indiese spruw" ook opvallend goede resultaten van
subcutane of intramusculaire inspuitingen met leverextract. Dit steunt volgens hem
de opvatting dat spruw een deficiëntie-ziekte is.

Behalve lever wordt tegen pernicieuze anaemie ook veel varkensmaag voorge-
schreven. Dit heeft, volgens Illig ¹), voor dat het (per os) niet, zooals lever, op
den duur tegen staat als het goed toebereid wordt; dosis 200—300 gram daags.

Kapel en Holm ²). Een vrouw werd door een kat in de hand gebeten. De hand
zwol op, werd blauwrood en pijnlijk. Aan de bovenzijde van het metacarpo-phalan-
geaal gewricht ontwikkelde zich in het verloop van drie weken een guldengroote,
weeke indolente zwelling. In het midden daarvan ontstond een kratervormige fistel-
opening omgeven door slappe, blauwroode granulaties; bij druk erop ontlastte
zich bloedige etter. De cubitaal- en axillaire lymphklier waren niet veranderd.
De lichaam-temperatuur was slechts weinig verhoogd. Vastgesteld werd een ont-
steking van het metacarpo-phalangeaal gewricht. Het bacteriologisch onderzoek
wees uit dat een pasteurella-infectie in het spel was.
Myeloide leucaemie bij dieren.³)

De myeloide leucaemie is bij de dieren zeldzamer dan de lymphoïde; bij den
mensch juist omgekeerd. Zij is waargenomen bij herbivoren; veelvuldiger evenwel
bij hond, varken en kat. De verschijnselen zijn vermagering, algemeene lichaams-
zwakte, bloedarmoede, al of niet klierzwelling. F.en systematisch onderzoek van de
milt- en bloedveranderingen is noodig. De chronische vorm is het meest bekend
in de vergelijkende pathologie; de acute vormen zijn nog weinig onderzocht. De
diagnostiek der myeloide luecaemie steunt op het bloedonderzoek. De benzol-
therapie wordt aangeraden. De aetiologie (pathogenese) van het lijden is onbekend.
Gehuldigd wordt de neoplastische theorie van Ball.

Amund Lo deelt in „Norsk Veterinaer Tidsskrift" mede, wat Prof. Adolf Jensen
geantwoord heeft op een interview door het blad „Politiken" over den leeftijd van
den walvisch. De professor zegt : „Mij is geen middel bekend om den leeftijd van
den walvisch vast te stellen. Maar de blauwe vinvisch wordt niet oud. Wanneer
het jong geboren wordt, is het 7 meter lang. Het zoogt een halfjaar en heeft dan
een lengte van 18 Meter. Wanneer het 2 jaar oud is, is het dier volwassen en ge-
slachtsrijp. Daarna bereikt het dier geen hoogen leeftijd. Dieren, die zoo snel groeien,
worden niet bijzonder oud. Uit onderzoekingen in de Zuidpoolzee heeft men ge-
meend te mogen besluiten dat de walvisch niet ouder wordt dan 6 i 7 jaar.

2 ) Pateurella-infektion beim Mensch nach Katzenbisse. Kapel und Holm, Zentralb. f.
Chirurg. 1930. Ref. Tier. Rundsch. 1931, S. 203.

3 ) Contribution à l\'étude de la leucémie myéloide chez les animaux (Etude anatomo-
clinique). Julliard, Diss. Lyon 1931, réf. D. T. W. 1932, S. 817.

Een veeverloskundige te Woudsend (Fr.) werd in Januari jl., we-
gens het inenten van varkens, als zijnde onbevoegd uitoefenen der
Veeartsenijkunst, door de Rechtbank te Leeuwarden veroordeeld tot
f io.— boete, subs 10 dagen hechtenis. De officier van Justitie dier
Rechtbank, die meende, dat het inenten van varkens geen uitoefenen
der Veeartsenijkunst is, zoodat verdachte had behooren te worden
vrijgesproken, teekende casatie aan.

De procureur-generaal bij den Hoogen Raad concludeerde tot ont-
slag van rechtsvervolging; de Hooge Raad zelf echter achtte, ofschoon
op andere gronden dan de Rechtbank te Leeuwarden, het vonnis
juist gewezen en verwierp het beroep van den officier van Justitie.

De zaak lijkt mij van genoeg belang om de motiveering van den
Hoogen Raad hier weer te geven.

dat artikel i van de wet van 8 Juli 1874, Staatsblad 98, tot
regeling van de uitoefening der Veeartsenijkunst verstaat het ver-
leenen van genees- en heelkundigen raad of bijstand voor vee als
bedrijf, en de wet hier — met dien verstande dat voor de uitoefe-
ning der verloskunst de regeling verschillend is, — een omschrijving
heeft gegeven, geheel gelijkluidend aan die van de uitoefening der
geneeskunst, zooals deze is te vinden in artikel 1 van de wet van
i Juni 1865, Staatsblad 60, regelende de uitoefening der geneeskunst;

dat nu, daar de inenting van menschen, gelijk deze als voorbe-
hoedmiddel tegen verschillende ziekten pleegt te worden toegepast,
naar den aard dezer in het menschelijk organisme ingrijpende ver-
richting, ongetwijfeld moet geacht worden tot de uitoefening der
geneeskunst te behooren, evenzoo de inenting van vee naar haren aard tot de
uitoefening der veeartsenijkunst behoort, onverschillig of men deze ver-
richting tot geneeskundigen dan wel heelkundigen bijstand wil rekenen ;

Overwegende, dat deze conclusie dus reeds volgt uit de algemeene
omschrijving van het eerste lid van artikel 1 van genoemde wet
van 8 Juli 1874, Staatsblad 98;

dat voorts het tweede lid van dat artikel, waarin het inenten met
name wordt genoemd, als niet behoorende tot hetgeen aan een ieder
is geoorloofd, aan de juistheid van voorgeschreven opvatting geen
afbreuk doet, doch deze veeleer schijnt te bevestigen;

Overwegende dat uit een en ander volgt, dat de Rechtbank, zij
het op andere gronden dan hicrvoren zijn aangevoerd, in elk geval
met juistheid heeft beslist, dat het bewezene, volgens artikel 436 van
het Wetboek van Strafrecht strafbaar is, zoodat het middel niet
tot cassatie kan leiden;

Deze uitspraak van den Hoogen Raad is voor ons van zeer veel
belang. Zij zal echter eerst dan groote waarde krijgen als nu èn
door het Veeartsenijkundig Staatstoezicht èn door Rijks- en Ge-
meentepolitie op de entingen door leeken streng toezicht wordt ge-
houden, gevolgd door proces-verbaal. Redactie.

Reglement omtrent het uitgeven van de Acta Veterinaria Neerlandica,
aangenomen in de Vergadering van het Hoofdbestuur op 17 Dec. 1932.

i. De A. V. N. worden uitgegeven door het Hoofdbestuur der Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Elke aflevering bevat een monografie over een onderwerp ontleend aan de dier-
geneeskunde of hare hulpwetenschappen in den ruimsten zin.

II. Het uitgeven van de A. V. N. heeft ten doel te bevorderen, dat origineele
arbeid van Nederlandsche schrijvers op het gebied der diergeneeskunde c.a. zoo
goed mogelijk ook buiten Nederland wordt bekend gemaakt.

De artikelen zullen derhalve bij voorkeur in een der Wereldtalen verschijnen,
desgewenscht voorzien van een in de Nederlandsche taal gestelde samenvatting.

III. Het Hoofdbestuur wordt bij het uitgeven der A. V. N. bijgestaan door
de redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Schrijvers, die publicatie van een artikel van hun hand in de A. V. N. wenschen,
wenden zich met dit verzoek tot deze redactie.

De Redactie maakt een begrooting van kosten van elk artikel en bepaalt welk bedrag
uit de geldmiddelen van het Tijdschrift daarvoor beschikbaar zal kunnen worden
gesteld.

Zij voert namens het Hoofdbestuur de onderhandelingen met die fondsen, in-
stellingen enz., die bereid zullen zijn finantieelen steun aan de uitgifte van het ter
publicatie aangeboden werk te verleenen.

Ten slotte doet de redactie het voorstel aan het Hoofdbestuur tot het uitgeven
van het aangeboden artikel in de A. V. N. over te gaan, vergezeld van bedoelde
begrooting van kosten en opgave van de baten, die deze kosten volledig moeten
dekken.

IV. Elke aflevering der Acta zal gezonden worden aan de leden der Mij. voor
Diergeneeskunde en voorts aan zulke instellingen, tijdschriften en personen als
door het Dagelijksch Bestuur op voorstel der Redactie nuttig zal worden geacht.

Elke aflevering, wordt in den boekhandel verkrijgbaar gesteld tegen een door het
Dagelijksch Bestuur op voordracht der Redactie vastgestelden prijs.

De prijs voor een volledig deel kan worden bepaald onafhankelijk van den prijs
der samenstellende afleveringen.

V. De uit dezen hoofde te ontvangen baten, zijn het eigendom van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde. De penningmeester der Redactie, draagt deze ont-
vangsten na onderzoek en goedkeuring der daarover ontvangen jaarlijksche afreke-
ningen voor r Mei aan den penningmeester van het Hoofdbestuur af.

Deze ontvangsten zullen echter in dc eerste plaats worden aangewend voor het
uitgeven van verdere afleveringen der A. V. N.

VI. Het drukken en uitgeven alsmede het in den internationalen boekhandel
brengen van de A. V. N. worden door de Redactie eerst na verkregen machtiging
van het Hoofdbestuur, aan daarvoor in aanmerking komende firma\'s opgedragen.

De Centrale Raad heeft besloten aan het einde van ieder jaar, voor zoover zijne
werkzaamheden voor publicatie geschikt zijn, aan Hoofdbestuur en I.eden van de
Maatschappij een verslag aan te bieden en dit verslag in het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde te publiceeren.

Op Zaterdag 16 Januari zijn de leden van den Centralen Raad geïnstalleerd
door den Voorzitter van de Maatschappij. In die vergadering waren mede aan-
wezig de leden van het Dagelijksch Bestuur, de heeren van der Burg en ten Thije
en het plaatsvervangende lid van den C. R. de heer ten Hoopen. Het pl.v.v. lid
van Kempen was verhinderd.

Voorzitter Dhont wenscht in de eerste plaats den Voorzitter van den C. R.
van der Slooten geluk met het door de leden van de Maatschappij uitgesproken
vertrouwen door zijn benoeming met zoo goed als algemeene stemmen.

Voorzitter Dhont doet verder een beroep op de goede samenwerking van C. R.
en H. B. en wenscht, dat bij beide college\'s de beste bedoelingen vóór zitten, om
in de eerste plaats dc belangen van de Maatschappij te behartigen.

Verder zegt spreker, de instelling van den C. R. is een gevolg van de omstandig-
heden: het worden van vakvereeniging van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Sommigen juichen dit toe, anderen betreuren dit; maar hoe dit zij, de motieven
kunnen onbesproken blijven, het feit is er. Spreker meent, dat zoo ons leven ons lief
is, men zoo dient te handelen. Wij als leden hebben in den strijd voor ons bestaan
noodig beschermingsmaatregelen. En wie strijdt, heeft noodig wapens, wapens om
te beschermen het belang van het algemeen tegenover het belang van den enkeling.
De leden zijn goedwillend, maar de omstandigheden zijn soms zoo dat iemand zijn
eigen belang voor laat gaan bij het algemeen belang. Daar tegen dient de C. R. te
waken, echter nooit zóó, dat de rechten van den enkeling verpletterd worden.
Slechts het persoonlijk belang moet wijken voor het algemeen belang; het indivi-
dueele recht zal worden gehandhaafd, het individueele belang moet wijken. Onze
benoeming is geschied door de leden van de Maatschappij. Wij zullen trachten te
waken voor de belangen der leden der Maatschappij. Hoe minder moeilijkheden
er zijn hoe beter. Wat er te doen is, zullen wij trachten te doen in het waarachtig
belang van de leden en gaarne in volledige samenwerking met het Hoofdbestuur.

Na de installatie-vergadering volgde nog een korte vergadering van den C. R.
als zoodanig.

Nu de taak van den C. R. in Statuten en Huishoudelijk Reglement zeer ruim is
omschreven, vond men beter pas na eenige verkregen ervaring een vast werkpro-
gramma en Huishoudelijk Reglement op te maken.

ï. Kennisneming van dc ingekomen stukken en alles wat als gevolg daarvan is
te doen, als opheffing van bezwaren, enz.

2. Waken voor de belangen der leden, door alles wat in strijd is met onze be-
langen te behandelen en maatregelen te nemen.

3. Waar moeilijkheden dreigen op te treden, of ongewenschte toestanden naar
voren komen, trachten deze te voorkomen.

4. De leden van den C. R. zijn verplicht tot geheimhouding en mogen buiten
den Raad geen oordeel geven over zaken, die den C. R. ter beoordeeling kunnen
worden voorgelegd.

Er zijn gehouden 4 vergaderingen en wel op 9 April, 11 Juni, 8 October en 19
November.

Naast drie zaken van zuiver particulier belang, waarvoor onze aandacht werd
gevraagd en verstrekking van eenige adviezen aan het H. B. over Reglementen
en Bindende Besluiten, was een voornaam agendapunt :

Beoordeeling van een advertentie geplaatst door Collega\'s, die naar de meening
van andere Collega\'s in een minder gebruikelijken vorm was gesteld.

Daar de C. R. meent, dat het gewenscht is, dat advertenties en publicaties ge-
steld zijn in een onzen stand waardigen vorm, en geen advertenties en publicaties
van anderen mogen lokken, heeft de C. R. gemeend het algemeen belang van de
leden van de Maatschappij te dienen door te publiceeren wat bij advertenties enz.
toelaatbaar wordt geacht en daarvan mededeeling te doen in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde.

Aan het einde van dit verslagjaar moeten wij reeds het aftreden van twee onzer
leden vermelden.

De heer van Heusden heeft moeten bedanken door het aanvaarden van het
Penningmeesterschap der Maatschappij. Wij hebben in dit jaar de heer van Heus-
den leeren waardeeren als een goed wettenkenner en uitstekend critisch beoordeelaar.
Zijn weloverwogen adviezen zullen wij noode missen. Een troost is het, dat hij be-
houden blijft voor behartiging van de belangen van onze Maatschappij.

Onoverkomenlijk schijnt ons thans nog het gevolg van het verlies van onzen
Voorzitter, voor den Centralen Raad in het bijzonder, en de Maatschappij in het
algemeen. Wij zullen de motieven hebben te aanvaarden, ook al kost ons dat veel
moeite. Iemand, die de zaken direct zoo juist aanvoelt, en die dan tevens anderen
dat in zoo goed gekozen woorden kan deelachtig doen worden, over de zaken een
helder en ruim oordeel heeft en zonder aanzien des persoons zijn weg gaat, was de
ideale Voorzitter voor onzen Centralen Raad met zijn zoo moeilijke taak.

Mocht de Centrale Raad in 1932 niet hebben gebracht of gegeven wat enkelen,
mogelijk velen, van hem hadden verwacht, wij kunnen verklaren dat wij naar
ons beste weten onze taak hebben trachten te volbrengen, uitsluitend met de belangen
van de Maatschappij voor oogen.

Wij willen eindigen met een dringend beroep op medewerking van alle leden
der Maatschappij om de taak van den Centralen Raad, die op zich zelf reeds moei-
lijk, nu door de bijzondere tijdsomstandigheden nog zwaarder is, zoo te maken
dat wij steeds kunnen werken tot heil en bloei der Maatschappij.

De Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Delft en omstreken heeft aan
de Tweede Kamer een adres verzonden, waarin zij verzoekt, het voorgestelde
voorschot van ƒ 1 millioen aan de N.T.F. voor den bouw van een destructor te
Woerden, niet toe te staan, daar het destructiebedrijf in het Westen des lands thans
tot tevredenheid van de daarbij betrokken gemeenten wordt uitgeoefend door een
particulier bedrijf, de N.V. „Gekro" te Overschie. Gewezen wordt op de noodza-
kelijkheid van maatschappelijke bezuiniging in dezen tijd, zoodat het h. i. maat-
schappelijk gezien slechts kapitaalvernietiging kan worden genoemd, indien men
het particulier bedrijf van de Gekro tot liquidatie zou dwingen, door daarnaast
met overheidsgeld een nieuw bedrijf van denzelfden aard te stellen.

Op i April werd, in een der grootste hallen van het gemeentelijk slachthuis te
Alkmaar, het 25-jarig bestaan gevierd van die inrichting aldaar. De burgemeester
van Alkmaar, die de feestelijke bijeenkomst opende, begon met een herinnering
aan de voorgeschiedenis van de stichting van het abattoir en deed uitkomen, hoelang
het wel heeft geduurd alvorens de plannen werkelijkheid werden. Het Alkmaarsche
abattoir was tot 1928 het eenige in Noord-Holland boven het IJ. Terwijl aanvan-
kelijk het aantal slachtingen een 10000 dieren per jaar bedroeg, is sindsdien het aan-
tal gestegen tot een 40000. De burgemeester wees er op, dat de aanvankelijke tegen-

standers de een na den ander werden bekeerd tot voorstanders, terwijl hij tevens
roemde den grooten vooruitgang op hygiënisch gebied door het tot stand komen
van het slachthuis.

Collega Voorthuysen heeft daarna het belang van het slachthuis voor Alkmaar
en wijde omgeving uiteengezet.

Tegelijk met het slachthuis vierden ook 4 leden van het personeel hun zilveren
jubileum in dienst van het abattoir.

Blijkens een mededeeling in het R.K. Slagersvakblad van 31 Maart j.1. heeft een
conferentie plaats gehad tusschen de Commissie van Overleg, samengesteld uit den
Ned. Slagershond, den Ned. R.K. Hanzebond van Slagerspatroons en den Ned.
Grossiersbond voor den Vleeschhandel, met de drie samenwerkende landbouw-
bonden, n.1. den Christ. Boeren- en Tuindersbond in Nederland, den Kath. Ned.
Boeren- en Tuindersbond en het Kon. Ned. Landbouwcomité.

Onder de onderwerpen, die werden behandeld, wordt o.a. genoemd een ver-
zoek om medewerking, uitgaande van bovengen. Commissie, om te komen tot een
algehecle Rijksuitvoering van de Vleeschkeuringswet, aangezien de werking der gemeen-
telijke uitvoering, met de groote uiteenloopende tarieven en het in den handel
brengen van vleesch en vleeschwarcn door de exportbedrijven onder lager keur-
tarieven, den handel ontwricht.

In verband hiermede werd ook behandeld het verschil van opvatting over de
bepalingen van het keuringsregulatief, hetgeen tot groote schade en ongewenschte
gevolgen voor den landbouw aanleiding geeft. De technische voordeelen eener rijks-
uitvoering van de vleeschkeuring voor producent, distribuant en consument werd
door Collega Mever uit Breda duidelijk uiteengezet.

In aansluiting aan dit bericht komt het R.K. Slagersvakblad in haar hoofdartikel
nog eens terug op de rijksuitvoering van de VI. K. wet en spreekt het de hoop uit,
dat ook de Overheid spoedig moge inzien, dat het onbillijk is de bestaande toe-
standen te handhaven, aangezien het hoog tijd wordt, dat de thans van kracht zijnde
wetgeving niet wordt herzien, maar gewoonweg afgeschaft, om er iets anders en
beters, iets billijkers en rechtvaardigers voor in de plaats te stellen, n.1. de uniforme
rijksuitvoering van de vleeschkeuringswet.

Volgens een bericht in dc N. R. Cl. van 4 April j.1. heeft de rijksregeering tot
de volgende wet besloten:

Warmbloedige dieren moeten bij het slachten verdoofd worden, voordat er bloed
aan onttrokken wordt. De rijksminister van binnenlandsche zaken kan bepalen,
dat het voorschrift ook bij het slachten van andere dieren van toepassing is. Zoo-
lang hij van deze bevoegdheid geen gebruik maakt, kunnen de landsregeeringcn of
de door deze aangewezen instanties dergelijke bepalingen uitvaardigen. Bij nood-
slachtingen blijven deze bepalingen, indien de omstandigheden geen verdooving
toelaten, buiten toepassing.

Opzettelijke of nalatige overtreding van deze wet wordt gestraft met gevangenis-
straf tot zes maanden of boete. De wet treedt 1 Mei a.s. in werking.

De plannen tot het oprichten van een particulier slachthuis te Aardenburg nemen,
volgens het R.K. Slagersvakblad, vaste vormen aan, zoodat binnen afzienbaren
tijd de opening ervan tegemoet kan worden gezien.

In een raadsvergadering te Brummen werd o.m. behandeld een ingekomen adres
van de slagerspatroonsvereeniging, waarin werd verzocht een wijziging te brengen
in art. 29 der verordening op den keuringsdienst van vee en vleesch ten aanzien van
het z.g. uitponden. Een der leden wees het verwijt aan den raad van dc hand, dat
in Brummen het uitponden mogelijk is, omdat de gemeente Brummen een onvol-
ledige vleeschkeuring-verordening heeft. De raad heeft de verordening gemaakt
op de wet en deze verordening is door een hooger college goedgekeurd. Er zijn maar

2 mogelijkheden, n.1. de wet geeft de gelegenneid tot uitponden of zij geeft haar niet.
Daarom moeten de slagers zich niet tot de gemeente wenden.

De gemeenteraad van Lnpik heeft in beginsel besloten zich, wat de destructie van
vee en vleesch betreft, aan te sluiten bij de N.V. Gekro te Overschie.

B. en W. van Amsterdam overwegen om, ingaande i Januari 1934, de gemeente-
lijke voorziening van bevroren vleesch, in verband met de tijdsomstandigheden,
op te heffen. Het gebruik, dat hiervan wordt gemaakt, rechtvaardigt niet meer de
kosten, zegt de Tel. in haar bericht.

Ten stadhuize te Zwolle is aanbesteed de bouw van het gemeentelijk abattoir op
het terrein van de nieuwe veemarkt, aan de spoorlijn Zwolle—Kampen. De laagste
inschrijving bedroeg ƒ 291.100.— Dit abattoir is berekend op een capaciteit van
2.500.000 KG. vleesch per jaar.

Wat betreft den bouw van het openbaar slachthuis te Velsen is het raadslid Tuse-
nius in beroep gegaan bij Gedep. Staten tegen het 4 April j.1. door den gemeen-
teraad genomen besluit tot den bouw van een openbaar slachthuis. In zijn aan dit
college gericht schrijven wijst hij er op, dat hij zich onafgebroken met kracht tegen
het besluit heeft verzet. De dienst 1933 der gemeente zal een vermoedelijk tekort
van een millioen gulden geven, zoodat appellant de toekomst voor de gemeente
zeer donker inziet. Toch heeft de gemeenteraad besloten tot den bouw van een
slachthuis, met een capaciteit voor 80000 inwoners.

Deze te ruime en te dure opzet brengt een niet-sluitende exploitatierekening mede.
Naar zijn meening heeft men bij de exploitatierekening de werkelijkheid uit het
oog verloren. Verschillende posten zijn z.i. te laag geraamd. Appellant zegt over-
tuigd te zijn, dat er op zoodanige wijze een slachthuis gebouwd kan worden, dat er
geen verliezen behoeven geleden te worden. Het aangenomen plan brengt z.i. een
jaarlijksch verlies mede van minstens 30000 tot 40000 gulden. de G.

The eighteent Report of the Director of veterinary Services and animal
industry van Zuid-Afrika, (Onderstepoort, Pretoria) is verschenen.

Dit jaarverslag (over 1931) vormt evenals de vorige, twee dikke deelen (part I
and part II) tezamen 1094 bladzijden; verkrijgbaar voor 10 sh. per deel bij den
uitgever, the Government Printer, Pretoria.

Het geheel is weer keurig verzorgd en voorzien van vele fraaie afbeeldingen.
Wij geven hier een lijst van de verschillende artikels en schrijvers. De voor onze
lezers belangrijke artikels zullen door onze medewerkers in ons Tijdschrift worden

Protozoal Diseases. Page
W. O. Neitz and P.J. nu Ton. Bovine Anaplasmosis. A Method of obtaining
Pure Strains of Anaplasma marginale and Anaplasma cenlrale through An-
telopes..................................................................................................................3

II. O. Monnig. Syngamus indicus : A New Nematode from the Indian Elephant 173
R. J. Ortlepp. On a New Species of Tetrameres (Tetrameres paradisea sp. nov.)

Mineral Deficiency and Metabolism.
P. J. Du Toit, A. I. Malan, J. G. Louw, C. R. Holzapfel and G. C. S.
Roets. A Study of the Mineral Content and Feeding Value of Natural

Metabolism XVIII. Phosphorus in the Nutrition of Sheep. (Final Report) 611
J. E. Duerden, V. Bosman and P. S. Botha. Studies in Mineral Metabolism

XIX. Influence of Phosphorus and Other Minerals on Wool Growth. . 631
A. I. Malan, P. J. Du Toit and J. W. Groenewald. Studies in Mineral

A. I. Malan and P. J. du Toit. Studies in Mineral Metabolism XXL A
comparison of Phosphatic Supplements for the Prevention of Aphos-

Calcium and Magnesium Supplements on the Growth of Merino Sheep 799
P. J. du Toit, A. I. Malan, J. W. Groenewald and G. de Kock. Studies
in Mineral Metabolism XXVI. The Effect of Fluorine on Pregnant

J. Quinlan, G. S. Mare and L. L. Roux. The Vitality of the Spermatozoon
in the Genital Tract of the Merino Ewe, with Special Reference to its

Principles of Dimorphotheca speclabilis Schltr. and Dimorphotheca Zeyheri Sond 955

Lime-Sulphur Dips. Paper I. General Introduction. Lime Sulphur Dips 1005
T. J. Wilken-Jorden. Researches into Dips and Dipping. A. Lime-Sulphur

Dips. Paper II. A New Laboratory Method of Chemical Analysis... 1015
T. J. Wilken-Jorden. Researches into Dips and Dipping. A. Lime-Sulphur
Dips. Paper III. A Preliminary Study of a Colorimetric Method as a

during January in the Karroo, and How it is Influenced by Exercise.. 1037
H. H. Curson. Notes on the Flora of Ngamiland and Chobe. Part. I. Outline

H. H. Curson. Anatomical Studies, No. 31. On Two Cases of Acardiacus 1077
W. D. Malherbe. Anatomical Studies, No. 32. Atresia Ani with Rectum

C. van Ginkel verhuisd van Haven No. 7 naar Otto v. Gelreweg 33. Wageningen.
Overleden te Haren, K. F. Wif.rsum, oud-gemeente-veearts van Groningen.

J. Bosma, Over het verloop en de genezingskansen van streptococcenmastitiden
bij het rund. Proefschrift aan de Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht, Schotanus
en Jens, 1933. 8°. 208 blz.

Verslag omtrent de werkzaamheden van den veeartsenijkundigen dienst en den
gezondheidstoestand van den veestapel in 1931. \'s Gravenhage, Algemeenc Lands-
drukkerij, 1932. 8°. 286 blz.

Veeartsenijkundige Dienst. Directie van den Landbouw. Dept. van economische
zaken en arbeid.

L. Weyer, Veevoeding voor landbouwcursussen. 6de druk. Zwolle, Uitg.-Mij.
W. E. J. Tjeenk Willink, 1933. KI. 8°. 92 blz. m. 8 fig. ƒ 1.10

Leidraad voor het land- en tuinbouwonderwijs. Onder redactie van A. Schut-
tevaer en E. J. Lankwarden. Ser. A, No. 9.

P. Croveri, Lezioni di parassitologia. Prt. 1. Torino, C. Pasta, 1932. 8°. 164 p.

U. Vignoli, L\'imposizione del sesso al nascituro nella razza umana ed in zoo-
tecnia. Bologna, C. Gallari, 1932. 8°. 156 p. Lire 15.—

Stazlone sperimentale zooprofilattica della Sicilia, Palermo. Descrizione dell\'
istituto e rassegna delle sue attivita. (anni 8—10 E. F.). Palermo, Ind. riun. edit.
Sic., 1932. 8°. 175 p. c. fig.

Den Kgl. Veterinaer- og Landbohöjskole aarsskrift 1933. [Red. av M. Lobedanz].
Kobenhavn, [Kandrup und Wunsch], 1933. Gr. 8°. 141 S. in. Fig. og Taf.

M. Friant, Contribution a 1\'étude de la differenciation des dents jugales chez
les mammifères. Paris, Masson et Cie., 1933. 8°. 132 p.

M. Prenant, Géographie des animaux. Paris, A. Colin, 1933. KI. 8°. Av. 4 erts.

F. E. Elliott and I.. E. Card, Producing and marketing good eggs. Urbana.
■933\' 8°. 27 p. w. ill. pt. col.

H. Lytle, How to train your bird dog. Dayton, A. F. Hochwalt Co., 1932. Kl.
8°. 224 p. w. ill. 5 2. -

J. E. Rf.iohard and H. S. Jennings, Dissection of the cat; practical directions
for the dissection of the cat and the study of its anatomy. Rev. with a manual of
regional dissection by R. Elliott. New-York, Holt, 1932. 8°. 112 p. w. diagr.

D. T. Oxer, „Pulpy Kidney" or acute infectious entero-toxaemia of suckling
lambs due to Bac. ovitoxicus (Bennets). — H. W. Bennets, „Pulpy Kidney" : a
postmortem change in experimental entero-toxaemia. Melbourne. 1932. 8°.

Council for scient. and ind. research. Commonwealth of Australia. Pamphl.
No. 35.

Report of the Tsetse-Hy committee of the economic advisary council. Developments
in the treatment of animals and human trypanosomiasis and in tsetse- fly control
in the period 1925—31. London, H. M. Stationery Office, 1932. 8°.

J. Z. Rine, Toy dogs : their history, care and management. New-York, Orange
Judd, 1932. Kl. 8°. 187 p. w. ill. $ 2.—

T. E. Woodward and R. R. Graves, Some results of inbreeding grade Guernsey
and grade Holstein-Frisian cattle. Washington, Government Printing Office, 1933.
8°. 32 p. w. ill.

K. L. Burdon, A textbook of bacteriology. New-York, Macmillan Co., 1932.
8°. XIII 542 p. w. 89 fig. and 1 pl.

Van Slyke, L. Lincoln and W. V. Price, Cheese; a treatise on the manufacture
of American cheddar cheese and some other varieties. 2d ed. New-York, Orange
Judd, 1932. 8°. 387 p. w. ill. and diagr.

M. Portal and W. E. Collinge, Partridge disease and its causes. London,
Country life, 1932. 8°. 92 p. w. 22 fig. Sh. 12.6

1\'. S. Baker, Animal war heroes. London, A. and C. Black, 1933. Kl. 8°.
XXII 130 p. w. phot. Sh. 5.—

W. Burmeister, Das Angorakaninchen, seine Zucht und Pflege. Leipzig, Hach-
meister & Thal, [1933]. Kl. 8°. 84 S. m. 28 Abb.
Lehrmeister-Bücherei. Nr. 960/61.

W. Herbst, Kompendium der allgemeinen und speziellen Tierzuchtlehre einschl.
Milch- und Wollkunde. 2te Aufl. Hannover, M. und H. Schaper, 1933. 4⁰. X
225 S. m. 22 Fig., 1 Taf. und mehreren Demonstrationsbeisp. im Text. M. 12.50
H. Eidmann, Alterserscheinungen am Gebiss des Rothirsches als Grundlage
zur exakten Bestimmung des Lebensalters. Hannover, M. und H. Schaper, 1933. 8°.

W. Lechner, Die Anatomielehre der Wiener Tierärztlichen Hochschule. M.
einem Anh. : Die Entwicklung der anatomischen Sammlung. Wien, Selbstverlag,
1933. 8°. 26 S. Sch. 2.—

L. Heilmeyer, Medizinische Spektrophotometrie. Ausgewählte Methoden und
neue Untersuchungsergebnisse an Körperfarbstoffen und Körperflüssigkeiten.
Jena, G. Fischer, 1933. Gr. 8°. XVI 274 S. m. 120 Abb. im Text.

G. Ciaburri, Die Vivisektion. Uebers. aus dem Italienischen von J. Ammer.
Dresden, Reissner, 1933. 8°. 327 S. m. 42 Abb. M. 6.80

J. Hansen, Die Fütterung der Milchkühe. Berlin, P. Parey, 1933. Kl. 8°. 179
S. rn. 16 Abb. M. 4.80

Ad. R. Walther, Unser Wissen von der lebenden Substanz dargestellt in seiner
Bedeutung für die wirtschaftliche und geistige Entwicklung unserer Zeit. Stuttgart,
E. Ulmcr, 1932. 8°. M. 1.40

Schlachthofgebühren und Fleischbesteuerung im Deutschen Reich mit bes. Berück-
sichtigung der Schlachtsteuern der Länder. Bearb. im Statist. Reichsamt. Abgeschl.
am 1 Jan. 1933. Berlin, R. Hobbing, 1933. 4°. 248 S. in. Fig. und 1 Krt. M. 10.—
Einzelschriften zur Statistik des Deutschen Reichs. Nr. 25.

W. Aretz, Neuzeitliche Geflügelställe. Anleitungen zur Selbstherstellung. Leipzig,
Hachmeister und Thal, 1933. Kl. 8°. 107 S. m. 84 Abb. M. 1.05

O. Dengo, Wie baue ich mir ein Bienenhaus? Prakt. Anleitung zur Herstellung
eines zweckmässigen Bienenheims. [2te Aufl.], Leipzig, Hachmeister und Thal,
1933. Kl. 8°. 46 S. m. 23 Zeichn. u. Baupl.
Lehrmeister-Bücherei. Nr. 597.

P. Hohmann, Nutzbringende Gänsezucht. [6te Aufl.] Leipzig, Hachmeister und
Thal, [1933J. Kl. 8°. 47 S. m. 15 Abb.
Lehrmeister-Bücherei. Nr. 262.

Herkyn, Zureiten und Einfahren junger Pferde auf dem Lande. Braunschweig,
H. Oedung, 1932. 8°. M. 1.50

Deyhimi, Etude de la spécificité des protéides du sérum sanguin et du lait. Thèse
de Paris. 1933.

Attard, Le cheval en Algérie et principalement dans le département de Con-
stantine. Thèse de Paris. 1933.

Prudhomme, La flora et la faune des eaux douces dans leurs rapports avec la
pisciculture et les maladies des poissons. Thèse de Paris. 1933.

Cabassu, Leishmaniose spontanée du chien. Recherches sur les signes cliniques
et le diagnostic. Thèse de Paris. 1933.

Gilbert, Traitement des gales par l\'anhydride sulfureux. Contrôle de la satu-
ration dans les chambres à sulfuration. Thèse de Paris. 1933.

Sourdin, Anesthésie régionale de la tête chez les carnivores domestiques. Thèse
de Paris. 1933.

Quarante, Le sarcome ostéagénique des os du chien et du chat. Thèse de Paris.
1933-

Arkwright, De l\'antivirusthérapie et de ses applications en médecine vétérinaire.
Thèse de Paris. 1933.

Mismaque, Contribution à l\'étude clinique des injections intraveineuses d\'alcool
à 33⁰ en médecine vétérinaire. Thèse de Paris. 1933.

Sabin, Essais de vaccination contre la pseudotuberculose des rongeurs et des
oiseaux. Thèse de Paris. 1933.

Perochon, Contribution à l\'étude des complications pulmonaires de la maladie
de Carré. Thèse de Toulouse. 1933.

Pontier, Le lait et ses principaux dérivés. Leur emploi en thérapeutique par voie
digestive. Thèse de Toulouse. 1933.

W. Otto, Untersuchungen über den Einfluss der künstlichen Höhensonne auf
die Milchmenge und den Milchfettgehalt sowie auf den Eiweissgehalt in der Milch
und im Blutserum von Ziegen. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

A. Rösler, Ueber die Einleitungsnarkose des Hundes mit Aether-Kochsalz-
lösung, Aetheroel und alkoholischer Chloralhydratlösung. Inaug.-Diss. Hannover.
>933-

J. Schopen, Einige Versuche zur Vereinfachung der Diagnose der infektiösen
Anämie des Pferdes mit Hilfe des Kaninchenversuchs. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

B. Schoregge, Beiträge zur Gallensekretion beim Wiederkäuer. Inaug.-Diss.
Hannover. 1933.

W. Sindram, Untersuchungen über den Glykogengehalt verschiedener Organe
von gesunden und anämiekranken Pferden. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

P. Strotmann, Untersuchungen über Blutreserven bei Kaninchen und Meer-
schweinchen. Inaug.-Diss. Hannnover. 1933.

F.. Walter, Experimentelle Untersuchungen zur percutanen Infektion des
Meerschweinchens mit Maul- und Klauenseuche. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

H. Härter, Die Deckschicht der Speiseröhre von Katze und Hund unter Berück-
sichtigung der durch die mechanische Inanspruchnahme bedingten Erscheinungen.
Inaug.-Diss. Halle. 1932.

H. Lorey, Das Vorkommen der Spirochaeta icterogencs bei verschiedenen Tier-
arten. Inaug.-Diss. Freiburg i. Br. 1932.

W. Pfeffer, Ueber Zweiköpfigkeit bei Tier und Mensch. Inaug.-Diss. Göttingen.
>932-

A. Fenske, Die Zucht des warmblütigen Pferdes in der Grenzmark Posen-West-
preussen. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

W. Fischer, Die Magermilchverwertung in der Molkerei und beim Landwirt.
Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

N. Naidu, Beitrag zur Biologie der pyogenen Mikrokokken (Staphylokokken)
der Haustiere. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

F. Heinkel, Ein Beitrag zur intravitalen und postmortalen Diagnostik der Hunde-
tuberkulose. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

G. Seifert, Untersuchungen über das Verhalten der Organ- und Körperlymph-
knoten des Hundes in den verschiedenen Lebensstadien. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

G. Wunsch, Untersuchungen über Hodenatrophie bei Hunden. Inaug.-Diss.
Leipzig. 1933.

E. Staack, Ueber die Veränderungen an den supramammären Lymphknoten
bei der chronischen Streptokokkenmastitis (Gelber Galt). Inaug.-Diss. Leipzig.
1933-

J. Mensc.hner, Ueber das Vorkommen der Milbenseuche der Bienen im Frei-
staat Sachsen. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

H. Metsch, Untersuchungen über die Bedeutung wandernder Spulwurmlarven
als Ueberträger von Infektionskrankheiten. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

E. Müller, Schwangerschaftsveränderungen am Uterus des Rindes. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1933.

Ph. Heinz, Zellulartherapeutische Versuche mit Jocchinol (S. 208) bei Staupe.
Inaug.-Diss. München. 1933.

H. Lerner, Wie verhalten sich reinrassige weisse Mäuse und F-Bastarde aus der
Kreuzung von reinrassiger weisser Maus mit reinrassiger grauer Hausmaus in ihrer
Empfänglichkeit gegenüber Milzbrandbazillen? Inaug.-Diss. Tübingen. 1933.

H. Bartel, Beitrag zur Aufschliessung der Tuberkelbakterien durch Extrakte
aus den Gelenkenden der Knochen von Kälbern und Kalbsfoeten. Inaug.-Diss.
Berlin. 1933.

H. Gastell, Nachweis stattgehabter Brunst der Kühe durch histologische Unter-
suchung des Vaginalschleimes unter bes. Berücksichtigung der Veränderung der
Milch bei der Brunst. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

B. Grzimek, Das Arteriensystem des Halses und Kopfes, der Vorder- und Hintcr-
gliedmasse von Gallus domesticus. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

,J. Hung, Das Pferdearzneibuch des Johann von Groenrodt. Inaug.-Diss. Berlin.
\'933-

M. FIurtienne, Hat die Art der Ernährung einen Einfluss auf die Grösse der
nach Mentholbelastung der Leber dysoxydativen Carbonurie? Inaug.-Diss. Berlin.
1933-

W. Knobloch, Das Pferdearzneibuch des Grafen Friedrich von Württemberg.
Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

W. Krause, Ein Beitrag zur Geschichte der Pferdefütterung. Inaug.-Diss. Berlin.
\'933-

W. Nicolaus, Ueber Histogenese und Altersbestimmung aspergillotischer Ver-
änderung bei Hühnern. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

P. Osterode, Vorversuche zur Prüfung der Reizgesetze am intakten Frosch.
Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

.). Proelss, Beitrag zur ältesten Geschichte der Fohlcnkrankheiten. Inaug.-Diss.
Berlin. 1933.

W. Riffert, Das Verhalten des Blutzuckerspiegels bei der Haemoglinuria para-
lytica der Pferde und seine Beeinflussung durch Ergotamin. Inaug.-Diss. Berlin.
\'933-

H. Ritter, Die Behandlung der Magenerweiterung und Dünndarmverstopfung
des Pferdes durch Beigaben von Parafifinum liquidum. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

F. Rutz, Bestimmungsschlüssel für die Haare der Haussäugetiere, des heimischen
Wildes und der in Deutschland gezogenen Pelztiere. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

B. Schlegelberger, Ueber die Toxizität des Kaltblüter- und Warmblüterblutes
unter bes. Berücksichtigung des Aalblutes. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

T. Streuber, Das Verhalten der Bakterien der Typhus-Coli-Gruppe in von
ihnen selbst vorbewachsener Traubenzuckerbouillon. Inaug.-Diss. Berlin. 1933-
F. Behrens, Blutuntersuchungen bei tuberkulösen, mit Thanatophthisin behan-
delten Jungrindern unter Berücksichtigung der Blutreserven. Inaug.-Diss. Hannover.
\'933-

F. Bielefeld, Ueber den Einfluss von A. O. I. auf die Blutzuckerregulation des
gesunden und diabetischen Hundes. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

F. Brüning, Untersuchungen an Gehirnen von geschlachteten und elektrisch
betäubten Kälbern. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

M. Drews, Ueber Ossifikationsvorgänge am Katzen- und Hundeschädel. Inaug.-
Diss. Hannover. 1933.

O. Gigas, Vergleichende Untersuchungen über den Nachweis dauererhitzter
Milch. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

K. A. Hell, Untersuchung über die Herstellung optimaler Tutocainlösungen
zwecks Vermeidung nachträglicher Gewebsschwellungen bei den diagnostischen
Injektionen. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

W. Hof, Die Tenazität des Maul- und Klauenseuchevirus in der Skelettmus-
kulatur von Meerschweinchen unter Berücksichtigung der Wasserstoffionenkonzen-
tration. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

L. Lübbers, Die Bedeutung und Anwendung der hormonalen Graviditätsdia-
gnose bei Mensch und Tier mit bes. Berücksichtigung der Verhältnisse bei der Katze.
Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

J. Hanschke, Rentabilitätsberechnungen und Kalkulationen bei der Milch-
produktion. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

W. Winzenburger, Vergleichende Untersuchungen über das Wachstum einiger
Rinderrassen. Inaug.-Diss. Göttingen. 1932.

A. Kämpffer, Ueber die Vererbung der Blutgruppen des Schweines. Inaug.-
Diss. Göttingen. 1932.

W. Karras, Künstliche Fjuterinfektionen. (Streptokokken und Pyogenesbak-
terien). Gleichzeitig ein Beitrag zur forensischen Beurteilung der ersten Entzün-
dungserscheinungen. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

G. Lau, Untersuchungen über die physikalische Kühlwirkung verschiedener
Salbengrundlagen. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

N. Platikanoff, Die Lipoidstoffe im Blutserum des Rindes. Ein Beitrag zur
Konstitutionsforschung. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

P. Oberhausen, Zur Kenntnis der Periarteriitis nodosa. Inaug.-Diss. Leipzig.
\'933-

E. Losze, Histologische Untersuchungen über die Streptokokkenmastitis des
Rindes. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

H. Krüger, Ueber die gewebliche Reaktion bei Infektion mit dem Bacterium
pyogenes beim Rind. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

A. Holzhauer, Fütterungsversuche mit Trichinellen beim Hunde. Inaug.-Diss.
Leipzig. 1933.

E. Schneider, Ein Beitrag zur Kenntnis und Ursache der Herztamponade bei
unseren Haustieren. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

O. Braun, Ein Beitrag zur Kenntnis der Herzbasisgeschwülste beim Hunde.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1933. du Buy.

Groenten van de markt in Mukden (Mandsjurije) werden onderzocht op worm-
eieren. Deze werden in zeer veel groenten gevonden en wel bij sla in 92 %, spinazie
54 %, radijs 43 %, uien 33 %, kool 17 %, aardappels 8 %, komkommer, tomaten
in o % van de onderzochte monsters. De ascaris-eieren waren in de meerderheid,
verder trichuris-eieren.

Vermoedelijk wordt de grond waarop de groenten gekweekt worden, met men-
sen-faeses bemest. De huismoeders in Mukden mogen dus de sla wel goed laten
wassen of zich de -noodige wormkoekjes aanschaffen.

Het is een verblijdend verschijnsel, dat na de vele teleurstellingen,
die daarbij reeds zoo herhaaldelijk zijn ondervonden, toch nog wordt
voortgegaan met het zoeken naar een wetenschappelijke wijze van
vischkeuring.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde afl. 7, 1932, refereert
v. d. Laan den arbeid hiervoor verricht in het Staatl. Veterinär Unter-
suchungsamt für Nahrungsmittelcontrole te Berlijn, waar Dr. F. Schön-
berg de pH-waarde van het vischvleesch toetste als practisch middel
tot het snelle aantoonen van vischbederf.

Dr. A. M. p0luckt0ff, Leningrad ¹ publiceerde een artikel over
„Die Anwendung der biochemischen Methodik von Andrjewsky zur
Feststellung der Unverdorbenheit des Fischfleisches". Door mij werd
deze zelfde methode gedurende een tiental weken beproefd bij visch,
die hier ter stede op den afslag werd aangevoerd.

Dat de door Prof. Andrjewsky (Praag) voor het onderzoek van vleesch
uitgewerkte methode ²) voor het onderzoek van visch navolging zou
vinden, sprak wel vanzelf.

Immers het zijn de postmortale veranderingen van het vleesch waar-
aan Andrjewsky aandacht wil schenken en dan moest de hiervoor
door hem gebruikte methode wel aandacht trekken voor het onder-
zoek van visch, omdat hier de taak der keuring voor verreweg het
grootste deel bestaat in de beantwoording der vraag, in hoeverre door
bacteriën-werking de compositie, bederf van visch dus, moet worden
vastgesteld.

Voor de verschillende wijzen van onderzoek nu, zooals Andrjewsky
deze voorstelt, is in de eerste plaats noodig een extract van het visch-
vleesch, waarvoor Polucktoff neemt 10 gram uit de ruggespieren
der visch genomen vleesch, waaraan hij 100 gram uitgekookt gedistel-
lcerd water toevoegt en dan na herhaaldelijk schudden ongeveer 15 mi-
nuten laat staan.

Schönberg geeft hiervoor aan den tijd van 30 minuten. Ik heb
dien tijd ook genomen, maar kreeg bij het verder onderzoek toch geen
andere resultaten, dan bij wachten gedurende 15 minuten. Na dien
tijd dan wordt gefiltreerd.

Polucktoff, die experimenteerde met het vleesch van snoek,
wit-visch, een soort karper, forel, kwabaal en blei, alle dus zoet-
watervisschen, heeft bij deze filtratie ook de vraag trachten te be-
antwoorden of bij een extract van bedorven vischvleesch een vertraagde

2 ) Zeitschrift für Infecticnskr., parasit. Krankh. und Hygiene der Haustiere,
3e Band. 2e Heft.

doorloop-snelheid kon worden geconstateerd, zooals Andrjewsky dat
bij bederf van vleesch had waargenomen.

Inderdaad bleek dit het geval, maar niet in die mate, dat zij hou-
vast voor de beoordeeling gaf.

Merkwaardig was, dat bij het vleeschextract van een pas gevangen
forel een tragere doorloop-snelheid viel waar te nemen dan bij het
extract van het bedorven vleesch van deze visch, wat aan haar grooter
vetgehalte wordt toegeschreven.

Met beide door P. bij deze proef genomen conclusies ga ik accoord,
ook met de laatste, omdat door mij bij een versche Zuiderzeeharing
eveneens een duidelijke vertraging in de doorloopsnelheid werd ge-
constateerd, wat ik ook aan de vetrijkheid van dit vischje toeschreef.

Zonder beteekenis is ook de vraag naar den aard van het fikraat.
Mag dit al bij het onderzoek van vleesch van meer beteekenis zijn,
waar Andrjewsky troebel fikraat aanwijzing vindt dat het onder-
zochte vleesch bedorven is, bij visch varieert het niet veel.

Ik noteerde daarvoor, helder met melkachtige troebeling, naast
waterhelder, fluoresceerend helder, rose helder, vuil doorzichtig, de
laatste bevinding bij een paling, die nog slechts 6 uur geleden ge-
vangen was. Bij een bot, met zwak alkalische reactie, vond ik een fil-
traat van het spiervleesch, dat blauwachtig helder was.

Polucktoff meent, dat alleen bij vergevorderd bederf een duidelijke
troebeling gevonden wordt.

Hij vervolgt dan zijn onderzoek met de bepaling der waterstof-
ionen-concentratie van het vleesch der reeds genoemde visschen en
doet dit gedurende een viertal dagen, waarbij hij de visschen bewaart
bij een temperatuur van 15⁰ C.

Als gemiddelde geeft hij dan aan (het eerste cijfer werd gevonden
bij levend versche visschen) 6.6—6.8, 6.6—6.8, 6.8—6.9, 6.9—7.2.

Polucktoff vond dus andere cijfers dan Schönberg, die (het eerste
cijfer is van bloedversche riviervisch) aangeeft 6.7, 7.0, 7.5.

Waarschijnlijk zal het verschil tusschen beiden wel moeten worden
gezocht in de verschillende temperaturen, waaronder de visch werd
bewaard, maar opvallend is, dat Polucktoff bij riviervisch geen
vleesch-rijping constateerde. Het is mij niet mogelijk omtrent dit
laatste mijn meening te geven, omdat ik geen riviervisch onderzocht.

Door mij werden n.1. een 80-tal pH-bepalingen gedaan bij veertien
soorten zeevisch en wel bij schol, schar, tong, haring, geep, makreel,
zalm, knorhaan, wijting, sardine, paling, gul, spiering en bot. Alleen
schar en schol werden levend-versch onderzocht, waarbij een pH
werd gevonden van 6.7—6.8.

Schönberg geeft voor de pH-waarde van levend-versche visch een
pH van 6.9 aan, waarschijnlijk is dit hierin gelegen, dat door hem
rondvisschen zijn onderzocht en ik meen wel te mogen aannemen
dat de pH-waarde hier inderdaad iets hooger ligt.

is opgetreden, dan noteerde ik in dat stadium als pH-waarde bij schar
6.6, bij schol 6.58; een cijfer, dat ook door Schönberg gevonden werd.
Bij rondvisschen liggen deze cijfers iets hooger n.1. voor wijting 6.75,
voor knorhaan 6.8, voor gul 6.9. Ik moet echter opmerken, dat de tijd
na den dood, voor deze visschen door mij werd benaderd door onder-
vraging van den visschersman, die de visch aanvoerde, waarbij ver-
schillen van eenige uren niet zijn uitgesloten. Toch blijkt ook hier de
juistheid van de door Schönberg geponeerde stelling, dat de reactie
van vischvleesch niet steeds een alcalische is, maar ook hier een rijping
optreedt, die uit den hoogeren zuurgraad blijkt. Erkend moet echter
worden, dat dit feit bij de platvisschen duidelijker blijkt dan bij de
rondvisschen, wat ons ook reeds bekend was door het onderzoek van
visch met lakmoes-papier.

Het schijnt mij daarom toe, dat, mits voorzichtig gebruikt, de lak-
moes-reactie bij het onderzoek naar de deugdelijkheid van platvisschen
nuttige diensten kan bewijzen.

Omtrent het verdere beloop van zijn onderzoek, deelt Schönberg
mee, dat de pH-waarde 6.6, die 24 uur na den dood werd geconsta-
teerd, na 24 uur reeds was gestegen tot 6.98 en na 48 uur 7.05 bedroeg.

Met deze bevindingen is in tegenspraak mijn meening, dat deze
stijging veel en veel langzamer gaat, waarvoor ik alleen verklaring kan
vinden in het feit, dat ik werkzaam was in de maanden November en
December en Schönberg gedurende de zomermaanden experi-
menteerde.

Toch moet ook hier wel gedacht worden aan de maat der visch, het-
geen moge blijken uit de cijfers gevonden bij 5 wijtings op achtereen-
volgende dagen onderzocht, waarbij één klein, reeds direct slap vischje,
dat den tweeden dag werd onderzocht. Alle visschen waren van de
zelfde vangst en gaven voor pH de cijfers 6.75, 7.1, 7.0, 7.2, 7.3.

Volgt men nu ook de organoleptische veranderingen, die gedurende
het onderzoek optreden, dan kan men zich niet aan den indruk ont-
trekken, dat de pH-bepaling alleen niet het middel kan zijn om de
eerste genoemde wijze van keuring te vervangen.

Dat zij geheel zonder waarde is, mag echter evenmin beweerd.
Van der Laan meent, dat het aannemen van een hooger pH-getal
als basis voor de diagnose van beginnend bederf geen zin heeft, omdat
hierbij niet mag worden vergeten, dat het gewone bederf van vis-
schen, in tegenstelling met het bederf van vleesch, als regel te wijten
is aan het optreden van de voor den mensch onschuldige waterbacteriën.

Deze these lijkt mij onhoudbaar, want het schijnt mij toe, dat als
aan haar een logische gedachte niet mag worden ontzegd, geconclu-
deerd moet worden, dat dan ook de organoleptische keuring over-
bodig is.

Dan kan van af heden de dienst der warenwet gerustelijk van de
taak der keuring van visch worden ontheven.

Er komen herhaaldelijk gevallen voor, waarbij de keuring moeilijk
is. Ook de handelaar ziet de teekenen van optredend vischbederf en
tracht deze op allerlei wijze te camoufleeren.

In die gevallen is nader onderzoek wel van groot belang en zal de
bepaling der pH, misschien gesteund door een enkele andere der door
Andrjewsky aangegeven methoden, ons van nut kunnen zijn.

Maar dan dient bepaald welke pH-waarde als indicator van optre-
dend bederf moet worden aangenomen.

De globuline-proef, die Polucktoff daarna beschrijft, geeft geen
bruikbare resultaten.

De proteïnen zijn naar hun oplosbaarheid in water te verdeelen in
twee groepen n.1. de albuminen, die oplosbaar zijn en na toevoeging
van een zwak zuur niet coaguleeren, en de globulinen, die in zuiver
water onoplosbaar zijn, in een alkalisch milieu wel oplossen, dan echter
door enkele druppels van een zwak zuur neerslaan, het sterkst bij
verwarming.

Als dus door toevoeging van een zwak zuur in het extract van visch-
vleesch troebeling optreedt, zou dit op een verhoogde alkaliciteit wijzen
en dus op bestaand bederf van het vleesch.

Polucktoff nu wijst er in zijn artikel op, dat hierbij niet gebruik
mag worden gemaakt van het phosphorzuur, dat Andrjewsky wel
bij het vleesch gebruikt, omdat dit bij visch altijd neerslag geeft.

Ik ga met deze opmerking gaarne accoord, omdat ik dit zuur wel
gebruikte en vrijwel altijd, ook bij versche visch, een positieve be-
vinding kreeg.

Een iets beter resultaat kreeg Polucktoff met azijn-, melk- en citroen-
zuur, maar ook dan waren bij het extract van goede visch 50 % der
gevallen positief, zoodat wij deze proef voor het onderzoek van visch
gerust waardeloos kunnen noemen.

Van de verdere proeven bleken die op Ca en S0₂ benevens de jood-
adsorptie-proef voor het onderzoek van visch geen bruikbare resultaten
te geven, maar Polucktoff hecht wel waarde aan de peroxydase-
proef, waarbij echter werd geconstateerd, dat de peroxydase ook in
het vleesch van versche visschen ontbreekt, maar in hart en kieuwen
wel voorkomt; ontbreekt zij in een extract van deze, dan zou dit op
vischbederf wijzen, maar een positieve bevinding zou niet altijd teeken
van deugdelijkheid der visch beteekenen.

Teleurstelling brengt ook het onderzoek op ammoniak. Reeds vroeger
heb ik er op gewezen, dat de proef van Eber voor het onderzoek van
visch onbruikbaar moet worden genoemd en ook Polucktoff deelt
mee, dat deze proef zoowel bij deugdelijk als bij bedorven vischvleesch
positief uitvalt.

genoemd, als een aanmerkelijke geelheid van het filtraat optreedt,
ben ik van meening, dat dit ook bij vleesch van deugdelijke visch lang
niet zeldzaam wordt gevonden.

Het laatste punt, waaraan Polucktoff aandacht besteedde was
het bacterioscopisch onderzoek van het vischvleesch.

Hoewel hij daarbij constateerde, dat in 90 % der gevallen den
derden dag reeds een tamelijk groot aantal bacteriën voorkomen,
meent hij toch, dat deze wijze van onderzoek bruikbaar is, om het
beginstadium van vischbederf vast te stellen.

In het complex van het geheele onderzoek behoort het bacterios-
copisch onderzoek zeker thuis, maar het valt mij moeilijk aan deze
wijze van handelen groote waarde toe te kennen.

Zooals bekend, leven de bacteriën die hier bederf veroorzaken, op
de kieuwen en in de ingewanden der visschen en komen zij van hieruit
in het vleesch, terwijl eerst later een infectie door de huid plaats heeft.

Dit feit brengt mee, dat bij rondvisschen, met hun grootere lichaams-
holte en meer ingewanden, eerder bederf optreedt dan bij platvisschen
en uit dien hoofde zelfs bij vertegenwoordigers van de laatste, nog
onderscheid bestaat.

Bij niet gestripte visch, die na de vangst soms eenige uren in hoopen
op het dek ligt, soms in de zon, treden bacteriën al spoedig het vleesch
binnen.

Als dan later strippen volgt, misschien ook nog op onvoldoende wijze,
kan de aangevoerde visch reeds ernstig in kwaliteit hebben geleden
en is daardoor haar duurzaamheid verminderd.

Het is dan ook zoo juist, als van oer Laan in woord en geschrift
telkens weer aandringt op een juiste wijze van slachten der gevangen
visschen, om daardoor de kwaliteit te verhoogen.

Voor heden mogen wij echter gerust vaststellen, dat in vrijwel alle
visch, die ons ter keuring wordt aangeboden (levende en bloedversche
visch dan uitgesloten, maar bij de keuring van deze is de methode
Andrjewsky ook zonder waarde) bacteriën in tamelijk aanzienlijk
aantal aanwezig zijn.

Maar dan kan bacterioscopisch onderzoek hier ook nooit objec-
tieve waarde hebben, omdat het uiterst moeilijk zal zijn de grens
voor toelaatbare infectie vast te stellen.

Met het bacterioscopisch onderzoek besluit Polucktoff zijn visch-
onderzoek naar de methode, door Andrjewsky voor het onderzoek
voor vleesch aangegeven.

Het mag eenige verwondering wekken, dat door hem geen aandacht
besteed wordt aan wat Andrjewsky de proef met aniline-kleurstoffen
noemt.

Waarschijnlijk acht hij deze identiek met de bepaling van de water-
stof-ionen-concentratie, omdat deze kleurstoffen allen een bepaalde
pH hebben, waarbij zij of kleur veranderen of kleur verliezen.

Ik heb die overweging niet laten gelden en van de door Andrjewsky
aangegeven oplossingen beproefd die van methyleenblauw, alizarine,
cyanine en malachietgroen, waarvan, na onderzoek, cyanine en ma-
lachietgroen mij bruikbaar schenen.

Als men van een sterk verdunde oplossing van deze kleurstoffen
(men zie voor de bereiding ervan het reeds genoemde artikel van
Prof. Andrjewsky) een druppel doet in 2 c.c. van het vleeschextract
van versche visch, dan zal de cyanine haar kleur verliezen of deze
wordt van violet, blauw in verschillende schakeeringen, terwijl het
malachietgroen fraai groen kleurt.

Zoolang wij dit verschijnsel zien, kan worden aangenomen, dat de
onderzochte visch voor de consumptie kan worden goedgekeurd.

Het kan echter ook gebeuren, dat, na toevoeging der kleurstoffen
aan een te onderzoeken extract van vischvleesch, de cyanine nog blauw
kleurt, maar het malachietgroen neiging tot ontkleuren vertoont. Dit
is het teeken, dat de alkalische stoffen de overhand krijgen en de kleur
in het cyanine-buisje wordt dan ook spoedig violet.

Deze proef is wel heel eenvoudig in haar uitvoering. Uit mijn aan-
teekeningen kan worden geconstateerd, dat het omslagpunt van beide
kleurstoffen gelegen is bij een pH van 7.2 - 7.3 en hieruit zou waar-
schijnlijk een conclusie kunnen worden getrokken, welke pH-waarde
moet worden aangenomen, om tot beginnend bederf te mogen be-
sluiten.

Met volgende opmerking wil ik eindigen. Noch de pH-waarde, noch
de kleurstofproef mag als diagnosticum voor vischbederf worden ge-
bruikt, als de onderzochte visch vetrijk is.

Treedt toch bij deze visschen bederf op, dan wordt ook het vet hierin
betrokken en zullen daardoor waarschijnlijk vrije vetzuren ontstaan,
waardoor het trekken van conclusies vanzelf sprekend niet meer mo-
gelijk is.

ie. De methode door Andrjewsky voor het onderzoek van vleesch
aangegeven, stellen voor de keuring van visch, vrijwel alle teleur.

2. De bepaling der pH-waarde is van beteekenis voor die gevallen,
waarin de organoleptische keuring moeilijkheden geeft.

3e. Er moet gestreefd worden naar de vaststelling van de pH voor
visch, waarbij tot afkeuring moet worden overgegaan.

4e. Van de proef met aniline-kleurstoffen kan die met cyanine
en malachietgroen, voor de vischkeuring zeer waardevolle aanwij-
zingen geven.

1. Die von Andrjewsky für die Fleischbeschau angegebenen Methoden haben
sich fast alle für die Beurteilung von Fisch als mangelhaft erwiesen.

2. Die Bestimmung des pH Wertes ist von Bedeutung in jenen Fällen wo die
organoleptische Beschau Swierigkeiten bietet.

3. Man solle feststellen welcher pH-Wert als Indikator angenommen werden
muss um Fisch für untauglich zu erklären.

4. Was die Probe mit Anilinfarbstoffen anbelangt, Verf. fand dass die Proben
mit Cyanine und Malachitgrün bei der Fischbeschau sehr wertvolle Andeutungen
geben kann.

1. Nearly all methods indicated by Andrjf.wsky for the examination of meat,
have proved dissatisfactory for the inspection of fish.

2. The estimation of the pH is of importance in those cases in which organoleptic
examination is difficult.

3. It is necessary to determine which pH must be accepted as indicator to declare
fish unfit for human consumption.

4. As regards tests with aniline-dyes, the author found that the test with cyanine
and malachite-green may give very valuable indications in fish-inspection.

1. Presque toutes les méthodes indiquées par Andrjewsky pour l\'examen
des viandes n\'ont pas satisfait dans l\'inspection du poisson.

2. La détermination du pH est d\'importance dans les cas où l\'inspection orga-
noleptique est difficile.

3. Il faut déterminer quel pH doit être accepté comme indicateur puor déclarer
le poisson impropre à la consommation humaine.

4. En ce qui concerne l\'épreuve des colorants d\'aniline, l\'auteur a constaté
que l\'épreuve de la cyanine et du vert de malachite peut donner de précieuses
indications dans l\'inspection du poisson.

Het komt zelden voor dat olifanten in gevangenschap (in dierentuinen) jongen
krijgen. In de zoölogische tuin te Kopenhagen beviel een indiese olifant in 9 jaar
drie maal (drachttijd van een olifant is 22 maanden). De moeder at een groot ge-
deelte van de nageboorte op. Het pas geboren jong had moeite de tepels van de
moeder te vinden; daarbij zat de slurf ook in de weg. De oudste, Kaspar, zoog bij
vergissing een uur lang aan de staart der moeder en pas na lang zoeken gelukte
het hem, met moeders hulp, zijn eerste maaltijd te nemen. Hij bleef nu 2J jaar
zuigeling, werd op 5-jarige leeftijd verkocht. Op 19-jarige leeftijd kreeg het te voren
goedige dier aanvallen van woede, was dan gevaarlijk voor de omgeving en werd
daarom gedood. Toen men de slagtanden had afgezaagd vond men een hevige
wortel-ontsteking; deze was zeker zeer pijnlijk geweest en was wel de oorzaak ge-
weest van Kaspar\'s slecht humeur.

Voor veeteeltkundige studiën geldt evenzeer als voor alle onder-
zoekingen op andere gebieden, dat resultaten uit experimenten welke
in getallen uit te drukken zijn, nooit zonder mathematische controle
aanvaard mogen worden. Toch wordt nog herhaalde malen bij biolo-
gische proeven nagelaten de uitkomsten op deze wijze te controleeren,
waardoor zij niet zeker gesteld zijn.

Een concreet voorbeeld moge duidelijk maken, dat wij een mathe-
matische bewerking niet achterwege kunnen laten.

Stel, dat wij willen vergelijken de gemiddelde melkopbrengst van de
runderen in fokgebied A, met die in fokgebied B, dan spreekt het
vanzelf, wanneer die fokgebieden groot zijn, dat wij niet alle productie-
gegevens van alle dieren in A en B kunnen verkrijgen of bewerken.
Wij zijn dus aangewezen op de vergelijking van een „monster" uit A
en een „monster" uit B en beschikken b.v. over de jaaropbrengst van
ioo dieren uit ieder gebied.

De vraag is nu, of een gevonden verschil tusschen de gemiddelden
van beide monsters aangenomen mag worden als een verschil tusschen
de gemiddelde opbrengsten van alle koeien in de beide gebieden.

Een ander voorbeeld. Wij willen nagaan of levertraan, toegevoegd
aan een bepaald rantsoen, varkens sneller in gewicht doet toenemen.

Ook in dit geval kunnen wij natuurlijk slechts een beperkt aantal proef-
dieren controleeren; al naar de omstandigheden misschien 6, 20 of 100.

Wanneer wij b.v. 20 varkens levertraan verstrekken, en een ander
20-tal, onder precies dezelfde omstandigheden gehouden, geen lever-
traan toedienen, zullen de levertraan-varkens misschien iets sneller
in gewicht toenemen. Mogen wij nu aannemen dat altijd (ook met
100.000 of meer varkens van dezelfde soort) de proef op dezelfde wijze
zal uitvallen? Is het m. a. w. wenschclijk (afgezien van geldelijke of
andere overwegingen) bij dit rantsoen altijd levertraan te geven ?

De vraag komt hier op hetzelfde neer als die in het voorbeeld van de
gemiddelde melkproductie.

Mathematische methoden, gebaseerd op de waarschijnlijkheids-
rekening kunnen de oplossing van deze vragen geven; d. w. z. met
behulp daarvan is vast te stellen of in de genomen monsters de even-
tueel gevonden verschillen veroorzaakt zijn door het toeval of dat met
aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid een werkelijk bestaand
verschil mag aangenomen worden. (Door levertraan bij de varkens;
door verschillende erfelijke of voedingsfactoren bij de runderen).

*) Naar een voordracht gehouden voor het Jubileumfonds en den Vétérinairen
Studentenkring.

Dit is mogelijk, doordat een groot aantal verschijnselen in de natuur
met hunne waarden regelmatig over een variatiereeks verdeeld zijn.

De producties van een groot aantal koeien (willekeurig uit een stam-
boek gekozen in eenzelfde lactatie-periode zullen ook een dergelijk
beeld vertoonen. Onder honderd dergelijke dieren zullen er slechts
enkele zijn met zeer lage productie, eveneens enkele met topcijfers
en daartusschen allerlei overgangen.

Nemen wij aan dat de minimumproductie in deze groep 2000 K.G.
is en de maximumproductie 9000 K.G., dan zullen de meeste opbreng-
sten tusschen 5 en 6000 liggen.

Een dergelijk materiaal wordt nu in klassen ingedeeld ; in dit geval
in klassen met een verschil van 1000 K.G. Wanneer wij nu in de mid-
dens der klassen op loodlijnen de aantallen in iedere klasse vallende
producties uitzetten, zullen wij ongeveer het volgende beeld kunnen
krijgen.

Nemen wij minder dan 100 dieren, dan wordt de kans grooter dat
wij er geen enkele uit de klassen 2000—3000 K.G. en 8000—9000 K.G.
bij hebben; zouden wij echter van 10- of 100.000 koeien de melklijsten
uit eenzelfde lactatie-periode nemen, dan is de kans groot dat wij een
zuivere toevalscurve krijgen, welke door een enkele constante is ge-
karakteriseerd. Hoe grooter het aantal waarnemingen is, hoe meer de
gevonden curve zal naderen tot een zuivere toevalscurve.

Wanneer wij nu de gemiddelde opbrengst berekenen van 100.000
koeien (dus van een zeer groot aantal), dan is dit gemiddelde wel te
beschouwen als het ware gemiddelde van de opbrengsten (in b.v. de
3e lactatieperiode) van alle koeien uit het bedoelde stamboek.

Hoe is het nu echter wanneer wij dit ware gemiddelde willen weten,
doch maar de beschikking hebben over de gegevens van 100 koeien?

In ieder geval is daarvoor noodig het gemiddelde te berekenen van
dit monster van 100 koeien.

Deze berekening zou eenvoudig uitgevoerd kunnen worden door
alle productie-cijfers bij elkaar te tellen en deze som te deelen door
het aantal n (in dit geval dus door too).

Wij kunnen echter ook een anderen weg volgen om het gemiddelde
(M) uit de ioo gegevens te berekenen, een weg welke speciaal is aan-
gewezen wanneer met groote aantallen gewerkt moet worden en die
tevens gegevens levert, noodig voor berekening van andere waarden.

Willekeurig wordt een gemiddelde waarde A aangenomen; daarvoor
wordt meestal het midden genomen van de klasse waarin het werkelijke
gemiddelde vermoedelijk ligt, hier dus 5500 K.G.

Deze klasse nemen wij als de o-klasse aan, zoodat de klasse 6000—
7000 K.G. de i klasse wordt, die van 7000—8000 de 2e klasse, van 8000
—9000 de 3e klasse.

Van 4000—5000 K.G. is de 1 — kl. ; van 3000—4000 de — 2 kl.;
van 2000—3000 K.G. de — 3 kl.

Verder gaan wij nu met klasse-eenheden rekenen, die hier dus een
waarde van 1000 K.G. hebben.

In de klasse 1 zijn 20 individuen (varianten) met een afwijking van
het aangenomen gemiddelde A van 20 x 1 = 20.

Voor de negatieve zijde doen wij hetzelfde en vinden dan
20 x — i = — 20
10 x — 2 = — 20
2 x — 3 = — 6

De totale afwijking van alle varianten van het aangenomen gemid-
delde A is dus 59 - 46 = 13. M. a. w., van alle 100 varianten is de
totale afwijking 13, en per variant 13 : 100 = 0.13.

Aangezien nu het gemiddelde beteekent dat de waarde van plus
en —■ zijde even groot is, was dus het aangenomen gemiddelde A niet
het werkelijke doch is dit werkelijke gemiddelde A 0.13 in klasse-
waarden uitgedrukt.

In werkelijke waarde (dus K.G.) is dan M = A o. 13 x 1000 =
= 5500 4- 130 - 5630 K.G.

b = het verschil tusschen M en A (dat natuurlijk positief of negatief
kan zijn).

E p a ¹) de som van de producten der klassewaarde en het aantal
varianten in iedere klasse.

Hierbij zij opgemerkt dat waar de afstand van de varianten tot het
aangenomen gemiddelde met a wordt aangeduid, de afstand tot het
werkelijke gemiddelde (M), steeds a genoemd wordt.

Tot nu toe hebben wij niet anders gedaan dan op een andere methode
dan gewoonlijk, het gemiddelde berekend, een methode welke veel
omslachtiger lijkt, doch inderdaad veel eenvoudiger is wanneer met
groote getallen gewerkt wordt.

Daarbij komt dan nog, dat bij de nu volgende berekeningen, die ons
een antwoord moeten geven op de vragen aan het begin van dit artikel
gesteld, verschillende van de gevonden grootheden noodig zijn.

Wanneer n.1. uit twee te vergelijken groepen waarnemingen (pro-
ductie-gegevens in A en B; vergelijking groepen varkens) de gemid-
delden berekend zijn moeten nog andere waarden gevonden worden
om die groepen te karakteriseeren en vergelijking mogelijk te maken.

Dat met een eenvoudige vergelijking van de rekenkunstige gemid-
delden niet volstaan kan worden, blijkt uit de volgende overwegingen.

Nemen wij b.v. aan dat de opbrengsten in A en B gemiddeld precies
5000 K G. zijn, dan is het practisch een groot verschil hoe de variatie-
reeksen in A en B zijn waaruit deze gemiddelden zijn verkregen.

Een blik op de beide figuurtjes maakt U dit duidelijker dan een
lange omschrijving. In beide gevallen is het gemiddelde 5000 K.G.;
in A is echter de melkproductie veel minder uniform. In B missen wij
weliswaar extreem-hooge producties doch loopen ook niet de kans
een dier met slechte productie aan te treffen.

Naast het gemiddelde interesseert ons dus ook in sterke mate, bij
de vergelijking van variatie-reeksen hoe de varianten over de variatie-
breedten zijn verdeeld.

Het totaal aantal varianten van een reeks schommelt om de gemid-
delde waarde; de varianten wijken naar de plus-of min-kant van de
gemiddelde waarde af. De gemiddelde waarde dezer afwijkingen
noemt men deviatie of strooiïng (co; deze? is dus een maat der varia-
biliteit van een variatiereeks.

(Beide formules beteekenen hetzelfde; de eerste heeft echter betrek-
king op het aangenomen gemiddelde A, de tweede op het werkelijke
gemiddelde N; daarom komt in de eerste a voor, in de tweede a terwijl
in de eerste formulde ook de correctie b is opgenomen).

Uit de vorige berekening is de beteekenis van de gebruikte letters
duidelijk. Behalve van n = het aantal varianten is c dus ook afhan-
kelijk van het product van het aantal varianten in iedere klasse met
het kwadraat van den afstand der klasse tot de gemiddelde waarde.

De berekening van c (volgens de eerste formule, dus met A), toege-
past op het voorbeeld in fig. i wordt nu als volgt uitgevoerd. Daarbij
wordt eerst weer rnet klasse-eenheden gewerkt.

n — 1 = 100— i = 99. Voor b hadden wij gevonden (bij de bereke-
ning van M uit A) 0.13. waaruit § is te berekenen :

De gemiddelde deviatie is hiermede in klasse-eenheden gevonden;
uitgedrukt in K.G. is deze maat der variabiliteit 1.3608 x 1000 K.G. =
1360.8 K.G. (aangezien het klasseverschil 1000 K.G. is).

Deze grootheid (?) hebben wij noodig om de middelbare fout^J) van
de gemiddelde waarde M te berekenen; en met de berekening daarvan
komen wij bij ons punt van uitgang terug. (Namelijk het vergelijken
van 2 variatiereeksen, waarvoor wij kozen : de melkproductie in 2 fok-
gebieden en de gewicht-vermeerdering van varkens met en zonder
levertraan gevoerd).

De vraag is nu, met welken graad van waarschijnlijkheid kan de ge-
middelde waarde uit een dergelijk monster beschouwd worden als de
gemiddelde waarde van het geheele materiaal, (alle runderen in A
of alle runderen in B). Het antwoord op deze vraag wordt gegeven
door de formule van de gemiddelde fout van het gemiddelde,

Deze grootheid kunnen wij voor het rekenvoorbeeld van de 100
koeien gemakkelijk vinden. was daar (in klasse-eenheden) 1.3608 en
m is dus 0.13608 en in K.G. 136.08.

Deze m is dus een nadere aanduiding van het gemiddelde (M) en
wij geven altijd een gemiddelde op met de M F : M i m.

Het is nu mathematisch te berekenen dat een gemiddelde waarde
uit een groot aantal gegevens, waarvan wij slechts een klein aantal tot
onze beschikking hebben, moet liggen met een zekerheid van bijna

ioo %, tusschen M -J- 3 m en M — 3 m; waarbij dan deze M en m
het gemiddelde met zijn M. F. is van het monster dat wij ter be-
schikking hebben.

Voor ons rekenvoorbeeld is dus de gemiddelde waarde der productie
van de koeien uit het stamboek gelegen tusschen 5500 3 x 136.08 =
5908.24 K.G. en 5500 — 3 x 136.08 = 5091.76 K.G.

Nemen wij eerst eens aan dat het gemiddelde, met de M. F.
van de 100 koeien uit A berekend is op : M ±m = 4600 i 150K..
dat van de koeien uit B op : M„ i m₂ = 4000 i 160 K.G. dan is de
vraag te beantwoorden of er inderdaad verschil is tusschen de gemid-
delde productie van alle koeien in A en die van alle koeien in B.

Oogenschijnlijk, wanneer alleen gekeken wordt naar de reken-
kunstige gemiddelden, zou geconcludeerd moeten worden dat inder-
daad de gemiddelde productie in A hooger is dan die in B.

Wij weten nu echter dat dit antwoord maar niet zoo eenvoudig ge-
geven kan worden en dat rekening gehouden moet worden met de M. F.

Immers de verkregen getallen wettigen alleen de conclusie dat het
gemiddelde in A ligt tusschen 4600 3 x 150 = 5050 K.G. en 4600 —
3 x 150 = 4450 K.G.; terwijl dat voor B ligt tusschen 4480 en 3520 K.G

Het is dus niet uitgesloten dat het gemiddelde voor beide gebieden
b.v. 4475 K.G. is.

Om nu met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid uit te maken
of er verschil bestaat, moeten wij gebruik maken van de formule :

m. diff=|/ m,² ^ m₂²d.w.z. de VI. F. van het verschil is de wortel uit de som der kwadra-
ten van de beide middelbare fouten.

Nu is het algemeen gewoonte in veetceltkundige-biometrische
onderzoekingen (in navolging van Johannsen) te eischen, dat een ver-
schil minstens 3 maal zoo groot moet zijn als zijn M. F., om het ver-
schil als werkelijk bestaande te beschouwen.

In deze aanname ligt iets willekeurigs; R. A. Fisher b.v. acht een
verschil mathematisch voldoende zeker, indien het tweemaal zoo groot
is als zijn M. F. In het hier berekende geval mogen wij, daar wij
Johannsen volgen, niet een verschil tusschen de producties in A
en B aannemen.

Wanneer die gemiddelden met hunne M. F. geweest waren:
M, ± m, = 4600 ± 110 en M₂ ± m₂ = 4000 i 100 zou
M, — M₂ precies hetzelfde zijn n.1. 600 K.G.; m. diff. zou dan echter
148 K.G. (afgerond) zijn geweest en wij zouden veilig mogen conclu-

deeren dat de gemiddelde melkproductie in A hooger is dan in B (nu
is immers het verschil meer dan 3 maal zoo groot als zijn M. F).

Aangezien bij dergelijke proeven in den regel slechts met een klein
aantal dieren geëxperimenteerd wordt geef ik daarvan een voorbeeld
waarbij 2 groepen van 6 dieren vergeleken worden.

Hierbij is het gemakkelijker de berekening op een eenigszins andere
wijze uit te voeren, n.1. het gemiddelde (M) eenvoudig rekenkunstig
te berekenen en voor de deviatie uit te gaan van de tweede formule n.1.

Wanneer nu de gewichtstoenemingen der varkens over een bepaald
tijdsverloop als volgt zijn :

Om nu de gemiddelde fouten van deze beide gemiddelden te be-
rekenen gaan wij als volgt te werk :

Het verschil met zijn M.F. fout is dus 2.5 ^ 3-7; hier is <.elfs
de fout grooter dan het verschil en van eenig onderscheid in de beide
groepen mag niet gesproken worden. (Het verschil tusschen de gemid-
delden moest immers minstens 3 maal zijn M. F. bedragen).

Uit deze eenigszins langademige inleiding is, hoop ik, duidelijk ge-
worden hoe met behulp van een paar formules de mathematische
controle op twee typen van onderzoekingen wordt uitgevoerd.

De biometrica biedt echter nog veel meer mogelijkheden, welke hier
natuurlijk niet alle behandeld kunnen worden. Ik beperk mij daarom
tot een enkele van de berekeningen welke door mij in het instituut van
prof. Kronacher nader bestudeerd zijn.

Deze berekening heeft ten doel te onderzoeken hoe de erfelijke samen-
stelling der runderen, op verschillende bedrijven gehouden, is.

Zonder nu daar verder op in te gaan, moet eerst vermeld worden,
dat in Duitschland de melkproductie van alle runderen omgerekend
wordt op een contröle-jaar, dat loopt van 1 Jan.— 1 Jan.

Nu hangt de variabiliteit der productie in een bepaald jaar natuurlijk
hoofdzakelijk af van de genetische samenstelling der dieren, terwijl
de variabiliteit tusschen de verschillende jaren vooral afhankelijk is
van milieu-invloeden en wel speciaal van de voeding in die verschil-
lende jaren.

Wanneer het dus mogelijk is, om uit elkaar te halen, de variabiliteit
in de jaren en de variabiliteit tusschen de jaren, is het ook imogelijk
te bepalen welke rol daarbij de genetische factoren spelen en anderzijds
de invloed van het milieu.

Een dusdanige rekenkundige analyse der variabiliteit is nu inderdaad
door te voeren (4).

Hierbij onderscheiden wij een stalgemiddelde in een enkel contröle-
jaar en het gemiddelde over een reeks van jaren. Wanneer wij nu de
geheele variatie-reeks over alle jaren bekijken, dan kunnen wij ons die
opgebouwd denken uit een aantal kleinere reeksen bestaande uit de
cijfers van ieder contröle-jaar afzonderlijk. De gemiddelden van deze
reeksen schommelen weer om het gemiddelde over alle jaren.

Uit de voorafgaande inleiding weten wij, dat met A. aangegeven
wordt het voorloopig aangenomen gemiddelde eener reeks en met M.
het werkelijke gemiddelde, terwijl c de standaardafwijking of gemid-
delde deviatie beteekent.

(Hier wordt niet gerekend met klasse-waarden daar de aantallen
klein zijn, zoodat direct de werkelijke afwijking van A en M, in K.G.
wordt aangegeven en in de formules dus de som van de afwijkingen
niet p afwordt, doch a).

Wanneer wij nu bij de berekening een enkel controle-jaar in het oog
nemen, dan kunnen wij het gemiddelde van dit jaar M noemen en
het gemiddelde bedrag over alle jaren A (dit werkelijke gemiddelde
over alle jaren kan n.1. beschouwd worden als een voorloopig aange-
nomen gemiddelde voor het eene controle-jaar).

de standaard-afwijking in het bedoelde jaar is, a de afstand van de
productie van iedere koe in dat jaar van A (dus van het gemiddelde
over alle jaren); n het aantal koeien in het betreffende jaar en b de
afstand tusschen M en A, het verschil tusschen het jaar-gemiddelde

Volgens Fisher is nu het eerste lid dezer gelijkheid de totale varia-
biliteit der geheele populatie (hier dus die van alle dieren in de geheele
rij der contröle-jaren. Sa? is de variabiliteit in de klassen (hier in de
controle-jaren en nb² de variabiliteit tusschen de klassen (hier tusschen
de verschillende contröle-jaren).

Door een leerlinge van Prof. Kronacher en Dr. v. Patow (Fraulein
Dr. E. Leberl) is voor enkele bedrijven deze berekening uitgevoerd,
waarbij typische verschillen voor den dag kwamen.

De gegevens van 3 bedrijven, betreffende de melkhoeveelheid, laat
ik hier volgen :

Uit dit tabelletje is af te lezen, dat in bedrijf 1 en 3 over de verschil-
lende jaren zeer gelijkmatig gevoederd is, wat in bedrijf 2 niet het geval
is geweest, terwijl in 1 en 2 de genetische samenstelling zeer varieerde.

In No. 6 (15 Maart 1933) geeft Dr. Vrijburg een interessante blad-
vulling over stroopende honden. Ik heb daar als praktiseerende veearts
eens als volgt mee te maken gehad.

Een veehouder vertelde mij, dat des nachts een aantal van zijn scha-
pen en ook een geit, vermoedelijk door honden, waren verscheurd;
hij vroeg mij hem behulpzaam te zijn bij het opsporen van de daders.
Eenige der doodgebeten dieren werden gevonden aan den oever van
een riviertje, waar in de klei fraaie pootafdrukken van honden werden
gevonden; deze werden gemeten en geteekend. Het was duidelijk, dat
hier minstens één groote en één middelmatig groote hond waren ge-
weest. De enorme weefseldefecten (bij één schaap b.v. was huid, buik-
musculatuur, een deel van het omentum weggevreten) bleken tijdens
het leven te zijn ontstaan. De verdenking viel op drie honden; twee
ervan waren \'s nachts los gezien, de derde stond bekend als kwaad-
aardig.

Later bleek, dat deze derde hond \'s nachts niet los was geweest. De
pooten van de eerste twee honden kwamen overeen met de teekenin-
gen. Bij alle drie honden werd braken opgewekt ; het resultaat was,

Deze resultaten kwamen geheel overeen met de werkelijkheid; in 1 en
3 was namelijk telkens vee aangekocht in 2 niet, terwijl in 2 voorname-
lijk gevoederd werd met op het bedrijf gegroeide voedermiddcl waar-
door de afhankelijkheid van milieu-invloeden grooter wordt.

Voor het uitvoeren van dergelijke berekeningen verkeeren wij in
ons land in minder gunstige omstandigheden; de grootbedrijven, zooals
die in Duitschland bestaan, kennen wij niet. Hier zou dus uitgegaan
moeten worden van enkele kleinbedrijven in eenzelfde streek, waar
ten naastebij gelijk gevoederd wordt en die samengevat moeten
worden als één bedrijf.

Ook in Duitschland is de vraag of zulks mogelijk zal blijken, momen-
teel in studie.

Uit het hier behandelde, kan U duidelijk geworden zijn dat de jonge
veeteelt-wetenschap nog steeds groeiende is en dat bij die ontwikkeling
de biometrica (zooals in bijna alle takken van wetenschap) een belang-
rijke rol speelt.

Ongeveer 12 jaar geleden heeft Prof. Wester onderzoekingen ge-
daan over een haemoglobinurie, die men vooral in het najaar dikwijls
bij graskalveren kan zien en die telkens weer veroorzaakt wordt door
het drinken van water. Het zijn dikwijls de slechtste kalveren die daar-
aan lijden.

Het gemakkelijkst kan men deze haemoglobinurie opwekken door
het geven van veel koud water bij daarvoor gepraedisponeerde dieren,
maar ook soms wel van lauw water. De koude-factor schijnt hier dus
niet de beslissende te zijn.

Wester schrijft deze haemoglobinurie toe aan een uitloogen der
roode bloedcellen in de nieren, want hij vond bloedingen in de nieren,
en in de urine vrijwel steeds nog enkele roode bloedcellen.

Deze nierbloedingen worden toegeschreven aan de verhooging van
den bloeddruk tengevolge van den druk van het water op de vaten van
maag en darmen, gedeeltelijk ook aandenkouden prikkel. Ook treedt
wel haemoglobinaemie op, die gedeeltelijk kan worden toegeschreven
aan resorptie van bloedkleurstof uit de nieren, gedeeltelijk aan haemo-
lyse.

De roode bloedcellen worden grooter na het water drinken, wat te
verklaren is uit het hypotonisch worden van het serum door het snelle
resorbeeren van het water. De resistentie van de gewasschen roode
bloedcellen tegenover hypotonische keukenzoutoplossingen is niet ver-
laagd, wèl heeft het serum minder beschuttende werking.

De aandoening is uit practisch oogpunt van niet veel belang, uit een
wetenschappelijk oogpunt echter zeer interessant. Men geneest zulke
dieren in den regel gemakkelijk door ze telkens weinig water te laten

dat bij de eerste twee honden in het braaksel spierweefsel, een stuk van
het omentum en schapenwol kon worden aangetoond. Toen deze zaak
door het gerecht werd behandeld, merkte een pienter jurist op, dat het
mogelijk was, dat een vreemde, zwervende, doortrekkende hond de
moordpartij onder de schapen had aangericht en dat deze twee honden
daarna van de cadavers hadden gegeten. De eigenaren van de twee
verdachte honden werden daarop niet veroordeeld tot betaling dei-
schade ; wel kregen zij een boete wegens het los laten loopen van honden
na \'s avonds 10 uur. Een der eigenaren bleek er echter een eigen rechts-
gevoel op na te houden, hij betaalde geheel vrijwillig een deel van de
schade.

In de buitenlandsche literatuur heb ik niets kunnen vinden over
deze kalverhaemoglobinurie. Ook de onderzoekingen van Prof. Wester
zijn niet afzonderlijk gepubliceerd. Men vindt ze kort vermeld in een
artikel over haemoglobinurie van zijn hand in de encyclopaedie van
Stang und Wirth.

In 1923 werd door Grimaldi en Paglianini melding gemaakt van een
haemoglobinurie bij kalveren en pinken tot een jaar oud, in de om-
geving van Modena, welke toegeschreven werd aan ongeschikte voe-
ding (geen melk meer, alleen hooi en gras, waarin nogal veel Ranun-
culaceae). Na het geven van melk hield de haemoglobinurie onmid-
dellijk op. Is dit mogelijk dezelfde haemoglobinurie?

In de Veterinary Record van 17 Dec. 1932 staat een heel kort ar-
tikeltje van Harvey „Red Water-haematury in Young Cattle", uit
Colombo. Schrijver constateert telkens bij jong vee bloedwateren.
(Ook hier weer geen nader onderzoek der urine; schrijver spreekt van
haematurie, doch uit de beschrijving maakt men op, dat het haemo-
globinurie is).

„The urine is bright red in eolour and gives the impression, that the lesion is in
the kidneys or some other part of the urinary tract\'\'.

Het artikeltje is met te groote oppervlakkigheid geschreven, dan dat
het iemand kan interesseeren, ware het niet, dat schrijver meent dat de
aandoening veroorzaakt wordt door het voeren van koolrapen.

Bij schapen zou hetzelfde worden opgemerkt na het eten van boe-
renkool, dan komt ook woluitval voor op verschillende plaatsen. Ook
heeft hij opgemerkt, dat sommige pinken blind waren tijdens het bloed-
wateren, waaraan hij een speculatieve beschouwing vastknoopt over
parenchymateuse nephritis-oedeem, oedeem van de retina, zonder dat
hij een en ander nader heeft onderzocht.

Nu heb ik van verschillende collega\'s vernomen, dat na bietenvoedering
ook zij haemoglobine in de urine zagen. Is dit een werking van de
bieten of is dit alleen tengevolge van het opnemen van een koud,
zeer vochtrijk voedsel en dus misschien eenzelfde kwestie als de
haemoglobinurie der kalveren na koud water drinken?

Deze paroxysmale haemoglobinurie der kalveren heeft niets te maken
met de gelijknamige aandoening bij den mensch, welke uitvoerig is
bestudeerd geworden door Ehrlich, later o.a. door Donath en Land-
steiner, en die wèl door afkoeling wordt veroorzaakt en in verband
staat met lues.

Bij het bewerken van mijn proefschrift heb ik verschillende malen
experimenteele haemolyse opgewekt en tevens haemoglobinurie door
het inspuiten van gedestilleerd water in de bloedbaan ter bestudeering
van de mogelijk optredende urobilinurie en bilirubinaemie.

Hierbij deed ik de merkwaardige ervaring op, die mogelijk de moeite
waard is nader bestudeerd te worden, nl. dat het mij niet gelukte bij een

pink, waarbij ik een jaar tevoren de milt had weggenomen, haemolyse
op te wekken door een intraveneuse injectie van de drievoudige hoe-
veelheid water als die bij andere even zware runderen wel een sterke
bloeddestructie opwekte. In de osmotische resistentie nóch in de beschut-
tende werking van het serum tegenover hypotonische zoutoplossingen
heb ik een verklaring voor het feit kunnen vinden.

Jonker (T. v. D. 1929, bladz. 1144) heeft in zijn praktijk in Drente
telkens haemoglobinurie bij runderen waargenomen, die niet toe te
schrijven was aan piroplasmose, maar waarschijnlijk aan het grazen
op bepaalde lage en veenachtige weiden. Zoodra de dieren daar een dag
of tien hebben geloopen, krijgen zij diarrhee en haemoglobinurie.

De boeren die deze verschijnselen kennen, brengen de dieren dan tij-
delijk naar een hooge weide, waar zij weer herstellen, brengen ze dan
weer terug, waarna het spelletje weer begint. Een oorzaak weet Jonker
niet aan te geven, maar hij denkt aan kalkgebrek, mede omdat wel
de melkkoeien en niet de vaarzen en droge koeien het krijgen, die op
zulk land echter niet groeien willen.

Op de na-weide treedt de haemoglobinurie het sterkst op. Hij denkt
niet aan plantenvergiftiging (m.i. op te losse gronden).

Voor experimenteele doeleinden wordt nogal eens gebruik gemaakt
van toluleendiamine, dat een zeer zwaar bloedvergift is, hevige hae-
moglobinaemie en haemoglobinurie opwekt.

Doch ook heeft men een hevige haemoglobinaemie gepaard met
haemoglobinurie zien optreden na het aanwenden van sera. Als voor-
beeld haal ik hier aan een dergelijk geval, dat Wirth in Weenen heeft
beschreven. Na een prophylactische inspuiting van tetanusserum
gingen bij hem vier paarden dood onder de verschijnselen van zeer snel
optredende anaemie, haemoglobinaemie- en -urie, icterus, hooge koorts
en frequente hartwerking. Het aangewende serum, afkomstig uit
de seruminrichting te Weenen, bleek afkomstig van een wegens ont-
schoening uit nood geslacht muildier en was steriel.

In vitro werkte het zoo goed als niet haemolytisch. Evenmin ver-
wekte het haemolyse bij honden, konijnen en cavia\'s. De oplossende
werking op de erythrocyten van het paard moest worden toegeschreven
aan een isohaemolysine dat geactiveerd werd in het paardenlichaam,
dat uiterst snel werkte.

In 15 uur tijds was het aantal roode bloedcellen bij het slachtoffer
gedaald van 7 op 2 millioen per mM^:i.

Eigenaardig was, dat in dezen tijd nog geen haemoglobinaemie kon
worden geconstateerd. Dit kan niet anders worden verklaard, dan
dat het vergift niet haematotoxisch, doch meer plasmotroop werkte
en zeer sterk verval in de milt bewerkte. Deze was bij sectie sterk ver-
groot en bevatte zelfs haematomen.

Bij enkele dieren die herstelden, was eerst den i 7den dag de haemo-
globine-uitscheiding in het bloed afgeloopen.

In 1909 beschreef W. Frei in Zuid-Afrika een dergelijke ervaring,
waar een proefpaard op een gegeven oogenblik een sterk haemolytisch
werkend serum leverde.

Een zeer interessant geval van chronische haemolytische icterus met
intermitteerende haemoglobinurie beschrijven Bendixen en Carl-
ström uit Kopenhagen bij een paard, dat 13 maanden in de kliniek
der Veeartsenijkundige Hoogeschool aldaar heeft gestaan.

Het 3^-jarig paard, dat op 2-jarigen leeftijd uit Jutland was gekomen
en toen reeds teekenen van moeheid en slapte vertoonde, was al langen
tijd voor anaemie behandeld. Het dier, dat in uitstekenden voedings-
toestand verkeerde, kon geen werk verrichten, was dadelijk op.

De eetlust was goed. Tijdens de geheele observatie waren pols en temp.
normaal, de ademhalingsfrequentie iets te hoog. De slijmvliezen bleek
en geel, de urine was zeer verschillend van kleur, soms donkerbruin
als bokbier en bevatte dan haemoglobine en veel galkleurstof (?)

Het bloed was dun-vloeibaar, bevatte ongeveer 3J mill. roode bloed-
cellen en ruim 9000 witte; het haemoglobine-gehalte volgens Sahli
26%: Behalve lichte anisocytose en een enkel Jolly-lichaampje waren
geen afwijkingen te vinden aan de erythrocyten. Daarentegen was de
osmotische resistentie zeer veel kleiner dan normaal (beginnende haemo-
lyse bij 0.8% NaCl, totale bij 0.48%; normaal resp. 0.62% en 0.40%.

Het galkleurstof-gehalte van het bloed was sterk verhoogd, bedroeg
tot 43 mgr. % d.i. ongeveer 6 maal de normale hoeveelheid.

Bij de sectie van het paard werden de voornaamste afwijkingen ge-
vonden aan het beenmerg, zooals te verwachten was. Er bestond een
sterke hyperplasie van het roode beenmerg; vetmerg was bijna nergens
te zien.

De Kupffersche stercellen, vooral in de lever, waren sterk met pig-
ment gevuld. De milt was niet gezwollen evenmin als de lever, doch
beide organen bevatten veel meer ijzer dan normaal.

Bovenstaand geval heeft veel overeenkomst met de door Ci-iauffard
in de humane pathologie het eerst beschrevene haemolytische icterus,
die meest heriditair is en steeds gepaard gaat met een verminderden os-
motischen weerstand der roode bloedcellen. Naast icterus en urobili-
nurie ziet men bij deze patiënten meer of minder sterke anaemie, ter-
wijl bij sectie alleen hypersplenie en hyperplasie van rood beenmerg
gevonden wordt.

Deze hypersplenie zou de oorzaak zijn van overmatig sterk te gronde
gaan van erythrocyten, waardoor het beenmerg geprikkeld wordt tot
meerdere werkzaamheid en vermeerderde aanmaak van erythrocyten
en hyperplasie.

Toch zijn er, dunkt mij, verschillen tusschen deze haemolytische
icterus en het boven beschreven geval van het paard.

Bij den mensch wordt nooit melding gemaakt van haemoglobinurie
resp. haemoglobinaemie. Nu kan dit een kwestie zijn van graadver-
schil. Het is mogelijk, dat bij minder sterke haemolyse het vrijkomende
haemoglobine dadelijk in galkleurstof kan worden omgezet, waardoor
het niet tot waarneembare haemoglobinaemie komt. Bij het paard was
geen miltzwelling aanwezig; bij den mensch mist men deze nooit.

In 1923 beschreven Prof. Wester en ik in ons tijdschrift 3 gevallen
van anaemie bij koeien, die in verband werden gebracht met den partus,
want deze had enkele weken tevoren bij deze patiënten plaats gehad.
Of de oorzaak der zeer sterke bloedarmoede ook bij den partus gezocht
moest worden, hebben wij toen niet durven beweren. Wij hebben wel
de mogelijkheid geopperd, dat de anaemie was veroorzaakt door een
intoxicatie, uitgaande van de baarmoeder, want deze was in alle 3
gevallen meer of minder duidelijk ontstoken. In het begin ziet men
hierbij haemoglobinurie.

Het lijkt mij waarschijnlijk dat deze anaemie geheel identisch is
met de ziekte, waarover in het zelfde jaar 1923, door Zweedsche en
Deensche dierenartsen werd geschreven en die door deze genoemd
werd puerperale haemoglobinurie en die blijkbaar samenhangt met den
partus, want alle beschrijvers leggen er den nadruk op, dat zij de ziekte
zagen 1 tot 3 weken na de geboorte.

De dieren worden ziek meestal in het koude jaargetijde als de koeien
dus nog op stal staan. Ongeveer 14 dagen na de geboorte van het kalf
ziet men den eetlust ophouden, de koeien zijn suf, hebben in het begin
hooge temperatuur, (40—41 °) die later normaal of zelfs subnormaal
wordt; de hartslag is bonzend en frequent, terwijl men het kloppen
van de aorta langs rug en lendenen kan voelen. De ademhaling is op-
vallend langzaam; de slijmvliezen zijn porceleinwit, terwijl de urine
hoog rood gekleurd is door haemoglobine.

Deze haemoglobinurie ziet men niet tegelijk met het ophouden van
den eetlust, doch ongeveer een dag later.

De donkerroode urine reageert alkalisch, heeft een laag S.G. en is
soms rijk aan aceton en p oxyboterzuur.

De leverdemping is steeds vergroot en bij het percuteeren geven de
dieren pijn te kennen. De mortaliteit is zeer groot, terwijl bij een gunstig
verloop het toch altijd zeer lang duurt, voor de dieren er weer boven op
zijn. Waarschijnlijk op grond van het hooge gehalte aan acetonlicha-
men (die echter niet altijd worden gevonden), meenen zij, dat er ver-
band bestaat tusschen de kalfziekte, de acetonaemie, ook wel chro-
nische kalfziekte genoemd, en deze puerperale haemoglobinurie.

Ook uit Oostenrijk wordt van deze ziekte gewag gemaakt en wel
ook sedert het jaar 1923. De verschijnselen zijn geheel gelijk aan de
bovengenoemde, alleen is niet steeds hooge temperatuur aanwezig,

terwijl in de urine geen aceton werd gevonden. Schmidt, een Oosten-
rijksch collega, maakte melding van 7 gevallen in enkele maanden, alle
8—14 dagen na het kalven. Slechts 3 hiervan genazen. Soms bestond
reeds den eersten dag na het begin der eerste verschijnselen zulk een ge-
vaarlijke hartzwakte, dat er tot noodslachting moest worden overgegaan.

Bij de sectie werd niets anders gevonden dan een zeer groote en geel
gekleurde lever, icterische verkleuring van alle weefsels en miltzwel-
ling, soms bloedingen in de mucosa van de dunne darmen. Een andere
Oostenrijksche dierenarts, Gut, constateerde in ongeveer denzelfden
tijd 6 dergelijke gevallen; een derde, Wiesinger, twee gevallen en in
den daarop volgenden zomer nog vier. Zoo heel sporadisch komt de
ziekte dus blijkbaar niet voor.

De Oostenrijksche collega\'s sluiten met absolute zekerheid piroplas-
mose uit, doch verder zijn zij met de aetiologie niet gekomen.

Na de allereerste mededeeling van Ekelund, hebben enkele andere
Zweedsche dierenartsen, zooals Rasmusson (1923) en Stenius (ook
1923) de aandacht op deze ziekte gevestigd.

Vooral Rasmusson legt ook weer den nadruk op het verband tusschen
deze ziekte en den partus. Hij nam de ziekte vooral waar bij koeien, die
veel melk gaven.

Ook in de gevallen van Stenius trad de ziekte op 14 dagen na den
partus, begon zij met haemoglobinurie en eindigde zij meestal met den
dood, 3 tot 5 dagen later.

De mortaliteit bedroeg 50—70%. Bij de sectie vond hij geen andere
afwijkingen dan icterus en een vergroote lever. Als beste behandelings-
methode bevond hij nog het geven van een groote dosis alcohol.

Nikkelsen, een Deensche dierenarts, maakt naar aanleiding van
onze gevallen melding van een rund, dat hij tweemaal voor een anaemie
na den partus behandelde. Ook hij meent de oorzaak te moeten zoeken
in de endometritis, waaraan de koe leed. De eerste maal genas het dier
na toediening van ijzer en arsenicum, doch het volgend jaar verliep
de ziekte doodelijk. Ook hij vond evenals Stenius, niets anders dau
een leverdegeneratie en icterus.

Een uitvoerige studie over de puerperale haemoglobinurie der run-
deren heeft Hjarre in 1930 gemaakt. (Acta path. et microbiol. Scan-
dinav. suppl. VII Upsala 1930). De eigenlijke oorzaak is ook door heiiK
niet gevonden.

Praedisponeerend werken intensieve lactatie eti bepaalde fouten in
de voeding. De anaemie verloopt snel, een meer of minder duidelijke
haemolyse is steeds aanwezig.

Ook Hjarre vond als belangrijkste sectiebevinding een leveraan-
doening en wel levernecrosen, die hij toeschrijft aan de verstopping
der levercapillairen door de stromata der beschadigde erythrocythen.
Haardvormige circulatiestoornissen en verder necrosen zijn hiervan
het gevolg.

Wordt ons Hollandsche dierenartsen, een koe ter onderzoek aange-
boden wegens bloedwateren, dan is onze eerste gedachte: pyelonephritis.
En terecht. Het beeld en de diagnostiek van deze ziekte mag ik wel
zoo geheel bekend veronderstellen, dat ik hierover het zwijgen kan doen.

■ Wel wil ik tenslotte nog een enkel woord wijden aan het bloedwateren
tengevolge van ontsteking, uitsluitend van de blaas, die enzoötisch voorkomt
in Baden, België, Hongarije, enkele provinciën van Frankrijk en ook
in sommige streken van Australië. (Stallroth, haematuria vesicalis).

De oorzaak is niet bekend, al hebben ook verschillende onderzoekers
gemeend, haar wèl te hebben ontdekt (coccidiose, diëetfouten, com-
pressie der blaas door de sterk gevulde ingewanden, scherpe stoffen
uit het voedsel etc.).

Nog pas geleden is door Bull, Dickenson en Dann een uitgebreid
onderzoek ingesteld naar de aetiologie (Enzootic Haematuria of Cattle
in South Australia, Melbourne 1932), maar positieve resultaten heeft
ook dit niet opgeleverd.

Wordt de ziekte in Europa in verband gebracht met een slechte
voeding en een onvruchtbaren bodem, genoemde onderzoekers wijzen
er juist op, dat die streken van Zuid-Australië waar de aandoening,
reeds lange jaren inheemsch is, gekenmerkt zijn door groote vrucht-
baarheid.

Chemische analyses van de urine van de aangetaste dieren, noch een
uitgebreid scheikundig onderzoek van bodem-monsters en voedsel,
hebben een aanwijzing gegeven in welke richting de oorzaak moet
worden gezocht.

Eigenaardig is het, dat op sommige boerderijen de haematurie jaar-
lijks groote verliezen geeft, op andere in hetzelfde district, op korte
afstand verwijderd, weinig of niet.

In hel begin der ziekte worden donkerroode vlekken in de niucosa
gezien, later gaat het slijmvlies pleksgewijze woekeren en kunnen zelfs
zeer groote tumoren ontstaan, die aanleiding geven tot sterk bloed-
verlies bij het urineeren. Soms worden groote bloedstolsels in de blaas
gevormd, die tot urinestuwing, koliekverschijnselen, blaasruptuur
kunnen leiden.

Een bacterieele oorzaak is zeker niet in het spel; complicaties met
pyelonephritis treedt pas op, als de blaas geïnfecteerd wordt, en is be-
trekkelijk zelden. De ziekte kan soms jaren duren; een behandeling
geeft niets.

Wij kennen wel dit ziektebeeld, zien zelfs een dergelijke cystitis met
polypeuse woekeringen niet zelden in de kliniek, maar van enzoötisch
optreden is ons toch nooit gebleken.

De diagnose is gemakkelijk te stellen. Ga nooit alleen af op de anam-
nese; dikwijls heeft de eigenaar nooit iets bespeurd van bloedwateren,
maar komt de koe in behandeling omdat zij nu en dan koliekverschijn-
selen heeft.

Het palpeeren van de blaas in haar geheel per vaginam en het be-
tasten der blaasmucosa door de vinger in den blaas te brengen, doet
iedereen de diagnose stellen.

Literatuur : Behalve de hier en daar in den tekst reeds opgegeven literatuur, ver-
meld ik nog de volgende bronnen voor nadere oriënteering over de enzoötische
haemoglobinurie der paarden.

Voor de z.g.n. paralytische haemoglobinurie verwijs ik naar de bekende onder-
zoekingen van Prof. Wester, Hertha, Carström e.a.

De puerperale haemoglobinurie der runderen is beschreven in het Deensche en
Zweedsche Tijdschrift van 1922 en 1923 (waarvan in verschillende Duitsche perio-
dieken uitvoerige referaten) en in de Duitsche monographie van Hjärre, reeds
vermeld.

Bendixen u. Carlström. Berlin. Tier. Woch.6Sept. 1929. (haemolytische icterus).

Capdeville. Le cheval de raid (hygiène et pathologie) Thèse vétérinaire Tou-
louse 1928. (haemoglobinurie na surmenage).

Ein neuer Pilleneingeber zur Applikation van Arzneimitteln bei Klein-
tieren, Dr. Freese, Deut. Tier. Woch. 1932, No. 50, S. 798.

F. bespreekt de moeilijkheden welke zieh in de praktijk voordoen bij het ingeven
van geneesmiddelen bij dieren. Hij heeft een instrument geconstrueerd, bestaande
uit een holle stang, waarop een mondstuk geschroefd is, en in welk mondstuk de
geneesmiddelen gebracht kunnen worden: in de holle stang loopt een sonde, welke
sonde door middel van een veerbeweging, den inhoud van het mondstuk in de keel-
holte schiet.

Ten slotte geeft F. voor verschillende belangrijke geneesmiddelen speciaal voor
het mondstuk pasklaar-gemaakte capsules op. C. J. de G.

Daar volgens de „Verordnung zur Ausführung des Milchgesetzes (Mei 1931)
in Duitschland, de melkers verplicht zijn voor het melken de melk te onderzoeken,
liet Falk ¹) ten behoeve van dit vooronderzoek een zoog. „Vormelkschale" maken.

Hij gebruikt hiervoor een ondiepe gummischaal van 10 bij 17 c.M. Doordat de
bodem heel schuin oploopt wordt de melk over een dunne laag verdeeld, zoodat
aanwezige afwijkingen, welke macroscopisch zichbaar zijn, zeker moeten worden
geconstateerd. W. P. C. B.

1 ) Die Notwendigheit des Gebrauchs von Vormelkschalen durch Melkpersonen; (Falk,
Tier. Rundsch. 1931, No. 47, S. 832).

Zooals algemeen bekend is heeft het bepaalde in artikel t van de
Wet op de Uitoefening der Veeartsenijkunst van 8 Juli 1874, S. No. 98,
vooral in de laatste jaren aanleiding tot moeilijkheden gegeven, wanneer
werd getracht geconstateerde overtredingen, meer in het bijzonder die,
welke betrekking hebben op het inenten door leeken, tot veroordeeling
te brengen.

Gewoonlijk werd de zoo uiterst moeilijke bijeengaring van alles, wat
voor de bewijslevering noodig is, slechts in zooverre beloond, dat de
overtreder door den Kantonrechter werd veroordeeld; ging de ver-
dachte echter in hooger beroep, dan was het resultaat, althans bij de
Arrondissements-Rechtbank te Leeuwarden, vrijspraak.

Een mijner laatste, in het jaar 1926 aangewende, pogingen om een
bekend „kwakzalver-inenter", wegens het voorbehoedend enten van
varkens tegen vlekziekte, te doen veroordeelen, had wederom geen
ander gevolg, dan dat de verdachte werd vrijgesproken.

Bij mijn als deskundige ter zake afgelegde verklaringen betoogde ik
o. m., dat het preventief inenten n. m. m. alleen aan veeartsen is ge-
oorloofd, omdat in alinea 2 van genoemd artikel 1 der genoemde Wet
nadrukkelijk is bepaald, dat uitoefening der verloskunst en het doen
van heelkundige operaties op gezond vee aan ieder zijn geoorloofd,
maar, dat daarin voor het inenten een uitzondering wordt gemaakt.
Daarbij beriep ik mij er op, dat het ook de bedoeling van den Wetgever
is geweest, dat het inenten van vee tot de uitsluitende bevoegdheid van
den veearts behoort en mitsdien ook alleen aan dezen is geoorloofd.

Dit blijkt trouwens duidelijk uit de toelichting op artikel t van het
Wetsontwerp, waarin o.m. wordt opgemerkt, dat de uitoefening dei-
verloskunst en alle andere bewerkingen op gezond vee (deze worden
daarin ook genoemd) zonder eenig nadeel door derden kunnen worden
verricht. De veehouder moet weten of hij zich daartoe van veeartsen
dan wel van andere personen wil bedienen. Dit kan echter niet gelden
voor het inenten, b.v. van longziekte of schaapspokken, waarbij èn het
verkeer van onbevoegden tusschen ziek vee èn de keuze door onbe-
voegden van de noodige entstoffen, onttrokken worden aan het Staats-
toezicht, ten nadeele van den veestapel.

Ook in de Handelingen van de Eerste en Tweede Kamer 1873/74,
het voorloopig verslag van de Commissie van Rapporteurs, wordt
nadrukkelijk vermeld, dat het inenten tot de uitsluitende bevoegdheid
van den veearts dient te behooren.

En ten slotte voerde ik ook nog aan, dat de preventieve enting bij
vlekziekte en andere veeziekten een verrichting is, die geheel overeen-

komt met b.v. de pokenting bij den mensch, welke tot de uitsluitende
bevoegdheid van den geneesheer behoort.

De Officier van Justitie was echter een geheel andere meening toe-
gedaan en bracht in dit geval in zijn requisitoir naar voren, dat de be-
klaagde volgens de Wet niet mag inenten, maar dat nergens inde Wet (ook
niet in het Koninklijk besluit van 23 Februari 1922, Stbl. No. 79) is
vermeld, wie wel mag inenten, zoodat hetgeen den beklaagde ten laste
werd gelegd, niet strafbaar is en derhalve vrijspraak werd gevraagd.

Toen meende ik, dat dus eigenlijk niemand mocht inenten en dus
zeker ook de beklaagde niet, maar toen bleek nog, dat in de straf-
bepalingen (art. 12 der Wet) overtreding van het bepaalde in art. 1
niet wordt genoemd en ook een toepassing van straf op grond van het
Wetboek van Strafrecht, dat n.1. de beklaagde een beroep uitoefent,
tot de uitoefening waarvan een diploma vereischt wordt, in dit geval
niet kon worden toegepast, omdat het beroep van „inenter" niet be-
staat.

Het gevolg was, dat de verdachte inderdaad werd vrijgesproken,
hetgeen voor den ondergeteekcnde beteekende, dat van een vervolging
van de z.g. „inenters" in het vervolg wel kon worden afgezien.

In den loop van den zomer van het vorig jaar had ik met den Heer
Ambtenaar van het O. M. bij het Kantongerecht te Heerenveen
een bespreking over het onbevoegd uitoefenen der veeartsenijkunde.
Aanleiding tot deze bespreking vormden eenige circulaires, verspreid
door kwakzalvers, en advertenties, waarin deze zich aanbieden voor
het inenten van vee.

Op grond van de door mij ter zake opgedane ervaringen werd
overeengekomen te trachten een principieele uitspraak uit te lokken,
of n.1. het inenten van vee tot de uitsluitende bevoegdheid van den
veearts behoort.

Een veeverloskundige te Woudsend, die kalveren van een veehouder
voorbehoedend met paratyphus-serum had ingespoten, werd verbali-
seerd en door den Kantonrechter te Lemmer op 21 October 1932 ver-
oordeeld tot een geldboete van ƒ 10.— en tien dagen vervangende
hechtenis. In de betreffende zitting had ik het genoegen voor het eerst
een diploma als veeverloskundige te zien. De verloskundige had het
fraai ingelijste diploma (o.m. onderteekend door een dierenarts, Dr.
C. A. van der Velden te Oldebroek) en aan welk diploma de verlos-
kundige, zooals hij ter zitting mededeelde, het recht tot inenten ont-
leende, ter verdediging meegebracht.

In hooger beroep werd door den Officier van Justitie bij de Arron-
dissements-Rechtbank te Leeuwarden in deze zaak vrijspraak gevraagd,
omdat naar zijn meening het inenten van vee geen uitoefening der vee-
artsenijkunst is, maar het vonnis van de Rechtbank was dit maal anders,
n.1., dat bedoelde veeverloskundige ter zake van „niet toegelaten tot de
uitoefening van een beroep, waartoe de Wet een toelating vordert

buiten noodzaak dat beroep uitoefenen" is veroordeeld tot een geld-
boete van ƒ io.— subs. 10 dagen hechtenis.

(De overwegingen van de Rechtbank zijn in het hieronder geplaatste
arrest van den Hoogen Raad vervat, zoodat ik daar kortheidshalve naar
verwijs).

Op mijn verzoek, het was immers de bedoeling een principieele uit-
spraak uit te lokken, teekende de Officier van Justitie cassatie aan en
hoewel door den Procureur-Generaal bij den Hoogen Raad tot ontslag
van rechtsvervolging werd geconcludeerd, werd den ioen April 1933
door den Hoogen Raad der Nederlanden beslist, dat het inenten van
vee een uitoefening der veeartsenij kunst is en de Rechtbank in elk
geval met juistheid heeft beslist.

Ondergeteekende acht de uitspraak van den Hoogen Raad voor de
dierenartsen van zoodanig belang, dat hij daarom meent het hem door
den Heer Officier van Justitie te Leeuwarden bereidwillig verstrekte
afschrift van het arrest hieronder volledig te mogen vermelden.

Extract uit de minuten, berustende ter Griffie van
den Hoogen Raad der Nederlanden.

Op het beroep van den Officier van Justitie bij de Arrondissements-Rechtbank te
Leeuwarden, requirant van cassatie tegen een vonnis van de Arrondissements-Recht-
bank te Leeuwarden van den vijf en twintigsten Januari 1933 tegen na te noemen
gerequireerde gewezen, waarbij in hooger beroep, met vernietiging van een door
het Kantongerecht te Lemmer op 21 October 1932 gedane uitspraak, Renze Wouda,
veeverloskundige, geboren 22 September 1908 te Oranjewoud, wonende te Woudsend,
ter zake van : „niet toegelaten tot de uitoefening van een beroep, waartoe de wet
een toelating vordert, buiten noodzaak dat beroep uitoefenen", met aanhaling van
de artikelen 23, 56, 62, 91, 436 lid 1 van het Wetboek van Strafrecht, is veroor-
deeld tot een geldboete van tien gulden en tien dagen vervangende hechtenis;

Gezien de insinuatie, namens den Procureur-Generaal aan de gerequireerde
beteekend, ter kennisgeving van den dag, voor de behandeling dezer zaak bepaald;

Gelet op de middelen van cassatie door den requirant voorgesteld bij schriftuur :

1. Schending en verkeerde toepassing der artikelen 415, 425, 338, 350, 351, 352
van het Wetboek van Strafvordering, 436 van het Wetboek van Strafrecht, 1 der
Wet van 2 Juni 1875, Staatsblad 94, (zooals deze is gewijzigd), lees : 8 Juli 1874,
Staatsblad 98, door als bewezen aan te nemen dat de verdachte zonder te zijn
toegelaten tot de uitoefening der veeartsenijkunst hier te lande dit beroep heeft
uitgeoefend, terwijl uit geen enkel bewijsmiddel blijkt, dat door den verdachte
eenige raad zou zijn gegeven of eenige bijstand zou zijn verleend met de werkelijke
of voorgewende strekking om een genezende werking op een ziek dier uit te oefenen,
en veeleer blijkt, dat door hem gezond vee is behandeld teneinde dit voor mogelijke
toekomstige ziekte te behoeden, zoodat de verdachte, instede van te worden vrij-
gesproken, ten onrechte is veroordeeld;

2. Schending en verkeerde toepassing der artikelen 415, 425, 352 van het Wetboek
van Strafvordering, 436 van het Wetboek van Strafrecht, 1 der Wet van 2 Juni
1875, Staatsblad 94, (zooals deze is gewijzigd), lees: 8 Juli 1874, Staatsblad 98,
doordien de Rechtbank, na te hebben overwogen, dat zij „inenten" van vee, noch
als genees- noch als heelkundigen raad of bijstand beschouwt, en dat inenten van
vee blijkens het tweede lid van artikel 1 der Wet van 2 Juni 1875 niet behoort tot

die handelingen op gezond vee", welke aan ieder zijn geoorloofd, het door den ver-
dachte begane feit strafbaar verklaart krachtens artikel 436 van het Wetboek van
Strafrecht juncto artikel 1 eerste lid der Wet van 2 Juni 1875,

ten onrechte, omdat eenerzijds, waar de Rechtbank zelve oordeelt, dat van ,,het
verleenen van genees- en heelkundigen raad of bijstand" als bedoeld in artikel 1
ie lid, hier de rede niet is, de veeartsenijkunst in casu door verdachte niet is uitge-
oefend en derhalve artikel 436 van het Wetboek van Strafrecht in verband met
artikel 1, ie lid, niet door hem is overtreden, terwijl anderzijds, al moge in artikel 1,
2e lid te lezen zijn, dat inenten van vee aan een ieder verboden is, dit inenten toch
slechts dan oplevert een strafbaar feit, indien en voor zoover daartegen bij eenig
wetsartikel straf is bedreigd, hetgeen alleen het geval is, voor zoover het inenten
mocht vallen onder de begripsbepaling in het eerste lid van het artikel van „Uit-
oefening der veeartsenijkunst" gegeven, en daarmede onder artikel 436 van het
Wetboek van Strafrecht;

Gehoord den Procureur-Generaal in zijne conclusie, strekkende tot niet-ontvankelijk-
verklaring der cassatie-voorziening voorzoover zij tegen de gegeven vrijspraak
is gericht, en voorts tot vernietiging van het gewezen vonnis uitsluitend ten aanzien
der strafbaarverklaring van het bewezene, den dader daarvan, de daaraan gegeven
benaming en de opgelegde straf en eindelijk tot ontslag van rechtsvervolging van
gerequireerde wegens niet strafbaarheid daarvan;

Overwegende dat bij het bestreden vonnis ten laste van den gerequireerde van het
telastegelegde is bewezen verklaard, met qualificatie en strafoplegging als voormeld,
dat hij omstreeks de maand April 1932 te Idskenhuizen in de gemeente Doniawerstal
zonder te zijn toegelaten tot de uitoefening der veeartsenijkunst hier te lande, dit
beroep, waartoe de Wet eene toelating vordert, buiten noodzaak heeft uitgeoefend,
door in de uitoefening van dat beroep, buiten het geval van noodzakelijkheid, tegen
betaling van ƒ ri.50 een twintigtal varkens van Nolke Bergstra in te enten;

dat de Rechtbank ten aanzien van de strafbaarheid van het bewezene heeft
overwogen :......

„dat artikel 1 van den Wet van 8 Juni 1874, Staatsblad 98, tot regeling van de
uitoefening der veeartsenijkunst onder „„veeartsenijkunst"" wel is waar verstaat,
het verleenen van genees- en heelkundigen raad of bijstand voor vee als bedrijf,
en de Rechtbank „„inenten"" van vee noch als genees- noch als heelkundigen raad
of bijstand beschouwt, doch, al moge dit inenten niet uitdrukkelijk zijn opgedragen
aan hen, die gemelde akte van bevoegdheid bezitten, uit het tweede lid van gemeld
wetsartikel niet anders kan volgen, dat dat „„inenten"" van vee in ieder geval
niet behoort tot die handelingen op gezond vee, welke aan ieder zijn geoorloofd;

„dat toch de Rechtbank gemeld tweede lid leest dat „„inenten"", hetzij dit
geschiedt bij gezonde dan wel zieke dieren, aan onbevoegden is verboden, terwijl
ten aanzien van verloskunst en van heelkundige operatiën, waaronder inenten
niet kan worden begrepen, een uitzondering voor onbevoegden wordt gemaakt,

dat de bij dit middel ontwikkelde grief, dat de Rechtbank den gerequireerde
had moeten vrijspreken, geen doel kan treffen, daar de Rechtbank, gelijk in het
bestreden vonnis nog uitdrukkelijk is overwogen, zich bij de bewezen verklaring
strikt heeft gehouden aan hetgeen feitelijk is komen vast te staan, te weten de door
verdachte onder nadere vermelde omstandigheden verrichte handeling van het
inenten, zoodat het, nu de Rechtbank dit feit strafbaar achtte en deswege een ver-
oordeeling uitsprak, uitsluitend de vraag is, of de Rechtbank, door die beslissing
te geven, de wet juist heeft toegepast, hetgeen bij het tweede middel ter sprakekomt ;
Overwegende betreffende dat middel :

dat artikel 1 van de wet van 8 Juli 1874, Staatsblad 98, tot regeling van de uit-
oefening der veeartsenijkunst onder uitoefening der veeartsenijkunst verstaat het
verleenen van genees- en heelkundigen raad of bijstand voor vee als bedrijf en de
wet hier — met dien verstande dat voor de uitoefening der verloskunst de regeling

verschillend is, — een omschrijving heeft gegeven, geheel gelijkluidend aan die
van de uitoefening der geneeskunst, zooals deze is te vinden in artikel t van de
wet van i Juni 1865, Staatsblad 60, regelende de uitoefening der geneeskunst;

dat nu, waar de inenting van menschen. gelijk deze als voorbehoedmiddel tegen
verschillende ziekten pleegt te worden toegepast, naar den aard dezer is het men-
schelijk organisme ingrijpende verrichting, ongetwijfeld moet geacht worden tot
de uitoefening der geneeskunst te behooren, evenzoo de inenting van vee naar
haren aard tot de uitoefening der veeartsenijkunst behoort, onverschillig of men
deze verrichting tot geneeskundigen dan wel heelkundigen bijstand wil rekenen ;

Overwegende dat deze conclusie dus reeds volgt uit de algemeene omschrijving
van het eerste lid van artikel 1 van genoemde wet van 8 Juli 1874, Staatsblad 98;
— dat voorts het tweede lid van dat artikel, waarin het inenten met name wordt
genoemd, als niet behoorende tot hetgeen aan een ieder is geoorloofd, aan de juist-
heid van voorschreven opvatting geen afbreuk doet, doch deze veeleer schijnt te
bevestigen;

Overwegende dat uit een en ginder volgt, dat de Rechtbank, zij het op andere
gronden dan hiervoren zijn aangevoerd, in elk geval met juistheid heeft beslist,
dat het bewezene, volgens artikel 436 van het Wetboek van Strafrecht strafbaar
is, zoodat het middel niet tot cassatie kan leiden;

Gewezen te \'s-Gravenhage bij de Heeren Jhr. Feith, Vice-President, Taverne,
Schepel, Kirberger en de Menthon Bake, Raden, in bijzijn van den Griffier
Jas, die dit arrest hebben onderteekend, en door voornoemden Vice-President
uitgesproken ter openbare terechtzitting van den tienden April 1900 Drie en Dertig,
in tegenwoordigheid van genoemde Heeren, alsmede van den Advocaat-Generaal
Wijnveldt; — met uitzondering echter van den Raadsheer Kirberger, die ver-
hinderd was geworden bij de uitspraak tegenwoordig te zijn en dit arrest te onder-
teekenen.

(Geteekend) Rh. Feith. B. M. Taverne, C. J. H. Schepel, R. de Menthon
Bake, Jas, s.

Zooals dus uit liet bovenstaande blijkt is thans in hoogste instantie
beslist, dat de inenting van vee naar haren aard tot de uitoefening der
veeartsenijkunst behoort en dat het inenten van vee door anderen
dan veeartsen, als bedrijf uitgeoefend, strafbaar is.

Het blijkens de eerder aangehaalde Handelingen van de-Eerste en
Tweede Kamer 1873/74 toen ter tijde ten opzichte van het inenten
ingenomen standpunt, n.1., dat het tot de uitsluitende bevoegdheid
van den veearts behoort, blijkt dus door ons hoogste Rechtscollege ook
op heden te worden ingenomen.

En al moge nu aan deze uitspraak niet de beteekenis worden gehecht,
dat thans het in de laatste jaren zoo ontzettend toegenomen inenten
door leeken (in Friesland zijn op het oogenblik blijkens een ingestelde
enquête ongeveer 40 „inenters" werkzaam) tot het verleden behoort,
toch is het, dank zij deze beslissing, mogelijk geworden in het vervolg
in het algemeen zeker met meer succes tegen de inenters" te kunnen
optreden, dan voorheen. Dit kan ten minste als een groote stap in de
gewenschte richting worden aangemerkt.

Een op de ledenvergadering van 24 September 1927 door het
lid I)r. W. Luxwolda ingeleide bespreking over het onderwerp
„Bacteriologisch vleeschonderzoek" had tot gevolg, dat op de
vergadering van 25 Februari 1928 door het buitengewoon lid
Prof. C. F. van Oijen eenige opmerkingen omtrent bovengenoemd
onderwerp werden gemaakt.

Eensdeels tengevolge van het op die vergaderingen behandelde en
anderdeels onder den invloed van verschillende publicaties, waarin
leemten in het bestaande keuringsregulatief in het licht werden
gesteld, deed het lid Dr. Th. J. v. Capelle op laatstgenoemde
vergadering het voorstel om over te gaan tot benoeming van een
Commissie, welke tot taak zou hebben voorstellen tot wijziging
van het Keuringsregulatief aan de Vereeniging voor te leggen.

Aangezien de aanwezige leden overtuigd waren, dat wijziging
van het Keuringsregulatief in het belang der uitvoering van de
Vleeschkeuringswet zoo niet noodzakelijk, dan toch in hooge mate
gewenscht was, werd boven aangeduid voorstel staande de vergade-
ring aangenomen.

Op dezelfde vergadering werd een Commissie benoemd, bestaande
uit de drie bestuursleden en de leden Prof. C. F. v. Oijen en
Dr. W. Luxwolda, aan welke Commissie opdracht werd verstrekt
om een ontwerp tot wijziging en aanvulling van het Keuringsregu-
latief samen te stellen en t.z.t. over te leggen.

De leden der Vereeniging werden in de gelegenheid gesteld 0111
door hen gewenscht geachte wijzigingen en aanvullingen van het
Keuringsregulatief ter kennis van de Commissie te brengen.

Vervolgens kwam het der Commissie, ten behoeve eener vrucht-
bare vervulling van haar taak, noodzakelijk voor om een enquête
onder de leden te houden, ten einde de meening te leeren kennen
omtrent de vraag of voortbestaan der vrijbank al dan niet gewenscht
mag heeten.

De overtuiging, welke de Commissie reeds vóór den aanvang
harer werkzaamheden had, n.1. dat haar arbeid omvangrijk en
tijdroovend zou zijn, werd niet alleen door de feiten ten volle be-
vestigd, doch zelfs overtroffen. In talrijke bijeenkomsten zag de

Commissie zich genoodzaakt omtrent onderdeelen van de te ver-
werken stof, na voorafgaande bestudeering, uitvoerig van gedachten
te wisselen, alvorens de eindredactie kon worden vastgesteld.

De heer J. P. van der Slooten heeft als Voorzitter der Ver-
eeniging ook de plaats van Voorzitter der Commissie vervuld,
terwijl de heer van Oijen bereid werd gevonden het secretariaat
waar te nemen. De Commissie belegde 16 vergaderingen, die allen
ten kantore van den Voorzitter werden gehouden.

Ontwerp-beschikking van den Minister van Arbeid¹) enz. tot uit-
voering van eenige artikelen van het Koninklijk Besluit van den
5den Juni 1920, Stbl. No. 285, zooals die nader gewijzigd is.

De Minister van Arbeid*), gelet op het K. B. van den 5den Juni
1920, Stbl. No. 285, tot uitvoering van de Vleeschkeuringswet,
Stbl. 1919 No. 524, heeft bepaald :

De uitspraak bij de keuring, zooals voor de in dit artikel genoemde
gevallen daarnevens is voorgeschreven, zal telkens omvatten al
het vleesch, in den zin van art. 2 der wet, van het beoordeelde dier
tenzij uitdrukkelijk anders wordt bepaald.

Ziekten, niet elders in dit be-
sluit vermeld, waarbij op grond
van den uitslag van het bacte-
riologisch onderzoek het spier-
weefsel geacht moet worden mi-
croörganismen te bevatten.
Sterke algemeene vermagering. ,,

1 Gezien de gewijzigde indeeling der departementen zal dit moeten luiden:
Minister van Binnenlandschc zaken.

Dieren, waarbij te ver wach-
ten is, dat het vleesch zeer spoe-
dig zal bederven.

Afwijkingen aan inwendige
organen welke geacht worden
te zijn ontstaan bij een met
koorts verloopende ziekte, zoo-
als deze voorkomen in aanslui-
ting aan verwonding en aan ont-
steking van de uier, de baar-
moeder, de darmen, de maag, de
navel, de longen, de hoeven,
de klauwen, de gewrichten, de
sereuze vliezen van borst en buik-
holte, de peesscheeden — voor
zoover omtrent deze ziekten in
dit besluit niet anders is voor-
geschreven.
Septichaemie.
Toxinaemie.
Pyaemie.

Peritonitis, aansluitende aan per-
foreerende verwonding van maag
darmen, uterus, buikwand, enz.

Ziekten, welke met den naam
„Koliek" worden aangeduid.
Haemoglobinurie. (Haemoglobi-
naemie).

1. Indien ernstige niet plaat-
selijke afwijkingen in het vleesch
aanwezig zijn.

2. Indien op grond van den
uitslag van het bacteriologisch
onderzoek het spierweefsel ge-
acht moet worden kiemen (bac-
teriën) te bevatten.

Voorwaardelijk goedgekeurd.
onder voorwaarde van sterili-
satie, in alle overige gevallen.

2. Indien op grond van den
uitslag van het bacteriologisch
onderzoek het spierweefsel ge-
acht moet worden kiemen (bac-
teriën) te bevatten.

Voorwaardelijk goedgekeurd,
onder voorwaarde van verkoop
in het klein onder toezicht, in
alle overige gevallen.

Onvoldoende uitbloeding.
Abnormale kleur.
Abnormaal uiterlijk.
Abnormale consistentie.
Abnormale geur.
Abnormale smaak.

Dieren, waarbij de keuring
voor het slachten niet werd ver-
richt en waarbij geen aandoenin-
gen worden aangetroffen, elders
in dit besluit vermeld.

1. Indien ernstige niet-plaat-
selijke veranderingen in het
vleesch aanwezig zijn.

2. Indien op grond van den
uitslag van het bacteriologisch
onderzoek het spierweefsel ge-
acht moet worden kiemen (bac-
teriën) te bevatten.

3. Indien afwijkingen aanwe-
zig zijn, die geacht worden te
zijn ontstaan door het niet tijdig
verwijderen der ingewanden.

Voorwaardelijk goedgekeurd
onder voorwaarde van verkoop
in het klein onder toezicht, in
alle overige gevallen, met uit-
zondering van die, waarbij de
slachting zonder voorafgaande
keuring geschiedde omdat het
dier door een ongeval werd ge-
troffen of omdat het gevaar
opleverde voor de omgeving.

Opmerking 1. Bij alle tot deze groep behoorende afwijkingen
wordt herinnerd aan de noodzakelijkheid de kook- en braadproef
te verrichten alvorens een andere beslissing dan afkeuring wordt
genomen.

Opmerking 2. Indien de abnormale kleur, ook in de gevallen
van geelzucht of het abnormaal uiterlijk tijdens het bewaren bin-
nen 24 uur verdwijnt, kan worden goedgekeurd, evenals in de ge-
vallen waarin deze afwijkingen slechts plaatselijk voorkomen.

Opmerking 3. Indien bij koken de abnormale geur, resp. smaak,
verdwijnt, kan worden goedgekeurd onder voorwaarde van sterili-
satie.

Voorwaardelijk goedgekeurd,
onder voorwaarde van sterilisa-
tie, in alle overige gevallen waar-
bij één of meer levende para-
sieten worden gevonden.

Opmerking i. Cysticerci worden alleen dan geacht niet „levend"
te zijn wanneer zij zijn verkaasd of verkalkt.

Opmerking 2. In elk geval van cysticercosis, waarbij sterilisatie
als voorwaarde tot goedkeuring is gesteld, kan het vleesch ook goed-
gekeurd worden onder voorwaarde dat het :

a. gedurende tenminste 10 dagen aan een temperatuur van ten
minste io° C. onder het vriespunt wordt blootgesteld ; of

b. na verwijdering der beenderen en na verkleining in stukken van
ten hoogste 3 kg gedurende 3 weken in een versch bereide
keukenzoutoplossing van ten minste 20 sterkte wordt ge-
dompeld.

c. voor zoover betreft vet ; wordt uitgesmolten overeenkomstig
het bepaalde in art. 57 van het K.B. van 5 Juni 1920.

Opmerking 3. Na een dezer bewerkingen te hebben ondergaan,
wordt het vleesch goedgekeurd, tenzij zoodanige afwijkingen aan-
wezig zijn, dat het dientengevolge moet worden afgekeurd of voor-
waardelijk goedgekeurd.

Indien in het spierweefsel niet-
plaatselijke afwijkingen worden
waargenomen (spiertuberculose).

Voorwaardelijk goedgekeurd.
onder voorwaarde van sterilisa-
tie, indien het vleesch geacht
moet worden tuberkelbacillen
te bevatten.

1. In gevallen, waarbij de keuring vóór het slachten niet werd ver-
richt, of bij deze keuring ernstige ziekteverschijnselen werden
waargenomen en tevens bij de keuring na het slachten werd
vastgesteld :

2. Wanneer in één of meer organen, die geacht moeten worden
via de groote circulatie te zijn geïnfecteerd, of in een der
vleeschlymphklieren, acute miliaire tuberkels worden aan-
getroffen.

3. Wanneer in één of meer gezwollen of ontstoken vleeschlymph-
klieren buiten de, eventueel aanwezige, macroscopisch zicht-
bare tuberculeuze veranderingen, tuberkelbacillen worden
aangetroffen.

Opmerking 2. Tot de organen, bedoeld in Opmerking 1 sub 2,
zijn in de eerste plaats te rekenen de nieren en de meningen.

1. Indien ernstige niet-plaat-
selijke afwijkingen in het vleesch
aanwezig zijn.

2. Indien op grond van den
uitslag van het bacteriologisch
onderzoek het spierweefsel ge-
acht moet worden andere dan
vlekziekte-, resp. borstziekte ba-
cillen, te bevatten.

Voorwaardelijk goedgekeurd
onder voorwaarde van : steri-
satie, indien op grond van den
uitslag van het bacteriologisch
onderzoek het spierweefsel ge-
acht moet worden vlekziekte-,
resp. borstziektebacillen te be-
vatten.

Opmerking. Onder vlekziekte worden hier ook begrepen de ge-
vallen van zg. netelroos (urticaria) en endocarditis verrucosa.

§ 4. Septische Pleuropneumo-
nie der kalveren (Pleuropneumo-
nia septica vitulorum).

(Adenitis equorum).
Kalverdipliterie (Diphtheria vi-
tulorum) .
Mond- en klauwzeer (Aphthae

1. Indien ernstige niet-plaat-
selijke afwijkingen in het vleesch
aanwezig zijn.

2. Indien op grond van den
uitslag van het bacteriologisch
onderzoek het spierweefsel ge-
acht moet worden kiemen (bac-
teriën) te bevatten.

tuberculosa).
* K alf ziekte (Paresis puerperalis).
♦Mastitis pyogenes.
♦Mastitis gangraenosa.
♦Pericarditis traumatica.
*Retensio secundinarum.
♦Boosaardige kopziekte (Coryza
gangraenosa bovum).

in het klein onder toezicht, in
die gevallen, waarbij de keuring
voor het slachten niet plaats
had of ernstige ziekteverschijn-
selen bij de keuring voor het
slachten tot deze uitspraak aan-
leiding geven en er geen reden
tot afkeuring bestaat.

Opmerking. Bij de met een * gemerkte ziekten wordt in het
bijzonder herinnerd aan de noodzakelijkheid de kook- en braad-
proef te verrichten alvorens een andere beslissing dan afkeuring
wordt genomen.

Indien de gezwellen dermate
zijn verspreid, dat grondige ver-
wijdering onmogelijk is.

Opmerking. In gevallen van beide laatstgenoemde ziekten met
ernstige plaatselijke afwijkingen, mag alleen een andere beslissing
dan afkeuring worden genomen, wanneer na het uitbeenen en
het verkleinen van het dier de afwijkende deelen zijn uitgesneden.

De uitspraak bij de keuring van organen, deelen en van gedefi-
brineerd bloed zal luiden, zooals nevens de in dit artikel genoemde
gevallen is voorgeschreven.

Groep A.
Abnormale kleur.
Abnormaal uiterlijk.
Abnormale consistentie.
Abnormale geur.
Abnormale smaak.
Onvoldoende uitbloeding.
Bezoedeling met smetstof, be-
houdens hetgeen daarover elders
in dit artikel is bepaald.
Verontreiniging.

Organen en deelen die krachtens
wettelijke bepalingen behooren
te worden vernietigd.
Longen welke op andere wijze
dan met een blaasbalg zijn op-
geblazen.

A fgekeurd.
het geheele orgaan of in waar-
een echinococcus-cyste is aan-
getroffen.

Opmerking. Bij abcessen in de lever wordt het geheele orgaan
afgekeurd tenzij een of enkele abscessen, aanwezig (is) zijn en
(dit) deze bij het snijden van het orgaan in schijven ter dikte van i
cm, zonder bezoedeling van het weefsel verwijderd (kan) kunnen
worden. In dat geval wordt volstaan met verwijdering der abscessen.

Distomatosis en andere aan-
doeningen van parisitairen aard,
voor zoover niet elders in dit be-
sluit vermeld.

Het ziekelijk veranderde, in-
dien verwijdering zonder bezoe-
deling van het overige weefsel
mogelijk is.

1. Het geheele orgaan met de
daarbij behoorende lymphklie-
ren, indien in of op het orgaan
of in de lymphklieren tubercu-
leuze afwijkingen aanwezig zijn.

3. Het geheele beenderstelsel,
indien in een der beenderen of
gewrichten een tuberculeuze af-
wijking is aangetroffen.

4. Het beenderstelsel van een
vleeschvierendeel indien in een
daartoe behoorende lymphklier
een of meer andere dan acute

5. Deelen — behalve vet hier-
onder genoemd sub c — waar-
van de op hun oppervlakte aan-
wezige tuberculeuze aandoenin-
gen niet verwijderd kunnen wor-
den zonder dat zij met smetstof
worden verontreinigd.

a. onder voorwaarde van af-
branden der daarvoor in aan-
merking komende oppervlakte,
vleeschvierendeelen na verwijde-
ring der daarop voorkomende
tuberculeuze veranderingen.

b. onder voorwaarde van uit-
smelten, vet, waarvan de op de
oppervlakte aanwezige tubercu-
leuze afwijkingen niet verwijderd
kunnen worden zonder dat het
met smetstof wordt verontrei-
nigd.

Opmerking. De sub a genoemde bewerking wordt in de eerste
plaats toegepast bij gevallen van pleura- of peritoneaaltuberculose,
die niet tot de sub b genoemde zijn te rekenen.

Slachtdieren, waarvan de keu-
ring na het slachten niet volledig
kan worden verricht — wegens
het ontbreken van organen of
deelen, of door het verwijderen
van ziekelijk veranderde deelen
— of waarbij gehandeld is in
strijd met de artikelen 19, 20,
21 en 22 van het K. B. van den
5den Juni 1920, Stbl. No. 285.

1. Indien zoodanige verande-
ringen aanwezig zijn dat geen
twijfel bestaat of het dier moest
worden afgekeurd.

2. indien twijfel bestaat of bij
het volledig zijn van het onder-
zoek het dier al dan niet zou
worden afgekeurd.

1. Indien geen veranderingen
worden aangetroffen, doch het
onderzoek zoodanig onvolledig
is, dat een beoordeeling van het
vleesch ten eenenmale onmoge-
lijk is.

2. Indien zoodanige verande-
ringen worden aangetroffen, dat
er twijfel bestaat of bij een vol-
ledig onderzoek het dier zou zijn
goedgekeurd, dan wel voorwaar-
delijk goedgekeurd.

Indien geen of slechts geringe
afwijkingen worden gevonden
en het onderzoek zoodanig vol-
ledig is, dat met zeer groote waar-
schijnlijkheid kan worden vast-
gesteld, dat bij een volledig on-
derzoek het dier zou zijn goed-
gekeurd.

In gevallen, waarbij de beslissing afhankelijk is van den uitslag
van het bacteriologisch onderzoek, wordt het vleesch afgekeurd
indien het bacteriologisch onderzoek niet geschiedt.

Indien een geval onder meer dan een der in Artikel i genoemde
hoofden kan worden gerangschikt, terwijl de daarbij vermelde be-
slissingen niet gelijkluidend zijn, zal daarvan die beslissing worden
toegepast die in onderstaande opsomming het eerst wordt vermeld :

Voorwaardelijk goedkeuren onder voorwaarde van verkoop in
het klein onder toezicht.

Waar in deze beschikking gesproken wordt over „keuring voor
het slachten" wordt uitsluitend bedoeld het ambtshalve tusschen
de aangifte en de slachting door den keuringsambtenaar te verrich-
ten onderzoek.

TOELICHTING TOT HET ONTWERP EENER MINISTERIËELE
BESCHIKKING OMTRENT HET KEURINGS-REGULATIEF.

De commissie heeft in haar eerste twee vergaderingen algemeene
beschouwingen gehouden omtrent de punten uit diverse voordrach-
ten, die in de ledenvergadering werden gehouden — en uit andere
schrifturen — die in het bijzonder de noodzakelijkheid van her-
ziening in het licht stelden. Van de daarbij getrokken conclusies
vermelden wij hier :

a. dat een nauwgezette omschrijving noodig is van de wijze waarop
het bacteriologisch onderzoek moet worden uitgevoerd en een
nadere aanduiding der gevallen waarin dit onderzoek moet
worden toegepast, niet mag worden gemist.

Doch deze voorschriften hooren niet thuis in deze M. B. Er
dient daarvoor een aanvulling ontworpen van het K. B. van den
5den Juni 1920.

b. dat er geen aanleiding is over te gaan tot algeheele afschaffing
van het instituut van „verkoop in het klein onder toezicht",
doch dat de gevallen waarin, en de criteria waarop, deze be-
slissing wordt genomen, grondig herziening behoeven.

Verschillende leden der vereeniging hadden gehoor gegeven aan
den oproep der commissie en nadere voorstellen ingediend omtrent
de beslissing bij door hen met name genoemde afwijkingen. Voor
elk dezer werd een fiche opgemaakt, houdende een kort uittreksel
van de bovenbedoelde voorstellen. Aan de hand daarvan werd nu
voor elke afwijking de te nemen beslissing in diverse gevallen vast-
gesteld. Later werden gelijkluidende beslissingen tot groepen ver-
zameld, waardoor een overzichtelijk geheel is verkregen. Het
resultaat van den arbeid der commissie wordt der vereeniging
hierbij in tweeërlei vorm aangeboden :

b. in tabelvorm, waarbij met verwaarloozing van technische de-
tails een overzicht der te nemen beslissingen is vastgelegd.

Bij deze toelichting wordt in het vervolg in hoofdzaak gebruik
gemaakt van de hier bedoelde tabel, terwijl slechts bij uitzondering
naar den uitvoerigen tekst zal worden verwezen.

Tenslotte zij opgemerkt, dat de commissie uitvoerige notulen
van hare vergaderingen opstelde, waarvan een exemplaar in het
archief der vereeniging zal worden geplaatst. Deze notulen be-
vatten nog vollediger dan deze toelichting de motieven der be-
sluiten van deze commissie.

In al deze gevallen volgt algeheele afkeuring. Wij merken om-
trent enkele hoofden het volgende op :

Boutvuur en Maligne Oedeem. De commissie vond geen aanleiding
om voor bijzondere gevallen dezer ziekten een minder rigoureus
voorschrift te geven omdat:

1. de grens tusschen daarvoor wel, en daarvoor niet in aanmerking
komende gevallen niet is aan te geven.

2. scheiding der geinfecteerde en onbesmette deelen niet met
zekerheid mogelijk is, daar er vaak een septichaemie met deze
microben bestaat.

4. het vleesch van aan boutvuur lijdende dieren, ook na verwijde-
ring der aangetaste deelen, afwijkingen vertoont van reuk en
consistentie.

Trichinenziekte. Afgewezen werd de mogelijkheid van sterilisatie
in lichte gevallen op grond van :

2. de mogelijkheid van het eten van dit vleesch door muis of rat
bij onvoldoende bewaring vóór en tijdens het zouten.

3. de moeilijkheid om een scherpe grens tusschen deze „lichte"
en „zware" gevallen te trekken.

. Ziekten..... niet elders in dit besluit vermeld waarbij het spier-
weefsel geacht moet worden microörganismen te bevatten.

Hier wordt het leidend beginsel vastgelegd om geen vleesch
goed te keuren, dat microörganismen bevat, ongeacht de vraag
of bewezen is, dat deze voor de gezondheid schadelijk zijn. Deze
bepaling geldt a fortiori voor die dieren waarbij microörganis-
men behoorende tot de groep der colibacillen of der paratyphus-
bacillen worden aangetroffen. De woorden „niet elders in dit
besluit vermeld", openen de mogelijkheid in bijzondere gevallen
bijv. voorwaardelijke goedkeuring toe te passen (zie ook § 6
van deze toelichting).

Sterke algemeene vermagering. Door het voorschrift tot afkeuring
van al deze gevallen vervalt de noodzakelijkheid deze afwijking
elders (bijv. bij de tuberculose) telkens te herhalen als reden tot
afkeuring.

De aard der hier genoemde ziekten verbiedt, het vleesch anders
dan na sterilisatie in het gebruik te geven. Ter zake van leucaemie
overwoog men, dat het niet uitgesloten is, dat hieraan een infectieuze
oorzaak ten grondslag ligt, zoodat ook hier sterilisatie geboden is.

Volgens de redactie van het thans bestaande keurings-
regulatief moeten varkens, waarbij bac. suipestifer wordt aan-
getroffen, afgekeurd worden volgens art. i (dieren met bacillen
uit de coli-paratyphusgroep). Bij de uitvoering hebben velen echter
gemeend, dat juist omdat varkenspest afzonderlijk genoemd
wordt, deze bepaling uit art. i hierop niet van toepassing is.
Dieren, lijdende aan deze ziekte, worden in sommige diensten
ten onrechte gesteriliseerd. De commissie wijst er nadrukkelijk
op, dat bij de door haar voorgestelde regeling al deze dieren
moeten worden vernietigd. Bij de gebleken pathogeniteit voor den
mensch ook van in Nederland voorkomende suipestifer-stammen,
acht zij een andere beslissing ontoelaatbaar.

In den regel zal de keuze der beslissing bij de in deze groep on-
dergebrachte ziekten zijn : „afkeuren" of „verkoop onder toezicht".
Uitzonderingen hierop vormen de afwijkingen in geur en smaak,
die bij koken verdwijnen, en die in kleur en uiterlijk (met inbegrip
van icterus), die bij bewaren verdwijnen. De eerste worden ge-
steriliseerd, de laatste goedgekeurd.

Na uitvoerige discussie besloot de commissie op te nemen een
hoofd „Afwijkingen aan inwendige organen, welke geacht worden
te zijn ontstaan ingevolge een met koorts verloopende ziekte,
zooals die voorkomen in aansluiting aan verwonding en aan ont-
steking van de uier, enz. enz.". Hiermede wordt bedoeld hetgeen
men als „septichaemischer Beschaubefund" omschreven vindt.
Ten einde te vermijden, dat alleen de koorts als indicatie zou worden
opgevat voor voorwaardelijke goedkeuring (verkoop onder toe-
zicht), is omschreven, dat alleen het waarnemen van patholoog
anatomische veranderingen die aan koorts adhaerent worden ge-
acht, de doorslag mag geven tot het nemen van deze beslissing,
wanneer het resultaat van het bacteriologisch onderzoek zulks toe-
laat. Daarnaast zijn er echter gevallen van septichaemie, toxi-
naemie en pyaemie denkbaar, die zich op andere wijze voordoen dan
met bovenbedoeld hoofd wordt aangeduid. Ook deze hoofden moe-
ten dus behouden blijven.

Evenmin acht men het gewenscht bij zeer lichte gevallen van
„koliek" de mogelijkheid tot goedkeuring te openen. Hetzelfde
geldt voor haemoglobinurie. Men grondt deze beslissing in hoofd-
zaak op de groote moeilijkheid een scherpe grens te trekken tusschen
de lichte en de zwaardere gevallen.

Bij de in de 2e § opgenomen afwijkingen is de mogelijkheid ge-
opend om bij geringe niet plaatselijke veranderingen verkoop in
het klein onder toezicht toe te passen. Bij die in § i is zulks niet
geoorloofd.

keuring voor het slachten niet werd verricht" vindt zijn oorzaak
in het volgende.

De commissie is van oordeel, dat het in tal van gevallen in de
practijk onmogelijk is uit te maken of het dier vóór de slachting
door ziekte ,,in onmiddellijk dreigend levensgevaar" verkeerde en
dus te rekenen is tot die „noodslachtingen", als bedoeld in het tegen-
woordig keuringsregulatief. Dit heeft in de practijk er toe gevoerd,
dat zieke dieren van allerhande aard, soms zelfs chronische ge-
vallen, als noodslachtingen worden beschouwd. Anderzijds kan
de spoedige slachting van een dier, dat inderdaad in levensgevaar
verkeert, in sommige gevallen een mildere beoordeeling mogelijk
maken, vooral wanneer daarbij de resultaten van de keuring vóór
het slachten in de schaal geworpen kunnen worden.

De commissie heeft dus een scheiding getrokken tusschen de
dieren, waarbij de keuring voor het slachten wel, en die, waarbij
zij niet werd verricht. Zij maakt zich dus bij de beoordeeling los
van de vraag of er „levensgevaar" bestond. Kan voor de dieren,
die zoowel voor als na de slachting werden onderzocht, altijd een
goed gefundeerd oordeel worden uitgesproken, voor die, waarbij
eerstgenoemde ontbreekt, moet steeds eenige reserve in acht ge-
nomen worden. Het zou of „zwaar ziek geweest" of „gestorven"
kunnen zijn. Het volledig goedkeuren van zulke dieren acht de
commissie dan ook slechts bij uitzondering geoorloofd. Deze uit-
zondering vormen de dieren, die door een ongeval werden getroffen,
of die wegens gevaar voor de omgeving werden gedood. Voor alle
anderen kan ten hoogste verkoop in het klein worden toegestaan

Een aandachtige bestudeering der tabel zal tot het inzicht voeren,
dat in groep C de meeste afwijkingen zijn ondergebracht die tot
verkoop in het klein voeren. In de groepen A en B komt deze be-
slissing niet, in groep I) slechts bij uitzondering voor, (ontbreken
keuring voor het slachten, terwijl het vleesch kiemvrij is).

Uit den aard is de toepassing van dit hulpmiddel dus reeds
beperkt; zou men tot nog grootere beperking willen overgaan, dan
zou men in hoofdzaak bij de in groep C genoemde ziekten hetzij een
grooter aantal gevallen moeten goedkeuren, hetzij een aantal ge-
vallen, die nu onder toezicht worden verkocht, ter sterilisatie
moeten verwijzen. De commissie kon voor geen dezer beslissingen
vrijheid vinden. In het bijzonder overwoog zij of voor haemo-
globinurie in sommige gevallen goedkeuring aan te bevelen zou
zijn. Doch ook hier bleef zij van oordeel, dat vleesch van een
dermate ziek dier in geen geval in het vrije verkeer (m.n. ter
transport over lange afstanden) kon worden toegelaten.

De commissie erkent, dat de bepalingen waarbij deze verkoop
geregeld is, herziening eischen.

Bij het toestemmend antwoorden op de vraag of een cysticercus
inderdaad dood is, wordt hier groote beperking opgelegd. De com-
missie is van oordeel, dat het niet zeker is dat een cysticercus, die
geen of slechts geringe degeneratieverschijnselen vertoont, doch
tevens niet tot beweging te prikkelen is (proef van Franke), ook
werkelijk dood is. Men stelt met het beoordeelen van het levend
zijn van den cysticercus niet alleen den toestand van de onder-
zochte parasiet vast, doch wil daarmede tevens een indruk krijgen
van de periode van infectie waarin de hospes verkeert. Naast de
op het oog intacte (of weinig veranderde), niet tot beweging te
prikkelen parasiet, kan men verwachten dat er andere intacte
virulente aanwezig zijn. Met het oog op deze omstandigheden meent
de commissie de grootst mogelijke zekerheid te moeten nemen en
slechts als levenloos te mogen beschouwen die parasieten, waarvan
de gevonden exemplaren verkaasd of verkalkt zijn.

De commissie heeft eenstemmig besloten de voorwaardelijke
goedkeuring onder voorwaarde van koelen gedurende 3 weken (bij
ongeveer 2° C.) te schrappen, omdat wel vaststaat dat een groot
aantal cysticerci dit proces overleven. Na de recente gedachten-
wisseling hierover in de tijdschriften behoeft zij deze meening niet
nader met bewijzen te staven. De commissie geeft in overweging
te doen onderzoeken, of het langer bewaren bij een temperatuur
iets dichter bij het nulpunt (bijv. — 6° C.) voldoende is. Deze
behandelingswijze is in tal van slachthuizen gemakkelijker uit-
voerbaar, dan het korte bevriezen bij — io° C. De commissie wijst
er nadrukkelijk op, dat alle organen en deelen van een aan cysticer-
cose lijdend dier behandeld moeten worden. Het goedkeuren van
enkele organen (nieren, maag en darm of van het vet) acht zij
niet verantwoord.

Afkeuring ter vernietiging acht men alleen noodig bij niet plaat-
selijke spiertuberculose ; het is niet noodig „vermagering" hier
te herhalen. Deze reden tot vernietiging is in groep A reeds op-
genomen. Als criterium voor de sterilisatie van geheele dieren wordt
alleen gesteld of „het vleesch geacht moet worden tuberkelbacillen
te bevatten". Recente onderzoekingen toonen aan, dat zulks inder-
daad in een aantal gevallen voorkomt, en er is geen reden dit vleesch
milder te beoordeelen, dan vleesch met vlekziektebacillen enz.
Op grond van de waarnemingen van het lid der commissie van Oijen
worden tuberkelbacillen in het vleesch aanwezig geacht bij dieren,
die voor de slachting ernstig ziek waren en waarbij tevens na de
slachting gevonden werd een acute algemeene miliair-tuberculose
van de long, of wel zwelling en/of ontsteking der vleeschlymph-

klieren. Blijven ter beoordeeling over de dieren, die tijdens het leven
geen ernstige ziekteverschijnselen vertoonden.

De commissie is van oordeel dat hier alleen aanleiding tot sterili-
satie aanwezig is, wanneer het anatomisch bewijs eener recente
uitzaaiing van tuberkelbacillen door middel van de groote circulatie
aanwezig is in den vorm van acute miliaire tuberkels in een of meer
der in Opmerking 2 genoemde organen, of in organen die daarmede
gelijk te stellen zijn. Als uitzondering voegt zij hieraan toe, dat
ook reden tot sterilisatie voorhanden is, wanneer in een gezwollen
en/of ontstoken vleeschlymphklier tuberkelbacillen kunnen worden
aangetoond. Alle andere vroeger aangevoerde criteria, die het ver-
moeden van zulk een recente uitzaaiing zouden kunnen wekken,
acht de commissie onvoldoende.

Opgemerkt zij, dat in Artikel 2 voorschriften voorkomen om-
trent de beoordeeling van tuberculeuze organen en deelen, en dat
naar het oordeel der commissie, steunende op de desbetreffende §
van het K.B. van den 5en Juni 1920, nieuwe voorschriften zullen
moeten worden gegeven omtrent het volledig onderzoeken van
tuberculeuze dieren.

De redactie is zoo gesteld, dat dieren die voor de slachting werden
gekeurd en slechts plaatselijke veranderingen vertoonen terwijl het
resultaat van het bacteriologisch onderzoek negatief is, kunnen
worden goedgekeurd, Ontbreekt eerstgenoemde keuring, dan heeft
in deze gevallen verkoop onder toezicht plaats.

Uitdrukkelijk wordt vastgelegd, dat urticaria en endocarditis
verrucosa tot vlekziekte zijn te rekenen. De commissie stelt zich
voor krachtens de daarop betrekking hebbende § uit het K.B. van
den 5den Juni 1920, nadere aanwijzingen vast te doen leggen om-
trent de gevallen waarin bacteriologisch onderzoek moet geschieden.

Ten aanzien van mond- en klauwzeer is men zich bewust, dat
hier dieren worden goedgekeurd met virus in het vleesch. Oecono-
mische motieven verzetten zich tegen het volledig doorvoeren van
den eisch, dat alleen vleesch van dieren, vrij van smetstof, mag
worden goedgekeurd. In het bewustzijn dat een andere beslissing
maatschappelijk onuitvoerbaar zou zijn, en met het oog op het ui-
terst geringe gevaar dat hier voor de volksgezondheid aanwezig
zou kunnen zijn, legt de commissie zich bij deze uitzondering neer.

Tetanus werd hier ondergebracht, daar men dit lijden geen
reden tot afkeuring acht, indien het vleesch kiemvrij is. Lichte
gevallen, die den keurmeester nog levend onder de oogen komen,
kunnen nu worden goedgekeurd, andere, die zonder deze keuring
voor het slachten werden geslacht, worden onder toezicht verkocht.

Pyogenes-mastitis werd opgenomen om soortgelijke beoordeeling
mogelijk te maken voor die gevallen die nog levend ter keuring
kwamen, ongeacht het feit, dat lichte veranderingen dan aan de
beenderen voorkomen.

Ten aanzien van traumatische pericarditis werd nu bereikt, dat
gevallen, die levend onderzocht worden, waarbij het bacterio-
logisch onderzoek en de andere proeven gunstig uitvallen, en waar
de aandoening een plaatselijk karakter heeft, kunnen worden
goedgekeurd.

§ 5. Ter zake van gezwellen werd aanvankelijk voorgesteld bij
maligne tumoren sterilisatie voor te schrijven, ook al zouden de
tumoren zelve gemakkelijk verwijderd kunnen worden. Men grondde
dit voorschrift op het niet uitgesloten zijn van een infectieus agens
bij deze dieren. In de practijk zouden echter zeer ernstige bezwaren
rijzen bij de beoordeeling van den aard van vele tumoren. Er-
kennende dat men hier aan de grens van het practisch bereikbare
staat, meent de commissie van een voorschrift tot sterilisatie bij
dieren met verwijderbare maligne tumoren, te moeten afzien.

§ 6 Nadere bestudeering van de tabel voert tot het inzicht, dat
in § 2 groep C en §4 groep D afwijkingen zijn opgenomen, waarbij
men bij bacteriologisch onderzoek soms slechts een besmetting met
coccen aantreft, waarvan men gewoon is aan te nemen dat zij niet
in oorzakelijk verband met het aangetroffen lijden staat. Vele
beschouwen deze kiemen als gevolg van lucht-, resp. waterinfectie,
en in verschillende buitenlandsche regelingen acht men tegen goed-
keuren dezer dieren zelfs geen bezwaar aanwezig. Ook in ons land
zijn stemmen opgegaan om verlichting te brengen in den eisch,
dat alle kiemhoudend vleesch persé vernietigd moet worden. Enkele
commissieleden sluiten zich hierbij aan, al willen zij de toepassing
dezer verlichting omkleeden met de noodige waarborgen. Zij achten
dan een herhaald bacteriologisch onderzoek noodig onder gebruik-
making van speciale bodems, zoodat nadrukkelijk blijkt, dat geen
kiemen aanwezig zijn, die tot de groep der „vleeschvergiftigers"
gerekend worden. Zij beseffen dat dit onderzoek in den regel alleen
gedaan kan worden in keuringsdiensten, die daartoe geoutilleerd
zijn (slachthuizen, ambtelijke diensten) waarbij tevens vol-
daan wordt aan de tweede voorwaarde die zij willen stellen, dat
zulke dieren gesteriliseerd worden, daar waar waarborgen der
deugdelijke uitvoering dezer bewerking aanwezig zijn. De ob-
jectie, dat deze handelwijze slechts in een beperkt aantal geval-
len toegepast kan worden, wijzen zij af omdat, hoe beperkt het
aantal gevallen ook zij, hier onnoodige vernietiging van waardevol
voedsel wordt voorkomen, Bij het voortschrijden van de vermeer-
dering zulker diensten zal er steeds meer gelegenheid komen deze
maatregel toe te passen.

Een en ander zou kunnen worden beschreven door aan de hier
genoemde §§ toe te voegen de volgende opmerking :

Opmerking. Indien bij het bacteriologisch onderzoek van tot
de in deze §§ genoemde ziekten behoorende gevallen slechts nii-
crococcen worden gevonden, zal voorwaardelijk goedgekeurd kunnen
worden onder voorwaarde van sterilisatie, wanneer uit een herhaald
en tevens uitgebreid bacteriologisch onderzoek blijkt, dat inderdaad
geen andere microben aanwezig zijn.

In de commissie werd voor een voorstel in dezen zin geen meerder-
heid gevonden. Men besloot de zaak uitvoerig in de toelichting op
te nemen ten einde de ledenvergadering in de gelegenheid te stellen
hierover een oordeel uit te spreken. *)

§ 7. Art. 2. In den aanhef zijn de woorden „gedefibrineerd bloed"
opgenomen. De bedoeling hiervan is, er de aandacht op te vestigen,
dat in sommige gevallen ook afkeuring van het bloed moet plaats
hebben (verontreiniging) doch, dat deze afkeuring beperkt kan
blijven tot dat gedeelte dat blijkens de reeds ondergane bewerking
bestemd is om voor menschelijk voedsel te dienen. Het bloed dat
slechts voor technische doeleinden wordt opgevangen valt dan bui-
ten deze maatregelen (zie voorts achterzijde tabel).

Groep A. De hier genoemde hoofden leveren weinig moeilijkheden
op. Als voorbeeld van organen en deelen, die krachtens wettelijke be-
palingen behooren te worden vernietigd worden hier genoemd:
kop met tong, ondervoeten, maag en darmen enz. van dieren lijden-
de aan mond en klauwzeer.

Groep B. Ecliinococcosis. De commissie handhaaft het standpunt,
dat bij het aantreffen van een cyste het geheele orgaan afgekeurd
moet worden. Zij acht het niet gewenscht vrijheid te geven deze
organen in schijven te snijden om verdere parasieten te kunnen
verwijderen. De kans op bezoedeling met blaasinhoud is daarbij
groot, en evenzoo die, dat zulk stukgesneden weefsel aan honden
zal worden gevoerd.

Enkele leden der commissie opperden bezwaar tegen dit strenge
standpunt. Zij wenschten een opmerking opgenomen, luidende :
„Wanneer bij het snijden van het orgaan in schijven ter dikte
van i cm geen andere dan geheel verkaasde echinococcusblazen,
zonder eenig spoor van vloeibaren inhoud, worden aangetroffen,
kan worden volstaan met het uitsnijden dezer blazen." Andere
leden achten echter gevaar voor bezoedeling van het weefsel met
levensvatbare scolices ook in deze gevallen niet uitgesloten, zoodat
zij hieraan hun stem niet konden geven. Men besloot dit punt door
vermelding in de toelichting aan het oordeel der vergadering te
onderwerpen. De vergadering vond geen aanleiding de mogelijk-

De vergadering besloot na ampele discussie deze opmerking niet in het
Keutingsregulatief op te nemen.

heid tot het uitsnijden van echinococcen en daarna goedkeuren
van het orgaan te openen.

Abscessen. Vergunning tot in schijven snijden werd in het bijzonder
verleend om de mogelijkheid te scheppen, het weefsel van levers
met één of enkele kleine abscessen die gemakkelijk verwijderd
kunnen worden, alsnog in consumptie toe te laten.

Enkele leden der commissie waren van oordeel, dat er aan deze
regeling gevaar verbonden was, door het goedkeuren van weefsel
met kleine aan de aandacht ontsnappende abscessen of wel van
zulk weefsel dat tengevolge van de aanwezigheid der abscessen
niet op een lijn te stellen was met dat van gezonde dieren.

Ingevolge de discussies ter algemeene vergadering werd besloten
deze bewerking alleen toe te passen in die gevallen, waarbij slechts
één of enkele abscessen worden aangetroffen.

Groep C. Tuberculosis. De bepalingen omtrent afkeuring van orga-
nen en deelen vereischen naar het oordeel der commissie weinig toe-
lichting, behoudens het voorschrift van het uitbeenen van een
vleeschvierendeel, waar in de vleeschlymphklieren andere dan
miliaire haarden gevonden worden. De miliaire haarden toch
voeren tot sterilisatie van het geheele dier.

Bedoeld voorschrift werd opgenomen als resultaat der discussie
over een voorstel tot sterilisatie dezer vierendeelen zooals hier-
onder is omschreven en strekt om eventueel met bij het onderzoek
gevonden haarden in andere lymphklieren van den betrokken
voet te achterhalen, terwijl tevens eventueel aanwezige haarden
in het skelet onschadelijk worden gemaakt. Die, omtrent voor-
waardelijke goedkeuring, bevatten echter verschillende denk-
beelden die in het oude keuringsregulatief niet worden gevonden.
Algemeen zal men zich kunnen vereenigen met de bepaling, sub b
vermeld, regelende het uitsmelten van vet waarop tuberculeuze
aandoeningen gevonden zijn. Opgemerkt wordt, dat het uitsmel-
ten van mesenteriaal en mediastinaal vet bij tuberculose van de
respectievelijke lymphklieren niet wordt voorgeschreven. Men
overwoog, dat tuberculeuze afwijkingen in dat vet niet worden
gezien (tuberculose er op, valt onder c). Verder, dat verspreiding
van tuberkelbacillen in het onveranderde vet niet aannemelijk
is en dat, mochten er enkele zijn, men toch zeker weet dat deze
weefsels eerst na verhitting (uitsmelten) worden genuttigd.

Bij tuberculose der mesenteriale klieren beperkt men zich dus
tot verwijdering van alle mesenteriale lymphklieren en afkeuring
van de darmen.

Onder a is voorgeschreven, dat na verwijdering van pleura en
peritoneaal tuberculose, de resteerende oppervlakte moet worden
afgeschroeid. Een aanvulling in het K.B. van 5 Juni 1920 is uit
den aard hierdoor noodzakelijk. De resultaten der onderzoekingen

Een ingrijpende verandering werd aanvankelijk onder a gerang-
schikt, waarbij het voorwaardelijk goedkeuren ter sterilisatie van
vieren-deelen werd aangegeven.

Er zij vooropgesteld, dat tegen deze bepaling bij sommige leden
der commissie zeer ernstige bezwaren bestonden.

Bij de discussie in de commissie kwam omtrent dit punt het
volgende aan het licht :

1. Worden in vleeschlymphklieren acute miliaire haarden ge-
vonden, dan wenscht de commissie unaniem sterilisatie van het
geheele dier.

2. Worden in vleeschlymphklieren andere dan acute miliaire-,
resp. totaal verkalkte haarden gevonden, terwijl in den betrokken
voet geen verdere afwijkingen zijn waar te nemen, dan is er geen
aanleiding om aan te nemen dat in die voet tuberkelbacillen
aanwezig zijn.

3. Worden in de vleeschlymphklieren andere dan acute miliaire-,
resp. verkalkte haarden gevonden, terwijl tevens tuberculose van
been, gewricht of peesscheede wordt gezien, dan achten de ver-
dedigers dezer zienswijze sterilisatie noodig op grond van de
volgende overwegingen :

a. er bestaat kans, dat er nog verschillende kleine haarden zijn,
die bij het onderzoek niet zijn opgemerkt.

b. de tuberculose der lymphklieren is hier een gevolg van de tuber-
culose elders in den „voet". Er zijn dus tuberkelbacillen van de
periphere haard naar de klier getransporteerd. Zulk transport
kan op den dag der slachting ook weer hebben plaats gegrepen.

Indien dit principe wordt aanvaard, zullen nadere regels moeten
worden opgesteld omtrent de afgrenzing der te steriliseeren stukken.
Uit den aard zullen de onderzoekingen van Baum, Postma, e.a.
hier als grondslag moeten dienen. Voorloopig meent de commissie
echter te kunnen volstaan met het op deze wijze aan de orde stellen
van het principe.

De vergadering oordeelde invoering van de sub 3 genoemde
voorschriften niet aangewezen en overwoog, dat door de ver-
plichte afkeuring der beenderen int alle voeten waarin lymphlier-
tuberculose wordt aangetroffen eerst gegevens verzameld kunnen
worden om te zien in hoeverre het hierboven sub a genoemde
met de werkelijkheid strookt.

Voorop zij gesteld, dat bij in dit artikel genoemde dieren in elk
geval bacteriologisch onderzoek moet worden verricht. Zij zullen
dus in de desbetreffende opsomming vermeld worden.

De commissie heeft dit artikel geheel gegrond op hygiënische over-
wegingen. Zij kan de zienswijze niet deelen, dat hier in zekeren zin
een strafmaatregel wordt toegepast.

2e lid. Door deze bepaling wordt vastgelegd hetgeen elk deskun-
dige in de hier bedoelde gevallen als juist zal erkennen, nml. dat
steeds die beslissing moet worden toegepast, die betrekking heeft
op de ernstigste afwijkingen die bij een slachtdier worden gezien.

De commissie acht het noodig andermaal uitdrukkelijk vast te
leggen, dat elk slachtdier tusschen aangifte en slachting door den
keurmeester moet worden onderzocht. Hiervoor kan geen onder-
zoek in de plaats treden, dat de keuringsveearts vroeger bv. als
behandelend dierenarts verrichtte.

De bepaling van den datum van het inwerking treden van dit
regulatief meent de commissie aan de andere adviseurs van den Mi-
nister te kunnen overlaten. Natuurlijk zal daarmede gewacht moeten
worden totdat het K.B. van 5 Juni 1920 met de eischen van dit
regulatief in overeenstemming zal zijn gebracht.

Zoowel pathogene stammen van de gele- als van de witte Staphyloeoceus kunnen
den voedingsbodem waarin zij zijn gegroeid, toxische eigenschappen geven. Deze
toxines werken haemolytisch, necrotiseerend, of hebben acuut doodend vermogen.
Of deze eigenschappen worden veroorzaakt door dezelfde stof, is niet uitgemaakt.
Bij paarden en konijnen kan men antistoffen opwekken, die gericht zijn tegen alle
genoemde werkingen. Deze antitoxines zijn gebonden aan de pseudoglobuline-
fractie van het serum.

A. Pondman en A. C. Brandwijk: Remmingverschijnselen bij bloedgroep-
bepalingen .

Sommige menschensera hebben in niet- of slechts zwak verdunde toestand rem-
ming van de isoagglutinatie, die bij hooger verdunning wel voorhanden is. Men
moet hiermede bij de bloedgroepbepaling in de practijk rekening houden.

A. Vedder en W. van Dam : Nieuwe electieve voedingsbodems voor het
cholera-onderzoek.

Beschrijving van 2 nieuwe, gemakkelijk te bereiden voedingsbodems voor het
isoleeren van choleravibrionen uit faeces. Hun samenstelling berust op het reeds
eerder gevonden feit, dat de tot nu toe algemeen gebruikte plaat volgens Dieudonné
haar bijzondere waarde ontleent aan de hooge pH (9—9-6). Een belangrijk voordeel
zou zijn, dat de nieuwe voedingsbodems onmiddellijk na de bereiding gebruikt
kunnen worden; dit in tegenstelling met de Dieudonné-plaat, die eerst geruimen
tijd moet „rijpen".

A. W. Pot en A. Tasman: Over varianten van Bact. paratyphi-B (type
Schottmiiller), die uit druivensuiker geen gas vormen (2de mededeeling).

Een 7-tal ,,Schottmüller"-stammen, die aanvankelijk geen gas vormden uit
glucose, kregen deze eigenschap na verblijf in een voedingsvloeistof, die 2 % cal-
ciumf\'ormiaat bevatte. Hetzelfde gelukte met een „gaslooze" cultuur, verkregen
uit één cel, volgens de methode Schouten.

Proeven betreffende het doen ontstaan van varianten cn mutilaten uit Bac.
mycoides.

W. A. G. van Everdinoen en J. Idzerda: Over zónenformaties in bloedagar,
die ontstaan bij het doorleiden van gelijkstroom door middel van on-
aantastbare electroden (mededeeling I en II).

Met goud- en platina-electroden kan men in bloedagar rondom de polen een
zónen-effect zien, dat eigenschappen gemeen heeft met de formatie, die men o.a.
bij streptococcenkolonies waarneemt. Deze veranderingen ontstaan door een
oxydatief proces in zuur milieu.

op 12 November 1932, te Delft, waarbij een van leeuwenhoek-herdenking plaats
vond. (Toespraak van Prof. A. J. Kluyver en vertooning van leeuwenhoek-film).

P. H. van Cittert: Demonstratie met een van Leeuwenhoek-microscoop
uit de verzameling van het Physisch Laboratorium te Utrecht. Dit exemplaar
wordt het beste nog aanwezige instrument geacht, dat ons van de zeer vele der
door van Leeuwenhoek vervaardigde microscopen is nagebleven.

W. A. P. Schfüfner, Th. W. Schultz en S. Postmus: Proeven ter vereen-
voudiging der serodiagnostiek van de ziekte van Weil.

Met een door formaline gedoode suspensie van Leptospira geven sera van lijders
aan de ziekte van Weil minstens zoo duidelijke reacties als met de levende cultures.
Tegenover de voordeelen van gemakkelijke afleesbaarheid, groote gevoeligheid
van het reagens en het ongevaarlijk manipuleeren, staat het nadeel, dat de formaline-
suspensie maar 14 dagen houdbaar is.

In 1931 publiceerden Deyer en Vollum in The Lancet dat zij met een bepaalden
voedingsbodem en een bijzondere techniek den stam van Calmette en Guérin
terug konden voeren tot een virulenten stam van tuberkelbacillen. Stoop kon dit
niet met zijn proeven bevestigen.

De aanwezigheid van veel colloïden in water beschut de bacteriën tegen de
inwerking van chloor.

A. C. Branwijk en A. Tasman: Reiniging van diphtherie-toxine door
uitzouting met ammoniumsulfaat.

Diphtherie-toxine laat zich volledig door ammoniumsulfaat uit bouilloncultuur
uitzouten. Het zout kan, zonder merkbaar antigeenverlies, worden verwijderd
door dialyse in cellophaanzakken.

W. A. G. van Everdingen en J. Idzerda: Rijdrage tot de techniek van het
meten van kleine potentiaalverschillen voor biologische doeleinden.

,,Uit het Laboratorium van de Rotterdamsche Melkinrichting" Bact.
Coli een indicator-organisme op onzindelijke melkwinning ?

Bij een koe, zonder merkbare uiergebreken, bevatte de melk van alle 4 kwar-
tieren Colibacillen. In de melk van één kwartier was Bact. coli zelfs nog aantoonbaar,
wanneer men niet meer dan een millioenste ccm. onderzocht. De eenige afwijking
was hier een ietwat verslapte sluitspier van den tepel. Aangezien dus oogenschijnlijk
gezond melkvee colibacillen in enorme hoeveelheid kan uitscheiden, zij men
voorzichtig, tot onzindelijke winning van de melk te besluiten, op grond van het
aantreffen dezer bacteriën. v. d. Hoeden.

Na een uitvoerige inleiding over warmte als therapie, electriciteit als indirecte
warmtebron, over de ontdekking door Tesla in 1891, dat wisselstroomen, door
het lichaam geleid, de gevaren van gelijkstroomen missen en een verrassende hoe-
veelheid warmte in het doorstroomd gebied brengen tot in de diepste lagen van
de weefsels, over de gunstige therapeutische werking, die later hieruit is ontdekt
(diathermie), geeft Henkels een beschrijving van de toestellen die in gebruik
zijn, een en ander verduidelijkt door een schematische afbeelding.

Daarna een studie over de stroom- en warmtelijnen tusschen de beide electroden.
De richting van deze hangt af van grootte, vorm en plaatsing der beide electroden.
Bij twee even groote en evenwijdig geplaatste electroden loopen zij evenwijdig
en verwarmen dus het doorstroomd gebied gelijkmatig, vooropgesteld natuurlijk
dat de weerstand van het weefsel overal dezelfde is. Bij verschil in grootte der elec-
troden divergeeren of convergeeren de lijnen, steeds meer warmte gevende naar
gelang zij dichter bij elkaar komen, zoodat bij één puntvormige electrode zich
zooveel warmte op dit punt concentreert, dat verbranding ontstaat.

Een diathermie-toestel kan men door keuze van electroden en door regeling
van den stroom gebruiken voor verwarming van een lichaamsdeel of voor chirur-

gische doeleinden, zooals stolling of coagulatie, verkooling (carbonisatie) en schei-
ding van weefsels (dit laatste met het z.g. „electrische mes").

Voor chirurgische diathermie heeft men een groote (ook in-actieve of stomme
electrode genoemd) en een kleine, ook actieve of operatie-electrode geheeten. Het
,,bloedloos" opereeren heeft bij de medische chirurgen een buitengewone omwen-
teling teweeg gebracht in de operatie-techniek. Echter dient men hier, volgens
schrijver, de koele objectiviteit te bewaren en deze nieuwigheid aan streng zakelijke
kritiek te onderwerpen.

Voordeden zijn: ie weinig bloed, d. w. z. geen parenchymateuze bloeding. Grootere
bloedvaten kan men ook electrisch dichtschroeien; schrijver ontraadt dit wegens
gevaar voor nabloeding en wegens meer kans op benadeeling van het naburige
weefsel door teveel warmte-ontwikkeling; onderbinden van deze is raadzaam.

2e mindere infectiekans tengevolge van coagulatie van aangrenzende weefsel-
cellen, waardoor lymph- en bloedcapulairen direct gesloten worden; 3e hyperaemie
van het operatie-gebied, waardoor grootere weerstand van het weefsel.

4e. Operatie\'s in mondholte en luchtwegen zijn, wegens gevaar van aspiratie
van bloed, beter met diathermie uit te voeren.

Nadeelen zijn: ie door te groote warmte-ontwikkeling ontstaat te veel coagulatie
van weefsel met als gevolg afsterving, demarcatie, en genezing per primair is uit-
gesloten. Men kan reeds direct na een operatie met het „electrische mes" aan een
onbehaarde en niet gepigmenteerde huid een roodheid waarnemen.

2e het „electrische mes" is moeilijk te hanteeren en behoort alleen thuis in de
hand van zeer ervaren chirurgen.

3e Bij stolling of coagulatie (toegepast bij tumoren) is vooral groote voorzichtig-
heid geboden. Hiervoor gebruikt men een grootere actieve electrode en is dus de
warmte-capaciteit veel grooter. Zeer rijke ervaring in dieptewerking, weefsel-
weerstanden, stroomdoseering, is hierbij absolute vereischte. Een foto van een
paard met twee „diathermie-beschadigingen" (diepe genecrotiseerde wonden)
spreekt voor zich zelf.

Verkooling of carbonisatie is eenvoudig; wordt aangewend om groote bloedende
zweren en woekerende wondvlakten te cauteriseeren. De actieve electrode is klein
en kan snel over de operatievlakte worden bewogen zonder hel weefsel aan te raken.
Overspringende vonken caulerisecren het weefsel zeer gelijkmatig.

Bij eigen techniek aan de diergeneeskundige Hoogeschool te Hannover gebruikt
schrijver als inactieve electrode vlakke loodplaten van i m.M. dikte en 12 bij 25
of 15 bij 30 c.M.

Deze worden aangelegd op plaatsen met dikke musculatuur: vooral zorgen voor
goede gelijkmatige aansluiting over de geheele oppervlakte. De haren goed nat
maken met phys. Na.Cl.-oplossing en tusschen electroden en huid een eveneens
met phys. Na.Cl. vochtig gemaakte dunne wattenlaag aanbrengen.

Bij gebruik van het „electrische mes" is één inactieve electrode voldoende. Bij
coagulatie adviseert schrijver twee inactieve electroden aan te brengen ter betere
verdeeling van de warmtelijnen, waardoor minder kans op beschadiging. Indien
eenigszins mogelijk plaatst schrijver bij coagulatie en carbonisatie een kleinere
inactieve electrode direct op de te behandelen tumor of wondvlakte, dus in de
directe nabijheid van de actieve. Het voordeel hiervan is het voorkomen van be-
schadiging van gezond weefsel en het bereiken van een zoo groot mogelijke stroom-
capaciteit door den korten afstand van de electroden. Crezée.

Bolz ¹) wijst erop dat de hoogfrequente stroom niet, zooals de galvanische
stroom, electrolytische omzettingen veroorzaakt, maar een verhoogde moleculair-
beweging, waardoor warmte ontstaat (endothermie — electrochirurgie).

De inactieve pool moet goed op de huid worden gebracht; de beharing levert
soms bezwaren op. Niettegenstaande algemeene narcose en locale anaesthesie
treden bij het inschakelen van den stroom en bij het overspringen van vonken,
spiercontracties op, die storend bij het opereeren werken.

Bij wisselstroom bedragen de wisselingen ± 100 per seconde; bij hoogfrequentie-
stroom i millioen en meer. Hierbij treedt z.g. Joulesche warmte op. De eene elec-
trode (inactieve) is groot, de andere (actieve) klein, b.v. knopvormig.

Van de groote naar de kleine ontstaan dan convergeerende stroomlijnen en in
verband hiermede ontwikkelt zich ter plaatse der kleine electrode veel warmte
(coagulatie). Verder is met een spitse, dunne actieve electrode het weefsel te snijden.
Tegelijk met het doorsnijden worden de kleinere bloedvaten en de lymphbanen
dicht gebrand; de sneevlakte is kiemvrij. De voordeelen van het electrisch opereeren
zijn o.a. geen bloeding, geen kiemverspreiding (b.v. van maligne tumoren), minder
gevaar voor shock, vermindering van postoperatieve wondpijn.

Bolz en Krahmer \') hebben vooral huidgezwellen bij het paard electro-chirur-
gisch behandeld. Behalve algemeene narcose was een goede locaal-anaesthesie
daarbij noodig. Grootere vaten moesten worden onderbonden. De resultaten ermede
verkregen waren goed (o.a. bij verwijdering van een carcinoom in de omgeving
van een oog.) De verschillende weefsels waren niet allen even gemakkelijk te
doorsnijden. De huidoppervlakte biedt den grootsten weerstand, vooral bij sterke
verhoorning en beharing. De bloedingen waren veel geringer, daar de capillaire
bloedingen en die uit de kleinere vaten erdoor tot staan werden gebracht. Na ver-
wijdering van het gezwel vormde zich op de wond een korst (coagulatie).

Volgens de Josselin de Jong ¹) wordt de sterkte van den stroom bepaald door de
verhouding van de electromotorische kracht en den weerstand. Niet de spanning,
maar de resultante van spanning en weerstand van het doorstroomde lichaam,
bepaalt de gevolgen. De weerstand van het inwendige lichaam komt practisch
niet in aanmerking. De weerstand van de gave, droge huid van den mensch bedraagt
50.000 Ohm of meer per c.M^z, die van de vochtige huid 1000—5000 Ohm, eventueel
lager. Bij een spanning van 100 Volt, in het eene geval dus een stroomsterkte van
2 m.A., in het andere 100—200 m.A.; in het eerste geval een klein schokje, in het
tweede de dood. De gevaarlijke zone, m. a. w. die waarbij de dood zoo goed als
zeker het gevolg is, ligt voor den mensch bij het door het lichaam gaan van stroomen
van een sterkte, die ligt tusschen 100 en 1000 m.A.; daarboven en daarbeneden
kunnen wel letsels ontstaan, maar meestal niet de dood.

Verder is de weg, dien de stroom door het lichaam neemt, van geen beteekenis
voor de hevigheid van den schok of het succes der behandeling.

Behandeling met „Biersche Stuwing" werd door Evers ³) toegepast bij een paard
met een penetreerende spronggewrichtswond aan de binnenvlakte van het gewricht,
veroorzaakt door een klap van een ander paard.

Na reiniging van de wond met zeepspiritus en na de omgeving met reuzel te
hebben ingevet werd de zuigklok aangezet, die na eenige minuten losliet. Daarop
behandeling van de wond met rivanol en intramusculaire injectie van 10 c.c. E 104.

Wondbehandeling met zuigklok en rivanol 2 X daags en injectie om den anderen
dag. Na 8 dagen was de gewrichtswond gesloten en gebruikte patiënt het been weer.

1 ) Enkele opmerkingen over dood en schijndood door inwerking van den electrischen stroom.
de Josselin de Jong, N. T. v. G. 1933, blz. 563.

In 14 dagen was het paard rad en kon weer werken. Ruim een maand na het ont-
staan van de verwonding stierf patiënt door andere oorzaak.

Bij sectie van het spronggewricht bleken hechte vergroeiingen van verschillende
spronggewrichtsbeentjes, terwijl het spronggewricht over bijna de heele oppervlakte,
zoowel aan buiten- als binnenzijde, ruw was tengevolge van dichte bezaaiing met
kleine been-nieuwvormingen. Foto\'s geven een duidelijk beeld van het zieke sprong-
gewricht in vergelijking met het gezonde.

Als tweede voorbeeld van frappant succes met Biersche stuwing maakt schrijver
melding van spoedige genezing van open, etterende kaakgewrichtswonden, ontstaan
tengevolge van trauma bij het neervallen van aan koliek lijdende paarden. Na
reiniging van de wond en dik bestrijken van de omgeving met vet, wordt de zuigklok
aangezet. Na een hoeveelheid etter en wondsecreet te hebben uitgezogen, laat deze
na enkele minuten los. De wond bepoederen met xeroform of rivanol. Deze be-
handeling 2 a 3 x daags, tot na enkele dagen de klok geen etter meer uit de wond
zuigt.

Sedert de Biersche stuwing-therapie is bij schrijver geen enkele patiënt aan dit
lijden meer gestorven of afgemaakt moeten worden. (Bij mij rijst onwillekeurig
de vraag: zijn deze gevallen geen abscessen geweest in de buurt van het gewricht?
Ref.). Crezée.

Prof. J. J. van Loghem *) vermeldt de waarnemingen van tandartsen, dat kin-
deren die rauwe melk nuttigen niet lijdende zijn aan tandcaries, indien maar tijdig
genoeg met het gebruik van deze melk wordt begonnen.

Prof. v. L. meent, dat aan de voorziening van de bevolking met betrouwbare
rauwe melk te groote kosten verbonden zijn, zoodat andere maatregelen, als ver-
plichte pasteurisatie noodig zullen blijken. Hier worde echter een zin uit zijn opstel
geciteerd.

,,De Scylla der besmettingen door melk omzeilend (door pasteurisatie ref.) stuurt
men aan op de Charybdis van gebrekkige kalkstofwisseling, op zijn minst ten nadeele
van het melkgebit".

Er is dus alle aanleiding de meer algcmeene productie van betrouwbare rauwe
melk te bevorderen. Tal van factoren kunnen worden geëlimineerd, die thans nog
tot bovengemeld te groot prijsverschil aanleiding geven. C. F. van Oijen.

Koorts is, volgens Pehu ¹) dit lijden eigenlijk niet, want er is geen enkel orgaan
gestoord, maar het is meer een temperatuur-verhooging, die zelfs tot 42⁰ C. kan
gaan. Zij treedt op bij zuigelingen in de eerste levensmaanden, wanneer deze zuige-
lingen naast andere voeding melk krijgen, welke gemaakt is door melkpoeder met
water te verdunnen tot de normale concentratie. De invloed wordt minder na twaalf
maanden leeftijd en op tweejarigen leeftijd is het kind er niet meer vatbaar voor.
Naarmate het ouder wordt is de voeding meer uitgebreid en worden de verschijn-
selen minder. Na een incubatie van 1 tot 5 dagen treedt de temperatuur-verhooging
op, zonder dat men ook maar iets aan het kind kan waarnemen. Eetlust, defaecatie,
huidkleur en gewichtstoeneming zijn normaal. Alleen is het centrale zenuwstelsel
soms gestoord en dit uit zich door opwinding, kreten, rusteloosheid, slapeloosheid
en soms zelfs in convulsies. Dit zou veroorzaakt worden door de hooge temperatuur.
Het zou toe te schrijven zijn aan verstoord physisch-chemisch evenwicht van het
vochtgehalte in de organen. Proeven in die richting hebben dit bevestigd. Als men
het melkpoeder oplost in meer water, zoodat men verdunde melk zou krijgen, dan

openbaart zich het verschijnsel niet en wanneer men de melkpoederoplossing ver
vangt, dan verdwijnt de temperatuur-verhooging snel.

Een onderzoek naar de melkwinning in de Vereenigde Staten van Amerika
ingesteld bracht Altman \') tot de conclusie, dat extra zorgen aan de melk besteed
in deze tijden van financieele depressie geen luxe is, maar juist een dringende eisch.

De inrichting der stallen is veel beter dan in Europa. Alles is er op ingericht zoo-
veel mogelijk arbeid te besparen, zonder dat dit veel kosten meebrengt.

In de tijden, dat het vee in de weide graast, wordt het driemaal daags thuis ge-
molken, omdat men in de weide de hygiëne niet kan doorvoeren, zooals op stal.
Uit alles blijkt, dat de hygiène in alle opzichten betracht wordt, omdat de produ
centen ervan doordrongen zijn en de maatregelen niet slechts nemen om niet in aan-
raking te komen met de wet.

Reeds in de jeugd begint het onderricht daarover: kinderen van farmers met
elk een kalf vormen een jeugdvereeniging en verzorgen het jonge dier ; krijgen
hiervoor punten en premies, maar vooral ook voorlichting.

Geldelijke voordeelen komen niet in aanmerking, de sport is nummer één. Ook
de ouderen krijgen voorlichting: het melkgerei wordt gestoomd, de koeien prima
verzorgd, de melk gekoeld. Het gereedschap is eenvoudig en goedkoop. Vele ver-
eenigingen werken op dit gebied. Een leger van ambtenaren zorgt voor voorlichting
en controle. Op elke boerderij hangt een lijst in den stal met uitvoerige mededeelingen
omtrent de bevindingen bij de inspectie. Typisch is, dat wanneer een con-
troleur komt, deze rustig zijn gang kan gaan. leder blijft aan het werk, waaraan
hij bezig is en het geldt voor zeer ,,unfair"\' om den controleur bij zijn inspectie te ver-
gezellen.

Men heeft ook hier echter moeten vechten voor men zoover was. Vuilbepaling
is langen tijd toegepast, maar vuilvrije melk is nog geen kiemarme melk. Dit wordt
met cijfers aangetoond. Men betaalt echter niet alleen op vetgehalte, maar ook op
gering kiemgehalte. Hierbij wordt tevens vermeld, dat boerderijen met een hoog
puntenaantal voor inrichting en verzorging niet altijd melk leveren met het laagste
kiemgetal, wel een bewijs, dat wanneer de werkelijke wil er is, in zeer eenvoudige
boerderijen kiemarme melk gewonnen kan worden. De kiemgehalte-bepaling
geschiedt veelal op twee manieren, of door middel van de plaatmethode, of door
de directe telling volgens Breed.

Het verbruik der consumenten is veel meer per hoofd, dan in Europa, terwijl zij
vragen naar hygiënische melk en niet tevreden zijn met melk, zooals deze den
Europeeschen consumenten wordt aangeboden.

Hierbij wordt door Stutterheim -) medegedeeld, dat melkmonsters zijn onder-
zocht volgens de kleine plaatmethode van Frost, de indolreactie met 2^ mgr. melk
en de reductaseproef, omdat er thans alle aanleiding is het zwaartepunt van het
onderzoek te leggen op den toestand waarin de melk ten verkoop wordt aangeboden,
aangezien consumptiemelk wat samenstelling betreft vrijwel het practisch bereik-
bare heeft benaderd. Het is een verblijdend feit, dat chemici gaan inzien, dat voor
melk, waarbij hygiëne nummer één moet zijn, hun contrôle in die richting moet
gaan.

De reductaseproef was altijd positief, wanneer het kiemgetal hooger was dan
1000.000 en in enkele gevallen met een kiemgetal van 500.000—1000.0O0. Duidelijk
blijkt uit verschillende tabellen en een graphische voorstelling de toeneming van
het aantal bacteriën en het gehalte aan colibacillen in den zomer, waarom Stutter-
heim dan ook de meening uitspreekt, dat het wenschelijk, zoo niet noodzakelijk is,
dergelijke controles op de melk uit te oefenen.

In verband met liet gebruik van rauwe melk in Ned.-Indië hebben Spruyt en
Donath ¹) een onderzoek naar het Vitamine Bj-gehalte van rauwe en gekookte
melk ingesteld, afkomstig van een boerderij in Soekaboemi. Naar aanleiding van
de onderzoekingen van Prof. van Leersum, die bij melk van Oud-Bussum een terug-
gang had gevonden in vitamine C bij rauw bewaren en een vernietigenden invloed
van de zuurstof van de lucht, hebben Spruyt en Donath ook gedeelten van hun
melk met lucht doorstroomd. Zij gebruikten rauwe, gekookte en caseïnvrije melk,
welke dan weer in twee vormen werden gebruikt, nl. doorstroomde en niet door-
stroomde. Hiernaast werd als voeding verstrekt vitamine-vrije rijst en wat voedings-
zouten van Osborne en Mendel. Hun proefdieren waren rijstvogeltjes (Munia
Maja) en Cavia\'s. Met deze laatste proefdieren duurde het langer voor de ver-
schijnselen zich openbaarden, dan met de rijstvogeltjes. De hoeveelheden melk wer-
den voor verschillende groepen proefdieren verschillend genomen. Naarmate meer
werd verstrekt, bleek ook het optreden van de polyneuritis langer uit te blijven. Toch
trad deze ziekte met caseïne houdende melk eerder op dan met de caseïne-vrije
melk. (Gemaakt door met alcohol een serum ervan te maken). De reden hiervan
moet gezocht worden niet in de totale hoeveelheid vitamine, maar in de verhouding
van het vitamine tot de hoeveelheid vaste stof in het voedsel.

Uit hun onderzoekingen is gebleken, dat het, vitamine B_t in melk door koken
niet wordt beschadigd of vernietigd en dat het al of niet aanwezig zijn van caseïne
daarin geen rol speelt. Sterilisatie van het vitamine in ampullen op iio° C. gaf
geen vermindering van werkzaamheid. Wel werd het ontleed door verhitten in een
zuur milieu (pH 2); dit geeft voor melk niets, aangezien deze vloeistof een pH 5 had.
Van invloed is het doorstroomen met lucht ook niet.

De wisselende hoeveelheid B, voor Holland in zomer en winter kan voor de
tropen hoogstwaarschijnlijk buiten beschouwing blijven. Molanus.

De N.V. „Separator" heeft een toestel in den handel gebracht, waarmede gelijk-
tijdig twee melkmachines met bijbehoorende slangen kunnen worden ontsmet.

G. Hülphers ²) heeft hiermede de ontsmettende werking onderzocht van chloora-
mine, het z.g. „Sterisol".

Staphylococcen en colibacteriën, waarmede de melkmachines door middel van
bouillonculturen opzettelijk waren verontreinigd, werden binnen 3 uur gedood
door een oplossing, onderscheidenlijk van 1/10.000 en van 1 20.000.

Genoemde microörganismen werden ook toegevoegd aan steriele melk en de
melkslangen gedurende 30 minuten in de op deze wijze besmette melk onderge-
dompeld gehouden, waarna de slangen werden overgebracht in chlooramine, en, in
andere proeven, in een oplossing van gelijke deelen chlooramine en keukenzout,
het z.g. „Sterisol B". Een verdunning van chlooramine 1/2500 en van chlooramine
met keukenzout 1/1250 was hierbij in staat zoowel de staphylococcen als de coli-
bacteriën in 3 uur te dooden.

Verder werden in serieproeven in denzelfden stal de volgende uitkomsten ver-
kregen : Met de hand gemolken, bevatte de melk 2.480 bacteriën.

Machinaal gemolken melk, waarbij de melkmachine tevoren alleen was gereinigd
zonder eenige verdere ontsmetting, 9.344 bacteriën.

Machinaal gemolken melk, waarbij de melkmachine na de gebruikelijke reini-
ging tusschen twee opvolgende melktijden onder inwerking van chlooramine 1 2500
was geweest, 2.514 bacteriën, alles per c.c.m.

Door deze chlooramine-behandeling der melkmachines welke geen invloed had
op den smaak der melk, kon dus het kiemgehalte belangrijk worden verminderd.

Ist die „elektrische Betäubung, besonders die bei Schweinen, ein siche-
res Verfahren zur Verhinderung jeder Tierquälerei ? (Dr. Klein. D. S. Z.
Jg- 33> Pg- 17)-

In dit artikel deelt Klein mede, hoe, nadat eerst de electrische bedwelming
als een ideale bedwelmingsmethode werd beschouwd en deze methode vooral ge-
schikt zou zijn voor toepassing bij de joodsche slachtmethode, langzamerhand
bij hem allerlei bedenkingen tegen deze methode naar voren kwamen, waardoor
hij tenslotte tot de conclusie is gekomen, dat zij geenszins een absolute bewusteloos-
heid en een geheele ongevoeligheid bij het dier teweeg brengt, zoodat toepassing
van deze bedwelmingsmethode feitelijk neerkomt op dierenmishandeling en voor-
alsnog niet mag worden toegepast, totdat wetenschappelijke proefnemingen hierover
uitsluitsel zullen hebben gegeven.

Zoo is Klein er niet geheel van overtuigd, dat de bloedcirculatie in de hersenen
direct na het inschakelen van den stroom zoo volkomen tot stilstand is gekomen,
dat men beslist een volkomen, directe bewusteloosheid moet aannemen.

Is dit niet zoo, dan heeft het dier in den overgangstijd naar den toestand van
volkomen bewusteloosheid een verschrikkelijke kramp van alle lichaamsspieren,
gepaard met ademnood, door te maken, terwijl afweerbewegingen niet mogelijk
zijn, zoodat de dieren een afschuwelijke doodsangst en pijn zouden moeten verduren.
Zeer terecht zegt het voorschrift, dat men den stroom zoolang (ongeveer 10—15
seconden) moet laten inwerken, tot de sterke spierkramp heeft opgehouden en de
kop van hel varken naar beneden gaat hangen. Wat het dier in deze 10—15 seconden
doormaakt, blijft echter een open vraag.

Op drukke slachtdagen komt daarbij nog de drang van de slagers, dat men spoed
wil betrachten, waardoor men geneigd is den bedwelmingstijd te kort te nemen.
Klein heeft b.v. zelf meegemaakt, dat een varken, zelfs na een 19 seconden lange
bedwelming, direct weer opstond toen men het wilde steken en weg liep. Men
mag z.i. niet uit het feit, dat de dieren niet schreeuwen, concludeeren, dat zij geheel
bewusteloos zijn, daar een kramp van de stembanden zulks belet.

Geschiedt verder, waarop vooral bij het varken veel kans is, de ontbloeding
niet voldoende snel, dan kan bij het dier, tijdens deze uitbloeding, nog het bewust-
zijn terug keeren, en daarmee de pijn. De korte, spierrijke en vette hals van het
varken vereischt een zekere ervarenheid van den slager-steker, welke ervarenheid
men wel zal aantreffen bij de z.g. loonslachters op de grootere abattoirs, maar
niet bij de particuliere slagers op kleinere abattoirs, waar dikwijls de knechts, enz.
dit steken, al slachtende, moeten leeren. Klein heeft waargenomen, dat er onder
een 500 electrisch bedwelmde varkens een 5-lal waren, welke, wegens het niet
juist steken van het dier, na het steken opstonden en rondtolden, zoodat ze nog
extra met een schietapparaat moesten worden nabedwelmd.

In geen geval mag de zekerheid van een bliksemsnelle bedwelming en een pijn-
looze doodstrijd afhangen van de min of meer grootere handigheid van den mensch,
zegt Klein.

Uit al deze overwegingen heeft Klein daarom in zijn slachthuis de electrische
bedwelming weer verlaten en is hij weer tot het gebruik van het bekende pen-
apparaat (Schermer) overgegaan.

Prof. Müller tracht wel in een aan dit artikel aansluitende beschouwing de
door Klein geopperde bezwaren te ontzenuwen, doch is m.i. daarin niet geslaagd.

(In verband met bovengenoemde bezwaren van Klein tegen de electrische
bedwelming kan hier nog medegedeeld worden, dat ook in ons land vele slachthuis-
directeuren twijfelen aan de doeltreffendheid van de z.g. electrische „bedwelming\'\',
zoodat deze bedwelmingsmethode nog maar op enkele slachthuizen wordt toegepast.
Intusschen is Prof. Roos begonnen met in deze richting proeven te nemen, teneinde
zoo mogelijk te weten te komen, of de electrische methode werkelijk een aanstonds
optredende, absolute bewusteloosheid ten gevolge heeft. Ref.).

Die Tiere im Chemischen Kriege, von Prof. Dr. med. vet. C. E. Richters.
Bcrlin 1932, Verlagsbuchhandlung von Richard Schoetz. Berlin. Prijs M. 9.60,
geb. 11.40.

Een boekwerk van 136 bladzijden, rijk geïllustreerd met vele afbeeldingen,
waarin de schrijver een duidelijke samenvatting geeft van de opgedane oorlogs-
ervaringen der verschillende landen ten opzichte der chemische strijdmiddelen.

En daar mag worden aangenomen, dat de strijdgassen ook in de toekomstige
oorlogen een hoofdrol zullen spelen en dat niet alleen op het eigenlijke oorlogsveld,
maar ook buiten het operatiegebied, ver in het achterland, waar de burgerbevolking
en tevens de veestapel aan gasaanvallen blootstaan, is de gedachte van Prof. Rich-
ters om den dierenartsen een goed inzicht te geven in de inwerking der gassen en
hun eventueele gevolgen voor de dieren, de pathologie en therapie, van actueele
en urgente beteekenis.

Ook de gasbescherming voor dieren, collectief en individueel, vragen hunne
bijzondere aandacht. Beide zijn nog niet opgelost en daarbij zal in de eerste plaats
op de collectieve bescherming moeten worden gelet.

Het behoort mede tot de opdracht van den veterinairen dienst kennis te dragen
van den chemischen oorlog in al zijn veelzijdigheid en het moet dus een plicht
van den huidigen dierenarts worden geacht zich op dat gebied volledig te bekwamen.

Het diergeneeskundig onderwijs mag dan ook niet verzuimen het nieuwe, aparte
en zeer moeilijke terrein der strijdgasziekten te gaan bestrijken.

De schrijver is o. i. in de door hem gestelde taak uitstekend geslaagd. Inderdaad
krijgen wij op bevattelijke wijze een goed overzicht van de stof en tevens een duide-
lijk beeld van de snelle ontwikkeling der chemische strijdmiddelen in den jongsten
wereldoorlog als gevolg van de enorrpr krachtsinspanning, volharding en vinding-
rijkheid der oorlogvoerende naties.

Toen de legers in hun stellingen vastliepen, kwam het idee om strijdgassen te ge-
bruiken (overigens reeds van zeer ouden datum) wederom sterk naar voren en zijn
zij ook in steeds groeiende varieerende en voortdurend intensiever mate toegepast.

Of wij nu het einde der eventueele mogelijkheden hebben bereikt is moeilijk te
zeggen, want de synthese der chemische stofffen is niet onbegrensd en schijnt ook
vrijwel uitgeput te zijn.

Verder is het een open vraag welke rol de gasaanvallen uit de lucht in toekomstige
oorlogen zullen spelen. Voor aanvallen op steden zijn geweldige hoeveelheden strijd-
middelen noodig, terwijl het draagvermogen van vliegtuigen toch altijd beperkt
blijft. Dan zijn regen en wind steeds de krachtigste bondgenooten voor den afweer.
Men heeft b.v. uitgerekend, dat slechts 50 dagen in een geheel jaar geschikt zijn
voor een gasaanval op Berlijn.

III. De eigenschappen der chemische strijdgassen; hun algemeene werking op
het lichaam der dieren.

IV. Speciale Pathologie en Therapie der gasziekten; 1. groenkruis-strijdgassen;
2. geelkruis-strijdgassen; 3. blauwkruis-strijdgassen; 4. andere schadelijke stoffen
(bloed- en zenuwgiften).

VI. Kunnen de dieren worden gebruikt om de aanwezigheid van strijdgassen
te verraden ?

Volgens schrijver vormt dit vraagpunt voor de wetenschap een geheel nieuw
en moeilijk, maar zeer dankbaar arbeidsveld. Dieren bezitten toch een fijner ontwik-
keld reukorgaan dan de mensch; denk maar aan den hond.

In het bestuur der afdeeling vond geen verandering plaats. De secretaris werd bij
periodiek aftreden herkozen. Ook het aantal leden onderging geen wijziging. Op
twee collega\'s na zijn alle Zeeuwsche dierenartsen lid der afdeeling.

De afdeelingvergaderde in 1932 tweemaal en wel op 23 April en op 24 Septem-
ber, beide keeren in Middelburg.

Gezien de opkomst ter vergadering in andere afdeelingen, waar het aantal leden
veel grooter is, mag deze in ons gewest steeds bevredigend worden genoemd.

In de eerste vergadering werd het huishoudelijk reglement der afdeeling vast-
gesteld, hetwelk de goedkeuring van het Hoofdbestuur verkreeg.

Door collega J. Hoogstra werd een zeer interessante voordracht gehouden naar
aanleiding van een door hem ingesteld vergelijkend onderzoek naar de resultaten
van de insufflatie- en de chloorcalcium-therapie bij kalfziekte.

Beide bleken elkander niet veel te ontloopen. Hoogstra geeft intusschen toch
de voorkeur aan de laatste therapie, omdat zij de dieren spoediger op volle melk-
gift brengt.

Collega J. Willemsen deelde zijn ervaring mede omtrent vaccin-behandeling
van merries, tegen Lähme van veulens. Bij 500 geënte merries waren deze zeer
gunstig; slecht één veulen der aldus voorbehandelde merries kreeg de ziekte.

S. J. Hoogstra vermeldde een geval waarin na een schop tegen den ribwand
bij een hond, zich na eenigen tijd een ribtumor ontwikkelde met dislocatie van het
hart.

Zooals in de meeste andere afdeelingen, maakte de uitvoering der Crisis-Varkens-
wet ook in de onze, op de najaarsvergadering, onderwerp uit van uitvoerige gedach-
tcnwisseling. Besloten werd als resultaat hiervan, alvorens eventueele stappen in
deze te nemen, de discussies daarover ter algemeene vergadering af te wachten.

Collega J. Willemsen deelde in deze vergadering zijn ervaringen mede met
vaccin-behandeling tegen goedaardige droes, in besmette bedrijven. De resultaten
met dit vaccin (Bayer) waren zeer goed, daar alle behandelde dieren vrij
bleven, terwijl de niet behandelde dieren grootendeels ernstig onder de ziekte
leden.

Ofschoon de deelneming aan een eventueelen cursus voor post-universitair onder-
wijs niet groot dreigde te zijn, is, dank zij de bemiddeling van de desbetreffende
commissie, een dergelijke cursus nog tot stand gekomen.

Wij stellen het zeer op prijs, dat de tuberculose-arts voor Zeeland blijken van be-
langstelling in dit werk gaf, door het bijwonen van verschillende voordrachten.

Enkele werden ook door een ander medicus gevolgd, hetgeen even zoo door ons
werd gewaardeerd.

1. collectieve bescherming van dieren, voedermiddelen, water, vleesch en vleesch-
waren. 2. individueele bescherming.

VIII. Slotwoord tot de collega\'s dierenartsen met een krachtige opwekking zich
voor dezen tak der wetenschap te gaan interesseeren.

Wij kunnen Prof. Richters navoelen en mogen zijn mooi werk zeker in warme
belangstelling aanbevelen. Brands.

Onderstaande mededeeling, voorkomende in ,,S. K. M." van Maart, j.1. en
overgenomen van Gem. Belangen 1932, No. 53—56, lijkt mij aangewezen, hier
te vermelden.

Bij Kon. Besluit van 2 December 1932, No. 12, is ongegrond verklaard het beroep,
ingesteld door den raad der gemeente Westmaas, tegen het besluit van Gedep.
Staten van Zuid-Holland van 25 April 1932, waarbij de goedkeuring is onthouden
aan een besluit van dien raad tot wijziging van de instructie voor den keuringsveearts,
hoofd van dienst, op grond. ..dat krachtens deze wijziging van de instructie voortaan
niet meer de gemeenten de kosten van vervanging van den keuringsveearts tijdens
diens verlof zullen betalen, doch die functionaris zelf in zijne vervanging zal hebben
te voorzien, hetzij door voor de aanwezigheid van een betaalden vervanger te
zorgen, hetzij door een collega bereid te vinden, wederkeerig tijdens verlof eikaars
dienst waar te nemen; dat de meening van Ged. Staten, dat dit niet zou strooken
met art. 20, 2de lid. der Vleeschkeuringswet, waarbij bepaald is, dat de kosten
van den keuringsdienst, voor zoover zij niet door de heffing van een keurloon worden
bestreden, gedragen worden door de gemeente, niet door Ons wordt gedeeld, daar
het belasten van een keuringsveearts met de zorg voor zijne vervanging uiteraard
met zich brengt, dat zijne bezoldiging niet meer uitsluitend strekt tot vergoeding
van zijne diensten, doch tevens van de daaraan verbonden uitgave, zoodat de kosten
van vervanging middellijk op de gemeente blijven drukken; dat echter, mede
blijkens nadere inlichtingen, ingewonnen op verzoek van de Afdeeling van den
Raad van State, voor dc Geschillen van Bestuur, de onderhavige regeling een niet
onbelangrijk risico op den keuringsveearts legt en — in strijd met de ten deze ge-
wenschte zekerheid — het bedrag der zuivere inkomsten uit zijne betrekking van
toevallige omstandigheden afhankelijk maakt; dat daartegenover niet is aange-
toond, dat de regeling in het onderhavige geval uit een oogpunt van doelmatigheid
voordeelen biedt, welke haar niettemin zouden rechtvaardigen; dat alreeds hierom
en, daargelaten nog, of de bezoldiging van den functionaris het opleggen van be-
doelde verplichting wel gedoogt, de onderhavige wijziging van de instructie niet
kan worden aanvaard; dat dus Gedep. Staten terecht, zij het op eenigszins anderen
grond, hunne goedkeuring aan het raadsbesluit hebben onthouden.

Wegens overtreding van art. 7, eerste lid van het Crisis-Varkensbesluit, was een
landbouwer door den kantonrechter te Amersfoort veroordeeld tot ƒ 25.— boete
of 10 dagen hechtenis, daar hij zonder machtiging der varkenscentrale een huis-
slachting had verricht. In hooger beroep oordeelde de Utrechtsche rechtbank,
dat het varkensbesluit niet steunt op de Crisis-Varkenswet, zoodat het ten laste
gelegd feit niet strafbaar zou zijn en de veehouder van alle rechtsvervolging te
dezer zake behoorde te worden ontslagen.

Tegen deze uitspraak ging de Off. van Justitie in cassatie, waarop de Hooge
Raad besliste, dat het vonnis van de rechtbank juist was geweest; het cassatieberoep
van den Officier werd mitsdien verworpen.

Daarmee is vast komen te staan, dal elkeen, die volgens art. 6a van de Vleeschkeu-
ringswet een huisslachting zonder keuring mag verrichten, varkens mag slachten als huis-
slachting, zonder dat hij de crisisheffing behoeft te betalen, en zonder dat hij machtiging
moet hebben van den varkenscentrale.

De Hooge Raad overwoog, dat, zal overtreding van het voorschrift van art. 7
van het Crisis-Varkensbesluit (verbod tot slachten van een huisslachting zonder
machting van de Varkenscentrale) strafbaar zijn, dit voorschrift krachtens de Crisis-
Varkenswet zal moeten zijn vastgesteld, omdat ingevolge art. 18 van deze Wet
overtreding enkel van dergelijke voorschriften met straf is bedreigd.

Art. 6 van de Crisis-Varkenswet regelt het onderwerp der huisslachtingen en wel
in dien zin, dat bij huisslachting het volgens het eerste lid bepaalde geldbedrag door
of vanwege den betrokken vleeschkeuringsdienst kan worden geheven volgens dooi-
de Kroon te stellen regelen. Er kunnen dus enkel regelen worden gesteld met betrek-
king tot de heffing en daartoe behoort niet het verbod van slachten zonder machti-
ging door of vanwege de Ned. Varkens-Centrale.

Volgens een mededeeling in de N. R. Ct. van 28 April zal het Rotterdamsche
abattoir, het oudste slachthuis van ons land, op 1 Mei 50 jaar bestaan. Het is alge-
meen bekend, dat deze inrichting in geen enkel opzicht meer aan de in de wet
gestelde eischen voldoet. Men kan zeggen, dat het jubileerende slachthuis zijn tijd
heeft overleefd.

In 1884 — het jaar waarin er voor het eerst werd geslacht; in het jaar van de
oprichting zijn er slechts darmslijmerijen en bloeddrogerijen geëxploiteerd — werden
nog slechts een gering aantal dieren op het abattoir geslacht, n.1. 351 paarden,
90 runderen, 9 nuchtere kalveren, 158 varkens en 2 geiten. Men moet bij deze
cijfers in aanmerking nemen, dat het slachten op het abattoir toen nog niet ver-
plichtend was gesteld. Eerst op 1 Jan. 1886 verandert de toestand, daar toen het
slachten in de stad verboden werd en dus de bestaande slachtplaatsen in de stad
ophielden te bestaan. In 1886 werden dan ook voor de stedelijke consumptie geslacht
38.089 dieren. Uit de volgende cijfers blijkt de toeneming van het aantal slachtingen
en de omvangrijkheid van het tegenwoordige bedrijf, n.1. 86.622 dieren in 1900,
116.803 dieren in 1913, 134.222 dieren in 1923 en 216.795 dieren in 1932.

Niettegenstaande men herhaaldelijk het complex gebouwen uitbreidde, heeft
men niet kunnen voorkomen, dat thans de inrichting ook nog te klein is. Reeds in
1900 begon men al met plannen te maken voor een nieuw abattoir, welke plannen
op het oogenblik nog niet veel verder zijn gekomen. In October 1930 heeft men
voor een nieuw slachthuis een terrein bestemd. In de tegenwoordige omstandigheden
zal het zeer zeker nog wel eenige jaren duren, eer men tot den bouw van een nieuwe
inrichting overgaat. In 1930 kreeg het Rotterdamsche slachthuis pas zijn jarenlang
gewenscht koelhuis, zij het dan in miniatuur en slechts ten dienste van de grossiers,
om er onverkocht vleesch te bewaren. De vleeschhal is eigenlijk het modernste wat
er op heel het uitgestrekte emplacement is te vinden. De rest is oud, verouderd en
te klein. Het blijft woekeren met de ruimte en allen, schrijft de N. R. Ct., die bij het
openbaar slachthuis betrokken zijn, kijken vol verlangen uit naar het oogenblik,
waarop het nieuwe in gebruik genomen zal worden, al houdt men rekening met
de mogelijkheid, dat het 75-jarig bestaan ook nog in dit oude abattoir gevierd zal
moeten worden.

Als bijvoegsel, behoorende bij het No. van Vrijdag, 14 April, 1933, gaf de „Vee-
en Vleeschhandel" een verzameling van staten, bevattende cijfers omtrent slachtin-
gen, vee- en vleeschexport, enz. over een reeks van jaren (1923—1932). Herhaalde-
lijk doet zich in de praktijk de behoefte gevoelen, aldus het blad, aan een meer
gedetailleerd en systematisch overzicht van cijfers, betrekking hebbende op slach-
tingen en op die van in- en uitvoer van vee en vleesch. Vooral in een crisistijd als
die, welken wij nu beleven, is het vaak gemakkelijk de bovenbedoelde cijfers bij
de hand te hebben en te kunnen raadplegen:

Daar ook vele collega\'s misschien weieens bovenbedoelde cijfers ter beschikking
willen hebben, het echter te ver zou voeren, alle cijfers hier af te drukken, wil ik
volstaan met hier de verschillende rubrieken aan te geven, welke men alzoo in het
bovengenoemde bijvoegsel kan aantreffen.

van levende runderen en kalveren en van het aantal kilogrammen rund- en kalfs-
vleesch;

c) In- en uitvoer van rundvleesch in K.G. en de gemiddelde marktprijs per K.G.
slachtgewicht van inlandsch rundvleesch;

d) slachtingen van runderen, inclusief kalveren, herleid tot K.G. vleesch, alsmede
de invoer van versch, gekoeld en bevroren rund- en kalfsvleesch in K.G., terwijl
ook nog is opgenomen een staat, waarin de invoer, uitgedrukt in percentages van het
totale vleeschverbruik, wordt aangegeven.

e) overzicht van het totaal aantal slachtingen van varkens voor binnen- en buiten-
land, gecombineerd met den uitvoer van levende varkens;

ƒ) verhouding tusschen slachtingen van varkens voor het binnenland en den uit-
voer, alsmede de procentische verhouding tusschen binnenlandsch verbruik en
export;

k) slachtingen van het aantal schapen, uitgedrukt in K.G. en uitgevoerd schapen-
vleesch in K.G.;

Verzoek om inlichtingen betreffende ervaringen met het
voederen van hooi van den Wieringermeerpolder.

Voor eenigen tijd werd mij ter kennis gebracht, dat hooi van
den Wieringermeerpolder afwijkingen bij dieren had veroorzaakt.
Het onderzoek van een paar monsters van dit hooi leverde bijzon-
dere uitkomsten op.

Het is niet onwaarschijnlijk, dat er verband bestaat tusschen de
zooevenbedoelde afwijking van het hooi en de clinische symptomen,
welke bij de dieren, die dit hooi gebruikten, voorkwamen.

Het zou, mede om te kunnen aangeven welke aanvulling het rant-
soen der dieren die dit hooi gebruiken behoeft, van belang zijn te
weten of dergelijke waarnemingen door meer dierenartsen zijn op-
gedaan.

Ik zal het daarom op prijs stellen, dat zij, die afwijkingen con-
stateerden bij dieren, die hooi van bovengenoemden polder gebruik-
ten, mij daarvan mededeeling zouden willen doen.

Tot nadere aankondiging zullen onderzoekingen naar de doodsoorzaak van
varkens gratis geschieden, mits de inzending door, of op last van dierenartsen
geschiedt. H. Schornagel.

Geslaagd voor het Doctoraat-examen (2e gedeelte Veeartsenijkunde : J. W. M.
Coeberg, A. J. Feberwee, M. Gaakeer. A. van Keulen, G. J. Kortman en J. Mol.

Geslaagd voor het Candidaats-examen (2e gedeelte) Veeartsenijkunde : E. Bakema,
G. Wouters, E. L. Lansink, P. J. P. Koomen.

The Imperial Bureau of Animal Health zal een complete alfabetiese Index uit-
geven, dat een Index zal zijn van referaten van de publicaties omtrent onderzoe-
kingen op het gebied der veeartsenijkunde, gezondheidsleer, enz.

Jaarlijks zal één deel worden uitgegeven en wel om de 3 maanden J gedeelte
(ongeveer 400 bladzijden). Het eerste, loopende over de eerste 3 maanden van
1933, zal deze zomer verschijnen. De prijs is ƒ 4.— per Deel.

The Imperial Bureau of animal health; Veterinary Laboratory; Ministry of
Agriculture and Fisheries; Weybridge, Surrey, F.ngland.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Maart niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer: bij 48 (53) eigenaars, waarvan in Groningen bij (3); Fries-
land bij (4); Drenthe bij 1 (1); Overijsel bij 1; Gelderland bij 9 (17); Utrecht
bij 2 (1) ; Noordholland bij 2 (3); Zuidholland bij 11 (8); Zeeland bij 6; Noord-
brabant bij 15 (12): Limburg bij 1 (4) eigenaars.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 6g gevallen bij 10 eig.
(299 bij 28 eig.), waarvan in Groningen (23, waarbij 9 paarden, bij 3 eig.); Fries-
land 25 bij 6 eig. (145 bij 17 eig.); Drenthe (69, waarbij 1 paard, bij 4 eig.); Over-
ijsel 36, waarbij 1 paard, bij 2 eig.; Gelderland 8 bij 2 eig. (44 bij 2 eig.); Zuid-
holland (18, waarbij 1 paard, bij 2 eig.).

Rolkreupel bij schapen: 17 gevallen bij 5 eig. (499 bij 52 eig.), waarvan in Gro-
ningen i (53 bij 8 eig.); Friesland 10 bij 1 eig. (232 bij 27 eig.); Drenthe 4 bij
2 eig. (34 bij 8 eig.); Gelderland (20 bij 1 eig.); Noordholland (120 bij 6 eig.);
Zuidholland 2 bij t eig. (40 bij 2 eig.).

Anthrax: 23 gevallen bij 22 eig. (1), waarvan in Groningen 1; Friesland 1;
Drenthe 1; Overijsel 2 bij 2 eig.; Gelderland 6 bij 6 eig.; Noordholland 1; Zuid-
holland 4 bij 3 eig. (1); Noordbrabant 5, waarbij 1 paard, bij 5 eig.; Limburg 2
bij 2 eig.

Verhuisd : Dr. H. S. F\'renkel, van Utrecht naar den Haag, Wassenaarscheweg 133,
telefoon 775757.

H. Th. Meyer, van de Steeg naar Hatert, bij Nijmegen.
E. A. Galesloot, van Weijersstraat naar Persijnstraat 4 Amersfoort,
telefoon 1111.
Overleden : Johs. Plet te Heerenveen (Fr.).
H. Veenstra, Haarlem.

Dr. G. C. Bolten (Geneesk. Gids 1933, No. 3) beschouwt hikken (singultus)
als een gevolg van vagus-prikkeling. Een patiënt die 3 etmalen gehikt had en met
allerlei middelen was behandeld, herstelde onmiddellijk na subcutane inspuiting
van i m.gr. atropine (dat verlagend op de vagustonus werkt). Hij raadt aan, bij
hardnekkige hik, subcutaan (desnoods meermalen) £—1 m.gr. atropine te geven.

Larve van Lucilia sericata. Kopgedeelte met mond- Larve van Lucilla sericata. Voorste stigma,

(Uit het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten der Rijks Univer-
siteit te Utrecht. Directeur: Prof Dr. L. DE BLIECK).

Gedurende den zomer van 1932 werden in de Wieringermeerpolder
een zeer groot aantal schapen aangetroffen, die in sterke mate met
larven van Lucilia sericata besmet waren, zoodat een regelmatige
bestrijding noodig bleek te zijn. De door deze larven veroorzaakte
ziekte, bekend onder den naam van „wormziekte", komt voornamelijk
bij polderschapen voor en zou bij heideschapen niet bekend zijn. Bij
duinschapen schijnt deze ziekte echter ook voor te komen.

Tot nu toe kwam deze ziekte in ons land wel regelmatig hier en daar
voor, echter niet in die mate, dat bijzondere maatregelen genomen
moesten worden. Door een tijdige behandeling der aangetaste dieren
werd ernstige schade steeds voorkomen.

Zooals reeds vermeld, werd in den zomer van 1932 een sterke uitbrei-
ding dezer ziekte in den Wieringermeerpolder waargenomen. Deze
nieuwe polder, die eerst een jaar daarvoor volledig drooggelegd werd,
is ongeveer 20.000 H.A. groot.

Bij de 1200 schapen, die in dezen polder gebracht waren, werden
van begin Juni tot midden October gevallen van larveninfectie waar-
genomen. In het geheel werden 288 dieren behandeld, waarvan 19
in Juni, 40 in Juli, 60 in Augustus, 146 in September en 23 in October.
Deze getallen geven niet het juiste aantal aangetaste dieren aan, daar
verschillende schapen eenige malen behandeld werden, ten deele ook
wegens reïnfectie. Het verloop der ziekte hebben wij niet kunnen
volgen, daar wij eerst in begin October van haar bestaan in kennis
werden gesteld.

Wij waren echter nog in de gelegenheid eenige sterk besmette schapen
te zien. Volgens opgave bleek een aantal gevallen zelfs doodelijk ver-
loopen te zijn. In andere gevallen was de wol zoo beschadigd, dat de
dieren er uit zagen alsof zij in prikkeldraad waren blijven hangen.

\'Tijdens ons bezoek kregen wij den indruk, dat aan de behandeling
der aangetaste dieren de noodige zorg was besteed en dat er geen
sprake kon zijn van verwaarloozing der dieren.

Daar de directie van den Wieringermeerpolder van plan was om in
den eerstvolgenden zomer 20.000 schapen in den polder te brengen,
wordt de economische beteekenis vap deze ziekte van zeer veel belang.

Opvallend was het progressieve karakter bij deze ernstige uitbraak.
Niettegenstaande men in Juni reeds begonnen was de aangetaste
dieren te behandelen en een geregelde controle hield op de overige
dieren, zag men in September het hoogtepunt dezer ziekte. Toen het
kort daarna kouder weer werd, was de besmetting spoedig afgeloopen.

Het is vooral in verband met de voorbehoedende maatregelen, dat
men de omstandigheden zal moeten weten waardoor het mogelijk

werd, dat deze plotselinge sterke uitbraak der ziekte is voorgekomen.
Hierover kunnen wij voorloopig slechts veronderstellingen uitspreken.

In de allereerste plaats was gedurende dezen zomer het weer zeer
gunstig. Indien dit echter alleen de gunstige factor geweest zou zijn,
dan had men in andere streken, waar dit lijden toch ook geregeld,
doch in geringe mate voorkomt, ook een toeneming der besmetting
moeten waarnemen.

In den onmiddellijk aansluitenden ouden polder was dit echter niet
het geval en evenmin in andere streken. Dit bleek ons uit inlichtingen,
die wij daaromtrent hadden ingewonnen. De oorzaak moet dus zeer
waarschijnlijk in plaatselijke omstandigheden gelegen zijn.

Uit mededeelingen bleek ons, dat de schapen nogal eens aan diarrhee
leden. Dit is op zichzelf al een praedisponeerende factor. Ten deele
werden de stranddistels hiervoor verantwoordelijk gesteld, die in het
zouthoudende gedeelte van den bodem nog weelderig groeiden. Ten
deele zocht men ook verband met de drinkwaterverzorging. De schapen
moesten n.I. een langen weg afleggen om bij het drinkwater te komen,
waardoor in korten tijd veel water tegelijk werd opgenomen. Dit zijn
echter allen slechts veronderstellingen. Een besmetting met darm-
parasieten als oorzaak van de diarrhee, konden wij bij nader onderzoek
niet vaststellen. De mogelijkheid bestaat nog, dat biologische factoren
van invloed geweest zijn. Deze nieuwe polder is een zeer uitgebreid
stuk nieuw land. Er zal dus eenigen tijd moeten verloopen, voordat
de fauna van dit land gelijk is aan die van de oudere aangrenzende
gebieden. Gedurende dezen tijd kan men dus een evenwichtsverstoring
verwachten tusschen de verschillende diersoorten.

Deze evenwichtsverstoring schijnt ons de nog meest bevredigende
verklaring te geven voor het voorkomen van deze ernstige vlieglarven-
infectie. De volwassen exemplaren van Lucilia sericata, die goede
vliegers zijn, zijn waarschijnlijk dit nieuwe land snel binnen getrokken,
terwijl haar natuurlijke vijanden (o.a. sluipwespen) niet in diezelfde
mate gevolgd zijn.

Ook is het mogelijk, dat deze vliegen, die hoofdzakelijk primaire
cadavervliegen zijn, in dit door menschen (keukenafval) en dieren nog
spaarzaam bewoonde gebied, niet voldoende cadavers gevonden heb-
ben en daarom in het latere gedeelte van den zomer ook de schapen
hebben aangevallen. In normale omstandigheden, dus in lang be-
woonde gebieden, zijn toch meer cadavers tot haar beschikking aanwezig.

Inden eerstvolgenden zomer zullen wij onze aandacht nader aan deze
ziekte schenken, maar voorloopig leek het ons gewenscht reeds nu de
aandacht te vestigen op het mogelijke verband, dat er bestaat tusschen
deze uitgebreide nieuwe landwinning en de belangrijke biologische
processen, die hieruit kunnen voortvloeien.

Inmiddels hebben wij de wintermaanden benut om een studie te
maken van de biologie van Lucilia sericata. Kweekproeven in de

tropische kamer van het Instituut maakten ons dit mogelijk en wij
hebben ons voorloopig voornamelijk beziggehouden met de bestudee-
ring van verschillende middelen, die zouden kunnen dienen om de
larven op de besmette schapen zoo snel mogelijk te dooden.

Over de ontwikkeling van Lucilia sericata kan men uitvoerige ge-
gevens vinden o.a. in het artikel van B. Smit (17th Report of the Director
of Veterinary Services and Animal Industry, Onderstepoort, 1931, p.
299—421). Wij willen daarom hier niet in herhaling treden, doch
verwijzen naar bovengenoemd artikel.

Wij zullen volstaan met de vermelding van enkele waarnemingen,
opgedaan tijdens de kunstmatige kweekproeven van deze vliegen in
de tropische kamer van het Instituut. Er werd begonnen met een
betrekkelijk klein aantal larven, die wij bij de besmette schapen ver-
zameld hadden. De vliegen, die hieruit verkregen werden en gevolgd
door de latere generaties hebben ons in staat gesteld verschillende
middelen op hare larvendoodende werking te onderzoeken. Het instand-
houden van onzen vliegenstam geschiedde het gemakkelijkst alsvolgt:

De temperatuur in de tropische kamer bedroeg 26° C., en de vochtig-
heidsgraad werd op peil gehouden door voldoende verdamping van
water. Daar deze proeven gedurende den winter genomen werden,
bestond er geen bezwaar de vliegen vrij te laten rondvliegen in de
kamer. De enkeling, die mogelijk zou ontsnappen, ging toch een ge-
wissen dood tegemoet, zoodat er geen gevaar bestond, dat daardoor
een voortplanting van de vliegen buiten de kamer mogelijk zou worden.
Het voordeel was bovendien, dat de vliegen zich konden ophouden
aan de raamzijde, waar zij gaarne de zon opzochten. Onder deze
omstandigheden zag men veelvuldig vliegen in copulatie, waardoor
de kans op eieren leggen dus vergroot werd.

Als voedsel diende 10 % suikerwater, waarmede watten gedrenkt
waren, terwijl de vliegen op vochtige doeken water konden opnemen.

Voor het verkrijgen van eieren werden stukjes lever van verschillende
dieren (cavia, kip, eend) op een Petrischaal gelegd en bedekt met voch-
tige watten. Door de wijfjes werden dan de eieren op deze organen
of in de buurt daarvan in de Petrischaal of op de watten gedeponeerd,
speciaal wanneer een geringe mate van bederf van de stukken lever
begonnen was. Was het materiaal (lever of vleesch van cavia\'s) te
veel in rotting, dan werden hierop geen of weinig eieren gelegd. Waren
eenmaal de eieren gedeponeerd, dan werden deze met een stukje lever
in een doode rat of cavia gelegd, waarvan de buik was opengeknipt.
Uit deze dieren werden alleen de darmen verwijderd. De opengeknipte
buik werd dan met een vochtige wattenprop bedekt. Hier ontwikkelden
zich dan de larven.

beschikken over larven van een bepaalden leeftijd. De tijden, waarin
de larven uit de eieren kwamen, waren zeer verschillend. Soms zag
men na enkele uren reeds de larven te voorschijn komen en dan meestal
tegelijk uit alle eieren, die op eenzelfden tijd gelegd waren. In andere
gevallen duurde het langer. Daar de temperatuur en vochtigheid in
de tropische kamer altijd constant was, waren altijd binnen een dag
na het leggen der eieren de larven daaruit vrijgekomen. In de natuur
is deze periode soms veel langer in verband met de wisselende tempera-
tuur en vochtigheidsgraad. De eieren hebben een lengte van i £ m.M.
en een breedte van ^ 0.3 m.M. en zijn geelwit van kleur. Zij zijn
van overlangsche groeven voorzien. Korten tijd voor het uitkomen
der larven ziet men deze zich in het ei bewegen. Door de voortdurende
bewegingen van de larve scheurt de eischaal open aan een der polen,
waar de met haken voorziene kop der larve ligt. De eischaal scheurt
in de richting van de bovengenoemde overlangsche groeven. In de
meeste gevallen hebben de larven zeer snel, binnen enkele minuten,
de eischaal verlaten.

De pas uitgekomen larve is wit van kleur. Aan het vooreinde bevinden
zich de mondhaken. Aan het achtereinde bevinden zich de openingen
der beide tracheeënstammen, waarvan door het geheele lichaam van
de larve takken afgegeven worden en op het tweede segment, vlak
voor de rij doornen, kan men de waaiervormige stigmata waarnemen,
welke de voorste openingen van de tracheeënbuizen begrenzen. (Foto
I en II). De verbinding van de tracheeën met de buitenlucht geschiedt
door spleetvormige stigmata. Bij de jonge larve ziet men aan elke
trachee slechts twee stigmata, en bij de oudere 3 stuks. Bovendien
worden bij de oudere larven de 3 stigmata van elke trachee omgeven
door een bruingekleurden band (peritrema), die bij de jonge larven
niet of nauwelijks zichtbaar is. (Foto III en IV). De overgang van
de jonge larve met 2 paar stigmata in die met 6 stigmata gaat gepaard
met een vervelling. Soms trof men larven aan, waarbij de beide stadia
nog bestonden; zij waren dan juist bezig te vervellen. De overgang
van het eerste in het 2e stadium had ongeveer plaats na 36—40 uur.
Volgens Smit schijnen de larven 3 maal te vervellen, voordat zij vol-
wassen zijn. Als men zorg droeg, dat de larven een cadaver (cavia b.v.)
ter beschikking hadden, namen zij spoedig in grootte toe. De larven
zijn zeer beweeglijk en kunnen zich met de mondwerktuigen zeer snel
in de weefsels boren, tenminste wanneer deze voldoende verweekt
zijn. Het schijnt, dat de larven een slijmige vloeistof afscheiden, die
sterk oplossend werkt op de weefsels, waarin zij rondkruipen. Het
gevolg daarvan was, dat de cavia\'s, die wij als voedsel voor de larven
gaven, binnen enkele dagen in een weeke massa herschapen waren.
Kleinere dieren, zooals ratten, werden dikwijls tot op de beenderen na
opgegeten. Een groot aantal larven in een cavia veroorzaakten dan
ook een knisterend geluid, dat gemakkelijk waargenomen kon worden.

Zoolang de larven nog niet volwassen waren, bleven zij in het cadaver.
De kleur van de jonge larve was langzamerhand van wit tot grijs ge-
worden. Volwassen larven waren min of meer geel-rose van kleur.
Indien de larven geen voldoende voedsel meer vonden, verlieten zij
het cadaver soms voordat zij volwassen waren, maar anders geschiedde
dit in onze tropische kamer na 6—8 dagen. De larven die \'s middags
nog bij honderdtallen in een cavia rondkropen, waren den volgenden
morgen verdwenen.

De volwassen larven, die de cavia verlaten hadden, waren glanzend
en niet meer met een slijmige laag bedekt. Deze volwassen larven
kunnen daarom niet tegen een gladde vlakte, b.v. glaswand opkruipen,
hetgeen de jongere larven daarentegen heel snel doen kunnen.

Wanneer de larven zich voldoende gevoed hadden, verlieten zij het
cadaver (cavia of rat) en zochten een plaats om zich te verpoppen.
Indien zand ter beschikking stond, kropen zij daarin, maar anders
vond men hen terug in allerlei hoekjes van de tropische kamer, tenzij
men zorg gedragen had dat zij de omgeving van het cadaver niet
verlaten konden.

Aan het verpoppen gaat een zoogenaamd praepupaal stadium
vooraf. De larve ging stil liggen, werd korter en meer afgerond. De
kleur bleef dan echter nog onveranderd. Dit prepupale stadium
duurde soms kort, zoodat het popstadium spoedig intrad. In andere
gevallen duurde dit praepupale stadium veel langer, soms enkele
dagen. Raakte men de larve in dit stadium aan of bracht men haar
in het licht, dan strekte zij zich weer en begon weer te kruipen.

Wanneer de larve zich verpoppen ging, werd het omhulsel eerst
roomgeel en daarna lichtbruin en tenslotte roodbruin tot donkerbruin
van kleur. Gezonde, goed ontwikkelde poppen zijn tonrond en min
of meer dofglanzend. In andere gevallen waren de poppen iets lang-
gerekt, met min of meer oneffen oppervlakte en te klein in vergelijking
met de gezonde poppen. Uit dergelijke poppen ontwikkelden zich
meestal geen vliegen.

Hoewel de temperatuur en vochtigheid in de tropische kamer vrij
wel constant was, bleek de duur van het popstadium zeer verschillend
te zijn. Bij sommige kweekproeven zag men wel op een bepaalden dag
de meeste vliegen uitkomen, doch bij andere kweekproeven kwamen de
vliegen gedurende verschillende achtereenvolgende dagen uit de poppen.

Evenmin was de tijd constant, die de volwassen larve noodig had
om te verpoppen. Sommige van deze larven verpopten binnen eenige
uren nadat zij het cadaver verlaten hadden, andere kropen nog dagen
lang rond op het zand alvorens te verpoppen. Door te veel larven in
een kleine schaal met zand te brengen, vertraagde men het verpoppen.
De larven kropen dan te veel door elkaar, waardoor zij geen rustige
plek tot verpoppen vinden konden.

De ontwikkeling van ei tot volwassen larve duurde ongeveer 6—7
dagen en die van pop tot vlieg op zijn kortst 7 dagen. Enkele malen
werden langere tijden waargenomen. Bij een onzer kweekproeven,
waarbij 254 volwassen larven van een cavia-cadaver waren wegge-
kropen om in zand te verpoppen, was het resultaat na 40 dagen als
volgt : 108 vliegen uitgekomen, nog 100 goed levende larven en nog
56 poppen. Hieruit blijkt dus, dat binnen dezen langen termijn nog een
groot gedeelte van de larven niet verpopt was en dat nog niet uit alle
poppen de vliegen vrijgekomen waren.

In de natuur kan het popstadium ook zeer langdurig zijn, afhankelijk
van verschillende omstandigheden. Door overwintering van de poppen
en zelfs van de prepupale stadia wordt de soort in stand gehouden.

De volwassen vlieg, alom bekend door haar goudgroene kleur en
roodgekleurde oogen, zullen wij hier niet nader beschrijven. Voor
nadere bijzonderheden betreffende Lucilia sericata verwijzen wij naar
het reeds bovengenoemde artikel van B. Smit.

Een groot gedeelte van het werk van B. Smit houdt zich met de
bestrijdingsmaatregelen bezig en met de werking van verschillende
stoffen, die zouden kunnen dienen voor de vernietiging van de larven
op de schapen. Wij zullen ons beperken tot de bespreking van die
middelen, waarvan gebleken is, dat zij min of meer bevredigende resul-
taten gegeven hebben en daar onze eigen ervaring aan toevoegen.

Van verschillende stoffen is nagegaan of zij het vermogen hebben
het eieren leggen der vliegen te beletten op organen of op schapen,
die met deze stoffen bewerkt waren. Over de resultaten van Smit,
hierbij verkregen, kunnen wij kort zijn.

Nadat was aangetoond, dat enkele stoffen, zooals carbolzuur, oleum
picis en pyridin het eieren leggen der vliegen voorkwamen, werden
uitgebreide proeven op schapen genomen. Behalve van bovengenoemde
stoffen werd ook gebruik gemaakt van verschillende dipvloeistoffen.
Deze vloeistof werd met kracht tusschen de achterbeenen van de scha-
pen gespoten om de daar aanwezige larven te kunnen dooden.

Bij een andere groep schapen werden de predilectie-plaatsen van
de larven ingewreven met een vloeistof, welke Oleum picis (10), ben-
zine (10), carbolzuur (5) en ongekookte lijnolie (75) bevatte.

Ten slotte werd bij een groep dieren de wol in de omgeving van den
staart en de achterbeenen weggeschoren en verder diende een groep als
controle. De resultaten waren, dat deze laatste methode de eenige was,
waarbij goede resultaten verkregen werden. Met het inwrijven van het
mengsel van Oleum picis, benzine, carbolzuur en ongekookte lijnolie
werden tamelijk bevredigende resultaten verkregen.

Een andere preventieve maatregel is het gebruik maken van vliegen-
vallen, met het doel zooveel mogelijk vliegen onschadelijk te maken.
Ook deze methode werd door Smit in Zuid-Afrika toegepast. De vliegen-

vallen bevatten paardevleeseh, dat eenmaal in rotting, een enorm aantal
vliegen aantrok. De resultaten van deze methode waren echter eenigszins
verward, zoodat bepaalde conclusies niet getrokken konden worden.

Wil men de broedplaatsen der vliegen vernietigen, dan zal men de
cadavers onschadelijk moeten maken. Begraven der cadavers is niet
afdoende, daar gebleken is, dat een gedeelte der larven, die met de ca-
davers zes voet onder den grond begraven waren, zich toch nog tot
volwassen vliegen ontwikkelen konden. Pas uitgekomen vliegen konden
zich nog uit den grond naar boven werken, wanneer zij zich niet dieper
dan 4 voet onder den grond bevonden. De dieper begraven larven
waren ook in staat naar boven te kruipen en konden zich dan op min-
dere diepte verpoppen.

Smit beveelt aan de cadavers niet te begraven, maar te gebruiken
als lokaas in groote vliegenvallen. In ons land, waar de schapenteelt
niet in die mate wordt toegepast als in Zuid-Afrika, zal deze laatste
methode moeilijk aan te bevelen zijn.

Behalve Lucilia sericata komen in Zuid-Afrika nog voor Chrysomyia
albiceps en Chrysomyia chloropyga als oorzaak van de „wormziekte"
bij schapen. Deze vliegen hebben een groot aantal natuurlijke vijanden
o.a. Mormoniella vitripennis, een sluipwesp, die haar eieren legt in
de poppen van verschillende soorten vliegen. De vlieg, die zich in de
pop ontwikkelt wordt dan door de larven, die uit de eieren van Mor-
moniella ontstaan zijn, als voedsel gebruikt. Dergelijke besmette poppen
komen dan niet tot ontwikkeling. Zoowel in Zuid-Afrika als in Australië is
men tot de conclusie gekomen, dat met behulp van deze insecten weinig
is té bereiken bij de bestrijding van de vliegenlarvenziekte der schapen.

Een groot aantal middelen zijn onderzocht en in het werk van B.
Smit worden meer dan 40 stoffen vermeld, waarvan hij de werking
onderzocht heeft op larven van Lucilia sericata, Chrysomyia albiceps
en C. chloropyga. Uit deze onderzoekingen bleek het groote weer-
standsvermogen der larven tegenover stoffen, waarvan de insecticide
werking bekend is. Hieronder waren er wel verschillende, die in staat
waren de larven te dooden. De tijd, die echter daarvoor noodig was,
bleek te lang te zijn, zoodat deze stoffen in de praktijk toch niet zouden
kunnen voldoen, immers zouden de larven, die zich op de besmette
schapen bevinden, zich aan de werking van het toegepaste middel ont-
trekken, door dieper in de door hen gemaakte wonden weg te kruipen.

Hij kwam tot de conclusie, dat mengsels van vluchtige stoffen, zooals
benzine, zwavelkoolstof in olie goed te gebruiken zijn om de larven
op de schapen te dooden. Bij pyridine en bij Oleum picis was de vlieg-
werende werking bevredigend.

Wij hebben het onderzoek van de werking van verschillende stoffen
uitsluitend verricht op larven van Lucilia sericata, omdat de larve van
deze vlieg de oorzaak was van de ziekte der schapen inden Wieringer-

meerpolder. De eisch, die men aan een goed werkend middel moet
stellen is deze, dat het in staat is in zoo kort mogelijken tijd de
larven te dooden, zonder daarbij het schaap te benadeelen.

De werkwijze, die bij dit onderzoek gevolgd werd, bestond daarin,
dat de larven gedurende een bepaalden tijd in het te onderzoeken mid-
del gebracht werden. Daarna werden zij op droog zand gebracht.
Had het middel niet doodelijk gewerkt, dan konden de larven zich
van het middel bevrijden, door op het zand rond te kruipen of door
in het zand te dringen. Dit gelukte des te moeilijker, wanneer het mid-
del van kleverige of olieachtige consistentie was, waardoor een na-
werking mogelijk bleef. In de gevallen, waarbij slechts een zeer korte
inwerking van enkele seconden gewenscht was, werden de larven in
een zeefje van fijngevlochten ijzerdraad in het te onderzoeken middel
ondergedompeld en daarna zoo spoedig mogelijk op het zand gebracht.
Aan het feit, dat een gedeelte van de behandelde larven niet onmiddel-
lijk dood ging, doch nog verpopte zonder dat de vlieg zich uit deze
pop ontwikkelde, mag men niet te veel waarde hechten. Men zal er
in ieder geval niet de conclusie uit mogen trekken, dat het gebruikte
middel de larve zoodanig beschadigd heeft, dat zij zich niet meer tot
vlieg ontwikkelen kan. Het is ons namelijk bij de kweekproeven gebleken,
dat altijd slechts uit een gedeelte van de poppen volwassen exemplaren
van Lucilia sericata kwamen, ook in die gevallen, waar de larven niet
behandeld waren. Men mag in de praktijk dus dan eerst resultaat
verwachten, wanneer men een middel gebruikt, dat de larven in zeer
korten tijd doodt.

Bij het beoordeelen van de resultaten van de werking van de ver-
schillende middelen, dient men rekening te houden met den ouderdom
der larven. Het is ons n.1. gebleken, dat de jonge larven, dus die met
2 stigmata in elk der twee tracheeënopeningen, veel meer weerstand
bieden dan de oudere, welke 3 stigmata bezitten. Zooals reeds gezegd,
zijn bij de eerste de beide stigmata-openingen nog niet omgeven door
een peritrema, hetgeen wel het geval is bij de oudere larven. De moge-
lijkheid bestaat dus, dat de doodende stoffen bij de oudere larven ge-
makkelijker in de tracheeën naar binnen kunnen dringen.

Larven, die het cadaver nog niet verlaten hebben, zijn met een slij-
mige laag bedekt. Ook deze laag kan voor korten tijd de inwerking
van schadelijke stoffen op de larven beletten. Hierdoor is het te verklaren,
dat volwassen larven, die het cadaver verlaten hebben en deze slijm-
laag missen, dikwijls gevoeliger zijn. Dit laatste is voor de praktijk
van geen belang, wat betreft de behandeling der schapen, daar men
hier altijd met nog niet-volwassen larven te maken heeft.

Onder bovenstaanden titel geeft Prof. Dr. Schornagel inde2ie
aflevering 1932, van dit tijdschrift een duidelijke uiteenzetting over het
begrip „versche bloedinfectie" bij tuberkuleuze slachtdieren.

Alhoewel ik niet over die ervaring beschik als mijn Hollandsche
collega\'s — tuberkulose komt n.1. bij inheemsche runderen praktisch
niet voor — levert de keuring van door het Gouvernement wegens
tuberkulose onteigende melkrunderen dikwerf moeilijkheden op, te
meer omdat wij hier niet de beschikking hebben over steriliseer-inrich-
tingen. Het gaat er dan om of goed- of geheel afgekeurd moet worden,
wat in het laatste geval als men het zekere voor het onzekere wil nemen,
dikwijls het onaangename gevoel geeft dat men zich schuldig maakt
aan onnoodige kapitaal-vernietiging.

Het komt mij voor, dat ik in dit opzicht in dezelfde omstandigheden
verkeer als de meeste practici-keurmeesters op het platteland in Holland.

Voor de duidelijke uiteenzetting van Prof. Schornagel moeten wij
daarom zeer dankbaar zijn, omdat Z.H.Gel. er weer eens den nadruk
op heeft gelegd, dat met „versche bloedinfectie" uitsluitend bedoeld
wordt uit te drukken, dat korten tijd geleden tuberkel-bacillen via de
bloedbaan zijn verspreid, m. a. w. dat men, bij het vinden van miliaire
haarden in de parenchymateuze organen alleen, niet mag concludeeren,
dat op het oogenblik van de slachting nog tuberkelbacillen in de bloed-
baan, dus in het vleesch aanwezig zijn.

De onderzoekingen van collega Willems hebben dit bevestigd;
immers vond hij bij een 13-tal runderen met miliaire haarden, nóch
met de door hem toegepaste bacteriologische methode, nóch door
middel van de cavia-enting, in groote hoeveelheden vleeschsap, tuberkel-
bacillen.

Antwoord gevend op de vraag of er dan andere anatomische ken-
merken zijn waaraan men de versche bloedinfectie kan herkennen,
vestigt Prof. Schornagel er de aandacht op, dat bij een tuberkuleuze
bacteriaemie zeer karakteristieke verschijnselen te zien zijn. De milt
is gezwollen; hetzelfde ziet men gepaard met een parenchymateuze
degeneratie van de lever, terwijl de nieren analoge veranderingen
te zien geven. Ook gezwollen vleeschlymphklieren geven aanwijzing
in die richting.

Dit komt dus eveneens overeen met de bevinding van Willems, die
bij een geval van miliaire haarden in één orgaan, gepaard gaande met
zwelling van milt, lever en nieren en vochtige vleeschlymphklieren,
positief tuberkelbacillen vond.

Als rechtgeaard patholoog-anatoom legt Prof. Schornagel het
zwaartepunt bij de beoordeeling of een versche bloedinfectie al of niet

aanwezig is, op de anatomische bevindingen, wanneer hij zegt dat men
bij de tuberkulose geheel is aangewezen op deze veranderingen, doch
even later moet Z.H.Gel. er de aandacht op vestigen, dat deze ver-
anderingen er soms wel zijn, doch men ze niet veel ziet.

Mag men nu hieruit de conclusie trekken, dat slechts in een klein
aantal van de gevallen de anatomische afwijkingen ons in staat stellen
de versche bloedinfectie met zekerheid aan te geven ? Mijns inziens
wel ! In de praktijk zijn er dus nog andere kenmerken noodig dan de
anatomische om versche bloedinfectie met zekerheid te kunnen vast-
stellen of uit te sluiten.

In dit verband heb ik mij al vele malen afgevraagd, wordt bij de
beoordeeling van het vleesch van slachtdieren ook bij de tuberkulose
niet te weinig aandacht aan de levende keuring besteed ?

De vleeschkeuringspraktijk heeft bewezen, dat vrijwel alle vleesch-
vergiftigingen (postmortale infecties natuurlijk niet mede gerekend)
nauw verbonden zijn aan de consumptie van vleesch afkomstig van
zieke of in nood gedoode slachtdieren.

De tuberkelbacil gedraagt zich ongetwijfeld anders dan andere
pathogene micro-organismen i. c. de paratyphaceae.

Prof. Schornagel vergelijkt de tuberkelbacil met de pyaemie ver-
wekkende lagere micro-organismen en in verband hiermede wijst hij
er op, dat wanneer de purulente ontsteking progrediënt wordt, er
steeds kans bestaat dat opnieuw bacterie-uitzaaiing plaats vindt, welke
bij het levende dier koorts veroorzaakt en bij het geslachte dier zich uit
in parenchymateuze degeneratie der organen al of niet gepaard gaande
met nieuwe ontstekingshaarden.

Mij dunkt, dat op deze vraag de patholoog-anatoom niet alleen het
antwoord kan geven, doch dat hier meer het terrein betreden wordt
van den clinicus-bacterioloog.

De verschijnselen bij een tuberkuleuze bacillaemie, dus bij de versche
bloedinfectie bij uitnemendheid, waargenomen (gezwollen en gede-
genereerde organen; gezwollen vleeschlymphklieren), wijzen toch op
het bestaan van een algemeene sepsis, welke bij het levende dier zich
moet uiten in algemeen ziek zijn en zeker in koorts.

Hutyra-Marek vermelden in hun handboek, dat de acute miliair-
tuberkulose verloopt met „schwere fieberhafte Allgemeinerscheinun-
gen", bestaande uit sufheid, snelle vermagering, continue of inter-
mitteerende koorts, versnelde hartfunctie en ademhaling.

Persoonlijk kan ik uit de praktijk 2 gevallen van acute miliair-tuber-
kulose vermelden, waarvan er een doodelijk verliep.

Het eerste geval betrof een oudere koe verdacht van tuberkulose (pos. ophthalmo-
reactie), die ongeveer een week na de partus hooge koorts kreeg tot 41° C., een
zeer frequente pols en ademhaling, hals en kop gestrekt hield en heelemaal een
zeer zieken indruk maakte. Aan het geslacht-apparaat waren geen afwijkingen waar
te nemen; de koe had normaal gekalfd, de secundinae waren goed afgekomen.
Het dier was binnen een week tijds erg achteruitgegaan, zoodat de eigenaar er
na ongeveer 10 dagen toe overging de koe op te ruimen, zonder dat nog van een
noodslachting sprake was. De koorts was in de loop van dien tijd wel wat gedaald
doch bleef voor zoover ik mij nog herinner geregeld boven de 40° C. Bij de sectie
werden in alle parenchymateuze organen en vooral in de nieren zeer vele kleine
miliaire haarden aangetroffen.

De tweede patiënt was een nog jonge stier uit een melkerij, waar al het vee bij
een kort te voren plaats gehad hebbende tuberkulinatie negatief had gereageerd.

Dit dier had analoge verschijnselen en stierf binnen een dag of tien. Ook hier
werden in de nieren vele (sub) miliaire haarden aangetroffen.

Bij beide dieren was een onderzoek op trypanosomen en piroplasmata negatief,
zoodat het wel zeker is, dat wij hier met een tuberkuleuze bacillaemie te doen hadden.

Bekijkt men het tuberkulosevraagstuk nu eens nader van de clinische
zijde. Als men zou mogen aannemen, dat een versche bloedinfectie
altijd gepaard gaat met duidelijke clinische verschijnselen, dan zou de
oplossing van het vraagstuk voor de vleeschkeuring veel eenvoudiger
geworden zijn.

Algemeene ziekteverschijnselen (koorts, frequente pols en ademhaling)
bij een tuberkuleus slachtdier zouden — indien tenminste deze ver-
schijnselen niet veroorzaakt worden door andere ziekten — een aan-
wijzing zijn, dat versche bloedinfectie op het oogenblik van de slachting
aanwezig is. Wordt na den dood tevens een zwelling en degeneratie
Van de Organen gevonden, dan zou dit al voldoende zijn, het\'vleesch
te steriliseeren, c.q. af te keuren, zelfs al zouden geen macroscopisch
zichtbare miliaire haarden worden gevonden.

Anders wordt de zaak, als de versche bloedinfectie niet altijd gepaard
gaat met duidelijk waarneembare ziekteverschijnselen. De beoordee-
ling wordt dan pas eerst recht moeilijk, omdat men altijd rekening
zal moeten houden met de mogelijkheid, dat het tuberkuleuze dier juist
in het stadium geslacht kan worden dat uitzaaiing plaats vindt alvorens
dit na den dood aan de organen is te zien.

Dit zou ongetwijfeld een toevalligheid zijn, doch deze mogelijkheid
dient men zeker niet over het hoofd te zien. Even goed als nu wordt
aangenomen, dat men bij het vinden van miliaire haarden alleen, niet
mag concludeeren dat bacillen in de bloedbaan circuleeren, mag men
omgekeerd niet zeggen, dat bij een tuberkuleus dier zonder miliaire
haarden in de organen, geen bloedinfectie aanwezig is; immers tusschen
de bloedinfectie en de vorming van miliaire haarden ligt volgens Prof.
Schornagel een tijdvak van minstens 8—10 dagen.

Zou men dus altijd den veiligen weg willen bewandelen dan zou nood-
wendig hieraan de consequentie verbonden zijn alle tuberkuleuze
slachtdieren te steriliseeren. Ik geloof dat men deze consequentie niet
gaarne zou willen en durven aanvaarden.

In de veeartsenijkundige literatuur zijn, voor zoover mij bekend,
over het circuleeren van tuberkelbacillen in de bloedbaan weinig of
geen gegevens te vinden.

De humane geneeskunde biedt ons weliswaar meer, doch daarbij
ook veel tegenstrijdigs.

Calmette *) vermeldt in zijn handboek dat 1\'infection tuberculeuse
est, dès le début, une bacillémie, antérieure a toute lésion locale. Cal-
mette grondt deze meening op de bevindingen van een groot aantal
onderzoekers, die bij de meest uiteenloopende vormen van tuberkulose
microscopisch en cultureel tuberkelbacillen in de bloedbaan hebben
gevonden.

Het feit, dat even zoo vele auteurs negatieve resultaten verkregen,
meent hij zonder meer te moeten toeschrijven aan fouten in de techniek
van het onderzoek.

Actueel is dit onderwerp in de humane geneeskunde weer geworden
door de recente onderzoekingen van Loewenstein en anderen.

Loewenstein ¹) slaagde erin uit het stroomende bloed tuberkel-
bacillen te kweeken met een door hem daarvoor speciaal aangegeven
methode, niet alleen bij zware gevallen van tuberkulose, doch ook bij
een reeks van geïsoleerde dikwijls slechts geringe ziekteverschijnselen
veroorzakende orgaan-tuberkulosen. Eveneens vond hij tuberkel-
bacillen bij lijders aan verschillende huidziekten van „fraglich tuber-
kiiloser Herkunft" en bij verschillende chronische rheumatische aan-
doeningen. Hij meent het reeds gelegde verband tusschen chronische
rheumatismus en tuberkulose hiermede te kunnen bevestigen. Eigen-
aardig doet het aan, dat hij ook tuberkelbacillen kweekte uit het bloed
van schizophrenen.

Tot ongeveer dezelfde uitkomsten komen Ppoper, Bodard en Schind-
ler \'") die de Loewensteinsche methode toepasten en deze prefereeren
boven de dierenting. Zij vonden in het bloed van lijken, gestorven
aan zware vormen van tuberkulose, in een groot percentage (24 %)
tuberkelbacillen, doch in tegenstelling met Loewenstein deze micro-
organismen nooit in het levende bloed. Wel gelukte het hun meermalen
microscopisch op tuberkelbacillen gelijkende bacteriën te vinden,
doch zij hechten daaraan weinig waarde (kunstproducten).

Een heftig bestrijder vindt Loewenstein in Axen ²). In een zeer
recente publicatie vermeldt hij absoluut negatieve uitkomsten in
dezelfde gevallen en met dezelfde methode, waarin L. wel tuberkel-
bacillen vond. Axen ontkent geheel de mogelijkheid van een „Dauer-
bacillaemie".

1 ) Verschillende publicaties in de Duitsche en Münch. Med. W.schr. 1930 en 1931.

Ook Drintza en Gutscher *) vermelden in een zoo juist verschenen
mededeeling negatieve resultaten bij 112 onderzoekingen. Slechts in
één geval van miliaire tuberkulose vonden zij enkele dagen ante exitum
tuberkelbacillen in het bloed. Deze bevinding is vooral voor ons van
belang omdat hiermede wordt bewezen, dat alleen bij een hevige letaal
verloopende miliaire tuberkulose van een bacillaemie sprake is.

Zij vestigen er de aandacht op, dat men nooit alleen op de resultaten
van het cultuuronderzoek mag afgaan. In één geval van tuberkulose
van het kniegewricht kweekten zij op tuberkelbacillen gelijkende
organismen, welke echter niet meer overentbaar waren en waarmede
zij geen proefdieren konden infecteeren.

Uit alles blijkt, dat men in de humane geneeskunde dit vraagstuk nog
niet geheel tot een oplossing heeft gebracht, doch n. m. m. moet aan de
resultaten van Drintza en Gutscher meer waarde worden gehecht
dan aan die van Loewenstein, omdat bij de laatste controle op
proefdieren achterwege is gebleven. De positieve resultaten bij aan-
doeningen welke met tuberkulose niets te maken hebben (b.v. schi-
zophrenie) geven te denken en doen vermoeden, dat Loewenstein
geen echte tuberkelbacillen kweekte.

De tuberkulose van den mensch mag men niet zonder meer verge-
lijken met de tuberkulose van onze huisdieren. Pathologisch-anatomisch
bestaan er, behoudens kleine verschillen, wel zeer groote overeenkom-
sten, doch clinisch bestaat er niet alleen een groot verschil tusschen de
tuberkulose van den mensch en de huisdieren, doch ook tusschen de
verschillende huisdieren onderling. Ik behoef slechts te wijzen op de
clinische verschillen bij rund en paard.

Het rund verdraagt een infectie in het algemeen veel beter. Dikwijls
treft men bij het rund zeer uitgebreide veranderingen aan zonder dat
de algemeene toestand van het dier er zichtbaar onder lijdt, zelfs de
algemeene voedingstoestand er weinig of niet door beïnvloed wordt.
Hoe dikwijls toch vindt men niet de uitgebreidste tuberkulose bij een
vet slachtdier. Sterfgevallen aan tuberkulose behooren tot de uitzon-
deringen, alleen de acute miliair-tuberkulose verloopt in de meeste
gevallen doodelijk.

Het bloedbeeld heeft weinig karakteristieks voor een ernstig lijden
(sepsis, toxische prikkeling). Men moet hierbij echter niet uit het oog
verliezen, dat het normale bloedbeeld bij het rund een lymphocytair
karakter draagt, maar dat het voor septische toestanden wel degelijk
gevoelig is. Ook subcutane aanwending van tuberkuline geeft eveneens
bij tuberkuleuze dieren een duidelijke verandering van het bloedbeeld.

Misschien bestaat er bij tuberkulose een geringe relatieve lympho-
cytose en in verschillende gevallen nam ik een eosinophilie waar, soms

tot 25 % en meer toe, welke niet op parasitaire aandoeningen was terug
te voeren.

De ziekteverschijnselen bij den mensch en ook bij het paard zijn wel
geheel anders.

Is bij den mensch het ziekteproces nog niet tot stilstand gekomen,
dus nog progrediënt, dan gaat dit altijd gepaard met koorts en andere
uitingen van algemeen ziek zijn. Het beenmerg wordt geprikkeld,
waardoor het bloedbeeld een duidelijke activiteit vertoont. Zooals
bekend mag verondersteld worden, wordt in de humane geneeskunde,
in verband met het stellen van de prognose, aan dit verschijnsel een
groote waarde toegekend. Niet alleen een hyperleucocytose met een
verschuiving naar links volgens Arneth, doch ook een versnelde be-
zinking van de roode bloedcellen geeft een ongunstiger beoordeeling.

Ongeveer hetzelfde vindt men bij het paard. Wester *) vond bij
tuberkuleuze paarden altijd een hyperleucocytose met een vermeer-
dering van het aantal neutrophiele leucocyten. Het proces verloopt
altijd met temperatuur-verhooging en eindigt ook niet zelden letaal.
Wester wijst nog op het veelvuldig voorkomen van tuberkels in de
milt.

Waaraan moeten nu deze verschillen bij den mensch en het paard
eenerzijds en het rund anderzijds worden toegeschreven ?

Mag men uit deze verschillen afleiden, dat de bovine tuberkelbacil
voor het rund minder pathogeen is dan de humane voor den mensch
en de bovine voor het paard ?

Of dient men er rekening mede te houden, dat het rund een grootere
resistentie c.q. immuniteit bezit ?

Ook moet aan de mogelijkheid worden gedacht, dat bij mensch en
paard veelvuldiger of in grootere hoeveelheden tuberkelbacillen (en/of
hunne toxinen) in het bloed circuleeren dan bij het rund. Het veel-
vuldig voorkomen bij het paard van tuberkels in de milt wijst m. i.
in die richting.

Ontkend kan echter niet worden, dat mensch en paard zich in
clinischen zin heel anders gedragen dan het rund. En daar nu blijkt,
dat bij de voor een tuberkuleuze infectie zeer ontvankelijke mensch
de bacillaemie vermoedelijk tot de uitzonderingen behoort, althans
zeer zeker van een duurzaam verblijf van de bacillen in het bloed (dat
bovendien sterke bactericide eigenschappen bezit en in levenden toestand
een slechte voedingsbodem is voor bacteriën) geen sprake is, is het juist
daarom noodig deze ziektetoestanden bij het rund aan een soortgelijk
onderzoek te onderwerpen. Dan pas zal blijken of de strenge bepalingen
van het keuringsregulatief niet een overbodige kapitaal-vernietiging
veroorzaken.

Dit is te meer noodig, omdat het nog zeer de vraag is of de aanwezig-
heid van tuberkuleuze afwijkingen in de organen als bewijs moge
gelden voor het aanwezig zijn van bacillen, doch mogelijk aan de werking
van toxinen hun oorsprong kunnen ie danken hebben.

In dit verband is het nuttig en interessant hier de aandacht te vestigen
op de onderzoekingen van Guillery. ¹)

Guillery nam n.1. waar, dat 90—100 % aan phlyctaenen (een
oogaandoening) lijdende kinderen tevens scrofuleus waren en een
positieve tuberkuline-reactie hadden. Deze phlyctaenen zijn voor het
grootste deel van tuberkuleuzen aard, ofschoon daarin geen bacillen
worden gevonden. Dit bracht hem op de gedachte het ontstaan van
deze aandoeningen toe te schrijven aan „Fernwirkung" door toxinen
vanuit een bestaanden haard.

Experimenteel gelukte het hem dit aan te toonen bij konijnen. Hij
bracht n.1. in het linker oog een zakje (Schilfsackchen) met virulente
bovine tuberkelbacillen en nam na ongeveer 7 weken waar het ontstaan
van phlyctaenen aan het rechter oog.

In verdere proeven vond hij dezelfde tuberkulotoxische veranderin-
gen in de lever van konijnen, wanneer hij deze proefdieren van te voren
een zakje met tuberkelbacillen in de buikholte had gebracht.

De vondsten van Guillery zijn zeer bestreden, doch op andere wijze
bevestigd door R. J. Anderson van het Rockefeller Instituut, aan wien
het gelukte de chemie van de tuberkelbacillen nader vast te stellen.
Reeds lang had men aangenomen, dat aan de lipoiden van de tuberkel-
bacillen bij de giftwerking een belangrijke rol moet worden toege-
dacht, ofschoon men nog altijd geneigd was aan de eiwitstoffen de groot-
ste werking toe te schrijven.

Door groote hoeveelheden (kilogrammen) tuberkelbacillen te ver-
werken gelukte het hem enkele stoffen te isoleeren, welke ingespoten
bij proefdieren tot vorming van typische tuberkels aanleiding gaven.

Met een van deze stoffen, een phosphatide, door Anderson aan
Guillery ter beschikking gesteld, gelukte het den laatste eveneens bij
konijnen tuberkuleuze veranderingen op te wekken.

Het spreekt vanzelf, dat deze bevindingen voor de vleeschkeuring
ook van het grootste belang zijn.

Blijkt inderdaad, dat tuberkuleuze veranderingen ook kunnen ont-
staan door tuberkulotoxinen, dan wordt de beteekenis welke men nu
nog hecht aan de aanwezigheid van miliaire haarden in de organen
belangrijk minder en misschien geheel waardeloos.

1 Die Phlyctane und andere Erscheinungen der Skrofulose als Tuberkulotoxische
Erkrankungen (Virchows Archiv, 1929, p. 806).

Neue Giftwirkungen der Tuberkulose an der Leber und ihre Beziehungen zu
den bisher ermittelten tuberkulotoxische Fernwirkungen (Virchows Archiv, 1931,
p. 801).

Clinisch-bacteriologische onderzoekingen zullen daarom de oplossing
van het vraagstuk moeten brengen.

Ten slotte meen ik nog even de aandacht te moeten vestigen op de
practische zijde van het vraagstuk.

De veterinaire hygiënist is over het algemeen voor de overbrenging
van de tuberkulose van dier op mensch veel banger dan de genees-
kundige. De laatste ziet in den tuberkuleuzen mensch de grootste bron
van infectie en hecht aan de mogelijkheid van infectie per os door den
bovinen bacil voor den volwassene slechts betrekkelijke waarde en
erkent alleen deze kans voor zuigelingen en zeer jonge kinderen, die
nu niet direct tot de consumenten van vleesch behooren.

Neemt men daarbij nog in aanmerking, dat vleesch vrijwel uitslui-
tend in verhitten vorm wordt geconsumeerd (kleine kinderen eten toch
zeker nooit rauw vleesch) en dat verder, al zouden bij clinisch gezonde
dieren af en toe tuberkelbacillen in de bloedbaan circuleeren, dit aantal
toch zeer onbeduidend moet zijn (groote hoeveelheden geven zeker
ziekteverschijnselen), dan geloof ik toch, dat de kans dat de mensch
zich infecteert door het eten van vleesch al zeer klein is en b.v. verre
achter staat bij het gevaar aan de consumptie van ongekookte melk
verbonden.

Het verminderen in waarde (steriliseeren) van vleesch van niet zieke
tuberkuleuze slachtdieren, alleen omdat er enkele miliaire haarden
in de organen worden gevonden, is daarom n. m. m. nóch wetenschap-
pelijk nóch uit practische overwegingen geheel te verdedigen en recht-
vaardigt alleszins een nader onderzoek volgens de door Loewenstein
aangegeven methode.

Een uitvoerig onderzoek omtrent het voorkomen van tuberkelbacillen
in het bloed van runderen volgens de methode Loewenstein werd,
dank zij een subsidie van de Prof. Dr. D. A. de JoNG-Stichting, in de
laatste 2 jaren in het laboratorium van ondergeteekende verricht.
De resultaten zullen eerlang gepubliceerd worden op zoodanige wijze,
dat elk lid der Mij. daarvan volledig kennis kan nemen.

Thans is in bewerking een onderzoek naar het voorkomen van
tuberkelbacillen in het vleesch van voor afkeuring in aanmerking
komende dieren, eveneens door toepassing van de methode Loewenstein

Boegkreupelheden komen relatief slechts weinig voor, terwijl juist
de leek de oorzaak van de meeste kreupelheden in de „borst" denkt
te moeten zoeken. Wij, praktiseerende dierenartsen, zijn ook licht ge-
neigd z.g. per exclusionem deze diagnose te stellen, terwijl naar mijn
meening in de praktijk niet te spoedig tot deze uitsluiting mag worden
besloten.

Een paar typische boegkreupelheid-gevallen wil ik hier beschrijven,
waarbij het euvel niet moet worden gezocht in contusie van het ge-
wricht c.a. maar in geweld van buiten af. Het tweede (on)geval, door
den eigenaar waargenomen, levert hiervoor het bewijs, evenals trouwens
het geheele beloop.

Geval I. Een driejarige Belg is reeds 14 dagen kreupel, volgens
den eigenaar veroorzaakt door springen en draven in de bocht (Friesch :
jister). Bij onderzoek blijkt het linker boeggewricht iets dikker en wijst
de beweging op boegkreupelheid. Direct wordt een scherp smeersel
aangewend, doch na 14 dagen blijkt het lijden eerder verergerd.

Het been vertoont sterke vermindering in de beweging en vóór
op het boeggewricht is een tamelijk scherp omschreven dikte, die bij
druk pijnlijk is en op een klein plaatsje fluctueert. Nogmaals wordt
een scherp smeersel geappliceerd en na drie weken is de dikte eerder
grooter geworden en fluctueert over een grootere oppervlakte.
De kreupelheid is nog even sterk. De eigenaar wil het dier opruimen,
maar gaat toch op mijn voorstel in, de dikte open te leggen. Bij het
liggend dier wordt hiertoe overgegaan en op de plaats van fluctuatie
een snede gemaakt van ongeveer 6 c.M. De bursa ligt ongeveer c.M.
diep en na klieving van de kapsel vloeit een sereus vocht af, vermengd
met fibrine-vlokken. Met den vinger is een omschreven holte met gladde
wand te voelen. Het dier is nogal lastig, zoodat van een nabehandeling
niets terecht komt. Na 6 weken weidegang is het dier echter aanmerke-
lijk beter en 10 weken later is het hersteld en verricht nu (4 jaar later)
tot groote tevredenheid alle werk.

Geval II. Na afloop van het werk draven twee paarden gespannen
voor een wagen, waarop een ploeg is geladen, met daarachter een
paard aan den lossen teugel. Doordat de voerman te plotseling inhoudt,
stoot het achterste paard met den boeg tegen de uitstekenden ploeg en
is direct hevig kreupel. Bij onderzoek blijkt geen wond aanwezig te zijn,

doch wel is het rechter boeggewricht gezwollen en pijnlijk, terwijl de
bewegings-kreupelheid hevig is. Eerst wordt antiphlogistisch gewerkt
(Burow), terwijl na 5 dagen begonnen wordt met massage, en onge-
veer 14 dagen na het ongeval een scherp smeersel wordt aangewend.

Ook hier ontstaat een omschreven dikte, zooals op de foto duidelijk
is waar te nemen.

Nogmaals wordt scherp gesmeerd, waarna het dier 6 weken weide-
gang krijgt, doch de dikte en de bewegings-kreupelheid blijven bestaan.

Nu wordt overgegaan tot openleggen; de fluctueerende oppervlakte
is hier echter zeer klein zoodat slehts een snede gemaakt kan worden
van 2 a 3 c.M. Ook ligt de kapsel hier dieper, zoodat eerst een laag
van 2| a 3 c.M. moet worden gekliefd. Ook hier komt sereus vocht
met fibrine-vlokken te voorschijn. Bij inwendig onderzoek met den
vinger blijkt hier geen mooi omschreven holte te bestaan, maar een
6 a 7-tal gangetjes, die in de diepte verloopen.

Dit paard was een mak dier en liet zich goed na-behandelen: in-
spuiting, eenmaal daags, van 10 c.c. bals. peruv.

gebruikt worden voor licht werk, terwijl na 3 maanden het dier geheel
genezen was. Tot op heden (3 jaar later) heeft patiënt geen afwijkingen
vertoond.

De verklaring van dit lijden is m. i. dat door trauma een kneuzing
ontstaat, waarbij geen resorptie plaats vindt, doch welke na verloop van
tijd aanleiding geeft tot bursa-vorming. Een proces dus analoog ver-
loopend als de dikke voorknieën en groepbeenen van het rund en de
legger bij het paard, met dit verschil echter, dat de bursa niet subcutaan
maar veel dieper is gelegen en daardoor een sterke bewegingskreupel-
heid veroorzaakt.

In mijn praktijk heb ik slechts deze beide gevallen waargenomen,
zoodat ik mag veronderstellen dat het niet een alledaagsch verschijn-
sel is.

Differentieel-diagnostisch zouden hier in aanmerking komen de borst-
buil en het hygroom van de bursa intertubercularis, maar ik meen op
grond van de verschijnselen en van het verloop bovenstaande causus
te moeten aannemen.

Verf. beschreibt zwei Fälle von Quetschung des Buggelenkes wobei während
der Behandlung Hygromen auftraten, die eine sero-fibrinöse Flüssigkeit enthielten.
Diese Hygromen lagen tief im umringenden Gewebe eingebettet und verursachten
eine starke Lähmung.

The author describes two cases, of.contusion of the shoulderjoint, in whichj during
treatment, hygroma occurred, containing a sero-fibrinous fluid. The hygromas
were located deeply in the surrounding tissue of the Shoulder joint and caused a
pronounced lameness. Incision brought about a complete recover in both cases.

L\'auteur décrit deux cas de contusion de 1\'articulation scapulohumérale. Au
cours du traitement il s\'est développé des hygromas qui renfermaient un liquide
séro-fibrineux. Ces hygromas étaient situés profondément dans le tissu environnant
et déterminaient une boiterie intense.

Volgens Prof. Schmidt te Halle (Deut. med. YVoch., ref. Gen. Gids 1932)
is catarrhale ontsteking van de slijmvliezen der luchtwegen het gevolg van
door de afkoeling veroorzaakte en te lang aanhoudende vaatkramp en bloedarmoede
van die slijmvliezen. Deze toestand bestaat maar bij 10 % der mensen; bij normale
mensen gaat die vaatkramp spoedig voorbij. Ook chronische infectie van de slijm-
vliezen is van invloed. De verhoogde dispositie zou dus berusten op gestoorde warmte-
regulatie. Deze kan door harding worden bestreden : bij allergiese en oudere per-
sonen is die harding soms moeilijk of niet mogelijk. Vr.

Op 16 Maart j.1. werd mijn hulp ingeroepen door den veehouder
H. te Purmer, die in de veronderstelling verkeerde dat zich bij een van
zijn runderen een geval voordeed van prolapsus uteri. Toen ik op de
boerderij aankwam, bleek de koe het voorwerp, dat de eigenaar voor
de geprolabeerde uterus had gehouden, reeds zonder eenig bezwaar
te hebben uitgeperst. Tevens had de koe daarna een volkomen normaal
kalf ter wereld gebracht.

Het voorwerp woog totaal 18 K.G., had ten naastenbij een ovalen
vorm, was volkomen glad van oppervlak en maakte den indruk van
een foetus omgeven met vruchtvliezen, zooals men dat wel aantreft
als anatomisch preparaat. Alleen was het uiterlijk van den wand vleeziger
en ontbraken cotyledonen.

De afmetingen van het geheel bedroegen 80 bij 60 c.M. met een
dikte van ^ 15 c.M. (afb. 1).

Op een enkele plaats was aan den wand verbonden een stuk chorion
met kleine cotyledonen.

Bij insnijden van het voorwerp bleek dit een zak te zijn, waarvan de
wand op enkele plaatsen wel 7 c.M. dik was en gelatineus van con-
sistentie, terwijl de inhoud bestond uit een betrekkelijk geringe hoeveel-
heid sereus vocht.

te zijn een formatie van 4 K.G. zwaar en vergroeid met de binnenzijde
van bovenbeschreven wand.

Het bestond uit een conglomeraat van gelatineuze, in grootte ver-
schillende gezwelletjes, waarvan de kleur varieerde van wit tot rosé,
terwijl ook op verschillende plaatsen zwart pigment viel waar te nemen,
(afb. 2).

Aan één zijde van het conglomeraat ontbraken de bovenbedoelde
gezwelletjes; deze zijde was vlak, iets rimpelig en zwart gepigmcnteerd,
den indruk van onbehaarde huid makende.

Verder viel vlak bij de aanhechtingsplaats van deze eigenaardige
formatie een in het lumen van het omhulsel liggende blaas op te mer-
ken; welke door middel van een hals aan den wand was verbonden.
Deze blaas was ongeveer vuistgroot en bevatte sereus vocht vermengd
met fibrinevlokken (afb. 2).

Kort na de geboorte van het normale kalf kwam de nageboorte af;
aan de koe is verder niets bijzonders meer waargenomen.

Gaarne voldoe ik aan het verzoek der redactie een kleine aanvulling
te geven van de mededceling van collega Postema.

Uit deze mededeeling meen ik te mogen concludeeren dat het ge-
vonden monstrum een z.g. amorphus is geweest. De gladde wand,
waartegen men in afb. 1 aanziet, kan het amnion geweest zijn, dat
abnormaal van dikte was. In den zak, die hierdoor gevormd werd, was
volgens de beschrijving het monstrum aanwezig, terwijl hieraan nog
een ongeveer vuistgroote blaas was verbonden, wat een navelblaas
geweest kan zijn. Ik acht het evenwel niet uitgesloten, dat de geheele
gevonden massa een monstrum was, en de hierboven genoemde zak
en blaas cysten zijn geweest. Een nauwkeurig onderzoek der nageboorte
had het wellicht mogelijk gemaakt met meerdere zekerheid vast te
stellen, waarmede men te doen had.

(Uit het Laboratorium der Gemeente-Slachtplaats te Utrecht).
(Directeur : J. P. VAN DER SLOOTEN).

Ofschoon bij de keuring van onze slachtdieren, naast het sectie-
beeld, ook in vele gevallen het resultaat van het bacteriologisch vleesch-
onderzoek van zeer veel belang moet worden geacht, komen er in de
practijk der vleeschkeuring nog vaak gevallen voor, waarbij tot het
verrichten van een kook- en braadproef moet worden overgegaan,
alvorens een eindbeslissing kan worden genomen en het vleesch in
consumptie kan worden gebracht. Uit dien hoofde moet men de kook-
en braadproef beschouwen als een schakel in de keten van onder-
zoekingsmethoden, die den deskundige ten dienste staan in de vleesch-
hygiëne.

Men moet zich daarom wel eenigszins verwonderen, dat, niettegen-
staande de kook- en braadproef in sommige gevallen belangrijke aan-
wijzingen kan geven, in het algemeen deze onderzoekingsmethode,
wat de belangstelling der vleeschhygiënisten betreft, zeer stiefmoederlijk
is bedeeld geworden.

Wel vindt men in de jaarverslagen van slachthuizen en keurings-
diensten af en toe hier en daar iets over de resultaten van de gehouden
kook- en braadproeven vermeld, doch daar blijft het meestal bij. Ook
in de gebruikelijke handboeken over vleeschkeuring vindt men weinig
over dit onderwerp medegedeeld. Gewoonlijk bepaalt men er zich
toe, de verschillende oorzaken, die tot een afwijkenden reuk of smaak
van het vleesch aanleiding kunnen geven, te bespreken en vindt men
aangegeven, dat men dezen afwijkenden reuk of smaak het beste kan
waarnemen, door een stuk vleesch te koken of te braden.

Het keuringsregulatief van de vleeschkeuringswet geeft eveneens
slechts aan, bij welke ziekten een kook- en braadproef moet worden
ingesteld; eenige voorschriften, hoe deze proef moet worden verricht
en hoe men de beste resultaten kan verkrijgen, ontbreken ook hier.

Misschien is deze mindere belangstelling te verklaren door het feit,
dat de kook- en braadproef, hoe zij ook wordt uitgevoerd, steeds een
subjectief karakter zal behouden en men eigenlijk meent er niet zooveel
waarde aan te moeten hechten. Toch is dit m.i. niet juist.

De zekerheid, te weten dat een bepaalde vleeschsoort de voor die
vleeschsoort karakteristieke geur en smaak bezit, kan er toe bijdragen,
dat men veel eerder tot goedkeuring zal overgaan dan wanneer men
geconstateerd heeft, dat er aan het vleesch eenige afwijking in geur
of smaak aanwezig is.

Zooals bekend is, zijn de geur en smaak van het vleesch van de ver-
schillende diersoorten niet gelijk. Bij elke diersoort heeft het vleesch
a. h. w. een normale, soortspecifieke geur en smaak, welke nog binnen
zekere, als normaal te beschouwen, grenzen schommelingen kunnen
vertoonen en vooral te voorschijn komen bij een toebereiding, zooals
die in de keuken plaats vindt. Zoolang deze afwijkingen binnen bepaalde
grenzen blijven, kan men nog van normaal spreken. Treedt echter de
soortspecifieke factor in de geur en smaak te sterk op den voorgrond,
dan zou men al van een afwijking kunnen spreken; in bepaalde gevallen
kan zulks zelfs tot een waardevermindering van het vleesch aanleiding
geven. Men heeft dit b. v. wel eens geconstateerd bij wilde varkens.

Maar afgezien van het te sterk te voorschijn treden van den soort-
specifieken factor komen dikwijls nog andere afwijkingen in den geur
van het vleesch voor, al of niet gepaard gaande met een smaakafwijking.
Deze afwijkingen zijn niet gebonden aan een bepaalde diersoort of
geslacht, maar kunnen bij alle slachtdieren worden waargenomen en
worden door factoren veroorzaakt, welke ik hieronder nog nader zal
bespreken. Gewoonlijk is dergelijk vleesch niet gevaarlijk voor de
gezondheid; wel is een waardevermindering opgetreden en kan zelfs
onverkoopbaarheid het gevolg zijn.

Reukafwijkingen tengevolge van het opnemen van bepaalde reuk-
stoffen door het levende dier kan men dikwijls reeds tijdens het slachten
aan het vleesch opmerken. Zij blijven veelal waarneembaar zoolang
het vleesch warm is. Nadat lijkstijfheid is ingetreden en het vleesch is
afgekoeld, zijn de reukafwijkingen in den regel nog maar zwak of in
het geheel niet meer waarneembaar en komen zij eerst weer meer te
voorschijn als het vleesch wordt verwarmd. Door de hoogere tempe-
ratuur vindt blijkbaar een betere verdamping van deze reukstoffen
plaats.

In overeenstemming met deze waarneming wordt dan ook, om een
afwijkenden geur van het vleesch vast te stellen, een kookproef verricht,
terwijl de smaak slechts door een braadproef kan worden nagegaan.
In verband met de praktische ervaring, die men in de vleeschhygiëne
heeft opgedaan, dat een abnormale reuk van het vleesch soms na eenigen
tijd kan verdwijnen, wordt meestal 24 uur gewacht, alvorens een kook-
of braadproef wordt ingesteld. Men voorkomt zoodoende tevens een,
wegens deze afwijking, te strenge beoordeeling van het vleesch.

Volgens Moeller en Rievei, kan men de oorzaken, waardoor het
vleesch van onze slachtdieren een abnormalen reuk, eventueel smaak,
kan krijgen, tot een 5 tal groepen rangschikken. Zij kunnen nl. het
gevolg zijn van:

Ad. i. Een onaangenamen reuk (minder smaak) kan men soms aan
het vleesch van geslachtsrijpe beeren en bokken, en soms ook van
stieren, waarnemen. Deze z.g. geslachtsreuk wordt vermoedelijk ver-
oorzaakt door bepaalde vetkliertjes van de huid.

Het duidelijkst is deze afwijkende reuk waar te nemen bij beeren,
die mager zijn, min of meer in ontwikkeling zijn achtergebleven en
groote testikels hebben. Hierbij gelijkt deze reuk eenigszins op een
urinelucht en zou dan bovendien het sterkst zijn waar te nemen aan
het vleesch van de achtervoeten. Hetzelfde vindt men, zij het in iets
mindere mate, bij de z.g. binnenbeeren of cryptorchiden.

Eveneens heeft het vleesch van geslachtsrijpe bokken een, aan het
levende dier herinnerenden, onaangenamen reuk, welke zou verdwijnen,
als het vleesch een aantal dagen aan de frische buitenlucht wordt
blootgesteld. Tevens zou men het overbrengen van deze bokkenlucht
op het vleesch kunnen voorkomen als men het afhuiden en het verder
afslachten van den bok door 2 verschillende personen laat verrichten.

In zeldzame gevallen zou het vleesch van stieren een onaangenamen,
zoetachtigen smaak hebben. Bij de overige mannelijke dieren wordt
geen geslachtsreuk aan het vleesch waargenomen.

Ad. 2. Verschillende ziekten van onze slachtdieren kunnen even-
eens aanleiding geven tot een abnormalen reuk of smaak van het vleesch

In de allereerste plaats denk ik hierbij aan eenige infectieziekten, als
boutvuur en paraboutvuur, waarbij het vleesch een geur, gelijkende
op dien van ranzige boter, verkrijgt.

Verder kunnen ook ziekten van verschillende organen een abnormale
reuk van het vleesch tengevolge hebben. Zoo is dit vooral het geval
bij ziekten van lever en nieren. Bekend is het, dat het vleesch van varkens
met chronische induratieve hepatitis en atrophische levercirrhose en
eveneens bij dieren met hepatogene icterus soms een onuitstaanbare,
aan faeces herinnerenden geur, die pas duidelijk wordt bij koken, kan
hebben.

Bij uraemische ziekteprocessen, als hydronephrose, niercysten, pye-
lonephritis, obturatie van de ureter, blaasruptuur, enz. kan het vleesch
van alle slachtdieren soms een duidelijken urinegeur verspreiden. Een
fibropurulente stinkende pleuritis of peritonitis geven soms een aan
etter herinnerenden, stinkenden geur aan het vleesch.

Tenslotte kunnen zelfs parasitaire aandoeningen een reukverandering
van het vleesch veroorzaken. Herinnerd zij in dit verband aan kalveren
met ascariasis en aan schapen en honden met talrijke taeniae in het
darmkanaal. Bij dergelijke dieren zou het vleesch, vooral bij koken,
onaangenaam zuur ruiken.

Ad. 3. Soms kunnen in het voedsel of in toegediende geneesmiddelen
bepaalde stoffen aanwezig zijn, die het vleesch een abnormalen reuk
bezorgen. Men spreekt dienovereenkomstig dan van een voedselgeur
en van een geneesmiddelgeur.

reuk en smaak verkrijgen, als de runderen met groote hoeveelheden
bokshorenzaad (Semen foeni graeci) zouden worden gevoederd. Zelfs
heeft men aan het vleesch van kalveren, die melk van dergelijke dieren
hadden gekregen, dezen abnormalen reuk en smaak kunnen opmerken.
Ook ziet men wel, dat bij een overdadige voeding met oliekoeken of
olierijke voedermiddelen het vleesch een tranigen bijsmaak krijgt; dit
is o.a. wel eens waargenomen na groote giften vleeschvoedermeel of
beukennootjes.

Bij varkens wordt dikwijls een duidelijke tranigen, vischachtigen reuk
en smaak opgemerkt na een intensieve voedering van vischmeel, niet
ontvet haringmeel, enz. Volgens Schulze zou het vleesch van varkens,
die met goed, slechts 3—7 % vet bevattend vischmeel worden gevoederd,
geen abnormalen reuk of smaak hebben.

Verder is aan gepekeld vleesch, afkomstig van varkens, die met
voederbieten waren gevoederd, een abnormalen, op menschenfaeces
gelijkenden reuk waargenomen, welke geur niet opviel bij het versche
en gekookte vleesch en vet.

Lammeren, die met gegist persvoeder werden opgefokt, zouden
wel eens een ranzigen, op zeep gelijkenden smaak van het vleesch heb-
ben gehad.

Wat de geneesmiddelen betreft, die bij toediening aan het vleesch
een bijzonderen smaak kunnen verkenen, worden door Moeller—
Rievel vooral genoemd aeter, anijs, asa-foetida, baldriaan, benzine,
chloroform^ creoline, fenkel, kamfer, carbolzuur, petroleum, teer,
terpentijn, enz.

Hertha beschrijft een geval van knoflookgeur van het vleesch van
een in nood geslachte koe, die ter genezing knoflookextract had gekregen.
Deze reuk was op de versche sneevlakte der spieren duidelijk waar-
neembaar, terwijl het gekookte vleesch slechts bij proeven een knoflook-
smaak had.

Een andere koe, die wegens mastitis in nood was geslacht, had als
medicament ongeveer 1 liter lijnolie met glauberzout gekregen. Kern
kon bij dit dier door de kookproef een muffigen reuk aan het vleesch
vaststellen.

Ad. 4. Soms kan vanuit de omgeving of stal, waarin het levende
dier heeft vertoefd, een bepaalde reuk op het vleesch overgaan.

Gewoonlijk betreffen dit dieren, die kort vóór de slachting in de ge-
legenheid waren, dampen van aether, chloor, chloroform, carbol, teer-
praeparaten, enz. in te ademen. In het bijzonder zijn stallen of spoor-
wagens, veetransportwagens, enz., die met chloorkalk, creoline, of
iets dergelijks zijn ontsmet of met carbolineum ingesmeerd, berucht.

Ook kan zelfs door de intacte huid een opneming van de reukstof
plaats vinden. Herinnerd zij b.v. in dit verband aan het gebruik van
jodiumpraeparaten op de huid, waarbij men vaak in de geheele om-

geving van een aldus behandelde huidplek duidelijk een jodiumgeur
kan waarnemen.

Ad. 5. Ook bestaat de mogelijkheid, dat het vleesch van reeds
geslachte dieren nog uit de omgeving, waarin het vleesch wordt be-
waard, een bepaalden reuk overneemt. Volgens Hock is vooral het
vleesch van jonge dieren, door het groote vochtgehalte, tot deze ab-
sorptie in staat. Zoo heeft Glage aangetoond, dat vleesch zeer gemak-
kelijk zwavelwaterstof, lichtgas, tabaksrook, chloor, carbolzuur en
kooldioxvde kan opnemen. Ik zou hieraan nog willen toevoegen het
cyaan-waterstofgas, dit in verband met een publicatie van van Vloten
in „Slachthuis-Keuring-Markt" van November 1931, waarin deze
mededeelt, hoe bij gelegenheid van het ontsmetten van een woning te
Rotterdam, het daarbij gebruikte blauwzuurgas in een naast die woning
gelegen slagerij was binnengedrongen en aldaar was geabsorbeerd
door het aanwezige vleesch en vet.

Voor de praktijk is deze kant van het vraagstuk vooral van belang
bij het bewaren of vervoeren van vleesch in ruimten (spoorwagon,
schip, enz.) waarin tevens reukafgevende stoffen aanwezig zijn.

Glage beschrijft een geval, waarin bevroren vleesch een teerlucht
afgaf. Na informatie bleek, dat het vleesch op een gestrande boot was
geweest, welke boot in de tropen, gedurende de stranding, zeer lang
door de zon was beschenen, waardoor de wanden der vleeschberg-
ruimten de teerpap loslieten.

Eveneens zouden wel eens voeten vleesch, die tijdens een boottransport
dicht bij de machinekamer opgestapeld waren geweest, een machine-
olielucht hebben gehad.

Junack heeft eenigen tijd geleden een geval beschreven, dat hij aan
het vet van bevroren voeten vleesch een bitteren, aan sinaasappelen
herinnerenden geur kon waarnemen. Ook hier waren met de boot,
waarmee dit vleesch was vervoerd, sinaasappelen gelijktijdig vervoerd.

Hock heeft medegedeeld, hoe eens kalfsvleesch een bittere amandelen -
geur had aangenomen, doordat het afkomstig was van een koelhuis
dat voor de rattenverdelging met blauwzuur was gegast. Dus een over-
eenkomstig geval als dat van van Vloten.

Uit bovenstaande, min of meer theoretische opsomming blijkt m. i.
wel overduidelijk, dat er maar al te zeer omstandigheden kunnen voor-
komen, waarin het vleesch van onze slachtdieren zoowel een reuk-
als smaakafwijking kan verkrijgen.

Alvorens met U de resultaten na te gaan, welke werden verkregen
met de kook- en braadproef op het laboratorium van de jGemeente-
Slachtplaats alhier, wil ik eerst nog even de wijze beschrijven, waarop
in het algemeen de kook- en braadproef wordt verricht. Ik spreek
hier expres van „in het algemeen", daar hieromtrent geen vaste regels
bestaan en elk laboratorium a. h. w. haar eigen werkwijze heeft.

Hier in Utrecht wordt aldus gehandeld, dat gewoonlijk in elk geval,
waarin het noodzakelijk wordt geacht een kook- en braadproef in te
stellen, zoowel een kookproef als een braadproef wordt verricht. Wat
het te nemen materiaal betreft wordt bij het rund gewoonlijk een stuk
van het z.g. longhaasje, de middenrifpijler, genomen.

Zijn toevallig bij het rund de spieren van voor- en achtervoet los-
gemaakt, wat veelal het geval is bij noodslachtingen, dan wordt van
de schouderspieren of van de losgesneden bilspieren een stuk vleesch
afgesneden en hiermede de proef verricht.

Bij het varken wordt meestal een stuk vleesch uit de nekspieren ge-
sneden en hiermede de proef genomen; bij het paard een stuk uit de
musculus semimembranosus, vlak bij de tuber ischiadicus. Het spreekt
wel van zelf, dat men nooit vleesch mag nemen, dat direct bezoedeld
is geworden of uit een ontstekingshaard afkomstig is. Af te raden is
het bij het rund vleeschmonsters te nemen, die veel bindweefsel be-
vatten, als b.v. de strekkers of buigers, daar dit bindweefsel bij het
koken soms een aan lijm herinnerenden geur kan afgeven. Verder is
het aan te bevelen bij het varken steeds een weinig vet aan het vleesch
te nemen, daar vet gemakkelijk vluchtige reukstoffen absorbeert.

Het te onderzoeken vleesch wordt vervolgens in kleinere stukken
gesneden en daarna met voldoend water in een schoone pan met dek-
sel opgezet. Als het water kookt en van onder het deksel stoom ontwijkt,
licht men deze af en toe eens op om den reuk van. den ontsnappenden
stoom te beoordeelen, waarbij men zorg moet dragen niet te dicht
bij het kokende yleesqh te komen, daar zeer gemakkelijk een beschadi-
ging van het neusslijmvlies kan optreden.

Op sommige laboratoria heeft men nu ook nog de gewoonte, het
gekookte vleesch nog eens extra na het koken door te snijden, om de
aldus vrijkomende sneevlakten nader op abnormalen reuk te kunnen
onderzoeken.

Daar het gekookte vleesch niet gezouten wordt, is het proeven van
dit vleesch in het algemeen niet aan te bevelen, daar men bijna steeds
meent een abnormalen smaak te ontdekken, wat m. i. het gevolg moet
zijn van het koken in ongezouten toestand.

Behalve deze kookproef werd in vele gevallen tevens een braadproef
verricht. Hierbij wordt steeds eerst een kleine hoeveelheid vet, van
het zelfde dier afkomstig, in een schoone braadpan gesmolten. Is dit
vet goed uitgesmolten, dan wordt het te braden vleesch dat gezouten
en overigens zooveel mogelijk volgens keukenvoorschrift toebereid
(biefstuk b.v. platgeslagen en ingesneden) moet zijn, in de pan gelegd
en bruin gebakken. Tijdens het braden wordt op den geur gelet, die uit
de pan opstijgt. Is het vleesch goed bruin gebakken, dan worden eenige
stukjes geproefd.

Het spreekt vanzelf, dat het steeds is aan te bevelen zoo mogelijk
eenige personen te laten ruiken en proeven, vooral in gevallen, waarin
men meent een afwijking waar te nemen.

Wat betreft de vraag of men de kookproef vóór de braadproef moet
stellen is mijne meening, dat beide van evenveel belang zijn te achten.
Met de kookproef kan men het beste een afwijkenden geur vaststellen,
met de braadproef een afwijkenden smaak.

Rosenkranz, die in het Zeits. für Fleisch- und Milchhygiene de re-
sultaten mededeelt, verkregen met de kookproef op het abattoir te
Chemnitz, meent de voorkeur te moeten geven aan de kookproef.
Door het sterke braden ontstaan z. i. dikwijls zekere aromatische,
vluchtige stoffen, die den abnormalen reuk van het vleesch kunnen over-
vleugelen. Slechts in gevallen van een twijfelachtige geslachtsreuk kan
de braadproef een beter resultaat geven dan de kookproef, meent hij.

In den regel bezit het abnormaal ruikende vleesch ook een abnor-
malen smaak; het omgekeerde is minder het geval. Daar in het algemeen
een afwijkende reuk eerder opvalt dan een afwijkende smaak, moet
men steeds beginnen met de kookproef.

Over een tijdsverloop van twee en een half jaar werden door mij de
resultaten nagegaan, verkregen met de kook- en braadproef op het
laboratorium van de Gemeente-Slachtplaats alhier. Deze zijn de
volgende. Slot volgt.

Van 2668 gevallen van plotselinge dood van volwassen personen was bijna de
helft (42 %, bij mannen 47 %) veroorzaakt door aandoening van hart of aorta.
In 550 gevallen bestond sclerose van de art. coronariae. De sterfte was het grootst
tussen 50 en 60 jaar.

Van 623 gevallen van plotselinge dood door aandoening der respiratie-organen
waren 267 te wijten aan pneumonie en pleuritis, 47 aan embolie van de pulmonalis.
Op elke 20 sterfgevallen was een door apoplexie, waartegen van elke 5 gevallen
een door sclerose van de coronair-arteriën. Het is dus verkeerd om bij onverwachte
plotselinge dood steeds te denken aan hersenbloeding, zooals nog veelal geschiedt.

(Weyrich, Deut. Ztschrift f. d. ges. gerichtl. Med.; ref. Arch. of Path. 1932,
14. 2. p. 261).

Mühlens (Deut. Med. Woch., ref. Pinkhof in Ned. T. v. G. 1932, III, No. 33,
blz. 3976) vermeldt gevallen, op verschillende tijden waargenomen, van vergifti-
gingsverschijnselen na het drinken van wijn, sommige met doodelijk verloop. Meestal
betrof het bemanningen van franse schepen, die geregeld wijn kregen. In een geval
werd 3—12 m.gr. arsenicum per Liter wijn gevonden.

Het arsenicum kan afkomstig zijn van besproeiing der wijnstokken met koper-
sulfaatoplossing waarin als bijmengsel As. voorkwam, of wel door toevoeging aan
de wijn van suiker, die As. bevatte.

Botryomycotische nieuwvormingen komen bijna uitsluitend bij
paarden voor en ontstaan als regel tengevolge van wonden, welke door
botryomyces worden geïnfecteerd.

De aandoening is gekenmerkt door het optreden van grijswitte,
spekkige bindweefselnieuwvorming, waarin grijze, tot bruingele, weeke
granulaties voorkomen, met in het centrum veelal een slijmig-etterige
verweeking. Ook worden abscessen en fistelgangen veelvuldig hierbij
aangetrofffen. In de verweekte gedeelten komen eigenaardige, grijsgele,
op zandkorreltjes gelijkende lichaampjes voor. Het geheele proces heeft
veel overeenkomst met actinomycose. Bij microscopisch onderzoek der
„zandkorreltjes" zijn beide aandoeningen echter gemakkelijk van elkaar
te onderscheiden. In actinomycotische processen vertoonen deze n.1.
een straligen bouw, terwijl bij botryomycose de korreltjes uit moerbei-
vormig gerangschikte bollen van micrococcen bestaan. Deze coccen
liggen in een geleiachtige structuurlooze massa, welke het geheel als
een kapsel omgeeft.

Reeds in 1869 werden door Bollinger in multipele fibromateuze
knobbels- in de longen van een paard botryococcen gevonden en door
dezen onderzoeker met den naam Zoogloei1 pulmonis equi aangeduid.
Nadien zijn vele publicaties verschenen over botryomycose bij het
paard, alwaar deze in het bijzonder aan de zaadstreng optreden na
castratie (funiculitis-mycotica chronica s. Juniculitis botryomycotica). Daarnaast
komen zij in de huid cn subcutis voor, als gevolg van schaaf- of druk-
wonden, met name door het tuig (schoftbuilen, boegbuilen, enz.) Tevens
kunnen bij generalisatie de inwendige organen en het vleesch in het
botryomycotische proces worden betrokken (Kitt, Wester, Wald-
hausen, e. a.).

Dat bij paarden botryomycose vaak voorkomt, wordt duidelijk aan-
getoond door de onderzoekingen van Eberlein, die gedurende de
jaren 1885 tot 1900 van 8000 chirurgische patiënten der Veeartsenij-
kundige Hoogeschool te Berlijn, bij 400 (5 %) deze aandoening kon
vaststellen.

Bij de overige huisdieren wordt de botryomycose slechts zelden
waargenomen. Enkele gevallen zijn vermeld bij het rund, schaap en
varken. Bij den mensch zou de aandoening iets vaker voorkomen en

wel in den vorm van erwt- tot vuistgroote gezwelachtige nieuwvormin-
gen, welke veelal gesteeld zijn (granuloma pediculatum). Bij voorkeur
komen deze nieuwvormingen voor aan hand, lippen en mondhoek,
tong, voetzool, zelden in schouderstreek. In den regel gaat hierbij een
verwonding vooraf (Kaufmann). Er is echter geen eensluidende meening
over den botryomycotischen aard dezer aandoening. Van Duitsche zijde
o. a. door Lesser, een Berlijnsch dermatoloog (Zie Umnus) wordt de
identiteit van het granuloma pediculatum met botryomycomen ontkend.
Dit is wel opmerkelijk, aangezien de diagnose botryomycose zoo ge-
makkelijk te stellen is vanwege de karakteristieke groepeering van den
verwekker.

Dat de staphylococcus botryogenes de oorzaak is van de botryomycose
bij het paard staat vast. Het is aan verschillende onderzoekers (Rabe,
Kitt, de Jong en Hartog) gelukt, door subcutane enting van cultuur
deze aandoening bij dezelfde diersoort op te wekken. Er heerscht echter
nog steeds strijd over de vraag of de botryococcus een afzonderlijke
soort is, dan wel als identisch met staphylococcus pyogenes aureus moet wor-
den beschouwd.

Alle onderzoekers zijn het er over eens, dat de verwekker der botry-
omycose een coccus is, die althans morphologisch niet verschilt van
de staphylococcus. Volgens Rabe, een van de eerste onderzoekers, is
de botryococcus niet identisch met de staphylococcus pyogenes. Eerstgenoemde
coccus zou op agar minder goed groeien en een andere kleur te zien
geven. Tevens zou bij het aanleggen van gelatine-steekculturen bij
botryococcen in tegenstelling met staphylococcen een blaasvormige
instulping ontstaan aan het boveneinde van het steekkanaal, terwijl
geen of geringe vervloeiing van het vocdingsmcdium zou optreden.
Het is echter gebleken, dat deze groeiwijze ook bij staphylococcen kan
voorkomen (Hell) terwijl omgekeerd bij botryococcen vaak vervloeiing
van de gelatine ontstaat zonder optreden van een blaasvormige instul-
ping. Volgens Kitt, de Jong, e. a. is het niet mogelijk langs cultureelen
weg de staphylococcus pyogenes aureus en de botryococcus van elkaar te onder-
scheiden. De Jong vermeldt in zijn proefschrift talrijke proeven, waarbij
de botryococcus, wat betreft diens cultureele eigenschappen en pathogene
werking bij gewone laboratoriumproefdieren en paarden, vergeleken
wordt met staphylococcus pyogenes aureus en albus. Hij kwam tot de conclusie,
dat de botryomyces en de staphylococcus pyogenes aureus identiek zijn. Hij kou
echter met staphylococcen geen botryomycomen bij het paard opwek-
ken. Hartog houdt de identiteit voor mogelijk. Het gelukte dezen
onderzoeker evenmin door subcutane en intramusculaire inspuiting
van staphylococcen, afkomstig van paard en mensch, botryomycose
bij het paard op te wekken. Door middel van agglutinatie- en comple-
mentbindingsreacties kon hij evenwel verwantschap tusschen botryo-
coccen en staphylococcen aantoonen.

Over botryomycose bij het varken vindt men in de literatuur slechts
enkele mededeelingen, welke hieronder zullen worden vermeld.

Wilbrandt vond bij een gecastreerd varken een sterk verdikte zaad-
streng, waarin holten voorkwamen, die met een bruingekleurde vloeistof
waren gevuld. De musculatuur van het linker achterbeen was tot aan
het spronggewricht in een harde, spekkige massa veranderd, waarin
eveneens vele holten werden aangetroffen met deels mortelachtigen, deels
bruin vloeibaren inhoud. Bij microscopisch onderzoek bleek de chronisch
proliferatieve ontsteking door micrococcus botryogenes te zijn veroorzaakt.

Schneidemühl vermeldt 3 gevallen van botryomycose in den uier bij
het varken, zonder echter nadere bijzonderheden op te geven.

Quaedekker en Stapensea onderzochten eveneens een geval van
uier-botryomycose bij het varken. In een der melkklierpaketten, welke
sterk vergroot en verhard was, werden verschillende harde knobbels
aangetroffen ter grootte van een duivenei tot kippenei. In het centrum
dezer knobbels bevond zich geelwitte etter met grauwgele knobbeltjes,
welke uit ophoopingen van micrococcen bestonden en door een kapsel
omgeven waren.

Verselewel de Witt Hamer was de eerste, die botryomycose in het
been bij een vrouwelijk varken waarnam. In een groot aantal ribben, in
de spinaaluitsteeksels der ruggewervels alsmede in de pleura parietalis
werden verdikkingen aangetroffen, door een fibreuze kapsel omgeven
en met roomkleurige pus gevuld. De pus voelde zandig aan en bevatte
talrijke botryococcen-zoögloea. De holte van een der ribverdikkingen stond
door een fistelkanaal in verbinding met een vuistgroot abces in de uit-
wendige borstmusculatuur. De infectie was vermoedelijk uitgegaan
van een wond, waarvan het ^ 4 c.M. lange litteeken ter hoogte van de
laatste rib aanwezig was.

Umnus vons bij een manlijk, gecastreerd varken, van 11 jaar oud
verdikkingen in de spinaaluitsteeksels van 2 wervels. In deze verdik-
kingen bevonden zich verweekingshaarden met zandkorrelachtige
lichaampjes, welke uit moerbeivormige coccenophoopingen bestonden
en door een geleiachtige massa omgeven waren. Er werden geen patho-
logische veranderingen gevonden, die als porte d\'entrée van de botryo-
coccen konden gelden. De gezwellen in beide beenderen zouden waar-
schijnlijk haematogeen van uit de keelholte zijn ontstaan.

In Mei 1931 werd ons door collega Staal te Assen een gedeelte
huid met subcutis toegezonden uit de rugstreek van een varken, dat onder
normale omstandigheden was geslacht. In deze huid waren eigenaardige
veranderingen opgemerkt, waarvan nader onderzoek werd verzocht.

Bij het macroscopisch onderzoek werden in de cutis en subcutis tal-
rijke bruingele, spcldeknop- tot erwtgroote haarden aangetroffen, met
ronden of ovalen vorm en een scherpe begrenzing tegenover het om-
gevende weefsel.

De haarden, welke boven de sneevlakte uitpuilen en een slappe con-
sistentie bezitten, vertoonen meestal centraal een slijmig-etterige ver-

weeking, waarin geelwitte, zandkorrelachtige lichaampjes voorkomen.
De subcutis is ter plaatse in een taai, vochtig weefsel veranderd, met
witgrijze kleur en min of meer hyaline aspect. In de oppervlakkig gele-
gen musculatuur worden eveneens enkele der beschreven haarden
waargenomen. Aan de epidermis worden geen veranderingen opge-
merkt. (fig. i).

In natief-preparaten van de verweekte gedeelten blijken de „zand-
korreltjes" te bestaan uit moerbeivormige conglomeraten van coccen,
welke door een structuurlooze massa worden samengehouden en om-
geven. Door een geringen druk op het dekglas uit te oefenen, vallen deze
conglomeraten in micrococcen uiteen, welke hetzij afzonderlijk, hetzij
in kleinere en grootere groepen, bijeen liggen.

De ooceen kleuren zich goed met de gebruikelijke basische aniline-
kleurstoffen en zijn Gram-positief.

Bij het microscopisch onderzoek van paraffine-coupes blijken de
haarden de bekende structuur van botryomycotische granulaties te
hebben. In het centrum bevindt zich de typische, moerbeivormige
micrococcenkolonie, welke zich met haemaluin flets kleurt, doch dui-
delijker na kleuring volgens Gram te voorschijn treedt. Bij nakleuring
met verdunde carbolfuchsine neemt de kapsel een rose tint aan. In de
directe omgeving dezer micrococcenkolonie bevinden zich een groot

aantal polymorphkernige leukocyten, waarbij zich peripheerwaarts een
celrijk granulatieweefsel aansluit, dat door een dunne laag van fibril-
lair- en collageen bindweefsel is omgeven. In de subcutis buiten deze
haarden heeft een sterke bindweefselnieuwvorming plaats gevonden,
terwijl op vele plaatsen perivasculaire ontstekingsinfiltraten voorkomen.
Op grond van deze bevindingen mocht als vaststaand worden aange-
nomen, dat de huidafwijking bij het varken door botryococcen was
veroorzaakt

Een bacteriologisch en dierexperimenteel onderzoek werd nog inge-
steld teneinde na te gaan of de botryococcus van het varken bijzondere
eigenschappen bezit. In de literatuur zijn hieromtrent geen gegevens
bekend. Tevens werd getracht een bijdrage te leveren tot oplossing van
het vraagstuk over het al dan niet identiek zijn van deze micrococcen
met staphylococcen.

Van het verweekte materiaal uit de granulaties van de subcutis werd
een geringe hoeveelheid uitgestreken op bouillon-agar en in bouillon.

Na verblijf van i dag in een broedstoof bij 37 C., waren op agar tal
van zeer kleine grijze koloniën tot ontwikkeling gekomen, welke voor
het meerendeel na 3 dagen een goudgele tint hadden aangenomen en
een diameter van — 2 m.M. hadden bereikt. De bouillon was na 1 dag
troebel en had een korrelig bezinksel, dat de volgende dagen in omvang
toenam. In hangende-druppel-preparaten bleken de culturen uit coccen
te bestaan, welke op verschillende wijze waren gegroepeerd, doch geen
kapsels bevatten. In uitstrijkpreparaten waren de coccen GRAM-positief.

Met de verkregen agarcultuur werden verschillende andere voedings-
bodems geënt. In gelatine-steekculturen ontwikkelde zich na enkele dagen
aan het boveneinde van het steekkanaal een kleine, kelkvormige blaas,
terwijl daarna een kegelvormige vervloeiing van de gelatine ontstond,
waardoor de geheele oppervlakte vloeibaar werd. Bij latere onderzoe-
kingen ontbrak de blaasvorming bijna geheel. Op gelatineplaten was
reeds na enkele dagen duidelijke vervloeiing waarneembaar. Op Loejf-
lerserum en aardappel ontstond een goudgele groei; uit glucose, lactose,
maltose, saccharose en manniet werd zuur doch geen gas gevormd. Melk
was na 2 dagen gestold. Indolreactie volgens Ehrlich verliep negatief.

De cultureele eigenschappen kwamen derhalve met die van botryococcen en
staphylococcus pyogenes aureus overeen. Van een minder goeden groei op
agar was geen sprake, terwijl ook de goudgele kleur der agarculturen
met die van staphylococcus pyogenes aureus overeenkwam. Wel is waar
wordt bij de botryomyces veelal een duidelijke kelkvormige inzinking
in gelatine gezien, waarbij geen of geringe vervloeiing van dit medium
optreedt in tegenstelling met de staphylococcen, welke geen blaasvormige
inzinking, doch wel vervloeiing van de gelatine veroorzaken. De onder-
zoekingen van Kitt, de Jong e. a. leeren echter, dat deze eigenschappen
bij lange na niet constant zijn en het niet mogelijk is op grond hiervan
een scherpe scheiding tusschen beide micro-organismen te maken.

Voor de hieronder vermelde proefdier-experimenten werd steeds een
20 uur oude bouilloncultuur gebruikt. Vier muizen werden subcutaan aan
de rugzijde met c.c. cultuur geïnfecteerd. Na verloop van 20—22 uur
waren 3 muizen gestorven. Bij de sectie bestond oedeem op de ent-
plaats. Bij 2 van deze dieren gelukte het de micrococcen uit de organen
te kweeken. De 4de muis stierf na 11 dagen. Op de entplaats was een
bruingele granulatie met etterige verweeking aanwezig, terwijl milt en
nieren sterk waren gezwollen. Zoowel uit de entplaats als uit de organen
kon de ingebrachte coccus worden gekweekt. In uitstrijkpreparaten van
de entplaats waren vele micrococcen, echter geen botryomyces-kolo-
niën aanwezig. Konijn 555 werd £ c.c. cultuur in een oorader gespoten.
Het dier was den volgenden dag gestorven. De milt was gezwollen, de
overige organen waren bloedrijk. Bij het histologisch onderzoek van
een der nieren werden in enkele tubuli recti ophoopingen van micro-
coccen gevonden, die het lumen geheel opvulden. Uit hartebloed, milt
en nier werden botryococcen gekweekt.

Konijn 957 werd aan de binnenvlakte van de rechter dij met | c.c.
cultuur intramusculair geïnfecteerd. Dit dier was na 2 dagen gestorven.
Op de entplaats had zich een sero-haemorrhagisch oedeem ontwikkeld,
dat zich over de rechter lies en een gedeelte van den buikwand had
uitgebreid. Milt, lever en nieren waren bloedrijk. Uit de entplaats wer-
den botryococcen gekweekt, de geënte voedingsbodems van de inwen-
dige organen bleven steriel.

De cavia\'s 959 en 961 werden intramusculair aan de binnenvlakte van
de rechterdij met | c.c. cultuur geïnfecteerd. Bij de eerste cavia ont-
wikkelde zich een absces op de entplaats, dat na 14 dagen spontaan
doorbrak. In de etter werden talrijke botryococcen, echter geen typische
kolonies met kapsels, aangetroffen. Na 4 maanden werd het dier door
verbloeding gedood. Er werden bij de sectie geen pathologische ver-
anderingen gevonden. Het bacteriologische onderzoek van hartebloed
en organen verliep negatief.

De tweede cavia kreeg een pijnlijke, scherp omschreven zwelling op
de entplaats, welke geleidelijk geringer werd. Ook dit dier werd na 4
maanden verbloed. Sectie en bacteriologisch onderzoek leverden een
negatief resultaat.

De botryococcus, welke uit het varken was geïsoleerd, bleek derhalve
pathogeen voor de gewone laboratorium-proefdieren. De dieren stierven
tengevolge van botryococcen-bacteriaemie of door vermoedelijke into-
xicatie in verband met toxinen, welke op de entplaats door de botryo-
coccen werden gevormd. Bij subcutane infectie van cavia\'s en muis werd
een locale ettering opgemerkt.

Behalve cultureel en morphologisch kwam dus de botryococcus van het varken
ook in zijn pathogeniteit voor kleine proefdieren overeen met de botryococcus van
het paard, zooals uit een vergelijking met de onderzoekingen van df. Jong

e. a. blijkt. Volgens Kitt zijn de entingsresultaten met weefsel en cul-
turen, afkomstig van het paard, zeer wisselend.

Eveneens werden bij onze proeven geen karakteristieke verschillen met
de staphylococcus pyogenes aureus opgemerkt. De micro-organismen, welke
in de etteringsprocessen en in de organen der proefdieren werden aan-
getoond, waren morphologisch en cultureel niet van staphvlococcen
te onderkennen.

Tenslotte werd met dezelfde cultuur, als waarmede bovengenoemde
dierproeven werden verricht, een 3 maanden oud, manlijk varken
geënt. Op de rechter rugzijde werd met behulp van schuurpapier een
hoeveelheid van de cultuur op de huid gewreven, terwijl op de overeen-
komstige streek aan de linkerzijde op 4 plaatsen intracutaan J- c.c.
werd geënt. Op dezelfde wijze werd in de linker lendestreek een 2-tal
entingen verricht. In de rechter rugstreek ontstond binnen enkele dagen
een pijnlijke roodheid, welke vervolgens geheel verdween. Daarentegen
ontwikkelden zich binnen enkele weken op alle intracutane entings-
plaatsen abscessen, in grootte varieerend van 1 tot 5 c.M. Na 17 dagen
was het grootste absces aan de rugzijde spontaan doorgebroken. In
den etter, welke kon worden uitgeduwd, werden talrijke botryococcen aan-
getroffen, echter geen kapselhoudende botryomyces-koloni\'én. In cultuur ge-
bracht, kwamen de morphologische en cultureele eigenschappen met
den oorspronkelijken varkensstam overeen. De abscessen namen de vol-
gende dagen in omvang af, doch hadden overigens geen neiging om
te verdwijnen, (fig. 2.)....................

Na 111 dagen werd het varken geslacht. In de intracutaan geënte
huid werden 6 abscessen waargenomen, overeenkomende met het
aantal entingen. In deze abscessen bevond zich roomkleurige taaie pus,
waarin geen typische botryomyceskoloniën voorkwamen, echter wel
een groot aantal coccen, welke met staphylococcen overeenkwamen.
Na enting op agar ontwikkelde zich een goudgeel beslag. In de omgeving
van een dezer abscessen werd een erwlgroote, bruingele haard aangetroffen. Deze
haard promineerde boven de sneevlakte en bestond uit een week gra-
nulatieweefsel met een centraal gelegen geelachtig verweekt gedeelte
(^fig- 3)-

In dit verweekte centrum kwamen enkele op zandkorrels gelijkende gele bolletjes
voor, welke microscopisch uit kapselhoudende botryomy ces -koloniën bestonden. Na
overenting op agar ontwikkelde zich hieruit weer een goudgeel beslag
van micrococcenkoloniën, welke morphologisch en cultureel geheel
overeenkwamen met den oorspronkelijken botryococcenstam. Het histo-
logisch onderzoek van de granulaties bij het proefvarken kwam met dat
van de aandoening van het spontaan geïnfecteerde varken overeen.
Ook hier troffen wij in de coupes een centraal gelegen botryomyces-
kolonie aan, waaromheen leukocyten en verder peripheerwaarts een
celrijk granulatieweefsel.

Het experiment bij het varken leert ons dus, dat de botryococcen
in staat zijn als gewone etterverwekkers op te treden (abscesvorming),
doch daarnaast ook aanleiding kunnen zijn tot het ontstaan van botrvo-
mycotische granulaties.

Een analoge uitkomst werd in 1880 door Kitt verkregen na inspuiting
van een botryococcencultuur bij een paard. Beide bevindingen alsmede
de resultaten van het cultureele en experimenteele onderzoek versterken
ons in de meening, dat de botryococcen zoo niet identisch zijn met de

staphylococcus pyogenes aureus, dan toch een nauwe verwantschap hiermee
bezitten. De ontbrekende schakel in de bewijssketen is het vermogen
van de staphylococcus om botryomycotische granulaties met botryococcen-
zoögloea bij proefdieren te veroorzaken. Tot nu toe meende men voor
deze experimenten op het paard als proefdier te zijn aangewezen. Op
grond van de resultaten van onze entingsproef meenen wij, dat het
varken hiervoor kan worden gebruikt, hetgeen een belangrijke kosten-
besparing beteekent. Men dient deze proeven echter langen tijd voort
te zetten. Het is n.1. bekend, dat botryomycomen zich langzaam ont-
wikkelen. Volgens Chaussee worden in het begin geen typische botryo-
myceskoloniën gevormd; deze zouden pas later tot ontwikkeling komen.
Ons experiment bij het varken bevestigt deze opvatting. Ook hierbij
traden eerst abscessen op met op staphylococcen gelijkende micro-
organismen, terwijl later enkele granulaties met botryomyceskoloniën
waren gevormd. Een verklaring hiervoor kan niet worden gegeven;
misschien spelen immuniteitsfactoren hierbij een rol.

2. Johne, Zur Aetiologie der Samenstrangfistel, resp. chronischen Samenstrang-
verdickungen, Sächs. Vet. Ber. 1885, S. 40.

3. Johne, Das Mykofibrom s. Mykodesmoid des Pferdes, Sächs. Vet. Ber. 1886,
S. 58.

4. Johne, Beiträge zur Aetiologie der Infektionsgeschwülste, Deutsche Zeitschr.
f. Thiermedicin, 1886, S. 204.

5. Rabe, Ueber mykotische Bindegewebswucherungen bei Pferden, Deutsche
Zeitschr. f. Thiermed., 1886, S. 137.

6. Kitt, Der Micrococcus ascoformans und das Mikofibrorn des Pferdes. Cen-
tralbl. f. Bakt. Bd. 3, S. 177, 207, 246 (1888).

7. Kitt, Das Auseinanderkennen von Rotz und Botryomykose, Monatschrift f.
prakt. Tierheilk. 1890, S. 467.

8. Hell, Beitrag zur Aetiologie der Eiterung beim Pferde. Zeitschr. f. Veterinär-
kunde, 1890, S. 467.

9. Wilbrandt, Ein Fall von hochgradiger Botryomykose beim Schwein. Zeitschr.
f. Fleisch- u. Milchhygiene, 1893, S. 111.

10. Schneidemühl, Ueber Botrymykose beim Menschen und bei Tieren. Zen-
trale. f. Bakt. Abt. I, Bd. 24, S. 271 (1898).

12. Chaussee, Etude sur la Botryomycose chez le cheval. Rev. gen. de med. vet,
1905- P- 425-

13. Quadekker en Stapensea, Botryomycose in den uier van het varken. Tijdschr.
v. Veeartsenijkunde, 1906, pag. 301.

15. Hartog, Neue Untersuchungen über Staphylococcus botryogenes. Inaug.-
Diss. Bern, 1914.

16. Hartog, Nieuwe onderzoekingen over Staphylococcus botryogenes. Tijdschr.
v. Verg. Geneesk. 1915, Deel 1, pag. 295.

17. V\'erselewel de Wit Hamer, Een geval van Ostitis Botryomycotica bij het
varken. Tijdschr. v. Diergen. 1917, pag. 397.

18. G. F. Glage, Die Botryomykose, Handbuch der pathogenen Mikro-organismen
(Kolle, Kraus, Uhlenhuth), 1929, Bd. VI, S. 568.

20. Umnus, Botryomykosis ossis suis. Zeitschr. f. Fl. u. Milchhyg. Jgr. 41, 362 (1931).

Bei einem Schwein wurden in cutis und subcutis der Rückengegend botryomy-
kotische Änderungen gefunden, bestehend aus diffuser Bindgewebeneubildung
worin braungelbe Granulationen, mit den karakterischen sandkornähnlichen
Körperchen, vorkamen. Diese Körperchen bestanden aus den bekannten brombeer-
förmig geordneten Mikrokokken, welche von einer Kapsel umhüllt waren.

Diese Kokken stimmten in ihren morphologischen und kulturellen Eigenschaften,
so wie in ihrer Pathogenität für Mäuse, Meerschweinchen und Kaninchen überein
mit den Botryokokken des Pferdes und mit den staphylococcus pyogenes aureus.

Mittels intrakutaner Infektion mit Kultur konnten bei einem Schweine neben
Abszessen auch eine typische botryomykotische Granulation mit Botryokokken-
zoogloea erzeugt werden.

In a pig, in cutis and subcutis in the dorsal region botryomycotic changes were
found, composed of a diffuse newgrowth of connective tissue in which brownish
yellow granulations with the characteristic granular corpuscles were seen.

These corpuscles consisted of the well-known mulberry-like arranged micrococci,
surrounded by a capsule.

Cultural, morphologically and as regards their pathogenecity for mice, guinea-
pigs and rabbits, these cocci bore a close resemblance to the botryococci of the
horse and the staphylococcus pyogenes aureus.

Cultures inoculated intracutaneously in a pig produced abscesses and a typical
botryomycotic granulation with botryococci zoogloea.

These examinations lend also support to the view that the micrococcus botryo-
genes is identical with the staphylococcus pyogenes aureus.

On a trouvé chez un porc dans le cutis et le subcutis de la région dorsale des
transformations botriomycosiques, qui se composaient de néoformations du tissu
conjonctif, dans lesquelles il y avait des granulations jaunâtres avec des petits corps
granuleux caractéristiques.

Ces petits corps se composaient de microcoques arrangés en amas mûriformes
et entourés d\'une capsule. Les caractères culturelles et morphologiques de ces coques
ainsi que leur pathogénité pour le souris, le cobaye et le lapin s\' accordaient avec
ceux des botryomyces equi du cheval et avec ceux du staphylococcus pyogenes
aureus. Par l\'injection souscutanée d\'une culture on a pu provoquer chez un porc
des abcès et une granulation typique botriomycotique avec amas zoôgiéique de
botriomyces. Ces recherches démontrent aussi une identité entre le micrococcus
botryogène et le staphylococcus pyogenes.

Overeenkomstig de iinmunisatie-methode volgens J. Bailly (aether-virus-methode)
tegen rabies werden de hersenen van 3 op het hoogtepunt van ent-pseudovogelpest
gedoode, jonge volwassen hanen als uitgangsmateriaal voor de bereiding van 3
vaccins gebezigd.

Naar aanleiding van deze immunisatie-proeven kon schrijver met vrij groote
zekerheid vaststellen, dat het virus tengevolge van de aether-inwerking zoodanig
was gedenatureerd, dat het zoowel zijn virulentie als zijn immuniseerende eigen-
schappen had verloren, derhalve totaal onwerkzaam was geworden.

De tweede methode die schrijver beproefd heeft was van hem zelf, n.1. de veder
schacht-enting.

Als entplaats werd de schacht van een vleugelslagpen uitgekozen, waarvan de
kielholte een voor het doel toereikende hoeveelheid vloeistof bleek te kunnen be-
vatten. Hierbij werd uitgegaan van de grondgedachte, dat door een intensief contact
van het virus met het beschadigde huidepitheel van de vederpapil, eventueel door
langzame resorptie, dan wel op eenigerlei andere wijze, een zoodanige verwerking
van het virus door het lichaam denkbaar was, dat de enting ongevaarlijk voor
het behandelde dier zou kunnen zijn en immuniteit tengevolge hebben.

Op grond van deze proeven komt schrijver tot de gevolgtrekking : dat de veder-
schacht-injectie met superletale virusdoses voor het hoen onschadelijk is;

dat zich dientengevolge reeds na 24 uur een duidelijk waarneembare onvat-
baarheid openbaart tegen navolgende subcutane infectie met 100 mld standaard-
virus;

dat de schacht-injectie evenwel nog geen onvatbaarheid verleent tegen sterkere
subcutane infecties (500 m.ld.) en tegen contact-infectie.

In navolging van R. Kooh, die destijds-in Zuid-Afrika groote successen behaalde
met preventieve gal-inspuitingen tegen runderpest, werd 12 Nov. 1931 een hen
in moribund stadium gedood en de galvloeistof met behulp van een recordspuit
steriel opgezogen. Het resultaat dezer gal-immunisatie-methode was evenwel
geenszins bevredigend, zoodat van verdere proeven in die richting werd afgezien.

Ten slotte werd beproefd de immunisatie volgens het beginsel van d\'Herelle
(Bakteriophaag). Als entstof werd gebruikt een faecesfiltraat afkomstig van een
recent geval van pseudovogelpest bij een kip, die hiervan hersteld was. In dit filtraat
werd door passages met virus de phaag tot ontwikkeling, eventueel verhoogde
virulentie ten opzichte van het pseudovogelpestvirus, aangezet.

Het gelukte schrijver niet de aanwezigheid van een speciftcken phaag bij pseudo-
vogelpest aan te toonen.

Geen der bovengenoemde methoden leidden tot voor de praktijk bruikbare
resultaten.

Enkele mededeelingen betreffende het onderzoek van een buffelziekte
in Toba, door J. Heck, Gouv.-veearts, met medewerking van Dr. J. W. Wolff,
arts aan het Pathologisch-Anatomisch Laboratorium te Medan.

In de laatste maanden van 1927 en begin 1928 heerschte in Toba een buffel-
ziekte, die door inspuiting van bloed van buffel op buffel was over te brengen.
Aanvankelijk had deze ziekte een enzoötisch, later een meer epizoötisch karakter.
Opvallend was dat andere herkauwende dieren niet werden aangetast, terwijl
ook varkens en honden ervan verschoond bleven.

Als voornaamste symptomen worden door schrijvers vermeld: meer of mindere
mate van suf zijn, geen eetlust, diarhee, ontlasting vermengd met pseudomembranen
en bloed. Het meerendeel der zieke dieren bezweek na 2 tot 5 dagen, in enkele
gevallen volgde herstel.

Als voornaamste pathologisch-anatomische verschijnselen werden waargenomen
erosies aan het tandvleesch langs de snijtanden, af en toe necrotische plekken. Nu
en dan op rug en buik een groot aantal opgedroogde bloedstraaltjes. Lebmaag
steeds ontstoken, slijmvlies donkerrood tot violet van kleur, soms erosies in het
pylorusgedeelte. Mensenteriale klieren steeds haemorrhagisch ontstoken; in jejunum
en ileum bloedingen tot handpalm-grootte op afstanden van ± 20 c.M. van elkaar.
Ileocoecaalklep ontstoken en coecum-slijmvlies sterk gezwollen. Rectum eveneens
aan het anale gedeelte sterk haemorrhagisch ontstoken.

Het gelukte met 10 c.c. bloed afkomstig van een zieken buffel en subcutaan
ingespoten, de ziekte op een jongen buffel over te brengen. In het bloed en de or-
ganen van gestorven buffels en eveneens in de organen van den controle-buffel
werden bacillen van de Gartnergroep aangetroffen, meestal in reincultuur.

Bloedserum van zieke en gestorven buffels agglutineerde de Gartnerbacillen niet.

Een oude buffel, subcutaan ingespoten met 10 c.c. bloed van een ziek dier kreeg
slechts geringe temperatuur-verhooging. Na intraveneuze inspuiting van 6 c.c.
gemengde cultuur van Gartnerbacillen bezweek deze buffel echter onder c^ezelfde
verschijnselen als hierboven vermeld.

Intusschen vestigen schrijvers er de aandacht op dat rekening dient gehouden
te worden met de mogelijkheid, dat Gartnerbacillen wellicht saprophytisch bij
buffels zouden kunnen voorkomen, zonder dat deze dieren merkbare afwijkingen
te zien geven. Een onderzoek hiernaar is nog in gang en de uitkomsten hiervan
zullen nader worden medegedeeld.

In elk geval konden surra, piroplasmose en septichaemia epizoötica worden
uitgesloten, daar bloedonderzoek op trypanosomen, piroplasmata en anaplasmata
steeds negatief was, en konijnen, met bloed van een pas gestorven dier ingespoten,
in leven bleven. Ook van veepest, bij welke ziekte verscheidene der genoemde
verschijnselen worden aangetroffen, kan geen sprake zijn, want dan zouden eveneens
runderen en varkens wel als slachtoffers gevallen zijn. (Ref.) \').

Schrijver was in de gelegenheid in 1929 over eenige varkens van dit ras de be-
schikking te krijgen, n.1. 2 zeugen en 1 beer. De zeugen hebben een gemiddelde
schofthoogte van 60 c.M., zijn tamelijk kort, doch diep en breed van bouw. Deze
varkens zijn flink behaard met lange borstels op den hals. Kleur wit of zwart met
afteekcningen. Het zijn vruchtbare, goede moeders. Op een leeftijd van 8 maanden
bereiken zij bij rationeele voeding een gewicht van 70 K.G. en zijn dan slachtrijp.
Dit ras levert een behoorlijke kwaliteit slachtvarken. (Van waar die witte kleur
vraagt men zich onwillekeurig af, in verband met het feit dat het inlandsche varken
overal zwart van kleur is in den Indischen Archipel. Mogelijk is er gekruist met
varkens van Europeesch ras (Yorkshire ?) die daar werden ingevoerd door "Chi-
neezen van de Oostkust. Ref.).

Bijdrage tot de kennis van het eierproduceerend vermogen van in-
heemsche loopeenden, door Ir. W. F. Gerhardt.

Schrijver vestigt de aandacht op twee in wezen geheel verschillende bedrijfs-
methoden op het gebied der eendenfokkerij, n.1. op Java de extensieve en te Pan-
kalan Brandan S. O. K. meer de intensieve methode, speciaal bij Chineezen.

Goed verzorgd kunnen deze loopeenden het brengen tot een eierproductie van
250—270 stuks per jaar.

Op het proefstation voor pluimveeteelt te Buitenzorg werd een onderzoek inge-
steld naar het legvermogen van verschillende eendenrassen en bleek het slag in-
heemsche loopeenden, dat gekenmerkt wordt door een strak belijnden kop met
rechte schedel-snavellijn en een hoog geplaatst oog, een betrekkelijk langen en
dunnen hals, een fijn gebouwd, min of meer fleschvormig lichaam, dat in actie
flink rechtop wordt gedragen, het vermogen te bezitten een hooge eierproductie
te leveren. \'t Hoen.

\') Toch zou het wel interessant zijn uit te maken of runderen (liefst uit een andere
streek) reageeren op inspuiting met bloed van zieke dieren. A. Vrijburg.

Aan de mogelijkheid dat chroniese, soms weinig opvallende locale infecties aan-
leiding kunnen geven tot aandoeningen in andere deelen van het lichaam, werd
vroeger weinig aandacht geschonken. Passler (Duitschland), Hunter (Engeland)
en Billings (Amerika) en vooral Rosenow maakten er opmerkzaam op, op grond
van kliniese waarnemingen en proefondervindelijk onderzoek. Sedert verschenen
er vele artikels over, en in Amerika gaat men in de praktijk zelfs zoover dat men
bij de behandeling van vele ziekten, (zooals gewrichtsrheumatiek, neuritis, chole-
cystitis, maag-darmzweren) groote beteekenis hecht aan het verwijderen van be-
staande locale infectiehaarden.

Een infectiehaard kan dienen als porte d\'entrée voor micro-organismen. Zoo
komen acute gewrichtsrheumatiek, endocarditis enz. veelvuldig voor in aansluiting
aan een angina of dergelijke acute aandoening. Om echter het bewijs te leveren
dat een chroniese ontstekingshaard elders in het lichaam aandoeningen kan ver-
wekken, moet men aantoonen dat ter plaatse van de secundaire infectie dezelfde
micro-organismen aanwezig zijn als in de primaire haard. Ook zal het serum van
de patiënt antistoffen bezitten tegen die organismen, als bewijs dat het zich actief
tracht te verdedigen. Een vaccin bereid van de bacteriën uit de primaire haard
zal in vele gevallen een verbetering van het ziekteproces ten gevolge hebben; ver-
wijdering van de primaire haard zal verbetering of genezing kunnen bewerken.

Werkelijk heeft men in vele gevallen overeenkomende organismen, vooral strepto-
coccen, gekweekt uit primaire- en secundaire haarden en uit bloed. Rosenow houdt
vooral de streptococcen voor de verwekkers van secundaire infecties; vele andere
onderzoekers zijn van meening dat ook andere bacteriën in aanmerking kunnen
komen.

Het is niet gemakkelijk het verband aan te toonen tussen de streptococcen ge-
kweekt uit primaire, secundaire haard en bloed. De morphologiese en volgens
Rosenow ook misschien andere eigenschappen van streptococcen zijn zeer labiel,
maar Rosenow heeft nu meenen op te merken dat de verschillende streptococcen-
stammen verschillende affiniteit voor be paalde weefsels hebben; zoo zou een stam
affiniteit voor gewrichten hebben, een andere (neutrope stam) voor zenuwweefsel.
Men kan bij proefdieren, door middel van injecties met cultures uit primaire en
secundaire infectiehaarden van patiënten, aandoeningen verwekken die, wat zetel
betreft, overeenkomen met die bij de patiënten. Die cultures hebben dus blijkbaar
een affiniteit voor die organen. Ook is opgemerkt dat streptococcen, geïsoleerd
bij patiënten met acute gewrichtsrheumatiek, sterke affiniteit hebben voor de weef-
sels van het hart. De streptococcus geïsoleerd in gevallen van chroniese gewrichts-
rheumatiek, localiseert zich daarentegen uitsluitend in de gewrichten (dit laatste
komt overeen met kliniese waarnemingen).

Met behulp van praecipitatie- en agglutinatie-reacties was Rosenow in staat
de verschillende streptococcen-stammen serologies te scheiden. Het aantoonen
van specifieke antistoffen in het serum van den patiënt wordt zeer bemoeilijkt door-
dat men te doen heeft met zeer chronies verloopende ontstekingsprocessen, waardoor
de titer van het serum veel lager zal zijn dan bij acute infecties. Ook is het een
bekend feit, dat een doorstane streptococcus-infectie slechts een geringe bescher-
mende immuniteit tegenover deze bacterie achterlaat. Toch kon Rosenow door
bepaalde methoden specifieke antistoffen aantoonen. Uit de infectiehaard verkrijgt
men veelal een gemengde cultuur, hetgeen bij proeven op dieren van invloed zou
kunnen zijn. Door gebruik te maken van glucose-hersen-bouillon-cultuurmedium
was Rosenow in staat na 8 uren een sterk overheersen van de streptococcen te
verkrijgen; verder zal, indien een specifieke affiniteit bestaat, de streptococcus

gevonden worden in het weefsel waar de aandoening is, ondanks de verontreiniging
der cultuur.

Verschillende onderzoekers konden door Rosenow gedane waarnemingen be-
vestigen. Verwijderen, resp. onschadelijk maken van infectiehaarden is altijd aan-
gewezen als een ziekte het gevolg kan zijn van een haardinfectie; men moet echter
altijd de mogelijkheid voor oogen houden dat de ziekteverwekker zich reeds ge-
nesteld heeft ter plaatse van de secundaire infectie, en daardoor kan een plotselinge
verbetering van de toestand, na de ingreep, verhinderd worden. Het opruimen
van den primaire infectiehaard is dan slechts een onderdeel van de behandeling.

Verschillende schrijvers zagen goede resultaten van tonsillectomie bij patiënten
lijdende aan myositis en chroniese gewrichtsrheumatiek. Volgens Passler zijn
mensen met normale tonsillen en een gezond gebit minder gevoelig voor ziekten
als kouvatten, rheumatisme, appendicitis enz. dan diegenen die herhaaldelijk
tonsilitis doorstaan hebben. Hij wijst verder op de beteekenis van haardinfecties
bij sepsis, endocarditis, myocarditis, nephritis, maagzweren, colitis, cholecystitis,
appendicitis, neuritis.

De behandeling van sommige dezer ziekten met speciale vaccins heeft over het
algemeen teleurstelling gegeven. Enkele schrijvers vermelden echter bevredigende
resultaten; zoo bij chroniese gewrichtsrheumatiek. Indien een haardinfectie aan-
wezig is, van welke haard microben of toxines voortdurend in het lichaam binnen-
dringen dan kan het weerstandsvermogen daartegen verminderd zijn en een vaccin
meer kwaad dan goed doen. Het is zaak, wat dat betreft, elk geval op zich zelf te
beschouwen en eventueel te behandelen.

Als infectiehaarden komen vooral in aanmerking: tandaandoeningen (gedevi-
taliseerde tanden), chronies ontstoken tonsillen, chroniese prostatitis, chroniese
cervicitis. Schrijver komt tot de volgende conclusie:

De studie van Rosenow en andere onderzoekers schijnt er op te wijzen dat strepto-
coccen een bizondere affiniteit kunnen hebben voor bepaalde weefsels, en, geïsoleerd
uit primaire of secundaire haarden, bij proefdieren dezelfde afwijkingen kunnen
veroorzaken als waaraan de patiënt lijdt. Het vraagstuk is van klinies standpunt nog
niet opgelost en verder onderzoek is noodig. Vooral een zorgvuldig zoeken naar,
en behandeling van infectiehaarden is noodig, indien een ziekte het gevolg kan
zijn van haardinfectie. Vrijburg.

De beteekenis der vitaminen voor het verloop eener kunstmatige be-
smetting. (H. C. A. Lassen, Handel. 5e Skatid. Pathol. Congres te Lund 1932,
Rcf. Skand. Vet. Tidskr., Jan. 1933, blz. 61).

Bij zijn proeven op ratten na besmetting met paratyphus vond L., dat:
ie. ratten met een tekort aan A-vitaminen een sterk verminderd weerstands-
vermogen bezitten tegen de infectie;

2e. bij ratten met tekort aan B-vitaminen dit weerstandsvermogen slechts in ge-
ringe mate is verminderd;

3e. bij ratten, die in sterke mate leden aan experimenteele rachitis, geen ver-
mindering aan weerstandsvermogen kon worden vastgesteld, en

4e. dat hongertoestand slechts een zeer geringen invloed heeft op het weerstands-
vermogen tegen besmetting.

Kornelis Freerk Wiersum werd geboren den 1 December 1860,
in de gemeente Leens. Na genoten lager onderwijs en vooropleiding
op de H.B.S. te Groningen, deed hij het toelatingsexamen voor de
toenmalige Veeartsenijschool. In 1883 verwierf hij het diploma van
veearts, in welk jaar hij zich vestigde als praktizeerend veearts in
de stad Groningen, alwaar hij spoedig benoemd werd tot gemeente-
veearts, belast met de vleeschkeuting en het toezicht op de veemarkt.
De vleeschkeuring heeft hij gehouden tot de oprichting van het
Openbaar Slachthuis. De functie van gemeenteveearts heeft hij ruim
40 jaren bekleed. Bovendien werd Wiersum mettertijd benoemd tot
gouvernementsveearts en was hij vervangend districtsveearts.

In 1889 heeft hij samen met collega A. W. Heidema opgericht
de weldra zeer bekende Inrichting voor Hoefbeslag, ter opleiding
van hoefsmeden. Talrijke hoefsmeden hebben hier hun diploma ver-
worven. Eerst veel later zou van Rijkswege ook dergelijk onderwijs
worden gegeven.

Wiersum was een man met een helder verstand, veelzijdig ont-
wikkeld en een geestig verteller; hij was een zeer geziene figuur,
vooral in de paardenwereld. Hij mocht zich verheugen in eene uit-
gebreide praktijk; zijne adviezen werden zeer gewaardeerd. Groote
belangstelling had hij voor de paardenfokkerij en de paardensport.
Zoo was hij een van de oprichters van de Groninger Harddraverij-
vereeniging, waarvan hij jarenlang bestuurslid is geweest en tot zijn
dood toe jury-lid.

Van de Afdeeling Groningen-Drenthe van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde is Wiersum indertijd bestuurslid geweest, maar
reeds sedert jaren had hij zich van ons vereenigingsleven meer
teruggetrokken.

In 1919 is Wiersum begonnen zijn praktijk langzamerhand in
andere handen over te geven, waarop hij zich in 1927 geheel uit
de praktijk terugtrok, om in Haren een mooien ouden dag tegemoet
te gaan.

Evenwel heeft hij niet van die rust mogen genieten en wel ten
gevolge van zijn gezondheidstoestand, welke de laatste jaren slechter
werd; vooral het verlies van zijn jongste dochter had hem erg aan-
gegrepen en zijn gezondheid een knak gegeven.

Na een gelukkig huwelijksleven van bijna 48 jaren is hij heenge-
gaan, een leege plaats achterlatende voor hen die hem dierbaar waren.

Den - 17 April heeft op het Esserveld onder groote belangstelling
de begrafenis plaats gehad. Talrijk waren de vrienden en kennissen
die den overledene de laatste eer kwamen bewijzen.

De toestanden in het veehoudersbedrijf met hun terugslag op de positie der dieren-
artsen worden langzamerhand van dien aard, dat bij vele collega\'s het water tot
aan de lippen gestegen is. Vooral bij jonge collega\'s in de praktijk, zonder vaste
baten van vleeschkeuring of anderszins, is dit het geval; de verhalen, welke men
daarvan hoort, stemmen bedroevend.

Niettegenstaande dit feit en het ontbreken van lichtpunten voor de toekomst,
worden er telken jare opnieuw vele studenten aan de diergeneeskundige faculteit
ingeschreven, die hun studie aanvangen met de hoop, dat zij als dierenarts nog
een bestaan kunnen vinden, evenredig aan zwaarte, kosten en duur van studie.

Indien de toestanden zoo blijven —■ en veel beter zullen zij de eerste jaren wel
niet worden — zal deze verwachting in de meeste gevallen illusoir blijken. De harde
waarheid zal uitwijzen dat het meerendeel hunner een zeer karig en zorgelijk bestaan
zal hebben, dat hun energie en levenslust zal lijden onder het doodend niets doen,
bij gebrek aan werk in de praktijk, welke laatste — voor zoover aanwezig — nog
zal moeten verdedigd worden tegen concurreerende kwakzalvers en leeken-enters.

Dit bestaan zal dan nog ten deele worden geleid ten koste van den naburigen
collega, welke het voordien wellicht toch al niet te rijk had.

Het is een feit, dat er, gezien de heerschende toestanden, te veel dierenartsen
in ons land zijn, evenals het de waarheid is, dat het vak van dierenarts momenteel
onder de intellectueele vakken een der slechtste, zoo niet het slechtste is.

Het heeft geen zin dit te verbloemen; integendeel, het zal gewenscht zijn deze
stelling met redenen omkleed kond te doen aan H.B.S.\'ers en gymnasiasten, welke
nu ploeteren voor hun eindexamen om daarna voor dierenarts te gaan studeeren.
De spoeling zal anders nog dunner worden en het aantal teleurgestelden noggrooter.

Het argument, dat de waarheid toch wel doorsijpelt, en dit op zich zelf al genoeg-
zaam remmend zal werken, is wel goed, maar niet voldoende. Er zal met geschriften
en argumenten moeten worden gewerkt en hier ligt m.i. een schoone taak voor onze
Mij. om inlichtend en waarschuwend op te treden.

Naar ik meen is in deze richting al eens vroeger een loffelijke poging gedaan
cx.a. door Dr. H. A. Vermeulen, maar het zal ditmaal krachtiger en meer op uit-
gebreide schaal dienen te geschieden. De toeloop naar onze gelederen zal beperkt
moeten worden, in het belang der adspiranten en in ons belang.

Naast de event. door de Mij. te nemen maatregelen, kan ieder van ons in eigen
omgeving bij voorkomende gelegenheden het zijne doen. Het zal zaak zijn de voor-
bereidingen voor deze campagne spoedig te nemen; de eindexamens naderen en daar-
mede de studielustigen.

Wat er geschiedt met de producten bereid uit dieren die krachtens de Vleesch-
keuringswet moeten worden afgekeurd en die toch zeker geen last of hinder meer
mogen opleveren, lceren wij uit het verslag van de gezondheidscommissie te Bols-
ward, gerefereerd in het Tijdschrift voor Sociale hygiëne, Mei 1933, blz. 162—163.
Wij lezen daar:

„Ingekomen is een klacht over een ondragelijken en afschuwelijken stank te Bols-
ward veroorzaakt door na te melden fabriek. Een onderzoek in een pand aan het
Streng wees uit, dat daar het vleeschmeel van de thermochemische fabrieken te Ber-
gum wordt verwerkt en van een gedeelte van het nog ingesloten vet wordt bevrijd
teneinde verkoopbaar te worden.

Daarbij wordt verwarming toegepast, welke de onaangename lucht aan het vleesch-
meel eigen tot een stank verhoogt.

Kort verslag van de Hoofdbestuursvergadering op Zaterdag 8 April 1933
in hotel Terminus te Utrecht.

Aanwezig alle leden met uitzondei ing van collega van der Vliet, die wegens
ongesteldheid verhinderd was.

Als voornaamste punt prijkte op de agenda de behandeling van het rapport
der secretariaatscommissie. De besprekingen hierover namen de geheele eerste helft
der vergadering in beslag. Na de pauze werd besloten den secretaris op te dragen
om zoo mogelijk in het Tijdschrift van 15 April het rapport te publiceeren als een
afzonderlijke bijlage voor ieder lid onzer Maatschappij. Wat bij deze besprekingen
als afwijkend van de meening der secretariaatscommissie naar voren werd gebracht
zal aan het einde van het rapport worden gepubliceerd. Kroes meende dat de
opinie der commissie wel zóó duidelijk in het rapport weergegeven is, dat toelichting
op de afdeelingsvergaderingen door een commissielid overbodig is. Besloten werd
hiermee dan ook niet voort te gaan. Het bleek dat sedert de vorige H.B.-vergadering
op 11 Maart, alleen de afd. Zeeland had vergaderd, waar het rapport is toegelicht
door prof. Krediet.

De in de vorige H.B.-vergadering aangewezen commissie, bestaande uit Kirch,
Dr. Tap en ondergeteekende, heeft met de ziektecommissie uit de A.N.P.V. een
bespreking gehouden als resultaat waarvan een tarief voor diphtherie-entingen is
overeengekomen. Hoewel verschillende bezwaren tegen dit tarief werden ingebracht,
gingen ten slotte de H.B.-leden er mee accoord. omdat men, ook gezien de slechte
tijdsomstandigheden in het pluimveebedrijf, aan het verzoek van de A.N.P.V.
tegemoet wilde komen.

Door een lid werd er nadrukkelijk op gewezen, dat er, ook gezien de mededeeling
van den Directeur der R.S.I. in zake de methode van enten (Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde 1933, No. 6, blz. 304) sterke twijfel bestaat of bij toepassing van die
methode het door Dr. te Hennepe aangegeven getal van 500 kippen per uur te
bereiken is. Het zal afzonderlijk in een volgend nummer van het Tijdschrift

De commissie constateert, dat niet voldoende met de eischen van hygiëne rekening
wordt\' gehouden (geen stankafvoer, geen stofwegzuiging : grootte en ligging van het
pand zijn voor een dergelijk hindergevend bedrijf ongeschikt).

De commissie weet niet wat er met het vet zal gebeuren, dat op deze wijze gewon-
nen wordt. Wel dat vaten met dit vet ontploffen kunnen, waarna de vetkloddcrs
acht meter hoog tegen den muur zichtbaar blijven.

De commissie ontraadde vergunning tot het uitoefenen van het bedrijf te ver-
leenen. Later bleek dat B. en W. een proefvergunning voor 6 maanden hebben ver-
leend, waarbij voorwaarden zijn opgelegd, ontleend aan het schrijven der commissie.
Of deze zijn nagekomen en afdoende zijn, wordt niet vermeld.

Ondergeteekende stelt de vraag: Is een bewerking van afgekeurde dieren, die
tot zulke toestanden aanleiding geeft in overeenstemming met de bedoeling van de
„vleeschkeuringswet en hare uitvoeringsbesluiten", wanneer deze afkeuring voor-
schrijven en bepalen, dat afgekeurde dieren moeten worden vernietigd.

Of wordt ook hier eens te meer het bewijs geleverd, dat de „vernietiging in een des-
tructor" van deze afgekeurde dieren evenzeer onder direct toezicht en verantwoor-
delijkheid der overheidsorganen, met de uitvoering van deze wet belast, moet ge-
schieden als de „sterilisatie" en andere bewerkingen aan voorwaardelijke goedkeuring
verbonden.

worden gepubliceerd en aan de leden onzer Maatschappij zal worden geadviseerd
dit tarief toe te passen bij het verrichten van massaentingen in hoenderstapels van
leden van de A.N.P.V. Billijkheidshalve zal ook aan de N.P.F. gelegenheid worden
gegeven een soortgelijke overeenkomst met ons te sluiten.

Mededeeling werd gedaan dat alle daartoe aangezochte collega\'s het lidmaat-
schap der commissie tot bestrijding der kwakzalverij hebben aanvaard.

Op verzoek der Veterinaire Kegelclub D. I. G., die in dit najaar haar jubileum
wil vieren met het houden van een nationaal kegelconcours en dit wil laten samen-
vallen met onze Algemeene Vergadering, werd nu reeds besloten deze op Vrijdag
13 en Zaterdag 14 October te Utrecht te houden.

Voorloopig zal van de leden, die een waarnemer verkrijgen door bemiddeling
van het bureau voor plaatsvervanging, nog geen vergoeding worden gevraagd. Aan
de Algemeene Vergadering zal wijziging van een artikel uit ons Huishoudelijk Re-
glement worden voorgesteld, waardoor in de toekomst de vergoeding moet worden
voldaan door de waarnemers.

Artikel 40 van ons Huishoudelijk Reglement draagt den Centralen Raad o.m. op
de rechtspraak in geschillen tusschen de leden onderling en tusschen de leden en
derden. De vraag heeft zich voorgedaan of „derden", i.c. niet-dierenartsen ook een
klacht bij den Centralen Raad kunnen indienen en of de Centrale Raad verplicht
is zoodanige klacht te onderzoeken. In principe werd deze vraag bevestigend be-
antwoord. Een door den secretaris ingewonnen juridisch advies leerde dat de Raad
van Toezicht op de orde der advocaten ook herhaalde malen klachten van ,.derden"
te behandelen krijgt. Indien daarvoor aanleiding is wordt ook wel ter dege een straf
opgelegd, indien aan de „waardigheid van den stand" te kort is gedaan.

De Algemeene Vergadering zal zoowel een nieuwen voorzitter voor onze Maat-
schappij en een voorzitter en een lid voor den Centralen Raad moeten verkiezen.
Besprekingen werden gevoerd over eventueele opvolgers. Het resultaat dezer be-
sprekingen zal door de afgevaardigden in hunne afdeelingsvergadering worden mee-
gedeeld.

Eveneens zal de Algemeene Vergadering zich kunnen uitspreken over even-
tueele wijzigingen, die in het reglement op het D. F. van EsvELD-fonds kunnen wor-
den aangebracht. Onze vorige en de huidige penningmeester hebben deze taak
reeds onder oogen gezien en een bemiddeling gezocht om aan den wensch van vele
leden tegemoet te komen, die aan de baten van het van EsvELD-fonds niet uit-
sluitend een wetenschappelijke bestemming willen geven, doch de mogelijkheid willen
scheppen ook het Ondersteuningsfonds van de baten te laten profiteeren. Van
Heusden heeft een ontwerpreglement voorgesteld, dat enkele wijzigingen onderging
en aan de Algemeene Vergadering zal worden voorgesteld. Het voornaamste hier-
uit is, dat het van EsvELD-fonds practisch niet van beteekenis meer vergroot zal
worden. Indien de baten niet worden bestemd voor wetenschappelijk onderzoek
ev. de publicatie hiervan, zullen zij gevoegd worden bij het Ondersteuningsfonds.
Het voorgestelde reglement zal in het programma der Algemeene Vergadering
worden opgenomen.

Van Prof. Berger is een schrijven ontvangen, waarin deze bedankt als voor-
zitter van de commissie voor Post-Universitair Onderwijs. Besloten werd geen nieuw
lid in de commissie te benoemen.

Goedkeuring werd verleend op de bindende besluiten der afdeeling Gelderland—
Overijssel inzake de georganiseerde tuberculosebestrijding. Deze besluiten alsmede
de aanwijzing van het gebied, waarvoor zij gelden, zullen afzonderlijk in het Tijd-
schrift worden gepubliceerd.

Ingekomen was een mededeeling dat ook kwakzalvers geabonneerd zijn op ons
Tijdschrift en dit als reclameobject gebruiken tegenover hunne „clientèle". Dit
is mogelijk, want vele abonnementen loopen via den boekhandel. Via een strooman
zal een kwakzalver zich toch altijd kunnen abonneeren op ons Tijdschrift. Nieite-
min zal een abonnement aan kwakzalvers, zoo wij dit te weten komen, worden
geweigerd.

Onder de ingekomen stukken was voorts nog een correspondentie van collega Hes-
husius te \'s-Gravenhage met den Raad van Beheer op Kynologisch gebied in Neder-
land. Als medewerker aan het tijdschrift ,,de Hond" had Heshusius er op ge-
wezen dat het aan te bevelen ware bij iederen hond, die op een hondententoon-
stelling wordt ingezonden, een recente verklaring van een dierenarts te eischen,
dat het dier niet pas geleden heeft aan een besmettelijke ziekte of uit een geïnfecteerd
milieu komt. Het gebruikelijke veterinaire onderzoek op een tentoonstelling kan
uiteraard niet deze waarborgen verschaffen, zooals wel blijkt uit het feit, dat honden
van een tentoonstelling nog wel eens met een infectie thuiskomen. Uit eigen er-
varing heeft Heshusius hiervan een recent voorbeeld genoemd. De voornoemde
Raad van Beheer nu heeft collega H. min of meer gesommeerd om namen te
noemen van zijn cliënten, die deze onaangename ervaring hadden opgedaan. Zulks
is door onzen collega geweigerd op grond van zijn beroepssgeheim. Daarna is het
medewerkerschap aan het betrokken tijdschrift aan H. opgezegd, die daarin
aanleiding vond zich mondeling en schriftelijk tot ons te wenden met het verzoek
om onze meening te willen uitspreken.

Een beroepsgeheim zooals bij de medici kennen wij natuurlijk niet, maar toch
gaf het Hoofdbestuur collega Heshusius groot gelijk om te weigeren de namen te
publiceeren van zijn cliënten, die met hunne honden een besmettelijke ziekte hebben
meegebracht van een bepaalde tentoonstelling. Indien hieronder fokkers zijn of
bezitters van een kennel zullen deze stellig kans loopen in de eerstvolgende maanden
weinig koopers te vinden. Deze opinie is door ons aan den Raad van Beheer op
Kynologisch gebied in Nederland kenbaar gemaakt.

De notulen der vorige H.B.-vergadering werden na enkele kleine wijzigingen
goedgekeurd. De secretaris

Vergadering van 6 Mei jl. Aanwezig 29 leden en een lid der algemeene afdeeling.
Door de aanwezigen werd staande aangehoord een woord gewijd aan de nagedach-
tenis van de heengegane leden der afdeeling: de Fluiter en Wiersum, aan den
oud-voorzitter der afdeeling van- Nes en aan de bekende collega\'s Prof. Kroon en
Joh. Plet.

Uit het verslag van den penningmeester bleek een batig saldo van ƒ 13.51 in kas
te zijn.

Het besluit door de dierenartsen uit het Westerkwartier genomen, betreffende
het niet in behandeling nemen van patiënten di ■ te voren door empirici zijn be-
handeld, vond instemming, z.iodat besloten werd te trachten het als bindende
bepaling voor onze afdeeling te doen aannemen.

In zake de voorstellen van de secretariaats-commissie is de afdeeling voor een goed
deel de meening toegedaan, dat de M. v. D. er zich toe moet bepalen aan het secre-
tariaat een jurist te verbinden, die in staat is veel werkzaamheden over te nemen.

Als candidaat voor de a.s. vacature van voorzitter der Mij. werd gesteld: Prof.
Dr. G. Krediet ; voor die van voorzitter van den centralen raad : Dr. J . J. F. Dhont
en als lid van dien raad P. de Jong.

Wenschelijk wordt het geacht het huish. reglement in zooverre te wijzigen, dat
3 plaatsvervangende leden van den centralen raad worden aangewezen, waarvan
althans een in Utrecht moet wonen en vrij zeker te allen tijde beschikbaar moet
zijn, ten einde een onverwachts weggebleven lid te kunnen vervangen en daardoor
de te nemen besluiten van kracht te doen zijn. Als candidaten voor een dergelijk
lidmaatschap werden benoemd: Dr. J. A. Bevers en Dr. G. M. v. d. Plank.

Hierna werden inleidingen gehouden door de leden: W. ten Hoopen over de
sarcoptes-schurft-behandeling bij het rund met behulp van gascellen; door J. Bruyel
en L. v. Bergen over de ervaringen verkregen bij de behandeling van kopziekte,
waarbij gewezen werd op de voordeelen van gelijktijdige toepassing van chloor-
calcium-injectie en lucht-insuflatie, ter voorkoming van recidive en op het feit
dat ook gunstige resultaten werden verkregen van chloorcalcium-injectie bij andere

ziekten, zooals acute lekzucht, hersentuberculose en misschien tetanus, zoodat
gevraagd werd of misschien de inspuiting ook op symptomatische wijze kan worden
toegepast, zonder dat er van verbreking van het calciuin-evenwicht sprake is.

Vink behandelde een geval van een koopvernietigend gebrek en roemt het labo-
ratorium van Prof. Schornagel wegens de deugdelijke adviezen, en raadt opzending
van evenhieele organen die betrekking hebben op erfelijke gebreken, naar genoemd
instituut ten zeerste aan.

Bruyel gaf een causerie over de oorzaken en de behandeling van prolapsus uteri
en wees op de vele wijzigingen daarin aangebracht sedert de beschouwingen van de
Bruin e.a.

Uit de discussie naar aanleiding van de voordracht bleek dat ook de methode
van den inleider niet algemeene instemming heeft verworven.

Bij rondvraag wenschte v. Loo te weten of een pas geworpen merrie, die geen
melk in den uier heeft, na een volgende drachtigheid iets dergelijks zal te zien geven.

D. Muller sprak als zijne ervaring uit. dat dit niet vooruit is te zéggen, doch dat
men door aanhoudend aan de tepels te trekken, meestal succes heeft, wanneer na het
veulenen de melkafscheiding niet optreedt. Kroes.

Van de Algemeene Afdeeling zijn overgegaan naar de afd. Noord-Brabant:
P. Zijp te Bergen op Zoom en A. J. M. van Erp te Boxtel.

R. Lunsche te I\'eize (Dr.); C. A. van Dorssen, Soerabayastraat i8bis A.,
Utrecht ; P. G. Vaags, Landstraat 260, Aalten; L. J. Haks, Jan van Scorel-
straat 55, Utrecht; J. de Regt, Mauritsstraat 38, Utrecht; W. J. Nieuwenhuys,
Kerkstraat 4, IJsselstein.

Den I3en April j.1. werd de 35e Kringavond gehouden. Aanwezig waren 14
leden en 4 introducé\'s.

Als nieuwe leden werden aangenomen collega G. Hoogstraten te Amstelveen
en collega M. Snijder te Loencn a. d. Vecht.

De Heer K. W. Hirsciifeld, biol. stud. te Bloemendaal, hield eene voordracht
over ..Erfelijkheid bij onze huisdieren". Begonnen werd met het begrip „huisdier"
nader te bezien en van de talrijk mogelijke definities en criteria werd vooral de
nadruk gelegd op het afhankelijk zijn van de menschelijke cultuur en de mogelijk-
heid zich op een physiologisch eenvoudig dieet in stand te kunnen houden en zich
voort te planten. Vervolgens werd de vraag behandeld wat men onder overerving
heeft te verstaan en werden de chromosomen als de dragers der erfelijke eenheden,
de genen, behandeld.

Na een korte uiteenzetting, van wat wij onder phaeno- en genotype hebben te
verstaan, werden de wetten van Mendf.l besproken.

Aan de hand van voorbeelden aan de huisdierfokkerij ontleend, werd de inter-
mediaire en de dominante overerving behandeld.

Geschetst werden de moeilijkheden, welke de geneticus ontmoet bij het onderzoek der
productiviteit en andere quantatieve factoren-complexen bij onze groote huisdieren

Achtereenvolgens werden behandeld de overerving van het productievermogen
en van het melkvetgehalte bij onze runderen, waarbij nader werd ingegaan op
de actueele kwestie welke dieren voor de fokkerij de meeste waarde hebben en of
de stamboekdieren werkelijk genetisch zoo superieur zijn. Ook werd uiteengezet,
dat de stamboeken aan waarde zouden winnen door een kaartsysteem aan te leggen
waarop van iederen fokstier de productiviteit zijner dochters vergeleken met die
van hare moeders vermeld stond.

Tot slot werden de overervingsschemata besproken van eenige ziekten en ge-
breken, en van de lethaalfactoren bij het paard, rund, schaap en varken, waarna
spreker verder nog wat vertelde over eigen onderzoek bij honden.

Besloten werd een enquête in te stellen betreffende den veterinair-sanitairen dienst
bij hondententoonstellingen.

Een verzoek van eenige Westlandsche gemeenten aan de Kroon tot op-
legging van de verplichting tot aansluiting van alle Westlandsche gemeen-
ten bij een gemeenschappelijken keuringsdienst.

Eenigen tijd geleden hebben enkele Westlandsche gemeenteraden besloten de
bestaande regeling tot instandhouding van den gemeenschappelijken vee- en vleesch-
keuringsdienst Westland, waarbij de gemeenten Naaldwijk, de Lier, Monster en Wate-
ringen zijn aangesloten, voorloopig met een halfjaar, te rekenen van i Januari jl. af,
te verlengen.

Dit verzoek hield verband met het voornemen van de gemeente Monster om de
bestaande regeling op te zeggen en niet langer op gelijke of soortgelijke wijze een
gemeenschappelijke regeling te treffen.

Inmiddels zijn pogingen in het werk gesteld om alsnog de gemeente Monster
van haar voornemen tot uittreding af te brengen, echter zonder resultaat. Uiteraard
is de uitvoering van het voornemen van Monster voor de overige Westlandsche
gemeenten zeer nadeelig, daar de keuringsdienst eenmaal op een dergelijke samen-
werking is ingesteld, uitstekend voldoet en de uittreding van genoemde gemeente
èn voor de goede outillage èn voor de financieele uitkomsten van den dienst zeer
zeker nadeelig is.

Naar de N. R. Ct. mededeelt, hebben daarom de gemeentebesturen van Naald-
wijk, de Lier en Wateringen thans besloten bij de Kroon in beroep te gaan op grond
van art. 138 der gemeentewet, teneinde aan alle Westlandsche gemeenten de ver-
plichting op te leggen een gezamenlijke regeling te treffen.

Een uitspraak van de Kroon betreffende een overeenkomstig verzoek
als bovenstaand, van de gemeente Delfzijl.

Evenals bovengenoemd verzoek van de Westlandsche gemeenten heeft de ge-
meenteraad van Delfzijl reeds vroeger een verzoek tot de Kroon gericht tot oplegging
van een gemeenschappelijke regeling tot stichting, inrichting en exploitatie van een
openbaar slachthuis, alsmede van een keuringsdienst van vee en vleesch voor de
gemeenten Delfzijl, Appingedam , Bierum, Termunten en Nieuwolda. Bij het hierop ge-
volgde overleg tusschen de besturen der genoemde gemeenten, welk overleg door
Gedep. Staten van Groningen namens de regeering was opgedragen, is geen over-
eenstemming bereikt, hoofdzakelijk omdat het gemeentebestuur van Appingedam
van oordeel was, dat in de tegenwoordige tijdsomstandigheden van het bouwen
van een slachthuis moest worden afgezien, en indien al noodig, het slachthuis te
Appingedam moest worden gevestigd, waar meer slachtingen plaats vinden en waar
met dezelfde tarieven een eigen slachthuis zou kunnen worden geëxploiteerd, terwijl
het gemeentebestuur van Delfzijl zulks onredelijk achtte, daar de afstand van de
kom van Delfzijl naar het te stichten slachthuis ten minste tweemaal zoo ver zou zijn
als de afstand van de kom van Appingedam tot dat slachthuis. De gemeente Delfzijl
handhaafde dan ook haar verzoek.

a) ten aanzien van den keuringsdienst, dat een gemeenschappelijke regeling van een
keuringsdienst van vee en vleesch voor de gemeenten Delfzijl, Appingedam, Bierum,
Termunten en Nieuwolda bestaat, zoodat de gemeenteraad van Delfzijl niet-ont-
vankelijk is in zijn verzoek om een gemeenschappelijke regeling op te leggen, en dat
bovendien, nu art. 23a der Vleeschkeuringswet een speciale regeling geeft voor
gedwongen samenwerking van gemeenten terzake van den keuringsdienst van vee
en vleesch, de algemeene regeling der Gemeentewet te dien aanzien geen toepassing
behoort te vinden ï

b) ten aanzien van het slachthuis, dat de Kroon van de haar bij art. 142 der Gemeente-
wet gegeven bevoegdheid een omzichtig gebruik behoort te maken, en dat het bouwen
van een gemeenschappelijk slachthuis voor de onderhavige gemeenten, mede gelet
op de moeilijke oeconomische omstandigheden, welke tot beperking van kapitaal-

uitgaven door de gemeenten nopen, niet dermate noodzakelijk is, dat de Kroon
zoodanige regeling zou moeten opleggen.

Een zelfde beslissing heeft de Kroon genomen ten aanzien van het bouwen van een
gemeenschappelijk slachthuis voor de gemeenten Oude- en Nieuwe-Pekela. Uit
deze beslissing is wel af te leiden, hoe het zeer waarschijnlijk zal loopen met het ver-
zoek van de Westlandsche gemeenten.
De Haarlemsche proceskoe.

Volgens een bericht in de „Vee- en Vleeschhandel" van 5 Mei j.I. heeft de recht-
bank te Haarlem 2 Mei j.1. weer een vonnis gewezen in de zaak tusschen de gemeente
Haarlem en den Heer v. d. Veen, den invoerder van de koe, welke in een andere
gemeente goedgekeurd, bij invoer te Haarlem werd gesteriliseerd.

De rechtbank heeft de gemeente toegelaten om te bewijzen, dat „de koe tubercu-
leus was en schadelijk voor de gezondheid".

Het Belgische Ministerie van Maatschappelijke Voorzorg en Gezondheidsdienst
heeft aan een commissie van deskundigen in studie gegeven de hervorming van de
inrichting van den Belgischen Vleeschkcuringsdienst.

Bij de te onderzoeken punten worden genoemd de kwestie van het opdragen
van de keuring aan niet-practiseerende veeartsen; de inrichting van de controle
op de naleving van de wettelijke bepalingen voor den vleeschhandel en alles wat
met het wezen van den handel van ondeugdelijk vleesch in verband staat.

De redactie van de „Belgische Beenhouwer", waaraan blijkbaar de V. en VI.
handel het bericht heeft ontleend, teekent daarbij aan, dat zulk een hervorming
noodig is. Geen practiseerende veeartsen meer, die rekening moeten houden met hun
veehouders-klanten, een hervorming, die zeker ook in ons land noodig is, zegt de
V. en V. handel.

Oorspronkelijk zou, volgens art. 61 van het Koninklijk Besluit van 5 Juni 1920,
onbruikbaarmaking van vleesch in een destructor verplichtend worden op 1 Juni
\'93²-

Bij Kon. Besl. van 18 Augustus 1932 werd de ontheffing daartoe verlengd tot 1 Juni
\'933-

Thans is afgekondigd het Kon. Bcsl. van 13 April 1933 (Staatsblad No. 175/,
waarbij als datum, tot wanneer ontheffing van de verplichting tot destructie door den
Minister kan worden verleend, is vastgesteld: / Juni 1936. Volgens de dagbladen
heeft de minister dezen termijn bepaald op 1 Juni 1934.

Te Gorinchem werd door den raad een voorstel van B. en W. aangenomen om met
de N.V. „Gekro" te Overschie een overeenkomst aan te gaan betreffende het ver-
nietigen van slachtafvallen en cadavers. Deze overeenkomst werd voor 3 jaar gemaakt
en de bijdrage gesteld op ij cent per H.A. en cent per inwoner per jaar, met een
maximum van ƒ 300.—.

Ged. Staten van Limburg hebben den gemeenteraad van Kerkrade, die zich op het
standpunt stelde, dat een vacature van hulp-keurmeester niet behoefde te worden
aangevuld, op grond van de Vleeschkeuringswet bevolen, vóór 1 Juli een tweeden
hulp-keurmeester aan het openbaar slachthuis te benoemen.

B. en VV. van Velsen schrijven aan den Raad. naar aanleiding van de mededeeling
van het raadslid Tusenius, dat hij in beroep zal gaan aangaande het besluit inzake
den bouw van het slachthuis, dat de bedoeling van dit schrijven hun niet duidelijk
is. Zij zeggen moeilijk te kunnen aannemen, dat de Heer T. niet weet, dat de raad
inzake den slachthuisbouw geen enkel besluit heeft genomen dat de goedkeuring
van Gedep. Staten noodig heeft, laat staan een besluit, waarvan beroep mogelijk
zou zijn. Zij stellen daarom voor de mededeeling van den Heer T. voor kennis-
geving aan te nemen.

besluit van den raad van 21 Dec. 1932 aan de verordening op het keuren van vee
en vleesch een nieuw artikel toegevoegd waarbij het hoofd of den bestuurder van
een winkel, bestemd voor den verkoop van vleesch en vleeschwaren, verplicht wordt
aan B. en W. kennis te geven, dat een winkel als zoodanig in gebruik zal worden
genomen; voorts wordt verboden deze in gebruik te nemen binnen 14 dagen na de
dagteekening van het bewijs der kennisgeving.

In verband met het bekende arrest van den Hoogen Raad van 13 Maart j.1. werd
te Dordrecht de verordening op den keuringsdienst van vee en vleesch daarmede in
overeenstemming gebracht. de G.

Wij lezen in een redactioneel artikel in het Algemeen Zuivel en Melkhygiënisch
Weekblad van 19 Mei 1933, geschreven naar aanleiding van de bekende radio-rede
van den heer L. Bückmann :

„De veebeperking is een welkome gelegenheid om de kwaliteit van den vee-
stapel op te voeren. Men zou derhalve kunnen verordenen, dat de dieren, die
,,niet aan bepaalde eischen voldoen, moeten vernietigd worden, en dat voor het
„inleveren van zulk een dier, niet te lage prijzen betaald worden naar klasse en
„leeftijd van het dier. Zouden op deze wijze nog niet genoeg dieren uit de
„markt verdwijnen, dan zou men de eischen nog meer kunnen opvoeren. De
„eenige controle zou dan behoeven te bestaan in de geregelde veeartsenijkundige
„keuring. Worden dieren aangetroffen, welke vrijwillig voor vernietiging hadden
„moeten worden aangeboden, dan worden deze dieren vernietigd zonder uit-
,,keering aan den eigenaar, terwijl bovendien, indien de omstandigheden daartoe
„aanleiding geven, nog een boete opgelegd zou kunnen worden 1"

In het Avondblad van het Algemeen Handelsblad van 22 Mei komt in de
Medische Kroniek een artikel voor over de Tuberculose-bestrijding in verband
met de beperking van den Nederlandschen veestapel.

De- medische medewerker wijst • op het- gevaar van lupus, been-, buik-, en
kliertuberculose, welke vormen in hoog percentage door den bovinen tuberkelbacil
kunnen worden verwekt. De infectie van kinderen door rauwe melk met tuber-
kelbacillen komt nog maar te veel voor, gezien de onderzoekingen van markt-
melk te Amsterdam en te Rotterdam. In verband met het plan tot het slachten
van 200.000 runderen zou zich hier een prachtige gelegenheid voordoen, het
percentage tuberculose onder de kinderen tengevolge van het gebruik van rauwe
melk te doen verminderen en zal ook in den veestapel het tuberculosecijfer sterk
dalen.

Dit zou natuurlijk van veterinaire zijde veel onderzoek eischen, maar „ons
Veeartsenijkundig Staatstoezicht zal zeker tegen zulk een taak opgewassen blijken".

Bevorderd tot Doctor in de Veeartsenijkunde op een proefschrift getiteld :
„Bijdrage tot de kennis der pancreas-distomatose bij het rund veroorzaakt door
Eurytrema pancreaticum", Hendrik Burggraaf, Dierenarts b. d. Deli-Maatschappij.

Tohoku Journal of Experimental Medicine. (Tohoku Imperial University, Kitayo-
bantyo, Sendai, Japan.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i April niet waren geeindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 24 (42) eigenaars, waarvan in Drenthe bij 3 (1); Overijsel

Zes lessen over zwijnenkweek. Leuven, Belgische Boerenbond, 1932. 8°. 24 blz.
m. fig.

H. H. Vink, Cirrhosis hepatis bij de huisdieren, een pathologisch anatomisch
onderzoek. Proefschrift a. d. Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht, Schotanus en
Jens, 1933. 8°. 175 blz. m. 7 pl. (14 afb.).

N. Lico, La fallacia della esperimentazione sugli animali. Lavagna, tip. Arti-
gianelli, 1931. 16°. 147 p. Lire 4.50

R. Giuliani, Lezioni di ezoognosia: zoognostica ell etnologia degli animali do-
mestici. Rac. di N. Tortozelli. Firenze, tip. G. Filippini, 1932. 8°. 488 p. c. 32 tav.
R. Istituto sup. agrario etc. Firenze.

Meddelanden fran Veterinarhögskolan i Stockholm. Arg. 7, 1931 1932. Stockholm.
\'933- 8°.

Beratlelse över verksamheten vid Veterinarhögskolan under Lasaret 1931/1932.
Avg. av A. V. Sahlstedt. Trollhâttan, Trollhiittans Tryckeri, 1933. 8°. 158 S.

Katalog över Kgl. Veterinarhögskolan. Lasaret 1932—1933. Stockholm, Zetter-
ström og Persson, 1932. 8°.

Stud Book. Régistre des chevaux de pur sang importés ou nés en Belgique. Vol. 6,
1929—1932. Bruxelles, Impr. S. A. D. I., 1932. 8°. XXXI 315 8 p.

Annales de l\'Institut national zootechnique de Roumanie. Vol. 1, nr. 1. Bucarest.
1932. 8°. 241 p. av. ill.

Viviseciion of dogs. The case for exemption on scientific grounds. London, Daniel,

1933. 8°. Sh. i.—
T. C. Norris, Practical sheepfarming. London, Allen and Unwin, 1933. Kl. 8°.

bij (1) ; Gelderland bij 3 (10) ; Utrecht bij (1); Noordholland bij 2 (2); Zuidholland
bij 8 (8) ; Zeeland bij 3 (6); Noord-Brabant bij 4 (12); Limburg bij 1 (1).

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 62 gevallen bij 7 eig.
(297 bij 23 eig.), waarvan in Groningen 20 bij 1 eig. (17, waarbij g paarden bij 2 eig.) ;
Friesland 39 bij 3 eig. (115 bij 15 eig.); Drenthe (64 bij 1 eig.); Overijsel (35 bij

i eig.); Gelderland (49 bij 3 eig.); Utrecht 1 ; Zuidholland 1, paard, (17 bij 1 eig.);
Noord-Brabant 1.

Rotkreupel bij schapen: 279 gevallen bij 13 eig. (374 bij 42 eig.), waarvan in Gro-
ningen 20 bij i eig. (46 bij 7 eig.) ; Friesland 34 bij 3 eig. (168 bij 20 eig.) ; Drenthe

II bij 3 eig. (25 bij 7 eig.); Gelderland 70 bij 3 eig. (20 bij 1 eig.); Noordholland
109 bij 2 eig. (98 bij 5 eig.); Zuidholland 35 bij 1 eig. (17 bij 2 eig.).

Anthrax: 14 gevallen bij 11 eig. (5 bij 4 eig.), waarvan in Friesland 7 bij 4 eig.;
Gelderland 1 (2 bij 2 eig.); Utrecht 3 bij 3 eig.; Zuid-Holland 1 (3 bij 2 eig.); Noord-
brabant 2, waarbij 1 paard, bij 2 eigenaars. Vr .

A. J. Peeters, gevestigd te Veendam, Tj. J. Giesenstraat 6, tel. 59.
S. W. Snijders, gevestigd te Eist (G.), Valburgscheweg 53, tel. 24.

Feathered World yearbook for 1933. Ed. by 0. Comyns Lewer and A. P. Thompson.
22^ year. London, Feathered World, 1933. 8°. 618 p.

C. E. Clement. Operation and management of milk plants. Washington, Go-
vernment Printing Office, 1933. 8°. 50 p.w. ill.

Report of a special committee appointed by the People\'s League of Health Inc.
to make a survey of tuberculosis of bovine origin in Great Britain. London, People\'s
League of Health, 1932. 8°. XVII 44 2 p.

Report on the slaughtering of livestock. By De La Warr, E. Debenham, A. Gilzean
a. o. London, H. M. Stationery Office, 1933. Sh. 2.—

G. W. Allen and G. M. Cameron, The story of microbes. Knoxville, Book-
mill Co, 1932. 8°. 460 p.w. ill. S 3-75

W. L. Obold and M. M. Diehm, Manual of microbiology for the study of bac-
teria, yeasts and molds. Philadelphia, F. A. Davis, 1932. 8°. 140 p.w. ill. $ 1.25
F. Smith, The early history of veterinary literature and its British development.
Vol. 4. Ed. by F.Btdlock. London, Bailliere, Tindall and Cox, 1933. 8°. Sh. 15.—
Vol. 4. The nineteenth century, 1823—1860.

Twelfth annual report on eradication of pullorum disease in Massachusetts. By
H. van Roekel a. o. Boston, Mass. Agr. Exp. Stat., 1932. 8°. 80 p.
Control series. Bull. nr. 63.

30th annual report of the Bureau of Science, Philippine Islands. By W. H. Brown.
Manila. 1932. 8°. 91 p.

H. E. Woodman, Fish meal as a food for live stock. London, H. M. Stationery
Office, 1933. 8°.

H. Schmidt, Fortschritte der Serologie. Dresden u.s.w., Th. Steinkopff, 1933.
8°. XI 191 S. m. 20 Abb. u. mehr. Tab. M. 13.20

Wissensch. Forschungsberichte. Naturwissensch. Reihe. Bd. 30.
R. Schönbeck, Reit-A. B. G. Kurze Anleitung-zum Erlernen des Reitens und
zur Pferdekenntnis. 7te Aufl. Von H. Podewils. Berlin, P. Parey, 1933. Gr. 8°-
93 S. m. 26 Abb. und 8 Taf. M. 4.50

H. Bonikowsky, Untersuchungen über die Morphologie und Vererbung ver-
schiedener Merkmale beim Karakulschafe. Berlin, P. Parey, 1933. Gr. 8°. 98 S.

L. Urbanek, Die Bestimmung des Kalk- und Vitaminbedarfes unserer Haustiere.
Anleitung und Fütterungstab. Red. von F. ^ari&mVÄi. Wien, Agrarverlag, 1932.
Gr. 8°. 16 S.

D. Strilcinc, Mikrophotographischer Atlas der Zerealien, einschl. Flirsen und
Buchweizen sowie der wichtigsten Leguminosen. Berlin. 1932. 71 Taf. m. 300 Abb.

Sonderausg. nr. 10 der Zeitschrift f. d. ges. Getreide- und Mühlenwesen.
O. Antonius, Gefangene Tiere. Salzburg, R. Kiesel, 1933. 8°. 86 S. m. 29 Ori-
ginalaufn. M. 1.20

R. Degkwitz, Lipoide und Jonen. Eine allgemein biologische und ärztliche
Studie über die physiologische Bedeutung der Zell-Lipoide. Dresden, Steinkopff,
1933- M. 21.50

J. Senft, Handbuch der gesamten Darmbranche. Behandlung, Konservierung
etc. der Därme im Schlachthause .... Wien, J. Senft, 1933. Gr. 8°. 99 S. m. 8 Abb.,
1 Schema, 2 Zeichn. und 2 Tab. M. 15.—

E. Zander, Zeitgemässe Bienenzucht. H. 2. Berlin, P. Parey, 1933. 4°. 45 S.
m. 36 Textabb. M. 2.—

K. Spitzenpfeil, Das weisse Riesenkaninchen. Anleitung zur Zucht und Pflege.
7te Aufl. der Ausarb. von C. Presser. Leipzig, F. Poppe, 1933. 8°. 36 S. m. Abb.

Avignon, Les courants de haute fréquence. De leur utilisation chirurgicale en
médecine vétérinaire. Quelques applications. Thèse de Paris. 1933.

Xémard, Considérations générales sur l\'élevage au Maroc. Le troupeau marocain.
Thèse de Paris. 1933.

Ronfaut, Des dangers de l\'extraction forcée dans les excès de volume chez les
grandes espèces domestiques. Avantages des embryotomies hâtives. Thèse de
Paris. 1933.

Bernard, Recherches sur le mécanisme des accidents consécutifs à l\'ingestion
du tétrachlorure de carbone. Rôle du calcium. Thèse de Paris. 1933.

Lamarre, La typho-anémie du cheval. Recherches expérimentales. Thèse de
Paris. 1933.

Millard, Le prix de revient du lait dans le Sud-Est de la Haute Marne. Thèse
de Paris. 1933.

Berguet, Sur la thérapeutique par les matières colorantes. Recherches sur
l\'action antiseptique et empêchante de quelques matières colorantes. Thèse de
Paris. 1933.

Reydf.llet, L\'examen radiologique de l\'appareil génito-urinaire des carnivores
domestiques. Thèse de Paris. 1933.

Hespel, Le diagnostic précoce de la gestation de la jument de pur sang par le
dosage de la folliculine dans l\'urine. Thèse de Paris. 1933.

Theilleux, Des tendinites aiguës de travail chez le cheval de selle. Thèse de
Paris. 1933.

Laborie, La moelle osseuse normale et pathologique. L\'utilité de son examen
pour le diagnostic de certaines maladies pour l\'inspection des viandes. Thèse de
Toulouse. 1933.

Chantal, La race porcine périgourdine et son élevage. Thèse de Toulouse. 1933-

Rapin, Le soufre colloidal et ses applications thérapeutiques en médecine vété-
rinaire. Thèse de Toulouse. 1933.

Barthe, La digitale. Ses applications thérapeutiques. Thèse de Toulouse. 1933-

Bouguereau, Les maladies des abeilles légalement contagieuses. Thèse de Tou-
louse. 1933.

Groulade, Contribution à l\'étude de la piroplasmothérapie. Thèse de Tou-
louse. 1933.

Castagnera, Etude expérimentale d\'un sérum marin enrichi en iode. Thèse
de Toulouse. 1933.

Bénazeth, Contribution à l\'étude du traitement des métrites et de l\'inertie
utérine par l\'extrait du lobe postérieur de l\'hypophyse. Thèse de Toulouse. 1933.

Bonnet, Etude d\'une variété de pigeon-voyageur. Le pigeon Gruel-Villeneuve.
Thèse de Toulouse. 1933.

Bellocç>, Exsudats et transsudats. Diagnostic différentiel. Thèse de Toulouse.
¹933-

Lamberton, Enquête sur la fréquence du demodex à Toulouse. Thèse de Tou-
louse. 1933.

Béchade, Contribution à l\'étude de l\'action amylolytique de la salive sur l\'amidon
cru. Thèse de Lyon. 1933.

Bardin, Contribution à l\'étude du vomissement chez les grands ruminants.
Thèse de Lyon. 1933.

Pascal, Contribution à l\'étude de la mammite streptococcique de la vache.
Thèse de Lyon. 1933.

Sarrasin, Contribution à l\'étude du cancer pulmonaire chez les animaux. Thèse
de Lyon. 1933.

Girod, Les tumeurs des cavités nasales chez les animaux domestiques. Thèse
de Lyon. 1933.

Harle, Paralysies médullaires d\'origine traumatique chez le chien. Thèse de
Lyon. 1933.

Beucler, Les fractures du maxillaire inférieur chez les solipèdes. Thèse de
Lyon. 1933.

Caillot, Mémoire sur la lutte contre la vaginite granuleuse des bovidés par
les syndicats d\'élevage. Thèse de Lyon. 1933.

Vlaovitch, Le cancer des capsules surrénales chez les animaux. Thèse de Lyon.
\'933-

Isad-Panah, Sur le diagnostic in vivo de la morve. Choix des méthodes appli-
cables en Perse. Thèse de Toulouse. 1933.

Conte, Désaffections des trayons chez les vaches laitières. Thèse de Toulouse.
¹933-

Miquel, Contribution à l\'étude de l\'hémothérapie dans la maladie de Carré.
Thèse de Toulouse. 1933.

Alary, Contribution à l\'étude de la stérilité d\'origine ovarienne chez la vache.
Thèse de Toulouse. 1933.

Duporoe, Du traitement des néoplasmes chez le chien par un extractif des tu-
meurs. Voie buccale et applications locales de doses faibles et fractionnées. Thèse
de Toulouse. 1933.

Castan, Contribution à l\'étude de l\'hygroma de la bourse séreuse du calcanéum
chez le cheval. Capelet. Thèse de Toulouse. 1933.

Dorbessan, L\'élevage bovin dans l\'arrondissement de Saint Gaudcns. Thèse
de Toulouse. 1933.

Tailhardat, Contribution à l\'étude des ulcérations cornéennes secondaires
dans les maladies infectueuses. Thèse de Lyon. 1933.

Faure-Brac, La leishmaniose canine. Sa fréquence en Prance sur le Littoral
méditerranéen. Son dépistage. Thcse de Lyon. 1933.

Berger, Une complication de la néphrite chronique chez le chien; la cataracte.
Thèse de Lyon. 1933.

Parlebas, Contribution à l\'étude du diagnostic des affections chirurgicales de
la gorge chez le chien. Thèse de Lyon. 1933.

Durin, Contribution à l\'étude du traitement de la poliomyélite de la maladie
du jeune âge du chien par les rayons X. Thèse de Lyon. 1933.

Eymaro, La prophylaxie du tétanos par la vaccination par l\'anatoxine tétanique
chez le cheval. Thèse de Lyon. 1933.

Courrier, Contribution à l\'étude du cytodiagnostic des épanchements pleuraux
et peritonéaux chez les carnivores. Thèse de Lyon. 1933.

Martin, Contribution à l\'étude des kystes de l\'ovaire chez la chienne. Thèse
de Lyon. 1933.

Lecapitaine, Contribution à l\'étude de certaines formes du syndrome vitulaire :
crises paravitulaires et vertige d\'herbe. Thèse de Lyon. 1933.

L. Christian, Sulfoderm und seine therapeutische Wirkung bei Ekzemen von
Hund und Katze. Inaug.-Diss. München. 1933.

K. Hellmich, Versuche mit Elektrochirurgie in der Veterinärmedizin. Inaug.-
Diss. München. 1933.

G. Schingel, Das Elektrokardiogramm der kleinen Laboratoriumstiere (Katze,
Kaninchen, Meerschweinchen, Ratte und Maus). Inaug.-Diss. München. 1933.

H. Schmid, Blutbild, Haemoglobinwert und Guttadiaphot bei Nephritis des
Hundes. Inaug.-Diss. München. 1933.

H. Sommerer, ,,Lentin" bei Verstopfung und Dyspepsie der Hunde. Inaug.-
Diss. München. 1933.

M. Weichseldorfer, Sind Jod und Arsen als biologische Sensibilisatoren für
Strahlenwirkungen anzusprechen? Inaug.-Diss. München. 1933.

H. Flachs, Die Stellung der Neurofibromatose des Rindes zu den Neurinomen
Verocay\'s. Inaug.-Diss. München. 1933.

H. Schmaler, Erfahrungen mit Lentin-Merck bei der Therapie der Koliken
des Pferdes. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

E. W. Lasz, Die Wirkung des Lentins auf die motorische Tätigkeit der Vormägen
gesunder und kranker Rinder. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

E. M. Beckert, Untersuchungen am Gebiss des Rindes unter bes. Berücksich-
tigung des Verhaltens der Schmelzeinstülpungen und ihrer Zementfüllungen.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

J. Siems, Zwillings- und Mehrlingsgeburten in den Oldenburger Herdbuchver-
bänden. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

H. Brix, Natrium-, Kalium-, Kalzium- und Magnesiumbestimmung im Ge-
samtblut von gesunden und kranken Hunden. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

G. Doege, Die Verwendung verschiedener Differenzialnährböden bei der Aus-
führung der bakteriologischen Fleischbeschau unter bes. Berücksichtigung der
Diagnostik der Bakterien der Coli intcrmedium-Gruppe. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

A. Haal, Diagnostische Züchtungsversuche zur Feststellung der Brauchbarkeit
verschiedener Farbnährböden zur Kultur der Abortus-Bang-Bakterien aus der
Milch. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

FI. J. Lübke, Vorkommen und Bedeutung der Harnblascnerkrankungen beim
Pferde. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

W. Prietze, Ein Beitrag zur Erforschung der toxischen Leberdystrophic der
Schweine. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

H. Jahn, Lokalanästhesie mit Panthesin (Klinische Anwendung, Beobachtung
und Versuche) in der Veterinär-Chirurgie. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

H. Axe, Die wirtschaftliche Auswirkung der Abortus-Brucellose in einem Rin-
derbestande. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

H. Damm, Untersuchungen über einen Fall von Lympgefässkrebs (sog. Lymphan-
gitis carcinomatosa) der Pleura costalis bei einem Hund. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

A. Schotterer, Ueber grundsätzliche Eigentümlichkeiten im Skelettbau der
Zwergpferde. Flabilitationsschrift Wien. 1933.

FRACTUUR VAN DEN UITWENDIG EN DARMBEENSHOEK,
DOOR TRAUMA VIA DEN ANUS EN HET RECTUM, BIJ

Ik was onlangs in de gelegenheid een zeer eigenaardige oorzaak
van een fractuur van den uitwendigen darmbeenshoek bij een pony
te constateeren.

Een pony stond, gespannen voor een groentewagen aan den kant
van een grintweg. De begeleider stond in de nabijheid met zijn rug
er naar toe, toen hij eensklaps, terwijl een vrachtauto passeerde, een
slag hoorde. Omziende zag hij zijn pony op den grond vallen en het
lemoen van den wagen aan een kant middendoor gebroken, terwijl
het dier hevig uit den anus bloedde en een gedeelte van het lemoen
er in stak. Hoewel er gedacht werd aan een aanrijding, kon dit niet
met zekerheid worden uitgemaakt en werd ook het vermoeden geopperd,
dat door een schrikachtige beweging van de pony het lemoen brak en
dit de pony in den anus drong. Het dier, dat niet meer opstond, werd
verder van zijn tuig ontdaan en lag in een waar bloedbad aan den
kant van den weg, toen ik er bij kwam.

Ik constateerde een perforatie van het rectum ongeveer 10 c.M.
vóór den anus, waaruit nog steeds veel bloed te voorschijn kwam. Men
toonde mij een puntig stuk hout van het lemoen, dat in den anus ge-
stoken had en ik kon vaststellen, dat dit er ongeveer 30 a 40 c.M. was
ingedrongen geweest. Het geval hopeloos achtende, adviseerde ik tot
onmiddellijke slachting, waaraan direct gevolg werd gegeven.

Bij sectie vond ik de perforatie van het rectum in den bovenwand,
en oraal daarvan een zeer groot haematoom met gestolden inhoud.
Links naast de ondervlakte van het kruisbeen was nog een stuk hout
van het lemoen aanwezig ter lengte van ^ 10 c.M. De bloedstolsels
waren te constateeren tot aan de linker darmbeenszuil en liepen op
tot op eenigen afstand van den uitwendigen darmbeenshoek, waar een
fractuur was ontstaan in den vorm van een dwarse barst; dislocatie
was niet aanwezig. De scheur liep van de crista ossis ilei naar den late-
ralen rand van het darmbeen en, op ongeveer 10 c.M. afstand, nage-
noeg evenwijdig met den kam, die de beide knobbelige verdikkingen
van den lateralen darmbeenshoek met elkaar verbindt, zoodat een
ongeveer rechthoekig stuk van het darmbeen was afgebroken.

Men zou de oorzaak van de fractuur ook kunnen toeschrijven aan
den val van de pony, doch het feit, dat de grond er niet zoo hard was
en de weg van het trauma tot ongeveer aan de fractuur reikte, pleit

Eine zerbrochene Deichsel perforierte das Rektum eines Ponys und drang soweit
in die Beckenhöhle hinein, dass ein Bruch des Darmbeins beim auswendigen Darm-
beinwinkel entstand.

A fracture of the iliac bone in a poney was caused by a broken shaft, which pene-
trated into the anus, with perforation of the rectum and wounding of the pelvic
cavity.

Une fracture de l\'ilium chez un poney a été causée par un timon cassé, qui entrait
dans l\'anus, perforait le rectum et blessait la cavité pelvienne.

DIAETHETISCHE BEHANDELING VAN DOOR ONDOEL-
MATIGE VOEDING ZIEKE EN ACHTERLIJKE JONGE
HONDEN EN KATTEN,

Meermalen komt het in de kleine huisdieren-praxis voor, dat men
geconsulteerd wordt voor kortelings gespeende katten en honden, die
door ondoelmatige voeding dermate lijden aan maag- en darmstoor-
nissen, gepaard met chronische diarrhee en als gevolg daarvan achter-
lijke groei, sterke vermagering, rachitis en opgezetten buik, dat zij meer
op een caricatuur gelijken van de diersoort, die zij vertegenwoordigen
dan op de diersoort zelf. Heeft de ontwikkeling van het lichaam geen
gelijken tred gehouden met die van de verstandelijke vermogens van
dergelijke dieren en zijn de laatste derhalve de eerste ver vooruit, dan
spreekt het caricaturiale in de verschijning des te meer. De eetlust van
dergelijke dieren is meestal zeer grillig, terwijl zij onrustig zijn en veel
zeuren.

Meestal zijn zulke patiënten reeds op eigen gelegenheid door den
eigenaar behandeld met wormmiddelen, levertraan of zoogenaamde
phosphorlevertraan bij een drogist gekocht, met beendermeel en derge-
lijken, waardoor de toestand meer achter- dan vooruitging.

Door diaethetische behandeling gelukt het vaak dergelijke dieren
te herstellen, waarbij men vrij snel de bovengenoemde symptomen ziet
verdwijnen; eerst de diarrhee en de opgezetheid van den buik, ver-
volgens de magerte en de verschijnselen van rachitis. Het lichaam ont-
wikkelt zich meer harmonisch en het caricaturiale verdwijnt. Het
dieet waarmede men snel resultaat krijgt is zeer eenvoudig. De eerste
dagen voeder ik dergelijke patiënten met zeer fijn gesneden of gehakt
mager rauw paardenvleesch, terwijl leidingwater als drinken den
geheelen dag binnen het bereik van het dier is.

Geeft men in de plaats van water melk, dan blijft de diarrhee vaak
aan den gang. Ander voedsel wordt voorloopig niet toegediend, totdat
de diarrhee is verdwenen. Na eenige dagen treedt meestal een ware
vraatzucht op. Werd aanvankelijk nog veel water gedronken, dit ver-
mindert weldra tot een minimum. De voedselverstrekking is driemaal
daags en de porties zijn zoo groot, dat het dier zich verzadigen kan.
Voedsel dat overgelaten wordt, wordt direct verwijderd. Na het eten
treedt meestal een vrij langdurige slaap in, waarna het dier zich op-
gewekt en vroolijk gevoelt. Het gezeur om voedsel blijft uit, zelfs tot
op den lijd, dat het dier gewend is, zijn volgenden maaltijd te krijgen.

Na eenige dagen wordt oudbakken wittebrood bijgevoerd. Daar de
met vleesch verwende patiënten dit niet nemen, meng ik fijn gekruimd
brood met fijn gesneden vleesch en verwerk dit tot een soort gehakt,
dat grif gegeten wordt. Meestal worden de dieren echter zoo hongerig,
dat ten slotte met boter gesmeerd brood aan dobbelsteentjes gesneden,
ook genuttigd wordt, mits men er aanvankelijk voor zorgt, dat die
dobbelsteentjes niet te groot zijn en de boter er niet aan mankeert. Men
kan nu een maaltijd, bij voorkeur een ochtendmaaltijd vervangen door
brood, terwijl ook bij de andere maaltijden wat brood wordt bijge-
voerd.

Het kan van nut zijn, dagelijks het voedsel te voorzien van 1 ä 2
druppels Vigantol.

Zijn de patiënten hersteld, dan kan van lieverlede ook ander voedsel
als rijst, visch,\' groenten, levertraan enz. worden toegediend, terwijl
ook wat melk niet meer schaadt. Een vrij ruime vleeschvoeding zij
echter den eersten tijd wel aanbevolen; de dieren Voelen Cr zich Wel bij,
zijn vol temperament en ontwikkelen zich zeer voorspoedig.

Junge Hunde und Katzen, durch ungeeignetes Futter erkrankt an Darmkatarrh,
Diarrhoe, Meteorismus und Rachitis, sind zu heilen durch rohes gehacktes Pferde-
fleisch, spater zum Teil gemischt mit Brot. Nur Wasser als Getränk.

Young dogs and cats suffering from intestinal catarrh, diarrhoea, bloating leanness
and rachitis as a result of injudicious feeding, may recover by a diet of raw minced
horseflesh, later partially substituted by bread. Only water for drink.

De jeiines chiens et chats atteints de catarrhe intestinal, de diarrhée, de météo-
risme, d\'amaigrissement et de rachitisme dus ä une alimentation injudicieuse peuvent
guérir par un régime consistant en de la viande de cheval crue et hachée, plus
tard partiellement remplacée par du pain. Ne faire boire que de 1\'eau.

In verband met het ingezonden stuk van collega van Herwaarden
over de praeventieve enting tegen hondenziekte met de praeparaten
van de Research Laboratories van Burroughs and Wellcome deel
ik gaarne mijn bevindingen mede over de curatieve werking bij honden-
ziekte van inspuiting met biocan (polyvalent hondenziekte-serum) van
de Serum-Union A.G. waarvan collega van Zyverden te Leiden
vertegenwoordiger is. Over de werking van dit serum ben ik ten zeerste
tevreden. Honden, die in een niet te ver gevorderd stadium van hon-
denziekte, waarbij alleen hooge koorts en algemeene verschijnselen
geconstateerd worden, ingespoten worden, reageeren meestal zeer
scherp met een flinke temperatuurdaling en een veel levendiger voor-
komen. Alhoewel het na deze gunstige reactie nog niet zeker is, dat de
patiënten de ziekte teboven komen, heb ik wel den indruk ,dat dit
verreweg met de meeste het geval is. De inspuiting (5 a 10 c.c.) wordt
steeds goed verdragen; een hoogst enkele keer treedt urticaria op, dat
echter weer snel verdwijnt.

Als praeventivum is bij de Serum Union gesensibiliseerd honden-
ziekte-vaccin verkrijgbaar, dat in een dosis van 2—5 c.c. wordt inge-
spoten, ingeval van noodenting gecombineerd met io c.c. biocan.
Over de waarde van dit praeventivum heb ik echter geen ervaring.

Inspuitingen met aspecifieke stoffen, als omnadin en introcid,
zelfs eenige dagen na elkaar, hadden maar zelden zoodanige uitwerking
dat ik daar tevreden mede kon zijn. Ik gebruikte deze stoften echter
voornamelijk dan, wanneer ik van het gebruik van serum niet veel
heil meer verwachtte of wanneer reeds een serum-injectie had plaats
gehad, waarvan een gunstige reactie achterwege bleef. Ik herinner mij
echter een geval, waar ik bij gebrek aan serum, direct introcid aan-
wendde. Na een drietal injecties was het dier genezen; ook hier was de
temperatuurdaling vrij scherp. Omnadin is naar mijn bevinding geen
praeparaat om bij de behandeling tegen hondenziekte mede te dweepen.

Biocan, polyvalentes Hundeseucheserum von der Serum Union A.G. ist nach
Verfassers Meinung ein wertvolles Mittel im Anfang der Staupe.

Biocan, distemper-serum of the Serum Union A.G. is according to author\'s opinion,
a good specificum in the beginning of the disease.

Biocan, sérum contre la maladie des chiens, de la Serum-Union A.G. est, selon
1\'auteur, un bon remède dans la première période de cette maladie.

Het referaat van v. d. P. over : Ist das antiskorbutische Vitamin für
die \'1 ierhaltung bedeutunglos ? op blz. 324 van dezen jaargang van
dit tijdschrift geeft mij aanleiding tot vermelding van het volgende :

Het heeft mij meermalen getroffen, dat honden, die naar de meening
van den eigenaar op de meest hygiënische manier worden verpleegd
en gevoed, waar angstvallig wordt gewaakt tegen het opnemen van
ongecontroleerd voedsel of van wat het dier als voedsel wenscht te
nuttigen, gaan lijden aan stoornissen in de digestie, gepaard met moeie-
lijk te stuiten brakingen, bloeddiarrhee en bloedingen en ontstekingen
aan het tandvleesch, die eenige dagen duren. Ondanks medicamenteuze
en diaethetische behandeling gaan de dieren ten slotte uitgeput te
gronde. De anamnese bij dergelijke patiënten leerde, dat het voedsel
bestond uit door en door gaargekookt vleesch, gekookte melk, brood,
rijst, kortom uit geen ander voedsel dan dat aan kooktemperatuur was
blootgesteld geweest. Opname van straatvuil en soortgelijke stoffen,
waardoor de verschijnselen verklaard konden worden, werd onmogelijk
geacht. Vooraf was het dier altijd gezond geweest en niets gaf aanleiding
om te denken aan reeds bestaande chronische ziekten als b.v. nier-
ziekten, waardoor ten slotte azotaemische uraemie zou kunnen ont-
staan. Vroeger beschouwde ik dergelijke patiënten als lijders aan hon-
dentyphus of z.g. Stuttgarter Hundeseuche.

Dit was in den tijd toen men azotaemische uraemie nog niet diag-
nostiseerde. Tegenwoordig meen ik de verschijnselen op rekening van
een gebrek aan C. vitamine te moeten stellen. Nu is het in de praktijk
niet altijd gemakkelijk om de diagnose azotaemische uraemie door
een onderzoek lege artis vast te stellen, wat wel moeilijkheden geeft,
daar de verschijnselen van C. avitaminose en de azotaemische uraemie
veel overeenkomst met elkaar kunnen hebben. De anamnese moet
in zoo\'n geval den doorslag geven bij de diagnose. Naast een symto-
matische behandeling laat ik patiënten, die ik verdenk te lijden aan C.
avitaminose, citroensap toedienen in den vorm van kwast of wanneer
rauw vleesch genuttigd wordt, dit laatste voorzien van enkele druppels
citroensap als zoodanig. Het toedienen van citroen stuit bij honden
meestal op veel verzet. Het is sommigen eigenaars haast onmogelijk het
door te voeren, zoodat het dan wel wenschelijk is, dat de deskundige
zich zelf met de verpleging van dergelijke patiënten belast.

Bovenstaande therapie heeft vaak verrassend resultaat, wat wel
steun geeft aan de meening dat hier inderdaad van C. avitaminose of
scorbut sprake is, temeer daar vroeger, toen dit middel niet werd toe-
gepast, iedere patiënt onherroepelijk te gronde ging.

Uit de Kliniek voor Kleine Huisdieren van de diergeneeskundige Faculteit
der Rijks-Universiteit te Utrecht, Directeur: Prof. Dr. A. Klarenbeek.

In de medische literatuur is er van verschillende zijden op gewezen,
dat leptospiren-infecties bij den mensch met bepaalde oogaandoeningen
gepaard kunnen gaan. Als meest daarbij waargenomen verschijnsel
wordt genoemd een meer of minder sterke pericorneale, episclerale,
oppervlakkige (conjunctival) en diepe (ciliaire) vaatinjectie. In som-
mige gevallen kon tevens een iritis of iridocyclitis van sereuzen of sero-
fibrineuzen aard en ophthalmoscopisch af en toe een neuritis optica
(neuritis papillaris, papillitis) worden vastgesteld.

Baermann en Zuelzer schrijven b.v. „Besonders charakteristisch
erscheint uns für die leichten Fälle vor allem die Injektion der Scleren".

Mulder noemt als belangrijk clinisch vroeg-symptoom in Sumatra
de hyperaemie van het oogwit (episclerale hyperaemie). De patho-
genesis van deze hyperaemie is volgens hem niet met zekerheid bekend.
Voor een conjunctivitis of een scleritis waren geen aanknoopingspunten
aanwezig. Hij vermoedt hierbij met een toxische vaatverwijding te doen
te hebben. Verder wordt door hem medegedeeld dat de hyperaemie
van de bloedvaatjes der conjunctiva bulbi altijd samen met een hyperae-
mie van het z.g. episclerale vaatnet (art. en vena ciliares anterior) voor-
kwam. Deze episclerale hyperaemie wordt als voor de ziekte kenmer-
kend genoemd. Door de conjunctiva bulbi te verschuiven werd een
indruk verkregen van de uitbreiding van de episclerale hyperaemie.
Bij sterke uitbreiding ervan was tevens de violet-roode zoom om de
cornea (ciliaire vaatinjectie) op te merken. Uitdrukkelijk wordt er op
gewezen dat deze episclerale hyperaemie niet mag worden verward

Het spreekt van zelf dat na de genezing een geheel andere voeding
dan de vroeger gebruikelijke dient te worden voorgeschreven.

Hunde, welche nur gekochtes Futter bekommen erkranken bisweilen an C Avi-
taminose oder Skorbut. Zitronensaft ist das beste Heilmittel.

Dogs getting only boiled or baked food, often suffer from C. avitaminose (scurvy).
Lemon juice is the medicine.

Des chiens nourris seulement de nourriture bouillie ou cuite souffrent souvent
de C. avitaminose (scorbut). Jus de citron est le remède.

met een conjunctivitis. Wel kan een irido-cyclitis ook gepaard gaan
met een pericorneale, ciliaire vaatinjectie.

Meestal bestond de hyperaemie reeds den tweeden ziektedag, in den
regel de volgende dagen in uitbreiding en intensiteit toenemend. In
de meeste gevallen verdween de oogwitreactie bij het eindigen der
koorts, soms enkele dagen later.

Ook Strassburger en Thill wijzen op deze bijzondere vaatinjectie,
die niet verward moet worden met de diffuse, acute roodheid, welke
bij conjunctivitis bestaat.

Behalve deze episclerale vaatinjectie wordt, zooals reeds is vermeld,
genoemd de bij de ziekte van Weil wel waargenomen iritis-iridocyclitis
en neuritis optica.

De iritis-iridocyclitis is van sereuzen of serofibrineuzen aard, kan
eventueel tot synechiae posteriores aanleiding geven en gaat vaak ge-
paard met ophthalmoscopisch waarneembare, kleinere en grootere
vlokken in het glasvocht. Ook een neuritis optica, al of niet met net-
vliesbloedingen, is een enkele maal wel vastgesteld.

Hertel heeft bij cavia en konijn, die hij intra-oculair (in voorste
oogkamer of glasvocht) of ook wel intra-peritoneaal met leptospiren
bevattende leverbrij had geënt, soortgelijke oogverschijnselen waar-
genomen. Als eerste oogverandering werd bij de cavia, drie a vier
dagen na de besmetting, opgemerkt een conjunctivale prikkeling met
waterige afscheiding en eerst 2—3 dagen daarna een icterische ver-
kleuring der slijmvliezen. Verder kwamen daarbij wel voor iritische
verschijnselen, met meer of minder duidelijke troebeling van het kamer-
vocht en soms ook glasvocht-troebelingen.

In het conjunctivale secreet kon hij zoowel na intraoculaire- als
intraperitoneale enting, leptospiren ongeveer van af den derden dag
vinden.

Aan het einde van zijn artikel schrijft hij : „Aus dem mitgeteilten
experimentellen Resultaten dürfte sich ergeben haben, dass es gelingt,
die bei Menschen beobachteten Augensymptomen der Weilschen
Krankheit, durch Überimpfung von Uhlenhuth-Frommschen Spiro-
chaeten zu erzeugen".

Bij honden, aan leptospiren-infectie lijdende, kon door ons eveneens
niet al te zelden, met name de episclerale vaatinjectie, zooals die bij
den mensch is beschreven, worden opgemerkt. Door Klarenbeek
wordt er daarom op gewezen dat ook de conjunctivale, opvallend
sterke vaatinjectie, met zeer duidelijke vaatjes in het bindvlies van het
oog, welke zich onderscheidt van de bij hondenziekte voorkomende
conjunctivitis, een belangrijke vingeraanwijzing voor het bestaan der
ziekte is. Bij een conjunctivitis in het verloop der hondenziekte valt op :
de diffuse roodheid, de lichtschuwheid en spoedig ook de mucopuru-
lente of purulente afscheiding; bij de bij de Weilsche ziekte optredende
conjunctivale vaatinjectie ontbreekt een dergelijke secretie.

) e. uit de vaten der oogleden, welke takken afgeven naar de fornix
conjunctivae, die zich vandaar over een gedeelte van de conjunctiva
verbreiden (vasa conjunctivalva posteriora) en 2e. uit de vasa ciliaria
anteriora. Deze laatste loopen met de rechte oogspieren naar voren,
doorboren de sclera dicht bij den limbus cornea om iris en corpus ciliare
te bereiken en geven, voor zij door de sclera gaan, vaatlissen af, die naar
voren gaan tot den rand van de cornea toe. Zij omringen het hoornvlies
met een krans van vaten, die tot zijn voeding dienen; ook geven zij
vaten af die naar achteren terugloopen.

De conjunctiva bulbi wordt alzoo door twee systemen van bloed
voorzien. De bij ziekelijke aandoeningen optredende vaatinjectie op
de sclera is een oppervlakkige (conjunctivale) of een diepe subconjunc-
tivale (ciliaire).

De conjunctivale vaten zijn oppervlakkig gelegen, duidelijk zichtbaar
rood, verschuifbaar met de conjunctiva en worden naar den fornix
toe dikker, naar den cornearand toe dunner.

De subconjunctivale, ciliaire vaten vormen om de cornea een rose-
roode hof, komen van de voorste ciliairarteriën en zijn moeilijk zicht-
baar. Een ciliaire vaatinjectie komt vooral voor bij aandoeningen van
den bulbus zelf (keratitis, iritis, cyclitis). Bij sterke, langdurige injectie
van een dezer vaatgebieden, treedt gemakkelijk ook vaatinjectie van
het andere vaatsysteem op, ook al door de rijkelijke onderlinge anasto-
mosen. Men onderscheidt alzoo een pericorneale conjunctivale vaat-
injectie van een pericorneale, episclerale, ciliaire injectie van vaten.
Bij onze huisdieren is intusschen klinisch de vulling van deze beide vaat-
gebieden lang niet zoo duidelijk waar te nemen als bij den mensen.
Eensdeels komt dit doordat het grootste deel van het pericorneaal ge-
legen weefsel meer door de oogleden wordt bedekt en daardoor soms
slechts moeilijk of onvolkomen voor onderzoek toegankelijk is, ander-
deels doordat de conjunctiva rondom het hoornvlies zeer vaak meer )f
minder sterk gepigmenteerd is. lnstillatie van adrenaline doet de opper-
vlakkige conjunctivale vaatinjectie verdwijnen, zij het dan ook slechts
tijdelijk.

Omtrent een geval van Weilsche ziekte bij den hond, waarbij niet
alleen een sterke pericorneale, conjunctivale en ciliaire vaatinjectb,
maar tevens verschijnselen van een serofibrineuze iridocyclitis en van
een neuritis optica konden worden waargenomen, zal hieronder, wegeis
de zeldzaamheid, iets uitvoeriger een en ander worden medegedeeld.

Het geval betrof een bastaard keesje, ongeveer 5 jaar oud, reu. H^t
diertje was ongeveer een week ziek, had slechten eetlust, dronk niet veïl
en was voor rheuma behandeld. (Ook in de medische literatuur wordt
verwarring met acuut rheuma genoemd).

Bij onderzoek bleek te bestaan een duidelijke, beiderzijdsche sterle
pericorneale, oppervlakkige- en diepe vaatinjectie. De pupil van h^t
linkeroog was nauw en opgevuld met een fïbrineus stolsel; nadtr
ophthalmoscopisch onderzoek was daardoor niet mogelijk. Het kame-

vocht, zoowel van het linker- als rechteroog was gering troebel; de
pupillair-reactie op licht traag, zonder evenwel duidelijk klinisch waar-
neembare irisafwijkingen.

Teneinde de iritis te bestrijden en eventueele synechiën los te scheuren
of te voorkomen werd atropine (i %) geïnstilleerd.

Drie dagen later was van de troebelingen in het kamervocht niets
meer te bespeuren, en was ook het stolsel in het pupillair gebied van
het linkeroog grootendeels reeds weer verdwenen, zoodat een nader
onderzoek van de diepere deelen van het oog kon worden ingesteld.
Waargenomen werd nu een opvallend sterke vulling der papillaire- en
retinale vaten; de papil zelfwas daarbij tevens meer diffuus rood van
kleur, wat gezwollen en wazig begrensd; glasvocht-troebelingen konden
niet worden vastgesteld, evenmin retinale bloedingen of andere net-
vliesafwijkingen. Het gezichtsvermogen was voldoende; tegen op zijn
weg horizontaal gehouden stok liep de hond niet aan. Twee dagen
daarna was ook de algemeene toestand van de patiënt veel verbeterd.
Het diertje was meer opgewekt en kreeg weer eetlust.

Het stolsel in het oog was zoo goed als geresorbeerd; de papillen
waren minder rood; de vaatvulling veel verminderd.

25 dagen na het eerste onderzoek was zoowel de pericorneale, epi-
sclerale* als de papillaire, retinale injectie van vaten vrijwel weer ver-
dwenen en van een te voren bestaan hebbende oogaandoening niets
meer te bespeuren.

40 dagen na het begin der ziekte was het leptospiren-onderzoek der
urine nog positief (onderzoek Mej. Voet). Ook het serologisch onder-
zoek wees op een nog aanwezige of kort geleden doorgemaakte leptospir-
ren-infectie.

Beschreven wordt een geval van Weilsche ziekte bij den hond gepaard
gaande met sterke episclerale, conjunctivale- en cicliaire vaatinjectie,
iridocyclitis fibrinosa en neuritis optica.

Will: Iritis und neuritis optici bei Weilscher Krankheit. Zeitschr. f. Aug. 1928,
S. 222.

Hertel: Ueber die Augensymptome bei der Weilschen Krankheit. Graef. Arch.,
1917. S. 28.

Mulder :. Over de vroege klinische diagnose van de aan de ziekte van Weil ver-
wante, Sumatraansche leptospiren-infecties. (Spirochaetosis febrilis).
Ned. Tijdschr. v. Geneesk. 1932, blz. 5130.
Terskich : Die Augenerkrankungen im Zusammenhang mit der Epidemie der
Leptospirae in Dinitrow. (Russisch) ref. Centralbl. ges. Ophth. 1933. S. 482.
Strassburger und Thill: Klinik der Weilschen Krankheit. Klin. Woch. 1929,
S. 1391.

Kihara : Eine statische Betrachtung der Augenkomplikationen nach der Weilschen
Krankheit, nebst deren Behandlung. (Japansch) ref. Centralbl. ges. Ophth.
\'933- S. ^!3⁶-

Woch. 1927. S. 979.
Goudsmit-Hammer-Wolff : Onderzoekingen bij een geval der ziekte van Weil.

Ned. Tijdschr. v. Geneesk. 1925. No. 5.
Schüffner: De besmetting met en de bestrijding van de ziekte van Weil. Ned.

Tijdschr. v. Geneesk. 1932, blz. 5548.
Ivens: Spirochaetosis ictero-haemorrhagica. (Ziekte van Weil). Ned. Tijdschr. v.

Geneesk. 1924. No. 16.
Klarenbeek: Die akute Leptospirose beim Hunde im Zusammenhange mit den
spontan bei Mensch und Tier vorkommenden und in der Natur frei lebenden
Wasserleptospiren. Tierärztl. Rundsch. 1930. No. 5.
Klarenbeek en Mej. Voet: De diagnose der Weilsche ziekte bij den hond. Tijdschr.
voor Diergen. 1932, blz. 1373.

\\ érf. berichtet über einen Fall von „Weil\'sche Krankheit" bei einem Hunde
wobei eine Augenkrankheit beobachtet wurde (starke episclerale, conjunctivale
und ziliäre Hyperämie, Iridocyclitis fibrinosa und Neuritis optica).

I he author reports a case of Weil\'s disease in a dog in which the eyes were affected
(strong episcleral, conjunctival and ciliar hyperaemia, iridocyclitis fibrinosa and
neuritis optica).

L\'auteur rapporte un cas de maladie de Weil chez un chien, qui s\'accompagnait
d une affection oculaire (une forte hyperémie épisclérale conjunctivale et ciliaire,
une irido-cyclite fibrineuse et une neuritis optica).

Eende-eieren hebben een (in verhouding) grootere dooier, dus meer vet, vita-
minen en minerale zouten. De meer of minder aangename smaak van eende-eieren
hangt af van de voeding. Krijgen de eenden goed en zuiver voedsel (b.v. groenvoer,
vlees- of bloedmeel, graan) en zuiver drinkwater, dan smaken hare eieren even
goed als kippe-eieren. Het verkiezen van kippe-eieren boven eende-eieren berust
voor een groot deel op vooroordeel.

G. S. (Annales des Falsifications et des Fraudes 1932, No. 2, ref. in Revue intern,
d\'agriculture 1932, No. 8, blz. 334) onderzocht de melk van een zilvervos die 4
weken in lactatie was, met het volgende resultaat : roomachtige geelachtige melk;
watergehalte 81.87%, vaste bestanddeelen 18.13% waarvan: proteïne 6.25, vet
6.30, lactose 4.56, asch 0.96 (waarvan ongeveer 75 % calcium en fosfaten).
Vossemelk is dus veel rijker aan proteïne, vet en calciumfosfaat dan andere melk-
soorten. Dit verklaart ook de groote sterfte in zilvervosfarms onder de jonge vossen,
die worden gevoed met melk van andere diersoorten (koeiemelk).

Uit de Parasitolgische afdeeling van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht. Dir. Prof. L. DE BLIECK.

OVER HET GEBRUIK VAN DERRISP OEDER, ROTENON,
TEERPREPARATEN EN TERPENTIJN BIJ DE BESTRIJ-
DING VAN DE RUNDERHORZELLARVE,

In den laatsten tijd wordt meer en meer de aandacht gevestigd op
de insecticide werking van Derrispoeder.

Het gebruik van dit poeder bij de runderhorzelbestrijding, vindt men
in 1926 vermeld in de publicatie van F. C. Bishopp e. a., waarin een
waterig extract van dit poeder met zeep gemengd, wordt aanbevolen.
De resultaten, die een van ons (B.) in 1927 met derrispoeder in paraffine-
olie gemengd verkreeg, waren zeer gunstig.

De prijs van dit poeder en het moeilijk verkrijgen hiervan waren de
oorzaak dat het gebruik hiervan destijds niet verder gepropageerd werd.
Sindsdien zijn er in den handel verschillende producten verschenen,
waarvan de werking op de aanwezigheid van Derrispoeder berust.
De Engelsche preparaten zooals Kurmange, Coopersche horzelzalf
en horzelpoeder zijn hier voorbeelden van.

Door de laatste publicatie van Prof. Götze uit Hannover is weer
opnieuw- de aandacht op Derrispoeder gevestigd. De door hem ver-
kregen resultaten waren zoo gunstig dat Götze, die zich veel ine\'t het
onderzoek van middelen tegen de runderhorzellarve bemoeid heeft,
tot de conclusie kwam dat Derrispoeder het beste was wat hij tot nu
toe gebruikt had.

Een enkel woord over den Derriswortel of Akar toeba, zooals deze in
Ned.-Indië genoemd wordt en waar zij vroeger bekend was als middel,
dat de bevolking gebruikte om op groote schaal visch te bedwelmen.
De wortel kan verkregen worden van twee soorten planten n.1. van
Derris elliptica en van Derris malaccensis. In den Derriswortel komt
een harsachtige massa voor, die men met stoffen zooals aether, aceton
en benzol er aan onttrekken kan. Uit deze harsachtige stof heeft men
weer verschillende stoffen kunnen isoleeren, waarvan rotenon, een
kristallijne stof met een smelpunt van 163° C., de meest giftige is.
Deze stof in onschadelijk voor mensch en dier, doch zeer giftig voor
verschillende insecten. Men mag daarom wel aannemen dat de werking
van het Derrispoeder voornamelijk zal afhangen van het rotenon-
gehalte.

Uit onderzoekingen van Ir. W. Spoon, die verschillende monsters
van Derrispoeder onderzocht, is gebleken dat die welke afkomstig waren
van Derris elliptica, een betrekkelijk laag gehalte aan giftige bestand-
deelen bezaten, waarbij zeer veel rotenon, terwijl de monsters van

Dcrris malaccensis een hoog gehalte aan giftige bestanddeelen bevat-
tei,, echter naar verhonding weinig rotenon.

Spoon heeft echter ook wel een monster Derrispoeder aangetroffen
•ifl;ornstig van een handelsproduct, dat slechts sporen rotenon bevatte,
fntlien men aanneemt dat de insectide werking van Derrispoeder van
de^e stof afhangt, blijkt hier wel uit, hoe noodzakelijk het is, slechts
Derrispoeder te gebruiken waarvan het rotenon-gehalte is vastgesteld.

Indien de wortel in een droge omgeving bewaard wordt, blijft de
kwaliteit hiervan minstens 3 jaar onveranderd. Ook in poedervorm,
mits droog bewaard, blijft de kwaliteit gedurende dien tijd behouden.

Götze heeft het door hem gebruikte Derrispoeder betrokken bij
\'le Firma Diethelm en Co. te Zürich, die een poeder leverde afkomstig
Vaii Derris malaccensis, dat een rotenongehalte bezat van 6—8

Het Derrispoeder en de rotenon, die wij voor onze proeven gebruikt
\'iel)ben, waren ons welwillend verstrekt door Prof. le Cosquino de
Bussy, directeur van de Afd. Handelsmuseum van het Koloniaal
\'nstituut te Amsterdam. Wij waren daardoor zeker van een poeder
\'net een bepaald rotenon-gehalte.

Volgens opgave was het rotenon-gehalte van dat poeder 2 %. De
^xvas;sching, die wij bij de met horzellarven bezette runderen gebruikt
\'ipbben, was bereid volgens de opgave van Götze. Het voorschrift
\'uiilt als volgt : 1000 Gram Derrispoeder wordt met 9000 c.M.³.
Koiid water onder herhaald schudden 24 uur lang afgetrokken. Het
^vater wordt dan melkachtig troebel. Vóór het gebruik wordt 250 Gram
•^ajio viridis, in 1000 c.M⁸. water opgelost, aan het Derrisextract toe-
Revoegd. Uit een K.G. Derrispoeder verkrijgt men dus 10 L. van het
^vaschmiddel. Het Derrispoeder blijft dus ook in het waschmiddel aan-
wezig. Daar dit waterige extract slechts een week goed blijft, moet het
dus binnen dezen tijd gebruikt worden. Wij konden inderdaad waar-
ⁿenien dat het mengsel dat ruim een week oud was minder goed werkte
dan het versch bereide mengsel. Dit is natuurlijk geen bezwaar daar
deze wassching zeer gemakkelijk kort voor het gebruik gemaakt kan
^oiden. Daar per dier 150—400 c.M³. van het waschmiddel noodig is,
^al naarmate de besmetting met horzellarven, kan men dus vooruit
°ngeveer berekenen hoeveel poeder men noodig heeft. Volgens Götze
ⁿiotn de behandeling ₃ dagen na de eerste wassching herhaald worden.
Het aantal gedoode larven bedraagt volgens zijn opgave 95 %.

Wij hebben 6 kalveren, die met een tamelijk groot aantal worm-
knobbels bezet waren, met dit waschmiddel behandeld. Het inwrijven
geschiedde met een kleinen borstel. Het tijdstip van de behandeling
^u as vrij laat d.w.z. verschillende wormknobbels bevatten reeds goed
°nt\\vikkelde larven; een gedeelte der larven was echter nog wit of
lichtgeel van kleur, dus nog niet zoo ver ontwikkeld. Wij weten, dat in
\'\'et algemeen de larven het gemakkelijkst te dooden zijn wanneer zij
ⁿog jong zijn. Volgens Götze zou dit niet voor Derrispoeder gelden,
daar de larven er in alle stadia van ontwikkeling zeer gevoelig voor

zouden zijn. Zooals uit bijgaande tabel blijkt waren de resultaten niet
dit waschmiddel uitstekend. Bij de kalveren B 4 en B 5, die elk niet
25 jonge larven bezet waren, bleken deze na één behandeling bijna
alle verdwenen te zijn. De laatste controle vond een maand na de
behandeling plaats. Toen werden bij B 4 slechts 2 en bij B 5 slechts
één wormknobbel aangetroffen. Practisch gesproken was dus eenmaal
behandelen bij deze dieren voldoende gebleken. Kalf A 1, dat niet
10 wormknobbels bezet was en tweemaal behandeld is met 4 dagen
tusschentijd bleek daarna geheel vrij te zijn.

Een bewijs dat men verplicht is het waschmiddel versch bereid te
gebruiken bleek ons bij de kalveren C 1 en C 2. Deze waren respectieve-
lijk met 24 en 45 goed ontwikkelde larven (bijna rijp) bezet. Na dc
eerste behandeling, die geschied was met een extract, dat meer dan ("en
week oud was, bleken nog 17 en 34 stevig aanvoelende wormknobb\'eb
aanwezig te zijn. Bij kalf C 1 werd één en bij kalf C 2 werden 2 larv en
ter controle uitgedrukt; deze waren nog goed levend. De tweede was-
sching, die met versch bereid extract plaats had, gaf een veel beter
resultaat. Bij kalf C 1 werden 9 dagen na deze behandeling notï\' 7
wormknobbels gevonden, bij kalf C 2 werden slechts 3 levende larven
gevonden, de overige waren verschrompeld. Van de 32 larven, die n:i
de eerste behandeling met oud extract in leven gebleven waren, \'/ij¹¹er dus 29 gedood door de tweede behandeling met versch extract-

No. C 6 willen wij even afzonderlijk bespreken. Dit was een jong¹⁵stier, die op stal gehouden werd. Hierbij is gebleken dat na de eerste
behandeling met oud extract van de 49 goed ontwikkelde woi\'m-
knobbels er nog 42 Overgebleven waren (g wérden er ter coUtiól\'"
uitgedrukt). De 33 overgebleven larven werden door de tweede be-
handeling niet versch extract allen gedood. Men vond bij dit (her
slechts verschrompelde larven terug, die de dikte van enkele nu Ui-
meters hadden en die zeer gemakkelijk uit de vrijwel glad gewon feu
wormknobbels te trekken waren. Het is mogelijk dat de resultaten bij
dezen stier nog gunstiger waren dan bij de kalveren G t en C 2, omdat
het weer in den tijd die tusschen de ie en 2e behandeling verliep /eer
regenachtig was. Hierdoor is het mogelijk dat het Derrispoeder, dat
na de behandeling met het waschmiddel als een gele laag overal tusschen
de haren der dieren is terug te vinden, door den regen min of meet"
is weggespoeld en daardoor niet zoolang zijn werking kon uitoefenen
als bij den stier, die op stal gehouden werd. Gedurende den tijd dat de
kalveren A 1, B 4 en B 5 behandeld zijn, was het droog weer; het is
niet uitgesloten dat deze omstandigheid dan ook van invloed is geweest
op het gunstige resultaat.

Bij kalf C 5 hebben wij nagegaan of rotenon zelf te gebruiken zou
zijn om de larven te dooden. Dit dier werd aan een zijde beh ancield
met vaseline, die 2 °₀ rotenon bevatte. Om de werking zoo gunstig
mogelijk te doen zijn werden de haren op de opening der wormknobbels
weggeknipt. Het resultaat was inderdaad zeer goed. Na een behan df-

ling, werd bij de controle, die een week later plaats vond slechts één
levende larve gevonden; de overige 17 larven waren gedood en ver-
schrompeld,

Rotenon, dat gemakkelijk oplost in Oleum picis, een destillatie-
product van Pix liquida, werd in een concentratie van 2 % in dit op-
losmiddel op de andere zijde van dit kalf C 5 ingewreven. De werking
van Ol. picis op de huid was echter tamelijk prikkelend, zoodat bij de
eerste controle na een week het aantal wormknobbels niet te tellen
was, omdat er sterke korstvorming had plaats gevonden. Bij de tweede
controle, die 16 dagen later plaats vond, bleken alle wormknobbels
verdwenen te zijn. De huid had echter tamelijk veel geleden, zoodat
groote ingedroogde huidschilfers met nog daarop aanwezige haren
van de daaronder nieuw gevormde huid afgetrokken konden worden.

Hoewel dit mengsel van rotenon en Ol. picis dus goed gewerkt had,
zal het voor de praktijk toch minder goed bruikbaar zijn. Wij hebben
dit mengsel met een borsteltje ingewreven zonder de haren weg te
knippen.

Uit het bovenstaande blijkt dus dat Derrispoeder een zeer goed mid-
del is ter bestrijding van de runderhorzellarve en dat de toepassing
hiervan als waterig extract weinig moeite en tijd eischt. Als voorwaarden
voor een gunstig resultaat is het noodig een versch bereid extract te
gebruiken en zoo mogelijk de dieren te behandelen, wanneer de worm-
knobbels nog in een jong stadium verkeeren. Dit laatste is echter niet
absoluut noodzakelijk, daar uit onze proeven gebleken is dat ook oudere
larven gedood worden. Wel lijkt het ons aan te bevelen de pas behan-
delde dieren niet onmiddellijk daarna in den regen te laten loopen.
Het beste is het daarom met de behandeling een aanvang te maken
wanneer de dieren nog op stal staan.

Gelijktijdig werd door ons nog een middel gecontroleerd, dat door
collega Dr. \'t Hoen samengesteld en aanbevolen is en dat onder den
naam van Horzeline verkrijgbaar is gesteld. Dit product bestaat uit Pix
liquida 100, Terebinthina communis 200, benzine 100, Sapo viridis
25 en Spiritis rnethylatus 100.

Het middel werd met een kleinen borstel op de huid gewreven, zoodat
alle wormknobbels daarbij goed geraakt werden. Het mengsel laat
zich gemakkelijk uitwrijven en de dieren verzetten zich niet. De be-
handelde dieren waren gedeeltelijk met volwassen en gedeeltelijk met
jongere larven bezet.

Na de eerste behandeling der kalveren Nos. B 1, B 2, C 3, C 4, en
A 2 (hiervan alleen de linker helft behandeld), die met 18, 15, 44, 32
en 19 wormknobbels bezet waren, bleek bij de controle na een week

dat deze dieren respectievelijk nog met 14, 9, 39, 22 en 10 goed ge-
spannen wormknobbels bezet waren.

Ter controle werden enkele dezer knobbels uitgedrukt en deze
bleken nog levende larven te bevatten. Een tweede behandeling werd
toen nog eens toegepast. De resultaten hiervan, g dagen na de eerste
controle, waren dat bij deze dieren in dezelfde volgorde als boven
nog 11, 7, 31, 19 knobbels te tellen waren.

Bij kalf A 2 zijn de knobbels niet geteld, doch er waren er nog ver-
schillende aanwezig. Ter controle werden ook nu bij enkele dieren
eenige larven uitgedrukt, welke nog levend bleken te zijn.

De resultaten met horzeline bij deze dieren bereikt, waren dus niet
zoo heel gunstig. Het is natuurlijk mogelijk dat met dit middel betere
resultaten bereikt zullen worden ingeval men de dieren behandelt,
wanneer de larven nog zeer jong zijn, dus tijdens de stalperiode.

Daar wij echter met Derrispoederextract ook bij oudere larven
zeer gunstige resultaten bereikt hebben, geven wij aan dit laatste mid-
del de voorkeur boven alle middelen, die door ons tot nu toe beproefd
zijn.

Een voordeel van het Derris-extract is nog dat de huid soepel blijft
en de haren na afloop van de behandeling mooi glanzend zijn, terwijl
horzeline aanleiding geeft tot een aaneenkleven der haren, hetgeen
nog geruimen tijd na de behandeling bestaan blijft. Dit zou natuurlijk
geen bezwaar zijn indien dit middel ook gunstige resulaten zou
geven.

Kalf A 2 is aan de andere zijde behandeld met een mengsel van Ol.
picis, Ol. terebinthinae en Spiritus methylatus in gelijke deelen. Dit
mengsel, dat in proeven gebruikt was ter bepaling van de werking op
larven van Lucilia sericata en daarbij zeer goed voldaan had (Baudet
en Nieschulz), scheen minder invloed op de larven van de runder-
horzel te hebben. Immers van de 17 wormkbnobels bleken er na één
behandeling nog 12 aanwezig te zijn, waarin levende larven konden
worden aangetoond.

Bovendien bleek dit mengsel de huid te prikkelen, daar het dier
zich tijdens de behandeling verzette. Het verschil in gevoeligheid van
Lucilia-larven en de larven van de runderhorzel blijkt hieruit duidelijk.
Eigenaardig was ook dat rotenon, dat zoo giftig is voor de runderhorzel-
larve in het geheel geen invloed had op de larven van Lucilia sericata,
zooals dit gebleken was in proeven, die door een onzer (B.) in samen-
werking met Dr. Nieschulz genomen zijn.

Merkwaardig was verder dat dit mengsel van Ol. picis, Ol. tere-
binthinae en Spiritus methylatus zoo prikkelend op de intacte runder-
huid werkte, terwijl het in open wonden geen zichtbaren prikkel uit-
oefende. In de kliniek van Prof. Hartog werd dit mengsel in verschil-
lende wonden bij een paard gebracht, zonder dat er eenige nadeelige
werking kon worden waargenomen.

Reeds in 1927 werd Derrispoeder, gemengd met paraffine-olie, door
ons gebruikt bij de bestrijding vande runderhorzellarve. De resultaten
waren toen uitstekend. In verband met het feit dat dit poeder nog te
duur en niet zoo gemakkelijk te verkrijgen was, kon voor de algemeene
toepassing hiervan geen propaganda gemaakt worden.

De goede resultaten in 1932 door Götze bereikt met een wasch-
middel, bestaande uit een waterig extract van Derrispoeder, waren
aanleiding om dit middel bij een aantal kalveren te beproeven.

De conclusie van dit onderzoek was dat dit mengsel inderdaad zeer
gunstige resultaten geeft en het daarom aan te bevelen is dit wasch-
middel in het groot toe te passen bij de bestrijding van de runder-
horzellarve.

Met rotenon in zalfvorm ter sterkte van 2 % en met rotenon opge-
lost in Ol. picis in dezelfde concentratie werden eveneens goede
resultaten bereikt. Het laatste mengsel werkte echter, door de aanwezig-
heid van Ol. picis, te prikkelend op de huid.

Een mengsel van Pix liquida, Terebinthina communis, Sapo viridis,
benzine en Spiritus methylatus, gaf niet die bevredigende resultaten,
die ervan verwacht werden.

Uit een schrijven van Collega P. de Boer te Schagen, die op ons
aanraden begonnen is de in den Wieringermeerpolder ingevoerde kal-
veren te behandelen met het Derris-waschmiddel, bleek ons, dat cle
verkregen resultaten uitstekend waren.

Den i3en en i4en Mei werden 320 kalveren behandeld. Bij de con-
trole op 19 Mei waren bijna alle larven dood; enkele larven waren nog
eenigszins vast van consistentie, zoodat getwijfeld werd of deze dood
waren. Den 23sten Mei werden de behandelde dieren nog eens gecon-
troleerd. Een groot aantal kalveren werd toen onderzocht, waarbij echter
geen larven meer gevonden werden. Collega de Boer noemde het
resultaat schitterend.

Naar aanleiding van deze bevindingen willen wij er nog even de
aandacht op vestigen, dat deze gunstige resultaten dus verkregen
werden na een enkele behandeling. Evenals uit onze bovenvermelde
onderzoekingen blijkt, is het dus niet noodzakelijk om 2 maal te be-
handelen, zooals dit door Götze wordt aangeraden.

In een publicatie van Da vies en Jones, die ons bij het afsluiten
onzer proeven in handen kwam, wordt eveneens de voortreffelijke
werking van Derris-wassching op de runderhorzellarve geroemd.

strijdings-Commissie 1931.
Baudet, E. A. R. F. en Nieschulz, O. Over myiasis bij Schapen, veroorzaakt door

larven van Lucilia sericata. Tijdschr. v. Diergeneesk. Dl. 60, 1933, p. 573.
Bishopp, F. C., Laake, E. W., Brundrett, H. M. en Wells, R. W. The cattle
grubs or ox warbles, their biologies and suggestions for control. U.S. Dept.
of Agriculture. Bull. No. 1369, April 1926.
Davies, W. M. en Jones, E. Extension work of the control of Warble flies. Jl. Min.

Agric. London 39, 1932, p. 805—813.
Götze, R. Die Bekämpfung des Dassellarvenbefalls der Rinder. D.T.W. 40, 29,
■93²> P- 499—45¹-

Götze, R. Ueber die Derriswurzel (Tuba root) und ihre Anwendung zur Bekämp-
fung von Ektoparsiten bei Rindern. D.T.W. 9, 1933, p. 129—131.
Spoon, W. Waarnemingen over de samenstelling van Derriswortel uit Ned. Oost-
Indië, in verband met zijn eventueele waarde als insecticide.
De Indische Mercuur No. 18, Mei 1931 en 30 Maart 1932.

Das von Götze in 1932 empfohlene wässrige Extrakt von Derrispulver wurde
auch von Verfassern mit Erfolg bei der Bekämpfung der Hypoderma bovis benutzt,
da es bequem anzuwenden ist.

(1000 Gramm Derrispulver in 9000 cm Wasser, 24 Stunden ziehen lassen; dann
250 Gramm Sapo viridis in 1000 cM Wasser aufgelöst hinzufügen. Die Flüssigkeit
soll immer frisch bereitet werden).

Eine Waschung genügt in den meisten Fällen; wird nach einigen Tagen eine
zweite Waschung vorgenommen, dann sind mit Sicherheit alle Larven abgetötet.

Mit Rotenon in Salbenform bei einem Gehalt von 2 % und in derselben Konzen-
tration in Ol. picis gelöst, wurden ebenfalls gute Resultate erhalten. Das letzte
Mittel wirkt aber durch das Oleum picis zu sehr reizend auf die Haut. Mit einem
Gçmisch a.us Pix liquida,. Terebinlhina communis, Sapo viridis, Benzin und Spiritus
Methylatus wurden nicht die erwarteten befriedigenden Resultate erhalten.

Because of its easy application in practice the authors obtained excellent results
in the control of hypoderma bovis with the watery extract of derris powder, recom-
mended by Götze in 1932.

(1000 gram of derris powder are drawn 24 hours in 9000 c.c. water; then a solu-
tion of 250 gram of sapo viridis in 1000 c.c. water is added. The liquid should always
be freshly prepared).

In most cases a single washing suffices: when after a few days a second washing
follows, all larvae are certainly killed. Good results were also obtained with Rotenon
as ointment in the concentration of 2 % and with a mixture of Rotenon and Oleum
picis in the same concentration. However on account of the presence of Oleum picis
the irritating action of the second mixture on the skin is too strong. A mixture of
Pix liquida, Terebinthina communis, Sapo viridis, Petrol and Spiritus Methylatus
did not produce the good results expected.

Dans la lutte contre hypoderma bovis les auteurs ont utilisé avec succès l\'extrait
aqueux de poudre de derris, à cause de sa simplicité d\'application. Cet extrait fut
recommandé par Götze en 1932.

(on fait infuser 1000 grammes de poudre de derris dans 9000 centimètres cubes
d\'eau 24 heures; puis 011 ajoute une solution de 250 grammes de sapo viridis dans
1000 centimètres cubes d\'eau. Le liquide doit être fraîchement préparé.)

Dans la plupart des cas un seul lavage suffit; quand on procède à un second
lavage après quelques jours, toutes les larves sont sûrement tuées.

Noot : Onder jonge knobbels worden verstaan knobbels, die nog wit gekleurde larven bevatti
rijpe knobbels bevatten daarentegen gele, geel-bruine tot zwartbruine larven.

(Uit het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten der Rijks Univer-
siteit te Utrecht. Directeur: Prof Dr. L. DE BLIECK).

Dit mengsel, dat onder bovengenoemden naam door B. Smit is
aanbevolen, bestaat uit de volgende stoffen : katoenzaadolie 45,
benzine 40, Oleum picis 10, carbolzuur 5. Smit is tot deze combinatie
gekomen door de goede resultaten, welke hij met elk der stoffen afzon-
derlijk verkregen had; o.a. bleken vijftig volwassen larven van Chry-
somyia chloropyga dood te zijn, nadat zij 1 minuut met Mixture D
in aanraking geweest waren. Van een even groot aantal larven van
C. albiceps daarentegen kwamen 13 vliegen uit, nadat zij 5 minuten
aan de inwerking van Mixture D waren blootgesteld, 16 larven en
21 poppen bleken dood te zijn.

Door ons werd dit mengsel 17 maal op verschillende groepen larven
van Lucilia sericata onderzocht. De werking van dit middel werd op
igo larven nagegaan. Om eenigen indruk van de werking van dit
middel te verkrijgen, werden eerst een groot aantal proeven ingesteld
met groepen van 5 larven. Hieruit bleek ons, dat in tegenstelling met
de opgave van B. Smit, een inwerking van 1 minuut dikwijls te kort
was om de larven te dooden.

14. 2. 1933. Inwerking van Mixture I). op 20 larven (3 dagen oud)
gedurende 1 minuut. Onmiddellijk na de proef kropen alle larven in
het zand. Het eindresultaat op 20-3-33 ^was •

17. 2. 1933. Inwerking op 50 volwassen larven gedurende 1 minuut.
Onmiddellijk na de proef bleven 30 larven op het zand liggen, de overige
kropen weg.

Resultaat op 20/2-1933 : 43 doode larven, 4 levende larven, 1 pop
en 2 larven verdwenen.

20. 2. 1933. Inwerking op 50 larven (3 dagen oud) gedurende 1 mi-
nuut. Onmiddellijk na de proef kropen alle larven in het zand.

Resultaat op 7. 3. 1933 : 29 poppen, 2 levende larven, 1 vlieg, 18
larven dood. De poppen zijn klein en verschrompeld. Vliegen hebben
zich hieruit niet ontwikkeld.

De doodende werking van Mixture D op volwassen larven is bevre-
digend. Op jongere larven (3 dagen oud) waren de resultaten niet zoo
gunstig. De oorzaak, waarom de jongere larven minder gevoelig waren,
is in dit geval niet met zekerheid aan te geven. De 3 dagen oude larven
zijn ook reeds in het bezit van 3 stigmata in elke trachee-opening.
Mogelijk worden de larven beschut door de omhullende slijmige laag.
Deze vindt men n.1. niet meer bij de volwassen larven, die het cadaver
verlaten hebben. Zeer kleine larven met 2 stigmata in elke trachee-
opening bleken zeer resistent te zijn. Een 5-tal van dergelijke larven
gedurende 10 minuten in Mixture D. gebracht, was daarna nog goed
levend. Nadat deze weer opnieuw op vleesch gezet waren, verpopten zich
hiervan 2 larven, terwijl 3 hiervan kans gezien hadden te verdwijnen.

Volgens B. Smit doodde benzine de larven van Chrysomyia chlo-
ropyga binnen 2 minuten. De werking van benzine op de larven van
Lucilia sericata was minder gunstig. In het geheel hebben wij 12 maal
met benzine geëxperimenteerd op larven van verschillenden leeftijd.
Het bleek ons o.a., dat van de 5 (4 dagen oude) larven na een verblijf
van 10 minuten er nog 3 in leven waren. Een dag daarna waren 3
larven nog goed beweeglijk en kropen in het zand weg. Uit deze larven
kwam nog 1 vlieg tot ontwikkeling. Bij een der proeven werden 50
volwassen larven gedurende 1 minuut in benzine ondergedompeld.
Onmiddellijk daarna waren zij alle onbeweeglijk; enkele minuten
daarna kroop een groot gedeelte echter weer over het zand en 2 dagen
later waren zij allen in het zand verdwenen. Na een maand was het
resultaat: 19 vliegen, 15 verdroogde poppen, 7 levende larven, de
overige larven waren verdwenen.

De doodende werking van benzine op larven van Lucilia sericata is
onbevredigend, zoowel op larven van 4 dagen als op volwassen larven.

Voor tetrachloorkoolstof bleken de larven tamelijk gevoelig te zijn.
Alleen de zeer jonge larven met 2 stigmata in de tracheeën-openingen
waren niet zoo gevoelig, daar deze gedurende een inwerking van 5
minuten nog niet allemaal gedood werden. Oudere larven, b.v. van
2 dagen zijn reeds veel gevoeliger, zelfs voor damp van CClj. In een
proef met 5 larven bleken deze na 1 i minuut door dezen damp gedood
te zijn. Toch was de werking niet constant, daar bij een andere proef,
waarbij 5 larven gedurende 2A minuut in dezen damp gehouden werden,
zich uit deze behandelde larven nog 1 vlieg en 1 pop ontwikkeld had-
den, terwijl de 3 overige larven na 3 weken nog goed levend waren. Een
onderdompeling in CClj werkte doodelijk na 1 minuut op 3 larven, ter-
wijl 2 larven zich tot poppen ontwikkelden, welke echter verschrompelden

Op aanraden van Prof. Mönnig, die tijdelijk aan ons Instituut werk-
zaam was, gebruikten wij een mengsel van tetrachloorkoolstof 20,

Oleum eucalyptie 20, Gummi arabicum 10 en Aqua 150. Dit geeft een
emulsie waaruit op den duur de tetrachloorkoolstof zich weer afscheidt.
Dit mengsel, dat dus 10 % CC.lj bevatte, bleek op 4 dagen oude larven
na 3 en na 5 minuten niet direct doodelijk te werken. De 5 gedurende
3 minuten behandelde larven kropen na korten tijd weer in het zand,
hieruit kwamen 3 vliegen, terwijl 2 poppen zich niet verder ontwik-
kelden. Uit de 10 larven, die gedurende 5 minuten behandeld waren,
waren kort na de proef nog 7 goed levend. Slechts 1 vlieg ontwikkelde
zich hieruit.

De werking van tetrachloorkoolstof is bevredigend op de larven
van Lucilia sericata, wanneer deze zoover ontwikkeld zijn, dat zij in
het bezit zijn van 3 stigmata. Ook in dampvorm heeft dit middel vol-
doende resultaten. In een concentratie van 10% is de werking on-
bevredigend.

Deze stof werkte reeds doodelijk na | minuut en in dampvorm na
2j minuut. In deze proeven werd alleen gebruik gemaakt van larven,
die in het bezit waren van 3 stigmata. Een inwerking van chloroform-
damp gedurende 1 minuut bleek onvoldoende, daar zich van de 5
behandelde larven nog 3 exemplaren verpopten. In de praktijk zal
chloroform echter moeilijk aan te wenden zijn.

De insecticide werking van dit poeder is bekend. Tegen onze ver-
wachting in had deze stof echter in het geheel geen invloed op de
larven. Rotenon, waaraan de werking van derrispoeder wordt toege-
schreven, was hierin ter sterkte van 2 % aanwezig.

Gedurende 3 uur hebben wij 4 dagen oude larven in dit poeder
laten rondkruipen, zonder dat er eenige nadeelige werking op de
larven was waar te nemen.

Het extract van derrispoeder in water met zeep gemengd, zooals
dit door Götze met goed gevolg is toegepast op de larven van Hypo-
derma bovis, had geen resultaat. Een inwerking hiervan gedurende
5 minuten had niet den minsten invloed op de beweeglijkheid der
larven.

Derrispoeder is onbruikbaar voor de bestrijding der larven van
Lucilia sericata.

Wij moesten aan de mogelijkheid denken, dat het werkzame be-
standdeel van derrispoeder, het rotenon, misschien meer invloed zou
hebben op de larven, indien dit in oplossing zou kunnen worden toe-

gepast. Rotenon is goed oplosbaar in chloroform, minder in tetrachloor-
koolstof en benzine, tamelijk goed in aceton en minder goed in aether
en alcohol. Ook is het goed oplosbaar in door stoom gedestilleerde
,,pine oil".

Dit product, Oleum picis, wordt niet in ons land gemaakt. Door de
bereidwilligheid van den Directeur van den Onderlingen Pharmaceu-
tischen Groothandel te Utrecht konden wij beperkte hoeveelheden van
deze stof verkrijgen. Het werd bereid door destillatie in vacuo van
naaldhout-teer.

Uit proeven van B. Smit met Ol. picis is reeds gebleken, dat deze
stof als zoodanig doodelijk werkt op de larven van Chrysomyia chlo-
ropyga. Van de 50 behandelde larven bleken er na 5 minuten 39
dood te zijn.

Indien er dus van een werking van rotenon sprake zou zijn, dan
moest het resultaat van de werking van het mengsel van Ol. picis en
rotenon nog gunstiger zijn.

In het geheel werden 22 proeven genomen met een mengsel vanOl.
picis en rotenon. De sterkste concentratie van het rotenon was 10 %
en de minste concentratie 0.1 %. In al deze proeven werden 3—4
dagen oude larven gebruikt. Daar het mengsel, waarin o. 1 % rotenon
aanwezig was nog doodelijk werkte op deze larven, bestond het ver-
moeden, dat niet het rotenon, doch Oleum picis de doodelijke wer-
king veroorzaakte. Dit is inderdaad gebleken uit een proef, waarbij
een mengsel gebruikt werd van 10% Ol. picis en 2% rotenon in Spiritus
methylatus. Het resultaat van de inwerking gedurende 1 minuut was,
dat uit 80 % van de larven zich nog vliegen ontwikkelden.

In dit mengsel was Ol. picis dus niet in geconcentreerden vorm,
doch slechts in sterkte van 10 % aanwezig en dit was de oorzaak, dat
de doodende werking achterwege bleef, alhoew\'el dit mengsel toch 2 %
rotenon bevatte, een hoeveelheid, zooals deze ook in derrispoeder
aanwezig kan zijn.

Het is ons niet gelukt aan te toonen, dat rotenon een doodelijke
werking uitoefende op larven van Lucilia sericata. De werkzame stof
in bovengebruikt mengsel was Oleum picis.

Gezien de gunstige resultaten van B. Smit met Ol. picis op de larven
van Chrysomyia chloropyga en onze eigen ervaringen opgedaan met
dit middel in de bovenstaande proeven, hebben wij 44 experimenten
verricht op groepen larven van verschillenden leeftijd. Wij hebben
mengsels samengesteld van Ol. picis met verschillende stofTen o. a.
benzine, oleum terebinthinae, Spiritus methylatus, Sapo viridis. Wij
zullen al deze verschillende combinaties niet opnoemen, doch volstaan
met de mededeeling, dat wij het meest tevreden waren over een meng-
sel, bestaande uit gelijke deelen Oleum picis, Oleum terebinthinae en
Spiritus methylatus. Indien de concentratie van Ol. picis lager werd

gemaakt, bleek de werking van het mengsel te verminderen. De vloei-
stof was volkomen helder en licht bruin van kleur. Voor het gemak
noemden wij dit mengsel Ana. In het geheel hebben wij 970 larven in
groepen van verschillend aantal (5 — 10 — 20 — 50) aan de inwerking
van de verschillende mengsels van Ol. picis blootgesteld. De tijden wis-
selden van 5 minuten tot enkele seconden (onderdompeling). Dit
onderdompelen geschiedde in een klein bakje van fijngevlochten ijzer-
gaas, zoodat wij in staat waren een 50 tal larven tegelijk slechts zeer
korten tijd de inwerking van het mengsel te doen ondergaan. Onmid-
dellijk daarna werden de larven op zand gebracht. Enkele resultaten
met Ana noemen wij hieronder :

50 larven, 4 dagen oud, 1 minuut in Ana; resultaat : 49 doode larven
en i levende.

50 larven, 5 dagen oud, even ondergedompeld; resultaat : 46 doode
en 4 levende larven.

20 larven, 2 dagen oud in het bakje van ijzergaas, Ana er door laten
loopen; resultaat : alle larven dood.

25 larven, die zoover ontwikkeld waren, dat zij het cadaver verlieten,
onderdompeling in het mengsel; resultaat : 13 larven dood, 12 levend.

Uit de verdere onderzoekingen volgde dat in alle gevallen, waarbij de
inwerking van Ana gedurende 15 seconden of langer plaats vond, het
grootste gedeelte der larven gedood werd, tenminste wanneer de tra-
cheeën 3 stigmata bezaten. Ook viel het bij deze experimenten weer
op dat de zeer jonge larven met 2 stigmata minder gevoelig waren. Bij
een proef met 15 van deze larven met 2 stigmata bleek de inwerking
van Ana gedurende 5 minuten nog niet voldoende te zijn om deze larven
te dooden. Tien minuten na dc proef waren zij nog goed beweeglijk
en 2 uur later waren er 5 dood en 10 goed beweeglijk. Dit ging echtet
niet geregeld op. Bij een ander experiment, waarbij 20 larven (met
2 stigmata) gebruikt werden, bleken deze na een inwerking gedurende
5 minuten met Ana allen dood te zijn.

Oleum picis, in een concentratie van minstens 30 % werkt bijna
steeds doodend op de larven van Lucilia sericata, mits deze zoover ont-
wikkeld zijn, dat de trachecën in het bezit zijn van 3 stigmata. De jonge
larven, die 2 stigmata bezitten, zijn de zeer kleine exemplaren, die
slechts enkele m.M. lang zijn. In de praktijk zal moeten blijken of
bovengenoemd mengsel (Ana) voldoet, d. w. z. in hoeverre het op de
open wonden der schapen is aan te wenden, zonder dat het te veel
prikkeling daarop uitoefent. Ol. picis, zal behalve door zijn doodende
werking op de larven, ook als vliegwerend middel dienst kunnen doen.

Door B. Smit waren met teer (Stockholm tar) goede resultaten ver-
kregen op larven van Lucilia sericata. Hij gebruikte deze stof in gecon-
centreerden vorm. Daar teer als zoodanig o. i. weinig geschikt zal
ijn om in de praktijk gebruikt te worden, daar het door de dikke

consistentie moeilijk in de door larven gemaakte diepe wonden te bren-
gen zal zijn, hebben wij verdunningen van teer gemaakt met verschil-
lende stoffen, o.a. met Ol. terebinthinae en Spiruts methylatus, zoo-
danig, dat verschillende sterkten van Pix. liquida verkregen werden.
Ten slotte bleek ons een concentratie van 10 % teer voldoende om
volwassen larven (5 dagen oud) van Lucilia te dooden na inwerking
van i minuut. Kortere tijden, zooals b.v. onderdompeling, waren
onvoldoende om de larven te dooden. In het geheel hebben wij in 54
proeven de werking van verschillende mengsels met Pix liquida nage-
gaan. Hiervoor werden ruim 800 larven van verschillenden leeftijd
gebruikt.

Het mengsel, dat wij gebruikt hebben, bestaat uit Pix liquida 5, Ol.
terebinthinae 45 en Spiritus methylatus 50.

50 larven (5 dagen oud), inwerking i minuut; resultaat na 16 dagen
29 doode larven, 10 levende larven, 4 poppen, 7 vliegen.

50 larven (5 dagen oud), even ondergedompeld; eindresultaat: na
18 dagen : 17 doode larven, 22 levende larven, 6 vliegen en 5 larven
verdwenen.

Uit vóórproeven was ons gebleken, dat de werking van dit mengsel
moest worden toegeschreven aan Pix liquida en niet aan Spiritus methy-
latus of aan Ol. terebinthinae, daar de larven tegen deze laatste stoffen
zeer resistent zijn.

Een mengsel, dat teer bevat en door collega \'t Hoen is samengesteld
ter bestrijding van de rundcrhorzellarven, bevat de volgende stoffen :

Pix liquida 100, Terebinthina communis 275, Ol. terebinthinae
200, Benzinum 100, Sapo viridis 25 en Spiritus methylatus 100.

Ook van dit mengsel is ons uit verschillende proeven gebleken, dat
de teer het werkzame bestanddeel is. Wij hebben echter in onze verdere
proefnemingen de samenstelling van dit mengsel gehandhaafd, omdat
het geheel een gemakkelijk toe te passen smeersel vormt. In hoeverre
dit in de praktijk zou zijn te gebruiken op de wonden door Lucilia-
larven gemaakt, zal de ondervinding nog moeten uitmaken. Met het
middel van collega t Hoen hebben wij 40 proefnemingen verricht op
larven van verschillenden leeftijd.

50 larven (5 dagen oud), inwerking 1 minuut; resultaat na 1 maand :
5 doode larven, 1 pop, 1 levende larve en 43 vliegen.

50 larven (5 dagen oud), inwerking 1 minuut; resultaat na 18 dagen :
38 doode larven, 1 1 vliegen, 1 larve verdwenen.

50 larven (50 dagen oud), inwerking | minuut; resultaat na 16 dagen :
i doode larve, 37 levende larven, 5 poppen, 6 vliegen, 1 larve verdwenen.

50 larven (5 dagen oud), even ondergedompeld; resultaat na 12 da-
gen : 13 levende larven, 8 poppen, 20 vliegen, 9 larven verdwenen.

Uit verdere proeven is ons gebleken, dat een inwerking van 5 minuten
noodig was om alle behandelde larven te dooden; na een inwerking
van 2i minuut op 10 lanen ontwikkelden zich hieruit nog 4 vliegen.

De doodende werking van Pix liquida in bovengenoemde mengsels
was tamelijk bevredigend indien, de inwerkingstijd voldoende lang
(5 minuten) gesteld werd. Kortere tijden van inwerking gaven geen
voldoende resultaten. In de praktijk zal nog moeten worden nagegaan
of de mengsels met Pix liquida, zooals boven vermeld, niet te prikkelend
zullen werken op de door de larven veroorzaakte wonden.

Ten slotte hebben wij nog de werking van enkele stoffen gecontro-
leerd op larven van Lucilia sericata. De resultaten van de vóórproeven
die hieronder volgen waren zoo weinig bemoedigend, dat wij geen
grooter aantal experimenten met deze stoffen genomen hebben.
Flit.

Na een inwerking van 10 minuten bleek dit bekende middel, dat
voor de vliegenbestrijding gebruikt wordt, niet in staat alle daarin
gebrachte volwassen larven van Lucilia sericata te dooden. Daar
deze lange inwerkingstijd in de praktijk toch niet kan toegepast worden,
is het middel dus voor ons doel onbruikbaar.

Hetzelfde bezwaar als bij Flit geldt voor deze stof, die bij de vliegen-
bestrijding veelvuldig gebruikt wordt. Larven van Lucilia sericata
bleken na een onderdompeling gedurende 10 minuten niet dood te zijn,
waren onmiddellijk daarna nog goed beweeglijk. Uit een gedeelte der
larven hebben zich zelfs nog vliegen ontwikkeld. Ook deze stof is dus
niet bruikbaar voor de bestrijding der larven in de wonden van de
besmette schapen.

5 % Creoline bleek niet in staat de larven na een inwerking van 5
minuten te dooden. Alle larven bleven goed beweeglijk en kropen na
de behandeling in het zand weg. Ook verschillende mengsels van
creoline met petroleum en met benzine voldeden niet. Daar in de
praktijk creoline veel wordt toegepast om de aangetaste schapen te
behandelen, kan men hiervan dus geen doodende werking op de larven
verwachten. De door creoline-wassching verwijderde larven blijven
dus in leven en kunnen zich dus nog tot vlieg ontwikkelen. Wil men
dit voorkomen, dan zou men de aldus verwijderde larven nog op
andere wijze moeten dooden.

Ook deze stoften doodden de larven niet na een inwerking gedurende
5 minuten in een concentratie van 3 % en 5 %. Hiervoor kan dezelfde
opmerking gelden als voor creoline.

resultaten verkregen. Een inwerking gedurende 5 minuten van deze
stof als 30 % oplossing in olie bleek onvoldoende te zijn, daar het groot-
ste gedeelte der larven in leven bleef. Toevoeging van olie zal de in-
werking van alle daarin gebrachte middelen steeds sterk verzwakken.
Dit is ons ook gebleken met het door B. Smit aangegeven middel Mix-
ture D. Wij hebben hierbij ook kunnen waarnemen, dat dit mengsel
zonder olie beter werkt. De olie is echter waarschijnlijk toegevoegd om
de te sterke prikkeling door de werkzame bestanddeelen in dit mengsel
(Ol. picis, benzine en carbolzuur) te beletten.

Andere door ons gecontroleerde stoffen, die voor ons doel onbruik-
baar bleken te zijn, waren Derrisol (1 %), insectenpoeder (Flores
pyrethri), Hexylresorcinol (1 : 1000); dit laatste middel is bekend door
zijn bactericide werking; op Lucilia-larven had dit echter na inwerking
van 5 minuten geen resultaat. Evenmin werd eenige werking waarge-
nomen van Certan (5 %). Dit product, dat als insecticide bekend is,
had geen invloed op de larven van Lucilia sericata na een inwerking
van 5 minuten.

Daar met 40 % nicotinesulfaat door ons eenige werking op de larven
werd vastgesteld, zou men in de praktijk een waterig extract van tabak
kunnen toepassen om hiervan de werking op de larven in de wonden
na te gaan. Ook hierbij zal men op eventueele prikkeling der wonden
door de tabak moeten acht geven. De resultaten van B. Smit met
waterig tabaksextract, dat 1 % nicotine bevatte, waren echter niet
zeer bemoedigend, daar zich uit de 50 behandelde larven nog 42
vliegen ontwikkeld hadden.

Toen wij deze onderzoekingen beëindigd hadden, kwamen wij in
het bezit van het rapport van de Joint Bowfly Comittee in Australië,
getiteld: The Sheep Bowfly Problem in Australia, January 1933. In
dit zeer uitvoerige rapport zijn zeer waardevolle gegevens verzameld
omtrent de biologie en de bestrijding van de verschillende vliegen, die
in Australië de „Wormziekte" der schapen veroorzaken. Wat de pre-
ventieve maatregelen betreft, wordt gewezen op het scheren van het
achterstel der schapen, om te voorkomen dat de vliegen eieren leggen
in de door faeces en urine bevuilde wol. Verschillende methoden
worden besproken zooals dippen, bespuiten door middel van een spray
en behandeling der door larven veroorzaakte wonden.

Voor dit laatste doel wordt ook Mixture D. genoemd. Door het
Departement van Landbouw in Nieuw Zuid Wales wordt aanbevolen
5 % zinksulfaat, 4 % phenol in olie of 5 % Monsol.

Aan de vernietiging der cadavers en het vangen der vliegen in vlie-
genvallen wordt ook in dit rapport bijzondere aandacht gewijd. Om
tot bevredigende resultaten te komen, zal men de verschillende maat-
regelen moeten combineeren.

Na een korte bespreking van de ontwikkeling van Lucilia sericata
en van de preventieve maatregelen ter bestrijding der myiasis bij
schapen, veroorzaakt door de larven van deze vlieg, vermelden schrij-
vers de resultaten van een onderzoek over de werking van verschillende
middelen op die larven.

Gebleken is dat de zeer jonge larven, die slechts twee stigmata in de
achterste trachee-openingen hebben, minder gevoelig zijn voor de in-
werking der verschillende larvendoodende stoffen dan de meer ont-
wikkelde larven, die in elk der achterste trachee-openingen van drie
stigmata voorzien waren.

Van de stoffen waarvan de werking op de larven van Lucilia sericata
door schrijvers onderzocht werd, noemen zij benzine, chloroform,
tetrachloorkoolstof, derrispoeder, rotenon, Oleum picis, Pix liquida,
flit, molac, creoline, lysol, formaline, paradichloorbenzol. Samengevat
komen de resultaten op het volgende neer :

Chloroform en tetrachloorkoolstof werken snel doodend op de larven.
In verdunningen, b.v. 10 procent tetrachloorkoolstof in emulsie, is het
resultaat onbevredigend. Chloroform of tetrachloorkoolstof zullen in
onverdunden toestand echter in de praktijk moeilijk toe te passen
zijn.

Oleum picis, een in vacuo bereid destillaat van naaldhoutteer, voldeed
zeer goed na een inwerking van i minuut in een mengsel van Ol.
terebinthinae en Spiritus methylatus (gelijke deelcn). In een concentratie
van minder dan 30 proc. Ol. picis was de werking onbevredigend. In
de praktijk zal moeten blijken of dit mengsel voldoet, n.1. of het niet
te prikkelend zal werken op de door de larven van Lucilia gemaakte
wonden.

Pix liquida, in een mengsel van Oleum terebinthinae en Spiritus
methylatus (10 proc. Pix liquida) bleek in verschillende proeven de
larven na een inwerking van 1 minuut te dooden.

Het mengsel door collega \'r Hoen aanbevolen ter bestrijding van de
Hypoderma bovis, dat ook 10 proc. Pix liquida bevat en verder
Terebinthina communis, Oleum terebinthinae, benzine, Spiritus
methylatus en Sapo viridis werkte bevredigend, indien de larven
minstens 2\\ minuut aan dc inwejking van dit mengsel blootgesteld
waren. Ook in dit mengsel is gebleken dat Pix liquida het werkzame
bestanddeel is, en dat Sapo viridis in het mengsel de werking eerder
beperkt dan bevordert.

Mixture D, een combinatie van Ol. picis met katoenzaadolie, benzine
en carbolzuur is een middel, dat op volwassen larven bevredigend
inwerkt. Indien men de olie uit dit mengsel weglaat, is de werking op
larven beter. De olie, die waarschijnlijk moet dienen om het prikkelende
van dit middel op de wonden te verzachten, zal echter voor de praktijk
wel noodig blijken te zijn.

werkzame bestanddeel uit dit poeder, geen invloed uit te oefenen op
de larven van Lucilia sericata.

Bij de overige onderzochte stoffen, zooals Flit, Molac, Benzine,
Creoline, Lysol, Formaline, Paradichloorbenzol kon niet een zoodanige
werking op de larven worden waargenomen, dat zij daardoor in de
praktijk als bestrijdingsmiddel zouden kunnen worden aanbevolen.
Utrecht, April 1933.

Nach einer kurzen Besprechung der Entwicklung von Lucilia sericata und der
präventiven Massnahmen zur Bekämpfung der durch die Larven dieser Fliege
verursachten Myiasis bei Schafen, berichten die Verfasser über die Wirkung von
verschiedenen Mittel auf die Larven.

Es hat sich gezeigt, dass die sehr jungen Larven, die nur zwei Stigmata in den
hinteren Trachäenöffnungen haben, weniger empfindlich sind für die Einwirkung
der verschiedenen larventötenden Mittel, als die älteren Larven, die in jeder der
hinteren Trachäenöffnungen drei Stigmata haben.

Von den Mitteln, deren Wirkung auf die Larven der Lucilia sericata von den Ver-
fassern untersucht wurde, nennen sie: Benzin. Chloroform, Tetrachlorkohlenstoff,
Derrispulver, Rotenon, Oleum picis, Pix liquida, Flit, Molac, Kreolin, Lysol,
Formalin, Paradichlorbenzol. Die Resultate sind wie folgt: Chloroform und Tetra-
chlorkohlenstoff wirken schnell tötend auf die Larven. In Verdünnungen von z. B.
10 % Tetrachlorkohlenstoff in Emulsion, ist das Resultat unbefriedigend. Chloro-
form und Tetrachlorkohlenstoff werden aber in unverdünnter Form in der Praxis
schwer anzuwenden sein. Oleum picis, ein im Vakuum bereitetes Distillat des Nadel-
holzteers, wirkte sehr befriedigend nach einer Einwirkung von einer Minute in
einer Mischung von Ol. terebinthinae und Spiritus methylatus (gleiche Teile).
In einer Konzentration von weniger als 30 % Ol. picis war die Wirkung unbe-
friedigend. In der Praxis wird sich, zeigen müssen, oh diese Mischung befriedigt,
nl. ob sie die von den Larven der Lucilia verursachten Wunden nicht zu stark reizt.

Pix liquida, in einer Mischung von Ol. terebinthinae und Spiritus methylatus
(10% Pix liquida), tötete nach einer Einwirkung von einer Minute die Larven
in verschiedenen Versuchen.

Ein Mittel zur Bekämpfung der Hypoderma bovis, das auch 10% Pix liquida enthält
und weiter Terebinthina communis, Ol. terebinthinae, Benzin, Spiritus methylatus
und Sapo viridis, wirkte befriedigend, wenn die Larven mindestens 2J Minuten der
Wirkung dieser Mischung ausgesetzt waren. Auch in dieser Mischung hat sich
gezeigt, dass Pix liquida der wirksame Bestandteil ist und dass die Sapo viridis
die Wirkung eher hemmt als fördert. Mixture D, eine Kombination von Ol.
picis mit Baumwollsamenöl, Benzin und Karbolsäure, ist ein Mittel, das auf er-
wachsene Larven befriedigend einwirkt. Wenn man das Öl aus dieser Mischung
weglässt, ist die Wirkung auf die Larven besser. Das Ol, das wahrscheinlich dazu
dient, um die Reizung dieses Mittels auf die Wunden zu lindern, wird aber in der
Praxis schon notwendig sein.

After briefly discussing the development of Lucilia sericata and the preventive
measures to controle myiasis in sheep, caused by the larvae of this fly, the authcrs
give an account of their experiments carried out to test the action of a number
of drugs on these larvae.

It was found that very young larvae which had only 2 stigmata in the postericr
tracheal openings were less susceptible to the action of the different larvae-killing
drugs than the more developed ones which possessed in each posterior trachea
opening 3 stigmata.

Among the drugs tested by the authors on the larvae of Lucilia sericata they
especially mention: benzine, chloroform, carbontetrachloride, derrispowder, rotenon,
oleum picis, pix liquida, flit, molac, creolin, lysol, formalin, paradichloridebenzol.

Chloroform and carbon tetrachloride are very efficient in the killing of the larvae.
In dilutions, e.g. 10 percent of carbon tetrachloride in emulsion, the result is un-
satisfactory.

However, in practice it will be difficult to apply chloroform and carbon tetra-
chloride in undiluted form.

Oleum picis, a distillate of pine-tar, prepared in vacuum, gave satisfactory results
after one minute\'s exposure, in a mixture of Ol. terebinthinae, and Spiritus methy-
latus (equal parts). In a concentration of less than 30 per cent of Ol. picis the mixture
proved to be of little benefit. Practice must show if this combination is satisfactory,
namely if is is not too irritant for the wounds caused by the larvae of Lucilia.

Pix liquida, in a mixture of Ol. terebinthinae and Spiritus methylatus (10%
pix liquida) appeared to kill the larvae after one minute\'s action, in several ex-
periments.

A mixture recommended for the control of Hypoderma bovis, which also
contains 10 per cent of Pix liquida and further Ol. terebinthinae, Terebinthinae
communis, benzine, Spiritus methylatus and Sapo viridis has proved successful,
provided that the larvae are exposed to the action of this mixture for at least 2J
minutes. Also in this mixture Pix liquida proved to be the effective constituent,
while Sapo viridis manifested rather an inhibitory than a promoting action of
the mixture.

Mixture D, a combination of Ol. picis, with cottonseedoil, benzine and carbolic
acid had an effective action on adult larvae. When the oil is omitted from the
mixture the action on the larvae increases. The oil, which probably serves to soothe
the irritant action of this drug on the wounds will undoubtedly prove indispensable
in practice.

The other drugs tested by the authors did not exert such an effect on the larvae
that their use may be recommended in practice.

Après une courte discussion sur le développement de la Lucilia sericata et les
mesures préventives pour la lutte contre la Myasis du mouton causée par les larves
de cette mouche, les auteurs rapportent les résultats d\'une recherche sur l\'action
des différents moyens de destruction contre les larves. Les très jeunes larves, qui
n\'ont que deux stigmates dans les ouvertures postérieures de la trachée sont évi-
demment moins sensibles à l\'action des différents moyens de destruction que les
larves plus développées qui ont trois stigmates dans chacune des ouvertures posté-
rieures de la trachée. Parmi les moyens que les auteurs ont recherché pour leur
action sur les larves, ils citent: benzine, chloroforme, tetrachlorure de carbone,
poudre Derris, rotenon, oleum picis, pix liquida (goudron végétal), Hit, molac,
créoline, lysol, formaline, paradichlorobenzine. Les résultats sont les suivants:
le chloroforme et le tetrachlorure de carbone tuent rapidement les larves. Une solution
de 10 % de tetrachlorure de carbone en émulsion donne un résultat non satisfaisant.
Sous forme non diluée le chloroforme et le tetrachlorure de carbone ne seront que
difficilement employés dans la pratique. L\'ol. picis est un produit distillé dans le
vide du goudron végétal qui agit d\'une façon très satisfaisante après une action
d\'une minute dans un mélange d\'essence de térébinthine et d\'alcool methylique
(à parties égales). Dans une concentration de moins de 30 % d\'ol. picis l\'action
n\'est pas satisfaisante. La pratique démontrera si ce mélange est efficace et notam-
ment s\'il n\'irrite pas trop les blessures causées par les larves de la Lucilia. Le pix
liquida dans un mélange d\'ol. terebenthinae et de spiritus methylatus (10% pix
liquida) tue les larves après une action d\'une minute, d\'après différentes expérien-
ces. Dans la lutte contre l\'Hypoderma bovis un mélange qui contient aussi 10%

(Uit het Laboratorium der Gemeente-Slachtplaats te Utrecht).
(Directeur : J. P. VAN DER SLOOTEN).

Bij 34 gewone slachtingen (op een totaal van 9381) werd de kook- en braadproef
verricht. In het algemeen betroffen dit dieren, waarbij bij de keuring verschillende
ziekteprocessen werd aangetroffen (als peritonitis, pyelonephritis, endometritis,
leverabscessen, traumatische pneumonie, retentio secundinarum, chronische nephri-
tis, traumatische pericarditis, enz.), welke het vermoeden wettigden, dat mogelijk
een abnormale reuk of smaak aan het vleesch aanwezig kon zijn. In geen enkel
geval werd echter een afwijkende reuk of smaak waargenomen.

Bij 28 noodslachtingen (op een totaal van 145) werd insgelijks de kook- en braad-
proef verricht. Hierbij kwamen 4 positieve gevallen voor (14% der onderzochte ge-
vallen).

1. Bij een in nood geslachte koe, met purulente endometritis, cystitis en long-
emphyseem kreeg men bij de kookproef een duidelijken acetongeur, zoodal het dier
deswege moest worden afgekeurd. De braadproef werd, als zijnde overbodig, niet
ingesteld.

2. Bij een hoogdrachtige, in nood geslachte koe, welke tijdens het leven een
zeer frequente pols en een temperatuur van 39.1° C. had, en bij de sectie algemeene
decubitus, bleek zoowel de kookproef als de braadproef positief te zijn. Ook hier
weer een acetongeur.

3. Rij een, wegens een stinkende, gangreneuze mastitis, in nood geslachte koe
gaf de kookproef een stinkende, onaangename, niet nader tt definieeren vleeschlucht. Braad-
proef werd niet ingesteld.

4. Bij een, wegens algemeene septico-pyaemie, in nood geslachte koe, met
abscessen in lever, nieren, longen, werd eveneens weer een zeer onaangename stank
bij kook- en braadproef opgemerkt.

In al deze 4 gevallen was steeds het bacteriologisch vleeschonderzoek negatief.
De dieren werden dan ook alleen wegens het positief uitvallen der kook- en braad-
proef afgekeurd.

Bij 5 gestorven runderen (van de 327) werd eveneens de kook- en braadproef ver-
richt. Hierbij was, één geval positief (20%). Dit betrof een koe, die dood werd aange-

de pix liquida et également de la terébinthe de Venise, de l\'essence de térébin-
thine, de la benzine, du spiritus methylatus et du savon noir, agit d\'une façon
assez satisfaisante sur les larves quand celles-ci sont exposées à l\'action de
cette solution pendant 2J min. au moins. Ce mélange a démontré que le pix
liquida est le facteur actif et que le savon noir retarde l\'action plutôt qu\'il ne la
favorise. Mixture D (mélange d\'ol. picis et d\'huile de graine de coton, de benzine
et d\'acide phéniqué) est un moyen qui agit d\'une façon satisfaisante sur les larves
adultes. Si on n\'ajoute pas d\'huile à cette solution l\'action sur les larves est meilleure.
L\'huile, qui est probablement ajoutée pour adoucir l\'irritation que cette solution
produit sur les blessures, doit être nécessaire dans la pratique.

voord, met een ruptuur van het rectum, en een aansluitende perforatief peritonitis.
De reuk, dien het vleesch hierbij verspreidde, deed eenigszins herinneren aan dien
van pensinhoud.

Dat van zulk een groot aantal gestorven runderen slechts bij een 5-tal een kook-
en braadproef werd verricht komt hierdoor, dat in de meeste gevallen van deze
dieren geen keuring wordt verlangd. Werd echter een keuring gewenscht, en bleek,
dat het vleesch wellicht nog voor consumptie geschikt was, dan werd ook steeds
de kook- en braadproef ingesteld.

Bij de varkens werd lang niet zoo vaak de kook- en braadproef ingesteld als bij
de runderen, wat hierin zijn oorzaak vindt, dat men bij deze dieren veel minder
ettervorming of met stankontwikkeling gepaard gaande ontstekingsprocessen ont-
moet.

Bij slechts 13 gewone slachtingen (van de 25.697) werd het onderzoek verricht.
Hierbij waren nog 6 beeren of cryptorchiden, zoodat maar 7 gevallen werden aan-
gewezen door een ziekteproces, als chronische, met abscesvorming gepaard gaande
peritonitis, purulente, pneumonie, icterus, enz. Één geval was positief (7.7%).

Dit betrof een beer, met temperatuur van 40.1° C. en bilaterale, purulente pneu-
monie en panaritium. Het bacteriologisch vleeschonderzoek was negatief; bij de
kook- en braadproef werd een urinelucht waargenomen en het dier deswege
afgekeurd.

Bij 3 noodslachtingen (van de 210) werd slechts het onderzoek ingestel. Hierbij
was geen positief geval. Het betroffen dieren met de volgende ziekteprocessen :

1. cystitis purulenta, nierbloedingen, groezelig; 2. emphysemateuze vruchten;
3. torsie van dunnen darm met chron. peritonitis, abscesvorming.

Bij 7 gestorven varkens (van de 101) werd de kook- en braadproef verricht. Bijna
uitsluitend betroffen dit dieren, die tijdens het vervoer waren gestikt en nog werden
afgeslacht. Hierbij was één positief geval. (14.3 %). Dit was bij een tijdens het vervoer
gestikt varken, waarbij de sectie, behalve bloedrijke oragnen, verder negatief was.
Blijkbaar was hier de verwijdering van het maag-darmkanaal niet vlug genoeg ge-
schied, daar het vleesch, zoowel bij koken als braden, een stank afgaf. Het bacterio-
logisch vleeschonderzoek was negatief.

Hierbij werd nog enkele malen de kook- en braadproef verricht, echter steeds
met negatief resultaat.

Paarden. Bij één gewone slachting (van de 1512); bij 7 noodslachtingen (van de
48); bij 3 gestorven dieren (van de 38).

Vette Kalveren. Bij 1 noodslachting (van de 19); bij 1 gestorven vetkalf (van de 13);

Was in 1930 de oogst niet groot, het jaar 1931 laat eveneens zeer weinig resultaat
zien. Nog veel meer dan in 1930 werd de kook-en braadproef ingezet, echter gedu-
rende het geheele jaar met slechts één positief geval.

Dit betrof een wegens kopziekte in nood geslachte koe, welke tevens chronische
nephritis had. Alleen de braadproef werd verricht. Hoewel de reuk niet afwijkend
was, bleek de smaak van het vleesch afschuwelijk te zijn, echter niet nader te omschrijven.
Vermoed werd, dat het dier een of ander geneesmiddel had gekregen.

Bij 19 gewone slachtingen (van de 34.565). Bij 2 noodslachtingen (van de 18).
Bij 3 gestorven dieren (van de 136).

Bij 5 noodslachtingen (van de 13). Te vermelden valt onderstaand geval, welk
negatief uitviel. Een in nood geslachte ruin bleek te hebben een cystitis, een etterige
wond in het rectum, met ontstekingsoedeem in de omgeving en dientengevolge
stenosis van de urethra, met urineretentie. De urineblaas bevatte 4 Liter urine.

De kook- en braadproef werd verricht bij 33 gewone slachtingen (van de 5105),
waarbij één positief geval (3%). Dit betrof een magere koe, die bij het leven een tem-
peratuur had van 38.3° C. en bij de keuring bleek te lijden aan traumatische gastritis,
longemphyseem, bilaterale, purulente pneumonie, endometritis en chronische
nephritis. Hierbij was zoowel de kookproef als braadproef positief; waargenomen
werd een vreemde, aan etter herinnerende reuk. Het bacteriologisch onderzoek was nega-
tief.

Bij 11 noodslachtingen (van de 36), met weer één positief geval (9.1%). Dit betrof
een koe, die 2 dagen tevoren had gekalfd en wegens retentio secundinarum en masti-
tis in nood was gedood. Bij de sectie werd bovendien nog gevonden een gezwollen
milt en gezwollen, bleeke nieren. Het bacteriologisch vleeschonderzoek was negatief.
Alleen de kookproef werd verricht. Waargenomen werd een weerzinwekkende stank.

Bij 9 gestorven dieren (van de 230), waaronder een positief geval (11.1%). Dit dier
bleek te lijden aan traumatische pericarditis. Het pericard had een ichoreuzen
inhoud. Verder had het dier al circulatiestoornissen gehad, daar het spierweefsel
oedemateus was. Reeds de kookproef viel positief uit; waargenomen werd een sterk,
stinkende lucht.

Varkens 9 gewone slachtingen (van de 13.228); 2 noodslachtingen (van de 7);
7 gestorven dieren (van de 152).

Paarden. 2 gewone slachtingen (van de 268); 3 noodslachtingen (van de 18);
2 gestorven dieren (van de 20);

Te vermelden valt in deze rubriek, dat eenmaal graskalfsvleesch, afkomstig van
een normaal geslacht kalf, door een slager ter onderzoek werd aangeboden, daar
het volgens een klant bij het braden een eigenaardige smaak zou hebben.

Inderdaad bleek zulks het geval te zijn. Er werd een aan knollen herinnerende
smaak waargenomen. Ook aan het versche vleesch werd een afwijkende, zure lucht
opgemerkt. Merkwaardig is wel in dit geval, dat van dit kalf slechts één klacht
binnenkwam en de rest van het dier, blijkbaar als zijnde normaal, reeds geheel in
consumptie was gebracht.

Laten wij nu, aan de hand van den hieronder volgende staat, deze
resultaten nog eens de revue passeeren, dan blijkt daaruit wel, dat
slecht sin een gering percentage der gevallen een positieve uitslag der
proef werd waargenomen, en dan nog wel alleen bij runderen en
varkens. Bij paarden, vette kalveren, graskalveren en schapen,
waarbij respectievelijk 29, 9, 7, en 2 maal de kook- en braadproef werd
verricht, verliep het onderzoek geheel negatief.

OVERZICHT der in de jaren 1930, 1931 en 1932 (ie halfjaar) verrichte kook- en braadpro
bij verschillende slachtdieren op de Gemeente-Slachtplaats te Utrecht.

In het geheel werden onderzocht 315 gevallen, zijnde 203 bij het rund, 65 bij het varken, 29 bij het
9 bij vette kalveren, 7 bij graskalveren, en 2 bij schapen.

Hieronder waren 173 gewone slachtingen, 92 noodslachtingen en 50 gestorven dieren.

Bij de runderen werden van de onderzochte gewone slachtingen
slechts 0,9 % afwijkend gevonden, van de noodslachtingen 8,7 % en
van de gestorven dieren eveneens 8,7 %. Bij de varkens waren deze
cijfers respectievelijk 2,4 %, o % en 5,9 %.

Zoo vermeldt, om slechts enkele voorbeelden te noemen, het jaarverslag over
1931 van den Keuringskring Zaanstreek, dat opabnormalen geur, en zoo noodig smaak,
werd onderzocht het vleesch van alle noodslachtingen, hetwelk op grond van het
voorafgaand onderzoek zou kunnen worden goedgekeurd. Bovendien werd de
kookproef op het vleesch van enkele niet uit nood geslachte dieren toegepast. In het
geheel was dit onderzoek positief in 5 gevallen, n.1. bij 2 runderen, waarvan één met
peritonitis en één met mastitis, bij 2 varkens (binnenbeeren) en bij één schaap met
peritonitis.

Het jaarverslag 1931 van Nijmegen deelt mede : Bij de keuring van de normale
slachtingen van runderen werd 8 maal de kook- en braadproef verricht; alle met
negatief resultaat. Bij de varkens werd 16 maal de proef verricht. In 7 gevallen
van cryptorchidie was deze positief en werden de dieren geheel afgekeurd. Bij de
paarden werd in één geval van pyometra de proef ingesteld, met negatief resultaat.

Het jaarverslag 1931 van den Haag vermeldt, dat de kookproef 30 maal werd
verricht, en wel met vleesch van 11 runderen, 2 kalveren, 13 varkens, 3 paarden
en een partijtje vet. Een abnormale geur werd waargenomen bij het vleesch van
4 runderen, 4 varkens en bij het partijtje vet.

Het jaarverslag 1931 van Rheden vermeldt, dat na toepassing van de kook- en
braadproef (ingesteld in alle gevallen van noodslachting, en voorts wanneer dit
om andere redenen wenschelijk werd geacht) werden afgekeurd :

een varken — noodslachting — geen afwijkingen — vleesch heeft een afwijken-
den, zuren reuk.

Men ziet uit deze korte opsomming dat in het algemeen de resul-
taten met de kook- en braadproef nogal pover zijn.

Nu hield verleden jaar Dr. Rosenkranz, Stadtveterinarrat te Chem-
nitz, een voordracht over de kookproef en haar beteekenis voor de
vleeschkeuring en deelde toen tevens mede de resultaten, die men op
het laboratorium van het slachthuis te Chemnitz met deze proef had
verkregen. En nu is het opvallend, in welk een hoog percentage van de
onderzochte gevallen men aldaar een afwijkenden reuk aan het vleesch
kon waarnemen. Zoo werd bij varkens in 61,9 % der onderzochte
gevallen, bij runderen in 56,2 %, bij kalveren in 41,2 %, bij geiten
\'ⁿ 33>3 % ^en bij schapen in 32,2 % een positief resultaat verkregen.
Slechts de paarden maken een uitzondering, daar hierbij maar in
7,1 % het onderzoek positief uitviel. Bij ons werd slechts in 4,5 % der
onderzochte runderen en in 3 % der onderzochte varkens een afwijking
gevonden, zeer zeker een belangrijk verschil.

Rosenkranz\' ervaringen gaan echter over 681 kookproeven, waar-
van 407 bij normale slachtingen en 274 bij noodslachtingen, terwijl
wij slechts 315 gevallen onderzochten, waarvan 173 normale slachtingen,
92 noodslachtingen en 50 gestorven dieren.

gemakkelijkst reukstoffen opnemen, waarschijnlijk tengevolge van het
absorptievermogen van het vet. Behalve de reeds eerder door mij ge-
noemde ziekteprocessen, die een indicatie vormen voor het instellen
van een kook- en braadproef, zou Rosenkranz nog willen noemen,
bij varkens de acute leverzwelling, onvoldoende uitbloeding, het verhit
zijn van het slachtdier tijdens het slachten en een te laat verwijderen
van de inwendige organen, verder vlekziekte en pekelvleesch afkomstig
van vlekziekte-varkens.

Vooral pas bij koken van het vleesch zou men in deze gevallen een
afwijkenden reuk kunnen waarnemen; aan het versche vleesch is niets
abnormaals op te merken.

Bij runderen zouden, behalve de traumatische pericarditis en pye-
lonephritis, ook een pleuritis of peritonitis, een blaasruptuur, en tym-
panitis een aanwijzing geven.

Rosenkranz beveelt verder aan in twijfelachtige gevallen de kook-
proef te herhalen na 24—48 uur. Het gelukte hem b.v. na een herhaling
nog in 40,8 % van deze gevallen het vleesch voor consumptie goed te
keuren. Volgens de eerste kookproef zou het als ondeugdelijk hebben
gegolden.

Het zou te ver voeren hier uitvoerig de onderzoekingen van Rosen-
kranz te vermelden. Toch wil ik van enkele ervaringen van hem
mededeeling doen, daar zij van belang voor ons kunnen zijn.

Zoo vond men, in tegenstelling met de bewering van von Goi.tz
en Squadrini, dat slechts in 20—25 % bij beeren en cryptorchiden
een geslachtsreuk zou aanwezig zijn, dat bij beeren steeds een geslachts-
reuk aanwezig is; binnenbeeren, die een of 2 goed ontwikkelde testikels
hebben, gaven in 97 % een positief resultaat. Slechts bij de gecastreerde
mannelijke dieren, die reeds genezen castratielitteekens hebben, was
in 70,8 % het vleesch normaal van reuk en smaak.

Onze ervaringen geven slechts een gering positief percentage bij
beeren en cryptorchiden. Onderzocht werden in het geheel 10 beeren
en 7 binnenbeeren. Positief was dit onderzoek bij slechts één beer,
wat overeen komt met 10 %.

Eveneens acht Rosenkranz het noodzakelijk in alle gevallen van
ernstige leveraandoeningen een kookproef in te stellen, terwijl verder
vlekziekte-varkens, vooral in het warme jaargetijde in agonie geslacht,
eveneens dikwijls een abnormalen reuk van het vleesch hebben.

Wat nieraandoeningen betreft, moeten belangrijke pathologische
anatomische veranderingen aanwezig zijn, om een stoornis in de nier-
functie tengevolge te hebben en een urinelucht aan het vleesch te
veroorzaken.

Wordt door ziekten het rijpingsproces van het vleesch vertraagd,
d. w. z. als de vorming van melkzuur, mierenzuur, enz., waardoor
het vleesch een aromatisch-zuren geur krijgt, is verminderd en langer
een alkalische reactie aanwezig is, dan kon Rosenkranz nog wel eens
een op ammoniak gelijkenden, prikkelenden geur waarnemen.

Wat de runderen betreft, gaat Rosenkranz geheel mede met de
meening van Junack, dat men bij traumatische pericarditis en bij
traumatische gastro-phrenitis aan de kookproef zelfs meer waarde
moet toekennen dan aan het bacteriologisch vleeschonderzoek, daar
dit laatste in den regel negatief is.

In tegenstelling met het varken zouden bij het rund juist nierziekten
eerder een urinelucht aan het vleesch geven. Deze ervaring klopt niet
met de onze, waar bij een 26 gevallen van nieraandoeningen, als pye-
lonephritis, chronische nephritis, cystitis, pyonephrose, enz., slechts
in één geval een positief resultaat werd gevonden.

Van de overige dieren, als kalveren, geiten, schapen en paarden,
werd slechts enkele malen een kookproef verricht, zoodat daarvan
nog van geen ervaring sprake kan zijn. Wel meent Rosenkranz dat
het paardevleesch, in vergelijking met de andere vleeschsoorten, het
minst abnormale reukstoffen zou opnemen.

Zooals ik U al boven zeide, zijn deze resultaten, vooral wat het
percentage betreft, zeer merkwaardig. Wat kan daarvan de oorzaak
zijn? Misschien kan men twee redenen aannemen.

1. Allereerst blijft altijd het bezwaar bestaan, dat de kook- en
braadproef subjectief is. De vele gevallen, waarin gewone menschen
vaak vleesch ter onderzoek naar het abattoir laten brengen met de
boodschap, dat het zoo raar ruikt of smaakt, en waaraan dan op het
laboratorium met de beste wil der wereld niets is op te merken, zijn
daar om dezen subjecticven factor te illustreeren.

2. Misschien is het mogelijk, dat men te Chemnitz door de groote
ervaring a. h. w. zoo\'n fijnen neus heeft gekregen, dat men reeds zeer
kleine afwijkingen in reuk, die min of meer schommelen om den normalen
reuk, als een positieve bevinding heeft opgevat. Daardoor zou het
aantal positieve gevallen grooter worden dan bij ons, waar als het
ware een grootere variatiebreedte wordt genomen en men deze gevallen
tot de normale rekent. Onze ervaring gaat slechts over 315 gevallen,
in 2\\ jaar onderzocht, terwijl men te Chemnitz reeds 681 gevallen
in één jaar tijd ter onderzoek kreeg; dus een belangrijk verschil.

Alhoewel wij met de kook- en braadproef nu niet zulke verrassende
resultaten hebben verkregen als Rosenkranz en anderen, motiveeren
toch ook wel onze positieve gevallen in bepaalde omstandigheden het
verrichten van een kook- en braadproef, alvorens een beslissing wordt
genomen. Vooral is deze proef van belang bij noodslachtingen, waar-
van men vaak zeer weinig weet.

Samenvatting. Over een tijdsverloop van 2^ jaar werden de resul-
taten nagegaan verkregen met de kook- en braadproef bij verschillende
slachtdieren op het laboratorium der Gemeente-Slachtplaats te Utrecht.
In het geheel werden onderzocht 315 gevallen, zijnde 203 bij het
rund, 65 bij het varken, 29 bij het paard, 9 bij vette kalveren, 7 bij

graskalveren, en 2 bij het schaap. Hieronder waren 173 gewone slach-
tingen, 92 noodslachtingen en 50 gestorven dieren.

Positief was dit onderzoek bij 9 runderen en 2 varkens.
In alle overige gevallen verliep het onderzoek steeds negatief. Schrijver
wijst er op, hoe in het algemeen in Nederland ook op andere abattoirs
een zeer gering aantal positieve gevallen wordt waargenomen, terwijl
dikwijls in Duitschland een veel hooger positief percentage wordt
gevonden.

Moeller-Rievel. Fleisch- und Nahrungsmittelkontrolle, 1921, Bd. 1.
Glage. Teerpappegeruch des Fleisches. Berl. Tier. Wochens. 1925, pg. 560.
Hertha. Der Knoblauchgeruch des Fleisches. Zeits. f. Fleisch- und Milchhyg.
1925. PS- 181.

Schui.ze. Fischige Schweine. Jber. d. Vet. Med. Jg. 46, 1926, pg. 1288.
Junack. Schädigung von Gefrierfleisch durch gleichzeitigen Apfelsinentransport.

Deutsche Schlachthof-Zeitung, 1926, pg. 140.
Kern. Abnormer Fleischgeruch bei einem Rinde nach Leinöleingabe. Zeits. f. Fl.

und Milchhyg. 1929, pg. 361.
Hock. Beitrag zur Kenntnis von der Vernichtung von Schädlingen in Aufbewah-
rungsstätten von Lebensmitteln. Zeits. f. Fl. und Milchhyg. 1929, pg. 140.
van Vloten. Blauwzuurgasverftiging. Slachthuis-Keuring-Markt, Nov. 1931.
Rosenkranz. Die Kochprobe und ihre Bedeutung für die Fleischbeschau. Zeits.

f. Fl. und Milchhyg. 1931, pg. 57—82—102.
Zeinf.rt. Bericht über die Tätigkeit des Schlachthoflaboratoriums von Königsberg

im Jahre 1931. Zeits. f. Fl. und Milchhyg. Jg. 42, 1932, pg. 467.
Jaarverslag Slachthuis Nijmegen 1931.
Jaarverslag Slachthuis den Haag 1931.
Jaarverslag Slachthuis Rheden 1931.
Jaarverslag Keuringskring Z^aanstreek ^[93¹ -

Naschrift. Kort geleden zag ik in het „Zeits. f. FL- und Milchhyg. jg. 42, 1932,
pg. 467, de resultaten vermeld van de kook- en braadproef van 896 gevallen ge-
durende 1931 op het abattoir te Königsberg verricht. Ook hier weer bijzonder veel
positieve gevallen. O.a. waren van de 54 gevallen bij paarden er 2 positief, van 376
gevallen bij het rund 97 positief, van 127 kalverengevallen 6 pos., van 335 varkens-
gevallen 184 pos., van 2 schapengevallen 1 pos. en van 2 geitengevallen I positief
Bij 21 runderen en 13 varkens moest zelfs uit hoofde van deze kook- en braadproef
het geheele dier worden afgekeurd. Als oorzaak worden genoemd :

a. geslachtslucht. Bij 102 beeren, waaronder 21 binnenbeeren en 2 hermaphro-
diten was slechts het vleesch van 2 binnenbeeren geheel reukvrij. De rest had een
afwijkenden reuk.

b. gebruik van bepaalde voedermiddelen. Vischlucht werd 16 maal bij varkens
waargenomen, voedericterus 61 maal bij varkens, met 17 maal een positieve kook-
proef;

c. icterus. Van 10 icterische runderen hadden 2 een reukafwijking.
Van 44 icterische varkens hadden 16 een reukafwijking.

^.bilaterale nephritis. Onderzocht werden 26 runderen (7 positief), 6 varkens
(3 positief) en 5 kalveren.

e. pericarditis. Van 20 runderen hadden 3 een reukafwijking.
ƒ. metritis. Van 47 runderen 6 met abnormalen reuk.

h. andere stuinkende processen. Van 41 runderen 5 positief;
i. tympanitis. Van 7 gevallen 5 positief.

Verfasser bespricht die Ergebnisse der Koch- und Bratprobe bei verschiedenen
Schlachttieren im Laboratorium des Gemeinde-Schlachthofes zu Utrecht während
einer Periode von 2J Jahren.

Insgesamt wurden 315 Fälle untersucht, nämlich: 203 Rinder, 65 Schweine,
29 Pferde, 9 fette Kälber, 7 Graskälber und 2 Schafe. Es handelte sich um 173
gewöhnliche Schlachtungen, 93 Notschlachtungen und 50 gestorbene Tiere. Nur
in 11 Fällen (bei 9 Rindern und 2 Schweinen) hatte das Fleisch einen abnormalen
Geruch oder Geschmack und war die Probe also positiv. In allen übrigen Fällen
verlief die Untersuchung negativ.

Verf. weist darauf hin dass im allgemeinen in Holland auch in anderen Schlacht-
höfen eine sehr geringe Anzahl positiver Fälle beobachtet wird, während oft in
Deutschland ein viel höherer Prozentsatz angetroffen wird.

The author gives an account of the results obtained from the boiling and roasting
test carried out with meat samples from various slaughter-animals in the laboratory
of the municipal abattoir at Utrecht over a period of two years and a half.

In all 315 samples were examined viz. 203 samples from bovines, 65 from pigs,
29 from horses, g from fat calves, 7 from grass-fed calves and two from sheep.
These cases concerned 173 ordinary slaughters, g2 emergency slaughters and 50
dead animals. Only in 11 cases (9 bovines and 2 pigs) the meat had an abnormal
odour or taste; in all other cases the test was negative.

L\'auteur rapporte les résultats obtenus sur une période de 2 ans et demi avec
l\'épreuve de la cuisson et du rôtissage d\'échantillons de viande de différents animaux
de boucherie au laboratoire de l\'abattoir municipal d\'Utrecht. Les recherches ont
porté sur un total de 315 animaux : 203 bovins, 65 porcs, 29 chevaux, 16 veaux et
2 moulons. Il s\'agissait de 173 abatages ordinaires, de 92 abatages d\'urgence et
de 50 animaux morts. Seulement en 11 (cas chez 9 bovins et 2 porcs) la viande mon-
trait une altération d\'odeur ou de goût; dans tous les autres cas l\'épreuve- était
toujours négative.

In haar pogingen om het aantal verwondingen door hondenbeten, welke jaarlijks
in New-York in een groot aantal voorkomen, te beperken, heeft het Departement
van Gezondheid alle maatregelen genomen om de z.g. straathonden, d. w. z. dieren
zonder eigenaar, onschadelijk te maken.

Waarschijnlijk als gevolg hiervan is inderdaad het aantal gevallen van rabies
zeer verminderd ; het aantal hondebeten bedraagt toch heden nog jaarlijks ge-
middeld 14.000. Men dacht algemeen, dat deze z.g. straathonden de hoofddaders
waren van deze beten, echter heeft een onderzoek gedurende de eerste 4 maanden
van 1932 aan het licht gebracht, dat van het totaal aantal beten een 64% plaats
vindt op straten en pleinen, en dat hiervan weer een 48% werd veroorzaakt door
honden, die wel een eigenaar hadden en enkel 16% door de verwilderde honden.
De hoofdboosdoeners zijn dus wel de honden van verschillende eigenaars.

Meyer \'), die op het „Reichsgesundheitsamt" geregeld de verschillende onder-
werpen, de vleeschhygiëne betreffende, nader uitwerkt, geeft in dit artikel een
zeer duidelijk overzicht van den huidigen stand van het paratyphus-vraagstuk
en dat der vleeschvergiftigingen. Hij wijst er op, dat tegenwoordig, vooral door de
onderscheiding, die men kan maken tusschen Breslaubact. en paratyphusbacillen,
als veroorzaker van de vleeschvergiftigingen vooral de Breslaubact. en Gartner-
bacillen worden genoemd. Zoo werd van 1923—1925 de paratvphus-B bacil in 101
gevallen (of 61.6% van de bact. onderzochte vleeschvergiftingen) als oorzaak
aangeduid, de Breslaubact. in 1.8% en de Gartnerbact. in 14% der gevallen.
In 1929 en 1930 werd de Breslaubact. in 26.3 %, de Gartnerbact. in 25.8 % en de
paratyphus-B bacil maar in 11.3% genoemd.

Verder vestigt Meyer de aandacht op het feit, dat vleeschvergiftigingen door
paardevleesch, waarschijnlijk tengevolge van het streng doorgevoerde bacteriolo-
gisch vleeschonderzoek, afnemen.

Aan de hand van een uitvoerige statistiek toont Meyer aan, dat noodslachtingen
een kleinere rol beginnen te spelen bij het ontstaan van vleeschvergiftigingen, eveneens,
volgens hem, tengevolge van het B. V. O., waardoor het mogelijk is geworden,
de gevaarlijke dieren van consumptie uit te sluiten. Zoo werden in 1923 in 373 ge-
vallen van noodslachtingen bij het rund vleeschvergiftigers gevonden, in 1930 in
597 gevallen. Dat toch nog altijd een groot aantal vleeschvergiftigingen voorkomen
zou een gevolg zijn van een postmortale infectie van het vleesch.

Sedert 1928 is een in het oog vallende teruggang, vooral van massa-vergiftigingen
met 50 en meer slachtoffers, waar te nemen. De nog voorkomende massa-vergifti-
gingen worden in de eerste plaats veroorzaakt door noodslachtingen, dan door jiaarde-
vleesch en dan door gehakt, dat meestentijds van noodslachtingen afkomstig bleek te
zijn. Van 1923—1927 zag men b.v. gemiddeld 16 massa-vergiftigingen per jaar
met meer dan 50 slachtoffers, waarvan gemiddeld de oorzaak lag 9 maal bij gehakt.
7 maal bij noodslachtingen en 3.6 maal bij paardevleesch. Van 1928—1931 kwamen
echter maar bijna 4 massa-vergiftigingen per jaar voor, waarvan 2.2 % door ge-
hakt, 1.2% door noodslachtingen en 0.25% door paardevleesch veroorzaakt.

Volgens de mededeelingen, zoowel van artsen als dierenartsen, was in het grootste
deel der gevallen de infectie van het gehakt tot een postmortale besmetting terug te
brengen, zoodat men bij de bestrijding der vleeschvergiftigingen vooral aan het
gehakt de noodige aandacht moet schenken.

Dat desalniettemin toch nog het aantal vleeschvergiftigingen is toegenomen
wordt hierdoor verklaard, dat tegenwoordig, door het meer nauwkeuriger onder-
zoek, meer gevallen aan het licht komen, die men vroeger niet voor een vleesch-
vergiftiging zou hebben gehouden, terwijl ook de gevallen, waarin worst, visch en
gevogelte een rol spelen, zijn toegenomen.

Al is echter het aantal gevallen gestegen, toch is het totaal aantal personen, dal
ziek is geworden, afgenomen, fn 1931 zijn b.v. op een totaal van 103 gevallen er
een 76 voorgekomen, waarbij slechts 1—5 menschen ziek werden. Ook ziet men de
laatste jaren meer vleeschvergiftigingen na gebruik van vleesch (in het bijzonder
worst en vleeschwaren) van echte huisslachtingen afkomstig, waarbij dus geen
keuring heeft plaats gehad.

>) Das Wesen der Fleischvergiftungen im Lichte der amtlichen Berichters.attung und Sta-
tistik. (R. Meyer, Deutsche Med. Wochens. 1932, No. 38.....Ref. Z. f. Fl. u.

In 52 van de 277 gevallen van vleeschvergiftigingen (19%) werden zoowel in
het vleesch als in de faeces der patiënten de bacteriën aangetoond.

Uit het bovenstaande blijkt wel, aldus Meyer, hoe nuttig het is, dat arts en
dierenarts op dit gebied samenwerken.

Verband tusschen bacteriologische en path.-anatomische bevindingen
bij kalver-paratyphus.

Bij 79, wegens miliaire leverhaardjes en miltzwelling, verdachte gevallen van
paratyphosis bij slachtkalveren werden, naast een bacteriologisch onderzoek van
lever, milt en enkele lichaamslymphklieren, tegelijkertijd dezelfde organen aan een
nauwkeurig macroscopisch en vooral microscopisch onderzoek onderworpen door
Pallaske en Lommatzsch ^l).

Van deze 79 gevallen konden bij 47 gevallen Gartnerbacillen worden gekweekt.
In de 32 overige gevallen werden, niettegenstaande macroscopisch verdachte haardjes
in lever en milt, geen Gartnerbacillen gevonden. In enkele van deze gevallen konden
wel colibacillen uit lever, milt of nieren worden gekweekt.

Plaatst men nu de resultaten van het bacteriologisch onderzoek naast die van
het histologisch onderzoek van dezelfde organen, dan kan worden opgemerkt, dat
in alle gevallen de z.g. paratyphushaardjes in lever en milt konden worden waar-
genomen. Uit het histologisch onderzoek eenige aanwijzing te putten over het al
of niet aanwezig zijn van een algemeene Gartnerinfectic of van een, tot enkele
organen, beperkte Gartnerinfectie bleek niet mogelijk.

In het algemeen bleek wel, dat in die gevallen, waarbij het geheelc dier moest
worden afgekeurd (groei uit alle organen en lvmphklieren van Gartnerbacillen),
men meestal een groot aantal typische haardjes in lever en milt kon waarnemen,
terwijl bij de voorwaardelijk goedgekeurde dieren (alleen Gartnerbacillen in lever,
milt of nieren) een groot aantal gevallen waren, waarbij slechts enkele typische
haardjes, en dan nog alleen in de lever, waarneembaar waren.

In de 32 gevallen, waarbij in het geheel geen Gartnerbacillen konden worden
gekweekt, bleek in verreweg het grootste aantal in het geheel geen of tenminste
geen typische haardjes aanwezig te zijn. Bij een aantal van deze gevallen waren wel
haardjes waar te nemen en werden eenige malen colibacillen geïsoleerd, zoodat
Schrijvers de vraag stellen, of deze haardjes in het algemeen niet het gevolg zouden
kunnen zijn van reactie van het lichaam op binnengedrongen, aspecifieke bacteriën,
te meer, daar men ook bij andere dierziekten (als bipolaire bacilleninfectie, bac.
pseudo-rodentium, enz.) overeenkomstige haardjes kan waarnemen.

Verder moet men in het algemeen bij alle bacterieele onderzoekingen rekening
houden met den tijd, gedurende welke de culturen in de broedstoof staan. Pallaskf.
& Lommatzsch namen b.v. waar, dat dezelfde culturen na 18 uur verblijf in de
broedstoof nog steriel waren, na 40 uur daarentegen niet. Steeds gingen zij de resul-
taten van het onderzoek na, na 18 uur en na 40 uur. In 5 gevallen kwamen na 40
uur bij enkele culturen nog Gartnerbacillen te voorschijn, terwijl deze zelfde cul-
turen na 18 uur absoluut kiemvrij waren geweest. Misschien heeft men juist in
deze gevallen te doen gehad met reeds in genezing overgaande gevallen, waarbij
de bacteriën nog slechts onder allergunstige omstandigheden, (als b.v. lange tijd
in de broedstoof) wilden groeien.

Wat de differentiatie der gevonden Gartnerbacillen betreft, bleek bij de 30 ge-
vallen, waarbij dit geschiedde, 22 maal Gartnerbacillen, en 8 maal Bacillus Danysz
(ratten- en muizenbacil) in het spel te zijn.

Vooral bij een verdenking van een paratyphus-infectie bij overigens klinisch
gezonde slachtkalveren moet in het bijzonder worden zorggedragen, dat de culturen
een voldoend langen tijd in de broedstoof blijven.

\') Beitrag zur Frage der Beziehungen des anatomischen Befundes zum bakteriologischen
Untersuchungsergebnis beim sog. Kalberparatyphus. (Pallaske & Lommatzsch. Zeits. f.
Fl. u. Milchhyg. Jg. 43, 1933. pg. 102).

Standfuss, Wilken en Sörrensen *) deden onderzoekingen bij 5 Gartnerbacte-
riën uitscheidende koeien, waarvan er 2 tenslotte ziek werden en stierven, één ge-
zond bleef en zich van de Gartnerbacillen reinigde, terwijl 2 dieren voortdurend
Gartnerbacillen uitscheidden, zonder klinisch ziek te zijn.

Bij één van deze 2 gezonde „Dauerausscheiderinnen", die geslacht werd,
werden in de galblaas, lever, leverlymphklier, darmlymphklieren en nieren Gartner-
bacillen aangetoond. Hier had men dus met een z.g. latente injectie te deen. De andere
koe werd 18 maanden lang onderzocht, zonder dat een er.kcl ziekteverschijnsel viel
op te merken.

Alle 5 koeien hadden een verhoogde agglutinatietiter. Voc.r het aantoonen van
de Gartnerbacillen bleek bijzonder de tetrathionaatanrcicherung te voldoen. In
het stroomend bloed werden bij geen der dieren bacteriën aangetoond. Bij besmette
kalveren gelukte dit in den regel slechts op het hoogtepunt van de ziekte. In urine
gelukte dit aantoonen slechts bij een spontaan aan Gartnerinfectie lijdend kalf.

Bij geen der 5 bacteriën uitscheidende koeien werden bacteriën in de melk ge-
vonden. Door voortdurend de kalveren bij de betreffende koeien te laten zuigen
kregen 2 kalveren tenslotte een Gartnerinfectie, terwijl 2 andere kalveren geheel
gezond bleven. Bij verschillende der in de proef betrokken kalveren (16 stuks) wer-
den, in totaal 17 keer, in de faeces slechts voorbijgaand cn dan nog in een zeer
gering aantal, bacteriën van de paratyphus-enteritisgroep aangetoond, alhoewel
de infectiebron niet was aan te toonen.

Men moet onderscheid maken tusschen a) bacteriën uitscheidende zieke dieren,
b) gezonde, bacteriën uitscheidende dieren en c) toevallig uitscheidende dieren.
De dieren onder a en b genoemd vormen steeds een blijvend gevaar voor de andere
dieren van dezelfdestal. Dezen dieren zijn verder uit een vlceschhygiënisch oogpunt
van belang, daar zij aanleiding kunnen geven tct een vlecschvergifliging, als zij
onopgemerkt in consumptie komen.

Van een bij de levende keuring door sterke vermagering opvallende koe, welke
bij de sectie slechts distomatosis van longen en lever te zien gaf, werd door Trill-
witz ²) geheel toevallig, behalve een bacteriologisch onderzoek van enkele spier-
monsters en verschillende organen, ook eenig darmslijm uit den dunnen darm op een
voedingsbodem uitgestreken.

Terwijl alle organen en spiermonsters steriel waren, groeide uit het darmslijm
een Breslaubacterie. Bij dit dier heeft, volgens Trillwitz, de mogelijkheid bestaan,
dat tijdens het uitslachten het vleesch oppervlakkig met den inhoud van dunne
darmen zou worden bezoedeld, waardoor deze bacteriën, onder gunstige omstandig-
heden, als bewaring in een warme omgeving, als gehakt, enz. een Anreicherung
zouden ondergaan, zoodat zoodoende het vleesch tot een vleeschvergiftiging aan-
leiding zou hebben kunnen gegeven, waarbij men dan van een latente infectie zou
hebben gesproken.

Door verkoop op de vrijbank, waarbij het publiek werd verzocht, zoo spoedig
mogelijk het vleesch te consumeeren en gewaarschuwd werd tegen het gebruik van
rauw vleesch van deze koe, werden geen nadeelige gevolgen gezien bij het in con-
sumptie brengen van dit slachtdier.

Meer dan men tot dusver blijkbaar doet, wil Junack ¹) de icterus bij slacht-
dieren, welke dikwijls vergezeld gaat van miltzwelling cn leverzwelling, als een
indicatie opvatten voor een nader bacteriologisch vleeschonderzoek. Hij wijst er

1 ) Der echte Ikterus, ein wenig beachtetes Diagnos.ikum bei Fleischvergifterinfekäonen der
Schlachttiere. (Junack. D. S. Z. Jg. 32, 1932, pg. 298).

b.v. op, hoe hij dikwijls bij kaWeren met Gartnerbaeillosis icterus kon waarnemen,
en dat men juist dan met zeer acute gevallen te doen had. Ook bij het volwassen
rund zag hij deze z.g. „Fleischvergifter-ikterus". In de bekende leerboeken vindt
men hierover niets vermeld.

De echte geelzucht is z. i. als diagnosticum quoad vleeschvergiftiging een betere
aanwijzing dan de z.g. darmveranderingen, die men meestal bij noodslachtingen
opmerkt en die als een natuurlijke hyperaemie moeten worden opgevat. Ook is
de echte geelzucht een goed diagnosticum voor acute, septische toestanden; dikwijls
vond hij zoodoende de juiste dieren bij locaal mesenteriaal miltvuur bij het varken

Conclusie : Bij elk geval van icterus een bacteriologisch vleeschonderzoek in-
stellen.

In aansluiting aan het bovengenoemd artikel van Junack maakt Müller \')
de opmerking, dat men niet alleen bij elke willekeurige ziekelijke afwijking, doch
ook bij zelfs een totaal ontbreken van eenig ziekteverschijnsel of pathologisch-
anatomische afwijking, dus zelfs bij geheel normaal lijkende slachtdieren, een para-
typhosis kan ontmoeten.

Geenszins zal men dus, door het rangschikken van de icterus bij de symptomen-
serie waarbij men paratyphus kan verwachten, alle vleeschvergiftigingen kunnen
voorkomen. Daar zelfs paratyphus-infecties bij slachtdieren aanwezig kunnen zijn,
zonder dat men ook maar eenige afwijking vindt, acht Muller het aangewezen,
steeds, naast spiermonsters, ook organen bacteriologisch te onderzoeken, daar een
onderzoek van de musculatuur slechts de allerzwaarste algemeene infecties aan
het licht zal brengen, niet echter de lichte infecties. In de eerste gevallen ziet men
dikwijls, dat de dieren in nood geslacht moeten worden, zoodat zij dan meestal
toch al bacteriologisch worden onderzocht.

Het zal echter steeds van het toeval blijven afhangen, of men de lichtere infecties
zal ontdekken, daar het ondoenlijk is, alle slacht dieren op een mogelijk aanwezige
paratyphusinfectie te onderzoeken. de Graaf.

(Toole, Archiv. f. klinische Chirurgie, 1930, deel 159, pg. 124, rcf. Rev. Gen. de
Med. Vet. 1933, pg. 162.)

Van 1900 -1929 werden 2834 gevallen van echinococcosis bij den mensch in de
verschillende hospitalen en ziekenhuizen waargenomen. Gemiddeld zag men 1
geval van echinococcosis op 1287 ziektegevallen. In Mecklenburg, eveneens om zijn
echinococcosis bekend, in 34 jaar (1850—1884) 1 geval op 7188 en in de 21 daarop
volgende jaren (1884—1905) 1 geval op 3585 ziektegevallen; in Rostock in den
zelfden tijd 1 geval op 1370. De ziekte komt dus in Griekenland ruim 2 maal
zoo vaak voor als in Mecklenburg; verder is zij even frequent in Friesland

Van 1912—1929 werd de parasiet bij secties te Athene in 38 gevallen (of 2,3%)
waargenomen. Toole vermeldt, dat tegenwoordig nog steeds constant het aantal
gevallen bij den mensch toeneemt, vooral bij vrouwen. Bij voorkeur komen de cysten
bij de vrouw voor in de lever; daarop volgende organen zijn de longen. Zelden wor-
den zij in spieren of hersenen aangetroffen. de G.

\') Läszt sich aus dem Befund von Ikterus die Paratyphusdiagnose hei Schlachttieren stellen ?
(Prof. Max Müller. D. S. Z. Jg. 32, pg. 298).

In den vroegen ochtend van 30 April 1933 overleed te Heerenveen,
na een kort ziekbed, in den ouderdom van 68 jaar, Johannes Plet,
rustend Dierenarts aldaar.

Plet werd 8 Maart 1865 te Leeuwarden geboren, bezocht de 3-jarige
H.B.S. te Amsterdam en behaalde in het jaar 1887 het diploma van
Veearts, waarna hij zich te Heerenveen vestigde.

Van i November 1888 tot 15 Februari 1889 was hij werkzaam als
Keurmeester ie Klasse aan het abattoir te Amsterdam. Met ingang
van laatstgenoemden datum werd hij benoemd tot Gemeente-Veearts
van Schoterland en Aengwirden en vanaf dien tijd oefende hij de prak-
tijk onafgebroken uit tot September 1928.

In den beginne had hij met geweldige moeilijkheden te kampen om
het vertrouwen der veehouders te winnen, maar zijn heldere geest en
zijn onverbiddelijk doorzetten brachten hem de overwinning, met het

gevolg, dat hij zich in betrekkelijk korten tijd een uitgebreide praktijk
had gevormd. Het kon ook niet anders, want Plet was een geboren
practicus; hij had, wat men zou kunnen noemen, een bijzonderen kli-
nischen blik, voelde dikwijls als het ware intuitief de juiste diagnose aan
en bezat bovendien de eigenschap de veehouders op treffende wijze
vertrouwen in te boezemen.

Het rustelooze leven eener groote plattelands-praktijk was hem lief,
maar het was voor iemand met zoo\'n geweldige werkkracht als Plet,
niet voldoende. Hij kon meer. Al spoedig trad hij naar buiten op in zijn
groote liefhebberij, de paardenfokkerij in het algemeen, en in deze
richting heeft hij een vermaardheid verworven als weinigen onzer. Op
dit terrein was hij niet alleen in Friesland bekend, maar door geheel
Nederland en zelfs daarbuiten (Oldenburg, België en Normandië).
Hier verzamelde hij een staat van dienst, die er zijn mag.

In 1897 werd hij benoemd tot Inspecteur van het Friesch Paarden-
stamboek, welke functie hij waarnam tot twee dagen vóór zijn ziekbed,
toen hij als Lid van alle Commissies, waarin hij zitting had, bedankte,
omdat hij voelde, dat hij niet meer kon.

Tal van jaren maakte hij deel uit van de Commissie, belast met de
Rijkshengsten-keuringen en was hij Lid der Examen-Commissie voor
Hoefsmeden. Daarnaast was hij geregeld Jury-lid bij de talrijke in het
noorden des lands gehouden harddraverijen en Concours-hippiques.
Zonder Collega Plet waren deze niet denkbaar.

Groot is het aantal hengsten (Belg, Oldenburger en Oostfriesch)
door Plet of onder zijn fiat in het buitenland aangekocht.

Als Veterinair heeft Plet zijn arbeid wèl verricht, maar daarbij
vond hij nog tijd over om in Heerenveen maatschappelijk op te treden.
In den loop der jaren was hij Voorzitter van V. V. V., de ijsclub
„Thialf," het „Sportpark", de Heerenveensche Bad- en Zweminrich-
ting, de Vrijwillige Brandweer, het Comité tot Verbetering der Dracht-
bestrating, e. m. Feitelijk was het in zijn bloeiperiode zoo, dat moest er in
Heerenveen iets tot stand komen, dan ging men naar Plet om hulp,
maar nog vaker was Plet al zelve begonnen en bijna steeds gelukte het.
Dank zij zijn stuwkracht en zijn organiseerend talent, gepaard met een
gemakkelijke, gevatte manier van spreken, had hij bijna altijd succes.

Nog dient te worden vermeld, dat Plet in 191 7 werd benoemd tot
Plaatsvervangend Districtsveearts.

Ten laatste werd het groote arbeidsveld ook hem te machtig en in
September 1919 kwam ondergeteekende hem als praktiseerend dieren-
arts assisteeren.

Bij de inwerkingtreding der Vleeschkeuringswet in 1922 werd Plet
benoemd tot Keuringsveearts, Hoofd van Dienst, van den Keurings-
kring „Schoterland, c. a.", omvattende de gemeenten Schoterland,
Aengwirden en half Haskerland. Hierbij toonde Plet weer zijn helderen
geest en in een minimaal korten tijd schiep hij in overleg met 3 Ge-
meente-besturen een keuringskring, die tot op heden ook ongewijzigd
is gebleven.

Tot voor korte jaren was Plet een trouw bezoeker van de Afdeelings-
vergaderingen. Het wel en wee van de Afdeeling, waarvan hij van 191 7—
1922 Onder-Voorzitter was, lag hem na. De groote kern onzer huis-
houdelijke zaken had in hem steeds een warm strijder. Typisch voor
hem was b.v. indertijd zijn waarschuwing tegen de zgnd. Controleurs;
van zijn gezichtspunt was dat een begin van afbrokkeling van de be-
voegdheid der dierenartsen, niet zoo zeer om het feit zelve dan wel
om de mogelijke gevolgen.

Den 4en Augustus 1927 vierde Collega Plet zijn 40-jarig jubileum
als dierenarts. Tal van Collega\'s en vrienden hebben dien dag voor hem
tot een grooten feestdag gemaakt, waaraan hij steeds met de meest
prettige herinneringen terugdacht. Bij dit jubileum erkende de Regee-
ring zijn verdienste door de benoeming tot Ridder in de Orde van
Oranje-Nassau.

In September 1928 werd Plet rustend-practicus en op 1 October
1930 verliet hij den Vleeschkeuringsdienst met pensioen. Nadien bleef
hij tot zijn dood zitting houden in de verschillende Keuringscommissies.

Onder buitengewoon groote belangstelling had op 3 Mei, 1.1., de
begrafenis plaats op het rustige kerkhof te Terband bij Heerenveen.
Woorden van groote waardeering en dankbaarheid werden daarbij
gesproken door den Voorzitter van de Afdeeling Friesland van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, den Voorzitter van de Provinciale Rege-
lingscommissie voor de Paardenfokkerij in Friesland, den Voorzitter
van de Rijkskeuringscommissie der Paardenfokkerij in Nederland, den
Voorzitter van de IJsclub „Thialf,", den Voorzitter van V. V. V. te
Heerenveen en den Voorzitter van de N.V. „Het Sportpark". Verder
werd nog gesproken namens de Koninklijke Nederlandsche Hard-
draverij- en Renvereeniging, namens de Leden-Vereeniging daarvan
te Groningen, Drachten, Scheemda en Mcppel, namens de Afdeeling
Heerenveen van de Friesche Maatschappij van Landbouw en namens
de Hulp-keurmeesters van den Keuringskring „Schoterland, c.a.".

Diep onder den indruk verlieten allen den doodenakker, al naar
oriëntatie beseffende, dat de Afdeeling Friesland weer één zijner meest
krachtige figuren en zijner beste Collega\'s heeft verloren, de plaats
Heerenveen één zijner meest geziene burgers, of dat een plichtgetrouw
ambtenaar of een dierbaar vriend is heengegaan.

En tegelijk gingen de gedachten naar de naaste familie van den over-
ledene, naar zijn vrouw en kinderen. Zwaar moet het verlies voor hen
zijn, maar moge de stille hulde aan hem gebracht ook hen troosten
en doen begrijpen, dat hun man en vader zijn leven wèl geleefd heeft,
steeds zijn plicht ten volle vervulde, dat hij zijn eigen stelregel „Leven
is werken, werken is leven" tot zijn laatste levensuren heeft uitgebuit
en ten goede en dat zijn nagedachtenis in breede kringen geëerd zal
worden.

Den 6en Mei 1933 overleed onverwachts te Haarlem, in den ouder-
dom van 72 jaar, Hendrik Veenstra, rustend Dierenarts aldaar.

Collega Veenstra werd den 26en Juni 1860 te Drachtster-Compagnie
geboren, genoot zijn vooropleiding te Drachten en behaalde na een
5-jarige studie (waarvan één jaar onderbroken door militairen dienst)
den 27en Juli 1882 het diploma van veearts. Hij vestigde zich toen te
Buitenpost, waar hij zijn vrouw leerde kennen, en achtereenvolgens
in het jaar 1883 te Hoorn, in 1886 te Oosterwolde en in 1889 te Leeu-

warden (Huizum), alwaar hij tevens de functie van Gemeente-Veearts
van Leeuwarderadeel bekleedde.

Uitstekend prakticus zijnde gelukte het hem spoedig zich te Huizum
een goede praktijk te vormen, waarin hij het volle vertrouwen van de
veehouders genoot. Toen in het jaar 1897 de Rijkslandbouw-winter-
school te Leeuwarden werd opgericht, werd Veenstra benoemd tot
Leeraar aan die inrichting om onderwijs te geven in Paarden- en
Runderkennis en Gezondheidsleer, welk onderwijs hij tot het jaar
1930 heeft gegeven.

In het jaar 1904 aanvaardde hij, dien de praktijk zoo lief was, slechts
na lange aarzeling een geheel ambtelijke functie en hij werd toen be-
noemd tot Rijkskeurmeester in algemeenen dienst te Harlingen, tot
Plaatsvervangend Districtsveearts en tevens tot Leeraar aan de Zuivel-
school te Bolsward, waar hij tot 1 September 1914 onderwijs in Gezond-
heidsleer heeft gegeven.

In Juli 1910 volgde zijn benoeming tot Gouvernements-Veearts,
terwijl hij in dit jaar eveneens werd benoemd tot Lid van de Commissie,
belast met het afnemen van het examen ter verkrijging van het diploma
van hulpkeurmeester van vee en vleesch.

Resp. in de jaren 1909 en 1914 werden aan zijn leiding toevertrouwd
de keuringsdiensten van voor uitvoer bestemd vleesch te Leeuwarden
en Akkrum en in laatstgenoemd jaar werd hij benoemd tot Rijkskeur-
meester ie klasse.

Bij Koninklijk besluit van 24 December 1923, No. 23, werd hem
eervol ontslag als Rijkskeurmeester verleend, maar hij bleef nog Leeraar
aan de Rijkslandbouw-winterschool te Leeuwarden tot het jaar 1930,
toen hij „rustend" werd.

Daarna besloot hij zich te Haarlem te gaan vestigen. Het onver-
wacht overlijden van \'zijn echtgenoote, kort voor het voor het ver-
trek vastgestelde tijdstip, deed hem weifelen, maar ten slotte vestigde hij
zich toch te Haarlem, ten huize van zijn schoonzoon, Ing. M. Maas.

De vrees, dat aan zijn gezondheid, die door het overlijden van zijn
echtgenoote zoo zichtbaar had geleden, te groot nadeel zou zijn toe-
gebracht, was reeds opzijgezet, toen mij den 7en Mei zijn geheel on-
verwacht overlijden werd medegedeeld.

E11 daarmede is ook deze tot de Friesche pioniers behoorende Col-
lega, die zijn moeilijken pioniersarbeid op zoo uitnemende wijze heeft
volbracht, na een zoo uiterst arbeidzaam en welbesteed leven van ons
heengegaan.

Dat Collega Veenstra een ijverig werker was bewijst wel zijn boven-
staande staat van dienst. Maar naast zijn vele werkzaamheden wist
hij bovendien nog tijd te vinden voor talrijke wetenschappelijke publi-
caties. In de 18e, 20e, 21e, 22e, 28e en 35e jaargang van ons Tijdschrift
treft men verscheidene artikelen van hem aan.

In het jaar 1905 schreef hij, in samenwerking met Collega A. van
Leeuwen, een „Handleiding ten dienste van cursussen in Paarden-

kennis" en in het jaar 1920 verscheen van zijn hand „Beoordeelingsleer
van het Rund", een werk, waaraan hij zijn hart had verpand.

Nauwgezet onderzoeker zijnde, gaf hij zich heel veel moeite om het-
geen hij schreef zoo veel mogelijk zelf na te gaan. Daarbij werd zin
voor zin overwogen, want hij was niet tevreden voordat hij zeker wist
zich juist te hebben uitgedrukt.

Collega Veenstra is hoogstwaarschijnlijk de eerste in Nederland ge-
weest, die heeft gezien, dat de slokdarm bij het rund in de netmaag
uitmondt. Hoe kalm en zeker schrijft hij, in zijn in 1920 verschenen
werk over Runderkennis, op blz. 22 : ,,De slokdarm mondt uit in de
netmaag, dicht aan de overgang van deze in de pens". Die zekerheid
had hij zich verschaft door de vele voor zijn onderwijs en zijn werk
gemaakte rundermaag-praeparaten.

De fraaie collectie, door hem vervaardigde, aan de Rijkslandbouw-
winterschool te Leeuwarden aanwezige praeparaten van beenderen,
gebitten van paarden en runderen, met bekenden leeftijd, bewijzen
welk een nauwgezette opvatting hij van het onderwijs geven en publi-
ceeren had.

Veenstra was een uitstekend docent en buitengewoon op de hoogte
van de eischen, die uit een hygiënisch oogpunt aan boerderijen, wat
de stalinrichting betreft, moeten worden gesteld.

Van zijn wetenschappelijken zin getuigen voorts de door hem voor
de Afdeeling Friesland, waarvan hij een der mede-oprichters was,
gehouden lezingen. Hoe herhaaldelijk treft men zijn naam, als inleider
van een wetenschappelijk punt, aan; reeds in de eerste bladzijden, van
hét door de Afdeeling in het jaar 1926 uitgegeven Gedenkboek, aan
welks samenstelling hij een zoo groot aandeel heeft gehad en zoo veel
van zijn tijd heeft gegeven. Maar ook als warm strijder voor een
maatschappelijke aangelegenheid treft men daar zijn naam veel aan.
Veenstra voelde veel voor onze maatschappelijke kwesties en was,
zooals een van zijn oud-leeringen zich in een aan de familie gericht
schrijven zoo juist uitdrukt „Een temperamentvol strijder voor hetgeen
hij voelde als plicht en als recht". Veel heeft hij voor de Afdeeling,
waarvan hij van 1889—1893 Secretaris, van 1897—1899 Onder-
Voorzitter, van 1899—1903 Voorzitter en van 1905—1909 Secretaris
was, gedaan. Veel heeft hij zijn Collega\'s daar gegeven en grooten dank
zijn zij hem daarvoor verschuldigd.

Ook na zijn vertrek naar Haarlem bleef Veenstra lid van de Afdee-
ling Friesland en zijn belangstelling voor de Afdeeling en zijn Collega\'s
bleef groot. Hoe treffend vraagt hij mij nog in zijn laatsten brief, die
den 4en Mei werd ontvangen, vol warme belangstelling naar het werk
van de Afdeeling, naar de Collega\'s en den ons zoo kort voor hem
ontvallen Collega, wijlen Joh. Plet.

Veenstra was met hart en ziel Dierenarts; een treffend getuigenis
van zijn liefde voor ons vak is zeker het feit, dat twee zijner drie zoons
eveneens zijn richting kozen.

Maar boven alles was Veenstra mensch en hoe groot zijn innerlijke
mensch-waarde was bewijst wel het groot aantal vrienden, dat hij,
ook ver buiten den veterinairen kring, had — vrienden, die hem, om
zijn prettig, rond karakter, zijn helder inzicht en zijn hart van goud,
zoo waardeerden. Een groote hartelijkheid en bereidwilligheid gingen
steeds van hem uit en zeer velen denken met grooten weemoed aan
zijn zoo gastvrij huis, aan dat mooie gezin, waar hij en zijn hoogstaande
echtgenoote zoo menigeen behulpzaam zijn geweest of een hart onder
den riem hebben gestoken. Hoeveel oprechte vriendschapsbanden zijn
daar gesloten !

Ook mijn gezin en ik hebben daar zoo ruimschoots ons deel mogen
ontvangen, zoodat daaruit een verhouding als die, welke tusschen ouders
en kinderen bestaat, is ontstaan; grooten dank zijn wij daarvoor ver-
schuldigd.

Op treffende wijze is van die achting en vriendschap blijk gegeven
door de vele vrienden dien den gen Mei, 1.1., de plechtigheid opWester-
veld bijwoonden.

Woorden van groote waardeering en dank werden daar gesproken
door Collega G. Hannema te Beverwijk, den Heer M. van der Molen
te Utrecht, den Heer M. Maas te Haarlem en den ondergeteekende.

Den ioen Mei werd zijn asch op het kerkhof te Huizum bijgezet en
wederom was daar een groote schare vrienden en Collega\'s aanwezig.
Namens de Afdeeling Friesland vertolkte Collega L. P. de Vries, te
Franeker, de gevoelens die in de Afdeeling door het heengaan van
dezen Collega omgaan en zijn werk als pionier, als Collega en Lid van
de Afdeeling en als mensch gedenkende, legde hij getuigenis af van
het zoo groote verlies, dat de Afdeeling en zijn vrienden heeft getroffen.

De Heer C. R. Brinkman, Directeur van de Rijkslandbouw-winter-
school, roemde den ijver en de nauwgezetheid, waarmede Veenstra
zijn onderwijs zoo langgen tijd heeft gegeven en bracht naar voren
hoezeer dit door de inrichting en de leerlingen op hoogen prijs werd
gesteld.

Moge de op die plechtige oogenblikken en ook overigens zoo veel-
vuldig gegeven bewijzen van oprechte deelneming de familie van den
overledene eenigszins tot troost strekken !

Mijn gezin en ik treuren met hun mede over het verlies van dezen
allerbesten, ouderen vriend, dien wij zoo heel veel verschuldigd zijn.
De mooie herinneringen blijven en steeds zullen wij hem met innige
dankbaarheid eeren en gedenken.

Men moet aan een werkje, dat samengesteld is met de bedoeling om populair
wetenschappelijke voorlichting te verschaffen, geen andere eischen stellen, dan
dat het prettig leesbaar is, de stof op dus plausibele wijze verwerkt en dat de niet
deskundige lezer er de overtuiging door krijgt, dat zijn kennis over het behandelde
onderwerp ook na het lezen nog uiterst beperkt is.

De schrijver van „Tiere sind Krank", heeft aan deze voorwaarden kunnen vol-
doen. Op zeer beknopte — soms wel wat te oppervlakkige wijze — behandelt hij
in vogelvlucht de ziekten van wilde dieren en van huisdieren, waarbij hij de pels-
dieren zelfs niet vergeet.

Het hoofdstukje over de kwakzalverij bewijst de juiste gezindheid van den schrij-
ver. Aanwijzingen over behandeling der ziekten worden geheel vermeden.

Ofschoon op onderdcelen — b.v. het dooden der dieren — verschillende op-
merkingen zouden kunnen worden gemaakt, is het boekje dat ongeveer 100 blad-
zijden telt en van vele, niet alle goed geslaagde afbeeldingen is voorzien, voor het
beoogde doel geschikt.

In Deel 54 van ons tijdschrift (blz. 1067), schreef ik een artikeltje betreffende
de keuring van ingevoerd vleesch, waarin ik er o.m. op wees, dat de Vleeschkeurings-
wet twee soorten veranderingen in vleesch kent, n.1. veranderingen op grond waarvan
men moet afkeuren, en veranderingen bij aanwezigheid waarvan men voorwaarde-
lijk dient goed te keuren (art. 8, rstelid). In verband hiermede heb Ik toen te kennén
gegeven, dat, naar mijne meening, bij de vaststelling van de verschillende voor-
schriften niet voldoende rekening is gehouden met de keuring van ingevoerd vlcesch,
cn heb ik de Min. Besch. van 15 Juli 1920, die bij aanwezigheid van veranderingen
of afwijkingen in organen en dcelen steeds afkeuring eischt, niet geheel volledig
en minder juist genoemd.

Er zou dan ook voor mij geen aanleiding bestaan op deze zaak terug te komen,
ware het niet, dat het Ontwerp eener Min. Besch. omtrent het Keurings-Regulatief,
zooals dat voorkomt in ons tijdschrift van 15 Mei 1.1., weer hetzelfde gebrek vertoont.
Ook hierin toch wordt bij de keuring van organen en deelen, uitsluitend (behoudens
bij tuberculose, art. 2, groep C), over die veranderingen gesproken, welke afkeuring
noodzakelijk maken; van veranderingen, welke voorwaardelijke goedkeuring van
liet vleesch tot gevolg moeten hebben, wordt niet gerept.

Naar mijn oordcel zou het derhalve goed zijn, in art. 2 bij groep A een bepaling
op te nemen, die het mogelijk maakt, in zekere gevallen deelen voorwaardelijk
goed te keuren.

Na opening en lezing der notulen werden de diverse ingekomen slukken behan-
deld en werd medegedeeld dat — aangaande de bindende besluiten betreffende
de tuberculose-bestrijding — het werkgebied der afdeeling thans definitief is vast-
gesteld.

Vervolgens werd de voorgestelde Reglementswijziging van het D. F. van Esveld-
fonds besproken. Verschillende opmerkingen werden hieromtrent gemaakt, welke
onze afgevaardigde in het Hoofdbestuur ter sprake zal brengen, doch tenslotte kon
men zich met de voorstellen wel vereenigen.

Daarna kwa\'m het secretariaatsrapport aan de orde, waarbij onze voorzitter,
collega van Heusden, de noodige toelichting gaf. De vergadering was unaniem van
meening, dat:

ie. Vastgehouden moet worden aan het uiteindelijk idee van secretaris vol ambte-
naar.

2e. Om dit toekomstidee zoo spoedig mogelijk te bereiken, ernstig gestreefd moet

worden naar kapitaalvorming.
3e. In afwachting hiervan, voorloopig moet worden volstaan met de „Overgangs-
vorm".

Uitvoerig werd besproken de a.s. vacature van voorzitter der Maatschappij
van Diergeneeskunde, waarbij tevens werd behandeld een desbetreffend schrijven
van de afd. Noord-Brabant. De vergadering kon zich absoluut niet vereenigen
met de laatste alinea van dat schrijven en stelde candidaat Prof. Dr. G. Krediet.

Verder werden candidaat gesteld voor:
Voorzitter van den Centralen Raad: Dr. Dhont.
Lid ,, ,, ,, ,, P. de Jong.

Na de pauze- hield Prof. Dr. F. J. J. Buytendijk te Groningen een interessante
voordracht over: ,,Het oriënteeringsvermogen van dieren" welke door de talrijke
aanwezigen met zeer veel aandacht werd gevolgd.

College van Woerden deed mededeeling van een noodlottige phosphorvergif-
tiging bij eenden te Arnhem.

Bij de rondvraag kwam ter sprake het kort verslag van de Hoofdbestuursver-
gadering op Zaterdag 11 Maart j.1. betreffende de onderhandelingen met de
A.N.P.V. De vergadering was van meening dat de tarieven voor pluimveeentingen,
enz. bij vroegere en bij de laatste onderhandelingen met de desbetreffende orga-
nisaties tot een zoodanig peil zijn gedaald, dat niet verder met hun behoort te wor-
den onderhandeld en besloot deze meening ter kennis te brengen van het Hoofd-
bestuur.

Overeenkomstig Art. 84 der Wet tot regeling van het Hooger Onder-
wijs worden de studenten aan de Nederlandsche Universiteiten uitge-
noodigd hunne krachten te beproeven aan de behandeling der navol-
gende onderwerpen, opgegeven door de

De Faculteit verlangt een onderzoek naar het gewicht van het hart
en den diameter van de aorta bij de groote huisdieren, met name bij
het paard en het rund, en naar de juistheid van de formules, waarin
de verhouding dezer grootheden tot het lichaamsgewicht wordt uitge-
drukt.

Toelichting. Ter toelichting wordt verwezen naar: Proccedings
of the Royal Society, Series B, vol. 86, 1013, bl. 39, en naar : American
Journal of Physiology, vol. 99, 1932, bl. 503.

De Faculteit verlangt een onderzoek naar de ontwikkeling van
Strongylus vulgaris bij het paard, speciaal wat betreft de vraag of het
verblijf van de larven in het z.g. aneurysma verminosum van de Arteria
mesenterica cranialis en van de Arteria ileo-coeco-colica noodzakelijk
is voor de ontwikkeling van deze parasiet.

De geëncysteerde larven van Strongylus vulgaris, die met het voedsel
of drinkwater opgenomen worden, zullen volgens de opvatting van
Olt (D. T. W. No. 21, 1932) in het slijmvlies van colon en coecum
dringen. Zij komen dan terecht in het afvoergebied van de vena porta
en worden passief door het poortadergebied via het hart naar de longen
vervoerd, van waar zij langs trachea, larynx en slokdarm in het darm-
kanaal terecht komen, om zich daar tot volwassen parasieten te ont-
wikkelen.

Indien deze gang van ontwikkeling juist is, zou het verblijf van de lar-
ven van Strongylus vulgaris in het aneurysma verminosum dus niet
noodzakelijk zijn voor haar verdere ontwikkeling. In dat geval zouden
de larven, die in het aneurysma worden aangetroffen, slechts verdwaalde
exemplaren zijn.

De antwoorden, geschreven met een andere hand dan die van den
auteur of met een schrijfmachine, moeten vóór i Mei 1934 aan den
Secretaris van den Senaat der Universiteit worden toegezonden. Zij
moeten worden geteekend met een spreuk en vergezeld gaan van een
gesloten en verzegeld briefje, dat dezelfde spreuk tot opschrift heeft
en den naam en het adres des schrijvers bevat.

Op den derden Maandag van de maand September 1934 wordt het
oordeel der Faculteiten over de ingekomen verhandelingen afgekondigd
en aan de schrijvers der meest voldoende antwoorden, die door de
Faculteit de bekroning zijn waardig gekeurd, de gouden eerepenning
uitgereikt. --

Vleeschkeuringsdienst Kring Barsingerliorn. In dit jaarverslag, dat in 3 gedeelten is
verdeeld, waarin respectievelijk de keuring van vee en vleesch, de noodslachtplaats
en de verwerkingsinrichting worden behandeld, vindt men in het eerste gedeelte
allerlei gegevens over het aantal bedrijfsslachiingen, noodslachtingen, het aantal
op den vrijbank verkochte dieren, enz., welke gegevens ik hier niet zal mededeelen.
Vermeld wordt o.a. nog, dat alle slachtplaatsen en vleeschwinkels aan de wettelijke
eischen voldoen.

In het tweede gedeelte wordt medegedeeld, dat er thans, behalve de centrale
noodslachtplaats, in den Kring een 5-tal particuliere noodslachtplaatsen zijn, welk
aantal oorspronkelijk 13 bedroeg. Het aantal slachtingen in de centrale noodslacht-
plaats blijkt van 1048 dieren in 1930 te zijn toegenomen tot 2119 dieren in 1932, dus
een toeneming van ruim 100%. Bijna zonder uitzondering zijn deze 2119 dieren
door de eigen ophaaldienst van de boerderijen weggehaald, waarvoor, ongeacht den
afstand, wordt berekend voor paard of rund f 5.—, voor een pink ƒ 2.50 en ƒ 1.— tot
ƒ 0.50 voor kleinere dieren. Dit bedrag behoeft evenwel niet te worden betaald in-
dien het dier na keuring geheel wordt afgekeurd.

Daar vooral bij de kleinere dieren het percentage afkeuringen zeer groot is en de
hoeveelheid materiaal, hieruit bij verwerking verkregen, zeer gering is, valt het niet
te verwonderen, dat het ophalen van al dat kleinere materiaal een groote schadepost
is voor het destructiebedrijf. Intusschen is de ophaaldienst toch een groot gemak
voor de veehouders, daar zij ontheven worden zelf de dieren te vervoeren naar een
noodslachtplaats, terwijl ook nog voor de huid wordt uitbetaald, indien de op-
brengst meer dan ƒ 0.50 bedraagt. Bovendien wordt de hygiëne op de boerderij er
mee gebaat, daar minder smetstofverspreiding plaats vindt. In totaal werd in 1932
aan de centrale noodslachtplaats aan vleesch verkocht voor ƒ 9720,15, terwijl aan de
inbrengers werd uitbetaald een bedrag van ƒ 6515,80.

In de verwerkingsinrichting, welke te Schagen is gevestigd, werd in het afge-
loopen jaar het afgekeurde materiaal verwerkt uit den Kring Barsingerhorn, en uit
de gemeenten Den Helder, Anna Paulowna en Wieringen. Volgens het verslag zou
de capaciteit der inrichting zoo groot zijn, dat zonder bezwaar voor alle gemeenten
ten Noorden van het Noordzeekanaal (met uitzondering van die gemeenten, die
zijn aangesloten bij de destructoren te Purmerend en Midwoud), zou kunnen wor-
den gedestrueerd. De hoeveelheid materiaal is belangrijk minder geworden in 1932,
daar Alkmaar zijn materiaal niet meer liet verwerken. In totaal werd pl.m.
192.000 KG. materiaal verwerkt, waaruit werd verkregen 49.790 KG. diermeel
en 23.488 KG, vet, hetgeen opbracht resp. ƒ 4078,22 en ƒ3115,26.

De financieele resultaten bedroegen: voor den keuringsdienst een winst van
ƒ 2888,22; voor de noodslachtplaats een verlies van ƒ 1048,07 en voor de verwer-
kingsinrichting een verlies van ƒ 7247,49, zoodat in totaal de geheele dienst een
verlies opleverde van ƒ 5407,34.

Opgemerkt wordt, hoe, evenals in vele andere slachthuizen, de slachtingen te
Winschoten zich zeer sterk concentreeren op enkele dagen, nl. Maandag en Dinsdag,
terwijl op de overige dagen der week weinig slachtingen meer voorkomen. Zelfs
in onderling overleg met de belanghebbenden kon hierin geen verandering worden
verkregen.

De onbruikbaarmaking van afgekeurd vleesch en vee geschiedt nog niet uniform
in den Kring Winschoten. Te Winschoten zelf heeft verbranding plaats in een een-
voudige verbrandingsoven, begraving vindt nog plaats te Blijham, Wedde, Belling-
wolde, Nieuvve-Schans en Beerta, terwijl aflevering aan Bergum te Finsterwolde
geschiedt.

Te vermelden valt, dat bij een wegens septicaemie afgekeurd rund het vleesch
tevens een aromatische reuk had tengevolge van het voeren van karweistroo onder
het hooi.

Op de slachthuisexploitatie werd een verlies geleden van f 6141,83, de keurings-
dienst leverde een winst op van ƒ 10.255,06.

In de ,,Vee- en Vleeschhandel" van 19 Mei j.1. wordt een lans gebroken over
het feit, dat in vrijwel alle groote slachthuisgemeenten de laatste maanden de invoer
van z.g. uitgesneden varkensvleesch (als ribben, hammen, enz.) een ongekende
hoogte heeft aangenomen, wat weer tot gevolg heeft, dat de slachting van varkens
enorm afneemt.

Bedroeg de invoer van varkensvleesch te Amsterdam b.v. in September 1932 :
112.218 KG., in April 1933 is deze gestegen tot 167.404 KG., alzoo een stijging van
49%. Het aantal geslachte varkens liep in den zelfden tijd terug van 7131 stuks tot
5407 stuks, dus een daling van 24%. Dit varkensvleesch wordt dan ingevoerd door
bedrijven die in relatie staan met de Ned. Varkens-Centrale. Tegelijk ziet men b.v.
te Amsterdam eveneens een vermindering van den aanvoer van varkens op de var-
kensmarkt.

Dat onder dezen toestand vele belanghebbenden lijden, aldus het bericht, spreekt
vanzelf, maar voor de gemeenten met openbare slachthuizen is de abnormaal hooge
invoer van varkensvleesch allesbehalve voordeelig en dienen zoo spoedig mogelijk
pogingen aangewend te worden om, wat den invoer van varkensvleesch betreft,
tot een normalen toestand te geraken.

In een ingezonden stuk in de N. R. Ct. werd onlangs de aandacht gevestigd op
het feit, dat de randgemeenten om Rotterdam, en wel voornamenlijk Overschie,
ten aanzien van het slachten van vee, voordeeliger condities stellen dan Rotterdam
en daardoor het openbaar slachthuis aldaar concurrentie aandoen, daar het te
Overschie goedgekeurd vleesch zonder betaling van invoerkcurloon te Rtd. mag
ingevoerd worden. Van bevoegde zijde wordt er nu in de N.R.Ct. van 31 Mei j.1.
op gewezen, dat de zaak op deze wijze onjuist wordt voorgesteld en wordt een korte
uiteenzetting over het geval gegeven, welke op het volgende neerkomt :

Een aantal randgemeenten om Rtd. heeft een keuringsdienst gevormd en met
de centrale gemeente Rotterdam een overeenkomst gesloten, waarbij de keuring
van het te slachten vee wordt verricht door ambtenaren van het abattoir te Rtd.

Toen nu in 1928 te Overschie, tengevolge van het feit, dat aldaar door een ex-
portslachterij een groot aantal varkens werd geslacht, de keuringsdienst een 50%
winst maakte, en men een waarschuwing ontving van Gedep. Staten, onder ver-
wijzing naar art. 21 der VI. wet, dat voorschrijft, dat niet meer dan een matige
winst mag worden gemaakt, verlaagde men de keurloonen. Dit had weer tengevolge,
dat zich een tweede exportslachterij aldaar ging vestigen.

Op het oogenblik worden weer te Overschie belangrijke winsten gemaakt, zoodat
men nogmaals tot verlaging van keurloonen zal moeten overgaan. Intusschen
heeft zich ook reeds een derde exportslachterij aldaar gevestigd. Niet alleen de la-
gere keurloonen doen een trek naar de randgemeente ontstaan, maar ook de belem-

meringen (als een verbod om met eigen personeel te slachten, zooals dat te Rtd.
bestaat, het gebonden zijn aan bepaalde uren, enz.) die in een groote stad aan de
slagers in den weg worden gelegd.

Al zijn tengevolge van het verplichtend verlagen van zijn keurloonen te Overschie
de verhoudingen aldaar ongunstiger geworden, toch werd nog het laatste jaar een
winst behaald van ƒ 3500 op een uitgaaf van ƒ 7500, zoodat men nogmaals tot ver-
laging moet overgaan, terwijl tevens nog Overschie aan den gemeenschappelijken
keuringsdienst percentsgewijze meer moet afdragen dan vroeger. De andere rand-
gemeenten, bij den gemeenschappelijken keuringsdienst aangesloten, waren echter
niet bereid in hun tarieven wijziging te brengen.

Volgens het bericht overweegt men te Rtd. nu het vleesch van Overschie bij in-
voer nog eens te herkeuren en daarvoor nogmaals het keurloon te laten betalen,
wat echter, aangezien de Rotterdamsche ambtenaren zelf te Overschie de keuring
verrichten, nog al vreemd lijkt, terwijl Overschie dan natuurlijk niet zal nalaten
bij Gedep. Staten de opmerking te maken, dat Rtd. langs een omweg probeert
een heel ander doel te bereiken, dan waarvoor het betreffende artikel in de Vleesch-
keuringswet werd opgenomen. de G.

Jubileum. De nestor der Afdeeling Gelderland-Overijsel, collega J. Hoog-
land J. Gzn. te Zeddam hoopt op Woensdag 21 .Juni a. s. zijn zestigjarig
jubileum als dierenarts te vieren.

Wij lezen in de Deutsche Schlachthof-Zeitung van 25 Mei dat Ministerialdirektor
Prof. Dr. R. von Ostertag met 1 Juni, in verband met het bereiken van den
zeventig-jarigen leeftijd, ontslag heeft gevraagd uit zijn functie in het Ministerie
van Wurtemberg.

Moge het hem gegeven zijn nog lang de steeds groeiende resultaten van zijn
werk op het gebied der vleeschkeuring gade te slaan. C. F. van Oyen.

Benoemd als bacterioloog aan de Rijksseruminrichting de heerC.J. de Gier,
dierenarts te Arnhem.

Geslaagd voor het Doctoraal-examen (2e gedeelte) Veeartsenijkunde Th. H. S.
Zwanenburg.

H. G. Aalfs, gouv. veearts, 8 maanden verlof naar F.uropa, ingaande Dec. 1933.
Overleden: H. Veenstra te Haarlem.

,, Dr. J. Mazure te den Haag.
L. Hoedemaker, verhuisd van Utrecht naar Bergschen hoek (Z.-H.).

Het voorbericht van den heden te bespreken hond geeft verschillende
belangrijke gegevens. Het dier is reeds geruimen tijd niet volkomen
gezond en gaat in voedingstoestand achteruit; de verschijnselen zijn
bijna onopgemerkt begonnen en langzamerhand in meer omschreven
vorm duidelijk geworden. Het is daarbij opgevallen, dat de urineloozing
veelvuldiger plaats vond en vooral ook, dat zij oogenschijnlijk slechts
met moeite kon geschieden. Eveneens scheen de defaecatie meermalen
bezwaren op te leveren. De eigenaar van den patiënt meende, dat het
meer dan gewoonlijk drinken oorzaak zou kunnen zijn van de urine-
bezwaren. In verband met de bemoeilijkte ontlasting maakte hij op-
merkzaam op een geringe uitpuiling aan beide zijden van den staart-
wortel, die naar hij mededeelde niet steeds even duidelijk was en eerst
sinds de laatste weken werd opgemerkt.

Wij dienen dezen patiënt aan een grondig en algemeen onderzoek
te onderwerpen. Wel wijzen verschijnselen op een aandoening, die in
het abdomen is gezeteld en hetzij mechanisch, hetzij reflectorisch de
defaecatie en mictie beïnvloedt; weer andere gegevens uit het voorbe-
richt maken toch een klinisch onderzoek van het geheele dier nood-
zakelijk. Het symptoom van het verhoogde dorstgevoel kan althans
belangrijke aanwijzing zijn voor verschillende aandoeningen, die ook
voor een groot deel buiten het abdomen kunnen bestaan.

De hond, die in zulk een passieve houding voor ons staat, behoort
niet tot de gebruikshonden, maar is een voorbeeld van een goed type
duitschen herder; het dier is van het mannelijk geslacht en vermoedelijk
niet ouder dan circa 8 jaar: wij zien wel een sterke afslijting van de
snijtanden en vrij veel tandsteen-aanzetting; ook zijn de lippen grooten-
deels met grijze haren bedekt; de pupillen vertoonen daarentegen
slechts een matige opalescentie, welke er met voldoende zekerheid op
wijst, dat de leeftijd van 7 jaar, het begin van de cataracta senilis, nog
niet lang gepasseerd is.

De voedingstoestand is matig; het dier is niet opgewekt. De flanken
zijn wat ingevallen in het dorsale epigastrium; het dier staat met zwak op-
gebogen rug; bij het loopen is de actie van de achterbeenen minder dan
normaal, waardoor de gang wat stijf is. Opvalt een eigenaardige korte
bocht in den staart direct achter den staartwortel, waardoor dit lichaams-
deel van de anus en het perineum wordt opgelicht. De beharing is vrij
dor; alle glans is uit de haartoppen verdwenen; veel haar zit los, zoodat
de pels een niet verzorgd uiterlijk heeft. Een gering eczeem op den rug
met droge korstjes en veel schubben wijst op een gestoorde huidfunctie;
ectoparasieten zijn daarvan niet de oorzaak; evenmin de beide bij den

hond zoo veelvuldig voorkomende schurftmijten. Alles wijst erop, dat
wij de huidverschijnselen dienen te rangschikken onder die, welke van
endogeen toxischen oorsprong zijn en die dus o. a. door vele stoornissen
in de orgaanfuncties kunnen ontstaan. Een geringe sero-muceuze
conjunctivitis bestaat beiderzijds; het oogbindvlies is daarbij matig
geïnjicieerd. Het mondslijmvlies, dat deels gepigmenteerd is, schijnt
niet ontstoken; alleen op den bovenlip worden links en rechts halve-
cent-groote, omschreven, roode en eenigszins ruwe plekken aange-
troffen, die correspondeeren met het ruwe oppervlak van het tandsteen
der haaktandkroon. Het zijn de plaatsen, waar microben steeds een
minder weerstandgevend slijmvlies ontmoeten en waar ook bij endogeen
toxischen oorzaak van slijmvliesontsteking (Uraemie !) gewoonlijk het
eerst de ulceratieve stomatitis zichtbaar wordt. Het slijmvlies is opval-
lend droog; een geringe foetor ex ore wordt vastgesteld. Het praepu-
tiaal-slijmvlies is licht ontstoken; de praeputiaalopening bevat een
geel-groene ingedroogde korst als gevolge van een balanitis, die zooals
bekend, niet besmettelijk is en veelvuldig wordt waargenomen. Het
lymphklier-onderzoek levert geen bizondere aanwijzingen op; alleen
de lymphoglandula inguinalis superficialis is duidelijk vergroot, hetgeen
door de labanitis voldoende verklaard is. De lichaamstemperatuur is
38°.5; de pols 120 en de ademhalingsfrequentie 20. Het ademhalings-
type is costo-abdominaal; de ademhaling is regelmatig, de diepte vol-
doende. Geen afwijkingen worden aan het respiratieorgaan gevonden.
De polsslag is krachtig; het rythme is regelmatig onregelmatig, waarbij
steeds bij de inspiratie een versnelling, bij de exspiratie een polsverlang-
zaming optreedt. Door subcutane injectie van 1 m.Gr. sulfas atropini
verdwijnt de onregelmatigheid, zooals reeds te voren bij dezen patiënt
kon worden vastgesteld, snel en voorbijgaand; zij is dus niet te wijten
aan een organisch lijden, doch vermoedelijk aan een wisselende, eenigs-
afwijkende vagusprikkeling. Deze hartslag-afwijking komt veel bij
den hond voor. Het overige hartonderzoek doet geen afwijkingen
onderkennen. Het digestie-apparaat vertoont alleen een coprostasis
in het dorsale meso- en hypogastrium. Het onderkennen daarvan
geschiedt gemakkelijk aan de vervorming, die in de tastbare,
onregelmatige, strengvormige massa bij bilateralen druk is aan te
brengen.

Bij het hoog houden van den staart blijkt de huid beiderzijds van
de anus vooral latero-ventraal ruim en slap aan het onderliggend
weefsel verbonden te zijn. De punt van den vinger zijdelings van de
anus gebracht en craniaalwaarts bewogen, ontmoet veel minder weer-
stand dan normaal en is met huid en al tusschen de zitbeenknobbels
eenige centimeters diep in de bekkenholte te brengen. Wij kunnen de
uitzakking gemakkelijk vergrooten door het dier een verticalen stand
te doen innemen; de verhoogde druk van het abdomen veroorzaakt
daarbij een uitpuiling links en rechts van den staart, die bij palpatie
een zwak elastischen tegendruk geeft; het vermoeden van een perineale

hernia is gewettigd. Voor de differentiaal-diagnose moeten wij echter
nagaan of een diverticulum recti bestaat. Bij rectale exploratie blijkt,
dat de uitzakking perirectaal en dat het darmlumen niet verwijd is.
Wij kunnen dus vaststellen, dat een verslapping of uitrekking van de
excavaties moet bestaan, met als gevolg een hernia perinealis. De rec-
tale palpatie doet nog meer waarnemen. Het darmlumen is tot den
voorrand van de symphysis nagenoeg leeg; wij stellen vast, datdepros-
taatklier niet betast kan worden en niet op zijn plaats in de bekken-
holte, dorsaal rustend op den voorrand van de symphysis, aanwezig
is. Wij moeten onthouden, dat dit een belangrijke aanwijzing kan zijn.
Na ons ervan verzekerd te hebben, dat wij niet met een castraat te doen
hebben, waarbij zooals wij uit ervaring weten, de prostaatklier aanzien-
lijk atrophieert, ligt het voor de hand aan de mogelijkheid van een
verplaatsing cranioventraal te denken.

Het onderzoek van het abdomen en meer in het bijzonder van het
urogènitaal apparaat zal, zooals U zult begrijpen, de voornaamste
aanwijzingen kunnen geven. Steeds wordt U erop gewezen, dat opper-
vlakkige palpatie van het abdomen zeer belangwekkende gegevens kan
verstrekken, die bij diepte-palpatie niet of minder nauwkeurig kunnen
worden waargenomen. Daarnaast is de percussie vaak onmisbaar.
Bij de percussie van den buikwand krijgen wij een resonantie, zooals
wij hadden kunnen verwachten. Het gedeelte overeenkomende met
het orgaan, door ons voorloopig gediagnostiseerd als blaas en prostaat,
geeft vrijwel geheel een dempingstoon. De geringe tympanische bij-
toon, welke op enkele plaatsen wordt gehoord, kunnen wij goed ver-
klaren uit de aanwezigheid van darmlissen, die zich tusschen deze
organen en den buikwand hebben geschoven. Bij onzen patiënt kunt
U zien, hoe bij oppervlakkige palpatie de vingertoppen in het mediale
en ventrale meso- en hypogastrium een verhoogden weerstand ont-
moeten, die beiderzijds over nagenoeg hetzelfde oppervlak wordt aan-
getroffen.

De weerstand is elastisch als van een gummibal en eenigszins ballon-
vormig. Bij diepte-palpatie is de zwelling craniaal grootendeels te
omgrenzen in het achterste deel van het epigastrium. Het geheel is
vrijwel niet te verplaatsen, rust op den ventralen buikwand en sluit in
het dorso-caudale gedeelte aan een hard en knobbelig aanvoelend
orgaan ter grootte van een mandarijn, aan. Wij mogen aannemen,
dat dit orgaan de verplaatste prostaatklier zal zijn, die sterk vergroot
is en op de plaats van de blaas is komen te liggen. De blaas zelf is meer
craniaalwaarts verschoven en door bemoeilijkten urineafvoer vergroot.
Om meer zekerheid over de ongewone plaatsing dezer organen te be-
komen, zullen wij wederom rectaal exploreeren, waarbij de hond op-
nieuw in verticalen stand wordt geplaatst en de vermoedelijke prostaat-
klier met de vrije hand door omvatting van de buik naar den bekken-
ingang wordt gedrukt. Nu kan met groote zekerheid de aard van den
knobbel worden vastgesteld; de in het rectum gebrachte vinger kan

het caudale deel betasten; het orgaan voelt hard en tweelobbig aan;
de dorsale vlakte vertoont een longitudinale indeuking in de mediaanlijn.
De betasting is niet pijnlijk. Het laat geen twijfel over, dat wij hier met
de vergroote, matig verharde en craniaalwaarts verplaatste prostaatklier
te doen hebben. Het ziektebeeld wordt ons nu duidelijk. Wij zien hier
voor ons een niet zelden voorkomend geval van algemeene prostaat-
vergrooting, een prostaathypertrophie. Wanneer wij de anatomische
verhoudingen daarbij overdenken, kunnen wij gemakkelijk de bezwaren
vaststellen, die daaruit voortvloeien moeten. Wij zien toch de urethra
onmiddellijk na verlaten van de blaas dwars door het ventrale deel
van de prostaat verloopen en begrijpen, dat bij klierhypertrophie en
klierverharding het lumen van het pars prostatica urethrae zeer kan
verkleinen; bemoeilijkte urineloozing, urinedrang, onmacht om de blaas
geheel te ledigen en ten slotte strangurie met secundair cystitis, urethritis,
nephritis en uraemie zijn in het kort de ernstige complicaties, die in het
meest slepende ziektebeeld achtereenvolgens kunnen worden opgewekt.

Bij den hond zien wij een opmerkelijk parallellisme tusschen de symp-
tomen van deze aandoening met die van den man. Toch zouden wij
verkeerd doen, daaruit de conclusie te trekken, dat het wezen van het
pathologische proces bij beiden hetzelfde zou zijn. Het is van belang,
dat wij daarbij goed voor oogen houden, dat bij den hond een algeheele
hyperplasie van het prostaatklierweefsel moet bestaan, terwijl bij den
man de prostaatvergrooting niet homogeen is en veelal gepaard gaat
met een atrophie van het eigenlijke prostaatweefsel, veroorzaakt door
de woekering der periurethrale kliertjes. Voor de therapie is dit ver-
schil, zooals wij zullen zien, beslissend.

Keeren wij terug tot onzen patiënt. Wij dienen allereerst na te gaan,
in hoeverre de urethra voor de katheter passeerbaar is; aansluitend
daaraan kan de urine worden opgezogen en onderzocht. Het ver-
wondert ons niet, dat het inbrengen van den gummikatheter betrekkelijk
weinig bezwaren oplevert, terwijl toch buikpers en blaasspier niet in
staat zijn de urine normaal uit te drijven. Wij weten uit ervaring, dat
de hardgummikatheter het vernauwde gedeelte van het urethralumen
in de prostaat vrijwel steeds goed doorloopt. De onmiddellijk uitdrup-
pelende urine wordt opgevangen; het uitstroomen wordt bevorderd
door middel van een groote wondspuit. Wij zullen nu wat geduld moe-
ten oefenen, want wij kunnen de loozing niet te veel forceeren; immers
een dikkere katheter passeert niet de gleuf in het penisbeentje en te
sterke zuigkracht kan het katheterlumen dichtdrukken. Wij zullen
echter den tijd, die voor voldoende leegzuigen noodig is, benutten en
de urineafwijkingen vaststellen. Het valt niet moeilijk reeds macrosco-
pisch veranderingen daarbij waar te nemen. De vloeistof is troebel en
vuil geel van kleur en heeft een onaangenamen, scherpen reuk. De reactie
is alcalisch, het S. G. 1030; eiwit en bloedreactie zijn positief; galkleur-
stoffen zijn afwezig. Het sediment is rijkelijk; het onderste laagje bevat
veel roode bloedcellen, de rest is grauwgrijs gekleurd.

Microscopisch vinden wij zeer veel ettercellen, verder roode bloed-
cellen, groote epitheelcellen, vermoedelijk van den blaaswand afkomstig,
tripelfosfaat-kristallen en zeer veel staafjes-bacteriën. Het beeld is ons
niet onbekend en wij kunnen de diagnose : urocystitis purulenta et
bactericida zonder veel moeite stellen. U meent U af te moeten vragen
of in dit ernstige lijden niet primair de oorzaak zal gelegen zijn van
het geheele complex verschijnselen, dat de ziekte beheerscht. Wij heb-
ben reden, om dit zeer onwaarschijnlijk te achten; talrijke gevallen als
wij bij dezen hond waarnemen, zijn ons bekend, waarbij wij door de
chronische, steeds verergerende verhindering der urineloozing in de
steeds urine bevattende blaas een goed milieu voor bacterieele invasie
konden waarnemen.

Ondertusschen is het ons gelukt ruim een liter urine af te tappen.
De buikwand voelt veel minder gespannen aan en bij bilaterale palpatie
kunnen wij de blaas als een tennisbalgroote vrij harde bol in het mediale
mesogastrium betasten. Wij benutten den katheter om een intravesicale
injectie van 100 c.c. Collargol (10 %) als sterkwerkend antisepticum
toe te dienen en verwijderen hem dan voorzichtig.

Voor het stellen van de prognose is het van groot belang, dat wij ook
op de hoogte zijn van de schade, die mogelijk reeds door de langdurige
urinestase aan het verdere organisme is toegebracht. Een beoordeeling
van nierbeschadiging aan de urine is in dit geval zeer onzeker, doordat
tevens een blaaslijden aanwezig is. Een S. G. van 1030, zooals bij deze
urine werd gevonden zou bij enkelvoudig nierlijden een chronische
schrompelnier zeer onwaarschijnlijk maken; terwijl bij dezen hond
met de cystitis een schrompelnier tevens wel mogelijk zou zijn. Het
ontbreken in het microscopische preparaat der urine van niercylinders
en niercellen maakt de aanwezigheid van een parenchymateuze nephritis
uiterst onwaarschijnlijk. Het bloedonderzoek op ureum geeft echter vaak
voor de prognose goede waarden. Nadrukkelijk moeten wij onthouden,
dat de voor de kliniek zeer bruikbare methode met broomloog, de ernst
van een nierlijden dikwijls goed laat beoordeelen.

Wij hebben reeds kunnen vaststellen, dat bij dezen hond het bloed-
ureumgehalte circa 150 m.Gr. per 100 c.c. bloed bedraagt, hetgeen
een matige retentie van ureum beteekent. De conclusie, die wij daaruit
moeten trekken is deze, dat de nier bezig is zijn concentratievermogen
te verliezen en dat de hond voor het elimineeren van de afbraak stikstof
meer moet drinken dan normaal is. Wij herinneren ons, dat zulks ook
in de anamnese reeds werd vermeld. Er is nog een tweede verklaring
voor het verhoogde ureumgehalte in het bloed; immers, wij mogen
niet vergeten, dat ook de stuwing in blaas en nier daaraan debet kan
zijn. In dat geval zal verbetering in de mictie ook het ureumgehalte
van het bloed kunnen verlagen.

Wij zullen nu de balans bij dezen patiënt op moeten maken. Wij
stellen dan vast een primaire porstaathypertrophie van chronischen
aard; verder secundair door persen op urine en op ontlasting een her-

nia perinealis en door vernauwing van het lumen van de urethra in
het prostaatgedeelte eerst een bemoeilijkte urineloozing, later strangurie
met continue urinestase en bacterieele besmetting van de blaas; waar-
schijnlijk verder nog slechts matige nierbeschadiging, waardoor urae-
mische verschijnselen nog niet duidelijk zijn. Niettemin moeten wij ten
aanzien van dit laatste niet over het hoofd zien, dat de huid en de
beharing kenmerken vertoonen van ongunstige beïnvloeding door een
endogene toxicose en dat er reeds een verdachte gevoeligheid bestaat van
verschillende slijmvliezen, zooals conjunctiva, mondslijmvlies, praepu-
tium, zooals wij steeds bij latent stikstofevenwicht kunnen verwachten.

Hoe moeten wij bij dezen patiënt de prognose stellen ? Het antwoord
op deze vraag is afhankelijk in de eerste plaats van de secundaire stoor-
nissen. Wij weten, dat de drukverschijnselen door de vergroote prostaat
opgewekt bij den hond, kunnen worden opgeheven in korten tijd door
castratie van het dier. Dit geldt voor die gevallen, waarbij een echte
prostaathypertrophie bestaat; het gaat niet op voor aandoeningen als
prostatitis, tumorvorming, cysteuze of andere afwijkingen, die alle te
zamen echter slechts zelden voorkomen.

Castratie is dus steeds aan te raden, wanneer wij reden hebben om te
veronderstellen, dat de schade aan andere organen door de urinestase
toegebracht, zich herstelt, wanneer de stuwing ophoudt. Mogen wij bij
onzen patiënt een gunstige prognose ten opzichte van cystitis, de
nephritis en ook ten aanzien van de hernia stellen ? Wij behoeven niet te
pessimistisch te zijn; wij hebben de behandeling van de bacterieele cystitis
vrij goed in de hand en kunnen met oraal toegediende urine antiseptica,
zooals urotropine en helmitol, veel bereiken en zijn verder bij
machte ook retrograde behandeling b.v. met irrigaties toe te passen.

De afwijkingen aan de nieren zijn nog niet ernstig; zij zullen bij
dezen patiënt, die niet jong meer is, niet verdwijnen, maar behoeven
zelfs jarenlang geen ernstige stoornis te geven. Een hernia perinealis
zagen wij reeds eerder spontaan verdwijnen, nadat de aanleidende
oorzaak was opgeheven. Wij zien dus, dat wij bij machte zijn om het
ziektebeeld van de prostaathypertrophie ook bij den hond in de meeste
gevallen gunstig te beïnvloeden. Zelfs gelukt ons dit veel gemakkelijker
dan bij den man, waarbij de castratie minder aangewezen moet zijn
dan bij den hond en waar men een keuze moet doen uit velerlei thera-
peutische of operatieve behandelingen om het doel te bereiken. Wanneer
wij bedenken, dat de daarbij toegepaste methoden eenerzijds eerst op
den langen duur in een betrekkelijk klein percentage der gevallen her-
stel geven, anderzijds zooals de operatieve verwijdering van de adeno-
mateuze knobbels, hetzij met het scalpel, hetzij door electro-coagulatie
langs diathermischen weg, gebaseerd zijn op andere pathologisch ana-
tomische afwijkingen dan bij den hond voorkomen, dan kunnen wij ons
gelukkig prijzen in de castratie een eenvoudige methode te hebben, die
in vele gevallen het ernstig lijden van den hond snel ten gunste kan
beïnvloeden.

UITSCHEIDING VAN SMETSTOF (BAC. ABORTUS BANG),
BIJ VÓÓR DE DEKKING GEÏMMUNISEERDE VAARZEN,

De groote verbreiding, die het besmettelijke verwerpen onder de
runderen in ons land heeft gekregen en de aanzienlijke schade, welke
daardoor wordt veroorzaakt, heeft aanleiding gegeven tot het zoeken
naar maatregelen, die kunnen worden genomen om die tegen te gaan.

Ongetwijfeld kan men met behulp van hygiënische maatregelen veel
bereiken. Een dier middelen is voorzeker om met behulp van bloed-
onderzoek (agglutinatie en complementbinding) de besmette dieren
op te sporen; daarna een goed mogelijke scheiding te maken en te
houden tusschen besmette en gezonde dieren en acht te geven op
overbrenging van smetstof door melkers, geregelde ontsmetting enz,
Hoewel op deze wijze inderdaad zeer mooie resultaten zijn verkregen
laten zich de vele, hierbij te volgen voorschriften, lang niet op alle
veehouderijen in praktijk brengen, waardoor de uitkomsten dan ook
weer minder gunstig zijn. De eigenaar wordt daardoor moedeloos en
ontevreden, hij verliest het vertrouwen in de methode en gaat de voor-
schriften verwaarloozen, vooral wanneer niet direqt gunstige resul-
taten kunnen worden geboekt.

Slechts in enkele vooraanstaande bedrijven kan men al wat noodzakelijk
is gedaan krijgen en al laten zich ook vele veehouders wel overtuigen van
het nut daarvan, de gelegenheid vooreen goede en langdurige afschei-
ding is op zeer vele boerderijen niet aanwezig. Vandaar dat veelal wordt
omgezien naar andere middelen, waardoor de normale gang van zake
op het bedrijf niet zoo in de war wordt gebracht. Men tracht door directe
behandeling van de koe zelf het begeerde resultaat te verkrijgen.

Zoo werden enkele tientallen jaren geleden subcutane injecties toe-
gepast met 2% carboloplossing, door Brauer aanbevolen. Hoewel hier
en daar schijnbaar met succes, werd deze methode toch al spoedig
weer verlaten.

In de plaats van chemische stoffen kwam nu weldra de inspuiting
van de smetstof zelf, ten einde de dieren eene meer of mindere mate
van immuniteit te doen verkrijgen.

Zoo komt dus thans bij de bestrijding van het besmettelijk ver-
werpen onder de runderen in Nederland naast de eerstgenoemde
hygiënische maatregelen vooral in aanmerking de immunisatie.

Zoowel in Duitschland als in ons land werden hiervoor oorspronkelijk
alleen gedoode of avirulente culturen van den Bangschen bacil ge-

bezigd met of zonder toevoeging van immuunserum. Deze werden
onderhuids ingespoten gedurende de periode van drachtigheid der koe.

Over het algemeen was men over de resultaten van deze manier van
handelen in de praktijk niet zeer goed tevreden.

Het gevolg hiervan was, dat men begonnen is (o.a. Stockman in
Engeland) met injectie van levende culturen vóór de dieren werden
gedekt. Deze methode, waarover de praktizeerende dierenartsen over
het algemeen zeer goed tevreden zijn, wordt in ons land vrij veel toe-
gepast. Men kan haast wel zeggen, dat op zeer enkele uitzonderingen na,
overal waar preventieve behandeling plaats vindt, deze geschiedt door
inspuiting van levende, meer of minder virulente, culturen. Meermalen
is er bij die behandeling op gewezen, dat deze methode aanleiding zou
kunnen geven tot verspreiding der smetstof, doordat de behandelde
dieren bacillen-uitscheiders zouden kunnen worden. Dat na eene der-
gelijke injectie eenigen tijd daarna in het scheedeslijm Bangsche bacillen
zich kunnen bevinden, werd o.a. reeds door mij in 1924 aan de Rijks-
seruminrichting aangetoond bij twee jonge vaarzen, die gebezigd
waren om de reactie na te gaan, welke na de enting zou optreden.

Daar echter deze behandeling alleen plaats vindt op stallen, waar
reeds besmettelijk verwerpen voorkomt, is dit op zich zelf geen groot
bezwaar. Immers bij ieder geval van abortus, veroorzaakt door Brucella
Bang, heeft zoo\'11 kolossale smetstofverspreiding plaats, dat deze van
geringe beteekenis is. Ook is het voorkomen der bacillen in de scheede
nog geen bewijs van uitscheiding.

Toen nu echter werd aangetoond, dat zich ook in ons land hier
en daar een geval voordeed van febris undulans bij den mensch, werd
de vraag gesteld, of het nu nog wel aan te raden zou zijn deze methode
verder toe te passen, wijl toch in elk geval iedere behandelingswijze,
welke ertoe zou kunnen bijdragen om smetstofverspreiding te ver-
meerderen, van de hand diende gewezen te worden.

Het is daarom van belang na te gaan de „uitscheiding van bacillen
bij vóór de dekking geïmmuniseerde vaarzen".

Over uitscheiding van Bangsche bacillen waren reeds enkele onder-
zoekingen gedaan vóór Staatscommissie werd ingesteld en zijn er
verscheidene verricht gedurende hare werkzaamheid.

Evenwel hebben de meeste dezer onderzoekingen geen betrekking
op uitscheiding van Brucella Bang bij vóór de dekking geïmmuniseerde
vaarzen, maar meer speciaal bij in de laatste periode der drachtigheid
verkeerende koeien. Bij deze laatste dieren verkreeg men inderdaad
eene uitscheiding door de melk. Om deze reden zal men dus alleen
levende culturen gebruiken in reeds besmette stallen. Nu behoeft men
zich daarover praktisch ook niet ongerust te maken. Geen enkele vee-
houder zal zijn vee laten enten met levende Bangsche bacillen, wanneer
hij niet reeds verwerpers op zijn stal heeft, m.a.w., wanneer niet reeds
zijn stal besmet is.

van deze vraag noodig waren, zoodanig in te richten, dat zij overeen-
kwamen met de behandeling, zooals die in de praktijk plaats vindt.
Slechts moest men verzekerd kunnen zijn, dat geen infectie van buitenaf,
geen spontaan-infectie kon plaats vinden.

Bovendien moet men zich vooraf overtuigen, dat de vaarzen volkomen
vrij zijn van infectie. Dit alles maakte de proef vrij kostbaar.

Op eene hofstede, bij den een of anderen veehouder, kan dit niet
gebeuren. Wanneer de eigenaar een onbesmetten stal heeft, zal hij niet
toestaan, dat bij zijn vee levende abortusbacillen worden ingespoten,
terwijl, wanneer zijn stal reeds besmet was, de proef waardeloos zou
worden, omdat men dan niet zeker zou zijn van alleen kunstmatige,
door den proefnemer aangebrachte infectie, maar de kans liep besmet-
ting langs natuurlijken weg te zullen verkrijgen.

Ten einde de proef eenigszins betrouwbaar te maken voor het nemen
van conclusies, maar ook tevens haar niet al te kostbaar te doen zijn,
werd besloten een i o-tal vaarsjes (pinken) aan te koopen en tevens
een jonge stier.

Kort na aankomst werden van deze 11 dieren bloedmonsters genomen
en het serum hiervan werd op agglutinatie ten opzichte van Bangsche
bacillen onderzocht. De agglutinatie bleek bij alle proefdieren negatief
te zijn.

Pas daarna en nadat de dieren alle verder gezond bleken te zijn,
werd overgegaan tot inspuiting van levende culturen van Brucella Bang.

In de praktijk is het de gewoonte de dieren bij de eerste injectie
io ccm. te geven en daarna, na 3 weken, eene tweede inspuiting van
de dubbele dosis. Hierna wordt minstens 6 weken gewacht, alvorens
het behandelde rund tot den stier toe te laten.

Volgens verschillende mededeelingen uit de praktijk treden tijdens
en na deze behandeling geen abnormale verschijnselen op. Zooals
men zal zien, zijn inderdaad na de injectie geen uitwendig zichtbare
afwijkingen te constateeren, maar heeft er binnen 24 uren daarna,
en later nog, een vrij aanzienlijke temperatuurs-stijging plaats.Daar
dit laatste symptoom bekend was uit vroeger opgedane ervaringen, is
enkele dagen vóór de inspuiting tweemaal per dag deze vóórtempera-
tuur opgenomen.

\'s Avonds van den 25sten Maart had de onderhuidsche inspuiting
(aan de halsvlakte) plaats van 10 ccm. versche cultuur van Brucella
Bang, gekweekt in glycerinebouillon (3%).

Bij de behandelde vaarzen was uitwendig geen enkele reactie te zien.
Op de entplaats geen zwelling. Eetlust, herkauwen, ademhaling, pols,
alles bleef normaal. De temperatuur echter steeg aanzienlijk, bij som-
mige dieren 2° C. en tot boven 41 Bij enkele dieren bleef de verhoogde
temperatuur een paar dagen aanhouden, bij andere dieren steeg zij
nog weer op den derden dag na de injectie. Pas den vierden dag na
de inspuiting en verder daarna was de temperatuur weer normaal.
Zie Tabel II.

Om nu na te gaan of deze behandelde dieren door de injectie van
de levende culturen uitscheiders van smetstof zouden zijn geworden,
diende men zich eerst te oriënteeren langs welke wegen deze uitschei-
dingen dan wel zouden kunnen geschieden.

Met het oog op de voorkeur van den Bangschcn bacil voor het ge-
nitaalapparaat, was het aangewezen het slijmvlies van de scheede te
onderzoeken.

Wij weten, dat pathogene microörganismen, die zich hoofdzakelijk
in den maagdarmtractus ophouden, met de faeces kunnen worden
ontlast en dit is geen opvallend feit.

Ook de urine kan soms bijdragen tot de verspreiding der bacillen,
o.a. bij typhus is dit zeer goed bekend, eveneens bij het virus van de
varkenspest. Bij typhus wordt aangenomen, dat zelfs bij ¹/₃ tot ¹j_i van
alle typhusgevallen bacteriurie zou optreden. Of nu cene uitscheiding
langs de nieren ook plaats vindt, wanneer deze organen volkomen
intact zijn, is eene vraag, die nog niet geheel is opgelost. Maar wel is
het een feit, dat bij vele infectieziekten, en ook bij Maltakoorts, eene
uitscheiding van den specifieken ziekteverwekker plaats vindt met
de urine.

Langs de speekselklieren met het speeksel en ook langs de slijm-
klieren van den mond, oesophagus, trachea, conjunctiva of traanklier
en buikspeekselklier, worden geen bacteriën uitgescheiden. Deze

klieren bezitten niet de vatbaarheid microben uit het bloed te elimi-
neeren. Er bleef dus voor onderzoek op uitscheiding na inspuiting van
levende culturen over: slijmvlies van de scheede, de urine en de faeces
en later, na den partus, onderzoek van de melk.

Het moet erkend worden, dat het bij deze proeven nooit is gelukt
in de faeces de Brucella Bang aan te toonen. Met het kweeken van
microben, die zoo langzaam groeien als de abortusbacil, uit de faeces,
is het een zeer lastige kwestie. Inspuiting bij cavia\'s geeft aanleiding
tot abscessen en groote sterfte, maar positieve successen gaf zij niet.
Het dient te worden erkend, dat niet uitgemaakt is, of de abortus-
bacil door de faeces wordt uitgescheiden, maar zelfs bij inspuiting van
doses van 200 ccm. levende cultuur is het niet gelukt dit microscopisch,
cultureel of met behulp van de dierproef aan te toonen.

Alvorens de genomen proeven nu nader te beschrijven en de uit-
komsten daarvan op te geven, dient te worden opgemerkt, dat niet
slechts in ons land, maar overal, waar de veeteelt wordt bedreven, het
besmettelijk verwerpen de aandacht heeft getrokken en de ziekte wordt
bestudeerd.

Maar over het algemeen hebben de meeste proeven betrekking op de
uitscheiding van bacillen met de melk.

Ook is nagegaan uitscheiding door de vagina (uterus), maar dan
na den partus. Deze zou niet langer dan 3 a 4 weken duren en de ba-
cillen zouden dood zijn. De gemiddelde tijd van uitscheiding bedraagt
12 dagen.

De maximum tijd na abortus, waarop de uterus nog geïnfecteerd is,
werd door Gotton op 51 dagen gesteld.

In de literatuur vindt men weinig vermeld omtrent uitscheiding van
bacillen na preventieve entingen.

Alvorens over de uitkomsten van de verschillende onderzoekingen
te berichten, worden hier eerst nog de reacties opgegeven, welke de
tweede injectie, 3 weken na de eerste, van 20 ccm. levende cultuur van
Brucella Bang bij de vaarzen opwekte.

Om te kunnen constateeren of, na inspuiting van Bangsche bacillen,
deze weer langs de vagina werden uitgescheiden, werd de vaginaal-
wand geregeld afgewreven met een steriele wrattenprop, vastgehecht
aan een koperen draad. Ten einde zoo weinig mogelijk last te hebben
van verontreiniging van de voedingsbodems werd de vulva uitwendig
met alcohol en inwendig met steriele watten gereinigd. Voor het in-
brengen van de wattenprop werden door 2 personen de schaamlippen
uit elkaar gehouden, zoodat bovendien aanraking daarvan werd ver-
meden. De meeste dieren verzetten zich in vrij hevige mate tegen de
manipulatie zonder de vaarzen in den noodstal te plaatsen gelukte
het als regel niet, tenminste niet op tevredenstellende wijze. Vooraf
werd de wrattenprop nat gemaakt met eene steriele physiologische
keukenzoutoplossing. Dit heeft twee voordeelen: de prop gaat daar-
door gemakkelijker naar binnen en het aangehechte slijm trekt nu niet
in de watten.

Het mee naar buiten gevoerde slijm werd nu uitgestreken op ver-
schillende voedingsbodems, welke hoofdzakelijk in petrischalen waren
uitgegoten. Gebruikt werden: glycerineagar, bloedagar, runderserum-
agar, de voedingsbodem van Hudchinson enz.

Over het algemeen bleek het verschil in groei van deze verschillende
bodems niet sterk in het oog te springen. Na het uitstrijken van de met
slijm voorziene wattenproppen werden de glasdoozen op elkaar ge-
stapeld in een glazen stopflesch, waarin dan met behulp van zwavel-
zuur en bicarbonas natricus CO, werd ontwikkeld. De flesch werd
hierna luchtdicht gesloten en in een broedstoof geplaatst bij 37 C.

Over het algemeen was de groei op deze platen gering, ook van
andere (toevallige) bacteriën. Een groot aantal koloniën van de Bru-
cella Bang zijn van geen der dieren verkregen. Omgekeerd kon worden
geconstateerd, dat uitscheiding (tenminste aanwezigheid in de vagina)
bestond bij alle tien ingespoten dieren.

De onderzochte monsters urine waren, op één enkele uitzondering
na, negatief. De urine werd verkregen door katheteriseeren met een
steriele canule of door opvangen van de urine bij het urineeren in ste-

riele kolfjes, die voortdurend in den stal aanwezig waren en onder be-
reik van een stalknecht. Deze laatste methode is betrekkelijk veel ge-
volgd, voor een deel ook wel daarom, dat de jonge dieren zich als regel
zeer ernstig tegen katheteriseeren verzetten, vaak zelfs zoodanig, dat
steriel werken daardoor vrijwel illusoir wordt.

Een onderzoek van de urine, opgevangen bij het urineeren, geeft
wel aan of bacteriën met de urine verspreid worden, maar niet of deze
langs de nieren uit uitgescheiden. Immers de mogelijkheid bestaat (hoe-
wel de kans niet zeer groot is) dat de gevonden bacillen vanuit de vulva
zijn meegesleurd geworden.

Maar hoe dan ook, uit dit op bovengenoemde manier ingestelde
onderzoek is gebleken, dat de urine, bij de verspreiding van de bacillen
van Bang, afkomstig van vóór de dekking geïmmuniseerde vaarzen,
geen of een zeer onbeduidende rol speelt.

Praktisch blijft er alleen over de verspreiding door de schcede,
waarbij dan nog de vraag blijft bestaan of de gevonden bacillen, d.w.z.
door middel van de wattenprop uit de scheede gehaald, ook inderdaad
levend zouden zijn uitgescheiden.

Uit het onderzoek is verder gebleken, dat het aanwezig zijn der
Bangsche bacillen in de scheede, na subcutane injectie niet zoo heel
lang duurt. Meestal zijn zij na 8—9 weken niet meer in de vagina te
vinden. Opgemerkt dient echter te worden, dat het uitscheiden van ba-
cillen van Bang in de scheede in enkele gevallen veel langer duurt.

De algemeene indruk, welke werd verkregen door het ingestelde
onderzoek, is deze, dat het verspreiden van abortusbacillen reeds door
één enkele koe na en gedurende het verwerpen van veel grooter be-
teekenis is dan de verspreiding ervan door de op een boerderij aan-
wezige geënte vaarzen.

De kwestie van uitscheiding der bacillen in de vagina is van be-
teekenis om te beoordeelen, wanneer de geënte vaars kan worden ge-
dekt. Over het algemeen wordt aangenomen, dat het beter is de termijn
vrij groot te nemen dan de stieren vroeg toe te laten, zoowel met het
oog op besmetting van andere koeien door den stier als op het succes
van de preventieve enting.

Zoo zou men dus als regel kunnen stellen om niet te laten dekken
dan nadat geen bacillen meer in de vagina kunnen worden aangetoond.
Echter zou dit voor de praktijk wel iets bezwaarlijk zijn.

Daar echter gebleken is, dat de uitscheiding weldra vermindert,
soms reeds ophoudt na 4 weken, en bij verreweg de meeste der behan-
delde dieren reeds na twee maanden, zou men als regel kunnen stellen:
„Geënte dieren behooren niet eerder dan drie maanden na de laatste
inspuiting bij den stier te worden gebracht."

Practici meenen, dat de ervaring heeft geleerd, dat ook de uitkomsten
der enting beter zijn, wanneer geruimen tijd met de dekking wordt
gewacht.

na de inspuiting en de uitscheiding van Bangsche bacillen tot aan den
partus geven de lijsten genummerd:

Hoogste temperatuur vóór de injectie 38.8^ plus 1.3⁰ C.
„ „ na „ „ 40.1 )

De maximum temperatuurstijging bedroeg dus na de ie inspuiting
i, i⁰ C. en na de 2e inspuiting 1,3° C. De hoogste stijging was pm. 24 uur
na de eerste injectie, terwijl ongeveer drie etmalen na deze injectie
nogmaals de temperatuur opliep tot 4i,i°C.

De temperatuurstijging bedroeg dus na de tweede inspuiting i,3°C.
en daalde langzaam naar het normale. Een tweede stijging, zooals bij
de eerste inspuiting 11a drie etmalen kwam na de tweede injectie
niet voor.

31/3. Schccdeslijm: geen koloniën. Urine: cultureel negatief. Urine cavia: na
6 weken negatief.

7/4. Agglutinatie bloed: 1 : 150. Schcedeslijm: koloniën. Urine: cultureel nega-
tief. Urine cavia: na 6 weken negatief.

15/4. Agglutinatie bloed: 1 : 200. Scheedeslijm: positief. Urine: cultureel nega-
tief. Urine cavia: na 6 weken negatief.

22/4. Agglutinatie bloed: 1 : 200. Cultuur scheedeslijm: negatief. Urine: cultureel
negatief. Urine cavia: na 6 weken negatief.

29/4. Agglutinatie bloed: 1 : 150. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine: cultureel
negatief. Urine cavia: na 6 weken negatief.

6/5. Agglutinatie bloed: 1 : 150. Cultuur scheedeslijm: negatief. Urine: cultureel
negatief. Urine cavia: na 6 weken negatief.

13/5. Agglutinatie bloed: 1 : 150. Cultuur scheedeslijm: 1 kolonie. Urine: cul-
tureel negatief. Urine cavia: na 6 weken negatief.

20/5. Agglutinatie bloed: 1 : 100. Cultuur scheedeslijm: negatief Urine: cul-
tureel negatief. Urine cavia: na 6 weken negatief.

27/5. Agglutinatie bloed: 1 : 100. Cultuur scheedeslijm: negatief. Urine: cultureel
negatief. Urine cavia: na 6 weken negatief.

3/6. Agglutinatie bloed: 1 : 100. Cultuur scheedeslijm: negatief. Urine: cultureel
negatief. Urine cavia: na 6 weken negatief.

10/6. Agglutinatie bloed
negatief. Urine cavia: na
17/6. Agglutinatie bloed
negatief. Urine cavia: na
24/6. Agglutinatie bloed
negatief. Urine cavia: na
1/7. Agglutinatie bloed:
negatief. Urine cavia: na
8/7. Agglutinatie bloed:
negatief. Urine cavia: na
15/7. Agglutinatie bloed
negatief. Urine cavia : na

: i : 50. Cultuur scheedeslijm:
6 weken negatief.
: i : 50. Cultuur scheedeslijm:
6 weken negatief.
: i : 50. Cultuur scheedeslijm:
6 weken negatief,
i : 50. Cultuur scheedeslijm:
6 weken negatief,
i : 50. Cultuur scheedeslijm:
6 weken negatief.
: i : 50. Cultuur scheedeslijm:
6 weken negatief.

negatief. Urine: cultureel
negatief. Urine: cultureel
negatief. Urine: cultureel
negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine: cultureel
negatief. Urine: cultureel

22/7. Na dezen datum is het onderzoek niet meer geregeld voort-
gezet. Wel is nü en dan nog eens het bloed, of slijm, of de urine onder-
zocht. De uitkomsten hiervan waren als volgt: De agglutinatie is lang-
zamerhand verminderd en tenslotte 5 maanden na de laatste inspuiting
negatief geworden. Alle verdere onderzoekingen waren negatief.

Injectie 10 c.c.m. levende cultuur 25 Maart
Temperatuur na de ie injectie:
26 Maart 27 Maart

Stijging: 38.7—40.7 is 2° C.
Temperatuur vóór de 2e injectie:
11 April 12 April

De maximum temperatuurstijging bedroeg dus na dc ie injectie
2° C. en na de 2e injectie 1,8 °C. De hoogste stijging werd geconsta-
teerd p.m. 48 uren na de inspuiting en was 60 uren na de injectie nog
op dezelfde temperatuur. Daarna is zij gedaald tot normale tempera-
tuur en verder normaal gebleven.

De maximum temperatuurstijging bedroeg na de 2e injectie 1,8° C.
De hoogste stijging werd geconstateerd p.m. 3 etmalen na de injectie,
maar was na 1 etmaal ook reeds gestegen tot 40,1° C., is daarna weer
gedaald tot 39,3 en was 24 uur later weer 40,5 en nog weer 12 uur later
40,6. Vanaf deze hoogte is ze gedaald tot normaal na 24 uur.

31/3. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

7/4. Agglutinatie bloed : 1 : 300. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

15/4- Agglutinatie bloed : i : 300. Cultuur seheedeslijm : positief. Urine : cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

22/4. Agglutinatie bloed : 1 : 300. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

29/4. Agglutinatie bloed : 1 : 250. Cultuur seheedeslijm : 1 kolonie. Urine :
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

6 5. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

13/5. Agglutinatie bloed: 1 : 200. Cultuur seheedeslijm: negatief. Urine: cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

20/5. Agglutinatie bloed : 1 : 250. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine :
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

27/5. Agglutinatie bloed : 1 : 250. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine :
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

3 6. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

10/6. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

17 6. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

24/6. Agglutinatie bloed : t : 50. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : culturele
negatief. Urine cavia : negatief.

1/7. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

8/7. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

15/7. Agglutinatie bloed : 1 : 25. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

22/7. Na dezen datum is het onderzoek niet meer geregeld voort-
gezet. Echter zijn nu en dan nog weer bloedmonsters, evenals van de
urine en ook nog weer slijm uit de scheede onderzocht, telkens met ne-
gatief resultaat.

De agglutinatie van deze vaars ging langzamerhand achteruit, is
echter niet lager dan 1 : 25 geworden.

Temperatuur vóór de ie injectie (\'s morgens en \'s avonds opgenomen) :
26 April 27 April 28 April 29 April

38.3—38.5 38.3—38.4 38-5—38.7 38.7—38-4
Injectie 10 c.c.m. levende cultuur 29 April \'s avonds.

Temperatuur na de ie injectie (\'s morgens en \'s avonds opgenomen) :
30 April i Mei 2 Mei 3 Mei

19 Mei. Seheedeslijm op glycerineagar in C0₂ atmosfeer : na 1 week één abortus-
kolonie.

20 Mei. 2e injectie met 20 ccm. levende abortuscultuur.
Temperatuur vóór de 2e injectie (\'s morgens en \'s avonds opgenomen) :

Temperatuur na de 2e injectie (\'s morgens en \'s avonds opgenomen) :
20 Mei 21 Mei 22 Mei 23 Mei

De maximum temperatuurstijging bedroeg dus na de ie injectie
i,3° C. en was bereikt 24 uren daarna. De hoogste temperatuur was
40° C. en was den volgenden dag reeds gedaald tot 38,9. Is den derden
dag weer gestegen tot 39,8° C. en daarna gedaald lot normaal.

De maximum temperatuurstijging bedroeg na de 2e inspuiting
2° C. en werd bereikt 24 uur daarna, d.i. juist als bij de eerste injectie
Daarna daalde de temperatuur om den derden dag weer tot 40,1° C.
te stijgen, waarna ze spoedig daalde tot normaal en verder normaal bleef.

3/6. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

10/6. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

17/6. Agglutinatie bloed: 1 : 100. Cultuur scheedeslijm: negatief. Urine: cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

24/6. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine :
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

1/7. Agglutinatie bloed : 1 : 75. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

8 7. Agglutinatie bloed : 1 : 75. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

15/7. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

22/7. Agglutinatie bloed : 1 : 25. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

29/7. Agglutinatie bloed : negatief. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine :
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

5/8. Agglutinatie bloed : negatief. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine :
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

Injectie 10 c.c.m. levende cultuur 25 Maart \'s avonds.
Temperatuur na de ie injectie :

De maximum temperatuurstijging bedroeg dus na de ie injectie
2,1 \' C. De hoogste stijging werd geconstateerd p.m. 36 uur na de in-
spuiting. De temperatuur was drie achtereen volgende dagen na de
XL 50

injectie voortdurend boven of juist op 40,5°. Pas den vierden dag na de
injectie begon de temperatuur te dalen en bleef nadien verder normaal.

De maximum temperatuurstijging bedroeg na de 2e injectie 2^e C.
De hoogste stijging werd opgenomen 2 etmalen na de inspuiting. Reeds
den volgenden morgen, nadat de vaars \'s avonds tevoren was ingespoten,
was de temperatuur bijna 2° gestegen boven de hoogste temperatuur
vóór de injectie. Na 1 graad daling dienzelfden avond is de tempera-
tuur tot 2^ etmaal na de injectie boven 40° C. gebleven en vanaf dien
tijd begonnen te dalen en normaal gebleven.

7/4. Agglutinatie bloed: 1 : 100. Cultuur scheedeslijm: na 1 week positief.
Urine : cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

15/4. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine :
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

22/4. Agglutinatie bloed : 1 : 150. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

29/4. Agglutinatie bloed : 1 : 250. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cul-
tureel positief. Urine cavia : gestorven.

6/5. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine :
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

13/5. Agglutinatie bloed: 1 : 200. Cultuur scheedeslijm: positief. Urine:
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

20/5. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine :
cultureel negatief. Urine cavia ■ negatief.

27/5. Agglutinatie bloed: 1 : 150. Cultuur scheedeslijm: positief. Urine:
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

3/6. Agglutinatie bloed : 1 : 150. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

10/6. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine :
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

17/6. Agglutinatie bloed: 1 : 50. Cultuur scheedeslijm: negatief. Urine:
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

24/6. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine :
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

1/7. Agglutinatie bloed : 1 : 25. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

8/7. Agglutinatie bloed : O. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

15/7. Agglutinatie bloed: o. Cultuur scheedeslijm: negatief. Urine: cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

22/7. Na dezen datum is het onderzoek niet meer geregeld voort-
gezet. Wel is nu en dan nog weer het bloed, het scheedeslijm of de urine
onderzocht. De uitkomsten waren steeds negatief.

Bij vaars No. 4 had dus ook zoowel na de eerste als na de tweede
injectie van levende abortusbacillen eene aanzienlijke temperatuur-
stijging plaats. Overigens verliepen de inspuitingen zonder zichtbare
verschijnselen.

Na de inspuitingen werden nu en dan gedurende de eerste weken
(meer nauwkeurig tot aan de 6e week) abortusbacillen in het scheede-
slijm door middel van de cultuur aangetoond.

In de urine konden door culturen éénmaal, door middel van de cavia
geen bacillen van Bang worden geconstateerd.

Injectie 10 ccm. levende cultuur subcutaan aan de rechter zijvlakte van den
hals op 25 Maart \'s avonds.
Temperatuur na de ie injectie :

Na een week werden uit het scheedeslijm op glycerineagar in C0₂atmosfeer Bangsche bacillen gekweekt.

38.5-38.4 38.6—38.5 38.4—38.7 38.3-38.7
Injectie \'s avonds met 20 ccm. levende cultuur aan de rechter zijvlakte van den hals.
Temperatuur na de 2e injectie :

De maximum temperatuurstijging bedroeg dus na de ie injectie
2,5° C. De hoogste stijging werd geconstateerd pm. 16 uur na de in-
spuiting. Daarna daalde de temperatuur iets, maar bleef voortdurend
tot boven de normale en steeg den derden dag na de injectie tot 40° C.
Daarna daalde zij en bleef verder normaal.

De maximum temperatuurstijging bedroeg na de 2e injectie 2,6° C.
De hoogste temperatuur werd geconstateerd pm. 16 uur na de inspui-
ting. Vanaf dien tijd is de temperatuur voortdurend gedaald, was den
vierden dag na de inspuiting weer normaal en is verder normaal ge-
bleven. Een tweede stijging op den derden dag na de injectie heeft dus
bij dit dier niet plaats gehad.

7/4. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

15/4. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

22/4. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

29/4. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

6/5. Agglutinatie bloed : 1 : 300. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

\'3/5- Agglutinatie bloed : 1 : 250. Cultuur scheedeslijm : 1 kolonie. Urine :
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

2o/5- Agglutinatie bloed : i : 200. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

27/5. Agglutinatie bloed : 1 : 250. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

3/6. Agglutinatie bloed: 1 : 150. Cultuur scheedeslijm: negatief. Urine:
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

10/6. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine :
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

17/6. Agglutinatie bloed: 1 : 80. Cultuur scheedeslijm: negatief. Urine:
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

24/6. Agglutinatie bloed : i : 50. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

1/7. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

8/7. Agglutinatie bloed : o. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

15/7. Agglutinatie bloed : o. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

22/7. Agglutinatie bloed : o. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

Na dezen datum is het onderzoek niet meer geregeld voortgezet.
Wel is nu en dan nog bloed, scheedeslijm en urine onderzocht geworden.
De uitkomsten waren evenwel steeds negatief.

Deze vaars was nooit tochtig, groeide ook minder dan de overige
dieren en is daarom verkocht. Van dit nummer is dus alleen bekend
de uitscheiding van bacillen vóór den partus.

Injectie 10 ccm. levende cultuur subcutaan aan de rechter zijvlakte
van den hals op 25 Maart \'s avonds.

Na een week werden uit het scheedeslijm op glycerineagar in CO,
atmosfeer Bangsche bacillen gekweekt.

injectie \'s avonds met 20 c.c.m. levende cultuur aan de rechter zijvlakte van den
hals.

De maximum temperatuurstijging bedroeg dus na de ie injectie
2,2 C. De hoogste stijging werd geconstateerd p.m. 16 uur (en 30 uur)
na de injectie, \'s Avonds van den eersten dag na de injectie was de te-
peratuur iets gedaald, doch den volgenden morgen weer hooger. Den
derden dag na de injectie\'s morgens weer iets gestegen en daarna lang-
zaam gedaald, zoodat vanaf den vijfden dag na de inspuiting de tem-
peratuur weer normaal was.

De maximum temperatuurstijging bedroeg na de 2e inspuiting
2,3° C. De hoogste stijging werd geconstateerd pm. 16 uur na de in-
jectie. Zij bleef den tweeden dag na de inspuiting steeds op 40° C. of
hooger en was ook den derden dag \'s morgens hooger dan op den avond
van den tweeden dag. Daarna is de temperatuur langzaam gedaald.

Bij deze vaars is opvallend, dat de koortstemperatuur zoo lang
voortdurend aanwezig bleef. Bij de ie injectie viel dit in nog sterkere mate
op, daar deze op den vierden dag na de inspuiting \'s morgens nog
40,5° C. bedroeg. Dit is slechts bij dit eene proefdier geconstateerd.
Later bleek, dat deze vaars reeds drachtig was bij den aanvang van de
proef. Het is niet onmogelijk, dat dit van invloed is geweest op deze
afwijking van die der overige dieren.

Deze vaars heeft op tijd een flink ontwikkeld kalf geworpen, waarbij
de verlossing met vrij veel moeite gepaard ging (met kunsthulp, door
trekken, geboren).

7/4. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur seheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

15/4. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur seheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

22/4. Agglutinatie bloed : 1 : 150. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

29/4. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur seheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

6/5. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur seheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

13/5. Agglutinatie bloed: 1 : 200. Cultuur seheedeslijm: negatief. Urine: cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

20/5. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur seheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

27/5. Agglutinatie bloed : 1 : 250. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

3/6. Agglutinatie bloed : 1 : 250. Cultuur seheedeslijm : 2 koloniën. Urine :
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

10/6. Agglutinatie bloed: 1 : 150. Cultuur seheedeslijm: 2 koloniën. Urine:
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

17/6. Agglutinatie bloed: 1 : 100. Cultuur seheedeslijm: 1 kolonie. Urine:
cultureel negatief. Urine cavia : negatief.

24/6. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cul-
tureel negatief. Urine cavia : negatief.

1/7. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

8/7. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

15/7. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

22/7. Agglutinatie bloed : 1 : 25. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

Na dezen datum is het onderzoek niet meer zoo geregeld voort-
gezet. Voor zoover dit werd gedaan waren de verschillende uitkomsten
steeds negatief.

Injectie 10 c.c.m. levende cultuur op 25 Maart \'s avonds.
Temperatuur na de ie injectie :

5 April. Agglutinatie bloed: positief (1 : 100).
Scheedeslijm: cultureel negatief.

Injectie \'s avonds met 20 c.c.m. levende cultuur.
Temperatuur na de 2e injectie :

De maximum temperatuurstijging bedroeg hier na de ie injectie
2,2° C. Hoewel ook bij deze vaars op den derden dag na de injectie
nog een geringe temperatuurstijging plaats vond, was deze beneden
40° C. (39,8). Vanaf den vijfden dag na de inspuiting was de tempera-
tuur weer normaal en bleef dat.

De hoogste opgenomen temperatuur na de 2e inspuiting was 41° C.
dat is dus een stijging van 2,2° C., en deze werd opgenomen pm. 16 uur
na de injectie. Tien uren daarna was ze reeds weer gedaald tot 40° C.
\'s avonds en daalde tot den volgenden avond tot 39,6. Den derden dag
werd nog weer 39,9° C. genoteerd en vanaf dien tijd is de temperatuur
steeds teruggeloopen tot de normale hoogte weer was bereikt. Bij deze
vaars werd dus den derden dag na de injectie geen temperatuur van
40° C. weer bereikt, hoewel op dien dag toch eene geringe stijging viel
waar te nemen.

7/4. Agglutinatie bloed: 1 : 100. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

15/4. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

22 4- Agglutinatie bloed : i : ioo. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

29/4. Agglutinatie bloed : 1 : 150. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultu-
reel negatief. Urine : vacia : negatief.

6/5. Agglutinatie bloed : 1 : 250. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

13 5. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cul-
tureel negatief. Urine : cavia : negatief.

20 5. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

27/5. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur scheedeslijm : postief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

3/6. Agglutinatie bloed : 1 : 150. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

10/6. Agglutinatie bloed: 1 : 150. Cultuur scheedeslijm: negatief. Urine: cul-
tureel negatief. Urine : cavia : negatief.

17/6. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultu-
reel negatief. Urine : cavia : negatief.

24/6. Agglutinatie bloed : 1 : 80. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

1/7. Agglutinatie bloed : 1 : 80. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

8/7. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

15/7. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

22/7. Agglutinatie bloed : 1 25. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine cavia : negatief.

Verder waren alle onderzoekingen negatief, uitgezonderd de aggluti-
natie van het bloedserum, die tot aan den partus (abortus) steeds 1 : 25 bleef.

Injectie 10 ccm. levende cultuur aan de linker zijvlakte van den hals onder de
huid op 25 Maart \'s avonds.
Temperatuur na de ie injectie :

Injectie \'s aconds met 20 ccm. levende cultuur aan de linker zij-
vlakte van den hals onder de huid.

De maximum temperatuurstijging na de ie injectie bedroeg dus
2,i° C. en werd bereikt p.m. 16 uur na de inspuiting. Ook hier steeg de C
temperatuur den derden dag weer tot boven 40 °C. Vanaf dien dag
daalde de temperatuur langzaam weer tot het normale niveau was
bereikt op den vijfden dag na de injectie.

De hoogst opgenomen temperatuur na de 2e injectie bedroeg 41⁰ C.,
dit is 2,2° C. hooger dan de hoogste temperatuur vóór de inspuiting.
Zij werd opgenomenp m. 16 uur na de injectie. Den derden dag na de
inspuiting steeg de temperatuur nogmaals tot boven 40 °C. (40,5), V
terwijl den avond van den vierden dag de normale temperatuur weer
was bereikt.

7/4. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : positief Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

15/4. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

22/4. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

29 4. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

6/5. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

13/5. Agglutinatie bloed : 1 : 150. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

20/5. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

27/5. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negetaief. Urine : cavia : negatief.

3/6. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur scheedeslijm : 1 kolonie. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

10/6. Agglutinatie bloed : 1 : 80. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

17/6. Agglutinatie bloed : 1 : 80. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

23/6. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

1/7. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

8 7. Agglutinatie bloed : 1 : 25. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

15/7. Agglutinatie bloed : 1 : 25. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

Verder waren alle onderzoekingen negatief, uitgezonderd de agglu-
tinatie, welke tot 12 Augustus 1 : 25 bleef, maar daarna ook negatief
werd.

Injectie 10 ccm. levende cultuur aan de linker zijvlakte van den
hals onder de huid op 25 Maart \'s avonds.

Injectie \'s avonds met 20 ccm. levende cultuur aan de rechter zij-
vlakte van den hals onder de huid.

De grootste opgenomen temperatuurstijging na de ie injectie be-
droeg dus 2° C. en werd opgenomen p.m. 16 uur 11a de inspuiting.
Ook den derden dag hier weer een kleine stijging, maar niet hooger
dan tot 39,6° C. Den vierden dag na de inspuiting was de temperatuur
reeds weer normaal en bleef dit verder.

De maximum temperatuurstijging na de 2e inspuiting bedroeg
1,1 C. en werd opgenomen p.m. 16 uur na de injectie. Op den derden
dag na de injectie een kleine stijging, in elk geval hooger dan den twee-
den dag. Een temperatuur van 40° C. werd echter niet bereikt. Vanaf
den vierden dag na de inspuiting bleef de temperatuur normaal.

Het onderzoek na de inspuiting van bloed, scheedeslijm en urine
had het volgende verloop :

7/4. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

15/4. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

22/4. Agglutinatie bloed : 1 : 80. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

29/4. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

6/5. Agglutinatie bloed : 1 : 250. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

13/5. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur scheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

20 5. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

27/5. Agglutinatie bloed : 1 : 140. Cultuur scheedeslijm : 2 koloniën. Urine :
cultureel negatief. Urine : cavia : negatief.

3/6. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

10/6. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur scheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

I7-/6 Agglutinatie bloed : i : 50. Cultuur seheedeslijm : 1 kolonie. Urine : cultu-
reel negatief. Urine : cavia : negatief.

24/6. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

1/7. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur schedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

8/7. Agglutinatie bloed.: 1 : 50. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

15/8. Agglutinatie bloed : 1 : 25. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

Injectie ioccm. levende cultuur aan de linker zij vlakte van den hals
subcutaan op 25 Maart \'s avonds.

Injectie \'s avonds met 20 ccm. levende cultuur aan de linker zijvlakte
van den hals subcutaan.

Temperatuur na de 2e injectie (\'s morgens en \'s avonds opgenomen) :
16 April 17 April 18 April 19 April

De maximum temperatuurstijging bedroeg na de ie injectie 2,4° C.
en werd opgenomen pm. 16 uur na de inspuiting, \'s Avonds was de tem-
peratuur reeds zeer gedaald, terwijl den tweeden dag weer een stijging
boven 40° C. plaats vond. \'s Morgens van den derden dag was de tem-
peratuur normaal, \'s avonds iets gestegen, echter van geen beteekenis,
verder normaal.

De hoogste temperatuur na de 2e inspuiting werd opgenomen p.m.
16 uur na de injectieï zij bedroeg 41,4° C. en was 2,5° C. hooger dan de
hoogste opgenomen temperatuur vóór de inspuiting. Een tweede stij-
ging werd nog weer waargenomen des avonds van den tweeden dag
na de injectie. Vanaf den morgen van den derden dag na de injectie
was de temperatuur weer normaal.

11/4. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

14/4. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur seheedeslijm : 1 kolonie. Urine : cul-
tureel negatief. Urine : cavia : negatief.

2i/4- Agglutinatie bloed : i : 100. Cultuur seheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

28/4. Agglutinatie bloed : 1 : 500. Cultuur seheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

5/5. Agglutinatie bloed : 1 : 250. Cultuur seheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

12/5. Agglutinatie bloed : 1 : 250. Cultuur seheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

19/5. Agglutinatie bloed : 1 : 250. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

26/5. Agglutinatie bloed : 1 : 250. Cultuur seheedeslijm : positief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

2/5. Agglutinatie bloed : 1 : 250. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

8/6. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

15/6. Agglutinatie bloed : 1 : 200. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

22/6. Agglutinatie bloed : 1 : 150. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

29/6. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine - cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

6/7. Agglutinatie bloed : 1 : 100. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

13/7. Agglutinatie bloed : 1 : 80. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

20/7. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

27/7. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

3/8. Agglutinatie bloed : 1 : 25. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultureel
negatief. Urine : cavia : negatief.

10/8. Agglutinatie bloed : 1 : 50. Cultuur seheedeslijm : negatief. Urine : cultu-
reel negatief. Urine : cavia : negatief.

Na 10 Augustus is het onderzoek niet meer zoo geregeld voortgezet,
maar wel werd op ongeregelde tijden nog het bloed onderzocht.

In afwijking met de overige vaarzen, maar in overeenstemming
met No. 7, bleef het bloedserum steeds positief, al was dan de titer ook
niet hoog; het bleef steeds 1 : 25 tot 1 : 50.

Zooals later zal blijken kalfde deze vaars op tijd (5 dagen voor den
gemiddelden, genoteerden kalftijd), maar konden in de cotyledonen van
de secundinae de Bangsche bacillen worden aangetoond.

Ook het kalf van deze vaars was vanaf den eersten dag niet tierig,
het was iets kortademig, werd zeer lusteloos, kreeg diarrhee en stierf
op 19 April.

Uit de voorgaande aanteekeningen blijkt dus, dat ongeveer 16 uur
na de inspuitingen de hoogste temperatuur als gevolg hiervan werd
opgenomen. Als regel daalt daarna de temperatuur en volgt er een
tweede stijging op den derden dag na de injectie.

In antwoord op het verzoek van de redactie van ons tijdschrift aan-
gaande een betere behartiging der rubriek „Mededeelingen uit de
praktijk", wensch ik een en ander mede te deelen omtrent mijn ervaring
bij het opsporen en de geneeskundige behandeling van streptococcen-
mastitis.

De overheidsbemoeiingen aangaande de hygiëne van de melkwinning
houden weinig rekening met de belangen van den praktiseerenden
dierenarts, die in dezen voor veeteelt en landbouw moeilijken tijd
moeite genoeg heeft zich een bestaan te verzekeren. Men moet de be-
hoefte naar specialisatie van ons beroep niet al te kunstmatig opdrijven.

Ook de dierenarts in de uithoeken van het platteland moet bijtijds
de bakens verzetten en zijn praktijk meer in de richting van hygiëne-
adviseur gaan beoefenen, waardoor hij op dit gebied van den boer meer
vertrouwen zal verkrijgen dan een of ander ambtenaar van den keurings-
dienst. Op grond van zijn opleiding beschikt hij ook over de vereischte
bekwaamheden voor bacteriologisch werk, hetzij gewoon microscopisch
onderzoek ofwel het kweeken van bacteriën-culturen, zoowel kwalita-
tief als kwantitatief, b.v. voor het onderzoek van gepasteuriseerde melk;
vaak bezit hij een eigen laboratorium, indien tevens belast met de
vleeschkeuring.

Ik wensch het bovenvermelde met een enkel voorbeeld toe te lichten.
In overleg met den keuringsdienst van waren te Nijmegen heb ik de
controle over het melkvee op een dertig-tal boerderijen, leveranciers
van de coöperatieve zuivelfabriek te Leuth (gemeente Ubbergen), dus

Op den gezondheidstoestand der dieren had overigens, voor zoover
waarneembaar, de inspuiting geen invloed.

Na de inspuitingen werden bij al de 10 proefdieren abortus-bacillen
aangetroffen op het slijmvlies van de scheede en wel bij: 2 het laatst
18 dagen; i het laatst 28 dagen; 3 het laatst 41 dagen; 1 het laatst
49 dagen; 3 het laatst 63 dagen, na de 2e injectie. De aanwezigheid
hiervan werd aangetoond door scheedeslijm uit te strijken op een voe-
dingsbodem in petrischalen, welke geplaatst werden in flesschen met
een CO, atmosfeer.

In de urine werd slechts één keer de bacil gevonden. Deze urine was
niet met den katheter genomen en waarschijnlijk uit de scheede ge-
infecteerd geworden. Slot volgt.

het systeem van een vrijwillige controle onder toezicht van den keu-
ringsdienst. De overige boerderijen staan onder rechtstreeksche controle
van den keuringsdienst te Nijmegen of zijn aangesloten bij het Melk-
contrôlestation V. V. Z. M. te den Haag. Niettegenstaande de oor-
spronkelijke opzet was zich bij het opsporingswerk tot uitsluitend
laboratorium-onderzoek te zullen beperken en de plaatselijke dierenarts
niet te willen uitschakelen, moet ik met leedwezen vaststellen, dat in
de twee jaar dat deze diensten werken, mijn hulp nog in geen enkel
geval is gevraagd, noch van den kant van genoemde diensten, noch
van den kant van den boer. Daartegenover kom ik wel in aanraking
met vele mastitis-patiënten op de boerderijen van de leden van de
coöperatieve zuivelfabriek, op grond van de uitkomsten van het geregeld
onderzoek van het sediment door mij verricht.

Uit bovenstaande feiten blijkt m. i. duidelijk genoeg, dat ik in het
begin niet te veel heb gezegd met de bewering, dat getracht wordt de
practiseerende dierenartsen systematisch uit te schakelen en wel in vele
gevallen door onbevoegden. Gedeeltelijk is het ook eigen schuld, want
er zijn ook collega\'s, niet meegaande met dringende eischen des tijds
op het gebied der melk-bacteriologie, die aan een eventueel verzoek
tot een nader onderzoek op de boerderij niet kunnen voldoen. Ook
wordt van den kant van deskundigen, m. i. ten onrechte de meening
op den voorgrond gesteld, dat de streptococcen-mastitis een absoluut
ongeneeslijk lijden is, hetgeen voor den boer al voldoende redenen is
den dierenarts thuis te laten.

Het ligt niet in mijn bedoeling diep wetenschappelijke beschouwin-
gen te houden over het wezen en den aard der streptococcen-mastitis^
temeer omdat op dit gebied veel pionierswerk te verrichten is en ik zal
derhalve de theorie der mastitiden slechts van den practischen kant
bezien. In den laatsten tijd heeft een nieuwe theorie van Wiedmann
(Zeitschr. Untersuchung der Lebensmittel, Febr. 1932) omtrent de
oorzaak van mastitis sterk de aandacht getrokken. Hij komt op grond
van zijn voederproeven tot de conclusie, dat bij laagland-rassen de
gebruikelijke bietenvoedering aanleiding geeft tot een tekort aan
koolhydraten en uierontsteking als een deficientie-ziekte moet worden
opgevat. De door den auteur genoemde voeder-rantsoenen —- 50 tot
60 K.G. suikerbietenblad — lijken m. i. al te eenzijdig om hierop een
theorie te kunnen grondvesten. Dat toevoeging van 4 K.G. grof gemalen
tarwe aan dit rantsoen een aanmerkelijke verbetering zal teweeg bren-
gen, behoeft geen nadere verklaring.

Wellicht speelt een of andere voedingsfactor bij het ontstaan van
uierziekten een rol; o. a. de bacteriën-ontwikkeling in den uier is sterk
afhankelijk van de bactericide kracht der melk en van het uierweefsel,
zeer waarschijnlijk ook van een zekere reactie (pH) en men moet
bovendien aan de afwezigheid van z.g.n. anti-infectieus-vitamine in
het voeder-rantsoen denken. Voorloopig blijft nog de oude opvatting
van kracht, dat het onvoldoende uitmelken als een der hoofdoorzaken

moet worden beschouwd. Uierontstekingen staan in nauw verband
met den hygiënischen toestand op de boerderij.

Chemisch bestaan de volgende afwijkingen : verhoogd chloor-
gehalte, sterke vermindering van het melksuikergehalte (hierop is de
theorie van Wiedmann gebaseerd) en vetgehalte (totdat zelfs geen
emulsie-vorming plaats heeft), afscheiding van eiwitstoffen, alcalische
reactie (waardoor het bactericide vermogen daalt).

Van het klinisch standpunt hebben wij te onderscheiden een
acute (soms hooge koorts gepaard gaande met algemeene verschijn-
selen) van een chronische mastitis (in de meeste gevallen een ongenees-
lijk proces). Wij onderscheiden de mastitis parenchymatosa (waarbij
het secreet weinig op melk lijkt) van de catarrhale mastitis (wit melk-
achtig secreet) en spreken, naar mate het proces meer of minder uit-
gebreid is, van galactophoritis en cisternitis catarrhalis. In het eerste
geval vinden wij stropvorming in de heele kwartiermelk, in het laatste
geval slechts in den beginne van het melken, de later gemolken melk
kan er weer normaal uitzien.

De ,,gelbe Galt" (galactophoritis infectiosa) is een diepgaand alveo-
lair proces en leidt onherroepelijk tot verwoesting van het uierweefsel,
komt in tegenstelling tot de overige streken van Holland in deze grens-
streek nogal eens voor.

Vaak blijkt een boezemcatarrh te bestaan, met weinig opvallende
stropvorming in de eerste stralen, zoodat dit door den bona fide melker
niet wordt opgemerkt. Wel vindt men in dergelijke gevallen zeer veel
streptococcen in het sediment (het microscopisch beeld is dus omge-
keerd evenredig aan de belangrijkheid van het proces).

Aangaande het microscopisch onderzoek kan ik heel kort zijn, aan-
gezien zelfs deskundigen omtrent de morphologie van mastitis-strepto-
coccen van meening kunnen verschillen. Mijns inziens is vuil gewonnen
melk vaak de oorzaak van eventueele vergissingen bij het onderzoek der
mengmelk.

Aangaande de therapie der streptococcen-mastitis zou ik van
tevoren willen opmerken, dat de mogelijkheid tot genezing niet is te
bepalen op grond van het microscopisch- doch op grond van het kli-
nisch onderzoek. Het chronisch proces, vooral indien knobbelvorming
in het uierweefsel en verharding der supramammaire klier bestaan, is
niet te genezen. Subchronische gevallen met weinig te palpeeren ver-
anderingen, kunnen veel last en ongenoegen met den keuringsdienst
veroorzaken, temeer omdat na oogenschijnlijk herstel (negatief sedi-
ment) onverwachts weer stroppen optreden. Loopt echter de lactatie-
periode ten einde dan is door eventueel vroegtijdig droog maken en
herhaalde inspuitingen met autovaccin een resorptie van het proces
in vele gevallen wel mogelijk. Acute (en subacute) catarrhale ontsteking
heeft zeer veel kans op herstel, indien door zorgvuldig uitmelken het
secreet om de 2 uur wordt uitgemolken. In Zwitserland heeft Ruster-
holz de koude-therapie (ijszakken, „Dauerberieselung") aanbevolen.

Hier is een middel van de z.g.n. onspecifieke prikkeltherapie op zijn
plaats, o. a. ceyodyl, omnadin (echter te duur voor groote huisdieren).
Voor de behandeling van lichte catarrhale aandoeningen zooals die
van de melkboezems, evenwel vaak samengaande met een sterke
bacteriën-ontwikkeling, kan ik de irrigatie-therapie met entozon aan-
bevelen; dieper-zittende haarden kunnen wij met de geïnfundeerde
vloeistoffen niet bereiken. De infusie-therapie is mij tevens goed bruik-
baar gebleken voor het kunstmatig droogmaken van de kwartieren.

Hiermede is ongeveer alles gezegd omtrent de mogelijkheden van
de therapie, althans met onze hedendaagsche hulpmiddelen. De hoe-
danigheid van de bacillen in aanmerking genomen, moet het ons
niettemin verwonderen, dat zoo goed als geen der dieren dood gaat,
hetgeen dus een aanwijzing is, dat streptococcen voor het rund — in
tegenstelling tot den mensch — weinig virulent zijn. Juist deze besliste
neiging tot goedaardig verloop der infectie, resp. tot localisatie van het
proces, leidt al te gemakkelijk tot chroniciteit.

Deze overwegingen zijn voor mij aanleiding geweest naar middelen
uit te zien om een meer of minder sluipend proces acuut te maken
en zoodoende de kans op herstel te bevorderen. De geneeskunde past
bij coccen-infecties (o. a. gonorrhoe) de z.g.n. diathermie toe, mede
in verband met de thermolabiliteit van de bacillen; m. a. w. ook strepto-
coccen zijn zeer gevoelig voor hoogere temperaturen (boven 40° C.).
De waarnemingen uit de praktijk van zeer acute gevallen van strepto-
coccen-mastitis, waarbij ik temperaturen boven 41⁰ C. heb kunnen
vaststellen, hebben mij het juiste inzicht verstrekt in het mechanisme
van natuurlijke afweerkrachten waarbij tengevolge van de tempera -
tuur-verhooging een sterilisatie-proces in den uier plaats heeft.

Deze koortsreactie, gepaard gaande met algemeene verschijnselen,
beschouw ik als een vingerwijzing voor een rationeele therapie, want
de betrokken dieren zijn allen binnen 12 uur volledig hersteld, althans
is de melk kiemvrij bevonden.

Sindsdien heb ik getracht een 5-tal koeien met catarrhale mastitis,
waarbij reeds neiging tot chroniciteit bestond, door middel van een
kunstmatig opgewekten koortstoestand te genezen. Het te gebruiken
middel, „tuberculine", ligt voor de hand, indien men, zooals in boven-
genoemde gevallen, met bekende reactie-dieren te doen heeft. 4 van
de genoemde dieren zijn na toepassing van een subcutane tuberculine-
inspuiting volledig hersteld, één heeft met te lage temperaturen ge-
reageerd en had ook meer of minder een knobbeluier. Andere koortsver-
wekkende middelen heb ik bij den pharmaceutischen groothandel niet
kunnen verkrijgen.

Tenslotte wil ik nog over een geval mededeeling doen, waarbij het
koortsproces tengevolge van een ander bacterieele infectie, werd gebezigd
voor de therapie van streptococcen-mastitis. Het betreft een koe met
septische metritis (volgens de onderzoekingen van collega Hofstra
een coli-infectie) en mastitis (3 kwartieren aangetast, dikke geelachtige

proppen, microscopisch-Streptococcen). De hooge temperatuur (41 ⁰ C.)
stond niet in verband met de uierontsteking, omdat het dier gedurende
3 dagen op temperatuur werd gecontroleerd in verband met retentio-
secundinarum en al dien tijd reeds stroppen gaf. Voor de behandeling
van dit geval werd de toepassing van de voor metritis specifieke anti-
pyrine-therapie volgens Hofstra eenvoudig nog 12 uur lang uitgesteld :
2 dagen later was de melk macro- en microscopisch normaal en het
dier van de metritis herstellende.

Verf. hat zur Behandlung von katarrhalischer Streptokokkenmastitis subkutane
Tuberkulineinspritzungen (bei positiven Reaktoren) angewendet. Mit Hinblick
auf die Thermolabilität der Streptokokken wird damit eine Sterilisierung des
Euters erzielt.

In the treatment of catarrhal streptococcic mammitis the author gave subcu-
taneous injections of tuberculin to positive reactors.

VVith these injections Sterilisation of the udder was aimed at in view of the ther-
molability of the Streptococci.

Dans le traitement de la mammite catarrhale streptococcique l\'auteur a fait
des injections souscutanées de tuberculine (chez les vaches à réaction positive).
En vue de la thermolabilité des streptocoques l\'auteur a essayé de stériliser la mamelle
de cette manière.

In Amerika kregen vijf menschen trichinose na het eten van het vlees van een
geschoten bruine beer, welk vlees gerookt was en in de zon gedroogd. (Journ.
of the Amer. med. Ass.; ref. in Revue gén. de méd. vét. 1933 avril, p. 234).

Wanneer men de haan afzonderlijk houdt en de hennen een voor een (om de 10
dagen) bij hem toelaat, is één haan voldoende voor 100 en meer hennen (een hen
legt na de treding, te beginnen met den volgenden dag, 10 & 12 dagen bevruchte
eieren).

De spermatozoïden blijven zoolang in de eileider der hen in staat tot bevruchting,
ofschoon zij reeds na een paar dagen hun zwemstaart verliezen, waardoor hun be-
weging langzamer wordt.

Neemt men echter een haan weg en laat terstond een andere haan bij de kippen
losloopen, dan zullen na 2 dagen alle eieren door de nieuwe haan bevrucht worden,
door het feit dat maar één spermatozoïde in het ei kan dringen en de verse exem-
plaren door hun grootere snelheid een voorsprong hebben.

Dit lijden is, volgens Gustafson \'), na de tuberculose en het besmettelijk ver-
werpen, oorzaak van de grootste verliezen voor den veehouder; kenmerkende
eigenschap is het intermitteerend karakter. De klinische verschijnselen kunnen
zeer uiteen loopen en zijn lang niet altijd voldoende duidelijk. In twijfelachtige
gevallen kan de aard van het secretum aanwijzing geven: geelachtig en reukeloos
bij Streptococcen, grijsachtig en reukeloos bij tuberculose, geelachtig en kwalijk
riekend bij besmetting door bac. pyogenes. Aanvullend microscopisch onderzoek
is steeds gewenscht; vooral in beginstadia, wanneer de aard van de uitgescheiden
melk nog nauwelijks kan zijn veranderd en toch groote hoeveelheden smetstof
kunnen worden medegevoerd.

De bestrijding dient, naast behandeling der aangetaste dieren, vooral te bestaan
in maatregelen ter voorkoming van verspreiding. Bij de behandeling moet aan
het herhaald en nauwkeurig leegmelken de grootste beteekenis worden toegekend,
vooral in beginnende gevallen. Melkmachines vormen voor de verspreiding een
grooter gevaar dan het melken met de hand: dit bestaat vooral hierin, dat geringe
afwijkingen der melk in beginnende gevallen niet zoo gemakkelijk worden onder-
kend. Daarom moet worden aanbevolen de eerste stralen afzonderlijk op te vangen
en steeds nauwkeurig te onderzoeken. v. Nederveen.

De opvatting, dat uier-streptococcen door het melken van het eene dier op het
andere kunnen worden overgebracht hebben Klimmer en Haupt ¹) proefonder-
vindelijk bewezen.

Zoowel bij het melken met de hand als met de machine kan de infectie over-
gebracht worden. Vóór het melken werden de handen ingesmeerd met strepto-
coccenhoudende melk, melk waaraan een cultuur van uierstreptococcen was toe-
gevoegd of een reincultuur in bouillon van de genoemde bacteriën.

Bevorderlijk voor het ontstaan is het insmeren van de punt der speen na het
melken met infectieus materiaal. Misschien zou men de besmetting tegen kunnen
gaan door na het melken de spenen van de dieren te ontsmetten of goed af te
wasschen. C. J. de Gier.

Schmidt-Haensdorf en Schmidt ²) deden proeven bij koeien omtrent galactogene
besmetting bij streptococcen-mastitis, met machinaal- en handmelken.

Bij de 50 (proef)koeien, waarbij voorzichtig reincultuur van Galt-streptococcen
door het tcpelkanaal in de uier werd gespoten, sloeg de besmetting aan; dus in
too % der gevallen. Zij meenen daarmede het bewijs geleverd te hebben dat de
natuurlijke besmetting langs het tepelkanaal plaats heeft. Het hand- of machinaal-
inelken was niet van invloed op de besmetting. Wel is goed uitmelken van belang;
bij onvoldoende uitmelken was het ziekteverloop heviger, de melk meer veranderd,
en de hoeveelheid geringer. De melkmachines melken niet voldoende uit.

Kliniese uierinspectie en macroscopisch melkonderzoek moeten door bacterio-
logisch melkonderzoek aangevuld worden. Vrijburg.

1 ) Kann der gelbe Galt durch das Melken auf gesunde Kühe übertragen werden ? (M. Klim-
mer und H. Haupt, Tier. Rundschau No. 6, S. gl, 1933).

2 ) Die galaktogenen Infektion und der Einfluss des Ausmelkens auf den Verlauf der Slrep-
tokokken-mastitis. (Archiv für wiss. und prakt. Tierheilkunde, ig32, Heft 5).

Lorenzen *) stelde een onderzoek in om vast te stellen welke melk het beste
is voor het onderzoek op Streptococcen-mastitis. In verband met den graad van
de ziekte werden de dieren in twee groepen verdeeld. Groep i bestond uit dieren,
die in het beginstadium van een catarrhale aandoening van het slijmvlies van den
melkboezem en de melkgangen verkeerden. Groep 2 bevatte de dieren, die lijdende
waren aan een chronische mastitis.

2. dat de verder verkregen melk niet geschikt is voor het onderzoek van de dieren,
die in groep i ondergebracht zijn;

3. bij een pas ontstane streptococcen-mastitis was de eerste melk, zoowel op
het bloote oog als chemisch, en microscopisch het meeste veranderd. De verder
verkregen melk was in de meeste gevallen normaal en alleen door middel van een
bacteriologisch onderzoek kon men in de helft der gevallen Streptococcen aantoonen.

4. bij chronische gevallen was de zoowel in het begin als de verder verkregen
melk afwijkend, hetgeen heel goed te begrijpen is. C. J. de Gier.

Bij het onderzoek van den uier tijdens de uitoefening van de vleeschkeuring
is het, volgens Nida ¹) beslist noodzakelijk, dat steeds zulke insnijdingen door het
uierweefsel van elk kwartier worden gemaakt, dat van elk kwartier het tepelkanaal
en de melkcysterne voldoende wordt opengesneden, zoodat een onderzoek van
de nog daarin aanwezige melk mogelijk is.

Ook al doet men dit nauwgezet, dan nog is het bij de keuring niet mogelijk pas
in het beginstadium van ontsteking verkeerende uiers met absolute zekerheid te
ontdekken en te confiskeeren. Daar echter in de praktijk de uierstreptococcen niet
voor menschen pathogeen zijn gebleken en een uier nooit rauw, maar steeds ge-
kookt, wordt geconsumeerd, is dit bezwaar, volgens Nida, niet zoo groot.

Intusschen blijft het beslist noodzakelijk, bij de gewone keuring van uiers tijdens
de uitoefening van de vleeschkeuring, elk kwartier voldoende diep in te snijden.

Hoewel men algemeen de opinie is toegedaan dat de uierstreptococcen, die in
de melk voorkomen, niet schadelijk zijn voor de gezondheid en er zelfs wetenschap-
pelijke personen geweest zijn, die ter overtuiging melk met Streptococcen hebben ge-
dronken, zonder nadeelige gevolgen, zag Golledge ²) in den laatsten tijd in Engeland
een geval, waarbij 4 personen geïnfecteerd werden en zelfs twee personen aan de
infectie zijn gestorven. Het geval heeft zich als volgt afgespeeld. Twee koeien werden
door een melker met Streptococcen, afkomstig van den mensch, geïnfecteerd, waar-
door een tepel- en uierontsteking ontstond. Eenigen tijd later infecteerden de eigenaar
en een melker zich bij het behandelen van de zieke dieren. Beide personen hadden
kleine wondjes aan de handen, waardoor de Streptococcen gelegenheid hadden
om binnen te dringen. Een hevige infectie met aansluitende septichaemie was de-
oorzaak van het sterven der beide personen. Bacteriologisch en serologisch was
geen verschil te bespeuren tusschen de Streptococcen afkomstig van de gestorven
personen en die welke uit de melk gecultiveerd werden. Als het onderzoek juist
geweest is, dan krijgt men toch een anderen kijk op de kwestie van h._t aanwezig

1 ) Fleischbeschauliche Beurteilung der mit gelben Galt behafteten Euter. (Dr. v. Nida,
Zeits. f. Fl. und Milchhyg. Jg. 43, 1933, pg. 125).

2 ) Streptococcus infection in Man caused through the Medium of Milk from injected udders.
(S. V. Golledge, The Vet. Record No. 52, 1932).

zijn van streplococcen in de melk. Men dient dan toch in elk geval te weten of
de streptococcen afkomstig zijn van den mensch of dat het gewone uierstrepto-
coccen zijn. C. J. de Gier.

Na een opzettelijke besmetting van één uierkwartier door inspuiting in het tepel-
kanaal van 15 c.c.m. 0.1 vol. perc. suspensie bovine tuberkelbacillen, nam
Hedström \') de volgende veranderingen waar: De koe had 5 dagen te voren ge-
kalfd; na de besmetting werd de tepel gedurende 20 uur afgebonden, waarna voor
het eerst werd gemolken. Waarnemingstijd 42 dagen.

Klinisch: Toenemende weeke zwelling van het kwartier gedurende de eerste
twee weken; afneming dier zwelling in den loop der twee volgende weken, waarna
deze 6 weken na de besmetting geheel was verdwenen. Het uierweefsel is daarbij
minder elastisch geworden en vaster.

Melk: Voorkomen normaal gedurende den geheelen waarnemingstijd; hoeveel-
heid verminderd. Caseïnegehalte verlaagd. Sediment (bepaling na behandeling
met alcohol en aether) in de eerste 6 dagen een weinig toegenomen, vervolgens
gedurende 3 dagen weer iets minder dan vóór de besmetting, daarna blijvend iets
daarboven. Bij microscopisch onderzoek werden tuberkelbacillen gevonden onder-
scheidenlijk na 1, 2, 9, 10, 11, 12, 15, 17, 18, 19, 20, 22, 28, 29, 34, 35, 36,
37 en 38 dagen na de besmetting, of in het geheel in 19 van de gedurende 42 dagen
onderzochte melkmonsters.

Histologisch: — weefselmonsters, genomen door middel van een trocarvormig in-
strument, onderscheidenlijk na 2, 4 en 6 weken —: Na 2 weken waren de klier-
lobuli opgevuld met jong tuberculeus weefsel; na 4 weken waren de tuberculeuze
veranderingen haardvormig verspreid; na 6 weken, beginnende afkapseling der
tuberculeuse haarden en, in een gedeelte daarvan, beginnende regressieve ver-
anderingen. V. Nederveen.

Uit de literatuur, die Bendixen ¹) noemt, blijkt dat reeds door vele onderzoekers
in. melk Corynebacteriën werden aangetoond. Een uitvoèrig onderzoek werd tót
nu toe niet verricht.

Bendixen kweekt op de volgende wijze: van steriel gewonnen melk wordt 0.2 c.c.
in een buisje schuingestolde serumagar gebracht; de geheele oppervlakte moet
cr mede bevochtigd worden. De buisjes worden daarna in een klok geplaatst waarin
een weinig C0₂ gebracht wordt, die 48 uur in de broedstoof wordt geplaatst. De
koloniën zijn aan het eenigszins droge uiterlijk gemakkelijk te herkennen. In het
sediment van de melk zijn deze bacillen ook aan te toonen; als men van het sedi-
ment een uitstrijk maakt en dit kleurt volgens Ziehl-Neelsen, dan blijkt, dat de
corynebacteriën zuurvast zijn. Zij gelijken sterk op tuberkelbacillen, sommige
kunnen zelfs 25 % zwavelzuur verdragen; die zijn dan ook niet van tuberkelbacillen
te onderscheiden. In culturen zijn zij zeer polymorph, ook weer zuurvast en Gram-
positief.

288 melkmonsters werden onderzocht; 31.9 % was geïnfecteerd met strepto-
coccen, 13.9 % met micrococcen, 23.3 % met corynebacteriën, 4.2 % met strepto-
coccen en micrococcen, 4.5 % met streptococcen en corynebacteriën, 2.8 % met
abortus-bacillen.

Deze 288 melkmonsters waren genomen van 73 koeien, verdeeld over 6 bedrijven;
alle uiers waren klinisch normaal. Slechts 18.4% was kiemvrij.

De corynebacteriën bleken avirulent te zijn voor cavia, muis en konijn. Bij het
konij konden complementbindende anti-stoffen worden aangetoond. Jansen.

1 ) Unlersuchungen über die in aseptisch entnommenen Milchproben vorkommenden Koryne-
bakterien (Euterkorynebakterien). (H. Chr. Bendixen (Kopenhagen), Zeitschrift für
Infektionskrankh., parasit. Kr. und Hygiëne der Haustiere. Bd. 43. Heft 2. S. 106.)

Seeleman \') behandelde (tot Maart 1933) 320 aan streptococcen-mastitis (Gelber
Galt) lijdende koeien met entozon. Daarvan zijn nu volgens schrijver 120 reeds
5—15 maanden gezond en streptococcen-vrij; de behandeling wordt voortgezet.
De toestand is in de behandelde stallen veel verbeterd en schrijver raadt deze be-
handeling aan, daar wij tot nog toe geen betere hebben. Schrijver geeft de volgende
voorschriften: De ziekte koeien niet bij de gezonde stallen; de uier vóór de behan-
deling goed reinigen, uitmelken en masseeren (uitgemolken vloeistof opvangen,
niet op de grond uitstorten); tepelopening ontsmetten met alcoholwatje; inspuiten
ongeveer 100 c.c. entozon-oplossing, dit terstond weer uitmelken. Daarna inspuiten
met 500—1500 c.c. entozonoplossing (1 : 1250, gekookt en gefiltreerd water); deze
bij melkkoeien na 3—5 minuten uitmelken; (bij droogstaande koeien na 20—24
uren uitmelken). Na die behandeling gedurende eenige dagen melkkoeien 2—3
maal (droogstaande koeien éénmaal) per dag uitmelken. Na ongeveer 7 dagen
behandeling herhalen; eventueel na nog 7 dagen een derde behandeling.

Marco en Devuyst¹), die zich (althans één van hen) langer met dit onderwerp
hebben bezig gehouden, stelden na het verschijnen van de dissertatie van Rood-
zant (zie T.v. D. 1932, blz. 766) opnieuw een onderzoek in.

Vooral de conclusie van Roodzant, waarin gewezen wordt op de betrekkelijk
hooge correlatie tusschen het lecithine-gehalte van het bloed en de totale botervet-
opbrengst per lactatieperiode, vroeg hun aandacht.

Bovendien was inmiddels van Amerikaansche zijde gewezen op het betrekkelijk
constant blijven van het lecithinegehalte, in tegenstelling met het gehalte aan andere
bloedlipoiden.

Misschien zou het bloed-lecithinegehalte meer een constitutioneele eigenschap
zijn en minder onder invloed staan van wisselende omstandigheden als voeding,
partus, tijdstip der lactatieperiode. Hoewel de schommelingen in het lecithine-
gehalte veel geringer waren, ontbreken zij toch niet geheel.

De schr. begonnen hun onderzoek met de wetenschap dat hun beperkte hulpmid-
delen (ook Roodzant memoreert deze handicap !) niet toereikend zouden zijn
om de vraag definitief te beantwoorden.

De resultaten van dit onderzoek, waarbij correlatie-coëfficienten berekend zijn
tusschen het gehalte aan verschillende bloedlipoiden onderling, tusschen totaal-
lipoiden met botervet en lecithine met botervet, zijn niet bijzonder aanmoedigend.

Alleen de twee volgende verhoudingen achten zij van bcteekenis voor een her-
haald onderzoek.

De middelbare fout is hier wel zeer groot tengevolge van het betrekkelijk kleine
aantal genomen monsters;

in ieder geval zegt een dergelijke correlatie-coëfficient met deze m. fout zeer
weinig.

Uit dit artikel blijkt dat zoeken in de aangegeven richting niet vruchteloos zal zijn,
doch dat het geheele vraagstuk nog niet is opgelost.

1 ) Contribution à l\'étude de la valeur des lipides du sang en tant qu\'indice de
l\'apitude, beurrière par le Dr. J. Marco et le Dr. Devuyst. (Bulletin de l\'Institut
Agronomique et des Stations de Recherches de Gembloux.

Op een boerderij werden de runderen gevoerd met „Biertreber" (bierdraf, een
product van de moutbewerking). Zes runderen werden zeer zwaar ziek, één ervan
moest in nood worden geslacht. In de lever werd de paratyphusbacil aangetoond.

Uit de bierdraf" werden paratyphusbacillen gekweekt; de agglutinatie met
Breslau-serum was positief. In de faeces van een deel der zieke koeien kon ook
weer paratyphus gevonden worden. Het bloed van alle dieren was steriel. De bacil
werd zeer uitvoerig gedetermineerd in het Robert Koen-instituut te Berlijn; de
diagnose was: Bact. enterit. Breslau. Volgens de schrijver is dit het eerste geval
van een paratyphus-voedselvergiftiging met plantaardig voedsel. De vraag, waar
de „bierdraf" besmet geworden was met paratyphusbacillen kon niet beant-
woord worden. Jac. Jansen.

Van 6 koeien, welke paratyphusbacillen uitscheidden, onderzochten Standfusz,
Wilken en Sörrensen ¹) regelmatig en gedurende geruimen tijd, de faeces, urine
en bloed bacteriologisch. Bij 5 dezer dieren werden Gartnerbacteriën aangetoond,
terwijl door het 6e rund Schottmüllerbacillen werden uitgescheiden.

Slechts bij 2 Gartnerbacillen-uitscheidende runderen werden op den duur ziekte-
verschijnselen waargenomen, welke met den dood eindigden; de overige runderen
bleven gezond.

Bij alle 6 dieren werd een verhoogde Widal-reactie waargenomen 1 : 100 en
hooger.

Voor het aantoonen van paratyphusbacillen in de faeces bleek het noodzakelijk
naast de directe uitstrijk enkele ophoopingsmethoden toe te passen. (In malachiet-
groen volgens Hoder en in tetrathionaat volgens Müller).

In het bloed werden bij de koeien nooit paratyphusbacillen aangetoond, daar-
entegen wel bij geïnfecteerde kalveren op het hoogtepunt der ziekte.

Het aantoonen van paratyphusbacillen in de urine gelukte slechts 1 maal bij
een Spóntaari geïnfecteerd kalf. Bij de ovërige dieren vérliep dit onderzoek negatief.
Enkele sporadische positieve uitkomsten werden vermoedelijk door verontreiniging
met faeces veroorzaakt.

Uitscheiding van paratyphusbacillen met de melk kon geen enkele maal worden aangetoond.
Enkele positieve uitkomsten kwamen ook bier op rekening van verontreiniging
met faeces.

Het gelukte bij enkele kalveren een Gartner-infectie met ziekte-verschijnselen
op te wekken door plaatsing bij vorengenoemde runderen. Bij de meeste aldus
geplaatste kalveren werden wel na verloop van tijd Gartnerbacillen in de faeces
gevonden. Het gelukte niet — althans niet met zekerheid — kalveren ziek te maken
door plaatsing bij het Schottmüllerbacillen uitscheidende rund. Wel werden bij
deze kalveren Schottmüllerbacillen in de faeces en ook enkele malen in het circu-
leerende bloed aangetoond.

Bij verschillende kalveren werden herhaalde malen paratyphusbacillen in de
faeces opgemerkt, waarvoor geen infectiebron was aan te wijzen. Deze uitscheiding
was voorbijgaand en slechts in gering aantal. Deze dieren vertoonden geen ver-
hoogde Widal-reactie. Een overeenkomstige waarneming was door schrs. niet
zelden bij andere runderen gedaan.

1 ) Standfusz, Wilken und Sörrensen, Untersuchungen und Versuche über Gaertner-
und Paratyphusbakterien ausscheidende Rinder. Zeitschr. f. Inf. Krkh. Haust. Bd. 42,
H. 3, S. 132 (1932).

De bacillendragers werden in 3 groepen verdeeld, n.1.: ie uitscheidende, zieke
dieren; 2e gezonde bacillendragers, welke voortdurend bacillen afgeven; 3e toeval-
uitscheiders.

Slechts bij de onder 1 en 2 genoemde dieren kan van een „infectie" worden ge-
sproken. De paratyphusbacillen komen hier ,,parenteraal" in het lichaam voor en
hebben tot de vorming van agglutininen in het bloedserum aanleiding gegeven.
Bij deze dieren kunnen onder bepaalde omstandigheden de bacillen in de inwendige
organen of lymphklieren worden aangetoond. Deze dieren zijn van belang uit
vleeschhygiënisch oogpunt, in verband met vleeschvergiftigingen en uit veterinair-
hygiënisch oogpunt voor verspreiding der ziekte. Clarenburg.

Door Birk ^x) werd nagegaan of door de steekvlieg (Stomoxys calcilrans) paratyphus-
bacillen van het Breslau-type konden worden overgebracht. Te dien einde liet men steek-
vliegen op geïnfecteerde, gestorven muizen zuigen, waarna deze vliegen in de ge-
legenheid werden gesteld gezonde, levende muizen te steken. Het gelukte op deze
wijze aan te toonen, dat gezonde muizen na het steken door de aldus besmette
vliegen ziek werden. Enkele malen konden Breslau-bacillen in de organen der
gestoken muizen worden aangetoond, terwijl tevens een verhoogde immuniteit
tegenover een kunstmatige infectie met deze bacillen kon worden vastgesteld. Zelfs
2 weken nadat de vliegen op besmette muizen hadden gezogen, konden de Breslau-
bacillen nog op gezonde muizen worden overgebracht. Het bewijs was derhalve
geleverd, dat de Stomoxys calcitrans in staat is paratyphusbacillen van het Breslau-
type over te brengen. Op grond hiervan wordt aangenomen, dat ook andere para-
typhusbacillen, alsmede typhusbacillen kunnen worden overgebracht. Hiermede
zou dan het vermoeden, dat de steekvlieg aansprakelijk is voor de ophooping van
typhusgevallen gedurende den zomer, worden gerechtvaardigd.

Bij de verbreiding der paratyphus moet men met de mogelijkheid rekening houden,
dat bacillen van den zicxen mensch door de steekvlieg op dieren worden overgebracht.
Het vleesch van deze dieren, welke meestal in nood worden geslacht, vormen een
groote infectiebron voor vele andere menschen. (Het uiterst zeldzame voorkomen
van paratyphusbacillen, type Schottmüller, bij onze slachtdieren is hiermede niet
in overeenstemming. Ref.).

Vermoedelijk werpt de mogelijkheid van overbrenging door de steekvlieg een
licht op de vele onopgehelderde paratyphus- en typhusgevallen, welke speciaal
op het land in den nazomer en in den herfst worden waargenomen.

In de toekomst moet met het overbrengen van paratyphus en typhus door de
steken van Stomoxys calcilrans van mensch op mensch, van dier op mensch, van
mensch op dier en van dier op dier rekening worden gehouden.

Infecties met Gartner-bacteriën komen zoowel bij kalveren als bij volwassen
runderen voor, hoewel bij de eerste in veel grooter aantal. Karsten 2) hield een ver-
gelijkende bespreking over deze aandoening bij het kalf en het volwassen rund,
waaruit blijkt, dat groote overeenstemming bestaat. Bij beide is het klinische ziekte-
beeld zeer wisselend. In tegenstelling met het kalf is bij het volwassen dier de diag-
nose zonder bacteriologisch onderzoek bijna nooit te stellen. Bij beide komen geval-
len voor, waarbij klinische ziekteverschijnselen geheel ontbreken. Onder invloed
van grootendeels nog onbekende factoren kunnen echter plotseling ziekteverschijn-
selen optreden. Ook kan recidive in het verloop der ziekte ontstaan. Bij het kalf
komen betrekkelijk weinig bacillendragers voor, daarentegen bij het rund, in ver-
houding van het geringe aantal infecties, vaak.

Door het onderzoek van de gal kunnen Gartner-infecties bij het kalf, met slechts
geringe klinische en pathologisch-anatomische afwijkingen, worden onderkend,
evenzoo bacillendragers bij het volwassen rund. Nader onderzoek is noodig om uit
te maken of door dit galonderzoek ook de, zonder klinische symptomen, sleepend
verloopende Gartner-infectie van het volwassen rund kan worden aangetoond.

Voor het aantoonen van met Gartner geïnfecteerde en Gartnerbacteriën uit-
scheidende kalveren en runderen biedt het bacteriologisch onderzoek van de gal
zoo voortreffelijke diensten, dat dit voor het bacteriologisch vleeschonderzoek van
in nood geslachte kalveren en runderen dient te worden voorgeschreven.

Allereerst laat Prof. Russell Greig ¹) de verschillende hyopthesen, die in de
laatste 100 jaren over de oorzaak van de melkziekte zijn opgeworpen, de revue
passeeren. Herhaling is op deze plaats niet noodig, men kan ze toch in elk studieboek
vinden. Van meer belang zijn de onderzoekingen, die sinds 1924 zijn verricht door
Prof. Dryerre en Greig, Little en Wright, Widmark en Garlens, Prof. Sjollema
en andere onderzoekers. De eerst genoemden gingen van de veronderstelling uit
dat een hypocalciumaemie de oorzaak van melkziekte is. Hiervoor bestaan inder-
daad wel aanwijzingen, omdat de colostrum zeer rijk is aan calcium. Verder wordt
door de insufflatie in den uier de melksecretie stopgezet en dus eveneens de calcium-
afscheiding.

Zij onderzochten het bloed-calcium-gehalte bij normale dieren en vonden een
gemiddelde van ongeveer 10 m.gr. Ga. per 100 c.c. serum. Er is geen verschil in
het bloed van stieren, ossen, dragende of melkgevende koeien.

Wat gebeurt er nu wanneer de dieren gekalfd hebben en de melksecretie begint ?
Het calciumgehalte daalt snel, maar wordt ook weer spoedig aangevuld, zoodat er
geen verschijnselen van melkziekte optreden. Wordt het calciumgehalte niet aan-
gevuld dan treden de verschijnselen op. De daling van het Ca-gehalte bedraagt
bij melkziekte-patiëriten ongeveer 50 %. De symptomen nemen in hevigheid toe
naarmate het Ca-gehalte daalt; omgekeerd nemen de verschijnselen af wanneer
een stijging plaats heeft.

Bij geen enkele andere ziekte van het rund heeft men tot nu toe een dergelijke
plotselinge sterke daling in het Ca-gehalte geconstateerd. Het lage Ca-gehalte is
dus een specifiek symptoom van melkziekte, maar behoeft daarom nog niet de oorzaak
van de ziekte te zijn. Men heeft toch bij dieren een zeer laag Ca-gehalte gevonden,
zonder dat melkziekte-symptomen optraden. Eveneens behoeft het gevolg van de
therapie die men toepast (CaCl intraveneus, uierinsufflatie of Calcium Sandoz
subcutaan), waardoor het calciumgehalte in het bloed stijgt, geen aanwijzing te
zijn, dat het calcium de oorzaak is van de melkziekte. De wetenschap is door de
onderzoekingen een flinke stap voorwaarts gekomen, doch de eigenlijke oorzaak
is nog steeds verborgen.

Russell, Greig en Dryerre ²) schrijven over de prophylaxis. Het te laag Ca-
gehalte van het bloed bij melkziekte, wordt verklaard op de volgende wijze. Bij den
aanvang van de lactatie gaat een groote hoeveelheid Ca. vanuit het bloed naar
de colostrum. Het Ca-gehalte wordt echter direct weer aangevuld vanuit het been-
deren-stelsel onder invloed van het hormoon van de Parathyroidea. Zoodoende
ontstaat weer een evenwicht.

Assimilatie van het Calcium, resorptie van Ca. heeft plaats vanuit het darm-
kanaal onder invloed van de pH. Hoe grooter de zuurgraad van het darmkanaal is,
des te beter wordt het Ca. geresorbeerd.

Mobilisatie. De beenderen bevatten het Ca. Onder invloed van het hormoon in
het parathyroid wordt de ionisatie van het calcium belangrijk bevorderd.

Fixatie. Bloed van het rund bevat een constante hoeveelheid ± 10 m.gr. Ca.
per ioo c.c. serum. Niet alleen bevordert het vitamine D de assimilatie maar even-
eens de fixatie.

Excretie en Secretie. Via de darmen, nieren en melk wordt het Ca. uitgescheiden.
Krijgt men een belangrijke stijging, dan heeft direct verwijdering plaats. Ook bij
een kunstmatige gift van groote hoeveelheden Ca. wordt de secretie spoedig ver-
hoogd. In L. colostrum komt evenveel Calcium voor als in de geheele hoeveel-
heid bloed van een rund onder normale omstandigheden.

Preventief. Zooveel mogelijk zorgen dat het voedsel een vooldoende hoeveel-
heid resorbeerbare kalk bevat.

Inspuiten van een extract van het parathyroid zou het Ca-gehalte van het bloed
verhoogen, hetgeen echter niet het geval is, want de daling tijdens het ontstaan
van melkziekte gaat door niettegenstaande het preparaat ingespoten wordt.

Verstrekken van vitamine D heeft een gunstigen invloed. Eenigen tijd voor het
kalven moet men al beginnen en na het kalven doorgaan. Er wordt beweerd dat
men de dieren die vatbaar zijn niet direct na het kalven geheel moet leeg melken.
Dit geeft echter geen afdoend resultaat, omdat er herhaaldelijk gevallen voorkomen,
voordat het dier gekalfd heeft. Inspuiten van een Ca-oplossing direct na het kalven
kan een gunstigen invloed hebben, maar de behandeling moet na 24 uur herhaald
worden. Dit is voor de praktijk bezwaarlijk en te kostbaar. Bovendien is de behande-
ling, wanneer het dier reeds verschijnselen van melkziekte heeft, zeer eenvoudig
en zonder gevaar .

Goffinet ^l) bespreekt de Calcium-therapie, die tegenwoordig de algemeene
belangstelling heeft, vandaar de vele onderzoekingen die op dat gebied verricht
worden. Om 50 gram calcium te verstrekken aan het lichaam moet het dier minstens
opeten 2 K.G. lucerne hooi of 4 è 5 K.G. goed hooi. Eenzelfde hoeveelheid komt
voor in 20 K.G. stroo, 35 K.G. zemelen, 50 K.G. haver of 10 K.G. lijnkoek. Alles
onder voorbehoud dat de geheele hoeveelheid calcium geabsorbeerd wordt; het-
geen niet het geval is, want maar ongeveer de helft wordt opgenomen. Hoe grooter
de zuurgraad van het darmkanaal des te beter de absorptie. Vitamine D heeft
eveneens een zeer gunstigen invloed op de absorptie van het calcium. Niet alleen de
absorptie maar ook de fixatie en mobilisatie is van groot belang voor de stofwisseling.
Hetgeen niet direct noodig is, wordt gefixeerd in de beenderen. De hoeveelheid
calcium in het bloedserum is tamelijk constant bij de verschillende huisdieren;
alleen onder pathologische omstandigheden komen schommelingen voor. Jonge
dieren hebben veel meer calcium noodig dan volwassen dieren. Eveneens is dit
het geval bij melkgevende en drachtige dieren. Bevat het voedsel geen voldoende
hoeveelheid dan worden de reserve-depóts aangesproken. Heeft de mobilisatie
niet vlug genoeg plaats dan ontstaat de hypocalciaemie. Het calcium is niet alleen
van belang voor den groei der beenderen maar ook voor de functie van het hart,
de spiercontracties en de coagulatie van het bloed. Ook bij de doorlaatbaarheid
van de bloedvaten speelt het een groote rol. Uitscheiding van de kalkzouten heeft
plaats via het darmkanaal de melk en de nieren. Hetgeen geschreven wordt over
het gebruik van kalkzouten bij de behandeling van melkziekte kan men vinden
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, aangezien de schrijver den gedachtengang
van Prof. Sjollema volkomen is toegedaan en dus ook volgt; alleen het gebruik
van Calcium-Sandoz voor de subcutane injectie wordt warm aanbevolen (30—60
of 80 gr. opgelost in 500—1000 of 1500 gram water). De oplossing wordt zoo warm
mogelijk subcutaan ingespoten waardoor het gevaar van abcesvorming zeer gering is.

Collega Hepburn *) heeft 335 gevallen van melkziekte behandeld met calcium
Sandoz, waarbij maar eenmaal geen resultaat verkregen werd. Recidieve trad in
3 gevallen op, welke echter na een herhaalde injectie genazen. De oplossing wordt
subcutaan ingespoten, waarbij geen abcessen of necrose voorkomt. Dit zou dus veel
gemakkelijker en minder gevaarlijk zijn dan de intraveneuze injecties van chloor-
calcium. Hoe warmer de oplossing ingespoten wordt hoe beter, omdat de resorptie
dan veel vlugger plaats heeft. Wanneer inderdaad het bovengenoemde getal patiën-
ten door de collega is behandeld met het beschreven resultaat, zal de behandeling
wel spoedig algemeen ingang vinden, omdat het een eenvoudige methode is. Een
bezwaar lijkt mij echter de groote hoeveelheid, die ingespoten moet worden. Onge-
veer 200 k 225 gr. Calcium Sandoz wordt opgelost door 10 minuten koken in 4200
gram water, dan gefiltreerd en vervolgens ingespoten.

Over de wijze van overbrenging van beschermende stoffen van een immuun
moederdier op haar jongen is eigenlijk alleen bekend de overbrenging van anti-
toxinen en wel met de colostrum, of direct via de placenta, afhankelijk van den
bouw der placenta (Kuttner en Ratner).

Of dit ook voor andere stoffen opgaat kan slechts experimenteel worden aange-
toond.

Wel heeft men bijv. bij viruspest waargenomen, dat de biggen van geïmmuni-
seerde zeugen tijdelijk niet vatbaar zijn, maar of de beschermende stoffen met de
melk of via placenta worden overgebracht is niet uitgemaakt.

Nelson¹) heeft nu proeven verricht met immuniteit voor pokkenvirus bij varkens.
Van groot nut hierbij was, de mogelijkheid om biggen zonder moedermelk op te
voeden, n.1. op een dieet van melkpoeder (rund) en normaal varkensserum (Ten
Broek en Ring).

Schr. immuniseerde een 3-tal jonge zeugen ongeveer op het tijdstip der eerste
dekking, door middel van de intradermale enting aan de binnenvlakte van de dij,
waarbij een normale pokreactie optrad, die als régel reeds op deri 6—7en dag tót
korstvorming aanleiding gaf. Bij de partus werden biggen in 2 groepen gesplitst,
de eene groep werd bij de moeder gelaten en de andere werd gevoed volgens het
bovengenoemde dieet. Op den 7en dag werden alle biggen gevaccineerd.

Van deze zeugen werd ook de 2e worp, en van twee der zeugen de 3e worp aan
dezelfde proef onderworpen. In totaal werden op deze wijze gevaccineerd 34 biggen,
waarvan 24 gevoed door de moeder en 10 kunstmatig gevoed.

Van de 24 biggen gevoed met moedermelk kreeg slechts één onvolledige pokre-
actie, de overige 23 bleken volkomen ongevoelig voor pokken te zijn.

Hieruit volgt dus, dat de beschermende stoffen voor pokken van zeug op big met
de melk worden overgebracht, en dat de placenta deze stoffen in het geheel niet
doorlaat.

Merkwaardig is, dat niettegenstaande het belangrijke verlies aan deze stoffen
door de lactatie toch biggen van de 3e worp nog volledig beschermd zijn tegen
infectie met pokken (d. i. ± 15 maanden na immunisatie van de zeugen).

Blijkbaar volgen deze beschermende stoffen dus denzelfden weg als de antilichamen
bij andere varkensziekten (abortus = Connaway). Vooruitloopend op een vol-
gende publicatie deelt Schr. mede dat de gevonden immuniteit bij de biggen met
moedermelkvoeding van betrekkelijk korten duur blijkt te zijn.

Te \'s Gravenhage overleed den 30sten Mei 1933, op bijna 83-jarigen
leeftijd ten huize van Zuster Geel, waar hij gedurende de laatste jaren
een uitstekende verzorging genoot, Johannes Mazure Czn., geboren
7 Augustus 1850 te IJzendijke, oudste en laatste vertegenwoordiger
van het veeartsengeslacht der Mazures.

Te Zierikzee, waar zijn vader veearts was, was hij met zijn broeder
Chris, reeds jong vertrouwd met de echte plattelandspraktijk in die
dagen, en het was steeds een genot, hem liefst in het gezelschap van
broer Chris, die hem aanvulde, op de hem eigen pittige manier de
herinneringen uit de dagen van Olim te hooren ophalen.

In 1872 te Utrecht tot veearts bevorderd, vestigde hij zich te Zierik-
zee, daarna te Brouwershaven en vervolgens te Haarlem, waar hij be-
last werd met de keuring van vee en vleesch.

Spoedig daarop verhuisde Mazure naar Amsterdam, waar hij ge-
durende de ziekte van den indertijd zeer bekenden Duitsche paarden-
arts Kritzler, diens praktijk waarnam.

Na diens overlijden vestigde hij zich voor goed te Amsterdam waar
hij zich weldra in een zeer drukke praktijk mocht verheugen.

Benoemd tot Plaatsvervangend Districtsveearts en Gouvernements-
keurmeester van vee en vleesch stapelden zich de werkzaamheden
dusdanig op dat hij zich associeerde met zijn zwager, den veearts
A. L. J. Goethals, en door de combinatie Mazure en Goethals is
in de hoofdstad gedurende een reeks van jaren, de diergeneeskundige
stand op waardige manier vertegenwoordigd geweest.

Fel was in die dagen de strijd tegen het welig bloeiende empirisme.
De bekende Roszarzt Kritzler was geen Plollander en had een
Duitsch diploma; daarnaast oefende de paardenarts van het gar-
nizoen de praktijk uit, maar de geneeskundige verzorging van de cqui-
pagepaarden Was groótendeels in handen der efnpiristén, die met de
heerenkoetsiers gemeene zaak maakten. Zelfs aan een Gemeentebedrijf
met een groot aantal paarden praktiseerden de empirici. De combinatie
Mazure en Goethals maakte aan dien ongewenschten toestand spoedig
een einde en de kwakzalvers moesten het veld ruimen.

Al ligt het arbeidsveld van den overledene hoofdzakelijk in de prak-
tijk, toch had ook zijn taak als Inspecteur en adviseur voor voedings-
middelen waaruit later en abattoir en keuringsdienst van waren zijn
gegroeid, zijn volle aandacht. In die functie gelukte het hem, het eerst in
Nederland, de aanwezigheid van trichinen in ingevoerd Amerikaansch
spek aan te toonen.

Het spreekt van zelf dat hij in zijn kwaliteit van Inspecteur en ad-
viseur van de voedingsmiddelenkeuring, de aangewezen man was,
om te worden benoemd tot Directeur van het pas opgerichte Amster-
damsche abattoir. Mazure ambieerde evenwel deze loopbaan niet
en benoemd werd .... een genieofficier.

Als lid van de gezondheidscommissie te Amsterdam, waarvan de
overledene meer dan 45 jaren lid was, en eenigen tijd voorzitter is

geweest, nam hij in de subcommissie voor de zaken betreffende de volks-
huisvesting daadwerkelijk deel aan de saneering van Amsterdam en
nog op hoogen leeftijd besteeg hij tot verbazing van medecommissie-
leden en de bewoners, met jeugdige vlugheid, de steile trapjes der
krotwoningen om zich persoonlijk op de hoogte te stellen van de wo-
ningtoestanden.

Ook in de subcommsisie inzake melkvoorziening werd zijn des-
kundig oordeel op hoogen prijs gesteld. Jarenlang heeft de overledene
geheel belangloos dezen socialen arbeid verricht en het mochten wel heel
dringende redenen zijn als hij op een der vergaderingen ontbrak. Het
mag dan ook wel een welverdiende onderscheiding genoemd worden,
toen hij bij zijn aftreden als lid der gezondheidscommissie benoemd
werd tot Officier in de orde van Oranje Nassau.

Zijn promotie tot doctor honoris causa ter gelegenheid van het eeuw-
feest van het Veeartsenijkundig onderwijs in Nederland in 1921 was
het glanspunt van zijn leven. Zijn promotor Prof. J. J. Wester noemde
hem hierbij een practiseerend veearts van het goede type, die zich
er op kon beroemen, gedurende meer dan 40 jaren op voortreffelijke
wijze de veterinaire praktijk te hebben uitgeoefend en op practisch
wetenschappelijk en maatschappelijk gebied steeds het vaandel der
veeartsenijkunde te hebben hooggehouden.

Hij noemde den jongen doctor als een voorbeeld voor anderen,
iemand van onkreukbare eerlijkheid, arbeidzaamheid, voortvarend-
heid, bekwaamheid en maatschappelijke wellevendheid. Hoe juist
is hiermede zijn geheele persoonlijkheid geteekend. Evenals hij voor
zijn ouden leermeester Dr. Wirtz, die hij als docent zeer bewonderde,
bij de aanbieding van diens geschilderd portret aan den Senaat der
Veeartsenijkundige Hoogeschool, het verleden vergeleek met een ver-
gezicht, waarbij het hooge blijft uitsteken, het kleine, het lagere aan het
gezicht onttrekt, zoo zal ook zijn figuur blijven uitsteken boven het
middelmatige.

Paardenkenner bij uitnemendheid was hij in zijn besten tijd de
paardenarts van Amsterdam. In die dagen, toen de straten van Amster-
dam met paarden bevolkt waren en de auto zijn triomftocht nog niet
was begonnen was hij in het expeditie- en trambedrijf een man van
groote waarde en beteekenis. Van de Amsterdamsche Omnibus Mij. met
een bedrijf van 1000 paarden, die allen door Mazure persoonlijk in de
Ardennen waren aangekocht, de groote brouwerijen en talrijke stal-
houders was hij de vraagbaak en vertrouwensman.

Toen de A.O.M. door de gemeente Amsterdam werd overgenomen,
gingen alle ambtenaren over in overheidsdienst. Met de compagnons

Mazure en Goethals is toen een uitzondering gemaakt, een onrecht
dat hem jaren gehinderd heeft.

De kleine-huisdier-praktijk had zijn volle belangstelling, maar in later
jaren, toen de glorietijd van het paard was vervaagd, stond hij wat on-
wennig tegen dit onderdeel van ons vak, dat de toekomst zou worden
van den stadspracticus. Toch heeft hij van de eerste hondententoon-
stelling te Amsterdam tot 1914 belangeloos het veterinaire toezicht uit-
geoefend. Bekend om zijn onkreukbare eerlijkheid werd hij de adviseur
der Stoomvaart Maatschappijen en het Kon. Zoölog. Genootsch. N.A.M
in veterinaire aangelegenheden. Alle in Amsterdam komende Engelsche
slachtpaarden werden door de beide compagnons Mazure en Goet-
hals onderzocht. Toch vond hij nog tijd voor zuiver wetenschappelijk
werk. Toen het diphterieserum zijn eerste triomfen vierde, toog hij naar
Parijs om onder Prof. Roux aan het Instituut Pasteur de bereiding te
bestudeeren en Mazure was op zijn best als hij den edelen wedstrijd tus-
schen Utrecht en Amsterdam memoreerde om de prioriteit van de be-
reiding van het diphterieserum in Nederland. Jarenlang heeft hij
zich belangloos tusschen zijn drukke praktijk aan dit werk gegeven
en van paarden, door de A.O. M. voor dit doel afgestaan, het waarde-
volle serum voor de ziekenhuizen bereid.

Volkomen bewust van het nut van het vereenigingsleven was hij een
der oprichters van de afdeeling Noord-Holland van de Mij. voor Vee-
artsenijkunde, waarvan hij herhaalde malen bestuurslid en voorzitter
is geweest. In later jaren wérd hij geroepen zitting te nemen in het
Hoofdbestuur der Mij. voor Diergeneeskunde, waarvan hij het voor-
zitterschap heeft geweigerd, omdat hij meende dat zijn werklustige
natuur remmend zou werken op de werkzaamheden.

Bezield met het feu sacré zijner voorvaderen de Hugenoten, was hij
in den omgang nu niet wat men noemen kan een gemakkelijk man.

De soepelheid noodig voor de kleine-huisdier-praktijk ontbrak hem
ten eenenmale. Het zieke dier had zijn volle belangstelling als weten-
schappelijk object en uit plichtsgevoel gaf hij zijn geheelen persoon,
maar ziekelijke uitingen van dierenliefde door eigenaressen ten toon
gespreid, waren hem een gruwel en hij schroomde dan ook niet zijn
meening ronduit te zeggen, al was het psychologisch oogenblik daar-
voor slecht gekozen.

Zoo is dan ook hij na dit werkzaam leven de eeuwige rust ingegaan.
Vol bewondering staren wij die achterblijven naar den berg van arbeid,
die in dit rustelooze leven is verzet. Zijn laatste wensch zijn kleinzoon
Luit. ter zee van Dulm nog terug te zien, die uit Indië repatrieert,
is niet vervuld.

Mazure was gehuwd met Johanna Hoefnagel, dochter van den
vroegeren Districtsveearts te Haarlem met wien hij 50 jaren in geluk-
kigen echt verbonden is geweest. Deze lieve verstandige vrouw die
haar geheele leven zijn trouwe metgezellin is geweest, wist met haar
tact zijn onstuimige persoonlijkheid in de juiste banen te leiden. Uit
dit huwelijk werden twee dochters geboren, waarvan de oudste, gehuwd
met schout bij nacht M. H. van Dulm, thans in Indië, terwijl de jongste
gehuwd is met Dr. C. J. Folmer, dierenarts te Amsterdam.

Overeenkomstig zijn laatsten wil, werd zijn stoffelijk overschot op
i Juni te Westerveld verascht.

Er waren vele belangstellenden o.a. de Heeren E. J. van Itallie,
voorzitter van de gezondheidscommissie te Amsterdam, J. A. Klauwers
Inspecteur van den Veeartsenijkundigen dienst en van de Volksgezond-
heid, Dr. A. L. J. Sunier, Directeur van Artis, Dr. J. J. F. Dhont,
voorzitter en A. van Heusden, ondervoorzitter van de Mij voor Dier-
geneeskunde, Prof. C. F. van Oijen, voorzitter en Prof. J. Roos, secre-
taris van de Veeartsenijkundige Faculteit te Utrecht, Dr. C. Tho-
massen, geneesheer-directeur van Julianaoord te Laren, de gep. Kol.
Paardenarts van het Ned. Ind. Leger W. v. d. Burg, Dr. J. v. d. Sluys,
oud-directeur van den Gem. Keuringsdienst te Amsterdam en vele
anderen.

De eerste spreker was Dr. Dhont, die namens de Mij. voor Dier-
geneeskunde zei, zeker te zijn ook te spreken namens alle dierenartsen
in Nederland, als hij den overledene noemde een der besten onder
de dierenartsen en een uitnemend mensch.

De Heer Schuytemaker, voorzitter der afd N. Holland van de Mij.
voor Dierengeeskunde, sprak namens die afdeeling.

Prof. C. F. van Oijen voerde namens de Veeartsenijkundige Fa-
culteit te Utrecht het woord en noemde den overledene een voor-
treffelijk mensch. Hij was de oudste doctor honoris causa van de fa-
culteit.

Dr. Sunier sprak namens Artis, de Heer F. J. Falk namens de Stoom-
vaart Mij Nederland.

Dr. C. J. Folmer, schoonzoon van den overledene dankte namens
de familie voor de laatste eer den overledene bewezen.

Grundriss der klinische Diagnostiek der inneren Krankheiten der
Haustiere, von Dr. B. Malkmus, iite Auflage. Bearbeitet van Dr. Th. Oppermann,
Leipzig 1933. Dr. Max Jänecke Verlagsbuchhandlung. Preis geheftet 7.70 Rm.
gebunden 8.55 Rm.

Dat deze klinische diagnostiek in den smaak valt blijkt wel uit het verschijnen
van dezen iiden druk, terwijl de 10e nog slechts 5 jaren geleden is uitgekomen.
Ook blijkt het uit het feit, dat het werk in verschillende talen werd vertaald (Engelsch,
Italiaansch, Spaansch). In vergelijking daarmee blijven de grootere werken van
Marek en Fröhner over de onderzoekingsmethoden bij dieren, die resp. werden
uitgegeven in 1932 en 1924, ver ten achter.

Hieruit blijkt niet de grootere waarde voor de veeartsenijkundige wetenschap,
maar wel de grootere bruikbaarheid voor den student in de Veeartsenijkunde,
zooals ik ook reeds bij de bespreking van den ioen druk opmerkte.

Deze grootere bruikbaarheid ligt in de kortere overzichtelijke behandeling van de
stof. Nieuws bevat een dergelijk kort leerboekje allicht niet, onvolledigheden na-
tuurlijk wel.

In de bespreking van den ioen druk in het Tijdschrift van 1928 heb ik een 17-tal
aanmerkingen gemaakt op den inhoud van het boekje. Hiermede heeft Oppermann
bij deze editie tot zekere hoogte rekening gehouden, fn zou nu nog de volgende op-
merkingen willen maken omtrent den inhoud:

1. Het braken laat Opperman ontstaan, zooals van ouds, door antiperistal-
tische contracties van de maag. Ik heb in 1930 als resultaat van mijn onderzoe-
kingen er op gewezen, dat dit een onjuiste opvatting is en aangetoond, dat het in
ieder geval bij de herkauwers berust op zuigende overlangsche slokdarmcontracties.

2. Het oprispen zou bij het rund 18 maal, bij schapen en geiten 10 maal in het
uur geschieden en wel het vaakst bij herkauwen en eten. Ten opzichte van deze
onjuiste opvattingen verwijs ik naar mijn werk over de physiologie van de voormagen.

3. De polsfrequentie geeft Oppermann aan voor runderen als te zijn 36—80.
De frequentie beneden, de 50 komt normaliter zeer zelden voor, wat natuurlijk
nog in sterkere mate geldt voor die beneden de 40. Dit acht ik een pathologische
bradycardie van diagnostische beteekenis, zooals men wel — zij het zelden — op-
merkt bij cholaernie en uraemie.

4. Op blz. 149 zegt Oppermann: „Wenn durch die Palpation der Bauchorgane
vom Rektum aus diagnostische Unsicherkeiten nicht behoben werden können, so
lassen sich diese beim weiblichen Tiere (Stute und Rind) durch die innere Unter-
suchung der Bauchhöhle nach Ausführung der Vaginotomie vielfach beheben. Die
Anlegung des Scheideschnittes ist nicht schwierig und bei sauberem Arbeiten wenig
gefährlich. Man kann durch die Schcidenwandöffnung den Arm tierf in die Bauch-
höhle einführen, sei es zu diagnostischen, sei es zu therapeutischen Zwecken".

Inderdaad; maar of het zoo ongevaarlijk is als Oppermann hier zegt, vooral bij
paarden, betwijfel ik wel; hoewel ook in mijn kliniek reeds sedert jaren is gebleken,
dat men soms na flankensnede langen tijd met de hand in de buikholte kan rond-
wroeten zonder meer dan een geringe locale peritonitus te veroorzaken. Vooral
bij paarden zou het echter, naar ik vrees, toch aanleiding kunnen geven tot een
aanklacht tegen den dierenarts wegens Fahrlässigkeit.

5. In het hoofdstuk over het bloed spreekt Oppermann van de v. d. Bergsche
methode bij de bepaling van het bilirubine-gehalte van het serum. Bedoeld is na-
tuurlijk de Hijmans van den Bergsche methode.

6. Oppermann zegt dat het bilirubine-gehalte is verhoogd bij icterus en bij
anaemische toestanden. Inderdaad, echter het bilirubinegehalte is reeds verhoogd,
voordat het zich in den vorm van icterus verraadt. Daarom is het onderzoek van
het bilirubine-gehalte van het bloedserum klinisch van beteekenis, wat niet het ge-
val zou zijn als het alleen aanwezig was bij uiterlijk reeds waarneembare icterus
en bij anaemie.

7- Over urobiline sprekende zegt Oppermann dat een vermeerdering (in de
urine) voorkomt bij anaemie. Inderdaad, maar ook bij verschillende leveraandoe-
ningen, wat ik reeds in 1913 heb aangetoond.

8. Op blz. 247 zegt Opperman dat polychromasie en het verschijnen van nor-
moblasten voorkomt bij zware anaemieën (piroplasmose en infectieziekten). Hier
was het m. i. de plaats geweest op het feit te wijzen dat deze zgn. „regeneratie-
verschijnselen" bij paarden niet voorkomen. Dit is door twintigjarige ervaring
op het punt van bloedonderzoek in mijn kliniek steeds weer gebleken.

Op dit zeer merkwaardige en uit een algemeen pathologisch en vergelijkend
pathologisch oogpunt m. i. zeer belangrijk verschijnsel heeft ook Wirth in zijn
laatste publicaties gewezen.

Hij zegt, dat het voorkomt bij een algemeene uitputting van alle functies van het
lichaam.

Ik wil hier wijzen op het merkwaardige feit, dat bij tuberculose van paarden
steeds hyperleucocytose optreedt en bij het rund (vrijwel) steeds leucopenie. Overigens
zou het goed zijn het bloedbeeld bij de verschillende vormen van tuberculose bij het
rund aan een nader onderzoek te onderwerpen.

!o. In een nieuw hoofdstuk (blz. 242) wijst Oppermann op de waarde van het
,,1\'ropfbild" en zegt dat deze onderzoekingsmethode wel geen groote diagnos-
tische waarde heeft, maar doordat zij bepaalde afwijkingen in viscositeit en sus-
pensievermogen van het bloed aanwijst, tenopzichte van de prognose en de therapie
wel goede diensten kan bewijzen. De methode bestaat in het druppelen op drie
gekleurde papierstrookjes („Gutta-diaphot") van versch bloed, dat zich dan op
verschillende wijze verbreidt. Ik heb vooralsnog geen persoonlijke ervaring van
deze methode.

Traité de Pathologie médicale des animaux domestiques par Fr. Liegeois,
Docteur en médicine vétérinaire; Professeur ü 1\'Ecole de Médicine Veterinaire
de 1\'état & Cureghem—Bruxelles. 1933. J. Duculot, éditeur a Gembloux, België.
Prijs 100 francs.

Dit boek, behoorende tot de „encyclopedie agronomique et vétérinaire", bevat
700 bladzijden over ziekten bij de huisdieren.

De bedoeling van den schrijver was niet te geven een „précis de cours" maar
ook een boek te schrijven voor de gediplomeerde dierenartsen.

De schrijver geeft blijk zeer belezen te zijn en uitnemend de pen te kunnen voeren.

De schrijver waagt zich aan het schrijven van een boek over de pathologie van
alle „animaux domestiques". Dit is niet meer van onzen tijd.

Niet zij die veel gelezen hebben zijn de goede boekenschrijvers, maar zij die veel
gezien hebben. Veel zien en goed zien en het geziene wetenschappelijk en tegelijk
practisch beoordeelen kan tegenwoordig niemand meer bij alle diersoorten tegelijk.

De specialisatie der klinieken (groote huisdieren, kleine huisdieren, rundcrkliniek)
is niet voor niets overal ingevoerd. Hij die hoofd van een bepaalde kliniek zijnde
zich waagt aan het schrijven van ziekten bij bepaalde diersoorten, die niet, respec-
tievelijk niet in de laatste jaren tot zijn rubriek behooren, kan niet van alle dieren
voldoende op de hoogte zijn om een boek te schrijven van tegelijkertijd wetenschap-
pelijke en practische waarde, zooals voor dierenartsen en a. s. dierenartsen een
vereischte is.

Hij is te veel aangewezen op de literatuur en de meening van anderen om iets
oorspronkelijks, eigens, en goeds te leveren. Wie op de literatuur vertrouwt, heeft
op zand gebouwd. Daarom behooren tegenwoordig afzonderlijke boeken door er-
varen specialisten te worden geschreven, bv. over de pathologie van paarden, de
pathologie van koeien, de pathologie van honden of hoogstens mag men samen-
voegen de pathologie van de groote huisdieren en daarnaast van de kleine huisdieren.

Iemand die zich gespecialiseerd heeft bv. op het punt van kleine huisdieren kan
onmogelijk een, op veel ervaring berustend, goed oordeel hebben over de pathologie
van koeien en omgekeerd.

Zoo heb ik op dit boek tegen, dat heel speciaal de runderpathologie hier en daar
zoo stiefmoederlijk en ondeskundig is behandeld.

Ik heb nog een ander groot bezwaar tegen dit boek en wel, dat er te veel is uit-
gegaan van de pathologie van den mensch. .De veterinaire pathologie is langzamer-
hand een zelfstandige wetenschap geworden. Iedere diersoort heeft haar eigen
pathologie zoowel als haar eigen physiologie en anatomie, en daarom mag men de
pathologie van den mensch niet voorop schuiven en daarmee dan wat men bij
dieren heeft waargenomen (of niet waargenomen) vergelijken, zooals de schrijver
van dit boek veelvuldig doet, tenzij men een boek schrijft over vergelijkende
pathologie.

Een derde groot bezwaar van dit boek is, m. i., dat het zoo goed als geen illu-
straties bevat. Vooral voor leerlingen zijn goede afbeeldingen van groote beteekenis.

Over het geheel genomen kan ik dit boek, welke goede eigenschappen het ook
overigens mag hebben, dus niet aanbevelen voor onze studenten, noch voor onze
dierenartsen. Wester.

Hoarf.\'s Veterinary Materia medica and therapeutics. Fifth edition, edited
and revised by J. Russel Greig. 1933. Baillière, Tindal and Cox., 78 Henrietta
Street, Covent Garden, London. Prijs 21 shillings.

Professor Russell Greig, nu directeur van een „research institute", vroeger Pro-
fessor aan het „Dick\'s veterinary College" in Edinburgh, heeft evenals bij de vorige
editie, de bewerking van dit boek op zich genomen.

De bewerker laat het boek voorafgaan door enkele aphorismen, waaronder:
„A judicious distrust and wise scepticism are the sinews of the understanding".

Inderdaad. Het is tegenwoordig meer dan ooit noodig zich van de waarheid dezer
uitspraak bewust te zijn.

Deel 1 bevat-een introductie: diagnose en algemeene symptomen van ziekte;
verzorging en verpleging van zieke dieren. De bewerking en het gebruik van medi-
camenten, receptuur, toepassing van geneesmiddelen en de veterinaire pharmacie
(100 pagina\'s).

Deel II bevat Materia medica (wat wij noemen geneesmiddelleer), vaccin- en
serumtherapie en biologische reagentia (tubereuline, mallcïne en Johnine (200 pag.).

Deel III. bevat een bespreking van de ziekten der verschillende organen en de
behandeling daarvan (82 pag.).

Hoewel volgens de nieuwe Engelsche Pharmacopee (1932) de continentale maten
en gewichten zijn voorgeschreven geeft de schrijver (voorloopig) nog meestal de
oude Engelsche maten en gewichten en teekens, wat lastig is voor den Nederland-
schen lezer.

Dit boek is natuurlijk naar de behoeften van den Engelschen veterinairen stu-
dent opgesteld en voldoet daaraan blijkbaar, volgens de herdrukken.

Mij komt het voor, dat de onderwerpen, behalve dan misschien de geneesmiddel-
leer, nu zij toch besproken worden, wat al te kort worden behandeld. De kortheid
hindert nog niet zoo zeer als de onvolledigheid.

Opvallend is te dien opzichte vooral voor den Nederlander, de stiefmoederlijke
behandeling van het rund, over de geheele lijn. Ik miste bv. een korte bespreking
van de zgn. grastetanie, „die ik had verwacht en gaarne had gezien" bij de bespre-
king van kalfziekte, die met de lamziekte bij schapen, de voorafgaande tetanie bij
paarden en de puerperale eclampsie bij varkens, geiten en honden is besproken onder
het hoofd „The Hypocalcaemies".

Of acht Greig, die op het punt der studie van de zgn. hypocalcaemieën zijn sporen
heeft verdiend, de zgn. grastetanie geen gevolg van hypocalcaemie te zijn ?

De onjuiste uitspraak op blz. 407 „clinical manifestations of nephritis in cattle
are of rare occurence", kan m.i. in het geheel niet door den beugel; evenmin het
feit, dat over cvstitis bij koeien, welke eveneens een zeer belangrijke ziekte is, in het
geheel niet wordt gesproken.

Het interesseert den lezer wellicht te vernemen, dat Greig van Johnine (gespeld
als Jöhnin) dit zegt:

„The Value of Jöhnin (Duncan; Sheather) as a diagnostic agent for general use
in clinical work in the field, has still tot be assessed. Wester.

Zwillingsforschung beim Rind, Dr.h.c. C. Kronagher, (Zeitschrift f.
Tierzuchtung u. Züchtungsbiologie) Band XXV, Heft 3.

Het onderzoek van eeneiige tweelingen staat in het middelpunt der belangstel-
ling bij het erfelijkheidsonderzoek van mensch en huisdieren.

Aangezien een dergelijk tweelingenpaar van dezelfde genetische constitutie is,
berusten verschillen in eigenschappen op toevallige of experimenteele veranderingen
van het milieu.

Hierdoor is de mogelijkheid gegeven te bestudeeren welke veranderingen ontstaan
door wijziging van uitwendige factoren. De moeilijkheid is echter om het materiaal
te kiezen, daar bij runderen zoowel eeneiige als twee-eiïge tweelingen voorkomen
en laatstgenoemde genetisch niet identiek, dus voor het doel niet bruikbaar zijn.

In dit artikel bespreekt Kronacher alle mogelijkheden om de diagnose te kunnen
stellen. Onderzoek der ovariën van de runderen (direct na de geboorte der twee-
lingen); bouw der vruchtvliezen; afteekeningen; stand der horens en andere betrek-
kelijk gemakkelijk waar te nemen kenmerken.

Voorts het papillairbeeld van den neusspiegel, terwijl een-eiïge tweelingen verder
ook tot dezelfde bloedgroep moeten behooren en het bloedbeeld (verhouding ver-
schillende cellen) van beide dieren sterke gelijkenis heeft.

Door toepassing van de Abderhaldensche reactie is in het Instituut van Kronagher
bij een groot aantal dieren de functie der verschillende endocrine klieren onder-
zocht. Deze varieert van individu tot individu vrij sterk. Bij een-eiïge tweelingen
werden treffende overeenkomsten gevonden.

Vervolgens beschrijft Kronagher uitvoerig eenige tweelingen-paren welke hij
geruimen tijd heeft kunnen controleeren; interessant is daarbij de groote overeen-
komst in melkgift, melkvet-gehalte en de reactie op verschillende rantsoenen.

Hoewel het soms moeilijkheden zal opleveren om met zekerheid te concludeercn
tot een-eiïgheid van een tweelingenpaar, lijkt mij het aantal kenmerken en eigen-
schappen dat nu betrokken kan worden bij het stellen der diagnose wel zoo groot,
dat fouten zeer zeldzaam zullen zijn.

Met de conclusie van den schrijver, dat het tweelingen-onderzoek in de veeteelt
nog veel belooft, kan ik mij geheel vereenigen. v. d. Plank.

(Mochten er collega\'s zijn, die een (of meer) paar(cn) vrouwelijke identieke
tweelingen weten te vinden, dan verzoek ik hun dringend mij naam en adres van
den eigenaar op te geven).

In dit Tijdschrift van i Juni, 1.1., No. 11, komt onder bovenstaand opschrift een
ingezonden stuk van Prof. C. F. van Oijen voor, waarin Z.H.G. op grond van een
in het Tijdschrift voor Sociale Hygiëne gerefereerd verslag van de Gezondheids-
commissie te Bolsward een twee-tal vragen stelt, daarbij den lezers van ons Tijd-
schrift tevens een inzicht gevend in wat er wel met de produkten, bereid uit dieren,
die krachtens de Vleeschkeuringswet moeten worden afgekeurd, geschiedt.

Dit zou voor mij geen aanleiding vormen daarop hier ter plaatse terug te komen,
maar nu het stuk niet vrij is van een zekere tendenz en ons Tijdschrift ook door
tal van buitenstaanders wordt gelezen, vrees ik, dat er juist door deze laatsten wel
eens een verkeerde conclusie uit zou kunnen worden getrokken en wel deze, dat het
in Friesland ten opzichte van de destructie en de daarbij verkregen produkten niet
erg pluis is.

En ten einde dit te voorkomen stel ik er prijs op, Geachte Redactie, U eenige
plaatsruimte te vragen, om in het kort te vermelden, dat de Vleeschkeuringswet
en hare uitvoeringbesluiten met de in het door Prof. v. Oijen aangehaalde verslag
bedoelde kwesties niets te maken hebben, daarbij terloops tevens op enkele punten,
die mij in het stukje van Prof. v. Oijen bijzonder hebben getroffen, wijzende.

ie. gemotiveerd om alleen op grond van een bericht van derden zijn beide vrager
te stellen, uit de eerste waarvan een wel niet direct, maar dan toch zijdelingsch
verwijt, omtrent de goede naleving van de bepalingen van de Vleeschkeuringswet,
valt te concludeeren. Immers Prof. v. Oijen stelt in zijn stuk, op grond van het
in het aangehaalde verslag vermelde, de vraag of ,,dat nu wel een bewerking is in
overeenstemming met de bedoeling van de genoemde Wet en hare uitvoeringsbe-
sluiten", en een buitenstaander zal hierin zeker een tekortkoming van het Toezicht
of de -Wet lezen,\' en

2e. noodig, in het huidige stadium, waarin de destructie in ons land verkeert,
met al de Ier zake hangende kwesties, de door hem gestelde vragen naar voren te
brengen.

Dit zij zoo; ik verschil daarover van meening, maar zal daar in dit korte stukje
niet verder over uitweiden. Wel wil ik cr Prof. v. Oijen op wijzen, dat uit zijn stukje,
al zal dat wel niet zijn bedoeling zijn geweest, een buitenstaander, naast het door mij
bovenbedoelde verwijt, tevens een blaam voor de N.T.F. kan lezen, wat ik onver-
diend acht.

Om bovenstaande redenen spijt het mij, dat de inzender, alvorens zijn stuk ter
publicatie te geven, zich niet even tot den ondergeteekende, die, zooals Z.H.G.
ook wel bekend is, is belast met het toezicht op de naleving van de bepalingen van
de Vleeschkeuringswet en dus ook van de destructie in Friesland, heeft gewend.
Ik had Prof. v. Oijen dan gaarne geheel op de hoogte gebracht van wat er in de in-
richting in Bolsward geschiedt, Z.H.G. alle gewenschte in- en toelichtingen, onpar-
tijdig, volledig en gedekt door mijn volle ambtelijke verantwoordelijkheid, gegeven
en hem zeker aangeraden, die inrichting te Bolsward te gaan zien, om zich zelve
te overtuigen, wat daar gebeurt.

Nu meen ik onder de aandacht van de lezers, vooral van de buitenstaanders, te
moeten brengen, dat: de bemoeienis van de Vleeschkeuringswet en hare uitvoerings-
besluiten met betrekking tot de destructie zijn vastgelegd o.m. in art. 61 van het
Koninklijk besluit van 5 Juni 1920, S. 285 en de ter uitvoering daarvan gegeven
Beschikking van de Ministers van Arbeid, Handel en Nijverheid en van Binnen-
landsche Zaken en Landbouw van 10 April 1926. Die bemoeienis strekt zich, om
het maar kort te noemen, uit tot de inrichting van de destructoren in den zin der
Wet, die aan de gestelde eischen moeten voldoen, tot het toezicht op de behandeling

in den destructor en tot het geven van voorschriften, noodig tot vermijding van be-
smetting, waartoe het bedrijf aanleiding zou kunnen geven. De behandeling in
een destructor moet daarom zoodanig zijn, dat alle levende organismen worden
gedood.

Verder gaat die bemoeienis niet, want dan houdt de destructie en de te dien op-
zichte bestaande verantwoordelijkheid, krachtens de bepalingen van de Vleesch-
keuringswet, op. Dit acht ondergeteekende ook het juiste standpunt.

De verwerking van al het in Friesland daarvoor aangevoerde materiaal geschiedt
in den destructor te Bergum van de Nederlandsche Thermo-Chemische Fabrieken,
welke inrichting onder ambtelijk toezicht van den ondergeteekende staat en welk
toezicht onder zijn verantwoordelijkheid door een daarvoor van Rijkswege aange-
stelden Controleur permanent wordt uitgeoefend.

Alles wordt daar tot in de puntjes overeenkomstig de ter zake geldende voor-
schriften uitgevoerd en het daar vervaardigde diermeel en vet worden niet eerder
vrijgegeven en ter beschikking van den eigenaar gesteld, dan nadat bij onderzoek
is gebleken, dat deze vrij zijn van pathogene kiemen.

Het is dus met de destructie in Friesland geheel in orde ; deze geschiedt volkomen
overeenkomstig de bedoeling van de Vleeschkeuringswet en hare uitvoeringsbe-
sluiten. Iedereen mag zich daarvan overtuigen.

Zoodra echter het in den destructor verkregen diermeel en vet zijn vrijgegeven,
vallen deze produkten natuurlijk verder geheel buiten de bemoeienis van de Vleesch-
keuringswet. Ook krachtens andere wettelijke bepalingen heeft de eigenaar er dan
de geheel vrije beschikking over en hij mag daarmede doen wat hij wil.

Niet anders dan dat het te Bergum vrijgegeven diermeel langs hydraulischen weg
van het te vele vet wordt ontlast. Die inrichting te Bolsward is dus geen destructor
en valt dan ook nóch als zoodaning, nóch door hetgeen daar met het goedgekeurde
diermeel geschiedt, onder de bepalingen van de Vleeschkeuringswet, maar wel onder
die van de Hinderwet en misschien ook nog wel onder die van andere wetten.
Uit de in het aangehaalde verslag gedane mededeeling, dat B. en W. een proef-
vergunning van 6 maanden hebben gegeven (die bereids is verlengd), blijkt wel,
dat het hier een Hinderwetaangelegenheid en geen Vleeschkeuringswet-aange-
legenheid betreft.

Vooral op het feit, dat de meerbedoelde inrichting dus met de Vleeschkeuringswet
niets te maken heeft wil ik hier de aandacht vestigen, om den lezers-buitenstaanders
dus te doen weten, dat nóch de wettelijke voorschriften, krachtens de Vleeschkeu-
ringswet en hare uitvoeringsbesluiten, nóch het toezicht hier schuldig kunnen zijn
en deze dus geen zijdelingsch verwijt kan treffen.

Er rest mij nog slechts een enkele opmerking ten einde niet den indruk te vestigen,
dat ik de basis, waarop Prof. v. Oijen zijn vragen heeft gesteld, in casu dus het aan-
gehaalde verslag van de Gezondheidscommissie te Bolsward, opzettelijk geheel voor-
bij wensch te gaan. Daarover wil ik alleen opmerken, dat i k dit, ook mij bekende
verslag, niet in ons Tijdschrift zou hebben geplaatst. De laatste zin, voorkomende
in dat verslag, n.1. „Of deze zijn nagekomen en afdoende waren, wordt niet ver-
meld", zou mij naast de andere redenen daarvan zeker hebben teruggehouden, want
door dien zin kan ik er allerminst het leveren van het bewijs in zien, om de twee
vragen te stellen of te beantwoorden. Bovendien is het mij bekend, dat er in elk
bedrijf, dat a. h. w. zijn kinderjaren nog moet doormaken, wel eens onvoorziene
toestanden kunnen voorkomen of fouten kunnen worden gemaakt, die den eigenaar
dikwijls veel meer onwelgevallig zijn dan anderen. Maar dan kan ik het nog niet
gemotiveerd achten om dan direct overheidstoezicht en -verantwoordelijkheid naar
voren te brengen, zelfs niet als het een bedrijf betreft, dat, in tegenstelling met het
bedoelde, wel onder de bemoeienis van de Vleeschkeuringswet zou vallen. Daarin
kan ik ook ambtelijk niet meegaan.

Voor het beantwoorden van de tweede vraag van Prof. v. Oijen acht ik, zooals
ik trouwens reeds eerder in dit Tijdschrift heb betoogd, dan ook heel wat meer
noodig.

De gewraakte bewerkingen vallen geheel buiten de „Vleeschkeuringswet". Eenig
verwijt aan de organen belast met het toezicht op de uitvoering van deze wet of op
anderen die werkzaamheden uit deze wet voortvloeiend verrichten, kan in mijn
opmerkingen dus niet gelegen zijn. Te minder is er aanleiding zulks te veronder-
stellen omdat ons tijdschrfit geen dagblad is, doch een orgaan waarin voor deskun-
digen wordt geschreven. Deze kunnen geacht worden de begrenzing der verant-
woordelijkheid voor de onderscheidene overheidsorganen te kennen.

Te meer is het dan echter zaak hier wijziging der werkingssfeer dezer organen in
overweging te geven, wanneer officieel misstanden worden vastgesteld.

Ondergeteckende beperkte zich er toe de vraag te stellen of hier zulk een wijziging
moest plaats hebben. Het is mij een raadsel hoe een zoo bekwaam ambtenaar als
collega T. daartegen bezwaar kan hebben.

Ik stel vast, dat hij den gesignaleerden ongewenschten toestand niet weerspreekt,
al meldt hij, dat thans verbetering is ingetreden. Doch ook voorbijgaand is zulks
ongewenscht. Ik handhaaf dus mijne, ten principale, gestelde vragen.

De redactie ontving van andere — niet diergeneeskundige — zijde een stuk van
gelijke strekking. Zij moet ter besparing van plaatsruimte met het voorgaande vol-
staan.

In eerst bedoeld stuk wordt de opmerking gemaakt dat de verkoop van „gesteri-
liseerd vleesch" volkomen vrij zou zijn en daarom de vergelijking mank zou gaan.
Zulks is onjuist, doch dit heeft met de gestelde vergelijking niets te maken. Het steri-
liseeren is alleen mogelijk onder het directe toezicht der keuringsdiensten, waarna
de gesteriliseerde waar\'den eigenaar ter beschikking gesteld Wordt. Een en ander
is bij de destructie niet het geval.

Kuchler deed voederproeven om de bleeke kleur van dooiers bij kippen don-
kerder te maken. De dooicrkleur wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door een mengsel
van twee kleurstoffen: zeaxanthine (kleurstof van de gele mais) en luteïne (die naast
het chlorophyl in groene bladeren voorkomt); verder, in kleinere hoeveelheden nog
carotine (de kleurstof van wortelen). Hoe meer kleurstof de dieren krijgen, hoe don-
kerder de eidooier (tot een zeker maximum). Door het voedsel is men (zooals bekend)
in staat de kleur der dooier te beïnvloeden; de eenvoudigste en goedkoopste manier
om bij kippen die niet genoeg groenvoer op kunnen nemen en bleeke dooiers hebben,
de kleur te verbeteren is, volgens Kuchler, fijngehakte boerekool en klaver en ge-
kneusde gele maïs door het voer te mengen.

In de 7de zitting van het Internationale Veeziektebureau, gehouden
te Parijs van 16—20 Mei 1933, zijn benoemd tot Voorzitter
Dr. E. Wehrle, Directeur van de Veeartsenijkundige afdeeling
van het Reichsgesundheitsamt te Berlijn en tot Onder-Voorzitter
Prof. Dr.H. C. L. E. Berger, Directeur van den Veeartsenijkundigen
Dienst te den Haag.

Kan een practiseerend dierenarts hulpkeurmeester zijn bij een keu-
ringsdienst van vee en vleesch ?

Gedep. Staten van Limburg beantwoorden deze vraag ontkennend ten aanzien
van den keuringskring Thorn, blijkens een bericht in de N. R. Cr. Volgens deze
mededeeling heeft de gemeenteraad van Thorn met ingang van 1 Januari 1933 een
practiseerend dierenarts benoemd tot hulpkeurmeester bij den keuringsdienst van
vee en vleesch in den keuringsdienst Thorn. Hiertegen is verzet gekomen van de zijde
van Gedep. Staten van Limburg, welk college, met den inspecteur van de volks-
gezondheid te Sittard, van meening is, dat de werkzaamheden, aan de betrekking
van hulpkeurmeester in genoemden keuringskring verbonden, zoo omvangrijk
zijn, dat deze niet naar behooren kunnen worden uitgevoerd door een hulpkeur-
meester, die tevens een andere betrekking bekleedt of een beroep of bedrijf uitoefent.

Aangezien gebleken is, dat de naleving van de voorschriften van de Vleesch-
keuringswet en van de verordeningen op den keuringsdienst in den keuringskring
Thorn onvolledig is, hebben Gedep. Staten thans, zulks met gebruikmaking van de
aan dit College bij art. 10 van genoemde wet toegekende bevoegdheid, voorgeschreven
dat de gemeenteraad van Thorn:

a) voor i Augustus 1933 zal overgaan tot wijziging van de instructie van den
hulpkeurmeester in dier voege, dat het bekleeden van een bezoldigde nevenbetrek-
king of het uitoefenen van eenig beroep aan genoemden ambtenaar onvoorwaar-
delijk wordt verboden;

b) uiterlijk met ingang van 1 Augustus 1933 eervol ontslag zal verleenen aan den
thans als hulpkeurmeester in functie zijnden dierenarts;

In de „Vee- en Vleeschhandel" van 9 Juni jl. wijdt een der medewerkers aan
dat blad, volgens een toelichting een niet-keuringsambtenaar, eenige beschouwingen
over bovengenoemd onderwerp. Zeer terecht merkt hij op, dat ook zelfs bij een rijks-
uitvoering van de wet men evenmin verschil in opvattingen omtrent keuringsbe-
slissingen geheel zal kunnen voorkomen, terwijl er verder steeds onderlinge verschillen
tusschen de personen, die de wet uitvoeren, zullen blijven bestaan, welke verschillen
zich zullen uiten in streng, middelmatig en slap optreden.

Meer wil genoemde medewerker zich bepalen tot de vraag, welke andere om-
standigheden er toe medewerken, dat de keuring in verschillende gemeenten tot
ongelijke resultaten leidt en hoe daarin verbetering is te brengen met behoud van
het tegenwoordige stelsel der wet. Terloops wordt opgemerkt, dat het zeer eigen-
aardig is, dat de zoo terecht gewraakte niet-uniforme wijze van keuren nimmer
aanleiding heeft gegeven tot bespreking in de veeartsenijkundige pers. Gebrek aan
belangstelling of een zekere graad van zelfgenoegzaamheid meent hij als reden
hiervan te moeten aannemen. (Dat zulks toch niet het geval is, blijkt m. i. wel uit

de beschouwingen van de Heeren Hoefnagel, Reeser en Veenstra in een der
vroegere jaargangen van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Ref.).

Als een der voornaamste redenen voor het verschil in de wijze van uitvoering
noemt de schrijver de financieele kwestie.

Eensdeels zijn de gemeentebesturen er aan gewend geraakt groote winsten op de
exploitatie der slachthuizen en keuringsdiensten te maken, terwijl vooral in de laatste
jaren zooveel mogelijk wordt bezuinigd op de uitgaven dezer diensten. Echter wijst
hij er op, dat in verschillende gemeenten de exploitatierekening van het slachthuis
nauwelijks sluit of een zeer geringe winst geeft.

Tenslotte zijn er ook nog gemeentelijke slachthuizen, welke alleen in stand zouden
kunnen blijven, indien aldaar, door middel van extra lage tarieven, voor binnen-
landschen export wordt geslacht, welke dus m. a. w. onmogelijk rendabel kunnen zijn,
indien zij aangewezen waren op de plaatselijke behoefte aan vleesch. Deze slacht-
huizen moeten op een of andere wijze een aantrekkingskracht uitoefenen, zijn in
hun bestaansrecht te zeer afhankelijk van het aantal slachtingen, wat tot minder
gewenschte toestanden leiden kan.

In alle bovengenoemde gevallen moet op de uitgaven voor de slachthuizen en
keuringsdiensten worden bezuinigd en. naar de meening van den schrijver, zijn
onder deze te bezuinigen uitgaven vooral die voor het keuringspersoneel. Het aantal
beschikbare keuringsambtenaren in verhouding tot het aantal slachtingen en den
invoer van vleesch speelt in deze kwestie een zeer groote rol. De gemeenten kunnen
nl. niet van twee wallen eten, aldus schrijver, door lage tarieven vast te stellen, of
wel een te groote winst maken, en anderzijds te veel te bezuinigen op personeel- en
andere uitgaven, rakende de uitvoering der keuring en de bevordering der hygiëne
aan de slachthuizen.

Hierop volgt nu een staatje, waarin men eenige gegevens vindt over de personeel-
bezetting van eenige slachthuizen in ons land, in verhouding tot het aantal slach-
tingen in 1931. Hoewel toegegeven wordt, dat een vergelijking van deze gegevens
zeer moeilijk is, mede uit onbekendheid met bijkomstige factoren (als het tevens
dienst doen als opzichter of het verrichten van winkelinspecties, levende keuring of
administratie door het keuringspersoneel) zijn er toch wel verschillen, welke de aan-
dacht trekken. Zoo zijn er b.v. te Alkmaar werkzaam 3 keuringsambtenaren op
23.851 slachtingen en te Apeldoorn 3V3 ambtenaar op 14.358 slachtingen. Ter ver-
gelijking wordt verder ook nog een exportslachterij genoemd, alwaar dooréén keur-
meester per jaar een 51.408 varkens zouden worden gekeurd.

Op dit alles wordt door schrijver de aandacht gevestigd met het oog op de minder
uniforme wijze van uitvoering der vleeschkeuringswet, terwijl hij tevens herinnert
aan het rapport der Amsterdamsche keuringsveeartsen omtrent de functie van de
keuringsveeartsen aan groote slachthuizen en de per dag door één keuringsveearts
maximaal aantal te keuren slachtdieren.

Niet onmogelijk wordt het geacht, dat als aan bovengenoemde kwestie ook van
hooger hand de noodige aandacht wordt besteed, en de eventueel noodig geachte
maatregelen worden getroffen, zulks niet onbelangrijk zal bijdragen tot het door
vele belanghebbenden in slagers- en grossierskringen beoogde ideaal: eenheid in
de uitvoering der vleeschkeuringswet.

(Naar mijn meening zal men, zelfs bij een even sterke bezetting met keurings-
personeel van alle slachthuizen en keuringsdiensten, toch nog nimmer een uniforme
uitvoering der keuring verkrijgen, daar, bij zelfs nog zoo uitvoerige en duidelijke
voorschriften omtrent te nemen beslissingen bij de keuring, steeds het persoonlijk
inzicht van den keuringsveearts of hulpkeurmeester een rol zal blijven spelen. Het
persoonlijk element is in deze materie niet weg te cijferen. Ref.)

In het gewijzigd urgentie-programma van het Kon. Ned. Landbouwcomite,
waarin op steun aan de producenten van vee en vleesch wordt aangedrongen, wordt
o. a. aanbevolen ten behoeve van een goedkoopere binnenlandsche vleeschvoor-

ziening de uitvoering der vleeschkeuringswet zoodanig te wijzigen, dat deze met
minder kosten zal kunnen geschieden. De groote winsten, welke met name in cnze
groote steden met de exploitatie van haar slachthuis worden gemaakt, bewijzen
duidelijk dat de geheven slachtrechten te hoog zijn. Aangezien het niet mogelijk
is de betrokken gemeentebesturen tot verlaging dezer rechten te bewegen, kan een
en ander slechts met een vereenvoudigde uitvoering der vleeschkeuringswet worden
bereikt.

Tevens wordt ook nog in overweging gegeven, de kosten, verbonden aan den uit-
voer van vee, als daar zijn de keurloonen, kosten der voorbehoedende entingen,
enz. eveneens te verlagen.

In het jaarverslag van de Vereeniging van Nederlandsche Gemeenten over 1932
worden eenige beschouwingen gewijd aan de destructie van vee en vleesch. Vermeld
wordt het werk van de N. T. B. in Friesland en de plannen tot stichting van een
dochtermaatschappij voor het Westen van ons land.

Wat Zeeland betreft, wordt medegedeeld, dat door de Zeeuwsche Maatschappij
van Landbouw een commissie is ingesteld om de meest gewenschte wijze van des-
tructie te onderzoeken. Deze commissie is tot de conclusie gekomen, dat wegens de
tijdsomstandigheden de landbouworganisaties de uitvoering niet op zich kunnen
nemen.

Uit een overleg, met het bestuur der afdeeling Noord-Brabant van den Christe-
lijken Boerenbond gevoerd, is een samenkomst voortgekomen van de besturen der
drie zuidelijke afdeelingen met het bestuur van dien Noord-Brabantschen Chr.
Boerenbond, op welke samenkomst is besloten, dat die bond onder gewijzigde voor-
waarden de destructie zal ter hand nemen van een gebied, omvattende de geheele
provincie Noord-Brabant, alsmede Midden- en Noord-Limburg en het Zeeuwsche
eiland Tholen.

Op de jl. 9 Juni te Goes gehouden vergadering van de afdeeling Zeeland van de
Vereeniging van Nederl. Gemeenten werd besloten een afwachtende houding te
blijven aannemen. Welk plan men ook maakte, steeds zullen de hooge veergelden
in Zeeland een te groote uitgave vormen in het destructievraagstuk aldaar.

B. en W. van Roermond vragen den gemeenteraad een crediet van ƒ 1000, voor
aanschaffing van een klokkeninstallatie, een signaalinrichting en een snelweger
aan het gemeentelijk slachthuis.

In een huishoudelijke vergadering hebben de leden van den raad van Bussum
de plannen van B. en W. besproken omtrent den bouw van een nieuw abattoir. Deze
plannen zijn reeds zoover gevorderd, dat alleen nog de hinderniswetvergunning
moet worden aangevraagd. B. & W. zijn voornemens nog dit jaar met den bouw
van een nieuw abattoir te beginnen.

De raad der gemeente Wognum heeft besloten tot intrekking van het besluit tot
aansluiting aan het openbaar slachthuis te Hoorn, zoodat de lijst der gemeenten,
welke zich afzijdig houden van het Hoornsche abattoir, weer metéén is vermeerderd.

Te Bodegraven werden de tarieven voor het gebruikmaken van het openbaar
slachthuis ten voordeele van de gebruikers gewijzigd. de G.

Verhuisd : Dr. H. H. Vink van Utrecht naar Groningen, Verl. Heerenweg 91,
Telef. 5057.

H. Burggraaf, Bijdrage tot de kennis der pancreasdistomatose bij het rund,
veroorzaakt door eurytrema pancreaticum (Janson, 1889), Looss 1907. Proefschr.
a. d. Veeartsenijk. Faculteit. Utrecht, Fa. Schotanus en Jens, 1933. 8°. 95 blz. m.
10 bl. afb.

V. CiLLi, L\'enterite paratubercolare dei bovini. Faenza, stab. graf. F. Lega,
1932. 8°. 95 p. c. fig. e 7 tav.

G. Montagano, Le api e il miele. Lezioni teorico-pratiche di apicoltura razionale
moderna. 10a ed. Catania, F. Battiato, 1932. 16⁰. 270 p. c. fig. e 20 tav.

J. Rennes, Production. Commerce et contrôle hygiénique du lait. Paris. 1933.
8°. 240 p. fr. 25.—

Dopter et Sacquepée, Précis de bactériologie. 4e éd. Paris. 1933. 8°. 2 vol. 1536
p. av. 369 fig. noires et coul. fr. 146.—

A. Busson, Le métabolisme et le rôle du facteur de croissance ou facteur „A"
dans l\'espèce animale et humaine. Paris. 1933. 8°. 182 p. fr. 30.—

W. Comminges, Le bouledoque français. Paris. 1933. 16°. 500 p. av. 18 hors-
texte. fr. 25.—

C. H. Féré, Scientific and esoteric studies in sexual degeneration in mankind
and in animals. Transi, by U. van der Horst. New-York, Anthropological Press,
1932- 8°. 340 p. $ 6.—

J. W. Stork and L. P. YV. Renouf, Plant and animal ecology. London, Murray,
■933- 8°. 208 p. w. 140 ill. Sh. 5.—

A. J. Clark, The mode of action of drugs on cells. London, E. Arnold, 1933.
Kl. 8°. VIII 298 p. w. 62 ill. Sh. 18.—

Q_. V. Steele, The book on Pekingese. 7th ed. London, Simpkin, 1933. 8°. 241 p.

B. F. Kaupp, Poultry diseases. Incl. diseases of other domesticated birds. W.
chapters on the anatomy and physiology of the fowl. 6th ed. London, Baillière,
Tindall and Cox, 1933. 8°. 444 p. Sh. 18.6

E. C. Voorhies and M. H. Blank, Swine. Berkeley, Univ. of California Printing
Office, 1932. 8°. 135 p. w. 29 ill.

Univ. of California. Coll. of Agric. Agr. Exp. Stat. Bull. nr. 523.
J. M. Tinley and M. H. Blank, An analysis of the East Bay milk market. Ber-
keley, Univ. of California Printing Office, 1932. 8°. 110 p. w. 10 fig.
Univ. of Calif. Coll. of Agric. Agr. Exp. Stat. Bull. nr. 534.

D. J. Griswold, Lamb feeding. Fargo, Agric. Coll., 1932. 8°. 16 p. w. 10 fig.
North Dakota Agric. Coll. Circ. No. 114.

F. W. Christensen and T. H. Hopper, Effect of weathering and stage of maturity
on the palatability and nutritive value of prairie hay. Fargo, Agric. Coll., 1932.
8°- 55 P- ^w- 3 fig-

C. Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his „Little animals". London, J. Bale,
1932. 8°. 435 p. w. 32 pi. Sh. 31.6

F. R. Marshall and R. B. Millin, Farm sheep raising for beginners. Rev. by
1). A. Spencer and C. G. Potts. Washington, Government Printing Office, 1932.
8°. 24 p. w. ill.

E. F. Phillips and G. S. Demuth, Beekeeping in the clover region. Rev. by J.
I. Hambleton. Washington, Government Printing Office, 1932. 8°. 22 p. w. ill.
U. S. Dept. of Agriculture. Farmers\' Bull. No. 1215.

R. Beutner, Physical chemistry of living tissue and life processes. London. Bail-
liere, Tindall and Cox, 1933. 8°. X 337 p. w. 79 ill. Sh. 29.—

G. H. Badcock, Disobedient dogs and other matters. London, Jenkins, 1933.
8". 222 p. w. ill. Sh. 3.6

E. F. Daglish, The dcg owner\'s guide. London, Dent, 1933. Kl. 8 . XII 244
p. and 20 full page wood engr. Sh. 7.6

L. von Bertalanffy, Modern theories of development : an introduction to
theoretical biology. Transl. by J. H. Woodgei. London, Oxford Univ. Press, 1933.
8°. X 204 p. Sh. 8.6

W. J. S. McKay, The evolution of the endurance, speed and staying power of
the race horse. London, Hutchinson, 1933. 8°. 320 p. w. 28 ill. Sh. 15.—

L. E. Clinf., Turkey production. London, Routledge, 1933. Gr. 8°. Sh. 25.6
Cehes Codex der pharmazeutischen und organotherapeutischen Spezialpräparate
(einschl. der Sera-Impfstoffe, Kosmetica, Reinigungs-, Desinfektions- und Schäd-
lingsbekämpfungsmittel). Bearb. von der wissensch. Abt. der Gehe und Co. Chem.
Fabriken, Dresden. 6te Aufl. Dresden, Schwarzeck Verlag, 1933. Gr. 8°. 1272 S.

F.. Moser und F. Gutenäcker, Beschlag und Pflege von Huf und Klaue. i5te
Aufl. der ,,Lehre vom Hufbeschlag". Stuttgart, Schickhardt und Ebner, 1933.
Gr. 8°. XV 285 S. m. 338 Abb. M. 6.50

0. Gratz, Schafmilchkäserei. Die Herstellung von Liptauer und einigen anderen
feinen Schafkäsen. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1933. 8 . 54 S.

E. Spannagel, Das Hasenkaninchen. Seine Zucht und Pflege und die Erzüchtung
schöner Ausstellungstiere. 6te Aufl. Von J. Heintz. Leipzig, F. Poppe, 1933. 8 .
48 S. m. Abb.

J. Hansen, Anleitung für den Betrieb von Rindviehkontrollvereinen mit einem
Anh. über das deutsche Rinderleistungsbuch. 4te Aufl. Berlin, Deutsche Land-
wirtschafts-Ges., 1933. Kl. 8". 139 S. m. Abb. M. 3.—

J. G. Knoll, Die Pflanzenbestandsverhältnisse des süddeutschen Grünlandes. 1.
Berlin, Deutsche Landwirtschafls-Ges., 1932. Gr. 8°. 84 S. M. 6.—

1. Die Wiesentypen des württemb. Unterlandes.
Arbeiten der Deutschen Landwirtsch.-Ges. H. 386.

H. Möller, Grundriss des Hufbeschlags. Zugl. I2te Aufl. der „Anleitung zum
Bestehen der Hufschmiedeprüfung". Neubearb. von W. Meinicke. Berlin, P. Parey,
^!933\' \'99 S. m. 122 Textabb. M. 4.80

G. Wilsdorf und H. Pernitzsch, Die Einrichtung, die zweijährigen Betriebs-
ergebnisse, züchterischen Arbeiten und Versuche des Schafkontrollringes Thü-
ringen 1931 und 1932. Berlin, Reichsverband f. Deutsche Schafzucht, 1933. 8 .

B. Malkmus, Grundriss der klinischen Diagnostik der inneren Krankheiten der
Haustiere. lite Aufl. Bearb. von T/i. Oppermann. Leipzig, M. Jänecke, 1933. 8^C.
264 S. m. 71 Textabb. und 1 färb. Taf. M. 8.55

Wölki, Turnierplätze und Prüfungsbahnen. Anlage und Aufbau. Gestaltung
für Zwecke der Reitpferdezucht. Atlas m. 25 Taf. Neudamm, J. Neumann, 1933.
4 . 4 Bl., 25 Taf. \' M. 9.-

Josso, Hyperféminisation expérimentale par la folliculine cristallisée et améliora-
tion de la ponte. Thèse de Paris. 1933.

Garez, Du rôle des excreta dans la propagation des maladies infectieuses des
animaux. Thèse de Paris. 1933.

Fournier, Indications techniques et essais d\'ostéo-synthèse en chirurgie vétéri-
naire. Thèse de Paris. 1933.

Voignier, Contribution à l\'étude de la gastro-entérite infectieuse des chats.
Thèse de Paris. 1933.

Balossier, Des dystocies foetales chez la chienne. Thèse de Paris. 1933.
Verdin, La race tachetée de l\'Est en Côte d\'Or. Thèse de Paris. 1933.
Hippolite, Contribution à l\'étude du traitement des plaies par les ferments
lactiques. Thèse de Paris. 1933.

Salle, De la sympathectomie-périartérielle par agents chimiques chez quelques
animaux et en particulier chez le chien. Thèse de Paris. 1933.

Chacun, Contribution à l\'étude des méthodes de diagnostic précoce de la gesta-
tion chez la vache. Recherches des hormones spécifiques. Thèse de Toulouse. 1933.

Guérit, Les pyréthrines. Essai de traitement de la métastrongylose ovine. Thèse
de Toulouse. 1933.

Chassainc, Contribution à l\'étude de l\'ovariectomie et de ses suites chez la chatte.
Thèse de Toulouse. 1933.

Barthes, Du diagnostic différentiel des paraplégies chez le chien. Thèse de Tou-
louse. 1933.

Proust, Diagnostic différentiel des coliques chez les bovidés. Thèse de Toulouse.
\'933-

Coulomb, Contribution à l\'étude de l\'anesthésie des carnivores domestiques par
le tribromo-éthanol. Thèse de Toulouse. 1933.

M. Zinth, Das Kulturverfahren zum Nachweis von Abortus-Bangbazillen im
Meerschweinchenversuch. Inaug.-Diss. Giessen. 1933.

W. Buss, Ein Beitrag zur Geschichte der Therapie der Retentio secundinarum
beim Rind mit bes. Berücksichtigung der Behandlung mit Batticon. Inaug.-Diss.
Giessen. 1933.

Tu. Kohl, Ein Beitrag zum Vorkommen von Trichonomaden im gesunden und
kranken Geschlechtsapparal des Rindes. Inaug.-Diss. Giessen. 1933.

L. Fekete, Der Effekt der Uterusexstirpation auf die Ovarien. Inaug.-Diss.
Budapest. 1932.

M. Krsnyak, Der Hormongehalt der Ovarialzysten bei der Stute. Inaug.-Diss.
Budapest. 1932.

E. Leicht, Untersuchungen über das Laewen-Trendelenburgsche Froschprä-
parat. Inaug.-Diss. Budapest. 1932.

J. Marsal, Das Wachstum und die Sekretion der Milchdrüse. Inaug.-Diss. Buda-
pest. 1932.

F. Nagy, Kopf- und Vorderdarm der Katze (Felix domestica Briss). Inaug.-Diss.
Budapest. 1932.

A. Toth, Einfache Färbungsmethode zum Nachweis der Negrischen Körperchen.
Inaug.-Diss. Budapest. 1932.

J. L. Balazsy, Untersuchungen über die Lymphgefässe des Kaninchens. Inaug-.
Diss. Budapest. 1933.

L. Bohmka, Beitrag zur Folinschen Kreatin-Kreatininbestimmung. Inaug.-Diss.
Budapest. 1933.

L. Balogh, Zur Kenntnis der einheimischen Zwischcnwirte von Macracan-
thorhynchus hirundinaceus Pall (= Echinorhynchus gigas). Inaug.-Diss. Budapest.
1933-

L. Feldmann, Vergleichende Untersuchungen über den Kreatin- und Kreatinin-
gehalt in den Geweben einiger Haustiere. Inaug-Diss. Budapest. 1933.

G. Horvath, Altersveränderungen der Atrioventrikularklappen bei Pferden.
Inaug.-Diss. Budapest. 1933.

St. Kari, Der Trockensubstanz- und Lipoidgehalt der Eier einiger Hühner-
rassen. Inaug.-Diss. Budapest. 1933.

J. Kovacs, Die Skelettmuskeln der Katze (Felix domestica Briss). Inaug.-Diss.
Budapest. 1933.

L. Pospesch, Der Kolititer der Milch in Ungarn. Inaug.-Diss. Budapest. 1933.
Y. Sscabo, Vergl. Untersuchungen über den Fettgehalt des Blutserums nach
erfolgter peptischer Verdauung der Serumeiweisskörper. Inaug.-Diss. Budapest.
\'933-

B. Fiboldi, Experimentelle Untersuchungen über die Spezifizität der Geflügel-
kokzidien. Inaug.-Diss. Budapest. 1933.

M. Toth, Mitteldarm und Enddarm der Hauskatze mit den Anhangsdrüsen des
Mitteldarms. Inaug.-Diss. Budapest. 1933.

T. Török, Ueber den Harnsäuregehalt des Rinderblutes. Inaug.-Diss. Budapest.
1932-

F. Prügelhof, Untersuchungen über die Beziehungen zwischen Zucker- und
Wassergehalt des Blutes. Inaug.-Diss. Wien. 1933.

F. Dorfner, Untersuchungen über die aerobe Darmbakterienflora der Bienen-
königin und Drohne. Inaug.-Diss. Wien. 1933.
J. Eder, Der Verdauungstrakt der Aesche. Inaug.-Diss. Wien. 1933.
J. Resch, Untersuchungen über den Blutzuckergehalt bei Fischen. Inaug.-Diss.
Wien. 1933.

M. Oetiker, Ueber die Beeinflussung des Blutwasserspiegels durch Hypergly-
kämie beim Huhn. Inaug.-Diss. Wien. 1933-

O. Krebs, Harnuntersuchungen bei an „Kolik" leidenden Pferden. Inaug.-Diss.
Wien. 1933.

E. Wandaller, Ueber den Agglutiningehalt normalen Pferdeserums gegen
Bakterien der Paratyphusgruppe. Inaug.-Diss. Wien. 1933.

E. Bergholtz, Ueber eine noch nicht beschriebene Drüse in der Oesophagus-
gegend der Cypriniden. Inaug.-Diss. Wien. 1933.

E. Schwayer, Die Blutgerinnungswerte (nach Fonio) des normalen Pferdeblutes.
Inaug.-Diss. Wien. 1933.

F. Krawarik, Ueber die Entwicklung des Verdauungstraktes beim Hecht in den
ersten 6 Wochen. Inaug.-Diss. Wien. 1933.

M. Djuric, Beeinflussung des Blutwassergehaltes durch orale Zufuhr von ver-
schiedenen Kochsalzlösungen. Inaug.-Diss. Wien. 1933.

W. Gündisch, Einfluss der Phenolisierung der Pankreasgefässe auf dessen inner-
sekretorische Tätigkeit. Inaug.-Diss. Wien. 1933. du Buy.

Misvormingen van het ademhalingsapparaat komen niet veel voor.
Des te zeldzamer is het dus, dat in den loop van een week twee gevallen
van een der minst bekende afwijkingen te mijner kennis kwamen. Het
eerste geval wordt, wat zijn klinische beteekenis betreft, door onzen
jongen collega Nijhoff geschilderd. Een deel van de door hem gevonden
buiklong werd aan Prof. van der Kaaij gezonden, die het voor verder
onderzoek aan het Pathologisch instituut doorgaf. Dr. Hoogland
was zoo vriendelijk mij een paar bevries- en paraffinecoupes af te staan,
waardoor ik in de gelegenheid kwam van dit geval nader kennis te
nemen. Afbeelding I geeft een idee van den bouw van het longweefsel,

dat in de buikholte aanwezig was. Naast vele bronchiën en bronchioli
zijn de longalveolen duidelijk zichtbaar. Kraakbeen ontbreekt om de
eerste. Slijmkliertjes komen er ook niet in voor. Het bronchiaalepitheel
is laag tot kubisch. In den wand der bronchiën en bronchioli en om de
alveolentoegangen komt veel glad spierweefsel voor. Het alveolair-
epitheel bestaat voor een deel uit groote, onregelmatige, schijnbaar
opgeblazen cellen, waarvan het protoplasma niet of weinig gekleurd is,

alleen de grenzen en de kern duidelijk waarneembaar zijn. Op andere
plaatsen is het een laag epithelium of is het heelemaal niet te vinden.
Capillairen komen in de alveolenwanden weinig voor. De overgang
van de bronchioli via bronchioli respiratorii en alveolengangen is als
in normale longen. Opvallend is, dat de longblaasjes ruime lumina
bezitten, terwijl men zou verwachten, dat zij samengevallen zouden
zijn, omdat de buiklong atalectatisch is. Doch hier zijn alle alveolen
met vocht gevuld geweest. Het feit, dat een stukje van deze long,
nadat het korten tijd op een schoteltje had gestaan, als het ware in
uitgetreden vloeistof dreef, wijst er wel op, dat dit orgaan buitengewoon
vochtrijk was. De holten waren waarschijnlijk alle met een sereuze
vloeistof gevuld.

Voor de genese ook van dit geval is het van belang te weten, dat,
zooals Nijhoff schreef, deze buiklong, die geheel door peritoneum
omgeven, vrij in de buikholte was gelegen, waarschijnlijk alleen aan
het middenrif bevestigd was geweest.

Het tweede geval mocht ik ook van den Directeur van het Patholo-
gisch Instituut, Prof. Dr. H. Schornagel, ontvangen, wien ik hier
nogmaals dank zeg. Het werd waargenomen door collega Kapteijn
te Nieuwerkerk a. d. IJsel. Hij vond het bij de keuring van een nuch-
teren kalf en beschrijft het als een tumor, die door een dunne steel aan
het middenrif bevestigd was, vlak onder de rechter nier. De tumor
hing vrij in de buikholte tegen de achtervlakte van de lever, waarin
hij een impressio had gemaakt, zooals de rechter nier dat ook doet.
De afmetingen bedragen: 13.2 X 10.2 X 4.7 cm. Hij is door peri-
toneum omgeven en glad van voorkomen, laat dus geen lobuli zien,
zooals bij een runderlong gewoonte is en ook bij het geval van Nijhoff
werd waargenomen. Figuur 2 geeft het orgaan op doorsnede weer.

Hier zijn de interstitieele schotten, die de kwabjes scheiden, duidelijk.
Nabij de steel, dus aan de middenrifszijde is een bronchus te zien in
welks wand een stukje kraakbeen ligt en die, zich vertakkende, naar
de tegenover liggende zijde te vervolgen is. Microscopisch stemt dit
geval geheel met het vorige overeen, zooals figuur 3 aangeeft. De
verschillen beperken zich tot het reeds vermelde voorkomen van
kraakbeen en tot het in mindere mate aanwezig zijn van glad spier-
weefsel, dat alleen om de grootere bronchiën in een dunne laag is
aangetroffen. In de steel liggen slechts de toe- en afvoerende vaten,
die met de art. en vena pulmonalis niets te maken hebben, dus alleen
als voedingsvaten te beschouwen zijn.

Naast de bijzonderheid van het voorkomen van een long in de buik-
holte interesseert vooral de vraag, hoe komt dat orgaan daar. Daarvoor
is het in de eerste plaats van belang te weten hoe het met overeen-
komstige gevallen geweest is, die reeds bij mensch en dier zijn waarge-
nomen.

Schneider noemt in zijn monographie over misvormingen van het
ademhalingsapparaat, in „die Morphologie der Missbildungen des
Menschen und der Tiere" van Ernst Schwalbe, de buiklong een
bijzonderen vorm der bijlongen, die bij den mensch het meest in de
borstholte zijn aangetroffen in den vertebralen hoek tusschen midden-
rif en onderste longkwab ter hoogte van de 10de intercostale ruimte

in den vorm van een 3—8 cm. groote, pyramidale kwab, die door
pleura is omgeven. Nu eens is zij door een steel aan het middenrif,
dan weer door een aan het mediastinum verbonden. In de eerst bedoelde
gevallen ligt zij subpleuraal tegen het middenrif aan. Ouder wordende
neemt zij door cystenvorming in omvang toe.

Schneider vermeldt 4 gevallen van buiklong bij den mensch, die
hij uit de literatuur heeft verzameld en die alle subperitoneaal tegen het
middenrif aanliggen. In twee gevallen zat het orgaan nog in de opening
van het niet geheel gesloten middenrif.

Het door Seltsam beschreven geval was gekenmerkt door de aan-
wezigheid van holten, die met trilhaarepitheel waren bekleed en van
cysteuze ruimten, terwijl door het geheel een bronchus liep, die even-
eens trilhaarepithelium had, daarnaast nog slijmklieren, glad spier-
weefsel en kraakbeen.

Wyssmann uit Bern doet in de Schweizer Archiv für Tierheilkunde
van November 1931 (LXXIII Band, 11 Heft Bldz. 562) mededeeling
van een geval, dat, evenals dat van Nijhoff, bij een partus werd waar-
genomen, waarbij de buiklong 7.5 K.G. woog en door een bandachtige
streng aan het mesenterium was verbonden. Vergroeiing met het
middenrif werd niet gevonden. Ook deze was met vloeistof gevuld,
welke na 2 dagen in die mate was weggevloeid, dat de buiklong nog
slechts de helft woog.

Opmerkelijk zijn de gevallen, die hij uit de literatuur vermeldt
en die er op wijzen, dat alhoewel deze misvorming niet dikwijls is
waargenomen, zij in de veeartsenijkunde toch geen onbekende is.
Joest zag ze tweemaal, n.1. bij een paard en bij een kalf. Bij de laatste
zat zij aan het middenrif vast en communiceerde met de normale
luchtwegen. In de richting van haar langste afmeting trok een zich
vertakkende bronchus, vergezeld van een arterie en een vena door haar
heen. Magnusson vond er een bij een tweejarig slachtrund. Hier lag
zij, afgezien van een 4 cm. lange innige verbinding met het centrum
tendineum, vrij in de buikholte. Verbinding met de normale lucht-
wegen was er niet, wel ging van de buiklong een potlooddikke, arterie-
houdende streng door het middenrif, daarna naar lateraal en vervol-
gens in een kort schijl langs den borstwand, waarna de streng in het
septum in de thymus verloren ging, maar de vaten kregen verbinding
met de aorta nabij de art. subclavia sinistra.

Tenslotte wijst Wyssmann op een geval van Schlegel, waarbij een
congenitale middenrifsbreuk met prolaps en afsnoering van een deel
van de achterkwab van de normale long en verplaatsing naar de buik-
holte bij een kalf van 5 weken was geconstateerd.

Wat de genese betreft zijn er, zooals voor de hand ligt, twee theorieën,
die resp. als exces- en als afsnoeringstheorie worden aangeduid.
Bij de eerste wordt aangenomen, dat, op een andere plaats dan de
normale, longweefsel kan worden gevormd, dat dan als een teveel,
een exces, moet worden beschouwd. Twee mogelijkheden zouden voor

het ontstaan van dit exces in aanmerking kunnen komen. a. De in de
pathologie nog steeds aangenomen „Keimversprengung", waarbij
kiemen van een bepaald orgaan of weefsel door de plooivormingen en
verplaatsingen, die tijdens het embryonale leven plaats vinden, op
andere dan normale plaatsen zouden komen te liggen en daar tot de
vorming van heterotope organen aanleiding zouden geven. Gemakke-
lijk is deze verklaring wel, maar voor een embryoloog moeilijk aan-
vaardbaar. Op welke wijze kiemen in de buikholte zouden moeten
komen, die de aanleg tot de vorming van een long in zich dragen, is
moeilijk voor te stellen. M. i. is „Keimversprengung" als boven is aan-
gegeven een verklaring, die zoo spoedig mogelijk moest verdwijnen
en door meer uit de embryologie zelf voortspruitende begrippen moest
worden vervangen, zooals er bijv. een onder b. wordt aangegeven.
b. Bij de steeds verder gaande differentiatie tijdens de voortschrij-
dende embryologische ontwikkeling wordt de potentie der cellen
steeds kleiner. D. w. z. dat het aantal weefsels, dat uit een bepaalde
cel of celgroep te voorschijn komt, steeds kleiner wordt. Kunnen
de eerste klievingscellen nog als totipotent worden beschouwd,
bij de vorming der drie kiembladen is deze totipotentie reeds in
een multipotentie overgegaan, die bij de verdere ontwikkeling steeds
minder wordt en verandert. Eén bepaalde potentie treedt n.1. op den
voorgrond, andere verdwijnen niet uit de cel, maar worden latent en
komen niet dan onder „abnormale omstandigheden", die men niet
kent, tot ontplooiing. Een van de mooiste voorbeelden is die van het
darmepitheel, dat in staal is den aanleg te leveren voor het pancreas.
Normaal is alleen een gedeelte van het duodenale epitheel aangewezen
hiervoor te zorgen. Onder „abnormale omstandigheden" kan evenwel
dat van het ileum, het laatste gedeelte van het dundarmkanaal, het
ook doen, zooals de aanwezigheid van een accessoir pancreas, dat wel
eens in den wand van het ileum is aangetroffen, bewijst. Trachea, bron-
chiaalboom en longweefsel komen normaal voort uit het epitheel van
den ventralen pharynxwand. Aangenomen mag worden, dat grootere
gedeelten van het darmepitheel hiertoe in staat zijn, bijv. dat van den
slokdarm en van de maag. Wanneer nu uit een gedeelte van het
embryonale maagepithcel een longaanleg was uitgegroeid, zou deze,
evenals de normale luchtwegen dat doen, een open verbinding met
de maag hebben behouden. In geen der gevallen is er van een verbin-
ding met een darmgedeelte sprake, zoodat deze verklaring voor het
ontstaan van buiklongen niet waarschijnlijk is.

Veel beter gefundeerd is de afsnoeringstheorie, waarin de sluiting
van het middenrif een rol groote speelt. Daartoe moet men in gedachte
terug gaan tot dat stadium in de embryonale ontwikkeling, waarbij
aan weerszijden van het mesogastrium dorsale over het septum trans-
versum, dat het voornaamste gedeelte van het middenrif in aanleg
uitmaakt, heen, door het foramen pleuro-peritoneale nog een verbin-
ding tusschen cavum pleurae en cavum peritoneale bestaat. In de eerste

groeit in dit stadium de long uit. Wanneer deze door excessieven groei
het al dan niet te groote foramen pleuro-peritoneale overschrijdt,
komt een deel van de long in de buikholte te liggen. Door sluiting van
genoemd foramen wordt dit gedeelte van de hoofdmassa afgesnoerd
en ontstaat de buiklong, die door (oorspronkelijke) pleura, (later Perito-
neum genoemd) omgeven wordt.

Secundair ontstaat er een vaatvoorziening, die het afgesnoerde
orgaan door middel van een steel kan bereiken en met de genese ervan
geen verband houdt.

Vóór deze opvatting der genese van de buiklong pleiten de in de
literatuur en in dit artikel beschreven gevallen, wanneer men ze in
deze volgorde plaatst :

b. het geval van Joest, waarbij de buiklong door het foramen pleuro-
peritoneale heen met de borstlong in verbinding stond;

c. het geval van Schlegel met zijn congenitale middenrifsbreuk,
prolaps en afsnoering;

d. de twee door Schneider uit de literatuur vermelde gevallen,
waarbij de buiklong nog in het niet geheel gesloten middenrif was
gezeten;

e. de andere bij den mensch waargenomen gevallen, die subperito-
neaal (feitelijk subpleuraal) tegen het middenrif aan gelegen waren;

f. de andere bij de dieren waargenomen gevallen, die, alleen beves-
tigd door een steel aan middenrif of mesenterium vrij in de buikholte
lagen;

g. het feit, dat in vele gevallen door de geheele buiklong een zich
vertakkende bronchus loopt, die aan den middenrifskant begint, zooals
ook in het geval van Kapteijn.

De afsnoeringstheorie is dus de meest aannemelijke. Joest, Beneke
e. a. nemen haar ook aan.

Zwei Fälle von Bauchlunge werden beschrieben, wovon ein Fall ausführlicher
der bei einem neugeborenen Kalbe vorgefunden wurde.

Die Bauchlunge mass 13.2 X 10.2 X 4.7 c.m. und war durch einen dünnen
Stiel am Zwerchfell befestigt (fig. 2). (Durch die ganze Lunge lief ein verzweigter
Bronchus dessen Anfangspunkt an der Zwerchfellseite lag).

Der mikroskopische Bau war grösstenteils derselbe als in der normalen Lunge
(fig. 3). Knorpelgewebe wurde nur in der Bronchuswand angetroffen; glattes Mus-
kelgewebe in der Wand der Bronchien, nicht in der Wand der Bronchioli. Schleim-
drüsen fehlten ganz.

Was die Ursache dieser Anomalie anbetrifft, wird vermutet dass im Stadium
worin das Zwerchfell noch nicht ganz geschlossen war, die Brustlunge durch über-
mässiges Wachstum in die Bauchhöhle gewachsen ist. Beim Schliessen des Zwerch-
felles wurde dieser Teil vom übrigen Teil getrennt.

Die in der Literatur bekannten Fälle und der Lauf des Bronchus in der Bauch-
lunge befürworten diese Theorie.

The author records two cases of pulmo accessorius abdominalis, one of which
is described in detail. In this case, the anomaly, which was observed in a new-
born calf, measured 13.2 X 10.2 X 4.7 c.m. and was attached to the diaphragm
by a thin stem. (fig. 2).

(Through the whole abdominal lung a ramified bronchus was running which
began at the side of the diaphragm).

The microscopic structure was for the greater part similar to that of the normal
lung. (fig. 3). Cartilage was only seen in the wall of the bronchus. Smooth muscular
tissue was absent in the wall of the bronchioli; mucous secreting glands failed.

As to the cause of this anomaly, it is supposed that in the stade where the diaphragm
is not totally closed, the lung has descended by excessive growth into the abdominal
cavity. The part laying in the abdominal cavity has been separated on closure of
the diaphragm.

The cases known in literature and the course of the bronchus in the pulmo acces-
sorius abdominalis lend support to this theory.

L\'auteur décrit deux cas de pulmo accessorius abdominalis, dont un cas en détail.
Dans ce cas l\'anomalie, observée chez un veau nouveau-né, mesurait 13.2 X 10.2 X
4.7 centimètres et était attachée au diaphragme par une tige mince, (fig. 2).

(A travers le pulmo entier il s\'étend une bronche ramifiée qui commence au
côte du diaphragme).

La structure microscopique est en grande partie analogue à celle du poumon
normal (fig. 3). Le cartilage s\'observe seulement dans la paroi de la bronche. La
tissue musculaire lisse manque dans la paroi des bronchioles; des glandes
muqueuses font défaut.

En ce qui concerne la cause de cette anomalie, on suppose que le poumon pec-
toral se soit engagé dans la cavité abdominale par un développement exagéré au
moment où le diaphragme n\'était pas encore totalement fermé. Lorsque le diaphrag-
me s\'est fermé, la partie du poumon située dans la cavité abdominale a été étranglée.

Les cas connus dans la littérature et le cours de la bronche dans le pulmo acces-
sorius abdominalis militent en faveur de cette théorie.

In een Berl. Avondblad berichtte de filmster Leni Riefenstahl over de lotgevallen
bij haar filmtocht in de arktis. Merkwaardig was het, dat deze filmexpeditie, die
tot aan de uiterste grenzen van de poolstreken doordrong, voor haar opnamen uit
Duitschland ijsberen had meegenomen.

Het treurigste was wel, schrijft zij, dat wij onze ijsberen moesten doodschieten,
nadat zij zoo goed hun rol voor ons gespeeld hadden. De Deensche regeering ver-
langde dit van ons, tot bescherming van de eskimo\'s. Dezen zouden ze zeer zeker
als een welkome jachtbuit hebben neergeschoten en opgegeten, wat echter niet
mocht gebeuren, in verband met het trichinengevaar. Zij moesten worden afgemaakt
en daarna aan de zee worden prijsgegeven."

Naar aanleiding van een geval meegemaakt in de praktijk wil ik
dit onderwerp nog eens nader bezien.

Tot de zeldzame misvormingen behooren wel zeker die der longen.
De niet zelden voorkomende rudimentaire longkwabben bij volwassen
runderen blijken volgens de onderzoekingen van Glur op foetale
ontwikkelingstrap staan gebleven longdeelen te zijn.

Nog zeldzamer echter komt het voor dat gedurende de foetale ont-
wikkeling deelen van de long afgescheiden worden, en dan in zekere
zin als „bijlongen" te voorschijn komen. Deze deelen kunnen in de
borstholte en zelfs in de buikholte voorkomen. Dit laatste is de aanlei-
ding geweest hun den naam „Bauchlunge" te geven.

Joest heeft zoo\'n geval beschreven bij een gezond kalf van 14 dagen
oud. Die Bauchlunge zaten vast aan het middenrif en stonden in ver-
binding met de normale luchtwegen. Zij hadden een grauwroode kleur.
Het geheel bestond uit een ronde koekvormige massa van weeke elas-
tische consistentie, van de volgende afmetingen. Lengte : 20 c.M.,
breedte 15 c.M., dikte 6 c.M., en bezat afgeronde randen.

Aan de oppervlakte waren duidelijke lobuli te zien, die ook op de
sneevlakte duidelijk waarneembaar waren. In de lengterichting van
deze Bauchlunge verliep een bronchus, die door een arterie en vene
begeleid werd, welke zich evenals de bronchus vertakten. Joest was
van meening dat de zich ontwikkelende longen gedeeltelijk door
den aanleg van het middenrif waren afgesnoerd en zoo in de buik-
holte waren komen te liggen.

Magnusson vermeldt een geval van Bauchlunge bij een tweejarig
rund, toevallig bij de slachting gevonden. Dit weefsel zat in de buurt
van de milt, tusschen middenrif en maag, was ongeveer 600 gr. zwaar
en had de volgende afmetingen :

Lengte 24 c.M., breedte 18 c.M., dikte 6 c.M. en werd naar de peri-
ferie dunner. Door een 4 c.M. lange verbinding was dit weefsel met
het middenrif verbonden; overigens lag het los in de buikholte. In deze
streng verliep een groote arterie, die naar de thymus liep en uitmondde
in de buurt van de arteria subclavia sinistra in de voorste aorta. De
venae waren onbeduidend. De Bauchlunge hadden een doorschijnende
spiegelende serosa, die duidelijk polygonale velden en goed differen-
tieerbare, maar luchtledige, lobuli, evenals sterk ontwikkeld inter-
lobulair bindweefsel lieten zien. Aan den kant van het middenrif bevond
zich een indeuking, waardoor een gladwandige, 150 c.c. groote, cyste-

achtige ruimte gevormd werd, welke niet in verbinding stond met de
buitenlucht. In deze ruimte monden twee hoofdbronchiën uit, die
door krachtige, niet volledig gesloten kraakbeenringen omgeven waren
en die zich als een boom in de geheele long vertakten.
In deze longen, die niet luchthoudend waren, was meer bindweefsel
aanwezig, dan in een normaal atelectatische long. Ook dit zou volgens
schrijver op een foetale misvorming in vrij laat stadium van ontwikke-
ling berusten.

Ook Schlegel vermeldt nog een geval bij een vijf weken oud kalf,
veroorzaakt door congenitale hernia van het middenrif.

Prof. Dr. E. Wyssmann te Bern vermeldt een geval beschreven door
Dr. J. von Arx te Kriegsstetten, waarbij hij geroepen werd, bij een
partus van een 8-jarige Simmenthaler koe, die 9 maanden gedragen
had. !).

Het vruchtwater was een uur geleden weggegaan en de geboorteweg
was volledig ontsloten. Het foetus was dood en lag in rechterzijligging
en beiderzijdsche tarsaal-ligging. Daar het een klein kalf betrof, kon
hier gereponeerd worden.

Bij vaginaal-exploratie was nu een abnormaal groote buikomvang
te voelen, die bij palpatie fluctueerde, zoodat de diagnose acsites
werd gesteld.

Nadat de buik geopend was, en ongeveer 30 L. vloeistof was afge-
loopen, wou de partus nog niet opschieten. Nu werd de urineblaas
gepuncteerd ?

Daarna werden manueel enkele stukken van een tumorachtig weefsel
verwijderd, dat zich bevond in de linker buikhelft van het foetus.
Daarna kon het kalf geboren worden. In de buikholte bevond zich links
naast de lever een ovaal ronde massa van den vorm van een brood en
van de volgende afmetingen, lengte 50 c.M. dikte 25 c.M., gewicht
7! K.G. Het leek veel op een versche opgeblazen kalfslong, had een
compacte samenstelling van grauwwitte kleur. Het oopervlak zag er
glanzend uit met duidelijken veldjesbouw.

Door een bandachtige streng, waarin sterke bloedvaten verliepen,
was het aan het scheil verbonden. Een verbinding met het middenrif
werd niet gezien. De buikholte was hier volkomen afgesloten, ook
een verbinding met aorta was, als bij het geval Magnusson, niet aan-
wezig. Na pathologisch onderzoek bleek dit weefsel longweefsel te zijn.
Na twee dagen hadden de Bauchlunge de helft van hun gewicht ver-
loren door verlies aan vloeistof. Schrijver noemt bovenvermeld geval
bijzonder merkwaardig door de buitengewoon sterke ontwikkeling der
Bauchlunge en de complicatie met ascites, omstandigheden die ieder
voor zich aanleiding gegeven hadden tot een belemmering bij de partus.
Volgens Wyssmann zou de acites een secundair verschijnsel zijn, door

stuwing (druk op de poortader). Ook lijkt hem onwaarschijnlijk em-
bryonale afsnoering door het middenrif.

Een geval dat zich voor deed in mijn praktijk, had veel overeen-
komst met het geval beschreven door Prof. Dr. E. Wyssmann.

30 Maart j.1. werd ik geroepen bij een vierde-kalfs koe, waarbij het
vruchtwater reeds vier uur weg was. Toen ik kwam, bleek het een
stuitligging te zijn, waarvan de partus reeds zoover gevorderd was,
dat de trochanters en staartwortel reeds zichtbaar waren. Bij vaginaal-
exploratie voelde ik een abnormaal grooten, gespannen buikomvang,
met een lichte fluctuatie. Nadat ik eerst nog even had laten trekken
zonder resultaat, heb ik de buikholte geopend, waarna een hoeveelheid
vocht afliep. Echter te weinig om dat als eenige oorzaak van belemme-
ring aan te merken.

Toen de partus dan ook nog niet wilde opschieten, heb ik manueel
de ingewanden verwijderd. En hierbij stootte ik op een tumorachtig
weefsel. Nadat ik hiervan eerst enkele deelen had verwijderd volgde
de rest betrekkelijk gemakkelijk. Het gewicht van de klomp weefsel
bleek ong. 10 K.G. te zijn. Het geheel was bedekt door een glanzend
doorzichtig vlies, waardoorheen duidelijk de kwabjesbouw viel waar
te nemen. Het weefsel zelf had een spekachtig aanzien en was erg
vochtrijk. Ook hier was evenals bij het geval Wyssmann na een nacht
staan het gewicht zeer veel afgenomen door afscheiding van vloeistof.
De hoeveelheid vocht in de buikholte bedroeg slechts enkele liters.
Nadat een deel opgestuurd was naar Utrecht bleek dit weefsel uit
longweefsel te bestaan en hadden wij hier dus te doen met een prachtig
geval van Bauchlunge bij een kalfsfoetus.

Prof. Dr. E. Wyssmann, Bern. Schweisz Arch für Tierheikunde 1931, S. 562. Bauch-
lunge und Ascites bei einem Kalbsfoetus als Geburtshindernis.
Glur, Ueber rudimentaire Lungenabschnitte beim Rinde Diss. Bern 1908.
Magnusson, Ein Fall einer intraabdominalen extra Lunge beim Rinde. Skand.
Vet. Tydskr. 1930.

Nieberle, in Joest, Spez. pathol. Anatomie der Haustiere. Berlin 1924. 3 Bd.
S. 618.

Schlegel, Kongenitale Verlagerung zweier Lungenlappen durch eine angeborene
Zwerchfellshernie bei einem 5 wochem alten Kalbe. Zeitschrift für Tiermedizin.
1911, S. 243.

Verfasser beschreibt einen Fall wobei eine Bauchlunge und Ascites bei einem
Kalbsfötus ein Geburtshindernis bildete.

Das Kalb war in Steisslage. Nachdem die Bauchhöhle eröffnet war, einige Liter
Flüssigkeit abgeflossen waren und das geschwulstähnliche Gebilde (die Bauch-
lunge) entfernt war, konnte das Kalb extrahiert werden.

The author describes a case in which a pulmo accessorius abdominalis and ascites
in a calf foetus was a hindrance to delivery.

Veel gevallen van miltvuur worden tijdens het leven niet geconsta-
teerd, doordat het letaal verloop dermate snel optreedt, dat in verreweg
de meeste gevallen alleen de keuringsdiensten bericht ontvangen van
plotselinge sterfgevallen. Bacteriologisch is dan de diagnose miltvuur
te maken. Bij het leven is het vaststellen van den aard van dit lijden zeer
moeilijk. In veel gevallen denkt men niet aan miltvuur; het niet lang
ziek zijn van het individu doet hopen op een goedkeuren van het vleesch
voor de, consumptie; afslachting wordt veelal dan ook nog verricht,
waarbij hoeveelheden bloed door den stal of over het erf stroomen;
een omstandigheid die natuurlijk de besmettingskansen in zeer sterke
mate doet toenemen voor het andere vee. Komen meer ziektegevallen
op eenzelfden stal voor, dan is men er op voorbereid en in zeer veel van
de nog optredende gevallen wordt de letale uitgang voorkomen.

Niet ondienstig lijkt het mij een tweetal gevallen te memoreeren,
waarbij door de goede waarneming van den betrokken eigenaar sterf-
gevallen werden voorkomen. Bacteriologisch werd de diagnose miltvuur
niet gesteld, maar mijns inziens mag in onderhavige gevallen toch
met zekerheid gezegd worden, dat de beruchte ziekte hier in het spel
was.

Volgens mededeeling van den eigenaar was op dit bedrijf miltvuur
voorgekomen een jaar of zes geleden. Een dier was gestorven; een
ander kon door injectie van groote hoeveelheden miltvuurserum her-
stellen. 7 Maart 1931 kwam hij met het bericht, dat hij waarschijnlijk
een dier had met miltvuur. Ik was eenigszins verbaasd dat hij zoo op
dit vermoeden was gekomen. Achteraf bleek mij dat hij zeer goed zijn
vee observeerde en van de geringste afwijking notitie nam. Hij vertelde
dan dat hij \'s morgens niets bijzonders had bespeurd ; \'s middags was

Incision of the abdominal cavity by which a few liters of liquid escaped, and
removal of the tumour-like growth (pulmo accessorius) made extraction of the
foetus possible.

L\'auteur décrit un cas dans lequel un „pulmo accessorius abdominalis" et une
ascite, chez un foetus de vache, était un obstacle à l\'accouchement.

Après incision de la cavité abdominale permettant à quelques litres de liquide
de s\'écouler, et après élimination de la masse tumorale (pulmo accessorius abdo-
minalis) l\'extraction du foetus était possible.

het dier toch niet zooals het behoorde te zijn. De koe at nog wel iets,
herkauwde nog wat, maar alles zoo traag. Daarbij merkte hij op,
spierrillingen in de flanken (dit had hij bij de vorige gevallen ook op-
gemerkt), tevens een abnormaal hooge temperatuur, van 41 5. Hij
was er op gesteld, dat ik direkt serum meenam om eventueel direct in
te kunnen spuiten, daar hij dit 6 jaar geleden als waardevol had leeren
kennen. Bij onderzoek ter plaatse maakte het dier geen erg zieken indruk.
Het at nog wel iets, steunde wat; op het eerste gezicht was ik geneigd
de diagnose „indigestie" te stellen. Typisch echter waren de spier-
rillingen in de flanken en de hooge temperatuur van 41 7. Daar ik
geen oorzaak kon vinden, die een dergelijk hooge temperatuur met
zich mee kon brengen, kwam ik tot de diagnose „waarschijnlijk milt-
vuur".

Daar ik geen miltvuurserum ter beschikking had, heb ik het dier
voorloopig creoline per os gegeven (ineens 100 gr.). Een uur of vier
daarna heb ik 100 c.c. miltvuurserum subcutaan ingespoten, waarna
de temperatuur langzamerhand daalde en volledig herstel intrad.

15 Maart dus 8 dagen later kwam dezelfde eigenaar met het bericht,
dat hij een rund weer niet vertrouwde. Het betreffende dier stond 4
standplaatsen van het eerste af. Beide dieren hadden een bloedige ver-
wonding aan een der tepels; mijns inziens is het niet onmogelijk dat de
infectie door den melker is overgebracht. Dit dier maakte een zeer
zieken indruk, zoodat ik vreesde, dat de dood er op zou volgen; had
weer spierrillingen, een pijnlijk gezicht, temperatuur boven de 41
Ik heb dadelijk 100 c.c. miltvuurserum toegediend en verder creoline
per os. Den volgenden morgen, ongeveer 10 uur na de inspuiting, kreeg
ik bericht, dat de toestand niet veel veranderd was. Nog steeds bleek
de temperatuur boven de 41.° te zijn. Nogmaals heb ik 100 c.c. inge-
spoten en na 12 uur nog eenzelfde dosis. Daarbij groote hoeveelheden
creoline per os. Na deze laatste behandeling waarbij in totaal dus 3 X
100 c.c. miltvuurserum subcutaan was ingespoten, is het dier hersteld.

Op mijn advies is de eigenaar er toen toe overgegaan om de overige
dieren praeventief in te spuiten met miltvuurscrum. Elk dier kreeg
50 c.c., behalve de kalveren, die wat minder ontvingen. Ik meende
op deze manier den veehouder te kunnen vrijwaren voor meer ver-
rassingen. Dit is geschied op 17 Maart.

Den volgenden dag kwam hij waarschuwen, dat alweer een dier
niet al te goed was. Alweer een hooge temperatuur van 41 2. Met
100 c.c. miltvuurserum en creoline is het dier volledig hersteld. Waar-
schijnlijk was dit dier in het incubatie-tijdperk bij de inspuiting van
50 c.c. en had zoodoende niet voldoende serum gekregen.

Geval II. 28 Januari 1931 werd mijn hulp ingeroepen door den vee-
houder K. te H. voor een rund, dat niet normaal was. Bij onderzoek
bleek de temperatuur aan den lagen kant te zijn; het dier kreunde erg,
at niet, geen pensbewegingen. Verder leverde het onderzoek niets

bijzonders op. Diagnose : indigestie, en hierop werd een behandeling
ingesteld. Een paar uur later deelde de eigenaar mee, dat de toestand
verergerde. Bij aankomst was het dier stervende. Nadat het van de
stal verwijderd was, is halssnede verricht. Later bleek, dat het dier
miltvuur had. De beide buur-koeien aan weerskanten heb ik met
50 c.c. serum behandeld. Verder heb ik den veehouder een thermo-
meter gegeven om de overige dieren te controleeren met de bedoeling
om zoo gauw als de temperatuur steeg tot 40.5 of hooger, een dosis van
100 c.c. te kunnen toedienen. Verdere gevallen kwamen echter niet
voor.

20 Maart 1933 kwam de eigenaar met de mededeeling, dat een rund
van hem ziek was (dus ruim twee jaar later). Zelf had hij reeds de
temperatuur opgenomen, deze was volgens hem 41 5.

Bij onderzoek kon ik weinig abnormaals vinden, temp. 41 7, ooren
brandend heet, verder een beetje suf. Voor deze hooge temperatuur
kon ik geen verklaring vinden. De therapie bestond in : subcutaan 100
c.c. miltvuurserum en creoline per os. Langzamerhand daalde de
temperatuur tot normaal. Mijn advies, het dier voedsel te onthouden,
werd niet opgevolgd. 21 Maart kwam het bericht, dat de temp. weer
gestegen was tot 41.°. Nog een tweede inspuiting van 100 c.c. serum
was de therapie. Daarop daalde de temperatuur en het rund is blijvend
hersteld.

31 Maart had de eigenaar weer een ziek dier. De standplaats was
naast het bovenbedoeld rund. Temperatuur 41.het rund kreunde
iets, was suf, ooren en lichaam brandend heet, spierrillingen. Na in-
spuiting van 100 c.c. miltvuurserum en creoline is de temp. gedaald
tot 40.Daarna wederom stijging, zoodat 6 uur na de injectie de
temperatuur was 4i°.4- Toediening van 100 c.c. serum en creoline
per os. Spoedig was de temperatuur tot 39 gedaald. Na 36 uur ontdekte
de eigenaar bloed in de ontlasting. Temp. bleek bij onderzoek erg laag
te zijn, n.1. 37.7; alles voelde koud aan; het dier was weer suf. Ik vreesde
voor een letaal verloop. Nogmaals spoot ik 100 c.c. serum in en gaf
50 gr. creoline. Na een half uur werd het dier opgewekter; temp.
38°.!. Deze stijging hield aan tot 39°. 1. Het dier begon te herkauwen
en is blijvend hersteld. De eigenaar deelde nog mee, dat hij het dier
na de tweede inspuiting weer voer had toegediend, zoodat hierin waar-
schijnlijk de oorzaak gelegen is van de verergering van den toestand.

Bovenstaande mededeelingen resumeerende, kom ik tot de conclusie,
dat in stallen, waar eens miltvuur is opgetreden, altijd, al is het ook
na jaren, kans bestaat op nieuwe gevallen. De veehouder kan door
goede observatie en temperatuur-opneming het zijne er toe bijdragen,
dat plotselinge sterfgevallen worden voorkomen. Bij dieren met hooge
temperaturen van 41⁰ en hooger, waarvoor geen verklaring te vinden
is, moet aan miltvuur gedacht worden. Een seruminjectie van 100 c.c.
miltvuurserum is in dergelijke gevallen sterk aan te bevelen. Tevens
werkt een groote hoeveelheid creoline per os uitstekend. Een belangrijke

factor is bovendien er voor te zorgen, dat alle voedsel aan het dier wordt
onthouden, zoolang de temperatuur niet enkele dagen normaal is ge-
weest. Dan nog moet de eigenaar langzamerhand het dier aan zijn
gewone rantsoen gewennen.
Hoogeveen, April 1933.

In Ställen wo ein Fall von Milzbrand vorgekommen ist, bleibt die Gefahr für
neue Fälle noch lange bestehen.

Der Besitzer soll seine Tiere genau beobachten und bei den ersten Krankheits-
symptomen Temperatur messen. Wenn die Tiere eine Temperatur von 41° C.
oder mehr zeigen, soll man stets auf Milzbrand bedacht sein. Verf. verabreicht
dann sofort 100 c.c. Immunserum subkutan und 100 Gramm Kreolin per os (nötigen-
falls sind die Dosen später zu wiederholen).

Auch soll man den kranken Tieren jedes Futter enthalten bis die Temperatur
ein paar Tage normal ist.

In stables where a case of anthrax occurred, the danger of new cases remains
for a long time.

The owner should keep his animals under close observation and take their tem-
perature at the slightest symptoms. If the temperature is 41⁰ or higher, anthrax
should be suspected.

The animals with fever are then immediately given subcutaneously 100 c.c. of
anti-anthrax serum and per os 100 grammes of creolin. (the doses must be repeated,
if necessary).

All food should be withheld until the temperature is normal during a couple
of days.

Dans les étables où il s\'est produit un cas de fièvre charbonneuse, le risque de
nouveaux cas persiste longtemps.

Le propriétaire doit surveiller attentivement les animaux, et prendre la tem-
pérature à l\'apparition des moindres symptômes. Une élévation de la température
à 41° c. ou plus fait toujours soupçonner la fièvre charbonneuse. L\'auteur effectue
alors immédiatement une injection souscutanée de 100 centimètres cubes de sérum
anticharbonneux et administre per os 100 grammes de créoline. (les doses sont à
répéter plus tard, s\'il est nécessaire).

On ne donnera pas de nourriture jusqu\'à ce que la température ait été normale
pendant quelques jours.

Het Svensk Vet. Tidskr., H. 3, 1933, bevat een bespreking van een te Kopenhagen
verschenen proefschrift over de kunstgeschiedenis der ruiterstandbeelden in Europa
van de oudste tijden tot Thorvaldsen. (Hjalmar Friis, ,,Rytterstatuens Historie i
Europa fra Oldtiden indtil Thorvaldsen," Gyldendalske Boghandel, Kopenhagen,
1933)-

Volgens ree., die de kunsthistorische waarde buiten beschouwing moet laten,
getuigt het werk van een goed inzicht in de anatomie en het exterieur. Het is groot
550 bladz., is in het Deensch geschreven en bevat verschillende afbeeldingen; prijs
18 Deensche Kronen. v. Nederveen.

OVER HET EIGENDOMSRECHT VAN CADAVERS, DIE
ONBRUIKBAAR GEMAAKT MOETEN WORDEN VOOR
VOEDSEL VAN MENSCH EN DIER,

Op het gebied der cadaverdestructie heerscht in ons land een chao-
tischen toestand, die deels het gevolg is van de weinig doortastendheid,
waarmede de Regeering dit hoogst belangrijk onderdeel der sociale
hygiëne aanpakt en deels van het feit, dat particulieren, uit winstbejag,
zich van deze, bij uitstek veterinaire, taak hebben meester gemaakt.

Hierdoor was het onvermijdelijk, dat mistoestanden zouden ontstaan
en deze zijn dan ook in het destructiewezen in ons land niet ver te
zoeken.

Een der mistoestanden achten wij, dat de oorspronkelijke eigenaars
der cadavers, in het groote meerendeel der gevallen dus de veehouders,
volkomen als quantité négligeable worden beschouwd en dat er met
hunne rechten op verbijsterende wijze den spot gedreven wordt. Hier-
van is ongetwijfeld het particuliere element, dat gedwongen is uit dit
bedrijf zoo veel mogelijk winst te maken, de hoofdoorzaak.

Het zal zonder meer duidelijk zijn, dat de particuliere destructor
er het grootste belang bij heeft het recht op schadevergoeding door
den oorspronkelijken eigenaar te betwisten. Immers indien voor een
cadaver eenige schadevergoeding zou moeten worden betaald, dan
ging daardoor een gedeelte der noodzakelijk te maken winst voor
den particulieren destructor verloren en werd hij in zijn bestaan be-
dreigd.

Het moet dus wel koren op den molen der particuliere destructoren
geweest zijn, toen er in 1931 een proefschrift verscheen (van Luytelaar),
waarin gepoogd werd aan te toonen, dat de veehouder op een afge-
keurd slachtdier niet de minste rechten meer zou kunnen doen gelden
en hij er eenvoudig genoegen mede te nemen had, dat particulieren
dit cadaver namen om er n.b., onder andere, veevoeder van te maken,
dat deze veehouder weer van den particulieren destructor mocht
terugkoopen.

Deze toestand leek ons dermate onbillijk, ook al in verband met
andere keuringsbeslissingen dan algeheele afkeuring van een slacht-
dier, dat wij ons de moeite getroost hebben de argumenten van Dr.
van Luytelaar nauwkeurig na te gaan, temeer daar het dankwoord
in het proefschrift aan de leidende figuren der grootste particuliere
destructor-onderneming in ons land ons deed vermoeden, dat de
argumentatie wel wat eenzijdig bekeken zou kunnen zijn.

Na het bestudeeren van dit onderwerp zijn wij dan ook tot de con-
clusie gekomen, dat wij ons hierin niet hebben vergist.

Het recht der overheid om in het algemeen belang inbreuk te maken
op het individueele eigendomsrecht der onderdanen behoort wel tot
een der meest doctrinaire hoofdstukken van het Staatsrecht en het
is niet zonder eenige huivering, dat een diergeneeskundige zich mag
zetten ter beoordeeling dezer moeilijke materie.

Bij de bestudeering van dit onderwerp, worden wij door niemand
minder dan Buys, in zijn behandeling der betreffende Grondwets-
artikelen al aanstonds eenigszins aangemoedigd, waar hij in zijn bewijs-
voering herhaaldelijk het „natuurlijk billijkheidsgevoel" als een geducht
wapen in het debat brengt. Dit natuurlijke billijkheidsgevoel mag ver-
ondersteld worden in voldoende mate aanwezig te zijn ook onder de
beoefenaars der Veeartsenijkunde.

Een der voornaamste elementen van het leerstuk der ontzetting uit
den eigendom is de schadeloosstelling. Over dit belangrijke onderdeel
mede te spreken wordt ons door Buys al dadelijk toegestaan, waar
hij bij de bespreking van art. 152 der Grondwet zegt, dat deze schade-
loosstelling in geval van Vernietiging of Onbruikbaarmaking van
eigendom niet berust op eischen van streng recht, doch op gronden
van billijkheid.

De verdere bestudeering van dit onderwerp, vooral wat betreft
het thans geldende recht en de nieuwste opvattingen daaromtrent,
wordt grootelijks vergemakkelijkt door het werk van Mr. Dr. Jonckers
Nieboer (Zwolle 1933)) : „Onteigeningsrecht", een werk, dat de
verscheidenheid van meeningen zeer overzichtelijk compileert en op
bevattelijke wijze uiteenzet. Voorts hebben wij gebruik gemaakt van
eenige dissertaties betreffende dit onderwerp, welke wij ter plaatse
zullen citeeren.

Bovendien is dit vraagstuk in verband met de destructie reeds be-
handeld geworden door Dr. Th. van Luytelaar in zijn dissertatie
„Het Destructiewezen in Nederland". (Rotterdam 1931). Dit proef-
schrift, dat zijn onderwerp behandelt uit handelswetenschappelijk oogpunt
en dan ook verdedigd is ten overstaan der Handelshoogeschool, var.gt
aanstonds aan met de onvermijdelijke juridische zijde van de destructie,
daarom zoo onvermijdelijk, omdat de destructie practische rechtsver-
houdingen heeft geschapen van een geheel nieuwen en tot dusverre
onbekenden vorm.

De hier volgende juridische beschouwingen vormen echter geen
parallel met die van Dr. van Luytelaar; wij zien ons integendeel
genoodzaakt de door hem ontwikkelde jurisische conclusies grooten-
deels te weerspreken. Overigens zullen wij bij de behandeling van dit
zeer breedvoerige onderwerp ons strikt bepalen tot datgene, wat speckal
voor de bestudeering van het juridische begrip „Destructie" nut.ig
en noodig kan zijn. Daarbij maken wij gebruik van stellingen, cie
vrucht zijn van jarenlange gedachtenwisseling tusschen de verschillende
autoriteiten op rechtswetenschappelijk gebied en die thans door ie
overgroote meerendheid der Juristen worden gehuldigd. Voortbouwende

op deze stellingen, en steunende op een normaal ontwikkeld billijk-
heidsgevoel, meenen wij in alle bescheidenheid te mogen komen tot
achterstaande conclusies.

De Wet geeft nergens eene omschrijving van het begrip „Destructie";
zij kent wel het technische begrip „Destructor" ¹) en voor de behande-
ling zelf kent zij slechts de begrippen „Vernietiging" en „Onbruikbaar-
making", termen, die zooals wij zullen zien niet bruikbaar zijn voor
het moderne begrip „Destructie".

Dit nieuwe begrip bedoelt immers het samenstel van juridische,
economische en technische handelingen, waarbij uit eene in haren
toevalligen, uitzonderlijken vorm onbruikbare, zelfs schadelijke stof
een nieuw product wordt gevormd, dat onschadelijk en bruikbaar is.

Het zal zonder meer duidelijk zijn, dat het wettelijke begrip „On-
bruikbaarmaking" hier niet op zijn plaats is, daar juist de handeling
gericht is op bruikbaarmaking van het grondmateriaal. Evenmin kan
— zooals hieronder nog duidelijker zal blijken —, gesproken worden
van „Vernietiging" als juridisch begrip, omdat bij vernietiging — zoo-
als het woord reeds zegt — niets van de zaak of de stof overblijft. De
term destructie is dan ook niet bijzonder gelukkig gekozen en dankt
waarschijnlijk zijn verkregen burgerrecht aan den wettelijken term
„Destructor". Immers deze destructie is productie, hetgeen wel een
beetje paradoxaal aandoet. Een andere, juistere, Nederlandsche uit-
drukking bestaat tot dusverre niet, en wij zullen het er voorloopig mee
moeten doen, in afwachting van een beteren term, zooals reeds door
de Duitschers is gevonden in hun woord „Verwertung".

Dat destructie iets anders is dan vernietiging blijkt al spoedig, wan-
neer wij nagaan welke rechtsfeiten zich bij deze gebeurtenissen voor-
doen.

Bij vernietiging wordt den eigenaar, die op het oogenblik der afkeuring
in het bezit is van een voor de volksgezondheid schadelijk cadaver, door
de overheid zijn eigendomsrecht ontnomen. Deze vernietiging maakt
een definitief einde aan dat recht, volgens het beginsel, dat alle zakelijke
rechten, w.o. eigendom, een einde nemen door het feit, dat de zaak,
waarop het recht rustte, te niet gaat. Volgens de nieuwere juridische
opvattingen heeft hier geen overgang van eigendom plaats, m. a. w.
geen ander subject dan de oorspronkelijke eigenaar profiteert nog van
dit eigendomsrecht.

Bij destructie uit winstbejag zien wij iets geheel anders geschieden.
Het cadaver wordt den eigenaar ontnomen en niet terstond vernietigd,
doch ter beschikking gesteld van eene particuliere onderneming, die
het als grondstof bezigt bij de vervaardiging van een product, waarvan
zij zich als eenige eigenaresse beschouwt en dat zij ten eigen bate in den
handel brengt, onder de verplichting, dat zij aan bepaalde veiligheids-
maatregelen voldoet. Over het cadaver beschikt zij zoo volledig mogelijk,

namelijk door verwerking, een beschikkingsbevoegdheid, die in het
algemeen alleen aan den eigenaar toekomt. Hieruit volgt, dat de onder-
neming eigenaresse zal moeten zijn van het cadaver, evengoed als de
textielfabrikant eigenaar moet zijn van de wol, welke hij verwerkt
tot laken, indien geen andere burgerlijke rechtsbetrekking hem deze
beschikkingsbevoegdheid geeft. Men ziet nu, dat de weg, welke het
cadaver volgt van veehouder naar destructor, juridisch niet zoo effen
is als men op het eerste gezicht zou denken.

Dat men zulks ter bevoegd er plaatse ook zeer goed heeft gevoeld,
blijkt wel uit de Toelichting op het Koninklijk Besluit van 5 Juni 1920
tot uitvoering van de artt. 18 en 25 der Vleeschkeuringswet. Bij art. 61
van het K. B. luidt de Toelichting :

,,Het is voor het nationaal vermogen van belang, dat afgekeurd
,,vleesch zooveel mogelijk wordt omgezet in waardevolle producten.
„Deze kent men in den vorm van vleesch- en beendermeel, technisch
,,vet en lijm. Er bestaan reeds Gemeenten en particuliere bedrijven,
„waar men in deze richting werkzaam is. Dit streven dient aangemoe-
digd te worden. Dit uit te drukken is de bedoeling van de eerste alinea
„van dit artikel. De kwestie is echter niet zoo eenvoudig als zij voel lijkt; in
„het bijzonder zal het eigendomsrecht moeilijkheden kunnen opleveren. Daarbij
„zou het onmogelijk zijn, dat met inwerkingtreding der wet de Gemeen-
„ten hiermede gereed zouden zijn. Met een en ander is rekening ge-
„houden, wat blijkt uit de tweede alinea". (Deze 2e alinea voorziet
echter alleen in uitstel, doch slaat geenszins op de eigendomskwestie).
Bij zijn overigens zeer verdienstelijke en breedvoerige uiteenzetting van
de juridische problemen der destructie in verband met onteigening,
vernietiging en onbruikbaarmaking heeft Dr. van Luytei.aar o. i. de
feitelijke rechtshandelingen die noodig zijn voor den overgang van het
cadaver naar den destructor niet voldoende ontleed en zich te weinig
rekenschap gegeven van de vraag : Hoe verkrijgt de destructor den
eigendom van zijn grondstoffen? Binnen het raam van zijn conclusies
kon hij deze vraag ook kwalijk stellen, daar zijn geheele systeem is
gebouwd op de o. i. niet juiste premisse, dat er in casu in het geheel
geen eigendomsovergang plaats vindt. Op pag. 148 t. a. p. lezen wij :
„Schadeloosstelling op grond van het feit, dat hier onteigening plaats
„vindt, zal wel niemand willen bepleiten. Het kenmerk van onteigening:
„overgang van de zaak op een nieuwen eigenaar in het publiek belang,
„ontbreekt hier ten eenen male. De betreffende zaken immers blijven
„niet in het verkeer, doch worden zelf aangetast. Zij worden als zoo-
,,danig geheel uit het verkeer genomen op grond van het feit, dat zij
„voor het publiek belang gevaarlijk en schadelijk zijn. In zooverre
„is er dus vernietiging van gevaarlijken eigendom en wekt het ontbreken
„van een wettelijk recht op schadevergoeding geen bevreemding . . . ."

Even later beroept Dr. van L. zich op de Zaakvorming van art. 661
van het Burgerlijk Wetboek om aan te toonen, dat de destructor wel
eigenaar wordt van het uiteindelijk product, waarin de cadavers, die

blijkbaar volgens hem op dat oogenblik geen eigenaar hebben, als
grondstof zijn opgegaan. Op deze Zaakvorming komen wij aanstonds
terug.

Echter is deVernietiging ,,als zoodanig", waarop Dr. van Luytelaar
zich beroept, niet de zuivere vernietiging, ,,het tot niets maken" zooals
de Wet dat bedoelt. Zonder cadavers maakt de destructor geen dier-
meel evenmin als onze fabrikant zonder wol zijn laken weeft. Het cadaver
is een noodzakelijke grondstof en heeft evenals iedere andere grondstof,
welke in een eindproduct opgaat, een eigenaar en deze eigenaar is in
het tegenwoordige systeem noodwendig de destructor.

Onder welken juridischen vorm verkrijgt nu de destructor den
eigendom van het cadaver ?

Om deze vraag te kunnen beantwoorden zullen wij eerst moeten
nagaan, hoe men in het algemeen den eigendom verkrijgt van aardsche
goederen, zonder daarbij in handen van den strafrechter te vallen.

Art. 639 van het Burgerlijk Wetboek is hieromtrent zeer positief:
„Eigendom van zaken kan op geene andere wijze worden verkregen,
„dan door toeëigening, door natrekking, door verjaring, door wettelijke
„of testamentaire erf-opvolging en door opdracht of levering, ten ge-
„volge van eenen regtstitel van eigendomsovergang, afkomstig van
„dengenen, die geregtigd was over den eigendom te beschikken".

Wij zullen zeer globaal eenige voorbeelden ter verduidelijking aan-
halen. De „toeëigening" is bedoeld voor zaken, die geen eigenaar
hebben, of waarvan de eigenaar niet op te sporen is, zooals bij schat-
vinding, weggeworpen zaken (voddenraper), of nieuw ontdekt land.
„Natrekking" slaat b.v. op het beginsel, dat de eigenaar van den grond
beschouwd wordt als eigenaar van de te veld staande gewassen. Onder
„regtstitel van eigendomsovergang" verstaat men de rechtshandeling
waarbij eigendom wordt overgedragen, zooals koop en verkoop,
ruiling, schenking en ook onteigening. Deze rechtshandeling moet
gevolgd worden door de levering, dus het koopcontract zonder meer
draagt den eigendom niet over.

Bij den eersten oogopslag kan men reeds vaststellen dat de eigendoms-
verkrijging van den destructor op het cadaver zal moeten ondergebracht
worden bij de „regtstitels van eigendomsovergang", daar noch toe-
eigening, noch natrekking, noch verjaring of erfopvolging eenige ge-
lijkenis vertoonen.

In de practijk zien wij niet, dat de getroffen veehouder eene over-
eenkomst tot eigendomsoverdracht aangaat; hij wordt eenvoudig door
de overheid tot afgifte gedwongen. De destructor, onverschillig of hij
een gemeentelijk of een particulier bedrijf vormt, neemt aan het econo-
misch verkeer deel als privaat persoon, is een zuiver privaatrechterlijke
vereeniging, die natuurlijk niet over voldoende macht beschikt om in
te grijpen in het eigendomsrecht der burgers, in die mate, dat zij op
grond van eenig aan haar gedelegeerd publiek gezag zich den eigendom
harer grondstoffen zonder meer toeëigent. Het is derhalve duidelijk,

dat een hoogere macht hier moet helpen en deze macht is de Staat.
De destructor ontvangt zijn grondmateriaal van den Staat zonder dat
deze daarvoor een tegenprestatie bedingt, m. a. w. de destructor be-
hoeft er niets voor terug te geven, dus tengevolge van een „handeling
om niet", zooals dat heet.

Deze „handeling om niet" is de schenking, die gevolgd wordt door
levering, doordat den destructor bevoegdheid wordt gegeven de zaak
ter plaatse tot zich te nemen, hetgeen een der practische vormen eener
geldige levering is. Deze schenking geschiedt echter onder bepaalde
voorwaarden, die te vinden zijn in de artt. 61 en 63 van het K. B. van
5 Juni 1920, alsmede de daarop steunende Ministerieele Beschikking
van 10 April 1926 en welke hoofdzakelijk hierop neerkomen, dat dooi-
den destructor „alle levende organismen worden gedood", terwijl hij
zich voorts zal hebben te onderwerpen aan de gegeven bepalingen
omtrent vervoer en toezicht. Door deze voorwaarden verliest de rechts-
handeling niet het karakter van schenking, daar immers de Wet met
zooveel woorden dergelijke schenkingsvoorwaarden uitdrukkelijk er-
kent, speciaal in art. 1725 van het Burgerlijk Wetboek, waarvan de
aanhef luidt :

,,Eene schenking kan niet worden herroepen, noch dientengevolge
,,te niet gedaan, tenzij in de volgende gevallen :

,,ie. Uit hoofde der niet-vervulling der voorwaarden, waaronder
,,zij gedaan is;" enz.

Onder deze voorwaarden zoekt men echter tevergeefs naar de ver-
nietiging, waarop Dr. van Luytelaar zijn redeneering doet steunen.
Het aanvaarden der schenking onder voorwaarde de gift terstond
afdoende te vernietigen, vormt een corvee, waarvoor de particuliere
destructor zeer terecht zou bedanken.

De voor den destructor, evenals voor ieder ander, noodzakelijke
eigendomsverkrijging van het cadaver is dus thans overeenkomstig hel
Burgerlijk Wetboek ontleed en wij hebben er ons derhalve alleen nog
van te vergewissen of de schenking (rechtstitel van eigendomsovergang),
alsmede de levering zijn „afkomstig van dengene die gerechtigd was
over den eigendom te beschikken".

Alvorens echter van de rechtsverhouding Staat/Destructor af te
stappen willen wij nog een oogenblik stilstaan bij de Zaakvorming, die
voor Dr. van Luytelaar eenige aantrekkelijkheid schijnt te hebben
bij zijne constructie van de wijze waarop de destructor den eigendom
verkrijgt, niet van de grondstoffen, doch wel van het eindproduct, het-
welk den eenigen eigendom vormt waarop de destructor ook volgens
Dr. van L. behoort prijs te stellen. Inderdaad kan dit eindproduct even-
min als het cadaver juridisch in de lucht blijven hangen. Doch ook in
het systeem van het bedoelde proefschrift kan de Zaakvorming niet
baten. Deze wordt in art. 661 van het B. W. aldus omschreven : „Hij
„die van eene hem niet toebehoorende stof een voorwerp van een nieuwe
„soort maakt, wordt eigenaar van dat voorwerp, mits hij den prijs der

„stof betale en zoo daartoe gronden zijn, de kosten, schaden en interes-
,,sen vergoedde". Dit artikel is geschreven voor het feit, dat een zaak,
waarvan de eigendom uiterlijk niet duidelijk vaststond, althans be-
streden wordt, is opgegaan in de vervaardiging van een nieuw voor-
werp. Het blijkt dat dit artikel bedoeld is voor een onverwacht fait
accompli en geenszins bestemd is voor het regelmatige, dagelijksche
en opzettelijke gebruik, dat de destructor er van zou moeten maken.

Thans zullen wij er ons van hebben te vergewissen, hoe de Staat,
die door middel van eene voorwaardelijke schenking het cadaver aan
den destructor in eigendom overdraagt, aan deze beschikkings-bevoegd-
heid komt.

Het eigendomsrecht is het recht, waarop alle andere zakelijke rechten
rusten. Eigendom kan zoo bezwaard zijn, dat er om zoo te zeggen,
practisch haast niets van overblijft voor den eigenaar. Eén ding behoudt
hij echter onder alle omstandigheden en dat is de bevoegdheid om de
zaak te vervreemden, om het eigendomsrecht over te dragen. Is hij
ook in deze bevoegdheid contractueel of wettelijk beperkt, dan zal toch
nooit zonder zijn medewerking of toestemming iemand anders de zaak
kunnen vervreemden. Ergo, vervreemden geschiedt door of vanwege
den eigenaar en de Staat zal dus eigenaar moeten zijn om zelfstandig
en zonder iemand\'s medewerking de hier bedoelde schenking geldig
te kunnen verrichten.

„Niemand kan meer recht op een ander overdragen dan hij zelf
heeft" luidt een der oudste rechtsspreuken, ook niet de Staat.

Men zal niet betwisten, dat de oorspronkelijke eigenaars, de ge-
troffen veehouders, aan deze schenking en levering totaal onschuldig
zijn. Zij zijn wat betreft de transacties tusschen den Staat en den Destruc-
tor niet eens partij in het geding en kunnen het slagwoord van den Tiers
Etat naprevelen : „de nous, chez nous, sans nous". In de practijk ziet
men niet, dat de oorspronkelijke eigenaar eenige medewerking verleent,
trouwens de Staat kan daarop niet wachten en het lijdt geen tijwfel,
dat de veehouder uit zijn eigendom wordt ontzet, zonder dat zijne
meening wordt gevraagd.

Hiervoor dienen wij even stil te staan bij den inhoud der rechts-
instituten, die den Staat de macht geven om in het openbaar belang
inbreuk te maken op het eigendomsrecht der onderdanen.

Wij zullen de specifieke kenmerken dezer rechtsinstellingen moeten
vergelijken met den inhoud der rechtshandelingen, die zich bij de
destructie voordoen, om aldus te bepalen tot welk dier begrippen de
destructie dient te worden gerekend.

Deze rechtsmiddelen van den Staat, voor zoover voor ons onderwerp
van belang, zijn : Vernietiging en Onbruikbaarmaking, alsmede Ont-
eigening.

Onbruikbaarmaking is een begrip, dat practisch, wat de destructie
betreft als synoniem voor Vernietiging genomen kan worden. Alleen

tijdelijke onbruikbaarmaking — die ons verder niet interesseert —
maakt met de vernietiging een essentieel verschil.

Wat Vernietiging betreft, zagen wij reeds, dat dit rechtsinstituut zich
kwalijk leent tot de omvatting van ons begrip destructie.

Vernietiging als straf is voor het onderwerp der destructie van weinig
belang. Het komt wel voor dat bij de toepassing der Vleeschkeuringswet
vleesch in beslag genomen en vernietigd wordt.

De ontzetting uit den eigendom is hier een bijkomende straf en het
vleesch wordt vernietigd zooals dat kan plaats hebben met alle andere
goederen, waarmede een strafbaar feit gepleegd is.

Bij normale destructie, dus van vleesch waarmede geen strafbaar
feit (b.v. verboden vervoer, fraude) is gepleegd, zal wel niemand er
aan denken een element van straf te zoeken, immers den eigenaar van
afgekeurd vleesch treft niet de minste schuld. Wij kunnen dan ook
niets gevoelen voor de poging die Mej. Mr. E. G. van Dorp (Schade-
loosstelling bij vernietiging en onbruikbaarmaking van eigendom door
het openbaar gezag. Dissertatie Leiden 1903, pag. 250) heeft gewaagd
en die door Dr. van Luytelaar wordt geciteerd om in dit verband
toch tot de constructie van eenige schuld te komen, waar zij schrijft :
dat bij het herstellen van een schadelijken of gevaarlijken toestand
moet „worden geboet door hen, die den abnormalen toestand deden
geboren worden", waaronder zij dan klaarblijkelijk voor wat de Vleesch-
keuringswet betreft, den eigenaar van het te vernietigen cadaver ver-
staat. Het zal iedereen duidelijk zijn, dat geen enkele veehouder de
hand heeft in het „doen geboren worden" van den gevaarlijken toestand,
dat zijn slachtdier voor de volksgezondheid schadelijk is en derhalve
wordt afgekeurd. Hij staat hier voor een zuiveren vorm van overmacht
en van „schuld" of „boeten" kan hier geen sprake zijn.

Het is noodig, dat de overheid kan ingrijpen in de vermogensspheer
van den particulier, zoodra het betreft het voorkomen van onheilen.
De eigenaar van een afgekeurd cadaver zal hiermede, naar ieders
overtuiging, moeten genoegen nemen. Het eenige twistpunt dat zich
hierbij kan voordoen is de kwestie der schadevergoeding.

Oorspronkelijk was men van meening, dat vernietiging als veilig-
heids- of politie-maatregel niets anders was dan onteigening. Immers
de Staat beschikt hier als eigenaar over de te vernietigen zaak. Er waren
dus 2 handelingen : de overheid verschafte zich den eigendom en oefende
daarna haar eigendomsrecht uit door vernietiging, evenals een parti-
culier een bepaald huis eerst zal moeten koopen, alvorens het te kunnen
afbreken. De Staat verschafte zich eerst den eigendom door onteige-
ning, een ander middel was er niet, zoodra de oorspronkelijke eigenaar
de zaak niet vrijwillig op burgerlijke wijze wenschte over te dragen.

Deze redeneering was eenvoudig en voor iederen leek aanvaardbaar :
alleen de eigenaar mag vernietigen.

De doorvoering van dit eenvoudige en aantrekkelijke beginsel stuitte
echter op onoverkomelijke practische bezwaren. Onteigening is nu
eenmaal geen „tour de passe-passe", doch kan in de meeste gevallen
een procedure in het leven roepen, die maanden, zoo niet jaren kan
duren. Meestal is er zelfs niets minder dan een Wet noodig voor ieder
afzonderlijk onteigeningsgeval en het zal voldoende algemeen bekend
zijn dat de Wetgevende Macht een zeer langzaam werkend apparaat
is. Er zijn overigens in den laatsten tijd voorbeelden van Wetgeving
op onteigeningsgebied, waarbij de behandeling eenvoudiger en veel
sneller is.

In ieder geval moest men wel noodgedwongen de oude eenvoudige
theorie laten varen en zijn toevlucht nemen tot de min of meer spits-
vondige constructie van het begrip vernietiging, die thans vrijwel alge-
meen wordt aangenomen. Toch zien wij nog meer recente schrijvers op
dit gebied, die thans nog de ruime opvattingen huldigen. Prof. Borde-
wijk omschrijft het begrip onteigening aldus: „Onteigening is die
overheidsdaad, waarbij in het algemeen belang door dwang, hetzij de
geheele eigendom, hetzij een of meer eigendomsbevoegdheden, voor
den rechthebbenden verloren gaan tegen schadeloosstelling". Volgens
deze definitie behoort derhalve vernietiging tot het begrip onteigening.

Wat hiervan zij, de Grondwet van 1887 splitste de 2 begrippen door
een afzonderlijk artikel op te nemen voor vernietiging en onbruikbaar-
making. Om de historische ontwikkeling van het instituut vernietiging
na te gaan, heeft in dit kader weinig nut. Zij die daarin meer belang-
stellen, vinden een voldoend historisch overzicht o. a. in de dissertatie
van I)r. van Luytenaar en meer uitgebreid in het aangehaalde werk
van Mr. Dr. Jonckers Niebof.r.

De thans geldende omschrijving van het begrip vernietiging in tegen-
stelling met onteigening werd reeds door Buys gegeven en kunnen wij
aldus samenvatten : Onteigening treft een bepaald persoon in zijn
eigendom, is een uitzondering op het eigendomsrecht, dus iets subjec-
tiefs. Vernietiging daarentegen is van objectieven aard, treft een onbe-
stemde hoeveelheid personen en onttrekt bepaalde zaken aan het
algemeen geldende eigendomsrecht. De vernietiging is dus gericht
tegen en ten behoeve van de gemeenschap en berust op een algemeen
geldend politierecht, dat den inhoud van het eigendomsrecht zelf
wijzigt.

Vernietiging doet het bestaan der zaak ophouden zonder dat iemand
anders daar nog eenig nut uit trekt, laat staan verwerkt tot nuttige
producten. De destructie kan dus niet met het instituut vernietiging
verklaard worden, om de eenvoudige reden, dat er geen vernietiging
plaats heeft.

„doel heeft de gemeenschap ten aanzien van een bepaald aangewezen
„goed in de plaats te stellen van den bijzonderen eigenaar, opdat zij
„zelve ten nutte van het algemeen daarop die rechten zoude kunnen
„uitoefenen, welke den eigenaar toebehooren".

Mr. Dr. Jonckers Nieboer (pag. 4 t.a.p.) breidt het begrip iets
verder uit ten aanzien van de op geld waardeerbare rechten die ont-
eigend kunnen worden en noemt onteigening „de rechtshandeling,
waarbij van overheidswege „op de in de Wet omschreven wijze in het
„algemeen belang verandering tot stand wordt gebracht in het subject
„van bepaalde, in de W^ret genoemde vermogensrechten".

Het ligt niet op onzen weg ons te gaan verdiepen in de subtiele
verschillen welke zich tusschen de overige, thans gangbare definities
voordoen. Voor ons onderwerp zijn de beide hier aangehaalde omschrij-
vingen even bruikbaar. Ons is voldoende het criterium te kennen,
waarbij Onteigening zich afdoende onderscheidt van Vernietiging.

Algemeen wordt thans door de meeste schrijvers, die het engere
begrip huldigen, aangenomen, dat dit criterium gelegen is in de ver-
wisseling van subject, m. a. w. dat eigendom en andere vermogensrechten
gedwongen, ten algemeene nutte en tegen schadeloosstelling op een
nieuwen verkrijger overgaan. Deze kenmerkende eigendomsovergang hebben
wij duidelijk zien plaats hebben bij de destructie als winstgevend bedrijf.

Wij kunnen dan ook niet anders besluiten dan dat bij het destructie-
wezen de overheid zich den eigendom van het cadaver verschaft door
onteigening en dezen eigendom door middel van eene voorwaardelijke
schenking aan den destructor overdraagt.

Hieruit volgt tevens, dat het Nederlandsche destructiewezen, dat
thans slechts door eene Ministerieele Beschikking geregeld is, niets
anders inhoudt dan een onwettigen vorm van onteigening, nog te meer
onwettig daar deze plaats vindt zonder wettelijke schadeloosstelling.
Wij zien immers, dat b.v. de N. T. F. door tusschenkomst der overheid
practisch den eigendom verkrijgt van het cadaver en dit geheel ten
eigen bate aanwendt, terwijl aan den getroffen veehouder niets wordt
vergoed, dan een gedeelte der huidwaarde, zulks in afwijking van de
destructoren te Midwoud en te Barsingerhorn, die wel een vergoeding
per cadaver toekennen. Dit laatste is echter slechts een toevallig prac-
tisch verschil, waarbij de overheid als zoodanig niet wettelijk tusschen-
komt, zoodat men kan zeggen, dat er op het gebied der destructie een
juridische anarchie heerscht en er zelfs tegen de Grondwet gezondigd
wordt. Zulks komt wel meer voor, wanneer een juridisch geheel nieuw
begrip, zooals destructie, dat nog niet in de wetgeving voorkomt en
buiten het kader der bestaande rechtsorde valt, zich in de samenleving
inburgert.

Uit de Afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Uit de literatuur blijkt, dat bijna 100 jaar geleden reeds proeven
verricht werden om dit vraagstuk te bestudeeren.

„Die Schafpocken, welche in hiesiger Gegend fast alljährlich hier und da gras-
siren, erschienen auch in den letzten 3 Jahren und zwar im Jahr 1842 in sehr weiter
Verbreitung. Es war hierbei abermals der Fall, dasz die Pocken der Aphtenseuche
(Maul- und Klauenseuche) fast auf dem Fusze folgten. Es musste diese Beobachtung
darauf hinführen, dass, wenn gleich beide Krankheiten (Pocken und Aphten)
fieberhafte Exantheme sind, sie doch durchaus in keiner weiteren verwandschaftlichen
Beziehung stehen. Durch angestellte Versuchung wurde diese Vermutung auch
auszer Zweifel gesetzt".

Bij schapen, die juist mond- en klauwzeer gehad hadden, gelukte
de pokkenenting, terwijl omgekeerd schapen, die juist de natuurlijke
pokken hadden doorstaan, gevoelig voor het mond- en klauwzeer
waren.

In 1856 nam Raynal waar, dat de koepokken en mond- en klauwzeer
tegelijk bij het vee voorkwamen.

Loeffler und Frosch toonden in 1898 aan, dat pokken geen im-
muniteit geeft tegen mond- en klauwzeer. Ook het omgekeerde werd
bewezen.

In 1900 publiceerde Boulland zijn in de praktijk opgedane erva-
ringen over dit onderwerp. Hij nam soms waar, dat na mond- en klauw-
zeer de koepokken onverhinderd uitbreken, doch dat de koepokken
het ontstaan van mond- en klauwzeer deels voorkomen, deels een milder
verloop geven. Experimenten met controle-dieren werden niet genomen.

In hetzelfde jaar vermeldde Paul een menginfectie van pokken en
mond- en klauwzeer, waardoor mond- en klauwzeer uitbrak in de
Weensche inrichting voor het bereiden van entstof.

In 1907 deed Ory proeven, waarbij hij uitging van het denkbeeld,
dat misschien door passage van vaccine via het paard een modificatie
van het pokkenvirus zou plaats hebben, welke een immuniteit tegen-
over mond- en klauwzeer zou kunnen opwekken.

Hij entte enkele runderen met vaccine van het paard en stelde ze
toen aan een mond- en klauwzeer-infectie bloot, waarna zij geen ver-
schijnselen van mond- en klauwzeer kregen. Proeven met contróle-
dieren werden evenwel niet verricht.

32 runderen met pokken, daarna stelde hij de dieren aan de natuur-
lijke mond- en klauwzeer-infectie bloot. Het resultaat is volgens Anker:

„Die Impfung mit animaler Vaccine, entweder nach Pferde-
passage oder unmittelbar, hat keinerlei Praventivwirkung gegen
Maul- und Klauenseuche der Rinder".

In hetzelfde jaar (1907) publiceerde Seibert een door hem waar-
genomen geval, dat een door hem met vaccine geënt kalf later als koe
ongevoelig bleek te zijn voor mond- en klauwzeer. Hij zegt op
grond van zijn proeven, dat pokkenlymphe een voorbehoedmiddel
is tegen mond- en klauwzeer.

Als men immuniteit wil opwekken ten opzichte van mond- en klauw-
zeer, is het volgens hem noodig, dat een groot aantal pokken opkomt.
Zijn de pokken nog niet genezen en heeft het dier nog koorts ten-
gevolge hiervan, dan is het dier nog gevoelig voor mond- en klauwzeer.

In 1908 probeerden Starcovici, Calinescu en Sitaru, de methode
van Ory volgende, herkauwers tegen mond- en klauwzeer te enten.
Het resultaat met 36 dieren was, dat geen immuniteit ten opzichte
van mond- en klauwzeer ontstond.

Hetzelfde jaar nam Bedel proeven met ezelvaccine om zoodoende
immuniteit tegen mond- en klauwzeer op te wekken, maar zijn re-
sultaten waren negatief.

In 1908 vermeldde Melvin een mond- en klauwzeer epizoötie in
Amerika. Hierbij bleek, dat de oorzaak was te zoeken in pokstof, die
besmet was (dit werd in het laboratorium bewezen).

In 1912 deden Huon en Demestre een proef over de werkzaamheid
van de pokkenenting tegen mond- en klauwzeer. Zij kwamen tot de
conclusie, dat gewone vaccine de mond- en klauwzeeruitbraak niet
beïnvloedt, doch ezelvaccine zou het verloop gunstig beïnvloeden.
(Deze proef werd bij 1 dier zonder contróledieren verricht).

In 1922 namen P. Uhlenhuth en W. Bieber proeven met door hen
zelf gekochte runderen, waarbij als eisch werd gesteld, dat noch deze
dieren, noch de ouders ooit mond- en klauwzeer hadden gehad.

Zij vaccineerden de dieren met vaccine tot zij zeer hoog immuun
waren, waarna zij aan een mond- en klauwzeer-infectie werden bloot-
gesteld. Zij kwamen tot het resultaat, dat een wederkeerige beïnvloe-
ding van het pokken- en het mond- en klauwzeervirus niet bestaat,
want de runderen kregen niettegenstaande zij in hooge mate immuun
waren tegenover pokken, toch mond- en klauwzeer. Bij caviae deden
zij met virusmengsel proeven, alle caviae kregen gegeneraliseerd mond-
en klauwzeer.

Gins en Weber (1922) gebruikten versch, hoog-virulente kalver-
vaccine. Zij konden echter geen invloed van de vaccine-voorbehande-
ling op de hierna volgende infectie met mond-en klauwzeer bij caviae
vaststellen. Omgekeerd verliep de vaccinatie, nadat de caviae met
mond- en klauwzeervirus waren geïnfecteerd, nagenoeg gelijk aan die
bij onbehandelde dieren.

Zij kwamen tot de conclusie, dat immunisatorische betrekkingen
tusschen mond- en klauwzeer en pokken niet bestaan.

In 1924 publiceerden Gins en Krause hun meeningen over de tot
nu toe gedane onderzoekingen en maakten de opmerking, dat in
slechts zeer weinig gevallen met zekerheid een vroeger verkregen im-
muniteit is uit te schakelen, terwijl zij voorts betwijfelen of een besmet-
ting met speeksel van zieke dieren in den mond of het plaatsen bij zieke
dieren een toereikende besmetting is. Voorts merken zij op dat van
contróledieren bij deze proeven in het algemeen geen gebruik ge-
maakt is.

In 1926 verschenen de publicaties van Belin. Hij infecteerde kal-
veren gelijktijdig met mond- en klauwzeervirus en met vaccinevirus.
De van deze dieren gewonnen entstof bevatte beide virus in groote
hoeveelheid. Belin heeft dit „complexe vaccino aphteux" verder be-
studeerd. Volgens hem werd het mond- en klauwzeervirus en het pokken-
virus verzwakt; met dit verzwakte virusmengsel en met het bij 6o° C.
gedoode mengsel kon hij runderen immuniseeren tegen mond- en
klauwzeer.

Volgens het Fourth Progress Report of the Foot and Mouth disease
Research Committee London 1931 p. 152 hebben de Engelsche onder-
zoekers de immuniseerende werking van Belin\'s entstof niet kunnen
bevestigen.

Morgan wijst in 1928 op het feit, dat in de Vereenigde Staten reeds
2 mond- en klauwzeeruitbraken hoogstwaarschijnlijk werden veroor-
zaakt door met mond- en klauwzeervirus geïnfecteerde pokkenlymphe,
waaruit blijkt, dat pokkenvirus verontreinigd kan zijn door mond-
en klauwzeervirus.

fn 1928 verscheen een publicatie van van Oijen over de weder-
keerige immunisatie bij mond- en klauwzeer en vaccine. Entte hij
caviae met vaccine, dan gaf dit geen onvatbaarheid tegenover een
direct na de genezig daarop volgende enting met mond- en klauw-
zeervirus. Daarentegen bleek hem, dat het doorstaan van een ernstigen
algemeenen aanval van mond- en klauwzeer een bijna volledige on-
vatbaarheid gaf tegenover een direct na de genezing daarop volgende
infectie met vaccine. Dit laatste zou pleiten voor een biologische ver-
wantschap tusschen deze beide smetstoffen. Volgens van Oijen zou
het daarom toch zeer goed mogelijk kunnen zijn, dat een op juiste
wijze uitgevoerde intracutane enting met vaccine een voor de practijk
bruikbare voldoende mate van onvatbaarheid tegenover contact-
infecties met mond- en klauwzeervirus zou opleveren.

In 1930 beschreef Magnusson, dat in Noorwegen na de pokken-
enting bij vee, mond- en klauwzeer uitbrak. Het virus was zeer virulent.
Ook bij caviae werd het virulente mond- en klauwzeervirus in de
pokstof aangetoond.

Van Diermen entte in 1931 48 runderen met koepokstof. Deze run-
deren waren van verschillende leeftijd en van verschillende boerderijen

afkomstig, terwijl als eisch werd gesteld, dat ze de laatste 3 jaar geen
mond- en klauwzeer hadden gehad.

Hij entte door middel van een vijftal scarifieaties in de hu^:dplooi,
welke van den anus naar den uier verloopt. Na ongeveer 4 a 5 dagen
ontwikkelde zich daar een pokkeneruptie, welke na 4—5 weken weer
verdween. Verschijnselen van algemeenen aard zag hij niet. Een maand
nadat de laatste koe was geënt, brak mond- en klauwzeer uit. Vrijwel
alle geënte dieren werden op de gewone wijze, evenals de niet geënte,
aangetast.

Op grond hiervan concludeerde van Diermen, dat hierdoor het
aetiologisch verschil tusschen de beide ziekten voldoende is gebleken.

Gildemeister en Helm vermeldden in 1932 hunne proeven „über
die antagonistische Wirkung des Vakzinevirus auf das Virus der Maul-
und Klauenseuche im Meerschweinchenversuch". Deze onderzoekers
onderzochten verschillende vaccinelymphen op aanwezigheid van
mond- en klauwzeervirus. Ook Gibs (lid van de Engelsche mond- en
klauwzeer Commissie) onderzocht bij caviae. De resultaten waren
negatief. Bij opzettelijk door Gibs met mond- en klauwzeervirus ver-
ontreinigde vaccine, kreeg hij wel gegeneraliseerde mond- en klauw-
zeer bij caviae. De Blieck en Jansen hebben er op gewezen, dat het
aantoonen van mond- en klauwzeervirus in vaccine bij caviae niet
goed gaat, wanneer dit virus weinig virulent voor de cavia is,
immers een zwak virus slaat niet of slecht aan bij de cavia, men moet
volgens Waldmann beginnen\' met een reeks van i 20 caviae te enten,
waarvan 1 of 2 aanslaan en dan krijgt men soms pas na 15 cavia-
passages een virus met voor caviae normale virulentie. Gildemeister
en Helm deden voorts de volgende proeven: zij namen gelijke deelen
vaccinevirus en cavia-mond- en klauwzeerepitheel-suspensie en entten
10 caviae intracutaan in de zool en voor controle 10 alleen met mond-
en klauwzeer. Twee dagen later hadden alle 10 controles gegenerali-
seerd mond- en klauwzeer. Van de eerste groep slechts 2. Deze proef
werd verricht onmiddellijk na het mengen der beide virus. Ook als zij
het mengsel tot 28 dagen bewaarden en dan de proef instelden, was
het resultaat gelijk. Ook was het resultaat gelijk bij caviae als virulent
runderepitheel gebruikt werd. Vele proeven werden op deze wijze
verricht, steeds was er veel meer mond- en klauwzeer bij de controles
dan bij de eigenlijke proefdieren, alhoewel daarbij ook nu en dan dieren
gegeneraliseerd mond- en klauwzeer kregen. Daarna werden de proeven
cutaan verricht; ook hier, doch niet zoo sterk, was een remming op
het mond- en klauwzeer te zien. De dieren, die geen mond- en klauw-
zeer kregen, bleken ook niet immuun te zijn.

Resumeerende zeggen de schrijvers: bij caviae remt vaccine het
aanslaan van de mond- en klauwzeer, omgekeerd is dit niet het geval.

Bij het bestudeeren van de literatuur blijkt, dat verschillende onder-
zoekers, die tot de conclusie zijn gekomen, dat er wel een wederkeerige

immuniteit bij pokken en mond- en klauwzeer bestaat, zijn afgegaan
op waarnemingen in de praktijk en proeven, waarbij meestal nooit
een vroeger verkregen immuniteit is uit te schakelen, terwijl nagegoeg
geen gebruik gemaakt werd van contröledieren. Hierdoor verliezen
de conclusies, die deze onderzoekers trekken, nagenoeg hun waarde
geheel. Zoowel door de literatuur, als op grond van onze eigen inzichten,
verkregen uit vele experimenten, zoowel met pokken als met mond-
en klauwzeer, waren wij ervan overtuigd, dat een symbiose wel, een
wederkeerige immuniteit echter niet bestaat. De proef van van Oijen
echter, waarbij van mond- en klauwzeer genezen caviae niet gevoelig
waren voor vaccine, doch de controle-caviae wel, pleit echter weer
zeer sterk voor het bestaan van immuniteit, in dit geval dus van
immuniteit tegen vaccine na mond- en klauwzeer. Daar dit resultaat
ons bevreemdde, zijn wij overgegaan tot het nemen van proeven
over de wederkeerige immuniteit bij vaccine en mond- en klauwzeer,
en kozen hiervoor de caviae als proefdier.

Proef I. Is er onvatbaarheid voor mond- en klauwzeervirus na het
doorstaan van een vaccineënting?

Cavia 220 werd op den rug lege artis geënt met vaccine; het dier
kreeg op de entplaats een pokkeneruptie; 26 dagen later werd deze
cavia geënt met mond- en klauwzeervirus (stam O) op het linker
achterpootje; spoedig ontwikkelde zich een primaire blaar, snel ge-
volgd door gegeneraliseerd mond- en klauwzeer van mond en alle
pootjes.

Cavia 228 werd op het linker achterpootje geënt met vaccine,waarop
een pokkenblaar ontstond. 26 Dagen later werd de cavia geënt op het
rechter achterpootje met mond- en klauwzeervirus (stam O); spoedig
ontwikkelde zich een primaire blaar, ook weer snel gevolgd door een
gegeneraliseerd mond- en klauwzeer van mond en alle pootjes.

Cavia 227 werd op het linker achterpootje geënt met vaccine, waarop
een pokkenblaar ontstond; 26 dagen later werd de cavia geënt-op het
rechter achterpootje met mond- en klauwzeervirus (stam O); deze
cavia reageerde negatief; bij herenting op hetzelfde pootje 12 dagen
later, ontstond snel een primaire blaar en daarna gegeneraliseerd mond-
en klauwzeer van mond en alle pootjes.

Cavia\'s 225 en 226 werden op het linker achterpootje geënt met
vaccine; een pokkenblaar ontstond; 26 dagen later werden beide
caviae geënt op het linker achterpootje met mond- en klauwzeervirus
(stam O). Bij cavia 225 volgde een snel aanslaan van het mond- en
klauwzeer met volledige generalisatie. Cacia 226 bleef negatief; bij
herenting 12 dagen later, ontstond snel gegeneraliseerde mond- en
klauwzeer.

Bij de 5 pokkencaviae was dus bij allen binnen 39 dagen gegenera-
liseerd mond- en klauwzeer op te wekken.

zeervirus (stam O) l.a. waren geënt en na de generalisatie waren her-
steld, werden eveneens na 35 dagen opnieuw geënt met mond- en
klauwzeervirus (stam O) rid. 206, 207, 208 links achter en 209, 44,
45, 46 en 47 rechts achter. Al deze caviae reageerden niet. Hier was
dus wel volledige immuniteit.

(Dat cavia 227 en 226 bij de eerste enting niet reageerden, kan geen
bewijs voor immuniteit zijn, daar 12 dagen later niet de geringste im-
muniteit bestond, bovendien ziet men wel vaker, dat bij een cavia
mond- en klauwzeervirus soms niet aanslaat en bij herenting wel,
dit was n.1. het geval ook bij de contróle-cavia 261, die op het linker-
achterpootje met mond- en klauwzeer geënt werd en hier niet op
reageerde, terwijl 12 dagen later bij herenting snel een primaire blaar
ontstond, gevolgd door generalisatie).

Onze conclusie luidt dus: bij caviae geeft pokken geen algemeene en
geen locale immuniteit tegen mond- en klauwzeervirus (stam O) van voor
caviae normale virulentie. Deze bevindingen komen dus overeen met
de proef van van Oijen, waarbij bleek, dat bij caviae, die op de achter-
pootjes pokken hadden gehad, na enting met mond- en klauwzeer op
de achterpootjes toch mond- en klauwzeer kregen.

Proef II. Is er onvatbaarheid voor het pokkenvirus na het door-
staan van mond- en klauwzeer ?

Men onderscheidt bij het mond- en klauwzeervirus drie stammen
n.1. O, A en C, die ten opzichte van elkaar geen immuniteit opwekken.
In de literatuur over mond- en klauwzeer vindt men vele gegevens
die doen vermoeden, dat O de eigenlijke hoofdstam is, A en C zouden
in O te veranderen zijn (Manninger). Daarom werd begonnen met
een proef met O, terwijl voor deze proef ook de meeste caviae werden
gebruikt; daarna namen wij enkele experimenten met de stammen
A en C. De gebruikte pokstof was afkomstig van het Instituut van
Prof. Dr. H. H. Gins te Berlijn en van de Koepokinrichting te
Amsterdam.

De O, A en C mond- en klauwzeer-caviae werden in drie aparte,
geïsoleerde stallen gehouden; zeer zorgvuldige maatregelen werden
genomen om menginfecties van de stammen onderling of met pokken-
virus te voorkomen.

Cavia 984 werd geënt op het rechter achterpootje; er ontwikkelde
zich een primaire blaar, de vierde dag was er volledige generalisatie.
Veertien dagen na de besmetting met mond- en klauwzeer werden
beide achterpootjes, die nog niet volledig hersteld waren, geënt met
pokstof (Gins); reeds de tweede dag was reactie waarneembaar; de
3e en daarop volgende dagen kreeg deze cavia uitgebreide pokken op
beide achterpootjes. Bij de contróle-cavia 22 ontstonden de pokblaren
een dag later dan bij cavia 984 het geval was.

De caviae 982, 983, 985 en 987 werden geënt op het rechter achter-
pootje; er ontwikkelde zich snel een primaire blaar, de vierde dag
was er volledige generalisatie. Zeven en twintig dagen na de besmetting
met mond- en klauwzeer werden beide achterpootjes, die nog niet
volledig hersteld waren, geënt met pokstof (Amsterdam).

De 3e dag ontwikkelden zich bij alle vier pokblaren, die de daarop
volgende dagen zich nog uitbreidden. De pokkeneruptie trad gelijk-
tijdig op met die van contrólecavia 50; ook de uitgebreidheid van het
proces was gelijk. Eén cavia, n.1. No. 983 reageerde reeds iets de 2e
dag, dus eerder dan de controle-cavia No. 50.

De caviae 50, 51, 52 en 53 werden links achter geënt met mond-
en klauwzeer, na 27 dagen werden zij op de herstelde pootjes geënt
met pokstof (Amsterdam) eveneens alleen links achter. De caviae
50 en 53 kregen onmiddellijk pokblaren, de caviae 51 en 52 reageerden
niet; dit bleek een niet aanslaan te zijn geweest, want herenting (51
op de rug en 52 links achter) gaf bij beide dieren pokken.

De caviae 212 en 213 werden geënt met mond- en klauwzeer links
achter; beide dieren kregen snel een primaire blaar, gevolgd door
generalisatie. Zij werden na 34 dagen geënt met pokstof (Amsterdam)
op het genezen rechter achterpootje. Beide caviae kregen een pokblaar.

De caviae 210 en 211 werd geënt met mond- en klauwzeer links
achter; beide dieren kregen snel een primaire blaar, gevolgd door ge-
neralisatie. Zij werden na 34 dagen geënt met pokstof (Amsterdam)
op het (genezen) linker achterpootje. Beide caviae kregen een pokblaar.

De caviae 54, 57, 59, 60 en 61 werden geënt met mond- en klauw-
zeer links achter; alle dieren kregen snel een primaire blaar, gevolgd
door generalisatie. Na 36 dagen werden deze caviae op de rug geënt
met pokken; de pokkenreactie van alle vijf trad gelijktijdig en in de-
zelfde mate op als bij de controle-cavia 264.

De caviae 393, 401, 398, 402, 396 en 397, die alle geënt werden met
mond- en klauwzeer op het rechter achterbeen, kregen snel een pri-
maire blaar, gevolgd door generalisatie. Na 4J maand werden ze
geënt met pokstof (Amsterdam), zij reageerden allen gelijktijdig en
in dezelfde mate als contróle-caviae 543, 544, 556 en 565

Uit het voorgaande blijkt dus, dat van de 24 caviae, die gegenerali-
seerd mond- en klauwzeer (stam O) hadden doorstaan en daarna
met pokken geënt werden na 14—27—34—36 dagen en 4^ maand,
geen enkele immuniteit (locale, noch algemeene) tegen pokken bezaten.

Cavia 927 werd rechts achter geënt; de ₃e dag ontstond een primaire
blaar, de 5e dag had het dier volledig gegeneraliseerd mond- en klauw-
zeer. Na 13 dagen werden beide achterpootjes, die nog niet volledig
hersteld waren, geënt met pokstof (Amsterdam). Deze cavia kreeg op
beide achterpootjes blaren, gelijktijdig en in dezelfde mate als controle-
cavia 8.

De caviae 928 en 929 werden rechts achter geënt; de 4e dag ontstond
een primaire blaar, den 5en dag generalisatie. Na 20 dagen werden de
nog niet volledig herstelde pootjes geënt met pokken (Gins). De 3e dag
werd de positieve reactie zichtbaar, na de 3e dag ontwikkelden zich
duidelijke pokblaren. De contröle-cavia 22 reageerde een dag later.
Hieruit blijkt dus, dat de drie caviae, die gegeneraliseerd mond- en
klauwzeer hadden doorstaan, na 13 en 20 dagen niet immuun waren
voor pokken.

Cavia 914 werd geënt op het linker achterpootje; na 2 dagen was een
primaire blaar ontstaan, daarna volgde volledige generalisatie. 13 Dagen
later werden de nog niet herstelde achterpootjes geënt met pokstof
(Amsterdam). Inplaats van een normaal herstel, ontstonden geen
fraaie pokblaren, doch sterke korstvormingen, waaronder zich een
witgele pusachtige massa bevond. Dit dier bleek later volledig immuun
voor pokken te zijn. Op dergelijke nog niet van mond- en klauwzeer
herstelde pootjes konden zich geen normale pokblaren ontwikkelen,
daar het voetzooltje te veel verwond was. De korstvormingen zijn hier
dus de positieve pokkenreactie geweest.

De caviae 915 en 916 werden geënt op het linker achterpootje; na
2 dagen was een primaire blaar ontstaan, daarna volgde volledige
generalisatie. 21 Dagen later werden de nog niet geheel herstelde
achterpootjes geënt met pokstof (Gins). De 3e dag was reactie waar-
neembaar, de daarop volgende dagen ontwikkelden zich pokblaren.
De contröle-cavia 22 reageerde d^g later.

De caviae 917, 918 en 919 werden geënt op het linker achterpootje;
na 2, 3 en 2 dagen was een primaire blaar ontstaan, daarna volgde
volledige generalisatie. 34 Dagen later werden de nagenoeg herstelde
achterpootjes geënt met pokstof (Amsterdam). Bij 917 werd de 3e dag,
bij 918 en 919 reeds de 2e dag reactie waargenomen, de daarop vol-
gende dagen ontwikkelden zich pokblaren. Contröle-cavia 50 reageerde
i dag later dan de caviae 918 en 919.

Hieruit volgt dus, dat geen van de 7 caviae, die mond- en klauw-
zeer C hadden doorstaan na 12, 21 en 34 dagen immuun waren voor
pokken.

Resumeerende, is dus gebleken, dat 34 caviae, die mond- en klauw-
zeer hadden doorstaan (stam O, A of C) en die geënt werden met
pokken na 12, 13, 14, 20, 21, 27, 34, en 36 dagen en 4J maand allen
niet immuun voor pokken bleken te zijn.

Daarentegen bleken de met pokken geënte caviae 229, 230, 2ig,
240 en 259, die respectievelijk geënt waren op het linker achterpootje,
linker achterpootje, rechter achterpootje en op den rug, allen immuun
voor pokken te zijn, toen herentingen op het linker achterpootje werden
verricht. De caviae 229, 230 en 240 bewijzen de locale, de caviae 219
en 259 de algemeene immuniteit.

Er bestaat bij caviae geen wederkeerige immuniteit tusschen mond-
en klauwzeer en vaccine, er is in dit opzicht geen biologische verwant-
schap tusschen beide virus.

Dit resultaat verraste ons niet; weliswaar zijn beide smetstoffen,
wat men noemt ,,epitheel virus", doch overigens zijn mond- en klauw-
zeer en pokken in vele opzichten twee zoo verschillende ziekten, dat
men geen immuun-biologische verwantschap kan aannemen. Een ver-
klaring voor het feit, dat van Oijen gedeeltelijk andere resultaten
heeft gekregen, hebben wij niet kunnen geven. Op grond van onze
eigen bevindingen zijn wij van meening, dat w\'ederzijdsche of eenzijdige
immuniteit van pokken en mond- en klauwzeer niet bestaat; wij meenen
dan ook, dat men mond- en klauwzeer nimmer zal kunnen bestrijden
door preventief te enten met vaccine.

De schrijvers geven een overzicht van de literatuur over het al dan
niet bestaan van immuniteit tusschen pokken en mond- en klauwzeer.
Daarna volgt een beschrijving van de door hen verrichte experimenten
bij caviae.

Vijf caviae, die pokken hadden doorstaan, waren allen binnen
39 dagen te infecteeren met mond- en klauwzeer, niet de geringste
algemeene noch locale immuniteit was te bespeuren, alle caviae kregen
gegeneraliseerd mond- en klauwzeer. (Deze proef werd gedaan met
mond- en klauwzeerstam O).

Vier en twintig caviae, die gegeneraliseerde mond en klauwzeer
(stam O) hadden doorstaan, werden in groepjes verdeeld, die na 14-
27—34—36 dagen en maand geënt werden met pokken. Deze
caviae bleken geen van allen immun voor pokken te zijn.

Evenmin waren drie caviae, die gegeneraliseerd mond- en klauw-
zeer (stam A) hadden doorstaan, immuun toen zij (één na 13 en twee
na 20 dagen) geënt werden met pokken.

Ook de zeven caviae, die gegeneraliseerd mond- en klauwzeer
(stam C) hadden doorstaan, bleken na 12, 21, en 34 dagen niet immuun
voor pokken te zijn.

De eindconclusie der onderzoekers luidt, dat bij caviae geen weder-
keerige immuniteit tusschen pokken en mond- en klauwzeer bestaat.

W. Spinola. Ambulatorische Klinik der Tierarzneischule zu Berlin.Tierarztl. Zei-
tung IV, Jg. No. 8. (Auszug aus einem Bericht über dieselbe fiir die Jahre
1840, 1841 und 1842).
.856.

Boulland. Le cowpox et la fièvre aphteuse. Le répertoire de police sanitaire vété-
rinaire et d\'hygiène publique. Jg. 1900, blz. 377—387.

J. Ory. Essai d\'un mode prophylactique de la fièvre aphteuse par la vaccination.
Bull, de la Soc. centr. med. vétér. 1907, p. 302—308.

chenschrift 1907 S. 882—883.
Seibert. Kuhpockenimfpung als Schutzmittel gegen Maul- und Klauenseuche\'
Wochenschrift für Tierheilkunde und Viehzucht. Bd. 51, S. 761—763.

Starcovici, Calinescu et Litaru. Essais pour l\'atténuation du virus de la fièvre

aphteuse. Archiva véétér. Vol. V, p. 203.
M. Bedel. Aleuni tentativi d\'immunisaizone de bovini contro l\'afta epizootica.

Bull, de la Soc. des Sciences vét. de Lyon. 1908, p. 217.
Ci Melvin. The 1908 outbreak of Foot- and Mouthdisease in the United States.

Annual Report of the Bureau of Animal Industry for the year. 1908, p. 379—392.
1912.

Huon et Dumestre. Observations sur l\'action de la vaccine contre la fièvre aphteuse.

P. Uhlenhuth und W. Bieber. Untersuchungen zur Frage der Wechselzeitige
Vakzine- und Maul- und Klauenseucheimmunität bei Rinderen und Meer-
schweinchen. Ztschr. für Immunitätsforschung. Orig. Bd. 35, H. 4, S. 311—329.
Dr. H. A. Gins und R. Weber. Neber experimentelle Maul- und Klauenseuche.

Dr. H. A. Gins und C. Krause. Pocken und Maul- und Klauenseuche. Ergebnisse
der allgemeinen Pathol. und Path. Anat. des Menschen und der Tiere. 1924,
DL 20, S. 907—912.

M. Belin. Etudes de caractères de l\'éruption vaccino-aphteuse chez la genisse.

Cpt. rend, des Séances de la Soc. de Biol. Bd. 94 p. 175—177.
M. Belin. Des caractères de l\'évolution vaccino-aphteuse chez le cobaye. Cpt.

rend, des Séances de la Soc. de Biol. Bd. 94, p. 387—389.
M. Bei.in. Conservation et exaltation de la virulence du virus aphteuse par cul-
tures simultanées avec le virus vaccinal. Cpt. rend, des séeances de la Soc. de
Biol. Bd. 94, S. 816—818.
M. Belin. Base scientifique d\'un méthode de vaccination antiaphteuse. Recueil

de med. vétér. Bd. 102, No. 14, p. 307—311.
M. Bei.in. Contribution à l\'étude des complexes vaccino-aphteuse. Cpt. rend, des

Séances de la Soc. de Biol. Bd. 95, p. 1416—1417.
M. Bf.lin. Du choin des complexes vaccine-aphteuse pouvant être utilisés comme
vaccination antiaphteuse. Cpt. rend, des Séances de la Soc. de Biol. Bd. 195,
P- 1533—1535\'

M. Belin. Premières tentatives vaccination anti-aphteuse réalisée à l\'aide des com-
plexes vaccino-aphteuse. Cpt. rend, des Séances de la Soc. de Biol. Bd. 96,
p. 1116—1118.

locale. Cpt. rend, des Séances de la Soc. de Biol. Bd. 97, p. 23—24.
M. Belin. Conservation de la virulence du virus aphteuse dans les complexes vac-
cino-aphteuse. Recueil de med. vétér. Bd. 109, No. 4, p. 77—80.

M. Belin. Vaccination anti-aphteuse avec les compexes vaccino-aphteuse stérilisés.

Cpt. rend, des Séances de la Soc. de Biol. Bd. 99, p. 1194—1196.
M. Belin. De l\'utilisation des complexes vaccino-aphteuse stérilisés en milieu con-
taminés. Cpt. rend, des séances de la Biol. Bd. 99, p. 1291 —1292.
M. Belin. Conditions permettant l\'obtention de l\'immunité anti-aphteuse après
inoculation des complexes vaccino-aphteuse stérilisés. Cpt. rend, des séances
de la Soc.de Biol. Bd. 99, p. 1469—1471.

E. Morgan. The risks of importing foot- and mouthdisease with hides and vaccins.

Vet. Jl. 1928, Bd. 84, p. 304—306.
v. Oijen. Over de wederkeerige immunisatie bij Aphthae epizoöticae en vaccine.
(Koninklijke Academie van Wetenschappen te Amsterdam. Afd. Natiiurkunde,
Dl. 36, No. 3).

Dr. H. Magnusson. De la diffusion possible de la fièvre aphteuse par l\'intermédiaire
du vaccin antivarioleux de génisse. Office international des épizooties Tome
III, Fase. 6 mai-juin 1930.

London 1931, p. 152.
L. de Blieck en Jac. Jansen. Het onderzoek van met mond- en klauwzeervirus

E. Gildmeister und R. Helm. Ueber die antagonistische Wirkung des Vakzine-
virus auf das Virus der Maul- und Klauenseuche im Meerschw. Versuch.
Zentr.blatt. f. Bakteriologie. Originale Bd. 125, Nr. 7/8, p. 405—411.

Die Verfasser geben eine Literatur-Ubersicht über die relative Immunität zwischen
Pocken und Maul- und Klauenseuche, und eine Beschreibung der von ihnen aus-
geführten Experiment»- bei Meerschweinchen.

Fünf Meerschweinchen, die Pocken überstanden hatten, waren alle innerhalb
39 Tage zu infizieren mit Maul- und Klauenseuche; nicht die mindeste allgemeine
oder lokale Immunität war zu spüren; alle Meerschweinchen erkrankten an
Maul- und Klauenseuche (dieser Versuch wurde gemacht mit Maul- und Klauen-
seuche-Stamm O.).

24 Meerschweinchen welcke die generalisierte Maul-und Klauenseuche (Stamm O
überstanden hatten, wurden in Gruppen verteilt die nach 14, 27, 34, 36 Tagen
und 4J Monaten geimpft wurden mit Pocken. Keins dieser Meerschweinchen war
immun gegen Pocken.

Ebensowenig waren drei Meerschweinchen, welche die generalisierte Maul- und
Klauenseuche (Stamm A) überstanden hatten, immun als sie (eines nach 13 und
zwei nach 20 Tagen) geimpft wurden mit Pocken.

Auch 7 Meerschweinchen welche die generalisierte Maul- und Klauenseuche
(Stamm C) überstanden hatten, erwiesen sich nach 12, 21 und 34 Tagen nicht
immun gegen Pocken.

Die Schlussfolgerung der Verfasser lautet, dass bei Meerschweinchen keine gegen-
seitige Immunität zwischen Pocken und Maul- un Klauenseuche besteht.

The authors review the literature dealing with the question whether a cross
immunity exists between cow-pox and foot- and mouthdisease. They then give
a description of their experiments carried out on guinea pigs.

5 guinea pigs which had recovered from cow-pox were all successfully infected
with foot- and mouthdisease within 39 days.

Not the slightest, neither general, nor local, immunity was observed. All guinea
pigs contracted generalised foot- and mouth disease. (This experiment was carried
out with the O type of foot- and mouth disease virus).

24 guinea pigs which had recovered from generalised foot- and mouth disease
(type O) were divided into groups and inoculated with cow-pox virus resp. 14,
²7> 34, 36 days and 4^ months afterwards. None of these 24 guinea pigs appeared
to be immune to small pox. Also 3 guinea pigs which had recovered from gene-
ralised foot- and mouthdisease (type A) did not show any immunity to cow pox
when inoculated (1 after 13 and 2 after 20 days).

7 guinea pigs recovered from generalised foot- and mouth disease (type C) pos-
sessed no resistance to cow-pox (after 12, 21 and 34 days).

The authors conclude that in guinea pigs there is no cross immunity between
cow-pox and foot- and mouthdisease.

Les auteurs résument si l\'immunité existe entre la vaccine (cowpox) et la fièvre
aphteuse. Ils donnent ensuite la description des expériences qu\'ils ont faites avec
des cobayes.

5 cobayes, guéris de cow-pox, ont été infectés, dans l\'espace de 39 jours, avec
le virus de la fièvre aphteuse. On n\'a pas pu constater la moindre immunité, ni
générale, ni locale. (Cette expérience a été faite avec la souche O de la fièvre aphteuse).

24 cobayes, guéris de la fièvre aphteuse (souche O), furent divisés par groupes
qui furent infectés avec la vaccine après 14, 27, 34, 36 jours et 4^ mois. Aucun de
ces cobayes n\'était immun contre le cow-pox.

3 cobayes, guéris de la fièvre aphteuse (souche A) ne se montraient pas non plus im-
muns lorsqu\'ils furent infectés avec la vaccine (l\'un après 13 et les deux autres après
20 jours).

De même 7 cobayes, guéris de la fièvre aphteuse (souche C) n\'étaient pas immuns
contre le cow-pox.

La conclusion des auteurs est qu\'il n\'existe pas d\'immunité commune entre la
vaccine et la fièvre aphteuse.

Extirpated frogs eyes in the diagnosis of pregnancy. E. L. King and A.
G. King, Zentralbl. ges. Ophth. 1932. S. 260.

De proeven van Takakusu, die meende met zijn „kikvorschoogenmethode"
(verwijding der pupil in urine van zwangeren) drachtigheid te kunnen diagnosti-
seeren, werden door King aan een onderzoek onderworpen. Versch verwijderde
kikvorschoogen werden in versche urine van zwangeren gelegd. Pupil-verwijding
trad binnen vijf minuten op en duurde ± £ uur. Als controle-vloeistof werd gebruikt
urine van een niet zwangere vrouw en van mannen en physiologische keukenzout-
oplossing. Opgemerkt werd dat ook dan mydriasis wel kan optreden. Schrijvers
komen dan ook tot de conclusie dat deze methode zich voor dit onderzoek niet
leent.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
(Uit de Laboratoria der Rijksseruminrichting).

UITSCHEIDING VAN SMETSTOF (BAC. ABORTUS BANG),
BIJ VÓÓR DE DEKKING GEÏMMUNISEERDE VAARZEN,

Ook nadat geen bacillen van Bang meer in het scheedeslijm werden
aangetroffen (en evenmin in de urine) bleef de gezondheidstoestand
der vaarzen normaal. Eenige moeite veroorzaakte het opmerken van
de verschijnselen der tochtigheid, Zoo duurde het geruimen tijd, dat
de dieren gedekt (en drachtig) werden. De meeste vaarzen werden
slechts één keer gedekt.

Dit is niet in overeenstemming met wat men zoo nu en dan in de
praktijk hoort opmerken, n.1. dat de vaarzen na preventieve behande-
ling soms moeilijk zouden concipieeren.

Het is niet onmogelijk, dat dit herhaaldelijk weer tochtig worden
mede een gevolg is van het te vroeg tot den stier toelaten na de inspui-
ting.

Wij hebben gezien, dat het soms mogelijk is 8 en meer weken na de
laatste behandeling nog bacillen van Bang in de vagina aan te treffen.

Over het algemeen wordt in de veehouderij niet voldoende lang ge-
wacht met de vaars tot den stier toe te laten. Het zou aanbeveling
verdienen hiermede minstens twee maanden, beter en veiliger nog,
drie maanden te wachten, ook met het oog op de overbrenging van
besmetting door den stier.

No. i werd gedekt 4 Juni, werd terstond drachtig en moest volgens
de drachtigheidstabel 11 Maart kalven.

No. 2 werd voor het eerst gedekt 15 Mei en werd op 30 Juli weer
tochtig. Werd dien datum weer gedekt en zooals later bleek ook drach-
tig. Kalftijd 6 Mei.

No. 3 werd 25 Juni gedekt en bleek terstond drachtig geworden te
zijn. Kalftijd 1 April volgens berekening.

No. 4 werd 29 Augustus gedekt, bleek terstond drachtig te zijn ge-
worden en moest dus volgens de tabel op 5 Juni kalven.

No. 5 was een slecht groeiend dier en is, nadat de onderzoekingen
betreffende de uitscheiding van de bacillen van Bang waren afgeloopen,
verkocht.

No. 6 bleek drachtig te zijn geweest reeds bij den aankoop. Het dier
is evenwel toch aangehouden en kalfde op 14 October. De partus
verliep zeer langzaam en moeilijk. Het was een zeer flink ontwikkeld
kalf, dat gedurende de verlossing stierf. Bij deze vaars had dus de in-
spuiting van levende abortusbacillen gedurende de eerste drachtigheids-
periode geen nadeelige gevolgen gehad. De vrucht had zich goed ont-
wikkeld, de uier was normaal gezwollen en de secundinae gingen op
tijd af. Het onderzoek op de aanwezigheid van Brucella Bang in het
vruchtwater, de secundinae, de organen van het kalf en de melk was
negatief.

No. 7 werd 17 Augustus gedekt en bleek terstond drachtig geworden
te zijn. Moest dus op 24 Mei kalven.

No. 8 werd 11 September gedekt en bleek ook bij den eersten sprong
drachtig te zijn geworden. Moest dus volgens de tabel op 18 Juni
kalven.

No. 9 werd 7 September gedekt en bleek later ook terstond drachtig
te zijn geworden. Moest dus op 14 Juni kalven.

No. 10 werd 10 Juli gedekt, bleek eveneens terstond drachtig te zijn
geworden en moest dus op 16 April kalven.

Volgens de aanteekeningen moest dit dier op 11 Maart kalven. Het
wierp echter op 1 Maart een goed ontwikkeld stierkalf. Daar nu aange-
nomen wordt, dat vaarzen veelal p. m. 8 dagen vóór den gemiddelden
drachtigheidsduur baren, kan dit als normaal worden aangenomen.

De uier van de vaars was flink gezwollen, had achter eenig oedeem
en was fraai rose gekleurd. De biest was normaal.

Het kalf werd bij de vaars gelaten om de kansen van infectie van het
jonge dier door de moeder zoo groot mogelijk te maken. Deze methode
werd ook bij de volgende kalveren toegepast.

Enkele uren na de geboorte (het kalf had nog niet gedronken) werd
bloed van het kalf genomen voor agglutinatie. De titer was 1 : 50, die
van het bloed van de vaars was dienzelfden dag 1 : 20.

Den vijfden Maart was die van de vaars opgeloopen tot 1 : 50, die
van het kalf was nog eveneens 1 : 50. De titer van het bloed van het
kalf is langzamerhand achteruit geloopen en was op 18 Maart o.

De agglutinatie van het bloed van de vaars bleef constant 1 : 50 tot
26 Mei, daarna liep zij achteruit, Op 9 Juni was zij nog 1 : 20, daarna
steeds negatief.

Agglutinatie van het melkserum steeds negatief. Onderzoek van de
secundinae en scheede-uitvloeiing na het kalven op Brucella Bang
eveneens negatief.

Geregeld werden cavia\'s ingespoten met den room na het centrifu-
geeren en met het centrifugeslib, in het geheel 56 cavia\'s. Geen enkele
der diertjes werd later bij de secties positief bevonden.

Het onderzoek van de melk op de aanwezigheid van Bangsche ba-
cillen geschiedde op de volgende manier :

Na reiniging van den uier en stevig afwrijven van de tepels, tenslotte
met watten welke gedrenkt waren in alcohol van 96 %, werd de uitge-
molken melkstraal opgevangen in steriele kolfjes. Deze melk werd ge-
centrifugeerd en de bovendrijvende roomlaag, zoowel als het centrifuge-
slib beneden, werd gebezigd eensdeels voor inspuiting bij cavia\'s,
anderdeels voor enting op verschillende voedingsbodems. Aan een
ander deel van de melk werd leb toegevoegd en in de broedstoof van
37° C. geplaatst. De op deze wijze verkregen melksera werden gebruikt
voor de agglutinatie. Deze is steeds negatief geweest.

Het kalf is tot 25 October bij de moeder gelaten; het bloed hiervan
is steeds negatief gebleven ten opzichte van Brucella Bang.

Conclusie. De preventieve behandeling met levende culturen van
Brucella Bang vóór de dekking heeft bij deze vaars niet tot eene infectie
geleid; bacillenuitscheiding na het kalven had niet plaats.

Volgens de drachtigheidstabel zou vaars No. 2 op 6 Mei moeten
kalven. Zij kalfde echter op 2 Mei en bracht een goed ontwikkeld stier-
kalf. De uier van de vaars was goed ontwikkeld, flink gespannen met
hier en daar oedeem. De secundinae gingen enkele uren na het kalven af.

Nog denzelfden dag werd zoowel van de vaars als van het kalf (vóór
het zuigen) bloed genomen. Bij beide dieren was de agglutinatie nega-
tief, terwijl enkele weken voor het kalven de titer van de vaars was 1 : 20.
Bij het kalf is zij steeds negatief gebleven, bij de vaars was de titer op
20 Mei weer 1 : 20, is dit gebleven tot 20 Juli en daarna negatief ge-
worden en voortdurend gebleven.

Het onderzoek van de melk had hier plaats zooals is aangegeven
bij vaars No. 1 (agglutinatie, kweek- en dierproef), maar was steeds
negatief.

Volgens onze aanteckeningen zou deze vaars op 1 April moeten
kalven. Op 29 Maart bracht zij een flink ontwikkeld kalf.

De uier was toen flink ontwikkeld en oedemateus. De secundinae
gingen op tijd af en leken normaal. Noch hierin, noch in de scheede-
uitvloeiïngen konden Bangsche abortusbacillen worden aangetoond.

Denzelfden dag zoowel van de vaars als van het kalf uit de jugularis
bloed genomen voor agglutinatie. Titer van de vaars 1 : 50, van het
kalf i : 20. Een week later was die van het kalf negatief, van de vaars
nog i : 50. Weder na 7 dagen had de vaars een titer van 1 : 20; na
wederom 7 dagen weer 1 : 50 ; 14 dagen daarna 1 20. Na enkele
schommelingen werd het bloed 11 Augustus negatief en is dit verder
gebleven.

Het onderzoek van de melk had plaats als voren; (agglutinatie,
kweek- en dierproef) steeds negatief.

Deze vaars was op 29 Augustus gedekt en had, de drachttijd op 40
weken gesteld, op 5 Juli moeten kalven. Toen de stalknecht op 31 Mei
de staldeur opende, vond hij achter de vaars een dood, zwaar, flink
ontwikkeld stierkalf. De secundinae waren reeds afgegaan en zagen er
volkomen normaal uit. Zeer waarschijnlijk had de verlossing door den
zwaren bouw van het kalf ten opzichte van de eerstbarende vaars te
lang geduurd en was het kalf tijdens den partus gestorven. De vaars
zelf stond met prachtig ontwikkelden uier, de biest was normaal. Uit
de secundinae (cotyledonen) en uit de afvloeiende lochiën werden
culturen aangelegd. Deze bleven negatief ten opzichte van Brucella
Bang, evenals entingen uit de organen van het kalf

Het bloed van de vaars had, denzelfden dag genomen uit de jugularis,
een agglutinatietiter van 1 : 50. De melk, eenige dagen later onder-
zocht, was negatief.

Omdat het moeite opleverde de melk oeconomisch te verwerken,
werd op 7 Juni een kalf aangekocht van een week oud en nadat bloed-
onderzoek ten opzichte van Brucella Bang negatief was bevonden, bij
de vaars gebracht om te zuigen. Dit leverde verder geen bezwaren op.

De bloedtiter van de vaars was 9 dagen na het kalven opgeloopen
lot i : 100; is daarna snel gedaald en verder voortdurend negatief
gebleven. Het bloed van het kalf heeft nooit een positief resultaat op-
geleverd bij de agglutinatie.

Eveneens was het mclkserum van de vaars steeds negatief. Ook de
dierproef (inspuiting van cavia\'s met room en sediment) viel steeds
negatief uit.

Conclusie. Inspuiting van levende culturen vóór de dekking bij vaars
No. 4 heeft geen infectie veroorzaakt en smetstofverspreiding had na
den partus niet plaats. Infectie van een vreemd kalf, dat door de vaars
werd gezoogd, heeft niet plaats gevonden.

Deze vaars bleek later reeds drachtig te zijn geweest bij aankoop.
Daar zij echter bij de ontvangst als nog niet gedekt was geleverd, werd
dit pas een paar maanden daarna ontdekt. Agglutinatie van het bloed
steeds negatief vóór de inspuiting. Zij werd n.1. eveneens met levende
culturen behandeld, zooals met de andere dieren geschiedde. Op het
verwerpen heeft deze inspuiting geen invloed gehad. Immers op 14
October had op normalen tijd de verlossing plaats. De vaars wierp
toen een zwaar ontwikkeld stierkalf. De verlossing duurde zeer lang en
het kalf, dat aanvankelijk leefde, stierf gedurende den partus, welke
moeilijk verliep. Het dier moest met kunsthulp geboren worden.

De organen van het dood geboren kalf waren volkomen normaal.
Verschillende culturen werden hieruit aangelegd, maar bleven alle

steriel. Eveneens hadden entingen uit de cotyledonen van de secun-
dinae, welke spoedig na den partus afgingen, geen succes. Koloniën van
Brucella Bang kwamen niet voor. Tevens werd nog geënt uit de af-
vloeiende lochiën; ook hieruit konden geen abortusbacillen worden
aangetoond. Een groot aantal cavia\'s werd geregeld met room en
sediment van de melk ingespoten; geen dezer proefdieren bleek later
positief.

Ofschoon dus deze vaars reeds p. m. drie maanden drachtig was
toen de laatste inspuiting met levende cultuur plaats vond, had deze
behandeling geen nadeeligen invloed op het verloop van de drachtig-
heidsperiode. Verspreiding van bacillen had na den partus niet plaats.

De agglutinatie, zoowel van het bloed als van de melk der vaars,
was steeds negatief.

Conclusie. Vaars No. 6, welke 6 maanden voor den partus met levende
cultuur werd behandeld (subcutane injectie van 10 en 20 ccm. bouil-
loncultuur) ondervond daarvan geen nadeelige gevolgen.

Bij deze vaars had de inspuiting van levende culturen een averechtsch
gevolg. Volgens onze berekening zou zij op 24 Mei hebben moeten
kalven. Evenwel reeds ruim 8 weken voor het einde van een normale
drachtigheidsperiodc deden zich verschijnselen voor van een aan-
staanden partus en op 30 Maart wierp zij een levend kalfje, twee maan-
den te vroeg.

Voor het immuniseeren was, naast twee oudere stammen, een versch
gewonnen stam gebezigd. Het is bekend, dat over het algemeen wordt
aangegeven, juist met het oog op gevallen als deze, om geen verschc
stammen te gebruiken voor de immunisatie.

De vaars, overigens goed gezond, bleef staan met de secundinae.
De temperatuur was 38.7. Het kalfje stierf den volgenden dag. Vooraf
was nog bloed gewonnen van het diertje; de agglutinatie hiervan was
negatief. Met de hand werd een der cotyledonen uit den uterus genomen;
in een uitstrijkpreparaat hiervan waren zeer vele Brucella Bang.

De uier was goed ontwikkeld en bevatte normale biest. De aggluti-
natie van het bloed der vaars was 1 : 2000, de agglutinatie van het
melkserurn eenige dagen daarna was eveneens positief.

Op 5 April werd 2 kalveren aangekocht, waarvan het bloedserum
een negatieve agglutinatie had ten opzichte van Brucella Bang. Een
der kalveren werd bij de vaars gevoegd om gezoogd te worden, het
andere werd afzonderlijk geplaatst en ontving melk van de vaars,
gemengd met andere melk. Dit laatste dier groeide goed; het bloed is
steeds negatief gebleven.

De secundinae werden den zesden dag na het kalven uitgedreven.
Een witte, niet stinkende afscheiding hield nog ongeveer 10 dagen aan,
daarna leek alles weer normaal. De temperatuur is nooit boven 39° C.

opgeloopen, de eetlust van de koe was voortdurend goed, het bijge-
brachte kalf groeide uitstekend.

Op 26 Mei was de agglutinatie van het bloedseruin der vaars plotse-
ling negatief. Den volgenden dag had hetzelfde serum een titer van
i : 100. Na een uur verhitting op 50° C. kreeg men weer den ouden
agglutinatietiter van 1 : 2000. Deze verschijnselen deden zich op 8
Juni nog eens voor.

De titer 1 : 2000 bleef bestaan tot 16 September, waarna zij daalde,
zoodat op 30 September nog een titer bestond van 1 : 500.

Deze vaars zou volgens de drachtigheidstabel op 28 Juni moeten
kalven. Evenwel werd er \'s morgens 8 Juni een levend stierkalfje bij
de koe gevonden, \'s Middags om 12 uur gingen de secundinae af. Som-
mige cotyledonen hadden witte randen en witte plekken, andere meer
grijs. Het beeld was niet volkomen gelijk aan secundinae, afkomstig
van tengevolge van eene infectie met Brucella Bang geaborteerd heb-
bende runderen; de kleur van de aangetaste plekken was witter.

Noch microscopisch, noch cultureel is het gelukt Bangsche bacillen
aan tc toonen (evenmin tuberkelbacillen).

De vaars hoestte, had weinig eetlust, was zeer pijnlijk aan den uier;
de geheele buikstreek was gevoelig, kreunen bij drukken op den buik-
wand, nu en dan persen. De temperatuur was 40° C. en bleef tot 13
Juni zoo hoog. Op 14 Juni 38° C., den i5den weer 39° C., daarna
weer normaal en bleef dit. Oogtuberculinatie negatief.

De toestand ging nu langzamerhand vooruit, de eetlust werd weldra
normaal, het hoesten verminderde en persen werd niet meer gezien.
Het kalfje was aanvankelijk iets kortademig, had een week na de ge-
boorte witte diarrhee, maar bleef, hoewel iets loom, toch zuigen, on-
danks het feit, dat de moeder het ongaarne toeliet.

Deze vaars was de oudste en ook de best ontwikkelde koe van den
geheelen koppel. Volgens onze berekening moest zij op 14 Juni kalven
en dienzelfden dag had ook de verlossing plaats. Zij wierp een zwaar,
goed ontwikkeld, volkomen gezond stierkalf, dat zich zeer voordeelig
ontwikkelde. De secundinae gingen 4 uur na de geboorte af en leken
volkomen normaal. Het microscopisch en cultureel onderzoek was
negatief ten opzichte van Bangsche bacillen.

De agglutinatie van het bloed van de vaars had het volgende beloop :
14 Juni i : 20. 21 Juni 1 : 20. 28 Juni 1 : 50. Verder steeds negatief.

Ook die van de melk was vanaf het begin tot het einde van de proef
steeds negatief.

32 Cavia\'s, ingespoten met room en sediment, zijn steeds bij bloed-
onderzoek en sectie negatief bevonden.

Deze vaars werd op 10 Juli gedekt en zou volgens de berekening op
16 April moeten kalven. Zij wierp 11 April (voor een vaars normaal)
een stierkalf. De vaars had geen afwijkende verschijnselen, eetlust
zeer goed, temperatuur normaal, evenwel lieten de secundinae eerst
op 20 April los.

Grampreparaten, gemaakt uit materiaal van de cotyledonen, be-
vatten vele kleine Gram-negatieve bacillen, die in hoopjes bijeen lagen
(Brucella Bang).

Het kalf was vanaf de geboorte niet tierig, dronk weinig. Het was
een stuitgeboorte, waardoor de verlossing wat langzaam ging en de
vrucht bijna dood was bij de geboorte. Met massage, prikkeling met
koud water etc. werd het diertje weer bijgebracht, maar bleef de eerste
dagen suf; leek daarna iets beter, maar werd op 17 April kortademig,
kreeg diarrhee en werd zeer lusteloos. Het stierf op 19 April, 8 dagen
oud. Het bloed van het kalf had een agglutinatie van 1 : 100.

Met het oog op het vinden van Bangsche bacillen in de secundinae,
was het interessant om te weten of de melk van de vaars bacillen zou
bevatten. Mitsdien werd de melk onderzocht op agglutininen en de
aanwezigheid van bacillen van Bang. De melk van de vier kwartieren
werd afzonderlijk onderzocht en wel microscopisch, cultureel en door
middel van de dierproef. In het geheel werden 80 cavia\'s op verschil-
lende tijden ingespoten, zoowel met den room als met het sediment
na centrifugeeren, doch geen der proefdieren gaf een positief resultaat.
Evenmin de aangelegde culturen en het op agglutininen onderzochte
melkserum.

De agglutinatie-titer, de eerste 14 dagen r : 200, liep daarna naar
beneden en bleef van 6 Mei tot 11 Augustus 1 : 100, om daarna te dalen
tot i : 50.

Wij hadden hier dus een geïnfecteerden uterus en agglutineerend
bloedserum, maar de melk bleef vrij van infectie.

Veelal wordt aangenomen, dat de bacteriën (Br. Bang) na den
partus uit de baarmoeder verdwijnen en naar den uier overgaan.
Zonder nu te willen beweren, dat dit niet als regel mag worden aange-
nomen, blijkt dan toch uit dit geval, dat het geen vaste wet is.

Ook in dit geval van No. 10 had de preventieve behandeling dus
eene infectie verwekt in de plaats van immuniteit. Het verdient ver-
melding, dat ook bij deze vaars verschc stammen waren ingespoten.

Ofschoon eene dergelijke behandeling (d.w.z. met levende, versche,
virulente culturen) niet steeds eene infectie en verwerpen doet ontstaan

(dit blijkt uit het feit, dat de overige dieren, uitgezonderd No. 7, nor-
maal kalfden en zonder verschijnselen van infectie waren), lijkt het toch
aanbevelingswaard om bij de inspuiting van vaarzen vóór de dekking
liever stammen te gebruiken, welke reeds eenigen tijd geleden zijn
gewonnen. Onze ervaring komt dus overeen met de algemeene opinie.

Ten einde toch te kunnen nagaan of deze vaars in staat zou zijn een
jong kalf, dat door haar gezoogd werd te besmetten, werd een kalf
aangekocht en voortdurend bij haar in een box gelaten. Tot den leef-
tijd van 6 maanden had dit kalf steeds eene negatieve reactie. Het dier
ontwikkelde zich uitstekend, geen hoesten, geen diarrhee, voorspoedigen
groei.

Wanneer het geoorloofd is om uit deze, wat het aantal dieren betreft,
kleine maar toch zeer kostbare proef, enkele gevolgtrekkingen te maken,
zou ik het volgende willen opmerken:

ie. Inspuiting van levende Bangsche bacillen bij gezonde, niet
drachtige, jonge runderen, heeft eene aanzienlijke temperatuurstijging
tengevolge.

2e. Op den verderen gezondheidstoestand der dieren heeft zij overi-
gens geen directen invloed.

3e. Moeilijkheden om de vaarzen drachtig te krijgen waren niet aan-
wezig; op één na werden de dieren drachtig na de eerste dekking.

4e. Korten tijd na de injectie kunnen abortusbacillen in de vagina
worden aangetoond. Het is niet zeker, dat deze ook naar buiten worden
uitgescheiden.

5e. In de uitgescheiden urine konden deze bacillen niet worden
aangetoond (1 keer uitgezonderd) en evenmin in de facces.

6e. Bij één der acht in aanmerking komende vaarzen trad abortus
op en werd het kalf verworpen na 7 maanden dracht. In den uier werd
Brucella Bang aangetoond.

7e. Een tweede vaars kalfde op tijd, maar in den uterus waren Bang-
sche abortusbacillen aanwezig. De melk daarentegen is nooit besmet
geweest.

8e. De acht kalveren, welke van 5 tot 8 maanden door de vaarzen
werden gezoogd en dus voortdurend in nauw contact ermee waren,
werden niet geïnfecteerd.

9e. Besmette melk van een der vaarzen werd gemengd met andere
melk en gedurende 7 maanden aan een kalf gevoederd. Dit kalf is niet
geïnfecteerd geworden.

10e. De gezondheidstoestand der vaarzen liet niets te wenschen over
(het geval No. 8 buiten beschouwing gelaten).

Bovengenoemde proef was opgezet, tenminste grootendeels, om na
te gaan of het wel gewenscht is door te gaan met de tegenwoordig vrij
algemeen in ons land aangewende methode van immunisatie van niet

drachtige runderen tegen besmettelijk verwerpen door inspuiting van
levende abortusbacillen, Het zou toch mogelijk kunnen zijn, dat deze
inbrenging van levende smetstof eene uitscheiding door de behandelde
dieren tengevolge heeft, waardoor besmetting van mensch en dier kon
plaats vinden.

Nu valt het niet te loochenen, dat inderdaad eene uitscheiding
later kan plaats vinden, zoo niet (direct, kort) na de injectie, dan na
het kalven.

Wanneer de behandeling het gewenschte gevolg heeft, behoeft men
eene uitscheiding van smetstof niet te vreezen. Volgt echter op de in-
jectie in plaats van immuniteit eene besmetting, dan kan aborteeren
daarvan het gevolg zijn, in elk geval eene infectie van de baarmoeder
ontstaan, die tengevolge heeft, dat bij den partus veel smetstof naar
buiten treedt.

Wanneer men evenwel aanneemt (en vele proeven en ervaringen
wijzen hierop), dat deze behandelingsmethode tengevolge heeft, dat
vele gevallen van verwerpen worden voorkomen, dat dientengevolge
weer zeer veel smetstof minder wordt verspreid, dan in het tegenover-
gestelde geval zou geschieden; dat dus door deze methode smetstof-
verspreiding wordt tegengegaan, dan meen ik te mogen besluiten tot
de uitspraak, dat men de veehouderij mag adviseeren deze behandelings-
methode toe te passen om zich t.o.v. deze onder haar vee voorkomende
ziekte voor grootere schade te vrijwaren.

Zoolang geen betere behandelingsmethode bekend is en zoolang op
zeer vele stallen goede hygiënische maatregelen voor uitroeiing niet
in praktijk zijn te brengen, moet eene inspuiting van levende abortus-
bacillen ter bestrijding van besmettelijk verwerpen worden getolereerd.
Het verdient evenwel aanbeveling om voor de preventieve behandeling
minder virulente stammen te gebruiken, of in elk geval niet te versche
stammen. Culturen dus, bereid van stammen, die reeds eenige keeren
op kunstmatige voedingsbodems zijn voortgekweekt.

Het is bovendien nog niet bewezen, dat minder virulente of aviru-
lente stammen niet evengoed immuniteit (zij het dan geen volledige)
kunnen opwekken als volvirulente.

Aan het slot van dit rapport zij het veroorloofd de volgende opmer-
kingen te maken :

Wanneer de dierenarts wil bijdragen tot de poging om besmetting
van den mensch tegen te gaan, dan zal hij dat in de eerste plaats kunnen
doen door bestrijding van de Banginfectie bij het rund.

En nu is het mijn overtuiging, dat hem hiervoor, naast eene uitge-
breide, exacte toepassing van de hygiënische maatregelen, voornamelijk
ter beschikking staat de preventieve enting met levende culturen
van Brucella Bang.

Het is gebleken, dat door eene dergelijke enting nu en dan bacteriën-
uitscheiders kunnen ontstaan. Evenwel blijven dan toch deze uitschei-

ders beperkt tot reeds besmette stallen. En men mag aannemen, dat
deze uitscheiding van bacillen daarin niet van groote praktische be-
teekenis is. Immers het is door proeven (van Buck, Creeck en Car-
penter) gebleken, dat 38—43 % der geënte, tegenover 63—66 % dei-
niet geënte dieren bacillen-uitscheiders met de melk waren.

Eene vergrooting van het gevaar voor den mensch of voor versprei-
ding van de ziekte in het algemeen wordt daarom door cultuurenting
dan ook niet geschapen.

Uitspraak van ,,der sechsten Tagung der Fachtierärzte für die
Bekämpfung der Aufzuchtkrankheiten" 3—6 October 1931 te Leipzig.

Prof. Dr. Ziegler (Dresden) kwam aan de kand van waarnemingen
gedurende de laatste 7 jaren tot de volgende conclusies :

ie. Door een of tweemaal te enten met levende cultuur gelukt het
om het verwerpen van 22 % terug te brengen tot p. m. 6 %, waarbij
dan de meeste successen zijn te noteeren voor de kleine bedrijven.

2e. Enting met levende culturen heeft het meeste succes, wanneer
de laatste enting minstens 8 weken vóór de dekking plaats vindt.

3e. Enting met gedoode culturen heeft bij reeds geïnfecteerde dieren
geen zichtbare gevolgen voor de loopende drachtigheidsperiode.

En ook Prof. Dr. Zwick (Gieszen) meende ten opzichte van het ge-
bruik van levende culturen (ook in verband met besmettingsgevaar
voor den mensch) de volgende uitspraken te mogen doen, neergelegd
in 4 conclusies :

ie. De enting met levende culturen bij bestrijding van het besmette-
lijk verwerpen in Duitschland kan, bij gebrek aan een beter middel, niet
ontbeerd worden.

2e. Deze methode brengt voor den mensch geen grootere dan reeds
bestaande gevaren mede.

3e. Hygiënische maatregelen moeten in alle bedrijven onder de
veehouders nog meer gepropageerd worden.

4e. Verder onderzoek naar eene deugdelijke bestrijdingsrnethode,
ter vervanging van levende entstof, is dringend gewenscht.

Aan het einde dezer zitting werd met algemeene stemmen een door
de „Abortuskommission" ingediend voorstel aangenomen, waarbij
aan de „Richtlinien" werd toegevoegd de uitspraak der vergadering,
dat „volgens den tegenwoordigen stand der wetenschap de aanwending
van levende culturen voor de immunisatie van besmette veestapels
niet gemist kan worden en dat slechts door deze behandeling de vee-
houderij voor groote schade kan worden behoed".

Dr. C. O. Jensen (Kopenhagen) is van meening, dat men nog geen
geheel betrouwbare bestrijdingsrnethode tegen den Bangschen abortus
heeft gevonden en dat men in Denemarken verschillend oordeelt over
de waarde van de preventieve entingen.

Am Reichsseruminstitut in Rotterdam hat man 10 junge Färsen durch zwei-
malige subkutane Einspritzung mit 10 und 20 ccm. Brucella Bang-Kultur gegen
Verwerfen zu immunisieren versucht. Eine Färse hat jedoch nach einer Tracht von
7 Monaten verkalbt.

Der Versuch war eingestellt um die Ausscheidung von Bazillen zu kontrollieren
kurz nach der Einspritzung und später nach dem Abkalben.

Es hat sich gezeigt, dasz bei allen Tieren einige YVcchen nach der Einspritzung
Bazillen auf der Schleimhaut der Scheide gefunden wurden. Diese Ausscheidung
in der Scheide dauerte von 18 bis 63 Tage.

Nach dem Abkalben erhielt jede Färse ihr eignes Kalb oder ein angekauftes bei
sich um zu prüfen, ob sie durch das Muttertier infiziert würden. Dies war nach
5 bis 8 Monaten noch nicht der Fall.

Bakteriologische und serologische Nachprüfung von Milch und Blut gab immer
negative Resultate.

The State Seruminstitute in Rotterdam has injected 10 young heifets, before they
were lined, with 10 and 20 ccm. of a culture of Br. Bang to immunisate the animals.

Notwithstanding one of the heifers had an abortion after a gestation of 7 months.

The experiment was made to study whether there was an excretion of microbes
after the injection, and also, after having calved.

The author found Brucella Bang in the vaginae mucus of all the 10 heilers, some
weeks after the immunisation. This excretion lasted 18 until 63 days.

After the gestation to each heifer was let her own calf (or another calf) to see
whether it became infected or not. This was not the case, after 5 until 8 months.

The milk and the blood of the heifer« was also free from Brucella and agglutins.

Dans l\'Institut Sérothérapique de l\'Etat à Rotterdam on a injecté 10 jeunes vaches
avec une culture de 10 et de 20 ccm. de Brucella Bang pour immuniser les
animaux contre l\'avortement épizootique.

Les recherches furent installées pour contrôler l\'excretion des bacilles de Bang
après l\'injection et aussi après le vêlage.

On a trouvé des Brucella sur la surface de la muqueuse du vagin chez toutes
les vaches quelques semaines après l\'injection. Cette excrétion avait une durée de
18 à 63 jours.

Après le vêlement tous les veaux restaient chez leur mères pour contrôler l\'infec-
tion des jeunes animaux par les vaches immunisées.

On n\'a pas pu trouvér des bacilles et des agglutinines dans le lait et dans le sang
des vaches immunisées.

Het uitbreken van miltvuur, vooral op boerderijen waar de laatste jaren geen
miltvuur was voorgekomen, vestigde volgens Jackson in Engeland de aandacht
op infectie door ingevoerde veevoeders, vooral op die van dierlijken oorsprong.
Deze producten kunnen kiemen bevatten door onvoldoende sterilisatie der grond-
stoffen (cadavers) of wel door in aanraking komen met besmet verpakkingsmateriaal
enz. Het is moeilijk precies na te gaan, welke rol veevoeders spelen bij de verspreiding
van miltvuur. Eenige gevallen waren echter met zekerheid terug te voeren op ge-
bruik van besmet beendermeel.

Door het Ministery of agriculture and fisheries werden maatregelen getroffen,
dat schepen, welke huiden, wol, haar, beenderen, enz. vervoerd hadden, na lossen
dezer producten ontsmet werden.

(Was het niet gewenscht, dat ook in ons land aan deze kwestie meer aandacht
werd besteed? Diermeel b.v. van Nederlandsche inrichtingen moet steriel zijn;
voor buitenlandsche fabrikaten wordt echter de eisch niet gesteld. Ref.).

Belangrijke onderzoekingen zijn door twee Russen Dukalow en Legkch ¹) ge-
daan over de invloed van den vogels bij de verspreiding van miltvuur. Zij consta-
teerden dat de miltvuurbacil de virulentie niet verliest bij passage door het darm-
kanaal van vogels. Verstrekt men de dieren één keer miltvuurkiemen houdend
voedsel, dan kan men nog 29 dagen daarna de kiemen in de faeces vinden. Reeds
14 uur na de voedering zijn de miltvuurbacillen in de faeces aanwezig; bij sectie
blijken zij in het geheele darmkanaal aanwezig te zijn. Speciaal de blinde darm
is als onderzoekingsobject zeer geschikt. In het bloed en de lever komen de bacillen
niet voor. Er bestaat dus geen septichaemie, hetgeen ook niet waarschijnlijk was,
want dan zouden de dieren wel gestorven zijn. Het gevaar van verspreiding over
groote afstanden is, door het resultaat van bovengenoemd onderzoek, niet denk-
beeldig, temeer omdat zoowel tamme als wilde vogels zich precies eender gedragen.

Zooals algemeen bekend is komt in Duitschland heel dikwijls miltvuur voor
in de nabijheid van leerlooierijen. Men heeft nu geprobeerd om de dieren, die op
gevaarlijke weiden moeten grazen, actief te irnmuniseeren volgens de methode
van Besredka. (intracutane methode). In totaal werden door Bartels en Schulzf. ²)
199 runderen éénmaal geënt, 121 runderen en 10 paarden tweemaal. Geen enkel
rund heeft nadeelige gevolgen van de enting ondervonden. Een paard werd 4 dagen
na de 2de enting ernstig ziek (hooge temperatuur). Injectie van 200 c.c. miltvuur-
serum gaf spoedig herstel. De mogelijkheid is niet uitgesloten, dat het dier zich in
dien tijd met miltvuursporenhoudend voedsel heeft besmet, zoodat de enting de
infectie bevorderd heeft. In het algemeen kan men wel zeggen dat de enting in
streken waar groote kans op miltvuur-infectie bestaat, aan te bevelen is. Men mag
echter niet uit het oog verliezen, dat door de economische omstandigheden veel
leerlooierijen niet meer werken. Verder worden de buitenlandsche huiden in de
laatste jaren bij invoer op miltvuur-sporen onderzocht volgens de methode van
Ascoli. Beide omstandigheden hebben een gunstigen invloed en gaan de verspreiding
van miltvuurkiemen tegen. C. J. de Gier.

1 ^a) Ueber die Bedeutung der Vogel für die Verbreitung der Anthrax-Keime. (LH. Dukalow
und A. S. Legkch, Tier. Rundschau, No. 29, S. 499, 1932).

2 ) Ergebnisse der Versuche mit der intrakutanen Milzbrandschulz-impfung nach Besredka.
(Dr. E. Bartels und Dr. Schulze, Deut. Tier. Woch. No. 51, blz. 809, 1932).

Ent men een cavia subcut. met miltvuurcultuur, dan ontwikkelt zich binnen
24 uur een subcutaan oedeem, dat door metastase den dood veroorzaakt.

Door menging van het 2e Pasteursche miltvuurvaccin met saponine behoudt men
bij het konijn een lokaal proces, dat totale immuniteit geeft.

De enting tegen miltvuur met Carbozoo volgens Mazzucchi berust op het-
zelfde principe.

Later is Hruska \') gebleken, dat voor bereiding van het vaccin met virulente
miltvuurbacillen een lang contact met saponine noodig is. Pasteur\'s 2e vaccin,
24 uur met saponine gemengd, geeft bij konijn, schaap, rund en paard immuniteit.
Op virulente bacillen moet saponine gedurende 20 dagen inwerken om bij vee
geen ziekte maar immuniteit te verwekken.

(Met dit middel een voldoende mitigatie van vlekziektecultuur te verkrijgen is
niet gelukt).

Locale necrose, om een smetstof op de inentingsplaats te fixeeren, krijgt men
eveneens met het glucoside digitonine; de genezing der reactie is snel en volledig.
Pasteur\'s 2e miltvuurvaccin met verschillende concentraties digitonin was ook zeer
geschikt om immuniteit bij het konijn te geven; goede immunisatie met virulente
miltvuurcultuur en digitonin; 24 uur contact is voldoende.

Het glucoside uit de paardekastanje is te zwak om virulente anthraxbacillen
te beïnvloeden. v. Waveren.

Bij vaccin-entingen tegen miltvuur bij schapen, kwamen volgens Szeleyes ¹)
herhaaldelijk sterfgevallen voor, waarbij als oorzaak werd gevonden de strepto-
coccen van Gartner en Wiemann. Hierdoor werd vastgesteld dat deze miltvuur-
entingen, zelfs met een a-virulent vaccin, niet onbedenkelijk zijn, indien zij een
opflikkering van een latente infectie, veroorzaakt door deze streptococcen, kan doen
ontstaan. (In de literatuur wordt steeds vermeld dat het schaap het meest vatbaar
is voor den miltvuurbacil. Voor ons land gaat dit niet op. Op Texel, waar ongeveer
30.000 schapen gehouden worden, werd in de laatste 10 jaar nimmer miltvuur
bij het schaap geconstateerd, terwijl gemiddeld 1—2 gevallen per jaar bij het rund
werden waargenomen. Deze gevallen bij het rund kunnen met zekerheid worden
toegeschreven aan een voedselinfectie (buitenlandsch graan); ook de schapen
worden zonder uitzondering in den winter bijgevoerd. Hieruit mag dus geconclu-
deerd worden dat het schaap lang niet zoo vatbaar is voor deze infectie als het
rund. Ref.). E. Noordijk.

De Ascoli-reactie werd door Jezic en Kodrnja ²) verricht bij 46 dieren, die een
voorbehoedende enting en daarna een besmetting hadden doorstaan; 12 dagen
na de besmetting werden de dieren voor onderzoek gedood. Bij alle 46 dieren verliep
de Ascoli-reactie negatief.

De reactie verliep positief bij 67 dieren, die na de enting of na de besmetting
stierven. De proeven werden verricht op konijnen (94), schapen (12) en paarden (7).

Het bleek dat milt- en levermateriaal de beste reacties geven. Het is steeds ge-
wenscht de reactie, als deze negatief verloopt, nog eens over te doen. De onder-
zoekers kregen een positiefve Ascoli-reactie in 92.5 % van de gevallen; bij herhaling
van de reactie in 100 %. Jansen.

1 ) Beitrage zur Streptococcenseptichaemie der Schafen. (L. Szeleyes, Allatorvosi Lapok
1932, 183, ref. Deut. Tier. Woch. 1933, No. 5.

2 ) Ein Beitrag zur Frage der Zuverlässigkeit der Ascoli-Reaktion bei der Anthrax-diagnose.
(J. Jezic, und E. Kodrnja, Veterinarski Archiv. 1933, bladz. 235).

Voor het onderzoek op miltvuur voldoet Weidlich \') in het laboratorium de
Ascoliproef goed, wanneer men tenminste een hoogwaardig serum gebruikt. Mis-
wijzingen heeft men hoofdzakelijk bij het paard en het varken. Het microscopisch
onderzoek wordt dikwijls bemoeilijkt door de cadaverbacillen, wanneer het te
onderzoeken object niet al te frisch meer is. Moeilijkheden geeft ook nog het feit,
dat men bij het paard, zélfc-in een versch preparaat, niet altijd de kapsel duidelijk
kan zien. Is het serologisch en microscopisch onderzoek negatief, dan probeeren
te cultiveeren en in laatste instantie de dierproef toepassen.

Het afsnijden van een oor om. dit ter onderzoek op te sturen, hetgeen ook in ons
land gebruikelijk is, geeft niet altijd een positief resultaat. Een vergelijkend onder-
zoek heeft uitgewezen, dat het onderzoek van de milt en het bloed positief was,
terwijl dat van het oor een negatief resultaat had. Het opzenden van een stukje
milt of bloed is dus te prefereeren boven een afgesneden oor.

Dat men in het algemeen met het keuren van noodslachtingen voorzichtig moet
zijn, blijkt uit het onderstaande. De miltvuurgevallen verloopen niet allen acuut
of peracuut en herhaaldelijk heeft men patiënten met minder acuut verlóóp. Een
jonge stier, met een flinke zwelling van de keelstreek, werd na verloop van twee dagen
in nood geslacht. Bij onderzoek bleek een epitheel-defect aan de basis van de tong
te bestaan; verder zwelling van de keelklieren en de milt; streep- en puntbloedingen
onder de kapsel van de milt en de nieren.

Microscopisch vond Weidlich ¹) in uitstrijkjes van de klieren miltvuurbacillen
Agarplaten vertoonden binnen 24 uur den typischen groei voor miltvuur -
bacillen. De Ascoliproef was positief met extract van milt, nier, lymphklieren en
spieren. Opvallend was dat bij doorsnijding van de milt de pulpa niet wegvloeide.

Uit aan May ²) ter onderzoek opgezonden monsters organen en vleesch, afkom-
stig van een in nood geslacht paard, groeiden miltvuurbacillen. Bij nader onderzoek
bleek dit paard tijdens het leven door een dierenarts onderzocht en behandeld te
zijn geweest. Deze zou bij het zieke dier zijn geroepen, nadat het reeds 2 dagen
ziek was, met een temp. van 40.6 C., sterke ademnood en een tamelijk vaste zwelling
in de keelstreek. Wegens het eventueel kunnen optreden van een stikkingsdood werd
tot noodslachting geadviseerd.

De sectie gaf geringe zwelling van de verschillende parenchymateuze organen,
gepaard aan bloedrijkdom en donker vleesch.

Van belang waren in dit geval de onduidelijke verschijnselen bij het leven en bij
de sectie, waarmee men dus eventueel bij de uitoefening van de vleeschkeuring
rekening kan houden. Als onaangename bijomstandigheid wordt door May nog
vermeld, dat de slachter van het paard zich zelf infecteerde en miltvuur kreeg,
terwijl hij tevens met hetzelfde mes direct daarop een huisslachting van een varken
verrichtte, welk dier gesteriliseerd werd. De eigenaar van dit varken heeft een
actie tot schadevergoeding ingesteld. de Graaf.

1 ) Lymphknotenmilzbrand als Notschlachtungsursache bei einem Jungstier. (Dr. N. Weid-
lich, Prager Archiv, für Tiermed. Juli 1932).

2 ) Ein Milzbrandfall beim Pferd mit unangenehmen Begleitumständen. (Dr. May, Zeits.
f. Fl. u. Milchhyg. Jg. 43, 1933, S. 247).

3 ) Der Milzbrand als Erdbodenepizootie. (Prof. Dr. N. A. Pokschischewsky en Dr.
A. D. Golowin (te Petrozawodsk), Zeitschrift für Infektionskrankh. paras. Kr. und
Hygiene der Haustiere, 43 Band; 2. Heft; S. 93).

tigheid, de bodemtemperatuur, de hoeveelheid neerslag en zij gingen na of uit den
bodem de miltvuurbacillen te kweeken waren. De onderzoekingen werden gedu-
rende vier jaren verricht in eenige Russische dorpen, waar de laatste 50 a 70 jaar
miltvuur-epizoötiën waren uitgebroken. In de dorpen, waar gedurende de onder-
zoekingen geen miltvuur heerschte, konden uit de bodem ook geen anthraxbacillen
worden gekweekt. Voorts bleek, dat bij een bodem pH van 5.3 a 6.4 en bij vochtige
warme weersgesteldheid de kans op miltvuur verhoogd is.

Steeds konden miltvuurbacillen uit den bcdem ongeveer 2 weken voor een milt-
vuur-uitbraak worden gekweekt, zoodat de uitbraak voorspeld kon worden; deze
2 weken zijn juist voldoende om den veestapel voorbehoedend te enten. Bovendien
moeten er nog andere factoren zijn, die van invloed zijn. De schrijvers zeggen, dat
na een miltvuurepizoötie in datzelfde gebied de eerste 2 a 3 jaar (soms tot 6 jaar)
niet weer een epizoötie ontstaat. Zij weten niet wat hiervan de reden is; hun ver-
moeden is, dat tijdens een miltvuurepizoötie de bcdem zeer rijk is aan miltvuur-
bacillen. Na de epizoötie gaan door de verandering der biologische omstandigheden
enorm veel miltvuurbacillen te gronde: de afvalproducten van die bacillen werken
ongunstig op de miltvuurbacillen zelf: de bcdem wordt dus na de epizoötie door-
drenkt met afbraakproducten van miltvuurbacillen. Zoolang die producten (dit
zou dan minstens 2 i 3 jaar zijn) nog in voldoende hoeveelheid in den bodem zijn,
kunnen de miltvuurbacillen zich niet ontwikkelen.

Deze beschouwing is echter slechts een hypothese, een bewijs er voor is er niet.

Hourie ¹) vermeldt een miltvuurgeval bij een paard. Het dier had lichte koliek-
aanvallen met afwisselend gaan liggen en opstaan, temp. 40° C., wilde, angstige
blik, bleeke slijmvliezen, was overigens tamelijk rustig en stierf elf uren na het be-
gin der koliekverschijnselen. De milt had ongeveer zesmaal de normale grootte
(een typische miltvuur-milt); er waren geen zwellingen; in het bloed miltvuur-
bacillen.

Miltvuur komt zelden bij katten voor. Verschillende schrijvers houden zelfs
de kat voor weinig vatbaar. Besmetting heeft in de meeste gevallen plaats door
eten van met miltvuur besmet materiaal, bij aanwezigheid van slijmvlies-verwondin-
gen in het digestiekanaal.

Kowanz ²) vermeldt het volgende geval. F.cn koe werd (nood) geslacht wegens
vermoedelijke maagverwonding door vreemd voorwerp. Werkelijk werd in de
netmaag een 3 c.M. lange ijzerdraad gevonden die de maagwand doorboord had.
De slachting geschiedde in de stal, de verdere bewerking op het erf. Een juffrouw
kocht de lever en gaf daarvan rauw aan haar katten te eten. Een er van stierf en in de
organen werden miltvuurbacillcn gevonden; ook in de lever werden nu miltvuur-
bacillen gevonden en zoo kwam (6 dagen na het slachten der koe dit miltvuur-
geval aan het licht. Gelukkig had het geen verdere gevallen tengevolge; ook de op
het erf aanwezige hond die bloed en afval van de geslachte koe had gegeten,
bleven gezond.

Kowanz kreeg de gestorven zwangere kat ter onderzoek: lever en milt iets
gezwollen, miltpulpa niet opvallend veranderd: nieren lichte degeneratieverschijn-
selen; dunne darm eenigszins ontstoken. Uit materiaal uit hart, milt, lever en nieren
werden op agarplaat miltvuurbacillen gekweekt. De kat was drie dagen na de
levermaaltijd ziek geworden; sliep bijna den geheelen dag en at weinig; werd

1 ) An unusual case of anthrax in a horse. Hourie, The journ. of the South Afric.
vet. med. Ass., 1932, III, p. 203).

\'s avonds onrustig, had iets opgezette buik; de onrust werd steeds erger en in de
nanacht stierf het dier zonder verdere opvallende kliniese verschijnselen.

In de toendra\'s in het noorden van Rusland (gouv. Archangelsk) komt miltvuur
endemies onder de rendieren voor. In 1924 stierven er ongeveer 17.000 aan. In de
laatste jaren worden entingen verricht; in de laatste tijd intracutane enting. Enting
in twee tempo\'s is onprakties, daar de wilde dieren moeilijk te vangen en neer te
leggen zijn, vooral de talrijke nomaden-kudden.

De besmetting wordt in de hand gewerkt door het feit dat de cadavers maar
50 c.M. diep kunnen worden begraven; zij worden dan door wolven, vossen en hon-
den weer ontgraven. Vrijburg.

Uit de proeven van Carpano ¹) bleek dat vogels over het algemeen in normale
gevallen moeilijk besmet worden met miltvuur. De kunstmatige infectie is alleen
mogelijk als groote hoeveelheden cultuur ingespoten worden met flinke hoeveel-
heden exo- en endotoxine. Bij de sectie worden in dergelijke gevallen geen septi-
chaemische verschijnselen gevonden, omdat de dood veroorzaakt is door de toxinen.

Het bloed van kippen heeft geen bactericide werking op culturen van miltvuur-
bacillen. Kippen kunnen na afkoeling gemakkelijk besmet worden. De hoofdoorzaak
van het weerstandsvermogen der vogels ligt in de hooge lichaamstemperatuur van
40—43⁰ C. Deze houdt den groei der bacillen tegen en vermindert de virulentie
ervan.

Schrijver vermeldt in verband daarmede een geval van spontaan miltvuur bij
een struisvogel (met photo\'s en microphoto\'s). De temperatuur der struisvogels
bedraagt van 37.5 tot 38.8° C. en komt dus met die der zoogdieren overeen.

Miltvuur-enzoötie bij biggen van 15 dagen. Twaalfstuks van de 18 aanwezige
biggen stierven binnen 5 dagen. Bij de meesten was o.a. halszwelling zichtbaar.
Duur der ziekte 2 è 3 dagen.

Miltvuurpneumonie bij een big van 7 dagen. Slechts een van de geheele toom
biggen stierf (?).

Gemengde miltvuur-vlekziekte-infectie. Dit verschijnsel zou zich in den
zomer van 1931 in Bessarabie herhaaldelijk hebben voorgedaan. Wat de pathogenese
betreft, merkt Cernaianu ²) op, dat het mogelijk is, dat de varkens dragers van
miltvuur-sporen waren en dat de bijkomende infectie met vlekziektebacillen, ook
de miltvuur-sporen heeft geactiveerd. Maar het tegenovergestelde is ook mogelijk.

Van Doeve *) verscheen een brochure over miltvuur en epizoötiese septichaemie
en de bestrijding er van in Ned. Indië. Voor belangstellenden in het origineel na
te lezen. Vrijburg.

1 ) L\'Infezione da carbonchio ematico negli ucelli. M. Carpano, Bollettino Instit.
Sieroterapico Milanese, Fesc. III, 1932.

Het ontsmetten van met miltvuur besmette huiden is moeilijk en volgens sommige
deskundigen zelfs onmogelijk, zonder de huiden te beschadigen of minderwaardig
te maken. Om de vraag te beantwoorden waar, bij aan miltvuur gestorven dieren,
de miltvuurkiemen in de huid voorkomen, en of sporenvorming mogelijk is zoowel
aan de oppervlakte als in de huid, deden Bachrach en Tachomoff ^l) proeven met
dergelijke huiden. (Volgens verschillende onderzoekers is sporenvorming in de huid
niet mogelijk, daar in bloed en organen van een aan miltvuur gestorven dier, wegens
zuurstof gebrek, geen sporenvorming kan plaats hebben. Volgens Bongert heeft
bij snel drogen der huiden ook geen sporulatie plaats.

Bachrach en Tachomoff vonden dat de verspreiding der miltvuurbacillen in
de huid overeenkomt met de verspreiding der bloedvaten. De meeste bacillen waren
in de vaten van de papillair-laag; in het reticulum en in het onderhuidsche celweefsel
waren weinig, in de epidermis geen bacillen.

De sporenvorming begint vanaf de eerste dag na het onthuiden en wel in alle lagen
der huid.

Voor kleuring van bacillen in histologiese huidcoupes raden schrijvers aan: 2%
waterige safranine-oplossing, met als contrastkleur picro-indigo-karmijn.

Voor sporen-kleuring in coupes zijn de methoden van Möller en Ziehl—Neelsen
te gebruiken. Vrijburc.

Cysticercen, Echinococcen, Trichinen. Das Verfahren von Prof. Iwanizky zur
Prüfung der Ueberlragungsfähigheil gesundheitsschädlichen Finnen am Menschen (Prof. von
Ostertag. Zeits. f. Fl. und Milchhyg. Jg. 43, 1933, pg. 188).

Von Ostertag geeft hier een beschrijving van een origineel, door Prof. Iwanizky
uilgedachte methode voor het onderzoek op levensvatbaarheid van voor den mensch
schadelijke finnen.

Iwanizky deed daartoe de geïsoleerde of zich nog in het spierweefsel bevindende
cyst. cellulosae van het varken in een zakje, gemaakt van dicht geweven zijden
weefsel, lang 2.5—3 c.M., breed 1.5—2 c.M., waarin tevens een porceleinen kogel
van 0.7—0.8 c.M. middellijn aanwezig, naaide daarna het zakje met een zijden
draad absoluut dicht en liet dan dit zakje, nadat het met een dunne laag boter was
besmeerd, door een persoon inslikken. Teneinde het zakje binnen 24 uur na de door-
slikking bij de defaecatie te voorschijn te doen komen, moet de proefpersoon op zijn
nuchtere maag dit zakje inslikken. Gewoonlijk komt het dan binnen 16—20 uur
in de faeces voor. Het terugvinden daarvan wordt vergemakkelijkt door de zich
daarin bevindende porceleinen kogel. Het aldus teruggevonden zakje wordt daarna
zorgvuldig met leidingwater gewasschcn en in een flesch met 75 % alcohol bewaard.
Voor nader onderzoek wordt het daarna langs de naad opengeknipt en in een petri-
schaal met water gelegd en daarin nog eens nauwkeurig nagespoeld. De aldus ver-
kregen vloeistof wordt vervolgens microscopisch onderzocht.

Bij proefnemingen bij honden vond Iwanizky, dat zakjes zonder porceleinen
kogels verscheidene dagen in de digestietractus kunnen achterblijven en geheel
willekeurig worden uitgescheiden. Ook constateerde hij, dat de inhoud van de zakjes
evengoed verteerd wordt als de inhoud van den darm zelf. Gewone stukjes vleesch
bleken geheel en al te verdwijnen.

Teneinde nu de levensvatbaarheid van finnen na te gaan, deed Iwanizky met
een assistent de volgende proef. Hijzelf slikte een zakje door met 10 levende (volgens
de Franke-sche methode onderzocht) cyst. cellulosae, terwijl de assistent een zelfde
zakje, met gelijken inhoud, pas doorslikte, nadat het 7 minuten in kokend water

was gehouden. Na 16 uren had men beide zakjes weer terug. Het zakje, door Iwaniz-
ky ingeslikt, bleek 10 volkomen uitgestulpte scolices te bevatten, terwijl in het andere
zakje slechts losse rostellumhaken aanwezig waren, waaruit bleek, dat de finnen tot
op de chitineorganen als gewoon eiwit geheel verteerd waren. Uit een proefneming,
waarbij de proefpersoon toevallig na het inslikken van het zakje met levende finnen
een digestiestoornis (obstipatie! kreeg, bleke zelfs nog na 45 uren verblijf in den
darmen de levende finnen niet verteerd.

Bij honden ging Iwanizky verder na, hoe zich de cysticerci verhielden na het
verschillend lang afkoelen en bevriezen van het finnige vleesch. Hij vond, dat,
als het weer te voorschijn komen van de zakjes vertraagd werd of langer duurde,
b.v. door obstipatie, wat juist vele proef honden wegens gebrek aan beweging, hadden,
alle scolices uit aldus behandeld vleesch absoluut verteerd werden, ook zelfs de
chitinehaken van de rostellum. Zoodoende bleek de hond minder geschikt als proef-
dier. V\'on Ostertag zegt aan het slot van zijn artikel, dat hem deze methode zeer
mooi lijkt, mits door controle-proeven de resultaten van Iwanizky worden bevestigd.

Zur Finnenuntersuchungstechnik. Dr. Bernh. Muller (Zeits. f. Fleisch- und Milch-
hyg- Jg- 42. \'932, Pg- 457)-

Door het Min. van Binnenl. Zaken in Wiirttemberg werden op 18 Nov. 1931
voorschriften gegeven betreffende het finnenonderzoek. Volgens deze voorschriften
moet dit onderzoek uitgebreider geschieden dan tot dusver voorgeschreven was.
Müller. slachthuisdirecteur te Reichenbach, deelt nu mede, hoe door dit uitge-
breider onderzoek (o.a. minstens 2 insnijdingen in elke kauwspier, met daarna een
zorgvuldig onderzoek van de sneevlakten en een strijken met het mes over de snee-
vlakte) de vondsten van cysticerci bij runderen aldaar sterk zijn toegenomen. In het
bijzonder werd acht geslagen op de borstmusculatuur, waarin, volgens Muller,
dikwijls finnen kunnen worden aangetroffen.

Wil men in Duitschland succes hebben met de bestrijding der cysticercosis, dan
moet z.i. dit verscherpt onderzoek voor het geheele Rijk worden afgekondigd, echter
ook de cysticercosis lot de koopvernietigende gebreken worden gerangschikt. Dit zal
n.1. ten gevolge hebben, dat de veehouders, die lintwormdragers zijn, zich een
behandeling zullen laten welgevallen, om dezen parasiet kwijt te raken. Tevens is
het noodzakelijk, dat de menschelijke faecalien uit de steden en dorpen niet meer
over weilanden worden uitgestrooid, maar uitsluitend voor bemesting van bouwland
worden gebruikt. (Dit zou tengevolge h -bben. dat het stadscompost, dat nu algemeen
voor bemesting van weiland wordt gebruikt, vrijwel waardeloos zal worden, tenzij
het verkocht zou kunnen worden voor bemesting van bouwland).

Weiteres zum Vorkommen des Cysticercus inermis im Schlunde. Funck (Zeits. f. Fleisch-
und Milchhyg. Jg. 42, 1932, pg. 458).

In aansluiting aan een vroegere publicatie deelt Funck nog het een en ander
mede over een 5 tal vondsten van cysticerci in den flokdarm bij het rund. Van deze
dieren waren er 4 slechts éénfinnig, terwijl de 5de bovendien nog 3 levende finnen
in de hartspier had.

Funck meent, dat de finnen, als zij in den slokdarm voorkomen, meer nog in het
omgevende bindweefsel gelegen zijn dan in de eigenlijke slokdarmmusculatuur.
Afgestorven finnen vond schrijver meermalen in de oesophagus, echter steeds slecht
één exemplaar.

Echinokokken in der Muskulatur eines Schweines. (Prillwitz, Zeits. f. Fl. und Milch-
hyg- Jg- 43, \'932, Pg- 4)-

Terwijl men in de vleeschkeuring af en toe bij slachtdieren echinococcusblazen
in de hartspier aantreft, is het voorkomen van deze blazen in de skeletmusculatuur
als een zeldzaamheid te beschouwen.

Bij een overigens gewoon slachtvarken vond Prii.lwitz op het abattoir te Greifs-
wald in de geheele musculatuur echinococcusblazen; vooral waren deze talrijk
in het middenrif, fn het vetweefsel werden zij niet waargenomen. Het bleek de
echinococcus unilocularis te zijn; alle blazen waren steriel. Daar verwijdering uit
het geheele spierweefsel niet mogelijk was, werd het geheele dier afgekeurd.

Die Reiszmannsche Methode bei Trichinenuntersuchungen. (Dr. Otto Baurle, Zeits. f.
Fl. und Milchhyg. Jg. 43, 1932, pg. 64).

In verband met het feit, dat op het abattoir te Münehen op 4 Mei 1932 2
trichineuze varkens werden ontdekt en men bij één dezer varkens, pas na het nemen
van een 3de serie van 28 monsters uit de middenrifpijlers (meer in het spiergedeelte
en niet direct op de grens van den overgang van het spierig gedeelte in het pezig
gedeelte) ingekapselde spiertrichinen vond, ging Baurle bij 82 varkens na, in welke
spiergroepen men het meest trichinen had gevonden.

Volgens zijn opgaven kwamen bij deze 82 varkens in de middenrifpijlers 79 maal
trichinen voor, in het ribwandgedeelte van het middenrif 62 maal, in de larynx-
spieren 70 maal, in de tongspieren 71 maal, in de spieren van een achtervoet 61 maal,
in de buikspieren 63 maal en in de tusschenribspieren 58 maal. De middenrifpijlers
staan hierbij bovenaan.

Wat betreft het aantal gevonden parasieten in de onderscheiden spiergroepen,
werden de meeste trichinen gevonden in de middenrifpijlers, n.1. 40 maal, in het
ribwandgedeelte van het middenrif 21 maal. in de larynxspieren 13 maal, tongspie-
ren 15 maal, spieren van achtervoet 4 maal, tusschenribspieren 3 maal en in de buik-
spieren geen enkele maal.

Uit deze statistiek blijkt wel, dat men bij de Reiszmannsche methode van onder-
zoek (het onderzoeken van 14 praeparaten uit de middenrifpijlers) het meeste
succes kan verwachten.

Toch is, volgens Baurle, het aan te bevelen, bij trichineuze varkens na te gaan,
of men werkelijk de meeste parasieten in de middenrifpijlers, bij den overgang van
spier-in peesweefsel, aantreft, dan wel of men iets verder daarvan verwijderd, meer
in het spierweefsel, evenveel of misschien nog meer trichinen kan aantreffen.

Futterungsversuche mit trichinösem Fuchs/leisch an Mausen. Dr. Thomas (Zeitsch. f.
Fleisch- und Milchhyg. 1932, Jg. 42, pg. 398).

Aan een 2tal muizen werd in 3 keeren trichineus vleesch, afkomstig van een vos,
gevoederd. Bij de sectie was No. 1 sterk trichineus, terwijl No. 2 geen spier-
trichinen had. niettegenstaande in vele spieren werd gezocht. Thomas zegt met
zekerheid gezien te hebben, dat No. 2 levende trichinen gegeten heeft, zoodat hij
aanneemt, dat deze alle werden geresorbeerd of weer onverteerd het lichaam hebben
verlaten.

In verband met de 3deelige voedering, die 3 dagen en 27 dagen uit elkaar lag, zag
men in de spieren van muis No. 1 naast zwervende spiertrichinen ook vrije, geheel
uitgegroeide t-n rustende spiertrichinen, in alle stadia van oprolling, en verder ook
nog zich inkapselende en reeds ingekapselde spiertrichinen. Zelfs in de hartspier
werden zwervende spiertrichinen aangetroffen. De kapsels waren lang-ovaal van vorm;
niet rond, zooals in het gevoederde vossenvleesch.

Het bleek, dat de vorm der kapsel afhankelijk is van de consistentie der spier-
fibril en de vastheid der kitmassa tusschen de spierfibrillen. Bij de proefmuis waren
n.1. de spiervezelen gemakkelijk uit elkaar te pluizen, bestond dus in de lengte-
richting minder druk dan in de breedte der spierfibrillen, zoodat lang-ovale kapsels
ontstonden. Door deze proeven werd dus aangetoond, dat dc vorm der trichinen-
kapsels niet direkt afhankelijk is van de diersoort, maar zich aanpast aan de consis-
tentie van de spicrfibril.

Ein neuer Projektionsafifiarat fiir die Trichinenschau. Dr. Clauszen (Berl. Tier. Woch.,
1932, Pg- 7\'4)-

Volgens een beschrijving van Clauszen heeft de Firma Zeïsz te Jena eerst kort-
geleden een gloeilamp-trichinoscoop in den handel gebracht, welk apparaat den vorm
heeft van een, aan eene zijde open, groote kast, met afmetingen van 80 bij 52 bij 47
c.M. Als projectiescherm dient een, in het binnenste der kast schuingeplaatste,
witmatte metaalplaat, waarop het beeld van het te onderzoeken vleesch, door middel
van verschillende spiegels, wordt geworpen. De onderzoeker zit vlak voor het appa-
raat en krijgt de beelden vlak voor zich. Hierdoor kan het apparaat in zeer kleine
ruimte gebruikt worden.

Als lichtbron wordt gebruikt een lage Volts gloeilamp van ongeveer 50 Watt.
Het beeld heeft een grootte van ongeveer 48 bij 60 c.M., zoodat in eens elk com-
pressorium-praeparaat van ongeveer 2 bij 2i c.M. grootte in een keer kan worden
geprojecteerd. De vergrooting is zoowat 30—40 maal.

Electrische Betäubung der Kälber. (H. Köhl. Zeits. f. Fl. u. Milchhyg. Jg. 43,
\'93²> PS- ⁶3)-

Köhl deelt in dit artikel zijn ervaringen mede bij het electrisch bedwelmen van
kalveren ondervonden. Sedert 1 Oct. 1930, toen in Beieren het verbod van kracht
werd, dat geen slachtdieren zonder vocrafgaande bedwelming mochten worden
geslacht, voerde Köhl op het abattoir te Kaiserslautern de electrische bedwelming
in. Sinds zijn aldaar een kleine 20.000 kalveren electrisch bedwelmd. De dieren
worden daartoe op de slachtschraag gelegd, dan liggend bedwelmd, en daarna
aan de achterbeenen opgehangen om gestoken te worden. De slagers waren spoedig
aan deze methode gewend. In het begin kwamen nogal spierbloedingen voor;
sinds een Lutra-apparaat werd gebruikt, had men hiervan geen last meer.

Op één feit wijst Köhl in het bijzonder, n.1. dat de electrisch bedwelmde kalveren
geen maaginhoud opbraakten, een feit, waarop volgens hem, nog door geen anderen
collega de aandacht is gevestigd. Dit braken zou alleen optreden, als een beleediging
van de hersenen plaats vindt. Door het electrisch bedwelmen wordt dus het on-
aangename en onhygiënische feit voorkomen, dat het opgevangen bloed met maag-
inhoud wordt verontreinigd. Het inbrengen van een slokdarmsonde is dan verder
ook niet meer noodig.

Volgens Köhl zijn de electrisch bedwelmde slachtdieren veel beter uitgebloed
dan de dieren, die door een beleediging van de hersenen worden bedwelmd. Steeds
moet echter worden zorggedragen, dat een niet te sterke stroom en een niet te lange
bedwelmingstijd wordt gebruikt, daar anders het hart nadeelig wordt beïnvloed
en allerlei complicaties kunnen optreden. de Graaf.

Gids voor eerste-jaars aan de Utrechtsche Universiteit. Uitgegeven
door Unitas Studiosorum Rheno Trajectina ge jaargang.

In dit handige boekje worden vele inlichtingen verstrekt die voor aankomende
studenten onontbeerlijk zijn. Wij ontleenen er aan dat over de studie in de Vee-
artsenijkunde inlichtingen worden verstrekt door de studenten de heeren A. van
Keulen Ransdorp, Amsterdam Noord, Studieadres Willem Barentzstr. 44 Utrecht
en J. Winsser, Rembrandlaan 72, Bilthoven. Exemplaren van dit boekje worden
door S.U.R.T. toegezonden.

Dierenartsen, tot wien zich jongeren wenden om inlichtingen over de studie kunnen
met deze gegevens hun voordeel doen.

H. Th. Meijer, gevestigd te Schijndel (N.B.); Dr. H. H. Vink, benoemd tot tij-
delijk keuringsveearts aan het abattoir te Groningen; A. J. Eikelboom heeft de prak-
tijk overgenomen van Th. A. Bloem te Veghel (N.B.); M. A. J. Verweb heeft de
praktijk overgenomen van C. J. de Gier te Arnhem.

Den 2oen Mei j.1. hield de afdeeling Overijsel hare algemeene ledenvergadering
in Hotel Zwijnenberg te Enschede, in verband met een bezoek aan het gebouw van
den keuringsdienst van waren aldaar.

Nadat de voorzitter de vergadering geopend had en de notulen waren voorgelezen
werden de ingekomen stukken behandeld; vervolgens werd overgegaan tot ballotage
van collega Thie te Zuidwo\'.de die met algemeene stemmen als lid der afdeeling
werd aangenomen.

Hierna werd het rapport der secretariaatscommissie, hetwelk door collega Simons
werd toegelicht, in behandeling genomen.

Daar dit een kwestie van verstrekkende beteekenis is, nam de behandeling daar-
van nogal eenigen tijd in beslag. Na veel discussie werd tenslotte besloten een voorstel
bij het Hoofdbestuur in te dienen, waarbij een mogelijkheid geopend werd, om een
gedeelte van het salaris van een volwaardig secretaris-ambtenaar te vinden in een
gedeeltelijke verlaging van uit te keeren honoraria voor de bewerking van tijd-
schriftartikels en referaten.

Na dit punt werd overgegaan tot de bespreking van de candidatuur voor een
nieuwen voorzitter der Maatschappij, waarna de vergadering onderbroken werd
om het bezoek aan den keuringsdienst van waren te gaan brengen.

Rondgeleid door den Directeur dezer inrichting werd ons een inzicht gegeven in
den arbeid van dezen dienst, waarna collega Simons een demonstratie in practisch
melkonderzoek gaf.

Vol belangstelling werd een en ander gevolgd, waarna door den voorzitter den
beiden heeren dank werd gebracht voor het ons dien middag gebodene. Terug-
gekeerd in de vergaderzaal werd de rondvraag gehouden, waarbij door verschillende
collega\'s inlichtingen gevraagd of mededeelingen werden gedaan.

Na opening werden door den voorzitter allereerst eenige woorden gewijd aan de
nagedachtenis van de overleden leden, Prof. Kroon en den Heer van Nes.

Daarna volgde voorlezing van de notulen en werden eenige ingekomen stukken
behandeld.

Als resultaat van de discussies over het rapport van de secretariaatscommissie werd,
naar de mcerting van de vergadering, voorloopig als de beste oplossing van dit vraag-
stuk beschouwd een soort overgangstoestand, waarin het H.B. moet trachten iemand te
vinden, die voor het beschikbare salaris van ƒ 2500.— vrijwel al zijn tijd voor de Mij.
beschikbaar wil stellen. Blijkt dan later, dat deze persoon voldoet en dat er tevens
voldoende werk voor hem te vinden is, dan kan nog eens de kwestie van een volledig
ambtenaar-secretaris bekeken worden. In geen geval wilde men een contributie-
verhooging, terwijl men er op stond, dat de maximumgrens van het salaris zal worden
vastgesteld. Deze oplossing sluit dus tevens in, dat men de tegenwoordige samen-
stelling van het H.B. wil gecontinueerd zien.

Bij de behandeling van de a.s. voorzittersvacature van de Mij. kwam o.a. ter sprake
het rondschrijven van de Afd. Noord-Brabant. Absoluut kon men niet meegaan met
de meening van de afdeeling, dat in geen geval een lid van de Veeartsenijkundige
Faculteit tot voorzitter zou mogen worden gekozen. Unaniem werd Prof Krediet
candidaat gesteld en besloten, aan de andere afdeelingen daarvan mededeeling
te doen.

Ditmaal was geen bepaalde voordracht op de agenda geplaatst, werden echter
als „Vrije mededeelingen" door verschillende leden allerlei onderwerpen ter sprake
gebracht.

Zoo deelde Boer hel een en ander mede over een geval van stikkingsdood bij een
rund, veroorzaakt door het opeten van de secundinae in de weide en het blijven zitten
van deze secundinae in de keel.

Ten Thye vroeg, of het ook bekend is, dat tengevolge van het aanbrengen van een
oormerk ingevolge de Crisis-Varkenswet sterfgevallen zouden kunnen optreden. Hij deed
in verband met een door hem waargenomen geval van coccen-encephalitis bij een
varken, waarbij tevens coccen konden worden aangetoond in een oormerkpropje,
en er dus naar alle waarschijnlijkheid van eenig verband tusschen deze 2 vondsten
sprake zou kunnen zijn. Wel is z.i. een besmetting met viruspest via de merktang
mogelijk, alhoewel dit niet met zekerheid is aan te toonen.

Soetens stelde de vraag, of het afvalwater van een wasscherij schadelijk zou kunnen
zijn voor vee, kippen, enz. Naar de meening van de vergadering zou de concentratie
van chloor en zeepoplossing in dergelijk water te gering zijn om ziekteverschijnselen
te veroorzaken.

Van der Plank deelde, aan den hand van een kleine schetsteekening, een en ander
mede over een nieuwe methode van inkuilen van gras (een z.g. Finsche methode), waarbij
het versche gras bij het inbrengen in de silo direct gedood wordt door overgieten
met een zuuroplossing. Het voordeel van deze methode zou zijn, dat het ingekuilde
gras precies als versch gras later weer uit de kuil komt, dat het proces geheel reukeloos
verloopt en vooral, dat de eiwitstoffen absoluut niet zouden worden aangetast en er
dus geen voedingsstoffen verloren gaan. Hei eenige nadeel is, dat alle gras in 2 dagen
meet worden ingekuild.

Terlouw vertelde, hoe bij de verlossing van een paard het veulen dood werd ge-
horen, echter het hart klopte. Dit bleef nog gedurende 2J uur doorkloppen, zonder dat
het gelukte het veulen lot volledig leven te brengen.

Bij de rondvraag vroeg Terlouw nog, of de Mij. geraadpleegd was bij het uit-
stellen van de verplichting tot destructie. Vooral voor gemeenten, die reeds voor
deze overheidstaak kosten hebben gemaakt, is dit uitstel zeer onaangenaam.

Op denj.1. 21 Juni gehouden jaarvergadering van den Ned. Slagershond te Vlis-
singen kwamen, evenals elk jaar, eenige afdeelingsvoorstellen in behandeling, die
de uitvoering der Vleeschkeuringswet raakten. De afdeeling Zaandam kwam met
het verzoek, dat het Bondsbesluur zou streven naar het verkrijgen van een Rijksuit-
voering der Vleeschkeuringswet, terwijl de afdeeling Geldermalsen weer eens het
uilponden ter sprake bracht en daartegen op maatregelen aandrong. De afdeeling Dor-
drecht kwam met het voorstel, bij de regeering op een verbod aan te dringen, dat in waren-
huizen en inrichtingen, waar allerlei artikelen te koop worden aangeboden, geen worst en fijne
vleeschwaren zouden mogen worden verkocht. Verder werd door deze afdeeling ook nog
een juridische kwestie ter sprake gebracht; nl. „Heeft een gemeente het recht den ge-
bruiker van een gemeente-slachtplaats te verplichten om voor het vleesch van door
den gebruiker aldaar geslacht vee betaling van koeling te eischen, onverschillig of
door hem van de koelinrichting gebruik wordt gemaakt of niet?"

Tenslotte hield collega Slager uit Schoonhoven een inleiding over de vleeschkeurings-
wet en behandelde daarin vooral de bezwaren, die men van slagerszijde tegen de wet
en haar uitvoering oppert.

Allereerst bracht hij de uilvoering van de wet door een rijksdienst ter sprake, deelde
mede hoe reeds in het voorloopig verslag over het wetsontwerp door verschillende
leden van de Tweede Kamer op een rijksuitvoering werd aangedrongen, om daar-
mede een zoo groot mogelijke uniformiteit van keuring te verkrijgen. De regeering

meende toen dat men wel uniformiteit zou verkrijgen, echter ook eenige bezwaren
daar tegenover stonden: nl. een duurdere werking, starheid en gemis aan voeling
met de bevolking, en een aantasten van de gemeentelijke autonomie.

Tegenover deze nadeelen, welke spreker niet kon deelen, waren echter verschillende
voordeden, nl.: a) uniformiteit in uitvoering; b) geen groote verschillen in keur-
loonen; c) overbodig worden van invoer-keurloonen; d) door oordeelkundige orga-
nisatie en indeeling in keuringskringen kan een goedkoopere uitvoering der wet
verkregen worden; e) inmenging van niet steeds objectieve gemeentebesturen wordt
uitgesloten.

De conclusie, waartoe Slager dan ook komt, is: dat rijksuitvoering voor de be-
langen van den consument zeker geen nadeelige gevolgen zal hebben en veel be-
zwaren, welke de handel oppert, kan wegnemen.

Als tweede bezwaar noemt spreker de uitponderij. Niet alleen uit een oogpunt van
unfaire concurrentie, maar ook ter bevordering van de volksgezondheid acht hij een
bestrijding van de uitponderij noodzakelijk.

Verder brengt spreker ook nog het begrip „noodslachting", in verband met de min
of meer onduidelijke redactie van art. 3 der wet en den verkoop op de vrijbank, ter sprake,
terwijl hij ook nog de bezwaren en gebreken van de tegenwoordige regeling van het
instituut der herkeuring naar voren brengt.

Spreker\'s eindconclusie is, dat men noodzakelijk een algemeene wijziging en ver-
andering der vleeschkeuringswet moet ter hand nemen. „Vee- en Vleeschhandel".

In vergelijking met het vorige jaar is het totaal aantal slachtingen vrijwel gelijk
gebleven. De slachtingen voor het binnenland namen met ongeveer 1000 stuks toe,
met welk aantal die voor export verminderden.

Bij 16 dieren leverde het bacteriologisch vleeschonderzoek een positief resultaat.
Dit betroffen: 2 runderen (1 met endocardiiis, 1 in nood gedood dier met nephritis);
2 kalveren (beide met paratyphus); 3 nuchtere kalveren (1 met enteritis, 2 met po-
lyarthritis); 2 schapen (beide gestorven, 1 met verstikkingsdood, ander met peri-
tonitis-distomatosa); 1 geit (noodslachting, enteritis); 6 varkens (2 met acute vlek-
ziekte, i met endocarditis, 1 met locaal miltvuur, 1 met pleuro-pneumonie en 1 ge-
storven dier met beenfracturen).

De verschillende kook- en braadproeven hadden geen enkele maal een positief
resultaat.

Tuberculose werd aangetroffen bij 17,82% der volwassen runderen, 1,25%
der kalveren, 0,13% der nuchtere kalveren en 9,48% der varkens.

Echinococcosis kwam voor bij 4,62% der runderen, 23,81% der paarden, 0,10%
der varkens en 0,69% der schapen. Vooral bij de runderen ziet men een groote daling.
In 1925 bv. bedroeg het percentage nog 19%. Voor een belangrijk deel is dit gunstig
resultaat te stellen op rekening van een afdoende destructie van afgekeurde organen,
welke door de aanwezigheid van den destructor te Bergum mogelijk werd gemaakt.

Cysticercosis werd in totaal waargenomen bij 100 runderen (3,14%) en 72 kalveren
(1,74%). Bij 7 runderen en 3 kalveren verkeerden de aangetroffen parasieten in een
levensvatbaren toestand.

Bij de invoerkeuring moesten worden afgekeurd: 114 levers, waarvan o. a. 23 wegens
echinococcosis, 12 wegens tuberculose, 32 wegens distomatosis.

Bijlkbaar uit een oogpunt van bezuiniging heeft men maar een 3 tal staten aan het
verslag toegevoegd, en zijn afzonderlijke staten betreffende de afkeuringen bij de
verschillende diersoorten, den invoer van vleesch en vleeschwaren, het aantal ge-
slachte dieren, de wegingen en het gebruik van de stallen, voor belangstellenden
ter inzage op de secretarie en het bureau van het bedrijf.

Volgens een bericht in de N. R. Ct. heeft de Zuid Nederlandsche Zuivelbond te
Roermond sedert een paar maanden in aanbouw een der grootste Nederlandsche
koel- en vrieshuizen voor het koelen van boter, eieren, vleesch, wild, vruchten,

groenten, enz. Het wordt een groot gebouw, met een koel- en vriesinhoud van ca.
io.ooo kub. meter.

De modernste en nieuwste koel- en vriesmachines zullen worden gemonteerd, met
een gezamenlijke capaciteit van bijna 600.000 calorieën, bij —10 graden Celcius
verdampingstemperatuur, per uur.

De koel- en vriesinstallatie is opgedragen aan de N.V. Grasso\'s Machinefa-
brieken.

In het voorloopig verslag inzake het wetsontwerp tot wijziging en verhooging van
het vijfde hoofdstuk der rijksbegrooting 1933 werd bij art. 171, betreffende het rente-
dragend voorschot aan de Nederl. Thermo-Chemische Fabrieken, door vele leden
ernstige bezwaren geopperd tegen het voorstel om aan deze N.V. een rentedragend
voorschot van niet minder dan ƒ 1.080.000.— te verleenen. Zij meenden, dat de re-
geering zich ten onrechte erop beroept, dat door de kamer destijds is aangedrongen
op steun voor het plan van die N.V., Sedertdien is de toestand immers geheel ver-
anderd. Vooreerst zijn intusschen verscheidene gemeentelijke en particuliere destruc-
toren verrezen, en verder is de toestand van \'s lands financiën thans zoo, dat men zich
wel dubbel moet bedenken voordat men overgaat tot het verstrekken van een zoo
groot voorschot, waarvan de teruggave toch altijd onzeker blijft. Verder zouden,
bij verleenen van dit voorschot, ook de gemeentelijke inrichtingen te Midwoud,
Barsingerhorn, Purmerend en Winterswijk met hetzelfde recht een rijksvoorschot
kunnen vragen, terwijl in het vervolg rijksgeld aan toekomstige particuliere bedrijven
evenmin met recht kan worden geweigerd.

Vele leden hadden geen vertrouwen in een maatschappij, opgericht door en onder
beheer staande van het bedrijf te Bergum, dat h.i. weinig oeconomisch is gevoerd,
en dat o.a. hooge salarissen en adviseurs-honoraria heeft uitgekeerd zonder dat de
daarvoor noodige gelden verdiend werden.

De meening werd uitgesproken, dat door verwerping van het voorstel geen schade
zal worden aangericht, terwijl bij aanneming rijksgelden zullen worden gebruikt *
om het bestaande bedrijf te Overschie te benadeelen.

De tegenstanders van het voorstel achtten de beide, door de Regeering aangevoerde
argumenten, nl. het nut van centralisatie en de uitoefening van een behoorlijk toe-
zicht, van geen of weinig boteekenis.

Vele leden waren van meening, dat het Rijk de destructie gerust aan particulieren
en gemeenten, in samenwerking met de overige belanghebbenden, kan overlaten,
en dat er dus geen reden is tot deelneming met een groot kapitaal in een N.V.

Enkele leden drongen er krachtig op aan, dat de Regeering, indien het crediet
verleend mocht worden, als voorwaarde zou stellen, dat van Nederlandsch fabrikaat
gebruik zal worden gemaakt.

Voorstanders van het voorstel waren van oordeel, dat de belangen der volks-
gezondheid door dit voorstel het beste gediend zouden worden; centralisatie achtten
zij het goedkoopst, terwijl ook de controle dan het gemakkelijkst kan worden ver-
richt. Er werd ook nog op gewezen, dat de N.V. Gekio te Overschie wist, dat de re-
geering van plan was, een voorschot te verleenen aan de N. T. F., zoodat het risico
van de voortvarendheid van de N.V. Gekro geheel voor haar rekening moet blijven.

Rijksuniversiteit te Utrecht. Tot veearts bevorderd: A. J. van Amerongen,
H. H. J. Frederiks, W. H. Eenink, J. A. v. d. Grift en F. J. Hilwig.

Bevorderd tot doctor in de Veeartsenijkunde de Heer L. Hoedemaker, op een
proefschrift getiteld:

„Een experimenteel onderzoek bij het rund van de veranderingen in de longen na intraveneuze
injecties van calciumverbindingen".

Geslaagd voor het Doctoraal-examen Veeartsenijkunde (iste Ged.) A. A. Elzer-
man, J. A. v. d. Grift, A. Kers, H. Brunt en D. J. B. Rutgers.

Idem voor Doctoraal-examen Veeartsenijkunde (2e gedeelte) H. Huitema, P. van
Schaik en C. J. Bovee.

Het groote belang van het kweeken van weefsels in vitro voor het
verkrijgen van culturen van filtreerbare smetstoffen, is in de laatste
jaren duidelijk gebleken. Door verschillende onderzoekers zijn pogingen
in het werk gesteld, om langs dezen weg filtreerbare smetstoffen te
kweeken (Carrel, Rivers, e. a.). Men had voor het kweeken van
deze smetstoffen zijn toevlucht tot de weefselculturen genomen
omdat in den loop der jaren wel was komen vast te staan, dat voor
het groeien van ultravisibele smetstoffen levende weefsels noodig zijn.
De vele pogingen immers om deze smetstoffen in de bekende bacterio-
logische voedingsmedia tot vermeerdering te brengen waren alle vol-
komen mislukt ten spijt de vele mededeelingen welke men in de litera-
tuur aantreft aangaande geslaagde cultiveeringen.

Bovenal werd voor deze smetstofcultuur de dekglas- ofwel de fleschjes-
methode, zooals deze door de school van Carrel was uitgewerkt, in
toepassing gebracht. Aldus slaagde men erin (Carrel, Rivers, Haagen,
e. a.) o.a. vaccine-virus te kweeken. Ook het mond- en klauwzeervirus
kon op deze wijze in cultuur worden gebracht en gedurende vele gene-
raties in leven worden gehouden (Hecke). De hoeveelheden smetstof
aldus verkregen waren echter gering.

Grootere hoeveelheden kweekten de Maitlands met hun methode
waarmee zij zoowel wat betreft het vaccine- als het mond- en
klauwzeervirus successen boekten. In plaats van plasma gebruikten
zij een mengsel van de oplossing van Tyrode en serum, waarin zij fijn-
gesneden kippen- of konijnennier brachten. De totale hoeveelheid
vloeistof met vaste bestanddeelen werd over verscheidene CARRELsche
fleschjes verdeeld, waarbij in elk fleschje 2 c.c. gedaan werd. Op deze
wijze konden zij bij 37⁰ C. vrij gemakkelijk tamelijk groote hoeveel-
heden vaccine-virus kweeken.

De Haan kweekte weefsel met behulp van een doorstroomings-
apparaat waarbij vrij groote hoeveelheden vloeistof betrokken waren
en waarmede waarschijnlijk gunstiger omstandigheden voor het te
cultiveeren weefsel konden worden bereikt omdat telkens versche
vloeistof langs het weefsel strijkt en de verkregen verhoudingen meer
physiologisch genoemd kunnen worden. Deze methode van kweeken
had mij reeds eenige jaren geleden op de gedachte gebracht haar voor
de cultiveering van vaccine in toepassing te brengen. Door samenloop
van omstandigheden kon echter toen aan dat voornemen geen uit-
voering gegeven worden.

Gedurende mijn verblijf in het Hygiënisch laboratorium der univer-
siteit te Utrecht maakte ik kennis met een doorstroomingsapparaat,
dat op de principes van het toestel van de Haan berustende, door
Julius (2 en 3) zoodanig gewijzigd was, dat een circulatie van de voe-
dende vloeistof mogelijk werd en tevens voor een voortdurende aeratie
kon worden gezorgd. Het voordeel van dit apparaat is, dat de met
lucht en koolzuur gemengde vloeistof langs de met fibrine en cellen
bedekte glaasjes in de cuvetten stroomt, dat op deze wijze een voort-
durende wassching van het weefsel tot stand komt, afbraakproducten
die bij de stofwisseling ontstaan uit de omgeving van de weefselglaasjes
verwijderd en in de relatief groote hoeveelheid doorstroomingsvloei-
stof verdeeld worden. De doseering van de hoeveelheden lucht
en koolzuur t. o. v. elkaar laat hier echter eenigszins te wenschen over,
aangezien de uitstroomingsopeningen van de glazen buisjes welke
onder water in de mengpotten uitkomen, niet gemakkelijk even
groot te krijgen zijn en bovendien de afstand van de uitstroomings-
openingen tot het niveau van het water bezwaarlijk gelijk te maken is.
Dit heeft ten gevolge dat men de verhouding lucht en koolzuur, zelfs
met fijnregelkranen, niet nauwkeurig kan bepalen.

Daar overigens de vele gummi-koppelingen de kans voor infectie
verhoogen, kwam de wensch bij mij op om over een apparaat te kunnen
beschikken, waarbij door eenvoud van structuur de kans op infectie
geringer was, terwijl de kweekresultaten niet minder zouden zijn dan
in het vernuftig gebouwde toestel van Julius.

Vooreerst rees bij mij de vraag in hoeverre de circuleerende beweging
van de vloeistof voor het verkrijgen van weefselculturen noodzakelijk
is; immers vindt er bij de weefselkweekmethode volgens Carrel-
Fischer ook geen vloeistofcirculatie plaats, draagt het proces een meer
statisch karakter. In de tweede plaats of het plaatsen van afzonderlijke
cuvetten voor het te kweeken weefsel buiten het vloeistofreservoir niet
overbodig is en de weefselstukjes niet in het vloeistofreservoir zelf
zouden kunnen worden gebracht.

Het is mij gebleken dat met het hieronder beschreven apparaat ge-
heel aan de gestelde eischen wordt voldaan.. ¹)

Een glazen reservoir (R) dat aan den bodem voorzien is van twee
kranen, (AenB), een voor den toevoer van lucht of van een willekeurig
gasmengsel waarvan men de uitwerking wil bestudeeren, en een
voor aftappen van vloeistof met steriliteitsbescherming, is aan de
bovenzijde door een in- of op-geslepen stop afgesloten. In den zijwand
bevindt zich een buisje met trechter eveneens voorzien van een glazen
steriliteitsbescherming. Door deze trechter zoowel als door den boven-
opening van het reservoir kan de vulling met voedingsvloeistof ge-
schieden. Dicht bij den bodem van het reservoir bevindt zich een cirkel-

1 Voor de goede uitvoering van het ontwerp betuig ik gaarne mijn dank aan
de N. V. Lampenfabriek te Utrecht.

vormig glazen plaatje (P) waarin aan een zijde een uitsnijding met
diameter van ca. \\ c.M. is aangebracht, terwijl op dit glazen plaatje
een glazen zig-zag rooster (S) is geplaatst tusschen de staven waarvan
men de weefselglaasjes kan plaatsen op hun kant. De zig-zag vorm
van het roostertje veroorlooft de plaatsing van een groot aantal weefsel-
glaasjes (ca. 20 stuks bij een diameter van het vat van 6 c.M.).

De gastoevoer kan men regelen met een verdeelreservoir zooals bij
het apparaat volgens Julius geschiedt, of wel men kan een methode
van aeratie toepassen, zooals mij door Dr. L. W. Janssen werd aanbe-
volen en die een nauwkeurige doseering der in te voeren gassen mogelijk
maakt. Deze laatste methode komt op het volgende neer :

Men neemt twee flesschen elk met inhoud van 60 liter. Een ervan
wordt gevuld met door zwavelzuur zeer licht aangezuurd water om
oplossing van koolzuur in water te voorkomen en ijkt haar nauwkeurig
b.v. op 50 L. lucht. Nu laat men de gewenschte hoeveelheid te voren
eveneens nauwkeurig gemeten hoeveelheid b.v. koolzuur toe die men
met de lucht wil mengen. Het mengsel lucht-gas wordt goed geschud
en de met water grootendeels gevulde flesch wordt hooggeplaatst.
Door middel van een hevelinrichting vloeit het water uit de bovenste
flesch naar de flesch waarin zich het gasmengsel bevindt, dat er
nu regelmatig uitgedreven wordt. Met een klemkraan is de toevoer
van het gasmengsel naar het cultuurvat nauwkeurig te regelen.
Alvorens het mengsel echter tot het cultuurvat toe te laten, laat men
het eerst door een waschfleschje met een weinig water passeeren, waar-
door hel mogelijk is de snelheid van den gastoevoer te overzien.

Met de bovenbeschreven inrichting voor aeratie kan men zonder
meer dagenlang de cultuurvloeistof van de noodige gassen voorzien,
aangezien de uitstrooming uitermate langzaam geschieden kan. Een
groot voordeel van deze methode is echter ook, dat men geen lucht-
pomp noodig heeft en er geen overtollig koolzuur gebruikt wordt dat
in de thermostaat-cel vrij komt en de lucht er slecht maakt, zoodat
een eenigszins langer oponthoud in de cel ondragelijk wordt. Doordat
de mengpotten met fijnregelkranen komen te vervallen wordt de appa-
ratuur belangrijk goedkooper.

Bij het in bedrijf stellen van het cultuurapparaat drage men er zorg
voor dat de uitsnijding in het glazen plaatje P iets hooger komt te liggen
door het toestel een geringen hellenden stand te geven. Hierdoor voor-
komt men het stagneeren van gasbellen onder het glasplaatje en rollen
de bellen direct door de uitsnijding langs den wand van het vat naar
de oppervlakte van de vloeistof zonder een storende beweging aan de
praeparaten te geven. Doordat de gasbellen vrij groot zijn (ca. £ c. M.)
wordt ook hinderlijke schuimvorming vermeden.

Van het feit dat bij deze methode van weefselcultuur een behoorlijke
beweging in de geheele vloeistof optreedt heb ik mij kunnen overtuigen
door een weinig fuchsine aan het water toe te voegen, waarbij ik kon
opmerken dat bij elke opstijgende gasbel een schoksgewijze strooming

Uitvoerig verslag van ter zake door de heeren O. Bosgra en P. J.
van Endt op uitnoodiging van Beheerders der Prof. Dr. D. A. de Jong
Stichting in het laboratorium van ondergeteekende genomen proeven,
zal weldra als eerste mededeeling dezer stichting en vermoedelijk ook
als aflevering der Acta Veterinaria Neerlandica verschijnen.

Naar aanleiding van een voordracht gehouden in de Tuberculose-
Studie-Commissie uit de Nederlandsche Centrale Vereeniging tot be-
strijding der Tuberculose, zal in de Mededeelingen dezer vereeniging,
daaromtrent echter een eerste publicatie het licht zien. Een beknopt
overzicht over dit onderzoek is daarom ook in dit Tijdschrift wensche-
lijk te achten.

Voor de samenvatting der literatuur moge naar genoemde publi-
caties worden verwezen.

De gebezigde voedingsbodem werd als volgt bereid: Monokalium-
phosphaat 0.4%; Magnesiumsulphaat 0.04; Magnesiumcitraat 0.1%;
Asparagine 0.6%.

Bij 120 c.c. van deze oplossing voegt men 6 gram aardappelmeel en
steriliseert haar gedurende 2 uur op het waterbad. Na afkoeling tot
50° C. voegt men vier geheele eieren toe benevens 10 c.c. van een
steriele 2% oplossing van congorood. Het mengsel wordt door gaas
gefiltreerd en men laat het als Loeffler\'s serum bij ± 8o° C. in
schuine buizen stollen. Daarna volgt toevoeging van | c.c. steriele
aqua dcst. ter vermeerdering van het condensvocht.

ontstaat, die een uitwisseling van vloeistof boven en onder het glazen
plaatje ten gevolge heeft.

De door mij in het apparaat gebezigde voedingsvloeistof was dezelfde
als door de Haan¹) is aangegeven, terwijl de cellen waarmede geculti-
veerd werd afkomstig waren uit de buikholte van het konijn.

De verkregen culturen zijn reeds binnen 2 a 3 dagen fraai te noemen
en vertoonen talrijke mitosen. ¹)

1 Over de resultaten welke met de bovenbeschreven methode verkregen wer
den, zal binnenkort uitvoerig worden gerapporteerd.

Bij voorbereidend onderzoek was gebleken, dat de bovine tuberkel-
bacillen beter groeiden in Löwenstein-bodem zonder glycerine, deze
stof werd dus niet toegevoegd.

Alvorens men culturen kan aanleggen, moet het bloed de volgende
bewerkingen ondergaan:

5. zwavelzuurbehandeling van het sediment, om andere dan tuber-
kelbacillen te dooden (in den regel H₂S0₄ 0.5 N. gedurende 20 mi-
nuten).

Daar het te verwachten is, dat de bewerkingen 1, 2 en 5 een groei-
belemmerenden invloed hebben op tuberkelbacillen werden ook proeven
genomen met enting van bloed in vloeibare Löwenstein. Merkbaar
beter resultaat werd daarbij niet verkregen.

Ter controle werden tevens cavia\'s hetzij met het bloed, hetzij met
bewerkt sediment geënt.

De methode werd toegepast zoowel bij proefdieren, die experimen-
teel met tuberkelbacillen waren besmet, als bij dieren die aan tuber-
culose lijdende bleken te zijn.

Bij één konijn veneus bloed werd onderzocht. 10 minuten, 2 dagen,
7 dagen en 14 dagen na de intraveneuze injectie der tuberkelbacillen,
benevens bij de sectie, 1 6e dag. Uit alle op vetgedrukte data genomen
monsters werden de bacillen gecultiveerd.

Bij twee cavia\'s (No. 541 en 538) werden 26 resp. 19 dagen na
entitng in bloed, dat na den dood, uit het rechter hart was genomen,
tuberkelbacillen aangetroffen.

Bij een kalf (No. 2) dat gevoederd werd met tuberkelbacillen werd
in een tijdsverloop van 4 maanden het bloed 26 maal onderzocht met
negatief resultaat.

Bij kalf (No. ₃) gelukte het eerst 26 dagen na de intraveneuze injectie
der tuberkelbacillen, deze wederom in het veneuze bloed aan te treffen,
evenzoo op den volgenden dag, den sterfdag van het proefdier.

Bij kalf No. i werden echter culturen uit het bloed teruggewonnen
10, 16, 18 en 20 dagen na de injectie.

Bijgevoegde tabel No. 1 geeft een denkbeeld van den omvang van
het onderzoek voor elk dier en de bereikte resultaten. Opmerkelijk is,
dat in beide laatste gevallen het post-mortem uit het rechterhart ver-
kregen bloed evenzeer als dat uit de vena jugularis tuberkelbacillen
bleek te bevatten.

Van de aan een natuurlijke infectie lijdende dieren vermelden wij, dat
bloed uit de vena jugularis onderzocht werd bij 20 runderen lijdende aan

verschillende vormen van tuberculose. Steeds was het resultaat van de
entingen op den voedingsbodem van Löwenstein negatief. Slechts
eenmaal gelukte het, door injectie bij een cavia van de afzonderlijk
gewonnen witte bloedlichaampjes, de aanwezigheid van tuberkel-
bacillen in het bloed uit de vena jugularis van een rund aan te
toonen.

Van twee runderen met uier tuberculose, werd bij herhaling bloed uit
den meikader onderzocht. Van 5 monsters bleken bij rund No. 1 er drie
tubercelbacillen te bevatten. De resultaten van entproeven en cavia-proeven
stemden volmaakt overeen.

Bij het andere dier gelukte zulks eenmaal; gelijktijdig werden mon-
sters uit de vena jugularis onderzocht. Deze waren steeds negatief.
Echter ook in het bloed, post mortem uit het rechterhart van dit rund
genomen, konden tuberkelbacillen worden aangetoond.

Alvorens de bereikte resultaten samen te vatten voel ik mij gedrongen
den heeren Bosgra en van Endt ook hier dank en hulde te brengen
voor de wijze waarop zij hunne medewerking verleenden; vooral de
onvermoeide toewijding van laatstgenoemde heeft veel tot het bereikte
bijgedragen.

Daarnaast zij het mij vergund heeren Beheerders der Prof. Dr. D.
A. de Jong Stichting mijn hartelijken dank te betuigen voor de welwil-
lende wijze waarop zij dit onderzoek mogelijk maakten.

In een voorloopige mededeeling vermeldt de schrijver naast een
kort overzicht van de techniek, de resultaten verkregen met de methode
Löwenstein tot het kweeken van tuberkelbacillen uit bloed, toegepast
bij dieren.

Het gelukt bij herhaling, de aanwezigheid van tuberkelbacillen
aan te toonen in het bloed, dat van een ernstig tuberculeus orgaan
afvloeit (mamma rund). Bovendien vindt men zeer vaak deze microben
in het post mortem uit het rechterhart genomen bloed. Ook in het uit
de jugulair-vene van een rund genomen bloed kunnen tuberkelbacillen
worden aangetroffen, zooals bij een onderzoek met cavia-proef bleek,
l evens werd zulks geconstateerd met de methode L. bij verschillende
intraveneus met tuberkelbacillen geënte proefdieren (cavia, konijn,
kalf).

Er is reden om aan te nemen, dat de methode L. even gevoelig is
als de caviaproef.

Het frequent voorkomen van een echte septichaemie met tuber-
kelbacillen bij aan natuurlijke tuberculose lijdende dieren, werd niet
geconstateerd. Anderzijds werd de aanwezigheid van tuberkelbacillen
in het bloed in een grooter aantal gevallen waargenomen, dan men
algemeen waarschijnlijk acht.

Toepassing van de methode L. zal zeer vruchtdragend zijn bij de
bestudeering van tal van vraagstukken rakende de verspreiding der
tuberkelbacillen door het dierlijk lichaam.

Mit der Methode Loewenstein kann man beim selben Tier wiederholt Tuber-
kelbazillen in dem — von einem stark-tuberkulösen Organ abströmenden — Blut
auffinden (z. B. Euter des Rindes). Ausserdem befinden sich diese Bazillen öfters in
Blut das post mortum aus der rechten Herzkammer entnommen ist. Bei intravenös
infektierten Tieren wurden die Bazillen auch in dem Blut aus der Jugular-vene
vorgefunden. Die Methode L. ist genau gleich wie das Tier-experiment zum
auffinden von Tuberkelbazillen.

Eine echte Septicaemie mit Tuberkelbazillen wurde nicht vorgefunden, aber die
Anwesenheit dieser Microben im Blut ist viel häufiger als algemein angenommen
wird.

Die Methode L. eignet sich sehr gut zum Studium mancher Fragen ueber die
Verbreitung der Tuberkelbazillen im Tierkörper.

The „Loewenstein" Method enables to detect tubercelbacillae in the blood
from a tuberculous organ e. g. the udder of a cow. These bacillae can abso be found
in the blood collected post mortem from the left ventriculus of the heart and in
that from the Vena jugularis after experimental infection.

The method is as reliable as the inoculation of guinea-pigs for the detection of
tubercel-bacillae.

Real „Septicaemia" by tubercelbacillae has not been demonstrated, but on the
other hand these bacillae do occur more frequently in the blood as is commonly
understood.

The „Loewenstein" method is very useful for studing the diffusion of tubercel-
bacillae in the organism.

Chez les bovidés atteints de la tuberculose la culture de Loewenstein est assez
souvent positive dans le sang d\'un organe intensément atteint et dans le sang prélevé
après la mort, du coeur droit, aussi que chez les animaux d\'experience, inoculés
par voie intraveineuse, dans le sang jugulaire.

Probablement la sensibilité de la méthode de L.oewenstein est égale à celle de
l\'inoculation du cobaye.

La véritable septicémie tuberculeuse n\'est pas demontrée, mais on trouve plus
souvent qu\'on ne le croirait des résultas positifs.

La methode de Loewenstein aura une grande valeur pour l\'étude de la diffusion
des bacilles de Koch dans le corps de l\'animal atteint de tuberculose.

OVER HET EIGENDOMSRECHT VAN CADAVERS, DIE
ONBRUIKBAAR GEMAAKT MOETEN WORDEN VOOR
VOEDSEL VAN MENSCH EN DIER,

Beschouwen wij thans de vraag hoe het — zoodra de Staat op de
hier besproken wijze inbreuk maakt op een particulier vermogen —
gesteld is met de schadeloosstelling.

Daar wij tot de conclusie zijn gekomen, dat de Destructie niet onder
vernietiging te brengen is, doch wegens het verwisselen van eigenaar
onder Onteigening dient gerangschikt te worden, kan de vraag in hoe-
verre schadeloosstelling bij Vernietiging plaats heeft ons niet veel be-
lang meer inboezemen. Stellen wij slechts vast, dat de afwezigheid van
schadeloosstelling bij Vernietiging niet zoo vanzelfsprekend is als
Dr. van Luytei.aar in zijn betoog wil doen voorkomen.

Bijvoorbeeld : wanneer op grond van de Vleeschkeuringswet een
cadaver eenvoudig wordt vernietigd, geschiedt dit zonder schadever-
goeding. Voor practisch dezelfde vernietiging, maar dan krachtens
de Veewet, zien wij wel schadevergoeding toegekend. Er wordt dus bij
vernietiging als veiligheidsmaatregel geen uniforme weg gevolgd.

Daar Dr. v. Luytelaar echter wenscht te komen tot een negatieve
conclusie nopens schadevergoeding bij de destructie als winstgevend
bedrijf, kan hij kwalijk zich losmaken van de bewering, dat destructie
juridisch bestaat uit vernietiging zonder meer. Indien dit zoo ware,
zouden wij hem kunnen volgen in de meening, dat de veehouder geen
aanspraak op schadevergoeding kan doen gelden; het ontbreken van
schadeloosstelling bij de uitoefening der Vleeschkeuringswet is immers
reeds lang door de practijk aanvaard. Daar Dr. van L. klaarblijkelijk
wel gevoeld heeft, dat zijne destructie toch nog wel iets anders is dan
gewone vernietiging, beroept hij zich ter adstructie van zijn negatieve
conclusie omtrent schadevergoeding op de waardeloosheid van het
afgekeurde cadaver, iets wat vrijwel overbodig zou zijn als hij erg vast
overtuigd was van de simpele vernietiging.

Bij de parlementaire behandeling van het onderwerp der Vleesch-
keuringswet in 1914 was de kwestie der schadeloosstelling actueel en
is dan ook ter sprake gekomen, ofschoon de wet zelve er over zwijgt.
In hunne Memorie van Antwoord beriepen de Ministers van Binnen-
landsche Zaken en van Landbouw, Nijverheid en Handel zich eveneens
op de waardeloosheid van het cadaver : ,,In de gevallen waarin ver-
nietiging of onbruikbaarmaking van vleesch zal moeten plaats vinden,
heeft men te doen met absoluut ondeugdelijke, zelfs schadelijke waar.
Al ware art. 152, ie lid (thans art. 153. ie lid) der Grondwet reeds in

werking getreden, dan zou er alle aanleiding zijn, daarom bij deze wet
schadeloosstelling uit te sluiten. Voor de toekenning daarvan bestaat
naar de meening van de ondergeteekenden (de Ministers) geen enkele
reden. Er wordt in de bedoelde gevallen geen schade geleden, omdat
het gaat om een onverhandelbaar en onverbruikbaar product".

Op deze ministrieele uitspraak komen wij aanstonds terug bij de
behandeling der waarde-theorieën, die zich bij het leerstuk der onteigening
voordoen, daar wij —- om niet op ons betoog vooruit te loopen — eerst
dienen na te gaan hoe het gesteld is met het beginsel der schadeloos-
stelling bij onteigening.

Hierover kunnen wij gelukkig kort zijn. In het werk van Mr. Dr.
Jonckers Nieboer luidt reeds de eerste ondertitel van het betreffende
hoofdstuk VI. „Onteigening zonder schadevergoeding onrecht". Boven-
dien zegt de Grondwet met zooveel woorden, dat onteigening geschiedt :
„tegen vooraf genoten of verzekerde schadeloosstelling". Een enkele
afwijkende meening, zooals die van Mr. Stheeman kan slechts theo-
retische waarde hebben tegenover het eenheidsfront van wetgeving,
jurisprudentie en literatuur. Mr. Stheeman aanvaardt de schadeloos-
stelling bij onteigening niet als beginsel, doch slechts als uitzonderings-
maatregel tegen de totale verarming van het getroffen individu, terwijl
daarentegen als regel een onteigende rijkaard er buiten moet vallen,
een en ander op grond van de overweging, dat de burgers alle indivi-
dueele rijkdommen ten slotte aan de gemeenschap te danken hebben.
Mr. Jonckers Nieboer, (pag. 53, e.v.) toont met enkele woorden de
zwakke zijde dezer excentrische meening aan.

De schadeloosstelling bij onteigening bestaat uit 2 elementen: de
waarde der onteigende zaak en de persoonlijke schade van den ont-
eigende. Dit laatste doelt op de mogelijkheid, dat bij de onteigening
door de getroffenen meer schade wordt geleden dan de objectieve
waarde der zaak, b.v. wanneer van een perceel een gedeelte wordt ont-
eigend, dan zal van het overblijvende de objectieve waarde per M².
meestal niet zijn gedaald, doch is het mogelijk, dat de onteigende
schade lijdt ,doordat hij b.v. op dit niet onteigende gedeelte geen vol-
doende bouwruimte overhoudt. Dit laatste element der schadeloos-
stelling kunnen wij echter voor zoover ons onderwerp betreft wel met
rust laten. Voor ons is van meer belang te weten wat onder „waarde"
moet worden verstaan.

Omtrent de juridische beteekenis van dit woord is er wederom geen
gebrek aan uiteenloopende theorieën, vooral daar de onteigeningswet
zelve het begrip niet afdoende omschrijft, Art. 40 dezer wet luidt als
volgt :

„Alleen de werkelijke waarde van het onteigende, niet de denkbeel-
dige, welke dit uitsluitend voor den persoon des eigenaars of des recht-
hebbenden heeft, komt in aanmerking". Hierin is dus duidelijk te
lezen wat niet onder waarde moet worden verstaan; het artikel sluit

slechts uit de moreele waarde, welke de onteigende persoonlijk door
bijzondere gehechtheid aan de zaak toekent, zooals zich dat in het
dagelijksch leven voordoet bij een z.g. familiestuk of een souvenir.
Wat nu wèl als waarde moet worden aangenomen, laat de wetgever
dus over aan de prudentie van den rechter en al aanstonds ontstonden
er onder de beoefenaars der Rechtswetenschap de meest uiteenloopende
meeningen. Mr. Jonckers Nieboer (pag. 139 t.a.p.) vernoemt een
achttal verschillende theorieën, die zelfs alle een eigen naam hebben.
Toch wist de rechter ten slotte zijn weg te vinden in dezen doolhof en
was de jurisprudentie in den laatsten tijd aan geen ernstige zwenkingen
meer onderhevig. In 1886 ontwikkelde Mr. H. L. Drucker de juiste
omschrijving, die sinds dien door den rechter is overgenomen en welke
bepaalt, dat onder de te vergoeden waarde moet worden verstaan
,,de marktprijs, de geldsom die in het vrije ruilverkeer voor de zaak is
te bedingen".

Hierbij moet dan aangenomen en verondersteld worden, dat de zaak
vrijwillig ten verkoop wordt aangeboden en er zich inderdaad koopers
voordoen, terwijl moet worden nagegaan wat een normale kooper er
voor zou betalen.

Bijzonder gelukkig voor ons betoog is de omschrijving van den Hoo-
gen Raad, die in zijn arrest van 23 Aug. 1926 onder de werkelijke
waarde in den zin van art. 40 der Onteigeningswet verstaat : ,,de
waarde die de zaak in het verkeer voor iedereen heeft, die haar voor zijn
doeleinden gebruiken kan".

Thans dienen wij vast te stellen, of er aan de hand van het hiervoren
omschreven waardebegrip eenige waarde dient te worden toegekend
aan het cadaver, dat voor „Verwertung" naar den destructor verwezen
wordt. Vóór dat deze moderne, productieve destructie ter hand ge-
nomen werd, was een afgekeurd cadaver voor den eigenaar inderdaad
waardeloos, zooals ook de Ministers bij de behandeling van het ontwerp
clcr Vleeschkeuringswet in hunne Memorie van Antwoord beweerden.
Deze bewering hield stand, zoolang het de eenvoudige vernietiging
betrof, doch de motiveering : „Er wordt in de bedoelde gevallen geen
schade geleden, omdat het gaat om een onverhandelbaar en onverbruik-
baar product" valt ten eenenmale weg, zoodra de „Verwertung" in
de plaats treedt van vernietiging, (iets waaraan in 1914, toen deze
M. van A. het licht zag, nog niet werd gedacht althans niet door de
betrokken Ministers). Dan echter krijgt het cadaver ontegenzeggelijk
een handelswaarde. Deze richt zich voorloopig naar de marktwaarde
van huid, diermeel en vet. Naar gelang de marktwaarde dezer artikelen
stijgt wordt ook de waarde van het cadaver grooter. Zoo was de waarde
van huid en eindproducten in 1927 nog ruim 2 maal grooter dan thans.
Gesteld, dat het de techniek gelukt om uit deze cadavers een tot nu toe
onbekend en zeer kostbaar product te maken dan zou de waarde der
cadavers ook enorm stijgen en de kwestie van het eigendomsrecht van
groote beteekenis worden.

Dr. van Luytelaar (pag. 148 en 149 t.a.p.) construeert de waarde-
loosheid van het cadaver als volgt : „Bovendien zijn deze zaken voor
„den individueelen eigenaar waardeloos. Immers objectief heeft die
„eigendom nog slechts één gebruiksmogelijkheid waaraan hij waarde
„zou kunnen ontleenen : destructie gepaard gaande met vorming van
„nieuwe, waarde hebbende stoffen. Doch deze gebruiksmogelijkheid
„ontbreekt voor den oorspronkelijken eigenaar, want daarbij zou hij
„de, op grond van den staat waarin dien eigendom verkeert, in het
„algemeen belang voor de destructie gegeven overheidsvoorschriften,
„moeten in acht nemen. De geringe hoeveelheid te destrueeren materiaal
„waarover een veehouder of slager, en dan nog slechts op ongeregelde
„tijden, de beschikking heeft, sluit deze mogelijkheid met het oog op
„de daarmede gepaard gaande kosten, in de overgroote meerderheid
„der gevallen practisch uit. M. a. w. voor den oorspronkelijken eigenaar
,,is het destructiemateriaal op grond van een gebrek van de zaak
„zelve — waarop zich de door de overheid gegeven destructievoor-
,,schriften baseeren — waardeloos en komt hen voor de vernietiging
„daarvan op overheidsbevel geen schadeloosstelling toe".

Hier zij opgemerkt, dat de „objectieve" waarde, die Dr. v. L. moet
aanvaarden en volgens hem ook gelegen is in de mogelijkheid der
„Verwertung" door den destructor, geheel samenvalt met de sub-
jectieve waarde van het cadaver voor dien destructor. Zoodra er sprake
is van een subjectieve waarde voor den verkrijger, is er dus een vraag
en vormt zich in het economisch verkeer een marktprijs, waaruit volgt
dat de stof ook voor den oorspronkelijken eigenaar een waarde heeft.
Dat deze meestal zelf de zaak niet „Verwerten" kan om de door Dr.
v. L. uiteengezette redenen, vormt slechts eene economische, niet eene
juridische onmogelijkheid, die dan ook vervalt, zoodra een voldoend
aantal veehouders een coöperatie stichten, waaraan zij vrijwillig en op
privaatrechterlijken grondslag, dus contractueel de cadavers afstaan.

Het zij ons vergund de zwakke zijde van Dr. v. Luytelaar\'s bewering
te illustreeren met het analoge geval, dat ons wordt verschaft door den
lompenhandel. Een particulier bezit gewoonlijk een beperkte hoeveel-
heid lompen, die hem persoonlijk in het geheel geen gebruiksmogelijk-
heid bieden en die hij dus liever kwijt is. Toch betaalt de voddenman
hem den marktprijs per K.G. en de kunstwolfabrikant betaalt voor
een wagon lompen een bedrag, dat enkele duizenden guldens beloopt.
Het beginsel van Dr. v. L. hierop toegepast luidt dus : aangezien de
lompen voor den eigenaar persoonlijk waardeloos zijn, behoort hem
bij ontzetting uit zijn eigendom geen schade vergoed te worden, daar
hij niet beschikt over een kunstwolfabriek !

Een weinig verder op dezelfde pagina zegt Dr. v. L. : „Deze waarde
komt o. i. toe aan die instantie welke in staat was aan de voorwaarden
voor deze waardevorming te voldoen, aan het overheids- resp. het
particuliere destructiebedrijf" en schijnt een oogenblik totaal te hebben
vergeten dat de beschikking over het cadaver niet alleen is een zeer

belangrijke „voorwaarde voor deze waardevorming", doch zelfs een
conditio sine qua non.

Men zal thans kunnen opwerpen, dat er ten aanzien van afgekeurde
cadavers geen vrij handelsverkeer bestaat. Onbeperkte vrijheid van
vraag en aanbod is er inderdaad niet, doch is ook niet noodig voor de
vorming van een redelijken marktprijs, althans voor de waardeering
aan de hand van het genoemde arrest van den H. R. Voor de vorming
van een marktprijs is slechts noodig de mogelijkheid van concurrentie.
Zoodra de vraag naar cadavers slechts van 2 afzonderlijke destructoren
uitgaat, is het zeer goed mogelijk om in verband met den prijs van het
eindproduct een redelijke marktwaarde te bepalen. Trouwens in de
door Drucker ontwikkelde en door de Rechtspraak overgenomen
waarde-theorie moet ook verondersteld worden, dat er zich gegadigden
voordoen en moet men aan de hand van deze veronderstelling onder-
zoeken hoeveel een normale kooper voor de zaak zou betalen. Bij de
thans heerschende wettelijke anarchie op destructiegebied en nu dit
bedrijf, dat uit den aard der daaraan verbonden politie-zorg een louter
overheidsbedrijf moet zijn, reeds aan particulieren toevertrouwd is,
zal de regeering na deze precedenten niet in staat zijn verdere parti-
culiere destructorvorming te voorkomen, waardoor de concurrentie
vroeg of laat ongetwijfeld zich zal doen gelden.

In de practijk ontmoetten wij reeds enkele eigenaardige concurrentie-
gevallen. Het eerste ontleenen wij aan een artikel van Mr. Th. Rijnen-
berg in het Maandblad „Slachthuis-Keuring-Markt" (Jaargang 1932,
Januari) : „Thans is ons voorgelegd het volgende geval. Burgers
dierenpark te Arnhem is een inrichting, waaraan afgekeurd vleesch
voor voedering van dieren mag worden afgeleverd. In eene aan Arnhem
grenzende Gemeente werd een rund definitief afgekeurd; de keurings-
dienst gaf het cadaver ter destructie over aan de Nederlandsche Ther-
mo-chemischc Fabrieken, omdat de Gemeente daartoe contractueel
jegens die fabrieken verplicht was. De eigenaar van het cadaver protes-
teerde daartegen en eischte vervoer naar het Dierenpark.

De vraag rijst : wie bepaalt de bestemming, de eigenaar of de Ge-
meente ? De toelichting op de Wet geeft niet rechtstreeks antwoord
op die vraag, maar uit den zin : „De bepaling dat afgekeurd vleesch
alleen door den betrokken Keuringsdienst aan de diergaarden en der-
gelijke inrichtingen mag worden vervoerd en afgeleverd, geeft voldoen-
den waarborg tegen misbruik" valt wel vrij zeker af te leiden, dat de
bestemming voor voedering van dieren wordt gegeven door den eigenaar
van het cadaver. Hij toch is eigenaar en mag er over beschikken".

Daar dit geval, wel een uitzonderlijk schel licht werpt op den wan-
ordelijken wettelijken toestand, willen wij nog een oogenblik stilstaan
bij dit artikel van Mr. Rijnenberg, die als goed jurist niet anders
kan besluiten, dan dat de oorspronkelijke eigenaar tot aan de algeheele
vernietiging van het cadaver zijn eigendomsrecht — zij het in beperkten
vorm — blijft handhaven. Hoe deze eigendom echter overgaat op de

N. T. F. heeft Mr. Rijnenberg niet nader belicht, hetgeen hem dan
ook ver buiten de grenzen van zijn artikel zou voeren. Hij beperkt
zich tot den feitelijken toestand en gewaagt slechts van de contractueele
leveringsverplichting der Gemeente jegens de N. T. F., zonder zich te
verdiepen in den rechtsgrond, den „regtstitel van eigendoms-overgang"
waarop een geldige levering moet steunen. Zich aldus beperkende tot
de feitelijke, contractueele verhouding, geeft hij verder als geneesmiddel
aan, dat de Gemeente in haar contract met den destructor een clausule
behoort op te nemen, waarbij uitzondering wordt gemaakt op deze
leveringsverplichting ten aanzien van de cadavers, die op grond van
art. 15 lid 2 der Vleeschkeuringswet door den eigenaar aan diergaarden
kunnen worden verkocht. Wel een bewijs, dat de Gemeente ook volgens
Mr. Rijnenberg geen eigenaresse is der afgekeurde cadavers, hoewel
zij ze toch aan de N. T. F. „levert".

Echter is het geheele contract tusschen de Gemeente en de N. T. F.
nietig. Koop en verkoop van eens anders goed is nietig, zegt art. 1507
van het Burgerlijk Wetboek, een beginsel, dat vanzelfsprekend ook op
schenking van toepassing is. Ten overvloede bepaalt art. 1371 van het
B. W., dat een verbintenis, uit eene ongeoorloofde oorzaak aangegaan,
nietig is, terwijl art. 1373 verklaart, dat als een ongeoorloofde oorzaak
moet worden aangemerkt die, welke strijdig is met de wet, met de goede
zeden of met de openbare orde. Nu wij gezien hebben dat de manier,
waarop de Gemeente zich meester maakt van het cadaver om dit aan
den destructor te „leveren" zonder eenige wettelijke regeling, zelfs in
strijd is met de Grondwet, zullen wij niet lang behoeven te twijfelen
aan de nietigheid dezer contracten op grond van strijd met Wet, open-
bare orde of goede zeden.

Het tweede geval betreft een mededeeling, die ons tijdens een bezoek
aan een particulieren destructor werd gedaan en waaruit blijkt dat
het „natuurlijke billijkheidsgevoel" in de practijk reeds aanleiding
tot een conflict heeft gegeven. Een keuringsveearts, hoofd van dienst,
weigerde n.1. de cadavers uit zijn keuringskring aan dien destructor
af te staan en verkoos hierboven de verbranding in den Kori-oven van
zijn dienst, op grond van zijn overwegingen, dat het onbillijk is dat van
het eigendom der veehouders (de cadavers) door particulieren, zonder
dat deze daarvoor eenige vergoeding geven en zelfs nog een bijdrage
in de exploitatie verlangen in den vorm van een deel der huidwaarde,
winst wordt gemaakt. Een cadaver, dat door omstandigheden reeds
op het terrein van den destructor was beland, liet hij terughalen en in
zijn Kori-oven verbranden.

Handelden meer veehouders en keuringsveeartsen zooals in de
bovengenoemde gevallen, dan zou de marktprijs zich al spoedig auto-
matisch gevormd hebben. Bezien wij in dit verband nog eens de bepa-
ling van het waardebegrip door den Hoogen Raad, n.1. ,,de waarde
die de zaak in het verkeer voor iedereen heeft, die haar voor zijn doel-
einden gebruiken kan", dan ziet men, dat deze omschrijving gericht

is op de subjectieve waarde voor den verkrijger; een waarde die, in
verband met den prijs der eindproducten, gemakkelijk te begrooten
zal zijn en die — zooals practisch reeds geschiedt — door toekenning
van een winstaandeel of door een vergoeding per cadaver, naar billijk-
heid kan vergoed worden.

Het strijdt tegen ieder natuurlijk billijkheidsgevoel, dat de getroffen
veehouder het cadaver, dat op zijn kosten is ontstaan en gegroeid,
zonder vergoeding moet afstaan, opdat een ander, zooals b.v. de N.T.F.
daarmede winsten verwezenlijkt, die niet eens aan de gemeenschap,
doch slechts aan enkele aandeelhouders ten goede komen.

Om de motiveering van ons standpunt nopens schadeloosstelling
afdoende te besluiten, mogen wij hier nog uit het werk van Mr. Dr.
Jonckers Nieboer (pag. 52) aanhalen zijne samenvatting van de z.g.
Theorie van het Positief Voordeel, zooals deze werd ontwikkeld door
Mr. Dr. Scholtens voor de vergadering der Nederlandsche Juristen
Vereeniging :

,,De critiek, die Mr. Dr. A. L. Scholtens in zijn prae-advies voor
,,de Ned. Jur. Ver. van 1929 over het vraagstuk der schadevergoeding
,,bij niet onrechtmatige overheidsdaden op de drie hiervoor vermelde
„theorieën uitoefent, brengt hem tot de conclusie, dat als algemeene
„regel geldt, dat de gemeenschap zich wel op kosten van de recht-
,,hebbenden mag beschermen tegen uitoefening van rechten, welke
„voor haar gevaarlijk of schadelijk is, maar niet gratis op kosten van
„bepaalde rechthebbenden van een anders recht mag profiteeren in
„het belang van door haar nagestreefde positieve doeleinden.

„Waar een positief voordeel wordt verkregen ten koste van bepaalde
„personen, wier recht daarvoor een vermindering moet ondergaan, is
„er aanleiding aan die personen de door hen geleden schade te ver-
goeden. Tegenover de verarming aan den eenen kant staat hier een
„verrijking aan den anderen. Dat is duidelijk bij de onteigening en
„ook, indien de overheid mijn recht beperkt, om het gebruik ervan
„mede aan een ander te „geven".

Wij zien hier, dat Mr. Dr. Scholtens de noodzakelijkheid van
schadevergoeding uitbreidt tot buiten de grenzen der onteigening, daar
hij spreekt van „niet onrechtmatige overheidsdaden", waaronder
begrepen zijn alle wijzen waarop de overheid ingrijpt in het particu-
liere vermogen der burgers. Ware de destructie als vernietiging te be-
schouwen, hetgeen uitgesloten is wegens de verwisseling van subject,
dan nog zou volgens deze meening nu hier ten koste van den veehouder
door ontzetting uit den eigendom een positief voordeel wordt verkregen,
de schadeloosstelling geboden zijn.

Daar de vergadering der Nederlandsche Juristen-vereeniging zich
zonder hoofdelijke stemming bij de leer van Mr. Dr. Scholtens aan-
sloot, kunnen wij de kwestie der schadeloosstelling bij destructie be-
eindigen in het aangename bewustzijn, dat wij ons in dit opzicht niet
alleen in een goed, doch ook in een talrijk gezelschap bevinden.

Na het voorgaande zal het duidelijk zijn, dat wij niet zonder meer
de conclusie van Dr. van Luytelaar kunnen aanvaarden, dat de
oorspronkelijke eigenaar van een cadaver geen recht op schadevergoe-
ding zou hebben, doch integendeel er van overtuigd zijn, dat de Staat
tegenover hem een onbillijkheid begaat, door hem zonder vorm van
proces het cadaver af te nemen en dit te schenken aan een bedrijf dat
er mede beoogt winst te maken.

De Vleeschkeuringsdienst is een noodzakelijk kwaad en dient de
belangen diergenen, die hun dieren ter keuring aanbieden, zoo goed
en billijk mogelijk te behartigen. Een wegens tuberculose voor sterili-
satie bestemd slachtdier wordt, na deze behandeling, weer aan den
eigenaar terug gegeven. Hetzelfde geschiedt met varkensvleesc.h, dat
vlekziektebacillen bevat, terwijl voor andere gevallen (b.v. Cysticer-
cosis) na de voorgeschreven behandeling steeds de oorspronkelijke
eigenaar het vleesch voor eigen baat terug krijgt. Ook bij de dieren,
die door de vleeschkeuringsbeambten naar den destructor worden
verwezen dient, zoodra de noodzakelijke bewerking een overschot
geeft, schadevergoeding aan den oorspronkelijken eigenaar gegeven
worden. Dit is zijn recht en het is billijk.

Het lijkt ons daarom gewenscht zoo spoedig mogelijk een beslissing
uit te lokken van ons hoogste Rechtscollege omtrent de vraag of inder-
daad met de voor destructie bestemde cadavers gehandeld mag worden,
zooals het tegenwoordig bij de particuliere destructoren geschiedt.
Zonder deze uitspraak achten wij deze zaak niet opgelost.

In eeri der afleveringen van den vorigen jaargang van de Deut. Schlachthofzeit.
kwam een bericht voor, volgens welke men het walvischvet als het grootste concur-
rentieproduct van het rundervet bij de margarinefabrikatie moet beschouwen, terwijl
de gelooide walvischdarmcn tevens een uitstekend namaakrunderleer opleveren.
l,n Duitschland zou men, volgens dat bericht, per jaar ongeveer voor 50—60 millioen
R.M. walvischolie noodig hebben.

In het No. van 25 Febr. van bovengenoemd tijdschrift wordt, min of meer in ver-
volg op bovenstaande mededeeling, melding gemaakt van een boek van Dr. Kohl—
Larsen (An den Toren des Antarktis, Verlag Strecker & Schröder, Stüttgart)
waarin deze ecnige mededeelingen geeft over enkele gewichtsverhoudingen van
verschillende deelen van een zg. „Blauwal", van 20 meter lengte, geenszins een groot
exemplaar. Het totale gewicht van dit dier bedroeg 48.903 K.G. Hiervan woog het
spek 9116 K.G., de vleeschhoeveelheid bedroeg 25.940 K.G., de beenderen wogen
9433 K.G. Het hart alleen woog 329 K.G., de maag 200 K.G., de nieren 220 K.G.
Uit zoo\'n walvisch kreeg men 63J vat olie, waarvan elk vat 170 K.G. bevat. Grootere
dieren leveren zelfs een 250 vaten olie. De waarde van een enkele ,,Blauwal" bedraagt
ongeveer 15—20000 R.M.

Als bewijs hoe intensief er op deze dieren jacht wordt gemaakt wordt vermeld,
dat een enkele walvischvangstmaatschappij in een vangtijd van 6 maanden in 1928/
1929 809 walvisschen ving. de G.

Bij proeven met „ultravirus" van tuberculose heeft Messieri *) kippen in de
lever geënt. Deze proeven zijn eveneens verricht met tuberkelbacillen. Gebleken
is. dat de kip zeer gevoelig is voor deze besmetting in de lever. De entingstechniek
wordt beschreven.

Twee kippen in de lever geënt met vogeltuberkelbacillen stierven na 27 en 29
dagen. Van twee andere kippen met dezelfde cultuur intramusculair geënt, stierf
een na 95 dagen, de andere leefde na 5 maanden nog, doch had bij sectie eveneens
tuberculeuze veranderingen.

Bij inspuiting met humane tuberkelbacillen bleven de kippen in leven en hadden
na zes maanden geen tuberculeuze verschijnselen.

Twee kippen met bovine stammen ingespoten, bleken bij sectie (resp. na 85 en
330 dagen) te lijden aan tuberculose. Een kip met denzelfden stam intramusculair
geënt, had na elf maanden geen verschijnselen van tuberculose.

Deze methode biedt dus belangrijke voordeelen voor de snelle onderkenning
van verschillende stammen van tuberkelbacillen. te Hennepe.

Volgens de Carvalho ¹) kunnen door middel van het microscopisch onderzoek
tuberkelbacillen worden aangetoond, op voorwaarde dat 10.000 tot 100.000 van
deze bacillen in 1 c.M.² materiaal aanwezig zijn. Door het aanleggen van culturen
of door proefdierenting kunnen zij worden aangetoond, indien 1 —10 bacillen
per c.M.⁸ aanwezig zijn. Door gebruik te maken van mengsels van negatieve sputa
met een bekend aantal tuberkelbacillen kon Carvalho aantoonen, dat de cultureele
methoden ongeveer even goede resultaten opleverden als de proefdierenting. Indien
kleine hoeveelheden tuberkelbacillen in sputum aanwezig zijn, gebeurt het soms,
dat door behandeling met zuren of alkaliën geen tuberkelbacillen-groei optreedt
en geen tuberculose bij cavia\'s wordt opgewekt. De meest gevoelige methode om
tuberkelbacillen aan te toonen, is de inspuiting van onbehandeld materiaal bij
cavia\'s.

Het materiaal wordt op een dekglaasje uitgestreken, overgoten met Ziehl\'sche
carbolfuchsine en verhit tot de vloeistof dampt; daarna grondig afgespoeld.

Vervolgens 40—50 seconden geplaatst in de volgende oplossing: brillant-geel
0.15 gr., geconcentreerd zwavelzuur 10 c.c., alcohol 20 c.c., gedestilleerd water
85 c.c. Hierna weer grondig afspoelen en drogen met filtreerpapier.

De bacillen zijn rood gekleurd op een gelen achtergrond, waardoor zij beter op-
vallen. De methode is de helft sneller dan de gewone Ziehl-Neelsen-methode,
terwijl vergelijking hiermede heeft bewezen, dat zij even betrouwbaar is.

Tuberkelbacillen in sputum ondergaan lvtische veranderingen. (Rosenthal en
Dolgopol)³). Na een aanvankelijke vermeerdering van het aantal tuberkelbacillen,
treedt bij 37⁰ C. na 10 dagen merkbare lysis op. De optimale temperatuur voor

Ztschr. f. Tuberk. 63, 305, 1931. (Ref. Arch. of Pathol. Vol. 14, Nr. 4, P. 571).

2 ) P. Doclio; Giorn. di bakteriol. e immanol. 1932, 8, 243. (ref. Arch. of
Path. 1933, bd. 18, blz. 161).

deze lysis ligt bij 48—6o° C. Het lytische agens is waarschijnlijk een autolytisch
product der leukocyten.

Volgens Pinner en Voldrich \') is het bestaan van filtreerbare vormen der tuber-
kelbacillen niet bewezen. Filtraten van tuberkelbacillen-bouillonculturen veroor-
zaken bij de cavia een karakteristieke ziekte. Het nosogene agens van deze ziekte
is echter geen levend virus en wel om de volgende redenen. 1. Het is niet aanwezig
in tuberkelbacillen-culturen, welke op vaste voedingsbodems zijn gegroeid; 2. het
is thermostabiel, en 3. het is niet door dierpassage over te enten. Deze ziekte is
waarschijnlijk veroorzaakt door een specifiek tuberculo-toxine, dat misschien
identiek is met de tuberculine. H. J. M. Hoogland.

De volgende voedingsbodems werden door van Riemsdijk¹) ter beoordeelinge
van de waarde voor het kweeken van tuberkelbacillen aan een vergelijkend onder-
zoek onderworpen: 1. Eigeel-voedingsbodem van Lubenau-Hohn (eigeel in zure
glycerine-bouillon); 2. Malachietgroenvoedingsbodem van Sonnenschein (eigeel-
oplossing als bij eerstgenoemden voedingsbodem met 1 % malachietgroen Höchst);
3. eibouillon van Besredka, modificatie Korthof. 4. Voedingsbodem van Loewf.n-
stein.

Met behulp van deze voedingsbodems werden 11 positieve sputa, 1 zwak positieve
urine, 1 dubieus sputum (alle afkomstig van den mensch) en 1 sterk positieve melk-
klier van het rund onderzocht, nadat dit materiaal met 6 % zwavelzuur was be-
handeld.

Met den voedingsbodem van Loewenstein werd de snelste groei van tuberkel-
bacillen verkregen. Na verloop van 233 weken hield hier echter de groei-energie
op, zoodat na ongeveer 4 weken de andere voedingsbodems een rijkeren groei ver-
toonen dan die van Loewenstein. F.en bezwaar van den LoF.WENSTEiNschen voe-
dingsbodem is, dat hierop zeer gemakkelijk schimmels groeien.

De gezamenlijke kweekproeven toonden aan, dat de HoHNSche voedingsbodem
niet door de malachietgroen-media kon worden vervangen. Deze laatste zijn alleen
dan goed bruikbaar bij sterk geïnfecteerd materiaal. Naast den eigeel-voedingsbodem
van Lubenau-Hohn dient die van Loewenstein onvoorwaardelijk te worden
gebruikt. (Het is jammer, dat de voedingsbodem van Petragnani, waarmede over
het algemeen zoo goede resultaten worden bereikt, niet bij dit vergelijkend onder
zoek is betrokken. Ref.).

De groei in de condensbouillon en besredka-bouillon trad later en in geringere
mate op dan in oppervlakteculturen.

Door Szüle en Farkas ²) werd nagegaan de verandering der pH in glycerine-
bouillon en den voedingsbodem van Sauton, nadat tuberkelbacillen hierin waren
geënt. De verschuiving der pH verliep steeds naar den alkalischen kant. Het maakte
geen verschil of humane-, bovine- dan wel B.G.G.-culturen werden gebruikt. Bij
den aanvang der proef bedroeg de pH 7.18—7.21; aan het einde (na 61—71 dagen)
7.84-8.37.

Vervolgens werden de voedingsbodems aan het einde der voorgaande proef weer
met dezelfde bacillen geënt. Indiende eind-pH bij de voorproef niet hooger was
dan 7.90 tot 8.15, werd bijna steeds hiernieuwde groei waargenomen. Werden de

1 ) M. van Riemsdijk, Über den wert des Loewensteinschen Nährbodens anderen Tuberkel-
bazillennährböden gegenüber und über das Tiefenwachstum des Tuberkelbazillus.

2 ) Szüle und Farkas, Veränderung der chemischen Reaktion des flüssigen Nährbodens
durch Tuberkelbazillen.

voedingsbodems, waarbij de eind-pH in de voorproef meer dan 7.90—8.15 bedroeg,
op een pH van 7.20 teruggebracht, dan trad na enting weer opnieuw groei op.
Dit kon 2 a 3 maal worden herhaald, echter kon na de 3e „Rückversauerung" geen
cultuur meer worden verkregen.

Ten slotte werd nagegaan de geschiktheid der voedingsbodems met een pH
varieerende van 3.04 tot 9.50 voor het kweeken van tuberkelbacillen. Er werd in
dit opzicht geen verschil tusschen de verschillende tuberkelbacillen-stammen opge-
merkt. Een zure reactie werd veel beter verdragen dan een alcalische. Bij pH 8.05
trad nog langzame groei op, echter sloeg bij een pH 8.50 de cultuur niet meer aan.
Daarentegen bedroegen deze cijfers bij de zure voedingsbodems resp. 4.55 en 4.21.

In verband met de hier vermelde resultaten, stellen Schr. zich voor nadere onder-
zoekingen te verrichten of bij het antivirus van Besrf.dka een verschuiving van de
reactie der voedingsbodems naar den alkalischen kant een rol speelt bij het niet
aanslaan van reeds een of verschillende malen geënte voedingsbodems.

Het streven, om bij de therapie der tuberculose zure reacties op te wekken (Gerson,
Hermannsdorfer en Sauerbruck) wordt door dit onderzoek veroordeeld.

Herrold \') gaf reeds vroeger (J. Inf. Dis. 48; 236, 1931) een eenvoudigen voe-
dingsbodem aan voor het kweeken van tuberkelbacillen. Deze voedingsbodem
bestond uit bouillonagar, waaraan ± 15% eigeel werd toegevoegd. Naast de een-
voudigheid der bereiding, bezat dit voedingsmedium het voordeel dat ook platen
konden worden gegoten. Bij het onderzoek van sputum en urine werden goede
resultaten verkregen. Voor het dooden der begeleidende microörganismen werd
10% citroenzuur gebruikt.

Aan de Rijksseruminrichting ¹) werden in 1931 3998 monsters ziektestoffen
op de aanwezigheid van tuberkelbacillen onderzocht, waarvan 481 (12%) met
positief resultaat. Door ondoelmatige monsterneming (bijmenging van gras- of hooikauw-
sel, waterig sputum enz.) waren 380 sputa ongeschikt voor onderzoek.

Mededeeling wordt verder gedaan van een onderzoek naar de diagnostische
waarde van de cultuurmethode op eivoedingsbodem van Petragnani van bij
microscopisch onderzoek negatief bevonden melk van runderen verdacht van uier-
tuberculose.

Het te onderzoeken materiaal werd met 1 N zwavelzuur behandeld en na centri-
fugceren op voedingsbodems van Petragnani uitgestreken. Van 9 microscopisch
positieve- alsmede van 3 verdachte melkmonsters werden reinculturen van tuberkel-
bacillen verkregen. Van 104 microscopisch negatieve melkmonsters gaven 8 een
cultuur van tuberkelbacillen.

Het cultureele onderzoek beteckent derhalve een belangrijke aanwinst in de
diagnostiek der tuberculose. C.larenburg.

Op grond van hun onderzoekingen komen Bornstedt en Röhrer ³) tot de
conclusie, dat de positieve tuberculine-reactie (in de lellen) bij kippen geen zekerheid
geeft omtrent het bestaan eener tuberculeuze infectie. Hoogstens wordt hiermede
aangetoond, dat in het organisme tuberkelbacillen aanwezig zijn, die echter geen
tuberculeuze processen en hiermede dus schade voor den eigenaar behoeven te
hebben veroorzaakt.

Het is om deze reden niet aan te raden de bestrijding te baseeren op de tuberculine-
reactie. Bij gezonde- en hygiënische verpleging en een „Umtrieb" (vernieuwing)
na i k 2 jaar, kan de tuberculose niet meer als een gevaar worden beschouwd.

In Finland, waar rundertuberculose zeer weinig verspreid voorkomt, — volgens
de gegevens der vleeschkeuring over 1930 werden slechts bij 0.07% van alle onder-
zochte runderen tuberculeuze veranderingen aangetroffen —, wordt er bij het
tuberculine-onderzoek volgens de intradermale methode naar gestreefd, het meten
der huiddikte zoo nauwkeurig mogelijk, in tienden van millimeters, te doen plaats
hebben. Met de gebruikelijke maatjes is dit bezwaarlijk mogelijk. R. Stenius \')
heeft daarom voor dit doel een meettoestelletje ontworpen, waarvan hij een be-
schrijving met afbeelding geeft; het aan het Serum-Instituut te Kopenhagen in
gebruik zijnde meetinstrumentje heeft hem daarbij als uitgangspunt gediend.

Behalve op de gewone wijze is de maat ook afleesbaar op een aangebrachte uur-
werkvormige wijzerplaat. Bij een vergelijkend onderzoek bleken met dit instrument
de metingen, uitgevoerd door in dit opzicht geoefende personen, niet meer uiteen
te loopen dan o tot 3 10, hoogstens tot 5 10 m.m. Bedraagt het verschil meer dan
£ m.m., dan is dit voor Stenius het bewijs, dat degeen die de meting heeft verricht,
in het gebruik van het meettoestel niet voldoende oefening heeft gehad. Bij de toe-
passing zijn enkele zaken in acht te nemen, waarop schr. later terugkomt.

Het instrument is voor den prijs van ongeveer 275 Finsche Kronen (I F Kr. = ±
3i cent) verkrijgbaar bij A. B. Th. YVulef, N. Esplanadgatan 43, Helsingfors.

Van een groot aantal runderen werd door Menck ¹) het bloedserum onder-
zocht door middel van de compiementbindingsreactie. Als antigeen werd gebruikt
5% rundertuberculine, waaraan een alcoholische lecithine-oplossing was toegevoegd.
Van de onderzochte tuberculeuze dieren reageerde slechts een gering percentage
(± 5%) negatief, terwijl van de gezonde dieren slechts 1.5% een positieve reactie
te zien gaf. Door middel van het onderzoek van sera, afkomstig van dieren, welke
aan een niet-tufcerculeuze aandoening lijdende waren, werd de specificiteit van de
tuberculine als antigeen vastgesteld.

Schr. acht de compiementbindingsreactie een zeker middel om tuberculose
bij het rund op te sporen, mits hierbij tuberculine als antigeen wordt gebruikt.
Diagnose van tuberculose.

F.en vergelijkend onderzoek is door Rautmann ²) ingesteld naar de waarde,
die men kan toekennen aan de klinische, bacteriologische, serologische of biologische
methode bij hel onderzoek op tuberculose. Het resultaat is, dat geen der methoden
alleen voldoende is om de diagnose tuberculose te maken. Ook geen enkele combinatie
is voldoende om alle gevallen te kunnen opsporen. Het meest afdoende is nog een
goed klinisch onderzoek van alle dieren gevolgd door een bacteriologisch onderzoek
van de eventueele se- en excreta. Kan men geen klinisch onderzoek doen dan is de
beste methode een serologisch gecombineerd met bacteriologisch onderzoek. Mede-
werking van den eigenaar mag men in geen geval te laag schatten, omdat men
bij een nauwkeurigen eigenaar vlugger geroepen wordt en daardoor beter in de ge-
legenheid is 0111 de open lijders spoediger op te sporen. Tuberculinatie alleen is niet
voldoende, omdat dieren die ernstig lijdende zijn soms niet aangetoond worden.

2 ) Eine Auswertung der Klinisch bacteriologische Tuberkulosefeststellung im Vergleich
zu den biologischen Ermittlungsverfahren.

Am. Rev. Tuberc. 23,733, \'93¹ (Ref. Arch. of Pathol. Vol. 14, Nr. 4, p. 572).
216—232, 270, Mai—Juin 1932.

reacties met urines van tuberculeuze- en niet tuberculeuze personen uitgevoerd.
Een positieve reactie bleek een sterke indicatie voor een tuberculeuze laesie ergens
in het lichaam, echter niet voor een dusdanige verandering in de urine-organen.
Een negatieve reactie had geen diagnostische beteekenis. Clarenburg.

In 1926 en 1927 werden door Vaudremer en Degois onderzoekingen ge-
publiceerd, waaruit bleek, dat tuberkelbacillen, waarop men een gefiltreerd schim-
melextract (Aspergillus fumigatus en Aspergillus Orizoe) liet inwerken, een mutatie
ondergingen, waarna het mogelijk was deze bacillen op gewone agar binnen 24 uur
te kweeken. Deze bacteriën hadden hun zuurvastheid verloren, veroorzaakten na
inspuiting bij proefdieren geen tuberculine-reactie, terwijl er geen tuberculeuze
processen mee werden opgewekt.

In deze publicatie worden enkele experimenten bij kalveren vermeld, welke
waren ingesteld, om het immuniseerend vermogen van de bovengenoemde agar-
culturen na te gaan,

i° Met een afspoelsel in physiologische keukenzoutoplossing der agarculturen,
hetwelk gedurende J uur op 56° was verwarmd, ten einde de bacteriën te dooden,
werden 8 kalveren gevaccineerd. Deze dieren verkregen geen immuniteit. De gebruikte
suspensie werkte wel erg toxisch. Na intraveneuze inspuiting vertoonden de dieren
verschijnselen van acute toxaemie, welke bij 2 van hen binnen enkele minuten
doodelijk verliep.

2" Hierbij werd een levende suspensie gebruikt, welke evenals bij de eerste proef
van bovinen oorsprong was. Bij 3 kalveren geschiedde de vaccinatie intraveneus
(V. jugularis) bij 3 andere subcutaan, terwijl 2 dieren ter controle niet werden voor-
behandeld. De intraveneus behandelde kalveren kregen een kwartier na de
vaccinatie verschijnselen van acuut longoedeem, waarvan zij echter binnen enkele
dagen herstelden. Na 18 dagen werd een tweede enting toegepast; 47 dagen na deze
2e enting werden alle dieren intradermaal getuberculineerd. Bij alle kalveren
verliep deze reactie negatief. 2 dagen later werd bij alle dieren 4 m.gr. bovine tuberkel-
bacillen intraveneus ingespoten.

De controle- alsmede 2 gevaccineerde kalveren werden 231 dagen na de infectie
gedood. Dc contröle-dieren vertoonden een sterke infectie van bronchiale-, mediasti-
nale- en retropharyngeale lymphklieren, daarentegen de behandelde kalveren ge-
ringere afwijkingen. De overige dieren werden eerst na 353 dagen gedood, met uit-
zondering van i kalf, dat 11 dagen te voren intercurrent was gestorven. Deze kal-
veren hadden slechts geringe tuberculeuze veranderingen in de genoemde
lymphklieren, waarbij litteekenweefsel werd waargenomen. Er werden ook oude,
genezen tuberkels gezien. Bovendien waren enkele\'lymphklieren zonder tuberculeuze
veranderingen.

Volgens schrs. verhindert de subcutanc- of intraveneuze enting met agarculturen
niet het ontstaan der tuberculose, maar stelt zij de dieren in staat om van een ernstige,
experimenteel opgewekte tuberculose te genezen. (De vermelde proefnemingen
wettigen m. i. deze conclusie niet. De opgewekte tuberculeuze veranderingen bij
de contröle-dieren waren gering. Bovendien ontbraken bij de serie kalveren, welke
na 353 dagen werden gedood, de controle-kalveren geheel. Ref.).

In de zitting van Mei 1931 van het „Office International des Epizooties" te
Parijs, alwaar gesproken werd over de resultaten der vaccinaties tegen tuberculose
door middel van de methode Calmette-Guerin, werd aan Berger ¹) opgedragen

1 ) Berger, Les méthodes de prophylaxie de la tuberculose bovine et leurs résultats.

Bulletin de 1\'office International des Epizooties, Vol. VI, Nos. 1—2, p. 1—40,

een rapport samen te stellen over de huidige bestrijding der tuberculose bij het
rund. Dit rapport is inmiddels uitgebracht en behandeld in de 6e zitting van het
Office in Mei 1932.

In den aanvang van hc: rapport worden de factoren besproken, welke bij de
tuberculose-bestrijding van belang zijn (veedichtheid, enz.). Deze maken, dat goede
resultaten, welke in een land met een bepaalde bestrijdingsmethode worden verkre-
gen, geen waarborgen bieden voor analoge uitkomsten met dezelfde methode in
en ander land.

i°. door de vermindering van den nationalen rijkdom, welke door de tuberculose
wordt veroorzaakt, 2°. uit een oogpunt van volksgezondheid (volgens een recente
mededeeling werden in Engeland 30% van de onderzochte gevallen van tubercu-
leuze meningitis door bovine tuberkelbacillen veroorzaakt).

Reeds in de ziuing van 1931 werd door de vergadering van het Office aange-
nomen, dat in verband met de opgedane ervaring de bestrijding der rundertuber-
culose een vrijwillige moest zijn, met steun van staatswege. Het is echter aan te
bevelen, dat verplichte pasteurisatie wordt voorgeschreven van de bijproducten der
melkindustrie, zooals dit in Nederland het geval is.

De bestrijding kan individueel of collectief plaats vinden. Het spreekt vanzelf,
dat alleen deze laatste van algemeen belang is en derhalve zooveel mogelijk moet
worden aangemoedigd.

Aangaande de z.g. reactiedieren worden verschillende methoden aangegeven
om het gevaar, dat van deze dieren uitgaat, te verminderen of op te heffen; verplichte
slachting, blokkeeren of merken. In Nederland wordt de laatste methode toegepast.

Een overzicht wordt gegeven van de wijze, waarop in de meest verschillende landen
de tuberculose-bestrijding wordt toegepast, alsmede van de maatregelen, welke men
tegen de z.g. reactiedieren en de open lijders toepast. Tevens worden de resultaten
vermeld, welke in de verschillende landen zijn verkregen. Met zekerheid is hieruit
geen conclusie in de een of andere richting af te leiden.

Over het algemeen zijn de maatregelen er op gericht de gevallen van tuberculose
op te sporen en de aangetaste dieren te isoleeren, te merken of te slachten.

Aan het eind van het rapport spreekt Berger de wenschelijkheid uit om de ver-
schillende bcstrijdingssystemen te combineeren met de B.C.G.-enting, welke ook
hier vrijwillig zou moeten worden toegepast onder toezicht van den Staat.

De volgende besluiten werden door het Comité de 1\'office International des
Epizooties aanvaard :

De tuberculose bij de dieren kan met succes worden bestreden door een gemeen-
schappelijke actie van de overheid met de belanghebbende veehouders.

De bestrijdingsmethode moet worden aangepast aan de wijze, waarop het vee-
houdersbedrijf in de verschillende streken wordt uitgeoefend.

Het is wenschelijk, dat met alle ten dienste staande middelen de open lijders wor-
den opgespoord en zoo spoedig mogelijk voor de slachtbank worden bestemd. Bij-
zondere voorzorgsmaatregelen dienen te worden genomen ten opzichte van de
dieren, welke een positieve tuberculine-reactie hebben.

Hfoström \') deed entingen met B.C.G. Van 24 cavia\'s welke met 1 —10 m.gr.
gedroogde B.C.G. cultuur intramusculair waren behandeld en voor het grootste
gedeelte na verloop van meer dan 3 maanden werden gedood, vertoonden slechts
3 verschijnselen van tuberculose. In een geval beperkten zich de tuberculeuze ver-
anderingen tot de, met de entplaats correspondeerende lymphklier, in het tweede
geval waren tuberkels in de milt en in het derde geval in longen, lever en milt aan-
wezig. Bij deze 3 cavia\'s had het tuberculeuze proces een neiging tot genezing.
Schr. acht de virulentie voor cavia\'s van geen practische beteekenis.

Cavia\'s, subcutaan behandeld met 1 c.M.³ van een 0.4 vol. % bacillen-emulsie
en i—2 maanden hierna met virulente tuberkel-bacillen geïnfecteerd, hadden

\') Hedström, Experimental lests of the immunizing power of the B.C.G. vaccine.

een verdubbelde resistentie, vergeleken bij de niet geente contröledieren, welke
2 maanden na de infectie stierven.

Runderen, subcutaan behandeld met 15 c.M.¹ van een 0.1 vol. % bacillen-
emulsie en 2£ maand hierna met virulente tuberkelbacillen geïnfecteerd, hadden
eveneens een verdubbelde resistentie, vergeleken met de onbehandelde contröle-
dieren, welke gemiddeld na een maand aan de tuberculeuze infectie stieren.

Schr. concludeert, dat zoowel bij de cavia als bij het rund, het B.C.G. vaccin
in staat is, de resistentie tegenover een infectie met tuberkelbacillen te verhoogen.

Het is nu 31 jaar geleden, sinds Robert Koch op het tuberculose-congres te Lon-
den verklaarde, dat infecties van menschen met bovine tuberkelbacillen zóó zeld-
zaam voorkwamen, dat het niet noodzakelijk was speciale maatregelen hiertegen
te nemen.

Het rapport van de Engelsche Tuberculose-Commissie toonde de onjuistheid
van Koch\'s opvatting aan. Niet alleen werden bij den mensch goedaardige en
gelocaliseerde vormen van tuberculose door den bovinen tuberkelbacil veroorzaakt,
doch eveneens gegeneraliseerde vormen en fatale tuberculeuze meningitis en long-
tuberculose. Het genoemde rapport gaf echter geen inzicht omtrent de verhouding
van het aantal infecties, veroorzaakt door den humanen- en bovinen tuberkelbacil.
Om deze reden werden de onderzoekingen op een breedere basis voortgezet. Tot het
midden van 1931 bedroeg het aantal tuberculosegevallen in Engeland en Schotland
waarbij het oorzakelijke type was vastgesteld 2825. Deze bestonden uit 1040 gevallen
van longtuberculose, welke gedurende het leven waren onderzocht, 464 secties op
personen, welke ten gevolge van verschillende oorzaken waren gestorven en 1321
gevallen van andere tuberculose-vormen (cervicale klieren, beenderen en gewrich-
ten, urino-genitaalapparaat, huid en meningen). Van deze laatste 1321 gevallen
waren 466 (35 3%) veroorzaakt door bovine tuberkelbacillen. Van de verschillende
,,non-pulmonary forms of tuberculosis" gaven de tuberculeuze ontstekingen van
de cervicale lymphklieren de hoogste percentages van bovine infectie te zien n.1.
85.7 in Engeland en 84.9 in Schotland bij kinderen onder 5 jaar en 45.7 in Engeland
en 73.6 in Schotland voor alle leeftijden. Hierop volgde lupus met 48.6 en 53.8%
resp. voor Engeland en Schotland, meningitis met 30.1% voor Engeland en been-
en gewrichtstuberculose met 18% voor Engeland en 42.8% voor Schotland.

Het onderzoek van het secticmateriaal leverde 16.8% bovine infecties op voor
Engeland en 33.3% voor Schotland.

In tegenstelling hiermede, bleek van de 1040 gevallen van longtuberculose, slechts
2.3% door bovine bacillen te zijn veroorzaakt (0.8% van 492 gevallen in Engeland
en 3.6% van 548 gevallen in Schotland). Hoewel gering in aantal zijn deze gevallen
van bovine longtuberculose van groote beteekenis. Vele dezer patiënten gaven
aanwijzingen, waaruit kon worden opgemaakt, dat zij op jongen leeftijd langs den
weg der digestietractus waren geïnfecteerd. Bij 6 vari hen waren in de jeugd ver-
groote cervicale klieren operatief verwijderd, terwijl andere aan abdominale tuber-
culose hadden geleden. Deze voorbeelden toonen aan, dat bij personen, die in hun
jeugd met bovine tuberkelbacillen worden geïnfecteerd ,zich op volwassen leeftijd
longtuberculose kan ontwikkelen, veroorzaakt door denzelfden bacil. Deze personen
kunnen door hun sputum de bovine tuberculose weer op andere menschen en dieren
overbrengen.

De bovine tuberkelbacil kan alle verschillende vormen van klinische tuberculose
veroorzaken. De veranderingen, welke in de organen en lymphklieren worden opge-
wekt, zijn niet te onderscheiden van die, welke door de humane bacillen worden

1 \') A. Stanley Griffith, Observations on the bovine tubercle bacillus in human tuber-
culosis.

teweeggebracht. Het vermogen om progressieve- en fatale vormen van tuberculose
op te wekken — zooals tuberculeuze meningitis en longtuberculose — ofschoon
de infectie langs den digestie-tractus plaats vindt, toont aan, dat de bovine tuberkel-
bacil een virulentie voor den mensch moet hebben, welke op zijn minst zoo groot
is als die van den humanen bacil. De „Special Committee of the People\'s League
of Health" schat in het rapport over de tuberculose van bovinen oorsprong
in Groot-Brittannië, het jaarlijksche aantal sterfgevallen, veroorzaakt door den
bovinen tuberkelbacil, op 2000 (v. n. kinderen) en het jaarlijksche aantal van nieuwe
bovine infecties op 4000. Volgens Griffith moeten deze cijfers nog hooger worden
geraamd.

Ten einde de ernstige bedreiging van den bovinen tuberkelbacil te onderstrepen,
deelt schr. de resultaten der onderzoekingen van het afgeloopen jaar mede. Van
18 kinderen, aan tuberculeuze meningitis gestorven, waren tuberkelbacillen-
culturen verkregen. Hiervan bleken 6 (33.3%) tot het bovine type te behooren.
Bovendien werden in Schotland door middel van sputum-onderzoek en in Engeland
14 nieuwe gevallen van bovine longtuberculose vastgesteld. Het gezamenlijk aantal
van bovine longtuberculose in Engeland en Schotland is hierdoor op 45 gebracht
(29 vrouwen en 16 mannen).

Aangaande de mogelijkheid van mutatie van den bovinen- in den humanen
tuberkelbacil, deelt Griffith mede, dat er geen zeker bewijs voor is aan te geven,
dat de bovine bacillen, gedurende hun verblijf in het menschelijke lichaam, in humane
bacillen veranderen. Daartegenover staat, dat de bovine bacillen in het menschelijk
lichaam gedurende het geheele verloop der aandoening, hun karakteristieke eigen-
schappen kunnen behouden. Er is geen bewijs voor aan te voeren, dat de bovine
tuberkelbacillen aansprakelijk zijn voor een grooter aantal tuberculose-gevallen,
dan door het bacteriologisch onderzoek kan worden aangetoond. (De meening van
Griffitii, dat de bovine longtuberculose der volwassenen op een infectie gedurende
de jeugd berust, is m. i. onvoldoende gefundeerd. Gezien de mededecling van Bruno
Lance in hetzelfde tijdschrift blz. 503, die voor de 4 gevallen van bovine long-
tuberculose, door hem waargenomen, een infectie op volwassen leeftijd waarschijn-
lijk acht, moet deze conclusie met de noodige reserve worden aanvaard. Ref.).

Gedurende de jaren 1930 en 1931 werden door Griffith\') uit 30 cerebrospinaal-
vochten van menschen, tuberkelbacillen gekweekt, waarvan hel type nader werd
vastgesteld. Hierbij bleek, dat 10 stammen (33.3%) tot het bovine type behoorden.
Met de gevallen van voorgaande jaren meegerekend, konden van 63 culturen, welke
uit cerebro-spinaalvochten waren geïsoleerd, 19 (30.2%) tot het bovine type worden
gerekend. Uitgaande van dit percentage zouden gedurende de jaren 1928—1930
in Engeland en Wales jaarlijks meer dan 700 personen sterven aan tuberculose
van het centrale zenuwstelsel, veroorzaakt door bovine tuberkelbacillen.

Bartel ¹) stelde vast dat extracten uit gewrichtseinden van kalfsfoeten en kal-
veren het vermogen hebben de zuurvastheid van bovine tuberkelbacillen op te
heffen.

Het meest werkzaam zijn extracten uit 7 maanden oude foeten. Een tuberculeuze
aandoening van het moederdier oefent een remmenden invloed op de reactie uit.

In de gewrichtsvloeistof van kalfsfoeten bevindt zich eveneens een ferment, het-
welk de zuurvastheid van bovine tuberkelbacillen doet verdwijnen.

1 ) Bartel, Beitrag zur Aufschlieszung der Tuberkelbakterien durch Extrakte
aus den Gelenkenden der Knochen von Kälbern und Kalbsfoeten.
Tierärtzl. Rundschau 1933, Nr. 21, S. 343.

Jaarverslag van den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst in Ned.-
Indie over 1931.

Aan het einde van het verslagjaar bestond het personeel uit : 1 hoofd van den
dienst; 5 inspecteurs; 36 gouvernementsveeartsen, waarvan 24 iste klasse; 1 land-
bouwconsulent voor de pluimveeteelt; 63 gouvernements-indische veeartsen, waar-
van 14 iste klasse; 5 opzichters; 1 beheerder van de doorgangsstallen te Pengarasan;
189 mantris, waarvan 19 hoofdmantris, 114 mantris iste klasse en 29 schrijvers,
waarvan 16 iste klasse.

Anthrax. Zoowel op Java als op de buitengewesten kwam deze ziekte voor.
Totaal vielen 137 paarden, 68 runderen, 1425 bufffels, 10 varkens en 11 schapen en
geiten als slachtoffer. Met succes werd een groot aantal dieren, zoowel preventief
als curatief geënt.

Septichaemia epizootica (pluriformis), bij herkauwende dieren en varkens.
Vooral op Celebes en in West-Java stierven veel buffels aan deze ziekte, in mindere
mate kwam zij voor bij runderen en varkens. Ter bestrijding werd in hoofdzaak
toegepast septichaemie-serum; zoo mogelijk werd daarna nog van enting met
vaccin gebruik gemaakt en met succes.

Aphthae epizooticae. Deze ziekte werd voornamelijk bestreden door toepassing
van politiemaatregelen: in enkele gevallen had een behandeling plaats met pyoc-
tanine en kopersulfaatoplossing.

Malleus. De resultaten van de bestrijding dezer ziekte waren nog steeds onbe-
vredigend, hetgeen vooral moet toegeschreven worden aan de onvoldoende mede-
werking der eigenaars van paarden. Aangifte en afzondering van verdachte dieren
liet nog veel te wenschen over. Meermalen werden zieke en verdachte paarden
aan de controle onttrokken. Totaal werden er 1103 gevallen van malleüs vastgesteld
in Nederlandsch-Indië; voor 805 paarden werd een bedrag van ƒ17.408 aan schade-
vergoeding uitbetaald. (Eigenaardig dat men nimmer hoort of leest van malleüs
bij den mensch in Indië; terwijl het toch bekend is dat verschillende gevallen door
medici in Europa zijn waargenomen en beschreven. Ref.).

Saccharomycose. Deels werd deze ziekte bestreden door politiemaatregelen :
een groot aantal lichte gevallen kon echter met succes behandeld worden. De opera-
tieve methode, gevolgd door een causlische behandeling, gaf nog het beste resultaat.
In de provincie Oost-Java werd de gelegenheid opengesteld om paarden die in
hevige mate aan deze ziekte lijdende zijn, tegen schadevergoeding van ƒ 20.—
te laten afmaken. Zoodoende konden vele smetstofbronnen onschadelijk worden
gemaakt.

Surra. In het afgeloopen jaar heeft de curatieve en preventieve behandeling
van surra door middel van naganol, al of niet gecombineerd met atoxyl, bevredi-
gende resultaten opgeleverd.

Piroplasmose. bij herkauwende dieren. Over het algemeen kwam deze ziekte
sporadisch voor; zij werd hoofdzakelijk geconstateerd bij melkrunderen en Bengaal-
sche fokrunderen. Met afwisselend resultaat werd toegepast een behandeling
met trypaanblauw en trypaflavine.

Tuberculose. Ter onderkenning van deze ziekte werd veel gebruik gemaakt
van de opthalmo-tuberculinatie. Met kracht werd de bestrijding voortgezet. Op
Java en Madoera werden 170 en in de buitengewesten 6 gevallen waargenomen;
inderdaad een heele vooruitgang vergeleken met de voorafgaande vier jaren, toen
het aantal gevallen van tuberculose respectievelijk 182, 283, 461 en 606 bedroeg.
Bij buffels werden deze ziekte niet waargenomen.

Rabies. Op Java werden in verslagjaar minder gevallen van rabies waarge-
nomen dan in vorige jaren. In de jaren 1929 en 1930 bedroeg het aantal gevallen
bij honden op dit eiland 188 en 190, in 1931 slechts 146. Te Makassar alleen werd
31 maal rabies gediagnostiseerd bij honden. Ook bij katten, apen en een rund
werd rabies vastgesteld. Totaal werden in Nederlandsch-Indië (waarvan verreweg
het meerendeel op Java) 360.935 honden, 640 katten en 26 apen afgemaakt.

Lymphangitis infectiosa (farcin du boeuf) bij runderen. Alleen op Sumatra
werd deze ziekte waargenomen. Op de onderneming Bcekit Maradja bij Medan,
leden tien runderen er aan. Na een chirurgische behandeling herstelden alle dieren.

Pestis suum (varkenspest( en besmettelijke borstziekte bij varkens. Alleen op
Sumatra, in den ambtskring Balige werd deze ziekte waargenomen.

Gangraena emphysematosa, bij herkauwende dieren en varkens, werd in
1931 uitsluitend op Java waargenomen: er stierven totaal 44 runderen aan. Onge-
twijfeld moet het voorkomen van een zoo betrekkelijk klein aantal gevallen dezer
ziekte op rekening gesteld worden van de goede resultaten verkregen door enting
op uitgebreide schaal met serum en filtraat.

Andere veeziekten. Als zoodanig werden bij paarden geconstateerd tetanus, hypho-
mycosis destruens, dermatitis pustulosa, filariasis en grasvergiftiging
(mycotische gastro-enteritis).

Bij runderen: Abortus Bang, actinomycose, Balische ziekte, filariasis
en cysticercosis.

Laatstgenoemde ziekte, kwam vooral op Bali voor; bij 25—67 % der onder-
zochte runderen bleek cysticercus inermis voor te komen. Ook schijnt de rund-
veestapel van het eiland Lombok vrij sterk met dezen parasiet besmet te zijn. Bij
157 van de 3593 in abattoirs geslachte runderen werd hij aangetroffen.

Bij buffels werden gerapporteerd tetanus, boosaardige kopziekte, osteo-
myelitis bacilosa bubalorum, Tobaziekte, filariasis en cysticercosis.
Omtrent de Toba-ziekte wordt nog vermeld dat zij slechts bij 23 dieren werd waar-
genomen, tegen 58 in 1930. Uitsluitend buffels werden aangetast.

Cysticercosis werd alleen op Bali geconstateerd bij 14 % der onder controle
geslachte buffels, terwijl op hetzelfde eiland bij 3.74 % der in abattoirs geslachte
varkens cysticercus cellulosae werd gevonden.

Trichinose werd alleen op Sumatra gevonden, bijna uitsluitend onder Batak-
varkens.

Melkerijen. De zorg voor de melkhygiene genoot in verslagjaar over het algemeen
voldoende belangstelling. Met Gouvernementssteun werden 10 fokstieren, afkomstig
van ,,de Boerderij Generaal de Wet" te Tjisaroea, aan verschillende bedrijven
geleverd.

De melkprijs is vrijwel overal sterk gedaald, in sommige streken zelfs zoodanig, dat
het voortbestaan van minder kapitaalkrachtige bedrijven in gevaar wordt gebracht.

Veeteelt. Voor de paardenfokkerij bestond weinig belangstelling, omdat
dit bedrijf in den tegenwoordigen tijd geen financieele voordeelen afwerpt.

Voor de runderveeteelt bestond bij de bevolking wel meer belangstelling dan in
voorafgaande jaren, in verband met het feit dat het fokken van goed trekvee nog
steeds loonend is. Geleidelijk wordt in Indië voor het vervoer van verschillende
producten weer meer gebruik gemaakt van dierlijke dan van mechanische trek-
kracht, daar eerstgenoemde goedkooper is.

Het eiland Soemba voerde in verslagjaar alleen naar Java uit 796 Ongole stieren
en 210 vaarzen, wel een bewijs dat naar de zebus die daar gefokt worden veel vraag
bestaat.

Varkensfokkerij. Op verschillende plaatsen is getracht door kruising met het
veredeld Duitsch landvarken verbetering aan te brengen in de kwaliteit van het
inheemsche varken. Daar waar voldoende zorg aan de dieren besteed werd, waren
de resultaten bevredigend; ook met het zuiver teelen van bovengenoemd ras.

Geitenfokkerij. Sedert op vele plaatsen gefokt wordt met de uit Britsch-Indië
geïmporteerde Etawahgeiten, valt inderdaad veel verbetering waar te nemen in
den inheemschen geitenstapel.

Voor de pluimveeteelt blijft de belangstelling bij de inlandsche bevolking over
het algemeen gering.

De eendenfokkerij is echter in verschillende streken van veel beteekenis voor
menigen inlander en Chinees. \'t Hoen.

Het naschrift van Prof. v. Oijen op mijn, in dit Tijdschrift van i Juli 1.1., opge-
nomen, ingezonden artikel van 3 Juni 1.1., noodzaakt mij U te verzoeken het vol-
gende nog te willen plaatsen.

Op de gewone gebruikelijke wijze plaatst Prof. van Oijen naast de pluim, die
Z.H.G. wel zoo vriendelijk is op mijn ambtelijken hoed te steken, een „aber",
waaraan ik evenwel geen schuld meen te hebben.

Daarom zij het mij vergund dit even recht te zetten, in de hoop dan tevens het
raadsel voor Prof. van Oijen op te lossen.

Ik heb er n.1. geen enkel bezwaar tegen (ik kan en mag dat ook niet hebben),
dat Z.H.G. zijn vragen stelt en zoo\'n bezwaar heb ik nergens in mijn ingezonden
stuk kunnen aantreffen. Ik geef Prof. van Oijen aan het eind van het stukje zelfs
nog antwoord op zijn vraag.

Maar wel heb ik er bezwaar tegen, dat Prof. van Oijen zijn vraag stelt opgrond
van dat eene bericht van de Gezondheidscommissie te Bolsward. Dat ging mij te
ver, dat achtte ik niet gemotiveerd; te meer niet, omdat Prof. v. Oijen zich niet
zelf op de hoogte had gesteld of een nader onderzoek had ingesteld en zijn bericht
tendentieus was.

Protesteeren moet ik echter tegen het feit, dat Prof. v. Oijen het nu doet voor-
komen, alsof ik heb gemeld, dat thans verbetering is ingetreden. Want dat is niet
juist; dat staat eveneens nergens in mijn ingezonden stuk !

Evenmin als het n.1. op mijn weg lag het bericht te weerspreken, evenmin lag
het op mijn weg te vermelden, dat er verbetering zou zijn ingetreden. Opzettelijk
heb ik mij daarbuiten gelaten en het gaat toch niet aan nu te zeggen : ,,al meldt
hij, dat thans verbetering is ingetreden".

Prof. v. Oijen heeft in zijn ingezonden stuk echter opgenomen de woorden :
,,Of deze voorwaarden zijn nagekomen en afdoende waren wordt niet vermeld".

En ik heb alleeii gezegd, dat ik o.m. om laatstbedoeld zinnetje het artikel niet
in ons Tijdschrift zou hebben geplaatst en zulks in het algemeen gemotiveerd.

Maar dat is heel wat anders dan Prof. v. Oijen mij thans in de schoenen wil
schuiven en allerminst, zooals Z.H.G. toch zelve zal moeten erkennen, een melding
mijnerzijds, dat de toestand verbeterd is.

Ik acht verslagen van Gezondheids-commissies officieele gegevens, die als zoo-
danig kunnen worden aangehaald.

De zin : Of deze voorwaarden enz. is van mij, komt niet in het verslag voor en
diende al weer ter begrenzing van het onderwerp. C. F. van Oijen.

Eenvoudiger en gemakkelijker dan de vele collega\'s afzonderlijk te beantwoorden
lijkt het mij om hieronder in dit tijdschrift te laten volgen mijne ervaringen op
het gebied der hondenziekte-enting, eventueel van toepassing van hondenziekte-
serum.

Alvorens verder te gaan wil ik echter het volgende mededeelen. In mijn vorig
artikeltje stipte ik aan de volgende preventieve entingsmethoden :

Na vele correspondenties met major Dalling zou ik den Hollandschen collega\'s
ten sterkste aanraden methode B. toe te passen. Het schijnt dat bij gelijktijdige
toediening van virus en serum, het virus te snel gedood wordt en geen voldoende
of geen immuniteit ontstaat. Nadat ik een i o-tal honden had geënt volgens methode
C. (ik was bang voor een te sterke reactie van het virus en gaf daarom met virus
5 c.c. serum) entte ik een volgende twintigtal volgens methode B. De reactie bij
methode C. bestond alleen in een weinig sereuze ooguitvloeiïng. Bij methode B.
waren er een 4-tal puppies (3J maand oud) die na 4 dagen een paar maal voedsel
weigerden en iets diarrhee kregen. Bang voor een te sterke werking van het virus
en niet voldoende werking event. van het vaccin, gaf ik die hondjes elk van 5—10 c.c.
serum. Den anderen dag waren ze weer monter en gezond.

De daarop volgende groep heb ik uitsluitend geënt volgens methode B. ; ook al
kreeg ik op den 3en of 4en dag eenige méér zichtbare reactie heb ik niet ingegrepen
en waren ook die hondjes na enkele dagen weer geheel in orde.

Zooveel mogelijk heb ik op bescheiden schaal contróle-proeven toegepast, waarbij
ik den ien keer bevond dat het virus wel degelijk volvirulente smetstof was. (Een
proefhondje kreeg typische hondenziekte en stierf zonder behandeling).

Honden van mijn eerste groep (methode C.) en die van mijn 2e groep (methode
B.) wisten nergens van. Bij die van de te groep (methode C.) waren twijfelachtige
verschijnselen (een paar dagen etterige conjunctivitis en niet eten) doch waren
daarna weer absoluut normaal. Een 3-tal honden van de ie groep vatte bovendien
een hevige koude waardoor hun weerstandsvermogen natuurlijk sterk verminderd
was. Evenwel bleek de verkregen immuniteit voor hondenziekte meer dan vol-
doende om zelfs onder die ongunstige omstandigheden de ziekte te weerstaan.

Een contróle-hond besmet met „virus de la rue", werd den 3den dag van zijn
ziek zijn door mij ingespoten met 10 c.c. serum en was drie dagen later weer ab-
soluut gezond en normaal.

Van enkele zijden mocht ik zéér gunstige resultaten vernemen over de behan-
deling van hondenziekte in allereerste stadium met hondenziekte-serum !

Summa summarum meen ik den Hollandschen collega\'s met een gerust hart
deze enting volgens methode B. aan te mogen raden zoowel als serum toe te passen
gedurende de eerste dagen van hondenziekte. Ter voorkoming van misverstand
meld ik nog dat de door mij toegepaste entingen en serum-aanwendingen gedaan
zijn met vaccin, virus en serum gemaakt en verstrekt door de firma Burrouchs
en Wellcome, London; vertegenwoordiger in Nederland firma Kerkhoff, Nas-
saukade 373, Amsterdam.

N.B. Van een door mij verkochte honden werd mij medegedeeld dat het diertje
overleden zou zijn aan hondenzickte. Het behoorde tot mijn tweede groep. Daar
de nieuwe eigenaresse reeds na een paar dagen klaagde dat „het hondje zoo weinig
plasjes deed" en het hondje bovendien in nauw contact leefde met een anderen
jongen hond in hetzelfde huis die gezond bleef, sluit ik voor mij de mogelijk-
heid dat dat diertje aan een nephritis is gestorven nog niet uit. Ik vermeld dit geval
echter volledigheidshalve. Ik vind het diagnosticeeren van hondenziekte vaak
verbazend moeilijk.

P. S. Ik had ook in de Kynologische bladen deze hondenziekte-entingen etc.
besproken er tevens bij vermeldende dat de prijs per enting ongeveer 10—12^
gulden zou bedragen.

Programma van de 80ste Algemeene Vergadering, te houden
op Vrijdag 13 en Zaterdag 14 October 1933 in het
Jaarbeursgebouw te Utrecht.

Op 31 Dec. 1933 treden af de afgevaardigden van de Afdeelingen
Groningen—Drenthe, Zuid-Holland en Zeeland, de H. H. Kroes
de Ronde en van der Vliet. Allen zijn herkiesbaar.

Op 31 Dec. 1933 treedt af van de Redactie van het Tijdschrift Dr.
A. Vrijburg; deze is herkiesbaar.

Op 31 Dec. 1934 treedt af van de Redactie Prof. C. F. van Oijen;
ook deze is herkiesbaar. Eventueele candidaten voor het lidmaat-
schap der Redactie kunnen de Afdeelingen opgeven aan het Hoofd-
bestuur, dat de verkiezing verricht.

Coll. J. A. Klauwers heeft bericht te bedanken voor het lidmaat-
schap van den Centralen Raad.

De secretaris der Maatschappij, J. H. ten Thije bedankt met 31
Dec. 1933 voor zijne functie.

4. Naar aanleiding van het rapport der secretariaatscommissie stelt het
Hoofdbestuur voor te besluiten tot aanstelling van een secretaris-
ambtenaar, die veel tijd ter beschikking der Maatschappij heeft
en dezen overeenkomstig de op pag. 13 van het rapport sub. A. ge-
noemde oplossing te bezoldigen op een wijze, die niet tot verhooging
der contributie voert (salaris van ƒ 2400.—).

5. Voorstel van het Hoofdbestuur tot wijziging van de Statuten en
het Huishoudelijk Reglement.

Dit artikel was in zijn oorspronkelijken vorm gesteld, teneinde onze
jonge collegae tegemoet te komen in de finantieele bezwaren, die het
lidmaatschap onzer Maatschappij voor hen met zich bracht. Practisch
is de toestand ontstaan, waarbij onze jonge collegae zich aanstonds
na het verkrijgen van hun diploma opgeven voor het lidmaatschap,
waarbij dan het Hoofdbestuur gebruik maakt van zijn bevoegdheid,
hem verleend in Art. 13, laatste alinea van het Huishoudelijk Regle-
ment en over een termijn, overeenkomende met die, welke in Art. 8

der vigeerende Statuten is genoemd, een vermindering van contri-
butie toestaat.

Art. 16. In den eersten zin vervalt „tevens penningmeester". Na
dezen zin toe te voegen:

„Het penningmeesterschap wordt door het Hoofdbestuur aan den
ondervoorzitter of den secretaris opgedragen".

De werkzaamheden van het penningmeesterschap vormen slechts
een klein deel in vergelijking met die, welke aan een vol-ambtelijk
secretariaat verbonden zullen zijn. Het komt het Hoofdbestuur daarom
gewenscht voor het penningmeesterschap los te maken van de functie
van ondervoorzitter, teneinde in zich daartoe leenende omstandig-
heden zulks te kunnen opdragen aan den secretaris-Ambtenaar. Bij
het zoeken naar candidaten voor het ondervoorzitter-penningmeester-
schap is herhaalde malen gebleken, dat de werkzaamheden voor het
penningmeesterschap een bezwaar vormden tot het aanvaarden eener
candidatuur. Heeft men het penningmeesterschap aan een secretaris-
ambtenaar opgedragen, dan zal men zonder twijfel een ruimere keus
krijgen van candidaten, die zich bereid verklaren een eventueel onder-
voorzitterschap te aanvaarden.

Art. 13, eerste regel, laten vervallen „en de candidaat-leden". In
het zelfde artikel op pag. 8, eerste regel, te lezen:

Nu de organisatie der diergeneeskundige studenten in D. S. K. zijn
beslag heeft gekregen, komt het ons gewenscht voor aan het Hoofd-
bestuur over te laten, te bepalen, hoe groot de contributie der candi-
daatleden zal zijn. De bepaling van de grootte hiervan houdt ten
nauwste verband met den prijs, waarvoor het Diergeneeskundige Jaar-
boekje en het Tijdschrift voor Diergeneeskunde ter beschikking der
studenten worden gesteld en eventueele subsidies worden verleend.
Deze bedragen worden ook door het Hoofdbestuur vastgesteld, reden
waarom het juister is ook de contributie der candidaatleden in verband
met het voorgaande door het Hoofdbestuur te doen bepalen.

Art. 27. In regel 8 in plaats van „ondervoorzitter-penningmeester"
te lezen „ondervoorzitter".

(Deze wijziging alleen aan te brengen voor het geval de voorge-
stelde wijziging van Art. 16 der Statuten is aanvaard).

Art. 37. De Afdeeling Groningen—Drenthe stelt voor om drie
in plaats van twee plaatsvervangende leden voor den Centralen Raad
te benoemen en te bepalen, dat van deze drie leden er minstens één
te Utrecht woonachtig moet zijn. Als motiveering van dit voorstel
geeft zij op, dat het gebleken is moeilijk te zijn om vijf leden voor een
vergadering van den Centralen Raad op één dag bij elkaar te krijgen,
zonder de aanwezigheid van welke zij geen uitspraken kan doen.

Hoewel in het afgeloopen jaar zich de zeer bijzondere omstandig-
heid heeft voorgedaan, dat er 2 vacatures in den Centralen Raad waren
en dus de beide plaatsvervangende leden in functie moesten treden,
zoo neemt het Hoofdbestuur toch gaarne het voorstel van de Afdeeling
Groningen—Drenthe over om drie plaatsvervangende leden te be-
noemen voor den Centralen Raad in plaats van twee. Met dit getal
van drie is toch het voortgang hebben van vergaderingen van den Cen-
tralen Raad wel onder alle omstandigheden verzekerd. Om aan de
verkiezing van een der plaatsvervangende leden de voorwaarde te
verbinden, dat deze in Utrecht woonachtig moet zijn komt het Hoofd-
bestuur ongewenscht voor; in de eerste plaats om het aantal candidaten
niet te beperken en in de tweede plaats omdat het Hoofdbestuur de
meening is toegedaan, dat de Centrale Raad geen uitspraken moet
doen, wanneer zij in een voorkomend geval gecompleteerd is door een
met spoed ter vergadering besteld plaatsvervangend lid.

Art. 75, laatste zin, in plaats van de 1 Juli-aflevering ook de 1 Augus-
tus aflevering.

Art. 76, laatste zin, wederom in plaats van de 1 Juli-aflevering de
i Augustus-aflevering.

In de laatstgenoemde drie artikelen wil men steeds den datum van
i Augustus aanhouden opdat men aldus slechts een enkel Tijdschrift-
nummer behoeft na te slaan van ieder jaar, om alles te weten te komen
omtrent finantieele afrekeningen, verslagen, voorstellen, prae-adviezen
en programma der Algemeene Vergadering, enz. Thans vindt men die
in verschillende nummers verspreid, wat minder gewenscht is.

Men wil de candidaat-leden niet verplichten het Tijdschrift te lezen,
waardoor de contributie veel te hoog zou worden. Het candidaat-
lidmaatschap moet niet vastgekoppeld zijn aan het studenten-abonne-
ment op het Tijdschrift.

Oorspronkelijk was het de bedoeling bij de vaststelling van een
reglement op het bureau voor plaatsvervanging door de plaatsver-
vangers een vergoeding te laten betalen, indien zij door bemiddeling
van het bureau een waarneming zouden krijgen. Uit deze vergoedingen
zouden de onkosten aan porti en telefoongesprekken worden bestreden,
die ten behoeve der waarnemingen door onze Maatschappij zouden
worden gemaakt. Art. 81 in zijn huidigen vorm verzette zich echter
daartegen. Het Hoofdbestuur acht het billijk dat hij, die door toedoen
onzer Maatschappij een buitenkansje heeft i. c. de waarnemer, daar-
voor een kleine retributie stort in de kas der Maatschappij. Ook de
Afdeeling Gelderland—Overijssel liet door haar afgevaardigde deze
zienswijze op de laatste Algemeene Vergadering naar voren brengen.

Door de voorgestelde verandering van art. 81 kan het reglement,
in den aanvang dezer toelichting genoemd, worden gewijzigd overeen-
komstig de hiervoor beschreven opvatting.

6. Verkiezing van een voorzitter der Maatschappij. De voorzitter,
Dr. Dhont, is reglementair gedwongen tot aftreden en niet herkies-
baar. In zijn plaats is voor het voorzitterschap der Maatschappij can-
daat gesteld Prof. Dr. G. Krediet en wel door de Afdeelingen Utrecht,
Gelderland—Overijssel, Noord-Holland, Zuid-Holland, Groningen—
Drenthe en Friesland.

7. Bij aanneming van punt 4, verkiezing van een secretaris der Maat-
schappij in de plaats van den tegenwoordigen functionaris, die niet
voor dit secretaris-ambtenaarschap in aanmerking wenscht te komen.

11. Voorstel van het Hoofdbestuur tot wijziging van het Regle-
ment van het D. F. van EsvELD-fonds. Hiervoor wordt verwezen naar
het conceptreglement aan het einde van dit programma.

12. Voorstel van het Hoofdbestuur tot opheffing van het Regle-
ment van het Ondersteuningsfonds, aangezien dit reeds is opgenomen
in Hoofdstuk X der Statuten en Hoofdstuk IX van het Huishoudelijk
Reglement der Maatschappij.

H. H. Afdeelingssecretarissen worden er aan herinnerd, dat de vol-
machten der afgevaardigden niet alleen het aantal, maar ook de namen
der leden, die in de Afdeelingsvergadering hun stem uitbrachten, be-
hooren te vermelden. Indien over een bepaald agenda-punt niet alle
leden, die de lijst vermeldt, hun stem uitbrachten, behoort te worden
opgegeven, welke dezer leden dus alsnog gerechtigd zijn ter Algemeene
Vergadering te stemmen. De volmachten der afgevaardigden behooren
voor het begin der vergadering bij den Secretaris te zijn ingediend.

Na afloop der Huishoudelijke Vergadering is er gelegenheid voor
het houden van vergaderingen der bijzondere groepen.

Vrijdagavond om ongeveer uur, gemeenschappelijke maaltijd
in het Jaarbeursgebouw a J 3.50 per couvert, waarvoor de secretaris
opgave tot deelname verzoekt uiterlijk Woensdag 11 October.

Wetenschappelijke Vergadering op Zaterdag 14 Oct. 1933,
des voormiddags om 10| uur in de groote dinerzaal van het
Jaarbeursrestaurant.

2. Prof. Dr. J. Roos, „Electrische doorstrooming bij dieren" (zoo-
genaamde electronarcose).

Aldus opgemaakt in de vergadering van het Hoofdbestuur op Zater-
dag, i Juli, 1933.

Het D. F. van EsvELD-fonds heeft ten doel de herinnering aan wijlen
Dirk Frederik van Esveld, aan wien de Diergeneeskunde en hare
beoefenaars in Nederland en Koloniën zooveel verschuldigd zijn, ook
bij het nageslacht levendig te houden.

Het kapitaal wordt, onder den naam D. F. van EsvELD-fonds,
kosteloos beheerd door het Hoofdbestuur der Maatschappij voor
Diergeneeskunde.

b. het verleenen van steun bij wetenschappelijke arbeid c.q. publi-
catie er van, op het gebied van de geneeskunde en de biologie,
al dan niet in samenwerking met andere stichtingen, welke een
gelijk doel hebben.

Door het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde
kan, echter hoogstens om de drie jaar, een prijsvraag worden uitge-
schreven op het gebied der geneeskunde in den ruimsten zin, of op dat
der biologie, waaraan uitsluitend Nederlanders kunnen deelnemen.
Alle kosten, hieruit voortvloeiende, komen ten laste van de baten van
het fonds. Aan den samensteller van het beste, mits goedgekeurde
antwoord, worden de Gouden van Esveld-medaille en een bedrag in
geld, bij de uitschrijving te bepalen, toegekend. De beoordeeling van
ingekomen antwoorden zal voor elke prijsvraag worden opgedragen
aan een door het Hoofdbestuur te benoemen commissie. Een bekroond
antwoord wordt eigendom der Maatschappij en door deze binnen eer\\
jaar na de bekroning gepubliceerd.

Alleen gediplomeerden en candidaten in geneeskundige en biolo-
gische wetenschappen kunnen hiervoor in aanmerking komen.

Hetgeen na aftrek van de kosten, bedoeld in art. 3, van de baten
overblijft, wordt jaarlijks aangewend tot vermeerdering van het ka-
pitaal, zoolang de rente hiervan het bedrag van 700 gulden netto niet
bereikt heeft.

Heeft de jaarlijksche netto rente van het fonds in eenig jaar het
bedrag van 700 gulden overschreden, dan wordt hetgeen van deze
rente, na aftrek van de kosten, bedoeld in art. 3, overblijft, op 1 Janu-
ari daaropvolgend, gestort in het Ondersteuningsfonds der Maatschappij.

Telken jare doet het Hoofdbestuur in een Algemeene Vergadering
der Maatschappij voor Diergeneeskunde rekening en verantwoording
van het gehouden beheer.

In het tiende jaar, waarin dit reglement van kracht is, kan een Al-
gemeene Vergadering der Maatschappij voor Diergeneeskunde voor-
stellen doen tot wijziging van dit reglement.

Ingeval de Maatschappij voor Diergeneeskunde ontbonden wordt,
wordt het fonds gestort in het Jubileumfonds, gesticht bij de herdenking-
van het 100-jarig bestaan der Inrichting van Onderwijs in Veeartsenij-
kunde in ons land.

Rekening en Verantwoording van de Maatschappij voor Diergeneeskunde over het jaar 1932.

- 2.951.50

- 1.392.—

- 1.680.—

744-

- 1.776.

- 2.232.—

- 1.488.

- 2.256.—

- 1.032.—

- 789-
624.—

Rekening en verantwoording van kapitaal en rente van het D. F. van Esveldfonds over 1932.

ƒ	4.078	54
-	7¹5	—
-	57	■7
-	215	85
-	544	33
ƒ	5.610	89

Saldo Deposito-rekening Twentsche Bank ƒ 1.007.30
„ Nutsspaarbank................. - 336.62

Saldo 1931..............................................................................ƒ 24-70

Ontvangsten van derden....................................................- 1.675.02

Advertenties ..........................................................................- 1.121.11

w.g. C. F. van Oijen.
Gezien en na controle van de bewijsstukken accoord bevonden.

Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Financieel verslag over
Deel 59, Jaargang 1932.

Er is wel geen jaar waarin aan de financiën van het Tijdschrift zulke hooge eischen
zijn gesteld als in 1932. Van de bijzonder kostbare uitgaven vermelden wij hier het
„Westernummer", de beschrijving der Rijksseruminrichting met in kleurendruk
uitgevoerde afbeelding van het PoELS-gedenkraam enz. Wel werden door velen
hiertoe bijdragen in de kas van het Tijdschrift gestort, doch niet voldoende om
alle onkosten te dekken.

Als gewoonlijk volgt hier de staat bevattende de voornaamste cijfers over dit
exploitatiejaar.

Er blijkt uit dat dit deel de ongekende omvang van bijna 93 vel bereikte terwijl
de onkosten per vel iets hooger waren dan vorig jaar.

Hiertoe diene de volgende toelichting. De uitgaven werden wat de drukkosten
betreft verlaagd doordat krachtens de bepalingen in het contract door de daling
der loonen een reductie op den velprijs werd bereikt ingaande 2 Januari 1932, terwijl
sedert Mei 1932 slechts getypte copy werd ingezonden waardoor een verlaging
van ƒ 10.— per vel werd toegestaan. Gemiddeld daalden de zuivere drukkosten van
ƒ 110.— op ƒ 103.— per vel, vormende een besparing van ± ƒ 650.—. Hiertegenover
stond een uitgave van ƒ 95.— voor typeloon zoodat een netto besparing van ±
ƒ 555.— werd bereikt. Voorts werd belangrijk minder aan honorarium medewerkers
uitgegeven, doordat de schrijvers in het „Westernummer" hiervan afstand deden
ten bate van het uitgeven daarvan. Ook de post extra voor kleine letter was dit jaar
zeer gering. Door een en ander wordt een bezuiniging verkregen van ± ƒ 9 50
per vel.

Aan afbeeldingen en tabellen werd echter ƒ 400.— meer ten koste gelegd dan het
vorige jaar. Overdrukken, kosten van vertalingen vroegen ƒ 300.— meer, terwijl
als honorarium voor administratie voor dit jaar ƒ 400.— is uitgetrokken; totale
vermeerdering van kosten van ruim ƒ 1100.— of ± ƒ 12.— per vel. Het resultaat
was dus dat de kosten per vel ƒ 2.60 opliepen.

Omtrent de ontvangsten dient te worden opgemerkt dat de advertentiën even-
zeer onder de begrooting bleven als vorig jaar, ja deze daling nog met ƒ 170.—
voortzetten, terwijl de ontvangsten voor abonnementen evenzoo ± ƒ 145.—- onder
het geraamde bedrag bleven. Voor ontvangsten van derden staat het ongewoon
hooge bedrag van ƒ 1675.02 geboekt. Hieronder is opgenomen ± ƒ 700.— door de
commissie voor de huldiging van Prof. Wester in de kas van het Tijdschrift gestort,
bijdragen voor afbeeldingen, van verschillende hoogleeraren, den directeur van
de Rijksseruminrichting enz. enz.

Het nadeelig saldo ad. ƒ 173.— is bij een totaal bedrag aan uitgaven van ±
ƒ 15.525.— niet van ernstigen aard.

Wij stellen voor deze post over te brengen op de rekening van 1933. Daar ons
voor dit dienstjaar nog ƒ 11.000.— subsidie is toegekend zal daarvoor wel een slui-
tende rekening met inbegrip van deze post zijn op te maken.

Kosten voor zetten, drukken enz. van 84 vel a ƒ 95.— per vel afgerond ƒ 8.000.—

Honorarium medewerkers ..........................................................................- 1.800.—

Honorarium redactie en administratie....................................................- 1.000.—

De omvang van het Tijdschrift is begroot op afleveringen van 56 blz. (3-^ vel)
zooals thans gebruikelijk is. Zulks zal noodig zijn om de verschillende rubrieken
goed tot hun recht te doen komen.

De overige posten zijn zoo zuinig mogelijk berekend. Bij de ontvangsten moest
de opbrengst uit abonnementen met ƒ 100.— worden verminderd wijl op deze
post in 1932 slechts ruim ƒ 1700.— werd ontvangen. Thans doen de moeilijke tijds-
omstandigheden zich ook hier gevoelen. Het is nog niet raadzaam de netto opbrengst
der advertenties (in 1932 : ƒ 1121.11) hooger te ramen.

Op grond van het bovenstaande kan de subsidie voor het Tijdschrift van ƒ 11.000.—
op ƒ9700.— worden terug gebracht.

Onder de ontvangsten is ƒ 75.— opgenomen voor boekjes die ad ƒ 1.— per stuk
aan de studenten worden afgeleverd. Opbrengst van advertenties en verkochte
deelen wijken niet belangrijk van de begrooting af.

De kosten per vel zijn met ƒ 4.86 verhoogd omdat 75 exemplaren meer noodig
bicken te zijn en daarna met 2 % verminderd wegens loondaling ; de velprijs komt
dan op ± ƒ 90.—•• Ook de posten voor omslagen en porti zijn door dit grooter aantal
iets hooger.

De overige uitgaven wijken niet belangrijk van die van andere jaren af. Ten
slotte blijkt het batig saldo van ƒ25.84 tot ƒ82.81 te zijn gestegen. Wij stellen U
voor dit laatste bedrag op de rekening van 1934 over te brengen.

Omslagen ......................................................................................................- 65.---

De prijs per vel is verlaagd met ± ƒ 1.80 omdat de loonen in 1932 verlaagd werden,
doch verhoogd omdat 75 exemplaren meer noodig zijn, met ƒ4.80, zoodat de vel-
prijs op ƒ 90.— is te stellen. Bij de verdere uitgaven is evenzeer met dit grooter
aantal rekening gehouden. De omvang van het boekje is op 10J vel gehandhaafd
(vorig jaar io\'/s vel).

Onder de ontvangsten is het batig saldo over 1933 ad ƒ 80.— opgenomen benevens
een nieuwe post van f 50.— voor de jaarboekjes te leveren aan de candidaat-leden.
Opbrengst van advertenties en verkochte exemplaren zijn berekend als vorig jaar.
Door een en ander kan met een subsidie van de Maatschappij ad ƒ850.— worden
volstaan (vorig jaar f 900.—).

Afd. Groningen-Drenthe. Bijzondere vergadering 30 Juni j.1. Aanwezig 27
leden en een gast.

Verschillende ingekomen stukken werden behandeld, w.o. een verzoek van het
bestuur der Diergeneeskundige Studentenkring tot toetreding der dierenartsen als
buitengewoon lid. Staande de vergadering sloten zich vijf collega\'s aan.

Als gewenschte onderwerpen voor de post-universitaire voordrachten werden
genoemd : voedingsleer en steriliteit.

Van de ter behandeling opgegeven onderwerpen werden behandeld : ie nieuwe
geneesmiddelen en de toepassing daarvan. Genoemd werden : Claoipurin ter af-
drijving der secundinae. De resultaten waren afwisselend gunstig en ongunstig.
Betere resultaten werden genoemd van atophanyl bij rheum. hoefontsteking. Veratrine
intraveneus deed soms hevige benauwdheden ontstaan, terwijl het een waarde-
vol middel werd geacht ter verwijdering van vreemde voorwerpen uit den slokdarm.
Fontanon als middel ter bestrijding der steriliteit liet sommigen in den steek, anderen
gaf het voldoening, evenals Tathren waarmee succes werd verkregen bij paarden,
soms ook bij runderen. Dit middel vond mede toepassing bij chronische kreupelheden
en verouderde listels.

Dohyfral werd met succes gebruikt bij rheumatische kreupelheden bij gekruiste
paarden en vitakalk tegen rachitis bij hokkelingen en het blijven liggen van koeien
na de partus.

Het 2e vraagpunt betrof de resultaten van de abortus-bestrijding. Velen hadden
wel succes met de virulente abortus-cultuur; wel braken de dieren na de behandeling
nog wel eens op, doch eenmaal drachtig geworden, kwam abortus niet meer voor.
Soms trad na ongeveer twee maanden weer abortus in den stal op en moest op-
nieuw worden behandeld. Verschillende aanwezigen hadden goede resultaten met
een carbolsolutie. Als curiosum werd een veehoudersraad aangegeven, n.1. het plaatsen
van een witte geit in den stal.

Bij rondvraag ontsponnen zich gedachtenwisselingen over het afgeven van des-
kundige verklaringen betreffende gekochte- en aan tuberculos\' gestorven runderen,
waarvan de nieuwe eigenaar het vermoedelijk bestaan van tuberculose kon ver-
onderstellen, maar waaromtrent hij bij het leven geen onderzoek liet instellen. Som-
mige leden waren in die gevallen niet genegen een verklaring af te geven; anderen
zagen daarin een juridische kwestie.

Een lid deed mededeeling van het constateeren van het geprolabeerde hart van
een kalf in een navelbreukzak. Ook kwam nog aan de orde de willekeurige salaris-
vermindering der keuringsveeartsen en het toepassen van een hooger kortings-
percentage bij deze dan bij andere gemeente-ambtenaren, waarom werd aange-
drongen op het nemen van maatregelen ten einde te komen tot het stichten van
een vakvereeniging, die bij ambtelijke kwesties door gemeentebesturen moet worden
gehoord.

Nadat v. d. Kooi nog een praktische slokdarmsonde voor kalveren had gedemon-
streerd en als plaats der zomervergadering Groningen was aangewezen, sloot de
voorzitter de geanimeerde bijeenkomst. Kroes.

Het jaarverslag over 1932 van het Openbaar Slachthuis te Waalwijk en van den
keuringsdienst van vee en vleesch „Kring Waalwijk", omvattende de gemeenten
Waalwijk, Loon op Zand, Sprang-Capelle en Drunen, met een totaal aantal in-
woners van bijna 30.000, waaronder 67 slagers, is buitengewoon uitvoerig opgesteld.
Slechts enkele gegevens uit dit verslag wil ik daarom hier vermelden, daar anders
te veel plaatsruimte zou worden gevergd. Behalve het slachthuis te Waalwijk bezit
de Kring nog, zoowel te Loon op Zand als te Drunen, een noodslachthuis met
uithallokaal. Het uitponden komt in den Kring Waalwijk nog al voor; niet minder
dan 320 runderen, kalveren en varkens werden n.1. uitgepond.

Wat de vleeschkeuring betreft, wordt het volgende medegedeeld : Wegens het
verspreiden van de bekende geslachtslucht moest tweemaal het vleesch van een
cryptorchide worden afgekeurd, terwijl van een varken met decubitaal gangreen
het vleesch een foetide lucht verspreidde.

Een positief bacteriologisch vleeschonderzoek werd gevonden bij 5 runderen :
een met mastitis-coli-afwijkende pH., een met kopziekte-streptococcen, een met
decubitus-coli en staphylococcen, een met metritis-streptococcen-afwijkende pH.,
een met tympanitis-micrococcen, een paard met endocarditis-micrococcen-abnor-
male pH.; een graskalf met pyaemie-staphylococcen; 3 vette kalveren, een met
septicaemie-coli; een met hydraemie-coli, een sectie negatief-cadaverbacillen;
6 varkens, een sectie negatief-streptococcen, een met decubitus-pyogenes, 4 met
pest-bac. suipestifer.

Tubcrculosis kwam voor bij 15.5 % der runderen, 3.3 % der varkens, 1.3 %
der vette kalveren en 1.6 % der geiten.

Winst op de exploitatie van het slachthuis te Waalwijk bedroeg ƒ 2.829.63; op
den vleeschkeuringsdienst werd een verlies geleden van ƒ4.703.56;
Gemeente Slachtplaats Utrecht.

In verband met den slechten economischen toestand is men in 1932 nog niet
verder gekomen met de plannen tot de oprichting van een nieuwe slachtplaats
of met ingrijpende verbouwingsplannen.

Wat betreft het aantal slachtingen is dat der runderen in 1932 belangrijk toe-
genomen, n.1. van 7792 in 1931 tot 10.350 in 1932, welke stijging ten decle is te
verklaien uit de vermindering van den invoer van buitenlandsch vleesch, tenge-
volge van de contingcnteering. Het aantal slachtingen van varkens is sterk terug-
geloopen, tengevolge van de zeer sterke toeneming van den invoer van varkens-
vleesch, wat mogelijk was door de wanverhouding tusschen de voor varkens en
varkensvleesch geldende slachtrechten en invocrkeurloonen. Op 1 Juli is het invoer-
keurloon gebracht van 2 cent op 3 cent per K.G., waardoor toen het aantal slach-
tingen onmiddellijk is toegenomen en de invoer achteruitgegaan.

Toezicht werd uitgeoefend op 47 slagerswinkels in de 18 omliggende gemeenten
en op 255 slagerswinkels en 525 vleeschwarenwinkels te Utrecht. Aan de winkels
te Utrecht werden 1907 bezoeken gebracht. Een 20 processen-verbaal werden op-
gemaakt.

Tubcrculosis werd waargenomen in de 19 gemeenten van den geheelen kring
bij 15.08 % der runderen, 12.36 % der varkens, 0.85 % der graskalveren en 0.42%
der vette kalveren.

Cysticercosis werd aangetroffen bij 47 runderen, en 21 graskalveren. Bij ^run-
deren en 3 kalveren bleek de parasiet levensvatbaar en werd het vleesch gedurende
10 dagen bij —io° C. bewaard, alvorens te worden goedgekeurd.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 40 paarden, 195 runderen
(1 positief-coli), 219 varkens (18 positief, 15 vlekziektebacillen, 1 suipestifer, 1
Streptococcen en 1 paratyphus), bij 73 kalveren (2 positief, 1 Gärtner, 1 paratyphus),
18 nuchtere kalveren (1 positief, coli), 7 schapen en 20 maal bij vleeschwaren.

Een pathologisch-anatomisch onderzoek werd verricht bij 1 paard, 45 runderen,
28 varkens en 6 kalveren.

Kook- en braadproef werd verricht bij 8 paarden, gi runderen (waarvan 6 posi-
tief), 6 varkens (met 1 positief) en 8 kalveren. Een miltvuuronderzoek vond plaats
bij 23 paarden, 144 runderen, 79 varkens, 29 kalveren, 2 nuchtere kalveren, 16
schapen en 3 geiten, steeds met negatief resultaat.

Reeds vroeger deed ik mededeeling van een bericht in de „Vee- en Vleesch-
handel" over een beslissing van de Haarlemsche Rechtbank, waarbij aan de gemeente
Haarlem werd toegelaten te bewijzen, dat de \'koe, waarom het ging „tuberculeuze
verschijnselen had en het nuttigen van haar vleesch voor de gezondheid gevaarlijk
was". Het betreft hier de koe, welke in 1929 te Hillegom was geslacht en goedge-
keurd, bij invoer te Haarlem aanvankelijk goedgekeurd, doch later gesteriliseerd
en tenslotte geheel afgekeurd werd. In kort geding werd van de gemeente Haarlem
afgifte gevorderd, doch door deze geweigerd. Het Gerechtshof te Amsterdam ver-
nietigde dit vonnis en wees de zaak terug naar de Haarlemsche Rechtbank.

Uit bovenvermelde beslissing van de Rechtbank blijkt, zegt de „Vee- en Vleesch-
handel", dat de Rechtbank zich losmaakt van de vraag, of volgens art. 8 van de
Vleeschkeuringswet de gemeente Haarlem alleen op bederf mocht keuren en dus
niet de afkeuringsbeslissing mocht geven. Voor zoover men de bovenomschreven
vraag beslist wilde zien, was dit dus een ongunstige beslissing.

Doorlezing van het betreffende vonnis bevestigt dit, schrijft de „V.- en VI."
van 30 Juni j.1.

Onomwonden overweegt n.1. de Rechtbank, dat voor de beantwoording van de
vraag, of de gemeente onrechtmatig afgifte van de koe weigerde, beslissend is of
het vleesch al of niet door tuberculose was aangetast en ten deze van geen beteekenis
is, of de Keuringsdienst daarbij al of niet in strijd met de Vleeschkeuringswet handelde.

Want, was het vleesch gezond, dan zou de weigering van afgifte ten onrechte
hebben plaats gehad ; doch was het vleesch tuberculeus, zooals de gemeente be-
weert, dan heeft deze niet onrechtmatig gehandeld, door te weigeren dat vleesch
ongesteriliseerd ter beschikking van eischer te stellen.

De Rechtbank is n.1. van meening, dat het de plicht eener gemeente is te waken
voor de gezondheid harer ingezetenen, welke meening steunt op de Gemeentewet
(art. 168, 209, sub. 1, en 240g).

Om die taak te vervullen behoeft de gemeente een ruime bevoegdheid om in
geval van dringende noodzakelijkheid maatregelen te nemen ter beveiliging van de
openbare gezondheid, ook al berusten die maatregelen niet rechtstreeks op bijzondere wettelijke
bepalingen. De gemeente mag zeker waren, schadelijk voor de gezondheid, onttrek-
ken aan het verkeer, desnoods door ze onbruikbaar te maken of te vernietigen.

Was dus het vleesch tuberculeus, dan had de gemeente het recht het den recht-
hebbende te onthouden en het beroep op de Vleeschkeuringswet faalt. Indien hier n.1.
tegenstrijdigheid heeft bestaan tusschen de plicht tot afgifte volgens de Vleesch-
keuringswet en de plicht om te waken voor de openbare gezondheid, dan zou aan
laatstgenoemde plicht, de hoogere, voorrang toekomen.

De gemeente mocht dus dit vleesch onttrekken aan het verkeer, zoo het nuttigen
ervan inderdaad schadelijk was voor de gezondheid. In dat geval moeten dus de
bepalingen van de Vleeschkeuringswet wijken voor de grootere belangen, die op
het spel staan. In verband met de considerans van de wet kan men hier dus zeggen,
dat niet recht is gesproken naar de letter van de wet, maar naar den geest, zegt
zeer terecht „V. en VI.". De vraag wordt gesteld, of de Hooge Raad in dit vonnis
niet een schending of verkeerde toepassing van de Vleeschkeuringswet zal zien?
LX 60

Het ritueel slachten. Uitslag van de enquête, door de Sophia-Vereeniging
ingesteld.

De Sophia-Vereeniging tot bescherming van dieren te Amsterdam heeft, naar
aanleiding van de verschillende courantenberichten over de ritueele slachtwijze,
het nuttig geoordeeld, een enquête te houden onder de dierenartsen, werkzaam
op de abattoirs en als particulier dierenarts, ten aanzien van de vraag, aan welke
wijze van dooden door hen de voorkeur wordt gegeven.

Dat onderzoek heeft het volgende resultaat opgeleverd : 36 der dierenartsen
hebben de vragen niet beantwoord. De meeningen der 569 overigen kunnen als
volgt worden verdeeld: 4 vóór ritueel slachten (geen abattoir-dierenartsen), 12
weifelend (waarvan 3 abattoir-dierenartsen), 14 geen verschil (waarvan 4 abattoir-
dierenartsen), 28 geen ervaring, 511 vóór toepassing van een schietslachtinslrument
(waarvan 165 abatt.-dierenartsen). (N. R. Ct.).

Vernietiging door de Kroon van een besluit van B. en W. van Ameide
tot verleening van ontslag aan en benoeming van een waarnemend keu-
ringsveearts, hoofd van dienst.

Bij Kon. Besluit van 9 Juni 1933 is, wegens in strijd met het algemeen belang,
vernietigd het besluit van B. en W. van Ameide van 27 Febr. 1933, waarbij ontslag
is verleend aan den Heer van den Brink, te Vianen, als waarnemend keurings-
veearts, hoofd van dienst van Ameide, en in diens plaats als zoodanig is benoemd
de Heer Peeters te Rhenen.

Uit de overwegingen van de betreffende beslissing van de Kroon blijkt, zoo deelt
de N. R. Ct. mede, dat wij hier te doen hebben met een besluit van een gemeente-
bestuur, waarbij zeker niet in de eerste plaats is gedacht aan de behartiging van
het algemeen belang der gemeente, doch wel aan de particuliere belangen van een
slager, tevens wethouder, die kennelijk poogde de toepassing der Vleeschkeurings-
wet te zijnen gunste te beïnvloeden. Een nadere uiteenzetting, ontleend aan boven-
genoemde overwegingen, volgt hieronder :

Slager H. te Ameide, tevens wethouder, wendde zich op 23 Febr. tot den Heer S.,
waarnemend keuringsveearts, hoofd van dienst, met het verzoek een koe te willen
goedkeuren( ?), waarvan de organen en de huid reeds waren verwijderd, hoewel
de koe niet levend was gekeurd. Zeer terecht weigerde S. deze goedkeuring, met
welke weigering de slager geen genoegen nam, en de aandacht van den burge-
meester vestigde op het feit, dat aan de toepassing der Vleeschkcuringswet in de
gemeente onvoldoende de hand werd gehouden.

Op 25 Febr. legde de Heer Scheygrond zijn functie neer en op dien zelfden
dag is in een vergadering van B. en W. besloten den Heer van den Brink te Vianen
te belasten met de waarneming van den dienst te Ameide. Deze gelastte overbrenging
van de koe naar de noodslachtplaats om aldaar voorwaardelijk te worden goedge-
keurd, wat niet geheel naar de wenschen van den slager was en aan welke vordering,
zonder herkeuring aan te vragen, niet werd voldaan.

Hierop riep de wethouder-slager, die wegens ongesteldheid van den burgemeester
dien functionaris verving, een vergadering van B. en W. bijeen op 27 Febr., in
welke vergadering op zijn voorstel het thans vernietigde besluit werd genomen.
Aan den Heer van den Brink verleende men ontslag als waarnemend hoofd van
dienst, terwijl in diens plaats als zoodanig werd benoemd de Heer Peeters te
Rhenen, die inmiddels had te kennen gegeven, tegen goedkeuring geen bezwaar
te hebben. De wethouder begaf zich onmiddellijk na afloop der vergadering naar
den Heer van den Brink om hem zijn ontslag mede te dcelen, hem daarbij voor
de verrichtte werkzaamheden een schadeloosstelling van ƒ 50.— aanbiedende, in
geval hij in onmiddellijk ontslag berustte.

Reeds herhaaldelijk is in ons tijdschrift aangedrongen op het instellen van een
keuring van slacht-pluimvee en op het uitoefenen van toezicht op pluimveeslacht-
plaatsen. Als een bewijs hoe urgent dit vraagstuk is, moge onderstaande mededeeling
dienen, welke van de hand van Collega te Hennepe verscheen in de N. R. Ct.
van 17 Juli j.1.

Collega te Hennepe deelt n.1. mede hoe hij een dezer dagen, te Amersfoort,
op vleesch-hygiënisch gebied een paar sterke tegenstellingen bij slacht-pluimvee
heeft ontmoet.

Aan den eenen kant van den Amersfoortschen berg is n.1. een model hygiënisch
eier- en slachtpluimveebedrijf; aan den anderen kant is er door de politie te Amers-
foort tegen een kippenslachter aldaar proces-verbaal opgemaakt wegens het slachten
van kippen onder haast ongelooflijk walgelijke omstandigheden.

Terwijl nog haast nergens pluimvee officieel gekeurd wordt vóór en na het slach-
ten, heeft de eigenaar van het hoenderpark „Black and White", een model pluim-
veeabattoir opgericht, waar door 2 dierenartsen, den Heer Winter uit Amersfoort
en den Heer Hoefnagel, het pluimvee volgens de regelen der wetenschap gekeurd
wordt. Worden de dieren goedgekeurd, dan worden ze voorzien van een stempel
en netjes in cartonnen doozen, van binnen bekleed met perkamentpapier, afgeleverd.
Wat niet direct naar de klanten gaat, wordt in de koelcel bewaard. Ook op het
pluimvee zelf wordt door den dierenarts voortdurend controle uitgeoefend, zoodat
alles in gezonden toestand blijft en de afnemers van de eieren ook weer garantie
hebben, dat de eieren niet met ziektekiemen besmet zijn. Dus een modelbedrijf
voor eieren en slachtpluimvee.

Daarnaast ter illustratie het volgende : Op zekeren dag ging in Amersfoort van
een onbewoonbaar verklaard krot de deur open en ontsnapten er een aantal kippen
en eenden. Onmiddellijk trok de politie er op uit en ontdekte in een paar kleine
kamertjes, temidden van de walgelijkste vuiligheid, een 300-tal kippen en eenden,
die op hun tragisch einde zaten te wachten. Overal op den grond pooten en koppen,
elders een paar emmers met veeren. Ingewanden niet aanwezig ; waarschijnlijk
door de ter dood veroordeelde, hongerende dieren verslonden. Onder een oude
bedstede een gat, waarin een aantal cadavers; verder op den zolder eenige gestorven
dieren.

Van het levende materiaal verscheidene dieren ziek, blijkbaar als zieken of uit-
schot op markten of pluimveebedrijven gekocht of ziek geworden onder deze ellendige
omstandigheden. Het geheel werd besproeid door den regen, die door het vervallen
dak vrijen toegang had. Op grond van art. 254 Wetb. van Strafrecht, is tegen dit
misdrijf proces-verbaal opgemaakt.

Daar de gemeente Monster zich uit den gemeenschappelijken vee- en vleesch-
keuringsdienst in het Westland had teruggetrokken waren de overige Westlandsche
gemeenten genoodzaakt een verzoek tot de Kroon te richten om aan de gemeenten
Monster, Naaldwijk, de Lier en Wateringen een regeling op te leggen tot instand-
houding van een gemeenschappelijken dienst. Bij Kon. Besluit van 14 Juni j.1. is
thans bepaald dat genoemde gemeenten en daarenboven de gemeente \'s Graven-
zande den keuringsdienst gezamenlijk zullen regelen. De gemeente Naaldwijk
wordt aangewezen als centrumgemeente, terwijl de regeling voor 1 Aug. a.s. ter
goedkeuring aan Ged. Staten van Zuid-Holland moet zijn aangeboden. Deze be-
slissing van de Kroon wordt door de gemeente Monster als hoogst onbillijk be-
schouwd, omdat Monster 85 % van de slachtgelden opbrengt. De raad van Monster
besloot daarom tegen deze beslissing bij Ged. Staten in beroep te gaan.

De raad van Ameland besloot de bestaande regeling van den vleeschkeuringsdienst
met de gemeente W\'estdongeradeel te wijzigen en een zelfstandigen keuringsdienst
op te richten. Met algemeene stemmen werd Collega Stonebrink tot keurings-
veearts-hoofd van dienst en tot gemeente-veearts benoemd. de Graaf.

Op 20 Juli herdachten de collega\'s B. Bierman te Bloemendaal, A. L. J. Goethals
te Laren, D. Kruyt te Oosterbeek en P. C. Muyzert te Leiden, het feit dat zij
dien dag vijftig jaren geleden tot dierenarts werden bevorderd.

Gaarne sluit de Redactie zich aan bij de gelukwenschen die zij van verschillende
zijden ontvingen en spreekt de hoop uit dat zij nog lang van een goede gezondheid
zullen mogen genieten. Redactie.

De vakbladen berichten het aftreden van Prof. van Ostertag op i Juni 1.1.
uit zijn ambt van Ministerial Director in het Ministerie van Binnenlandsche Zaken
te Stuttgart. Deze onvermoeide en begaafde leider der duitsche dierenartsen is
hiermede een nieuwe levensperiode ingetreden. Aanleiding daartoe was het bereiken
van den zeventigjarigen leeftijd; of daarbij ook van invloed zijn geweest de bekende
meeningsverschillen met thans sterk naar voren tredende andere duitsche des-
kundigen moge hier terzijde gesteld worden.

Ongetwijfeld heeft men ook bij de nieuwe machthebbers overwogen, dat het hier
een man gold, die op bijzondere wijze diensten bewezen heeft aan zijn land maar
bovenal aan zijn standgenooten. Men moge op detailpunten met von Ostertag
van meening verschillen en zich misschien even stooten aan de hardnekkigheid waar-
mede hij een eenmaalin genomen standpunt verdedigt, steeds zal men zich de funda-
menteele beteekenis van zijn werk voor alle dierenartsen ter wereld voor oogen
moeten houden.

Het is bij de vele droefstemmende berichten, die ons toeschouwers bereiken, dan
ook verheugend te vernemen, dat men een vorm gevonden heeft om den aftredende
te beloonen, die niet alleen hem, doch bovendien den gevers en zijn standgenooten
tot eer strekt.

President von Hindenburg heeft aan von Ostertag „in Anerkennung seiner
Verdienste um das Veterinärwesen und die Veterinär-medizinische Wissenschaft
die Goethe-Medaille für Wissenschaft und Kunst" verleend.

Het hoffelijke en vleiende schrijven, dat door den Minister van Binnenlandsche
Zaken van het Duitsche Rijk, Dr. Frick, daarbij was gevoegd somt in bijzonder-
heden de verdiensten van den geëerde op. Het blijft echter slechts de waardevolle
„Schrijn", waarin het verstrekte juweel, de Goethc-Medaille, wordt aangeboden.

Is er voor een man als von Ostertag hooger eer denkbaar dan met deze medaille
zoo niet tot evenknie, dan toch tot paladijn te worden verheven van hem, wiens
diepe en veelomvattende geest der menschheid in voorspoediger tijden zoo vaak
tot richtsnoer diende. De beginselen van onvermoeide werkzaamheid, dienstbaar-
heid en onbaatzuchtigheid die dezen grooten denker sierden, vinden hunne afspie-
geling in de wijze, waarop von Ostertag zijn levenswerk heeft volbracht.

Dat een uit de rijen der dierenartsen zich deze onderscheiding waardig maakte,
stemt tot groote dankbaarheid. Huldigen wij in deze woorden den uit het maatschap-
pelijk leven tredende, en wenschen wij hem nog vele jaren van vruchtbaren weten-
schappelijken arbeid toe.

Voor een onderzoek naar het hormoongehalte der urine van intersexueele (herma-
phrodiete) varkens heeft het veterinair-anatomisch instituut dergelijke varkens
noodig. Collegae, die dergelijke dieren in hunne praktijk ontmoeten kunnen mij
een groot genoegen doen mij hiervan in kennis te stellen, opdat aankoop kan volgen.

Bij herhaling worden dieren op advies van den behandelenden dierenarts ter
opname aangeboden zonder eenige nadere inlichting omtrent diagnose en be-
handeling. Bovendien wordt geen rekening gehouden met de uren, waarop opname
kan plaats vinden, noch wordt tevoren gevraagd of plaatsruimte of gelegenheid
tot opname aanwezig is.

Het behoeft geen betoog, dat de goede gang van zaken daardoor op allerlei wijze is
gestoord en dat de patiënt en de eigenaar in de eerste plaats daarvan de dupe worden.

Het is zeer gewenscht, dat de dierenarts zelf de aanvrage tot opname doet en
de noodige deskundige gegevens verstrekt, waaruit een oordeel over het geval kan
worden gevormd. Tevens wordt nogmaals verwezen naar de voorwaarden voor
opname, beschreven in het Diergeneeskundig Jaarboekje. Klarenbeek.

Van malaria-bestrijding werd veel werk gemaakt. In 1926 werd een kleine, uit
Texas afkomstige, vis-soort ingevoerd, (gambusia holbrooki) die zich goed voort-
plant en vele anopheles-larven verslindt en een nog goedkooper middel is dan
de petroleum (waarmee men de waterreservoirs, broedplaatsen der muskieten,
bedekt om de larven te dooden).

Uit gekruiste immuniteit-proeven bleek dat Plasmodium reliclum verwekker van de
vogelmalaria bij de mussen, in Algiers en de P. elongalum, de parasiet van de ameri-
kaanse mus, verschillende soorten zijn.

De etiologie van de Leishmaniosen is nog onvoldoende bekend, maar de tot nog
toe verrichtte onderzoekingen wijzen er op dat men met twee soorten te doen heeft;
de huid-leishmaniose (Aleppo-buil, bouton d\'Orient) veroorzaakt door Leishmania
tropica en de viscerale leishmaniose, veroorzaakt door de L. donovani, en die omvat
de aziatiese kala-azar, de infantile leishmaniose van de middellandse zee-landen
en de viscerale leishmaniose van den hond.

De huid-leishmaniose wordt gewoonlijk niet overgebracht door directe besmetting
zooals wel beweerd wordt, maar door de steek van insekten, tot het geslacht Phle-
botomum behoorend. Ook de viscerale leishmaniose wordt zeer waarschijnlijk
*loor dergelijke insekten overgebracht en wel in Indic door Phlebotomus argentipes
en in Algerie door Phl. perniciosus.

Enting tegen tuberculose; met het B. C. G. vaccin, werd in verschillende streken
bij inlandse kinderen voortgezet. In \'t geheel zijn reeds 11.358 kinderen (per os)
geënt; in 1931 werden 3527 pas geboren kinderen geënt. De resultaten zijn zeer
bevredigend en volgens verslaggever is er alle reden om deze enting op uitgebreide
schaal in Algerie toe te passen, vooral in inlandse milieux, waar zij de eenige krach-
tige maatregel tegen tuberculose is die men kan toepassen. De entingen geschieden
gratis en de aanvraag overtreft de capaciteit van het Instituut Pasteur. Het bleek
dat de immuniteit na enting niet versterkt wordt door een negatieve herenting.
De duur van die immuniteit is niet afhankelijk van de leeftijd der geënte personen.

Huid-favus bij cavia\'s veroorzaakt door toediening van trichophyton-cultuur per os,
subcutaan of intraperitoneaal, kwam niet tot stand via de bloedbaan naar de huid,
maar exogeen door besmetting van de huid met de faeces van het dier.

Piroplasmose. Tegen de in Algerie heersende bnbesiellose helpt geen trypanblauw
maar wèl ichtargan.

De Theileriose in Noord Afrika, de meest moorddadige van de daar voorkomende
Piroplasmosen, die in de natuur wordt overgebracht door de teek Hyalomma mau-
ritanicum 1) kan ook direct, door enting met infectieus bloed van rund op rund
worden overgebracht. Door passage-enting van rund op rund wordt reeds sedert
6 jaar ook het virus-vaccin verkregen voor de beschermende enting (vaccination
prémunitive). Nu is het merkwaardige feit vastgesteld dat de parasiet, de Theileria
dispar, zoo door bloedenting overgebracht, het vermogen verliest om teken te besmetten
(ofschoon hij de beschuttende werking voor runderen behoudt). Daaruit volgt dat
de geïmmuniseerde runderen de ziekte niet naar buiten kunnen verspreiden, dus
geen gezonde dieren kunnen besmetten, hetgeen een groot voordeel is. In drie
gevallen werden als verschijnsel bij Theileriose waargenomen een huidaandoening
(nodules hémorrhagiques).

Rabies. Bij een jong hondje van 19 dagen werd rabies vastgesteld. Bij de moeder
was kort na de bevalling de ziekte uitgebroken.

In het geheel zijn in 37 jaar, vanaf 1894 aan het Instituut Pasteur te Algiers
48.018 personen (waarvan 2 3 europeanen) tegen rabies geënt.

In 1932 werden verricht 18.150 onderzoekingen en analyses op medies, veteri-
nair en landbouwkundig gebied.

In het voorjaar 1932 werd door de Nederlandsche Genetische Vereeniging een
tweeledige prijsvraag uitgeschreven luidende :

a. welken invloed heeft de „stamboekkeuring op exterieur" van stieren, op het
exterieur hunner dochters;

b. welken invloed heeft de „stamboekkeuring op exterieur" van koeien, op het
exterieur van haar dochters.

In beide gevallen moest het onderzoek gebaseerd zijn op officieele gegevens uit
een of meer van onze erkende rundveestamboeken.

Het is ons bekend, dat van verschillende zijden, de beantwoording dezer vragen
werd ter hand genomen.

De heer J. B. Buursma, candidaat in de veeartsenijkunde te Akkrum zond even-
eens een antwoord in, in den vorm van een biometrische bewerking van een groot
aantal ter zake dienende gegevens.

Hij mocht het genoegen smaken dezer dagen het bericht te ontvangen dat hem een
door de vereeniging uitgeloofde prijs ter waarde van ƒ 100.— is toegekend, terwijl
dit antwoord in brochure-vorm door de genoemde vereeniging zal worden uit-
gegeven.

Namens de Redactie wenschen wij onzen jeugdigen collega van harte geluk met
het bereikte succes, waarmede hij al reeds in het begin van zijn loopbaan aantoont
hoezeer de veeteeltwetenschappen tot het domein der dierenartsen behooren.

Collega B. te N. was, zooals bekend, wegens het blootstellen van gezonde runderen
aan mond- en klauwzeer-besmetting, (gelijk voor een spoedig doorzieken wenselijk
kan zijn) door den kantonrechter veroordeeld tot ƒ 10.— boete. In hooger beroep
veroordeelde de Rechtbank te Amsterdam hem tot ƒ 100.— boete. Bij arrest van het
Gerechtshof te Amsterdam werd dit vonnis vernietigd en verdachte veroordeeld tot
de minimum-boete van ƒ 0.50. Hij teekende tegen dit arrest cassatie aan. De Hooge
Raad verwees de zaak toen naar het Gerechtshof te den Haag, waar de advocaat-
generaal tot vrijspraak requireerde.

Vol. 30 No. i bevat : Gele koorts; spirochaetosen; leptospirosis; amoebiasis en
dysenterie; diversen.

No. 6: Bacteriophaag (pest en cholera); Typhus, typhusachtige ziekten en ver-
schillende koortsen (mytekoorts e. a.); Gele koorts; recurrens en andere spiro-
chaetosen; rattebeet-ziekte (spirochaeta morsus muris); leptospirosis; tropische
Ophthalmology; amoebiasis en dysenterie; dengue. Vr.

Verslagen en Mededeelingen van de Directie van den Landbouw 1932
No. 3 : Verslag over den landbouw in Nederland over 1931. \'s Gravenhage,
Algemeene Landsdrukkerij. Prijs ƒ 1.—.

Het voorbericht van dit verslag vangt aan met de mededeeling dat de vertraging
der publicatie veroorzaakt is door buitengewone werkzaamheden van de Directie
v. d. Landbouw en andere instellingen en personen, in verband met den crisis-
toestand. Deze vertraging is inderdaad te betreuren daar deze verslagen altijd
belangrijke gegevens bevatten waarvan het nuttig effect door snelle publicatie
.zonder twijfel verhoogd wordt.

Ons interesseert uit den aard der zaak in de eerste plaats het gedeelte dat de
veehouderij behandelt. Opvallend zijn de cijfers over het terugloopen der rund-
en kalfsvleesch-export en het toenemen der vleeschimport. (De import nam toe
van bijna 9000.000 K.G. in 1929 tot bijna 21.000.000 K.G. in 1931).

De export van levend vee daalde eveneens sterk, n.1. van bijna 36.000 stuks in
1929 tot ongeveer 23.000 stuks in 1931. Het aantal op productie gekeurde koeien
is, hoewel groot, toch nog een te gering percentage van den geheelen
veestapel.

In de provincie Groningen hadden reeds eenige contróle-vereenigingen met
moeilijkheden te kampen (relatief hooge contróle-kosten bij lage conjunctuur)
terwijl de pogingen om alle zwartblaar-fokkers in het Ned. Rundveestamboek te
vcreenigen mislukten. Uit Friesland wordt gemeld dat verschillende fokkers ge-
noodzaakt waren stier- en koekalveren tegen lage prijzen van de hand te doen
om de pacht te kunnen betalen. Het stamboek en de gezondheidsdienst onder-
vonden nog geen nadeelen. In Drente werd reeds een geringe achteruitgang van
het ledental der contróle-vereenigingen geboekt; een klacht wordt geuit dat in deze
provincie op verschillende plaatsen de tuberculose-bestrijding niet wordt doorgezet.
Uit Overijsel en Gelderland geen bijzonderheden; melkcontróle vindt steeds meer
ingang. In Utrecht werd een fokvereeniging voor zwartblaar Groninger vee opge-
richt, werkende over de geheele provincie. Ook in Noord-Holland werd de melk-
contróle uitgebreid; hier wordt gewag gemaakt van de werkzaamheden van het
Fonds ter bevordering van de rundveefokkerij in Nederland. Door dit fonds werden
in genoemde provincie in 1931 vier stieren gestationneerd; ook in andere pro-
vincieën werden door dit fonds stieren geplaatst. 500 Stallen in N.-H. worden als
tuberculose-vrij vermeld. In Zuid-Holland werden de gevolgen van de crisis dui-
delijk merkbaar, vooral door het bedanken van leden van fok- en contróle-ver-
eenigingen. In Zeeland nam daarentegen het aantal contróle-vereenigingen nog
met 2 toe. De crisis-moeilijkheden werden in Noord-Brabant in de laatste maanden
van het jaar gevoeld. Het aantal paarden nam in dit verslagjaar nog af; enkele
onderdeelen der paardenfokkerij toonden verbetering. Zoo nam het aantal hengsten
type-tuigpaard toe in tegenstelling met dal van het type-trekpaard; de klacht
wordt geuit dat de belangstelling voor het vereenigingsleven op dit gebied blijft
afnemen. (De volgende verslagen zullen op dit punt vermoedelijk iets hoopvoller
klinken).

Betreffende de varkensfokkerij worden vooral bijzonderheden over dc selectie-
mesterijen medegedeeld; ook de fokkerij van het Deensche ras wordt speciaal ver-
meld. De bedrijfsuitkomsten waren ongunstig.

In het begin van 1931 waren de prijzen van schapen en lammeren nog goed;
in den loop van het jaar volgde een sterke daling; de geiten-fokkerij nam toe, een
verschijnsel passend in het kader van den tijd.

Niettegenstaande de daling der eierprijzen (overigens gepaard gaande met een
daling der voederkosten) nam het aantal kippen toe, daar deze tak van veehouderij
nog de minst slechte uitkomsten gaf. De uitbreiding der piepkuikenfokkerij over
andere provincies dan Noord-Holland, bracht groote teleurstellingen. De verlam-
mingen en coccidiose worden als de meest belangrijke ziekten gesignaleerd.
Ook in de pluimveehouderij was in het verslagjaar het laagtepunt nog niet
bereikt.

De overige hoofdstukken van het verslag zijn aan akkerbouw, zuivel en bijenteelt
gewijd. Een afzonderlijk hoofdstuk : ,,de Economische Toestand van den Land-
bouw", waarin een aantal gegevens van de boekhoud-bureaux zijn verwerkt, hangt
een treurig beeld op van de, meerendeels negatieve, bedrijfsuitkomsten; een uit-
voerige tabel geeft tenslotte nog de opbrengsten van verschillende diersoorten.

F. Keestra en A. Faber, Zuivelbereiding voor landbouwwinterscholen en
veehouders. Zutphen, W. J. Thieme, 1933. 8°. III 184 blz. m. 73 fig. f 2.90
L. Hoedemaker, Een experimenteel onderzoek bij het rund van de veranderingen
in de longen na intraveneuze injecties van calciumverbindingen. Proefschr. a. d.
Veeartsenijkundige Faculteit. Utrecht, Fa. Schotanus en Jens, 1933. 8°. 137 blz.
met 5 pl. (10 afb.).

Hj. Friis, Rytterstatuens historie i Europa. Kjöbnhavn, Gyldendalske Boghandel,
\'933- 4°- 556 S. m. 283 Phot.

Veterinarna Klinika. Monatschrift für wissenschaftliche und praktische Tiermedizin.
Hrsg. von Natscheff, Nenkoff und Popoff. Jg. r, H. 1/2. Sofia. 1933. 8°.

Les institutions de zootechnie dans le monde. Roma, tip. l\'Universale, 1932. 8°.

O. Bonfiglioli, I bovini. Manuale di zootecnia per gli allevatori ferraresi con
note sulle malattie dei bovini, a cura di U. Ricciarelli. Portomaggiore, tip. Sociale,
1932. 8°. 258 p. c. fig. Lire 15.—

D. de Benedictis, Le malattie infettive del bestiame. Corne si prevengono e si
combattono. Piacenza, Fed. ital. dei cons. agr. ed. tip., 1932. 8°. 49 p.
Biblioteca per l\'insegnamento agr. prof.

Stud-Pook des chevaux de trait belges. Vol. 36, 1932. I—II. Bruxelles, Impr.
Ve Monnom, 1933. 4⁰. XII 749 XLV1II p.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i Mei niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 82 (20) eigenaars, waarvan in Drenthe bij 2 (3); Overijsel
bij 3; Gelderland bij 1 (3); Noordholland bij 1 (2) ; Zuidholland bij 7 (6); Zeeland
bij 54 (2); Noordbrabant bij 14 (4);

Scabies (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 60 gevallen bij 8 eig.
(339 bij 25 eig.), waarvan in Groningen 1 (17, waarbij 9 paarden, bij 2 eig.); Fries-
land 39 bij 5 eig. (156 bij 16 eig.); Drenthe (64 bij 1 eig.); Overijsel (35 bij 1 eig.);
Gelderland (49 bij 3 eig.); Utrecht 13 bij 1 eig.; Zuidholland (18, waarbij 1
paard, bij 2 eig.); Noordbrabant 7 bij 1 eigenaar.

Rotkreupel bij schapen : 562 gevallen bij 15 eig. (526 bij 46 eig.) ; waarvan in Gronin-
gen 75 bij 2 eig. (61 bij 6 eig.); Friesland 5 bij 1 eig. (154 bij 18 eig.); Drenthe 2
bij i eig. (48 bij r2 eig.); Gelderland (70 bij 3 eig.); Utrecht 9 bij 1 eig.; Noord-
holland 135 bij 8 eig. (130 bij 4 eig.); Zuidholland 306 bij 1 eig. (63 bij 3 eig.);
Noordbrabant 30 bij 1 eigenaar.

Anthrax : 9 gevallen bij 8 eig., waarvan in Groningen 1; Friesland 1 ; Drenthe
I (varken); Gelderland 4 bij 3 eig.; Zuidholland 2 bij 2 eigenaars. Vr.

S. W. Snijders verhuisd van Valburgscheweg 53 naar Hotel ,,De Vereeniging",
Dorpsstraat 23, Eist, Telef. 9.

T. Wood, Précis d\'aviculture. Paris, J. B. Baillière et fils, 1933. 12°. 165 p. av.
4.1 fig. fr. 15.—-

A. Ducloux, Lait, beurre, fromage. Paris, J. B. Baillière et fils, 1933. 12°. 135 p.
av. 61 fig.

L. Lamarre, L\'anémie infectieuse du cheval. Recherches cliniques et expéri-
mentales. Paris, Vigot frères, 1933. 8°. VII 270 p. av. 16 fig. et 1 pl. hors texte
en coul. fr. 25.—-

ALPHANDéRY, J\'apprends l\'apiculture. Paris, Gauthier-Villars, 1933. 8°. VI
184 p. av. go fig. fr. 15.—

F. V. Raspail, Histoire naturelle de la santé et de la maladie chez les végétaux
et chez les animaux en général et en particulier chez l\'homme. Paris, Vigot frères,
1933. Gr. 8°. 1448 p. fr. 60.—■

C. R. A. Martin, Practical food inspection. Vol. 2. London, H. K. Lewis, 1933.
Kl. 8°. VIII 250 p. w. 57 ill. Sh. 10.6

A. J. Dawson, Everybody\'s dog book. New ed. London, P. Allan, 1933. 8°. VIII
231 p. w. 32 ill. Sh. 5.—

Our friend the Labrador. Ed. by R. Johns. London, Methuen, 1933. 8°. VIII
87 p. Sh. 2.6

A. Silver, The parrot book: their care and feeding. London, Marshall Press,
1933. Kl. 8°. 82 p. w. ill. Sh. 2.—

J. G. Digges, The practical bee guide. A manual of modern beekeeping. 7th ed.
London etc., Simpkin, 1933. 8°. 306 p. Sh. 4.6

O. V. Wells, Farmers\' response to price in hog production and marketing.
Washington, Government Printing Office, 1933. 8°. 56 p. w. diagr.
U. S. Dept. of Agriculture. Techn. Bull. Nr. 359.

R. W. G. Hingston, The meaning of animal colour and adornment. London,
Arnold, 1933. 8°. 411 p. Sh. 18.—

L. E. Naylor, The modern fox terrier. Its history, points and training. London,
Witherby, 1933. Kl. 8°. 136 p. w. pi. Sh. 6.—

Rabbits for fur and flesh. London, H. M. Stationery Office, 1933. 8°.
Ministry of Agriculture etc. Leaflet nr. 161.

Selection of dairy cattle and milk recording. London, H. M. Stationery Office,
\'933; 8°.

F. W. Tanner, Bacteriology, a textbook of microorganisms. 2d ed. New York,
Wiley, 1933. 8°. 548 p. ? 4.50

F. W. Tanner, Practical bacteriology: an introduction to bacteriological technic.
2d ed. New York, Wiley, 1933. 8°. 235 p. $ 2.50

J. L. Leonard, The care and handling of dogs. Garden City, Garden City Publ.
Co., 1933. 8°. 379 p. w. ill. $ 1.—

Sudan grass as hay, silage and pasture for dairy cattle. By J. R. Dawson a. o.
Washington, Government Printing Office, 1933. 8°. 28 p. w. ill. and diagr.
U. S. Dept. of Agriculture. Techn. Bull. nr. 352.

Animal management, 1933. London, H. M. Stationary Office, 1933. 8°. War Office.
18th Report of the Director of veterinary services and animal industry, Onderste-
poort, Pretoria. By P. J. du Toit. Pretoria, The Government printer, 1932. 8°.
1523 p. w. ill.
Union of South Africa. Dept. of Agriculture.

Announcement of the school of veterinary medicine at the University of Pennsyl-
vania for the year 1933—>934- Philadelphia. 1933. 8°. 65 p.

Microscopic diagncsis of parasitism in domestic animals. Urbana, Coli, of Agrie.,

N. Dearborn, Foods of some predatory furbearing animals in Michigan. Ann
Arbor, Univ. of Michigan Press, 1932. 8°. 52 p. w. fig.
Univ. of Michigan. School of forestry etc. Bull. No. 1.

O. Wulf, Kuno vom Schwertberg, genannt Kurwenal, der zahlsprechende
Teckel der Mathilde, Freiin von Freytag—Loringhoven. Stuttgart, R. Jordan,
1933. 8°. 48 S. M. 1.50

F. Gröbbels, Der Vogel. Bau, Funktion, Lebenserscheinung, Einpassung. Bd.
1. Berlin, Gebr. Bornträger, 1932. 8°. XII 918 S. m. 234 Abb. u. 2 Taf. M. 66.—
Bd. 1. Atmungswelt und Nahrungswelt.

S. Mollier, Neue Wege der beschreibenden Anatomie. München, Verlag der
Bayer. Akad. der Wissensch., 1933. 4⁰. 16 S. Festrede. M. 2.—

F. Löhnis, Handbuch der landwirtschaftlichen Bakteriologie. 2te Aufl. Bd. 1,
Tl. 1. Berlin, Gebr. Bornträger, [1933]. 4°. 105 S.

K. Sprotte, Der Kleintierhof des Siedlers. Leipzig, Reclam, 1933. Kl. 8°. 75
S. m. Abb.

A. Weinschenk, Die Bekämpfung der Dasselfliegenplage. Unter Mitw. von S.
Spann. Berlin, Verl. Gewerbedruckerei, 1933. 8°. 464 S. m. Abb. u. Tab. M. 7.—
E. von Gierke, Taschenbuch der pathologischen Anatomie. Tl. 1. Leipzig, G.
Thieme, 1933. Gr. 8°. 143 S. m. 68 Abb. M. 4.50

Was gibt es Neues in der Veterinärmedizin ? Jahresbericht für das Jahr 1932. Von
V. Puttkammer. Heilsberg, Selbstverlag, 1933. 8°. 266 S. M. 8.60

H. Niemeyer, Neuzeitliche Milchgewinnung, Bearbeitung und Abgabe unter
bes. Berücksichtigung des Reichsmilchgesetzes. 2te Aufl. der „Hygiene der Milch".
Berlin, P. Parey, 1933. 8°. M. 25 Abb. M. 2.80

Von Stephanitz, Der deutsche Schäferhund in Wort und Bild. 8te Aufl. Berlin,
Verein f. deutsche Schäferhunde, 1932. 8°. 1 199 S. m. 875 Abb. M. 25.

D. J. Kok, Wahrheit und Dichtung in den Reiter- und Pferdegemälden und
Zeichnungen berühmter holländischer Maler des 16 und 1 7 Jahrhunderts mit spez.
Berücksichtigung der betreffenden Kunstwerke Haarlemer Maler. Würzburg, K.
Triltsch, 1933. 8°. 110 S. m. 105 Phot. M. 5.—

Zeitschrift für Immunitätsforschung und experimentelle Therapie. Hrsg. von
H. Sachs, P. Uhlenhuth. General-Reg. f. Bd. 51—75. Bearb. von K. Hundes-
hagen. Jena, G. Fischer, 1933. Gr. 8°. 90 S. M. 7.—

G. Thiede, Erzeugung und Absatz der altmärkischen Genossenschaftsmolkereien.
Leipzig, Jänecke, 1933. Gr. 8°. 93 S. m. 10 Taf. M. 3.—

Arbeiten des Instituts f. landw. Betriebslehre an der Univ. Halle. H. 43.
R. Koller, Tiere sind krank. Salzburg, R. Kiesel, 1933. 8°. 91 S. m. 30 III.

Tierzüchterische Zeitfragen. Sieben Vorträge gehalten auf dem fünften Fortbildungs-
lehrgang f. Tierzuchtbeamte in Sigmaringen. Hannover, M. und H. Schaper,
1933. 8°. M. 3.15

P. Hohmann, Einheimische Stubenvögel. [8te Aufl.], Leipzig, Hachmeister und
Thal, [1933]. Kl. 8°. 48 S. m. 27 Vogelbldn.

K. Neunzig, Krankheiten der Stubenvögel und deren Heilung. Leipzig, Hach-
meister und Thal, [1933]. Kl. 8°. 64 S. m. 15 Abb.

Die natürlichen und wirtschaftlichen Grundlagen der deutschen Landwirtschaft unter
bes. Berücksichtigung der Rindviehhaltung und Milchwirtschaft. Hrsg. von W.
Westphal. Bd. 2. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1933. 4°. 187 S. m. Fig. und Kt.

Hovasse, De l\'hydrothérapie dans les affections chirurgicales du cheval. Thèse
de Lyon. 1933.

Beluze, De la gastrite traumatique chez le gros bétail. Son traitement par la
gastronomie. Thèse de Lyon. 1933.

Lamy, Contribution à l\'étude de la gangrène de la langue chez le chien. Thèse
de Lyon. 1933.

Reveillon, L\'abatage des animaux au point de vue humanitaire. Thèse de
Lyon. 1933.

Guipet, L\'inspection de salubrité des poissons, mollusques et crustacés comes-
tibles. Thèse de Lyon. 1933.

GuéROT, Contribution à l\'étude de l\'hémophilie chez le cheval, l\'âne et le mulet.
Thèse de Lyon. 1933.

Moulin, Epizootie de septicémies d\'origine vermineuse chez le jeune mulet.
Thèse de Lyon. 1933.

Babill er, Contribution à l\'étude de l\'hémoglobinurie enzootique du cheval.
Thèse de Lyon. 1933.

Pellegrin, Considération sur l\'élevage et l\'amélioration du mérinos d\'Arles.
Thèse de Lyon. 1933.

Perrin, Contribution à l\'étude de l\'eczéma des membres et du pied chez les
solipèdes. Thèse de Lyon. 1933.

Belaubre, La race bovine de Salers dans les montagnes du Cantal. Thèse de
Lyon. 1933.

Augier, La chloramine. Pouvoir antiseptique. Applications en médecine vé-
térinaire. Thèse de Lyon. 1933.

Vandenbussche, Contribution à l\'étude radiologique normale et pathologique
du thorax du chien. Thèse de Paris. 1933.

Metzger, Contribution à l\'étude anatomique des incisives et de l\'âge du zébu
de Madagascar. Thèse de Paris. 1933.

Morin, Le gluconate de calcium. Quelques applications en médecine vétérinaire
canine. Thèse de Paris. 1933.

Saint-Prix, Le rachitisme chez les animaux. Son traitement par l\'huile de foie
de morue sélectionnée. Recherches expérimentales chez le chien. Thèse de Paris.
\'933-

W. Baumgart, Ueber das Verhalten der Portallymphknoten bei der Distomatose
des Rindes. inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

G. Kleine, Cejodyl-Terpen (P 228) als Antipyreticum. Inaug.-Diss. Leipzig.
1933-

K. Witzsch, Die Schwangerschaftsdiagnose beim Rind durch Hormon nach weis
im Harn. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

E. YVesterhaus, Kolpitabon, Vagisan, Jodpulver, Noval, Parablättchen und
Nephritin in ihrer Bedeutung für die Praxis. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

J. Fugmann, Wie erhalten wir ein genaues Urteil über das Zahlenverhältnis der
Leukozyten im Blutausstrich? Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

E. Hennig, Beitrag zur Histologie der Genitalorgane des weiblichen Silberfuchses
mit bes. Berücksichtigung der Histologie der Ovarien und Ovidukte. Inaug.-Diss.
Leipzig. 1933.

M. Foda, Ueber die kombinierte Wirkung von sympathomimetischen Arznei-
mitteln auf den Blutdruck der Katze. Inaug.-Diss. Erlangen. 1932.

K. Koch, Der Nachweis des Chitins in tierischen Skelettsubstanzen. Inaug.-
Diss. Rostock. 1932.

H. Kummeth, Neue Versuche über die Giftwirkung des Tetrachloräthans bei
Katzen. Inaug.-Diss. Würzburg. 1933.

U. Teiwes, Ueber Stomatitis aphthosa und Maul- und Klauenseuche. Inaug.-
Diss. Halle. 1932.

H. Opladen, Die Domestikation und ihr Einfluss auf die Tiere im Lichte ökolo-
gischer Betrachtungen. Inaug.-Diss. Bonn. 1932.

W. R. Poppe, Ueber die Einwirkung der Kastration auf das Knochensystem des
Kaninchens. Inaug.-Diss. Halle. 1932.

R. Rhomberg, Zahngestalt und Zahnentwicklung untersucht am Gebiss des
Hausschweines. Inaug.-Diss. Erlangen. 1932.

W. Bollmann, Untersuchungen über die Verdaulichkeit der Nährstoffe von
rohen, gedämpften und gedämpft-eingesäuerten Kartoffeln am Schwein, am
Hammel, an der Milchkuh und am Mastochsen. Inaug.-Diss. Königsberg. 1932.

F. Dusch, Einfluss der Verfütterung bestrahlter Trcckenhefe auf Milchleistung
und Milchzusammensetzung mit bes. Berücksichtigung des ernährungsphys. Wertes
der Milch. Inaug.-Diss. München. 1932.

A. Diethelm, Studien über die Bakterienfiora des normal reifenden Tilsiter
Käses. Inaug.-Diss. Würzburg. 1932.

E. Kraack, Untersuchungen über die beim Milchvieh durch das seuchenhafte
Verkalben und dessen Nachkrankheiten verursachten Leistungsminderungen.
Inaug.-Diss. Halle. 1932.

H. Mossel, Untersuchungen über die bakteriologische Wirkung einiger neuzeit-
licher Milcherhitzungsapparate. Inaug.-Diss. München. 1932.

H. Mumm, Ueber die Quellung der Eiweissstoffe insbes. des Kaseins in saurer
Milch. Inaug.-Diss. Kiel. 1932.

Th. A. Preis, Fütterungsversuche bei Schweinen unter bes. Berücksichtigung
des Einflusses von verschiedenen Vitaminzulagen auf das Wachstum und die Wider-
standskraft gegen Seuchen. Inaug.-Diss. Giessen. 1932.

H. J. Rehbock, Vergl. Untersuchungen über die Konservierungsverluste und
den Futterwert von Wiesengras 1 und 2 Schnitt bei Feimengrasherstcllung, Silo-
futterbereitung und Heuwertung. Inaug.-Diss. Königsberg. 1932.

M. Pantelitsch, Versuche über die Wirkung gechlorter Methane und Aethane
auf Mäuse, zugl. ein Beitrag zur relativen Empfindlichkeit von Maus und Katze
gegen Gifte. Inaug.-Diss. Würzburg. 1933.

A. Patzschke, Ueber die Speicheldiastase bei Warmblütern mit bes. Berück-
sichtigung der Nager. Inaug.-Diss. Leipzig. 1932.

„Corpus luteum atreticum" uit een groeiende follikel ontstaan.
Rijk aan capillairen, kleine, overgangs- en groote cellen.

3 groeiende follikels. a. met gereticuleerde granulosa. b. met ingroeiend
bindweefsel, c. (zelfde als fig. 2. a) met cellen, die overgaan in luteinecellen.

Atretisch blaasje van de Graaf, dat in een corpus atreticum cellulosum overgaat.
Histiocyten vullen het cavum folliculi op.

Corpus atreticum cellulosum in wording. De histiocyten in het lumen zijn rijk
beladen met granula. (Bevriessnede met Soedan III gekleurd).

Luleinecyste, welker wand deels uit bindweefsel a),
deels uit thecaluteïnecellen (b) bestaat.

Ovariale gedeelte van een ovariotestis met twee generaties van gele lichamen.
a. jongere (4), b. oudere (3).

Verreweg het grootste aantal intersexen bezit als geslachtsklieren
testes. De meeste zijn dus om de oude nomenclatuur te bezigen manne-
lijke pseudohermaphrodieten. Die, welke behalve testiculair ook
ovariaal weefsel in zich dragen, de zgn. ware hermaphrodieten dus,
kunnen het laatste in den vorm van een ovarium of van het ovariale
deel van een ovariotestis bezitten. De te veronderstellen en ook werke-
lijk voorkomende combinaties van eierstok- en balweefsel zijn : ova-
rium en testis (vrouwelijke klier meestal links); ovarium en ovario-
testis; twee ovariotestes; ovariotestis en testis. De voor deze mededeeling
onderzochte intersexen (16 in getal) hadden de beide gonaden als volgt:

Al deze gevallen bestaan uit preparaten, twee gonaden uterus
bicornus, die mij door de directeuren van keuringsdiensten en slacht-
huizen zijn toegezonden. Gaarne betuig ik nogmaals mijn dank aan
de heeren Dr. J. aukema, Groenlo; A. A. Voorderman, Markelo; C.
Kerstens, Roermond; H. Driessen, Heythuyzen; A. Ooms, Nijmegen;
J. P. van der Slooten, Utrecht; en J. C. van Veen, Dedemsvaart.

De bedoeling van dit onderzoek is na te gaan welke processen zich,
voor zoover zij morphologisch zijn vast te stellen, in een intersexenova-
rium afspelen en in welke opzichten zij van die van normale ovaria
afwijken. Bovendien wordt een korte beschrijving gegeven van den
LX 61

algemeenen bouw der intersexentestes, omdat zij ter verklaring van het
lot der ovariotestes noodig is.

De microscopische bouw der intersexenovariën komt in groote trekken
overeen met die der normale. Het geheel is door kiemepithelium, dat
gewoonlijk in rust is, omgeven. De verdeeling in zona folliculosa en
zona vasculosa is ook hier gemakkelijk door te voeren. De follikels heb-
ben den zelfden bouw en samenstelling, alleen corpora lutea ontbreken
in den regel. Eirijping, bersten van een GraafscIi blaasje zijn pro-
cessen, die hoogst zelden plaats vinden. Even weinig komen dus die
lichamen, die als gevolgen optreden, voor. Follikelatresie, het eigen-
aardige proces, dat zoo verschillende wegen kan inslaan, die alle naar
het zelfde doel, follikelvernietiging voeren, beheerscht in intersexeno-
variën het beeld.

Het kiemepitheel, dat het ovarium of het ovariale deel van den
ovariotestis omgeeft, soms om den geheelen ovariotestis aanwezig is,
kan in enkele gevallen in het onderliggende eierstoksweefsel invagina-
ties inzenden, die verschillend van lengte, soms vertakt kunnen zijn.
Zij bestaan uit indifferent epitheel, wat er op zou kunnen wijzen, dat
er van een overwegend sterkere mannelijke impuls geen sprake is.
De ervaring toch heeft geleerd, dat dergelijke corticale vormingen zich
in ovariën van dieren, die van geslacht veranderen, als zaadbuisjes
ontwikkelen.

De primaire follikels, die ook hier uit een eicel en een enkele laag
follikelcellen bestaan en in de zona folliculosa liggen, zijn in de ver-
schillende onderzochte ovariën in zeer wisselende hoeveelheid aanwezig.
Zij kunnen ook geheel ontbreken. Soms zijn zij in groepen of strengen
bij elkander gelegen, terwijl ook de eicellen in nesten vereenigd door
een enkele laag follikelcellen kunnen zijn omgeven. Eens is een 12-
eiïge follikel gezien. Het wisselend aantal primaire follikels kan niet aan
verschillenden ouderdom der onderzochte ovariën worden toegeschre-
ven, aangezien zij alle van slachtvarkens afkomstig zijn en deze ge-
woonlijk ongeveer een jaar oud zijn. Het moet dus als een eigenschap der
intersexen beschouwd worden, dat primaire follikels in zeer wisselende
hoeveelheid kunnen voorkomen.

Vele hebben een normale eicelkern, in sommige individuen komen
naast normale atretische, primaire follikels voor, terwijl weer andere
vermoedelijk niet anders dan de laatste hebben. Het is dikwijls niet
gemakkelijk uit te maken of een primaire follikel nog normaal is of
niet. Zij schrompelen zeer snel na den dood. Daar vele preparaten
een lang transport hebben moeten doorstaan, voor zij ter plaatse waren,
is de mogelijkheid niet buiten te sluiten, dat normale follikels voor
abnormale zijn gehouden. Toch kan dit niet afdoen aan het feit, dat
in intersexenovariën zoowel normale als atretische, primaire follikels
kunnen voorkomen. Van alle is in haemaluin-eosinepreparaten het
oöplasma klein-vacuolair. Met Soedan III gekleurde bevriessneden
laten zien, dat dit een gevolg is van de aanwezigheid van vele kleine

vetdruppeltjes, die in het protoplasma aanwezig zijn. De kern der
gedegenereerde eicellen is pycnotisch, soms in stukken uiteengevallen.
Nadat deze verdwenen zijn, wordt het in vettige degeneratie overge-
gane protoplasma waarschijnlijk snel geresorbeerd, waarna de follikel-
cellen tusschen die van het stroma worden opgenomen en er niet meer
van te onderscheiden zijn.

Groeiende follikels (fig. i), waaronder die verstaan worden, welke
een eicel hebben, die door meer dan een laag follikelcellen is omgeven,
maar waarin nog geen cavum folliculi aanwezig is, komen in het alge-
meen in gering aantal voor en zijn in de meeste gevallen slechts voor een
zeer klein gedeelte normaal, waarbij aangenomen wordt, dat slechts dan
van normaal mag worden gesproken, wanneer de eicel dat is. Dus al ziet
men in een snede een normale granulosa en een omringend stroma,
dat zich als theca folliculi aandient, waaraan ook niets afwijkends is te
zien, dan kan men, als de eicel niet in het gezichtsveld ligt, niet tot de
diagnose normale follikel besluiten , omdat het ei reeds gedegene-
reerd kan zijn, zonder dat de granulosa nog eenig teeken van atresie
vertoont. Seriesneden zijn dus voor een juiste uitspraak noodzakelijk.
Bij dit onderzoek van 16 zgn. ware hermaphrodieten is mij gebleken,
dat bijna alleen kleine, groeiende follikels, cl. z. die, welke slechts door
een dunne granulosa zijn omgeven, nog normaal kunnen zijn; in de
meeste gevallen zijn ook deze evenwel reeds atretisch.

De degeneratie der eicel toont zich het duidelijkste aan den kern
en aan de zona pellucida. Wel is ook het protoplasma vacuolair, d. w. z.
in het bezit van kleine vetdruppeltjes, doch zoo lang deze niet groot
worden en zij ook in normale follikels voorkomen, kan men toch moei-
lijk van degeneratie spreken. Maar vloeien de kleine vetdruppels tot
grootere samen en komen in de gewone haemaluin-eosinepreparaten
groote vacuolen voor den dag, dan is er alle reden om een verval van
het protoplasma aan te nemen. De kerndegeneratie kondigt zich veelal
aan door een gelijkmatige donkerkleuring, waardoor de kernstructuur
niet of onduidelijk zichtbaar wordt en de nucleolus flauw doorschemert.
De kernmembraan is in zoo\'n geval of niet meer aanwezig of onzicht-
baar geworden. In een later stadium is de chromatine soms nog in brok-
ken in het donkere kernsap te zien. Ook komt het voor, dat de kern niet
gelijkmatig donker gekleurd wordt, maar dat de nucleolus zich tot
een grooten druppel vergroot, terwijl het chromatine eerst fijne korreltjes
vormt, die later tot een paar grootere brokken worden, die geleidelijk
aan gaan verdwijnen. Het is alsof het oorspronkelijke chromatine in
het kernsap oplost en er daarna door de nucleolus uit wordt geresor-
beerd, waardoor deze in omvang toeneemt en tot een grooten, donkeren
druppel wordt, waarnaast al of niet nog enkele kleinere chromatine-
stukjes in het oöplasma verspreid kunnen voorkomen. Naast dezen vorm
van kerndegeneratie kan ook de gewone pycnose, gevolgd door karyor-
rhexis en karyolysis worden waargenomen. In twee gevallen was de
kern aan een atypische mitose, een fragmentatie, onderworpen geweest.

In het eene waren er twee eicellen met 5 resp. 9 kleine kerntjes met
een membraan en een fijne kernstructuur ontstaan, in het andere ook
twee, doch met 2 resp. 3 kernen, die reeds pycnotisch waren. In enkele
gevallen waren sommige kernen der eicellen in groeiende follikels tot
kernschimmen geworden. Het gevolg van al deze kerndegeneratie-
processen, is dat de kern ten slotte verdwijnt; zij wordt in het oöplamsa
opgelost.

De zona pellucida is meestal zeer dik, slechts in enkele gevallen is
zij dun. Soms kan zij ook ontbreken. Er is dan geen begrenzing tegen-
over de aanliggende granulosacellen, welker protoplasma dan met
dat van het ei samenhangt. De dikke zona pellucida, die door zijn
sterkere kleuring met eosine steeds zoo gemakkelijk opvalt, is een ho-
mogene membraan, die een ronde of ovaalronde eicel kan omgeven,
maar bij vermindering van den inhoud dezer laatste eenzijdig ingedeukt
wordt en geheel kan samenvallen. Zij kan plaatselijk ontbreken, in
welk geval steeds granulosacellen in het ei zijn binnengedrongen. Om
te phagocyteeren ? De zona pellucida of de rest ervan is een lang leven
beschoren. Soms kan men ze nog terugvinden als er van de andere
bestanddeelen van den follikel niets is overgebleven en deze reeds geheel
in het stroma ovarii is opgegaan.

Zooals reeds is opgemerkt kan de granulosa der groeiende follikels
nog volkomen normaal zijn, terwijl de eicel reeds in een ver gevorderd
stadium der degeneratie verkeert. Bij de verder voortschrijdende atresie
behoudt de granulosa zijn normaal voorkomen, maar gaat de basaal-
membraan, die haar van de omringende theca scheidt, op enkele plaatsen
verloren en wordt het bindweefsel gelegenheid gegeven in de granulosa
in te groeien, waardoor een bindweefselepitheellichaam ontstaat, dat
door een bindweefselmembraan (theca) omgeven is. In Bielschowsky-
preparaten, waarin reticulinevezelen duidelijk voor den dag kwamen,
zag ik slechts eenmaal, dat zich tusschen de granulosacellen door fijne
argentophiele vezelen slingerden, die een mooi, fijn netwerk vormden.
In alle andere groeiende follikels, waarin de granulosa nog door een
volkomen intacte membraan was omgeven, was van dit fijne netwerk
niets te zien. Het indringende bindweefsel begeeft zich nog al eens direct
naar de eicel en omgeeft haar dan als met een membraan. Wordt het
doode ei evenals een vreemd lichaam met een kapsel omgeven ? Oudere
stadia der atresie van groeiende follikels vertoonen niet, zooals men zou
verwachten, degeneratie der granulosacellen. Wel kan men waarnemen
hoe deze cellen in het bindweefselepitheellichaam langer en spoel-
vormiger worden, een bleekere, dikwijls ook langere kern aannemen,
zoodat zij weldra niet meer van de andere fibrocyten zijn te onder-
kennen. Zoo treedt dus geleidelijk aan een corpus fibrosum op, dat
centraal uit een los bindweefsel bestaat, dat door een dichtere, celrijke
laag, de oude theca, is omgeven en waarin een rest van de zona pellu-
cida geen uitzondering is. Ten slotte wordt het geheel tot een litteeken
en wanneer ook dit verdwijnt, is er in de plaats van den groeienden

follikel stroma ovarii getreden, dat in geen opzicht meer behoeft te
herinneren aan het verdwijningsproces, dat heeft plaats gegrepen.
Het komt af en toe voor, dat midden in het ovariale bindweefsel een
gedeelte van een zona pellucida ligt. Hoogst waarschijnlijk is dit de
laatste rest van een groeienden follikel.

Naast dezen algemeen voorkomenden vorm, waarvan de stadia verder
dan dat van bindweefselepitheellichaam weinig bij deze jonge slacht-
dieren worden gevonden, is er een andere, die slechts in gering opzicht
afwijkt. De granulosa krijgt n.1. een reticulair voorkomen, doordat
de cellen uit elkander gaan liggen en nog slechts door cytodesmen met
elkander verbonden blijven.

Bij de atresie der groeiende follikels vindt dus evenals bij die der
primaire geen degeneratie en necrose der granulosa plaats, maar worden
haar cellen in bindweefselcellen gemetamorphoseerd, vermeerderen zij
dus het stroma ovarii.

In sommige ovariën ondergaan de atretische follikels met uitzondering
der primaire, veranderingen, die op een luteinisatie uitloopen. Dergelijke
eierstokken bezitten luteinecellen, die te midden van het stroma ovarii
en in ovariotestes vooral nabij de balgedeelten in groepen van zeer ver-
schillenden vorm kunnen zijn gelegen. Vele zijn langgestrekt, om cystes
en groote follikels gebogen, andere zijn rond of ovaal, soms onregel-
matig. De wijze van ontstaan dezer kleine corpora lutea atretica stel ik
mij op grond van waargenomen beelden als volgt voor:

In een groeienden follikel, waarvan de granulosa normaal of gereti-
culiseerd kan zijn, wordt de grens tegenover het omliggende bindweefsel,
dat van alle kanten binnendringt, onscherp. Ondertusschen zijn de
granulosacellen grooter geworden, liggen niet meer direct tegen elkander
aan, maar worden door dunne laagjes vaathoudend bindweefsel van
elkander gescheiden. Bovendien worden zij polygonaal en nemen zij
geheel het karakter van luteinecellen aan. De volgende afbeeldingen
(2, 3, 4) demonstreeren het proces. De eerste der drie toont zoo\'n
corpus luteum atreticum met zijn groote cellen en vele capillairen.
Groepjes kleine cellen, die ook in dit gele lichaam voorkomen, liggen
voornamelijk tegen den rand. In zijn omgeving liggen een paar groeiende
follikels, waarvan er drie op afbeelding 3 sterker vergroot zichtbaar zijn.
De eerste a is scherp ten opzichte van het omgevende bindweefsel be-
grensd en heeft een reticulaire granulosa; de tweede b is met bindweefsel
doorgroeid en vertoont min of meer vrij liggende cellen, die nog klein
zijn; in de derde c zijn zij reeds grooter geworden, hebben het karakter
van granulosacel verloren en zijn reeds polygonaal. De laatste der drie
afbeeldingen 4 sluit aan de vorige aan, zooals de groep van kleine,
polygonale cellen van 3 en 4c. dat aangeeft. Deze vormen een over-
gangsgroep, die via cellen als bij a en b van deze figuur tot luteine-
cellen worden. Duidelijker wordt dit nog als men afbeelding 5 bekijkt,
welker celgroepen als bij a met die van c uit de vorige figuur op een
lijn te stellen zijn. Bij b zijn duidelijk overgangsvormen waar te nemen.

Ook op andere plaatsen zijn er beelden, waarin de overgang van gra-
nulosacellen in luteinecellen goed te volgen is, zoodat m. i. aan de
mogelijkheid, dat in een intersexenovarium uit een groeienden follikel
een onregelmatig corpus luteum atreticum ontstaat, niet behoeft te
worden getwijfeld.

Het meest opvallend zijn steeds de GRAAFsche blaasjes, die op ver-
schillende wijzen in atresie kunnen overgaan. Voor hierop in wordt
gegaan, dienen eerst eenige opmerkingen te worden gemaakt. In de
eerste plaats moet er op worden gewezen, dat ik in geen van alle ge-
vallen normale blaasfollikels gezien heb. D. w. z. dat ik in die eier-
stokken, die in serie gesneden waren, geen enkel GraafscIi blaasje
met een normale eicel heb aangetroffen, ook niet in die, waarin gra-
nulosa en theca interna geen enkel verschijnsel van atresie vertoonden.
De andere ovariën, die niet in serie ter onderzoek zijn gekomen en
waarvan een wisselend aantal sneden nauwkeurig zijn onderzocht,
toonden ook nimmer in een GraafscIi blaasje een normale eicel, wel
steeds een gedegenereerde, zoodat ik meen te mogen aannemen, dat
blaasfollikels met een normale eicel, d. z. dus, die, welke nog tot rijping
zouden kunnen komen, in al de onderzochte gevallen ontbreken. Alle
zijn dus gedoemd atretisch te worden.

De bouw der GRAAFsche blaasjes wijkt niet af van die in normale
ovariën. Wel zijn de theca-internacellen niet altijd even duidelijk te
onderkennen, maar Soendanpreparaten geven toch steeds aan, dat
lipoidhoudende cellen in de theca in wisselende massa voorkomen.
Met haemaluin-eosine gekleurde sneden laten dikwijls een theca
interna zien, waarin de epithelioide cellen niet in het oog vallend zijn
en waarin alleen een grootere celrijkdom opmerkelijk is. Naast fibro-
cyten en theca-internacellen zijn histiocyten, zooals uit de beschrijving
der atresie dezer follikels zal blijken een normaal bestanddeel van
den inwendigen follikelwand.

De degeneratie der GRAAFsche blaasjes begint met die der eicel, die
dezelfde is als in de groeiende follikels. Kernfragmentatie is evenwel
niet waargenomen. Alhoewel het ei het eerste aan het verval ten offer
valt, toont het ook in een blaasfollikel den grootsten weerstand, tengevolge
van de resistentie, die de zona pellucida blijkt te bezitten. Bij de be-
spreking der atresie der blaasfollikels moet na de eicel de aandacht
op de granulosa gevestigd worden. Is deze nog normaal, dan kan men
er soms mitosen in aantreffen, die dan ook wel eens in de theca interna
te zien zijn. Deelingsfiguren zijn evenwel geen regel. Of en in hoeverre
deze celvermeerdering, die aan de atresie vooraf lijkt te gaan, iets met
dit proces heeft uit te staan, is mij onbekend. Treedt in de granulosa
de degeneratie op, dan worden weldra geen celdeelingen meer waar-
genomen. De processen, die tijdens de atresie de granulosa kenmerken,
zijn die der vettige degeneratie en der pycnose gevolgd door karyorrhe-
xis en karyolysis. Zij worden eerst verspreid in de granulosa waarge-
nomen. Hier en daar ziet men een vervallen cel, te kennen aan de

onregelmatige chromatinebrokken, tusschen de normale in liggen.
Weldra neemt het aantal dezer cellen toe en worden zij vooral in de
binnenste lagen, doch ook op andere plaatsen verspreid gevonden. Bij
de verdere uitbreiding der pycnose ontstaan er twee lagen, n.1. een
binnenste zóne geheel uit een vervallen celmassa en een buitenste uit
normale en gedegenereerde cellen bestaande. De vraag is of de aaneen-
gesloten laag van kern- en celresten, die zich geleidelijk aan de binnen-
zijde der granulosa in het cavum folliculi uitbreidt, wel alleen uit de
binnenste granulosacellen is voortgekomen; of dat deze detritus cen-
traalwaarts wordt verplaatst en dus een verzamelplaats is van alle
in de granulosa gedegenereerde cellen. Merkwaardig is, dat in het
algemeen de cumulus oöphorus het langste aan het verval weerstand
biedt. Ten minste, wanneer er nog zoo\'n cumulus is en de eicel niet
reeds hier of daar tegen de theca of tegen de granulosa aanligt. Ten
slotte worden ook deze cellen, evenals die, welke direct aan de theca
aansluiten aan dit degeneratieproces onderworpen en is er een holte
ontstaan met liquor gevuld, waarin een detritus zweeft, welks donker
gekleurde kernresten het sterkste op den voorgrond treden. Behalve
deze veranderingen in de granulosa zijn er ook enkele in de membrana
basalis en in de theca interna te constateeren. De eerste is geleidelijk
aan verdwenen. Nadat zij eerst hier en daar niet meer te zien was,
werden deze hiaten bij de verdere voortschrijding der atresie steeds
grooter, totdat ten slotte van de membraan niets meer te vinden was.
BiELSCHOW\'SKYpreparaten leeren, dat zij in follikels, waarin de granu-
losa nog volkomen intact is, aan de basis der buitenste laag der granu-
losacellen is gelegen en vele fijne reticulinevezelen in zich draagt, die
daarin een uiterst fijn netwerk vormen, dat met dat, wat de argento-
phiele vezelen in de theca interna vormen, samenhangt. Als de basaal-
membraan begint te vervallen, verdwijnt ter plaatse dat fijne netwerk
en eindigen de binnenste centraalwaarts loopende vezelen van het net-
werk in de theca interna abrupt. De scherpe grens tusschen granulosa
en theca is nu verdwenen. De veranderingen in de theca interna zijn
van geheel anderen aard. De enkele mitoses zijn opgehouden, hier en
daar is een cel te gronde gegaan, doch het voornaamste is, dat in vele
gevallen de histiocyten zich of hebben vermeerderd of duidelijker voor
den dag komen. Er treden n.1. vooral in de binnenste zóne cellen met
groote, ronde of ovale kern op, die door een nucleolus en een fijne
chromatinestructuur gekenmerkt is. In met Soedan III gekleurde
bevriessn\'eden zijn deze cellen duidelijk van de theca-internacellen te
onderkennen. Hier ziet men n.1. in deze laatste fijne oranjekleurige
korreltjes, die in de eerste, die zich later als histiocyten ontpoppen,
ontbreken. (Terloops moge er de aandacht op gevestigd worden, dat
in GRAAFsche blaasjes met normale granulosa en intacte membrana
basalis de perifere zóne der buitenste granulosa-cellen rijk is aan fijne
met Soedan III gekleurde granula).

Nadat de granulosa door degeneratie te gronde is gegaan, kan het
verdere proces zich op drie wijzen voortzetten:

a. In de detritus, die in de liquor folliculi zweeft, kan men tusschen
de cel- en kernresten steeds eenige goed gemarkeerde, bleek gekleurde
cellen aantreffen, die een kern bezitten, welke zeer verschillend van
grootte en vorm kan zijn en over het geheel nog al chromatinerijk is.
Het meest opvallende in deze cellen is echter, dat het protoplasma
steeds stukjes, die uit de detritus zijn opgenomen, bevat. Deze cellen
zijn macrophagen. In het eene geval zijn zij slechts na eenig zoeken
te vinden, in het andere zijn zij in behoorlijk aantal aanwezig. Bij de
verdere ontwikkeling van dezen vorm van atresie zijn er drie processen,
die tegelijk gaande zijn, n.1. a. vermeerdering van het aantal macro-
phagen; b. verdwijnen van de kern- en celresten uit de vervallen massa,
deels door phagocytose, deels door oplossing ervan in de liquor folliculi
en c. verkleining van den follikel, waarschijnlijk tengevolge van resorbtie
van liquor en aanpassing van de theca aan het kleinere lumen. Van
deze drie processen is het eerste het voornaamste, omdat dat het cellige
corpus atreticum doet ontstaan. Er zijn twee manieren, waarop de uit-
breiding van het getal der macrophagen plaats vindt, n.1. door cel-
deeling en door migratie van den wand uit. De eerste manier is de
minst voorkomende. Cellen met een ingesnoerde en een dubbele kern
wijzen er op, dat langs amitotischen weg vermeerdering kan plaats
vinden. Migratie van den wand uit is daarentegen de gewone manier.
Als nadere beschrijving van dit proces moge het volgende dienen.
Voorop moet staan, dat algeheele vernietiging der granulosa heeft
plaats gegrepen. Dat dit is geschied, leid ik hieruit af, dat, als de gra-
nulosa nog niet geheel is te gronde gegaan en de membrana basalis
reeds is verdwenen, in de inwendige zóne der theca interna een afplat-
ting der bindweefselcellen (fibrocyten) is tot stand gekomen. Hierdoor
kan er een zoo\'n platte laag gevormd zijn, maar kunnen er ook meer,
soms 4 over elkander liggen. Iedere laag is ten opzichte van de volgende
duidelijk begrensd, maar binnen het gebied van dezelfde laag hangen
de cellen syncytieel samen en liggen er groote, platte kernen met een,
soms twee nucleoli, kernmembraan en fijn chromatinenet in het homo-
gene strookje protoplasma naast elkander. Aan den binnenkant van deze
afgeplatte zóne ligt de granulosa, voor zoover zij er nog is. Is. zij ver-
dwenen, dan vormen deze platte cellagen, die van de theca interna
stammen, de binnenste omgrenzing van het cavum folliculi. Behalve
deze verandering is er nog een andere opgetreden. Wanneer men den
bindweefselwand van den follikel, waarin het atretische proces nog geen
voortgang heeft gehad, vergelijkt met dien, waarin de degeneratie der
granulosa reeds is voortgeschreden, ziet men, dat de laatste een theca
interna bezit, waarin zich histiocyten hebben gevormd, die een grootere

kern en meer protoplasma bezitten, dan de andere cellen. Zij zijn vooral
nabij de binnenste zóne duidelijk te zien. Het optreden der macropha-
gen, die aan de opruiming der detritus een werkzaam aandeel nemen,
geschiedt op de volgende wijze. Ten eerste ontstaan in de binnenste
cellaag of -lagen gewoonlijk op eenige plaatsen tegelijk of over een
betrekkelijk groot gedeelte van den wand, uit de aanwezige, platte ker-
nen, groote blaasvormige, ronde of ovale, die eveneens een of twee
nucleoli, kernmembraan en een fijne chromatinestructuur hebben.
De hoeveelheid protoplasma heeft zich vergroot, de platheid is ver-
dwenen, maar het syncytieele karakter is nog gebleven. De grenzen der
platte lagen kunnen hierbij verloren gaan, zoodat soms vele groote
kernen in een protoplasmamassa bij elkander liggen, waarbij van af-
zonderlijke cellen niet gesproken kan worden. Het geheel grenst direct
aan het cavum. Daarna ziet men, dat deze kernen zich door een eigen
protoplasmalichaam omgeven, een ronde gedaante aannemen en zich
uit het syncytium los maken. Op de plaatsen, waar dit geschiedt, wordt
niet een zoo\'n cel gevormd, maar verscheidene, die eerst nog als een
groepje bij elkander blijven liggen, maar daarna geleidelijk aan de liquor
intrekken (fig. 6). Ondertusschen hebben de kernen van deze cellen
een anderen vorm gekregen. Zij zijn onregelmatig, kleiner, worden
met haemaluin donkerder gekleurd en hebben geheel denzelfden vorm
gekregen als die van de macrophagen, die reeds in de detritus lagen.
Tusschen deze kernen en die der histiocyten van den follikelwand
bestaan alle overgangsvormen en zijn in ieder wordend corpus atreticum
te vinden. Slechts in enkele der macrophagen blijft de groote kern
behouden.

Niet alleen de binnenste, platte cellaag is de bron voor deze celsoort,
die geleidelijk aan het geheele, ondertusschen kleiner geworden cavum
folliculi zal gaan opvullen. De histiocyten der theca interna, die in de
nabijheid der vormingsplaatsen liggen, worden ook in het proces be-
trokken en ondergaan dezelfde veranderingen (fig. 6 en 7). Merkwaar-
dig is het, dat dit proces doorgaat, zelfs al ziet men in de liquor folliculi
geen vervallen celmateriaal meer. Oefenen dan de opgeloste stoffen
een aantrekkingskracht uit? Of moeten de fijne vetdruppeltjes, die in
bevriessneden met Soedan III gekleurd worden en in de liquor folliculi
zweven, verantwoordelijk gesteld worden ? Wanneer men de op deze
laatste manier gemaakte preparaten beziet, bemerkt men in de theca
vele internacellen, die rijk zijn aan soedanophiele granula en ziet men
verder, dat de histiocyten, die in de holte van den follikel liggen even-
eens met dergelijke korrels gevuld zijn (fig. 8), die evenwel grooter en
onregelmatiger zijn. Die histiocyten, welke in de theca interna nabij
het lumen liggen, zijn vrij van deze korrels; die, welke aan den rand
van de holte liggen, hebben er slechts weinige, terwijl in het algemeen,
die, welke meer naar het midden toe zich bevinden, er reeds mede
overladen zijn. De verandering, die de kern ondergaat, gaat evenwijdig
aan die van het cytoplasma door de opname der vetdeeltjes. Of is het

niet de phagocytose der vetdeeltjes, die de soedanophiele korrels in
de cellen doet optreden, maar moet een beginnende, vettige degeneratie
er verantwoordelijk voor worden gesteld ? In dit geval is het moeilijk
een reden voor de migratie der histiocyten uit den wand in de holte op
te geven en moet aan een zelfstandig proces worden gedacht, waarbij
het phagocytaire karakter der cellen slechts een secundaire rol speelt.
Ook bestaat de mogelijkheid, dat de liquor een zoo goede voedings-
bodem is, dat de daarin zwevende cellen er niet alleen goed in gedijen,
maar bovendien vet als reservevoedsel vastleggen. Zoolang de beteekenis
dezer lichamen en de reden van hun optreden onbekend is, zal het
zeer moeilijk zijn aan te geven, waarom deze cellige corpora atretica
ontstaan.

Wanneer ten slotte de geheele follikel met deze histiocyten is opge-
vuld, is het corpus atreticum cellulosum klaar. Het bestaat dan uit
groote, ronde cellen, die door een donker, fijn protoplasmawandje zijn
omgeven en vrij nauw aan elkander sluiten. Het protoplasma is in
gewone paraffinepreparaten klein-vacuolair, vertoont zelden groote
vacuolen, bevat soms nog een gephagocyteerde cel-of kernrrest. De kern
is steeds grillig van vorm, gTootte en structuur, lijkt soms wel pycno-
tisch te zijn. Gelobde, ingesnoerde of dubbele kernen zijn geen uitzon-
dering. Het protoplasma is in haemaluin-eosinepreparaten steeds licht
grijs gekleurd. Om deze celmassa ligt de oude theca interna; de inwen-
dige, platte cellen zijn verdwenen, waarschijnlijk opgebruikt. Zij is
celrijk, breeder geworden. Zij omgeeft een veel kleiner lichaam, clan zij
oorspronkelijk deed en is daarbij in kronkels komen te liggen. Dit is
vooral aan de buitenzijde duidelijk te zien, waar zij met uitloopers in
de theca externa uitstraalt.

Alvorens tot de beschrijving van het verdere lot van deze corpora
atretica over te gaan, is het van belang er op te wijzen, dat in enkele
GRAAFsche blaasjes, welke nog een granulosa bezaten, waarin geen
pyenose waar te nemen was, in het lumen reeds een paar histiocyten
voorkwamen. Eenige reden voor de aanwezigheid kon ik niet vinden.
Een onderzoek werd ingesteld naar de cellen der granulosa en der
theca interna. Dit wees uit, dat de laatste vele histiocyten met blaas-
vormige kern bezat en dat enkele reeds in de granulosa waren ingedron-
gen. Die, welke in het lumen waren gelegen, hadden dus de laag der
follikelcellen al achter den rug. Men krijgt den indruk, alsof er hier een
anachronisme bestaat, waarbij datgene, dat in een later stadium der
atresie moet plaatsvinden, reeds in een vroeger is geschied (n.1. het
binnendringen der histiocyten). Is deze indruk juist, dan heeft de vor-
ming van een corpus atreticum cellulosum met phagocytose als pri-
maire reden niets te maken, maar wordt er een zelfstandig lichaam ge-
maakt, dat waarschijnlijk een bepaalde, thans nog onbekende, functie
zal bezitten.

Tot nu toe heb ik met opzet over een glasmembraan of membraan
van Slavjansky gezwegen. Toch is zij zeer dikwijls aanwezig en kan

ook haar eerste optreden worden bestudeerd. Voorop moet worden
gesteld, dat zij met de oorspronkelijke basaalmembraan der follikels
niets te maken heeft, omdat deze reeds geheel verdwenen is voor er van
de vorming van een membraan van Slavjansky sprake is. Haar eerste
optreden valt ongeveer samen met het begin van de vorming van het
cellige corpus atreticum. In haemaluin-eosine- of van GiESON-prepara-
ten doet zij zich bij haar eerste optreden als fijn, homogeen rood ge-
kleurd lijntje voor, dat zich aan den buitenkant der platte celzöne
van de theca interna bevindt en meestal niet over den geheelen omtrek
van het blaasje voorkomt. In meer langwerpige of onregelmatige folli-
kels zijn het de korte bochten, waar de membraan bij voorkeur het eerste
voor den dag komt, in ronde kan iedere willekeurige plaats de eerste
zijn, waar zij te zien is. Wel is opvallend, dat dit tevens de plaatsen van
de sterkste vorming der indringende histiocyten is. In Bielschowsky-
preparaten blijkt de glasmembraan in dit stadium uit dicht naast
elkander gelegen argentophiele vezelen te bestaan, die met het fijne
netwerk dezer draden in de theca interna samenhangen. Bij de verder
voortgaande atresie breidt zich deze membraan om een grooter ge-
deelte van den follikel uit, maar blijft steeds aan den buitenkant der
platte celzöne. Zij wordt daarbij dikker, neemt alleen nog aan den bin-
nenkant zilver aan en wordt aan den buitenkant evenals de collagene
vezelen in BiELSCHOWSKY-preparaten lichtpaars van kleur. In gewone
haemaluin-eosinesneden is zij nu als een breede, roode band zichtbaar.
Ondertusschen is de follikel veel kleiner geworden en moet de langere
membraan, zich aan het kleinere lumen aanpassende, in bochten gaan
liggen, zooals men een membraan van Slavjansky ook altijd duidelijk
ziet doen. Zij kan nu de geheele follikel omgeven, doch doet het in de
meeste gevallen niet. Een klein gebiedje blijft dan vrij.

Het beeld, dat de met zilver geïmpregneerde corpora atretica cellu-
losa bieden, is gekenmerkt door een netwerk van fijne reticulinevezelen,
die tusschen de histiocyten doortrekken (fig. 9) en aan den rand in de
membraan van Slavjansky uitloopen, die aan zijn binnenkant nog met
zilver zwart geïmpregneerd kan zijn. In de theca interna is eveneens
een netwerk van fijne, zwarte draadjes aanwezig, dat ook in de mem-
braan uitstraalt.

Daar waar de membraan van Slavjansky in de theca interna ont-
staat en na uit reticulinevezelen te zijn opgebouwd een vlies wordt van
dicht aaneengelegen collagene vezelen, wordt aan het binnendringen
der aan den buitenkant van die membraan gelegen histiocyten een
zware hinderpaal in den weg gelegd. Een enkele maal kan men er een
histiocytenkern in zien, die langgerekt, soms ingesnoerd is, die als het
ware moeite doet om tusschen de vezelen van de membraan van Slav-
jansky door te worstelen.

Het verdere lot van het cellige corpus atreticum bestaat hierin, dat
capillairen met fijn bindweefsel uit de omringende theca tusschen de
histiocyten doordringen. Soms is centraal of meer naar de periferie een

Uit het Bacteriologisch Laboratorium van de Geneeskundige
Kliniek der Rijks Universiteit te Utrecht

Terwijl bij tuberculose en malleus de ophthalmo-reactie een ge-
bruikelijk diagnostisch hulpmiddel van algemeen erkende waarde is,
heeft deze methode van onderzoek geen toepassing gevonden bij brucel-
lose.

Ervaringen bij den aan Bang-infectie lijdenden mensch, die zeer
sterk allergisch pleegt te reageeren op subcutane of intracutane injectie
van een geringe hoeveelheid gedoode Brucella-suspensie en de gunstige
uitkomsten met de ophthalmo-reactie bij paarden verkregen (zie dit
Tijdschrift 1932, blz. 617 en Zeitschr. f. Inf.kr.h. der Haustiere 1932,
Dl. 42, blz. 1) deden mij besluiten, in weerwil van de weinig bemoedi-
gende uitkomsten die de literatuur vermeldt, de bruikbaarheid van
deze diagnostische methode bij koeien in onderzoek te nemen. Bij dit
onderzoek is tevens een poging gedaan tot het bepalen der verhouding
van de serumreacties en de allergische oogproef.

In de mij ter beschikking staande literatuur kon ik slechts 2 mede-
deelingen vinden aangaande de ophthalmo-reactie bij besmettelijk
verwerpen.

groepje cellen gelegen, dat necrotisch is geworden. Het wordt dan door
het bindweefsel gesequestreerd. Geleidelijk aan wordt het cellige corpus
atreticum tot een bindweefsellichaam, in de eerste plaats doordat het
indringende bindweefsel toeneemt en in de tweede plaats doordat de
histiocyten kleiner en langwerpiger wordende, ook wat hare kernen
aangaat, ten slotte niet meer van fibrocyten zijn te onderscheiden.
Hebben zij allemaal dit stadium bereikt, dan is er een lichaam opge-
treden, dat geheel overeenkomt met dat, wat bij de groeiende follikels
is gevonden, ware het niet, dat de meestal aanwezige membraan van
Slavjansky op een andere afkomst wijst. Tot zelfs in dit stadium is de
aanwezigheid van een rest van de zona pellucida geen uitzondering.
Het eindstadium is hier een litteeken, waarin een rest van de homogene,
gekronkelde membraan van Slavjansky dikwijls nog te zien is. Waar-
schijnlijk ontstaat ook uit dit litteeken op den duur het gewone weefsel
van het stroma ovarii. Wordt vervolgd.

Hantsche (Inaug.-Diss. Leipzig, 1912) paste verschillende praepa-
raten van Bang-suspensies toe. Hij bepaalde hun sterkte met de comple-
mentbindingsreactie. Van 9 dergelijke producten bleek maar één
voor het doel bruikbaar, omdat de andere te sterke onspecifieke prik-
keling uitoefenden op de conjunctiva. De diagnostische waarde bleek
zeer beperkt. Van 25 koeien uit een niet geïnfecteerden stal, welke sero-
logisch geen reactie gaven (en die daarom door den schrijver, met
ongegrond optimisme, „abortusfrei" werden verklaard) had 12 % een
positieve ophthalmo-reactie. Daarentegen regaeerde van 25 zeker ge-
infecteerde koeien (serologisch positief) slechts 52 % positief.

Wirth (Inaug.-Diss. Berlijn, 1920) beperkte zich ook tot het gebruik
van handelspraeparaten. Hij vond één dezer bruikbaar, hoewel dit toch
nog 14.3% miswijzingen gaf. De resultaten waren van dien aard, dat
Wirth aan de reactie weliswaar een zekere diagnostische waarde
toekende, maar toch de betrouwbaarheid der serumreacties veel
grooter achtte.

Het is niet te verwonderen dat deze mededeelingen niet tot navolging
hebben aangemoedigd.

Men mag zich evenwel afvragen of de verkregen uitkomsten niet
sterk beïnvloed zijn geweest door de keus der gebezigde reagentia,
welke niet bijzonderlijk voor het doel waren bereid.

De antigene waarde bij de complementbindingsreactie is niet een
betrouwbare aanwijzing voor de allergene waarde bij de ophthalmo-
reactie. De van elders betrokken praeparaten zullen waarschijnlijk
door verhitting of door toevoeging van desinficientia, de bacterie-
eiwitten in min of meer gedenatureerden staat hebben bevat.

Bij de bereiding van een reagens voor de oogproef heb ik getracht
een allergeen samen te stellen, dat de bacterieele substanties in sterke
concentratie bevatte, zonder toevoeging van eiwit aantastende
of het oogslijmvlies prikkelende stoffen. In voorproeven bij paarden
en koeien werden de beste uitkomsten verkregen met een suspensie,
die aldus was bereid :

Men gebruike stammen van Brucella Bang, met glanzende, homo-
gene kolonies (dus geen drooge „Rough", of slijmige groei), welke
met physiologisch water een gelijkmatige suspensie geven. Een groot
aantal buizen schuingestolde vleeschbouillon-agar geënt met deze
stammen wordt 2 dagen bij 37⁰ gelaten en vervolgens, na verwijdering
van het condensatiewater, afgespoeld met een weinig steriele physiolo-
gische keukenzoutoplossing, zoo dat een zeer dichte, witte suspensie
ontstaat. Deze blijft gedurende ongeveer 36 uur in een waterbad op
55⁰ C. Daarna voegt men gelijke deelen steriele glycerine toe en bewaart
het mengsel aseptisch in de ijskast. Het is minstens een half jaar
houdbaar.

Naast de ophthalmo-reactie werden steeds ook de agglutinatie-
en complementbindingsreacties verricht.

De oogproef geschiedde met enkele druppels reagens; ter controle
werd in een aantal gevallen in de andere conjunctievaalzak 50 %
glycerine gebracht. Het resultaat werd op verschillende tijdstippen
afgelezen. Alleen duidelijk purulente uitvloeiing is als positief be-
schouwd.

De agglutinatie-reactie werd in 4 verdunningen uitgevoerd, n.1. 1 /50,
100, 200 en 400. Bij de opgave van de sterkte der reactie-titer is in de
tabellen tusschen haakjes aangegeven de sterkste verdunningsgraad
met nog volledige opklaring.

Voor de complementbindingsreactie dienden 4 hoeveelheden serum,
n.1. 0.015, o.01, 0.005 ^en 0.0025 ccm. De cijfers 1 tot 4 wijzen aan het
aantal buisjes met positieve reactie, waarbij tusschen haakjes aange-
geven zijn die met volledige remming der haemolyse.

In de tabellen zijn de uitkomsten systematisch gerangschikt. De volg-
nummers hebben betrekking op de standplaatsen der koeien in de stal.

1) De veestapel in stal S. bestond uit 2 groepen, die gedurende den
zomer op afzonderlijke landen waren geweid. Het onderzoek vond
plaats in December 1931. In Mei 1931 had een paard aan nekbuilgeleden.
Uit den etter werd Brucella Bang gekweekt; de agglutinatie met het
bloedserum was 1/6400 positief, de complementbindingsindex bedroeg
9. Thans (Dec. 1931) was het plaatselijk proces volledig hersteld. De
ophthalmo-reactie met Bang-allergeen was duidelijk positief.

Bij het rundvee waren voor den eerste maal gevallen van verwerpen
voorgekomen in October 1931.

De bij dezen veestapel verzamelde gegevens leiden o.m. tot de vol-
gende opmerkingen.

Van de 35 volwassen koeien uit weide 1 reageerden 16 met de agglu-
tinatie- en complementbindingsproeven positief; 15 dezer en bovendien
nog 15 andere hadden een positieve ophthalmoreactie. Van de eerste
groep hadden 6 voor korten tijd geaborteerd, één had opgebroken, een
andere was sedert 2 jaren steriel, nog 4 andere verwierpen 3 of 4 weken
later.

Van de 15 koeien uit de tweede groep verwierpen 6 binnen 2 maanden.
Deze en nog 2 andere koeien werden op dat tijdstip nogmaals serolo-
gisch onderzocht; agglutinatie- en complementbindingsreacties waren
thans ook positief. Twee koeien, die aanvankelijk serologisch noch
allergisch reageerden, hadden 2 maanden later wel positieve serum-
reacties, maar negatieve oogproef (één dezer had geaborteerd). De
negatieve ophthalmo-reactie, naast positieve serumproeven, bij een

koe, die kort geleden had geaborteerd viel bij een volgend onderzoek,
na 2 maanden, zwak positief uit.

Van de 11 vaarzen uit weide II hadden slechts 2 positieve oogreactie
en één dezer tevens positieve serumreacties. Deze beide en nog 5 andere
dieren aborteerden. Bij het daarop volgend onderzoek reageerden sero-
Iogisch alle 5, met de oogproef 2 positief.

2) Het onderzoek in stal v. d. W. geschiedde begin Februari 1932.
Eerst sedert kort waren de eerste gevallen van abortus voorgekomen.
Eenigen tijd tevoren bleek een paard aan brucellose te lijden (alge-
meene verschijnselen, later borstbeenfistel, aggl. 3200, c.b.r. 10, ophthal-
mo-reactie sterk positief). Van de 26 koeien hadden 12 positieve serum-
reacties, van welke 9 ook positieve oogproef. Bovendien gaven nog
8 andere koeien een positieve oogreactie; hel bloedserum van 4 dezer
bevatte agglutininen, maar geen amboceptoren. Bij één koe, die 3 maan-
den te voren had verworpen, waren alle reacties negatief.

3) Begin April 1932 had het onderzoek plaats in het bedrijf W. A. ƒƒ.,
Sedert een aantal jaren heerschte hier de besmetting, jaarlijksch kwa-
men gevallen van abortus voor. In 1928 zijn verschillende koeien
met Bangcultuur geënt.

Bij de 31 koeien waren 12 maal alle reacties positief, uitsluitend de
serumreacties 2 maal, alleen de oogproef 7 maal. Van de 6 vaarzen
gaven 2 een positieve oogproef, één agglutinatie.

4) In den stal d. B. was 3 jaren geleden het laaste abortusgeval. Bij
het systematisch onderzoek van de melk zijn in 1931 abortusbacteriën
gevonden bij 3 koeien.

Het onderzoek werd midden Februari 1932 verricht. Van de 39 vol-
wassen dieren waren 16 maal alle onderzoekingen negatief, 8 maal
waren alle reacties positief, 9 maal alleen de oogproef positief.

5) De veestapel van v. d. G. werd in onderzoek genomen ter controle.
Alle hiervóór genoemde bedrijven hadden sedert korten of langen tijd
te kampen met Bang-infectie. In den stal van v. d. G. evenwel waren
abortusgevallen niet voorgekomen. Ook andere omstandigheden maak-
ten dezen veestapel voor het onderzoek, met betrekking tot de vraag
of de oogproef als eens pecifieke reactie mocht worden beschouwd, zeer
verkieselijk. Het vee hield verblijf op een afgesloten landgoed; van
buiten werden geen koeien geïmporteerd; de stapel werd door eigen
fok aangevuld; het hooi kwam van de eigen weiden. Met groote waar-
schijnlijkheid mocht het vee vrij van Brucella-besmetting worden ge-
acht. Het onderzoek wees evenwel anders uit.

Van de 13 volwassen koeien uit stal I hadden 4 een positieve ophthal-
mo-reactie, van welke 2 ook agglutinines bezaten. Bovendien werd bij

nog 5 dieren een positieve agglutinatie-reactie gevonden en bij 2 dezer
ook een complementbindingsreactie. Dat hier werkelijk een Brucella-
infectie in het spel was, werd bewezen door het onderzoek van de melk.

Uit één der 6 onderzochte melkmonsters namelijk werden abortus-
bacteriën gekweekt (directe cultuur en caviaproef).

Geen der 6 vaarzen in stal II reageerde serologisch of allergisch.
Alle overige (4-jarige) koeien hadden agglutinines, 4 ook ambocep-
toren, slechts 2 gaven een positieve oogproef. Eén der 4 onderzochte
melkmonsters bevatte levende Brucella (kweek en cavia).

Terwijl beide Brucella-uitscheidende koeien positieve agglitunatie-
en complementbindingsreacties hadden, was slechts bij één hunner
de ophthalmo-reactie positief.

De resultaten der onderzoekingen van de 5 veestapels samenvattend,
werden de volgende gegevens verkregen :

agglutinatie en oogproef............................................................102 maal

compl.binding en oogproef......................................................106 maal

agglutinatie en compl.binding ................................................148 maal

De agglutinatiereactie was positief..........................................80 maal

De ophthalmoreactie was positief ........................................96 maal

Van belang was, vast te stellen, hoe langen tijd na het inbrengen
van het allergeen, in het meerendeel der gevallen, de reactie zichtbaar
wordt, het sterkst is en weder verdwenen is. Een nadeel van de ophthal-
mo-reactie in het algemeen is toch, dat zij ons door observeering op
een ongunstig moment kan ontgaan (te vroege of te late waarneming,
of door mechanische reiniging van het oog).

In de stallen i, 2 en 4 zijn de oogen gecontroleerd na 8, 12 en 16
uren, in de beide andere stallen na 7, 9, 10, 12, 14, 15, 20 en 24 uren.
Onderstaande tabellen geven een indruk van het reactiebeloop.

Zeer sterke reacties werden opgeteekend (bij alle 5 onderzochte veestapels)
na 7—8 uur : 3 maal •

Enkele, niet in bovenstaande tabellen opgenomen waarnemingen
deden vermoeden, dat de oogreactie reeds zeer spoedig na het indrup-
pelen kan optreden. Als voorbeeld moge de volgende dienen. Bij een
door Prof. de Blieck voor ongeveer 10 maanden experimenteel ge-
ïnfecteerde koe —- welwillend voor het doel te mijner beschikking
gesteld — trad reeds 2 uur na het indruppelen een duidelijke exsudatie
op, die na 3 uur sterk was en na 4 uur zeer sterk; 24 uur later bestond
nog een flinke etterige uitvloeiing.

De bovenvermelde gegevens pleiten voor de wenschelijkheid de
ophthalmo-reactie reeds spoedig na het instellen te controleeren en
de waarneming over 24 uur uit te strekken.

Gezien de divergentie tusschen oog- en serumreacties, leek het mij
van belang een nader onderzoek te verrichten bij experimenteel geïn-
fecteerde dieren.

Geit 1. 14 Maart, 20 en 27 April en 4 Mei is agglutinatie- en comple-
mentbindingsproef t.o.v. Br. Bang verricht, met negatieve uitkomsten.

4 en 6 Mei per os gegeven 15 ccm. suspensie van levende Brucella-
cultuur milliard kiemen).

Geit 2. 14 Maart : agglutinatie-, complementbindings- en ophthalmo-
reactie t.o.v. Br. Bang negatief; 20 en 27 April: aggl. 1/50 , compl.b.r.
3, resp. 4^ 4 Mei: aggl. 1/100 zwak , c.b.r. 5.

4 en 6 Mei resp. 5 en 10 ccm. gedoode Brucella-suspensie onder
de huid gebracht (zelfde materiaal, als waarmede geit 1 is behandeld,
10 minuten op ioo° C.).

13 Mei : aggl. 6400 (3200), c.b.r. 10 (10). Ophthalmo-ractie negatief.
Den volgenden dag nogmaals 2 druppels Bang-allergeen in hetzelfde
oog : reactie wederom negatief

7 November : aggl. 100 (25), c.b.r. 9 (8). Ophthalmo-reactie (in
het 1. oog) negatief.

15 November: aggl. 3200 (1600), c.b.r. 10 (10). Ophthalmo-reactie
(1. oog) negatief.

Uit de proeven met geit 1 en 2 is af te lezen, dat de antistoffen in
het bloedserum en de allergine, die bij de oogproef wordt aangetoond,
onafhankelijk van elkaar ontstaan. Agglutinines en amboceptoren
traden op, zoowel bij de met levende, als bij de met gedoode bacteriën
behandelde proefdieren; de allergische reactie kwam alleen tot stand
bij de eerste. Dit zou er voor kunnen pleiten dat de ophthalmo-reactie
een aanwijzing is voor plaats gehad hebbende infectie.

3 October : agglutinatie, complementbindingsreactie en oogproef
met Brucella negatief.

23 December : aggl. 200 (50), c.b.r. 9 (5), ophthalmo-reactie (r. oog)
, na 3 uur.

Deze proef leert ons, dat de allergische oogreactie reeds zeer spoedig
na de infectie positieve uitkomst geven kan.

Nauwkeurig onderzoek met een speciaal daarvoor ingesteld anti-
geen, heeft aangetoond, dat de ophthalmo-reactie bij Brucella-infectie
van koeien een gevoelige methode van onderzoek is. Zij is onafhanke-
lijk van de aanwezigheid van antistoffen in het bloedserum.

Ook bij experimenteel met levende cultuur geïnfecteerde dieren werd
de allergische reactie reeds spoedig positief.

Na herhaalde inspuiting van gedoode Brucella-suspensie evenwel
bleef de ophthalmo-reactie negatief, terwijl veel agglutinines en ambo-
ceptoren in het bloedserum verschenen.

De onderzoekingen in geïnfecteerde veestapels wijzen uit dat aan de
allergische oogproef waarde mag worden toegekend als practische
methode van onderzoek, om plaats gehad hebbende Brucella-infectie
op het spoor te komen.

Voor de mij bij dit onderzoek verleende hulp en voorlichting zij hier
Prof. Dr. de Blieck, Prof. Dr. van der Kaay en de heeren Tromp van
Holst, Dr. Beijers en van der Grift mijn welgemeenden dank betuigd.

Sorgfältige Untersuchung mit einem speziell dazu eingestellten Antigen hat
gezeigt, dass die Ophthalmo-reaktion bei Brucella-Infektion von Kühen eine emp-
findliche Untersuchungsmethode ist. Sie ist unabhängig von der Anwesendheit von
Antikörpern im Blutserum. Auch bei experimentell mit lebender Kultur infizierten
Tieren wurde die allergische Reaktion bald positiv. Nach wiederholter Einspritzung
getöteter Brucella-suspension aber blieb die Ophthalmo-Reaktion negativ, während
viele Agglutininen und Ambozeptoren sich im Blute zeigten. Die Untersuchungen
bei infizierten Viehbeständen zeigten dass man die allergische Augeprobe wertvoll
betrachten kann als praktische Untersuchungsmethode, um eine stattgefundene
Brucella-Infektion auf der Spur zu kommen.

Thorough examination with a specially prepared antigen has demonstrated that
in Brucella infection of cows the ophthalmic test is a sensitive method of diagnosis.
This method is independent of the presence of antibodies in the bloodserum.

Also in animals experimentally infected with living culture the allergic reaction
soon became positive. After repeated injections of a killed Brucella suspension the
ophthalmic test remained negative, whereas many agglutinins and amboceptors made
their appearance in the bloodserum.

Investigations in infected cattle herds have demonstrated that the allergic ophthal-
mic test may be considered as a practical method of detecting Brucella infections.

Un examen soigneux au moyen d\'un antigène spécialement préparé a démontié
que l\'ophthalmo-réaction dans l\'infection à Brucella des bovidés est une méthode
de recherche très sensible. Elle est indépendante de la présence des „anticorps"
dans le sérum du sang. Chez les bêtes infectées avec une culture vivante, la réaction
se montra bientôt positive de même. Après injections répétées de cultures de Bru-
cella tuées, l\'ophthalmo-réaction est restée négative, tandis que des agglutinines
et des ambocepteurs se montraient dans le sang.

Des recherches faites dans les étables infectées ont démontré que l\'ophthalmo-
réaction est une méthode de recherche pratique pour indiquer si une infection de
Brucella a eu lieu.

Door een onvoldoende geïsoleerde electrische leiding kwam een gedeelte van
den stal onder stroom te staan, waardoor 10 runderen geëlectrocuteerd werden.
Een dier herstelde, twee andere waren op slag dood, terwijl de overige zeven geslacht
moesten worden, omdat zij niet meer konden opstaan. Bij sectie bleek dat bij alle
dieren een of meer beenderen gebroken waren en wel speciaal van de achterhand.
Hel vleesch was zoodanig veranderd door infiltratie en bloeduitstortingen, dat
alleen de voorbouten voor de consumptie geschikt waren.

Het aantal ongelukken veroorzaakt door een slechte electrische lichtleiding
neemt de laatste jaren belangrijk toe. Collega Maack (Berl. tier. Woch. No. 5,
S. 68, 1933) werd geroepen bij een paard, dat plotseling eigenaardige ziektever-
schijnselen had. Zoo op het eerste gezicht werd de diagnose tetanus gesteld, hetgeen
echter zeer onwaarschijnlijk was, omdat het paard een uur van te voren nog vol-
komen gezond was. Toen men het wilde onderzoeken d. w. z. de pols opnemen,
bleek dat het dier onder electrischen stroom stond. Met eenige moeite werd het paard
uit den stal verwijderd en oogenblikkelijk waren de verschijnselen, behalve het hevig
transpireeren verdwenen.

In de laatste jaren hebben wij gezien dat er ook in diergeneeskundige .
kringen belangstelling ontstaan is op het gebied van het ziekenfonds-
wezen. Het al of niet wenschelijke daarvan zou heel wat stof tot schrijven
kunnen geven, doch het feit dat ze bestaan dwingt om er rekening
mede te houden.

Urgent is daarmee ook geworden de vraag of het niet wenschelijk
is dat er eenige regelmaat in gelegd wordt, vooral omdat clan de Mij.
voor Diergeneeskunde het lichaam is dat eventueel mee regelend op
moet treden.

In het algemeen gesproken is dat zeker wenschelijk, vooral wanneer
verzekerden en dierenarts wederkeerig gebonden zijn aan een regle-
ment. De aard van den arbeid die de dierenarts moet verrichten kan
zeer verschillend zijn, naar de plaats waar zij verricht wordt in Neder-
land, maar zeker is er een groote hoeveelheid gelijksoortig werk bij
waarvoor een algemeene regeling te vinden is. Het is niet van belang
ontbloot dat de verhouding van den dierenarts tot de verzekerden
aan eenige regels gebonden is.

Ook speciaal van de zijde van den veehouder bestaat er belang bij een
regeling, want het ziekenfondswezen is in de eerste plaats in het belang
van de veehouderij en een volledige ontwikkeling van het fondswezen
is niet mogelijk wanneer men op dat gebied een chaostische toestand
laat bestaan, terwijl de boer ook het nut der onderlinge verschillen
niet kan beoordeelen, waardoor zijn vertrouwen er in zal dalen.

Tenslotte is een regeling ook vanuit het standpunt van den dierenarts
wenschelijk. Men heeft n.1. bij een nieuw op te richten verzekering
de beschikking over gegevens van vele anderen, maar vooral wordt
voorkomen dat er aanleiding bestaat tot hel ontstaan van allerlei
ruzies van buur-collega\'s die voordien steeds in vrede geleefd
hebben.

Hiermede is wel voldoende de wenschelijkheid van een regeling
naar voren gebracht.

Een tweede vraag is of wij bij het opstellen van een regeling ook
gebruik kunnen maken van de ondervindingen die de artsen Opgedaan
hebben met hun fondsen ?

Om tot een antwoord hierop te komen moeten wij eerst de aard
der verrichtingen van arts en dierenarts naast elkaar plaatsen.

De werkzaamheden van den arts hebben theoretisch beschouwd
voor de patiënt in de groote meerderheid der gevallen een subjectieve
waarde. Het is n.1. de waarde die de patiënt vindt dat b.v. het spoediger

herstel van zijn gezondheid voor hem heeft en die hem doet besluiten
de hulp van den arts in te roepen. Uitgedrukt in geld is deze uit den
aard der zaak bij den rijke veel grooter dan bij den arme omdat het
geld bij den laatste veel schaarscher is.

Geheel anders zijn de verhoudingen bij den dierenarts. Het stijgen
van de waarde of het voorkomen van waarde-vermindering dat de
boer verwacht wanneer hij veeartsenijkundige hulp inroept betreft in
de allereerste plaats de objectieve waarde. Daarbij komt nog dat het
honorarium van den dierenarts belangrijk beneden deze vermeerdering
moet blijven omdat het inroepen van onze hulp voor den boer gelijk
staat met het aanwenden van meer kapitaal, dus het nemen van meer
risico dat gedekt moet worden door het verschil. Uit den aard dei-
zaak is dus de waardeschatting van onze verrichtingen, uitgedrukt in
geld, niet verschillend voor den rijke en den arme doch wel afhankelijk
van de waarde van het object. In sommige gevallen hebben veterinaire
verrichtingen ook een subjectieve waarde evenals die van den arts
soms een objectieve waarde bezitten, doch in de groote meerderheid
der gevallen is dat niet zoo en wij maken dus niet een groote fout
wanneer wij de tegenstelling zoo scherp formuleeren.

Wat is nu de invloed wanneer patiënt en boer aangesloten zijn bij
een ziekenfonds ?

Het groote onderscheid met voorheen is dat patiënt en boer thans
vooraf weten wat het inroepen van hulp hun kost.

Vele patiënten van den arts zullen tot de ontdekking komen dat
hun subjectieve waarde-schattingen de kosten voor het fonds over-
schrijden en het gevolg moet zijn een veel en veel grootere toeloop
van patiënten, hetgeen in nog sterkere mate plaats vinden zal wanneer
er een vaste contributie betaald moet worden en het inroepen van
hulp op zich zelf dus niets kost.

Als dierenarts zullen wij geheel andere verhoudingen leeren kennen.
Wanneer de kosten van onze hulp hooger zijn dan dc objectieve waar-
deering daarvan dan zal er geen hulp ingeroepen worden. Toch zullen
de kosten van onze hulp voor een speciaal geval dalen omdat bij een
vaste contributie het inroepen van hulp als zoodanig weer niets kost.
De andere bedrijfsonkosten b.v. verminderde melkgift bij kniebuil-
operatie, rust voor een paard, enz. verminderen echter niet.

Hoewel ook wij dus een meerdere toeloop kunnen verwachten, is
dit niet in die mate als bij den arts, terwijl wij tenslotte ook niet te
maken hebben met simuleerende patiënten die b.v. gaarne een vrije
dag willen hebben.

Een feit dat bij den arts een stoot gegeven heeft tot het oprichten
van fondsen is dat de minder gegoede in jaren van veel ziekte ook
minder verdiende of meer moest uitgeven en dat juist daardoor hem
niets restte om de hulp van den arts te betalen. Het was rationeel
dat hij dus in jaren van weinig ziekte iets betaalde voor eventueel
later komende zorgen. Om de vermeerderde toeloop nu niet te krijgen

van menschen die het wel betalen kunnen heeft men een welstands-
grens ingesteld. Hoewel het eerste feit ook bij ons telt, hebben wij door
een mindere toeneming van de toeloop niet die behoefte aan een wei-
standsgrens als de arts. Wil men iets dergelijks toch invoeren dan is
het practischer, hoewel minder juist, daarbij uit te gaan b.v. van een
bepaalde hoeveelheid runderen.

Een andere kwestie die de artsen vaak onder de loupe nemen is het
feit dat de busarts soms zoowat als knecht behandeld wordt. De bus-
arts, heeft n.1. in groote hoofdzaak te doen met menschen die in het
dagelijksche leven ondergeschikte zijn in een stad, waar de verhouding
van arbeider en patroon vaak een heel andere is dan op het, in dat
opzicht meer gemoedelijke, platteland. Wanneer dergelijke onderge-
schikten iets te vragen hebben van een ander schijnen zij wel eens
te handelen volgens den regel : Wat men wil dat mij geschiedt, dat
onthoud ik ook een ander niet.

Wij als dierenartsen hebben echter in veel mindere mate te maken
met ondergeschikten en wanneer dat wel het geval is dan zijn ze,
wanneer zij ons noodig hebben, toch in zekere mate zelf nog onder-
nemer. Tenslotte werken wij vooral op het platteland, iets waaraan
ik in dezen ook waarde toeschrijf, hoewel ik daar niet verder op in
zal gaan.

Uit het voorgaande blijkt duidelijk dat, wanneer wij bij het inrichten
van een fonds ons oog richten op de ziekenfondsen van den arts, wij
ons bewust moeten zijn dat er in de allereerste plaats een groot verschil
bestaat in den aard der te verrichten handelingen, maar ook dat de
bezwaren die voor hen gelden, dit voor ons niet of althans in mindere
mate doen.

Wanneer wij inderdaad willen komen tot een regeling voor de
ziekenfondsen dan dient daarbij voorop te staan dat wij rekening
houden met die, welke reeds bestaan en dat wij ons overtuigen van
de wijze waarop zij werken. Daarmede is dan meteen gezegd dat, hoe
langer er gewacht wordt met een regeling, hoe meer fondsen er waar-
schijnlijk gevormd zullen zijn en hoe moeilijker het dus wordt om tot
een vergelijk te komen. Wil de Mij. voor Diergeneeskunde in dezen
dus regelend optreden dan moet zij dit zoo spoedig mogelijk doen,
hetgeen zou kunnen als het Hoofdbestuur op de volgende Algemeene
Vergadering komt met een uitgewerkt voorstel of, indien zij zich zelf
daarvoor niet het aangewezen orgaan acht, daartoe een commissie
van practici, die in het centrum van het land wonen en die werkelijk
belangstelling voor deze zaak hebben, benoemt.

Reeds nu heeft men te maken met twee groote verschillen in de
inrichting van de fondsen.

Men kan ze namelijk verdeelen in fondsen met en zonder medezeg-
gingschap van de veehouders. Alhoewel men meer voor de eene dan
voor de andere vorm voelen kan heeft men rekening te houden met
het bestaan van beide. De verschillen zijn zoodanig dat een overtuigd

voorstaander van de eene regeling zijn meening niet mag en niet kan
opdringen aan den andere.

De eenvoudigste fondsvorm hebben die dierenartsen die werken
zonder medezeggingschap van de veehouders. Zij zijn van de meening
uitgegaan dat er in de oorspronkelijke verhouding tusschen dierenarts
en boer zoo weinig mogelijk veranderd moest worden, terwijl toch de
voordeelen die een fonds bieden kan verkregen moesten worden.

Men kan dit het eenvoudigst voorstellen als een betalingsovereen-
komst tusschen boer en dierenarts, waarbij een bepaald bedrag b.v.
per dier genomen wordt.

Deze vorm dient in tweeën gescheiden te worden van wege den aard
der handelingen, omdat onze verrichtingen niet uitsluitend van ge-
nezende werking zijn maar gedeeltelijk ook voorbehoedend aangewend
worden (entingen). Het gaat niet aan om iemand die geen behoefte
heeft aan praeventieve entingen deze voor een ander mede te laten
betalen.

Deze vcrzekeringsvorm heeft het groote voordeel dat men er direct
mede kan beginnen, terwijl zij bij niet voldoen ook ten allen tijde
weer ongedaan gemaakt kan worden zonder veel rompslomp zoowel
voor elke boer persoonlijk als voor het geheel.

Tenslotte kan de boer hier het geheel gemakkelijk overzien; hij be-
hoeft geen lid te worden van de een of andere vereeniging; hij heelt
alleen een betalingsovereenkomst met den dierenarts en krijgt een
kennisgeving van de voorwaarden van hem.

Wanneer de boer gemakkelijk tot een verzekering is te krijgen dan
is het in de allereerste plaats tot deze. Ik heb het bij ondervinding.

Een tweede vorm van een fonds is die waarbij de verzekerden ge-
zamenlijk een vereeniging vormen die een overeenkomst sluit met den
dierenarts en waarbij beiden aan een reglement gebonden zijn.

Deze vorm heeft het voordeel voor den boer dat hij medezeggen-
schap heeft in de gang van zaken; voor den dierenarts dat hij minder
administratieve rompslomp heeft doordat hij niet te maken heeft met
de vele leden doch met de vereeniging. Tenslotte biedt zij ook het
voordeel gemakkelijk met anderen uit te kunnen groeien tot een orga-
nisatorisch geheel; maar aan den anderen kant het nadeel dat men
zich minder gemakkelijk van slecht willenden kan ontdoen, hetzij dat
deze de boer is, hetzij de dierenarts.

Wanneer er bij de eerste vorm blijkt dat er behoefte bestaat aan
de tweede dan is zij er gemakkelijk in om te zetten. Omgekeerd zal
dit echter moeilijk gaan.

Een derde vorm is na verwant met de voorgaande en onderscheidt
zich er van doordat hier de vereeniging gevormd wordt door een reeds
bestaande. Al heel voor de hand liggend is dat b.v. voor een veefonds,
omdat de betere verzorging van het vee het fonds weer ten goede
komt. Ook een coöperatieve zuivelfabriek kan zich er mee bemoeien
omdat zij van het principe uitgaat dat de boer de ondernemer is die

kapitaal en arbeid met de bodem in verbinding brengt ter verkrijging
van het eindproduct; dat wil in zijn uitgebreidsten zin zeggen totdat
b.v. de boter of de kaas bij de consument in huis is.

Ook voor de tweede en derde vorm geldt hetgeen gezegd werd bij
de eerste omtrent entingen.

Het is mijn absolute overtuiging dat wanneer men bij een regeling
met deze drie vormen geen rekening houdt, deze gedoemd is te mis-
lukken. Doet men het echter wel dan is er zeker een algemeene regeling
voor het geheele land aan te geven, althans wanneer men niet te veel
in finesses afdaalt, doch deze overlaat aan de afdeelingen of eventueel
kringen van dierenartsen.

Een dergelijke bijzonderheid zou b.v. kunnen zijn de prijs of liever
gezegd de contributie.

De groote verschillen in de wijze van veehouden, maar ook de groote
verschillen in waardeering van het werk van den dierenarts door de
boeren in de verschillende streken en daardoor ook de verschillen in
de veterinaire tarieven zullen het onmogelijk maken een eenheidsprijs
aan te geven. Doet men dit wel dan loopt men het gevaar dat deze
gericht, is op de prijzen van de economisch sterke gebieden omdat de
dierenartsen daar geen genoegen willen nemen met de lagere honoraria
uit de armere streken. Het gevolg zal dan zijn dat de prijzen te hoog
worden voor deze en het fondswezen zich niet zal ontwikkelen op die
plaatsen waar het het meest noodzakelijk is.

Men kan dat ook aldus formuleeren : het vaststellen van te hooge
prijzen zal tengevolge hebben dat het honorarium van de dierenartsen
in de economisch het hoogst staande gebieden gehandhaafd wordt
ten koste van de arbeid van hen die hun werkzaamheden moeten
verrichten in de armere streken.

Om tot een practisch resultaat te komen lijkt het mij gewenscht
dat de regeling ook op een ander gebied gesplitst wordt, n.1. in een
bindend gedeelte en een adviseerend gedeelte. Hoe ik mij zoo\'n bindend
gedeelte voorstel heb ik in het volgende ontwerp weergegeven. Wanneer
er plaatselijk behoefte bestaat aan uitbreiding kan zulks natuurlijk
geschieden. Het adviseerend gedeelte zou dan kunnen bevatten een
modelreglement voor de verschillende vormen. In het huidige stadium
lijkt het mij echter niet gewenscht een dergelijk model aan deze be-
schouwingen vast te knoopen, vooral ook omdat mijn sympathie gaat
in de richting van de eerste vorm en ik dus de andere moeilijker naar
waarde kan schatten.

Art. i. De dierenarts, die een fonds op zal richten of daaraan zijn medewerking
zal verleenen, dient daarvan onverwijld kennis te gever, aan het afdeelingsbestuur
en aan zijn buur-collega\'s.

Art. 2. Hij doet die aanmelding vergezeld gaan van een uiteenzetting hoe de
regeling zal zijn.

Art. 3. Hij schort zijn medewerking op totdat het bestuur hem er van ver-
wittigd heeft dat de regeling niet strijdig is met de betreffende bepalingen.

Art. 4. Bestaande ziekenfondsen dienen van hun bestaan kennis te geven aan
het afdeelingsbestuur.

Art. 5. Indien deze afwijken van de betreffende bepalingen worden er over-
gangsbepalingen in het leven geroepen door middel van overleg tusschen afd.-
bestuur en dierenarts.

Art. 6. De dierenarts kan een betalings-overeenkomst aangaan met den veehouder
over een van te voren te bepalen tijd.

Art. 7. Hij richt de overeenkomst zoodanig in dat er een scheiding gemaakt
wordt in de verrekening van praeventieve verrichtingen en andere werkzaamheden.

Art. 8. Voor boodschappen die buiten een z.g. spreekuur inkomen moet een
toeslag geheven worden.

Art. y. De dierenarts verplicht zich hierin geen veehouders op te nemen die
met andere collega\'s hun schulden niet vereffend hebben; tenzij hierbij overeen-
stemming bestaat met de collega.

Art. 10. De dierenarts kan een overeenkomst aangaan met een groep van vee-
houders, hetzij dat die tot dat doel opgericht wordt, hetzij dat die reeds bestaat.

Art. 11. Een reglement dient rechten en plichten van verzekerden en dieren-
arts nader te omschrijven.

Art. 12. Dit reglement dient een bepaling te bevatten waardoor de vrije keus
van dierenarts voor elke verzekerde gewaarborgd is, tenzij de dierenarts die aan
dit fonds verbonden is geen praktijk mag uitoefenen buiten de verzekering.

Art. 13. Tevens moet daarin de mogelijkheid aangegeven worden dat, bij even-
tueel optredende meeningsverschillen tusschen verzekerde en dierenarts, een onder-
zoek plaats kan vinden door een commissie waarin, naast de leden van de
vereeniging, ook het afdeelingsbestuur van de Mij. voor Diergeneeskunde ver-
tegenwoordigd is.

Art. 14. Wanneer geen vergelijk mogelijk is en naar het oordeel van de commissie
de schuld ligt bij den veehouder, dan moet het mogelijk zijn dat de dierenarts
hulp aan die persoon kan weigeren. Ligt de schuld bij den dierenarts dan biedt
art. 12 uitkomst.

Art. ij. Het reglement dient een bepaling te bevatten dat er een rem aangelegd
wordt voor het onnoodig en veel halen van den dierenarts, b.v. door het heffen
van een toeslag op de omslag na een bepaald aantal ziektegevallen, omgerekend
per dier.

Art. 16. Eveneens dient een bepaling opgenomen te worden dat oude dieren-
artsen-schulden vereffend moeten zijn voordat toetreden geoorloofd is, tenzij in
dit opzicht overeenstemming bestaat met de betreffende dierenartsen.

Art. 17. De regeling van de betalingswijze moet rekening houden met hetgeen
aangegeven is in art. 7 en 8.

Art. 18. Indien een bestaande vereeniging zich er mee bemoeit dan dient er
tevens een bepaling opgenomen te worden in het reglement dat niemand ge-
dwongen mag worden van deze wijze van inroepen van veeartsenijkundige hulp
gebruik te maken.

BIJDRAGE TOT DE KENNIS VAN HET WEZEN EN DE
TOEPASSING VAN HET ANTIVIRUS, (BESREDKA).

(Proefschrift bewerkt aan het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten der
Veeartsenijkundige Faculteit der Rijks Universiteit te Utrecht).

Met het begrip „Antivirus" is ten nauwste de naam Besredka en
zijn immuniteitstheorie, bekend onder den naam „locale immuniteits-
theorie", verbonden. In deze theorie brengt Besredka als zijn meening
naar voren, dat het verloop van een infectie afhankelijk is van de ge-
steldheid van een bepaald orgaan of orgaansysteem. Inderdaad heeft
hij dan ook door verschillende onderzoekingen kunnen bewijzen, dat
bij bepaalde ziekten een zekere autonomie der organen niet valt te ont-
kennen. Hiervan heeft men gebruik gemaakt om te trachten bepaalde
celgroepen te immuniseeren en men is er in geslaagd een groot aantal
infectieziekten van oog, neus, oor, mond, darm, genitaalapparaat en
huid, zoowel bij mensch als dier door locale vaccinatie gunstig te be-
invloeden. Bovendien kon hierbij worden aangetoond, dat in veel
gevallen bij locale toepassing van het vaccin een infectie gemakkelijker
bestreden kan worden dan met de toepassing langs parenteralen weg.

Aanvankelijk bediende Besredka zich voor zijne locale immunisatie-
proeven van gedoode bacterieculturen. Het bleek hem echter, dat een
bepaald bacterieproduct, „antivirus" genoemd, het voor immunisatie
werkzame principe bevat.

De locale immuniteit berust, volgens Besredka\'s hypothese, op
geheel andere gronden dan de meer klassieke immuniteitstheorieën
aangeven.

In 1921 publiceerde Besredka een aantal experimenten, waarin hij
meedeelt, dat het gelukt de voor miltvuurinfecties zoo buitengewoon
gevoelige caviae tegenover inspuitingen van honderd, ja, zelfs, duizend-
voudige letale doses te beschutten, als men er voor zorgt, dat de huid
niet met miltvuurbacillen in contact komt. Het bleek dus, dat, wanneer
huidinfectie wordt vermeden, het niet mogelijk is de cavia aan miltvuur
te doen sterven. Volgens Besredka is dit het bewijs, dat de huid voor
miltvuur het gevoelige orgaan is; en hij heeft de logische gedachtengang
gevolgd, om te trachten immuniteit op te wekken, door het gevoelige
orgaan, in casu, de huid, te immuniseeren. Bracht hij miltvuurbacillen op
een gescarificeerde huid, dan gelukte het hem na 2 a 3 dagen cavia\'s
ongevoelig voor miltvuur te maken. Deze immuniteit bleek tot stand
gekomen te zijn zonder dat in het bloed antistoffen waren opgetreden.
Uit dit experiment trekt Besredka de conclusie, dat de gevoeligheid
voor miltvuur berust op een bijzondere gevoeligheid van de huid en

dat de algemeene immuniteit, welke na cutivaccinatie optreedt,
berust; eensdeels op de door de huid verworven ongevoeligheid,
anderdeels op de natuurlijke ongevoeligheid der overige organen.
Ongeveer gelijkluidende experimenten met overeenkomstige resul-
taten verrichtte Besredka ook met staphylo- en streptococcen,
welke eveneens groote affiniteit voor de huid bezitten, en met de ver-
wekkers van dysenterie, typhus, paratyphus, cholera e. a. ziekten van
het darmkanaal. Niet alleen kon bij deze ziekten met gedoode bacterie-
cultuur locale immuniteit worden opgewekt, maar dit was tevens
mogelijk, wanneer fikraten werden aangewend, welke verkregen waren
door filtratie door porseleinen filters van bouillonculturen. Duizenden
vaccinaties tegen dysenterie, typhus bij den mensch en miltvuur bij
de dieren, die in de praktijk werden toegepast en waarvan grootendeels
de resultaten zeer demonstratief waren, hebben het bewijs geleverd,
dat het werk van Besredka ook uit practisch oogpunt van beteekenis
is. In de laatste jaren zijn nog tal van dierziekten volgens Besredka\'s
methode behandeld, welke over het algemeene gunstige resultaten heb-
ben opgeleverd. Tot de voornaamste hiervan behooren goedaardige
droes, petechiaaltyphus en borstziekte der paarden, mastitis bij het
rund en tal van etterige en flegmoneuze huid-en slijmvliesaandoeningen.

Bij de theorie, die Besredka ter verklaring van het mechanisme van
infectie en immuniteit na locale vaccinatie heeft opgesteld, spelen de
gevoelige z.g. receptieve cellen en de phagocyten beiden een groote rol.

Natuurlijke ongevoeligheid berust, volgens hem, op de afwezigheid
van receptieve cellen en de ingedrongen microben worden zonder
meer gephagocyteerd. Zoowel bij de natuurlijke als bij de actieve im-
muniteit zou het er om gaan of er al of geen receptieve cellen zijn. Bij
een invasie van pathogene kiemen komen de gevoelige cellen in contact
met deze microben en hunne derivaten, welk contact tot gevolg heeft,
dat de receptieve cellen „gewennen" aan de nabijheid der bacteriën.
Hiermede verdwijnt de oorspronkelijke gevoeligheid, die heeft plaats
gemaakt voor een onverschilligheid bij een nieuwe invasie. De vroeger
prompt reageerende cellen gedragen zich thans alsof het saprophyten
zijn. De phagocyten worden nu niet meer gehinderd door een nega-
tieve chemotaxis en kunnen zich op de bacteriën werpen, die verwerkt
worden als alle andere gephagocyteerde lichamen. Het zijn niet de
bacterielichamen zelf, die de receptieve cellen doen gewennen, maar
dit is de taak van hun oplosbaar derivaat, het antivirus, waarmede de
lichaamscellen zich imprigneeren.

In oude bouillonculturen van bepaalde bacteriën ontstaat een stof,
welke door Besredka „antivirus" is genoemd en welke stof in staat is
locale immuniteit, d. i. immuniteit, die niet berust op in het bloed aan-
toonbare antilichamen, op te wekken. In de bacteriën, zoo meent
Besredka, komt naast een „virus" een „antivirus" voor, dat antago-

nistisch op de bacteriën werkt. In oude bouillonculturen scheidt het
antivirus zich van de bacteriën af en kan door filtratie door porce-
leinen of Seitz filters of centrifugatie worden gesepareerd. Het anti-
virus is bovendien thermostabiel. Betreffende de immuniseerende
werking kent Besredka het antivirus een sterk electief vermogen toe,
waardoor een bepaald antivirus slechts die groep cellen zal immuni-
seeren, waarvoor het affiniteit heeft. Deze eigenschap zou het anti-
virus ontleenen aan de bacteriesoort, waarvan het afkomstig is.

Andere eigenschappen van het antivirus zouden zijn: de directe
werking op de receptieve cellen en de specificiteit. De directe werking
dankt het antivirus aan de microben, die het vormden. Beide door
Besredka aan het antivirus en de correspondeerende microörganismen
toegekende eigenschappen zijn veelvuldig het onderwerp van studie
geweest. Beschouwt men de literatuur hierover eenigszins critisch, dan
komt men tot de conclusie, dat enkele schrijvers zich op grond van
hunne uitkomsten bij hunne onderzoekingen achter Besredka scharen,
maar dat ook vele onderzoekers de meening van Besredka niet deelen.
Evenzoo staat het met de eigenschap „specificiteit" van het antivirus.
Ook hierbij zien wij onderzoekers, die de meening van Besredka, die
het antivirus specificiteit toeschrijft, onderstrepen; anderen zijn weer
overtuigd, dat hiervan niet gesproken kan worden, daar zij aan alle
antivirus gelijke waarde toekennen.

Een veelvuldig bestudeerde eigenschap van het antivirus is de rem-
mende werking in vitro tegenover bacteriegroei. Reeds vóór Besredka\'s
onderzoekingen over het antivirus, had men onderzoekingen verricht
over groeiremming in oude bouillonculturen. Uitputting van het me-
dium en verandering van het milieu door het optreden van bijzondere
stoffen, die den groei belemmerden, werden als voornaamste oorzaken
aangemerkt. Na Besredka\'s onderzoekingen over het antivirus hebben
speciaal de factoren, die in streptococcen en staphylococcenbouillon-
culturen den groei belemmerden, bijzondere aandacht getrokken.

Men is ook hierbij tot uiteenloopcnde concluseis gekomen. Veran-
deringen in de PH, uitputting van het medium, secretie van bijzondere,
den groei remmende stoffen (antivirus) en factoren, welke in verband
zijn te brengen met het filtratieproces, worden afwisselend door de
onderscheidene onderzoekers als oorzaak der groeiremming aangemerkt.

Uit de min of meer chaotische reeks literatuurgegevens komt de vraag
naar voren: bestaat er werkelijk een stof (antivirus), die aansprakelijk
is te stellen voor de remming in vitro en is deze identisch met de stof,
welke immuniteit opwekt ? Een aantal experimenten zijn hierover ge-
nomen, welke zijn bedoeld om een bijdrage te leveren tot de beantwoor-
ding van dit vraagpunt.

1. Is gebrek aan voedingstoffen oorzaak der bacterieremming in oude bouil-
lonculturen ?

Bij de ter beantwoording van deze vraag genomen proeven bleek het,
dat bij toevoeging van homoloog antivirus aan een goed gegroeide 24
uur oude pullorumbacillenbouilloncultuur de vermeerdering der
bacteriën na de toevoeging geringer is dan die in een even
oude bouilloncultuur, welke als controle diende. Ook bij gefrac-
tioneerd toedienen van normale bouillon aan een remmende bacterie-
cultuur komt men tot de conclusie, dat er werkelijk een remmende
factor aanwezig moet zijn en dat gebrek aan voedingstoffen niet de
oorzaak van groeiremming in oude bouillonculturen is. Bovendien bleek
bij deze proeven, dat de groeiremmende factor bij verschillende stam-
men van éénzelfde bacteriesoort in graad sterk kan uiteenloopen.

2. Is de PH verandering in bouilloncultuurfiltraat verantwoordelijk voor
de groeiremming ?

Voor culturen werd uitgegaan van voedingsbouillon PH 7.6. Bij het
cultiveeren der verschillende bacteriën hadden geringe PH wijzigingen
plaats, t.w. streptococcen media waren meer zuur, de overige meer
alcalisch geworden. De schommelingen waren gering en overschreden
niet de maximale of minimale grezen, waarbinnen groei mogelijk is.

In een aantal bouillonculturen, welke 8 dagen in de broedstoof
hadden gestaan, werd nagegaan of in deze culturen een specifieke
groeiremming was opgetreden. Het bleek, dat de colicultuur niet alleen
tegen den homologen colistam maar ook tegenover andere bacteriesoorten
als paratyphus, staphylo- en streptococcen en pullorumbacillen groei-
remming bezat. In meerdere culturen o.a. van paratyphus en strepto-
coccen bleek geen groeiremming te zijn opgetreden. Staphylococcen
belemmerden alleen den groei van homologe staphylococcen, terwijl de
pullorumcultuur behalve pullorumbacillen ook staphylococcen in hun
groei remde.

Uit deze gegevens valt af te leiden, dat van een strenge specificiteit
der groeiremming niet kan gesproken worden. Immers, het was ge-
bleken, dat naast een groeiremmenden factor voor de correspondeerende
bacteriesoort, ook voor andere heterologe bacteriesoorten de groei
geremd kon zijn. Dat de remming voor de homologe bacteriesoort
sterker was, dan voor den groei der heterologe, is bij deze proef niet
gebleken.

Filtreeren van normale voedingsbouillon (Liebig\'s bouillon) door
denzelfde E.K. Seitz filter tot 10 x toe had geen invloed op den bac-
teriegroei in deze bouillonfiltraten. Daarentegen had herhaalde fil-
tratie van normale voedingsbouillon door een bepaalde, willekeurige
reeks Chamberland L 3 kaarsen zoodanigen invloed op de bouillon,

dat na een bepaald aantal filtraties bepaalde bacteriën hierin niet meer
konden groeien.

Om uitsluitend den invloed van het filtratieproces te kunnen nagaan,
was het noodzakelijk, dat ter controle met denzelfden bacteriestam anti-
virus werd bereid, waarbij separatie der bacterielichamen door cen-
trifugatie plaats vond. Bij vergelijking van den bacteriegroei in de cul-
tuurfiltraten en de cultuurcentrifugaten bleek, dat in de cultuurfil-
traten eerder remming optreedt dan in de centrifugaten, waaruit de
conclusie valt te trekken, dat filtratie van bacteriecultuur door por-
celeinen filters wel invloed uitoefent op het optreden van den groei-
remmenden factor, in dien zin, dat zij dit optreden versterkt. De fil-
tratie kan echter niet uitsluitend aansprakelijk gesteld worden voor de
groeiremming in cultuurfiltraten.

Bij verdere experimenten werd aangetoond, dat de groeiremmende
factor, welke ontstaat bij het filtreeren van normale voedingsbouillon
door porceleinen bacteriefilters gebonden is aan het al of niet van te
voren reeds gebruikt zijn der filters. De veranderingen, die de water-
stofionenconcentraties ondergaan bij filtratie zijn te gering om hieraan
de eventueel optredende groeiremming te kunnen toeschrijven.

Uit een aantal dierexperimenten, welke genomen werden met het
doel de bovenstaande vraag te beantwoorden, bleek het, dat meer-
malen gefiltreerde bouillon, hetzij deze al of niet groeibelemmerende
eigenschappen bezit, niet in staat is een zoodanige huidimmuniteit
te geven, dat hierdoor konijnen voor een intracutane staphylococcen-
besmetting refractair zijn. Tevens werd aangetoond, dat het verschil
in immuniserend vermogen tusschen remmende en onduidelijk rem-
mende staphylococcenfiltraten gering is en dat een betrekkelijk gering
remmend vermogen nog niet een voldoende immuniseerende werking
behoeft uit te sluiten.

Bij deze proeven is getracht door middel van antivirus, al of niet
gemengd met de bacterielichamen, op verschillende wijzen toe te dienen,
kuikens in een besmette omgeving tegen pullominfectie te beschutten.
Steeds werd gebruik gemaakt van i of 2 dagen oude kuikens, die hetzij
per os, subcutaan of intramusculair werden voorbehandeld. Het anti-
virus, dat per os werd toegediend, was met een hoeveelheid rundergal
gemengd. De besmetting der kuikens had op natuurlijke wijze plaats
door aan pullorum lijdende kuikentjes bij de proefkuikens te plaatsen.
Hadden de kuikens de leeftijd van ongeveer 3 weken bereikt, dan wer-
den zij uit de besmetting genomen.

Van 20 kuikens, die in hun jeugd een subcutane injectie van | cc.
antivirus hadden gehad, bleken op een leeftijd van 7 maanden 4 stuks

besmet te zijn. Van de met antivirus per os behandelde kuikens waren
alle dieren besmet. Van de controle-kuikens was slechts i kuiken na
afloop der proef vrij van pullorumbesmetting.

Hieruit kan worden afgeleid, dat subcutane injectie
van het antivirus den kuikens een zekere resistentie geeft
tegenover pullorumbesmetting.

Intramusculaire injectie van antivirus bleek eveneens in staat te zijn
een zekeren graad van immuniteit op te wekken. Het verschil met de
controle-kuikens bestond hierin, dat de mortaliteit bij de behan-
delde kuikens lager was. Het antivirus, op deze wijze toegediend,
gaf echter geen absolute beschutting daar bij de agglutinatieproef een
groot aantal kuikens geïnfecteerd bleken.

Ook het per os toedienen van niet gefiltreerde gedoode oude bouil-
lonculturen was in staat aan kuikens iets grooter weerstand tegenover
pulloruminfectie te geven.

Resumeerende, kunnen wij zeggen, dat het antivirus bij intramusculaire en
subcutane toediening aan kuikens een grootere resistentie geeft tegenover latere
pullorumbesmetting, hetgeen valt af te leiden uit de lagere mortaliteit. Hetzelfde
kan gezegd worden van gedoode bouillonculturen, die per os worden toegediend.

De practische beteekenis van deze methode is waarschijnlijk zeer
gering, daar bij de proeven het aantal geïnfecteerde kuikens geen essen-
tieele verlaging had ondergaan.

Bij spontane uitbraken van Klein\'sche ziekte werd getracht door in-
spuiting van antivirus de uitbreiding te beperken.

Het dient gezegd, dat over het geheel de antivirusbehandeling weinig
reden tot tevredenheid gaf, alhoewel niet kan worden ontkent, dat
in één der gevallen na de behandeling een verrassende ommekeer
intrad, welke naar alle waarschijnlijkheid aan het antivirus moet wor-
den toegeschreven.

Voor het Nederlandsche leger bestemde paarden, welke in Ierland
worden gekocht, werden bij aankoop met antivirus behandeld. Voor
de bereiding van dit antivirus werden 7 verschillende droesstammen
gebruikt, welke alle in den loop van enkele maanden van paarden,
welke in verschillende stadia der ziekte verkeerden, waren geïsoleerd.
Alleen klinisch gezonde paarden, vrij van droesverschijnselen, werden
preventief behandeld; de doseering bedroeg 10 a 15 cc. antiviris, intra-
cutaan, subcutaan of intraveneus geappliceerd. Op deze wijze werden
39 paarden behandeld, de resteerende 60 paarden van het transport
werden volgens de gebruikelijke methoden met serum behandeld d. w. z.
direct bij aankoop werd 100 cc. serum ingespoten en bij aankomst
in Holland volgde nogmaals een seruminjectie van 75 cc.

Op deze wijze werden twee groepen paarden verkregen n.1. een
groep „antiviruspaarden" en een groep „serumpaarden", welke tot
op zekere hoogte met elkaar vergeleken konden worden.

Van de serumpaarden hebben geen droes gehad 17.8%, van de anti-
viruspaarden 38.4%. Geringe droes kreeg 35.7% der serumpaarden
en 23% der antiviruspaarden.

Langdurige of ernstige verschijnselen zonder abscesvormingen ver-
toonden 19.6% der antiviruspaarden. Aan echte goedaardige droes
met abscesvormingen hebben geleden 26.7% der serumpaarden en
20.5% der antiviruspaarden.

Over het algemeen werden de beste resultaten bereikt, wanneer het
antivirus intracutaan werd toegediend terwijl tevens de indruk werd
verkregen, dat grootere doses betere beschutting gaven.

De behandelde paarden waren van 3, 4 en 5-jarigen leeftijd. Dit bleek
echter geen invloed te hebben op de verkregen resultaten. De periode,
welke verliep tusschen den dag van aankomst in Holland en het optreden
van ziekteverschijnselen, bleek op één enkele uitzondering na, bij de met
antivirus behandelde paarden langer te zijn dan bij de serumpaarden.

Om een indruk te krijgen van den gezondheidstoestand der paarden
in verband met het verloop van goedaardige droes, werden de paarden
om de drie weken gewogen. Hierbij bleek het, dat alle paarden gedu-
rende de eerste drie weken van hun verblijf in het Remonte Depot
een belangrijke gewichtstoename vertoonden, daarna namen de gemid-
delde gewichten steeds meer of minder af wegens het grooter aantal en
ernstiger worden der ziektegevallen. Na drie maanden heeft een transport
de ziekte overwonnen, wat ook blijkt uit de gewichten, die dan meer
stationnair zijn. Bij de verschillende wegingen gaven de met serum
behandelde paarden de beste gewichten, de intraveneus met antivirus
behandelde paarden vertoonden de laagste gewichten. Intracutaan eri
subcutaan met antivirus behandelde paarden gaven gelijke en goede
gewichtsstaten. Na het afsluiten der proeven hebben de antiviruspaarden
zich uitstekend gehouden. De vrees, dat deze paarden later toch goed-
aardige droes zouden krijgen, is ongegrond gebleken.

Resumeerend komen wij tot de conclusie, dat hoewel de serum-
en antivirusbehandeling tot geen frappante verschillen aan-
leiding hebben gegeven, de resultaten welke met antivirus
zijn bereikt toch gunstiger zijn te noemen. De intracutane
behandelingsmethode verdient de voorkeur.

De toepassing van antivirus uit curatief oogpunt had plaats bij paar-
den, die in verschillende stadia van droes verkeerden. De injectie met
antivirus geschiedde in het subcutane bindweefsel, hoog aan den hals
of tusschen de beide kaaktakken, eveneens subcutaan. Doorgebroken
abscessen werden behandeld met spoelingen met antivirus en door tam-
ponade van in antivirus gedrenkte tampons. De leeftijd der paarden
varieerde tusschen 5 en 12 jaar. In het geheel werden 7 paarden
curatief behandeld.

Het is hierbij niet gebleken, dat de antivirus-behandeling voordeelen heeft
boven de gewoonlijk toegepaste symptomatische behandeling.

Doenecke *) geeft een voor practici bestemd artikel, dat wel enkele behartigings-
waardige wenken geeft, maar overigens niet veel nieuws. Dat wij bij elk geval van
koliek niet mogen verzuimen een rectaal onderzoek in te stellen, weten wij lang-
zamerhand wel ! Bij sterk persende en onrustige paarden wordt de epiduraal-
anaesthesie aanbevolen. Het best steekt men in tusschen den ien en 2en staart-
wervel en gebruikt niet meer dan 40 ä 50 c.c. eener £ % tutocaïne-oplossing. De
anaesthesie duurt 3 tot 5 kwartier. Verder een aanbeveling der neussonde (maag-
overlading, ingeven van medicamenten) en van buikpunctie tot vaststelling van
een peritonitis, ruptuur van maag of darm. Deze laatste operatie lijkt mij van zeer
ondergeschikte beteekenis voor den practicus voor deze gevallen !

Bij een proefpaard werd een anus praeter-naturalis aan het coecumeinde achter
het sternum aangelegd. Twee uur later werd per neussonde een dahlia-oplossing
(intensief blauw) ingegeven. De kleurstof liep 20 minuten later reeds door de fistel-
opening af.

Sindsdien wordt in de kliniek te Hannover steeds terpentijn per os gegeven ter
bestrijding van coecum-meteorisme. Uit tal van proeven bleek, dat zelfs doses
van i gr. ol. terebinthinae per K.G. lichaamsgewicht kunnen worden verdragen.
Bij dergelijke hoeveelheden ziet men stijging der temperatuur (soms tot 41 en
der ademhalingsfrequentie, terwijl de cardiotonische werking, waarop Wester
indertijd heeft gewezen, werd bevestigd (op welke wijze dit bij de proefpaarden
werd vastgesteld vind ik niet vermeld).

Bij giften van meer dan 60 gram kon reeds een versterkte peristaltiek worden
waargenomen; 12 tot 18 uur later zelfs diarrhee.

Werd meer dan 200 gram terpentijn gegeven, dan werd de eetlust gedurende
een dag of drie slecht.

Alleen bij de grootste dosis trad eenmaal een nierontstcking op; bij een gift van
hoogstens 100 gram bleef de urine eiwitvrij. Wel daalde steeds het S.G. der urine
binnen enkele uren lot 1000 ä 1005. Nier- of blaasepitheliën werden niet gevonden.

Het gevaar dat terpentijn voor de nieren heet op te leveren, valt dus blijkbaar
nogal mede.

Meer dan 250 paarden met koliek (maagoverlading, meteorismus, rheumatische
koliek) werden door een terpentijn-dosis van 30—80 gram genezen. Beijers.

Dr. Bräuning ¹) heeft van het elfde Pruisische reg. huzaren het aantal koliek-
gevallen gedurende de jaren 1922—1931 nagegaan, met het doel vast te stellen
op welke dagen van de week deze het veelvuldigst voorkomen. Veelal wordt ge-
dacht, dat dit op een rustdag is, maar hij vindt, dat het is op den dag volgende op
een rustdag; dus dat een rustdag predisponeert voor het ontstaan van verstoppings-
koliek.

In \'t geheel zijn in genoemde jaren 574 gevallen geregistreerd. Dat is voor eiken
weekdag gemiddeld 82. Dinsdag, Woensdag, Donderdag en Zondag blijven met
ongeveer 70 gevallen beneden het gemiddelde ; Zaterdag met 58 er zelfs ver beneden.
Rest de Maandag. Het aantal gevallen op dezen werkdag was 154, dus bijna eens
zooveel als het gemiddelde.

1 An welchen Wochentagen treten Kolikfälle gehäuft auf ? (Dr. Bräuning, Zeitschr.
für Veterinärkunde 1932. s. 381).

Brauning schrijft dit, zooals reeds gezegd, aan den Zondag toe. Doordat de
dieren geen beweging krijgen is de persistaltiek verminderd. Verder hebben zij
gelegenheid om hun paillasse geheel of gedeeltelijk op te smullen, terwijl zij door
onvoldoende controle of door te weinig manschappen niet voldoende gedrenkt
worden. H. Lubberts.

Krupski \') bepleit een veelvuldiger gebruik van de slokdarmsonde bij paarden in
koliekgevallen n.1. voor het ingeven van medicamenten, het ontlasten van den maag-
inhoud bij maagdilatatie, en ook uit diagnostisch oogpunt. Ook hij ondervond
de gewone moeilijkheden bij het inbrengen der sonde per os. Hij paste daarom later
de nasale methode toe en gebruikte daarvoor een slang met doorsnee van 1.3 c.M.;
deze werd via de neusgang in den slokdarm zonder bezwaar gebracht, terwijl de
patiënten rustig bleven. Een mandrin was hier niet noodig.

De instrumenten, die gebruikt worden om de mond open te houden van het
paard bij het inbrengen van de slokdarmsonde, hebben allen het groote nadeel,
dat men meestal meer of minder diepe wonden in de zachte deelen in de mond-
holte maakt. Men heeft geprobeerd de ijzeren deelen met leder te bekleeden om
daardoor de laesies te voorkomen, doch het bekleedsel gaat meestal spoedig stuk
en reiniging is onmogelijk. Het nieuwste instrument (ronde buis, waardoor de slok-
darmsonde gaat, met links en rechts een geribde verbreeding) is zoodanig gecon-
strueerd, dat de onderste verbreeding rust op de kiezen van de onderkaak en de
bovenste tegen de kiezen van de bovenkaak. Twee riemen, één over den neus en één
over den nek fixeeren het toestel. Doordat het nu rust op de kiezen krijgt men geen
beschadiging van het slijmvlies der mondholte. C. J. de Gier.

Bij sectie van een 6-jarig paard, dat voor eenigen tijd aan koliek geleden had,
nadien slecht at en vermagerde, bevond Reinus²) bij opening van de buikholte dat
van de punt en het lichaam van den blinden darm niets meer te zien was. Het gcheele
verdwenen gedeelte was ingeschoven in het colon, waarbij een vergroeiing van de
serosae had plaats gevonden. De ontstekingsverschijnselen wezen er op, dat de
invaginatie reeds eenigen tijd bestaan had en dus waarschijnlijk ontstaan was bij
den eersten koliekaanval. In de literatuur zijn weinig gevallen beschreven, zoodat het
wel vermeldenswaard is. Het is jammer dat het ziektegeval niet beschreven is.
In den regel lijden dergelijke patiënten aan een chronische koliek d. w. z. de koliek-
verschijnselen herhalen zich voortdurend ; defaecatie en eetlust zijn ernstig ver-
traagd en de dieren worden langzamerhand mager. Men beweert dat spontane
genezing kan optreden, doch dan moet de invaginatie niet te lang hebben bestaan.

Een veulen met een groote navelbreuk, die door den eigenaar behandeld was,
had 14 dagen geleden een hevigen koliek-aanval gehad, waarvan het dier weer ge-
nezen was. Nu begon de navelbreuk te lekken en werd de hulp van een dierenarts
ingeroepen. Bij het door Reinhardt ³) ingestelde onderzoek bleek, dat de uitvloeiing
hoofdzakelijk bestond uit faeces. Het dier werd direct geslacht, omdat genezing

1 Ein Neuer ,,Sondenschutzkeil" zur oralen Einfuhrüng der Magensonde beim Pferd. (Dr.
Erwin Gratzl, Wiener Tier. Monatschrift, Heft 20, S. 616, 1932).

2 Ein fall von chronischer Blinddarm-invagination und Hamatombildung am Blinddarm-
kopf beim Pferde. (Dr. Bruno Reinus, Berl. Tier. Woch. No. 44, S. 708, 1932).

3 Nabelbruch mit Darmfistel bei einem Fohlen. (Reinhardt. Berlin. Tier. Woch..
No. 44, S. 708, 1932).

buitengesloten was. Onderzoek na het slachten wees uit, dat een darmlis van ±
30 c. M. lengte in de breukholte aanwezig was. De darm was innig met den inwendigen
breukwand vergroeid. Op het laagste punt had zich een darmfistel gevormd, waar-
door de faeces naar buiten kwamen. C. J. de Gier.

De faeces van 53 paarden, die lijdende waren aan maagdarmaandoeningen
(verschillende vormen) werden door Arnberger i) bacteriologisch onderzocht,
doch vertegenwoordigers van de Paratyphusgroep werden niet gevonden.

Ook Savic constateerde bij 83 koliekpatiënten een negatief faeces-onderzoek.
Bacteriologisch onderzoek van het bloed, de lever, de milt en mesenteriale klieren
van 6 in nood gedoode en 3 gestorven paarden, was eveneens negatief. In Weenen
komen de bacteriën van de paratyphusgroep dus sporadisch voor bij maagdarm-
aandoeningen van het paard. Vindt men echter de bacteriën, dan is het verloop
vrijwel constant letaal, want van de 4 paarden, waarbij het faeces-onderzoek positief
was, stierven er drie.

Schrijver wil het bacteriologisch faeces-onderzoek als een hulpmiddel gebruiken
voor de prognose. Jammer is echter volgens mijn opinie, dat het betreffende dier
allang dood is voor het bacteriologisch onderzoek afgeloopen is.

Tetrachloorkoolstof is in 1921 door Hall als middel tegen de ancylostomen van
den mensch aanbevolen. In 1923 werd de goede werking van deze stof tegen ver-
schillende ingewandsparasieten bij het paard door de Blieck en Baudet vastgesteld.
Later werden van eenige zijden ongunstige resultaten, soms zelfs sterfgevallen waar-
genomen, die aan de trachloorkoolstof werden toegeschreven.

Marotel 2) heeft dit middel nog eens gecontroleerd. Bij 8 paarden lijdende aan
Strongylosis werden doses tetrachloorkoolstof van 20—50 c.m.¹ toegediend, verdund
in olie. Een hoeveelheid van 20—30 c.c. tetrachloorkoolstof bleek onvoldoende om
de strongyliden af te drijven; met een dosis van 50 c.c. was het resultaat echter uit-
stekend. Terwijl vóór de behandeling het aantal eieren per gezichtsveld 6—15 be-
droeg, werden er een week na de behandeling geen eieren meer in de faeces ge-
vonden ; na 2 maanden waren de faeces nog vrij van eieren.

Geen enkel onaangenaam verschijnsel werd bij de behandelde paarden waarge-
nomen. De paarden herstelden, de klinische verschijnselen van de ziekte verdwenen
en de voedingstoestand verbeterde snel. Men moet alleen chemisch zuivere tetra-
chloorkoolstof gebruiken.

Over tetrachloorethyleen was Marotel niet tevreden. Dit middel is volgens hem
bij paarden niet bruikbaar, daar hij bij de twee door hem behandelde paarden
alarmeerende verschijnselen onmiddellijk na het ingeven heeft waargenomen,
(spiertrillingen, versnelde en bonzende hartslag, bleeke slijmvliezen, enz.).

Het wormmiddel volgens Lagaillarde, dat uit Ol. terebinthina 100, chloroform
20 en ricinus-olie 300 bestaat, gaf gunstige resultaten. Onmiddellijk na het ingeven
wordt een subcutane injectie van 30 m.G. arecoline gegeven om te bevorderen,
dat het geneesmiddel zoo snel mogelijk het dunne-darmkanaal passeert, daar het
in de dikke darmen zijn werking op de strongyliden moet uitoefenen. Dit middel
wordt met de flesch ingegeven. Ook hier waren de eieren een week na de behan-
deling uit de faeces verdwenen.

Marotel onderzocht verder de werking van een mengsel van terpentijn en benzol,
in den handel gebracht onder den naam van Vital en verder pyrethrine en ten
slotte thymol. De resultaten, welke met deze stoffen verkregen werden bij de bestrij-
ding van de strongylosis van het paard bleken onvoldoende te zijn. Baudet.

1 Marotel. Les meilleurs vermifuges du gros intestin chez le cheval. Rev. Veter. LXXXV,
\'933\' P- 65—73.

Viriden *) zegt, dat het onmogelijk is een constant doodelijk verloopende ziekte
te verwekken door inspuiting met vlekziekte-bacillen. Hij meent daarom, dat de
spontaan doodelijk verloopende gevallen van vlekziekte bij varkens secundaire
infecties zijn, een complicatie van een primaire ziekte, welke een verminderden
weerstand tegen vlekziektebacillen heeft veroorzaakt.

Bij varkens, welke kunstmatig met virulente vlekziekte-bacillen waren besmet,
heeft Viriden eene doodelijk verloopende infectie opgewekt door middel van inspui-
ting van een groote dosis gecarboliseerd paardenserum in het bloed.

Volgens deze methode heeft V. nu de immuniseerende dosis bepaald van vlek-
ziekteserum bij de behandeling van varkens. Viriden vond nu, dat 2 c.c. van een
goed vlekziekteserum voldoende kon zijn om een varken te beschutten tegen eene
infectie met vlekziektebacillen. Echter was dit lang niet altijd het geval. In een derde
van de gevallen was eene inspuiting van 5 c.c. en zelfs van 10 c.c. nog onvoldoende.

Gedurende een aantal jaren heeft H. Holth ¹) de oorzaak onderzocht van en-
teritis (en diarrhee) bij jongere en oudere varkens. Volgens zijn ervaring speelt
hierbij de colibacil een belangrijke rol. Ook vond hij nog al eens ovale bacillen en een
enkelen keer parasieten (Strongyloidus longus).

In de praktijk werden een zeer groot aantal proeven genomen met coli-serum of
met coli-serum plus pasteurella-serum, zoowel prophylactisch als curatief. In het
eerste geval bedroeg de dosis 5c.c. coli-serum of 8—10 c.c. gemengd serum, sub-
cutaan aangewend terstond na de geboorte.

Van de practiseerende dierenartsen werden 128 rapporten gepubliceerd, waarbij
er waren met behandeling van eenige duizenden varkens. Het overgroote deel hier-
van bevatte een zeer gunstig oordeel omtrent deze wijze van behandeling. Boven-
dien legt schrijver den nadruk op voeding en verpleging.

Over bovenstaand onaangenaam verschijnsel bij biggen heeft Mc. Bryde ²) een
artikel gepubliceerd. Zijn gevallen betreffen shock na enting met pestserum, maar ook
bij andere sera komt het voor.

Mc. Bryde heeft getracht de oorzaken hiervan op te sporen en middelen ter voor-
koming van dit euvel.

Men ziet het hoofdzakelijk bij jonge nog zuigende biggen en na inspuiting van zuiver,
verwarmd serum, (verhitting tot i 6o° C.). Nadere proeven toonden aan, dat het
ook in verband staat met het voorkomen van anaemie bij de dieren, terwijl bij aan-
wending van „blood serum" (gedefibrineerd bloed ?) het verschijnsel zich niet
voordeed.

Konno en Tamikawa ³) twee Japansche onderzoekers, hebben eenige bacterie-
stammen, welke zij hadden gekweekt uit varkens die aan een op pest gelijkende
ziekte waren gestorven, nader (voornamelijk antigeen-analytisch) onderzocht. Het
geheele, inet zorg ingestelde onderzoek, heeft meer theoretische (wettenschappelijke)
dan practische waarde.

Zij konden in hoofdzaak twee typen vaststellen, het eene meer met de suipestifer -
bacillen overeenkomende, het andere met de typhus- of paratyphusbacillen. Zij
zijn tot de slotsom gekomen, dat het eene type overeenkomt met den Bac. suipestifer
Kunzendorf, het andere met den Bac. suipestifer Voldagsen. B.

3 ) Ueber Bacterien der Paratyphusgruppe welche aus Ferkeln isoliert wurden. Journ. of
the Japanese Society of Vet. science. Dec. 1932, No. 4.

Rupprecht *) bericht over een geval van sterfte in een toom varkens enkele uren
na voedering van „Burgunderrüben".

Het sectiebericht van Mödling luidde: Organen en bloed roodbruin, bloed deels
nog vloeibaar; hyperaemie van het maagslijmvlies vooral in het fundusdeel. Maag-
slijmvlies ruikt sterk naar gezuurde bietenbladeren.

Over vergiftiging van varkens door oxaalzuur na voedering van „Rundelrüben-
blatter" heeft Wintersberger in W. T. W. van 1930 ook eens geschreven. B.

Nissley ¹) deelt een geval mee van het eigenaardige verschijnsel bij zeer jonge
biggen, dat ook in ons land hier en daar wordt waargenomen en waarover reeds
vroeger ook eens is gerefereerd. De varkenshouders hier noemen dergelijke biggen
„bevers" naar het verschijnsel, dat zij zien. De diertjes beven over het geheele lichaam
voortdurend en menigmaal zoo hevig, dat men zich erover verbaast, dat zij den tepel
in den mond kunnen houden om te zuigen.

Als regel groeien de patiëntjes goed en na eenige weken verdwijnt het verschijn-
sel meestal vanzelf.

Het schijnt meest voor te komen bij edele varkens; de juiste oorzaak van het voor-
komen is onbekend. Van de pathologische anatomie heb ik niets kunnen vinden.
De naam avitaminose is genoemd.

Cernaïanu ²) beschrijft in het kort enkele niet alledaagsche gevallen van ziekten
bij het varken.

Enterococcus-septicaemie. Uit het pijpbeen van een varken, dat na een ziekte
van twee dagen was gestorven en terwijl kort daarna nog 2 varkens stierven, werd
bovengenoemde coccus gekweekt. Uit het cadaver van een ander varken van een
toom, waarin veel sterfte voorkwam, eveneens. Bij de sectie werd hier o.a. gevonden
pleuritis met veel vocht in de borstholte en gehepatiseerde voorste rechter longkwab,
gedegenereerde lever en lichte enteritis. C. is van meening, dat deze microbe meer-
malen als de ziekteoorzaak zal optreden, waar wegens onvoldoende indentificatie
een diplo- of streptococcus wordt beschuldigd.

Pasteurellosis bij biggen van een tot twee maanden oud.
Reine pasteurellosis kwam in 1930—1931 voor bij biggen van vier groote Berkshire
fokkerijen. De sectie wordt niet vermeld, alleen wordt aangegeven, dat viruspest kon
worden uitgesloten.

Eene 48 uur oude suisepticus-bouillon-cultuur in eene dosis van 5 c.c. per dier
als ie enting (gedoode cultuur).

Acht dagen later een tweede vaccin bestaand uit 1 c.c. virulente bouilloncultuur
van vogelcholerabacillen.

De gunstige resultaten verkregen bij aanwending van CaCL in gevallen van „kalf-
ziekte", grastetanie en andere overeenkomstige ziekten van het rund hebben A. en
H. Holle (D. T. W\'. 31 Dec. 1932. No. 53), op het idee gebracht een dergelijke behan-
deling ook toe te passen bij zeugen lijdende aan puerperaal-eclampsie en tetanie.

Zij zijn over de resultaten van deze therapie wel tevreden. Als dosis therap. kan
men aannemen 5 gram per 100 Kilo levend gewicht, in een oplossing van 10% in
aqua dest. B.

2 ^s) „Merkwaardige" gevallen uil de varkenspathologie. Dr. C. Cernaïanu B. T. W.
No. 39. 1932.

Tschernjak en Bendinger \') hebben onderzoekingen ingesteld betreffende ver-
anderingen, welke in Duitschland onder den naam van „Praputialbeutelgeschwüre"
vrij dikwijls bij het mannelijke varken voorkomen. Meermalen, o.a. door Zeller
en Beller, is hierbij gewezen op den samenhang met varkenspest. Z. en B. geven eene
pathologisch anatomische beschrijving van deze aandoening, welke door duidelijke
teekeningen wordt toegelicht. Als oorzaak geven zij aan een chronische prikkeling,
door omzetting van in den zak achtergebleven urine.

De ziekte zou niet in verband staan met een of andere infectieziekte met een al-
gemeen karakter (dus niet met pest b.v. Ref.).

Dr. K. H. Meyer -) beschrijft het voorkomen van talrijke gevallen van sarcoptes-
schurft bij varkens, (Knudsen bericht iets dergelijks uit Denemarken) waarbij bleek,
dat het crusteuze eczeem, waaraan de dieren leden, bleek te zijn veroorzaakt door
sarcoptes-myten. Het aantoonen der myten gelukte in de meeste gevallen gemakkelijk;
na verwijdering van de korsten werd de huid tot bloeding toe afgeschaafd en dit
afschaafsel bevatte telkens de mijt. Voor behandeling werd gebezigd: odylen of Car-
boxol -schurftliniment.

Met het laatste kan desnoods het geheele lichaam worden ingesmeerd; bij gebruik
van odylen doet men beter eerst het voorste deel van het lichaam en daarna het
achterstel in te smeren. M. meent, dat de ziekte meer voorkomt, dan algemeen wordt
aangenomen.

Bij een driejarige zeug werd bij de keuring na slachting het volgende gevonden ³).

In de linkernierstreek was het vetweefsel om de nier gezwollen en gelatineus ge-
infiltreerd; de ureter verwijd en gezwollen; de linkernier tweemaal zoo groot als de
rechter; de kleur grauwrood; in de corticale substantie geelwitte knobbeltjes van gier-
stekorrel -grootte en door een rooden hof omgeven. Nierbekken zeer verwijd en gevuld
met een stinkende etterig-slijmige vloeistof. Op het slijmvlies van het nierbekken
donkergrijze diphtheritische valsche membranen. Op het slijmvlies van den sterk
verdikten ureterwand eveneens een beslag, dat zich gemakkelijk liet verwijderen.

Bacteriologisch onderzoek: In den inhoud van het nierbekken kwamen pyogenes-
en pyelonephritis-bacillen veelvuldig voor. B.

Bij volwassen varkens komen zeer vaak gewricht-ontstekingen voor, meestal in één
enkel gewricht, soms in 2, zelden in meer gewrichten. Gewoonlijk is het kniegewricht
ontstoken, wat dan bij de geslachte keuring wordt opgemerkt, daarna het heup-
gewricht en nog minder het ellebooggewricht.

In een exportslachterij te Silkehorg trof Svend O. Koch ⁴) onder de in 1930 voor
export uitgesloten varkens 419 stuks of 7,5% aan met gewricht-ontsteking.

Van de ongeveer 62000 geslachte varkens werd bij 0,68% arthritis waargenomen.
In de verschillende maanden is het aantal gewricht-ontstekingen iets verschillend.
Zoo was in 1930 in Juli het % het geringst (3,9%), in November het hoogst (12,9%).
In 1931 in Januari 11,8%, in Mei echter 5,2%. In het eerste halfjaar van 1931 werd
op een totaal van 31250 varkens bij 230 stuks of ongeveer 0,76% een gonitis vast-
gesteld.

De gonitis en coxitis kenmerken zich door sterk gezwollen inwendige darmbeen-
klieren, terwijl tevens een min of meer duidelijke gewrichtzwelling aanwezig is.

De gewrichtskapsel puilt, na verwijdering van huid en spek, min of meer aan beide
zijden van den middelsten rechten knieschijfband uit. De hoeveelheid gewrichtvocht
is vermeerderd, grauw of rood gekleurd, en bevat dikwijls fijne, witte vlokken. In
de gewrichten kunnen fibrinevlokken aanwezig zijn. De gewrichtkapselvlokken
zijn sterk vergroot, zoodat soms de geheele gewrichtholte is opgevuld. Het is dus
een chronische arthritis villosa. De vergroote kapselvlokken zijn rood-grijsachtig, dikwijls
fïbreus, of lipomateus, en vaak ingesnoerd, of bedekt met een kleine fibrinelaag.
Nooit is het kraakbeen- of beenweefsel veranderd, en nooit werd bij de dieren bij de
keuring verder eenige afwijking gevonden. De synovia is bij microscopisch onderzoek
rijk aan polynucleaire leucocyten.

Meer speciaal werden een 70 gevallen bij volwassen slachtvarkens nader onder-
zocht. Meestal was een gonitis aanwezig. Alle organen werden nauwkeurig nagegaan,
het hart werd onderzocht en het gewricht, nadat de oppervlakte afgebrand was,
op het laboratorium geopend. Ongeveer t c.c. der synovia werd op argarplaat uit-
gestreken. Was de synovia niet vermeerderd, dan werd de kapsel met de vergroote
vlokken afgeschraapt, en dit materiaal uitgestreken.

In enkele gevallen werden dan ook de vergroote inwendige darmbeenklieren,
alsmede milt en nieren bact. onderzocht. Tegelijk werd een uitstrijkpraeparaat van
de synovia of kapsel volgens Gram gekleurd en onderzocht. Van deze 70 gevallen
was 46 maal één kniegewricht, en 22 maal beide kniegewrichten aangetast.

In 42 van de 70 gevallen ontstond geen groei. Van de 28 resteerende gevallen
groeide in 4 gevallen een gemengde flora, vermoedelijk tengevolge van een veront-
reiniging; in de 24 overige gevallen groeiden verschillende bacteriën.

Vlekziektebacillen kwamen in 17 gevallen in reincultuur voor (24,3%). In de ver-
schillende stallen, waarvan deze dieren afkomstig waren, had vlekziekte geheerscht,
toen de varkens zeer klein waren. In 2 gevallen werden vlekziektebacillen met
staphylococcen samen aangetroffen.

In 2 gevallen vond Koen streptococcen; in deze gevallen was een endocarditis aan-
wezig, terwijl in de nabijheid van het gewricht, zonder daarmee in verbinding te
staan, een okkernootgroot absces aanwezig was, met drogen etter. Verder werden
nog in één geval coccen met coccoïde bacteriën gevonden, in een ander geval bac.
pyogenes, en ten slotte in een derde geval nog zwak Gram positieve staafjes, die sterk
aan vlekziektebacillen herinnerden, echter een afwijkenden groei in bouillon hadden.

Op grond van het resultaat der bacteriologische onderzoekingen kan men hel
lijden blijkbaar als plaatselijk beschouwen, en is slechts, als verschillende gewrichten aan-
getast zijn, volgens Koch, een nader bacteriologisch onderzoek noodzakelijk.

NEDERLANDSCH TIJDSCHRIFT VOOR HYGIENE.
MICROBIOLOGIE EN SEROLOGIE 1933, Deel 8, No. 1.

Verslag van de Vergadering der Nederlandsche Vereeniging voor Microbiologie, gehouden
op 28 Januari 1933 te Utrecht, waarin opgenomen de samenvattingen van voor-
drachten door Prof. Flu over „granula-vormen bij bacteriën en de G-kolonies van Hadley"
(welke waarnemingen niet door spr. bevestigd zijn geworden), door Prof. L. K.
Wolff en Mej. Ras betreffende hun „onderzoekingen over Gurwitschstralen" en door
Dr. Ruys over ,,veranderlijkheid der Gonococcus".

Walch en de Moor : Resultaten in de tropen van het onderzoek op typhusbacterien in
faeces en urine met inschakeling van de voedingsbodems van Muller of van Kauffmann.

Om bij het onderzoek op tyhpus de hinderlijke Proteusbacteriën uit te schakelen
kan men 1 °/₀o- chloralhydraat aan de Endopiaat toevoegen. Voor het opsporen
van paratyphus-A en dysenteriebacteriën is de voedingsbodem volgens Muller
ongeschikt; maar ook bij het onderzoek op typhus kregen zij met de tetrathionaat-
bouillon (Muller) minder goede uitkomsten dan met de directe methode (hetgeen
sterk in strijd is met de bevindingen in Europa, Ref.). Bij paratypheuse voedsel -
vergiftingen hadden schrs. wel voordeel van de „MuLLER-bouillon" en ook van
de, bpvendien brillantgroen en rundergal bevattende, voedingsbodem volgens

Kauffmann. (De door sehr, toegepaste methode is afwijkend van de gebruikelijke,
doordat zij een groote hoeveelheid faeces in hun voedingsbodems enten, waardoor
gemakkelijk overgroeiïng door colibacteriën ontstaat. Dit kan wellicht de minder
gunstige uitkomsten verklaren. Ref.).

„Een poging, de verschijnselen van bacterieele veranderlijkheid te groepeeren
binnen de leer der normale en gestoorde verrichtingen van de bacterieele indivi-
dualiteit".

(Voordracht, gehouden in de sectie voor Hygiëne der 83ste Algem. Vergadering
der Nederlandsche Maatschappij ter bevordering der Geneeskunst op 5 Juli te
Zwolle).

Prof. Dr. D. A. de Jong-Stichting, Verslag over de verrichtingen en den toestand
over het jaar 1932. Van der Hoeden.

Orskov \') deed in het Staats-serum-instituut te Kopenhagen proeven omtrent
het wezen (mechanisme) van de bacterieele infectie. Als proefdieren werden muizen
gebruikt; in sommige gevallen ratten en cavia\'s.

De proeven werden genomen met corynebacterium pseudotuberculosis, Bact.
enteritidis Breslau en Bact. enterit. Gärtner (Ratin-stam).

Intraveneuze infectie: in verschillende doses en bij verschillende dieren. Een uur
na de besmetting waren de bacteriën nog aanwezig in het bloed en in lever en milt.
Na 3 uren was het bloed steriel, maar in lever en milt waren de bacteriën talrijk;
24 tot 28 uren later waren de bacteriën nog steeds in lever en milt en er was op-
nieuw bacteriaemie opgetreden; de bacteriën waren weer in het bloed en bleven
daarin aanwezig tot aan de dood van het proefdier. (Het scheen dat het bloed
geen primaire bactericide wej-king had, want een inspuiting van 10 bacillen (ente-
ritidis Breslau) bij muizen was voldoende om 5 van de 10 proefdieren te dooden.)

Een poos na de infectie verschenen de bacteriën ook in het darmkanaal; het
eerst in het duodenum, naar de schrijver meent vanuit de lever via de galbuis.
Voor het zoover komt dat de bacteriën in de galgangen doordringen, moet de lever
ernstig aangedaan- zijn.

Perorale infectie: Het binnendringen van de bacteriën in het lichaam was als volgt:
het eerst verschenen zij in de lymphfollikels van het darmkanaal, daarna in de
mesenteriale lymphklicren en de submaxillaire klieren, vervolgens in regionaire
lymphklieren (gl. axillaris, gl, inguïnalis, enz.). Daarna ontstaat bacteriaemie,
volgens schrijver\'s opinie tengevolge van doordringen van de bacteriën in de veneuze
bloedstroom via de ductus thoracicus.

Echter dringt slechts een klein gedeelte van de opgenomen bacteriën via de
lymphfollikels in het lichaam door; de meesten gaan te gronde of worden mechanies
verwijderd zoodat 24 uren na de infectie er slechts weinig, en 48 uren na de be-
smetting zeer weinig in de darm gevonden worden. De dosis der toegediende bac-
teriën is van invloed op het beloop der besmetting. Een secundaire infectie van
de darm heeft later weer plaats vanuit de lever.

Bij jonge dieren verloopt het geheele proces sneller dan bij volwassene. In som-
mige proeven gebruikte schrijver weinig virulente bacteriestammen; de dieren
herstelden dan en soms bleven in verschillende organen infectiehaarden maanden-
lang aanwezig, vooral in mesenteriale klieren, milt en lever. Uitscheiding van viru-
lente bacillen van uit de lever had in sommige gevallen dan chronies plaats (bacillen-
dragers).

C. pseudotuberculosis bleek in staat bij muizen een algemeene infectie te veroorzaken
zonder duidelijke verschijnselen; de dieren stierven niet, echter bleven de bacteriën
langen tijd aanwezig en levend in de mesenteriale klieren.

Bad. enteritidis Breslau, (gemitigeerde stammen) veroorzaakten ook geen algemeene
verschijnselen; wel hielden de bacillen lang stand in de mesenteriale klieren, maar
zij kwamen niet in lever en milt. Twee proeven met B. enterit. Breslau werden
genomen om de invloed van reeds aanwezige ziekte of verzwakking te controleeren.
Het bleek dat avitaminosis A bij ratten de gevoeligheid voor de bacterie verhoogde
en dat bij dieren blootgesteld aan X-stralen de infectie heviger was.

Het beloop der infectie bij actief-geïmmuniseerde dieren. Een reeks proeven werd gedaan
en het bleek dat, bij vooraf met de betreffende bacterie geënte dieren, het beloop
der infectie veel korter was dan bij niet geënte. Absolute immuniteit wordt nooit
bereikt door enting; de immuniteit is altijd betrekkelijk. Gewoonlijk was het beloop
hetzelfde als bij de ongeënte dieren gedurende ongeveer 10 k 14 dagen; daarna
overwonnen de geënte dieren snel de besmetting en herstelden, terwijl bij de niet-
geënte de besmetting verder ging. De bacterie dringt in het geënte lichaam sneller
door, maar wordt dan overwonnen door de afweerkrachten daarvan.

Reeds verscheidene onderzoekers hebben zich bezig gehouden met het bestu-
deeren van de wijze waarop in den gastheer de sporozoieten uit de rijpe coccidien-
oocysten vrijkomen. Enkele verschillen in de uilkomst waren voor Smetana¹) aan-
leiding, dit nogmaals zeer nauwkeurig, tevens aanvullend, te onderzoeken.

Hij laat n.1. maagsap, darmsap, pancreassap en verschillende handelspreparaten
van maag-, darm- en pancreasenzymen inwerken op de rijpe gesporuleerde oocys-
ten, die waren genomen uit de lever zoowel als uit den darm van konijnen lijdende
aan Coccidiosis. Tevens werd nagegaan de invloed van temperatuur en pH. Als
criterium voor de ontkieming berekent S. het aantal oocysten met bewegende sporo-
zoieten, vrije sporozoieten, die de sporocyste verlaten hebben en gedeeltelijk of ge-
heel leege ,,doppen", dit alles per 100 gesporuleerde exemplaren. Krijgsman
(1926) nam als criterium voor ontkieming aan het ontstaan van vouwen, zwelling
cn scheuren in de oocystenmembraan of leege cysten. S. is echter evenals Mentzner
(1903) van meening, dat dit juist gewoonlijk gezien wordt in de media die minder
geschikt zijn voor de ontkieming en dat zij als teekenen van degeneratie der oocysten
zijn te beschouwen.

De ontkieming van oocysten van E. stiedae wordt ingeleid door de enzymwerking van het
pancressap en wordt voltooid door de spontane bewegingen van de sporozoieten. Het hierbij
betrokken specifieke enzym is trypsin-kinase.

De optimum H-ionenconcentratie ligt tusschen pH. 7 en pH. 8. De ontkieming
geschiedt bij 37⁰ en kan niet bij kamertemperatuur plaats hebben. Dc tijd noodig
om de ontkieming (in vitro) in te leiden varieert belangrijk n.1. met een minimum
van 60 minuten en een optimum van 5—7 uren.

Het eerst laten inwerken van de maagdigestie voor de inwerking van de darmdigestie is van geen
invloed op het proces der ontkieming. (Dit dus in afwijking met Krijgsman (ig26), die
aan de maagdigestie een belangrijke voorbereidende werking toeschreef. Met tryp-
sine-inwerkiflg alléén kwamen de sporozoieten vrij na 8—10 uur, terwijl met pep-
sine-zoutzuur-voorbehandeling dit na —6J uur plaats vond. Jammer echter dat
K. aan de pH. niet te veel aandacht heeft besteed, die volgens het onderzoek van S.
juist van veel belang is. Ref.).

In het tweede gedeelte gaat S. experimenteel na de wijze waarop de infectie
van de galgangen door de sporozoieten van E. stiedae plaats heeft. Dit was nog niet
bekend; wel bestonden er enkele theoriën over, zonder eenig experimenteel bewijs.
De volgende methoden past hij toe:

2. onderbinden van de buiten de lever liggende galgang die van de rechter-
levcrlob komt, gevolgd door een infectie van het dier per os (de sporozoieten konden
dus niet door de galgang dit levergedeelte bereiken),

4. anatomisch onderzoek van de lymphatische verbindingen tusschen darm en
lever (door injectie van O.I.-inkt in de lvmphvaten van de duodenumwand, waarbij
bleek dat er geen verbinding bestond met de lever).

Om bij zijn proefdieren spontane Coccidiosis te kunnen uitsluiten, verrichte hij
tevoren punctie van de galblaas en onderzocht de gal op oocysten. Dit is volgens den
schrijver de beste methode om o.a. ook een reeds plaats gehad hebbende Coccidien-
infectie te kunnen onderscheiden. Histologiseh onderzoek van een uitgesneden stukje
lever alléén is niet voldoende.

5. komt tot de conclusie dat sporozoieten van E. stiedae in de lever komen vanuit de dar-
men via de poortader. Bij de op 2 aangegeven methode had toch een infectie plaats van
alle leverlobben. Ook ontstond Coccidiosis van de galgangen na injectie van vrije
sporozoieten in een mesenteriaal vena. A. Bos.

Er bestaat tot nu toe nog geen gevestigde, goed gefundeerde meening betreffende
immuniteit bij coccidiosis. Johnson ^j) meent, dat bij kuikens een immuniteit kan op-
treden en dat oudere kippen, die opgefokt zijn geheel vrij van infectie, later wel
degelijk nog besmet kunnen raken, dat dus resistentie niet alleen afhankelijk is van
leeftijd.

Hierbij bleek dat na kunstmatige infectie een uitscheiding van oocysten plaats
had na ongeveer 7 dagen. Een immuniteit werd niet verkregen, hoewel het soms
scheen, alsof de gevoeligheid toch eenigszins was verminderd. B.

Morphologisch onderzoek van levercoccidiosis bij konijnen, veroorzaakt door
Eimeria stiedae, deed Smetana²) zien, dat de allervroegste laesies het eerst verschijnen
in de epitheelcellen van de kleine galgangen in de lever, ongeveer 1 week na de in-
fectie per os.

De sporozoieten komen in het duodenum door inwerking van het pancreassap
vrij uit de oocysten, dringen in het darm-slijmvlies, bereiken daar een bloedvat en
worden door den bloedstroom naar de lever gebracht, waar ze de bloedvaten verlaten,
door actieve beweging het weefsel doordringen en zoo de galgangepitheelcellen
bereiken.

In het vroegstadium van de infectie is de lever macroscopisch normaal. Spoedig
ontstaan kleine witte vlekjes en fijne witte strepen, die door de Glissonsche kapsel
kunnen worden waargenomen. Dat zijn de verwijde galgangen met celinfiltratie
er rondom.

Gametogonie d.i. het ontstaan van mannelijke en vrouwelijke stadia (micro- en
macrogametocyten en micro- en macrogameten) begint ongeveer 2 weken na de
infectie. Na 3 weken is practisch alleen de gametogonie aanwezig, de schizogonie d.i.
het ontstaan van merozoïeten uit de schizonten, heeft dan opgehouden.

2 ) Coccidiosis of the liver in rabbits. III Experimental study of the histogenesis of
coccidiosis of the liver, Smetana, H. Archives of Pathology, 15, 516, 1933.

Gewoonlijk sterven de dieren in dit stadium. Maar ook genezing kan dan langzamer-
hand optreden. Het gewoekerde epithelium van de galgangen verstopt het lumen,
waardoor de in de cellen aanwezige gametocyten worden vernield, terwijl de micro-
gameten verhinderd worden de macrogameten te bereiken, welke laatste dus niet
bevrucht kunnen worden. Wij vinden dan onbevruchte en gedegenereerde oocysten
in de faeces, dat dus wijst op een beginnende genezing.

Is de infectie tot staan gebracht, dan krijgen we regeneratie van de verstopte gal-
gangen (een provisorisch lumen omgeven door kubische cellen ontstaat in het lumen
van de oorspronkelijke galgang) en tenslotte een reorganisatie van de galgangen.
Om de nieuwgevormde galbuisjes liggen de massa\'s epitheelcellen met oocysten,
die nu als vreemd lichaam door granulatieweefsel worden aangevallen en eventueel
geresorbeerd. De plaatsen waar de verwijde galgangen lagen veranderen in bind-
weefselstrooken, die het leverweefsel doorkruisen, terwijl de nieuwgevormde gal-
gangen in dit litteekenweefsel liggen. Wij krijgen dan het beeld van levercirrhose
zonder geelzucht. De aanwezigheid van oocysten in de galblaas geeft het bewijs
voor den aard van deze cirrhose. Deze cirrhose komt bij konijnen in schijnbaar gezonde
stallen zeer algemeen voor. Voor het experimenteele opwekken van cirrhose met ande-
re doeleinden is het konijn dus niet geschikt, hoewel juist meestal konijnen daarvoor
gebruikt worden.

Tenslotte kon S. nog aantoonen in enkele proeven dat een vroeger plaats gehad
hebbende levercoccidiosis geen immuniteit behoeft te geven tegen een experimenteele
reïnfectie. A. Bos.

Dr. van der Hoeden *) beschrijft eenige ziektegevallen veroorzaakt door Bact.
proteus (Hauser). Deze bacil heeft het vermogen eiwitten te ontleden en daarbij
een zoetige rottingslucht te ontwikkelen. Hij wordt het meest gevonden in rottend
dierlijk materiaal. In cultuur groeit hij snel in alle richtingen van uit de entplaats
aan de oppervlakte van gelatine of agar en vormt daar een- grijsachtig vochtig
beslag. Het is een bewegelijk polymorph Gram-negatief staafje. Tot de Proteus-
groep behooren verschillende stammen; het meest bekend is de Proteus vulgaris.

Bij verschillende ziekten van mensen en dieren zijn proteusbacillen aangetroffen.
De vraag of dan dc bacil de ziekteoorzaak is of slechts secundaire beteekenis heeft
is niet altijd op te lossen; aanwezigheid van antistoffen in het bloed pleit voor de
pathogeniteit.

Bij voedselvergiftigingen zijn soms proteusbacillen gevonden; behalve de bacterie-
giftstoffen kunnen dan waarschijnlijk ook de in het voedsel gevormde rottingsproduc-
ten ziekteverschijnselen veroorzaken. Verder vindt men slechts sporadies in de
literatuur gevallen van proteusinfectie bij den mens. Enkele malen bij wondinfectie,
verder bij darmaandoeningen, aandoening van urinewegen, gehoororgaan. Het
proces kan locaal blijven, echter kan ook algemeene infectie volgen.

Bij 11 patienten die aglutininen voor Proteusbacillen in het bloed hadden, kon
v. d. Hoeden die bacillen kweeken; 4 maal uit het bloed, 2 maal uit lumbaalvocht,
eenmaal uit empyeen-borstholte, eenmaal uit middenooretter, 4 maal uit urine.

In de diergeneeskundige literatuur vindt men ook weinig over Proteusinfecties.
Hutyra en Marek vermelden Proteus bacillosis bij kalveren, met darmverschijnselen,
verder enteritis bij honden, waarbij uit darm en mesenteriaal klieren Colibacillen
en een virulente Proteus gekweekt werden. Vrijburg.

(Een handleiding voor onderwijs en praktijk) door Dr. J. Grashuis, Dierenarts,
leider van de proefmesterij te Zelhem en Ir. N. van Vliet, Rijkslandbouwconsulent.

Dr. Grashuis, die in zijn praktijk een uitstekende gelegenheid heeft om kennis
op te doen van de varkenspathologie en deze gelegenheid niet ongebruikt laat,
heeft bij deze dieren opgemerkt, welk een belangrijke rol de voeding speelt in de
varkenshouderij. Als leider van de proefmesterij te Zelhem kreeg hij groote ervaring
in de verschillende voedermethoden bij varkens en in samenwerking met den Rijks-
landbouwconsulent Ir. N. van Vliet is nu bovenstaande handleiding verschenen.

De uitkomsten der proeven, welke aan de proefmesterij worden genomen,
ondervinden veel belangstelling bij de veehouders.

Het boekje laat zich aangenaam lezen en is duidelijk gesteld. Toch zal het som-
migen oudere boeren nog eenigen moeite kosten misschien „zich in deze stof in
te werken".

Voor oudleerlingen van landbouwscholen en cursussen lijkt het mij een voor-
treffelijke vraagbaak bij het fokken en mesten van varkens.

Het werkje bevat een algemeen gedeelte (86 blz.) en een tweede deel, dat de
bijzondere varkensvoeding behandelt. (27 blz.).

Misschien is het mij als dierenarts geoorloofd een kleine opmerking te maken.
Op blz. 42 en op blz. 46 wordt „slepende biggenpest" voorgesteld als gelijkwaardig
of synoniem met „streptococceninfectie". Daarmede zullen vele collega\'s het niet
eens zijn, ik ook niet.

Maar aan de waarde van de handleiding, die ik ook aan mijn collega\'s kan
aanbevelen, doet dit niets af.

Het is mijn overtuiging, dat de Nederlandsche literatuur betreffende rationeele
voederkennis door de verschijning van dit boekje van Grashuis en van Vliet is
verrijkt geworden. B.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 Juli 1933, aflevering No. 14,
blz. 792, onder Referaten, Miltvuur-verspreiding, schrijft collega W. P. C. Bos:

„Was het niet gewenscht, dat ook in ons land aan deze kwestie meer aandacht
werd besteed? Diermeel b.v. van Nederlandsche inrichtingen moet steriel zijn;
voor buitenlandsche fabrikaten wordt echter de eisch niet gesteld. Ref."

Naar aanleiding van bovenstaande bewering verwijs ik naar het Koninklijk
Besluit van 11 Augustus 1932, No. 435 tot uitvoering van artikel 12 der Veewet
met betrekking tot den in- en doorvoer van veevoeder, waarbij de in- en doorvoer
van diermeel van buitenslands is geregeld en waarbij eischen zijn gesteld welke
de onschadelijkheid waarborgen (verhitting gedurende niet minder dan drie achter
eenvolgende uren op ten minste 140° Celcius.

De secretaris der commissie ter bestrijding der kwakzalverij
herinnert den leden, voor zooveel noodig, aan de eenigen tijd geleden
namens die commissie gezonden circulaire met daarbij behoorende
vragenlijst.

Tot nu toe zijn er slechts 207 circulaires, waaronder igo van
practici, beantwoord ingekomen.

Daar toch de kwakzalverij één der hoofdfactoren is waardoor de
praktijken den laatsten tijd zoo enorm zijn teruggeloopen, is het
onbegrijpelijk hoe het mogelijk is, dat van de 450 leden practici
slechts 190 aan het verzoek der commissie hebben voldaan. Zonder
volledige inlichtingen over het geheele land is het onmogelijk een
goed overzicht van dit zoo uitgebreide kwaad te krijgen.

Omgaande inzending van de nog niet beantwoorde circulaires wordt
daarom dringend verzocht.

In zijn openingswoord herdacht de voorzitter Tenhaeff de in zoo kort tijds-
bestek na elkaar gestorven collega\'s Johan Plet en Hendrik Veenstra. De af-
deeling zal de nagedachtenis aan beide vakgenooten, welke zullen uitnemende
verdiensten hadden, steeds in hooge eere houden.

Geruimen tijd werd besteed aan de behandeling van het secretariaatsrapport.
De samenvatting der bespreking kan als volgt luiden: Voor onze Maatschappij is
dringender dan iets anders noodig, dat hare belangen zoo goed mogelijk worden
behartigd. Thans zijn er tekortkomingen (en in de toekomst zullen er meer komen)
welke niet toelaatbaar zijn. Deze kunnen niet op rekening der leden van het Dagelijksch
Bestuur, voor welke de afdeeling het grootste respect heeft, worden gebracht. De
Maatschappij heeft in de huidige verhouding der toestanden behoefte aan een
ambtenaar die zijn geheelentijd en zijn vollen persoon te harer beschikking kan stellen.
Hieraan voldoet de in het rapport voorgestelde secretaris-ambtenaar. Zijn bezol-
diging moet worden gevonden in een afdoende contributieverhooging, zooals in
punt B. op blz. 14 van het rapport is bedoeld. Individueel zoowel als collectiel zal
in velerlei opzichten moeten worden bezuinigd ; maar de wensch tot het verlagen
van uitgaven mag niet belemmerend werken op het instellen van een volwaardig
secretariaat.

Een der afdeelingsleden vreesde, dat het ambtelijk secretariaat, eenmaal ingesteld
zijnde, zich mettertijd zou kunnen uitbreiden tot een secretariaatsbureau met ver-
schillende ambtenaren. Deze weelde gaat boven onze krachten ; er dient derhalve
tegen te worden gewaakt.

De afdeeling stelde in een commissie tot bestudeering van diergeneeskundige
ziekenfondsen, welke rapport uitbracht. De behandeling hiervan nam zooveel tijd

in beslag, dat er geen gelegenheid voor een rust tot koffiedrinken overbleef, zoodat
het twaalfuurtje onder de besprekingen door genuttigd werd. Na velerlei discussie,
soms heftig, soms verward, zegde de commissie toe een reglement samen te zullen
stellen, dat een nieuwen grondslag voor verdere behandeling van deze aangelegen-
heid kan vormen. Als beginsel zou men kunnen huldigen, dat elk diergeneeskundig
ziekenfonds in het gebied der afdeeling aan het te ontwerpen reglement heeft te
voldoen. Verder zou het afdeelingsbestuur voor elk fonds kunnen beslissen, of af-
deelingsleden er betrekkingen mee mogen aanknoopen. De verdere ontwikkeling
van de beschouwing over deze zaken wordt met belangstelling tegemoet gezien.
Mocht na verloop van tijd een gevolgtrekking gemaakt worden ten gunste van fonds-
vorming, wat vooralsnog zeer twijfelachtig schijnt, dan zal deze zoo spoedig mogelijk
in Maatschappij-verband ter beoordeeling worden aangeboden.

Het was al laat in den namiddag, toen Dr. Ferwerda aan het woord kwam tot
het houden van het eerste deel zijner causerie over vischkeuring. Het was warm
en rookerig; de gemoederen waren bewogen geweest. Het pleit voor Ferwerda\'s
betoog dat er rustig en met gespannen aandacht naar is geluisterd. Een enkel punt
uit zijn interessante voordracht zij hier medegedeeld. De keuring van visch is
geregeld in de Warenwet. Als beweegreden voor de regeling van de vleeschkeuring
in een afzonderlijke wet gold, dat deze keuring aan den beoefenaar eischen stelt
welke met die voor het keuren van, in tegenstelling tot vleesch, als waren aange-
duide zelfstandigheden weinig gemeen hebben. Doch deze beweegreden geldt evenzoo
voor de vischkeuririg.

De dierenartsen hebben vele jaren gemeend, dat het onnoodig was hierop de
aandacht te vestigen. Gelukkig is er eenige kentering ten goede in hunne belang-
stelling voor de keuring van dit volksvoedsel te bespeuren.

De keuring van visch heeft tot doel, bederf op te sporen; vooral bij zeevisch hebben
ziekten weinig beteekenis, omdat ze zelden voorkomen.

Keuring zal o.a. kunnen worden ingesteld op de afslagplaats, onmiddellijk nadat
de visch daar uit de schepen is aangevoerd. Een belangrijk onderdeel van den
keuringsdienst aan de afslagplaats zal kunnen zijn het aanmoedigen van goede
wijzen van vangen en het aan boord bewaren van de visch. Dit is van te meer ge-
wicht, omdat goede methoden tot het aantoonen van beginnend bederf (en dit
is juist van zooveel belang op de afslagplaats) niet bekend zijn.

Wat betreft de techniek der vischkeuring, hiervan dienen de beginselen nader te
worden vastgesteld. Zij behoort met nauwgezetheid te worden bestudeerd. Dit kan
slechts daar geschieden, waar visch in voldoende hoeveelheid aanwezig is, dat is
weer op de afslagplaats. Het is wenschelijk dat onder leiding van een in dit onderwerp
belangstellenden keuringsdierenarts een laboratorium wordt ingericht, waar alle
benoodigde onderzoekingen kunnen worden ingesteld.

Na deze algemeene inleiding werd een overzicht gegeven van de belangrijkste
zeevischsoorten, terwijl verder werd gewezen op de veranderingen welke het ge-
reedkomen van den afsluitdijk in de Zuiderzee met zich mee brengt.

Het adres van den Secretaris is gewijzigd, van Hauwert in Midwoud. Het
telefoonnummer blijft voorloopig hetzelfde, dus Oostwoud 3.

De N.V. Pharmaceutische Groothandel, v/h Schmaltz & Werlich en D. Veen &
Co., te Amsterdam, Haarlem, den Haag, Rotterdam, Bandoeng, zond ons haar
prijscourant van 1 Juli 1933, van Reagentia, Indicatoren, chemicaliën, specialités,
verbandstoffen enz.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i Juni niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer : bij 267 (71) eigenaars, waarvan in Drenthe bij 3; Overijsel
bij 1; Gelderland bij 4 (1); Utrecht bij 8; Noordholland bij 9 (1); Zuidholland
bij 40 (2); Zeeland bij 110 (53); Noordbrabant bij 88 (14); Limburg bij 4 eigenaars.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 127 gevallen bij 4 eig.
(249 bij 21 eig.); waarvan in Groningen (9 paarden bij 1 eig.); Friesland 19 bij
i eig. (11o bij 65 eig.); Drenthe 36 bij 2 eig. (64 bij 1 eig.); Gelderland (49 bij 3
eig.); Noordholland 72 bij 1 eig.) Zeeland (17 bij 1 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 170 gevallen bij 10 eig. (942 bij 44 eig.); waarvan in Gro-
ningen 60 bij 3 eig. (133 bij 5 eig.); Friesland 10 bij 2 eig. (117 bij 14 eig.); Drenthe
(24 bij 7 eig.); Gelderland (70 bij 3 eig.); Utrecht 2 bij 1 eig. (24 bij 2 eig.); Noord-
holland 90 bij 4 eig. (213 bij 10 eig.); Zuidholland (369 bij 4 eig.).

Anthrax : 18 gevallen bij 11 eig., waarvan in Friesland 7 bij 2 eig.; Drenthe 3,
waarbij 1 varken, bij 2 eig.; Gelderland 2 bij 1 eig.; Utrecht 1; Noordbrabant
4 bij 4 eig.; Limburg 1. Vr.

Geassocieerde: Dierenartsen K. Schuytemaker en J. Hovenier.
K. Schuytemaker, verhuisd van Hauwert (N.-H.) naar Midwoud (N.-H.)
C. J. de Gier, Bacterioloog, Rijksseruminrichting, verhuisd van Arnhem naar
Rotterdam (W.), \'s-Gravendijkwal 112, postgiro 96608.

Uit het laboratorium van het openbaar slachthuis te Nijmegen.
(Directeur Dr. R. VAN SANTEN).

De toepassing van het bacteriologisch onderzoek in de vleesch-
keuring dateert uit de laatste decennia; meer speciaal voor ons land
kan men wel zeggen dat dit onderzoek eerst de laatste 10 jaren, dus
na de invoering der Vleeschkeuringswet, meer algemeen is toegepast;
voordien waren er slechts enkele slachthuis-laboratoria waar men het
vleesch bacteriologisch onderzocht.

Als jonge wetenschap deelt zij het lot van zooveel andere, namelijk
dat telkens nieuwe gezichtspunten en methodes worden aangegeven,
die dikwijls weer even snel door nieuwere worden achterhaald. Eerst
na jarenlange ervaring kan hieruit een meer uniforme methode ont-
staan, waarbinnen dan natuurlijk voldoende ruimte zal moeten blijven
voor persoonlijke opvattingen. Hiertoe is het noodig dat verschillende
keuringsdiensten af en toe hun ervaringen publiceeren teneinde door
uitwisseling van gedachten tot overeenstemming te komen.

Blijkbaar heeft deze bedoeling ook voorgezeten bij de samenstellers
van het kcuringsregulatief, want hoewel het bacteriologisch onderzoek
hierin indirekt wordt voorgeschreven, wordt nergens eenig voorschrift
aangetroffen voor de verdere uitvoering. In verband met de geringe
ervaring inzake het bacteriologisch vleeschonderzoek waarover men
toen beschikte was dit standpunt, ook naar mijne meening, het eenig
juiste. Of deze afwachtende houding, rekening houdende met de
ervaringen in de laatste 10 jaren opgedaan, zal moeten worden gehand-
haafd ? hiertoe hoop ik in dit artikel een kleine bijdrage te leveren.

Op het oogenblik is de toestand in ons land zoo geworden dat ieder
hoofd van een keuringsdienst zijn eigen inzichten volgt. Allereerst reeds
met betrekking tot de indicaties welke leiden tot het instellen van een
bact. onderzoek. De een stelt zich op het standpunt dat hij alle zieke
dieren, mits geen noodslachtingen in den zin der wet (dieren welke
wegens ziekte in onmiddellijk dreigend levensgevaar verkeeren) nog
wel zonder bact. onderzoek onvoorwaardelijk kan goedkeuren, terwijl
een ander, rekening houdende met de literatuur over het wortelgebied
der vleeschvergiftigingen, geen enkel ziek dier dat valt binnen deze
gevarenzone zonder voorafgegaan bact. onderzoek zal afstempelen.
Hiertusschenin liggen dan nog tal van opvattingen ook met betrekking
tot het voorwaardelijk en onvoorwaardelijk goedkeuren van deze
dieren. De gevolgen hiervan zijn dan ook niet uitgebleven en de stroom

van zieke dieren heeft zich gericht naar die keuringsdiensten waar
men het minst door bact. onderzoek werd lastig gevallen en waar de
meeste kans bestond op onvoorwaardelijke goedkeuring. Hieruit volgt
reeds het belang eener uniforme keuring, maar ook uit wetenschappe-
lijk oogpunt bekeken is deze alleszins te verdedigen.

Dank zij van Duitsche zijde, vooral door toedoen der zoogenaamde
Kieler school, gepubliceerde onderzoekingen, hebben wij een beter
inzicht gekregen in de aetiologie der vleeschvergiftigingen. Door hen
werd allereerst gewezen op het verschil tusschen vleeschvergiftigingen aan
den eenen en menschenparatyphus aan den anderen kant. Thans wordt
vrij algemeen aangenomen dat de paratyphus van den mensch en de
vleeschvergiftigingen twee verschillende ziekten zijn; de eerste is een
door den bacillus paratyphus b. Schottmüller verooroorzaakte be-
smettelijke ziekte met een meer slepend op typhus gelijkend verloop;
de laatsten zijn darmaandoeningen veroorzaakt door de vergiften der
b. enteritidis Gärtner of van de b. enteritidis Breslau met een beslist
acuut verloop. Af en toe komen overgangsvormen voor zoowel, tusschen
de ziektebeelden als tusschen de bacterie-typen.

De literatuur over de vleeschvergiftigingen zoowel als de bevindingen
hierbij toonenaan, dat deze bijna steeds in verband staan met bepaalde
groepen van ziekten bij de slachtdieren. Het meest op den voorgrond
treden maag- en darmaandoeningen, ziekten na den partus en ziekten
met een pyaemisch of septicaemisch verloop. Eerst op de tweede plaats
komen tal van andere ziekten van de meest verschillende soort waarbij
af en toe een geval van vleeschvergiftiging voorkomt. Het zijn dus
niet de door paratyphus-enteritis-bacteriën veroorzaakte infectieziekten
der dieren zooals kalverparatyphus, varkenspest en paardenabortus,
die allereerst aanleiding geven tot vleeschvergiftigingen, maar meer
de facultatief pathogene vertegenwoordigers dezer groep die slechts
dan ziekte bij mensch of dier veroorzaken wanneer zij in massa op
kunnen treden onder voor hen gunstige omstandigheden. Hieronder
nemen de enteritis-bacteriën der Gärtner- of breslau-groep een
eerste plaats in. Wanneer hun ziek makende eigenschappen reeds tot
uiting komen aan het slachtdier, treden hierbij maag- en darmaandoe-
ningen op; meestal zijn deze dieren echter lijdende aan een of andere
ziekte en spelen de vleeschvergiftigers, waarvan bekend is dat zij sapro-
phytisch in maag en darm kunnen voorkomen, slechts een secundaire
rol tijdens het leven van het slachtdier. Wanneer door uitputting of
ziekte het weerstandsvermogen van het organisme is verminderd staan
als het ware de toegangspoorten tot het lichaam open en kunnen toe-
vallig saprophytisch in den darm aanwezige paratyphus-enteritis-
bacteriën binnentreden. Het \'aantal in het lichaam binnengedrongen
bacteriën is hierbij dikwijls slechts gering, zoodat hun ontwikkeling
van het toeval afhankelijk is. Of het vleesch van zulke dieren aanleiding
zal geven tot vleeschvergiftigingen zal nu afhangen van het aantal
aanwezige bacteriën en van de gelegenheid tot vermeerdering en toxine-

vorming die deze later krijgen, alsmede van hunne virulentie en van
andere omstandigheden zooals de hoeveelheid opgenomen vleesch, de
bereiding hiervan, jaargetijde, wijze waarop het vleesch bewaard is
en de gevoeligheid van dengene die het gebruikt.

Wanneer vleeschvergiftigers slechts in gering aantal in het vleesch
aanwezig zijn, kunnen deze geen ziekten veroorzaken. De vermeerdering
(Anreicherung) en vorming van een grootere hoeveelheid toxinen is
een onontbeerlijke schakel. Tal van vleeschvergiftigingen, welke men
vroeger tot post-mortale infecties meende te moeten terugvoeren, zijn
thans verklaarbaar doordat slechts een klein gedeelte van een bepaald
slachtdier wat betreft bewaring, bereiding (gehakt) enz. onder omstan-
digheden heeft verkeerd, welke de ontwikkeling der aanwezige vleesch-
vergiftigers hebben begunstigd. Dat dit bij vleesch afkomstig van
ernstig zieke dieren (noodslachtingen) meer voorkomt dan bij ander
vleesch, kan mede verklaard worden doordat de reactie (pH) van dit
vleesch zooveel gunstiger is voor de ontwikkeling van eventueel spaar-
zaam aanwezige vleeschvergiftigers. Ik heb hier iets uitvoeriger stil-
gestaan bij de aetiologie der vleeschvergiftigingen om te doen uitkomen
dat de indicaties voor het instellen van een bact. onderzoek zoo talrijk
zijn dat men zich moeilijk aan een opsomming kan wagen zonder
gevaar te loopen onvolledig te zijn. Eenvoudiger is het te zeggen dat
een bact. onderzoek moet worden ingesteld van ieder ziek dier of bij
iedere stoornis van het algemeen welzijn, welke blijkens de literatuur
weieens aanleiding tot vleeschvergiftiging heeft gegeven. Wil men als
keuringsambtenaar den veiligen weg bewandelen, dan zal men dus
het bact. onderzoek op zeer ruime schaal moeten toepassen.

Officieel ontbreekt hieromtrent in ons land ieder voorschrift. Wel
zijn in den loop der jaren van de hand van den toenmaligen chef van
de veterinaire afdeeling van het centraal laboratorium voor de volksge-
zondheid enkele publicaties verschenen *) waarin deze aangeeft, welke
wijze van bact. onderzoek naar zijn meening in de praktijk der vleesch-
keuring het best is toe te passen. Enkele collega\'s zullen zich nog wel aan
deze adviezen houden, verschillende echter zullen op grond van eigen
ervaring of literatuur een anderen weg volgen. Wat betreft het aantal
monsters hetwelk van een in onderzoek genomen slachtdier moet wor-
den onderzocht, wordt het door Frenkel gegeven advies nog vrij alge-
meen opgevolgd. Lever en nier hebben uitsluitend eenige waarde voor
het bact. onderzoek wanneer zij kiemvrij bevonden worden ; bij een
positieve bevinding uitsluitend in deze organen, kan men als regel
(uitgezonderd b.v. bij vlekziekte) hieraan geen waarde hechten in
verband met het veelvuldig voorkomen van post-mortale infecties.
Voor onderzoek blijft ons dan nog over de milt, de vleeschlymphklieren

en de musculatuur. Wanneer microörganismen in een slachtdier bin-
nendringen, komen deze dikwijls slechts tijdelijk en dan nog in gering
aantal in de bloedbaan of musculatuur voor, zoodat het eigenlijke
spiervleesch slechts een geringere beteekenis heeft voor het bact. onder-
zoek, terwijl milt en lympeklieren als behoorende tot het reticulo-
endotheliale systeem juist als een verzamel- en kweekplaats van bac-
teriën kunnen worden beschouwd. Hierbij moeten echter een tweetal
opmerkingen gemaakt worden.

1. Bij post-mortale infecties door anaerobe rottingsbacteriën komen
deze via de bloedvaten dikwijls vrij gemakkelijk in de musculatuur,
vaak voordat zij in de milt zijn aan te toonen. Voor alle slachtdieren
welke in agonie of dikwijls nog later geslacht worden, alsmede voor
die dieren welke wij niet levend gezien hebben, is een onderzoek der
musculatuur dus noodzakelijk, maar tevens is dit onontbeerlijk wanneer
men er prijs op stelt om te weten of naast de milt ook het spiervleesch
kiemhoudend is en in welke mate dit eventueel het geval is.

2. Is het hier de plaats om ons rekenschap te geven van het doel,
hetwelk wij beoogen met het bact. onderzoek. Wanneer men zich
tevreden stelt met het meest eenvoudige, namelijk slechts wenscht te
weten of het geheele slachtdier al dan niet kiemvrij is, dan zou, be-
houdens bovenstaande opmerking, kunnen worden volstaan met een
onderzoek der milt. Men neemt dan aan dat bij kiemhoudendheid
van de milt dit ook steeds het geval is met de musculatuur. Gezien
de algemeen geldende opvatting dat de milt een verzamel- en kweek-
plaats is van bacteriën, nemen wij hier dus wel een overgroote mate
van zekerheid. De ervaring in ons laboratorium is dan ook, dat kiem-
houdendheid van milt en musculatuur lang niet altijd samengaan,
ook niet als wij een natuurlijke Anreicherung van 12 tot 24 uur toe-
passen door n.1. het bact. onderzoek eerst den volgenden dag in te stellen.

Zoolang nog niet vast staat dat vleesch en milt van op steriele wijze
geslachte dieren in alle gevallen kiemvrij zijn, lijkt het mij zeer gevaar-
lijk dit aan te nemen voor de slachtdieren, welke wij als regel te be-
oordeelen krijgen. Zoowel van Santen ^ als Kars ¹) vonden een zeker
percentage van het door hen onderzochte materiaal (resp. 2 en i| %)
afkomstig van volkomen gezonde slachtdieren, kiemhoudend. Bij deze
wijze van onderzoek loopt men dus kans om slachtdieren, waarvan de
musculatuur niet onderzocht is en waarvan de milt enkele banale- of
saprophytische bacillen bevat, af te keuren.

Een tweede opvatting van het doel van ons bacteriologisch vleesch-
onderzoek is dat men wenscht te weren :

b. vleesch, waarvan de deugdelijkheid en houdbaarheid zoodanig
zijn verminderd, dat het niet meer voor menschelijk voedsel geschikt is.

cnteritisgroep voorkomen, terwijl onder b. alle sterk kiemhoudend
vleesch gerekend moet worden.

Om dit vast te stellen is een iets minder eenvoudige onderzoekings-
methode noodig, maar deze meerdere moeite wordt ruimschoots be-
loond, omdat men de voldoening heeft niet onnoodig kapitaal te hebben
vernietigd, maar vooral omdat men zijn wetenschappelijk kennen en
kunnen in dienst van de gemeenschap heeft mogen stellen. De hier
gevolgde methode is als volgt : Van het in onderzoek genomen slacht-
dier wordt onderzocht minstens een monster musculatuur (schenkel),
de milt, nier en zoo noodig één of meer lympheklieren. Van ieder
monster wordt geënt één druivensuikerbouillon (hoog gevuld), één
GASZNERplaat en één schuine agar (anaëroob).

De druivensuikerbouillon heeft de voordeelen, dat alle vertegenwoor-
digers der paratyphus-enteritisgroep gasvorming hierin te zien geven;
eventueel aanwezige anaerobe kiemen komen tot groei en enkele
bacteriën, welke op GAszNERagar moeilijk tot groei te brengen zijn,
ontwikkelen zich wel in de bouillon. De Gaszner (wasserblaumeta-
chroomgelbagar) wordt in buizen bewaard en voor ieder gebruik even
gesmolten en uitgegoten. Op de gestolde agar wordt nu wat materiaal
gebracht en met een DRiGALSKYspatel over de geheele oppervlakte
der plaat uitgewreven. Op deze wijze worden geïsoleerd liggende
koloniën verkregen welke door vorm, groei en kleuromslag reeds dade-
lijk opvallen wanneer zij behooren tot de coli-typhusgroep. Coli kleurt
deze groene plaat blauw, paratvphus-enteritis geeft gele koloniën.
Wanneer men hieraan de voorkeur geeft, kan de GASZNERplaat ver-
vangen worden door een Endo- of DuiGALSKY-CoNRADYplaat. Een
enkele maal kan het nut hebben beide te gebruiken. Af en toe komt het
hierbij voor, dat men een verdachte kolonie vindt, welke men niet met
zekerheid kan thuisbrengen. In dat geval helpen ons de gasvorming
in druivensuikerbouillon, de beweeglijkheid in den hangenden druppel,
de vorm en een Gram-preparaat wel bij het nemen eener beslissing.
De anaerobe cultuur wordt niet aangelegd, wanneer wij voldoende
aanwijzingen hebben om deze achterwege te laten. Het best bevalt
ons hier de methode met de BücHNERsehe buis (een groote reageerbuis,
waarin pyrogalluszuur en kaliloog om een anaëroob milieu te scheppen
en hierin wordt dan de geënte schuine agar op een statiefje geplaatst
en het geheel goed afgesloten met een gummistop). Wanneer het
onderzoek op deze wijze wordt ingesteld, zijn hiervoor 10 tot 15 voe-
dingsbodems noodig, met behulp waarvan men een voldoend overzicht
krijgt voor een rationeele beoordeeling van het slachtdier. Lang niet
altijd is het echter noodig om deze geheele serie in te stellen. Wanneer
wij hiertoe op grond van anamnese en verdere bevinding aanleiding
hebben, volstaan wij dikwijls met uitsluitend de milt in te stellen.
Is deze kiemvrij dan nemen wij dit aan voor het geheele slachtdier;
bij kiemhoudendheid van de milt moet dan echter nog een volledig
onderzoek volgen. Wanneer men de dieren hangende het onderzoek,

niet in een koelhuis kan bewaren of de eigenaar aandringt op een
spoedige beslissing, zal men in alle gevallen reeds dadelijk tot een
volledig onderzoek moeten overgaan.

Het moeilijkste en meest tijdroovende gedeelte van het bacteriologisch
onderzoek blijft ook bij deze methode het aflezen van de resultaten.
Herhaaldelijk komt het voor, dat b.v. nier en milt of nier en een klier
zijn gegroeid, terwijl de overige proeven kiemvrij zijn. Ook komt het
meermalen voor dat van een zelfde orgaan de GASZNERplaat niet groeit
terwijl de bouillon dit wel doet. Alleen de platen kunnen voorloopig
macroscopisch beoordeeld worden, van alle andere culturen moet een
preparaat gemaakt worden hetwelk met methyleenblauw gekleurd
microscopisch beoordeeld wordt. Hoewel algemeen bekend wil ik hier
nog eens waarschuwen dat geen verband bestaat tusschen het verkleuren
of troebel worden der bouillon en kiemhoudendheid. Zoo noodig
maken wij ook nog een Gram- en een hangende druppel-preparaat.
Slagen wij er niet in ons op deze wijze een voldoend oordeel te vormen,
dan kunnen ook nog op de GASZNERplaat gegroeide geïsoleerd gelegen
koloniën nader worden onderzocht. Wanneer op deze plaat een kolonie
groeit, welke ons maar het minst verdacht voorkomt, moet steeds een
nauwkeurig onderzoek volgen. Kunnen wij iederen twijfel omtrent den
aard der gegroeide bacterie niet buitensluiten dan behandelen wij ze
als vleeschvergiftigers. Ik weet zeer goed dat wij hierin wetenschappelijk
niet heelemaal vrij uitgaan; door overenten op de bonte rij en door
agglutinatie zou wellicht in zeer veel van deze gevallen blijken dat
wij niet met paratyphus-enteritis bacteriën, of althans niet met zulke
welke voor den mensch pathogeen zijn, te doen hebben. De ervaring
leert echter dat dit geval zich zoo zelden voordoet dat wij op deze
wijze geen gevaar loopen kapitaal van beteekenis onnoodig te ver-
nietigen. Intusschen stel ik mij voor dat in de toekomst ook op deze
wijze nog nadere differentiatie zal moeten plaatsvinden. Bij het nemen
eerier beslissing houden wij ons aan het volgende. Wanneer in een
der organen, lympheklieren of musculatuur vleeschvergiftigers worden
gevonden, keuren wij het geheele slachtdier af. Worden in milt, nier
of lympheklieren saprophieten gevonden en is het vleesch kiemvrij,
dan keuren wij dit goed. Bij kiemhoudendheid van organen en muscu-
latuur houden wij rekening met aard en hoeveelheid der gevonden
kiemen, alsmede met tal van andere factoren, als buitentemperatuur,
tijd die het vleesch nog bewaard moet worden, aanwezigheid van een
koelhuis, zuurgraad van het vleesch — want hiervan hangt in niet
geringe mate de meer of mindere snelle groei van de aanwezige kiemen
af — en houdbaarheidsproef, beoordeeld aan het slachtdier. Onze
beslissing wisselt dan tusschen vrijbank, steriliseeren en afkeuren.

Ik weet zeer goed dat ook deze methode niet iederen onderzoeker
voor ioo % zal bevredigen, maar zeer zeker is zij meer in overeenstem-
ming met het wetenschappelijk peil waarop de dierenarts-keurings-
ambtenaar als academisch gevormd persoon dient te staan. Bovendien

heeft zij het voordeel dat in deze voor onzen landbouw uiterst kritieke
tijden een groot aantal slachtdieren, welke thans worden vernietigd,
alsnog in consumptie worden gebracht. Reeds eerder is o.a. door
van Oijen, Luxwolda ^x) en Reitsma ¹) in deze richting, zij het dan
meer in algemeenen zin, een lans gebroken, terwijl vooral door Fren-
kel ²) bezwaren naar voren gebracht zijn tegen een nadere differentiatie
der gevonden kiemen. Deze bezwaren kwamen hierop neer, dat een
nader onderzoek der gevonden kiemen te ingewikkeld en tijdroovend
zou zijn, zoodat het vleesch, althans wanneer men niet beschikte over
een koelhuis, niet bewaard kon worden hangende het onderzoek.

Van deze bezwaren is mij, bij gebruik van de hier beschreven methode,
in de praktijk geen enkel steekhoudend gebleken. Het verrichten van
een eenvoudig bacteriologisch onderzoek kan van ieder hoofd van een
keuringsdienst worden verwacht. Slechts zij, die over onvoldoenden tijd
beschikken of geen lust gevoelen voor bacteriologisch werk, kunnen
bezwaren hebben tegen eenige uitbreiding der thans gevolgde methode.
Naar mijn meening mogen dit op den duur geen argumenten zijn
om de toepassing van nieuwere inzichten en ervaringen op het gebied
der bacteriologie in de vleeschkeuring in den weg te staan. Voor deze
collega\'s bestaat altijd nog de mogelijkheid om hun materiaal voor
bact. onderzoek op te zenden naar het. Centraal Laboratorium of naar
een in de buurt gelegen slachthuis-laboratorium. Indien ik mij niet
vergis, wordt deze weg ook nu reeds meer en meer bewandeld. De
huidige toestand, dat op honderden kleine laboratoria bacteriologisch
onderzoek moet worden verricht, is nog lang niet ideaal. Een gezonde
centralisatie, welke rekening houdt met eenmaal verkregen rechten,
zou naar mijn meening een meer wetenschappelijke zoowel als econo-
mische uitoefening der vleeschkeuring kunnen helpen bevorderen.

Schrijver vestigt de aandacht op het gebrek aan uniformiteit bij
het bacteriologisch onderzoek van vleesch. Iedereen is nagenoeg vrij
om al dan niet een bacteriologisch onderzoek in te stellen. Ook bestaat
geen enkel voorschrift omtrent de wijze waarop dit moet worden
verricht. Tenslotte neemt schrijver stelling tegen het in Holland nog
vrij algemeen aanvaarde beginsel, dat alle kiemhoudende vleesch
moet worden afgekeurd en beschrijft een vrij eenvoudige methode
zooals deze in Nijmegen wordt toegepast, waarbij naast milt en lymphe-
klieren ook de musculatuur wordt onderzocht en tevens de eventueel
gevonden kiemen worden gedifferentieerd in voor den mensch al dan
niet pathogene.

The author draws attention to the lack of uniformity in the bacteriological exa-
mination of meat in Holland. Everybody is almost free in making a bacteriological
examination or not. Neither exists any regulation regarding the way in which this
examination has to take place.

Finally, the author objects to the principle, almost generally adopted so far in
Holland, that all germ-containing meat must be condemned. He describes a simple
method now applied at Nijmegen, according to which in addition the spleen and
lymphatic glands, also the musculature is examined, and germs, if found, are dif-
ferentiated in pathogenic and nonpathogenic for man.

L\'auteur appelle l\'attention sur le manque d\'uniformité qui existe dans la re-
cherche bactériologique de la viande. Il n\'existe aucun règlement sur la manière
d\'exécuter cette recherche. L\'auteur proteste contre le principe, usuel preque par-
tout en Hollande, de refuser la viande qui contient des germes.

Il décrit une méthode simplifiée qui est employée à Nijmegen où l\'on examine
non seulement la rate et les glandes lymphatiques mais aussi la musculature et où
en même temps les bacilles, pathogènes et apathogènes sont différenciés.

Der Verfasser macht auf den Mangel an Uebereinstimmung aufmerksam der
bei der bakteriologischen Fleischuntersuchung herrscht. Auch besteht keine einzige
Vorschrift über die Weise worauf die Untersuchung ausgeführt werden soll. Zum
Schluss nimmt Verfasser Stellung gegen das in Holland noch allgemein angenom-
mene Prinzip dass jedes keimenenthaltende Fleisch abgewiesen werden soll, und
er beschreibt eine Methode wie sie in Nijmegen angewendet wird, wobei neben
Milz und Lymphdrüsen auch die Muskulatur untersucht wird und zu gleicher Zeit
die eventuell vorgefundenen Bakterien eingeteilt werden in für den Mensch patho-
gene und nicht pathogene.

Klauke (K.vnologen-Ztg., ref. Tier. Woch. 1933, No. 10 is van mecning dat het
gras-eten in de meeste gevallen bij honden eenvoudig een aanwensel is. Er zijn echter
omstandigheden waarbij een bepaalde oorzaak er aan ten grondslag ligt: eenzijdige
voeding (gebrek aan vitaminen, aan bepaalde zouten enz.), ingewand-wormen,
vreemde voorwerpen in de maag, hysterie, verveling. Bij zoel drukkend weer (on-
weer) ziet men honden nog al eens gras eten; dan kan misschien een zekere zenuw-
achtigheid en ook dorstgevoel oorzaak zijn. Vr.

Volgens Gansser¹) zijn verschillende beschadigingen aan leer toegeschreven
aan andere (b.v. mechaniese) oorzaken, in werkelijkheid veroorzaakt door schurft-
mijten tijdens het leven van de betreffende dieren. Het zou wenselijk zijn dat de
leerhandel dergelijk materiaal voor onderzoek beschikbaar stelde; gemakkelijk is
het overigens niet tussen de leervezels nog mijten te voorschijn te brengen — dit
gelukte echter, na geduldig werken, aan Prof. Bergmann (Dresden). Vr.

Uit de afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.

PERACUTE SEPTICAEMIE VAN EEN KONIJN VEROOR-
ZAAKT DOOR EEN ONBEKENDE STREPTOCOCGUS
(STREPTOCOCCUS CUNICULI NOV. SPEC.)

Over de systematiek der streptococcen bestaat nog geen algemeen
aanvaarde opvatting. Lingelsheim die in het bekende „Handbuch der
pathogenen Mikroörganismen" (Kolle-Wassermann) de „Strepto-
coceeriinfektionen" beschrijft, vermeldt dan ook, dat velen de echte
streptococcen als één groep beschouwen, doch dat deze streptococcen
soms varieerende eigenschappen hebben, terwijl anderen, streng onder-
ling gescheiden streptococcensoorten aannemen. Lingelsheim stelt de
streptococcus longus pyogenes haemolyticus in het middelpunt van zijn
beschouwing en noemt daarnaast een aantal hiermede verwante
streptococcen. In „Bergey\'s manual of determinative bacteriology
(third edition 1930)" wordt een indeeling van streptococcen gegeven.
Een streptococcus, die ik onlangs kweekte uit een konijn, kon echter
niet in dit schema worden ondergebracht. De in het „Handbuch der
pathogenen Mikroörganismen" genoemde streptococcen tasten druiven-
suiker aan, de gevonden streptococ echter niet.

De anamnese van dit konijn luidde : het dier is plotseling gestorven;
ziekteverschijnselen waren niet gezien, voedsel afkomstig van dieren
(b.v. koemelk) was nimmer gegeven. Bij de sectie werd het volgende
waargenomen : dun, haemolytisch, niet gestold bloed was gevloeid
uit neus en vulva. Dit bloed werd op miltvuur onderzocht door een
uitstrijkje er van te kleuren met Giemsa kleurstof van Hollborn;
uitsluitend streptococcen werden gezien. In de borst-, buik- en pericar-
diaalholte was veel helder rood vocht; het hart was gedegenereerd;
de longen waren goed samengevallen, de slijmvliezen van trachea en
larynx waren erg rood; lever gedegenereerd; milt iets gezwollen;
nieren donkerrood en gezwollen; beginnende enteritis, gezwollen
uterus, te rood uterusslijmvlies en blauwrood gezwollen vulva.

Uit de milt werd geënt op serum-agar; binnen 48 uur waren teere
koloniën bestaande uit Gram-positieve coccen gegroeid; van deze
cultuur werd een dunne suspensie in physiologische NaCl-oplossing
gemaakt; met £ c.c. werd een konijn intraveneus ingespoten; het

stierf reeds binnen 14 uur. Waargenomen werd: bloederige uitvloeiing
uit het praeputium; in borst-, buik- en pericardiaalholte veel helder
rood vocht; subcutis te rood; hart gedegenereerd ; tracheïtis, longen
goed samengevallen en normaal; nieren normaal; in het darmkanaal
was het slijmvlies te rood; het praeputium was blauwrood gezwollen.
Het hartebloed bevatte prachtige coccenketens, andere micro-
organismen werden niet gezien. Uit nagenoeg alle organen werd geënt
op serumagar; alle geënte buizen gaven reinculturen van Gram-
positieve coccen.

Bergey begint met 3 groepen te onderscheiden, n.1. 1 parasites,
occuring on or in the animal body; 2. saprophytes; 3. occuring in
foulbrood of bees. Deze coccus hoort dus in groep 1. Groep 1 wordt
weer verdeeld in : A. hemolytic-groep; B. Blood-agar colonies greenish;
C. Bloodagar colonies without hemolytic or green coloration. De
streptococcus werd op bloed-agar gekweekt. Om de speldeknop-groote
kolonies ontstond zeer snel een wel 1 a 2 m.M. breede gele doorschij-
nende hof; de streptococcus hoort dus thuis bij ,,A. Hemolytic group".
Deze „Hemolytic group" wordt gesplitst in a acid in lactose, en aa
no action in lactose. De volgende melksuiker bevattende voedings-
bodems werden geënt : kunstmatige lakmoeswei van Petruschky,
iets groei, iets bezinksel, geen kleurverandering; melk, groei, geen
stolling; peptonkeukenzout-melksuiker, groei, zwaar vlokkig bezink-
sel, geen gasvorming; Endoagar plaat, geen groei; Gassnerplaat, geen
groei ; Barsiekow-nutrose-melksuikeroplossing, groei, geen neerslag of
kleurverandering. De streptococcus behoort dus tot aa „No action
in lactóse" cn komt niet overeen met de streptococcus cuniculi, die wel
in a „acid in lactose" thuis hoort. Een tweede verschil is, dat de strepto-
coccus cuniculi de melk stolt; deze streptococcus geeft echter geen stol-
ling van de melk. Bij aa „No action in lactose" behooren volgens Bergey
slechts 4, n.1. Streptococcus equi Schiitz, Streptococcus subacidus,
Streptococcus mastitidis en Streptococcus felini. Waarom Bergey de
streptococcus equi Schütz, die volgens zijn eigen opgave als eigen-
schappen heeft : „Acid in media containing lactose" toch tot de groep
aa „No action on lactose" rekent, wordt niet vermeld. De streptococcus
subacidus vormt gas in dextrose en maakt bouillon troebel; de gevonden
streptococcus vormt geen gas in dextrose, in de bouillon ontstaan
vlokjes, die bezinken, waardoor de bovenstaande vloeistof helder blijft.
De streptococcus mastitidis vergist druivensuiker, de gevonden strepto-
coccus doet dit niet. De streptococcus felini, waarvan nagenoeg geen
eigenschappen worden genoemd, wordt alleen vermeld bij katten. De
streptococcus komt dus met geen enkele der in Bergey\'s Manual
beschreven streptococcen overeen.

De volgende resultaten werden verkregen bij de determinatie. In
een hangende druppel worden onbeweeglijke coccen gezien; methy-
leenblauw praeparaat, kleine coccen in ketens gerangschikt; Gram
positief; op agar (streepcultuur) zeer teere koloniën, in agar (steek-
cultuur) duidelijke groei, de streptococcus is dus meer anaëroob dan
aëroob; gelatine streep, zeer fijne teere groei, geen vervloeiing; gelatine
steek duidelijke groei, geen vervloeiing; bouillon groeit met vlokjes
in overigens heldere bouillon; in serum-bouillon is de groei zwaarder
dan in bouillon; op gestold bloedserum een teere groei; serum-agar,
kleine bleeke ronde koloniën; bloedagarplaat binnen 24 uur speldeknop-
groote koloniën met groote gele haemolytische zóne; aardappel, du-
bieuze groei; glycerine-aardappel teer beslag; Gersbach voedings-
bodem, groeit met vlokjes, geen indolvorming; peptonkeukenzout, licht
troebel met vlokjes, geen indolvorming; peptonkeukenzout-melksuiker
en peptonkeukenzout-druivensuiker, groei, vlokkig bezinksel, geen gas;
melk, wel groei, geen stolling; kunstmatige lakmoeswei van Petruschkv
iets troebel, geen kleurverandering ; Gassnerplaat, geen groei ;
Endoagarplaat, geen groei; neutraalrood, geen verandering; Barsiekow-
nutrose-melksuikeroplossing, groei, geen neerslag, geen kleurverande-
ring; Barsiekow-nutrose-druivensuiker, groei, geen neerslag, geen
kleurverandering; leverbouillon, zware groei met vlokkig bezinksel;
bloedbouillon, groei, haemolyse; hersenbrij, groei, geen gas, geen
zwartkleuring.

Deze streptococcus was zeer pathogeen voor het konijn en eveneens
voor de muis. De subcutaan ingespoten muis stierf binnen 24 uur; uit
de organen werd de streptococcus opnieuw in reincultuur geïsoleerd
en wederom werden de reeds genoemde voedingsbodems geënt; deze
determinatie verliep geheel gelijk aan de eerste.

In de literatuur zijn streptococcen-infecties bij konijnen bekend.
Seifried noemt er een aantal in zijn ,,Die wichtigsten Krankheiten des
Kaninchens" 1927, doch de cultureele eigenschappen verschillen be-
langrijk met de hier boven beschreven streptococcus; het sectiebecld
in het geval van Horne is nagenoeg geheel gelijk; de streptococcus die
Horne vond gaf echter heelemaal geen haemolyse en gaf ook nog
andere verschillen.

Uit het bovenstaande blijkt dus, dat het konijn is gestorven aan een
zeer pathogene streptococ, die niet overeenkomt met die, welke Bergey,
het „Handbuch der pathogenen Mikroörganismen" (Kolle-Wasser-
mann) en Seifried vermelden.

Verfasser züchtete aus den Organen eines an perakuter Septikämie gestorbenen
Kaninchens eines für Kaninchen und Mäuse sehr pathogenen Streptokokkus von
welchem nachfolgende Eigenschaften festgestellt wurden; unbeweglich; Gram-
positiv, aërob und anaërob; Agarstreifen, sehr zarte Kolonien; Agarstich, deut-
liches Wachstum; Gelatinestreifen, sehr zarte Kolonien; Gelatinestich, deutliches
Wachstum, keine Verflüssigung; Bouillon, flockiger Niederschlag; Serumbouillon,
schwer flockiger Niederschlag; erstarrtes Blutserum, zartes Wachstum; Serumagar,
kleine blasse Kolonien; Blutagarplatte, runde Kolonien mit grosser hämolitischer
Zone; Gersbach Nährböden, Wachstum keine Indolbildung; Peptonkochsalz,
Wachstum, keine Indolbildung; Peptonkochsalz, Milchzucker und Traubenzucker,
keine Gasbildung; Milch nicht zur Gerinnung gebracht; künstliche Lackmusmolke
nach Petruschky etwas getrübt, keine Verfärbung.

Gassnerplatte und Endo-platte, kein Wachstum; Barsiekow-Nutrose-Trauben
zucker und -Milchzucker, keine Gasbildung, keine Verfärbung.

Leberbouillon üppiges Wachstum mit flockigem Niederschlag; Blutbouillon
Hämolysis; Gehirnbrei, keine Gasbildung, keine Schwarzfärbung.

From the organs of a rabbit which had died of peracute septicaemia, the author
cultivated a Streptococcus which in cultural characters differred from the species
hitherto described, and which he named Streptococcus cuniculi nov. spec.

L\'auteur a cultivé, des organes d\'un lapin mort d\'une septicémie subaiguc, un
streptocoque, qui, au point de vue cultural, était différent de toutes les especès
décrites dans la littérature jusqu\'à présent.

Vechtstieren in Spanje. Het aantal vechtstieren (toros bravos) in Spanje werd
in 1932 geschat op 75.000; in de stierengevechten (corridas) ongeveer 1500 per jaar,
worden jaarlijks meer dan 9000 stieren gedood (bij iedere corrida 6).

Er zijn verschillende fokkerijen, waaronder fi groote, die meer dan 1000 vecht-
stieren bezitten. Met de koeien, kalveren en ossen medegerekend zijn in \'t geheel
ongeveer een half millioen dieren bij deze fokkerijen betrokken. De fokterreinen
zijn uitgestrekte wilde terreinen, meestal voor een ander doel ongeschikt; pas in de
laatste jaren worden zij meer en meer afgerasterd; de goede fokkerijen beschikken
over terreinen die afwisselend het geheele jaar weide-gelegenheid geven.

Verreweg de meeste en beste vechtstieren zijn zwart; niet zelden heeft inteelt
plaats. Slechts een enkele fokkerij fokt donkerbruine dieren.

De stieren voor de corrida bestemd, ontvangen als bijvoer uitsluitend haver.
De dieren moeten niet te mak worden, daar dat hun moed en aanvalslust vermin-
dert. Het vervoer der slieren geschiedt het beste tussen een troep ossen.

Het stierengevecht in zijn tegenwoordige vorm is hoogstens een eeuw oud (in
Andalusië iets ouder) en stamt af van de oude „hcraderas", die reeds in de Romeinse
tijd werden gehouden en nog in Spanje bestaan. Het zijn gevechten van de herders
(op vlugge kleine paarden) tegen de jonge stieren, bij gelegenheid van het jaarlijkse
bijeendrijven der kudden, waarbij de jonge dieren worden gebrandmerkt met het
merk der eigenaars.

In de „corrida" wordt gevochten tegen de veel gevaarlijker 5 jarige stieren. De ge-
doode stier wordt daarbij al naar hij zich gedragen heeft, toegejuicht of uitgefloten.
De vele vraag naar vechtstieren in de laatste jaren komt niet ten goede aan de kwaliteit.

In de allerlaatste tijd nemen echter de corridas weer in aantal af door onteigening
van groote landgoederen en onwil om de spelen te financieren.

Uit de Kliniek voor Kleine Huisdieren, der Rijks-Universiteit te Utrecht.
(Directeur Prof. Dr. A. Klarenbeek).

BLINDHEID AAN BEIDE OOGEN DOOR
HAGELSCHOTVERWONDING ; LINKS PERFOREERENDE
HOORNVLIESWOND, RECHTS OPTICUS-DOORBORING
NABIJ DE PAPIL,

21 Maart 1.1. werd poliklinisch ter onderzoek aangeboden wegens
blindheid na hagelschotverwonding een ongeveer io maanden ouden
cocker spaniël. Het dier was zes dagen te voren op i 20 M. afstand
geschoten en maakte sedert, hoewel overigens geen ziekelijke afwijkin-
gen waren opgemerkt, den indruk totaal blind te zijn.

Bij onderzoek konden een groot aantal huidwondjes, voornamelijk
voorkomende in de linkerlichaamshelft en wel linker schedelgedeelte,
linker oorschelp, linker voorborst- en schouderstreek en linkerdij- en
kruisstreek, worden opgemerkt. Enkele hagelkorrels waren nog juist
in de huid blijven stelken. De algemeene toestand was goed; kreupel-
heid of bijzondere pijnlijkheid der getroffen ledematen was niet aan-
wezig.

Het linkeroog evenwel werd sterk dichtgeknepen; voor nader onder-
zoek was daarom cocaine-instillatie (5 %) noodig. Er bleek te bestaan
een sterke pcricorneale, episclerale vaatinjectie en een perforecrende
hoornvlieswond, door een fibrinestolsel en ingeklemd irisweefsel afge-
sloten, nasoventraal, op enkele millimeters van den limbus cornea.
De cornea was, hoewel troebel, nog een weinig doorschijnend. In de
voorste oogkamer bevond zich een bloedstolsc.1; de pupil was nauw,
de iris gezwollen en ontstoken, de lens verwond en troebel (cataracta
traumatica). De diepere deelen van het oog konden daardoor niet
worden onderzocht.

Het rechteroog werd goed opengehouden. Hier bestond slechts een
geringe episclerale hyperaemie. Hoornvlies, humor acqueus, lens en
corpus vitrcum waren normaal doorschijnend. De pujDÜ reageerde
evenwel niet op licht, zelfs niet bij inval van zonlicht en was sterk
verwijd, (pupilstijfheid).

Ophthalmoscopisch waren uitgebreide bloedingen op de plaats waar
de papil zich moest bevinden, in de directe omgeving daarvan en in
het netvlies vast te stellen. Van een papd en papilloretinale vaten was
dan ook niets te zien, evenmin als van het grootste gedeelte van het
tapetum. Alleen uiterst dorsaal kon iets van normaal tapetum lucidum
worden opgemerkt. Een verwonding van de papillairstreek door een
hagelkorrel werd daarom vermoed, temeer omdat bovendien nasaal
een kleine schotopening onder de oogboog werd aangetroffen.

Op de röntgenfoto van den schedel waren links een groot aantal
hagelkorrels te zien, rechts slechts weinig, waarvan één in de orbitaal-
streek.

In de opvolgende dagen trad wel resorptie van de fundusbloedingen
op en werden weer enkele retinale vaten zichtbaar; de papil bleef
evenwel onzichtbaar. De fundus bleef ter plaatse rood en met bloed-
stolsels bedekt. Dergelijke, duidelijk waarneembare bloedstolsels kwa-
men verder toen nog voornamelijk voor in het ventrale fundusgedeelte.
Dorsaal kwam gelijdelijk een iets grooter tapetumgedeelte weer bloot
en zichtbaar; de pupillairreactie op licht keerde intusschen niet terug.

Daar genezing niet te verwachten was, werd door den eigenaar
verzocht het dier pijnloos te dooden, hetgeen 27 Maart plaats vond.
De bevindingen waren toen nog ongeveer als hierboven zijn weerge-
geven.

Beide oogen werden na den dood van den hond verwijderd en na
24 uur verblijf in een 10 % formalineoplossing geopend. Het achter
de iris gelegen gedeelte van de linker bulbus was geheel met een bloed-
stolsel opgevuld. In het rechteroog waren de retinale- en papillaire
bloedingen duidelijk met het blootc oog te zien. Verder werd gevonden
dat een hagelkorreltje enkele millimeters van de N. opticus verwijderd,
in de achterste oogspieren (musc. retractor bulbi) was blijven steken.
Het had op zijn weg de opticus, juist per plaatse waar deze de bulbus
binnendringt, doorboord. De sectie verricht in het Veterinair Patholo-
gisch Anatomisch Instituut luidde :

Cadaver in goeden voedingstoestand; in subcutis en huid talrijke
hagelkorrels, zonder bloeding in de omgeving; overigens geen afwij-
kingen gevonden.

Beschreven wordt een geval van hagelkorrel-verwonding van beide
oogen, met blindheid als gevolg, bij een jongen jachthond, waarvan het
bijzondere daarin was gelegen dat de N. opticus van het rechteroog
juist in het papillairgebied was doorboord.

Ein Jagdhund wurde durch einen Hagelschuss auf beiden Augen blind. Das linke
Auge was schwer verletzt; rechts war nur der Nervus opticus von einem Schrotkorn
durchbohrt.

A sporting dog became blind of both eyes bij a hail-shot. The left eye was des-
troyed; in the right eye only the optie nerve had been pierced by a grain shot.

Un chien de chasse est devenu aveugle aux deux yeux par suite d\'un coup k
plomb de chasse. L\'oeil gauche était détruit; dans 1\'oeil droit un grain de menu
plomb avait perforé seulement le nerf optique.

b. In normale ovariën is de atresie, die gekenmerkt is door het\'
binnendringen van jong bindweefsel in het GRAAFsche blaasje, dat
zijn epithelium heeft verloren, een normaal verschijnsel. In intersexen-
ovariën schijnt deze vorm van atresie daarentegen tot de uitzonderingen
te behooren. Bij de 16 in deze publicatie verwerkte gevallen is zij
slechts eenmaal waargenomen in een ovariotestis, welks ovariale ge-
deelte als een schijf op den testikel was gezeten. Er kwamen vele pri-
maire, voor het meerendeel nog normale, primaire foilikels in voor. De
groeiende hadden alle een gedegenereerde eicel, vele bezaten nog een
normale granulosa, andere een gereticuleerde en enkele waren reeds
gekenmerkt door het binnendringen van bindweefsel, dat zich met het
epitheel der granulosa mengde. Alle GRAAFsche blaasjes, die in deze
ovariotestis aanwezig waren, hadden een normale granulosa. Afgezien
van de eicellen, die naar alle waarschijnlijkheid degeneratieverschijn-
selen zullen hebben vertoond (het orgaan is niet in serie onderzocht)
werden atretische vormen van deze blaasfollikels niet aangetroffen.
Daarentegen waren er wel enkele waarin geen spoor van een granulosa
meer te vinden was en waarin jong bindweefsel, van de theca interna
uitgaande, bezig is de holte op te vullen (fig. 1). Op deze wijze ontstaat
een corpus atreticum fibrosum, dat centraal uit jong bindweefsel be-
staat, dat door een onregelmatige, celrijke theca interna wordt omgeven,
die aan zijn buitenzijde geleidelijk in het stroma ovarii uitstraalt. In
normale ovariën wordt bij dezen vorm van atresie steeds gewezen op
een sterke ontwikkeling der theca-internaccllen, die als interstitieele
klier zouden fungeeren. De weinige voorbeelden, die ik in intersexen-
ovariën heb mogen zien, hebben niet die vermeerdering der theca-
internacellen vertoond.

Het dier, dat de ovariotestis bezat, dat deze corpora atretica fibrosa
vetoonde, had aan de andere, linker, zijde een ovarium. Hierin ont-
braken deze fibreuze lichamen, maar kwamen wel de cellige voor, even-
als de litteekens, die den eindvorm voorstellen.

Een der laterale hermaphrodieten heeft in zijn ovarium naast de cor-
pora atretica cellulosa vormingen, die als een overgang naar de fibreuze
kunnen worden beschouwd. Zij zien er als volgt uit: In de theca interna
van de leege follikel ligt een dunne membraan van Slavjansky, die

reeds in flauwe bochten ligt. Aan de binnenzijde ervan bevindt zich
een laagje nieuw gevormd bindweefsel, waarin naast fibrocyten histio-
cyten, lymphocyten en plasmacellen voorkomen. Het is los van bouw
en eindigt centraalwaarts in een dichtere laag, die uit dezelfde elemen-
ten bestaat en waarin een wisselend aantal histiocyten zich in dien vorm
omzet, die in de corpora atretica cellulosa aangetroffen worden, (fig.
io). Zilverpreparaten van dergelijke tusschenvormen laten een theca
interna met een fijn netwerk van argentophiele vezelen zien, die met
de membraan van Slavjansky, die door een iets forschere, zwarte
lijn gekenmerkt is, samenhangen. In de zóne van het jonge bindweefsel
loopen tusschen de cellen enkele fijne reticulinevezelen door, die naar
de dichtere, centrale laag toe ophouden, maar nabij de membraan
van Slavjansky reeds een fijn, dun vlechtwerkje vormen (fig. 11).

c. Een derde vorm van atresie, die in 5 van de 16 gevallen is waar-
genomen, is die der cysteuze ontaarding der GRAAFsche blaasjes.
Hierbij is er dus geen sprake van kleiner worden van een atretische
blaasfollikel, integendeel hij wordt nu steeds grooter. Fig. 12, die een
mooi voorbeeld van een cysteovarium is, laat er enkele zien, die een
doorsnede hebben van 2 cm. en meer. De kwestie, wanneer men met
een cyste en wanneer nog met een GraafscIi blaasje te doen heeft,
laat ik buiten bespreking, omdat er zoovele definities van cyste zijn te
geven, die geen van alle voldoen. Stieve heeft gelijk met op te merken,
dat het eenigste wat alles, wat men cyste noemt, gemeen heeft het
ziekelijke is. M. i. doet het er in twijfelachtige stadia ook niet veel toe
of men ze met den eenen dan wel met den anderen naam aanduidt.
Sprongrijpe follikels komen niet dan bij groote uitzondering in inter-
sexenovariën voor, alle GRAAFsche blaasjes zijn van den aanvang reeds
atretisch, zijn feitelijk reeds kleine cystes, die nog den bouw van follikels
vertooncn. Behouden zij deze laatste en worden zij grooter, dan men
ze normaal aantreft, dan voelt men zich gerechtigd van cyste te spreken.
Verliezen zij hun granulosa en blijven zij met vocht gevulde holten, of
krijgen zij een epitheelbeklccding, die slechts eenlagig is en houden zij
hun zelfde grootte dan gebruikt men ook den naam van cyste. Vormt
zich in den wand luteineweefsel, hetzij uit de granulosa of uit de theca
interna, dan is een luteinecyste ontstaan. De grootte doet er dan niets
toe af.

Die 5 gevallen, waarin cystes zijn geconstateerd, ontberen de corpora
atretica, die zoo even zijn beschreven. Slechts in één van de 5 is een
follikel met detritus en histiocyten gezien, die op weg was een cellig
lichaam te worden. Wel zijn deze 5 gekenmerkt door de aanwezigheid
van corpora lutea atretica.

De GRAAFsche blaasjes, die in deze cysteuze ovariën voorkomen,
hebben een goed ontwikkelde, vaak zelfs te dikke granulosa, waarin
degeneratieverschijnselen niet zijn waargenomen. De basaalmembraan
kan nog geheel aanwezig zijn, vertoont evenwel dikwijls reeds hiaten.
Slechts in een der 5 gevallen zijn degeneratiestadia der GRAAFsche

blaasjes gevonden, die geheel overeenkomen met die, welke reeds be-
schreven zijn. Verschijnselen van phagocytose der detritus en het in-
groeien der histiocyten van den wand uit ontbreken. Waarschijnlijk
worden de cel- en kernresten in de liquor opgelost en met deze ge-
resorbeerd.

De meeste der cystes, die in deze ovariën voorkomen, zijn luteine-
cystes, die op tweeërlei wijze kunnen ontstaan. In de eerste plaats
komen zij uit follikels voort, welker granulosa geheel te loor is gegaan,
zooals uit de volkomen afwezigheid ervan kan worden afgeleid. De theca
interna zou dan de inwendige begrenzing van het lumen vormen.
Dit stadium komt evenwel in geen dezer 5 gevallen voor. Wel zijn er
vele cystes, waarvan een deel van den wand in dit stadium verkeert.
Niet steeds is de theca daarbij onveranderd gebleven. Wel liggen op
enkele plaatsen bindweefselcellen en -vezelen direct tegen het lumen
aan, maar meestal hebben de cellen zich afgeplat en zijn er een of meer
platte^cellagen ontstaan, die onderling scherp begrensd zijn, maar wier
cellen protoplasmatisch samenhangen. Ook komt het voor, dat het
juist protoplasmarijke, ronde cellen zijn, die aan het lumen grenzen.
Zijn de cystes eenigszins uitgezet, dan is van den celrijkdom van de
theca interna niet veel overgebleven en bestaat zij in hoofdzaak uit
concentrisch gerangschikte vezelen. Tusschen deze laatste treden luteine-
cellen op, die uit de nog aanwezige theca-internacellen voortkomen.
Deze cellen kunnen als eenlingen hier en daar verspreid liggen, maar
kunnen ook dichter bij elkander voorkomen. In dat geval vertoont dit
luteineweefsel gewoonlijk den bouw van dat der gele lichamen, d.w.z.
het bestaat uit cellen en celstrengen, die door een fijn bindweefsel met
vele capillairen van elkander zijn gescheiden en dikwijls een radiaire
rangschikking vertoonen. Daar waar slechts enkele lagen van luteine-
cellcn over elkander liggen, ontbreekt deze laatste.

De wanden dezer lutcinecystes zijn in bijna alle gekenmerkt door het
afwisselend voorkomen van luteineccllen en bindweefsel als binnenste
bekleeding. De eerste kunnen daarbij een laag van verschillende dikte
vormen, in bochten of uitzettingen zelfs een aanmerkelijke dikte ver-
krijgen, de laatste kunnen de verschillende vormen vertoonen, die reeds
zijn genoemd, terwijl luteinecellen verspreid in de theca aanwezig
kunnen zijn. Al mag dan de gehccle omtrek van de holte al geen luteine-
weefsel zijn, dat verhindert toch niet, dat men zulke cystes als lutcine-
cystes moet aanduiden.

Fig. 13 geeft een gedeelte van den wand van een dergelijke cyste
weer. In de eerste plaats demonstreert zij, dat het luteineweefsel in de
theca interna ligt en in de tweede plaats, dat er van een granulosa
geen sprake meer is.

Niet alle luteinecvstes ontstaan evenwel op deze wijze. Naast die,
waarin het luteineweefsel in de theca de hoofdrol speelt, zijn er andere,
waarin hetzelfde weefsel uit de granulosa voortkomt. Dit was duidelijk
te zien in het cysteovarium, dat in fig. 12 is afgebeeld. De hierin voor-

komende holten zijn van binnen voor een deel met eenige lagen van
cellen bedekt, die niet afgeplat zijn en die zich geheel als granulosa-
cellen voordoen. Zij zijn niet door een lamina basalis van de theca
interna gescheiden, doch in haemaluin- van GiESON-preparaten is de
granulosa uit kleine, ronde cellen bestaande, duidelijk van de theca
interna te scheiden. Soedan-preparaten laten in de granulosacellen geen
oranje gekleurde korrels zien, wel daarentegen in de in de theca gelegen
internacellen. Naast deze plaatsen met een granulosabekleeding zijn
er waar het bindweefsel aan het lumen grenst, doch het meest opvallende
is, dat in vele cystes in de granulosa luteinecellen optreden (fig. 14),
die tusschen de kleinere cellen in grootere of kleinere hoeveelheid ver-
spreid kunnen liggen, maar ook de geheele granulosa kunnen vervangen
en een bedekkend weefsel doen ontstaan, dat, vooral in Soedan-prepa-
raten, den bouw van het gele lichaam duidelijk weergeeft. De groote
met soedanophiele korrels overvulde cellen sluiten hier mooi om de
talrijke er tusschen door trekkende capillairen aan. In sommige der
cystes van dit ovarium bestaat de geheele wandbekleeding uit dergelijk
luteineweefsel. Afgaande op de andere beelden, die deze eierstok biedt,
mag met vrij groote waarschijnlijkheid aangenomen worden, dat ook
hier van granulosaluteinecellen sprake is. Buiten om dit weefsel liggen
in de theca interna de eveneens van lipoidgranula voorziene interna-
cellen, die hier evenwel veel kleiner zijn en in alle opzichten gelijken
op die, welke in den wand van GRAAFsche blaasjes worden aangetroffen.

Uit de onderzoekingen van deze 5 gevallen met ovaria, waarin
cystes aangetroffen zijn, mag geconcludeerd worden, dat er twee
soorten luteinecvstes zijn, n.1. thecaluteinecystes en granulosaluteine-
cystes.

Behalve deze twee soorten cystes zijn er nog twee andere, die evenwel
lang niet in die mate voorkomen. In de eerste plaats moet dan gewezen
worden op de vergroote GRAAFsche blaasjes, die geheel hun bouw en
samenstelling hebben bewaard en alleen door hun abnormale grootte
op den naam van cystes aanspraak kunnen maken. In de tweede plaats
komen in een der ovaria, waarin nog al veel luteineweefsel aanwezig is
kleine blaasjes voor, die meestal samengedrukt, driehoekig, ook spleet-
vormig kunnen zijn, zelden een ronden vorm hebben. Zij zijn met een
eenlagig kubisch tot cilindrisch epithcel bekleed, dat door een celrijke
bindweefsellaag is omgeven. Veelal bevindt zich tusschen de beide een
smal strookje fibrillair, celarm bindweefsel. In hetzelfde ovarium ligt
een GraafscIi blaasje, dat een granulosa bezit, die voor het grootste
gedeelte eenlagig kubisch is, voor de rest nog uit eenige rijen over
elkander liggende cellen bestaat. Deze kleine abnormaal gebouwde
blaasjes, die men ook geneigd is als cystes aan te duiden, komen even-
eens uit GRAAFsche blaasjes voort, die niet meer zullen bersten en mogen
daarom ook als een bijzondere vorm van atresie worden beschouwd.

De vierde vorm van atresie, dien ik in mijne gevallen mocht aan-
treffen, is die der corpora lutea atretica. Reeds bij de beschrijving der

atresie der groeiende foilikels is de wijze, waarop zij ontstaan, aange-
geven. Of daarnaast nog andere wegen zijn, waarlangs hun optreden
kan worden verklaard, is moeilijk te beslissen, Het eenigste, dat ik kan
doen, is de indrukken weergeven, die me bij de studie van deze ovariën
zijn opgedrongen door de beelden, die ik onder oogen heb gekregen.
Daarop afgaande, zou ik moeten opmerken, dat de gewone wijze,
waarop corpora lutea atretica in intersexenovariën ontstaan, die is,
waarbij zij uit atretische, groeiende foilikels voortkomen. Dit geschiedt
in dezelfde eierstokken, die ook de luteinecvstes vertoonen. Men kan
zeggen, dat er in deze organen een neiging tot luteinisatie bestaat.
De reden hiervan is mij onbekend.

Het vermoeden, dat corpora lutea atretica uit GRAAFsche blaasjes
zouden kunnen ontstaan, die niet bersten en waarin de granulosa in
luteincweefsel zou veranderen, heb ik in geen der intersexen bevestigd
gevonden. Wel was ik oorspronkelijk deze meening toegedaan en meende
in corpora atretica cellulosa atretische, gele lichamen te zien, doch
sinds ik in de gelegenheid ben geweest de genese dezer lichamen nader
te bestudeeren, heb ik die opvatting moeten verlaten. Alhoewel ik de
mogelijkheid van de vorming van een corpus luteum atreticum op deze
wijze, zooals in normale ovariën als een bekende vorm van atresie
plaats vindt, voor een intersexenovarium niet wil ontkennen, moet ik
opmerken, dat ik bij geen der waargenomen lichamen steun voor deze
genese heb gevonden.

In een paar der ovariën bevinden zich corpora lutea atretica, die een
betrekkelijke grootte hebben gekregen en den indruk geven van nog
steeds grooter te worden. Aan den rand van deze lichamen liggen
kleine cellen, die reeds op luteinecellen gelijken, doch alleen nog iets
moeten groeien. Zulke lijken op weg het gele lichaam aan zijn omtrek
uit te breiden. Vermoedelijk zijn dit thecaluteinecellen, die den peri-
feren groei van het corpus luteum atreticum voor hare rekening nemen.

Een andere manier is het samenvallen van een luteinecyste. In een
der preparaten is een lang, smal corpus luteum atreticum gelegen, dat
van afstand tot afstand een nauw lumen laat zien, dat evenals in een
echt corpus luteum door een bindweefselmembraan is omgeven. Op
die plaatsen, waar de wanden tegen elkander aan zijn gevallen, zijn de
membranen van weerszijden met elkander vergroeid. De mogelijkheid,
dat men hier met een corpus luteum, uit een GraafscIi blaasje ontstaan,
heeft te doen, is niet uit te sluiten. Toch acht ik, gezien den vorm, deze
opvatting niet waarschijnlijk.

Na de bespreking van het ovariale weefsel moge een korte beschrijving
van dat der testes en testiculaire gedeelten der ovariotestes volgen. De
bestanddeelen van den normalen bal zijn hier in dezelfde ligging en
rangschikking aanwezig, zoodat mededeeling der verschillen voldoende
kan zijn. Om de tunica albuginea bevindt zich in de meeste gevallen
coeloom-epitheel, ia sommige kiemepitheel, b.v. om een ovariotestis
kan het zich om het geheele orgaan uitstrekken. Ook vindt men het

daar waar er in de tunica albuginea testis nog strengen of buisjes uit
gevormd worden. In het laatste geval kan het ook om den geheelen bal
aanwezig zijn.

De bouw van de kapsel komt in de meeste testikels met dien van den
normalen bal overeen. Ook bij het onderzoek van deze 16 gevallen be-
vestigde zich de reeds zoo vaak opgedane ervaring, dat die testes, die
vlekken in de albuginea vertoonen, bijna zonder uitzondering in het
bezit zijn van corticale elementen, die van ovarialen of testiculairen
aard kunnen zijn. De eerste blijven hier, zooals van zelf spreekt, buiten
beschouwing. De laatste hebben zich in alle gevallen voorgedaan
als een corticale afdeeling van een bal, met deze uitzondering, dat in
een der gevallen tusschen de zaadbuisjes en interstitieele cellen groeiende
follikels en GRAAFsche blaasjes voorkwamen. In het algemeen komt
de bouw der corticale buisjes met die der medullaire overeen. Zij be-
staan uit een membrana propria, een syncytium, dat het lumcn der
tubuli opvult, soms een klein centraal lumen overlaat. In het syncytium
liggen de kernen voor het grootste gedeelte wandstandig, slechts enkele
komen verspreid voor. In het protoplasma der buisjes kunnen steeds
vacuolen worden aangetoond. Hoe geringer dit aantal is, hoe mooier
het protoplasma voor den dag komt. Gewoonlijk ziet het er door den
rijkdom aan vacuolen min of meer fibrillair uit. Een verschil met de
buisjes van den eigenlijken bal is meestal slechts een van graad, d.w.z.
zij zijn kleiner. Hetzelfde geldt voor het omringende interstitium,
waarin de LEYDiccellen veelal ook kleiner zijn.

De uitbreiding, die deze corticale testis verkrijgt, is zeer verschillend ;
hij vormt soms een min of meer aaneengesloten geheel, bestaat in andere
gevallen uit verspreid liggende deelen. Het kan zijn, dat de klier slechts
in een laag aanwezig is, doch zij kan ook meerdere vertoonen. Zij kan
geheel los staan van de medullaire klier, doch kan er ook op verschei-
dene plaatsen mee samenhangen, bijv. doordat zij, tusschen de con-
centrisch gerangschikte lamellen gelegen, door uiteengaan dezer lamel-
len met de dieper gelegen bal verbinding krijgt. Het is dan moeilijk uit
te maken of de corticaal gelegen afdeeling een eigen vorming is, dan
wel een deel van de medullaire, die dan ter plaatse door een dunnere
tunica albuginea zou worden bedekt. Toch heeft men hier waarschijnlijk
met twee afdeelingen te doen, waarvan de corticale uit de corticaal-
strengen en de medullaire uit de medullairstrengen der embryonale
klier zijn voortgekomen en evenals deze strengen onderling kunnen
samenhangen.

De medullaire testis bestaat uit testiskanaaltjes en een interstitium,
waarin LEYDiGcellen voorkomen. Het is vooruit niet te zeggen welke
van de beide het sterkst ontwikkeld is. In deze 16 gevallen zijn er,
waarbij de zaadbuisjes het winnen, waarbij de interstitieele klier het
grootste gedeelte van het gezichtsveld in beslag neemt, doch er zijn
er ook, waarbij beide een vrijwel gelijken omvang toonen te bezitten.

buisjes. Geen enkele bevatte spermatogoniën of een verder stadium
van ontwikkeling der kiemcellen. Ook in geen van alle kwamen Sertoli-
cellen voor. Alle waren zij in het bezit van een indifferent epitheel.
Deze waarneming is geheel in overeenstemming met die, welke ik reeds
vroeger had gedaan, n.1. dat spermatogoniën wel aangetroffen kunnen
worden in testes van nog jeugdige intersexueele biggen, maar dat zij,
zoodra het dier geslachtsrijp is geworden, niet meer gevonden worden.
In algemeene termen weergegeven bestaan de tubuli seminiferi der
intersexentestes uit een membrana propria en een syncytiaal epithe-
lium, waarin vele vacuolen aanwezig zijn en waarin de kernen voor het
meerendeel tegen den wand aan liggen. Slechts enkele liggen in het
protoplasma verspreid. In de meeste gevallen is in de tubuli geen lumen
te zien, in andere is het daarentegen zeer duidelijk.

De zaadkanaaltjes zijn rond, ovaal, gekronkeld, veelal vertakt. Het
svncytiale epithelium kleurt zich gelijkmatig, maar is door den grooten
rijkdom aan vacuolen, die het kan bezitten, vaak niet meer dan een
fibrillaire, protoplasmatische massa, waarvan de draden soms alle
in een richting liggen. Tegen den wand aan, om de kernen, is het
protoplasma gewoonlijk nog het beste ontwikkeld. Met Soedan III
gekleurde preparaten of volgens Ciaccio behandelde laten duidelijk
zien, dat de vacuolen alle met vet gevuld zijn geweest, dat zich dan
in den vorm van dikke druppels voordoet. De kernen zijn rond, ovaal,
soms hoekig, een enkele maal door een vetdruppcl ingedeukt. Gewoon-
lijk zijn zij alle van vrijwel gelijke grootte. Al komen enkele grootere
voor, zoo mag men toch nog niet van spermatogoniën spreken. Zij be-
staan uit een kernmembraan, een fijn chromatinenetwerk met kleine
brokken, die verspreid in den kern liggen en een nucleolus. Pycnotische
kernen komen niet in alle testes voor; treft men ze aan, dan liggen zij
zeer verspreid. Het lumen, dat de buisjes kunnen vertoonen, is meestal
leeg. Een enkele maal komt er een protoplasmatischen inhoud in voor.
Gewoonlijk is dit een gedegenereerde celmassa, die zich sterk kleurt.
Er kunnen geschrompelde kernen, kernfragmenten, ook vetdruppeltjes
in liggen. Alhoewel deze massa vaak los in het lumen ligt, kan het ook
zijn, dat zij hier of daar met de epitheelbekleeding van den wand ver-
bonden is, dus bij wijze van een gesteelde tumor in het kanaaltje be-
vestigd is. Daar, waar de verbinding is, kan het zaadepitheel dezelfde
donkere verkleuring vertoonen en kernen bezitten, die pycnotisch
worden.

Als in het interstitium de LEYDiocellen een sterke ontwikkeling heb-
ben verkregen, zooals dikwijls het geval is, is het bindweefsel slechts in
geringe mate aanwezig. Het vormt dan dunne septa, die vakjes af-
scheiden. Op de plaatsen waar eenige wandjes samenkomen, liggen
groote vaten, die ook wel midden tusschen de interstitieele cellen kunnen
voorkomen. In de septa zelf bevinden zich kleinere vaten, die door
interstitieele cellen kunnen zijn omgeven. Deze vormen dan rijen, die
tusschen de collagene vezelen in liggen en uit cellen bestaan, die kleiner

zijn dan die, welke buiten de septa gevonden worden. Op deze
wijze splijt zoo\'n septum zich in lagen, die geleidelijk in het fijne inter-
stitium, dat tusschen de LEYDiGcellen ligt, overgaat. Hetzelfde doen
de rijen interstitieele cellen, die grooter wordend met de andere
een geheel gaan vormen. Is dit goed ontwikkeld, dan zijn de
LEYDiGcellen groot (13—18 /*), polygonaal van vorm en worden alleen
door capillairen en fijne bindweefseldraden van elkander gescheiden.
Zij zijn door een fijne „celmembraan" omgeven, hebben een excentrisch
gelegen kern en een fijn gekorreld protoplasma. Niet alle cellen hebben
steeds dezelfde kleur. Er zijn donkere en lichtere, beide zijn zij vaak
gekenmerkt door een verdeeling van het protoplasma in twee zones,
n.1. een donker centrum en een lichtere randzóne. Waarschijnlijk is
dit laatste kleurverschil een kunstproduct, omdat het in de goed ge-
fixeerde, oppervlakkige deelen der organen ontbreekt. De kern ligt
tegen den donkeren hof aan, is ongeveer 5 /x groot, heeft een membraan,
een fijne chromatinestructuur met kleine brokken en een nucleolus. Op-
gemerkt moet worden, dat in een der gevallen de kernen der interstitieele
cellen na kleuring met haematoxyline volgens Delafield donkerblauw
of violetrood werden en zoowel in donkere als in lichte cellen voor-
kwamen. Of deze verschillende- kleuring iets met kerndegeneratie heeft
uit te staan weet ik niet. Wel was opvallend, dat kleine, hoekige kernen,
welker chromatinestructuur niet duidelijk zichtbaar was, in de prepa-
raten van dat geval nooit de donkerblauwe kleur vertoonden.

Wanneer de interstitieele klier in ontwikkeling ver ten achter staat
bij de tubulaire in den testis, zijn de tusschencellcn gewoonlijk klein
en is het interstitieele bindweefsel beter ontwikkeld. Opvallend is in
dergelijke testes, dat men dan vaak overgangsbeelden kan aantreffen
tusschen de bindweefselcellen van het interstitium en de LEYDiGcellen
der interstitieele klier. Trouwens ook de andere testes met beter ont-
wikkelde interstitieele cellen laten ook vaak deze overgangen zien.

Het rctc testis is in de meeste gevallen op dezelfde wijze gebouwd
als in normale testes. In ovariotestes ligt het op de grens van beide
weefselsoorten en in de nabijheid van de hilus van het orgaan en kan
een verschillende uitbreiding hebben gekregen. In een der gevallen
bestond het uit langgerekte met laag epitheel bekleede, nauwe, onregel-
matige buisjes, die onderling samenhangend een uitgerekt net vormden.
Opmerkelijk was, dat slechts zeer weinig zaadkanaaltjes in het rete
uitmonden zonder bemiddeling van tubuli recti (Schaltstücke). Het is
moeilijk te denken, dat alle testiskanaaltjes van dit goed ontwikkelde
balgedeelte door middel van die enkele buisjes met het rete zouden
samenhangen, zoodat men tot de conclusie moet komen, dat de meeste
zaadbuisjes in dit geval blind eindigen.

Alvorens tot een bespreking der bij dit onderzoek verkregen resul-
taten over te gaan, moet ik de aandacht vestigen op geval 11, dat een
bijzonderheid bevat, die van groote beteekenis is. Het preparaat, dat
uit een uterus bicornus met twee gonaden bestaat, moge in het kort

als volgt worden beschreven. De rechter geslachtsklier is een ovariotestis
(5.1 X 2.5 X 3.0 c.M.), waarvan het testiculaire gedeelte 3.5 c,M.
en het ovariale 1.6 c.M. lang is. Het laatste is door de aanwezigheid
van GRAAFsche blaasjes en gele lichamen gekenmerkt. De linker gonade
is een ovarium van gewone grootte en vertoont blaasjes en corpora lutea.

Het testiculaire gedeelte van den ovariotestis bezit in de tunica
albuginea een dun corticaal gedeelte, dat uit smalle tubuli en enkele
kleine, interstitieele cellen bestaat, die tusschen de concentrisch ge-
rangschikte bindweefsellamellen der kapsel liggen. In vergelijking met
den medullairen testis is het syncytium der buisjes armer aan vacuolen,
doch rijker aan protoplasma. De interstitieele klier van den eigenlijken
bal is ver in de minderheid tegenover de zaadbuisjes, die den gewonen
bouw van den intersexentestis hebben. Spermatogoniën en spermio-
genese ontbreken.

Het ovariale deel bezit weinige normale, primaire foilikels, die in
het protoplasma kleine vetdruppeltjes hebben. Er zijn eveneens weinig
groeiende foilikels, waarvan vele reeds een eikern vertoonen, die dege-
nereerende is en waarin soms granulosacellen zijn ingedrongen. Andere,
ook grootere hebben nog een normale eikern. In Soedanpreparaten
laat de eicel vetdruppels zien, ook al is zij normaal. De granulosacellen
zijn in het algemeen vrijj van soedanophiele granula, met uitzondering
van de uitwendige laag der grootere foilikels, die basaal kleine, gele
korreltjes bezit. Bij zulke komen ook in de theca interna cellen met
dergelijke granula voor. Zij kunnen verspreid, maar ook in groepjes
zijn gelegen. Slechts enkele zijn epithelioid, de meeste zijn fibrocyten.
In de theca interna van kleinere, groeiende foilikels komen deze soe-
danophiele cellen uiterst spaarzaam voor. De GRAAFsche blaasjes
hebben, voorzoover ik ze heb waargenomen, geen normale eicellen
meer. De granulosa kan de verschillende gedaanten vertoonen, die
reeds beschreven zijn: zonder degeneratie; met een degeneratieve
binnenzöne; geheel gedegenereerd. Enkele zijn door een sterk ontwik-
kelde granulosa gekenmerkt, die zich van zijn onderwand heeft losge-
maakt en in plooien is gaan liggen. Soedanpreparaten laten een eicel
zien, die in het bezit van grootc vetdruppels is. De niet gedegenereerde
granulosa is vrij van soedanophiele korrels met uitzondering van de
diepste laag, welke cellen basaal fijne korrels vertoonen. De theca
interna zulker GRAAFsche blaasjes bezit vele cellen, die met Soedan III
gekleurde granula bevatten. Onder deze cellen zijn er vele, die theca-
internacellen zijn, andere, die nog het voorkomen van fibrocyten be-
zitten. Die blaasfollikels, die een gedegenereerde granulosa hebben,
demonstreeren duidelijk, dat het niet alleen kerndegeneratie is waar-
door vele cellen te gronde gaan, maar dat de vettige degeneratie er
ook voor een groot gedeelte aan debet is. Hier is het dus niet slechts de
uitwendige laag, die soedanophiele substantie laat zien, maar wordt
deze ook gevonden in den vorm van druppeltjes in de afstervende cel-
len. In de theca komen hier internacellen met lipoid-granula voor.

Het meest opvallend in dit ovariale gedeelte is het voorkomen van
gele lichamen, die in al de andere ontbraken. Zij vertoonen niet alleen
den bouw van die, welke men in normale ovariën aantreft, maar zij
zijn ook van (twee) verschillende generaties. Er zijn er nl. 5 jongere
en 6 oudere. Die, welke tot dezelfde generatie behooren, hebben alle
hetzelfde stadium van ontwikkeling, zijn dus m. a. w. even oud (fig.
15). Er moet hier dus een cyclisch proces hebben plaats gevonden.
Als het corpora lutea atretica zouden zijn, zou er dus sprake moeten
zijn van een rhytmische atresie. Van het bestaan eener zelfstandige,
rhytmische atresie heb ik nog nooit gehoord. Het kan dunkt mij moeilijk
anders dan dat hier aan een zeker tweemaal plaats gehad hebbende
ovulatie moet worden gedacht. Zonder twijfel een hoogst merkwaardig
feit bij een intersexueel varken.

De jongste generatie bestaat uit gele lichamen, die hun bloeitijd
reeds achter den rug hebben, zooals de cellen met pvcnotische kernen
dat bewijzen. Ook is het interstitieele bindweefsel te sterk ontwikkeld
voor een corpus luteum, dat nog niet in teruggang is. De oudere ver-
toonen in haemaluin-eosinepreparaten een straf bindweefsel, waarin
verspreid cellen van verschillenden vorm voorkomen. Met Soedan III
gekleurde bevriescoupes laten mooiere beelden zien. In de eerste
plaats zijn de cellen der jongste corpora lutea in het bezit van een
protoplasma, dat geel gekleurd is en waarin rijkelijk granula liggen.
Die cellen, waarvan de kern donker gekleurd is of reeds pycnotisch is,
hebben eveneens een donkerder geel protoplasma, waarin vele vet-
druppels zich bevinden. Hier is de vettige degeneratie reeds gaande.
Deze bevriescoupes, die uit den aard der zaak iets dikker zijn dan paraf-
finesneden, toonen duidelijk, dat de luteinecellen onderling samen-
hangen, hetzij door breede protoplasmazónes, hetzij door smallere
bruggetjes.

Deze jongere corpora lutea zijn tegenover het omgevende bindweefsel
duidelijk begrensd. Dit bindweefsel is de oude theca interna, die aan
haar buitenkant een geheel is met het stroma. Men kan haar ook nog
daaraan onderkennen, dat er een lange, weliswaar, smalle vaak onder-
broken rij van cellen in is gelegen, die met soedanophiele granula zijn
gevuld en aan theca-internacellen herinneren, niet zoozeer wat hun
bouw, als wel wat hun ligging betreft. Bij een der corpora lutea gaat
deze celrij continu in het gele lichaam over, waaruit men dus zou be-
sluiten, dat ten minste aan de periferie der gele lichamen luteinecellen
kunnen voorkomen, die geen granulosa-, maar thecaluteinecellen zijn.

De oudere generatie der corpora lutea heeft geen scherpe begrenzing;
zij gaan geleidelijk in het stroma ovarii over. Het bindweefsel, dat het
voornaamste bestanddeel ervan uitmaakt en welks vezelen en lamellen
evenwijdig aan elkander zijn gerangschikt, kleurt zich min of meer
geel. De daarin voorkomende cellen zijn, welke hun vorm ook mag
zijn, alle met vetdruppeltjes gevuld. Vele cellen zijn van langgerekten
vorm, alsof zij tusschen de bindweefsellamellen geen ruimte meer

hadden om een andere gedaante aan te nemen. Sommige zijn rond,
opgevuld met eenige druppels van meerdere grootte, terwijl er ook
zijn, die tot zuivere vetcellen zijn geworden. De achter elkander gelegen
cellen hangen onderling samen.

In het stroma ovarii liggen strepen en groepen van met soedanophiele
granula voorziene cellen, die met niet steeds kan terecht brengen. In
een dezer strepen ligt een gedegenereerde eicel, zoodat men dus moet
denken aan een groeienden follikel, waarvan de granulosacellen vet of
lipoid bevatten. Bovendien komen er enkele corpora fibrosa voor,
waarin binnen de membraan van Slavjansky vethoudende en vet-
cellen zijn gelegen. Een ervan bevat bovendien nog een rest van een
zona pellucida. Ten slotte ligt er in het stroma hier en daar een cel
verspreid, die in het bezit is van donkerbruin gekleurde granula. Zij doen
aan de eosinophiele cellen denken, die ik reeds bij een vroegere gelegen-
heid heb beschreven en welker granula zich ook met Soedan III kleuren.

Corpora atretica cellulosa of fibrosa komen in den reeds beschreven
vorm niet voor. Wel zijn er enkele blaasfollikels, die een aanloop tot
den tusschenvorm hebben genomen. D. w. z. in het lumen komen
reeds eenige histiocyten voor, aan den binnenrand der theca interna
vindt er nieuwvorming van deze cellen plaats, maar bovendien dringt
het jonge bindweefsel, vooral uit onderling samenhangende fibroblasten
bestaande, in het cavum binnen. Ook hier geven vetpreparaten weer
een mooi beeld. De met vet overvulde histiocyten liggen als mooie
ronde cellen vooral in het lumen, maar ook tusschen het binnengroeiende
bindweefsel. In de theca interna zijn de internacellen van lipoidgranula
voorzien, liggen de groote, blaasvormige kernen in een protoplasma, dat
er vrij of bijna vrij van is, maar bevatten de platte cellen der inwendige
lagen der theca en ook de fibroblasten van het indringende bindweefsel
ze daarentegen wel.

Het ovarium van dit intersexueele varken komt in de meeste opzichten
geheel overeen met het ovariale deel van den ovariotestis. Alles wat
aangaande primaire, groeiende en blaasfollikels reeds is gezegd, zou
hier herhaald moeten worden. Hetzelfde geldt voor de gele lichamen
in hun twee generaties. Ik mag dus volstaan met enkel de verschillen
te vermelden. De GRAAFsche blaasjes zijn over het geheel grooter; in
de corpora atretica, die er ook weer maar enkele zijn, komen meer
histiocyten voor; er zijn drie corpora lutea van de jonge en er is een
corpus luteum van de oude generatie gezien, doch waarschijnlijk moeten
deze beide getallen elk meteen of meer worden vermeerderd, omdat er
slechts een gedeelte van ovarium is onderzocht. Ook is er een kleine cyste
gevonden, die geen epitheelbekleeding bezat en alleen liquor bevatte.

Het voornaamste, dat het onderzoek van de gonaden van dezen
intersex heeft opgeleverd is, dat zoowel in den ovariotestis als in het
ovarium gele lichamen aanwezig waren, die geen atretische waren,
die van twee generaties waren, die beide van verschillenden ouderdom
waren, maar in beide organen twee even oude groepen vormden.

EEN EENVOUDIGE EN AFDOENDE METHODE TOT STERI-
LISATIE VAN DE KEURINGSMESSEN AAN DE
SLACHTHUIZEN.

Dat eenige geriefelijke en bij de hand gelegen plaatsen, waar het be-
zoedelde en besmette keuringsmes kan worden gereinigd en ontsmet,
in een slachthal noodzakelijk zijn, behoeft niet te worden betoogd.

Herhaaldelijk worden in de tijdschriften methoden tot oplossing
van dit practische vraagstuk vermeld, waaraan echter bij alle min of
meer bezwaren kleven.

In het slachthuis hier heb ik reeds gedurende eenige jaren een m.i.
eenvoudige en toch (of juist) afdoende methode ingevoerd, namelijk
de reiniging in den stoomstraal.

Op verschillende plaatsen in de slachthallen zijn uit de hoofdbuizen
geïsoleerde zijbuizen getrokken, welke gesloten en geopend kunnen
worden met een ronde schroefkraan.

Het bezoedelde, besmette mes wordt in den ontsnappenden stoom
gehouden; zoowel door den mechanischen druk, als door de hitte
vliegen het vet en het vuil van het mes af en wordt dit zoo heet, dat
men het niet met de hand aanpakken kan, zoodat een practisch vol-
komen reiniging en ontsmetting plaats vinden in een tijdsverloop van
circa een halve minuut. Natuurlijk worden beide vlakken van het
mes op de aangegeven wijze behandeld.

Ook het handvat kan zoo noodig op dezelfde wijze gereinigd worden,
doordat men met een doek, die iedere kcuringsveearts bij zich heeft,
het hcete, gereinigde mes vasthoudt.

Een voordeel van deze eenvoudige methode is ook nog, dat de slach-
ters haar toepassen en hun messen vaker reinigen dan vroeger.

De methode met gebruik van kokend water of desinfecteerende op-
lossingen staat m.i. bij bovengenoemde om verschillende redenen ten
achter, zoowel wat de omvangrijke apparatuur als de minder snelle
en minder afdoende reiniging betreft.

Verslag omtrent de werkzaamheden van den Veeartsenijkundigen
Dienst en den gezondheidstoestand van den veestapel in 1931.

In een lijvig, keurig verzorgd boekdeel van bijna 300 bladz. is door den
Directeur van den V. D. het gebruikelijke jaarrapport over 1931 uitgebracht. De
Redactie verzocht mij hiervan een kort critisch verslag te geven, vermeldende de
voornaamste zaken. Geen gemakkelijke taak om uit den overvloed van feiten een
keuze te doen !

Bij het hoofdstuk ,,Tuberculose" wordt de aanmerking gemaakt, dat de practici,
die zich bezig houden met de tuberculose-bestrijding, nog meer zich moeten weten
de adviseurs van de veehouders in al die aangelegenheden, die de bestrijding kunnen
steunen en volmaken.

Voor zoover thans kan worden nagegaan, is de enting volgens Calmette-Guérin
onschadelijk en schijnt ze een verhoogden weerstand tegen tuberculose-infectie te
geven.

Verscheidene gevallen worden door de dierenartsen gerapporteerd, die groote
moeilijkheden opleverden voor de diagnose of die anderszins vermelding waard zijn.
Uit de cijfers, verstrekt door den directeur van het abattoir te Leeuwarden kan ik
berekenen, dat van 600 aan tuberculose lijdende runderen bij 84% de longen waren
aangetast, bij 6% de baarmoeder en bij 2% de uier.

Ik blijf nog steeds van meening, dat bij een meer nauwkeurig onderzoek der ge-
slachtsorganen, dan aan een slachthuis kan plaats vinden, het percentage tuber-
culose veel hooger zal blijken te zijn. Bij meer dan 1/3 van den Frieschen veestapel
vond in 1931 bestrijding der tuberculose plaats; 1200 bedrijven met bijna 30.000
stuks vee waren vrij van de ziekte.

Terpstra maakt melding van tuberculose bij een 6 weken oud kalf, dat 14 dagen
na de geboorte een inwendige oogontsteking kreeg en verder van een stal, waar
verschillende schapen aan tuberculose leden.

Medegedeeld wordt een vonnis van de rechtbank te Leeuwarden, waarbij in
hooger beroep een melkveehouder is veroordeeld, omdat hij melk had afgeleverd
aan een zuivelfabriek, afkomstig van een koe, „waarvan hij redelijker wijze geacht
kon worden te vermoeden of te weten, dat deze koe lijdende was aan open long-
tuberc ulose".

In Gelderland blijven de tuberculose-gevallen die aan de verschillende slacht-
huizen worden geconstateerd, laag. (Bv. Arnhem ruim 9%, Rheden 4.6%, Zutphen
bijna 7%. Apeldoorn 8.4%. Zevenaar 3%).

Lees ik uit het verslag betreffende Groningen—Drenthe: „Meer en meer blijkt
dat ook bij nauwkeurig klinisch onderzoek niet alle open lijders worden ontdekt",
en uit Noord-Holland de opmerking: „Slechts op een zeer enkele uitzondering na
stemmen de sectieverslagen der wegens open tuberculose geslachte runderen vol-
komen overeen met den uitslag van het clinisch onderzoek, het geen pleit voor de
serieuze wijze, waarop het onderzoek plaats vond" enz., dan kan ik met beide uit-
spraken meegaan, maar verheug ik mij toch over de laatste, die zoo\'n gunstig licht
werpt op de vaak gesmade clinische tuberculose-diagnostiek !

Uit eigen ervaring weet ik te goed, hoe soms een zelfs uitgebreid tuberculeus
proces aan onze aandacht ontsnapt.

Ik denk hierbij o.a. aan de polemiek tusschen Klimmer en Rautmann van het
vorig jaar in de Tierarzl. Rundschau.

Uit het hart gegrepen is mij de opmerking op bladz. 50: „Het is te betreuren, dat
naast deze handelsvoordeelen, de veehouder, die soms met veel moeite en kosten
zijn bedrijf tuberculosevrij heeft gekregen, daarvan geen direct profijt trekt in den
vorm van een hoogeren prijs voor de tuberculose-vrije melk. Een geringe verhooging
per Liter zou de bestrijding in belangrijke mate bevorderen."

In Limburg werd bij de keuring onder 3051 tuberculeuze runderen 12% open
lijders gevonden.

Betreffende „houtvuur" lees ik, dat in Friesland het resultaat der entingen minder
gunstig is geweest, daar de immuniteit onvoldoende bleek, zoowel met Rotterdam-
sche als met Fransche entstoffen. Ten Have zag een geval van boutvuur van de tong,
evenals de dierenarts uit Oudewater. Sommige collega\'s vermelden treffende gene-
zingen van actinomycose met Yatreen of Yatreencaseïne.

Liet mij de gewone jodium-therapie in den steek, dan deden zulks bovenstaande
middelen ook. Dit is ook wel de ondervinding van anderen. Offeringa genas een
recidiveerend geval door tweemaal cejodyl-injectie te doen.

Het Cejodyl gaf Bergema in Leens ook schitterende resultaten bij colibacillose met
polyarthritis bij kalveren.

Aan het verlangen van den Inspecteur uit Friesland, dat de sera voor de behan-
deling der kalverziekten goedkooper moesten worden (bv. f 1.— per 100 c.c.) is
thans gedeeltelijk tegemoet gekomen.

Terpstra vermeldt de verspreiding van paratyphose bij kalveren door de fabrieks-
melk, waarin paratyphusbacillen konden worden aangetoond.

Boosaardige Catarhaalkoorts komt blijkbaar hoe langer hoe minder voor. De ver-
schillende inspecties maken slechts van enkele gevallen melding. Wij doen aan de
kliniek dezelfde ervaring op.

Omtrent de infectieuze srheede-ontsteking blijven de meeningen, wat haar belang
voor de steriliteit betreft, zeer verdeeld. Ik krijg sterk den indruk, dat nog teveel
het bloedonderzoek op Brucella-infectie achterwege blijft. Het zou toch m.i. wen-
schelijk zijn dit te doen ook in die gevallen, waar men een duidelijke colpitis aantreft.

Omtrent de infectieuze abortus wordt weinig nieuws medegedeeld. De ziekte neemt
blijkbaar steeds toe, wat misschien bevorderd wordt door de enting, die in vele
streken op uitgebreide schaal óók door leeken wordt toegepast.

De inspecteur uit Groningen—Drenthe maakt de opmerking dat het herhaaldelijk
voorkomt, dat de Keuringsdiensten in mengmelk streptococcen vinden, soms in
groote hoeveelheden, doch dat het niet mogelijk is voor den te hulp geroepen die-
renarts om een lijder aan streptococcen-mastitis te ontdekken. Hetzelfde rappor-
teert de inspecteur uit Limburg. Betreffende de therapie helaas niets nieuws.

Ik sla een groot gedeelte van het rapport, betrekking hebbende op de gewone
rubriek van besmettelijke ziekten van paarden en varkens, over, omdat daarover
geen nieuwe gezichtspunten worden geopend. In vele gevallen gaven de vaccins
van Ten Thijf. bij biggenziekten, vooral bij de door streptococcen veroorzaakte
longaandoening, goede resultaten.

Distomatose kwam zoowel bij het rund als bij het schaap zeer veel voor. In Rot-
terdam vond men aan het abattoir o.a. 5700 runderen en 1043 schapcn door lever-
botziekte aangetast.

legen trichophytie wendde collega Luten met veel succes aan een oplossing van
hypochloras natricus, die 5% chloor bevatte.

Piroptasmose is aan het verdwijnen. Stevense in Renesse behandelde 80 runderen
in de duinstreken van Schouwen.

Kwam Sarcoptes-schurft enkele jaren geleden alleen maar plaatselijk in uitgebreide
mate bij het rund voor, thans is ze blijkbaar wel over het geheele land verspreid.
Wettelijke maatregelen om zieke of verdachte dieren bv. van de markten te weren,
zijn tot heden nog uitgebleven.

De gewone voedselvergiftigingen, alsmede enkele door vergiftige planten, lood etc.,
worden gerapporteerd.

Over Kopziekte, voorjaarsziekte ofgrastetanie worden tal van opmerkingen gemaakt,
waardoor echter hoe langer hoe moeilijker wordt, over deze ziekte zich een juist

beeld te vormen, vooral wat de aetiologie betreft. Over het algemeen genomen
blijkt toch de CaCl₂—MgCL injectie, mits tijdig toegepast, een uitnemende the-
rapie.

Met de gewone rubrieken en tabellen over de besmettelijke ziekten (miltvuur,
mond- en klauwzeer etc.) eindigt het verslag, waarvan ik ieder collega gaarne de
lezing aanbeveel. Beijers.

Cascado. Voorloopige mededeeling, door Dr. C. Bubberman en Dr. F. C. Kra-
neveld.

Reeds in het jaarverslag over 1924 is omtrent dit huidlijden gerapporteerd. Ver-
leden jaar kreeg het Veeartsenijkundig Instituut eindelijk de beschikking over en-
kele runderen met floride processen en gelukte het in de oppervlakkige lagen der
epidermis een volwassen fllaria aan te toonen, die waarschijnlijk de verwekker van
bovengenoemd huidlijden zal blijken te zijn. Deze filaria is ter nadere determinatie
opgezonden naar Prof. Dr. J. E. W. Ihle te Amsterdam. Vermoedelijk heeft men
hier te doen met dezelfde huidziekte die door wijlen de Does in 1907 reeds histolo-
gisch is onderzocht en werd beschreven als dermatitis verminosa pruriens bovis.

Op 23 Maart j.1. had de plechtige herdenking plaats van het 25-jarig bestaan van
genoemd Instituut.

Bij deze gelegenheid werd het woord gevoerd door de heeren Dr. Bernard, Dr.
Bubberman, Dr. Kok, Dr. Kunst en Dr. Merkens. Door den tweeden spreker werd
nog eens de aandacht gevestigd op het verdienstelijk werk, dat door wijlen de Does
gedurende zijn detacheering aan het Geneeskundig Laboratorium te Weltevreden
werd verricht, waardoor hij als van zelf de aangewezen persoon was om als eerste
Directeur van het te stichten Instituut op te treden. Z. F.d. was echter genoodzaakt
om op 12 Juli 1907 met spoed-certificaat voor een langdurig verlof naar Europa te
vertrekken, waarmede zijn a.s. directoraat noodgedwongen kwam te vervallen.
Daarna werd deze betrekking opgedragen aan Dr. L. de Blieck, die door spreker
eveneens gehuldigd werd voor de wijze, waarop hij zich van zijn taak gekweten heeft,
hetgeen moge blijken uit een nota van Prof. Treub, Nr. 31, Dec. 1908, waarin ver-
meld wordt .,Hoewel het Veeartsenijkundig Laboratorium nog slechts korten tijd
in werking is, is reeds op de meest overtuigende wijze gebleken, dat men terecht
zeer hooge verwachtingen van het nut dezer instelling heeft gekoesterd". Zooals
Dr. Kok opmerkte is de groote verdienste van het Instituut vooral gelegen op het
gebied der nauw met het ziekte-onderzoek verband houdende entstoffen-bereiding,
waardoor het den B.V.D. mogelijk is gemaakt, de bestrijding van verschillende
veeziekten in geheel andere banen te leiden.

De onderzoekingen van schrijver hebben betrekking op de residentie Bantam
en wel voornamelijk het regentschap, waar jaarlijks verscheidene buffels als slacht-
offer vallen van de septichaemia epizootica. Reeds tal van jaren is getracht de
Septichaemie te bestrijden door toepassing van prophylactische entingen met een
gedood bacillen-vaccin. Sedert 1926 wordt gebruik gemaakt van vaccin, dat kunst-
matige bouillon-agressinen bevat.

Uit de beschikbare gegevens over de jaren 1923 t/m 1930 en het iste halfjaar
1931 worden nu de volgende conclusies getrokken.

ie. Het vaccin (1926) blijkt in de praktijk een immuniteit te geven die op minstens
5 maanden mag worden gesteld.

2c. Het optreden van een negatieve phase na enting heeft in de praktijk geen be-
zwaren opgeleverd.

3e. De resultaten met de prophylactische entingen over de jaren 1926 t/m 1930
bereikt, leveren, o.a. omdat niet altijd systematisch is gewerkt, nog geen voldoende

bewijsgronden om over het al of niet wenschelijke van deze bestrijdingsmethode
(voor Bantam) een definitief oordeel te kunnen vormen.

4e. Er zijn echter wel aanwijzingen, dat de plaats gehad hebbende entingen een
gunstigen invloed op het verloop van de ziekte hebben gehad.

5e. Het verdient daarom aanbeveling deze bestrijdingsmethode nog eenige jaren
systematisch voort te zetten, waarbij de praktische uitvoering ervan zooveel moge-
lijk worde geperfectioneerd.

Bij sommige buffels traden in de jaren 1926 t/m 1931 \\—ij uur na de enting
anaphylactische verschijnselen op bestaande in plotselingen ademnood, af en toe
met bloedingen uit neus en mond, tympanitis, dwangbewegingen en persen op faeces
en urine.

Eenige beschouwingen over de bestrijding van septichaemia epizoo-
tica in Bantam middels prophylactische enting, door J. C. Choufour.

Na medio 1931 werden prophylactische entingen op uitgebreide schaal verricht
en werd door schrijver de vraag of men hiermede dient voort te gaan, bevestigend
beantwoord. Het optreden van shock-verschijnselen na toediening van septichaemie-
vaccin werd bij buffels van allerlei leeftijd waargenomen en het verdient aanbe-
veling bij ernstige gevallen direct adrenaline-solutie Parke Davis 1 : 100 (doseering
5—10 c.c.) intraveneus in te spuiten. Voor lichte gevallen kan volstaan worden met
seruminjectie.

Uit de afdeeling pluimveeziekten van het Veeartsenij kundig Instituut te Buiten-
zorg. Directeur Dr. C. Bubberman.

Schrijver behandelt, ten vervolge zijner vorige publicaties over de immunisatie
tegen pseudovogelpest, het resultaat zijner entingsproeven met een orgaanvaccin,
bereid volgens dc methode van Berceon en Cèbe, welke methode met succes tegen
runderpest in Indo-China wordt toegepast. Het principe der vaccinbereiding be-
rust o.m. op de inwerking eener geconcentreerde keukenzoutoplossing (9%) op het
fijnverdeelde virulente orgaanmateriaal. Dientengevolge zou door osmotische wer-
king de celmembraan springen en het virus zoo volledig mogelijk vrijkomen. Het
pseudopestvaccin werd bereid uit volvirulente hersenen, lever, milt, testicels en eigeel,
afkomstig van moribund gedoode pseudopest-zieke hoenders.

Deze immunisatieproeven hebben evenwel geen succes opgeleverd. Van een
aantal geënte, hoogvatbare hoenders, stierf een gedeelte aan ent-pseudopest, terwijl
de overigen niet bestand bleken tegen een 2 weken later volgende subcutane in-
fectie met 100 mld. standaard-virus of een contactinfectie.

Anaerobe bacillen en de door hen veroorzaakte infecties bij de huisdieren
in Nederlandsch-Indie.

Vergelijkend onderzoek over de koolhydraatsplitsing, tusschen den bacillus gigas
(Zeissler en Rassfeld) en het uit gevallen van osteomyclitis bacillosa bubalorum
geïsoleerde organisme, door Dr. F. Kraneveld en Raden Djaenoedin.

Het resultaat van dit onderzoek was, dat beide bacteriën zich geheel op uniforme
wijzen gedragen. Hiervoor werd geëxperimenteerd met 17 gigasstammen en 6 stam-
men van den osteomyelitis-bacil. Gewezen wordt op de mogelijkheid, dat er tusschen
den bacillus gigas en den osteomyelitisbacil een zelfde verwantschap zou bestaan
als tusschen den bacillus gigas en den bacil 20.11 van Novy (bac. Novyi, bac. oede-
matiens) of tusschen laatstgenoemde bacil en den door Turner in Australië bij aan
„black disease" lijdende schapen gevonden bacil; met andere woorden, dat alle
genoemde anaerobe organismen mogelijkerwijze zouden behooren tot één groep,
in casu de door Miessner, Meyn en Schoof voorgestelde Novy-groep.

Electrisch bedwelmen van slachtdieren, door Dr. F. J. J. van Rijn, Direc-
teur van den Gemeentelijken Veeartsenijkundigen Dienst te Semarang.

Schrijver vestigt er nog eens de aandacht op van welk groot belang het zou zijn
indien te eeniger tijd in Nederlandsch-Indië de bedwelming van alle slachtvee mo-
gelijk mocht worden gemaakt middels imperatieve voorschriften.

De grondbeginselen van den Mohammedaansehen ritus, vastgelegd in en ge-
baseerd op den Koran, zijn naar schrijvers meening vrijwel identisch met die der
Israelieten. Het hoofdbezwaar van de bedwelmingsapparaten tot voor enkele jaren in
gebruik, was het niet intact laten der weivliezen. De electrische bedwelming nu is
aan deze bezwaren in alle opzichten tegemoet gekomen. De electrische bedwelming
werd te Semarang op ± 7000 varkens toegepast en wordt beschouwd als de beste
der tot nu toe bekende methoden, ook uit een oogpunt van bedrijfszekerheid. Ook
werd een proef genomen met deze methode op een 15 stuks groote huisdieren (run-
deren) ; het bleek dat de uitbloeding na den slacht bij alle dieren goed was.

Uit de verkregen resultaten wordt de gevolgtrekking gemaakt dat de bedwelming
van groote huisdieren met behulp van een eenvoudig toestel zeer wel uitvoerbaar is;
dat de bedwelming niet voert tot den dood; dat de verkregen electrische slaap,
evenals bij varkens tot een „humane" slachtmethode leidt; dat zij de lijdensperiode
van het slachtdier tot een minimum beperkt en dat zij op weinig kostbare wijze is
uit te voeren.

Experimenteele trichinosis bij een aap, door \\V. C. Ph. Meyer, Gouver-
nementsveearts te Balige.

Zooals bekend is het vraagstuk of de in de Bataklanden bij varkens en honden
voorkomende trichinen pathogeen zijn voor den mensch zeer actueel. Schrijver
experimenteerde met een aap, door dit dier te voederen met zeer sterk positief rat-
tenvleesch en varkensvleesch. Verschijnselen van darmtrichinosis werden niet waar-
genomen. Wel werden na 18 dagen hevige spiercontracties gezien. Het microscopisch
onderzoek van een uitgesneden stukje vleesch viel negatief uit. Bij hetzelfde onder-
zoek, 26 dagen 11a de voedering van met trichinen besmet vleesch herhaald, werden
zeer veel trichinen aangetoond.

Onderzoek naar de beteekenis van de weideverpleging voor mestvarkens,
door Dr. J. Merkens.

Hiervoor werd aan het proefstation voor kleinveeteelt geëxperimenteerd met 77
varkens, verdeeld over 18 groepen. Noemenswaardige verschillen konden niet wor-
den aangetoond, noch ten opzichte van de gemiddelde voedselopname noch ten
opzichte van de gemiddelde gewichtstoeneming per K.G. krachtvoer.

In den dierentuin te Fort de Koek werd door Soetisno surra vastgesteld bij een
tapir die 2 maanden tevoren, met jong, gevangen was. Wegens ernstige ademsha-
lingbczwaren bij het dier werd zijn hulp ingeroepen. Microscopisch onderzoek van
het bloed gaf een groot aantal trypanosomen te zien.
Piroplasmose (Anaplasmose).

Door den Afdcclingsveearts te Madioen is met instemming van het College van
Gedeputeerden een begin gemaakt met injecties van trypallavine, ten einde de cura-
tieve waarde van dit middel tegen deze ziekte te onderzoeken. Zoowel op runderen
als op buffels is dit middel beproefd in een dosis van 1.4 gram in een 2% oplossing.
Het middel werd goed verdragen door de dieren, doch het onderzoek zal worden
voortgezet alvorens nadere gevolgtrekkingen kunnen worden gemaakt.

• Alle grootere roofdieren voeden zich niet alleen met versch gedoode dieren,
maar schijnen ook, tenminste van tijd tot tijd, behoefte aan in ontbinding over-
gaande deelen te hebben. Weischer¹) duidt deze, overigens normale, begeerte met
den naam „Aashunger" aan. Ook bij den hond zou deze begeerte zich voordoen.
Vaak wordt versch vleesch geweigerd en de voorkeur aan rottende weefseldeelen
gegeven. Brehm wijst er eveneens op dat de vermoedelijke stamvader van den hond,
de wolf, bedorven vleesch prefereert. Daaruit wordt geconcludeerd dat de „Aas-
hunger" van den hond iets gewoons en normaal is. Het natuurlijke voedsel van den
hond is dat van dieren stammende, in rauwen toestand. Wat voeding betreft wordt
nergens zooveel gezondigd als juist bij den hond. De gevolgen daarvan zijn aan-
doeningen van verschillenden aard o.a. rachitis, darm- en huidziekten, verminderd
weerstandsvermogen tegen hondenziekte. De in vrijheid levende honden kunnen
gemakkelijk hunne „Aashunger" bevredigen, dit in tegenstelling met kamerhondjes.
Worden aan laatstgenoemde diertjes hun natuurlijke voedingsstoffen onthouden,
dan moeten zich mettertijd op avitaminosen gelijkende ziekten ontwikkelen.

Bij honden, die jarenlang hun „Aashunger" niet kunnen bevredigen, zou uit
den aard der zaak tenslotte een „ziekelijk" verlangen naar bedorven, dierlijk voedsel
moeten optreden, die zich zelfs zou uitstrekken tot de faeces van mensch en dier.
De hond is dan met een ziekelijke, perverse appetijt behept en lijdt aan de door
Weischer genoemde „Aassüchtigkcit". Daarnaast bestaat meestal gebrekkige eet-
lust, braken, foetor ex ore, diarrhee enz. Men heeft hier volgens Weischer de voor-
boden der z.g. „Stuttgarter Hundeseuche". Volgens hem zou dit lijden dan ook
geen besmettelijke ziekte, maar vermoedelijk de scorbuut der vleescheters zijn.
Deze zucht naar aas kan zoo sterk worden, dat de fijnst toebereide vlceschspijzen
worden geweigerd, maar daarentegen bedorven vleesch, been enz., ja zelfs men-
schen- en dierenfaeces met zichtbaar welbehagen worden genuttigd.

De „Aassüchtigkcit" treedt in verschillende variaties op, o.a. ook in den vorm
van het zich wentelen in rottende cadavers en in faeces. Honden die van hun jeugd
af hun „Aashunger" kunnen bevredigen, zouden zelden aan „Aassüchtigkeit"
lijden. Scherpe grenzen tusschen „Aashunger" en „Aassüchtigkeit" zouden niet
te trekken zijn. Het heeft volgens W. dan ook geen zin het arme dier voor deze z.g.
ondeugd te straffen; beter is, het dier vanaf zijn jeugd met zijn natuur overeenko-
mend voedsel te verstrekken. Als vleescheters zou de hond niet alleen rauwe, maar
af en toe ook rottende deelen van dieren moeten kunnen nuttigen.

Tenslotte verzoekt hij nader feitenmateriaal dat zijn idee kan staven en weten-
schappelijke instituten om een en ander door middel van voederproeven te onder-
zoeken.

Allereerst geeft Mikschovsky ²) een nadere beschrijving van de tonsillair.
veranderingen zooals die bij den mensch voorkomen, en vervolgens van d -
anatomische bouw der tonsillen van den hond zooals die te vinden is bij Ellenber -
ger-Illing. De tonsillen liggen bij den hond in het zachte verhemelte tusschen d •
arcus glosso- en pharyngopalatinus in de regio tonsillaris, en wel in de sinus tonsil-
laris.

Bij honden zouden verschillende vormen van amandelontstekingen kunnen wor •
den vastgesteld die op grond van het anatomisch en histologisch onderzoek als ton-
sillitis catarrhalis, angina lacunaris of etterige tonsillitis met vorming van kaas-
achtige propjes, necrotiseerende tonsillitis en pseudomembraneuse diphtheroide
tonsillitis te beschouwen zijn. Hierbij werden veranderingen aangetroffen, die over-

1 *) Über den Aashunger und die Aassüchtigkeit des Hundes. Weischer, Tier. Rundsch .
^]933- S. ioo.

2 ) Beitrage zur Pathologie der Tonsillen des Hundes. Mikschovsky, Wien. Tier, Mo-
natsschr. 1933. S. 390.

eenkomen met de z.g. primair-infecties, zooals aan de tonsillen bij den mensch zijn
vastgesteld. Bovendien werden door M. in twee gevallen corpora aliena van plant-
aardigen aard in de fovea tonsillaris en recessus tonsillaris aangetroffen en in een
geval een fibreuse, van een der tonsillen uitgaande polypeuze woekering.

Bij de sectie van een driejarigen, in goeden voedingstoestand verkeerende spaniel
vond Underwood *) een hydronephrosis van de rechternier. Obstructie van de
ureter door een steen bleek de oorzaak te zijn.

Milks ¹) wijst op het waarschijnlijk verband van oogaandoeningen en alopecia
in een aantal waargenomen gevallen van suikerziekte.

In de diergeneeskundige literatuur zijn verschillende mededeelingen gedaan
over het voorkomen van sporadische en ook van enzoötische icterus bij honden,
welke met spirochaeten in verband wordt gebracht. Een geval bij een 5 weken oud,
aan icterus gestorven hondje wordt door Pallaske ²) meer uitvoerig beschreven.

Bij de teef zijn de anatomisch-physiologische verhoudingen voor het ontstaan
van een haematometra (hierbij slechts bloedige, steriele baarmoederinhoud) gunstig.
Het lijden is intusschen bij den hond nog weinig beschreven. Meestal treedt een
spoedige infectie van uit de vagina op en ontwikkelt zich dan een pyometra met
chocolade-kleurige etter. Benesch en Baumann⁴) beschrijven nader een geval bij
een zeven jaar oude dobermann-pincher. Na de hysterectonie, welke met goed re-
sultaat werd verricht, kon de baarmoederwand pathologisch-anatomisch worden
onderzocht. Ontstekingscellen werden niet gevonden; wel cysteuse veranderingen
in den wand van de uterus. Het microscopisch beeld geleek op dat bij loopschheid
in het eerste stadium. Door de sterke cysteuze wandveranderingen van het corpus
uteri was het lumcn vernuwd en de afvoer van den bloedigen inhoud der baar-
moeder belemmerd.

In de literatuur zijn omtrent praeseniele pigmentatrophien en wel met name bij
den hond weinig mededeelingen gedaan. Twee gevallen zijn daarom door Hinz en
Schroeder ³) nader beschreven.

Het eerste geval betrof een jonge, zwarte, duitsche herdershond, lijdende aan
den z.g. nerveuzen vorm van hondenziekte. Na genezing hiervan werd opgemerkt dat
aan de linker gezichtshelft grauwwitte haren zichtbaar werden. Het aantal witte
haren nam ter plaatse in korten tijd zeer toe; in 14 dagen was vrijwel de geheele
linker neuswangstreek wit geworden; de rechter zijde bleef normaal.

Het tweede geval kwam voor bij een zesjarigen takshond. De witte haren werden
hierbij het eerst in de rugstreek opgemerkt; de huid zelf behield het pigment. In
3—4 maanden was het geheele dier wit geworden.

De Pathogenese van deze pigment-anomaliën is niet voldoende duidelijk. Ge-
dacht wordt wel aan een verlies van dopaoxydase (ferment) hetgeen pigmentatrophie
tot gevolg zou hebben.

1 ) So me cases of diabetes in dogs. Milks, Journ. Amer. Vet. Med. Ass. 1932. p. 620.

2 ) Z^ur Frage des Vorkommens eines infectiösen durch Spirochäten verursachten Ikterus
gravis bei Hunden in Deutschland. Pallaske, Zeitschr. f. Infekt. Krankh. 1932. S. 25.

3 ) <Wi Fälle von praeseniler Pigmentatrophie beim Hunde. Hinz und Schroeder,
Tier. Rundsch. 1933. S. 209.

Een 3J-jarige foxterrier was na een val verlamd. Röntgenologisch vonden Le-
comte en Lanel een fractuur van den I2den rugwervel en wel enkel van het wer-
verlichaam; niet van den wervelboog. De paraplegie duurde slechts kort; algeheel
herstel volgde.

Bij een groot aantal honden van verschillend ras en uiteenloopenden leeftijd werd
door Schlotthauer ¹) zoowel ma- als microscopisch de prostaat onderzocht en het
gewicht daarvan bepaald. Eenig verband tusschen het gewicht van de prostaat en
het lichaamsgewicht kon niet worden vastgesteld. Bij de gecastreerde dieren was de
prostaat klein en vast, het klierweefsel geatrophieerd, het bindweefsel overheer-
chend. Het veelvuldigst kwamen oedemateuze hypertrophiën voor; adenoma-
teuze veranderingen met cystevormingen gepaard gaande bleken zeldzaam. Bij alle
oudere huishonden werden prostaat-veranderingen gevonden; bij meer vrij los-
loopende honden slechts bij 46%. Hij vraagt zich af, of niet het ophouden der urine
dat de huishonden moeten doen, tot ze uitgelaten worden, hierop van invloed is.

Bij het voorkomen van multiple papillomen op het mondsiijmvlies bij den hond
zijn de volgende behandelingsmethoden wel toegepast: het verwijderen door middel
van een schaar, door cauterisatie of door het laten inwerken van bijtende vloeistof;
door inwendige behandeling b.v. met liq. arsenic. fowl. en magnesia usta; door
subcutane injecties van ureum, en ten slotte door injecties met vaccins, van opera-
tief verwijderde wratten bereid. Schroeder ²) wreef de steriel verwijderde wratten
met een physiologische keukenzoutoplossing in een mortier fijn en filtreerde daarna
door een Berkefeldfilter. Het verkregen vaccin werd subcutaan (borslwand) inge-
spoten. Bij een tweetal aldus behandelde gevallen werd in veertien dagen genezing
gezien. Ook anderen o.a. Hasitschka (Wien. Tier. Monatsschr. 1927) meenen
met aldus bereide vaccins goede resultaten te hebben gehad.

Bij een acht jaar ouden hond vond Schouppe ³) in de nekstreek een kippenei-
groot huidgezwel dat klinisch voor een fibroom werd gehouden en operatief werd
verwijderd. De oppervlakte ervan was glad en grootendeels van epitheel ontbloot.
Histologisch bleek de nieuwvorming, welke volkomen van de epidermis was ge-
scheiden en gelegen was in het subcutane weefsel, een tricho-epithelioom te zijn.
Een dergelijke tumor zou bij den hond niet eerder beschreven zijn.

Urticaria-gevallen zijn bij den hond niet zoo heel zeldzaam. Evenals bij den mensch
wordt hierbij vaak gedacht aan een alimcntaire intoxicatie. Meestal ziet men in der-
gelijke gevallen bij den hond oedemen aan het hoofd, vooral neus, lippen, oogleden,
soms ook ooren en nekstreek. De aandoening treedt snel op en verdwijnt ook weer
snel. Recidiven zijn zeldzaam. Robin en Brion ⁴) beschrijven een geval bij een drie
jaar ouden kortharigen foxterrier. Zoodra dit dier \'s winters buiten in de koude
lucht kwam ontstonden cp h\'it lichaam een aantal locale oedemateuze zwellingen
in dc huid, welke allengs weer verdwenen, wanneer het dier weer in een verwarmde
ruimte werd gebacht. De hond was er niet ziek bij. Het onderzoek naar de oorzaak
leidde tot geen positief resultaat. Bloed- en urineonderzoek was negatief. Adrenaline

1 ) Observations on the prostate gland of the dog. Schlotthauer, Journ. Am. Vet.
Med. Ass. 1932. p. 645.

2 ) Über Vakzinebehandlung der Papillomatosis beim Hunde. Schroeder, Tier. Rund-

4 \') Tricho-epitheliom beim Hunde. ScHOUPPé, Wienn\'I\'ier. Monatsschr. 1933. S. 215.

bracht herstel. Dagelijks werden 10 druppels adrenaline ( i : iooo) gedurende twee
weken toegediend. Volgens den eigenaar bleven daarbij de verschijnselen van urti-
caria uit. Een vasomotorische stoornis (stoornis in werking van vagus-sympathicus)
wordt aangenomen.

Perlacar, een orgaanpraeparaat van fetale huiden, waaromtrent in de duitsche
literatuur zeer gunstige mededeelingen zijn gedaan, is door Jakob en Dehner ¹)
bij elf honden, aan verschillende huidziekten lijdende, nader aan een onderzoek
onderworpen (demodicosis, scabies, acne, furunculose, eczeem, alopecia). In tegen-
stelling met andere onderzoekers, schrijven zij, dat geen invloed, noch op jeukte,
noch op parasieten, kon worden vastgesteld. Het gebruik van het middel kan dan
ook door hen niet worden aanbevolen.

Volgens Müller ²) zouden Jakob en Dehner in de gevallen van demodicosis
de behandeling met „Perlacar" niet voldoende lang hebben doorgevoerd. In de
overige gevallen van huidziekte zou het onvoldoende resultaat aan een tevens daar-
naast voorkomend nierlijden te wijten zijn geweest, en daarbij heeft het middel geen
succes.

Terecht wordt door Jakob en Dehner ³) van de hand gewezen het verwijt van
een te korte behandeling, temeer omdat ook in de brochure over „Perlacar" gezegd
wordt, dat reeds na enkele malen aanwending beterschap te bespeuren is. Verder
wijzen zij erop, dat wanneer een nephritis een contraïndicatie is, dan een zeer groot
percentage der aan huidziekte lijdende dieren van de behandeling met „Perlacar"
moeten worden uitgesloten, daar dergelijke patiënten zeer veelvuldig aan nieraan-
doeningen lijdende zijn.

In het verloop van een chronische bronchitis treden vaak longoedeem en dyspnoe,
op als gevolg van disharmonie tusschcn vagus- en sympathicus-werking. Hiertegen
worden door Partout ⁴) dagelijksche subcutane injecties van adrenaline, (i : iooo)
aanbevolen en wel r c.c. per dag.

De bereiding van santonine geschiedt zooals bekend is uit de nog onontwikkelde
bloeihoofdjes van bepaalde artemisia-soorten welke in Turkestan voorkomen.

De santonine-productie is heden een monopolie van de russische regeering. Om-
trent de kunstmatige bereiding van santonine wordt door Gluschke ⁵) uitvoerig
bericht. Getracht werd of het dure uit planten bereide santonine niet te vervangen
is door het synthetisch bereide, door b.v. substitutie in het santonine-molecul te
brengen en na te gaan of de verkregen stoffen eveneens anthelminthische werking
hebben. Het synthetisch bereide santoninelichaam was het „Syntonine"; ook lac-
otnen werden in het onderzoek betrokken.

De anthelininthische werking wordt verschillend beoordeeld. Nu is wel bewezen dat
santonine, tenminste in de concentraties die therapeutisch in aanmerking komen,

1 l\'ölliges versagen des ,,Perlacar" bei der Behandlung von Hautkrankheiten des Hundes.
Jakob und Dehner, Tier. Rundsch. 1932. No. 52.

2 ) Warum versagte Perlacar in den Händen von Jakob und Dehner. Müller, Tier.
Rundsch. 1933. S. 161.

3 ) Erwiderung auf vorstehenden Artikel von Müller. Jakob und Dehner, Tier.
Rundsch. 1933. S. 162.

4 ) Vadrénaline. Essai d\'emploie dans le traitement de la bronchite chronique du chien.

noch in vitro, noch in vivo een spoelwormdoodende werking van beteekenis be-
zitten. De therapeutische werking zou slechts een eigenaardige prikkelwerking zijn,
waardoor de wormen zich verplaatsen en dan door middel van laxantia gemakke-
lijker kunnen worden afgedreven. Als vergiftigingsverschijnselen bij den hond wor-
den genoemd: epileptiforme krampen, coma, gezichtstoornissen, verlamming (bij
den mensch xanthopsie, geel zien). Santonine zou een typisch krampgift voor de
motorische herzenzenuwen zijn.

Als letale doses voor den hond worden aangegeven; intraveneus 0.15 gr., sub-
cutaan 0.5 gr. en peroraal 3.5 gr. per K.G. lichaamsgewicht. Volgens Gl. is een dosis
van 50 m.G. voor jonge honden laag; deze hoeveelheid zou nog slechts een geringe
therapeutische werking hebben.

Vroeger werd voor de beoordeeling der werking enkel met het klinisch onderzoek
volstaan en alleen het afgaan der wormen gecontroleerd; later werd daarnaast
ook het microscopisch faecesonderzoek op wormeieren toegepast. Een bezwaar
hierbij is dat onder invloed vooral ook van de wormmiddelen het tot een plotseling
ophouden van de eieruitstooting, die bij nematoden wel veertien dagen kan duren,
kan komen. Hiermede is bij het faecesonderzoek rekening gehouden ! Een controle
nadat de dieren zijn gedood is natuurlijk het beste.

In vitro wordt de werking nagegaan bij regenwormen volgens de wormspier-
inethode van Trendelenburg.

Gevonden werd dat syntonine a en syntonine b vrijwel evensterk tonusverhoogend
en prikkelend werkten als santonine uit planten verkregen. De oplosbaarheid in
water is van syntonine b evenwel minder groot.

Bij het klinisch-therapeutisch onderzoek dezer middelen bij honden lijdende
aan ascariasis bleek dat syntonine a en b ongeveer dezelfde anthelminthische wer-
king hadden als santonine. Als laxans werd gegeven calomel en ol. ricini. Evenals
bij santonine, trad de wormdrijvende werking eerst bij herhaalde toediening op.
Hoewel santonine van ouds her bekend is als spoelwormmiddel gaan er den laatsten
tijd toch stemmen op, dat de werking ervan onvoldoende is bevonden. Hall en
Forster b.v. vonden santonine in een dosis van 65—200 mg. bij den hond slechts
werkzaam in 24%; Shellinger bij honden in 19—25%; bij varkens 390 m.g.
onvoldoende; 975 m.g. met 650 m.g. calomel goed werkzaam.

Hoewel de werkzaamheid van syntonine a ongeveer gelijk werd bevonden aan die
van santonine, wordt als voordeel van syntonine a evenwel genoemd dat het in the-
rapeutische dosis ongiftig is, zelfs bij enteritis niet prikkelend werkt en de prijs ervan
lager gehouden kan worden dan van santonine.

Vergiftigingen met ol. chenebodii anthelminthici zijn meermalen voorgekomen en
beschreven. Hinz *) raadt daarom aan het tezamen met carbo medicinalis toe te
dienen. In vitro kon evenwel geen anthelminthische werking daarvan worden aan-
getoond. In vivo verliepen de reacties daarentegen geheel anders en leverden de
proeven een goed resultaat op. Ook extr. filicis maris werd tezamen met kool gegeven.

Freese ¹) wijst er allereerst op dat de methode van ingeven ongevaarlijk voor
het dier en gemakkelijk in toepassing moet zijn en verder zekerheid moet geven
dat het medicament in de juiste doceering in het lichaam komt. Een door hem
aangegeven instrument zou aan deze eischen voldoen. Bij schaap, geit en hond
zouden hiermede pillen en ook capsules zonder moeite over de tongbasis te brengen
zijn. H. Veenendaal

1 ) Ein neuer Pilleneingeber zur Applikation von Arzneimitteln bei Kleintieren. Freese,
Deut. Tier. Woch. 1932. S. 7g8.

I-es maladies des animaux transmisables à l\'homme. (Conférences
de Pathologie Comparée faites a la Faculté de Médecine de Paris, dans l\'enseigne-
ment de Pathologie experimentale et comparée de M. le professeur NoëL Fiessinger).

Vigot frères 23, Rue de l\'Ecole de Médecine, Paris (6e) 1933. Prijs fr. 12—.

„Le médecin moderne se trouve de plus en plus dans la nécessité de ne pas s\'en-
tourer de cloisons étanches.

Il voit d\'autant mieux, qu\'il voit plus large. Il doit connatîre un peu de la patho-
logie des animaux."

Depuis plusieurs années, sur l\'initiative de mon préccsseur, le Professeur F.
Rathery, le cours de pathologie expérimentale et comparée fait par le professeur de la
chaire à Ja Faculté de médecine, est doublé d\'un courss de pathologie comparée\' assuré par
un professeur de l\'Ecole Nationale Vétérinaire d\'Alfort, soit par le Professeur L. Panisset,
soit par le Professeur V. Robin.

Le professeur L. Panisset enseigne la pathologie des maladies des animaux trans-
misables à l\'homme. D\'année en année, son cours s\'anime d\'un succes toujours
plus grand.

Un public d\'étudiants et de médecins se presse sur les bancs de la Faculté de
Médecine pour apprendre l\'autre médecine."

Panisset behandelt in dit werk de tuberculose; de hondsdolheid, het miltvuur,
de Brucelloses (Malta-koiorts en Bang-infectie), de kwade droes, het mond- en
klauwzeer, de diphterie; de psittacose; de syphilis bij dieren, de infectieuse anaemie
bij paarden, de tularemie en de typheuse koorts.

De schrijver levert hierin geen nieuws; trouwens dat is ook de opzet niet geweest:
maar hij behandelt lang niet genoeg.

Wanneer wij hiermee vergelijken het uitvoerig, diepgaand en hoog wetenschap-
pelijke werk van van Heelsbergen „Mensch und Tier im Zyclus des Kontagiums"
1930) en het eveneens verdienstelijke, voor de Volksuniversiteitsbibliotheek, dus
meer populair geschreven, werk van Beijers („Het verband tusschen de ziekten
van den mensch en die van onze huisdieren" 1931), dan blijkt het, dat onze colle-
ga\'s zich veel beter hebben gekweten van hun taak dan Panisset.

Ik heb dus geen aanleiding den Nederlandschen dierenartsen aan te raden dit
boekje aan te schaffen.

Overigens is het een verblijdend verschijnsel, dat de medici meer dan in de laatste
tientallen jaren het geval was, weer behoefte blijken te gevoelen aan contact met de
véterinaire wetenschap, waaraan in laatste instantie toch het verschijnen van deze
drie werken zoo kort op elkaar is toe te schrijven.

Wat betreft colleges door dierenartsen aan medische faculteiten der universi-
teiten gegeven over dit gebied — zooals Panisset dat doet te Parijs, dit is wel niet
specifiek Fransch (ook Marek geeft ze in Buda-Pest), maar is toch wel een uitvloeisel
van de belangstelling die vooral de F\'ransche medici sedert Bourgelat voor de
vergelijkende pathologie zijn blijven gevoelen. Het zou mij persoonlijk zeer interes-
seeren te weten wat naast Panisset Prof. Robin doceert.

Dc Sophia-Vereeniging tot Bescherming van Dieren heeft, naar aanleiding van
verschillende berichten over de ritueele slachtwijze, het nuttig geoordeeld een
enquête te houden onder de dierenartsen — werkzaam op de abattoirs, en als par-
ticulier dierenarts -- ten aanzien van de vraag, aan welke wijze van dooden zij de
voorkeur geven.

511 vóór schietslachtinstrument (waarvan 165 abattoir-dierenartsen}.
Opm. redactie.

Het komt ons voor, dat de 36 dierenartsen, die de vragen niet beantwoord hebben,
zeer verstandig hebben gehandeld. Het was zeer ontactisch van de „Sophia-Verecni-
ging" juist in dezen tijd dit omstreden punt ter sprake te brengen, nu alle factoren
aanwezig zijn, om een onzuivere uitspraak als het ware uit te lokken.

De kwestie is verder van te ingewikkeldcn aard, dat deze even per circulaire af-
gehandeld kan worden. Wat ten slotte de meening van de meeste der dierenartsen
beteekent, die én geen dagelijksche ervaring hebben van deze slachtmethode èn
de psychologische kennis missen om deze kwestie objectief te beoordeelen, is ieder
deskundige bekend.

Juist om den verkeerden indruk die de gegeven getallen op den leek maken, is
dc handelwijze der genoemde vereeniging afkeurenswaardig.

Bovenstaande is overgenomen uit het laatst verschenen nummer van het maand-
blad „Slachthuis-Keuring-Markt", waarvan collega Dr. K. Reitsma hoofdredacteur
is. Aangezien ondergeteekende het met diens opmerking verre van eens is en naar
hij verwacht, het groote meerendeel der Nederlandsche dierenartsen, die tusschen
de regels door (in casu) voor onverstandig worden verklaard, er eveneens zoo over
zullen denken, meent hij, dat ons tijdschrift de plaats is om tegen de opmerking van
Dr. R. stelling te nemen.

Hiervoor zij in herinnering gebracht, dat de eerste en voornaamste vraag, door de
Sophia-Vereeniging gesteld, luidde:

„Welke slachtwijze wordt door U als dc meest humane, dus de minst pijnlijke
„voor het dier beschouwd: de dood door het schietslachtinstrumcnt of de dood door
„de ritueele slachtwijze in haar geheel, dus omhijschen, halssnede, bijsnijden, enz.".

Nu vraag ik in gemoede of een dierenarts, die enkele ritueele slachtingen heeft
gezien en het (pin)schietmasker heeft zien gebruiken, niet bevoegd zou zijn om de
vraag te beantwoorden, welke van deze twee methoden hij de minst pijnlijke acht,
dus aan welke van de twee methoden hij van humanitair standpunt de voorkeur
geeft. Reeds sedert September 1903, dus dertig jaren lang, is aan het gemeentelijk
slachthuis te Utrecht aan de a.s. dierenartsen onderricht gegeven in de praktische
vleeschkeuring, zoodat men mag aannemen, dat de dierenartsen in 1904 en later
afgestudeerd — d. i. vermoedelijk meer dan 90% van alle collega\'s ■— door aan-
schouwing kennis, hebben gemaakt met beide bovenbedoelde slachtmethoden.
Vooropgesteld, dat dc eene zoowel als de andere op de juiste wijze wordt uitgevoerd,
dan staat het toch voor een ieder vast, dat na aanwending van het schietwerktuig
volkomen bewusteloosheid wordt verkregen en bij de ritueele slachtwijze — om mij
tot hoofdzaken te bepalen — het rund op een steenharden vloer moet worden om-

vergetrokken en daarna een snel uitgevoerde rigoreuze halssnede met een vlijm
scherp mes moet ondergaan. Of het dier daarbij en nog daarna, veel of geringe pijn
lijdt, laat ik in het midden, maar de collega\'s, die zich voor het schiet-slachtinstru-
ment hebben verklaard, verkozen het zekere van het pijnlooze van het gebruik daar-
van boven het — op zijn zachtst gezegd — onzekere van de pijnloosheid van de
ritueele slachtwijze.

De geringschattende opmerking van collega R.: ,,VVat tenslotte de meening van
de meeste der dierenartsen beteekent, die én geen dagelijksche ervaring hebben van
deze slachtmethode enz." acht ik dan ook geheel misplaatst.

Verondersteld echter, zij ware dit niet en alleen slachthuis-dierenartsen hadden
mogen antwoorden. Welnu, dan komt men tot de conclusie, dat pi. min. 96% dier
beter bevoegden zich voor mechanische bedwelming hebben verklaard. Dit zegt
Dr. R. blijkbaar niets. Hij glijdt er ten minste over heen met de opmerking, dat
deze kwestie niet per circulaire kan worden behandeld, zonder aan te geven hoe de
Sophia-V\'ereeniging dan we! de meening van de Nederlandsche dierenartsen zou
kunnen inwinnen. Dat die Vereeniging zeer ontactisch zou hebben gehandeld door
juist nu die meening te vragen, omdat alle factoren aanwezig zijn om een onzuivere
uitspraak uit te lokken, ben ik niet met den Heer R. eens. Het tegendeel acht ik
waarschijnlijk. Juist hetgeen kortgeleden in Duitschland is geschied, zal menige
collega aanleiding hebben gegeven om zich niet positief uit te laten. Vandaar dan
ook het relatief groot aantal antwoorden als weifelend, geen verschil en geen ervaring
vermeld.

Wat psychologische kennis met de meening, dat het ritueel slachten, de voorbe-
reiding daartoe inbegrepen, niet pijnloos is, te maken heeft, is mij niet recht duidelijk.
Dat die voorbereiding ook door de Joden niet pijnloos wordt geacht, moge blijken
uit een persbericht van jongen datum, waarin wordt medegedeeld, dat de verga-
dering van Opper-rabijnen in Nederland besloten heeft om het Veddcr-toestel
voor het neerleggen van slachtdieren algemeen verplichtend te stellen, zoodra
proeven tot verbetering van dit toestel dit dusdanig zullen hebben geperfectionncerd,
dat het aan de eischen van doelmatigheid voldoet. De Heer R. ziet dan ook spoken,
als hij de kwestie van het ritueele slachten momenteel voor taboe verklaart. Zij is er
nu eenmaal en voor de Sophia-Vereeniging is zij er reeds enkele tientallen van
jaren, reeds lang vóór de Vleeschkeuiingswet met haar humane uitvoeringsbepa-
lingen tot «tand kwam. Een viertal jaren geleden dus vóór de factoren, waar
Dr. R. op zinspeelt zich hebben kunnen doen gelden — heeft deze Vereeniging, die
in de onderwerpelijke circulaire rassenhaat als motief uitdrukkelijk afwijst, deze
aangelegenheid weer ter tafel gebracht, omdat in de laatste jaren het aantal ritueele
slachtingen onevenredig met de toeneming van de Joodsche bevolking bleek te
stijgen. In een periode van 4 weken in de maand November 1931 was dit aantal
bij runderen te Amsterdam niet minder dan 51% van het totaal aantal slachtingen
dier dieren, terwijl het percentage Israëlieten in onze hoofdstad 10.4 is, waarvan
naar schatting 13 gedeelte tot de orthodoxe Joden behoort. Dr. W. Stuurman te
Leiden, die een en ander heeft becijferd, kwam in zijn ter zake uitgebracht rapport
dan ook tot de conclusie, dat de productie aan ritueel geslacht vleesch de behoefte
daarvan met £ overschreed.

Ik vlei mij, dat, met deze gegevens voor oogen, Dr. R. zich zal kunnen voorstellen,
dat de Sophia-Vereeniging naar middelen en wegen zoekt om het aantal ritueele
slachtingen in Amsterdam te beperken en dat bekendheid met de meening der
dierenartsen terzake, haar daarbij van nut kan zijn.

Tenslotte zou ik er de aandacht op willen vestigen, dat die meening geen andere
is dan die van onzen wetgever. In het Koninklijk Besluit van 5 Juni 1920, S. 285,
ter uitvoering van de artikelen 18 en 25 van de Vleeschkeuringswet, kan men im-
mers in art. 7 lezen:

„De slachtdieren worden na voorafgaande bedwelming door verbloeding zoo snel
mogelijk gedood."

De Commissie voor post-universitair onderwijs heeft onder-
staand schrijven aan de secretarissen der afdeelingen verzonden.
Opdat ieder lid der Maatschappij voor Diergeneeskunde er kennis
van kan nemen, wordt het in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
geplaatst.

Geachte Collega !
De Commissie voor post-universitair onderwijs, bestaande uit de
heeren R. H. Veenstra, voorzitter, J. A. J. M. Kirch, L. P. de
Vries, J. Kranenburg, leden en Prof. G. Krediet, secretaris, heeft
in haar laatst gehouden vergadering besloten, zooveel mogelijk
rekening houdende met de door de verschillende afdeelingen geuite
wenschen, voor den komenden winter een cursus in de afdeelingen
te organiseeren, waarin de ziekten der jonge dieren (met uitzondering der
vogels) zullen worden behandeld.

Even als het vorige jaar met den post-universitairen cursus over
Tuberculose het geval was, zal ook nu een beknopte behandeling
van het onderwerp in al zijn onderdeelen plaats vinden. Specialisten
op ieder gebied zullen de stof voordragen.

1. Aetiologie, kliniek en bestrijding der infectieuze ziekten.
Docenten: Prof. Dr. L. de Blieck en Dr. L. F. D. E. Lourens.
Aantal colleges: 3x2 uur op 2 dagen.

„De bepalingen omtrent bedwelming zijn niet van toepassing op dieren, bestemd
„voor halssnede volgens den Israëlitischen ritus."

En daarmede heeft ook de wetgever zijn voorkeur voor mechanische (zie art. 8
1. c.) bedwelming uitgesproken. Deze is regel en de ritueele slachting uitzondering
op dien regel.

Welk verwijt kan dan den dierenartsen treffen, die in overgroote meerderheid
zich voor het wettelijk standpunt hebben verklaard? En, wat heeft Dr. R., wien
deze bepalingen bekend zijn, bewogen om zijn collega\'s daarover zoo ten onrechte
te kapittelen ?

De geheele cursus zal dus 4 of 5 dagen in beslag nemen. Voor iedere
afdeeling is een plaats uitgezocht, waar de cursus volgens de meening
van de commissie het beste kan plaats vinden. Leden van een afdeeling,
die dichter bij de cursusplaats van een andere afdeeling wonen kunnen
haar desgewenscht daar volgen. Aangegeven wordt voor de afdeeling:

Friesland ............................................................Leeuwarden;

Noord-Holland ..................................................Alkmaar—Amsterdam;

Zeeland................................................................Middelburg.

Bij de verdeeling der werkzaamheden van den cursus tusschen com-
missie en afdeeling zij er op gewezen, dat de commissie zorgt voor het
doceerende personeel en de afdeeling voor lokaal en utensiliën als
projectieapparaat, microscopen enz.

Voor deelneming aan den cursus is per. persoon ƒ 15.— verschuldigd,
voor den aanvang van den leergang aan den penningmeester der afdeeling te vol-
doen. Minstens 15 deelnemers moeten zich hebben opgegeven zal een
cursus kunnen doorgaan. Den secretaris der afdeeling wordt verzocht
zoo spoedig mogelijk, in elk geval vóór 1 November a.s. opgave te
willen verstrekken van de namen van hen, die een leergang willen
volgen en welken tijd den deelnemers het beste past.

De commissie verzoekt U vriendelijk dit schrijven in de eerst vol-
gende vergadering Uwer afdeeling in bespreking te willen brengen
en de leden op te wekken aan den cursus deel te nemen. Eerst dan kan
het post-universitair onderwijs dat nut afwerpen, dat in het belang
der veeartsenijkunde en hare beoefening zoozeer gewenscht is.

Namens de commissie:
R. H. Veenstra, voorzitter,
Utrecht, Augustus 1933. G. Krediet, secretaris.

Den Haag. Het aantal slagerswinkels bedroeg 575; in ig inrichtingen werden uit-
sluitend worst, vleeschwaren, enz. bereid. In de tot den keuringskring behoorende
gemeenten, Rijswijk, Voorburg, Stompwijk en Veur, waren 54 slagerijen. In het
geheel werden 14051 bezoeken afgelegd. Deze repressieve keuring gaf aanleiding
tot afkeuring van 2156 kg vleesch, 542 kg vet, 778 kg afval, 161 kg vleeschwaren en
398 blikken vleeschconserven.

Het tuberculose-percentage komt ongeveer overeen met dat van het vorige jaar,
n.1. runderen 27,77%, varkens 10,47%, graskalveren 1,95%, vette kalveren 0,73%,
nuchtere kalveren 0,10% en schapen 0.001%.

Actinomycosis werd in 16 gevallen waargenomen, echinococcusblazen werden
aangetroffen bij 70 runderen (van de 23.912), 61 eenhoevige dieren (van de 1214)
en 67 varkens (van de 82.385).

Cysticercosis werd vrij vaak aangetroffen, nl. bij 273 runderen (1,14%) en96gras-
kalveren (2,6%). In levenden toestand werden de parasieten gevonden bij 42 run-
deren en 9 graskalveren.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd verricht bij 86 runderen, 9 graskalvcren,
71 vette kalveren, 10 nuchtere kalveren, 43 eenhoevige dieren, 190 varkens en 5
schapen. Wat de positieve bevindingen aangaat is het volgende van belang:

Bacteriën uit de paratyphusgroep werden 10 maal aangetroffen en wel bij 4 vette
kalveren met lobulaire pneumonie en milttumor, 1 nuchter kalf met idem, 1 vet
kalf met gonitis en 4 varkens met varkenspest. Coli kwam voor bij 1 nuchter kalf
met gastro-enteritis. Vlekziektebacteriën werden gekweekt uit 19 varkens. Ovale
bacillen uit 1 varken met borstziekte. Streptococcen kwamen voor bij 1 rund met
mastitis en 1 met metritis. Diplococcen werden gevonden bij 1 rund met metritis,
i nuchter kalf met polyarthritis, 1 tijdens het transport gestorven varken en 1 paard
met maagruptuur. Staphylococcen bij 1 varken met haemorrhagisch ontstoken
lymphklieren en 1 rund met thrombosis venae cavae posterior en pyaemische ver-
schijnselen.

De pH bepaling gaf in vele gevallen een objectieven steun bij de beoordeeling
van verschillende gevallen.

De kookproef werd in alle daarvoor in aanmerking komende gevallen verricht
en gaf 3 maal een positief resultaat, n.1. bij 2 varkens met cryptorchidie en 1 vet kalf
met pyelonephritis.

Het aantal slachtingen nam in 1932 belangrijk toe, n.1. van 129.147 dieren in
1931 tot 140.476 dieren. De invoer uit het buitenland verminderde sterk; in 1931
bedroeg deze invoer 4.882.362 kg en in 1932 slechts 2.426.964 kg, dus een vermindering
van 50%, tengevolge van het contingenteeringsbesluit der regeering.

Nijmegen. In het geheel werden geslacht 50.443 slachtdieren; hiervan waren
ruim 38.000 voor plaatselijk gebruik en de rest voor export.

Het aantal vleeschwinkels bedroeg 142, vleeschwarenverkoopers 211, terwijl er
^nog \'7 grossiers waren in vleesch. 1153 Inspecties werden gehouden, en wel 504
in slagerijen en 649 in winkels, enz. Daarbij werd afgekeurd 466,45 kg vleesch en
vleeschwaren.

Als bijzonderheid wordt vermeld, dat naar aanleiding van de aanwezigheid,
in een te Nijmegen gevestigden winkel, van een strook gerookt buikspek, aan welk
spek alles wat op een goedkeuringsmerk kon duiden ontbrak, bij een slager te X,
welke slager reeds eerder verdacht werd ongekeurd vleesch in de gemeente N. te
hebben ingevoerd, door den keuringsdienst inspectie werd gehouden. Toen bleek,
dat deze slagerij een ware broedplaats was van ongerechtigheden. Behalve dat men
op het oogenblik van de inspectie juist bezig was met het frauduleus slachten van een
varken, waren in deze slagerij tevens aanwezig een partij versch varkensvleesch

en een groote partij gerookte ham en gerookt spek, waarop zelfs geen schijn van
goedkeuringsmerken viel te ontdekken. Tegen dezen slager, die bovendien een aantal
oormerken -—■ volgens voorschrift in gebruik bij de keuring van levende varkens —
onder zijn berusting had, is proces-verbaal opgemaakt, waarop een streng vonnis
is gevolgd.

Een tweede bijzonder geval was de invoer van een partij rookworst uit de gemeente
Y. Deze rookworst, te Nijmegen bij particulieren in beslag genomen, bleek bij het
bacteriologisch onderzoek een zéér groot aantal nauw aan de vleeschvergiftigers
verwante bacillen te bevatten. Ook tegen den leverancier, tevens fabrikant van deze
worst, is proces-verbaal opgemaakt, waarop eveneens een streng vonnis volgde.

De toestand betreffende inrichting, zindelijkheid en netheid was in de slagerijen
voor 53% zéér goed, 40% goed, 7% minder goed en in winkels en opslagplaatsen
van vleeschwarenverkoopers voor 27% zéér goed, 60% goed, 10% minder goed en
voor 3% onzindelijk te noemen.

Van de opgemaakte processen-verbaal valt te vermelden, dat 1 werd opgemaakt
wegens het in voorraad hebben van visch bij vleeschwaren, 2 wegens het verkoopen,
z.g. uitponden van vleesch, afkomstig van een huisslachting volgens art. 6a der
VI. wet. Verder werden nog 10 waarschuwingen gegeven wegens het in voorraad
hebben van visch, petroleum enz. bij vleeschwaren.

Bij 0,95% van het totaal aantal geslachte runderen (5575) werden levende finnen
gevonden. Nadat in October het nieuwe vrieshuis geopend was, werd 3 weken koeling
van de finnenkoeien niet meer toegestaan. Afgestorven finnen werden 147 maal
aangetroffen. In totaal waren er 427 runderen of 7,48% lijdende aan tuberculose.
Distomatosis kwam bij 8,11 % der runderen voor, terwijl echinococcosis werd
waargenomen bij 14 runderen of 0,25 %. Zoowel het bact. onderzoek als de kook- en
braadproef verliep bij de runderen steeds negatief.

Van het totaal aantal geslachte varkens (28.213) was 2,82 % tuberculeus. De
kook- en braadproef werd 23 maal verricht, met 12 maal een positief resultaat
(cryptorchiden). Het bact. onderzoek was 16 maal positief (vlekziektebacillen).

Van de 750 geslachte nuchtere, en 2725 geslachte vette en graskalveren kwam tuber-
culose voor bij i nuchter kalf, 1 graskalfen 19 vette kalveren, of 0,60% der gevallen.

In 1932 werden 18 geiten en 410 schapen geslacht, zeker een groot aantal voor
een gemeente als N.

Bij de paarden werd 4,85% echinococcosis aangetroffen. Gewezen wordt o.m.
nog op het groote belang van de levende keuring.

Van alle zieke en in nood geslachte dieren werd de pH van het vleesch bepaald.
Hierbij bleek, dat wanneer een alcalische reactie van het vleesch samengaat met
kiemhoudendheid of ongunstige factoren, zooals het ontbreken van koeling, warm,
vochtig weer, enz. de houdbaarheid van het vleesch dikwijls sterk in ongunstigen
zin werd beïnvloed.

Van het aantal huisslachtingen (1088 varkens) was 3,4% tuberculeus. Winst
bedroeg ƒ 80.530,—.

Kerkrade. Het aantal geslachte dieren is gestegen van 22.723 in 1931 tot 25.658 in
1932. De bedwelming van varkens geschiedt te K. langs electrischen weg. Daar
tengevolge van hetbekendearrestvan den Hoogen Raad de invoerkeuring van vleesch-
waren werd stopgezet, kreeg men een belangrijk mindere inkomst aan keurloon
(ƒ5400.—). Het aantal winkels bedroeg 223, terwijl 1792 inspecties plaats vonden.
Het tubcrculoseperccntage bedroeg bij runderen 17,5% en bij varkens 1,6%.

Heerlen. Het aantal geslachte dieren bedroeg 24.788 of 915 meer dan in 1931. Het
afgekeurde materiaal werd zooveel mogelijk door verbranding in het vuur van den
stoomketel vernietigd, de rest werd begraven. Het aantal winkels in den keurings-
kring bedroeg 138; afgelegd werden 1143 bezoeken. Tuberculose kwam voor bij run-
deren 14,64% en bij varkens 2,36%. W^:inst bedroeg ruim 46.000 gulden. Het grootste
gedeelte van het verslag wordt ingenomen door een opgave van het aantal en de
soort van afkeuringen.

Nadat de inhoud van het Koninkl. Besluit van 8 Juni, 1933, over deze kwestie
is bekend geworden, heeft het Bondsbureau van den Ned. Slagershond in verschillende
dagbladen medegedeeld, dat, naar haar meening, de Heer v. d. H. vrijuitgaat.
Volgens dit schrijven bevatten de overwegingen van het K. B. verschillende feitelijke
onjuistheden. Het Bondsbureau zal zich dan ook opnieuw tot de regeering
wenden.

De strafrechterlijke zijde van deze geruchtmakende zaak is thans in eersten aanleg
in behandeling genomen door den kantonrechter te Gorcum. Tijdens het verhoor
bracht de kantonrechter ook nog ter sprake een geheimzinnige commissie van dertien
welke in Ameide is ingesteld en waarin o.a. ook een bekende vilder uit die streek
zitting heeft, en welke commissie zich op een of andere wijze met de slachtingen zou
bemoeien. De verdediger van beklaagde concludeerde tot vrijspraak, op grond van
het feit, dat de gemeentelijke administratie voor de vleeschkeuring niet goed func-
tioneerde. De ambtenaar van het O.M. eischte een geldboete van een gulden, subs.
een dag hechtenis, met verbeurdverklaring van de in beslag genomen koe. Uitspraak
volgt later.

In een schrijven aan den Minister-President vestigt de Heer Meier nog eens den
aandacht van zijn Excellentie op zijn reeds vroeger, in zijn Proeve van Wet, gepro-
pageerde reorganisatie van vleeschkeuring en veeartsenijkundigen Dienst, waardoor
een bezuiniging van zelfs minstens ƒ 500.000 zou worden verkregen. Tevens brengt
hij nog zijn bekende stokpaardje coöperatie-federatie in het veld, volgens welk
plan een rechtspersoonlijkheid bezittend lichaam niet alleen alle veterinaire over-
heidswerkzaamheden uitvoert, zooals boven is aangegeven, maar ook nog alle
openbare slachthuizen van de gemeenten overneemt en exploiteert, de destructie
van afgekeurd materiaal uitvoert, de Warenwet uitvoert en zelfs de resultaten
controleert van het onderwijs van de Veeartsenijkundige Faculteit.

Naar de N. R. Ct. mededeelt zijn bij Kon. Besluit de beroepen van den gemeente-
raad van Oostdongeradeel en van den gemeenteraad van Westdongeradeel tegen de
besluiten van Gedep. Staten van Friesland, waarbij goedkeuring is onthouden aan
hun besluiten, om op de salarissen van het personeel der vleeschkeuringsdiensten,
evenals op die der andere gemeenteambtenaren, over 1933 een korting van 10%
toe te passen, ongegrond verklaard, uit overweging, dat in verhouding tot de aan
de betrekking van keuringsveearts, hoofd van dienst, en van hulpkcurmeester in de
beide gemeenten verbonden werkzaamheden de thans door die ambtenaren genoten
wedden niet van dien aard zijn, dat een extra-korting van 10% over het jaar 1934
gerechtvaardigd zou zijn.

De federatie van overheidsdestructoren in Nederland heeft, naar het R.K. Sla-
gersvakblad mededeelt, een adres gericht aan de Tweede Kamer naar aanleiding
van de memorie van antwoord op het wetsvoorstel tot verstrekking van een voor-
schot van f 1.080.000 aan de N.V. Ned. Thermo-Chemische Fabrieken.

Adressante acht den zorgelijken toestand van \'s lands financiën een allesbeheer-
schend argument om het voorschot niet te verstrekken. De destructie van afge-
keurd vee en vleesch dient h. i. rechtstreeks door de gemeenten te geschieden. Toen
de regeering in 1929 de onderhandelingen met de particuliere onderneming begon,
was de toestand anders uit wettelijk oogpunt. Sedert 1931 is het mogelijk in gevolge
de in dat jaar gewijzigde gemeentewet publiekrechtelijke, rechtspersoonlijkheid
bezittende lichamen op te richten. Een voorbeeld daarvan is het destructor-district
Purmerend, waarbij 31 gemeenten vrijwillig samenwerken. Adressante verzoekt
daarom de Kamer te besluiten, dat de regeering bevordere, dat door samenwerking
van gemeenten, overeenkomstig de bepalingen der gemeentewet, de destructie op
voor elke gemeente bijzonder daartoe geschikte wijze worde verzorgd.

Blijkens een mededeeling van de N. R. Ct. heeft het bestuur van den Noord-
Brabantschen Chr. Boerenbond aan de gemeentebesturen in de provincie Noord-
Brabant een brief gezonden, waarin wordt medegedeeld dat de abnormale om-
standigheden het bestuur hebben gedwongen de oprichting van een destructor te
vertragen. De prijzen van de producten diermeel en technisch vet en huiden zijn
ook thans nog van dien aard, dat de exploitatie van een destructorbedrijf met niet
geringe financieele bezwaren gepaard gaat. In het vaste vertrouwen, dat de ge-
meentebesturen bereid gevonden zullen worden de lasten door zeer matige bij-
dragen te willen verlichten, heeft het hoofdbestuur besloten maatregelen te nemen
om een of meer destructoren in werking te stellen uiterlijk i Juni 1934.

In het geheele noordelijke gedeelte van ons land is de destructie een feit geworden.
Een goed deel van N.-Holland is eveneens van destructoren voorzien. Voer
Zuid-Holland, Utrecht en Gelderland is de oprichting van een of meer centrale
destructorfabrieken van de N.T.F. of van andere ondernemingen met mogelijke
credietverschaffing door de regeering binnenkort te verwachten. Door de gemeenten,
die aldaar, alsook in Overijsel, Drenthe, Groningen en Friesland, met de N.T.F.
contractueel verbonden zijn, is aan deze vereeniging een bijdrage toegezegd, waar-
door men hoopt de verliezen ongeveer te kunnen dekken. Deze bijdrage is als voor-
waarde voor het te verstrekken crediet van regeeringswege geëischt.

In gunstige afwijking met de desbetreffende bepalingen, voorkomend in de
N.T.F.-contracten, is in het nieuwe contract van den N.B. Chr. Boerenbond voor
de gemeenten met een inwoneraantal plus het aantal H.A. samen grooter dan 2000,
niet vastgelegd een minimumbijdrage per jaar van ƒ 100. Elke gemeente zal ten
hoogste betalen 2 cent per inwoner en 2 cent per H.A. inet een maximum van
j 400 per jaar.

Daar verder uitstel dan 1 Juni 1934 zeer moeilijk te verkrijgen zal zijn, heeft het
bestuur van den bond na ampel overleg met de Afd. Noord-Brabant der Vereeniging
van Nederl. Gemeenten besloten den gemeentebesturen een nieuw contract ter tee-
kening aan te bieden. De voornaamste wijziging tegenover het vroegere contract
is de toezegging van een bijdrage door de gemeenten, zoolang dit naar het oordeel
der Nederl. Ver. van Gemeenten noodig is.

Bij bovengernelden brief is gevoegd een afschrift van een brief van den Dir. Ge-
neraal van de volksgezondheid, waarin de hoop wordt uitgesproken, dat de ge-
meentebesturen tot medewerking bereid zullen zijn, daar de nieuwe bepalingen van
het contract veel voordeeliger zullen zijn voor de gemeenten, dan wanneer zij zelf
voor de destructie zullen moeten zorgen, terwijl ook de Afd. van de Ver. van Ned.
Gemeenten verzoekt het nieuwe contract te acccpteeren.

De gemeente \'s Hertogenbosch heeft reeds met den N.C.B. een definitieve destructie-
overeenkomst gesloten, evenals Hedikhuizen en Hcrj>t.

Onder bovenstaand opschrift bespreekt collega Eerstens in „Slachthuis-Keuring-
Markt" van Juni j.1. de moeilijkheden, die zich op financieel-administratief gebied
bij de uitvoering der Crisis-Varkenswet voordoen. Hij schrijft o.a. het volgende:

„De regeling van bovengenoemde materie is feitelijk altijd onvoldoende geweest.
Er zijn gemeenten, waar de keuringsdienst geen gescheiden administratie, krachtens
art. 122 (114 bis oud) der gemeentewet, heeft en toch de stortingen in het stabili-
satiefonds door den keuringsdienst geschieden en waar deze gelden buiten de ge-
meenterekening blijven. Er zijn diensten met een eigen administratie, waar alle
gelden door de rekening van den keuringsdienst loopen en er zijn zulke diensten,
waar alleen de vergoedingen van de N.V.C. en de extra-uitgaven voor de crisis-
varkenswet door de rekening van het bedrijf loopen. Leiding werd te dezen opzichte
niet gegeven. Men kent het geval Gelderland, waarbij Gedeputeerde Staten eerst
beslisten, dat alle inkomsten en uitgaven betreffende de crisisvarkenswet door de
begrooting en rekening van den keuringsdienst moesten loopen, terwijl later een

tegenovergesteld standpunt werd ingenomen. Weer later gaf de Minister van Eco-
nomische Zaken en Arbeid op een vraag van Gedeputeerde Staten van Drenthe
te kennen, dat alle gelden van de crisisvarkenswet moeten worden verantwoord
in de rekeningen van den keuringsdienst, c.q. in de gemeenterekeningen. In het
licht van deze opvatting gezien, zou dus de storting der vergoedingen bij keurings-
diensten met geen eigen administratie moeten geschieden bij den gemeenteont-
vanger, en bij diensten met een eigen administratie op de postrekening van het be-
drijf.

Tot voor korten tijd werden echter alle vergoedingen door de N.V.C. bij de ge-
meenteontvanger gestort, hetgeen voor de bedrijven altijd weer afzonderlijke comp-
tabele handelingen meebracht. Toch onderscheidt de N.V.C. wat comptabiliteit
betreft 2 soorten keuringsdiensten; immers bij het toezenden van het formulier,
waarbij zij de bevoegdheid wenschte, de heffing bij slachtingen krachtens art. 60
der vleeschkeuringswet, namens de vleeschkeuringsdiensten te doen, hield zij re-
kening met 2 mogelijkheden, namelijk dat deze machtiging, al naar locale omstan-
digheden, door B. en W. of door den keuringsdienst moest worden onderteekend.

Naar aanleiding hiervan heb ik de N.V.C. er nogmaals op opmerkzaam gemaakt,
dat wij als keuringsdienst een eigen administratie voeren en dat in overeenstemming
met het antwoord door den Minister aan G.S. van Drenthe gegeven, alle vergoe-
dingen op de girorekening van het bedrijf dienen te worden overgeschreven. Nadien
is dan ook de geheele vergoeding over de laatstverloopen periode op de eigen re-
kening van het bedrijf gestort. Keuringsdiensten met een eigen financieel beheer
kunnen zich dus op dit voorbeeld beroepen en aldus medewerken tot het bereiken
van meer uniformiteit". de Graaf.

Op voorstel van het raadslid den Heer J. A. Jonoerius, besloten B. en W. der ge-
meente Maartensdijk (bij Utrecht) een nieuwe straat in Tuindorp (onder Maartens-
dijk) te noemen naar den Heer de Bruin, als hulde aan dien algemeen geachten en
populairen leeraar der toenmalige Veeartsenijschool (1893—\' 9°8). Deze aardige
en sympathieke daad zal zeker van diergeneeskundige zijde zeer op prijs gesteld
worden.

In het Utrechtsch Dagblad van 8 Aug. (avondblad) komt een schrijven van den
Heer Jonoerius voor, waarin de Bruin wordt herdacht en gewezen wordt op het
feit dat hij in zoo hooge mate de achting, het vertrouwen en de sympathie der boeren
wist te winnen en ook de veeartsenijschool bij de boeren populair heeft gemaakt.

Tot Afgevaardigden der Nederlandsche Regeering naar het vijfde Wereld-
Pluimvee-Congres te Rome, zijn benoemd de heeren:

Ir. D. S. Huizinga, Inspecteur van het Landbouwonderwijs; Dr. J. ,J. L. van
Rhijn, Ned. Gedelegeerde aan het Internat. Landbouwinstituut te Rome; Dr.
B. J. C. te Hennepe; Ir. J. G. Tukker, rijkspluimvee-consulent; P. J. van Haaren,
Voorzitter N.P.F.; Ir. P. Ubbels, rijkspluimvee-consulent; J. Mantel en P. J. Wijk.

De redactie ontving de „Volumen primero" van de „Trabajos del Instituto
de Biologia Animal. Director C. R. Martinez, 1933.

Het is een fraai, op stevig papier gedrukt, en van vele afbeeldingen (waarender
gekleurde) voorzien boekwerkje van 236 bladzijden. Gedrukt door: M. de Navarro,
Preciados 5. Madrid. Dit eerste deel bevat de volgendeTrabajos Originalei.

Estudio del aparato cromocómico en los Ascaris suilla y Ascaris vitulorum Gjeze,
J. Homedes.

I. Analisis de la Vicia Monantha (Koc.h) o Ervum monanthos (L) (Algarroba),
A. Rius Miró.

II. Analisis del Cieer Arietinum (L.) (Garbanzo) Variedades album y fuscum,
A. Rïus Miró y F. de Bus^uinza.

III. Analisis de naranjas (citrus Aurantium) (L.) deseeadas, A. Rius Miró.
Sobre un dinamómetro de facil construcción, para ensayo de lanas. J. Ocariz

Aportaciones sobre el poder antigénico de los mierobios virulentos y atenuados,
J. V\'idal, C. Ruiz, C. Arroyo y C. S. Enriquez.

Estudios sobre la bacteridia asporógena, J. Vidal e 1. Garcia.
El estephanorus dentatus (nota parasitológica), I. Garcia.
Existe en Espana la Theileriosis bovina ? I. Garci\'a.
El haemoproteus columbae (nota parasitológica), C. Ruiz.
Contribución al estudio de la esteatonecrosis, G. Ruiz.

Un estudio histopatológico de la tuberculosis muscular, C. Ruiz y C. Arroyo.
Contribución al estudio del bocio en los animales, C. Arroyo.
Un estudio sobre leucemia esplénica de tipo reticulo-endotelial en una vaca, I..
Lozano.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan, die
i Juli niet waren geëindigd).

Mond- en klauwzeer: bij 1660 (248) eigenaars, waarvan in Groningen bij 1; Drenthe
bij (1); Gelderland bij 28 (1); Utrecht bij 37 (8); Noordholland bij 32 (8); Zuid-
holland bij 546 (34); Zeeland bij 568 (108); Noordbrabant bij 427 (88); Limburg
bij 21 eigenaars.

Scabies (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 12 gevallen bij 1 eig.
(308 bij 22 eig.), waarvan in Groningen (g, paarden, bij 1 eig.); Friesland (112 bij
13 eig.); Drenthe (100 bij 3 eig.); Gelderland (43 bij 3 eig.); Utrecht (13 bij 1 eig.);
Noordholland 12 bij 1 eig.; Zuidholland (25 bij 1 eig.).

Rotkreupel bij schapen\'. 198 gevallen bij 13 eig. (g70 bij 50 eig.), waarvan in Gro-
ningen 3 bij i eig. (193 bij 9 eig.); Friesland 50 bij 4 eig. (1 15 bij 16 eig.); Drenthe 7
bij i eig. (20 bij 5 eig.); Gelderland 4 bij 1 eig. (70 bij 3 eig.); Utrecht 21 bij 2 eig.
(13 bij 2 eig.); Noordholland 97 bij 3 eig. (190 bij 11 eig.); Zuidholland 16 bij 1
eig. (369 bij 4 eig.).

Anlhrax: 10 gevallen bij 10 eig. (1), waarvan in Overijsel 1; Gelderland 1 (1);
Utrecht 1; Zuidholland 2, waarbij een varken; Noordbrabant 2; Limburg 3.
Malleus\'. 1 geval te Utrecht. Vr.

Verwijdering van kleine metaalsplinters en naalden doet in vele gevallen meer
kwaad dan goed. Bij het maken van een Röntgenfoto blijkt meestal dat de splinter
op een plaats ligt waar spoedig, zonder reactie, inkapseling zal volgen. Veroorzaken
de splinters (naalden) veel last dan moeten zij natuurlijk verwijderd worden.

Een man stierf, na het drinken van ongeveer 1400 flesjes radiumhoudend water
in den tijd van 5 jaar. De totale hoeveelheid opgenomen radio-actieve stof bedroeg
ongeveer 2.8 mg. Hiervan bleek nog 0,07 mg in het lichaam aanwezig, verspreid
over alle organen, maar hoofdzakelijk in het skelet, (ref. Keyser in N. T. van G.
1933, II No. 14, blz. 1582, uit J. of the Amer. Med. Ass. 1933). Vr.

Friesch rundvee-stamboek 1933. Afl. 82. Leeuwarden, N. Miedema en Co., 1933. 8°.
Zwartbonte stieren. Nos. 19734—20396.
Roodbonte stieren. Nos. 200—205.

Verslag over den landbouw in Nederland over 1931. Uitg. door de Directie van
den Landbouw, \'s Gravenhage, Algemeene Landsdrukkerij, 1933. 8°. f 1.—
Verslag van den toestand en de exploitatie van het openbaar slachthuis en den
keuringsdienst van vee en vleesch te Leeuwarden over het jaar 1932. [Door J. Vier-
sen. Leeuwarden]. 1933. 8°. 12 blz.

E. Reggiani, Generalita della alimentazione del bestiame. Dalle lezioni d\'igiene
zootecnica rac. a cura di D. Gianotti. 2a ed. Pisa, Nistri Lischi edit., 1932. 8°. 227 p.

T. Devalla, I latti acidi: yoghurt, kefir ecc. Torino, G. B. Paravia, 1932. 16°.
80 p.c. 12 tav. Lire 5.50

E. Castoldi, L\'allevamento degli animali nobili de pelliccia, nell\' industria e
nella pellicceria. Milano, U. Hoepli, 1933. 24⁰. VII -j- 354 p.c. 117 incis. orig.

p. Mégnin, Le chien. 5e éd. Rev. par paul-MéGNiN, Hérout et Luquet. Paris,
Aux Editions de l\'Eleveur, 1933. 8°. 267 p. av. ill. fr. 70.—-

T. 6. Maladies virulentes, virus-vaccins et prophylaxie de la rage.
I.. Panisset, Les maladies des animaux transmissibles à l\'homme. Paris. 1933-
8°. 96 p. fr. 12.—

F. Liégeois, Traité de pathologie médicale des animaux domestiques. Geinbloux,
j. Duculot, 1933. Gr. 8°. 725 p. av. ill. fr. 100.—

A. Perret-Maisonneuve, L\'apiculture intensive et l\'élevage des reines. 4e éd.
Paris. 1933. 8°. 770 p. fr. 45.—

W. Rainey, Euthanasia of dogs and cats. London, Baillière, Tindall and Cox,
1933. 18°. Sh. i.—

Report of the veterinary director-general, Dept. of Agriculture, Canada for the
year ending March \'31, 1932. [By G. Hilton], Ottawa, F\'. A. Acland, 1933. 8°.

Hoare\'s veterinary materia medica and therapeutics. 5th ed. rewr. by J.
Russel Greig. London, Baillicre, Tindall and Cox, 1933. 8°. X 520 p. Sh. 21.—
Report of the chief veterinary surgeon of Southern Rhodesia for the year 1932.
[By J. M. Sinclair]. Salisbury, Government Printer, 1933. 8°.

Our friend the German shepherd dog (known in the U.S. as the police dog and in Great
Britain as the Alsatian). Ed. by C. R. Johns. New York, Dutton, 1933. i6°. 95 p.

F. L. Washburn, The rabbit book: a practical manual on the care of Belgian
hares, Flemish giants and other meat and fur producing rabbits. 2d ed. Philadelphia,
Lippincott, 1933. 12°. 200 p. w. ill. and diagr. S 2.—

H. M. Baker, Turkeys: common sense theories, practical management, incuba-
tion and brooding in detail, feeding directions, feeding formulas. 2d ed. Chester-
town, Author, 1933. Kl. 8°. 240 p. S 2.—

Yearbook of agriculture 1933. Ed. by M. S. Eisenhower and A. P. Chew. Washing-
ton, Government Printing Office, 1933. 8°. 793 p. w. ill., maps and diagr. S 1.—
U. S. Dept. of Agriculture.

i. Milk-recorded cows. 2. Pedigree bulls.
Ministry of Agriculture and Fisheries.

j. Fine, Filterable virus diseases in man. Baltimore, Williams and Wilkins, 1933-
Kl. 8°. 152 p. S 2.25.

H. R. East, How to train dogs for the home, stage and moving pictures. New
York, Pitman, 1933. Kl. 8°. 190 p. w. ill. $ 1.50

H. P. Bayon, Diseases of poultry; their prevention and treatment. (A practical
guide for poultry keepers). London, The Feathered World, 1933. 8°. 154 p. w.
36 ill. and phot. Sh. 3.6

Pig breeders\' annual and year-book of the national pig breeders\' association,
1933—34. Vol. 13. London, Nat. pig breeders\' association, 1933. Gr. 8°. 225 p-

Stockklausner, Die Beurteilung des Höhenrindes. Berlin, P. Parey, 1933. 8°.
M. 10 Abb. M. i.—

Jahrbuch über neuere Erfahrungen auf dem Gebiete der Weidewirtschaft und des
Futterbaues. Hrsg. von F. Falke und R. Geith. Jg. 11. Hannover, M. und H.
Schaper, 1933. Gr. 8°. IV 204 S.m. 8 Textabb. und 13 Schaubldn. M. 12.—
Leber die Zusammensetzung des Schweinekörpers bei Mastschweinen verschiedener
Gewichtsklassen von J. Schmidt, M. von Schleinitz, E. Lagneau und C. Zimmer-
mann. Hannover, M. und H. Schaper, 1933. 8°. M. 6.—
Arbeiten der Dt. Ges. f. Züchtungskunde. H. 59.

C. Jensen, Die intrakutane Kaninchenmethode zur Auswertung von Diphtherie-
Toxin und Antitoxin. Kopenhagen, Levin und Munksgaard, 1933. 4⁰. 211 S. m.
31 Textabb. Kr. 20.—

W. Gottschalk, Der Polizeihund (Schutz- und Sicherheitshund). Seine Er-
ziehung, Dressur und Führung. 4te Aufl. Neudamm, J. Neumann, 1933. Kl. 8°.
220 S. m. 73 Fig. M. 1.40

Ergebnisse der Anatomie und Entwicklungsgeschichte unter Mitw. von F. Heiderich
hrsg. von E. Kallius. Bd. 30. Berlin, J. Springer, 1933. 4⁰. VIII 558 S. m. 57
Textabb. und 8 Taf. M. 98.—

G. Hoffbauer, Geflügelkrankheiten. Leipzig, Verlag der Geflügelbörse, n. d.
8°. 32 S. m. 50 Abb.

G. Gall, Die Kaninchenzucht. 2te Aufl. Wien. Scholle-Verlag, 1933. Gr. 8°.
55 S. m. 20 Abb. M. 1.20

O. Henze, Die Erziehung und Abrichtung des Hundes. 3te Aufl. Berlin, Kamerad-
schaft, 1933. 8°. 227 S. m. 42 Abb. M. 4.—
Hund und Katze, unsere Freunde ! Was man über Rasse, Aufzucht, Pflege, über
Behandlung und Zusammenleben von Mensch, Hund und Katze wissen muss.
München, Knorr und Hirth, 1933. 4⁰. 16 S. m. Abb.

J. Schneider, Das Schaf. Nutzbringende Haltung im Kleinbetrieb. [3teAufl.].
Leipzig, Hachmeister und Thal, 1933. Kl. 8°. 48 S. m. 14 Abb.
Lehrmeister-Bücherei. Nr. 402.

K. Teichert, Chemisches Hilfsbuch für den Molkereipraktiker. Hildesheim,
Molkerei-Zeitung, 1933. Gr. 8°. 163 S. m. Abb. M. 2.50

O. Grossmann, Das Reiterbild in Malerei und Plastik. Berlin, Würfclverlag,
1933. Gr. 8°. 136 S. m. 31 Taf.

A. Machens, Der Tierarzt. Neuausg. (von G. Friese dem derzeitigen Stand
entsprechend). Leipzig, Zeitverlag, 1933. 8°. 8 S.

R. Goldschmidt, Die Lehre von der Vererbung. 3te Aufl. Berlin, J. Springer,
1933. 8°. VI 215 S. m. 50 Abb. M. 4.80

und der Tierheilkunde mit Einschluss der Grenzgebiete. Bearb. von A. Arland.
Jg. i. 1932. Leipzig, M. Jänecke, 1933. 8°. Xll 97 S. M. 1.80

P. Mahlich, Nutztaubenzucht. Ein Leitfaden ........ in der Züchtung, Hal-
tung und Pflege........einschl. die Behandlung der Taubenkrankheiten u. s. w.

5te Aufl. Bearb. von E. Klein. Berlin. Pfenningstorff, 1933. Gr. 8°. 104 S. m. 47
Abb. M. 1.50

homöopath. Behandlung der am häufigsten vorkommenden Krankheiten bei Pfer-
den, Rindern, Schafen........ unter Mitberücksichtigung der Biochemie. 3te

Aufl. Bearb. in der wissensch. liter. Abt. der Fa. Dr. W. Schwabe. Leipzig, Schwabe,
1933. 8°. VII 124 S. M. 2.—

Reher\'s Jahrbuch für Pferdesport. Adressbuch der deutschen Vollblut- und Tra-
berzucht, Renn-, Traber- und Turniersport unter Berücksichtigung des benach-
barten Auslandes. Nach amtl. Quellen bearbeitet. Jg. 21. 1933. Berlin, Reher,
1933- ⁸°. 284 S. M. 5.50

Ph. Stöhr, Lehrbuch der Histologie und der mikroskopischen Anatomie des
Menschen mit Einschluss der mikroskopischen Technik. 23te Aufl. von W. von
Möllendorff. Jena, G. Fischer, 1933. 8°. XII 564 S. m. 478 z. T. färb. Abb.
im Text. M. 22.—

F. Mainz, Die Sexualität als Problem der Genetik. Versuch eines kritischen
Vergleiches der wichtigsten Theorien. Jena, G. Fischer, 1933. Gr. 8°. 88 S. M. 5.—

G. Krediet, Kastration intersexueller Säugetiere. Hrsg. von der Maatschappij
voor Diergeneeskunde te Utrecht. Utrecht, J. van Boekhoven, 1933. 8°. f 5 50

Statistischer Veterinärbericht über das Reichsheer für das Berichtsjahr 1931. Bearb.
im Heeres-Veterinäruntersuchungsamt. Berlin, Reichswehrministerium, 1933.

W. Töllner, Untersuchungen über die Jugendentwicklung des schwarzbunten
ostfriesischen Niederungsrindes vom 1 Monat bis zum 5 Jahre. Hannover, M. und
H. Schaper, 1933. Gr. 8°. 101 S.

G. Dirks, Die wichtigsten Blutlinien des Jeverländer Rindes. Die Vererbung der
bedeutendsten Vertreter in Form und Leistung. Hannover, M. und H. Schaper,
1933. Gr. 8°. 248 S. m. 32 Abb. u. 9 Blutlinientaf.

Shtylla, Les maladies contagieuses des animaux domestiques en Albanie. Pro-
phylaxie et réglementation sanitaires. Thèse de Toulouse. 1933.

J. Paris, Contribution à l\'étude clinique des affections chirurgicales du trayon
chez la vache laitière. Thèse de Lyon. 1933.

Sanianem, Etude sur les trypanosomiases expérimentales du chat. Thèse de Paris
\'933-

André, De la transfusion sanguine chez le chien. Son application thérapeutique
à la maladie du jeune âge. Thèse de Paris. 1933.

Fourré, Contribution à l\'étude de certaines boiteries intermittentes d\'origine
vasculaire. Thèse de Paris. 1933.

Pineteau, Comment les bovidés extériorisent la douleur. Thèse de Paris. 1933.

Allilaire, Contribution à l\'étude de la sympathectomie périartérielle chez le
chien. Thèse de Paris. 1933.

Kerguntul, La greffe des tumeurs malignes entre espèces animales distinctes.
Étude critique. Thèse de Paris. 1933.

E. Guignard, Contribution à l\'étude de la thérapeutique par le bactériophage.
Thèse de Lyon. 1933.

A. Chabet, Le cancer des mâchoires chez les animaux domestiques. Thèse de
Lyon. 1933.

P. Pellat, Les tumeurs malignes des testicules chez le cheval et chez le chien.
Thcse de Lyon. 1933-

W. Venske, Lieber das Vorkommen von Keimen aus der Paratyphus-Enteritis-
Gruppe und von Uebergangsstämmen (Intermediusgruppe) bei Hunden und
Katzen. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

H. Kassbaum, Klinische Untersuchungen auf Gravidität bei Schlachtrindern.
Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

H. J. Engeman, Ist die Mareksche Geflügellähme eine B. Avitaminose? Inaug.-
Diss. Berlin. 1933.

E. Ackermann, Ein Beitrag zur Kontrolle der Desinfektionswirkung (Katadyn-
wasser) durch die Kataphorese. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

F. Grapentin, Eiweissfreie Nahrung in ihrer Wirkung auf die Oxydationslage des
Körpers. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

K. Vöhringer, Morphologische und biologische Untersuchungen am Falter der
grossen Wachsmotte (Galleria mellonella L.). Inaug.-Diss. Berlin. 1933•

G. Becker, Ueber Versuche die Immunkörperbildung gegen Bang-Antigene
bei Kaninchen durch gleichzeitige Injektion von unspezifischen Stoffen zu steigern.
Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

W. Passmann, Die rheinisch-deutsche Kaltblutzucht in ihrer züchterischen Ent-
wicklung und wirtschaftlichen Bedeutung. Inaug.-Diss. Bonn-Poppelsdorf. 1932.

H. Sommerhoff, Die Bedeutung des Frankfurter Marktes für den Absatz von
Schlachtvieh und Fleisch. Inaug.-Diss. Giessen. 1932.

F. Bon, Entwicklung und gegenwärtiger Stand der deutschen Silberfuchs- und
Nerzzucht unter bes. Berücksichtigung der Zucht dieser Tierarten. Inaug.-Diss.
Jena. 1932.

H. Curt, Untersuchungen über quantitative und qualitative Unterschiede der
Milch von den vier Euterviertcln des Rindes. Inaug.-Diss. Jena. 1932.

H. Eggers, Die Futtergrundlagen des Rindviehes unter bes. Berücksichtigung
der Milchviehhaltung der landwirtsch. Betriebe des Lehmbodengebietes im Osten
Schleswig-Holsteins. Inaug.-Diss. Kiel. 1932.

W. Rehders, Untersuchung der Futtergrundlage in landwirtsch. Betrieben der
Schleswig-holsteinischen Geest unter bes. Berücksichtigung der Milchviehhaltung.
Inaug.-Diss. Kiel. 1932.

K. Degen, Variationsstatistische Körpcrmass-Untersuchungen an 500 Olden-
burger Zuchtstuten. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

H. Heineccius, Versuche über die Wirkung von Adiposan bei tuberkulösen Hüh-
nern. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

J. Kaufhold, Ueber einen Fall von Verknöcherung der Hernienkapsel eines
Bauchbruches beim Rinde mit bes. Berücksichtigung der Frage der Metaplasie
des Bindegewebes in Knochengewebe. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

H. Hettenhausen, Untersuchungen an Muskeln mit dem Skierometer von
Mangold. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

H. Linkhoff, Der Nachweis der Eutertuberkulose durch die Komplementbin-
dungsmethode. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

G. Koschnick, Beiträge aur modernen expektorisierenden Methode. Inaug.-
Diss. Leipzig. 1933.

H. Bergmann, Die Brüsseler Krankheit des Pferdes im Urteil der deutschen Tier-
medizin. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

E. Baumänn, Beitrag zur Prophylaxe und Therapie der Metritiden von Kühen
und Ziegen. Inaug.-Diss. Leipzig 1933.

F. Balke, Systematiseh-histologische Untersuchungen von Rotwürsten und
Sülzen. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

W. Bruhn, Versuche zur hormonalen Schwangerschaftsreaktion beim Rinde.
Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

J. Görtzen, Die Wirkung der in der Medizin gebräuchlichen Oele und Salben-
grundlagen insbes. des Lebertrans auf die Entwicklung von Keimen. Inaug.-Diss.
Hannover. 1933.

K. Hansen, Die Entwicklung der Fleischversorgung Deutschlands aus dem Aus-
lande nach dem Kriege. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

E. Haschen, Versuche zur Bekämpfung des Dasselbefalls beim Rinde. 6ter Bei-
trag. Hexaliquid, Pyrethron, Sulfoliquid, Dasselfluid nach Dr. Herbig, Medol,
Petroleum Paraffinöl aa, Warble-Oil, Cerofob-salbe, Injektion von Dasselsalbe
Gattinger, Dasselsalbe Beugen, Larfud-Salbe und Vaseline in die Beulen. Inaug.-
Diss. Hannover. 1933.

R. Heesch, Harnuntersuchungen bei notgeschlachteten Tieren, ein Beitrag zur
Beurteilung des Fleisches. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

P. Hoffmeier, Untersuchungen und kritische Betrachtungen über die sog. Phase
der Milchsekretion beim Rind. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

A. Jansen, Ueber die Plazenta und Paraplazenta der Katze. Inaug.-Diss. Han-
nover. 1933.

P. Jochims, Anaerobe sporenbildende Bakterien in Milch und Molkereiprodukten.
Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

J. Stimpel, Die Morphologie des medialen Muskelstranges der Stammzone bei
den Haustieren. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

K. Kalweit, Vergl. Untersuchungen über das morphologische und biologische
Verhalten der aus der Milch, dem Euter und den supramammären Lymphknoten
galtkranker Kühe gezüchteten Mastitisstreptokokken. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

H. Meyer, Spülungen und Infusionen mit Targesin bei Kokken- und Pyogenes-
Mastitiden des Rindes. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

W. Müller, Untersuchungen über die Brauchbarkeit des „Thorotrast" zur
röntgenologischen Darstellung von Milz und Leber bei Kleintieren. Inaug.-Diss.
Hannover. 1933.

H. Peters, Versuche zur Bekämpfung des Dasselbefalls beim Rinde. 5ter Beitrag.
F\'liegenabwehr, Immunisierung, medikamentöse Abtötung der Dasseln mit S0₂-
Präparaten, Delicia und wässerigen Derrisextrakten. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

H. Pirila, Untersuchungen an 16 Pferdeschädeln über die Formveränderungen
der Zähne und ihre Lage im Kiefer in den verschiedenen Altersstadien. Inaug.-
Diss. Hannover. 1933.

A. Remien, Versuche zur Bekämpfung des Dasselbefalles beim Rinde. 7ter Beitrag.
Derrispräparate. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

J. Lorenzen, Die Brauchbarkeit der Amylasen und der Jodschnellreaktion zum
Nachweis momenterhitzter Milch. Inaug.-Diss. München. 1933.

J. Schwarz, Ein Beitrag zum Studium der Schardinger Reaktion. Inaug.-Diss.
München. 1933.

A. Weisshaupt, Vermögen Wassertiere sich ausschliesslich von Nährstoffen, die
im Wasser gelöst sind, zu ernähren? Inaug.-Diss. München. 1933.

Larven en eieren van Aelurostrongylus abstrusus in afkrabsel van de
sneevlakte van de long.
300 X .

BIJDRAGE TOT DE KENNIS VAN DE ONTWIKKELING
EN DE DOORBRAAK DER BLIJVENDE TANDEN VAN

Voor zoover mij bekend, is de oudere literatuur niet bijzonder rijk
aan gegevens betreffende dit onderwerp; de meeste schrijvers zwijgen
er over, of bepalen zich tot het maken van een enkele opmerking daar-
omtrent. Zoo geven de Girards¹) aan, dat de wisseltanden scheef of
schuin te voorschijn komen en zich het eerst met een scherpe punt
vertoonen, nadat zij zich eenen weg door het been en tandvleesch heb-
ben gebaand ; „naarmate zij zich daar buiten verheffen en verlengen,
beginnen dezelve minder scheef te staan, en nemen allengskens de
natuurlijke richting aan, welke zij moeten bezitten". Gurlt²) merkt
op, dat de blijvende tanden onder de wortels der melktanden gevormd
worden, dat deze wortels met den toenemenden groei der blijvende
tanden steeds korter en dunner worden, zoodat de melktanden ten-
slotte uitvallen als de blijvende gereed zijn hunne plaatsen in te nemen.
Youatt ) geeft een teekening van een opengelegde kaak met blijvende
tanden. Eerst in het in 1894 verschenen werk van Cornevin et
Lesbre³) wordt moer aandacht aan dit vraagstuk geschonken; er
wordt daarin zoowel gesproken over de plaats, die de tanden in de
kaak innemen, als over de tijdstippen waarop zij macroscopisch zicht-
baar worden, liever, waarop hun verkalking begint. Omtrent het eer-
ste zeggen de genoemde schrijvers (pag. 245) : „Les incisives de lait
sont d\'abord placées de champ dans leurs follicules, sur deux rangées
antéro-postérieures (fig. 109); il en résulte que la face antérieure est
interne, et le bord interne supérieur. Elles tournent sur leur axe au
fur et à mesure que le maxillaire s\'élargit et qu\'elles font éruption.
Celle-ci achevée, elles restent encore plus ou moins longtemps che-
vauchantes par leurs bords adjacents.

Les incisives remplaçantes se placent dans l\'os de la même manière
et éprouvent, en faisant éruption, le même mouvement de rotation
sur leur axe; au moment où elles traversent la gencive, on voit leur bord
antérieur obliquement situé derrière la dent caduque déjà tombée ou
près de tomber. Il nous est arrivé plusieurs fois de trouver les pinces
opposées par leur face postérieure, de telle sorte qu\'elles eussent dû,
pendant l\'éruption, exécuter un mouvement de rotation inverse du
mouvement des autres dents."

1 \') Verhandeling over de kennis v/d ouderdom enz. vert, door F. C. Hekmeyer,
Utrecht 1857.

Ik heb nooit anders gezien, dan datgene wat Cornevin en Lesbre
verscheidene malen hebben waargenomen, n.1. dat de blijvende binnen-
tanden met hunne tongvlakten naar elkaar toe gekeerd waren. Zooals
ik reeds vroeger zeide¹), is de draaiende beweging die deze tanden om
hunne lengteassen moeten maken om op hunne plaatsen in de rij
te komen in hun gewonen stand, tegengesteld aan die welke de andere
tanden hebben te volbrengen. In tegenstelling met de andere drie
paren blijvende tanden, groeien de binnentanden mediaal ten op-
zichte van de wortels der melkbinnentanden, tevens meer linguaal dan
labiaal, zoodat deze wortels op de convexe vlakte van de blijvende tan-
den komen te rusten. Het been, dat de binnentanden eerst scheidt
wordt geresorbeerd, zoodat zij elkaar in de mediaanlijn ontmoeten.
Gedurende dit proces treedt ook resorbtie in den melktandswortel op,
waardoor deze korter wordt. De binnentanden wentelen om hunne
lengte-assen, en groeien tevens in medio-craniale richting uit, zoodat
de resulteerende beweging een schroefvormige is. Hierdoor dringen zij
ten slotte in de nog niet geresorbeerde resten van de melktandswortels,
en drijven de melktanden uit. Gedurende deze uitdrijving en ook daar-
na, voltooien de blijvende tanden de rotatic om hunne lengte-assen
tot hunne voorranden een rechte lijn vormen.

Zooals boven is opgemerkt, wijkt de ligging en de grocirichting van
de binnentanden af van die der andere drie paren tanden. De lip -
vlakte van deze tanden ziet medio-labiaal, de tongvlakte latero-lin-
guaal. Deze tanden moeten ook een wenteling, maar een geringere,
om hunne lengte-assen maken; deze is echter tegengesteld aan die van
de binnentanden. Bovendien groeien zij lateraal ten opzichte van de
wortels der overeenkomende melktanden. Evenals de binnentanden
dringen echter ook zij ten slotte in de nog niet geresorbeerde resten
van de melktandswortels, hetgeen mogelijk is, omdat het verschil in
ligging wordt opgeheven door het verschil in groeirichting. De af-
beeldingen i t/m 36 mogen een en ander verduidelijken.

In 1928 gaf Schönberg²) eenige Röntgenfoto\'s van onderkaken
waarbij de tandwisseling meer of minder ver gevorderd was, en merkte
daarbij o.m. op: ,,Aboral von den Milchzangen liegen die schon in
Krone und Wurzel verkalkten bleibenden Zangen. Auffallig ist beson-
ders, dasz diese im Unterkieferkörper nicht, wie es ihre spätere Stel-
lung nach dem Durchbruch erwarten liesze, horizontal gelagert sind,
sondern zur Medianlinie hin einwärts gedreht, so dasz ihre Zungen-
flächen einander zugekehrt sind. Hieraus ergibt sich die Tatsache,
dasz die Zangen sich nicht nur zum Durchbruch vorschieben, sondern
auch um ihre Achse nach auswärts drehen müssen".

1 ") Onderzoek omtrent de tandwisseling bij enkele huisdieren. Tijdsch. v. Dier-
geneeskunde 1920. bl. 314.

2 ) Ein Beitrag zur Ossifikation und zum Durchbruch der bleibenden Schnei-
dezähne des Rindes. Berl. Tierärztl. Wochenschrift. 1928. Bl. 729.

binnentanden met hunne lipvlakten naar elkaar toe gekeerd in de kaak
lagen. Ik ben dan ook geneigd eenigszins sceptisch te staan tegenover
de vele gevallen, waarin dit volgens Cor.nf.vin en Lesbre heeft plaats
gevonden.

Hetzelfde geldt voor de melkbinnentanden; ook deze zijn met hunne
tongvlakten naar elkaar toe gekeerd en wentelen op dezelfde wijze
als de overeenkomstige blijvende. Fig. 109 lijkt mij dan ook een kunst-
product, dat niet in overeenstemming is met de werkelijkheid.

Omtrent de tijdstippen waarop de eerste verkalkingsprocessen in de
jonge blijvende tanden optreden, deelen Cornevin en Lesbre mede,
dat op 5 tot 7 maanden na de geboorte de binnentanden verschijnen,
op een jaar de binnenmiddentanden, op jaar de buitenmidden-
tanden en op 2J jaar de hoektanden. Op 22 maanden, als de binnen-
tanden gewisseld zijn, heeft de binnenmiddentand een wortel van 1 c.M.
en is de kroon van den buitenmiddentand bijna gereed; op 3 jaar is de
kroon van den hoektand bijna voltooid. Volgens Schönberg zijn op
i £-jarigen leeftijd de binnentanden juist gewisseld, zijn de binnenmid-
dentanden tot in den wortelhals geheel verkalkt, terwijl in de kronen
van de buitenmiddentanden de kalkafzetting begint. Op 2f jaar, als
de binnenmiddentanden wisselen, is de kroon van de buitenmidden-
tanden verkalkt, en treedt in de kroon van de hoektanden ook reeds
verkalking op.

Wat ons vee betreft, dit wisselt in het algemeen later.¹) Bovendien
is niet nauwkeurig op te geven, wanneer de verkalking in de verschil-
lende tanden begint, daar dit sterk kan varieeren (verg. b.v. afb. 5 en
8, 9 met 39, 19 met 24). Misschien zal de volgende eenvoudige regel
nog het best voldoen, mits maar in het oog gehouden wordt, dat be-
langrijke afwijkingen daarvan volstrekt niet zeldzaam zijn:

Men ziet op de afbeeldingen, hoe de kaak er in slaagt plaatsruimte
te scheppen voor de zich ontwikkelende tanden. Het is een voortdurende
afbraak, en elders weer opbouw, van been; resorbtie aan den eenen
kant en appositie aan den anderen. Vooral onder en boven den jongen
tand, basaal van den groeienden wortel, en craniaal van den voorrand
is de resorbtie zeer sterk. Ue buitenwand van de kaak, lateraal in de
streek onder de wortels van de melkbuitenmidden- en melkhoektanden,
waar I², I³ of I^J bezig zijn zich te ontwikkelen, is vaak zoo dun, dat het
schijnt, alsof alleen het periost nog maar aanwezig is. Een inzicht in
de processen die zich hierbij in de kaak afspelen, geven de onderzoe-

kingen van Fischer¹) bij honden- en kattenkaken. Hier zij alleen het
volgende uit zijn „Zusammenfassung" overgenomen: „Am Zahnhals
geht der Resorptionssaum oft in ein indifferentes Spindelzellenlager
über, apicalwärts längs der Wurzel dagegen in eine Osteoblastenreihe.
Basal hat wiederum an der der Pulpa zugekehrten Knochengrenze
eine lebhafte Resorption statt, die erst mit Abschlusz der Wurzelbil-
dung eingestellt wird. Es findet mithin im Umkreise der Wurzel ein
lebhaftes Knochenwachstum statt, das schlieszlich zum Bau der Alveo-
larspongiosa führt. Der junge Zahn wächst also nach oben in die Mund-
höhle wie nach unten in die Spongiosa hinein, so dass im Bereich der
Krone und basal Absorption der Knochensubstanz stattfindet".

Ongetwijfeld spelen de tanden dus een belangrijke rol bij de ont-
wikkeling der kaak; zij bepalen mede den vorm van de pars incisiva
van de mandibula. In dit verband merkt Kantorowicz²) o.m. op:
„Die Kiefergrösze bezw. die Grösze des Alveolarbogens steht zur Zahn-
grösze un engen Beziehungen, vermutlich weil das Gebisz sich den Al-
veolarfortsatz schafft, den es benötigt. Dasz aber auch Miszverhält-
nisse vorkommen und trotzdem normal sein können geht aus der Exis-
tenz der sog. Lückengebisse hervor, die weiter unten noch besprochen
werden. En verder (bl. 355): „Im Lückengebisz aber müssen wir dem
Alveolarfortsatz eine gewisse Selbständigkeit zubilligen". Het ontstaan
van deze „Lückengebisse" wordt niet verklaard; men acht het waar-
schijnlijk, dat erfelijkheid hierbij een rol speelt.

Tegenover deze „te wijde" gebitten, waarbij ruimten tusschen alle,
of tusschen sommige tanden aanwezig zijn, staan „te nauwe". In deze
gebitten is niet voldoende ruimte voor een regelmatigen stand der
tanden aanwezig, of op een bepaald oogenblik niet voorhanden ge-
weest, wat tot gevolg heeft gehad, dat deze laatsten elkaar gedeeltelijk
bedekken, of achter elkaar in plaats van naast elkaar staan-.

Over dit onderwerp is reeds veel geschreven, er zijn tal van theo-
rieën over opgesteld, maar desondanks kan men geloof ik moeilijk
zeggen, dat het ontstaan ervan op afdoende wijze is verklaard.

Pusch ) zoekt de oorzaak in een te vroege doorbraak der tanden,
Wedl ²) meent: „Die häufigste Gelegenheitsursache dieser Stellungs-
anomalien dürfte ein zur Entwicklung der bleibenden Zähne zu lang-
sames, stehen gebliebenes oder in seinen Dimensionen unregelmässiges
Knochenwachsthum in dem vorderen Kieferabschnitt sein", Schöber ⁵)
neemt aan, dat een „zu enge Lagerung der Zahnkeime" de oorzaak
van deze anomalie is, sommigen hebben de „Civilisation" verantwoor-

1 ) Beiträge zum Durchbruch der bleibenden Zähne etc. Anatomische Hefte,
116 Heft (38 Band, Heft 3). Wiesbaden 1909.

wat tot gevolg heeft, dat de kaak door den Nrfl
druk van de buitenlucht wordt gecompri-

gedrängt durchbrechen, wobei es von der\' I^^^H
embryonalen Lagerung der Zahnkeime oder
vom Zufall abhängen mag, ob nun ein Zahn
gedreht oder palatinal oder labial verdrängt

malen stand innemen. Sternfeld spreekt MRjÄf
in dit verband van een „Zunahme des

4—5 Jahre einsetzen sollte, führt zum fron- V^HBp
talen Engstand. Der Kiefer kann auch noch

geloof niet, dat het goed is haar zonder meer Bfc^Y* jfrCV^
voor het rund over te nemen. Op afb. 94

1 ) Verg. o.a. Sternfeld, Scheff\'s Handb. der Zahnheilk. Wien 1891, bl. 466 e.v.

2 -) Verg. Sternfeld 1. c.; Peckert, Die Morphologie der Missbildungen enz.
III Teil, IV Lieferung, bl. 505, en Kantorowicz.

3 ) Verg. Sternfeld 1. c.; Möller und Frick, Spezielle Chirurgie II Banc,
1919 bl. 32. Zie ook Kitt, Lehrb. der path. Anatomie, Stuttgart 1910, bl. 452, en
Joest, Spezielle path. Anatomie der Haustiere, I Band bl. 130. Berlin 1919.

t/m 107 ziet men eenige voorbeelden van een te nauwen stand der
blijvende tanden; deze anomalie komt veel vaker voor dan een te
wijden stand.

Afb. 94 en 95 b.v. laten zien, dat er zoo weinig ruimte in de kaak
voorhanden was, dat de blijvende binnentanden hunne wenteling
niet naar behooren hebben kunnen volbrengen; zij bedekken elkaar
gedeeltelijk, in plaats van dat zij naast elkaar in de rij staan. De snel-
heid waarmee zij zich ontwikkeld hebben, is dus niet in overeenstemming
geweest met die waarmede de kaak gegroeid is. Nadien schijnen kaak
en tanden zich verder harmonisch te kunnen ontwikkelen — men zie
b.v. afb. 97 en 101, waar de tanden goed aaneensluiten — maar in
andere gevallen treffen wij ruimten tusschen de binnen- en de binnen-
middentanden aan (afb. 98 en 99), zoodat wij hier kunnen spreken
van een „Zunahme des Kieferwachtshums" („Wachstum nachholen").
Ondanks het feit, dat er nu naar het schijnt voldoende ruimte aanwezig
is, blijft de stand der binnentanden abnormaal; zij kunnen blijkbaar
niet meer wentelen of zich van de mediaanlijn verwijderen. Dit heeft
men ook bij den mensch waargenomen; „es kommen" zegt Sternfeld,
„allerdings auch Fälle vor, wo ein Zahn gedreht steht und stehen
bleibt, wiewohl genügend Platz für seinen breiteren Durchmesser
vorhanden wäre; auch in diesen Fällen mag die Ursache auf Plazt-
mangcl zurückzuführen sein, und wenn auch späterhin mehr Raum
frei wurde, so konnte derselbe doch nicht mehr ausgenützt werden,
da der betreffende Zahn schon in seiner gedrehten Stellung festwachsen
war".

Hebben nu in deze gevallen de blijvende binnentanden zich te vlug
ontwikkeld, of\' is de kaak te langzaam gegroeid, en wat zou de oorzaak
van een en ander kunnen zijn ? Ik acht het niet wel mogelijk antwoord
op deze vragen te geven; er is nog zoo weinig van deze zaken bekend.
Wel kennen wij natuurlijk verschillende omstandigheden, die mede
bepalen of de ontwikkeling en de doorbraak der blijvende tanden bij
den mensch of onze huisdieren meer of minder voorspoedig in zijn
werk zal gaan; afgezien van ziekelijke afwijkingen kunnen in dit ver-
band o.m. voeding, verpleging, stalrust, en drachtigheid worden ge-
noemd. Ondervoeding vertraagt de tandwisseling¹), terwijl een over-
vloedige voeding haar bespoedigt, vooral tijdens den staltijd. Interes-
sante waarnemingen in dit opzicht vindt men o.a. vermeld door Re-
nault, die zegt²): „M. Massé est d\'avis qu\'un régime copieux et sub-
stantiel, donné dans le jeune âge, exerce une influence pricipale sur
cette rapidité de l\'évolution dentaire" en verder: „Une autre remarque
faite par cet habile éleveur, c\'est que la nourriture d\'hiver surtout
semble hâter la chute des dents de lait et la sortie des remplaçantes".

1 *) Kantorowicz, Klinische Zahnheilkunde, Band I, bl. 107 („Blockadekinder"),
Berlin 1929.

2 ) Quelques considérations sur l\'âge du boeuf. Rec. de Méd. Vét. 1846. Bl. 897.

Jessen¹) deelt mede, dat de meeste veulens in het begin van het jaar
geboren worden, en dat in October de remontepaarden naar de cava-
lerieregimenten te St. Petersburg gaan. Bij vele is de wisseling dan
nog niet begonnen. Andere, een jaar oudere paarden, hebben nog
niet volledig ontwikkelde binnentanden, terwijl de overige tanden nog
melktanden zijn en vast in hunne alveolen zitten. Weer andere, onge-
veer 5|-jarige paarden, hebben half ontwikkelde middentanden en
melkhoektanden. En dan vervolgt hij: „Betrachten Sie nun dieselben
Pferde vielleicht im Januar oder Februar des nächsten Jahres, so wer-
den bedeutende, aber ebenfalls wieder von den Regeln abweichende
Veränderungen in den Reihen der Schneidezähne sich bemerken
machen. Während der eingetretenen Ruhe, des Aufenthaltes in warmen
Ställen und regelmässiger, guter Fütterung scheint die Natur nicht
nur bei einigen der bezeichneten Pferde sich beeilt zu haben, das Ver-
säumniss nachzuholen, sondern sie hat sich gewissermaassen in der
Eile überstürzt und auch die Zähne schon herausgetrieben, die sonst erst
nach Monaten, einem halben Jahre und später zum Vorschein kommen
sollten. So hat das gegenwärtig wirklich dreijährige Pferd, das vor
drei bis vier Monaten zurück noch keinen einzigen Ersatzschneide-
zahn hatte, jetzt schon deren vier in jedem Kiefer, nämlich die Zangen
und Mittelzähne. Ja ! es kommt vor, dass auch die Fülleneckzähne
schon bedeutend hervorgetrieben sind, so dass ihr Hals deutlich sicht-
bar ist, was auf die schon fortgeschrittene Entwicklung der Ersatzeck-
zähne schliessen lässt".

Soortgelijke waarnemingen betreffende den invloed van voeding
en verpleging op de tandwisseling bij schaap en geit vindt men o.m.
vermeld door YÓuatt\'²) en Scheunpflug¹\').

Over den invloed van de drachtigheid merkt Träger¹) o.a. op:
„Eine vergleichende Besichtiging der jungen Stuten von 1841 machte
mich nämlich auf die sehr beachtcnswerthe Erscheinung aufmerksam,
dasz fast sämmtliche tragende noch unverändert den Zahnstand der
Stuten von 1842 besaszen; während die güsten Stuten desselben Jahr-
ganges ohne Ausnahme den Eckzahn geschoben hatten enz."

Nu zijn echter in het algemeen de hier genoemde omstandigheden
ook in staat de ontwikkeling der kaak te bespoedigen resp. te vertragen,
immers men ziet in den regel, dat de kaak zich aan de tandwisseling
aanpast; een trage tandwisseling gaat gepaard met een langzamen
groei van de kaak, terwijl een snelle ontwikkeling en doorbraak der
tanden ook een voorspoedige kaakontwikkeling met zich brengt. Voor-
beelden hiervan ziet men op afb. 37 en 38, a en b. Dc binnentanden

1 \') Anomalien beim Zahnvvechsel der Pferde. Mag. für die gesammte Thier-
heilkunde 1858, bl. 403.

van No. 37 staan blijkens hunne wrijfvlakten reeds geruimen tijd in
de rij ); bij No. 38 is van dergelijke wrijfvlakten nog niets waar te nemen,
en toch zullen hier de blijvende binnenmidden- en buitenmidden-
tanden veel eerder op hunne plaatsen in de rij zijn aangekomen, dan
de overeenkomstige tanden van No. 37. Van een te wijden stand der
tanden (No. 37) of een te nauwen (No. 38) is echter geen sprake; de
kaken passen zich aan.

Er komen echter ook gevallen voor, waarin de tanden zich snel ont-
wikkelen en de kaak daarbij achter blijft; dit moeten wij tenminste
aannemen op grond van hetgeen wij soms zien. Wanneer men de
afb. 39 en 40 vergelijkt met b.v. afb. 6 t/m 13, clan komt men tot de
conclusie, dat in de beide genoemde praeparaten, de ontwikkeling der
tanden, althans die der binnenmidden- en buitenmiddentanden, voor-
spoedig in zijn werk is gegaan; deze runderen zouden ongetwijfeld
vroeg gewisseld hebben. Men ziet voorts, dat de ontwikkeling der tan-
den van No. 39 zeker niet achter staat bij die van de tanden van No. 40,
maar tevens valt waar te nemen, dat de kaak van No. 40 veel sterker
ontwikkeld is dan die van No. 39; de ruimte voor de tanden is daar
veel grooter. Een voorspoedige tandgroei gaat dus niet steeds met een

snellen kaakgroei gepaard en het gevolg van een zoodanige dishar-
monische ontwikkeling zal zijn, dat er geen voldoende ruimte aan-
wezig is wanneer de tanden doorbreken en hunne plaatsen in de rij
trachten in te nemen. Hierdoor komen zij te nauw te staan.

Het omgekeerde komt ook voor; hier is de kaak te vlug of te sterk
gegroeid, waardoor ruimten tusschen de tanden zijn opgetreden. Boven
wees ik er reeds op, dat Kantorowicz het ontstaan hiervan niet heeft
verklaard; wel wordt opgemerkt, dat de kaak te groot kan zijn, ofwel
. de tanden te klein. Volgens mijn ervaring, die in overeenstemming is
met die van Schöber, komt deze afwijking bij het rund zeldzaam voor;
ik zag ze slechts enkele malen, en tevens waren daarbij nog meer ab-
normaliteiten aanwezig. Volledigheidshalve beeld ik een paar van
dergelijke gevallen af (afb. 41, melkgebit van een kalf met enkele kegel-
vormige tanden; afb. 42, onderkaak van een ruim 3-jarigen Frieschen
stier, die reeds had afgewisseld, met deviatie van rechter binnenmid-
den-, buitenmidden- en hoektand; afb. 43, onderkaak van een rund,
waarbij links geen resorblie in den melktandswortel is opgetreden.
Ook heb ik vroeger reeds medegedeeld¹), dat genoemde anomalie bij
het schaap eveneens weinig voorkomt, zulks in tegenstelling met een te
nauwen stand.

Zeer merkwaardig is, dat wij bij de geit juist het omgekeerde zien.
Nimmer nam ik bij dit dier een te nauwen stand waar²); ook Scheun-
pflug (I.e.) spreekt in dit opzicht niet over afwijkingen van bcteekenis,
wel daarentegen over het voorkomen van ruimten tusschen de tanden
bij jonge dieren. Hij zegt daaromtrent (bl. 84): „Während die Schneide-
zahnkronen im allgemeinen kurz nach dem Wechsel infolge ihrer
Breite eng beisammen stehen, ihre Seitenränder sich mitunter noch
gering übereinander schieben, stehen dieselben bei vorgerückter Ab-
nützung, durch welche ihre Breite gemindert worden ist, weiter aus-
einander, sodasz zwischen denselben schlieszlich Lücken auftreten,
wie auch ich des öfteren fand. Es sei jedoch nicht unerwähnt, dasz
bisweilen auch bei jungen Tieren, welche kaum erst abgezahnt haben,
besonders bei Böcken, offenbar des stärker entwickelten Unterkiefers,
deutlich Lücken zwischen den Schneidezähnen vorhanden sind, da
die Schneidezähne weit auseinander stehen", (verg. ook bl. ioi).

Zou waarlijk de geit zooveel minder last hebben van adenoide vege-
taties in de neuskeelholte, dan rund en schaap ? En zoo ja, hoe moet
dan het tamelijk veelvuldig optreden van „Lückengebisse" bij deze
dieren worden verklaard ?

Niet onvermeld wil ik laten, dat Wolfe³) indertijd metingen aan ver-
schillende kaken verrichtte en op grond daarvan tot de conclusie kwam:
„Was den Raum für die Schneidezähne betrefft, so scheint sich der-

selbe bei allen Thieren zu verbreitern. Bei der Ziege geschieht diese
Verbreiterung in nur geringem, beim Rind in sehr bedeutendem
Maasse".

„Wenn ein Zahn in der Zahnreihe fehlt" merkt Kantorowicz
(Band II, blz. 379) op, „verringert sich das Wachstum des Kiefers,
und zwar hat sich aus sehr sorgfältigen Nachprüfungen ergeben dasz
das Wachstum des Kiefers von zwei Momenten beeinfluszt wird, von
den Zähnen und einer dem Kiefer innewohnenden Wachstumstendenz
und dasz man wohl nicht fehl geht, wenn man beide Komponenten
gleich hoch bewertet". Ook bij het rund schijnt in zulke gevallen de
kaak in groei achter te blijven; er is dan minder ruimte tusschen de
blijvende tanden, dan normaal het geval pleegt te zijn (afb. 44, 45 en
46). Ontbreken meer tanden, dan schijnt de kaak veel smaller, niet
zoo „gevuld" (afb. 47). Echter ook bij een normaal aantal tanden kan
men soms te smalle kaken waarnemen; men vergelijke b.v. afb. 48 en
49¹), bij beide zijn de blijvende buitenmiddentanden bijna op hunne
plaatsen in de rij aangekomen. Bij No. 49 schijnt dus de „innewohnende
Wachstumstendenz" zijn plicht geheel of gedeeltelijk te hebben ver-
zaakt, of haar niet te hebben kunnen volbrengen. Wij weten, naar het
mij voorkomt, te weinig van de wetten van groei van onze jonge dieren,
om hier een wel gefundeerde uitspraak te kunnen doen. Voortdurende
observaties betreffende de tandwisseling, gepaard gaande met tal van
metingen op het voetspoor van J. H. W. Th. Reimers²) en met registra-
tie van alle bekende levensomstandigheden, zullen misschien in staat
zijn, ons een inzicht te geven in de vraagstukken, die hier aan de orde
zijn gesteld. De compressietheorie kan wellicht voor den mensch van
belang zijn, voor onze dieren echter kan ik er geen groote beteekenis
aan toekennen.

De schrijver bespreekt eerst de ligging van de blijvende tanden in
de kaak bij het rund. In tegenstelling met Cornevin en Lesbre, is
hij van meening, dat de blijvende binnentanden (evenals trouwens de
melkbinnentanden), steeds voor hun doorbraak met hunne tongvlakten
naar elkaar toe gekeerd liggen; dientengevolge is een wenteling noodig,
om naast elkaar in de rij te komen. De ligging van de overige 3 paren
tanden is een andere. Hunne lipvlakten zien medio-labiaal, hunne
tongvlakten latero-linguaal. Bovendien groeien zij lateraal t.o.z. van
de overeenkomstige melktandwortels, terwijl de binnentanden mediaal
hiervan groeien.

1 ^J) Men ziet bij beide praeparaten, dat de buitenmiddenmelktanden niet zijn
uitgedreven (pseudopolyodontie). Dit komt nog al eens bij het rund voor; men kan
soms een dubbele tandenrij waarnemen (afb. 50, de binnen- en binnenmidden-
melktanden zijn blijven staan).

Omtrent het optreden van verkalkingsprocessen in de jonge tanden
wordt medegedeeld, dat dit als regel ongeveer aldus plaats vindt:

Belangrijke afwijkingen hiervan zijn echter volstrekt niet zeldzaam.
Volgens Kantorowicz zouden bij den mensch adenoiden in de neus-
keelholte bemoeilijkte neusademhaling geven, waardoor een nega-
tieven druk in de mondholte ontstaat, wat tot gevolg heeft, dat de kaak
door den druk van de buitenlucht wordt gecomprimeerd. Zij kan zich
niet voldoende ontwikkelen als de blijvende tanden doorbreken. Dien-
tengevolge is er te weinig ruimte aanwezig; de tanden staan niet naast,
doch achter elkaar. Er wordt op gewezen, dat deze anomalie dikwijls
bij rund en schaap wordt gezien, terwijl daarentegen ,, Lückengebisse"
veel zeldzamer voorkomen. Bij de geit is het juist omgekeerd.

Verschillende levensomstandigheden (voeding, verpleging, drachtig-
heid enz.) hebben invloed op de voorspoedige ontwikkeling der tanden.
In den regel passen de kaken zich aan. Het komt echter voor, dat een
voorspoedige tandontwikkeling niet gepaard gaat met een snellen
groei van de kaak, en het gevolg van een zoodanige disharmonische
ontwikkeling is, dat, als de tanden doorbreken, er te weinig ruimte
voor een regelmatigen stand van hen aanwezig is. De schrijver is van
meening, dat de compressietheorie niet vo\'or onze dieren opgaat.
Voortdurende observaties betreffende de tandwisseling, gepaard gaande
met tal van metingen op gezette tijden bij een groot aantal jonge dieren,
en met registratie van alle bekende levensomstandigheden, zullen,
naar zijn oordeel, misschien opheldering kunnen geven omtrent de
genese der tandanomalieën.

Verf. bespricht einleitend die Topographie der bleibende Zähne im Kiefer des
Rindes. Im Gegensatz zu Cornevin und Lesbre ist er den Meinung, dass die blei-
benden Zangen (gerade so wie die Milchzangen) vor dem Ausbruch immer mit
ihren Zungenflächen einander zugekehrt liegen; es bedarf mithin einer Umdrehung
um nebeneinander in die Reihe stehen zu kommen. Die übrigen 3 Zahnpaare sind
anders gelagert. Ihre Lipperiflächen stehen medio-labial, ihre Zungenflächen
latero-lingual. Ausserdem wachsen sie hinsichtlich der zugehörigen Milchzahn-
wurzeln lateralwärts, während sich die Zangen medial davon entwickeln.

Verschiedene Lebensumstände (Füttering, Pflege, Trächtigkeit usw.) beeinflussen
die gedeihliche Gebissentwicklung. Gewöhnlich passen sich dabei die Kiefer an.
Es kommt aber vor, dass eine günstige Zahnenfaltung nicht mit einem entsprechen-
den Kieferwachstum einhergeht, sodass beim Zahnausbruch zu wenig Raum für
einen regelmässigen Stand vorhanden ist.

Verf. ist der Meinung, dass die Kompressionstheorie für die Haustiere nicht
zutreffend ist. Andauernde Beobachtungen bezüglich des Zahnwechsels, zusammen
mit vielen regelmässigen Messungen bei einer grossen Zahl Jungtiere und die Auf-
zeichnung aller bekannten Haltungsverhältnisse, werden Verf. zufolge vielleicht
eine Einsicht in die Genese der Zahnanomalien ermöglichen.

The author first discusses the situation of the permanent incisors in the jaw in
bovines. Contrary to Cornevin and Lesbre author is of the opinion that the per-
manent centrals (just as the temporary centrals) before their eruption, are always
placed with their lingual surfaces turned to each other so that a rotation is neces-
sary to get into line side by side.

The situation of the remaining 3 pairs of teeth is another one. Their labial sur-
faces point medio-labially, their lingual surfaces latero lingually. Besides, they grow
laterally with regard to the corresponding milkteethroois, while the centrals grow
medially towards these roots.

Several conditions (feeding, methods of management, pregnancy) have influence
on the prosperous development of the teeth. As a rule the jaws accommodate (adapt)
themselves. However, it may occur that the growth of the jaw does not keep pace
with the prosperous development of the teeth, so that, when the teeth erupt, there
is not enough space for a regular arrangement. The author is of the opinion that
the compression theory does not hold good for our animals.

According to author continuous observations, numerous measurements at defi-
nite periods in a great number of young animals, registration of all known circum-
stances, may perhaps throw some light upon the genesis of toothanomalies.

L\'auteur examine chez les bovins la position des dents d\'adulte dans la mâchoire.
A l\'encontre de la théorie de Cornevin et Lesbre il pense que les faces linguales
des pinces d\'adulte se trouveraient, avant l\'éruption, tournées l\'une vers l\'autre
(comme d\'ailleurs aussi les pinces de lait) ce qui amènerait la dent à décrire un
quart de tour pour s\'aligner dans l\'arcade. La position des trois autres paires est
différente : leur face labiale se montre medio-labiale, leur face linguale latero-
linguale. De plus la poussée se fait latéralement par rapport aux racines des dents
correspondantes de lait, tandis que pour les incisives cette poussée se montre dans
le plan median des racines de lait.

Le développement favorable de la dentition peut être influencé par différentes
circonstances du milieu (alimentation, hygiène, gestation, etc.), dans la majorité
des cas l\'accroisemcnt de la mâchoire suit cette évolution précipitée. Parfois cepen-
dant le développement de la mâchoire n\'est pas proportionnel à cette poussée trop
rapide des dents. De là, un développement disharmonieux qui empêche l\'alignement
normal des dents en éruption, puisque l\'espace qui leur est réservé est insuffisant.

D\'après l\'auteur la théorie de la compression ne s\'appliquerait pas à nos animaux.

Une observation prolongée de l\'évolution dentaire jointe à dc nombreuses mensu-
rations faites à des époques déterminées chez un grand nombre de jeunes bovidés,
ainsi que l\'enregistrement de tous les facteurs de „milieu\' \'connus, apporteraient,
d\'après l\'auteur, explication quant à la genèse des anomalies dentaires.

Uit de Parasitologische afdeeling van het Instituut voor Parasitaire- era
Infectieziekten der Rijksuniversiteit. Directeur Prof. Dr. L. DE BLIECK .

Volgens de gegevens, verzameld in het Pathologisch Instituut, welke
mij welwillend verstrekt werden, schijnt de longworm bij de kat in
ons land tamelijk veelvuldig voor te komen. Het aantal katten, waarbij
afwijkingen van löngwormen werden waargenomen, bedroeg in : 1925
bij 140 katten 5 maal; 1927 bij 142 katten 9 maal; 1929 bij 155 katten
10 maal; 1931 bij 140 katten 5 maal.

Dat het aantal malen, waarbij de diagnose bij het levende dier
gesteld wordt, hiermede niet evenredig is, houdt waarschijnlijk ver-
band met het feit, dat de door dezen parasiet besmette katten niet altijd
duidelijke verschijnselen van de zijde der longen hebben, en wel speciaal
in die gevallen, waar bij het pathologisch anatomisch onderzoek slechts
enkele haardjes in de longen werden aangetroffen.

In het laatst van het vorige jaar werd mij in de Kliniek voor kleine
huisdieren een jong vermagerd katje getoond, waarbij in de faeces
ontelbare larven gevonden werden. Er waren geen aanwijzingen om
aan longaandoening te denken. Voordat het faecesonderzoek had
plaats gevonden, werd gedacht aan tuberculose, doch de aanwezigheid
der larven in de slijmige ontlasting deed eerder een parasitair darm-
lijden vermoeden.

Nauwkeurig onderzoek der larven bracht echter spoedig aan het
licht, dat wij hier niet met darmparasieten, doch met de larven van
den longworm Aelurostrangylus abstrusus te doen hadden. Deze larve
is n.1. gemakkelijk te onderkennen, daar het staarteinde eigenaardige
insnijdingen bezit, waardoor de staartpunt verschillende vormen ver-
toont (zie tekstfiguur).

Bedoelde kat stierf een week na de opneming in de kliniek en dooi-
de sectie kon de diagnose bevestigd worden. De dood moet hier wel
het gevolg geweest zijn van het enorm aantal larven en eieren, dat
in de longen werd aangetroffen. Indien men een afkrabsel van een
sneevlakte der long microscopisch onderzocht, bleek dit een enorm
aantal larven en eieren te bevatten.

Het is Cameron geweest, die in de jaren 1926, 1927, 1928 en 1932
in de Jl. of Helminthology, Vol. IV, V, VI en X een uitgebreide studie
over de ontwikkeling van Aelurostrongylus abstrusus gemaakt heeft.
Eigenaardig is het, dat men in de longen der besmette katten nimmer
volwassen longwormen aantreft. Deze vindt men slechts in de Arteria
pulmonalis en haar vertakkingen. De schadelijke werking van dezen

parasiet wordt niet door haarzelf, maar door de eieren en de larven
veroorzaakt, die met den bloedstroom naar de longen vervoerd worden.

Aelurostrongylus abstrusus behoort tot de Metastrongylidae. Het
mannetje is 4.9 c.M. lang en het wijfje 9.6—9.9 c.M. De eieren zijn
70 bij 80 /n, ovaal van vorm en dun van schaal. Daar de eieren door
den bloedstroom vervoerd worden, heeft een gelijkmatige verspreiding
hiervan in de longen plaats. In de fijnere vaten worden zij vastgehouden
en hier heeft dan de verdere ontwikkeling tot larve plaats. (Fig. I).
Dit ei, dat als vreemd lichaam werkt, veroorzaakt ter plaatse ver-
stopping en het betreffende longgedeelte wordt min of meer onthouden
van bloedtoevoer. In dit gedeelte vullen de alveoli zich vrij snel met
een catarrhaal exsudaat en sommige alveoli collabeeren. Bij een sterke
besmetting kan dit proces somtijds tamelijk snel den dood van de
kat ten gevolge hebben. Is de besmetting niet zoo hevig, dan kan het
exsudaat door de bronchioli en de overige luchtwegen verdwijnen.

De verdere ontwikkeling gaat aldus : De met het sputum naar boven
komende larven worden opgeslikt, verlaten met de faeces het lichaam.
De larven worden opgenomen door de muis. Bij dit dier kan men de
larven in cysten terugvinden in het interstitieele bindweefsel van ver-
schillende spieren en onder de huid.

Cameron heeft dit im 1926 aangetoond, waarbij hij er op gewezen
heeft, dat deze cysten destijds door Leuckart abusievelijk gehouden
werden als afkomstig te zijn van Ollulanus tricuspis, den maagworm
van de kat. Uit de experimenten van Cameron bleek, dat wanneer
muizen gevoederd wenden met materiaal afkomstig van longen van
besmette katten, men de bedoelde cysten bij deze muizen ongeveer
drie weken na de infectie kon aantreffen. Katten, welke met cysten-
houdende muizen gevo>ederd werden, bleken zes weken daarna weer
met volwassen exemplaren van Aelurostrongylus abstrusus besmet
te zijn.

Zelf heb ik 12 muizen besmet met sterk larvenhoudend materiaal,
afkomstig uit de longen van onze kat. Het aantal larven in de longen
was zoo groot, dat in een weinig afkrabsel van de sneevlakte een zeer
groot aantal larven aanwezig waren (zie fig. II). Verder werden acht
muizen besmet met darminhoud (faeces en darmslijm, met dierlijke
kool gemengd), die kort vóór het ingeven met water werd verdund.
De dosis bedroeg bij alle muizen J c.M.³

Het aantal larven in dit mengsel was eveneens zeer groot.
De muizen werden in lichte aether-narcose gebracht en het materiaal
werd door middel van een maag-sonde (stuk van een mannen-catheter
op een injectiespuit) naar binnen gebracht. Zoodoende is men zeker,
dat de gewenschte hoeveelheid in het darmkanaal terecht komt.

Bij geen dezer muizen, die op verschillende tijden gedood werden,
is het mij gelukt, de cysten met longwormlarven in het interstitieele
bindweefsel der spieren aan te toonen. Wat de oorzaak is geweest
dat deze infectieproeven niet aansloegen, is mij onbekend. De positieve

bevindingen van Cameron zijn echter bewijzend voor de ontwikkelings-
cyclus van Aelurostrongylus abstrusus, zooals deze door hem beschre-
ven wordt.

Ollulanus tricuspis leeft als volwassen parasiet in de maag van de
kat. Men treft haar aan in het maagslijmvlies. Bij sterk besmette dieren
vindt men haar enkele malen in het begin van het duodenum. De
worm veroorzaakt een sterke slijmproductie van den maagwand, waar-
door hij zich in de maag kan handhaven.

Deze worm, die tot de Trichostrongylidae (onderfamilie Heligmoso-
minae) behoort, is vivipare en ongeveer i m.M. lang. In de maag
kan men de vrije larven van dezen worm vinden. De wijfjes, zoowel
als deze vrije larven, zijn gekenmerkt door een duidelijk 3-puntig
staarteinde. Deze larven ontwikkelen zich in de maag tot aan het
3e stadium. Doordat besmette katten braken, komen deze larven naar
buiten. Daar katten, speciaal wanneer zij hongerig zijn, het braaksel
van andere katten eten, kunnen zij met deze larven besmet worden.
Nu volgt bij deze dieren de ontwikkeling van het 4e larvenstadium,
waaruit tenslotte de volwassen worm ontstaat. Cameron kon deze
gang van zaken door proeven aantoonen. Nimmer heeft hij echter
larven van Ollulanus tricuspis in de faeces kunnen vinden.

Ik heb gemeend deze korte mededeeling te moeten geven, omdat
collega\'s, die zich met de behandeling van katten bezighouden, be-
dacht zijn op het voorkomen van longwormziekte van de kat in die
gevallen, waarbij larven in de faeces worden aangetroffen. Zekerheid
daaromtrent krijgt men, wanneer deze larven het typische staarteinde
bezitten, zooals dit in de teekening is aangegeven.

De auteur beschrijft een geval van longwormziekte bij de kat. Hij
vestigt de aandacht op de studie van Cameron over dit onderwerp.
Door het aantoonen van de typische larven van Aelurostrongylus
abstrusus in de faeces kan de diagnose dezer ziekte bij katten zonder
moeite gesteld worden.

Op 8 Maart j.I. werd mijn hulp ingeroepen voor eene melkvaars,
welke plotseling, juist terwijl de eigenaar in den stal was, met groot
tumult was neergevallen. Bij mijn komst vond ik het rund liggende in
de loopgang, plat op de zijde, met hevige clonisch-tonische krampen
van verschillende spiergroepen, aan de voorhand sterker dan aan de
achterhand; de nek was sterk teruggebogen; er bestond nystagmus
van de oogen en er waren krampen van de spieren van het hoofd.
Bij den geringsten prikkel werden deze krampuitingen heviger. Pogingen
om het dier op te jagen, of zelfs om borst-buikligging te geven, faalden.

Alhoewel kopziekte (grastetanie) op stal, bij eene niet melkrijke
vaars, niet waarschijnlijk was, wilde ik toch de daarvoor gebruikelijke
chloorcalcium-magnesium-therapie toepassen.

Hiervoor moest ik eerst naar huis. Bij terugkomst was de toestand
van de koe gelijk gebleven. In den meikader spoot ik nu 350 c.c. van
eene 10 % CaCl₂-oplossing MgCl₂ in. Zeer kort na deze inspuiting
(misschien 3 a 4 minuten) trad zienderoogen beterschap op. Duidelijk
was dit te zien aan het langzaam verminderen en ten slotte wegblijven
van de nystagmus; ook werd de koe rustiger; heel spoedig was zij in

Verfasser beschreibt einen Fall von Lungenwurmkrankheit bei der Katze. Er
macht auf die Untersuchungen Camerons über dieses Thema aufmerksam. Man
konn die Diagnose ohne Mühe machen, indem man in den Fäkalien die typischen
Larven der Aelurostrongylus abstrusus feststellt.

The author describes a case of lungworm disease in a cat. He draws the attention
to the study of Cameron on this subject.

By demonstrating the typical larvae of Aelurostrongylus abstrusus in the faeces
the diagnosis of this disease can be readily made.

L\'auteur décrit une affection pulmonaire chez le chat, causé par un ver pulmo-
naire (Aelurostrongylus abstrusus). Il appelle l\'attention sur les recherches de Ca-
meron à ce sujet. Le diagnostic de cette maladie est facile. Il suffit de démontrer
les larves typiques dans les excréments.

borst-buikligging te brengen en weldra weer tot opstaan te bewegen,
waarop zij heel normaal op haar stal stapte.

Toen ontdekte ik, dat er eene mastitis bestond, welke voor mij aan-
leiding was het uiersecreet op tuberkelbacillen te onderzoeken. De
bevinding was positief.

Eenige dagen later is de vaars geslacht. Er bestond uitgebreide
tuberculose in borst- en buikholte en van den uier, maar tevens van
de meningen.

Deze leptomeningitis tuberculosa is zonder twijfel de oorzaak geweest
van de ziekteverschijnselen, hier boven beschreven. De voedingstoestand
van het rund was matig, hoesten was tijdens het leven maar zelden
opgemerkt. Wel wist de eigenaar mede te deelen, dat het dier dikwijls
min of meer dwars op stal stond (stond alleen) en niet zoo goed groeide
als wel verwacht mocht worden.

Wij hebben hier dus een geval van leptomeningitis tuberculosa,
met op een gegeven oogenblik acute hevige verschijnselen, welke veel
overeenkomst hebben met die bij grastetanie, en welke verschijnselen
eveneens met gunstig gevolg zijn behandeld met CaCl₂ MgCl₂-
oplossing per intraveneuze injectie (hier zuiver symptomatisch).

Intraveneuze injectie van Ca₂Cl₂—MgCl₂-0PL0ssiNG bij een tuber-
culeuze koe met hersenverschijnselen.

Den isten April j.1. werd ik geroepen bij een koe, nog op stal staande,
waarvan de eigenaar meende dat zij lijdende was aan de z.g. kopziekte,
naar aanleiding van een krampaanval, welke plotseling was opgetreden.
Ik trof het dier aan in liggende houding, schijnbaar besefloos ten op-
zichte van de omgeving, voortdurend likkende op de zelfde plaats van
den rechter onderarm, welke plek dientengevolge reeds haarloos en
bloedig was geworden. Ik gaf intraveneus 350 c.c. van eene 10 %
CaCl₂ oplossing MgCl₂. Spoedig kwam er eenige verandering. De
koe toonde weer belangstelling voor de omgeving en het likken op
den onderarm bleef achterwege en veranderde in aanhoudende kauw-
bewegingen. Het dier was nu gemakkelijk tot opstaan te bewegen;
de kauwbewegingen waren echter niet geheel verdwenen.

Het was eene zeer magere melkkoe, welke volgens den eigenaar,
steeds veel had gehoest. Bij auscultatie was duidelijk eene longaan-
doening te onderkennen. Sputum-onderzoek op tuberkelbacillen was
positief.

Den volgenden dag was dit rund weer tamelijk normaal. Ik heb het
daarna niet weergezien.

Op 2 Februari j.1. kreeg ik ter onderzoek een paard, Belgisch type,
dat volgens den eigenaar slap was.

Het paard stond op stal en was duidelijk paretisch; het robuste dier
kon men gemakkelijk naar de andere zijde van den stal drukken door
een flinken stoot met een hand tegen de heupstreek.

Als eenige verdere afwijking vond ik een extra langzame, volkomen
regelmatige pols (20 per minuut).

Onderzoek van het hooi gaf opheldering. Gevoerd werd goed ge-
wonnen klaverhooi, maar dit bestond, zoo op het oog gezien, voor
ongeveer ^x/s gedeelte uit equisetum.

Twee andere paarden in dezen stal kregen van hetzelfde klaverhooi,
maar zochten de klaver er uit en lieten de paardestaart liggen (bergen
lagen onder de krib en voor de voorbeenen). Deze twee paarden waren
niet ziek. De behandeling heeft bestaan in verandering van hooi. Op
8 Februari was het paard reeds veel verbeterd en weldra geheel genezen.

In two cases of braintuberculosis in cows the acute symptoms were favourably
influenced by an intravenous injection of 10 % CaCl» MgCl₂.

Verfasser beschreibt einen Vergiftungsfall bei einem Pferde durch Schachtel-
halm (equisetum arvense).

Bei zwei Fällen von Gehirntuberkulose bei Kühen wurden die akuten Erschei-
nungen durch eine intravenöse Einspritzung mit 10 % CaCl„ MgCl., günstig
beeinflusst.

I.\'auteur décrit un cas d\'empoisonnement chez un cheval causé par equisetum
arvense.

Dans deux ras de tuberculose cérébrale chez des vaches les symptômes aigus
furent influencés favorablement par une injection intraveneuse de 10 % CaCl₂ MgCl_a.

Bogdanovic \') geeft bij chroniese dyspeptiese darmaandoening met gisting
steeds met goed succes 2 dagen alleen goed gekauwde rauwe en gebraden appels;
daarna voegt hij langzamerhand mager vlees, soep, eieren, geroosterd brood, ba-
nanen, enz. toe.

Hartwick i) had bij 46 lijders aan enteritis, dysenterie en paratyphus B. zeer
gunstige ervaringen met een dieet van £—K.G. rauwe geschrapte appels ge-
durende 2 dagen, dan een dag overgangsdieet en daarna gewone ziekenhuiskost.

Urbanitzky past met goed gevolg appclpoeder toe bij acute en subacute voedings-
stoornissen en diarrheeën bij kleine kinderen en ook bij zuigelingen beneden 6
maanden.

Hermaphroditisme bij varkens. Bij het lezen der Acta Neerlandica ves-
tigde zich bij mij de meening, dat hermaphroditisme bij varkens vrij
veelvuldig wordt gevonden.

Teneinde deze meening aan de praktijk te toetsen, werd gedurende
de maand Mei in de exportslagerij te Akkrum hiernaar een onderzoek
ingesteld, waarbij door mij vier gevallen van hermaphroditisme ge-
vonden werden op 3522 slachtingen.

Uit deze cijfers mag dus worden geconcludeerd, dat de genoemde
afwijking bij ± 1 °/₀₀ der varkens voorkomt.

Het kan niet in mijn bedoeling liggen deze gevallen hier te beschrij-
ven; alleen zij meegedeeld, dat bij één dier varkens tevens het rectum
in het vestibulum vaginae eindigde en zich dus ook ontwikkeld had
atresia ani-vestibularis.

Atresia ani-vestibularis. Als men bijzondere aandacht gaat schenken
aan het hermaphroditisme bij varkens, valt als vanzelf sprekend ook
deze afwijking op. Zij werd bij de slachtingen in Mei driemaal door
mij waargenomen, zoodat ook hier van een voorkomen van ^ 1 °/₀₀kan worden gesproken.

Nierdeeling bij een varken. Bij een geslacht varken vond ik links op de
normale plaats een nier van normalen vorm en grootte.

Daarnaast gelegen was, eveneens naar grootte en vorm normaal,
de rechternier, terwijl boven laatstgenoemde, bij den bekkeningang
een iets kleinere, maar in vorm vrijwel normale derde nier gevonden
werd. De uretheren van beide laatste vereenigden zich op ongeveer de
helft van den afstand, die zij van elkaar waren gelegen, tot één. Behalve
nierdeeling was hier dus ook de zoogenaamde dystopie aanwezig, het
aanwezig zijn namelijk van nierweefsel op een plaats, waar zulks als
regel niet kan worden verwacht.

Wit vleesch bij een rund. Op Vrijdag 23 Juni werd in Harlingen een
koe aangevoerd, waaromtrent het eerste bericht dat mij bereikte luidde:
,,wat heeft de slager B. een beste koe van de tram gekregen; een koe
met vier breede tanden". Vanaf Vrijdag tot de daarop volgenden
Dinsdag stond dit dier bij den slager op stal en werd dien dag geslacht.

Bij de keuring na het slachten gaf geen der organen aanleiding tot
eenige opmerking, ook niet wat betrof een mogelijk afwijkende kleur.

De kleur van het vleesch was echter wit als van een vet kalf. Die
overeenkomst was zoo sprekend, dat toen wij later vleesch van de koe
en van een vet kalf in een bakje naast elkaar hadden gelegd, in kleur
tusschen beide geen verschil was op te merken. Daar voor het overige

het vleesch echter een totaal normalen indruk maakte, werd de koe
goedgekeurd. Ik liet mij van dit vleesch thuis bezorgen. Mijn vrouw
vroeg mij, of ik kalfsvleesch had gekocht, zelfs de geur bij het braden
deed aan kalfsvleesch denken; de smaak vond ik matig.

Een stuk vleesch werd voor nader onderzoek door mij opgezonden
aan het pathologisch Iustituut van Prof. Schornagel, die mij wel-
willend berichtte, dat histologisch geen afwijkingen aan de spierstukken
waren gevonden.

Sarcolemna, kern en fibrilteekening waren normaal en zonder
eenige vervetting of atrophie. Wel waren in het perimysium internum
enkele vetbolletjes gevonden, maar dit mocht bij een mestrund geen
verwondering baren. Prof. Schornagel eindigde met de mededeeling,
dat hij degeneratieve veranderingen meent te mogen uitsluiten.

Voor zoover ik na kan gaan, is een dergelijk geval van witvleesch
bij een koe nog niet beschreven. Wel schrijft Nieberle over ,,weisses
Fleisch" bij kalveren, jonge koeien, varkens en schapen, maar hij wijst
dan tevens op verschillende degeneratieve verschijnselen, die daarbij
werden aangetroffen. Wij kennen verscheidene oorzaken, die eenigen
invloed op de kleur van vleesch uitoefenen, maar het is mij volkomen
onmogelijk van deze opvallende afwijking eenige verklaring te geven.

Naar mijn meening kunnen voedingsinvloeden hier worden uitge-
sloten. Ik schreef over deze koe naar den landbouwer, van wien het
dier afkomstig was. Hij deelde mij mee, dat de koe door hem was gefokt
en gemest met volop kuilgras, met ingekuilde aardappelen, weinig
hooi en acht pond mais per dag, een rantsoen, zooals in dezen tijd
aan veel koeien wordt gegeven.

Julius Arnold ¹) vond in spierstukken van den mensch een uitge-
breid voorkomen van witte spiervezels tusschen de roode. Grützner ²)
meldt een zelfde bevinding, in spieren van dieren.

Mogen wij aannemen, dat, wat hier als een plaatselijk verschijnsel
wordt vermeld, een zeer enkele maal algemeen voorkomt ? Of zijn
hier bepaalde oorzaken in het spel geweest, die wij niet kennen ? Ik
weet het niet.

(Uit het Veterinair-Anatomisch Instituut te Utrecht).
OVARIAAL WEEFSEL IN INTERSEXUEELE VARKENS,

Een vergelijking van ovariën van intersexen met die van normale
dieren voert tot de conclusie, dat er naast vele punten van overeen-
komst ook punten van verschil bestaan. De groote gelijkenis, die het
microscopische beeld van beide biedt, toont reeds duidelijk aan, dat er
meer overeenkonmst dan verschil zal zijn. Het kiemcpithelium, de ver-
deeling in zona folliculosa en vasculosa, de hilus, het rete en het stroma
ovarii zijn alle gelijk. Evenzoo het feit van de aanwezigheid van primaire,
groeiende en blaasfollikels, maar juist met het vermelden dezer speci-
fieke elementen komen ook de verschillen zich aanmelden. Deze zijn
een gevolg van het verschillende gedrag van het ei, dat bij intersexen
niet anders dan bij groote uitzondering tot rijping komt en veel eerder
in degeneratie overgaat. Van een oestrische cyclus is bij intersexen
in den regel geen sprake, de vorming van een corpus luteum is op een
hoogst enkele uitzondering na voor het intersexenovarium een zeer
ongewoon feit. De processen, die dus zullen worden waargenomen, zijn
in hoofdzaak die der atresie, welke zich buiten den invloed van een geel
lichaam om ontwikkelen, dat dus ook niet, evenals bij drachtige dieren,
als oorzaak voor de vele atresie kan worden aangezien. Ook beperkt
deze zich hier niet in hoofdzaak tot de groote GRAAFsche blaasjes,
maar betrekt hier alle follikels in het proces. Er zal hier dus een invloed
werkzaam zijn, die meer dan in normale omstandigheden tot atresie
voert. Natuurlijk denkt men daarbij in de eerste plaats aan den testis,
die ook in het lichaam aanwezig is. Is werkelijk de oorzaak hierin ge-
legen, dan zou een laterale hermaphrodiet na wegname van den bal
een ovarium moeten verkrijgen, dat eirijping vertoont en germinale
functies verricht. Ik weet niet of dit experiment reeds is genomen,
maar in elk geval is het de moeite waard. Wel heb ik reeds met een
geheel andere bedoeling het omgekeerde experiment genomen. Ik heb
n.1. bij zoo\'n dier het (in het scrotum aanwezige) ovarium weggenomen
en de testis, die sublumbaal was opgehangen, laten zitten. Er zijn bij
de sectie geen spermatogoniën of spermiogenetische processen in den
bal gevonden. Toch bewijst dit experiment niets, omdat de niet in
het scrotum gelegen testes steeds kiemcelvrij zijn.

Geval ii, dat, zooals reeds is betoogd, hoogst waarschijnlijk een
intersex was, die had geovuleerd, dus in germinalen zin functioneerend

ovariaal weefsel heeft bezeten, heeft in verhouding tot de hoeveelheid
ovarium weinig testisweefsel, dat dus slechts een geringe remming
zal kunnen uitoefenen, eirijping dus niet zal hebben kunnen verhin-
deren, zoodat ovulatie heeft kunnen plaats vinden. In de gevallen 3 en
5, die ook beide een ovariotestis en een ovarium hadden, was de hoe-
veelheid testis grooter en kan dus de remmende werking grooter zijn
geweest. Hoe eenvoudig deze voorstelling van zaken ook moge zijn, ik
geloof niet, dat zij den waren toestand weergeeft, doch meen eerder te
mogen aannemen, dat de ontwikkeling van het testiculaire weefsel in
den intersex en het al of niet voorkomen van eirijping beide het gevolg
zijn van de genetische constitutie van het dier en dat zij dus ook beide
dezelfde oorzaak zullen hebben.

Een tweede kwestie, die hier slechts even wordt aangeroerd, maar
zeker een nader onderzoek waard is, is de overeenstemming in bouw,
die er moet bestaan tusschen een intersexenovarium en dat van een
steriel dier, dat geen ziekten of anomalieën van het genitaalapparaat
vertoont, maar dat bij het ontbreken van een oestrische cyclus een
rustend ovarium bezit. De overeenkomst tusschen beide groepen wordt
duidelijker, als men bedenkt, dat het bij beide een algemeene oorzaak
is, die den prikkel tot germinale functie van het ovarium schijnt te hebben
weggenomen.

De verschillen, die er tusschen een intersexen- en een normaal
ovarium bestaan, uiten zich, zooals reeds is opgemerkt, vooral in het
gedrag der follikels van verschillende ontwikkeling. De primaire follikels
zijn in de meeste gevallen slechts ten deele vitaal gebleven. Ook in
normale ovariën vindt wel eens atresie van primaire follikels plaats,
ook worden er wel eens dieren aangetroffen, die van hun geboorte af
aan geen of weinig primaire follikels bezitten, doch een vernietiging in
die mate als hier in deze ovariën wordt gevonden, komt in normale
waarschijnlijk nooit voor. Het feit, dat er hier ovariën zijn, waarin geen
enkele normale, primaire follikel is gevonden, en zulke waarin verschei-
dene atretisch waren, wijst er duidelijk op, dat ook verdwijnen van
primaire follikels bij intersexen geen uitzondering is. Bij de atresie gaat
de eicel te loor en worden de follikelcellen in het stroma opgenomen,
die dus op deze wijze tot vermeerdering van het stroma bijdragen.

Groeiende follikels hebben als regel gedegenereerde eicellen, alleen
kleine zijn nog dikwijls in het bezit van normale. Het geval 11 maakt
hierop in zooverre een uitzondering, dat hier enkele groote, groeiende
follikels nog normaal zijn. De granulosa der atretische toont geen tee-
kenen van degeneratie. Onwillekeurig vraagt men zich af of uit zoo\'n
follikel nog een GraafscIi blaasje kan ontstaan, of dat men moet aan-
nemen, dat de ontwikkeling stil staat en de atresie na korteren of langeren
tijd doorgaat. De wijze, waarop zij atreseeren, is geheel dezelfde als in
normale ovariën wordt waargenomen. Ook hier vindt ingroei van
bindweefsel uit de theca interna plaats, nadat de grens ten opzichte
van de granulosa is vervaagd. Als op deze wijze eerst een bindweefsel-

epitheellichaam is ontstaan, gaan later de follikelcellen geleidelijk
aan in het stroma over, zonder dat er van degeneratie sprake is. Ook
hier dus een vermeerdering van het stroma ten koste van de meer
specifieke elementen van het ovarium.

GRAAFsche blaasjes met normale eicellen zijn niet gezien. Aange-
nomen mag worden, dat zij alle atretisch zijn, zelfs al is de granulosa
met basaal membraan nog volkomen intact. In vroegere publicaties
heb ik nog wel van normale GRAAFsche blaasjes in intersexenovariën
gesproken, toen was mij evenwel het resultaat van\'dit onderzoek nog niet
bekend. Thans ben ik de overtuiging toegedaan, een uitzonderingsgeval
als No. 11 daargelaten, dat in intersexenovariën als groote regel alle
GRAAFsche blaasjes atretisch zijn. Zijn al deze uit normale, groeiende
follikels voortgekomen of niet ? De beantwoording van deze vraag is
een principieele, omdat als zij juist gegeven kan worden, een inzicht
wordt verkregen in hetgeen in een intersexenovarium gebeurt. Is zij
bevestigend dan wil dat zeggen, dat er een tijd is geweest, waarin
primaire follikels tot groeiende en deze tot blaasfollikels werden. Dat
dit zoo is geweest, blijkt uit het volgende. Een ovarium van een 6 weken
oud, lateraal hermaphrodiet varkentje was gekenmerkt door eistrengen,
vele primaire follikels en tamelijk veel groeiende, waarvan enkele reeds
duidelijk atretisch waren; GRAAFsche blaasjes zijn in het in serie gesne-
den orgaan niet aanwezig. De ovariën, die voor dit onderzoek zijn
benut, zijn alle afkomstig van dieren, die ongeveer i jaar of iets minder
oud waren en vertoonen nog slechts bij uitzondering een eistreng,
terwijl de verder ontwikkelde follikelstadia alle anwezig zijn, al bezitten
weliswaar de oudere geen normale eicellen meer. Nu doen zich ver-
schillende vragen voor. Zijn het meerendeel der groeiende en alle
blaasfollikels tegelijk atretisch geworden ? Zooals bijv. bij het optreden
der puberteit ook alle spermatogoniën te gronde gaan. Gaat er dan
zoo iets als een kiemcellenvernietigende golf door het interscxenlichaarn,
die ook vele der eicellen, in de eerste plaats die der groeiende en blaas-
follikels doet verdwijnen ? In dat geval zouden de groeiende en ook
alle GRAAFsche blaasjes hetzelfde stadium der atresie moeten vertoonen.
Dit is niet het geval, want jongere en verder gevorderde komen naast
elkander voor. Een verschillende snelheid van atresie aan te nemen,
heeft geen zin, zoodat een successievelijk opeenvolgen der stadia moet
worden aangenomen, die op verschillende tijden in atresie zijn gegaan.
Hiervan uitgaande en gegeven het feit, dat in grootere, groeiende en
blaasfollikels de eicellen alle gedegenereerd zijn, kan ik niet aan de
opvatting ontkomen, dat niettegenstaande normale eicellen ontbreken,
groeiende en blaasfollikels zich eerst nog een tijd lang zelfstandig heb-
ben ontwikkeld, alvorens zij zelf ook verschijnselen van atresie zijn gaan
vertoonen. Dit is in strijd met de opvatting, dat alleen normale follikels
met levende eicellen tot verdere ontplooiing in staat zijn. Is dit laatste
waar, dat is er hier in intersexenovariën van een na-invloed van de
eicel sprake.

De atresie der GRAAFsche blaasjes begint ook hier met degeneratie
der eicel, gevolgd door pycnose en vettige degeneratie der membrana
granulosa. De membrana basalis, die het follikelepitheel zoo scherp
tegenover de theca interna begrenst, gaat verloren. In het eene ovarium
geschiedt dit reeds gelijktijdig met het begin der granulosadegeneratie,
in het andere houdt de basaalmembraan langer stand, doch verdwijnen
doet zij in alle. Zij heeft dus met de vorming der membraan van Slav-
jansky, zooals zoo vaak wordt beweerd, niets te maken.

De vormen, waaronder zich de atresie voordoet, zijn de drie, die
door Seitz en Cohn zijn aangegeven, n.1. de oblitereerende, de cysteuze
en de atypische. Het vierde type, dat der corpora lutea atretica, uit
niet gebersten GRAAFsche blaasjes voortkomende, is althans in dezen
vorm niet waargenomen. Nieuwe atresieprocessen hebben zich niet
voorgedaan, maar wel bestaat er verschil in de frequentie, waarin de
verschillende vormen voorkomen. Zijn bij normale ovariën de oblite-
reerende, daarna de cysteuze in de meerderheid, terwijl de atypische
tot zekere hoogte tot de uitzonderingen behooren, in intersexenovariën
is de volgorde juist omgekeerd. Hier zijn de atypische (corpora atretica
cellulosa) de regel en is een oblitereerende (corpus atreticum fibrosum)
een groote uitzondering. De cysteuze vorm, die in 5 van de 16 gevallen
werd waargenomen, is ook hier de tweede in frequentie.

De groote moeilijkheid bij het bestudeeren der genese der corpora
atretica cellulosa was na te gaan, waar de cellen, die in het cavum
folliculi optraden, vandaan kwamen. Er zijn twee mogelijkheden. Of zij
stammen van de granulosa of zij komen van de theca interna. In het
eerste geval zou dus niet de geheele granulosa te gronde zijn gegaan,
maar zou de uitwendige laag zijn blijven bestaan. De platte, breede
cellen, die den follikel, waarin zich liquor met detritus bevindt, aan zijn
binnenzijde bekleedcn, zouden dan cellen moeten zijn, die van de gra-
nulosa zouden stammen. Omtrent den aard dezer cellen, die o. a. ook
door Rabl zijn aangegeven, heb ik langen tijd in twijfel gestaan, totdat
ik een atretisch GraafscIi blaasje ontmoette, waarin de granulosa
sterk degenereerende was, pycnotische kernen tot in de diepste lagen
voorkwamen, waarin slechts nog enkele cellen als granulosacellen waren
te onderkennen. Aan de binnenzijde der theca interna hadden zich een
paar lagen platte cellen gevormd, die tot het bindweefsel der theca
behoorden en er een geheel mee vormden. Dit waren dezelfde cellen,
die ook in die follikels aangetroffen werden, waarvan de granulosa in
haar geheel tot een detritus geworden was. Voor er dus van de vorming
van een corpus atreticum cellulosum sprake kan zijn, gaat de geheele
granulosa te gronde. Een tweede reden, waarom ik de cellen van het
atretische lichaam als afkomstig van de theca interna beschouw, is het
feit, dat de opvulling der follikelholte door histiocyten plaats vindt,
zooals ook Bratianu heeft aangegeven. Hij injicieerde konijnen van
1200—2000 gram met 1 % pyrrholblauw en doodde de dieren na 4
dagen. In de ovariën vond hij verschillende phasen der follikelatresie.

Nadat de eicel en de granulosa geheel waren gedegenereerd, werd
de follikelholte met groote cellen opgevuld, die een donkere kern met
dikke chromatinebrokken hadden en welker cytoplasma met groote
pyrrholkorrels was gevuld; m.a.w. deze cellen waren histiocyten. Ook
in de omgeving der atretische follikels werden zij gevonden. Ik ben
het geheel met Bratianu eens, dat men hier met histiocyten te doen
heeft. Ik verwijs daarvoor naar de fig. 6, 7 en 8. Ik ga niet met hem
accoord, wanneer hij de afkomst dezer cellen in het spel betrekt. M. i.
zijn het de in de theca interna en naaste omgeving gelegen histiocyten,
die follikelwaarts trekken en is het onnoodig de ovariale endotheliën
en de moedertrompet, die vele dezer pyrrholcellen bevat, als bronnen
aan te zien. Zijn deze histiocyten dezelfde cellen als de theca interna-
cellen, die zooals Stieve dat ziet, ook uit histiocyten zouden zijn voort-
gekomen ? Waarschijnlijk zit de kwestie zoo. Beide soorten zijn histio-
cyten, die zich uit de fibrocyten der theca ontwikkelen. De eene soort
vergroot zich, krijgt een epitheelachtig voorkomen, wordt rijk aan
lipoidgranula en tot theca-internaccl, terwijl de andere zich eveneens
vergroot, maar zich uit de omgev ing losmaakt, zich follikelwaarts be-
geeft, een groote, blaasachtige kern heeft aangenomen, die wanneer de
cel eenmaal in het cavum is aangekomen en gaat phagocyteeren,
donkerder en kleiner wordt. Nadat eelresten en vele fijne vetdroppeltjes
zijn opgenomen, wordt ook deze cel door Soedan III gekleurd. Wanneer
het geheele atresieproces is afgeloopen, gaan beide celsoorten weer in
hun ouden toestand terug.

Bratianu duidt de corpra atretica ccllulosa aan met den naam
van corpora lutea atretica. Ik zou hem niet op dezen weg willen volgen
en zou dezen laatsten naam bewaard willen laten blijven voor de gele
lichamen, die uit niet gebersten GRAAFSche blaasjes of groeiende
follikels voortgekomen zijn en waarbij de luteinecellen uit de granulosa-
cellen zijn ontstaan. Ook wijkt de bouw van het gele lichaam van dien
der corpora atretica cellulosa af; deze vormen eerst een volkomen
cellig lichaam, waarin later capillaircn en fijn bindweefsel indringen
en de argentophiele vezelen in collagene overgaan. Een nauw verband
tusschen cellen en capillairen als in corpora lutea is als regel niet aan-
wezig, terwijl bovendien de cellen grooter en ronder zijn (fig. 8). Dus
niet alleen in oorsprong, maar ook in bouw is er tusschen de corpora
lutea atretica en de corpora atretica cellulosa een duidelijk verschil.
Het zijn twee verschillende vormsels.

De oblitereerende vorm der follikelatresie, d.w.z. de opvulling der
holte met een fijn, jong bindweefsel (corpus atreticum fibrosum),
zooals in de intersexenovariën slechts zelden wordt waargenomen, onder-
scheidt zich van die der normale ovariën door de geringe ontwikkeling
der theca internacellen. Wel zijn zij hier aanwezig, maar van een zoo-
danigen omvang, dat van een interstitieele klier gesproken zou kunnen
worden, komt hier niets. Trouwens er is hier bij geen der vormen ooit

sprake van een sterke ontwikkeling der theca internacellen, zooals
volgens Stieve ook in normale ovariën het geval kan zijn.

Tusschen corpora atretica cellulosa en fibrosa bestaan tusschen-
vormen, waarin in het algemeen de histiocyten meer centraalwaarts
zijn gelegen, alsof zij door het uit de theca interna opdringende bind-
weefsel vooruitgeschoven worden. Ook kan men ze wel in dit jonge bind-
weefsel aantreffen. Deze tusschenvormen, waarin in het eene geval de
histiocyten, in het andere het jonge bindweefsel in de meerderheid is
en het feit, dat in het geval waarin corpora atretica fibrosa in den ovario-
testis, corpora atretica cellulosa in het ovarium voorkwamen, zouden
er op wijzen, dat de onbekende voorwaarden, waaronder deze twee
vormen van atretische lichamen in de gonaden optreden, niet zooveel
van elkander kunnen verschillen.

Bij den cysteuzen vorm der atresie blijven die cystes, die door een
enkele laag der granulosa of door granulosavrije wanden gekenmerkt
zijn, op den achtergrond. De meeste zijn luteinecystes, hetzij het theca-
luteine- of granulosaluteinecystes zijn. Op welke wijze deze cystes ten
slotte oblitereeren, heb ik niet kunnen waarnemen. Waarschijnlijk zijn
daarvoor mijn preparaten van te jonge dieren afkomstig. Wel meen
ik het vermoeden te mogen uitspreken, dat deze luteinecystes kunnen
samenvallen, wanneer het vocht, dat zij bevatten, geresorbeerd is. Er
is dan een soort corpus luteum atreticum ontstaan, dat waarschijnlijk
wel op dezelfde wijze zal verdwijnen als alle gele lichamen doen, n.1.
door vervetting der luteinecellen en door induratie van het interstitieele
bindweefsel. Het daarop volgende litteeken zal als alle andere litteekens
in het ovarium ten slotte verdwijnen. Naast dezen vorm van corpora
lutea atretica komt er nog een ander type voor, dat uit groeiende folli-
kels ontstaat, doordat de granulosacellen zich direct in luteinecellen
omvormen. Hier en daar krijgt men den indruk, dat ook in omgevende
theca interna, voorzoover die bestaat, haarden van luteinecellen optre-
den, die zich bij den verderen groei bij die, welke uit de granulosa zijn
ontstaan, aansluiten. Deze corpora lutea atretica verschillen met die,
welke uit een GraafscIi blaasje zijn voortgekomen voornamelijk hierin,
dat een centrale holte of bindweefsel kern ontbreekt. Alleen die, welke
door samenvallen van een cyste zijn ontstaan, kunnen een overcen-
komstigen bouw hebben.

Het feit, dat in ovariën, waarin luteineweefsel voorkwam, corpora
atretica cellulosa op een enkele uitzondering na ontbraken en het feit,
dat deze laatste als atypische vormen in normale ovariën, waarin steeds
luteineweefsel aanwezig is, ook zoo weinig worden gezien, voert tot de
opvatting, dat er tusschen deze twee dit verband zou kunnen bestaan,
dat het weefsel van het gele lichaam de vorming der corpora atretica
cellulosa remt; in ovariën van steriele dieren, die geen oestrische cyclus
hebben en waarin het luteineweefsel ontbreekt, zullen, als de zoo juist
gelanceerde opvatting juist is, de atypische vormen der blaasfollikel-
atresie veelvuldiger moeten voorkomen. Ook hierom is dus een verge-
lijking tusschen ovariën van intersexen en steriele dieren van beteekenis.

De atresie der follikels van de primaire af tot de GRAAFsche blaasjes
toe beheerscht het beeld, dat de intersexenovariën bieden. Ten slotte
zullen alle follikels verdwenen zijn.

De meeste normale kiemcellen worden in de primaire follikels aan-
getroffen, doch ook reeds in dit stadium gaan er vele te gronde, meer
dan in normale ovariën het geval is. Aanmaak van nieuwe eicellen is
niet waargenomen. Het kan dus moeilijk anders dan dat in een inter-
sexenovarium, waarin de eicellen veel gauwer afsterven dan in een
normaal (groeiende in den regel en blaasfollikels alle in het bezit van
doode eieren) en er van nieuwvorming geen sprake schijnt te zijn, in
betrekkelijk korten tijd alle eicellen verdwenen moeten zijn. Individueele
verschillen zullen er in dit opzicht evenals bij normale dieren zijn.
Evenals dus in normale ovariën het stroma toeneemt ten koste der
specifieke elementen, is dat ook in de eierstokken van intersexen het
geval.

Voor z.g.n. ware hermaphrodieten met ovariotestes is dit een feit van
groote beteekenis. Het testiculaire weefsel der intersexen biedt niet die
degeneratieve beelden, die het ovarium geeft. In den testis gaan met
de puberteit alle kiemcellen, zoo zij er geweest zijn, verloren, onver-
schillig waar die testes zijn gelegen. In de tubuli seminiferi treden in
het protoplasma der indifferente epitheelcellen (abusievelijk wel
SERTOLicellen genoemd) kleine en groote vetdruppcls op, doch van een
degeneratief proces gepaard gaande met chromatolyse, verdwijnen der
cellen en tubuli is weinig te zien. Wel kan men soms hier en daar een
pycnotische kern of afgestooten protoplasma vinden, maar voor zoover
mij bekend is, blijven over het algemeen de tubuli bestaan en houdt de
testis den bouw, waaraan hij nog steeds te herkennen is. Degeneratie
van LEYDiGcellen beperkt zich ook slechts tot enkele en is slechts in
een paar testes gezien. Het komt dus hierop neer, dat de bal zijn bouw
en samenstelling langer bewaart, terwijl bijv. in een ovariotestis het
eierstoksweefsel sneller verloren gaat. Iedere ovariotestis moet dus een testis
uiorden, m. a. w. iedere bi- of unilaterale, ware hermaphrodiet moet een pseudo-
hermaphrodiet worden. Hiermede wordt ten duidelijkste gedemonstreerd,
dat er tusschen beide soorten van hermaphrodieten geen principieel
verschil bestaat.

Voor laterale, ware hermaphrodieten komt het hierop neer, dat het
op den duur dieren worden, die aan den eenen kant nog een herken-
baren testis kunnen bezitten, terwijl zich aan den anderen kant reeds
een bindweefselachtig, steriel ovarium kan bevinden. Feitelijk zou men
ook hier moeten concludeeren, dat de ware hermaphrodiet van dezen
vorm tot een pseudohermaphrodiet moet worden, maar in het bind-
weefsellichaam, dat het ovarium wordt is de structuur van het stroma
en mogelijkerwijze ook het kiemepithelium nog als ovariumattribuut te
onderkennen, zoodat hier meer dan in een gewezen uni-of bilateriale,
ware hermaphrodiet aan het vrouwelijke wordt herinnerd, dat zich op
duidelijke wijze in bijna al zijn ovariale vormingen getoond heeft.

Allen, Edgar, William B. Kountz and Byron F. Francis : Selective Elimination
of ova in the adult ovary. Am. Journal of Anatomy, Vol. 34, P. 445—469, 1924.

Allen, Edgar, J. P. Pratt, Q. U. Nf.well and L. J. Bland : Human ova from
large follicles; including a saerch for maturation divisions and observations
on atresia. Am. Journal of Anatomy, Vol 46, P. 1—54, 1930.

Altmann, Franz : Untersuchungen über das Ovarium von Talpa europaea mit be-
sonderer Berücksichtigung seiner cyclischen Veränderungen. Zeitschrift für
Anatomie und Entwicklungsgeschichte, Bd. 82, S. 482—569, 1927.

Asami, Goichi : Observations on the follicular atresia in the rabbit ovary. Anat.
Record, Vol. 18, P. 323—343, 1920.

Athias, M. Les phénomènes de division de l\'oocyte au cours de l\'atrésie folliculaire
chez les Mammifères. Archives d\'anatomie microscopique, p. 405—425, 1929.

Benthin, Walther : Ueber Follikelatresie in Säugetierovarien. Arch. f. Gyn. Bd.
94. S. 599—636, 1911.

Branca, A. : L\'ovocyte atrésique et son involution. Arch, de Biol. Tome XXXV,
1925, p. 325—440.

Bratianu, S. : Études des corps jaunes atrétiques de la lapine à l\'aide des colorants
colloides vitaux acides. C. R. Soc. Biol. Tome 103, P. 713—714, 1930.

Cohn, Dr. Franz : Ueber das Corpus luteum und die atretischen Follikel des Men-
schen und deren cystische Derivate. Archiv, f. Gynäkologie, Bd. 87, S. 367—444.
I9°9-

Clark, Esther, Bridgman : Observations on the ova and ovaries of the Guinea-pig.
Cavia cobaya. Anat. Record Vol. 25, P. 313—337.

Engle, Earl Theron : A quantitative Study of follicular atresia in the mouse. Am.
Journal of Anatomy, Vol. 39, P. 187—203, 1927.

Engle, Earl Theron : Polyovular follicles and polynuclear ova in the mouse. Anat.
Record, Vol. 35, P. 341—343, 1927.

Engle, Earl Theron : Prepubertal Growth of the ovarian follicle in the albino
mouse. Anat. Record, Vol. 48, p. 341—350, 1931.

Hansemann, D. von : Ueber den Kampf der Eier in den Ovarien. Arch. f. Entw.
mech. Bd. 35, S. 223—235, 1913.

Henneguy, L. F. : Recherches sur l\'atrésie des follicules de Graaf chez les mammi-
fères et quelques autres Vertébrés. Journal de l\'Anatomie et de la Physiologie,
Tome 30, P. 1—39, 1894.

Hormann, C. : Ueber das Bindegewebe der weiblichen Geschlechtsorgane; I. Die
Bindegewebsfasern im Ovarium. Arch. f. Gyn. Bd. 82, S. 619—678, 1907.

Lahm, W. : Ovarium, Uterus, Scheide, Klitoris, Plazenta und Brustdrüse als inner-
sekretorische Drüsen vom Standpunkte der Embryologie und Morphologie.
Handbuch der inneren Sekretion, Bd. 1, Lief. 1.

Leage, Bessie and Carl, G. Hartman : Anovular Graafian Follicles in mammalian
ovaries. Anat. Record, Vol. 30, P. 1—13, 1925.

Limon, M. : Étude histologique et histogénique de la glande interstitielle de l\'ovaire.
Arch. d\'Anatomie mocroscopique, Tome 5, P. 155—190, 1903.

Meijer, Dr. Robert : Ueber die Beziehung der Eizelle und des befruchteten Eies
zum Follikelapparat, sowie des Corpus luteum zur Menstruation. Arch. f.
Gyn., Bd. 100, S. 1 —19, 1913.

Mulow, P. : Études sur l\'ovaire du Cobaye. Sur un corps jaune kystique formé aux
dépens d\'un ovisac non déhiscé. Arch. d\'Anatomie microscopique, Tome XI,
P. 110—133, 1909—1910.

pinho, A. Velloso de : Atrésie de l\'épithelium folliculaire ovarique chez les Mammi-
fères. C. R. Soc. Biol. Tome 88, P. 830—832, 1925.

PiNHO, A. Velloso de : Sur une forme particulière de transformation folliculaire
caractérestique de l\'ovaire du lérot (Eliomys Quercinus L.) : faux corps jaunes
métaplastiques. Anat. Record, Vol. 30, p. 211—223, 1925.

Rabl, Hans : Beitrag zur Histologie des Eierstockes des Menschen und der Säuge-
tiere nebst Bemerkungen über die Bildung von Hyalin und Pigment. Anato-
mische Hefte, 34—35. (XI. Band, Heft 1—2) S. 109—220, 1898.

Ramirez, E. : Origen y Evolucion atresica del foliculo de Graaf. Revista Mexicana
Biol. 3, No. 2, 69—87, 16 Fig. 1922. Referaat No. 229 uit Anat. Bericht, Bd. 3,
Heft 1—3, 1925, S. 76.

Runge, E. Ueber die Veränderingen der Ovarien bei syncytialen Tumoren und
Blasenmole, zugleich ein Beitrag zur Histogenese der Luteincysten. Arch. f.
Gyn. Bd. 69, S. 33—70, 1903.

Salazar, A. L. : Sur la forme de dégénérescence des follicules anovulaires de Régaud
et d\' autres reliquats provenant des cordons ovigènes de l\'ovaire de la lapine.
Anat. Record, Vol. 24, P. 79—84, 1922.

Schaeffer, Anna : Vergleichend histologische Untersuchungen über die inter-
stitielle Eierstocksdrüse. Arch. f. Gynäkologie, Bd. 94, S. 491—541, 1911.

Schmatz, R. : Die Geschlechtsorgae. Ellenberger : Handbuch der vergl. mikros-
kopischen Anatomie der Haustiere, Bd. II, 1911.

Schottlaender, Dr. J. : Beitrag zur Kenntniss der Follikcl-atresie nebst einigen
Bemerkungen über die unveränderten Follikel in den Eierstöcken der Säuge-
tiere. Arch. f. mikr. Anatomie, Bd. 37, S. 192—238, 1891.

Schottlaender, Dr. J. : Ueber den Graafschen Follikel, seine Entstehung beim
Menschen und seine Schicksale bei Mensch und Säugetieren. Arch. f. mikr.
Anatomie, Bd. 41, S. 219—294, 1893.

Schröder, R. : Weibliche Genitalorgane. „Handbuch der mikroskopischen Ana-
tomie des Menschen". Möllendorf, 1930.

Schulin, Dr. Karl : Zur Morphologie des Ovariums. Arch. f. mikr. Anatomie,
Bd. 19, S. 442—512, 1881.

Seitz, Dr. Ludwig : Die Follikelatresie während der Schwangerschaft, ins besondere
die Hypertrophie und Hyperplasie der Theca-interna-Zellen (Theca-I.utein-
zellen) und ihre Beziehungen zur Corpus luteum-Bildung. Arch. f. Gynäkolo-
gie, Bd. 77, S. 203—356, 1906.

Stieve, H. : Untersuchungen über die Wechselbeziehungen zwischen Gesamt-
körper und Keimdrüsen. VI. Der Einfluss des Coffeins auf die Fortpflanzung
des Russenkaninchens. Zeitsch. f. mikr. anat. Forschung, Bd. 15, S. 599—652,
1928.

Stieve, H. : Beobachtungen an menschlichen Eierstöcken. Zeitsch. f. mikr. anat.
Forschung, Bd. 22, S. 591—656, 1930.

Wallart, J. : Untersuchungen über die interstitielle Eierstocksdrüse beim Men-
schen. Arch. f. Gyn., Bd. 81, S. 271—339, 1907.

Wilkerson, W. V. : Atretic follicles in the ovary of the rat, mouse and rabbit with
special reference to the significance of the basement membrane in determing
the scource of origin of the interstitial cells. Bulletin of the Johns Hopkins
Hospital, Vol. 38, P. 339—354, 1926.

Kattenziekte \'). Bij katten komt sedert eenige jaren een ziekte en sterfte voor,
welke in verschijnselen veel overeenkomt met de hondenziekte. Aanvan-
kelijk trad zij op in kattenfokkerijen, maar in de laatste jaren schijnt zij zich meer
uit te breiden en worden regelmatig uit verschillende streken van het land cadavers
van katten ingezonden, welke vermoedelijk aan deze ziekte gestorven zijn.

Zij verloopt onder verschijnselen van een gastro-enteritis, een pneumonie en een
aandoening van het centraal-zenuwstelsel. De primaire oorzaak zal niet onwaar-
schijnlijk een virus zijn, waarbij secundaire infecties het ziekteverloop niet onbe-
langrijk schijnen te beïnvloeden. In gevallen van aandoening der ademhalings-
organen en der spijsverteringsorganen worden als regel ovale bacillen en colibacillen
uit verschillende organen gekweekt.

In de veronderstelling, dat door bestrijding der secundaire infecties het verloop
der primaire infectie goedaardiger zijn zal, is geadviseerd zieke dieren te behandelen
met ovale bacillen- en coliserum en ter voorkoming dezer infecties in fokkerijen,
waar regelmatig sterfgevallen voorkomen, de katten actief daartegen te immuni-
seeren.

Zieke katten worden met 4 a 5 cc.m. serum ingespoten, hetwelk in verband met
de gevoeligheid dezer dieren voor carbol, dit conserveeringsmiddel niet mag be-
vatten. Als vaccin wordt gebruikt een cultuur van ovale bacillen en colibacillen,
gekweekt uit gestorven katten. De dosis hiervan bedraagt voor dieren jonger dan
G weken 0.5 cc.m., voor oudere dieren 1 cc.m. Daar waar veel sterfte voorkomt,
worden als regel twee of meer injecties van opklimmende sterkte gegeven.

In het afgeloopen jaar werd voor ruim 50 katten vaccin afgeleverd en voor onge-
veer 800 katten serum.

In een dierentuin werd een epizoötie van de z.g. kattenziekte (abdominale vorm)
vastgesteld. Door tentoonstellingen zou de ziekte vooral ook worden verspreid.
Dieren van allerlei ras en leeftijd worden er door aangetast. Verge en Christo-
foroni (1928) wezen erop dat dc ziekte door een fïltreerbaar virus wordt veroor-
zaakt en typische, catarrhale ontstekingen van het slijmvlies van bepaalde declen
van den dunnen darm er bij voorkomen. Hindle enFiNDLAY¹) geven een beschrijving
van de pathologisch-anatomischc afwijkingen der verschillende organen. De kli-
nische verschijnselen zijn vaag; vaak sterfte zonder bepaalde verschijnselen; soms
diarrhee en oog- en neusuitvloeiing. Koorts, hoewel dikwijls aanwezig, kan ont-
breken (niet genoemd wordt het niet zoo zelden peracute —- binnen 24 uur —
doodelijke verloop met subnormale temperatuur, ref.).

Bacteriologisch onderzoek werd bij 300 gevallen gedaan. In 8 % hiervan konden
geen micro-organismcn worden vastgesteld; in de overige gevallen wel : o.a. bact.
coli, een beweeglijke Gram neg. bacil, een haemolytischc streptococcus, bac. bronchi-
septicus, pasteurella, e. a. Deze bacteriën worden als secundair beschouwd. Be-
smetting met het nasopharyngeale secretum was ook na passage door Berkefeld-
filters positief. Verspreiding der smetstof door hoesten wordt aangegeven. Verschil-
lende virusstammen zijn gevonden.

Van milt en mesenteriale lymphklieren werd met physiologische keukenzout-
oplossing een dun vloeibare massa gemaakt, deze gecentrifugeerd om de grovere
deeltjes er uit te verwijderen en daarna gefiltreerd door berkefeld-filters. Met
het aldus verkregen fikraat werden subcutane, intraperitoneale en intracerebrale
besmettingsproeven gedaan. Het virus bleek geen neurotrope affiniteiten te bezitten.

1 ) Studies on feline distemper. Hindle and Findlay. The Journ. comp. Pathol.
and Ther. 1932. p. 11.

Ook intracerebrale inocuiatie veroorzaakte een algemeene infectie. Behalve katten
bleken ook leeuwen, tijgers en poemas voor de ziekte vatbaar te zijn.

Laidlaw en Dunkin hadden reeds gevonden dat katten ongevoelig zijn voor het
hondenziekte-virus. Hindle en Findlay konden vaststellen dat honden en ook
fretten niet vatbaar zijn voor het kattenziekte-virus. Op ongeveer dezelfde wijze
als bij hondenziekte is gedaan, hebben zij vaccins, hyperimmun serum en gedroogd
virus bereid en hiermede geëxperimenteerd. Met het serum werd een tijdelijke
immuniteit verkregen; bij zieke dieren was het resultaat met het serum negatief.

Hun conclusies zijn : de klinische symptomen zijn bij kattenziekte zeer verschillend
en maken een klinische diagnose onmogelijk; pathologisch-anatomisch is steeds
vast te stellen een ontsteking van de dunne darmen en meestal ook zwelling van
de mesenteriale lymphklieren en de milt. In de meeste gevallen kunnen verschillende
micro-organismen worden geïsoleerd, die evenwel geen aetiologische rol spelen;
de verspreiding der ziekte geschiedt vooral door met het virus besmette voorwerpen.
De smetstof passeert berkeeeld-filters; het filtreerbare virus is de primaire oorzaak
der ziekte. Onvatbaar voor de ziekte zijn hond, fret, konijn, cavia. Het virus laat
zich conserveeren in 50 % glycerine; bij kamertemperatuur gedroogd virus geeft
eenige immuniteit, inspuiting met een groote hoeveelheid serum geeft een tijdelijke
immuniteit.

Kirk *) wijst erop dat het artikel van Hindle en Findlay (Studies on feline
distemper, The Journ. Comp. Path. and Ther. 1932, p. 11) meer de infectieuze
enteritis dan de z.g. kattenziekte beschrijft. De specifieke infectieuze enteritis toch
is een aparte ziekte. Volgens de onderzoekingen in 1920 door Milks en Goldberg
te New York verricht, zou inderdaad een coliachtig microörganisme de oorzaak
ervan zijn. Hindle evenwel beschouwt het virus als primair en deze micro-orga-
nismen als secundair.

Ook de verschijnselen der ziekte noemt hij als goed bekend en vrij constant :
weigering van voedsel; sterke depressie; veelvuldig braken; normale of gering
verhoogde temperatuur, welke later subnormaal wordt; pijn bij palpatie van het
abdomen; eerst constipatie, soms later diarrhee; doffe, starende blik; weinig elas-
tische huid; bek, ooren, extremiteiten koud; soms speekselen, soms verhoogde
dorst; na het drinken weer braken; dood in 80% der gevallen, meestal binnen
48 uur; bij de sectie gelocaliscerde ontsteking van het jejunum of ilcum zonder meer.

Als verschijnselen bij kattenziekte worden daarentegen aangegeven : acute con-
junctivitis en rhinitis, niezen; diarrhee; speekselen; stomatitis; soms bronchitis,
tracheïtis en pneumonie; letaal verloop in 25 % der gevallen. Bij de infectieuze
enteritis wordt aan besmetting door vliegen eventueel gedacht.

Evenals door Verge en Christoforoni wordt ook door Urbain, Lassablière
en Voignier ¹) een filtreerbaar virus als oorzaak van de infectieuze gastro-enteritis
van de kat beschouwd. In bloed, milt, speeksel, facces, urine, lever, nieren, bleek
de smetstof voor te komen. Voedsel ermede vermengd, verwekte regelmatig be-
smetting.

Bact. pseudotuberculosis rodentium is vaak bij knaagdieren, verder bij vogels,
af en toe bij paard, geit, varken, aap, mensch en den laatsten tijd ook bij nutria
(enzoötisch) vastgesteld.

Bij de sectie werd deze bacterie door Pallaske en Meyn ²) gedurende twee jaar
twaalfmaal bij katten opgemerkt.

1 ) Sur l\'etiologie de la gastro-enterite infectieuse des chats. Urbain, Lassablière et
Voignier. Compt. Rend. de la Soc. Biolog. 1932. p. 680.

2 ) Ueber die Pseudotuberkulose (Bact. pseudotuberk. rodentium) bei Katzen. Pallaske
und Meyn. Deutsch. Tier. Woch. 1932. No. 37.

De klinische verschijnselen waren onduidelijk; slechte eetlust, vermagering,
vaak diarrhee en icterus en tegen het einde braken. In milt en lever kwamen op
tuberkels gelijkende knobbeltjes voor. Cultureel en biochemisch werd bact. pseudo-
tuberculosis rodentium gevonden. Besmetting-proeven bij knaagdieren en vogels
waren positief. Vermoed wordt dat de besmetting bij katten per os piaats vindt,
wellicht door het eten van zieke muizen.

Per os toegediend infectieus materiaal leverde echter geen positieve resultaten op.

De aandoening is het eerst in 1924 opgemerkt in het gebied van de Frische Haff
(Oost-Pruisen). Starfinger heeft deze raadselachtige ziekte van mensch en dier
toen nader beschreven. Aangenomen werd dat een infectie niet de oorzaak was;
ook niet arsenicumvergiftiging. Het lijden zou slechts optreden na het gebruik
van bepaalde visch (o.a. aal). Ook is wel gedacht dat inademing van vergiftige
dampen de oorzaak zou kunnen zijn. Na een zestal jaren van rust, zijn in den herfst
van 1932 weer opnieuw gevallen geconstateerd. Behalve bij den mensch, werd het
lijden vooral ook bij katten waargenomen. Deze dieren bleken zeer vatbaar te zijn:
de dood was vaak het gevolg. Opgemerkt is verder dat mensch en kat zeer ver-
schillend op het z.g. „Haffgift" reageeren. Pathognomische verschijnselen werden
bij katten niet opgemerkt. Aan de visschen, die de ziekte zouden hebben veroor-
zaakt, was niets bijzonders te bespeuren. Stoeltzner was van meening dat in alcali-
sche vloeistoffen opgeloste harszuren hierbij een aetiologische rol speelden, temeer
daar zijn proeven bij katten, gevoerd met daarmede vergiftigde alen, positief ver-
liepen (haemoglobinaemie). De „Koningsberger Zellstofffabriken" die het harszuren
bevattende pijnboomenhout verwerken, zouden dan ook volgens hem voor de
z.g. Haffziekte aansprakelijk moeten worden gesteld. Intusschen is later bewezen
dat de theoretische overwegingen van Stoeltzner niet juist waren. Hieronymi \')
wijst er daarom op dat de aetiologie der ziekte nog in geenen deele verklaard is
en het ziektebeeld daarvan bij de kat, dat nader door hem wordt beschreven, zeer
uiteenloopt met dat van den mensch. H. Veenendaal.

Gminden ^a) vermeldt een geval van trichinosis bij een kat. Het dier was geruimen
tijd ziek : braken, diarrhee, vermagering, maar herstelde. Twee jaar later werd
de kat weer ziek; dezelfde verschijnselen met matheid en opvallende stijfheid en
ditmaal met doodelijke afloop. De heele musculatuur was met trichinen bezet,
deels verkalkt, deels onverkalkt. De kat had kort te voren veel ratten gevangen
en gegeten, was daardoor klaarblijkelijk besmet. Vrijburg.

Katten door Rott¹) met zwavelolie (1 deel flores sulfuris, 2 deelen ol. olivarum)
behandeld, werden ziek en stierven, doordat zij hiervan wal door likken naar binnen
hadden gekregen.

De waargenomen verschijnselen waren : speekselen, opgezette, gevoelige buik;
geclbleeke slijmvliezen; temperatuur 39.5 C.: frequente, kleine pols, dyspnoe;
veelvuldig braken; dood na drie dagen. Bij de sectie werd gevonden : ontsteking
der slijmvliezen van oesophagus, maag en duodenum.

Er wordt bij gemeld dat sulfur depuratum (flores sulfuris loti) zulks niet zou
veroorzaken. (Door ons zijn na gebruik van zwavelolie 10 % of zwavelzalf gemaakt
met flores sulfuris nimmer dergelijke vergiftigingsverschijnselen waargenomen.
Intusschen verdient een nader onderzoek en bevestiging aanbeveling, ref.).

1 ) Intoxication par ingestion de soufre sublimc chez Ie chat. Serge Rott. Recueil de
Med. Vet. 1932. p. 357.

Voor castratie van vrouwelijke katten geeft Brion \') de voorkeur aan de Engelsche
methode, welke slechts in onderdeelen verschilt van de gewone flankmethode.
Maar juist die onderdeelen kunnen van belang zijn : vermindering van de infectie-
kans, doordat de wond klein is en men niet met de vingers in de buikholte mani-
puleert. Leeftijd van 6 weken is gunstig; er is dan nog geen vet aanwezig.

De narcose wordt ingeleid met chloroform en na opheffing van het verzet (te
merken aan verslapping van den staart) voortgezet met aether. De chloroform
en aether worden op de bekende wijze door middel van een flacon met dubbel-
doorboorde kurk en een aanblazer in dampvorm, met lucht gemengd, ter inademing
toegediend. In plaats van het trechtertje voor den neus bezigt schrijver een kegel-
vormige leeren kap, waaraan een manchet van linnen, die over den kop achter
de ooren wordt vastgebonden. Aan de punt van den leeren trechter is een opening
met buisje erin, waarlangs het mengsel van lucht en narcoticum toetreedt.

Na een vierkant plekje in de linker flank te hebben geschoren en gedesinfecteerd,
wordt de heele kat bedekt met een steriele doek met een opening op de operatie-
plaats. De huidsnede loopt in verticale richting, begint op ongeveer een ä twee
vingerbreedten verwijderd van den uitwendigen heuphoek en heeft een lengte
van niet meer dan A ä i c.M. Het onderhuidsche vet wegknippen en de spieren
met peritoneum splijten, terwijl men ze fixeert met een pincet. Neem den voorsten
wondrand in het pincet, en maak zoodoende een ronde opening met een diameter
van J- i c.M. en daal met een fijn muizetandpincet in de buikholte in verticale
richting en iets naar voren. Grijp voorzichtig en trek hetgeen men te pakken heeft
in de wond ter nadere inspectie. Acht van de tien keeren heeft men direct het linker
ovarium of de linker uterushoorn te pakken, die gemakkelijk te onderscheiden
is van een darmlus. Trek de uterushoorn met ovarium naar buiten, zet een pincet
of tang op het ligament boven het ovarium en snijd het door. Volg daarna de linker
uterushoorn naar de bifurcatie en zoodoende krijgt men gemakkelijk de rechter-
hoorn met het muizetandpincet te pakken. Trek ook deze uit de wond en pas
dezelfde behandeling toe als links. Plaats daaarna een Pcansche tang op de bifurcatie
der uterushoornen, snijdt den uterus door en neem de tang weg. Deze kneuzing
is voldoende, om bloeding te voorkomen. Twee hechtingen in de spieren en twee-
in de huid. Geen verband. Crezée.

De chronische wervelkolom ,.Versteifung" is een bij dieren weinig bekend ziekte-
beeld. Het aantal bij de sectie vastgestelde gevallen is gering.

Een beenige fixatie der wervels onderling, met stijf, onbuigzaam worden van
de wervelkolom, kan, volgens Dommer ^a), door twee processen tot stand komen.

ie. door een Spondylitis ossificans deformans, waarbij de wervellichamcn door
beenige bruggen (synostosen) met elkaar verbonden worden en

2e. door een Spondylarthritis ancylopoetica, waarbij een beenige vergroeiing
(ancylose) van de gewrichtsvlakten der processus articulares plaats heeft.

Het pathologisch-anatomisch beeld van de Spondylitis ossificans deformans is
meermalen bij het paard en ook wel bij den hond en de kat beschreven. Plate en
Quiring demonstreerden op het zesde röntgencongres (1910) eenige röntgeno-
grammen van dierskeletten met beelden van Spondylitis ossificans deformans. Volgens
Mörkebf.rg is het voorkomen van Spondylitis deformans bij de huisdieren zeldzaam.
In zijn werk „Entzündungsprozesse in der Wirbelsäule", 1931, wordt medegedeeld,

dat aan de wervels een Osteoperiostitis met exostosen aan de ventrale en laterale
- «

*) Note sur une methode de castration de la chatte, par M. A. Brion. Ree. de Med.
Vet. 1933. p. 65.

²) Die Spondylitis deformans und Spondylarthritis ancylopoetica bei Hunden und Katzen
im Röntgenbilde. Dommer, Wien. Tier. Monatsschr. 1933. S. 129.

vlakte van het wervcllichaam en een osteoarthritis aan hun gewrichten voorkomt.
Als oorzaak daarvan noemt hij dc inwerking van herhaalde kleine trauma. Klinisch
is daarbij alleen wat stijfheid van de wervelkolom waar te nemen. Gegevens over
de spondylarthritis ancylopoetica ontbraken in de veterinaire literatuur.

I)e klinische diagnose is zonder sectiebevindingen onvolkomen. Het röntgcno-
logisch onderzoek kan meestal tijdens het leven wel opheldering brengen.

Van de 2275 honden en 174 katten die in den loop van 5 jaren röntgenologisch
werden onderzocht, werd bij 402 honden (17.8 %) en 6 katten (3.5 %) spondylitis
deformans of spondylarthritis ancylopoetica in verschillenden graad en uitbreiding
vastgesteld.

Dc spondylitis ossificans deformans betreft slechts bepaalde deelen van de wer-
velkolom of de geheele ruggegraat. Volgens de röntgenogrammen gaan de ver-
anderingen uit van de oppervlakkige deelen van de wervellichamen, daar waar
zich in de jeugd het eigenlijke wervellichaam met de wervelepiphysen vereenigt.

Hier is ook het lig. longitudinale ventralc aan het wervellichaam vast verbonden
met het periost van de wervel. Bij de spondylitis ossificans deformans localisata
treedt aan de ventralc zijde der wervellichamen, op dc plaatsen van aanhechting
van den ventralen band (van de 8ste borstwervel tot het kruisbeen) ostcophyten-
vorming op; de naar elkaar toegroeiende beennieuwvormingen (exostosen) kunnen
eventueel later beenige brugverbindingen vormen. Hierbij ontstaan tevens verdich-
tingen der epiphysen (ontwikkeling van een osteoperiostitis).

Gevonden werd, dat vooral de lendenwervels in het proces betrokken waren.
Ook werden verbeeningen aan de zijde van het wervelkanaal wel geconstateerd.

De spondylitis ossif. deform, generalisata, voorkomende in het geheele borst-
en lendengedeelte en zelfs overgaande op het hals- en staartgedeelte van de wervel-
kolom, scheen van een andere natuur te zijn. De intervertebraalschijven kunnen
hierbij tevens beenig veranderen. Zij verliezen hun elasticiteit, worden naar den
kant van het wervelkanaal gedrukt en verdwijnen tendeele.

De spondylitis def. traumatica wordt door een intensief inwerkend trauma (b.v.
overrijding) veroorzaakt.

Hierbij verscheuren de banden en ontstaan laesies van de tusschenwervelschijven.
Hoewel de pijn op den duur kan verdwijnen, treden later toch vaak verschijnselen
van parese of paralyse van de achterhand op.

De spondylarthritis ancylopoetica betreft de gewrichten der processus articulares,
meestal op den overgang van borst- in lendengedeelte met secundaire verbeeningen
van lig. interarcualia en interspinalia.

Z.g. sacralisatie is dc veelvuldigst voorkomende vorm van een beenige brug-
verbinding (synostoscn) aan de ventrale zijde, tusschen de laatste lendenwervel
en het kruisbeen.

De localisatie van de spondylitis deformans en de spondylarthritis ancylopoetica
is meestal de overgang van borst in lenden.

Als oorzaak van spondylitis deformans wordt genoemd de steeds plaatsvindende
trek- en drukwerking vooral op die plaatsen van de wervelkolom, welke het sterkst
doorbuigen. De afwijkingen kwamen bij vrouwelijke dieren naar verhouding het
veelvuldigst voor; vermoedelijk doordat de wervelkolom bij deze dieren tijdens
de drachtigheid het sterkst wordt belast. De klinische verschijnselen uiten zich
voornamelijk in bewegingsstoornissen. De dieren hebben, zonder daarbij teekenen
van pijn te laten merken, een voorzichtigen stijven gang; het trappen, loopen, liggen
en opstaan gaat moeilijker; zij zijn spoediger vermoeid. Een atactische gang van
de achterhand treedt eerst bij de sterkere gevallen van stijfheid van de wervelkolom
op. Pijn is meestal ook nu niet aanwezig; soms wel en dan wordt wel aan rheuma
gedacht. Paresen en paralysen ontstaan eerst dan, wanneer zich exostosen ook in
het wervelkanaal hebben gevormd, wanneer de tusschenwervelschijven mede aan-
getast zijn, deze hun elasticiteit hebben verloren en in het wervelkanaal worden
gedrukt.

Wanneer het proces tot stilstand komt, kunnen de klinische verschijnselen voor-
bijgaand verdwijnen.

Bij langzaam voortschrijdende verlammingstoestanden van onduidelijke genese
wordt een röntgenologisch onderzoek van de wervelkolom noodig geoordeeld,
daar de osteoarthritische veranderingen ook de motorische wortels der zenuwen
nadeelig kunnen beïnvloeden. Zenuwdegeneratie gepaard gaande met motorische
stoornissen der extremiteiten kunnen dan het gevolg zijn.

Schrijver\'s conclusies zijn dat de spondylitis deformans en de spondylarthritis ancylo-
poetica bij het levende dier alleen goed door middel van het röntgenologisch onder-
zoek zijn aan te toonen, en dat beide aandoeningen van de wervelkolom veelvuldiger
dan tot nu toe werd aangenomen bij hond en kat voorkomen. Herhaalde kleinere
en grootere traumatische inwerkingen worden als oorzaak daarvan aangegevent
Eenig verband met een doorstane infectieziekte, zooals bij den mensch wel word.
aangenomen, is misschien niet geheel onmogelijk, maar kon door onderzoekingen
in dien geest ingesteld, nog niet worden bevestigd.

Het lijden kan volgens Dommer verder, of van de vroegste stadia af, met klinisch
waarneembare, toenemende verschijnselen gepaard gaan (bewegingsstoornissen
met of zonder pijnuitingen) of ook wel met voorbijgaande of niet aanwezige be-
zwaren (o.a. als toevallige bevindingen) voorkomen. De tekst wordt door een zestien-
tal röntgenogrammen verduidelijkt. Veenendaal.

Bij de inspectie van melkkoeien in Johannesburg constateerde Marsnaglia >),
dat er zwartbonte dieren bij waren, die op verschillende plaatsen een eigenaardige
verhoorning van de huid hadden. De aandoeningen kwamen alleen voor op de wit-
gekleurde plekken. Eerst treedt een lichte ontsteking op met uitvallen van de haren
en daarna een witachtig beslag. De dieren hebben neiging om zich te likken, waar-
uit men mag concludeeren, dat de aandoening met jeuk gepaard gaat. Een speci-
fieke oorzaak is niet gevonden voor de verhoorning. Men heeft het wel zien optreden
na het aanbrengen van brandmerken, na het baden in sterk arsenikhoudende vloei-
stoffen of het gebruik van caustische middelen. Schurft en trauma kunnen ook aan-
leiding voor het ontstaan zijn. C. J. de Gier.

Wegens het zelden voorkomen van petechiaaltyphus bij het rund beschrijft
Beck ²) hier een zoodanig geval, tijdens de gewone keuring waargenomen.

Het betrof een goedgevoede, 3 jaar oude, ongeveer 7 maanden drachtige koe. Bij
levende keuring een temperatuur van 41,1° C., geen eetlust, geen pensbewegingen,
groote sufheid, geringe diarrhee, ademnood, zeer frequente pols en ingevallen
flanken. Zeer karakteristiek was de donker-zwartroode, bijna koffiebruine urine.
Geen oedemateuze zwellingen aanwezig.

Sectie: Op maag-darmkanaal vooral zwartroode, vlakke bloedingen, in verschil-
lende grootte en vorm, met neiging tot confluentie. Op het harde verhemelte een
zwartroode, handpalmgroote sugillatie. In longen, hart, lever en nieren vooral sub-
sereuze ecchymosen. De dunne darmen hadden door deze bloedingen een getijgerd
of slangachtig voorkomen. Ook eenige mesenteriale lymphklieren bloedig geïm-
bibeerd. In de spieren vooral sub-fasviale bloeduitstortingen.

Zoowel het bacteriologisch onderzoek als de kook- en braadproef waren negatief.
Vleesch werd op de vrijbank verkocht.

Honebein \') heeft op het slachthuis te Hannover zijn onderzoekingen verricht
en kwam tot de volgende interessante cijfers. Het opnemen van vreemde lichamen
door het rund neemt toe met de ouderdom van het dier.

Bij i —jaar oude runderen bedraagt dit 1.7%, bij 2 jaar reeds 26.5%, bij 3
jaar 52.3%, bij 4 jaar 63.6% en bij 5-jarige en oudere koeien zelfs 76.9%. Evenzoo
is het gesteld bij stieren, waar bij 3.4% der 1 — 1 £ jaar oude dieren vreemde lichamen
in de maag voorkomen. Bij 32.6% der 2-jarige en bij 55.6% der 3—5-jarige dieren.

Bij ossen vond Honebein 16.6% der 1 — ijjarige dieren, 26.9% bij 2-jarige en
56.7% der 3—5-jarige ossen.

Geen wonden veroorzakende vreemde lichamen komen meer dan 2 maal zoo
vaak voor als scherpe voorwerpen. Van 148 dieren met vreemde voorwerpen in de
pens of netmaag hadden 101 dieren geen enkele verwonding dier organen.

De scherpe voorwerpen veroorzaken het meest een reticulo-peritonitis fibrinosa sive
fibrosa (36.17%) o{ apostematosa (21.28%). Een reticulo-phrenitis komt in 17.2%
voor, reticulitis simplex in 10.64% en reticulo-hepatitis in 8.5% en traumatische
pericarditis in 6.38%. de Graaf.

Onder het hoofd „Question du jour" geeft het Revue ¹) een algemeen overzicht
van de runderhorzelbestrijding en de methoden, die in verschillende landen worden
toegepast. Het blijkt dat het Syndicat général des cuirs et peaux ook gaarne wettelijke
maatregelen ter bestrijding van de runderhorzel zou willen hebben. Onder de tegen-
woordige omstandigheden zouden deze maatregelen echter moeilijk in te voeren zijn.
Brochures en platen worden vanwege het departement van Landbouw verspreid,
terwijl een film voor de propaganda ter beschikking staat en aan landbouwver-
eenigingen „ter demonstratie" uitgeleend wordt. In Frankrijk wordt nog steeds
gebruik gemaakt van de paradichloorbenzol-zalf, welke destijds ook in ons land is
aanbevolen.

Bij de bestrijding van de runderhorzellarve hadden Da vies en Jones ²) zeer gun-
stige resultaten met een waschmiddel, bestaande uit derrispoeder, groene zeep en
water. Aanbevolen werd reeds in Januari te beginnen en de wassching te herhalen
in Februari. Hierna nog twee behandelingen met een tusschentijd van 28 dagen en
dan nog een na 35 dagen.

In een bepaald district waar deze behandeling werd toegepast, was het percen-
tage der besmetting in twee jaar tijds gedaald van 90% tot 15 k 24%. Het gemiddelde
aantal larven per dier bedroeg 11 tot 16 en daalde tot 0.5 è 1.1 per dier, terwijl in
de aangrenzende streken, waar de behandeling niet was toegepast, het percentage
der besmette kalveren 90% bedroeg met een gemiddelde van 11 tot 12 larven per
dier.

De herhaalde behandeling heeft natuurlijk het voordeel dat de larven reeds ge-
dood worden wanneer zij nog slechts zeer kleine openingen in de huid gemaakt
hebben. Referent heeft de ervaring opgedaan dat een behandeling met deze derris-
wassching bij dieren met bijna volwassen larven voldoende is om deze te dooden.
Wetende dat de veehouders tegen eenige malen behandelen opzien, zou men kunnen
volstaan met een behandeling, onmiddellijk voordat de dieren in de weide gaan en
zoo noodig de wassching daarna nog eenmaal herhalen.

Natuurlijk heeft men dan het nadeel dat de door de larven aan de huid aange-
brachte schade grooter is, dan wanneer men reeds in Januari met de wassching be-
gint. Baudet.

1 ) La campagne contre Vhypoderme du boeuf. Rev. gén. de Méd. Vét. XLII, 15 Mei
1933\' P- 262—267.

2 ) Extension Work of the Control of Warble flies. Da vies, W. M. en Jones, E. Jl.
Min. Agric., London 39, p. 805—813. Ref. The Vet. Buil. Vol. 3, 6. 1933, p. 308.

Stolnikof ¹) geeft allereerst een overzicht van de literatuur, daarna volgen be-
schrijvingen van eigen proeven. Hij maakte suspensies van runderhersenen die aan
boosaardige catarrhaalkoorts waren gestorven en spoot hiermede konijnen subduraal
in. De konijnen kregen evenwel geen symptomen van boosaardige catarrhaalkoorts.
Daarna werden kalveren als proefdieren gebruikt: met materiaal van verschillende
runderen, die aan boosaardige catarrhaalkoorts waren gestorven, werden ze intra-
veneus, subcutaan en per os geïnfecteerd, ook inhalatie-besmetting werd verricht:
alle kalveren bleven echter gezond.

Het is Stolnikof dus niet gelukt een virus bij boosaardige catarrhaalkoorts aan
te toonen. Jansf.n.

IjÜhrs ²) heeft de werking van verschillende stoffen onderzocht op de eieren en de
miracidien van Fasciola hepatica en op de leverbotslakken. thomas-slakkenmeel
doodde de leverboteieren niet, maar had wel eenige remmende werking op de be-
weeglijkheid der miracidien, zoodat de levensduur hiervan verkort werd. Kalistik-
stof werkte in sterke mate en doodde de eieren binnen 24 uur. Kalistikstof ter sterkte
van 40% had geen schadelijken invloed op de eieren, terwijl 4% keukenzoutoplos-
sing in 15 dagen en zeewater na 16 dagen inwerking de eieren doodde. Indien zuur-
stof onthouden werd, gingen de leverboteieren spoedig dood.

Koperchloride en kopersuflaat zijn reeds in sterke verdunning zeer werkzaam op
de vrijgekomen miracidien; ook dooden zeewater en keukenzoutoplossing (van 2%
af) deze larven reeds in korten tijd. De leverbotslakken worden door kopersulfaat
in een concentratie van 1 : 50.000 binnen 18 uur gedood, terwijl kalistikstof hen in
een hoeveelheid van 200 K.G. per H.A. binnen korten tijd doodt, en zeewater na
een inwerking van 24 uur.

De proeven werden in het laboratorium genomen; de natuurlijke omstandig-
heden werden zooveel mogelijk nagebootst; men werkte met concentraties die in de
praktijk der bemesting als regel gelden. Eieren en larven van dc longwormen werden
door kalistikstof na een inwerking van 24 uur gedood; de verdunning die gebruikt
werd (4 cc. kalistikstof op 210 cm³ water) kwam overeen met die van 400 K.G.
kalistikstof per H.A. weiland. Door zeewater werden eieren en larven der longwoimen
in ij uur gedood.

Daar uit de onderzoekingen van de laatste jaren gebleken is, dat bepaalde slakken
en regenwormen de tusschengastheer zijn van sommige longwormen, werd eveneens
dc werking van kalistikstof en zeewater op Limax en Arion-soorten nagegaan. In
zeewater bleken deze slakken eveneens na 24 uur gedood te zijn, terwijl zij voor de
kalistikstof even gevoelig waren als de leverbotslakken, n.1. een verdunning die
overeenkwam met 200 K.G. per H.A. land, doodde de slakken binnen zeer korten
tijd.

Wat de regenwormen betreft, hierbij werd door experimenten in glazen cylinders
met aarde waargenomen, dat zij weinig gevoelig zijn voor Thomasmeel, terwijl
zij door kalistikstof gedood werden, indien zij zich aan de oppervlakte bevonden.
Zoo lang de kalistikstof nog aanwezig was, vertoonden de regenwormen zich niet
aan de oppervlakte, maar bleven in de diepere grondlaag. In den bodem zullen de
regenwormen door kalistikstof dus niet gedood worden. De invloed van zeewater
op regenwormen werd ook gecontroleerd. In een verblijf in een mengsel van gelijke

1 \') Z^ur Frage eines Filtreerbaren Virus beim bösartigen Katarrhal-Fieber des Rindes.
Prof. W. I. Stolnikof. Ural. Zeitschrift für fnfektionskrankheiten, parasitäre Krank-
heiten und Hygiëne der Haustiere. 43. Band, 2. Heft; bladz. 100.

2 ) Bekämpfung der Leberegel- und Lungenwurmseuche in den an die See grenzenden Ge-
bieten. Lührs, E., Arch. f. Wissensch, u. prakt. Tierh.k. 66. 1. 1933; p. 15—31 en

deelen aarde en zeewater werden de wormen in 4 uur gedood. De regenwormen zijn
de tusschengastheer van den longworm van het varken en niet van schapen en runderen
en zijn daarom in dit onderzoek niet van belang. (Ref.). De gebieden waar Lührs
zijn onderzoekingen verrichtte, werden regelmatig door zeewater overstroomd.
Deze buitendijksche landerijen kan men in 3 zones verdeelen, n.I. de eerste en de
hoogste, die dicht aan den dijk ligt, de tweede en de derde die geleidelijk lager liggen
en waarvan de laatste aan zee grenst.

De plantengroei in deze 3 zones is gebonden aan het min of meer sterke zoutge-
halte van den bodem. Terwijl de aan zee grenzende zone hoofdzakelijk z.g. zout-
planten bevat, worden in de hoogste zone bijna uitsluitend zoetwater-grassen aange-
troffen. De hoogste zone wordt \'s zomers slechts 4 maal door de zee overstroomd, de
middelste 10 maal en de laagste 27 maal per zomer. Elke overstrooming duurde
ongeveer 4 uur. Hieruit blijkt dus dat de overstroomingen met zeewater in de hoogste
zone, die in een geheelen zomer 16 uur duurt, geen schade aan den plantengroei uit-
oefent, daar hier toch bijna uitsluitend nog zoetwater-grassen groeien. Het vee
dat in deze streken geweid wordt ondervindt geen schade van het meerdere zout-
gehalte, daar het kort na de overstroomingen zich terugtrekt naar de hoogere ge-
deelten waar het zeewater niet geweest is. Wanneer na een springvloed het hoogste
gedeelte ook overstroomd is geweest, wordt dit meestal door regenval, die bijna altijd
op een springvloed volgt, spoedig weer vrij van zout gemaakt.

Lührs wil nu longworm- en leverbotziekte in de aan zee grenzende gebieden be-
strijden met behulp van zeewater en bemesting met kalistikstof. Immers zeewater
doodt:

leverboteieren binnen 16 dagen; miracidien binnen 55 seconden; Galba trunca-
tula (leverbotslak) binnen 24 uur; cercarien binnen 7 minuten; naakte slakken,
longwormlarven en longwormen binnen i j uur; regenwormen binnen 4 uur;

leverboteieren binnen 24 uur; slakken binnen enkele minuten; regenwormen
binnen enkele minuten: longwormeieren- en larven binnen 24 uur.

Daar de leverbotslakkcn veelal overwinteren op den bodem van de greppels van
de aan zee liggende weiden, zou het voldoende zijn, hierin gedurende den winter 24
uur lang zeewater te laten toestroomen om de slakken ie dooden. Indien men nu
bovendien gedurende Februari—Maart kalistikstof op de weide brengt (minstens
400 K..G. per H.A.), dan zou men het grootste deel der op de weide overwinterende
slakken en de eventueel nog aanwezige leverboteieren vernietigen. Het doorspoelen
van de greppels met zeewater zou als gevolg hebben dat de slakken, die aan den rand
van de greppels vertoeven (waartoe ook de naakte slakken behooren, die als tusschen-
gastheer dienst doen bij dc longwormziekte) eveneens grootendeels gedood werden.

Schade voor dc weide zou hieruit niet voortvloeien, daar het zeewater alleen in
de greppels zou komen. Indien men in den winter zelfs de weiden gedurende 24 uur
door zeewater zou laten overstroomen, zou hierdoor geen schade voor de weide
ontstaan, daar deze gedurende den winter in een rustperiode verkeert. Bovendien
is gebleken dat de buiten-weiden, die gedurende den winter verscheidene malen
met zeewater overstroomd werden, daarna nog goede voederplanten leverden.
Het doorspoelen van de greppels met zeewater zou desnoods ook in den zomer
kunnen geschieden, mits men zorg draagt dat een drinkgelegenheid met zoet water
voor het vee op de weide aanwezig is. Schade voor den vischstand door het zoute
water komt hier practisch niet ter sprake, daar in deze aan zee grenzende gebieden
het visschersbedrijf door het brakke water van geen belang is.

Korkhaus \') maakt over bovengenoemd werk van Lührs terecht eenige opmer-
kingen. Lührs spreekt over de bestrijding van de longwormziekte van runderen en
schapen en brengt hierbij den regenworm ter sprake. De regenwormen zijn echter
slechts tusschengastheer bij den longworm van het varken. De proeven, die Lührs
dus vermeldt betreffende de bestrijding der regenwormen, kunnen buiten beschou-
wing blijven.

Verder valt Korkhaus over de mededeeling van I.ührs, dat de zieke en ook gezond
schijnende dieren met de faeces de eieren van de verschillende longwormen depo-
neeren. Dit is natuurlijk een onjuistheid, daar met de faeces slechts larven en geen
eieren naar buiten komen. Uit de wijfjes der longwormen komen de eieren, die
larven bevatten, doch deze komen reeds vrij, voordat zij het lichaam van den gast-
heer verlaten. Bij Diclyocaulus viviparus worden de larven reeds vrij in den uterus
van dezen parasiet aangetroffen. Indien men dus eieren in faeces van herkauwers
vindt, kunnen deze nimmer van longwormen afkomstig zijn.

Vandaar ook dat Korkhaus de proeven, die Lührs nam met longwormeieren,
die deels uit de faeces, deels uit de bronchiën van geslachte dieren stamden, niet
als juist beschouwen kan. Hij gelooft daarom, dat de resultaten, die Lührs ver-
kregen heeft bij zijn onderzoekingen van kalistikstof, keukenzout en zeewater op de
ontwikkelingsstadia der longwormen nog eens gecontroleerd moeten worden.

Een aantal gevallen van intoxicatie door het toedienen van tetrachloorkoolstof
bij schapen en runderen, werd door Rose \') onderzocht.

Bij schapen begint het verlies 4 lot meer dagen na de behandeling. Sterftecijfer
10—30%; van de in leven blijvende dieren verloren er 10—50% binnen 2—3
weken al hun wol. Symptomen: algeheele depressie en diarrhee.

Bij sectie: gastro-enteritis, van haemoragischen aard bij die dieren, welke het <
spoedigst stierven.

De schrijver komt tot de conclusie dat koud, nat weer een ongunsligen invloed kan
uitoefenen op het optreden der vergiftigingsverschijnselen; verder noemt hij als
ongunstige factoren: te vette dieren, te lage calciumbalans, te veel voeren met
krachtvoer, en het vervoer van dieren vlak vóór en na de toediening van het genees-
middel.

(Meermalen werd door mij waargenomen, dat volkomen gezonde schapen plot-
seling stierven na toediening van één capsule trematocid; ook nam ik waar dat hoog-
drachtige schapen van één capsule ernstig ziek kunnen worden. Over bet algemeen
echter is de werking van dit medicament schitterend. Ref.).

Birk ²) vermeldt een geval van hevige spoelworminfectie van een kind. Voort-
durende reïnfectie vond hier plaats omdat de ouders sinds jaren met spoelwormcn
besmet waren en de faeces gebruikt werden als bemesting voor de groenten. De
patiënt was vroeger ook al geregeld spoelwormcn kwijtgeraakt, op een nacht zelfs
ongeveer 100; na een santoninekuur in de kliniek weer 57 exemplaren. In één ge-
zichtsveld van een faecespreparaat werden 42 eieren gevonden.

Klinische verschijnselen: chronische, niet te verklaren catarrh van de luchtwegen,
geen koorts, eosinophilie in bloed en in sputum, spoelwormen in de ontlasting en
huidafschilfering aan de binnenzijde van de hand en van de voetzolen. De patiënt
was als verdacht van tuberculose in de kliniek gebracht. Aanwijzingen voor deze
ziekte waren echter niet aanwezig. De huidreactie met poeder van gedroogde as-
cariden was sterk positief. Niet alleen ontstond een roode jeukende plek op de huid,
maar de ademgeruischen namen zoodanig toe, dat zij het karakter van asthma aan-
namen.

Men moest dus wel vrij zeker aannemen dat er verband bestond tusschen de
catarrh van de luchtwegen en de spoelworminfectie. Bijzonder interessant is dat het
aan Birk gelukte spoelworrnlarven in het sputum aan te toonen. Bij den mensch had

men tot nu toe nog nimmer larven in het sputum waargenomen. De uitermate
hevige infectie, die hier had plaats gevonden, is hier wel een verklaring voor. Het is
nu de vraag nog, of deze catarrh van de luchtwegen veroorzaakt werd door een
soort allergische werking, die uitging van de door de wormen gevormde toxinen
of dat zij tot stand gekomen is door de prikkeling van het slijmvlies door de in de
luchtwegen aanwezige ascaris-larven.

Nadat Penso \') had opgemerkt dat de bevruchte wijfjes van Oxyuris ambigua
in het darmslijmvlies van het konijn dringen en daar eieren deponeeren, heeft hij
onderzoekingen verricht bij den mensch, waar het hem in een geval gelukte eieren
aan te toonen in de mucosa van de appendix.

Penso zou hieruit willen besluiten dat Enterobius vermicularis in staat is haar
volledige ontwikkeling in de darm van den mensch door te maken, zoodat het niet
noodzakelijk zou zijn, dat de eieren hiervoor den gastheer verlaten. Hier wordt dus
weer dezelfde meening van Bodenwald en Rockemann naar voren gebracht. Ook
heeft E. Koch in 1925 door een reeks van proeven op kinderen trachten aan te
toonen, dat Enterobius vermicularis zich in den gastheer ontwikkelen kan zonder
dat de door de wijfjes gedeponeerde eieren den gastheer zouden verlaten. Van
verschillende zijden is deze opvatting als een ketterij op parasitologisch gebied
beschouwd.

Het zal dus nog te bezien staan of de opvatting van Penso als juist zal worden
aangenomen. (Ref.). Baudet.

Hupbauer en Gojkovic ¹) publiceeren eene modificatie van deze entmethode
van Graub-Zschokke, die eene immuniteit zou opwekken van 4 maanden.
In eene achteraan toegevoegde „conclusion" deelen zij mede, dat door het
bacteriologisch-serologisch instituut te Krizevci eene enting is aangegeven, waarbij
twee keer wordt ingespoten met een filtraat, niet gesteriliseerd en niet gephenoli-
seerd, waardoor een immuniteit van een jaar werd verkregen. De dosis voor de
eerste enting is 5 c.c. terwijl de ae dosis 10 c.c. per filtraat bedraagt en 14 dagen
11a de eerste wordt ingespoten.

De enting veroorzaakt geene ongcwenschte verschijnselen ; de voordeelen ervan
zijn : absolute veiligheid, gemakkelijk gebruik en voldoende immuniteit.

Schneider en Mc:. Groorty vermelden een geval. Zij spoten bij een koe intra-
musculair 10 c.c. cultuur van boutvuurbacillen in. Het dier stierf na 32 uren aan
boutvuur. Bij het 4 maanden oude foetus was op een paar plaatsen het weefsel
donker gekleurd, echter zonder zwelling of gasvorming. Die plekken bleken bij
cultuur- en entproeven (op cavia), de bact. Chauveaui te bevatten.

De ziekte komt volgens Éwen en Roberts ³) vooral voor bij schapen, welke
geholpen worden bij het lammeren. Aangezien de schaapherders er nimmer toe
te krijgen zullen zijn al hun dieren preventief te laten enten (veel te veel werk,
te kostbaar), werd getracht een passieve immunisatie te verkrijgen voor die dieren,

1 ) Gas Gangrene infections of Sheep. Passive Immunisation by A. D. Ewen and
R. S. Roberts. The Journal of Comparative Pathology and Therapeutics, Sept.
>932. pag. 212.

welke bij het lammeren geholpen moeten worden: het serum wordt dan onmiddellijk
vóór of na de hulpverlcening toegediend.

De schrijvers kwamen tot de conclusie, dat het groote aantal gevallen van ,,gas-
gangreen" bij schapen op de Romney-Marsh. wordt veroorzaakt door bact.-
Chauveaui.

Experimenteel gas-gangreen bij schapen (intramusculaire enting van culturen),
werd bestreden door de injectie (subcutaan) van immuunserum; zelfs bij zeer
ernstige gevallen kan een groote dosis serum intraveneus redding brengen.

De genomen proeven wettigen het gebruik van dit immuun-serum, wanneer er
verondersteld kan worden dat een infectie van de bewuste bacil aanwezig is.

Wolters \') deelt mede, dat er gebieden zijn, waar runder-boutvuur geregeld
voorkomt, doch geen schapen-boutvuur. omgekeerd zijn er streken (Midden-
Duitschland), waar veel schapen-boutvuur wordt geconstateerd en nimmer runder-
boutvuur. Voorts is er nog een opvallend feit, n.1. dit : runderen krijgen de boutvuur-
infectie per os en paraboutvuur door wondinfectie, terwijl schapen houtvuur krijgen
door wondinfectie en bradsot (lebmaagontsteking door paraboutvuur) per os. De
onderzoeker heeft nu willen nagaan of soms de boutvuurbacil van het rund al of
niet verschilt van dien van het schaap en of de paraboutvuurbacil van het rund
al of niet verschilt van dien van het schaap. Er werden 6 runder-boutvuur-. 6 schapen-
boutvuur-, 6 runder-paraboutvuur- en 6 schapen-paraboutvuurstammen onder-
zocht. Het onderzoek geschiedde volgens Zeisslers methode (druivensuiker bloed-
agarplaten, caviaproef). Door middel van het cultureele- en biochemische onder-
zoek konden echter geen verschillen worden gevonden. De cavia was voor alle
paraboutvuurstammen even gevoelig, de runder-boutvuurbacillen waren voor de
cavia iets virulenter dan de schapen-boutvuurbacillen.

Alle stammen waren virulent voor het schaap, dc stammen afkomstig van het
schaap waren virulenter dan die van het rund.

Witte en Schaaf ²) hebben vooral het maligne oedeem ( paraboutvuur
vibrion septique) serum onderzocht. Het bleek, dat men hiermede proefdieren
passief kon immuniseeren tegen maligne oedeem. Een actieve immunisatie met
serum en cultuur gelukle eveneens. Witte muizen waren voor deze onderzoekingen
zeer geschikte proefdieren. Het paraboutvuur-serum is volgens de schrijvers zoo
goed, dat het ongetwijfeld in de veterinaire praktijk van waarde moet zijn: daar
men bij een gasoedeem in den regel niet onmiddellijk, zonder een bacteriologisch
onderzoek, de juiste diagnose kan stellen, zou men een serum-iuengsel van alle
gasoedeem-bacillen moeten inspuiten. Van zeer veel belang was. dat aangetoond
kon worden, dat het paraboutvuur-serum uitsluitend de paraboutvuur-infectie
verhindert en boutvuur-serum alleen de boutvuur-infectie.

Weinberg en Mihailesco twijfelden aan de strenge specificiteit van den para-
boutvuur-en den boutvuur-bacil; op grond van de strenge specificiteit van het serum
en de vele verschillen in cultureele eigenschappen, is deze twijfel te verwerpen.

\') Versuche zur Feststellung von Wechselbeziehungen zwischen Rauschbrand — bzw. Para-
rausclibrandbacillen vom Rind und Schat. K. I.. Wolters. Archiv für wissenschaftI.
und prakt. Tierheilk. Bd. 65. 1 Heft. 20 April 1932. S. 94 100.

²) Ueher die Spezifität und Therapeutische Wirkung von Gas-oedemseren. Dr. J. W-rrt.
und Dr. J. Schaaf. Archiv für wiss. und prakt. Tierheilk. 1931. Bd. 64, Heft 1.
S. 61—83.

Zf.issler en Raszfeld (1929) beschreven dezen bacil hel eerst; zij beschouwen
he.m als den veroorzaker van de Bradsot bij schapen. Bij 14 schapen van een toom
van 17 stuks, welke onder het beeld van bradsot gestorven waren, vonden zij dezen
bacil, deels alleen, deels met andere anaeroben.

Mieszner, Mf,yn en Schoof (1931) bevestigden deze vondst; bij 15 schapen
van een toom van 20 dieren, vonden zij hetzelfde.

Sörrensen¹) nu vond dezen bacil bij een rund. V an een dood in den stal gevonden
os, werden ter onderzoek ingestuurd 3 stukken met bloed en oedeemvloeistof door-
drenkt vloeipapier, benevens 4 uitstrijkjes. Het cadaver was snel in rotting over-
gegaan; milt weinig vergroot, met gedeeltelijk uitvloeiende pulpa; het subcutane
weefsel van de voorste lichaamshelft was bloedig geïnfiltreerd.

In de uitstrijkjes werden GRAM-positieve, tot 10 /i lange en i£ /1 dikke staafjes
in groot aantal gevonden: enkele met sporen, veelal alleen liggend, soms twee
achter elkaar. Miltvuur-onderzoek negatief.

Bij zeer snel doodelijk verloop was de bacil niet in de organen der cavia\'s te
vinden; w.el wanneer de proefdieren langer ziek waren.

S. komt tot de conclusie dat bij het onder verschijnselen van maligne oedeem
gestorven rund de bacillus gigas als de veroorzaker moet worden beschouwd.

Het bradsot van de schapen is reeds 2 a 3 eeuwen op IJsland bekend: het komt
overal op het eiland voor, op sommige bedrijven zelfs vrij veel. Jensen isoleerde
in 1896 een anaeroben bacil uit een bradsot-schaap van IJsland: deze bacil was
volgens hem gelijk aan den b. gastromycosis ovis van Nif.i.sen (1888). Mif.ssnf.r
beschouwde den bacil echter als een cadaverbacil zonder pathogene beteekenis
(1909); in 1916 vond Jensen den bacil wederom in IJslandsche bradsot-scha pen
en Zeissler toonde aan, dat het de paraboutvuurbacil was.

Dungal²) onderzocht 5 gedoode bradsot-schapen en den stam van Jensen; alle
6 stammen bleken paraboutvuur te zijn; de paraboutvuurbacil is volgens Dungai.
dan ook de echte bradsotverwekker.

Men vaccineerde op IJsland sinds 1897 met gedroogde culturen, gedroogde
culturen met gedroogd serum en met draden zijde met sporen bereid van den stam
van Jensen. De resultaten waren echter inconstant, soms was er veel enlbradsot
clan weer was de immuniteit onvoldoende. Dijngal zocht daarom naar een betere
entmethode. In navolging van Ramon, Weinherg en van Mac Faven werd een
vaccin gemaakt door de cultuur uit een echt bradsotgeval met formol te behandelen.
Culturen van 24 uur oud werden met 2 ° , formol behandeld en daarna nog 24 uur
in de broedstoof gezet. Het sterfte-percentage, dat bij niet geënte dieren 10 a 30 is,
was bij deze methode 1.22.

Bradsot komt vooral voor bij lammeren: bij volwassen schapen weinig, daar
deze zich spontaan geïmmuniseerd hebben in de besmette weide. Dat dit inderdaad
zoo is, bleek in Schotland; men trachtte daar de bradsot te bestrijden door de lam-
meren gedurende den gevaarlijken bradsottijd (in den winter) naar Zuid-Engeland
over te brengen. Den daarop volgenden winter bleven deze dieren, omdat zij vol-
wassen waren, in Schotland: de sterfte was nu evenwel belangrijk.

Dungal heeft uitvoerige proeven gedaan bij muizen: de resultaten kwamen
geheel overeen met de bij de schapen bereikte uitkomsten. Voor de praktijk is de

1 *) Bacillus gigas beim Rinde. Dr. G. Sörrensen. Deut. Tier. Wocli., 1932, No. 46.
S. ",34-

2 ) Recherches bactériologiques sur le bradsot du mouton Islandais. Pathogénie et Vaccination.
Niels Dungal, professeur à la faculté de Médicine de Reykjavik. Annales de l\'Inst.
Pasteur T. NIATII 1932. Mai, No. 5. pp. 604—616.

nieuwe methode van Dungal dus van groot belang want de immuniteit is goed,
deze ontstaat reeds binnen 14 dagen na slechts één injectie.

Een literatuuroverzicht, waaruit gebleken zou zijn dat volgens sommige onder-
zoekers ook andere anaerobe bacillen de oorzaak van bradsot kunnen zijn, ontbreekt.

In West Australië komt volgens Bennets *) bij schapen een ziekte voor, die daar
„infectious enterotoxaemia" wordt genoemd. De ziekte komt bij alle rassen en alle
leeftijden voor; de sterfte wisselt van 1 % tot 30 %. De ziekte zou ontstaan door
opneming van toxinen, die gevormd worden door de z.g. b. ovitoxicus, een anaeroben
bacil, die zich enorm kan vermeerderen in den inhoud van de dunne darmen. De
ziekte verloopt zeer snel, soms zelfs zoo snel, dat men schapen dood vindt liggen,
waar men kort te voren niets aan bespeurde. Indien men in de gelegenheid is het
zieke dier te observeeren, kan men of een toestand van coma of een toestand van
het z.g. ,,convulsive type" aantreffen. De onderzoeker is van meening dat een bacil,
die verwant is aan de b. Welchii (= bacil van Fraenkel) de oorzaak is; de bacil
werd genoemd b. ovitoxicus. Het gelukte de ziekte op te wekken door culturen
per os te geven; het zijn de toxinen, die de doodsoorzaak zijn, want een bacterie-
invasie in het lichaam is er niet; bij de sectie ziet men dan ook geen enteritis.

De ,,struck"-enteritis and peritonitis" beschreven door Mc Ewen and Roberts
schijnt weer iets anders te zijn, want hierbij vindt men groote hoeveelheden transu-
daat in de buikholte, wat men bij den enterotoxaemia nooit ziet.

Ook de „Lamb dysentery" beschreven door Gaiger, Dalling en Pool is een
soortgelijke ziekte, hierbij zou necrose van de darm ontstaan.

De „pulpy kidney" van Nieuw Zeeland lijkt veel op de enterotoxaemia; ver-
schilpunten zijn, dat deze ziekte nagenoeg uitsluitend voorkomt bij lammeren
van 2J k 4 weken; de nieren zijn enorm gezwollen en bloedrijk (vandaar de naam).
Men denkt ook bij deze ziekte aan opneming van toxinen, die geproduceerd worden
in den darminhoud door een bacil verwant aan den b. van Fraenkel. Ook elders
(Engeland, Amerika) zijn soortgelijke ziektegevallen beschreven en werd eveneens
gedacht aan bacillen verwant aan den b. van Fraenkel.

De schrijver geeft tenslotte een overzicht van de onderlinge overeenkomst van
de enterotoxaemia, dc pulpy kidney en de andere genoemde ziekten en beschouwt
ze als bij elkaar behoorend in één groep; de ziekten worden veroorzaakt door
anaerobe bacillen. (Dc determinatie van de genoemde bacillen vindt men in het
artikel niet vermeld). Jac. Jansen.

Bacteriologisch onderzocht Schlingmann ¹) verschillende inwendige organen van
honden, die aan dc natuurlijke hondenziekte-infectie waren gestorven. In de meer-
derheid dezer gevallen werd als actiologisch agens de bac. bronchisepticus gevonden;
in een klein aantal gevallen kon een haemolytische streptococcus en in een nog
kleiner aantal een staphylococcus albus (welke evenwel niet in oorzakelijk verband
met het lijden wordt gebracht) worden vastgesteld. Verder werd nagegaan of even-
tueel niet daarnaast nog een virus in het spel is en in dit verband de resultaten
medegedeeld van subcutane injecties bij fretten met het steriele fdtraat van emulsies
van milten van honden, aan hondenziekte lijdende, afkomstig. Deze proeven hadden
volgens hem een negatief resultaat, evenals ook inspuitingen met ongefiltreerde
miltemulsies. Wel kregen enkele fretten een besmetting met streptococcus

en bae. bronchisepticus. Klaarblijkelijk was deze infectie primair en niet secundair
aan een virusbesmetting. De resultaten bij fretten verkregen, zouden er dan ook
volgens hem op wijzen, dat een filtreerbaar virus niet bij de natuurlijke honden -
ziekte-infectie in het spel is en dat de daarbij in de meerderheid der gevallen ge-
vonden bac. bronchisepticus als oorzaak moet worden beschouwd. Daar zijn mede-
deelingen zoo in tegenspraak zijn met die van Laidlaw-Dunkin e. a. zullen zijn
slotconclusies hier woordelijk worden weergegeven.

,,The results obtained following the injection of sterile filtrates of suspensions
of spleens from distemper-dogs into ferrets indicate that a filtrable virus was not
an etiological factor in the naturally infected cases of dog-distemper studied, from
the majority of which bacillus bronchisepticus had been recovered.

Symptoms of filtrable virus infection did not occur in ferrets following the in-
jection of massive doses of unfiltered suspensions of spleens taken from a few
naturally infected cases.

Since by the use of ferrets as test animals the presence of a filtrable virus was
not demonstrated to have been present in the naturally infected cases studied and
since bac. bronchisepticus was recovered from the majority of these naturally in-
fected cases, this organism should be considered as of primary etiological inportance
in the symptom complex diagnosed clinically as canine distemper. Likewise, strepto-
cocci and possibly organismus of the colon-typhoidgroup also should be so consi-
dered in some few cases".

Het laatste woord omtrent de hondenziekte-infectie is dus nog niet gezegd: be-
richten omtrent nauwkeurige nadere onderzoekingen, ook nog van andere zijde,
dienen te worden afgewacht (ref.).

De onderzoekingen omtrent natuurlijke hondenziekte-infecties, door Schi.ing-
mann \') gedurende de laatste jaren in Detroit gedaan, wijzen er volgens hem op.
dat in de meeste gevallen als oorzaak de bac. bronchisepticus moet worden be-
schouwd. Injecties bij fretten met steriele fikraten van emulsies van de milten van
dergelijke honden, maakten het bestaan van een filtreerbaar virus niet waarschijnlijk.

Vergelijkende studies werden ook gedaan bij natuurlijk geïnfecteerde gevallen,
met het gedroogde hondenziekte-virus van Dunkin. De incubatietijd bleek bij de
natuurlijke besmetting ongeveer een week te zijn. Een beschrijving van de symp-
tomen wordt gegeven. Vrijwel steeds kon de bac. bronchisepticus worden geïsoleerd;
in enkele gevallen streptococcen en in een nog kleiner aantal gevallen, micro-
organismen tot de coli-typhusgroep behoorende; evenwel nimmer een filtreerbaar
virus.

Zestien dagen na het herstel der hondenziekte-gevallen, waarbij bac. bronchi-
septicus was vastgesteld, werden de honden ingespoten met het virus van Laidlaw-
Dunkin. Vier dagen daarna konden dezelfde verschijnselen bij deze dieren worden
opgemerkt, als door I.aidlaw en Dunkin bij hun experimenteele hondenziekte-
gevallen zijn beschreven (o.a. koorts en sereuze oog- en neusuitvloeiing).

Herstel volgde ± 26 dagen na de injectie. 42 dagen na de eerste inspuiting werd
opnieuw, maar nu een grootere dosis virus subcutaan ingespoten; de reactie welke
hierop volgde was slechts zeer gering. Er wordt gewezen op de klinisch waarneem-
bare ziektesymptomen der spontane hondenziekte-gevallen met bac. bronchisepticus
als oorzaak en op die welke door Laidlaw en Dunkin worden beschreven na kunst-
matige besmetting met het filtreerbare virus. De natuurlijke hondenziekte-besmetting
dient volgens Schlingmann wel te worden onderscheiden van de besmetting met het
filtreerbare virus. Hij schrijft daaromtrent : „The results by dogs indicated that
natural infection and the filtrable-virus disease were seperate and distinct and that
immunity which resulted from the first did not protect against the latter".

hondenziekte-besmetting onvatbaar te zijn, maar reageerden nog op een inspuiting
met het filtreerbare virus. Honden geïmmuniseerd met het filtreerbare virus, kregen
hondenziekte, zoodra zij met dieren, lijdende aan de natuurlijke hondenziekte,
in aanraking werden gebracht.

Honden in quarantaine gehouden waren zoowel vatbaar voor de natuurlijke
besmetting als voor het filtreerbaar virus.

Niettegenstaande de onderzoekingen van den laatsten tijd bij hondenziekte
gedaan, zijn geen voldoende behandelingsmethoden tegen den nerveuzen vorm
dezer ziekte bekend geworden. Reeds in 1925 is door Kantorowicz *) erop ge-
wezen, dat hierbij een neurotropeziektekiem in het spel is.

Op grond van besmettings- en immuniteitsproeven bij hond, fret. konijn, cavia
rat en muis komt hij tot de volgende conclusies : hondenziekte is een virusziekte,
vaak door meng-infecties met saprophytische- en pathogene bacteriën gecompliceerd.
Voor de virus-natuur spreken; het veelvuldig ontbreken van zichtbare of kweekbare
micro-organismen in een of ander orgaan van zwaar zieke honden, waarvan nochtans
materiaal bij andere honden ingespoten, besmetting geeft: de besmettingsmogelijk-
heid met bacterievrije organen, secreta, cultuurfiltraten en weefselculturen; de
houdbaarheid van het virus in orgaanculturcn, in glycerine, in de ijskast en in
gedroogde organen tot 2 maanden. Met hersenmateriaal van aan nerveuze honden-
ziekte gestorven dieren, zijn, geënt bij honden, alle andere vormen van de ziekte
op te wekken; ook het konijn en de cavia zijn te besmetten. Behalve een typische
koortscurve zijn bij deze dieren geen duidelijke ziektesymptomen waarneembaar.

De door hem bereide entstof zou met vrij goed resultaat kunnen worden aange-
wend. De ongunstige resultaten in andere instituten en klinieken daarmede ver-
kregen, zouden volgens hem toegeschreven moeten worden aan de daar voorkomende
ongunstige verhoudingen of het gevolg zijn van een onvoldoende in acht nemen
van de door K. gegeven voorschriften. Volgens hem zouden de hersenen den ver-
wekker in zijn goedaardigsten vorm herbergen en zou daarom hiervan voor dc
bereiding van een entstof moeten worden uitgegaan. Het virus zou dan bij juist
gebruik zoo goed als onschadelijk zijn. Het materiaal moet intusschen op den juisten
tijd worden genomen en bacterievrij zijn.

In Arinzona (Ver. Staten) zijn dc laatste twee jaren zes sterfgevallen voorge-
komen door scorpioensteek. Iii Mexico wordt door de gezondheidsdienst een serum
tegen scorpioengif bereid. V\'olgcns Engclschc onderzoekingen zou het identiek zijn
met het cobra-gif¹)

Volgens Brehms ²) zijn sterfgevallen door scorpioensteek uitzondering bij mensen
en grooterediersoorten. Ik hoorde in Indië, waar veel scorpioenen voorkomen, nooit
van sterfgevallen, wel erge pijn, zwelling en koorts. Volgens Brehms hebben proeven
het verhaal bevestigd, dat in het nauw gedreven scorpioenen, blootstellen aan
hitte bv., zelfmoord plegen. Het eigen gif is dus ook voor hen doodelijk.

Van gifslangen is het gif onschadelijk voor dc slang zelf en haar soortgenooten.
Ref.).

Vitaminen, bewerkt door Prof. L. K. Wolff. Uitgave Rijks-Instituut voor
1\'liarmaco-Therapeutisch Onderzoek, 1932. Prijs ƒ 1.25.

Een door voornoemd instituut ingestelde commissie zou een inonographie van
cenigen omvang over Vitaminen opstellen, welke door het verschijnen van Special Re-
port Series, No. 167 vandc Medical Research Council, getiteld: Vitamins, A survey of
present knowledge, overbodig werd. De Special Report Series toch bevat vele
klinische waarnemingen en optisch-physischc methoden van onderzoek. Het alge-
meen gedeelte door Prof. Wolff bewerkt is echter uitgegeven en zal voor de meeste
dierenartsen veel nieuws bevatten. Bedoeld als Algemeen Overzicht geeft het toch
een vrij ruim beeld over de verschillende vitaminen, hun voorkomen en hunne
afwezigheid. De verschillende symptomen der avitaminosen bij mensch en dier
worden beschreven, evenals de experimenten bij proefdieren, hunne resultaten en
hunne miswijzingen. Dit boekje zij iederen dierenarts ter lezing aanbevolen !

Mechanical Refrigeration by Hal Williams, Editor Sir Isaac Pitman and
Sons, Ltd, Price 20 Sh.

Zoo juist verscheen de 4e druk van dit werk, welke herdruk in de eerste plaats
als een uitbreiding ten gevolge van de groote toeneming in het gebruik van droog
koolzuurijs en de meerdere toepassing der koude aan abattoirs en bij het bewaren
v an levensmiddelen moet worden toegeschreven. Het boek is bedoeld voor eigenaars
en gebruikers van koel- en vriesinrichtingen alsmede voor studenten, minder voor
technici. Na een duidelijk overzicht van de physische problemen komen de gassen
en machines aan de beurt, van welke laatste helaas het grootste gedeelte der be-
handelde systemen van Engelsch fabrikaat is. De inrichting van koel- en vries-
bedrijven, alsmede isolatie en pekel worden uitgebreid behandeld, waarbij de nadruk
wordt gelegd op die punten, welke voor een perfect en zuinig bedrijf van belang zijn.

IJsfabricage voor de koeling, te koelen artikelen en hunne inrichtingen worden
in hunne verschillende systemen besproken, alsmede vele andere toepassingen als
luchtkoeling, koeling in bierbrouwerijen, fabricage van roomijs, Birdseye en andere
systemen, wild en gevogelte-, melk-, eierenkoeling enz.

Het laatste hoofdstuk behandelt apart de koude op abattoirs en in de vleesch-
industrie. Dit boek is voor die dierenartsen, welke uit hoofde van hunne functie
met het koel- en vriesbedrijf in contact staan, van groot belang, want de vele ge-
gevens over inrichtingen en functie van het bedrijf doet dit boek een gewilde lei-
draad en bron van inlichtingen zijn.

Die Untersuchung von Tieren stammenden Lebensmittel, Dr. F. Schön-
bero, Verlag Richard Schoetz, Berlin. Preis Mk. 5.60.

Dit boekje is voor het grootste deel een leidraad voor het laboratoriumonderzoek
en kan daarbij goede diensten bewijzen, speciaal voor het onderzoek op bederf.
Vleesch van slachtdieren, vleeschconserven, vet en worst vormen naast visch en
hare conserven de voornaamste onderwerpen. Eieren, wild en gevogelte krijgen
ook hun plaats, waarbij echter het onderzoek van de laatste wel erg simpel is, wel-
licht doordat de keuring van gevogelte nog in een jcugdstadium verkeert. Ook het
onderzoek der eieren is erg oppervlakkig. Melk en hare producten, evenals honig,
ontbreken.

Production-Commerce et Controle Hygienique du Lait, ,). Rennes, Edi-
teur- Vigct Freres, 23. Rue de 1\'Ecole de Medecine, Paris. Prix 25 Francs.

in dit zoo juist verschenen werk wordt een overzicht gegeven van de hygiënische
maatregelen, die noodig zijn om de consumenten een zoo zuiver mogelijke melk
te leveren. Stallen, personeel, dieren, het melken, het melkgerei, vervoer, handels-
verhoudingen, controle en overheidszorg worden achter elkaar in groote lijnen
behandeld en in een apart hoofdstuk bespreekt schrijver de toestanden in de diverse

Aan het einde der morgenvergadering op Zaterdag 14 Oct. a.s. zal door Prof.
Sjollf.ma een korte mededeeling worden gehouden over „Het wezen en de genezing
van likzucht".

Doordat in de mededeeling aan de leden der A.N.P.V. in de „Bedrijfspluimvee-
houder" niet vermeld is dat bij enting met antidiphterin (Prof. de Blieck—Dr.
van Heelsbergen) de prijs dezer entstof extra in rekening wordt gebracht, is het
in de praktijk voorgekomen dat kippenhouders voor een onaangename verrassing
kwamen te staan, wanneer het op betalen aankwam.

Ter voorkoming van misverstand is het daarom aan te raden dat de dierenartsen,
die antidiphterin gebruiken, zulks van te voren meedeelen aan de kippenhouders.

Als vertegenwoordiger der Maatschappij voor Diergeneeskunde in de „Advies-
commissie der Rundercentrale" is door den Minister van Economische Zaken
benoemd Dr. G. M. van der Plank te Utrecht.

In zijn vergadering van 1 Juli j.1. besloot het Hoofdbestuur de bedragen tot
welke zijn leden gemaakte reis- en verblijfkosten kunnen declareeren, te verlagen.
Gedeclareerd mogen worden de werkelijk gemaakte reis- en verblijfkosten, in dier
voege, dat als maximum verblijfkosten kunnen worden gedeclareerd bedragen
van ƒ 3.—, ƒ 7.— en f 12.—, respectievelijk voor een verblijf van een halven dag,
een heelen dag, en een dag plus nacht.

landen van de beschaafde wereld. Het is alles pasklaar voor Frankrijk, maar de
Hollandsche melkhygiënisten zullen bij het lezen teleurgesteld worden, want voor
hen brengt het geen nieuws en is alles oppervlakkig en in groote lijnen. Het
gezondheidsonderzoek van menschen en dieren b.v. bevat slechts twee bladzijden.
Voor leeken en medici zou het boek aanbeveling kunnen verdienen, opdat zij hieruit
kennis konden nemen, welke zorgen en moeilijkheden er zijn om den consument
een goede melk te bezorgen. Molanus.

Wie kennis wil nemen van de belangrijke plaats die bovengenoemde vereeniging
in de oeconomische ontwikkeling der zuivelfabrieken en melkinrichtingen inneemt
zal in deze jubileums-uitgave alle noodige gegevens vinden. Men ziet hoe deze
vereeniging aan elk aan de zuivelindustrie verwant gebied hare zorgen wijdt; wel
het meest aan controle van de deugdelijkheid der producten en der aan haar ge-
leverde grondstoffen.

Een der voor de dierenartsen belangrijkste voorbeelden hiervan is het Melk-
controle-station, dat in 1925 opgericht, onder leiding van Collega Dr. Kramer
zooveel heeft bijgedragen tot betere kennis omtrent de practisch bereikbare resul-
taten. Op tal van plaatsen zijn dan ook onderafdeelingen geschapen, elders zijn
onder leiding van dierenartsen soortgelijke bureaux opgericht.

Wegens de uitbreiding van de administratieve werkzaamheden in verband met
de in werkingtreding van de Crisis-Varkenswet werden een klerk en schrijver in
tijdelijken dienst aangesteld en deze personen belast met de heffing der gelden
en de weging der varkens. In 1932 werd met de uitbreiding een aanvang gemaakt,
n.1. bouw van een nieuw administratiegebouw, veestallen, veeloods. Zoodra deze
uitbreiding tot stand is gekomen zal met de eigenlijke uitbreiding van runder-
slachthal, kalverafdeeling, koelhuis en nieuw voorkoelhuis kunnen worden begonnen.

Het slachthuisbedrijf was zeer druk; er werden ongeveer 2200 dieren meer ge-
slacht dan in 1931- In totaal bedroeg het aantal geslachte dieren bijna 50.000.
Er hadden in totaal 2873 inspecties plaats over een kleine 200 inrichtingen, als
winkels, enz. Het aantal in nood gedoode en gestorven dieren vermeerderde weer
en bedroeg 816. Het aantal echte huisslachtingen vermeerderde van 2581 tot 2675.

Bacteriologisch vleeschonderzoek had 164 maal plaats. Positief was dit onderzoek
in de volgende gevallen : rund met metritis-coccen, rund met enteritis-coli, rund
inet traumatische pericarditis-saprophyten, rund met pneumonie-staphylococcen,
nuchter kalf met peritonitis-coli, 13 varkens met vlekziekte-vlekziektebacillen, paard
met koliek-proteus, geslacht ingevoerd schaap-saprophyten.

Het percentage tuberculose bedroeg 13 % bij runderen; 1.4 % bij graskalvercn;
0.43 % bij vette kalveren; 4.3 % bij varkens; 0.013 % bij schapen en 1 % bij paar-
den. Echinococcose kwam voor bij 1.4 % der runderen, 0.36 % der varkens; 0.4 %
der schapen en 6 % der paarden.

In levensvatbaren tof stand werden bij 17 runderen en t graskalf finnen aange-
troffen, in gedegenereerden toestand bij 109 runderen en 10 graskalveren.

Van uit het buitenland werden ingevoerd 284.062 K.G. vleesch en vel. ruim
263.939 K.G. vleeschwaren.

Het personeel van openbaar slachthuis en veemarkt tezamen bestond uit totaal
93 personen. In de slandscontrole werden slechts circa 2000 bezoeken afgelegd.
Erkend wordt dat dit, in verband met het groote aantal inrichtingen, als bedoeld

Deze bedragen worden ter kennis der leden gebracht, aangezien zij ook gelden
voor de leden der door het Hoofdbestuur benoemde commissies, voor de leden van
den Centralen Raad en door dezen te hooren personen en, blijkens de reglementen van
verschillende bijzondere afdeelingen onzer Maatschappij, ook voor Afdeelings-
besturen, enz.

In de vergadering van 1 Juli j.1. nam het Hoofdbestuur aan als nieuwe leden de
collega\'s:

Mr. P. A. van Driest te Arnhem; H. Th. Meijer te Schijndel; Soeparwi te Peka-
longan (Java).

De secretaris herinnert de deelnemers aan den gemeenschappelijken maaltijd, na
afloop der Huishoudelijke Vergadering op Vrijdag 13 October a.s. des namiddags
om 6£ uur in het Jaarbeursgebouw, er aan zich tijdig, uiterlijk Woensdag 11 October,
bij hem op te geven (prijs per couvert ƒ 3.50).

in art. 19 der vleeschkeuringswet, n.1. 726 en ongeveer nog een 1200 comestibles-
zaken, te weinig is.

Bacteriologisch werd het vleesch onderzocht van 1087 slachtdieren. Hiervan
waren 37 gevallen positief, n.1. 2 runderen, 5 kalveren, 2 paarden, 27 varkens en
i geslacht ingevoerd paard uit Engeland afkomstig. Verder werden nog onderzocht
43 monsters diermeel, waarbij 1 positief geval; 6 monsters worst, 3 positief; 8 monsters
vleesch en 3 monsters ham, met 2 positieve gevallen. Nadere bijzonderheden om-
trent deze positieve gevallen worden niet medegedeeld.

De tuberculosecijfers bedroegen : bij dieren, geslacht aan het slachthuis : 18.01 %
bij rund, 0.21 % bij kalf en 5.81 % bij varken; bij dieren, in den Keuringskring
geslacht 29.27 % bij rund, en 5.72 % bij varken.

Opmerkelijk is het groote aantal gevallen van actinomycose, n.1. bij 141 runderen,
i graskalf en 1 vetkalf.

Cysticercus inermis werd bij 248 runderen in afgestorven toestand aangetroffen
en bij 107 runderen levend; verder bij 2 graskalveren in afgestorven toestand.
Cysticercus cellulosae werd afgestorven bij 1 varken waargenomen. Echinococcusblazen
werden gevonden bij 337 runderen, 138 paarden en 32 varkens.

Te Rotterdam werden gedurende 1932 aan den handel onttrokken in totaal
9573 K.G. vleesch en 519 K.G. vleeschwaren en 4510 K.G. afval.

De raad der gemeente Hooge en Lage Zwaluwe heeft besloten aan de regeering
met klem te verzoeken de gemeenten in Noord-Brabant ontheffing te verleenen
van de verplichting tot oprichting van een destructor, aangezien de tijdsomstandig-
heden het moeilijk maken de gelden daarvoor te voteeren.

De gemeenten Eindhoven, Geertruidenberg en Waspik hebben besloten met den N.-
Brabantschen Chr. Boerenbond een nieuw contract aan te gaan betreffende de
destructie van afgekeurd vee en vleesch.

Blijkens de gegevens, door de Crisis-Rundvee-Centrale verstrekt, bestond op
i Juli 1933 onze rundveestapel uit :
39.832 stieren, ouder dan 1 jaar;

244.097 ,, gust jongvee, ouder dan 1 jaar;
95-651 ,, mannelijk jongvee, jonger dan 1 jaar;

Op genoemden datum telde de rundveestapel dus 2.877.230 dieren. In vergelijking
met 1930 blijkt onze rundveestapel in sterke mate te zijn toegenomen. In percenten
uitgedrukt is de geheele veestapel toegenomen met 21.6 % of 511.164 stuks. Wat
de verschillende rubrieken betreft, is de toeneming bij springstieren 50.58 %, bij
melk- en kalfkoeien 11.83 %, bij mestkalveren 32.07 %, mestvee 36.60 %, jongvee,
ouder dan 1 jaar 45.84 % en jongvee, jonger dan 1 jaar 21.91 %.

Volgens een bericht in de D. S. Z. (Jg. 1933, pg. 175) bestond er tusschen het
stadsbestuur van Praag en het bestuur van de Prager-Slagersvereeniging, welke
het coöperatief slachthuis aldaar leidde, een geschil. Men wilde n.1. een verlaging
van de keurloonen verkrijgen. Toen aan deze eisch niet werd voldaan, ging men
op 8 Juni j.1. in een 2-urige staking over. Zoowel de slagers als de werklieden van
het abattoir staakten den arbeid, terwijl ook de bond van veehandelaren een sym-
pathiestaking uitriep. Men wilde zelfs in optochtformatie naar het stadhuis, wal

door de politie werd verhinderd. Wel ontvingen B. en W. der stad een deputatie
van de stakers, aan wie zij verzochten, een rekening te overleggen, waaruit zou
blijken, hoe veel de prijzen van het vleesch in den kleinhandel wel zouden dalen,
als een keurloonverlaging werd ingevoerd. Na 2 uur eindigde de staking en werd
weer met den arbeid verder gegaan.

Tot Ridder in die Orde : Dr. H. F,. Reesf.r te Rotterdam en Dr. H. van
Vuuren te Tilburg.

Mededeelingen van het Rijks-Instituut voor Pharmaco-Therapeutisch
onderzoek, (No. 24, 1933).

2. Een samenvattend overzicht (door Dr. L. W. van Esveld) over voorge-
komen vergiftigingen met apiol (triorthokresolphosphaat), het bekende abortivum
dat ziekteverschijnselen, vooral polyneuritis en verlammingen, kan veroorzaken.
Reeds een dosis van 0.5 gram triorthokresolphosphaat kan bij den mens paralyse
veroorzaken; echter is de vergiftiging, ook na groote dosis, nooit doodelijk. Hoenders,
die als proefdieren werden gebruikt, bleken minder gevoelig te zijn dan de mens;
met de grootte der dosis nam echter de graad der paralyse toe en er kwamen her-
haaldelijk doodelijke vergiftigingen voor.

Mededeelingen betreffende den Gezondheidsdienst voor vee in Fries-
land. Veertiende Jaarverslag, 1932—1933.

Dat men ondanks de slechte tijden in Friesland nog veel en nuttig werk verricht
ter bevordering van den gezondheidstoestand van het vee bewijst o.a. dit verslag.
De achtenswaardige lijst van tuberculose-vrije bedrijven is het schoonste bewijs hoe-
zeer deze ziekte uit te roeien is zelfs in streken met zeer hoog percentage lijders.
Men voelt na de lezing van dit verslag hoe de volgende stap zal moeten zijn voor
het scheppen van tuberculose-vrije gebieden van grooter of kleiner omvang, waar-
van Ameland reeds een prachtig voorbeeld kan worden.

Vermelden wij dat de zorgen van dezen dienst zich geleidelijk over meer ziekten
uitbreiden, terwijl ook het onderzoek van voor consumptie bestemde melk een
belangrijke plaats inneemt.

Wij raden ieder dierenarts aan dit verslag aan te vragen en te lezen. Men zal
zich deze lectuur steeds met genoegen herinneren. v. Oijf.n.

Programme of subjects, accepted by the Organising Committee and by Ihc
Bureau of the Permanent Commission.

a. New plans for the combating of enzootic diseases urider a State Veterinary
Service, by Prof. Dr. F. Leclainche, Paris.

b. Relationship of Veterinary Science to animal breeding and public health
Legal protection of the practice of Veterinary Science, by Dr. John R. Mohlkr
Washington.

9. Mosquitoes as vectors of the virus of equine encephalomyelitis.
10. Active immunisation of domestic animals against tetanus.

Procès-verbal de la réunion de la Commission Permanente des Congrès inter-
nationaux de Médecine Vétérinaire, le samedi 20 mai 1933 à 14 heures, au Bureau
l\'Office des Epizooties, 9 Avenue Emile Acollas, Paris (Vile).

1. Rapport du secrétaire sur l\'activité de la Commission depuis les séances
de Londres en août 1930.

2. Nomination des nouveaux membres pour l\'Italie, la Suisse, la Tchécoslo-
vaquie et la Yougo-Slavie.

Sont présents : MM. Leclainche (France), de Blieck (Pays-Bas) et Stang
(Allemagne), membres du Bureau de la Commission.

M M. Angheloff (Bulgarie). Braila (Roumanie), Eichhorn (Etats Unis de
l\'Amérique), Lignières (Argentine), Markowski (Pologne), Nouri bey Effendi
(Turquie), Sanz Ecana (Espagne) et Sven Wall (Suède), membres de la Com-
mission.

En outre ont assisté à la séance : M M. Dr. G. Fluckiger (Suisse), M. Guetz
(Yougo-Slavie), P. J. L. Kelland (Angleterre), G. Petersen (Danemarck), Dr. F.
Pfaff (Tchécoslovaquie), Dr. F. Gerlach (Autriche), Prof. Dr. R. Manninger
(Hongrie), Prof. Dr. J. Nowak (Pologne), Dr. Ahmed Mohamed Rachad (Egypte).
. M. le Président de Hutyra et M M. Fardid Bey (Egypte), de Casperi (Italie),
Hilton (Canada), Hoi.th (Norvège), Jensen (Danemarck), Mac Fadyean (Angle-
terre), Parreiras Horta (Brésil), Rubay (Belgique) et du Toit (Afrique du Sud)
ont fait savoir qu\'ils étaient empêchés de venir.

Absents sans communication : M M. Basil Buxton (Angleterre), Douglas
Stewart (Australie), Kasper (Autriche), Garcia (Chili), Crespo y Garcia (Cuba),
Mouler (Etats Unis de l\'Amérique). Hindf.rsson (Finlande), Marshall (Etats
Unis de l\'Amérique), Craic. (Irlande), Naoshi Nitta (Japon), Miranda do Vali.i:
(Portugal), Skrjabine (U. R. S. S.) et Ximfnf.z (Uruguay).

M. Leclainche, Vice-Président ouvre la séance à 14.15 par les paroles suivantes :

„Messieurs, je suis très heureux de vous souhaiter la bienvenue à Paris. Je veux
vous exprimer toute la satisfaction personnelle que j\'éprouve à vous offrir l\'hos-
pitalité pour cette séance. Je salue tout particulièrement M. le Dr. Eichhorn,
Président du Comité d\'Organisation du Congrès de New-York, qui vient de tra-
verser l\'océan pour nous et dont nous espérons tous être les hôtes l\'année prochaine.

J\'ai maintenant, messieurs, des communications moins agréables à vous faire.
Tout d\'abord, notre vénéré Président M. le Dr. de IIutyra, a dû résilier sa fonction
de Président comme il a résilié entre nos mains la fonction dc Président de l\'Office
International des Epizooties. Sa décision nous est apparue comme irrévocable,
car elle est basée sur des raisons de santé extrêmement sérieuses. Nous savons que
M. de Hutyra eût éprouvé le plus grand plaisir à nous conserver sa collaboration
et sa direction, et il a fallu, qu\'il soit absolument contraint à cette retraite, que
nous espérons temporaire malgré tout, pour qu\'il ait renoncé à se trouver parmi
vous aujourd\'hui. Je lui exprime, en votre nom les profonds regrets que nous éprou-
vons pour son absence, les souhaits ardents que nous faisons pour sa guérison, et
je vous propose de lui envoyer un télégramme pour lui exprimer nos sentiments
de déférente et de cordiale sympathie.

Messieurs, Sir John Mac Fadyean s\'est excusé de ne pouvoir être aujourd\'hui
parmi nous, et il a exprimé le désir de ne pas être porté à la présidence de votre
Comité. Il invoque pour cela son âge - c\'est une raison que d\'autres pourraient
invoquer après lui-mais il semble que sa décision aussi soit irrévocable, d\'après la
correspondance, qu\'il a eue avec notre Secrétaire-général, M. de Blieck, et nous

devons tenir pour définitive sa résolution. Je lui en exprime aussi en votre nom
tous nos regrets, car Sir John était tout désigné pour prendre la présidence de ce
Comité.

Je donne la parole à M. le Secrétaire-général, qui va vous faire des propositions
relatives à la constitution du Bureau."

M. de Blieck : Messieurs, j\'ai l\'honneur de proposer comme Président de la
Commission M. le Professeur Leclainche (applaudissements).

M. Leclainchf. : Messieurs, je vous remercie de votre si affectueuse désignation.
J\'apprécie tout l\'honneur et aussi toutes les changes du poste d\'honneur que vous
me confiez; je m\'efforcerai de répondre aux espérances que vous avez mises en ma
personne. Encore une fois, je vous remercie très cordialement.

M. Eichhorn propose comme Vice-Président M. le Dr. J. R. Mohler, Directeur
du Bureau of Animal Industry, Ministère de l\'Agriculture, Washington.

1. Le Secrétaire-général lit son rapport concernant les travaux de la Com-
mission Permanente pendant la période allant du 9 août 1930 au 20 mai 1933.
Ce rapport est approuvé et sera envoyé aux membres.

2. Nomination des nouveaux membres pour l\'Italie, La Suisse, la Tchécoslo-
vaquie, le Yougo-Slavie, le Danemarck et l\'Angleterre.

Sont proposés : pour l\'Italie : M. le Prof. Dr. F. de Gasperi, Professeur de
l\'Institut de Médecine Vétérinaire de Pérouse, en remplacement du Prof. P. Stazzi,
Milan, qui n\'a pu accepter sa nomination.

pour la Suisse : M. le Dr. G. Flückiger, Directeur de l\'Office vétérinaire fédéral,
Berne, en remplacement du Dr. M. Burgi, décédé.

pour la Tchécoslovaquie : M. le Dr. F. Pfaff, Conseiller ministériel au Ministère
d\'Hygiène, Prague, en remplacement de M. le Prof. F. Sevcik, décédé.

pour la Yougo-Slavie : M. Miloutinf. Guetz, Président de l\'Association Vétéri-
naire Yougoslave, Belgrade, à la place de M. Cyrille J. Pf.trovitch, démissionnaire.

pour le Danemarck : M. Gerhard Petersen, Inspecteur des Services Vétérinaires,
Copenhague, en remplacement de M. le Prof. Dr. C. O. Jensen, démissionnaire.

pour l\'Angleterre : M. I\'. J. L. Kelland, M. R. C. V. S., Chief Veterinary
Of ficer, Ministry of Agriculture and Fisheries, Londres, qui remplace M. O. Char-
nock Bradley, démissionnaire.

3. La fixation de l\'avant-projet de l\'ordre du jour du Congrès de New-York
1934, proposé par le Bureau de la Commission Permanente et le Comité Exécutif
d\'Amérique est discuté par l\'assemblée et mis en conformité avec les voeux exprimés
par les comités nationaux des divers pays.

a. Prof. Dr. E. Leclainche, Paris : New plans for the combating of enzootic
diseases under a State Veterinary Service.

b. Dr. J. R. Mohler, Washington : Relationship of Veterinary Science to
animal breeding and public health.

Dans le courant de la semaine du Congrès il y aura une 2ième séance générale,
dans laquelle M. le Prof. Dr. Von Ostf.rtag donnera :

b. M. le Dr. F. Gerlach, Mödling (Vienne) et M. le Prof. Dr. R. Manninger,
Budapest :

c. Prof. Dr. Oluf Banc, Copenhague et M. le Dr. W. f,. Cotton, Bethescia
Md. U. S. A.;

4. Pour les sections, les comités nationaux de plusieurs pays (Afrique du Sud,
Allemagne, Angleterre, Argentine, Autriche, Belgique, Brésil, Bulgarie, Danemarck,
Egypte, Espagne, Etats Unis de l\'Amérique, France, Hongrie, Italie, Pays-Bas,
Pologne, Roumanie, Suède, Suisse, Tchécoslovaquie, Turquie, U. R. S. S. et
Uruguay) ont proposé un grand nombre de rapporteurs, dont la Commission Per-
manente a fait un choix dans cette séance.

Le comité Exécutif à New York a le droit de reviser ces choix et de réduire le
nombre des rapporteurs de telle manière qu\'autant que possible des rapporteurs
sont choisis dans les différents pays.

Prochainement le Comité Exécutif de New York communiquera les noms des
rapporteurs aux membres de la Commission Permanente pour les publier dans
la presse vétérinaire.

M. Pfaff demande qu\'on avise les Gouvernements de la tenue du Congrès et
que le Comité américain s\'entende avec eux.

5. M. Braila demande à M. Eichhorn s\'il peut donner des renseignements
en ce qui concerne les facilités du voyage.

M. Eichhorn salue les membres de la Commission. Quand ils rentreront dans
leur pays, il faut qu\'ils fassant connaître qu\'on les invite de tout coeur et qu\'on
fera tout pour leur rendre le séjour agréable. On leur procurera des facilités à tous
les points de vue. Ils seront installés dans le Waldorf Astoria Hôtel, qui est le plus
grand hôtel du monde. En août, cet hôtel a des chambres réfrigérées. Comme il
est très important que les membres du Congrès voient autre chose que New York
dans les Etats-Unis, on organisera des excursions si possible sans frais.

Mais en ce qui concerne les frais de la traversée, on ne peut rien faire. Des
bateaux des Compagnies américaines, qui touchent au principaux ports du nord
de l\'Europe, ont en „Tourist class" des cabines très confortables, avec salle de
bains, pour 180 dollars.

M. df. Blieck s\'est informé auprès de différentes Compagnies. Ce sont toujours
à peu près les mêmes conditions; il y a quelque différence suivant les bateaux, mais
il n\'y a pas de réduction. Il faudrait que les délégués de chaque pays correspon-
dissent avec lui et qu\'il sache combien de personnes iront en Amérique. Il y a des
Compagnies, dont les bateaux s\'arrêtent à Hambourg, à Cherbourg, à Rotterdam
et à Southampton. Ainsi les congressistes d\'une grande partie de l\'Europe pour-
raient tous prendre le même bateau.

On examine une proposition de la Faculté vétérinaire de Vienne proposant que
l\'invitation pour former un comité national soit adressée par le Comité d\'Organi-
sation du Congrès directement aux professeurs de la Faculté et pas aux membres
de la Commission Permanente, parceque dans plusieurs pays le Directeur du Service
Vétérinaire est membre de la Commission.

Cette proposition est discutée. Cette opinion prévaut que l\'on a toujours besoin
de l\'intermédiaire du membre de la Commission Permanente.

Pour reconstituer la Commission Permanente, il était nécessaire en 1928 de
combler les places, devenues vacantes, par suite de démissions ou de décès. Dans
divers pays le Gouvernement a désigné pour membre de la Commission Perma-
nente le Directeur du Service Vétérinaire et ces propositions furent acceptées dans
la séance de la Commission Permanente.

Les membres sont élus, chaque fois, par l\'assemblée pléniaire du Congrès sur
la proposition des congressistes des divers pays.

Dans la plupart des pays les membres de la Commission Permanente appar-
tiennent aux Facultés ou aux Ecoles supérieures Vétérinaires.

M. Leclainche : Une lettre de M. le Prof, de Gasperi à Pérouse nous fait
connaître l\'adhésion de l\'Italie au Congrès. M. De Gasperi propose qu\'on adopte
la langue italienne comme langue officielle du Congrès.

M. le Président remarque qu\'il existe un précédent : on a déjà admis la langue
espagnolle.

M. de Blieck : L\'admission de la langue espagnolle a été proposée par l\'Amérique,
mais pour le congrès de New-York seulement; si cette proposition est adoptée,
il ne s\'ensuivra pas que l\'espagnol sera considéré comme langue officielle selon
nos statuts.

Maintenant les Italiens demandent, comme déjà à Londres, que la langue italienne
devienne langue officielle. Jusqu\'à présent l\'anglais, l\'allemand et le français sont
les langues officielles.

Le choix des langues ne doit susciter aucun amour-propre national. S\'il en
était ainsi la question ne pourrait être résolue qu\'en admettant toutes les langues
nationales du monde. C\'est une question d\'ordre pratique qui est dominante. En
multipliant le nombre des langues admises, on augmente les frais de traduction
et d\'impression et ceux-ci deviennent tels qu\'aucun pays ne pourra plus faire les
frais d\'un congrès.

Il est regrettable que M. de Gasperi ne soit pas ici pour préciser les raisons de
la demande.

M. Eichhorn dit qu\'il est absolument impossible pour l\'Amérique d\'adopter
l\'italien pour ce congrès en raison de l\'état des finances.

M. Stang propose, qu\'on permette que l\'Italien, qui a un rapport, parle en
italien.

M. Leclainche : Messieurs, on vous propose d\'accepter le Mexique (proposition
adoptée). On vous propose de désigner comme représentant du Mexique M. le
Dr. José Figueroa, qui est le chef du Bureau de l\'Industrie Animale à Mexico.
(Proposition adoptée).

La souscription pour les membres est dès maintenant fixée pour les vétérinaires
à 5 dollars; pour les dames et pour les étudiants à i dollar (Proposition adoptée).

M. le Président remercie les membres pour leur présence et pour leur collabo-
ration et la séance est levée.

(De Statuten van de Permanente Commissie van de Internationale Veterinaire
Congressen werden afgedrukt in dit tijdschrift, jaargang 1931, 1 Dec.-No., blz. 1311.

Gevestigd : A. J. Eikelboom te Hattem, Nieuwe Weg B 184, Tel. 93;
J. Hovenier te Hauwert (N.H.).

Praktijk overgenomen : Th. Moons, van C. C. van Lent te Mill. (N. Brabant);
Dr. L. Hoedemaker, van J. Hovenier te Hippolytushoef (Wieringen); J. van
der Grift, van G. Daams te Baarn ; H. Bussemaker, van A. J. Eikelboom te
Vegel (N. Brabant).

Veihuisd : A. P. Middelkoop, Utrecht, naar Lidth de Jeudestraat 14;
J. Harp, Veenendaal, naar Koningin Wilhelminalaan 365 te Voorburg ; Dr. J.
C. Mclder Jr. Delden, naar Hengeloschestraat 16, Telef. 111; Dr. C. C. van
Lent van Mill. naar den Haag.

Benoemd : tot gemeente-veearts en hoofd van den vleeschkeuringsdienst te
Veenendaal H. L. Berendsen.

Uit het Bacteriologisch Laboratorium van de Geneeskundige Kliniek
der Rijks Universiteit te Utrecht.

De pathogenese der brucellose is vooral belangwekkend uit verge-
lijkend pathologisch oogpunt.

Afgezien van het verschil in pathogeniteit, dat voor de Brucella-
typen kenmerkend is (Bruce, Bang, Traum), geeft ook éénzelfde type
bij verschillende diersoorten zeer uiteenloopende ziektebeelden.

De hier volgende bespreking heeft tot doel na te gaan, welke infectie-
weg Brucella Bang in het organisme volgt.

Bij den mensch is brucellosis Bang gekarakteriseerd door een septisch
algemeen lijden, met gewoonlijk lang aanhoudende koorts, zwelling
van milt en lever, soms neuralgieën en localisatie in de genitaliën. Bij
personen, die herhaaldelijk met de smetstof in aanraking komen, kan,
als uiting van allergie, een typisch huidlijden ontstaan.

Bij de herkauwers treden geen objectief waarneembare algemeene
ziekteverschijnselen op den voorgrond; waarschijnlijk behooren zij in
het ziektebeeld in het geheel niet thuis. Localisatie van het lijden vindt
men in de genitaliën (uterus, testis, epididymis), het eenige belangrijke
symptoom is abortus. De uiër blijft soms lang smetstofreservoir.

Het paard kan een periode doormaken van algemeen ziekzijn, met
hooge koorts. Hierop volgen gewoonlijk plaatselijke ziekteprocessen
in band- en peesweefsel, met bijzondere voorkeur voor bepaalde ge-
bieden en met neiging tot ettering.

Geïnfecteerde honden reageeren in den regel niet met clinische symp-
tomen. Bij uitzondering vond men bij besmetting met Brucella een
aandoening van de genitaliën (absces in epidydimis, abortus).

Samenvattend kan men dus als min of meer kenmerkende reactie
op Brucella-infectie noemen bij den mensch het algemeene lijden, bij
de koe de gynaecologische afwijking, bij het paard de chirurgische aan-
doening, terwijl bij den hond in den regel ziekteverschijnselen niet
aanwezig zijn.

Voor het verkrijgen van inzicht in de pathogenese is het van belang
vast te stellen op welke plaatsen men de smetstof in het lichaam van
den patiënt kan aantreffen.

Bij den mensch circuleert Brucella Bang gewoonlijk langen tijd in de
bloedbaan (soms gedurende vele maanden). Ook is het micro-orga-
nisme gevonden in de milt en in den etter van pustels en furunkels.

Sommige onderzoekers kweekten Brucella ook uit urine¹), faeces, gal²)
en melk (eigen waarneming).

Bij de geïnfecteerde koe vindt men den abortusbacil in den uterus-
wand en in het uierweefsel (soms nog jaren na de infectie). Maar ook
elders is de bacil van Bang aangetroffen: in de zoogenaamde trauma-
tische bursitis en in gewrichtsvloeistof³), bij uitzondering in urine,
faeces en bloed⁴), milt en schildklier-).

Paarden hebben niet zelden Brucella in de sereuse vloeistoffen van
bursitis en tendovaginitis, soms in gewrichtsvocht en regelmatig in
den etter van nek-, hals- en schoftbuilen⁶).

Uit het bloed van een hond met hooge serumreacties t. o. v. Brucella
werd de boviene abortusbacil gekweekt"). Het porciene type is ge-
vonden in een absces in de epididymis⁵).

De hier te bespreken infectieproeven zijn verricht met het boviene Bru-
cella type (Bang). Als proefdieren zijn gebruikt: paard, geit,hond en cavia.

Bij een paard, dat met Brucella-Bang-cultuur besmet voeder had
gegeten, werd deze bacterie uit het bloed gekweekt (3 dagen na de
eerste voedering en ten tweeden male 3 dagen na de vierde voedering,
die 56 dagen na het begin van de proef plaats vond; op 16 andere dagen,
tusschen den i3en en 75sten dag na de eerste cultuurvoedering, werd
Brucella niet gevonden). Behoudens een koortsgolf gedurende 14 dagen
zijn bij dit proefpaard clinisch geen afwijkingen opgemerkt. Locale
verschijnselen zijn niet waargenomen, ook niet na pogingen die het ver-
oorzaken van verminderden weefselweerstand ten doel hadden (aan-
brengen van een sterken permanenten druk in het schoftgebied).

Bij experimenteel- en spontaan geïnfecteerde paarden gelukte het
Brucella te kweeken uit den etter, die was ontstaan na subcutane in-
spuiting van een gedoodc Brucella-suspensie. ⁶) Deze merkwaardige
bevinding kan wellicht aldus worden verklaard, dat door de inspuiting
der gedoode bacteriën (allergeen) een- allergische haardreactie ontstaat,
waardoor van dezen haard uit levende bacteriën in circulatie worden
gebracht, terwijl op de plaats van inspuiting (locale reactie), waar
de omstandigheden voor vestiging dezer microörganismen gunstig zijn
geworden (verminderde weefselweerstand) localisatie tot stand komt.

Een volwassen bok werd besmet, door in beide conjunctivaalzakken
io druppels Brucella-cultuur te brengen (eerste subcultuur uit cavia).
Het bloedserum van dit proefdier, dat aanvankelijk negatieve agglu-
tinatie- en complementbindingsreacties had gegeven, gaf 7 dagen na
de infectie sterke reacties met Brucella (agglutinatietiter 1600, comple-
mentbindings-index 10).

Het doel van deze infectieproef was na te gaan of Brucella, bij toe-
passing van genoemde infectiewijze, in het bloed terug te vinden zou
zijn. Daartoe werden op verschillende tijdstippen 10 ccm. bloed uit de
vena jugularis opgevangen in een flesch met 150 ccm. glucose-bouillon;
na 6 en na 14 dagen verblijf in de broedstoof werd daarvan een monster
uitgestreken op vaste voedingsbodems, die in een klok met verhoogd
koolzuurgehalte werden geplaatst.

1 i u. | 6 u. | 23 u. | 30 u. | 2 dg. | 3 dg. | 4 dg. I 5 dg. 7 dg. | 11 dg. | 12 dg. | 14 dg

Drie, 4 en 11 dagen na de besmetting werd Brucella uit het circu-
leerende bloed gekweekt.

Vijf en dertig dagen na de infectie is het proefdier met chloroform
gedood. Uit de mandibulaire lymphklier werd slechts één Brucella-
kolonie gekweekt; uit de milt groeiden talrijke kolonies. Daarentegen
werden geen abortus-bacteriën gevonden in de retropharyngeale-,
craniale cervicale- en mesenteriale lymphklieren, de nier en het been-
merg. De kweekproeven uit de lever waren sterk verontreinigd tenge-
volge van uitgebreide distomatosis.

Honden zijn gemakkelijk te infecteeren per os, in den conjunctivaal-
zak of in de huid. *)

Voor het bacteriologisch onderzoek der organen werden de proefdieren door
chloroforminhalatie gedood en onmiddellijk daarna onder aseptische voorzorgen
geseceerd. Eerst werd de borstholte geopend en met steriele spuit bloed uit het
hart genomen. De organen werden met afzonderlijke steriele instrumenten uit het
cadaver verwijderd en als brij over de oppervlakte van de voedingsbodems ge-
streken (glasdoozen met 1 % glycerine- 1 % glucose- vleeschbouillonagar). Deze
bleven 4 of 5 dagen in een klok met pl.m. 10 % koolzuur bij 37⁰. Het beenmerg
werd uit de femur genomen. In een aantal gevallen is ook orgaanbrij bij cavia\'s
subcutaan ingespoten. Voor het bloedonderzoek werden 5^8 ccm. bloed gebracht
in lleschjes met 100 ccm. 1 % glucosebouillon, die, afgesloten met een gummistop,
in de broedstoof werden bewaard. Afenting hieruit op vaste voedingsbodems
geschiedde na 8 en 16 dagen. Bij de identificeering der kolonies werd gelet op het
kenmerkend aspect (koepelvorm, parelmoerglans), aanvankelijk onvermogen tot
goeden groei in niet-gekurkte buisjes, gramnegatieve kleuring, gemis van eigen
beweging en agglutinatie met specifiek serum.

Opvallend is, dat, in tegenstelling met de milt, de lever en het been-
merg, die tot het reticulo-endotheliale stelsel behooren, de nier en de
testis blijkbaar zelden of niet worden geïnfecteerd. Bij het eenige der
21 gevallen, waar (slechts enkele) Brucella-kolonies uit de nier werden
gekweekt, groeide uit het bloed een rijke cultuur. Van localisatie in
het orgaanweefsel mag daar dus niet zonder meer worden gesproken.

In de 7 onderzochte galmonsters werd Brucella niet gevonden; 2
ervan kwamen uit galblazen van honden, uit wier lever abortusbac-
teriën waren gekweekt.

Een vraag was, of de regelmatige afwezigheid van Brucella in de
nier, bij gelijktijdige aanwezigheid in andere organen, het gevolg kon
zijn van grooter orgaanresistentie. Om dit te onderzoeken, werden 2
hondjes per os geïnfecteerd met gelijke hoeveelheid van dezelfde Bru-
cellasuspensie. Eén der hondjes had 2 dagen tevoren subcutaan 10 mgr
uranylnitraat gekregen, waardoor een parenchymateuse nierdegene-
ratie was ontstaan (in de urine veel leucocyten, gekorrelde cylinders
en enkele nierepitheelcellen, de albumenreactie zwak positief; bij
obductie werd in coupes van het nierweefsel zwelling van de epitheel-
cellen der tubuli gevonden (parenchymateuse degeneratie) ). Acht-
tien dagen daarna werden uit de nier van dit laatste hondje
Brucella-kolonies gekweekt, daarentegen niet uit de nier van het niet
met uranylnitraat behandelde dier. Aangezien de bloedculturen nega-
tief uitvielen, mag in dit geval als waarschijnlijk worden aangenomen,
dat de bacterielocalisatie te danken is geweest aan de experimenteel
veroorzaakte vermindering van weefselresistentie.

Door inspuiting van zilvernitraatoplossing in één der testes werd bij
een tegelijkertijd per os geïnfecteerden hond getracht een localisatie
tot stand te brengen in het necrotiseerende orgaan. Brucella werd
evenwel 3 weken daarna in deze testis niet gevonden. Bij een in de
conjunctivaalzak besmet hondje, bij hetwelk eveneens gelijktijdig
zilvernitraat in een testis gebracht was, groeide 22 dagen later uit milt,
mesenteriale lymphklier en beenmerg wel Brucella, uit de testes daaren-
tegen niet.

x) 3 dagen te voren voor de 2e maal per os geïnfecteerd.
*) na 8 dagen negatief, na 16 dagen positief,
c) alleen positief door middel van cavia-enting.

Indien het aantal kolonies minder bedroeg dan io, is dit achter het -(- teeken vermeld.

cella is gekweekt, reageerde met clinische verschijnselen; de lichaams-
temperatuur is niet noemenswaard gestegen. In sommige gevallen werd
Brucella in zeer groote hoeveelheid in het organisme gevonden, ook na
infectie met slechts weinig cultuur (5 millioen kiemen per os of in den
conjunctivaalzak).

Vier en twintig uur na infectie per os werd Brucella in gering aantal
gekweekt uit de retropharyngeale lymphklier (niet uit de mandibu-
laire-, parotideale-, mesenteriale-, inguinale-, axillaire- en tracheo-
broncheale lymphklieren). Maar tevens groeiden reeds op dit tijdstip
uit de milt vrij talrijke Brucellakolonies en bleek ook het bloed Bru-
cella te bevatten. Bij een, drie dagen na infectie gedood hondje, werden
veel Brucella\'s gevonden in de milt, weinig in de mesenteriale lymph-
klieren, de lever en de tracheo-broncheale lymphklieren (bifurcationes),
geen in de „kaakkeel"- en halsklieren en het bloed.¹;

Merkwaardigerwijze zijn na 6 en 10 dagen geen Brucella\'s uit organen
en bloed gekweekt. Sedert den i4den dag werden zij vrij regelmatig in
milt, lever, mesenteriale lymphklieren en beenmerg gevonden, af en
toe ook in het bloed (na 18, 24 en 32 dagen). Vier en zeventig dagen
na de infectie werd Brucella nog in de milt aangetroffen. (Zie tabel II).

Het grootste aantal kolonies groeide in den regel uit milt en lever,
het daarop volgend aantal uit het beenmerg.

Na wrijven van een Brucella-cultuur op de licht geërodeerde huid
van 5 proefhonden, kregen 3 agglutininen en complementbindende
antistoffen. De bloedcultuur gaf bij 2 dezer, na 11 en 12 dagen, geen
resultaat. Drie dagen na dergelijke infectie bij een 6 weken oud hondje,
werden uit milt, lever en beenmerg Brucellakolonies gekweekt, niet
uit nier en bloed.

*) Onder „kaak-keel" lymphklieren worden hier en in het vervolg samengevat de 1. gl.
retropharyngealis lateralis et medialis, de 1. gl. mandibularis en de 1. gl. parotidea.

Drie jonge hondjes werden samengebracht in één kooi met 2 honden,
die juist per os met Brucella-cultuur waren besmet. Indien er van uit-
scheiding van bacteriën door honden sprake is, dan was hier dus volop
gelegenheid voor infectie der 3 eerstgenoemde dieren. Een dergelijke
uitscheiding met de urine is inderdaad éénmaal gevonden bij een hond
die 24 dagen tevoren per os was geïnfecteerd (zie Tabel II, No. 10).
Zooals uit tabel IV blijkt, werden alle 3 proefhondjes besmet.

Géén gevolg daarentegen had een contactproef, waarbij een gezond
hondje werd geplaatst in een tevoren grondig gedesinfecteerde kooi,
te samen met een hond, die den vorigen dag per os was besmet.

l?ij cavia\'s, die voor diagnostisch onderzoek onder de buikhuid
waren ingespoten met Brucclla-houdend materiaal (melk, vrucht-
water, bursa-inhoud en gewrichtsvloeistof van koeien; pus, bursa-
en gewrichtsvocht van paarden; organen van cavia\'s en honden), werd
bij obductie, 6—8 weken later, de volgende localisatie der bacteriën
gevonden :

Verdere onderzoekingen zijn verricht, teneinde nauwkeuriger ge-
gevens te verkrijgen omtrent de verdeeling der bacteriën in het orga-
nisme en het tijdstip, waarop infectie der verschillende organen tot
stand komt.

Bij volwassen cavia\'s werden met een pipet voorzichtig in den mond
ingegeven 8 of 10 druppels van een Brucella-suspensie, verkregen door
afspoelen van 48 uur gegroeide agarculturen (eerste subcultuur uit or-
ganen van hond of cavia, totaal pl.m. 100—5000 millioen kiemen).
De cavia\'s werden gedood door chloroforminhalatie. Het cultureele
onderzoek van bloed en organen geschiedde als bij de honden.

(In een aantal gevallen werden moeilijkheden ondervonden door een stalbe-
smetting met Bac. bronchisepticus, die in de 1. gl. bifurcationes van oogenschijnlijk
gezonde cavia\'s huisde. Hoewel oppervlakkig gelijkenis vertoonend met Brucella,
waren genoemde bacteriën steeds goed daarvan te onderkennen door den sterken
groei aan de atmosferische lucht, het vormen van een concentrischen ring in de
oudere kolonies, de bewegelijkheid en de agglutinatieproef.)

Reeds zeer spoedig (1 uur) na de infectie werden de bacteriën in de
kaakklieren teruggevonden; zij bleven daar minstens 3 weken aanwezig
en namen sterk toe in aantal. In tabel VI is aangegeven de verdeeling
over verschillende klieren in dit gebied. Uit de lympho-glandulae bi-
furcationes werden zij slechts éénmaal gekweekt, n.1. 1 uur na de be-
smetting (het is niet uit te sluiten, dat bij het ingeven van de smetstof,
hoewel dit steeds met bijzondere zorg geschiedde, hier eenig materiaal
in de trachea gekomen is). In lies- en oksellymphklieren is Brucella
alleen gevonden bij een cavia, die 22 dagen tevoren was besmet en bij
welke ook het bloed kiemhoudend was.

* = na 8 dagen negatief, na 16 dagen positief,
ps = pseudotuberculosis rodentium.

Indien het aantal kolonies minder bedroeg dan 10, is dit achter het teeken vermeld.

Met uitzondering van één geval, waarbij na 5 dagen spaarzaam
Brucella in de nier gevonden werd, gaven culturen uit dit orgaan alleen
positief resultaat bij sommige der dieren, waarbij ook de bloedkweek
positief was. Bij de eerstgenoemde cavia, die spontaan tengevolge van
een pneumonie was gestorven, is helaas het bloed niet onderzocht,
zoodat ook hier circulatie met den bloedstroom niet uitgesloten kan
worden.

Uit de bijnier is slechts bij 2 der 27 cavia\'s een cultuur verkregen;
in beide gevallen (na 14 en 31 dagen) was de infectie in het organisme
algemeen verbreid. Het beenmerg bevatte reeds den 5«! en 6en dag
Brucella; daarna werd ook herhaaldelijk Brucella gekweekt. Twee
maal was de kweek uit het beenmerg positief en die uit het bloed nega-
tief. Het omgekeerde was éénmaal het geval. Van den gen dag af kwam
Brucella voor in het bloed.

Het schijnt, dat sommige cavia\'s de infectie geheel kunnen keeren
of althans beperken tot de lymphklieren van het gebied der porte
d\'cntrée (Nrs. 10, 23). Terwijl na 9 dagen agglutininen en complement-
bindende antistoffen in het bloedserum verschenen, had cavia 23,
van welke alleen de ,,kaak-keelklieren" een cultuur gaven, na 15 dagen
nog geen antistoffen.

Met in den bindvlieszak besmette cavia\'s zijn ongeveer dezelfde
resultaten verkregen als in de vorige groep. Reeds na één dag was de
cultuur van de milt positief, clie van de lever het eerst na 3 dagen. Be-
houdens in één geval, waar de bacteriën na 17 dagen, bij algemeene
bloedinfectie, in de nier werden gevonden, zijn zij verder geen enkele
maal in dit orgaan aangetroffen. Kwecken uit de bijnier hadden nooit
effect. In het beenmerg werd Brucella het eerst na 7 dagen gevonden,
in het bloed na 8 dagen. Het feit, dat, met uitzondering van in de ,^aak-
keel" -lymphklieren, bij deze laatste cavia (Nr. 40) Brucella niet van
andere plaatsen is gekweekt, kan waarschijnlijk verband houden met
het zeer geringe aantal in circulatie zijnde bacteriën (de eerste afenting
uit de glucose-bouillon-ophooping op vasten voedingsbodem, gaf géén
groei, de tweede afenting, na 16 dagen, wel).

Infectieproeven bij cavia\'s, hetzelfde doel beoogend, zijn door Weig-
mann \') verricht. Hij bracht bij 16 cavia\'s twee maal met de slok-
darmsonde, 10 cc. besmette melk in de maag en vond eerst bij de 6
weken daarna gedoode proefdieren de bacteriën in bloed en organen
terug. Deze proeven en de door mij verrichte infectieproeven per os

zijn niet vergelijkbaar omdat bij de techniek van Weigmann een be-
langrijk deel van den weg, dien de smetstof in het organisme aflegt,
wanneer zij bij het eten met het voedsel wordt opgenomen, moedwillig
is afgesneden.

Uitgebreider en systematischer onderzoek verrichtten Helms, Holm
en 0rskov *) met muizen, welke diersoort zij op grond van een voor-
onderzoek hiervoor even goed bruikbaar achtten, als de cavia. Zij
infecteerden hen met enorme hoeveelheden Brucellacultuur per os
(één reeks met 100 millioen, 3 reeksen met 1000 millioen kiemen) en
vonden de bacteriën geen enkele maal terug in het bloed, vrij regelmatig
daarentegen in de mesenteriale en vooral in de submaxillaire lymph-
klieren (reeds na 1 dag). In de milt werden zij bij de 4 proefreeksen
voor de eerste maal aangetroffen na resp. 6, 8, 10 en 28 dagen, in de
lever na 4, 14 en 21 dagen (in één reeks zijn de Brucella\'s in het geheel
niet in de lever teruggevonden). De Deensche onderzoekers meenen
uit de door hen verkregen gegevens te mogen besluiten, dat infectie
plaats vindt langs de lymphbanen (eerst de bacteriën aangetroffen in
de regionaire lymphklieren) en dat slechts in enkele gevallen, na ver-
scheidene dagen groei, een lichte of sterkere generaliseering tot stand
komt, via de centripetale lymphbanen, naar bloed en organen. Pri-
maire bloedinfectie is niet gevonden. Zij stellen zich de gang van zaken
aldus voor, dat de infectie geruimen tijd gelocaliseerd blijft in het regi-
onaire lymphapparaat van het digestiekanaal om eerst algemeen te
worden, nadat de bacteriën zich daar voldoende hebben vermenig-
vuldigd en tenslotte met de afvloeiënde lymphc in de bloedbaan zijn
gekomen.

Deze conclusies stemmen in hun algemeenheid niet overeen met die,
waartoe op grond van mijn proeven (die weliswaar zijn uitgevoerd
met andere diersoorten en met relatief geringer hoeveelheid smetstof),
moet worden besloten. Vatten wij deze waarnemingen ten deele nog
eens kort samen:

Bij een geit was 3 dagen na conjunctivale infectie met Brucella de
bloedcultuur positief.

Bij het paard werd 3 dagen na infectie per os, eveneens Brucella uit
het bloed gekweekt (niet eerder onderzocht).

Bij honden was de bloedcultuur reeds na één dag positief. Ook uit de
milt werden op dat tijdstip al Brucellakolonies gekweekt, evenals, in
gering aantal, uit de regionaire lymphklieren (kaakklieren positief,
darmscheilsklieren negatief). Na 3 dagen werd Brucella gevonden in
milt, lever, mesenteriale en tracheo-broncheale lymphklieren (niet
in de ,,kaakkeel"-klieren). Abortusbacteriën werden uit het bloed ge-
kweekt: voor het eerst na 1 dag, ten tweeden male op den t8dendag
en daarna herhaaldelijk.

ngetroffen in de (regionaire) ,,kaakkeel"-lymphklieren. Na I dag
erden zij bovendien gevonden in de milt, na 3 dagen in de lever, na
8 dagen in het bloed. Culturen uit de mesenteriale lymphklieren gaven
eerst positieve uitkomsten op een tijdstip, dat reeds algemeene bloed-
infectie bestond.

Bij honden en cavia\'s merkt men gedurende de eerste week geen be-
langrijke neiging tot verbreiding op. Integendeel, het schijnt, dat de
bacteriën in aantal verminderen. Nadien ziet men gewoonlijk een al-
gemeene verspreiding. Zeer opmerkelijk is bij alle infectieproeven de
groote resistentie van nier en bijnier. Deze weerstand van de nier kon
worden gebroken door beschadiging van het nierweefsel (met uranyl-
nitraat).

Het feit, dat regelmatig en zeer spoedig (1 uur) na de infectie (per
os of in de conjunctivaalzak) Brucella zich in groot aantal in de „kaak-
keel"lymphklieren bevindt, wijst op de onmiddellijke besmetting van
het regionaire lymphapparaat.

Het reeds vinden der bacteriën in het bloed na zéér korten tijd (hond
na i dag, paard en geit na 3 dagen), de milt (hond en cavia na 1 dag)
en de lever (hond en cavia na 3 dagen) is beter te verklaren door aan te
nemen, dat de smetstof direct van de ,,kaak-keel"klieren uit met de
bloedcapillairen in den bloedstroom geraakt en langs dezen weg de or-
ganen infecteert, dan dat zij met de afvoerende lymphstroom, via de
ductus thoracicus, de bloedbaan zou bereiken.

Voor mijn proeven werd gewoonlijk slechts een kleine hoeveelheid
Brucella-cultuur gebruikt. Het is moeilijk aan te nemen dat een aantal
dezer bacteriën na zoo korten tijd reeds van het lymphe-gebied in de
keelstreek met den lymphestroom getransporteerd zou kunnen worden
en aldus in bloed en hiermede in de organen zou belanden, zonder
door de tusschcngelegen lymphklieren te zijn opgevangen. Het feit
dat de bacteriën niet voor den zesden dag (en dan nog maar zelden)
in de cervicale lymphklieren werden gevonden (Tabel VI), wijst er al
evenmin op dat voor de verbreiding in het lichaam het lymphogeen
transport van de regionaire klieren uit van bijzonder belang zou zijn.

Denkbaar is nog dc directe opname van bacteriën in de bloedcapil-
lairen van het gebied der porte d\'entrée, buiten het lymphsysteem om.
Het meest waarschijnlijk en best met de waarnemingen in overeen-
stemming te brengen is, dat de bacteriën, reeds kort na de infectie van
de regionaire lymphklieren, daaruit met het veneuze bloed worden
afgevoerd. *)

¹) In een later stadium kan Brucella weer in het bloed geraken o.a. tengevolge
van allergische reactie (zie proeven bij paarden).

Bei Infektionsversuchen an einer Ziege, einem Pferd, 31 Hunden und 44 Meer-
schweinchen, wurde danach gestrebt, zu untersuchen, welchen Weg Brucella, von
der Eintrittstelle aus, nimmt. Die meisten Versuchstiere wurden per Os oder im
Conjunktivalsack, einige andere kutan infiziert. Beim Hund wurde Brucella schon
einen Tag nach der Infektion aus dem Blute gezüchtet, während beim Pferd und
bei der Ziege die Blutkultur nach 3 Tagen, beim Mehrschweinchen nach 8 Tagen
positive Ergebnisse zeitigte. Beim letzten Versuchstier war die Kultur aus der regio-
nären Lymphdrüse des Infektionsgebietes schon nach einer Stunde positiv, aus
der Milz nach einem Tag, der Leber nach 3 Tagen. Kulturen aus der Milz und
den regionalen Lymphdrüsen ergaben beim Hund bereits nach einem Tag positive
Ergebnisse. Verfasser schliesst auf Grund seiner experimentellen Untersuchungen,
dass mit grosser Wahrscheinlichkeit die Bakterien schon kurz nach der Infektion
von den regionalen Lymphdrüsen aus durch das venöse Blut weitergeleitet werden.

Experiments with a goat, a horse, 31 dogs and 44 guinea pigs had been carried
out in order to trace the route of infection of Brucella from the site of introduction.
Most of these animals had been infected either orally or in the conjunctival sac,
a few intracutaneously. In dogs Brucella was cultivated from the blood already
i day after infection, in the goat and horse after 3 days and in guinea pigs after
8 days. In the last mentioned series positive cultures were obtained from the regional
lymphatic glands of the introduction area already after 1 hour, from the spleen
after 1 day and from the liver after 3 days. From the spleen and regional lymphatic
glands of the dog cultures were positive after 1 day. From this experimental study
author means to have proved the evidence, that the bacteria escape directly from
the regional lymphatic glands into the venous system already very shortly after
their introduction into the animal.

Nous avons poursuivi la voie d\'infection depuis la porte d\'entrée chez un certain
nombre d\'animaux d\'experience infectés de Brucellose, soit en inoculant les microbes
dans le sac conjunctival, soit en les introduisant per os, ou, exceptionellement, en
les frottant dans la peau. Chez le chien Brucella fût cultivé dans le sang depuis
le premier jour; chez la chèvre et le cheval après 3 jours, tandis que chez le cobaye
l\'hémoculture ne devint positive qu\'après 8 jours. Chez ce dernier cependant la
culture se révélait déjà positive après une heure dans les ganglions lymphatiques de
la région infectée,après 1 jour dans la râte et après 3 jours dans le foie. Chez le
chien nous avons retrouvé les microbes après 1 jour aussi bien dans les ganglions
régionaires que dans la râte.

L\'auteur admet la pénétration directe des microbes dans le courant veineux
lors du passage des ganglions de la région de la porte d\'entrée.

(Uit het Instituut voor Kennis der voedingsmiddelen van dierlijken oor-
sprong. Rijks-Universiteit te Utrecht. Directeur: Prof. C. F. VAN OIJEN).

OVER HET VERLOOP EN DE GENEZINGSKANSEN VAN
STREPTOCOCCEN-MASTITIDEN BIJ HET RUND,

De bedoeling van dit onderzoek is geweest om door regelmatig en
langdurig onderzoek, liefst over meer dan één lactatieperiode, bij
koeien, in meerdere of mindere mate lijdende aan streptococcen-
mastitis, na te gaan of herstel kan optreden, en zoo ja, of dit van blij ven-
den aard is.

De inhoud der in dit hoofdstuk besproken literatuur samenvattend,
leidt tot de conclusie, dat : De streptococcen-mastitis een zeer ernstige
bedrijfsschade vormt voor de veehouders. De ziekte is het frequenst bij
dieren met meerdere lactatieperioden. De omvang der schade wordt
vergroot door de herhaalde recidieven en door de vaak blijvende ver-
mindering der melkgift, ook bij genezen kwartieren.

Niet alleen de aanwezigheid van streptococcen is beslissend voor
het uitbreken der ziekte; tal van factoren, ten deele onbekend, werken
daartoe mede.

In den regel zullen de streptococcen, die mastitis veroorzaken, niet
geacht kunnen worden schadelijk te zijn voor de menschelijke gezond-
heid; erkent dient te worden, dat met name in het buitenland, goed
geconstateerde gevallen zijn beschreven, waar zulks wel is aan te
nemen. Uit het eerste deel van bovenstaanden zin mag niet de conclusie
worden getrokken, dat de melk van koeien, lijdende aan streptococcen-
mastitis, geschikt zou zijn om als menschelijk voedsel te dienen.

Bij het klinisch onderzoek zullen inspectie, palpatie en organoleptisch
onderzoek van het secretum (melk) in vele gevallen nuttige aanwijzingen
geven. Negatieve uitslag, zelfs van al deze onderzoekingen, waarborgt
niet de afwezigheid van mastitis.

Chloor- en melksuikerbepaling worden naast het electrisch geleidings-
vermogen volledigheidshalve genoemd. Deze methoden vereischen een
vrij omvangrijk instrumentarium; het resultaat is niet absoluut bewij-
zend voor aan- of afwezigheid van streptococcenmastitis. Deze proe-
ven zijn derhalve minder geschikt voor algemeene toepassing.

De rosolzuurproef en thybromolproef zijn eenvoudiger, doch wijzen
blijkens de aangehaalde cijfers niet in alle gevallen juist aan. Vooral
de rosolzuurproef is als orienteerend onderzoek aan te bevelen.

Ook bij eigen onderzoek is gebleken, dat de katalaseproef tot de
beste hulpmiddelen te rekenen is die voor het opsporen van mastitis-
gevallen ten dienste staan. De andere biologische methoden worden,
gezien de daaromtrent in de literatuur medegedeelde wisselende resul-
taten, slechts kort vermeld en zijn bij het onderzoek niet toegepast.

Uit de aangevoerde meeningen over quantitatief sedimentonderzoek
(Trommdorff\'sche proef) en microscopisch onderzoek van het sediment
volgt, dat de beslissende uitspraak slechts op grond van het laatste is te
vellen. De Trommdorffsche proef in engeren zin kan slechts als een
oriënteerend hulpmiddel worden beschouwd.

De toepassing van het cultureel onderzoek is nog pas in opkomst.
Dit kan slechts worden uitgevoerd, als bij de monsterneming bijzondere
eischen zijn gesteld.

Een beschrijving van de thans algemeen aangenomen inzichten
omtrent de bacteriënflora van den normalen uier wordt gevolgd door
een uitvoerige studie over den aard der bij streptococcen-mastitis waar-
genomen streptococcen. Uit de aangevoerde gegevens blijkt, dat daarbij
twee typen zijn te onderscheiden, waarbij in belangrijke mate correlatie
bestaat tusschen het klinische beloop der ziekte en den aard der strepto-
coccen. Bij de typische streptococcenmastitis, in het Duitsch „gelber
Galt" genoemd, vindt men in den regel op het hoogtepunt der ziekte
palissadenvormige streptococcen. Deze vorm verloopt chronisch, heeft
weinig neiging tot genezing en voert tot verwoesting van het secernee-
rende weefsel. In bouilloncultuur vormt deze streptococcus in den regel
een neerslag met heldere vloeistof erboven.

Bij de z.g. atypische of sporadische gevallen vindt men op het hoogte-
punt der ziekte kortere ketens met ronde leden. Het proces begint
hier met een acuten aanval en toont meer neiging tot genezing.

De onderscheidingsmiddelen tusschen apathogene en pathogene
streptococcen, alsmede tusschen rundpathogene en menschpathogene
worden beschreven.

Hoofdstuk IV. Natuurlijk verloop der streptococcen-mastitis,genezingskansen
en methoden van behandeling.

In de eerste paragraaf van dit hoofdstuk worden de typische ver-
schillen in aanvang, verloop en genezing bij onderscheidene gevallen
van streptococcen-mastitis meer uitvoerig in het licht gesteld. Deze
paragraaf vormt een bevestiging van het in hoofdstuk III medegedeelde.

Bij de bespreking der therapie komt duidelijk uit, dat het beste succes
wordt verkregen met het herhaalde uitmelken der aangetaste kwartieren.

De gegevens over sero-, vaccino- en chemotherapie voeren tot de con-
clusie, dat geen in alle gevallen afdoende methode daaronder is te vinden.

Op grond van het bovenstaande is het voorschrijven van therapeu-
tische maatregelen bij dit onderzoek beperkt gebleven tot het herhaald

doen uitmelken, ondersteund door betten met koudmakende mengsels,
of massage met indifferente zalven.

Onderzocht zijn koeien, in meerdere of mindere mate lijdende aan
streptococcen-mastitis, die successievelijk onder behandeling zijn ge-
gekomen. Opgemerkt dient te worden, dat er relatief veel lichte ge-
vallen bij zijn geweest.

Inspectie en palpatie van den uier, het op steriele wijze nemen van
kwartiermonsters der eerste melk (na wegmeiken der eerste stralen),
daarna reactie-bepaling met rood en blauw lakmoespapier, de resol-
zuurproef, de katalaseproef, de Trommdorff\'sche sedimentbepaling,
het maken van uitstrijkjes van het sediment, die, na kleuring volgens
verschillende methoden, (meestal volgens Beijers met een mengsel
van carbolfuchsine en mythyleenblauw) nauwkeurig zijn bekeken
onder het microscoop.

In dit hoofdstuk zijn de dertig koeien, die in totaal zijn onderzocht,
uitvoerig beschreven; eerst de anamnese en de status praesens en ver-
volgens chronologisch de verschillende onderzoekdata met tabellarisch
daarbij de verschillende onderzoekingen der melk van de vier kwar-
tieren. Het tijdperk waarover de onderzoekingen loopen varieert van
bijna twee en een half jaar tot een paar maanden.

De gegevens, die hieruit zijn te putten, zijn later verwerkt in een samen-
vattende tabel, die hier in zijn geheel weergegeven zal moeten worden.

Deze zijn genomen om uit te maken of definitieve genezing in be-
paalde gevallen is verkregen, of dat zulks op schijn berust, d. w. z. dat
de streptococcen microscopisch niet meer zijn aan te toonen, maar
cultureel nog wel.

Gewerkt is met 2 % alkalische glucose-bouillon in drie verdunningen
en later zijn parallelproeven genomen met genoemden voedingsbodem
en met wei.

Uit deze proeven is de conclusie te trekken, dat er inderdaad defini-
tieve genezingen zijn verkregen, waarbij microscopisch noch cultureel
streptococcen meer zijn aan te toonen en waarbij dit steeds zoo blijft.

Maar er zijn ook gevallen van schijngenezing, waarbij men op een
bepaald tijdstip microscopisch geen streptococcen vindt, cultureel zijn
ze dan echter nog wel aan te toonen.

Bij deze gevallen treedt echter na korteren of langeren tijd bijna
steeds een acute opflikkering op (recidieve) met klinisch waarneembare
afwijkingen aan uier en melk.

Een verschil in groei in glucosebouillon en wei is niet geconstateerd
kunnen worden.

A i. Gevallen met recidieven, doch die blijkens de cultuurproef inderdaad genezen.

A 2. Gevallen zonder recidieven, die blijkens de cultuurproef inderdaad genezen.

A 3. Gevallen zonder of soms met recidieven, waarbij het verdwijnen der Streptococcen

21- 8 tot 27- 11 —\'29 ruim 2 jaar en 5 maanden
4—10 tot 30—11—\'29 2 jaar en 2 maanden
23—6 tot 2—9—\'30 i jaar en 5 maanden

B i. Gevallen met recidieven, waarbij blijkens de cultuurproef geen genezing is opgetredei

B 2. Gevallen zonder recidieven, waarbij blijkens de cultuurproef geen genezing is opgetrec

21—2
r.a. : geen strept.
I.a. : geen strept.

21—4
r.a. : geen strept.
I.a. : geen strept.

3°—9
r.a. : geen strept.
I.a. : geen strept.

7—3-

r.v. : geen strept.
I.a. : geen strept.

21 —10
r.v. : geen strept.
I.a. : geen strept.

3¹ 3
r.v. : geen strept.
r.a. : wel strept.
l.v. : geen strept.
I.a. : geen strept.

7—1!
r.v. : geen strept.
r.a. : wel strept.
l.v. : geen strept.
I.a. : geen strept.

9—12
r.v. : geen strept.
r.a. : geen strept.

31-

r.v. : geen strept.
r.a. : geen strept.

-3\'
wel strept.
geen strept.
-3\'

wel strept.
geen strept.
-3\'

wel strept.
geen strept.

-\'31

geen strept.
wel strept.
—\'31

wel strept.
wel strept.

wel strept.
wel strept.
geen strept.
wel strept.
-\'3¹

geen strept.
wel strept.
geen strept.
geen strept.

-\'31

wel strept.
geen strept.
^—\'3¹

wel strept.
wel strept.

Het onderzochte materiaal kan geschift en besproken worden op
twee manieren, n.1. :

Een indeeling naar de behaalde genezingsresultaten kan heel ge-
voegelijk geschieden in drieën, en wel :

a. Ernstige gevallen, die niet genezen en waarbij de koeien bacillen-
dragers blijven. Deze gevallen leiden op zijn gunstigst tot schijngenezin-
gen en meestal tot atrophie en droog worden der aangetaste kwartieren.

b. Gevallen, die schijnen te genezen of tenslotte ook werkelijk genezen
zijn, maar waarbij recidieven optreden. Tusschen deze opflikkeringen
in heeft men over het algemeen perioden, waarin de melk, practisch
gesproken, normaal is, hoewel bij nauwkeurige beschouwing blijkt
dat met name het celgehalte en vooral ook de katalase in den regel
nog verhoogd zijn. Deze recidiveerende gevallen zijn in de practijk
de onaangenaamste door hun verraderlijk karakter en hunne perioden
van gebrek aan klinisch waarneembare verschijnselen en zijn een der
voornaamste redenen, waarom regelmatig melkonderzoek noodig is.

c. Meestal lichtere, soms heel lichte gevallen, die betrekkelijk of zeer
snel genezen en waarbij geen recidieven zijn waargenomen.

Een indeeling naar den aard der infectie is een poging om de onder-
zochte gevallen te scheiden naar het voorbeeld van Diernhofer en
Seelemann in z.g. typische en atypische gevallen, zooals in de literatuur
reeds is vermeld. De scherpe scheiding bij kweeken in alkalische glu-
cosebouillon is in de in dit werk beschreven cultuurproeven niet ge-
vonden, waarschijnlijk omdat ook steeds inicrococcen meegegroeid
waren.

Wel kan men uit het onderzochte materiaal concludeeren, dat er
een groep van gevallen is, welke door hun vaak meer acuut optreden
hun meer goedaardig verloop, hun vrij groote kans op genezing, hun
in den regel beperkt blijven tot een geval in een veebeslag (sporadisch
optreden) meer te rekenen zijn tot de atypische, en daarentegenover
gevallen, die door hun meer slepend optreden, hun meer hardnekkig
verloop, het vrij dikwijls optreden van verscheidene gevallen in een
beslag vee (contagieus optreden), de betrekkelijk geringe kans op ge-
nezing, tot de typische (de z.g. gelber Galt) streptococcen-mastitiden
behooren.

Bij de eerste soort vindt men in den regel korte, ronde streptococcen,
bij de tweede (althans op het hoogtepunt der infectie) meestal strepto-
coccen, die den palissadenvorm vertoonen.

Uit het in dit werk beschreven onderzoek blijkt duidelijk, dat ge-
nezing mogelijk is bij streptococcen-mastitiden in Nederland en dat
deze niet steeds identiek zijn met de z.g. gelber Galt in Duitschland

en Zwitserland. Voorwaarden van groote beteekenis voor een eventueel
te verkrijgen herstel zijn :

Van de in Nederland voorkomende streptococcen-mastitiden bij
het rund is een zeker percentage zeer wel voor genezing vatbaar.

Vroegtijdige ontdekking en doelmatige behandeling van het lijden
is hierbij van veel gewicht.

Een aantal gevallen zijn niet identiek met de „gelber Galt" van
Zwitserland en Duitschland, maar veeleer met de z.g. atypische infec-
tie\'s; de in dit werk beschreven gevallen zijn meerendeels te rekenen
tot deze laatste categorie.

Het feit, dat recidieven vrij vaak optreden, gevoegd bij het groote
belang van vroegtijdige ontdekking voor de genezingskans, pleit ten
zeerste voor goed georganiseerd, regelmatig melkonderzoek.

Schmid \') deed twee proeven met (niet rasechte) herdershonden. Een hond (reu),
die op het land woonde, werd in een gesloten vrachtauto in een hondetransport-
mand, langs een groote omweg, gebracht naar een hem onbekende plaats en daar
losgelaten (directe afstand 12 K.M.). Hij liep geruimen tijd (30 min.) op de plaats
heen en weer, scheen zich toen georiënteerd te hebben en liep weg in de richting
van zijn dorp. Toen hij in de buurt daarvan in hem bekend terrein kwam, ging het
in galop naar huis. 18 dagen later werd de proef herhaald; de hond was nu reeds
5 minuten na het loslaten georiënteerd, liep naar huis en legde de afstand in 49 min.
af (de eerste maal in 68 min.. Drie maanden later verhuisde zijn meester; de nieuwe
woning lag 4 K.M. van de oude). Drie maanden na de verhuizing werd de proef
nog eens gedaan; de hond oriënteerde zich nu weer langer (35 min.), was, ook on-
derweg, besluiteloos en ging eindelijk naar de oude woning, langs een andere weg.
Toen werd hij weer in mand en auto gepakt en halfweg tussen oude en nieuwe
woonplaats losgelaten. Nu liep hij direct naar de nieuwe woning.

Een stadshond (teef) werd, te München, op dezelfde manier verpakt, en in een
haar volkomen onbekend gedeelte van de stad losgelaten. Zij oriënteerde zich 25
min. en vertrok toen in de richting van haar huis. Onderweg werd ze een paar maal
door liefhebbende reuen opgehouden en kwam pas anderhalf uur na het loslaten
thuis. 40 dagen later werd de proef herhaald. Nu duurde het oriënteeren maar 5
minuten, en de reis naar huis (minder afleiding onderweg) maar 37 minuten.

Het bleek dat bij deze proeven de honden voor het oriënteeren van de neus geen
en van het oog weinig gebruik konden maken (de lucht was bovendien betrokken
en er was weinig zicht). Men moet dus een onbekende factor aannemen die men
oriënteeringszin zou kunnen noemen.

Tit de Tropische Afdeeling van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijksuniversiteit te Utrecht. Dir. Prof. L. DE BLIECK.

Onder den naam Viscojod wordt door de Chemische Fabrik Marien-
felde, Berlin-Marienfelde, een middel in den handel gebracht, waar-
van beweerd wordt, dat het in een 1% verdunning de oöcysten (cocci-
diën en hun „eieren") met zekerheid doodt. De hokken moeten daarbij
eerst droog gereinigd en daarna de bodem, de drink- en voederbakken,
zitstokken enz. met de 1% Viscojod-oplossing afgewasschen worden.
De oplossing moet 2 uren lang inwerken. Sprehn ¹) beveelt dit middel
ten zeerste aan en schrijft: „Das Mittel tötet noch mit i : 100 verdünnt
die Oocysten ab. Wir haben in ihm ein ausgezeichnetes Hilfsmittel
in der Hand, um die Kokzidiose als Aufzuchtkrankheit in Küken-
beständen erfolgreich zu bekämpfen".

Rekening houdend met de hooge resistentie der coccidiën-oöcysten
tegenover chemische invloeden, leek ons de waarde van dit middel,
speciaal in een concentratie van 1 : 100, wat twijfelachtig. Daar het
middel echter ook op de Hollandsche markt aangeboden wordt, was
een kort onderzoek naar zijn werking gewenscht.

Ter controle op de werkzaamheid van dit middel, gebruikten wij
versch faeces-materiaal van twee aan coccidiosis gestorven kuikens.
Het materiaal van elk kuiken werd in 6 gelijke deelen (No. 1—6) ver-
deeld. No. i werd 2 uren lang in een Viscojod-oplossing van 1% ge-
bracht, No. 2 even lang in een oplossing van 10%, No. 3 deed dienst
als controle (2 uren in water). No. 4 werd 24 uren in een oplossing van
1% gelaten, No. 5 denzelfden tijd in een oplossing van 10% en No. 6
was weer controle (24 uren in water). Na afloop van den behandclings-
tijd werd het materiaal gecentrifugeerd en het bezinksel (met de oö-
cysten), op filtreerpapier en watten in een petrischaal uitgestreken,
bij ongeveer 26° bewaard. Na afloop van een week werden 100 oöcys-
ten microscopisch onderzocht en werd nagegaan, hoeveel percent daar-
van waren gesporuleerd. Het resultaat is in de onderstaande tabellen
vermeld.

No. i. 2 uren in Viscojod 1%. Gesporuleerd 95% cysten.
2 jj „ „ 10%. „ 83 Vo ï>

Wij zien uit deze tabellen, dat van het onbehandelde materiaal
86—93% der cysten gesporuleerd was. Na inwerking van een 1%
Viscojod-oplossing gedurende 2 uren sporuleerden nog 94—95°₀ der
cysten, na een inwerking van 24 uren 83 en 91%. Na behandeling met
10% Viscojod gedurende 2 uren ontwikkelden zich nog 77—83% der
cysten normaal verder, terwijl na inwerking van 24 uren slechts 1 en
36% der cysten sporuleerden. Een 1 % Viscojod-oplossing heeft dus ook
na een behandelingsduur van 24 uren in het geheel geen invloed op
de ontwikkeling der oöcysten, een oplossing van 10% verhindert hoog-
stens in onbelangrijke mate de sporulatie, terwijl bij inwerking van 24
uren een duidelijke doodende werking was te constateeren. Op grond
van deze resultaten leek ons een verder onderzoek met een grooter ma-
teriaal niet noodzakelijk.

Viscojod oefent dus in de door Sprehn aanbevolen concentratie geen doodende
werking op de oöcysten uit en de waarde van het middel voor de bestrijding der
coccidiosis lijkt zeer twijfelachtig. Een oplossing van 10% geeft bij een langen
inwerkingstijd wel resultaten, echter worden ook dan nog niet alle
cysten gedood en bovendien worden de kosten der behandeling dan
te hoog. De in het prospectus aanbevolen hygiënische maatregelen zullen
op zich zelf reeds de ziekte belangrijk bestrijden. Afwasschen der hokken
en gereedschappen met water of soda-oplossing van 80 tot ioo° zal
verder naar onze ervaring even goede, indien niet betere resultaten
geven dan afwasschen met Viscojod.

Die Wirkung von Viscojod auf Oocysten von Hühnercoccidien wurde untersucht.
Eine 1% Lösung (nach Vorschrift) übte keinen Einfluss auf die Sporulation aus,
ebenfalls nicht eine 10% Lösung bei einer Einwirkungsdauer von 2 Std. Nach
24 Std. war ein Teil der Cysten abgetötet. Der Wert des Viscojod für die Be-
kämpfung der Geflügelcoccidiosis erscheint sehr zweifelhaft.

The authors carried out experiments to test the action of viscojod on fowl-
coccidiae.

D\'après les experiences des auteurs les ooeystes ne sont pas très sensibles à
l\'action de „viscojod" et, à leur sens, le viscojod n\'est pas un remède efficace
contre la coccidiose aviaire.

Als waarnemend keuringsveearts te Coevorden vond ik, bij een
varken van ^ 200 pond, hydronephrose.

Het betrof hier een rechter nier, terwijl ook de linker nier niet
normaal was. De vorm deed sterk denken aan een rundernier ; de
grootte echter overtrof die van een rundernier. De lengte bedroeg
30 cM., grootste breedte 16.5 c.M grootste dikte 13.5 cM. Deurether
die normaal de dikte van een potlood heeft, had hier een middellijn
van ruim 2 cM. Het geheel was gevuld met een helder vocht, terwijl
de urether geen teekenen van ontsteking te zien gaf. Bij doorsnijding
van de linker nier bleek ook hier het nierbekken sterk vergroot,
terwijl hier een troebel vocht afvloeide.

PERACUTE SEPTICAEMIE VAN EEN KONIJN VEROOR-
ZAAKT DOOR EEN ONBEKENDE STREPTOCOCCUS
(STREPTOCOCCUS CUNICULI NOV. SPEC.);

In de onder dezen titel verschenen publicatie (afl. 17; 1 Sept. 1933,
bladz. 925) werd een bij het konijn gevonden Streptococcus foutief
Streptococcus cuniculi nov. spec. genoemd ; deze naam dient ver-
vangen te worden door Streptococcus traiecti nov. spec.

In der unter dem obigen Titel erschienener Arbeit (diese Zeitschrift No. 17;
1. Sept. 1933, S. 925) wurde ein beim Kaninchen neu aufgefundener Streptococcus
fälschlich als Streptococcus cuniculi nov. spec. bezeichnet. Ich möchte für ihn den
neuen Namen Streptococcus traiecti nou. spec. vorschlagen.

The author suggests the name Streptococcus traiecti n. sp. instead of Strepto-
coccus cuniculi n. sp. (vide this journal. No. 17. p. 928).

L\'auteur propose le nom Streptococcus traiecti. n. sp., au lieu de Streptococcus
cuniculi. n. sp. (voir No. 17. p. 928).

Cripples. In het voorjaar van 1933 nam Stewart *) een eigenaardige ziekle
onder lammeren waar, welke zich kenmerkte door broosheid v. d. lange beenderen
en ribben; de lammeren waren verder volkomen gezond.

De ziekte komt uitgebreid voor; 50% aangetast. De dieren worden op grasland
gehouden; geen bijvoer, ook geen hooi. Voor nieuw fokmateriaal en voor frissche
weiden wordt gezorgd. Hoewel het meest tweelingen zijn aangetast, komt de ziekte
ook bij éénlingen voor. De weiden werden voor enkele jaren steeds van kunstmest
voorzien; de laatste jaren echter niet meer.

Verschijnselen: De dieren kunnen moeilijk opstaan; stijve gang, met hoofd naar
beneden en teenen over den grond slepend. Geen ataxie, het proces schrijdt voort,
en de dieren kunnen niet meer staan. Algemeene gezondheid goed; geen kwestie
van sepsis. Beide voor- en achterbeenen aangedaan; geen contractie van spieren,
zooals Metzger en Hagan deze bij ,,stijve lammeren" beschrijven. Bij de ooien
mastitiden door slecht zuigen van de lammeren. Treft men lammeren aan die op
den grond liggen, dan kan men bij deze steeds gebroken lange beenderen, (humerus,
femur,) waarnemen; palpeert men de ribben, dan voelt men menige genezen ribfrac-
tuur. Toevallig drukken op een rib kan fractuur tengevolge hebben. Ziekte komt
voor op den leeftijd van 6 dagen tot 2 maanden, echter het meest op 1—2 weken.
Wanneer er geen complicaties zijn, kan de prognose gunstig gesteld worden. Lever-
traan heeft een gunstigen invloed.

Microscopisch neemt men, in vergelijking met beenderen van normale lammeren,
een slecht ontwikkelde corticales waar, dunne beentrabekels, en een tekort aan
osteoblasten (onvolmaakte osteogenesis).

Het bloed werd onderzocht op calcium- en phosphorus-gehalte; beide waren
verlaagd.

Symptomen komen gedeeltelijk overeen met die van stijve lammeren van Mf.tzger
en Hagan, waarbij witte strepen in de spieren, ja zelfs geheel witte spieren worden
waargenomen. Ook bij „cripples in lambs" ziet men wel eens een dergelijke degene-
ratie, echter alleen wanneer zij langen tijd op den grond liggen.

Bacteriologisch-onderzoek van organen negatief; trouwens het klinische beeld
wijst niet op sepsis.

Schrijver beschouwt de ziekte nog nader in verband met een verlaagde phos-
phorus- cn calcium-balans, en noemt daarbij waarnemingen bij schapen in Zuid-
Afrika en Schotland. Ook acht hij den invloed van slechten bodem (gebrek aan kalk
en phosphorus) niet uitgesloten. Nadere onderzoekingen acht hij gewenscht.

Hetzelfde artikel is te vinden in The Vet. Journal, Febr. 1933, No. 2, p. 63, met
enkele duidelijke foto\'s der aangetaste beenderen. E. Noordwijk.

Swing Back*) Dunning ¹) beschrijft deze ziekte op een afgelegen bedrijf in Zuid-
Afrika. De dieren waren twee maanden oud, en verder volkomen gezond. Bij sectie
geen afwijkingen; alle organen normaal. De ziekte heeft niets te maken met de pa-
ralyse veroorzaakt door Ixodes pilosis. De lammeren worden gezond geboren; (op
Texel is waargenomen dat de dieren als „zwaaier" geboren worden. Ref.).

Ongeneeslijk. Grondmonsters gaven een tekort aan kalk en phosphorus. D. meent
dat boonenmeel aan de schapen gevoederd, enkele maanden vóór den lamtijd, gunstig
werken kan. Hij raadt aan in deze richting proeven te nemen. E. Noordijk.

1 ) Swing Back in Lambs. F.J. Dunning. The Vet. Journal, Febr. 1933, No. 2, p. 74.
*) Zie ref. bladz. 1356, afl. 22, 1932.

Pine. J. Russell Greig and Henry Dryerre \') beschrijven deze ziekte, die voor-
komt in verschillende gedeelten van Schotland, in Nieuw-Zeeland, in Florida.
Alle schapen van een toom worden aangetast; vermagering, slingerende gang, de
dieren maken een suffen indruk, en sterven in vele gevallen. Waargenomen werd dat
genezing kan optreden wanneer de zieke dieren op een andere weide werden gebracht;
ook wanneer knollen werden gevoerd. Verondersteld werd dat er een bepaald voedsel-
tekort in het spel was.

Op het eiland Tiree, behoorende tot de Hebriden-groep bij Schotland, komt
de ziekte voor en werd aldaar bestudeerd. Dit eiland bestaat voor een groot deel
uit zandachtigen en rotsachtigen bodem; op het zandachtige gedeelte zijn uitgebreide
weiden, in welker bodem zeer veel restanten van schelpen worden gevonden, en op
welke weiden schapen en runderen de bewuste ziekte krijgen. Na drie tot vier weken
de eerste verschijnselen; brengt men de dieren dan echter weer een dag of 14 op „ge-
zonde weiden", dan herstellen zij weer, en blijven gezond.

Op Tiree werden de volgende verschijnselen waargenomen voortschrijdende
verzwakking, anaemie en vermagering; het dieris\'suf, de huid is vast en hard, de blik
starend, de conjunctivae bleek, de oogen liggen diep. Bij jonge dieren is de groei
belemmerd. De anaemie en vermagering verergeren totdat cachexie optreedt; ten
slotte kan het dier niet meer opstaan en sterft.

De onderzoekers kochten 21 jonge runderen, welke dieren van een oormerk
werden voorzien, en in 3 groepen van ieder 7 stuks werden verdeeld; deze groepen
van 7 stuks werden ieder apart op een afgesloten ruimte gebracht van een „zieke
weide". Groep I was de contröle-groep: II ontving 31 gram keukenzout en 31 gram
ijzer-oxyde per dier en per dag; groep III ontving bovendien nog 31 gram dicalcium-
phosphaat per dag en per dier. De drie groepen konden ad libitum drinken uit een
gemeenschappelijken drinkbak.

Vóór het instellen der proef werd van ieder dier een bloedmonster genomen
voor chemische analyse; in verband met de geïsoleerde ligging van het eiland werd
slechts het gehalte aan glucose, anorganisch phosphorzuur en haemoglobine bepaald.
Gevonden werd dat de algcmeene toestand van het dier beter was naarmate het
haemoglobine-gehalte hooger was. Na 3 maanden werd het eiland weer bezocht,
en werden weer bloedmonsters genomen. Alhoewel de gemiddelde uitkomsten
van het bloedonderzoek na 3 mnd geen markante verschillen opleverden met die
van vóór de proef, wist een onbevooroordeeld persoon toch onmiddelijk de be-
handelde van de niet-behandelde dieren te scheiden: de eerste waren veel beter in
conditie.

Grasmonsters van „zieke" weiden zijn armer aan stikstof en phosphorzuur, doch
rijker aan kalk dan grassen van weiden waarop de ziekte bij de dieren niet optreedt.
Gezonde weiden hebben grond met een veel hooger gehalte aan organische stoffen
dan zieke weiden, en de grond heeft meer kruimelachtige structuur met hooger
gehalte aan ijzer en lager gehalte aan calcium dan zieke grond.

Aangezien slechts twee monsters bloed werden onderzocht, kan men aan de uit-
komsten van dit onderzoek niet veel waarde hechten.

De onderzoekers komen tot de conclusie dat dieren welke ijzer en zout ontvangen,
met of zonder dicalciumphosphaat, niet ziek worden; waar de ziekte reeds waarneem-
baar was, trad herstel op.

Het is mogelijk met deze methode de dieren op de bewuste „zieke weiden" te laten
grazen en ze gezond te houden. Alhoewel het, in verband met de geisoleerde ligging
van het eiland, onmogelijk was, de proeven verder voort te zetten, bleek nu reeds
duidelijk het gunstig resultaat van de toegediende medicamenten.

A disease affecting Sheep and Young Cattle. The Vet. Journal, Maart 1933, pag. 99.

Hassko \') begint met een opsomming van de verschillende methoden tot immu-
niseering van schapen tegen die ziekte.

Hij heeft getracht het virus te verzwakken door passage door het konijn, (waar-
genomen is dat schapepokken op het konijn kunnen overgaan), en tevens werd
getracht dit verzwakte virus door verdunning geschikt te maken voor het immuni-
seeren van schapen.

Materiaal werd genomen uit een toom ernstig zieke schapen, waarbij echter nog
geen secundaire infecties van de huid waren op te merken. Uitsluitend werden
gebruikt mannelijke albino-konijnen, welke dieren op de onthaarde en gescarifiseerde
huid aan één lichaamshelft met een virus-emulsie werden ingewreven, en tevens
intra-testiculair werden geënt. Na 6 passages kreeg H, reeds den volgenden dag, een
duidelijke huidreactie, welke zich na 4 dagen voordeed als geelbruine korsten.

Het bleek dat de huidreactie bij het konijn door schapepok-virus veroorzaakt,
evenals door koepok-virus, in het eerste stadium zich voordoet als een hyperaemie;
echter ziet men daarna bij schapenvirus direkt de korstvorming (dunne korst),
terwijl men bij vaccine steeds eerst het pustuleuze stadium ziet, en daarna korst-
vorming (dikke korst). De geïnfecteerde testikel vertoonde geen veranderingen
(alleen een zeer matige zwelling, welke toe te schrijven is aan de injectie van soort-
vreemd eiwit), terwijl intra-testiculaire injectie bij het konijn met koepok-virus nog
in een verdunning van 1 op 100.000, een duidelijke zwelling geeft. Daarna werden
met het door 8 konijnen gepasseerde virus weer schapen geinfecteerd, welke na
ongeveer 2 maanden weer werden geënt met origineel schapenpok-virus; deze enting
gaf steeds een locale reactie zonder generalisatie.

Daarna werden 7 schapen intracutaan aan het oor geënt met virus, dat, na door
het konijn, ook door 3 schapen was gepasseerd, in verdunningen van 1 : 100, 200,
300, 400 en 500; bij deze 7 geënte dieren werden 2 niet geënte schapen gebracht.
Uitgezonderd 1 der 7 schapen, dat stierf aan een vermineuze pneumonie (affiniteit
van het virus ten opzichte der luchtwegen), bleven deze dieren gezond, en hadden
slechts een locale reactie aan de ooren, terwijl bij de 2 niet geënte schapen geen
huidveranderingen te zien waren, echter wel een catarrh van de voorste luchtwegen,
welke pis een gevolg van de pokkeninfectie werd beschouwd.

De schrijver bewijst verder opnieuw dat het vaccinevirus zeer gemakkelijk op scha-
pen is over te brengen. Dit feit is volgens schrijver van groote beteekenis voor de ver-
klaring van de pustuleuze pokken-erupties bij schapen. Het zou volgens hem nl.
niet uitgesloten zijn dat het vaccine-virus van aan pokken lijdende kinderen (bijv.
11a vaccinatie) of van koeien, op het schaap ook spontaan kan overgaan, en later
na verscheidene passages ook generalisaties te voorschijn kan roepen. Gins
nam waar dal de groote schapepokken-erupties in Duitschland en de epidemische
pokziekte van den mensch gelijktijdig voorkwamen; ook schrijver nam dit waar.

In de literatuur wordt vermeld dat het schapepok-virus gemakkelijk is over te
enten op het konijn: daarentegen kreeg schrijver pas na talrijke passages een lichte,
van de vaccinatie principieel afwijkende, huidreactie. Op grond van zijn proeven
verklaart schrijver deze verschillende resultaten zóó, dat bij de in de literatuur
genoemde proeven, materiaal is gebruikt van schapen welke oorspronkelijk met vac-
cine-virus geïnfecteerd geweest zijn (bij het konijn treedt reeds den volgenden dag,
na enting met vaccine, een zeer typische vaccine-reactie op).

Het niet-voorbehandelde schapepok-virus brengt steeds een zeer zware, met
knobbelvorming gepaard gaande, en tot generalisatie voerende, ziekte te weeg.
Daarentegen veroorzaakt het, na konijne-passage geënte virus, bij ontbreken eener
bijzondere ziekte-dispositie, slechts lokale veranderingen, zonder generalisatie. De
pathogeniteit van het schapepok-virus nam na een aantal schape-passages weer
toe; echter is dit te ondervangen door konijne-passage in te schuiven.

Experimentelle Untersuchungen über die Schafpockenimmunisierung. Dr. Alexander
Hassko. Tier Rundschau. 1932, no. 37 en 38, S. 627 en 648.

De schrijver komt tot de conclusie dat het konijn een laboratoriumdier is, waarop
men, door passages, het schapepok-virus kan verzwakken, terwijl het aldus ver-
zwakte virus gebruikt kan worden voor de immuniseering van schapen tegen schape-
pokken, daar het, ofschoon de veranderingen tengevolge van de enting volkomen
lokaal blijven, schapen voor generaliseering na infectie met niet-voorbehandeld
virus, kan beschutten.

Brandenberg¹) beschrijft een huidaandoening bij schapen, veroorzaakt (dat is de
vraag nog, ref.) door actinomyces necrophorus, welke aandoening vooral voorkomt
rondom den mond, de ooren, de binnenvlakte van de kogels, op den uier, rondom de
scheede. Naast de actinomyces necrophorus zijn steeds te vinden staphylococcen
en streptococcen (sec. infectie). Eerst vormen zich pustulae, daarna korsten. B.
hecht, voor het verspreiden dezer ziekte, groote waarde aan de aanwezigheid van
scherpe distels op de landerijen. Niet zelden is het hoofd gezwollen, waardoor moei-
lijke voedselopneming; de lammeren kunnen niet zuigen en sterven. Schapen sterven
door uierontsteking tengevolge van de aandoening der spenen.

Behandeling: isoleeren van zieke dieren; behandeling met K_£N0₄; krachtig
zacht voedsel. Groote verliezen wanneer de ziekte in den winter optreedt.

De schrijver nam de ziekte waar bij twee personen, die zieke schapen behandeld
hadden. Pustulae aan handen, armen en beenen, met zwelling der regionaire Iymph-
klieren; zeer pijnlijk. Ook werd de ziekte bij koeien en kalveren waargenomen;
deze dieren graasden op dezelfde weiden als de aangetaste lammeren.

(Op Texel komt vaak onder schapen voor de zg. „peristomatitis pustulosa con-
tagiosa", welke ziekte voor ons land het eerst beschreven werd door Büchli, (mede-
deelingen v.d. V. D. no. II); ook Veenbaas berichtte over deze aandoening in Fries-
land (Tijdschr. v. Diergen.k. 15/4, 1930).

Büchli komt tot de conclusie dat hier sprake is van een filtreerbaar virus, en dat de
necrosebacillen niet de oorzaak zijn der ziekte, doch pas later hei zieke weefsel in-
fecteeren, en dan het proces verergeren. Op Texel nam ref. in het verloop dezer ziekte
heel vaak geweldige oedemen aan het hoofd waar (rhinoceros-hoofden), terwijl
nimmer pustulae aan de ledenmaten werden waargenomen. Ook werd de ziekte
door hem nooit bij het rundvee gezien. Door de oedemen aan het hoofd kunnen de
schapen niet voldoende eten, ja vaak zelfs niets naar binnen krijgen, waardoor zij
sterven.

Besmetting van den mensch werd op Texel één keer waargenomen, en door
Prakken beschreven; bij dit geval werd de aandoening geconstateerd aan beide
handen en in den hals (Tijdschr. v. Geneesk. no. 24, 1931). Ook wordt besmetting
van den mensch vermeld door Oppermann, Lehrbuch d. Krankh. des Schafes, 3de
druk, en door R. Willems, Ann. Med. Vét., Nov. 1929). E. Noordijk.

Niersteenen komen bij het schaap in Amerika tamelijk dikwijls voor. Door Pontius,
Carr en Doyle²) werden 12 gevallen waargenomen op 25 secties, terwijl 219
lammeren werden onderzocht met 10 positieve gevallen.

Steenen werden gevonden in de nieren, de ureters, de blaas en de urethra; soms
worden zij in alle genoemde afdeelingen van het urogenitaal-apparaat gevonden.
De steenen bestaan voornamelijk uit calciumphosphaat en organische stof; zij vari-
eeren in grootte en hardheid.

Het meest vind men de steenen in het processus-urethra; bij rammen vaak in de
S-vormige bocht; daar veroorzaken zij dan totale verstopping.

Symptomen: gedeeltelijke of totale onmogelijkheid om te urineeren; de wol
rondom de scheede is vochtig; de rug wordt gekromd bij het pogen om te urineeren.
Indien de steen in het processus-urethra zit, kan verwijding hiervan, herstel geven.

1 \') Lip-and-Leg-ulceration in Sheep, with report of two cases in Man, by T. O. Branden-
berg. Journal of the Amer. Vet. Med. Ass., Dec. 1932, p. 818.

2 ) Urinary calculi in Sheep, by B. E. Pontius, R. H. Carr and L. P. Doyle.
The Veterinary Journal Aug. 1932, No. 8.

Langs proefondervindelijken weg werd getracht vast te stellen, welken invloed de
toe te dienen rantsoenen op de reactie der urine hadden; deze proeven werden ge-
nomen zoowel met mannelijk als met vrouwelijk materiaal van één jaar en ouder;
42 proefdieren werden gebruikt, en 104 monsters urine werden onderzocht. Schapen
met bicten gevoerd, hadden urine met alkalische reactie; toevoeging van graan
of zemelen, gaf een neutrale reactie.

Bij het meest voordeelige voederrantsoen voor het schaap wordt ongeveer 3% vaste
stof, bij het meest ongewenschte rantsoen 6—8%, in de urine gevonden. Waar-
schijnlijk irriteert dergelijke urine het urogenitaal-apparaat, en zoo zou men kunnen
verklaren, dat bij afwezigheid van steenen, de urethra ontstoken is.

De aard der urine is een waardevolle aanwijzing voor het toe te dienen voedsel,
en hetft grooten invloed op het ontstaan van steenen. E. Noordijk.

Terwijl Poels in ons land bovengenoemde ziekte reeds jaren geleden heeft gecon-
stateerd werd pas in 1930 in Frankrijk door Carré \') voor het eerst deze aandoening
onderzocht.

De beschrijving door hem gegeven en ook de aan het artikel bijgevoegde afbeel-
dingen komen overeen met de overeenkomstige symptomatologie en pathologische
anatomie zooals wij die kennen.

Nevot ¹) schrijft dat reeds in 1922 Panisset de aandacht heeft gevestigd op de
verschillende infecties bij een aantal diersoorten (misschien is het beter om te zeggen:
op het aantoonen van den vlekziektebacil bij verschillende aandoeningen van onder-
scheidene dieren).

Zoo werd de bacil gevonden bij de kip in diphtheritisch excudaat; bij septicaemieën
van parelhoen, eend, kalkoen, waterhoentje en papegaai enz., bij koeien met endo-
metritis, en met „miltvuurachtige" ziekten, bij schapen met arthritis, bij lammeren
met enteritis en eindelijk bij verschillende ziekten bij den mensch.

De zes gevallen, welke bij het schaap worden beschreven hebben betrekking
op dieren welke waren aangevoerd in de centrale hallen van Parijs. Zij bevatten
geen nieuws. B.

Het geregeld verweiden voornamelijk van schapen wordt tegenwoordig aanbevolen
om daardoor de kans van parasitaire aandoeningen te voorkomen. Het is echter nog
niet met zekerheid uitgemaakt of deze methode te allen tijde de voorkeur verdient
boven het in gebruik houden van één weide gedurende het geheele seizoen. Het is
toch ook wel gebleken dat, mits men door kunstbemesting zorg droeg voor een over-
vloed van gras, de dieren in zeer goede conditie kwamen,

Morgan ²) heeft nu nog eens vergelijkenderwijze proeven genomen. Op een weide,
waar gedurende eenige jaren schapen geloopen hadden, die met verschillende
darmparasieten besmet waren, werd in het voorjaar van 1932 een bemesting met
kunstmest toegepast. Een gedeelte van de weide werd in 6 stukken verdeeld, terwijl
het overige deel, dat ij maal zoo groot was als de 6 stukken samen, gebruikt werd
als contróleweide. Dit laatste stuk werd niet extra bemest, zooals dit met de 6 kleinere
stukken geschied was.

Aangezien Morgan geen schapen ter beschikking had, die wormvrij waren,
nam hij zijn proeven met geiten, die van de geboorte af binnen gehouden waren
en practisch wormvrij waren. Om de 7 dagen werden deze geiten verweid, terwijl
op het contrölestuk geiten voortdurend verblijf hielden. Door faecesonderzoek op
wormeieren werd de mate van besmetting met ingewandswormen gecontroleerd.

2 ) Morgan, D. O. The effects of heavy stocking on the worm burden under
a system of rotational grazing. Jl. of Helminthol. XI. 3. 1933, p. 196—180.

Definitieve conclusies kon Morgan na afloop van het experiment echter niet
trekken. Er zijn nog te veel factoren, welke invloed op het eindresultaat kunnen
uitoefenen. In weiden met een overvloed van goed gras kunnen de dieren zeer
resistent worden ten opzichte van een besmetting door wormen. De dieren kunnen
dan soms sterk geïnfecteerd zijn, zonder dat zij ziekteverschijnselen hebben. Een
overvloed van gras kan ook de besmettingskans verminderen, omdat dit gras niet
zoo kort afgegeten wordt en hiermede de kans van besmetting met wormlarven
vermindert. Dit bleek wel gedurende de wintermaanden. Een groot aantal dieren,
dat in de goed bemeste weiden \'s zomers overvloed van gras vindt, komt hieraan
in de wintermaanden te kort. Zij eten het gras dan zoo kort mogelijk af en besmetten
zich met wormlarven aangezien deze zich aan de basis der grassen ophouden.
Ondanks het sterke bijvoederen besaat dan kans van een toeneming der wormbe-
smetting. Het waren voornamelijk de larven van de kleineren Trichostrongyliden
en van Chabertia ovina, die in de wintermaanden opgenome werden.

Uitvoerige onderzoekingen zullen echter nog moeten geschieden voordat men in
deze kwestie een beslissende uitspraak zal kunnen doen. Baudet.

Een weinig malleüs-cultuur (een öse), afkomstig van een geit (die spontaan
door een aan malleüs lijdend paard was besmet) werd, na 3 cavia-passages, in de
gescarificeerde halshuid van een paard gewreven.

Een malleüs-zweer was het gevolg; een week na de infectie waren malleïne-reactie,
aglutinatie en complementbinding-reactie positief.

Een cavia geënt met materiaal uit een gezwollen lymphklier stierf aan malleüs.
Bij het besmette paard was de zweer na 4 weken genezen en de verdere verschijnselen
verdwenen langzamerhand. Echter stierf het dier 17 maanden na de besmetting.
Sectie: lidteekens op het neusslijmvlies, bronchiaal- en mediastinaalklieren gezwollen
en hyperaemies, sporen van adhaesieve pleuritis, myocarditis, een mesenteriaalklier
verkalkt, een andere verkaasd, kleine darmzweer.

Een cavia geënt met kliermateriaal kreeg geen malleüs. Schrijver ^J) vraagt zich af
of de verzwakking van de malleüsbacil voor het paardenorganisme toe te schrijven
is aan de geiten-passage plus 3 caviapassages. (Waarschijnlijk is dit een geval van
spontane genezing, zooals in Ned. Indië niet zoo heel zelden voorkomt. Ref.)

Oppermann ¹) geeft een beschrijving van deze ziekte vooral uit differentieel-
diagnosties oogpunt. Belangstellenden worden naar het origineele artikel verwezen.

Infectieuze anaemie komt veel voor in het oosten van Frankrijk; gaat zich meer
en meer uitbreiden naar het Westen en Zuiden. Lamarre ®) geeft een lange opsom-
ming van departementen en deelen daarvan waar zij wordt aangetroffen. Het is
gebleken, dat handel in aangetaste paarden de ziekte heeft verspreid. Ook dat
zij in streken met een ondoorlaatbaren ondergrond, dus met slechte afwatering, veel
meer voorkomt, dan in streken met een kalkbodem.

Voor het stellen van de diagnose heeft schrijver hoofdzakelijk de methode, zooals
die is aangegeven door Cesari, gebruikt. Deze neemt als anti-coaguleerende vloeistof
^een 3% oplossing van fiuoor-natrium. Hiervan wordt één deel vermengd met 9 deelen
bloed. Nu wordt de snelheid waarmee de bloedlichaampjes bezinken, benevens de
hoogte van dit bezinksel gemeten. Bloed van een aangetast dier bezinkt veel sneller,

1 ) Th. Oppermann. Epikritische Betrachtungen über die klinische Diagnose
der ansteckendcn Blutarmut der Pferde; Deut. tier. Woch. 1933, no. 23, S. 353.

cn heeft een veel geringere hoogte van het bezinksel, dan bloed van een gezond
paard. Uit het verschil moet de conclusie getrokken worden.

Cersari heeft veel proeven genomen, en voor gezond bloed een maximale be-
zinkingssnelheid en een minimale hoogte van het bezinksel aangegeven.

Door de bloedreactie van verdachte dieren hiermede te vergelijken, kan men
al of niet tot de diagnose infectieuze anaemie besluiten.

Hoe ernstiger de ziekte, hoe duidelijker de reactie. Ook andere algemeene ziekten
kunnen een reactie, afwijkende van die van gezond bloed, geven, maar de reactie
van een aan infectieuze anaemie lijdend paard is altijd van dezelfde grootte. Speci-
fiek is zij echter dus niet. Men zal daarom ook steeds de klinische verschijnselen in
oogenschouw moeten nemen, en de bloedreactie alleen moeten beschouwen als een
buitengewoon goed middel om de klinische diagnose te bevestigen.

Nuttallia equi werd door IJakimoff \') e.a. in verschillende deelen der Sovjet-unie,
vooral in Transkaukasië, bij paarden en ezels gevonden. Bij de behandeling van
Nuttalliosis bleek trypanblauw onwerkzaam. Met ichtargan, dat in 10 gevallen werd
gebruikt, hadden zij succes.

Cicoona ¹) had bij nuttaliose van paarden goede resultaten met natrium-
anilarsenaat. Vrijburg.

Voortgezet onderzoek heeft E. Akerblom ²) tot de overtuiging gebracht, dat de
oorzaak van bevangenheid na overvoedering bij het paard is gelegen in bepaalde
afbraakproducten van eiwitten uit het voedsel onder invloed der spijsvertering;
met name vooral in het histamine. Door herhaalde inspuitingen met histamine
kon hij typische, klinisch waarneembare verschijnselen van bevangenheid te voor-
schijn roepen, met verhooging van temperatuur en de voor histamine kenmerkende
verschijnselen: zweeten, verminderde bloeddruk, versnelde pols en kramp van de
darinmusculatuur.

Uit den darm van sommige paarden, o.a. bij koliekpaarden, zijn — vooral uit het
eindgedeelte van het jejunum en uit het ileum — histamine vormende colibacteriën
gekweekt. Aanwezigheid van dergelijke kiemen maakt deze paarden vooral vatbaar.
Waarschijnlijk berusten ook de maag- en darmkrampen bij het paard bij overvoe-
deringskoliek in hoofdzaak op een histaminewerking. v. Nederveen.

Levercirrhose bij het paard komt niet zelden uitgebreid voor over een bepaalde
landstreek. Voorbeeld o.a. de „enzootic Iivercirrhosis" in Z. Afrika, welke meestal
wordt veroorzaakt door het opnemen van vergiftig werkende planten:Crotalaria
dura (veroorzaakt de „Jagziekte": levercirrhose, gepaard met chronische pneumonie),
Crotal. globifera en Seneciosoorten; daarnaast is in Z. Afrika nog een andere vorm
van levercirrhose bekend, de ,,Dunziekte", waarvan de aetiologie nog niet met zeker-
heid is vastgesteld.

In enkele streken van Zweden hebben Hjärre en Carlström *) een vorm van
levercirrhose bij het paard waargenomen, die naar alle waarschijnlijkheid moet
worden toegeschreven aan een rijkelijke voedering gedurende längeren tijd met
bastaardklaver, trifolium hybridum. Door voedering met klaverhooi, dat veel trif.
hybridum bevatte, kon proefondervindelijk levercirrhose bij het paard te voorschijn
worden geroepen.

De klinische verschijnselen zijn: langzame vermagering en verminderde eetlust,
hyperaemische slijmvliezen, dikwijls icterus met (door percussie aantoonbare) ver-
groote lever en een sterke vermeerdering van gehalte aan urobiline in de urine.
Een gewone complicatie is het optreden van koliekaanvallen, veroorzaakt door een
acute overvulling van de maag. In voortgeschreden gevallen komen daarbij ver-
schijnselen van den kant van het centrale zenuwstelsel, depressie of excitatie.

Bij de sectie wordt gevonden een hypertrophische cirrhose, gewicht van de lever
soms tot 15 Kg., lichte graad van icterus en uitzetting van de maag. De milt is niet
van beteekenis veranderd en er bestaat geen ascites. Bij histologisch onderzoek blijkt
in de lever een belangrijke peri- en intralobulaire bindweefselnieuwvorming te zijn
tot stand gekomen. Het onderzoek over deze ziekte wordt verder voortgezet.

stjikowa ¹) beschrijft een geval van een hazelnootgroot aneurysma van de rechter
art. maxillaris gelegen tusschen de uittreedplaatsen van de art. auticularis post. en
de art. temporalis superficialis, bij een Sjarig paard. De binnenwand van den r.lucht-
zak was met het aneurysma vergroeid, en doorbraak naar den luchtzak had plaats
gevonden. Na vulling van den luchtzak met bloed was weer een ruptuur van ± 4 cM.
in den achterwand ontstaan met sterke bloeding langs de trachea. Het paard was
blijkbaar gestorven aan de gecombineerde werking van het bloedverlies en druk op
de trachea (asphyxie).

Klinisch was in de laatste weken 4 maal een neusbloeding waargenomen; blijkbaar
was de doorbraak van het aneurysma naar den luchtzak toen reeds aanwezig en was
de neusbloeding afkomstig van via de tuba Eustachii afgevoerd bloed.

Histologisch bleek de vaatwand ter plaatse van het aneurysma ontstoken en
necrotisch te zijn; ookdemucosa van den luchtzak vertoonde ontstekingsverschijnselen,
die wellicht voor de ruptuur ervan beteekenis kunnen hebben. Voor het ontstaan
van het aneurysma kon geen oorzaak worden opgespoord, een parasitaire oorzaak
was niet waarschijnlijk (ontbreken van eosinophilie en van strongyluslarven).

Moller Hansen ²) kreeg een achtjarige hoogdrachtige merrie in behandeling,
die plotseling ziek was geworden. Verschijnselen: onrust, zweeten, kleine snelle pols,
moeilijke ademhaling met opengesperde neusgaten; temperatuur normaal. Bij rectaal
onderzoek waren door gassen eenigszins opgezette darmlissen te voelen: buikomvang
normaal. Schrijver dacht aan koliek, misschien door darmtorsie, gaf calomel met tinct.
thebaica en zeepwaterclysma. Den volgenden dag toen de toestand nog dezelfde was,
en bij onderzoek der borstkas beiderzijds in het onderste derde gedeelte bij percussie
sterke demping werd waargenomen en bij auscultatie darmgeruischen, werd de diag-
nose middenrif-ruptuur gesteld.

Het advies „afmaken" werd voorloopig niet opgevolgd; de toestand verbeterde
schijnbaar en na 8 dagen was nog geringe demping in de borstholte en eenig darm-
geruisch; verder was het dier schijnbaar normaal. Het bleef zoo een maand, werd
zelfs nu en dan korten tijd gebruikt, had na gebruik echter lichte koliekverschijnselen
die na rust weer verdwenen. Toen stierf het dier plotseling; bij de sectie werd een
scheur van ^ 15 c.M. doorsnede in het middelrif gevonden en in de borstholte een
groot gedeelte van den dikken darm. Geen inklemming of ontstekingsverschijnselen.
Moller Hansen veronderstelt dat tijdens de schijnbare beterschap een deel van de
door de scheur gedrongen darmen weer in de buikholte zijn teruggegaan.

Met idiosyncrasie wordt bedoeld de gevoeligheid, die sommige dieren hebben ten
opzichte van bepaalde, vaak betrekkelijk geringe prikkels. Het is bekend, dat sommige
menschen meer of minder ziek worden na het gebruik van aardbeien, kreeft, oesters,
mosselen, cacao, ja zelfs van koemelk of kippeneiwit. Bij paarden en runderen treft
men wel gevoeligheid aan voor chloroform, morphine, serum, eserine, arecoline.

De verschijnselen zijn zeer verschillend. Vaak ziet men dermatiden, eczemen,
urticaria; ook asthma en hooikoorts worden tot de idiosyncrasiën gerekend.

Hoe verschillend eok de ziektebeelden zijn, gelooven vele onderzoekers toch,
dat aan alle hetzelfde principe ten grondslag ligt. Daar vaat-reacties een groote rol
spelen, denkt men dat het steeds het neuro-vasculaire systeem is, dat geprikkeld
wordt, en dat de verschillende ziektebeelden ontstaan, omdat het altijd weer andere
stoffen zijn die deze prikkels opwekken. Ook zou de wijze waarop deze stoffen het
lichaam binnen komen, een rol spelen.

Bij dieren beperkt idiosyncrasie zich meer tot een gevoeligheid voor een of
ander geneesmiddel. Veelal is het alleeen de huid die aangetast wordt, hoewel
ook andere organen er bij betrokken kunnen zijn.

Dr. Ohl \') geeft dan eenige gevallen uit de literatuur weer. Hij komt tenslotte
tot de conclusie, dat gevallen van idiosyncrasie in de diergeneeskunde tot de zeld-
zaamheden behooren, daar hij in zijn langdurige loopbaan als paardenarts slechts
twee van zulke gevallen heeft gezien.

In beide gevallen, die ontstonden na het gebruik van kwikpreparaten (blauwe-
en roode kwikzalf), betrof het een vospaard. Het eene, dat met een liniment van blau-
we zalf behandeld was voor luizen, werd kaal, het andere dat met roode zalf
ingesmeerd was, als therapie tegen een peesaandoening, kreeg bovendien nog een
pustuleus eczeem. Beide paarden herstelden en kregen een prachtig haarkleed terug.

Dr. Ohl meent dat de voskleur hier een factor van beteekenis kan zijn. Sommige
onderzoekers n.1. geven aan dat de voskleur een degeneratie-kleur is, ontstaan als
gevolg van de huisdier-wording. De overgevoeligheid van beide bovengenoemde
paarden voelt hij aan als een bewijs van deze stelling. H. Lubberts.

De verlammingen bij pluimvee werden volgens Lerche en Fritzsche ¹) op een
gezond bedrijf ingevoerd door den aankoop van kuikens of jonge hennen van besmette
bedrijven; dat jaar bleef de eigen opfok nog gezond, maar het volgend jaar kregen
ook de eigen hennen de ziekte. De verlamming komt uitsluitend voor bij kippen
en wel bij dieren van 8 weken tot i jaar van beide geslachten en van alle rassen.
In verband met de broedtijd treden de meeste gevallen in den herfst op. Dikwijls
zijn het de best ontwikkelde hanen en kippen, die aangetast worden.

De verlamming begint met onzeker loopen en kramp der teenen; daarna ver-
lamming van een of beide beenen en een of beide vleugels. Gevoeligheid voor prikken
blijft lang aanwezig. De algemeene toestand der dieren wordt pas later slecht door
voedselgebrek. Slechts bij enkele dieren ziet men hersenverschijnselen: dwangbe-
weging, seheeve kophouding, schrikachtigheid; vrij vaak blindheid. Digestieapparaat
gaat pas later mee lijden. Bij verlamming zijn vaak ook de ademhalingsspiertjes
betrokken en krijgt het dier ademnood.

Een enkele maal is het verloop heel snel en volgt de dood in enkele dagen; meest
duurt het proces echter eenige maanden. Genezing van lichte, maar ook een enkele
maal van ernstiger gevallen komt voor; totale genezing soms met blijvende ver-
lamming. Meestal echter volgt de dood.

1 ) (Lerchè und Fritzsche Geflügellahme. Ztschr. f. Inf. Krkh. der Haust. B 43.
H ₃- S. 185.

Niet alle dieren van een opfok worden ziek; percentage varieert sterk tusschen
i en 40%.

Bij de secties ziet men aan de inwendige organen meest niet veel bijzonders;
echter zeer vaak catarrhale ontsteking van het duodenum, veroorzaakt door cocci-
dieën en/of lintwormen.

De verandering der been- en vleugelzenuwen bestaat in geringe tot sterke (soms iox)
verdikking, verandering van kleur van zilverwit in geelachtig, witgrijs tot blauwgrijs
in de ernstigste gevallen; de zenuwen worden daarbij doorzichtiger. Soms zelfs
bloedinkjes in het epineurium.

Tusschen de klinische symptomen en de zenuwverandering bij sectie bestaat
verband: eenzijdige verlamming bij eenzijdige zenuwaandoening; aandoening
van de zenuw boven of halverwege het been geeft geheele of gedeeltelijke storing
in de beweging van dat lidmaat.

Een enkel maal is de oorzaak der verlamming tumorvorming in ovarium, lever,
nier of spieren.

Aan het centrale zenuwstelsel ziet men macroscopisch niets; ook bij blindheid
geen verandering aan de Nervus opticus. v. Waveren.

In een kuikenbroederij stierven volgens Jungherr >) 10.000 van de 50.000 kuikens,
op een leeftijd beneden de 60 dagen. Van de kuikens, die op de farm bleven, was het
sterftepercentage 63%, en van die welke als fenrfaojkuikens verkocht waren 13%.
De ziekte was gekarakteriseerd door witte pseudomembranen in den krop, bruine
beslagen in de proventriculus en zweren in de spiermaag. Bij jonge kuikens waren
de laesies soms zoo klein, dat zij gemakkelijk over het hoofd gezien werden. Uit de
verschillende aangetaste plaatsen werden regelmatig 3 typen van schimmels gekweekt
en wel Monilia albicans, M. Krusei (volgens de nieuwe nomenclatuur heeten deze
schimmels thans Mycotorula albicans en Mycotorula Krusei. Ref.) en verder Oidium
lactis. Het bleek dat M. albicans als hoofdoorzaak van deze ziekte moest worden
aangenomen. Met faeces van besmette dieren gelukte het de ziekte over te brengen
en eveneens door injectie van cultuur. Een dergelijke uitgebreide sterfte door deze
schimmels was tot op heden nog nimmer waargenomen. Baudet.

Onderscheiden worden physiologische (o.a. kalkafzetting in been- en tandweefsel)
en pathologische verkalking van het weefsel.

In laatstgenoemd geval worden nog onderscheiden distrophische verkalking en
verkalking op grond van stofwisselingsstoornissen.

Bij de distrophische verkalking vindt kalkafzetting plaats in een te voren veranderd
weefsel (o.a. in tuberculeuze- en parasitaire haarden, gedegenereerde hartspier-
vezelen, necrotische nierepithelien enz.) daarom wordt ook wel van secundaire
verkalking gesproken.

In het tweede geval zetten kalkzouten zich afin anatomisch niet veranderd weefsel
(primaire verkalking). Verschillende organen zijn hierbij wel aangetast (systeem-
lijden). De oorzaak ervan ziet men in een stoornis der kalkstofwisseling van het li-
chaam (dyscrasische verkalking). Door welke factoren evenwel zulks wordt uitgelokt,
is onbekend. Dergelijke verkalkingsprocessen worden wel met den naam van kalk-
jicht aangeduid. Bij de dieren zijn het best bekend de subcutane, knobbelige kalk-
afzettingen aan de extremiteiten bij den hond, waaraan Kunze den naam van
„kalkjicht" gaf. Later is een geval van multiple verkalkingen bij den hond onder de
benaming „Calcinosis" of „kalkjicht" ook door Hobmaier beschreven.

Pallaske ¹) geeft gevallen van kalkdiathese bij kippen opgemerkt, die te rijkelijk

1 ) Über eine eigenartige Kalkdiathese (Kalkgicht) beim Huhn. Pallaske. Tier. Rundsch.
\'933- ^s- 255.

met kalk werden bijgevoerd. De kalkafzettingen kwamen daarbij voornamelijk voor
in de elastische vezelen van den vaatwand, in lever, milt, hart, ingewanden en nieren.
Hierbij zou primaire verkalking in het spel zijn. Als oorzaken worden genoemd:
overgroote hoeveelheden kalkzouten in het bloed als gevolg van te grooten toevoer
of een belemmerden afvoer (o.a. bij dikdarmaandoeningen en nieraandoeningen);
functiestoornissen der epitheellichaampjes; toediening van een te groote hoeveelheid
D. vitamine. Experimenteel is door Pallaske intusschen bewezen dat toediening
van te groote hoeveelheden kalk (hier vitakalk) niet tot verkalking van het weefsel
van de kip leidde. Ahero-sclerotische veranderingen zijn niet bij kippen, wel bij oude
papegaaien, opgemerkt. Veenendaal.

Lontana \') had met intraveneuze injecties met tripaflavine weinig succes. Betere
resultaten werden verkregen door intraveneuze injectie (in de vena humoralis) van
3 c.gr. neosalvarsan opgelost in i c.c. phys. NaCl solutie.

Na 48 uren werd de behandeling herhaald en werden gunstige resultaten ver-
kregen. Teneinde de teeken te dooden werden insectenpoeder en bloem van zwavel
zonder succes gebruikt.

Goede resultaten werden verkregen met een bad van 100 gr. kalk en 200 gr.
bloem van zwavel, gedurende eenige minuten gekookt in water en hiervan een op-
lossing gemaakt van 20 Liter.

De kippen worden 3 minuten in dit lauwwarme bad gehouden. Het kippenhok werd
met 5% creoline ontsmet. te Hennepe.

Door Gibbs ¹) zijn smetstofdragers opgemerkt bij hoenders die aan infectieuze
laryngo-tracheïtis lijdende waren geweest.

Tegen extoparasieten der hoenders gaf Nenjukow ²) J% creolineoplossing (was-
sching, bad); sterkere concentraties zouden de huid te veel irriteeren. Natrium-
fluoride (1% oplossing of als poeder) zou minder goed werkzaam zijn.

Aan het gebruik van hoenderpokkenvaccin kleven vele bezwaren; voor de be-
reiding is de ouderdom en de vatbaarheid der kippen van groot belang. De enting
met deze gemitigeerde smetstof is bij jonge kuikens te gevaarlijk en bij oudere (na-
tuurlijk) immune dieren blijven reacties uit.

Duivenpokkenvaccin kan te allen tijde en bij iedere duif bereid worden; is gevaar-
loos voor immunisatie van jonge kuikens; diphterie is er niet van te duchten.

De infectiositeit van hoenderpokkenvaccin voor duiven is gering; lang is het niet
gelukt duiven ermee te infecteeren, tot Morcos in 1931 door scarificatie een eruptie
kreeg.

Duivenpokstof in den kam ingewreven bij jonge haantjes krijgt eerst na eenige
passages een volledige aanpassing. Bij duiven geeft deze gemodificeerde smetstof
weer goede eruptie na eenige duivenpassages.

Daar duivenpokken in Zuid Afrika niet voorkomt heeft Canham ³) gewerkt
met Engelsch duivenvirus. Dit was na 10 maanden nog infectieus en door overenting
sterk virulent te maken. Later was een 5% suspensie voldoende voor een goede erupsie;
de verzameling van het materiaal (2—3 gram) had plaats na 12—16 dagen.

1 ) Chronic carriers of infectious laryngotracheitis. Gibbs. Journ. Amer. Vet. Med. Ass.
\'932- P- Ö5¹-

2 ) Z^ur Bekämpfung der Federlinge der Hühner. Nenjukow (russisch) ref. Schweiz. Arch.
"933- 4- S. 197.

3 ) Immunisation of Fowls against Fowl Pox by use of Pigeon Pox Virus. (Canham, i8th
Report of the Director of Vet. Services and Animal Industry, Union of S. Africa,
August 1932).

Voor de enting van kuikens en kippen gebruikte Schr. de door de Blieck en van
Heelsbergen gevolgde follikel-enting op de dij; hij entte met in vloeibare paraffine
tot 0.5—3% verdunde duivenpokstof.

Door kunstmatige infectie met hoenderpokstof (virus-inwrijving aan kam of bek)
5 weken na de enting, bleek 1 % vaccin een afdoende immuniteit te geven; 2% vaccin
geeft geen grootere immuniteit; er ontstaan dan eveneens heel lichte plaatselijke
reacties.

Door natuurlijke besmetting kregen voorbehandelde kuikens, in tegenstelling
met geheel vatbare, slechts een onbeteekenden neusuitvloeiing. Zelfs kuikens van
i week heeft men door enting met 1% duivenpokkenvaccin tegen natuurlijke be-
smetting (door vliegen) kunnen beschermen. v. Waveren.
Vogelpest en pseudo-vogelpest.

Na uitvoerige, algemeene beschouwingen over vogelpest en meer in het bijzonder
over pest in Egypte, bespreekt Carpano \') proeven in verband met overeenkomstige
ziekten, o.a. de door Doyle beschreven Newcastle-Disease, de door Picard in Ned.
Indië, Rodier op de Philippijnen en Lagrange in Egypte beschreven pseudo-vogel-
pest.

ie. De door schrijver in Egypte bestudeerde ziekte komt geheel overeen met de
klassieke vogelpest zooals die het eerst in Italië beschreven is.

2e. De Newcastle disease, hoewel in algemeene verschijnselen met de gewone pest
overeenkomend is daarvan verschillend door: aandoeningen der ademhalingsorga-
nen, immuniteit-reacties en vooral door groote virulentie voor jonge en oude duiven.

3e. Ten opzichte van de Egyptische pseudo-pest vindt schrijver geen voldoende
motieven deze als een aparte ziekte te beschouwen en haar te onderscheiden van de
gewone pest. te Hennepe.

Fukushima en Shimomura ¹) hebben kippen kunstmatig besmet met hoender-
pestvirus van de Philippijnen. De dieren stierven na gemiddeld 7 dagen, onder de
gewone symptomen van slaapzucht, diarrhee, paralyse en cyanose. Op de injectie-
plaats vonden zij een necrotische massa; verder catarrh of hyperaemie van den darm,
bloedingen in kliermaag, haardjes op epicard. Microscopisch onderzoek der hersenen
leverde op: tigrolyse der gangliencellen en geringe hyperplasie der endotheel- en
adventitiacellen. In de kliermaag was het epitheel verloren gegaan. In het inter-
stitium vrij sterke rondcellige infiltraten met soms teekenen van necrose, ook kwamen
bloedingen voor.

Histo-pathologisch komt deze Philippijnsche hoenderpest overeen met de hevigste
gevallen van de op Korea inheemsche kippenziekte. v. Waveren.

Onder de „Korea Hiihnerseuche" hebben wij te verstaan een ziekte, welke door een
filtreerbare smetstof wordt veroorzaakt. Op pathologisch-anatomische gronden is
het dikwijls moeilijk deze ziekte van vogelpest te onderkennen. Toch kan zij bij
nauwkeurige waarneming door den langeren incubatietijd, het langzamer verloop,
de speciale verschijnselen van den kant van de ademhalingsorganen, haar infectieus
karakter en de zich meestal tot het darmkanaal bepalende bloedingen, van vogel-
pest gedifferentieerd worden.

Klinisch, pathologisch-anatomisch en aetiologisch is de „Korea Hühnerseuche"
nauwelijks van de „Newcastle disease" van Doyle en de „Pseudo-vogelpest" van
Picard te onderscheiden.

1 ) Beiträge zur pathologisch-anatomischen Kenntnis der Farinasschen Avianpest, ins be-
sondere zur Vergleichung mit solchen wie der in Korea auftretende Hühnerseuche. (Fukushima
en Shimomura, J. of the Japan Soc. of Vet. Science, March 1933, p. 1).

Junji Nokamura, Shokichi Oyama en Naoto Tomonaga verrichtten met
betrekking tot de virulentie-verhooging enkele proeven, waarvan de uitkomsten
in het kort als volgt luiden:

Met hersen- en speekselvirus van 5 virusstammen, welke nog geen 10 dier(kip)-
passages hadden ondergaan, werden een aantal hoenders met het hersenvirus sub-
duraal en subcutaan ingespoten en met speekselvirus een aantal in de mondholte
besmet. Niet steeds sloeg de infectie aan en ook genazen enkele dieren, nadat zij op
de virusinjectie ziek waren geworden (vooral welke met hersenvirus waren ingespoten)

Hoewel gewoonlijk de incubatietijd 5 dagen bedroeg en het verloop meestal 7 dagen
kwamen ook gevallen voor waarbij de incubatieperiode 17 dagen en het verloop
30 dagen in beslag nam.

Een duidelijk verhoogde virulentie werd verkregen na herhaalde passage van kip
op kip van hersenvirus, hetgeen viel af te leiden uit een korten constanten incuba-
tietijd en afneming van de minimale ziekmakende dosis.

Na 30—35 passages was de maximale virulentie bereikt; de incubatieperiode
bedroeg 1 a 2 dagen, terwijl na 4 dagen de dood intrad.

Ook bij subcutane injectie van door hersenpassage opgevoerd virus werden over-
eenkomstige resultaten verkregen.

De ziekmakende dosis kon door steeds herhaalde hersenpassage sterk worden
verlaagd. Bij de 14e of 15e passage was een verdunning van 1 : 5000 avirulent.
Het virus van de 38e, 41e en 48e passages, bleek bij verdunning van 1 : 100.000 nog
virulent. Bij de 100e en 103e passage was de titer 1 op 10.00 0.000.

De schrijvers gelooven, dat de waargenomen feiten uitsluitend berusten op een
eenvoudige virulentieverhooging van het virus en niet om een speciale affiniteit
voor het hersenweefsel, want ook in andere organen dan de hersenen bleek het ge-
modificeerde virus zich te kunnen vermeerderen.

Uit de beschreven veranderingen kan men opmaken, dat de „Korea Hühner-
seuche" pathologisch-anatomisch zich kenmerkt door een niet etterige encepha-
litis, splenitis acuta, catarrhale of pseudomembraneuze ontsteking van de digestie-
tractus, hepatitis parenchymatosa acuta en myocarditis parenchymatosa acuta.

De ontstekingen kenmerken zich door afwezigheid van een groote, diffuus versprei-
de vermeerdering van macrophagen.

Takushima, Shimomura en Oyama¹) troffen bij de door hen onderzochte gevallen
geen necrotische haarden in de hersenen aan. Typisch waren hierbij echter de in de
miltpulpa voorkomende anaemie en de vermeerdering der polynucleaire leucocyten
en de veranderingen in de follikels (groote blaasvormige cellen en necrose of hyaline-
degeneratie). De hyperplasiën van het reticulo-endotheliale systeem treft men duide-
lijk aan in het bereik der follikels, in de miltpulpa daarentegen spaarzaam. Niet altijd
werden in de vaatwonden van de mucosa propria van de kliermaag hyaline-vet-
achtige verdikkingen aangetroffen.

In de lever werden, naast de hepatitis parenchymatosa acuta, haardvormige
veranderingen aangetroffen, dit zijn necrotische haardjes of ophoopingen van cellen.

1 ) T. Takushima, K. Shimomura und S. Oyama. Pathologische Anatomie der durch
ein Filtrierbares virus Verursachten Hühnerseuche in Korea. Jl. of the Jap. Soc. of Vet.
Science.

De oorzaak der anaemie bij ancylostomiasis. de Langen: Geneeskundig
Tijdschr. v. Ned. Ind. 1933, bl. 592.

De aetiologie der anaemie bij ancylostomiasis is ook nog heden onvoldoende
bekend. Verschillende theorieën zijn daaromtrent verkondigd; de belangrijkste
daarvan zijn:

2e: de meening, dat de wormen een secreet afscheiden, dat op het organisme
een schadelijken invloed doet gelden; a. door een haemolytische eigenschap van deze
stof, waardoor het bloed van den gastheer zou worden vernietigd; b. het product
der kopklieren zou een beschädigenden invloed op het organisme uitoefenen, waardoor
vooral de bloedbereidende organen worden getroffen, met als gevolg een aplastische
anaemie; c. het secreet zou de normale stolling van het bloed tegengaan, waardoor
de kleine wondjes in het darmkanaal langer en intensiever zouden bloeden;

3e: uitwendige levensomstandigheden, zooals voeding, algemeene hygiëne, zouden
belangrijk bijdragen tot de ontwikkeling dezer zware en zoo karakteristieke anaemie;

4e: het beschadigde darmkanaal met herhaaldelijk optredende bacterieele infec-
ties zou een rol van beteekenis spelen.

Dat bloedverlies bij ancylostomiasis plaats heeft staat vast. De vraag is evenwel:
geschiedt dit regelmatig en in zulke hoeveelheden, dat daardoor de zware anaemie
kan worden verklaard. De Langen vindt het bloedopnemen der parasieten niet zoo
sterk dat het een groote rol bij de anaemie speelt. In het algemeen kan men wel
zeggen: er heeft een wisselend, maar chronisch bloedverlies plaats; volgens de be-
rekeningen gemiddeld i 2 è 3 c.c. bloed per dag. Nu schijnt evenwel een dergelijk
bloedverlies alleen niet in staat tot anaemie te voeren. Zelfs grootere hoeveelheden
kan men langen tijd bij een gezond mensch of dier afnemen, zonder dat het bloed-
verlies iets verandert. Wel heeft men bij honden met ancylostomiasis groote hoeveel-
heden bloed in den darm gevonden en ook bij den mensch zou dat zijn waargenomen.
Bij honden betrof het zwaar geïnfecteerde proefdieren, waarbij de bloedstolling
schijnbaar zeer ernstig was gestoord. Zulks kon de Langen bij zijn patienten evenwel
in het algemeen niet vaststellen. Ook vond hij dat hoe zwaarder de anaemie was, des
te kleiner het aantal eosinophile cellen werd; zij konden zelfs geheel verdwijnen.
Volgens hem zou deze eosinophilie niets te maken hebben met de aanwezigheid
van den mijnworm in het darmkanaal, maar veroorzaakt worden door de larven,
die op hun zwerftocht door het lichaam, hetzij door afsterven, hetzij door afscheiden
van bepaalde stoffen, tot deze eosinophile reactie voeren. Dan is het aantal throm-
bocyten tevens het kleinst en dat zou weer gepaard gaan met verlenging van den
stollingstijd.

De kans op nabloeding uit de zuigwondjes der wormen zou derhalve het grootst
zijn, daar, waar de larven nog zwerven, de eosinophilie nog hoog is en het aantal
bloedplaatjes het kleinst. Dit zijn echter niet de patienten, zooals gebleken is, met de
zwaarste anaemieën, maar de nog jonge gevallen, de Langen meent de vraag van het
chronisch bloedverlies als volgt te moeten samenvatten: Er is zonder twijfel een min
of meer regelmatig bloedverlies via den dunnen darm, maar deze hoeveelheid is
voor zoover hij tot nu toe heeft kunnen nagaan niet groot genoeg om zonder meer
de anaemie bij de mijnwormziekte te verklaren. De voorstanders van de bloed-
verlies-theorie worden vooral gevonden onder de laboratorium-werkers, terwijl het
de clinici (die de patienten zien) zijn, die öf de anaemie uitsluitend willen toeschrijven
aan een andere oorzaak b.v. een toxine (dat de bloedbereidende organen beschadigt
en zoo tot het typisch aplastisch bloedbeeld heeft gevoerd) öf die het chronisch
bloedverlies wel erkennen, maar daarnaast toch nog een anderen nog onbekenden
factor wenschen te stellen.

De substantie die de anaemie zou verwekken is intusschen nog niet gevonden
(intoxicatie-theorie). Het begrip toxinen danken wij aan de bacteriologie, en is ei-
genlijk zonder meer in de parasitologie overgenomen.

Bij de voorstanders der intoxicatie-theorie meent een deel dat een toxisch secreet

der mijnwormen een haemolytische eigenschap zou bezitten, en dat de anaemie
een gevolg van een te groote destructie zou zijn. Ook hier leert het onderzoek, dat
deze theorie niet vol te houden is. De onderzoekingen, o.a. van Asikin, wezen meer
op een aplastische anaemie (beschadiging van het beenmerg) dan op een haemolyti-
sche anaemie. Volgens de. Lanoen steunt de toxinen-theorie voor het ontstaan der
mijnworm-anaemieën uitsluitend op klinische overwegingen; een zuiver experimen-
teel bewijs zou tot nu toe niet geleverd zijn.

Uitvoeriger wordt ingegaan op het proces der haemolyse en regeneratie van het
bloed. Normaal zijn haemolyse en regeneratie in evenwichtsstadium, waardoor het
normale aantal erythrocyten tamelijk constant wordt gehouden. De jongste cellen
zijn het meest resistent; de oude haemolyseeren het eerst. De levensduur der roode
bloedcellen wordt op 10—15 dagen aangegeven. Het lecithine en de cholesterine
van het menschelijk bloed worden ten deele aan de oppervlakte van de roode bloed-
cellen geadsorbeerd; lecithine verhoogt het weerstandsvermogen van de roode bloed-
cellen, terwijl het cholesterine zijn haemolyseerende eigenschappen opheft. De in-
vloed van de voeding op de urobiline-uitscheiding is van beteekenis voor de normale
afbraak en aanmaak der erytrocvten. Een beeld van de normale haemolyse en re-
generatie wordt opgebouwd. Verder worden verschillende prikkels genoemd die voor
den nieuwen aanmaak van het bloed van belang zijn en welke prikkels het beenmerg
tot de normale reactie aanzetten. Onder normale omstandigheden leveren de ver-
nietigde erythrocyten zelve de stoffen daartoe. Afbraak en aanmaak houden elkaar
in evenwicht. Milt en beenmerg oefenen invloed op de regeneratie uit (erythro-
poetische hormonen). Ook het serum van anaemisch gemaakte dieren zou deze
eigenschappen bezitten; verder ook het plasma en de gehaemolyseerde chromocyten
van het niet anaemisch gemaakte dier. Voorts zou bilirubine een krachtige werking
op de vorming der chromocyten hebben. Ook de invloed van ijzer en koper daarop
worden genoemd. De verzwakte of oude erythrocyten worden gewoonlijk in de milt
vernietigd; de afbraakproducten dezer cellen prikkelen het beenmerg en roepen de
erythropoesis te voorschijn. De door schrijver verrichte onderzoekingen geven steun aan
de theorie der auto-regulatie van het bloed, waarbij uitgegaan wordt van het stand-
punt dat de haemolyse het primaire is, terwijl de daardoor vrijkomende prikkels
de secundaire regeneratie opwekken. Eveneens heeft men in tallooze proeven na-
gegaan den invloed van de voeding op de regeneratie. Aan verschillende aminozuren
heeft men een haemopoiëtische werking toegekend, voornamelijk aan het trypto-
phaan en histidine; ook de mogelijke invloeden van lipoiden, vitaminen en het
carotine worden genoemd.

Het onderzoek van de Langen bij ancylostomiasis van den mensch met de bespro-
ken methoden van onderzoek leerde:

ie. dat de dagelijksch uitgescheiden hoeveelheid urobiline gering is; dat er alzoo
eer een te kleine dan een te groote afbraak plaats vindt;

2e. dat primaire en secundaire resistentie der erythrocyten dicht bij elkaar liggen
en de fractie der jong gevormde cellen klein is, waaruit de conclusie wordt getrokken,
dat het beenmerg hierbij weinig regeneratieve eigenschappen vertoont. De levensduur
der chromocyten is langer dan normaal. Dat er dus een toxine in het spel zou zijn,
die een verhoogde bloedafbraak veroorzaakt, kan met zekerheid worden uitgesloten.
Of er een toxine is, dat via een verlammenden invloed op beenmerg en milt verant-
woordelijk kan worden gesteld voor de anaemie en het klinische beeld, zooals de
klinicus zich dat het waarschijnlijkst denkt, is niet met gegronde directe bewijzen
aan te nemen, noch uit te sluiten. De tot nu toe ingestelde experimenten om toxinen
en antotixinen aan te toonen, zijn alle technisch onjuist van opzet en hebben derhalve
voor een goed inzicht, noch positieve, noch negatieve waarde.

Bij zijn eigen onderzoek gelukte het de L. door wormextractie in overeenstemming
met de extractie-methode van Brinkman, kleine hoeveelheden hooge onverzadigde
vetzuren (vermoedelijk linoleenzuur) te verkrijgen. Deze bleken, bij andere proef-
dieren ingespoten, een sterke anaemie te kunnen veroorzaken. Deze anaemie had
evenwel, in tegenstelling met de mijnworm-anaemie, een sterk haemolytisch karakter.

Bovendien is het zeer wel mogelijk, dat het zelfde linoleenzuur te verkrijgen is door
extractie uit andere wormen, die in het organisme geen anaemie veroorzaken. Meer
dan tot nu toe het geval is geweest zal men volgens de Langen bij de ancylostomen-
anaemie ook op goede wetenschappelijke gronden met de voeding rekening moeten
houden.

Bij gelijke infectie-dichtheid vond men de zwaarste anaemieën juist op die plaatsen,
waar de voedings-verhoudingen het slechtst waren. De meer eenzijdige volksvoeding
bij den actieven Javaan geeft aanleiding tot een vertraagde haemolyse en weinig
actief beenmerg, in tegenstelling met volken, waar de samenstelling der voeding
tot een avtiece stofwisseling der roode bloedcellen heeft gevoerd. Kleine, maar regel-
matig optredende bloedverliezen, die bij een goed gevoed mensch gemakkelijk door
een op actie ingesteld beenmerg worden gecompenseerd, zullen bij onvoldoende
voeding reeds tot anaemie kunnen voeren.

Naast den aard der voeding speelt ook de resorptie in het darmkanaal een rol.
De mijnworm hecht zich voor zijn voeding aan het darmslijmvlies vast en doet een
locale oppervlakte-laesie ontstaan. Doordat hij zich verplaatst worden andere deelen
van het darmslijmvlies aangetast. Ook de regeneratie van het darmepitheel is evenals
de bloedcel en andere lichaamscellen ten deele van de voeding afhankelijk. Bij een
goed gevoede komt snel een krachtige regeneratie en kan een ontstaan defect worden
gesloten; bij een slecht gevoede gaat dit proces, als bij de bloedcel, veel trager. Op
deze wijze kan de functie van het darmslijmvlies over groote gebieden verloren gaan
en een slechte resorptie van den darminhoud het gevolg zijn. Elke aandioenng van
den dunnen darm reageert het eerst met een stoornis in de vet-resorptie.

Door de onvoldoende voeding kan niet alleen voor de anaemie een verklaring
worden gegeven; ook andere klinische verschijnselen kunnen, althans ten deele,
door de voeding en de resorptie-stoornissen worden verklaard.

De Langen meent voor de verklaring van de anaemie der ancylostomosis tot de
conclusie te mogen komen, dat de voeding veel kan verklaren, wat tot nu toe steeds
een punt van strijd tusschen de verschillende onderzoekers vormt.

Bloedverlies, voeding en de toestand van het darmkanaal werken samen bij het
tot stand brengen van deze zware en merkwaardige anaemie. Of ook daarnaast
nog een toxische beschadiging van het beenmerg in het spel is, zal verder onderzoek
moeten leeren.

Volgens de Langen is een „toxische invloed" geen goede verklaring van het ziekte-
beeld, daar de verschijnselen grootendeels door de voedingsvcrhoudingen te verklaren
zouden zijn. Ten slotte zegt hij: „de voedingsverhoudingen der bevolking van Indië
zijn van een groote beteekenis; zij kunnen veel bijdragen tot een beter begrijpen
van de graphische pathologie, terwijl vermoedelijk eveneens sommige vermeende
raseigenschappen tot het domein der volksvoeding kunnen worden teruggebracht".

Hoewel dit referaat vrij uitvoerig is weergegeven, dient toch voor eventueele
bestudeering van bepaalde punten het origineel te worden nagelezen.

Hypocalcaemie bij onze huisdieren. (B. Carlström, Skand. Vet. Tidskr., Mei 1933).

Bij onze huisdieren komen ziektetoestanden voor, die berusten op hypocalcaemie,
gepaard gaande met tetanie, parese of coma en samenhangen gedeeltelijk met
den partus en de lactatie, voor een ander gedeelte, bij het jonge dier, met den gro:i
van de beenderen.

In samenhang met den partus en de lactatie vindt men deze ziektetoestanden
veelvuldig bij het rund, waarbij verschijnselen van verlamming sopor en coma
op den voorgrond treden, en daarnaast waarschijnlijk ook bij het varken; minder
veelvuldig komen zij voor bij den hond, waarbij dan de hypocalcaemie gepaard
gaat met tetanie. Bij de merrie heeft schr. nooit tetanie of verlammingsverschijnselen,
veroorzaakt door hypocalcaemie, waargenomen. Als oorzaak voor het optreden
van hypocalcaemie in dezen vorm moet worden aangenomen, dat, bij een ontoe-
reikende hoeveelheid kalkzouten in het voedsel, door de intredende of ingetreden

lactatie, vooral bij een zeer overvloedige melkafscheiding, meer kalkzouten aan
het bloed worden onttrokken dan uit het darmkanaal en de kalkdepots in het lichaam
aan het organisme worden toegevoerd. Bij het intreden der lactatie vindt n.1. een
verandering plaats in de kalkstofwisseling; de overschotten aan kalkzouten, die
vóór den partus, bij het rund vooral gedurende den tijd van het droog staan, in
de beenderen van de moeder (en ook van het jong) worden vastgelegd, worden ge-
durende de lactatie hieraan weer onttrokken; bij onvoldoende kalktoevoer met het
voedsel kan op deze wijze een tekort aan kalkzouten ontstaan, met de hieraan ver-
bonden verschijnselen. Men neemt aan, dat deze kalkstofwisseling in hoofdzaak
wordt beheerscht door de gland. parathyroidea.

Bij jonge dieren komt hypocalcaemie, gepaard met tetanie en dikwijls ook met
rachitis, het meest veelvuldig voor bij de big, minder veelvuldig bij het kalf en
bij den hond; bij het veulen heeft schr. dit nimmer waargenomen. Als oorzaak
moet eveneens worden aangemerkt een onvoldoende kalktoevoer met het voedsel,
in dit verband met een grooter behoefte aan kalkzouten voor de vorming van de
beenderen

Door kalktherapie verkrijgt men in alle gevallen van hypocalcaemie een snelle
verbetering. Het normale kalkgehalte van het bloed ligt bij de verschillende huis-
dieren tusschen 10—14 mg % Ca; bij hypocalcaemie tusschen 4—7 mg % Ca, bij
uitzondering bij het rund hooger, tot 9 mg %.

Bij experimenteele hypocalcaemie (door middel van Na-oxalaatvergiftiging) nam
schr. bij het rund zoowel tetanie (bij droogstaande koeien) als parese en sopor
(onmiddellijk na den partus) waar; bij honden alleen tetanie.

Dat hypocalcaemie aanleiding kan geven zoowel tot een verhoogde als tot een
verminderde neuromusculaire en centrale prikkelbaarheid, en dat verder verschijn-
selen van hypocalcaemie ook kunnen voorkomen bij een betrekkelijk hoog Ca-
gehalte van het bloed, verklaart schr. hierdoor, dat niet de hypocalcaemie noch
de hypocalci-ionaemie als zoodanig de vermeerderde of verminderde prikkelbaar-
heid veroorzaken, maar dat, tengevolge van een verminderde calciumion-concen-
tratie de capillairen en de cellen minder doorlaatbaar worden, waardoor de normaal
in het bloed voorkomende stofwisselingsproducten in grooter hoeveelheid in de
betreffende weefsels kunnen binnendringen en, al naar hunne eigenschappen,
tetanie of verlamming kunnen te voorschijn roepen. Zijn, bij een sterk verhoogde
stofwisseling, dergelijke producten meer overvloedig aanwezig, dan behoeft het
calciumgehalte van het bloed in bepaalde gevallen slechts een geringe daling te
ondergaan om de verschijnselen van hypocalcaemie te doen ontstaan.

Alcohol, aether en benzine worden gewoonlijk voor kiemvrij gehouden. Men
vindt dat vanzelf sprekend. Eschenurenner is toch eens een aantal monsters al-
kohol van 70 tot 96% gaan onderzoeken en vond slechts enkele bacterie-vrij. Zelfs
twee monsters absolute alkohol en twee monsters jodiumhoudende alkohol waren
niet steriel; 2 monsters methylalkohol wel. Alkohol, die lang in een tank bewaard
was, had, in het bezinksel, verschillende bacteriën, vooral sporen vormende. Indien
de onderzoekingen van Eschenbrenner bevestigd worden is het dus zaak, voor
chirurgiese doeleinden, de alkohol door redistillatie of kiemvrij filtratie te sterili-
seeren (indien tenminste de gevonden kiemen levend zijn, ref.) (Apoth. Zeitung;
ref. Pharm. Weekbl. 1933, No. 30, blz. 780).

Kort verslag van het verhandelde in de Hoofdbestuursvergadering op
Zaterdag 1 Juli 1933, in Hotel Terminus te Utrecht.

Aanwezig: Dr. Dhont, van Heusden, ten Thije, Santema, Kroes, Simons, Prof.
Krediet, Dr. Postma, de Ronde, v. d. Vliet, Kirch.

Een groot gedeelte van deze vergadering werd in beslag genomen voor de samen-
stelling van het programma der Algemeene Vergadering. Voor de resultaten hiervan
zij verwezen naar de agenda, die in het Tijdschriftnummer van i Augustus werd
afgedrukt. Gedurende de besprekingen over de regeling van het secretariaat werd
teruggegrepen op het rapport der secretariaatscommissie. Nadrukkelijk werd vast-
gesteld, dat bij aanneming van het in de begrooting voorgestelde bedrag van ƒ2400.—
voor den nieuwen secretaris deze de opdracht krijgt het secretariaat uit te breiden
overeenkomstig de richtlijnen, die in het bedoelde rapport door de commissie zijn
aangegeven.

Door den afgevaardigde van Overijssel werd bij de behandeling der begrooting
voorgesteld de honoraria der medewerkers aan het Tijdschrift met de helft te ver-
minderen, wat een besparing van bijna ƒ 1000.— zou opleveren. Dit voorstel vond
geen bijval; ons tijdschrift honoreert reeds lager dan eenig ander tijdschrift, waarin
de medewerkers hunne artikelen kunnen plaatsen. Bovendien zijn eenige jaren
geleden de honoraria verhoogd om het „wegvloeien" van artikelen tegen te gaan.

Door de redactie van het Tijdschrift werd de afrekening van het eerste nummer
en de begrooting voor het tweede nummer der Acta Veterinaria aan het Hoofd-
bestuur voorgelegd; beide werden goedgekeurd.

Van verschillende zijden werd het Hoofdbestuur opmerkzaam gemaakt op de
propaganda, die Dr. de Zeeuw maakt voor zijn laboratorium voor pluimvee-
onderzoek, waarbij de aflevering van entstof tegen diphtherie aan leeken als een
overtreding van het door de Maatschappij ingenomen standpunt, dat aflevering
van sera en entstoffen aan leeken verbiedt, werd geconstateerd.

Dr. de Zeeuw heeft vóór 1 Jan. 1933 zijn lidmaatschap opgezegd, dat dus 1 Jan.
1934 eindigt. De zaak der aflevering van entstof aan leeken verwees het Hoofdbe-
stuur naar den Centralen Raad.

Voorts benoemde het Hoofdbestuur een commissie onder voorzitterschap van
Prof. Klarenbeek en waarin verder zitting hebben de collegae Dr. Folmer (Am-
sterdam), J. M. Hoogland (den Haag) en Sigling (Breda). Aan deze commissie is
verzocht regelen te ontwerpen, waaraan poliklinieken voor kleine huisdieren, speciaal
voor on- en minvermogenden, zullen moeten voldoen. Het is gebleken, dat zich
op dit gebied misstanden kunnen ontwikkelen, die den Centralen Raad reeds aan-
leiding waren om het Hoofdbestuur te verzoeken zijn aandacht aan deze zaak
te schenken.

Reeds op enkele Hoofdbestuursvergaderingen werd gesproken over het voorge-
steld werk der International Students Service, waarin afgevaardigden der intellec-
tueele beroepen zullen samenwerken tot het onderzoeken van den materieelen toestand
en vooruitzichten in ieder beroep en middelen zullen worden beraamd ter ver-
betering. Alle grootere organisaties van gestudeerden doen aan dit werk mee. Voor
ieder beroep zal een subcommissie worden gevormd, bestaande als regel uit een
hoogleeraar, een student en iemand uit de maatschappelijke organisatie der be-
roepsgenooten. Door onze Maatschappij is als zoodanig het hoofdbestuurslid Odé
aangewezen. De kosten tot deelname aan dit werk zullen voor onze Maatschappij
bedragen een som van ƒ 210.—, te voldoen in twee jaren, ieder jaar dus/ 105.—.

Onder de ingekomen stukken werd met groote ingenomenheid kennis genomen
van een schrijven namens de actieve paardenartsen, die verzochten ingevolge Art. 13
onzer Statuten een Bijzondere Afdeeling in onze Maatschappij te mogen vormen.
Het vereischte getal individueele leden heeft het verzoek gedaan, zoodat niets de
stichting dezer afdeeling in den weg staat. Op de volgende Hoofdbestuursvergadering
zullen wij dus een afgevaardigde van deze afdeeling in ons midden mogen begroeten.

Bij de rondvraag komt de kwestie der diergeneeskundige ziekenfondsen weer
ter sprake. Het Hoofdbestuur zal wachten met het nemen van besluiten, totdat
de commissie, die door de afdeeling Friesland werd benoemd ten einde deze zaak
te onderzoeken, haar rapport zal hebben uitgebracht.

Door den afgevaardigde van Zuid-Holland werd gewezen op de moeilijkheid
voor de leden zijner atdeeling om tot een uniform tarief te komen inzake de georga-
niseerde tuberculosebestrijding. De eigenaardige toestand doet zich voor, dat ten
Zuiden van de Maas, hoofdzakelijk op de eilanden Voorne en Putten, een percentage
reactiedieren voorkomt van ongeveer 10 %, terwijl de dierenartsen, benoorden de
Maas vaak reactie-percentages hebben van 70 tot 80 %. Dit brengt voor de laatste
collega\'s veel meer werk met zich. De betreffende vereenigingen, die zich de be-
strijding der tuberculose ten doel stellen, willen deze bestrijding voor een ver-
schillend tarief doen uitvoeren. Hierop is het nemen van een bindend besluit in
de afdeeling Zuid-Holland afgesprongen. Opgemerkt werd, dat zulks voorkomen
had kunnen worden, indien men gedaan had als in de afdeeling Gelderland-Over-
ijssel, waar men ook geen uniform tarief kent, maar de beoordeeling der tarieven
aan het afdeelingsbestuur overlaat. De Secretaris,

De commissie, samengesteld voor het aanbieden van een huldeblijk aan den
Voorzitter der Maatschappij voor Diergeneeskunde, den Heer Dr. J. J. F. Dhont,
bij gelegenheid van zijn aftreden als zoodanig, deelt aan de leden en oud-leden
dier Maatschappij mede, dat deze aanbieding zal plaats hebben op Zaterdag
14 October a.s. in het Jaarbeursgebouw te Utrecht, direct na de pauze van de
op dien dag te houden Algemeene Vergadering, des middags ongeveer half twee.

Verschillende ingekomen stukken werden behandeld, o.a. de circulaire van de
commissie van het postuniversitair onderwijs, met het resultaat, dat zich staande
de vergadering reeds 10 deelnemers voor den aangekondigden cursus aanmeldden.

De leden Dr. J. van Dorssen en W. Thie gaven den wensch te kennen resp.
naar de afdeclingen Zuid-Holland en Overijssel over te gaan.

Op de overeenkomst van het H.B. met pluimvee-organisaties inzake enttarieven
was door eenige leden der afdeeling een vrij felle kritiek uitgeoefend, welke door
den secretaris ter kennis van de vergadering werd gebracht. Uit de daaruit voort-
gevloeide discussies bleek dat moest worden erkend, dat ook voor vele dierenartsen
de gemaakte overeenkomst een nuttige zijde had, omdat meer kippenhouders hunne
dieren door dierenartsen lieten enten; terwijl de vergoeding, hoe zuinig ook be-
rekend, toch niet geheel verwerpelijk werd geacht. Gaarne zou men echter zien
dat in het vervolg het H.B. geen overeenkomsten sluit met landelijke organisaties,
alvorens de afdeelingen te hebben gehoord.

De stemming over de drie artikelen betreffende het tuberculose-onderzoek bij
rundvee had tot uitslag dat zij met de vereischte meerderheid werden aangenomen
en nu aan een referendum konden worden onderworpen.

Als afgevaardigde ter algemeene vergadering werd benoemd het lid J. Anema,
terwijl W. ten Hoopen eventueel als diens plaatsvervanger werd aangewezen.

Het aftredende gedelegeerde lid van het Hoofdbestuur H. A. Kroes werd als
zoodanig herbenoemd.

Als candidaten voor de redactie van het T. v. D. werden gesteld Prof. C. F. van
Oijen en Dr. A. Vrijburg en als lid van de notulencommissie W. v. d. Burg.

Verdere candidaten waren : Voorzitter : Prof. Dr. G. Krediet; Secretaris :
A. van Heusden; Ondervoorzitter (eventueel) : W. v. d. Burg.

Apeldoorn. In 1932 is gebleken, dat het gratis afhalen van de cadavers van gestorven
dieren vanaf de boerderij naar het terrein van het slachthuis een steeds grootere
toeneming van het aantal aangiften van gestorven slachtdieren tengevolge heeft.
Bedroeg dit aantal in 1930 een 428 stuks, in 1931 was dit reeds gestegen tot 602 stuks
en in 1932 tot zelfs 759. Het vermoeden wordt uitgesproken, dat misschien deze toe-
neming van het aantal gestorven slachtdieren het gevolg zou kunnen zijn van de crisis-
toestand, welke op de boerderij heerscht, en waardoor minder dan in vorige jaren
veeartsenijkundige hulp wordt ingeroepen.

In 77 gevallen werd een bacteriologisch vleeschonderzoek verricht; in 6 gevallen
bleek het vleesch niet kiemvrij. Onderzocht werden het vleesch van 45 normale
slachtingen en 32 keuringen van in nood gedoode slachtdieren. Niet kiemvrij waren:
1) het vleesch van een normale slachting van een kalf, hetwelk wegens het ontbreken
van een of meer organen in onderzoek werd genomen; 2) vleesch van een gewone
slachting van een kalf met pneumonie; 3) van een varken met vlekziekte; 4) van een
noodslachting van een rund met enteritis; 5) vleesch van een in nood geslacht paard
met pneumonie; 6) vleesch van een noodslachting van een varken met pest.

Het aantal slagerswinkels bedroeg 74, dat der vleeschwarenwinkels 94. In het
geheel werden 1259 controlebezoeken verricht, waarbij in totaal 1244 K.G. vleesch
enz. werd afgekeurd.

Enschede. Het aantal slagerswinkels van E. en I.onneker te zamen bedroeg op 31
December 156, terwijl er nog 16 andere handelaren waren in vleesch, vet, enz.
Het aantal inspecties bedroeg 865.

Het tuberculose-percentage was voor runderen 1 1,22%, kalveren 0,50%, nuchtere
kalveren 0,05%, varkens 2,45%, paarden 0,05% en schapen en geiten 0,78%.
Cysticercus inermis werd 142 maal bij runderen aangetroffen, waarvan 117 af-
gestorven en 25 maal levend. Deze runderen werden io dagen ingevroren.

Voorzitter van den Centralen Raad (vac. v. d. Slooten) : Dr. J. J. F. Dhont;
leden van den Centralen Raad (vac. v. Heusden en Klauwers) : P. de Jong en
W. ten Hoopen. Plaatsverv. lid v. d. Centralen Raad (eventueel) : J. A. Klauwers.

Bij de bespreking van het van EsFELD-fonds werd van verschillende zijde de
wenschelijkhcid uitgesproken, dat een grooter bedrag der inkomsten van dit fonds
naar het ondersteuningsfonds zou worden overgebracht.

Bij rondvraag werd door Bruyf.l gewezen op het feit dat de gemeente de Leek
een te groot bedrag inhield van hetgeen door de varkenscentrale ten behoeve van
de crisismaatregelen voor den keuringsdienst werd gestort, v. Bergen wees er op
dat dit bedrag bij K. B. is vastgesteld en dat daarnaar kan worden verwezen.

Dallinga deelde mede dat in zijn woonplaats een biljet is aangeplakt waarin
het bureau der arbeidsbemiddeling aankondigt dat een firma in geheimmiddelen
een agent vraagt voor den verkoop van hare artikelen. Van bevoegde zijde zal het
gemeentebestuur der betrokken gemeente op deze zaak attent worden gemaakt.

De zomervergadering wordt in de afd. Groningen-Drenthe reeds sedert 22 jaar
geregeld besloten met een gemeenschappelijken maaltijd waar ook aanzitten de
damesgasten der leden; ook ditmaal was die bijeenkomst zeer geanimeerd, daar
een dertigtal deelnemers en deelneemsters een gezellige bonte rij vormden en aller-
aangenaamst samen waren.

voegd een 5 tal bijlagen, waarin men een graphische voorstelling aantreft over de
jaren 1923—1932 voor wat betreft de aantal slachtingen, invoer van vet en vleesch
in 1000 K.G., vleeschverbruik in 1000 K.G., ontvangsten, uitgaven en winsten in
ƒ 100.— en de stijging van vleeschverbruik, ontvangsten en uitgaven in % uitgedrukt.

Haarlem. De slachtingen namen met ongeveer 4% in 1932 toe. Vermeld wordt,
dat de uitvoering van de Crisis-varkenswet een aanmerkelijke verzwaring van den
dienst in de varkenshal, in de buitengemeenten en bij de administratie veroorzaakte.
Het percentage tuberculose was in 1932 lager dan in 1931 en bedroeg voor runderen
36 tegen 39,6 in 1931, voor varkens 12,2 tegen 14,3 in 1931. Evenals in andere plaatsen
nam ook te Haarlem de invoer van vleesch en vet af. Het aantal K.G. ingevoerd
rundvleesch verminderde van 579.128 tot 492.899, dat van het ingevoerd vet van
52.704 tot 51.271.

Cysticercosis werd in den kring H. 213 maal gevonden en wel 38 maal één of meer
levende exemplaten en 175 maal één of meer afgestorven parasieten. De levende
exemplaren werden aangetroffen bij 29 volwassen runderen, 8 graskalveren en 1 vet
kalf.

Bacteriologisch onderzoek werd 516 maal ingesteld. Bij 180 runderen 38 maal
positief, bij 59 paarden 11 maal positief, bij 26 vette kalveren 2 maal positief, bij
17 graskalveren 4 maal positief, bij 39 nuchtere kalveren 9 maal positief, bij 34 scha-
pen 6 maal positief, bij 158 varkens 53 maal positief en bij 3 geiten geen positief
resultaat; in al de rubrieken dus een zeer hoog positief percentage.

Aan het einde van het verslag is een staat afgedrukt, waarin men eenige exploi-
tatiecijfers over de jaren 1921 tot en met 1932 vindt opgegeven. Daaruit blijkt b.v.
dat het aantal slachtingen sinds 1921 is toegenomen met 77%, de ontvangen slacht-
gelden met 109%, aantal wegingen van levend en geslacht vee met 177%, van par-
tijen vleesch en vet met 501%, de totale ontvangsten met 76%, het aantal in dienst
zijnde ambtenaren met 38%, werklieden met 30%, aantal afgeleverde staven ijs
^nlet 35%> terwijl de onderhoudskosten zijn afgenomen met 6%.

Van de hand van Collega Kok verscheen in het Economisch Weekblad voor Neder-
landsch-Indië van 28 April 1933, No. 43 (Australiënummer) een beschouwing
over bovengenoemd onderwerp, waaraan het volgende is ontleend. Medegedeeld
wordt o.a., dat, toen Engeland in de tachtiger jaren, bevreesd voor den invoer van
de runderpest door levend vee vanuit het Europeesch Continent, strenge maatregelen
tegen den import van levend vee nam, dit den stoot heeft gegeven tot de verdere ont-
wikkeling van den handel in gekoeld en bevroren vleesch.

Australië bleef «n dit opzicht niet achter. Reeds in 1861 had Mort de eerste
„freezing-works" van de geheele wereld opgericht in Darling (N.S.W.) en in 1878
vertrok het eerste schip met een lading bevroren vleesch naar Engeland. Op het
oogenblik zijn vooral de staten Queensland en West-Australië de vleeschuitvoerende
staten. Het slachten van de runderen en schapen geschiedt in groote abattoirs waarvan
die te Wyndham en Brisbane de bekendste zijn.

Ofschoon Neder!.-Indië slechts een 5 tal dagen reizens van Australië verwijderd
is, heeft de invoer van bevroren vleesch aldaar nimmer veel te beteekenen gehad.
Als voornaamste oorzaak moet men hiervoor aannemen, dat N.I. zich, wat de vleesch-
voorziening betreft, zelf kan helpen, en er verder slechts op enkele plaatsen koel- en
vrieshuizen bestaan, terwijl koelwagons onbekend zijn. Op het oogenblik voert
bijna uitsluitend de Firma Jenner te Tandjong-Priok bevroren rund- en schapen-
vleesch in, daar genoemde firma aldaar eigen koelhuizen bezit. Dit bevroren vleesch
dient hoofdzakelijk voor scheepsleverantie. Het publiek op Java is in het algemeen
er niet op gesteld. Men heeft enkele malen proeven genomen met het verkoopen van
ontdooid Australisch vleesch op de passars te Batavia, welke proeven volkomen
mislukt zijn.

vleesch uit Australië ten behoeve van het leger te betrekken. Dit in verband met
den achteruitgang van den veestapel na den grooten wereldoorlog, door de groote
slacht, als gevolg van de abnormale hooge huidenprijzen. Dr. Bubberman deed in
1923 te dien einde een dienstreis naar Australië, om aldaar een onderzoek in te stellen
naar de export-slacht en -keuring. Hoewel het rapport van Dr. Bubberman niet
ongunstig luidde, is de invoer toch achterwege gebleven, daar intusschen zich de
veestapel had hersteld en de dreigende vleeschnood was verdwenen.

De invoer van vleesch, behandeld volgens het Bullot-Meat-proces (fumigeeren
met dampen van zwaveldioxyde en andere stoffen), dat in Australië wel wordt
toegepast, heeft zich voor Java tot enkele proefzendingen bepaald.

Blijkens een bericht in het „Zeits. f. Fleisch- und Milchhyg." van 15 Juli j.1. heeft
men in Pruisen bij Ministerieele Beschikking van 9 Juni, 1933, eenige veranderingen
voorgeschreven in de uitvoering van de Vleeschkeuringswet, welke hieriop neerkomen,
dat men de uitvoering in handen legt van den Staat, zoodat men dus in Pruisen een
Rijksuitvoering zal krijgen (beter gezegd al reeds heeft, daar deze wijzigingen met
i Juli zouden worden ingevoerd).

In de wijzigingen wordt o.a. voorgeschreven, dat de kosten, welke voortvloeien
uit de toepassing van de Vleeschkeuringswet en het trichinenonderzoek, ten laste
zullen komen van den Staat. Tot dekkingvan deze kosten zullende bezittersvan slacht-
dieren en van vleesch een tarief (keurloon) moeten betalen, welk tarief wordt vast-
gesteld door den Minister van Binnenlandsche Zaken, en alleen geldt voor die ge-
meenten in Pruisen, welke niet in het bezit zijn van een gemeentelijk slachthuis.
Overal in Pruisen moeten dus voortaan de keurloonen in gemeenten, welke geen abat-
toir hebben, gelijk worden. Neemt de Staat dus alle inkomsten over, ook de uitgaven
zullen door hem worden gedaan, zoodat de vleeschkeuringsambtenaren staatsambte-
naren zullen worden en niet meer in gemeentedienst zullen staan. Hun salaris
ontvangen zij dus uit de Staatskas.

Verder moet in Pruisen vanaf 1 Juli, in gemeenten zonder abattoir, de keuring
van alle in nood geslachte of gestorven dieren uitsluitend geschieden door dieren-
artsen in staatsdienst, die geen praktijk mogen uitoefenen. Ook moet zooveel mogelijk
worden gezorgd, dat de vleeschkeuring in handen van dierenartsen zal komen.
Alle in functie zijnde hulpkeurmeesters en trichinenzoekers blijven wel gehandhaafd,
echter zoodra er een vacature komt, moet getracht worden hiervoor een dierenarts
te vinden. Blijkbaar is er in Pruisen, evenals bij ons, een groot aantal dierenartsen,
die geen betrekking kunnen vinden, en wil men trachten, door dit voorschrift er eenige
verbetering in te brengen. Praktiseerende dierenartsen, die tijdelijk met de vleesch-
keuring zullen worden belast, als b.v. de staats-dierenarts plotseling verhinderd is,
zullen verder de keuring van dieren, die ziek zijn geweest en door hen zelf zijn be-
handeld, niet mogen volvoeren.

Men ziet, dat deze wijzigingen nogal belangrijk zijn. Zeer benieuwd mag men
dan ook wel zijn naar de resultaten, temeer, daar ook in ons land herhaaldelijk op
een Rijksuitvoering van de vleeschkeuringswet wordt aangedrongen.

Volgens een bericht in verschillende dagbladen heeft er te Overloon, een gemeente
in Noord-Brabant, een z.g. worstvergiftiging plaats gehad. Een 12 jarige logé en
een 18 jarige zoon des huizes, alsmede man en vrouw, zijn ziek geworden na het eten
van vleeschresten, welke van de laatste kermis waren overgebleven, en reeds een week
oud waren voordat er hoofdkaas van was gemaakt.

De Noord-Brabantsche Christelijke Boerenbond te Tilburg heeft aan de machine-
fabriek Gebrs. Stork & Co. te Hengelo in opdracht gegeven den bouw van een
destructorinstallatie. Deze installatie zal dienen om cadavers van runderen, varkens,
paarden, enz. alsmede afgekeurde organen en deelen van slachtdieren, afkomstig
van verschillende abattoirs, te verwerken tot diermeel en technisch vet, volgens
het systeem Hassel (benzine-extractie.)

Dinsdag 5 September, heeft de kantonrechter te Gorinchem schriftelijk vonnis
gewezen in de bekende keuringskwestie te Ameide. Zooals reeds vroeger werd mede-
gedeeld vorderde de Ambtenaar van het Openbaar Ministerie een veroordeeling
tot een geldboete van 1 gulden, met verbeurdverklaring van de in beslag genomen
koe.

De kantonrechter achtte het ten laste gelegde bewezen, verklaarde verdachte
schuldig zonder toepassing van eenige straf.

Volgens de „Vee- en Vleeschhandel" van 8 Sept. zouden de overwegingen van het
■\'onnis ongeveer als volgt luiden:

nl. dat de koe in kwestie op 23 Febr. j.1. om p.l.m. 10 uur \'s morgens ter keuring
is aangegeven. Keurloon werd betaald, terwijl de voorgenomen slachting zou plaats
vinden om 1 uur dien dag;

dat, alhoewel de Heer Hendrikse zelf als zijn plaatsvervanger den Heer Schey-
grond had aangewezen, volgens de instructie voor den keuringsveearts, hoofd van
dienst, B. & W. in deze vervanging dienden te voorzien;

dat er dus tot Zaterdag 25 F\'ebr. geen vleeschkeuring in de gemeente Ameide
kon worden uitgeoefend, daar er geen keuringsveearts aanwezig was;

dat van een beroepsslager niet verlangd kan worden, dat hij nog langer dan twee-
maal 24 uur op keuring wacht;

dat de administratie voor de vleeschkeuring te Ameide niet behoorlijk function-
neerde. de G.

Op bladz. 956—957 van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is
zeer tot spijt der commissie voor post-universitair onderwijs vergeten
mede te deelen, dat behalve de ziekten der jonge vogels, ook die
der jonge kleine huisdieren in dezen cursus niet zullen worden be-
handeld. Deze zullen naar het oordeel der commissie beter behandeld
kunnen worden in een centralen te Utrecht te houden cursus, geheel
de kleine huisdieren betreffende.

Benoemd : tot Officier in de Orde van Oranje Nassau J. G. A. Reeser te
Amsterdam.

Wij treffen in het Ned. Tijdschr. voor Geneeskunde van 26 Aug. 1933, blz. 3903,
een verslag aan van het Derde internationale paedriatisch congres, gehouden Juli 1.1.
te London. Een der hoofdonderwerpen was „The prophylaxis of milk-borne diseases".
1\'ettersson (Stockholm) stelt het gevaar der bovine tuberculose in het licht; von
Bessau (Berlijn) beschrijft de pathogene werking der z.g. saprophytische coli-infectie.
Van Fransch-Italiaansche zijde wordt pasteurisatie volgens Stassano gepropageerd.

Verslaggeefster Dr. Cornelia de Lange beschrijft de zeer weinig houvast gevende
discussie over pasteurisatie en besluit: „Een onzer landgenooten herinnerde mij
later aan het goede voorbeeld, dat de Nederlandsche Vereeniging voor Kinderge-
neeskunde gaf, toen zij onlangs een beoefenaar der veterinaire wetenschappen
uitnoodigde haar leden hiervan op de hoogte te stellen". C. F. v. O.

De inrichtiijg van het programma der a.s. algemeene vergadering laat geen
ruimte voor een groep-vergadering. Het is ongewenscht deze weer aan het eind
der Vrijdagmiddag-vergadering uit te schrijven, omdat dan eenzelfde beloop als
ten vorige jare te verwachten is.

Wij stellen U voor in November een bijzondere vergadering van de groep
te houden.

1. Wat kan gedaan worden oin te bevorderen, dat in leidende functies op het
gebied der vleeschkeuring in de eerste plaats zij worden benoemd, die krach-
tens hun functie of op grond van andere omstandigheden geacht moeten
worden de hiertoe noodige speciale kennis te bezitten.

2. Beschouwingen over het onderwerp Keuringsregulatief opgesteld door de
Ned. Vereeniging van Directeuren van Openbare Slachthuizen.

Eventueele andere punten ter bespreking kunnen bij den tweede onderge-
teekende worden aangemeld.

Namens het bestuur der groep :
Dr. C. de Graaf, Voorzitter.
C. F. van Oijen, Secretaris.

De inrichting van het programma der a.s. algemeene vergadering laat geen
ruimte voor een groepsvergadering. Het is ongewenscht deze weer aan het eind
dor Vrijdagmiddag vergadering uit te schrijven, omdat dan eenzelfde beloop als
ten vorige jare te verwachten is.

Wij stellen U voor in November een bijzondere vergadering van de groep
te houden.

Door het overlijden van Prof. Kroon is de voorbereiding van het tot stand
komen der groep gestoord.

Door bezuiniging en onvoldoende personeel was het moeilijk om alle gevraagde
onderzoekingen (vooral omtrent Ziekte van VVeil en Voedselintoxicatics) te ver-
richten.

Tengevolge van de vele Routine-onderzoekingen moest het Researchwerk beperkt
worden. Toch werden verscheidene wetenschappelijke onderzoekingen gedaan :
o.a. in de Bacteriologische Afdeeling :

Varianten van Bacl. Paralyphus B (type Schottmuller), welke uit druivensuiker geen
gas vormen door Dr. A. W. Pot;

Kennis der inheemsche dysenterie-bacteriën (door Dr. A. W. Pot en Dr. Ch. C. J.
Dornickx).

Vogel-tuberculose bij het rund; (door Dr. T. van Heelsbergen) ;
Proleus als oorzaak van voedselvergiftigingen bij den mensch; (door Dr. T. van Heels-
bergen);

Bacteriolrgische- en scrologische onderzoekingen, in verband met Paratyphus bij het kalf;
(door Dr. A. Clarenburg) ;

Paratyphusbacillen in de faeces en aglutininen in het bloed van oogenschijnlijk gezonde slacht-
runderen; (door Dr. A. Clarenburg) ;

Sommige van deze laatste artikels zijn reeds in ons Tijdschrift verschenen of
zullen nog geplaatst worden.

Op verzoek van den Veterinairen Hoofdinspecteur der Volksgezondheid werd
de controle van de in ons land aanwezige destructoren opgedragen aan de Vete-
rinaire Afdeeling van het Centraal Laboratorium voor de Volksgezondheid. Vanaf
10 Februari 1933 is aan de Veterinaire Inspectie opgedragen te willen bevorderen,
dat na elke destructie van een miltvuurcadaver een monster diermeel aan de Vete-
rinaire Afdeeling ter onderzoek wordt gezonden. Daarenboven zullen van iederen
destructor periodiek monsters diermeel worden onderzocht.

De taak van de Veterinaire Afdeeling is hiermede belangrijk uitgebreid. Gedurende
1932 werden meer dan 400 meelmonsters resp. vet, schrob- en spoelwater bacteriolo-
gisch onderzocht. Dit onderzoek omvat het opsporen van pathogene kiemen (milt-
vuur, boutvuur, maligne oedeem enz.), terwijl tevens door het dierexperiment de
gevonden kiemen op hun pathogene eigenschappen worden onderzocht.

Een groot aantal monsters voedingsmiddelen (145) werden onderzocht op de
aanwezigheid van pathogene micro-organismen resp. giftige bestanddeelen. Het
ineerendeel der onderzoekingen betrof vleesch (versch of toebereid) en vleeschwaren
(worst, rookvleesch, ham, leverpastei). Dit jaar werden opvallend veel visehmonsters
(21) w.o. makreel, paling, garnalen, mosselen onderzocht.

Het gelukte verscheidene malen pathogene kiemen aan te toonen. Eén geval
is bijzonder vermeldenswaard. Dit betrof materiaal, afkomstig van een uit nood ge-
dood kalf, hetwelk niet ter keuring was aangeboden. Het bewuste kalf had aan
een darmaandoening geleden. Enkele menschen waren na gebruik van licht ge-
braden vleesch ernstig ziek geworden. Uit milt, lever, nier en enkele gedeelten
werd bac. enteritidis Gaf.rtner gekweekt. Dit geval is uit een epidemiologisch
oogpunt van belang, aangezien met vrij groote zekerheid mag worden aangenomen,
dat hier een geval van z.g. k alver -paratyphus, welke ziekte in ons land vrij vaak voor-
komt, oorzaak tot vleeschvergiftiging is geweest. Meermalen wordt n.1. de meening
verkondigd, dat deze ziekte voor den m.-nsch ongevaarlijk is.

Het is opvallend dat zoovele malen het onderzoek op bekende pathogene kiemen
een negatief resultaat opleverde. Het is noodzakelijk dat de volle aandacht wordt
besteed aan andere micro-organismen, waarvan de pathogeniteit nog niet algemeen
wordt aangenomen (coli, proteusbacillen, enz.). Vaak werden proteusbacillen in
de ingezonden voedingsmiddelen aangetoond; in sommige gevallen in zoodanig
aantal, dat oorzakelijk verband met de ziektegevallen der patiënten zeer voor de
hand lag.

Over de pathogene bcteekenis van proteusbacillen is door Dr. T. van Heels-
bergen een aparte studie gemaakt, waarvan de resultaten in een afzonderlijke
publicatie zijn neergelegd.

Verschillende malen werd een onderzoek op botulismus-bacteriën, resp. botulis-
mus-toxinen ingesteld, echter steeds met negatief resultaat.

In verband met een voedselvergiftiging, welke zich het vorig jaar bij een aantal
militairen in den Haag had voorgedaan en welke veroorzaakt was door besmetting
van pudding met paratyphusbacillen (type Aertrycke) afkomstig van duiven-eieren,

werd een aantal duiven op paratyphus onderzocht. Dc resultaten van deze onder-
zoekingen zullen worden medegedeeld.

Bij het bacteriologisch onderzoek van vleesch en organen, afkomstig van kalf en
rund, was gebleken, dat eventueel aanwezige paratyphusbacillen niet steeds binnen
24 uren tot een zichtbare cultuur aanleiding gaven. Tevens was opgevallen, dat deze
bacillen niet gelijkmatig in het lichaam waren verspreid. Bij het onderzoek van ccn
groot aantal stukken vleesch, afkomstig van hetzelfde slachtdier, werden soms in
slechts enkele gedeelten paratyphusbacillen aangetoond. Deze bevinding is voor de
vleeschkeuring van groot belang, aangezien hieruit voortvloeit, dat bij het aantreffen
van paratyphusbacillen in de organen, het geheele dier moet worden afgekeurd,
ook al worden in de musculatuur deze micro-organismen niet aangetoond.

Ook over deze onderzoekingen zal Dr. A. Clarenburc. in een afzonderlijke
publicatie mededeeling doen.

Het onderzoek op trichinen van uit het buitenland ingevoerde vleescliwaren
geschiedt op verzoek van den Yeterinairen Hoofd-inspecteur van de Volksgezondheid
sinds eenige jaren aan de Veterinaire Afdeeling van het Centraal Laboratorium.
Er werden in het verslagjaar geen trichinen gevonden.

Een aantal onderzoekingen van gerechtelijken aard werden in het afgeloopen
verslagjaar verricht. Eenige malen kwam het voor. dat het hoofd van deze afdeeling
of zijn plaatsvervanger als getuige-deskundige door de rechtbank werd gehoord.

Onderzoekingen voor en uitgebrachte adviezen aan den veterinairen Hoofdinspecteur der Volks-
gezondheid.

in het jaar 1932 zijn verschillende onderzoekingen verricht op verzoek van den
Veterinairen Hoofdinspecteur der Volksgezondheid. Een zeer uitvoerig onderzoek,
dat op heden nog niet is afgesloten, werd verricht over dc waarde van verschillende
conserveeringsmiddelen voor vleesch.

Door de Veterinaire Inspectie werden ongeveer een honderdtal monsters mcat-
preseive ter onderzoek ingezonden. Bij chemisch onderzoek bleken deze in hoofdzaak
te bestaan uit natriumsulfiet en formalineoplossing. Slechts in enkele gevallen waren
andere chemische stoffen toegev oegd. Voornamelijk het natriumsulfiet en dc forma-
lineoplossingen werden aan een experimenteel onderzoek onderworpen.

Een zelfde soort onderzoek werd eveneens verricht met een conserveeringsmiddel,
hetwelk bekend staat onder den naam van Nigiton en waarvan de werking op eiwit-
splitsende fermenten zou zijn terug te voeren.

Dagrnaast werd nagegaan of een beginnend bederf door het gebruik van genoemde
conserveeringsmiddelen kan worden gemaskeerd.

Bij dit onderzoek zijn wij spoedig op de moeilijkheid gestuit, steeds de noodige
vleeschvliegen voorradig te hebben. Het bleek noodig zelf vleeschv liegen te kweeken.

Daarnaast kreeg onze afdeeling van genoemden Hoofdinspecteur het verzoek
0111 te willen nagaan, op welke wijze zich de cysticercus inermis verhoudt ten op-
zichte van lage temperaturen. Voorbereidingen voor dit onderzoek zijn getroffen.
Een onderzoek over pyogenes-infecties bij runderen en varkens is eveneens nog in
bewerking.

Rapport werd uitgebracht over onderzoekingen van kunstdarm, in verband met
de vraag of deze op zoodanige wijze is bereid met gebruikmaking van vleesch in den
zin der Vleeschkeuringswet 1929 S. nr. 524, dat bij invoer-keuring geboden is te
achten.

Het bacteriologisch vleeschonderzoek voor die Vleeschkeuringsdiensten die niet
over een eigen laboratorium beschikken, vond ook in het jaar 1932 geregeld plaats.
Bij dit onderzoek treft het steeds dat in het meerendeel der gevallen het vleesch
kiemvrij wordt aangetroffen, ook dan, wanneer het vleesch van een uit nood geslacht

dier afkomstig is. In den regel was het mogelijk reeds binnen 20 uur een telegrafisch
antwoord aan den inzender te doen toekomen.

In den loop van het verslagjaar werden weer enkele gevallen van tuberculose
bij het varken onderzocht, welke door tuberkelbacillen van het aviaire type werden
veroorzaakt. In de literatuur vindt men nog al eens vermeld, dat de vogeltuberculose
bij het varken geen neiging tot generalisatie vertoont (M. Fadyean). De door ons
opgedane ervaring is hiermede in strijd. De keuringsveeartsen, die het betreffende
materiaal ter onderzoek opzonden, berichtten in alle 3 gevallen, dat generalisatie
van het tuberculeuze proces was opgetreden. In vorige jaarverslagen (Frenkel en
Clarenburg 1928 en Clarenburg 1929) werden reeds mededeelingen over ge-
generaliseerde vogeltuberculose bij het varken gedaan. Ook volgens Pali.aske (1931)
o.a. die uitvoerige onderzoekingen op dit gebied verrichtte, behoort generalisatie
niet tot zeldzaamheden. Onze indruk is, dat vogeltuberculose bij het varken dikwijls
voorkomt. Nauwkeurige gegevens hierover ontbreken in ons land geheel. In Duitsch-
land, Denemarken en Amerika worden percentages opgegeven, welke varieeren
tusschen 25 % en 88 %. De vleeschkeuringsdiensten zouden kunnen bijdragen, dal
nadere gegevens werden verkregen over de verbreiding van vogeltuberculose bij het
varken. Onze Afdeeling zal hiervoor gaarne haar medewerking verleenen.

Op één der onderzochte gevallen willen wij nog bijzondere aandacht vestigen,
aangezien dit voor de vleeschkeuring van belang is. Het betrof hier een septicaemisch
geval van vogeltuberculose. Bij het betreffende varken waren milt en lever diffuus
gezwollen, terwijl in de lever bloedingen en talrijke onregelmatige grijze haarden
voorkwamen, welke zich als verbreedingen van het interstitium voordeden. In de
uitstrijkpraeparaten kon een buitengewone rijkdom aan tuberkelbacillen worden
vastgesteld, terwijl bij histologisch onderzoek beide organen in hun geheel diffuus
tuberculeus veranderd bleken te zijn.

In een ander geval werden in de nieren sarcoomachtigc nieuwvormingen gevonden,
welke zoowel macro- als microscopisch overeenkwamen met het geval door Claren-
burg in 1929 beschreven. Hel komt ons voor, dat deze vorm van tuberculose patho-
gnomonisch is voor het aviaire type.

In alle drie gevallen gelukte het binnen 10 dagen een cultuur van vogeltuberkel-
bacillen uit de veranderde organen te verkrijgen. Steeds groeiden deze bacillen
in den vorm van een dun, slijinig beslag.

Ook door proefdierentingen met het oorspronkelijke materiaal werd het vogeltype
der oorzakelijke tuberkelbacillen vastgesteld. l)c geënte haantjes stierven 6 -8 maan-
den na de enting. Bij de sectie van deze dieren was steeds een gegeneraliseerde
tuberculose, in het bijzonder van lever en milt, aanwezig.

Geregeld werden ook in 1932 door diverse Kcuringsveeartsen culturen, welke
zij bij het bacteriologisch vleeschonderzoek verkregen, ter determinatie aan de
Veterinaire Afdeeling gezonden.

Miltvuur. Meer dan 400 maal werd dit onderzcek in 1932 verricht, waarvan
enkele male n met positief resultaat. De aanwezigheid van anthrax-kiemen werd
microscopsich, cultureel en experimenteel en in sommige gevallen serologisch nage-
gaan. De. kleuring met Giemsa\'s Originallösung ftir die Romanowsky-Farbung
Dr. k. Hoi.born & Söiinf. Leipzig 53 bewees hierbij wederom zeer goede diensten.

Malleus. Vijfmaal werd in 1932 materiaal ter onderzoek op Malleus aan de Vete-
rinaire Afdeeling ingezonden. In één geval werd de diagnose kwade droes vast-
gesteld.

Voor de onderkenning van paarden-, rund- en varkensvleesch werden eenige
malen serologische reacties ingesteld. Ook ten opzichte van de Miltvuur-, Abortus-,
Bang- en Malleus-diagnostiek werden serologische reacties verricht (praecipitatie,
agglutinatie en complementbinding). Éénmaal kon door middel van de praecipitine-
reactic de aanwezigheid van menschenbloed worden ontkend.

C. Kooy Lzn., Over doelmatige veevoedering in Nederland. Leiden, Leidsche
Uitg.-Mij., 1933. Gr. 8 . VII 104 blz. ƒ 1.50

VV. Slob, Longeeren-hulpteugels en enkele andere zaken. \'s-Gravenhage, Z.-Holl.
Boek- en Handelsdrukkerij, 1933. 8^J. 20 blz. m. afb. ƒ 0.45

Verslag omtrent den toestand en de exploitatie van het openbaar slachthuis en
omtrent den dienst der vee- en vleeschkeuring te Haarlem en omliggende gemeenten
over het jaar 1932. [Door F. P. Keyser]. Haarlem. 1933. 8°. 25 blz.

J. Grashuis en N. van Vliet, Doelmatige varkensvoeding. (Een handleiding
voor onderwijs en praktijk). Zelhem, Boek- en Handelsdrukkerij H. J. Remmelink,
>933- 8°. 113 blz. ƒ 1. -

Verslag omtrent den toestand van het bedrijf van het openbaar slachthuis en de
veemarkt te Rotterdam over het jaar 1932. [Door W. A. A. Roukens]. Rotterdam,
van YVaesberge, Hoogewerff en Richant N.V., 1933. Gr. 8°. 16 blz.

Jaarverslag van de gemeenteslachtplaats te Dordrecht in 1932. [Door Eykinan].
Dordrecht. 1933. 8°. 15 blz. Machineschrift.

A. G. Breen en F. Keestra, Leerboek voor controleurs van fok- en contróle-
vereenigingen. \'s-Gravenhage, Alg. Ned. Zuivelbond, 1933. 8 . II -f 87 blz. m.
afb. tusschen tekst. ƒ 1.70

Voorschriften in zake de verrekening van kosten betreffende besmettelijke vee-
ziekten. (7de dr.) Alphen, N. Samson, 1933. 8°. III 49 blz. ƒ 0.90

Faeces. Een aantal faecesmonsters van runderen en schapen werden onderzocht
vnl. op aanwezigheid van paratuberkelbacillen en wormeieren.

Sputum. Een aantal monsters rundersputum werden onderzocht op de aanwezigheid
van tuberkelbacillen.

I rine. Een aantal monsters runderurine werden onderzocht op aanwezigheid van
pathogene bacteriën (bac. renalis bovis) en cellige elementen.

Melk. Een aantal monsters melk werden onderzocht op aanwezigheid van palho-
gene kiemen (tuberkelbacillen, streptococcen, Brucella Bang) en op plaats gehad
hebbende verwarming (reactie van Storch). Dit laatste onderzoek geschiedt in op-
dracht van de Veterinaire Inspectie.

Onderzoekingen in verband met B. C. (•■ entingen bij he! rund door het Veeartsenijkundig
Staatstoezicht.

Enkele malen werd sectie verricht bij runderen, welke met B. G. G. vaccin waren
ge- en herent. Tevens werd materiaal van dergelijke runderen ter onderzoek ont-
vangen.

Door verschillende vleeschkeuringsdiensten werden in blik geconserveerde vleesch -
waren ter onderzoek ingezonden. Meestal was bombage ten gevolge van bacteriëele
omzettingen aanwezig (onvoldoende sterilisatie), een enkele maal werd chemische
bombage vastgesteld.

Gevestigd : A. W. Groenewold te Nieuwe Pekela (Gr.) Zuidwendige weg.
Telef. 233.

R. Simons, Medisch Latijn. Wat elke medicus ten minste van de Latijnsche taal
moet weten. Amsterdam, D. B. Genten\'s Uitg.-Mij. 1933. 8°. 51 blz. ƒ 1.35
Poulaillert et. clapiers modernes en bé\'on. Bruxelles. 1932. 8°. 48 p. av. fig.
J. Adam, Recherches sur les mammites primitives de la vache. Paris. 1933. 8°\'
112 p. fr. 15.—

F. d\'Hérelle, Le bactériophage et ses applications thérapeutiques. Paris. 1933.
Gr. 8°. 36 p fr. 14.—

J. Rennes, Manuel du préposé à l\'inspection des viandes. Boucherie. Charcuterie.
Gibiers. Volailles. Poissons et mollusques. Paris. 1933. Gr. 8°. 96 p. fr. 15.—
F. M. Jowett, The Irish terrier. 5th ed. Manchester, Our Dogs Publ. Co., 1933.
8°. 63 p. Sh. 4.6

The hay and straw inspection ad, 1933 with official hay standards. Adm. by the
Seed Branch. Ottawa, (J. O. Patenaude), 1933. 8°. 9 p.
Acts, orders and regulations. No. 32.

,J. W. Dunlap, The organization of learning and other traits in chickens. Balti-
more, Johns Hopkins Press, 1933. 8°. 55 p.w. diagr. $ 1.—
Comp, psych, monogr. Vol. 9, No. 4, serial No. 44.

Our friend the chow-chow. Ed. by C.R.Johns. New York, Dutton, 1933. Kl. 8°.
95 P- Si.—

E. Hausbrand and A. C. Wright, Evaporating, condensing and cooling appa-
ratus. 5th ed. New York, Van Nostrand, 1933. 8°. 503 p.w. ill. $ 8.—

W. B. Nevens, Types and varieties of corn for silage; yield of nutrients; compo-
sition; feeding value for milk production. Urbana, Univ. of Illinois, 1933. 8°.
57 p.w. ill. a. diagr.

Annual report of the Civil Veterinary Department of the Punjab for the year 1931 —
1932. [By Quirke], Lahore, Government Printing Office, 1933. 8 .

J. T. Holder, Elementary histological technique for plant and animal tissues.
London, J. and A. Churchill, 1933. 8°. Sh. 7.6

J. W. Buchanan, Elements of biology with special reference to their rôle in the
lives of animals. New York, Harper, 1933. 8°. 498 p.w. ill. and diagr. J 3.—
N. L. Munn, An introduction to animal psychology; the behavior of the rat.
Boston, Houghton, 1933. Kl. 8°. 461 p.w. ill. and diagr. S 3.—■

N. N. Roamek, Famous horses of the American turf. Vol. 3. New York, Derrydale
Press, 1933. 4⁰. 234 p.w. ill. S 12.—

A. Schürmann, Westdeutschland als Markt für Milch und Milcherzeugnissc.
Berlin, P. Parey, 1933. 4⁰. 201 S. m. 35 Abb. u. 2 Ktn. M. 16.—

[C. Stadelmann], Das grosse Ziegcnbuch. Bearb. von einem alterfahrenen
Praktiker im Auftrage der Fachzeitschrift: „Der Ziegenzüchter". (Tl. 1). Dort-
mund, Verl. f. Kleintierzucht, 1933. 8°. 90 S.

K. Schmidt, Untersuchungen über die Länge der Zwischenkalbezeit sowie über
den F.influss des Alters und der Abkalbezeit auf die Milchergiebigkeit der Kühe.
Berlin, P. Parey, 1933. 8°. 68 S. M. 2.40

A. Koppe, Die wichtigsten Blutlinien des schwarzbunten ostfriesischen Rindes.
3te Aufl. Hannover, M. und H. Schaper, 1933.

F. Benesch, Die Geburtshilfe bei Rind und Pferd. (Entwicklungs- und Berichti-
gungsmechanik). Ein prakt. Kursus.....Berlin u.s.w., Urban und Schwarzen-
berg, 1933. 8°. VIII 223 S. m. 9 Abb. im Text. M. 8.50

J. Schmidt, E. Lauprecht und W. Winzenburger, Beitrag zur Fütterung von
Niederungskühen des Deutschen Rinderleistungsbuches. Berlin, P. Parey, 1933.
Gr. 8°. 48 S. m. 6 Abb. M. 2.40

C. Ehrlich, Die wichtigsten Krankheiten der Pferde. Hrsg. von der Dt. Ges.
f. Züchtungskunde. Berlin, P. Parey, 1933. Gr. 8°. 23 S. m. Abb.

S. von Kapff, Die Verhütung und Bekämpfung menschlicher und tierischer
Krankheiten durch heilsame Säuren. 3te Aufl. des Buches: Die Säuretherapie.
Karlsruhe, Kairos Verlag, 1933. 8°. 269 S. M. 3.75

A. Müller, Struktur und Aufbau der biologischen Ganzheiten. Ein Beitrag
zum Problem des Deszensus der Keimdrüsen der Säugetiere sowie der Tabes und
der Paralyse. Leipzig, J. A. Barth, 1933. Gr. 8°. XVI -f 192 S. M. 9.—

A. Usinger, Die Haltung, Aufzucht und Pflege heimischer Wildarten, Tiere
und Vögel. Neudamm, J. Neumann, 1933. Kl. 8°. 62 S. m. 16 Abb. M. 1.50

Baude, Contribution à l\'étude de l\'ergot du chien. Thèse de Toulouse. 1933.

Courtin, Accidents para- et pseudo-vitulaires observés chez la vache. Thèse dc
Paris. 1933.

Jourdin, La laine du mouton berrichon du cher. Etude zootechnique. Thèse
de Paris. 1933.

Lebrun, Recherches bactériologiques sur quelques cas d\'affections utérines chez
les carnivores. Thèse de Paris. 1933.

Carré, L\'agalaxie contagieuse de la brebis et de la chèvre. Sur la maladie des
jeunes chiens. Thèse de Paris. 1933.

Pinot, Considérations zootechniques et économiques sur l\'élevage du boeuf au
Tonkin. Thèse de Paris. 1933.

Soumadien, La pilocarpine. Ses principales indications en médecine vétérinaire.
Thèse dc Toulouse. 1933.

D. Borg, Einige Fälle von Hundetuberkulose mit bes. Berücksichtigung der
Gewebsreaktion. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

M. Thumes, Vergleichende Untersuchungen über die Einwirkung von Bakterio-
phagen des Hühnerdarms auf Bact. gallinarum Klein und Bact. pullorum Rettger.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

W. Lüders, Ueber Akropachie bei einem Hunde im Zusammenhang mit bös-
artiger Geschwulstbildung. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

W. David, Erscheinungen, Ursachen und Bedeutung von Virulenzschwankungen
beim Virus der Schweinepest. Habilitationsschrift Berlin. 1933.

W. Oeser, Der züchterische Aufbau des Minden-Ravensberger Schweines und
seine Nutzleistungen. Inaug.-Diss. Bonn-Poppelsdorf. 1933.

M. Frey, Morphologische und histologische Untersuchungen an der Schild-
drüse verschiedener Hunderassen. Inaug.-Diss. Bonn-Poppelsdorf. 1933.

K. H. Queisser, Die Verdaulichkeit von Hackfrüchten unter bes. Berücksichti-
gung der Zuckerrüben und der daraus anfallenden Futterstoffe bei Verabreichung
an Schweine. Inaug.-Diss. Halle. 1933.

H. Preussner, Ueber die Differentialdiagnose von Ikterus und Futtergelb auf
chemischen Wege unter bes. Berücksichtigung des Paratyphus. Inaug.-Diss. Ber-
lin- 1933-

C. Herrmann, Untersuchungen über qualitative und quantitative Unterschiede
der Milch von den vier Eutervierteln des Rindes. Inaug.-Diss. Jena. 1933.

Ik wil U hedenmiddag een ziektebeeld beschrijven, dat ik telken
jare in het vroege voorjaar eenige malen bij het schaap te zien krijg,
en waarover ik in onze Nederlandsche literatuur nog niets heb ge-
vonden, al is de ziekte, zooals ik uit mondelinge mededeelingen van
verschillende collegae weet, niet onbekend.

De anamnese luidt meestal, dat het schaap hoogdrachtig is, waar-
schijnlijk binnen enkele dagen moet lammeren, al een paar dagen
lusteloos was, minder eetlust had en nu vanmorgen niet meer overeind
was te krijgen.

Wij zien dan een dier, dat in een uitstekenden voedingstoestand is,
met een frequente hijgende ademhaling op één zijde ligt, dikwijls wat
klaagt of steunt, geen verhoogde temperatuur heeft.

De hartslag is frequent (150 slagen en meer), de slijmvliezen zijn
meestal te rood. Laat men het dier opheffen, dan kan het met eenige
hulp zich soms staande houden, maar zakt meestal óf dadelijk öf even
later als een zoutzak in elkaar.

Men krijgt dadelijk den indruk, dat hier geen eigenlijke verlamming
in het spel is. Het dier maakt een zeer zieken en soporeuzen indruk.
Een nader physisch onderzoek, voor zoover dit bij het schaap mogelijk
is, brengt geen orgaan-afwijking aan het licht. Bij vaginaal onderzoek
blijkt de cervix nog goed gesloten, soms bestaat een lichte prolapsus
vaginae. De faeces zijn macroscopisch en microscopisch normaal.

De urine is alkalisch of amphoteer, heeft een normaal s. g., kan wat
eiwit bevatten, maar is meestal albumen-vrij. Zoo kan ook de reactie
van Fehling wel eens positief zijn (zooals bij nader onderzoek blijkt
door lactose) evenals de urobiline-proef, maar meestal zijn de beide
reacties negatief. Steeds echter bevat de urine aceton en wel bijna
altijd in zeer groote hoeveelheden. Ik zou dit symptoom karakteristiek
willen noemen voor de onderhavige ziekte. Meermalen was het gehalte
zoo hoog, dat ik de urine 1600 maal kon verdunnen en nog een positieve
legal\'sche reactie zag.

Quantitatief werden waarden van 10—12 gram aceton per Liter
gevonden, welke bepalingen ik aan Dr. Seekles dank, wien ik gaarne
hier mijn erkentelijkheid voor zijn hulp betuig.

Bij het bloedonderzoek worden morphologisch geen afwijkingen ge-
vonden, d. w. z. het aantal roode en witte bloedcellen is normaal, de
leucocvten-formule evenzeer. Het haemoglobine-gehalte is dikwijls aan
den hoogen kant, (50 % volgens Sahli, normaal 40 a 46).

Naast de acetonurie is karakteristiek het aanwezig zijn van galkleur-
stof in het bloed. Zooals U waarschijnlijk bekend is, bevat het schapen-
bloed normaliter geen spoor bilirubine.

Daar ook andere kleurstoffen ontbreken behoort het schapenserum
wit (kleurloos) te zijn. Het serum van deze patiënten is daarentegen
geel, soms zelfs even geel als paarden- of runderserum. Voegt men aan
dit serum een gelijk volumen zoutzure alcohol toe (1 deel HC1. en
2 deelen spiritus fortior), mengt en kookt dit, dan krijgt men een blauwe
tot groene kleur (biliverdine).

De reactie van Hijmans van den Bergh is indirect. Over de betee-
kenis hiervan hoop ik bij een andere gelegenheid nog wel eens iets te
zeggen, volsta thans met te constateeren, dat deze ^directe reactie
ons wijst in de richting eener leveraandoening en ons een galsluwing
(die trouwens bij onze huisdieren zeer zeldzaam is) doet uitsluiten.
Te meer doen wij dit nog, omdat een bilirubinaemie van deze sterkte,
was zij afkomstig van een stuwing, ons bij het physisch onderzoek een
ictcrische verkleuring van slijmvliezen, sclera of huid had doen zien.
Clinisch is geen icterus te constateeren.

Inderdaad vinden wij bij de sectie bij onze schapen een meer of
minder hevige vettige leverdcgeneratie, of zooals ik meen tegenwoordig
te moeten zeggen, een pathologische vetinfiltratie.

Andere afwijkingen worden niet gevonden. Gelegenheid tot sectie
is er voldoende; immers slechts hoogst zelden treedt bij deze ziekte
genezing op. Deze is naar mijn ervaring alleen nog mogelijk als het
schaap zeer gauw lammert. Gebeurt dit binnen 1 a 2 dagen nadat het
dier niet meer kan staan, dan geneest het en meestal ook zeer snel.

Ik heb alles geprobeerd om een gunstigen afloop te krijgen, maar
tot nu toe heeft elke therapie gefaald. Eerst mijn heil zoekende in het
toedienen eener groote hoeveelheid alkali aan het lichaam, heb ik
zoowel per os als intraveneus bicarbonas natricus gegeven. Daarna
beproefd insuline en glucose, insufflatie van den uier met lucht, ondcr-
huidsche injectie van zuurstof.

Ten slotte intraveneus CaCl₂ (4—6 gr.) met MgCl₂ —2 gr.),
alhoewel in verband met de normale Calcium-waarde van het bloed
hiervoor geen aanwijzingen waren. Succes zag ik nooit van deze injectie;
wel dikwijls snel den dood erop volgen. Soms reeds tijdens de infusie.

Dit voorjaar zag ik een geval bij een schaap, dat een paar dagen
geleden gelammerd had. Hiervan zal ik de uitvoerige ziektegeschiedenis
geven, omdat het verloop ervan erg sleepend was en ik daardoor in
de gelegenheid was, het dier telkens weer te onderzoeken. Men vroeg

mijn hulp bij het schaap, omdat het ,,ineens blind was geworden".
Het had drie dagen te voren op geheel normale wijze 2 lammeren
geworpen, was nog goed gezond. Bij mijn komst op 4 Febr. \'viel mij
dadelijk op, hoe stupide het schaap was. Het nam nergens notitie van,
reageerde op geen enkelen prikkel en was alleen van de plaats te krijgen
als men het met geweld voorttrok.

Buiten gebracht gaf het niet het minste teeken van belangstelling
voor de lammeren, die in den stal gingen blaten. Het was ongevoelig
voor speldeprikken zelfs op zeer gevoelige plaatsen als neusspiegel,
tusschenklauwhuid, krooiirand. Ik kon den kop draaien in iedere richting
en dan werd deze houding bewaard zoolang ik wilde.

Patiënte was in zeer goeden voedingstoestand, had blijkbaar vol-
doende voedsel voor de jongen, die er goed uitzagen. Eetlust bestond
wel, maar men moest den kop in de voorgehouden haver duwen; hield
men het voedsel ook maar op korten afstand, b.v. 20c.m. van den mond
verwijderd, dan taalde het dier er niet naar.

s.g. 1020 zwak alkalisch, reacties op eiwit, suiker, galkleurstof, uro-
biline alle negatief. Aceton sterk positief. Bij 8oovoudige verdunning
nog positief. Quantitatief 9.4 gram per Liter. De proef van Hay (op
galzure zouten) negatief. Het calciumgehalte van het bloed hoog,
nl. 13*2 mg °₀, het phosphorzuur dito (6.4 mg.%).

Cholesterine 104 mg. % (ongeveer normaal). Het serum bevat veel
bilirubine (indirecte reactie). Ik stel voorloopig geen behandeling in,
om te zien hoe het verdere verloop is. Na 2 dagen lijkt het schaap beter.
Het heeft weer wat belangstelling voor de lammeren, loopt uit zich zelf
bij opjagen een paar passen, is niet atactisch, terwijl de sensibiliteit
veel meer normaal is.

Temp. 40,1, pols 100. Eetlust vrij goed. Drinkt veel. De defaecatie
is normaal; de lammeren krijgen blijkbaar nog voldoende melk.

De urine bevat echter nog meer aceton dan te voren, nl. 10.4 gr.
p. L. Het aceton is dus blijkbaar niet de oorzaak der sufheid.

Ik geef nu bicarbonas met suiker in groote doses (60 gr. bicarb. natric.
en 200 gr. suiker) : de therapie, die ons bij acctonurie van het rund
bijna altijd goede resultaten geeft. Drie dagen gaat alles goed; de boer
merkt niet veel bijzonders meer aan het dier; alleen wil het voortdurend
naar de sloot om te drinken.

Op 10 Febr. is het dier veel suffer, ligt bijna steeds en heeft diarrhee.
Eet niet meer. Aceton uit de urine verdwenen.

Slijmvliezen sterk hyperaemisch. Temp. 38.4, pols 100. De lammeren
hebben honger. Urine alkalisch, s.g. 1020, alle reacties negatief.

Het serum bevat meer galkleurstof. Het Ca- en P. gehalte is gedaald
(9.9 mg % en 3.2 mg %). Ik spuit thans in 6 gr. CaCl₂ en 2 gr. Mg Cl₂.
De injectie wordt goed verdragen, maar het schaap wordt niets beter.
Het blijft enkele dagen in denzelfden toestand en wordt op mijn verzoek
op 14 Febr. naar de cliniek gebracht.

Daar constateer ik nogmaals dezelfde bevindingen aan urine en
bloed. Alleen bevat de urine thans weer wat aceton, maar weinig
(bij 10 voudige verdunning is de reactie negatief). De faeces bevatten
iets bloed en zijn waterdun.

Een herhaalde injectie van Ca-Mg. doet het dier tijdens de infusie
sterven. Bij sectie wordt gevonden een acute haemorrhagische enteritis
en gedegenereerde lever en nieren. Collega Dr. Hoogland was zoo
welwillend de lever en nieren microscopisch te onderzoeken en vond
naast een parenchymaleuze leverdegeneratie sterke vettige ontaarding,
speciaal in de centrale-eilandjesgedeelten.

De nieren waren eveneens parenchymateus-vettig gedegenereerd;
opvallend celrijke en gezwollen vaatkluwens in de glomeruli (prik-
keling).

Een schaap moet waarschijnlijk over enkele dagen lammeren. Het
is gisteren bij den koppel achter gebleven; de eigenaar heeft het \'s avonds
op stal gezet (vlak bij de weide) en nu kan het niet meer overeind.
Bij mijn komst ligt het schaap plat op ééne zijde en doet niet anders
dan klagen. Het wil niet eten of drinken; met hulp kan het nog even
zich staande houden. Defaecatie normaal. Temp. 39.6. pols 140. Slijm-
vliezen te rood. Urine: s.g. 1018; reactie amphoteer, geen eiwit, geen
suiker, geen urobiline. Veel aceton. Bij 8oovoudige verdunning nog
positief. Bloed: veel galkleurstof. Ca 9 mg % P. 5.5 mg %.

Ik spuit voorzichtig 6 gr. CaCl₂ en 2 gr. mg Cl₂ in, welke infusie
wel wordt verdragen, maar geen zichtbare verbetering brengt.

Alleen houdt het klagen wat op en lijkt het dier iets minder soporeus.
Enkele uren later was het schaap volgens den eigenaar weer als vóór
de injectie. De toestand blijft zoo twee dagen; daarna brengt het schaap
3 lammeren ter wereld die na de geboorte dadelijk sterven, en geneest
het moeder-schaap spoedig.

Nadat ik in de literatuur wat ben gaan snuffelen, kan ik U over het-
geen ik hierin heb gelezen, het volgende overzicht geven:

In het Journal of the American Vet. Med. Association van 1928
vindt men dezelfde ziekte beschreven onder den naam van: „Acidosis
of pregnant ewes: so called pregnancy disease of sheep." Dimock,
Healy en Bullard schrijven in dat artikel, dat zij de laatste jaren
deze ziekte aantroffen in Kentucky, vooral in de maanden Januari
en Februari, meestal enkele weken vóór den partus. De oorzaak is
onbekend gebleven.

Weliswaar meende men in Colorado een bipolairen bacil als de ver-
wekker te moeten beschouwen, maar andere onderzoekers konden dit
niet bevestigen. Het is ook wel haast uitgesloten, dat men met een in-
fectieuze ziekte te doen heeft. Met bepaalde voedsels of bepaalde voe-
dermethoden heeft men de ziekte niet kunstmatig kunnen opwekken.
Wel meent men in Amerika, dat de grootste verliezen voorkomen bij

een intensieve graanvoedering met weinig hooi of klaver. Jn sommige
stallen sterven 20 a 25% der schapen.

De klinische symptomen komen precies overeen met de door mij
beschrevene. Vooral wordt de nadruk gelegd op de groote sopor, terwijl
ook soms zenuwverschijnselen worden gezien (tandeknarsen, neiging
tot rondloopen, den kop tegen den muur drukken enz.).

Zijn de patienten zoover, dat zij niet meer kunnen staan dan liggen
zij vaak in coma met naar achter getrokken hoofd.

De dieren zijn erg dorstig. In het begin wordt constipatie opge-
merkt, later wel diarrhee. Als de aangetaste dieren tijdens de ziekte
het nog tot lammeren brengen, worden ze direct daarna veel betel-
en genezen zij meestal. Bij sectie vonden de schrijvers alleen nierdege-
neratie en leverdegeneratie, soms plaatselijke necrose in dit laatste
orgaan. Bacteriologisch onderzoek leverde geen resultaat op, evenmin
entingen bij schapen, konijnen, caviae en muizen. In een elftal gevallen
is de urine onderzocht; steeds werd aceton gevonden (1% en meer),
geen suiker; eiwitreactie meestal positief. Slechts éénmaal werd de urine
alkalisch bevonden, in de overige gevallen meer of minder zuur. In
verband hiermede en met het feit, dat het ammoniak-gehalte der urine
lager was dan normaal, denken de Amerikaansche onderzoekers aan een
acidosis. Van drie patienten is de p.H van het bloed bepaald; deze
was te laag.

Ook hier trotseerde de ziekte elke behandeling; zij hebben dezelfde
middelen geprobeerd als ik; bovendien nog een botulinus-antitoxine
en verschillende preparaten ter immuniseering tegen haemorrhagische
septicaemie, waaraan blijkbaar in de beginne is gedacht.

In het leerboek van Hutyra en Marek vindt men een korte beschrij-
ving der ziekte onder de naam „Hepatitis parenchymatosa acuta ovum".

Wat Marek verder in dat hoofdstuk schrijft over „ähnliche Er-
krankungen" lijkt mij er niet mede te maken te hebben.

In de Fransche en Duitsche leerboeken vindt U zoo goed als niets
over de ziekte; wat men nog erover leest, is alleen een compilatie van
de buitenlandsche literatuur.

(Bv. Opperman: Lehrbüch der Krankheiten des Schafes, 1929.
pag. 239; Liégeois: Traité de Path. Médicalc des Animaux Domes-
tiques 1933, pag. 160).

Ook uit Zuid-Afrika wordt de ziekte beschreven en schijnt daar
ook eerst de laatste jaren pas meer en meer de aandacht te trekken.
Onze stamgenooten hebben haar met een zéér typischen naam gedoopt:
domziekte. Van Rensburg merkt op, dat de boeren, die hun schapen
liksteenen verstrekten, geen last ervan hadden. Er is daarom veronder-
steld, dat de domziekte zou zijn een deficientieziekte en wel een Aphos-
phorose, zooals de stijfziekte of lamziekte dat ook is.

anorganisch phosphor in het bloed. De Kock vond, evenals ik, echter
normale phosphor-cijfers. Een aphosphorosis dus niet ! Overigens
komen de symptomen geheel overeen met de boven door mij bespro-
kene.

Een beschrijving van de lever-veranderingen vindt men in een
artikel van Mac Fadyean (Journ. of comp. Path. and Th. 1924).

Een korte opsomming der symptomen leert ons, dat wij met dezelfde
ziekte te doen hebben. Belangrijke verliezen werden volgens Mc F.
gedurende de laatste 30 jaren aan de schapenhouders in Engeland
er door toegebracht. „The disease which, although it is by no means
rare in Great-Britain, appears to have hitherto received little attention
in veterinary literature". De dieren worden meestal ziek 2 a 3 weken
vóór den partus. In al de gevallen waren zij in goede tot zeer goede
conditie. De ziekte duurde meestal 2 a 3 dagen, soms korter, soms ook
10 a 14 dagen. Een urine- en bloedonderzoek heeft niet plaats gevonden.
De lever werd steeds meer of minder vergroot gevonden en vertoonde
het bekende beeld van de vetinfiltratie. De eilandjes waren bleek,
in een verder stadium is de teekening onduidelijk. Er is volgens Mc
Fadyean geen sprake van vettige degeneratie door toxische oorzaak.
De gevonden lever-afwijkingen zijn zóó, dat het geen twijfel lijdt,
of de ziekte en dood moeten eraan worden toegeschreven, alhoewel
men een minder hevige vetlever ook wel bij gezonde hoogdrachtige
schapen ziet.

In verband met wat ik tot nu toe met L besproken heb, lees ik U
thans een brief voor van collega Noordijk uit Texel, d.d. 7 Aug. 1932,
die zoo welwillend was mij op de volgende uitvoerige wijze in te lichten
en wien ik daarvoor gaarne mijn dank breng:

Naar aanleiding van Uw opmerking op blz. 952 (jaargang 1932)
van ons Tijdschrift betreffende het sterven van hoogdrachtige schapen,
zal het onderstaande U wellicht interesseeren.

De meeste Tcxelsche schapcnhouders weiden hun dieren op ver-
schillende perceelen, welke veelal in de onmiddellijke omgeving der
boerderij, doch ook wel op grootere afstanden hiervan zijn gelegen.
Voor de meeste veehouders is de 20ste Maart de dag waarop de eerste
lammeren kunnen worden verwacht; de dieren worden daarom één of
meer dagen voor dien datum in de onmiddellijke nabijheid der boerderij
gebracht, opdat voortdurende controle, zoowel op den dag als \'s nachts,
mogelijk is en hulp kan worden verleend waar deze noodig mocht zijn.

Het zal U duidelijk zijn dat het eene koppel schapen daartoe over één
enkel stuk weiland, het andere koppel over grooteren afstand naar de
boerderij moet worden gedreven. Dit drijven van deze hoogdrachtige
schapen geschiedt uiterst voorzichtig; iedere ervaren schapenhouder
weet dat een te gehaast „verweiden" voor de dieren nadeelige gevolgen
kan opleveren in den vorm van verwerpen der vruchten. Aangenomen
mag dus worden dat de schapen zeer voorzichtig op de landerijen

rondom de boerderij worden gebracht, en dat dit „verweiden" als
zoodanig geen nadeelige gevolgen voor de dieren behoeft op te leveren !

Toch komt het heel vaak voor dat één, doch meestal meer schapen
uit een pas verweid koppel op de boerderij ziek wordt(en). Deze ziekte
wordt door de Texelsche veehouders „ophaalziekte" genoemd; de eige-
naars brengen terecht het ontstaan der ziekte in verband met het eenige
uren tot enkele dagen tevoren plaats gehad hebbende „verweiden"
of zooals de veehouders het noemen „ophalen".

Deze ziekte komt sinds onheugelijke tijden voor, en tot voor enkele
jaren stierven deze dieren zonder uitzondering.

Enkele uren, soms enkele dagen, na het ophalen, worden de dieren
suf, eten niet meer, het herkauwen neemt men niet meer waar; de defe-
catie is vertraagd, soms echter treedt er geringe diarrhee op. De dieren
blijven steeds op dezelfde plaats zitten, den kop meestal recht vooruit
gestrekt. Een lichte graad van tympanitis is vaak waar te nemen. Uit
den neus vloeit niet zelden een vuil-groene uitvloeiing (regurgiteeren),
waarbij de dieren dan tevens snurken. De schapen zijn niet tot opstaan
te bewegen, en wanneer men de dieren optilt, zakken zij in elkaar;
zij zijn dus geheel verlamd in de achterhand. De meeste schapen sterven
binnen 12 uur; enkele houden het eenige etmalen uit. De temperatuur
is normaal; de ademhaling versneld ! De verschijnselen zijn dus vrijwel
dezelfde als die der melkziekte bij schapen, zooals ik die vermeldde in
ons tijdschrift van 1930, deel 57, aflevering II.

Merkwaardig is verder dat deze ziekte vrijwel steeds op dezelfde
bedrijven wordt waargenomen. Ook staat vast dat de ziekte alleen
optreedt bij schapen die „moddervet" zijn, en reeds een of meermalen
hebben gelammerd. Schapen die voor den eersten keer moeten lammeren
krijgen de ziekte nimmer. Schapen die in slechte conditie zijn evenmin;
bij duinschapen komt de ziekte dan ook vrijwel nimmer voor. Nog
is te vermelden dat bij sectie steeds twee of drie vruchten worden
aangetroffen; nimmer zag ik een dergelijk schaap met één vrucht.

Bij de sectie neemt men steeds waar een vettige degeneratie van de
lever; de nieren zijn tevens gedegenereerd en erg bleek van kleur.

Eenige malen werden organen en de inhoud van maag en darmen
ter onderzoek opgezonden naar de Rijksseruminrichting; het bacterio-
logisch onderzoek en het onderzoek op eventueel aanwezge vergiften
had een negatief resultaat. Gedacht werd aan een stofwisseling-ziekte.

Eenige jaren geleden zag ik op een bedrijf 7 schapen tegelijk aan deze
ziekte lijdende; de dieren stierven in een tijdsverloop van 24 uur alle-
maal. Een andere eigenaar deelde mij indertijd mede dat hij in een
voorjaar 12 zijner allerbeste schapen verloor. Deze eigenaar haalde
zijn schapen in verschillende koppels naar de boerderij. Toen hij er
12 verloren had, liet hij de overige lamschapen lammeren op het wei-
land waar de dieren zich bevonden; hij haalde de dieren dus niet meer
op. Van de schapen stierf er geen een !

Sinds 1929 worden door mij ieder jaar veel schapen, die gelammerd
hebben, dus schapen eenige dagen tot enkele weken na het lammeren,
behandeld tegen de melkziekte met CaCl₂ en MgCl₂. Het resultaat
dezer behandeling is schitterend. Bijna steeds zijn de dieren met een
enkele injectie van 4 gr. CaCi2 en gr. MgCi2 genezen, welke in-
jectie geschiedt in de jugularis; recidive treedt hierbij zelden op. Aan-
gezien de verschijnselen van de z.g. ophaalziekte merkwaardig over-
eenkomen met die der melkziekte, paste ik eenige jaren geleden dezelfde
therapie toe bij deze ziekte. Het resultaat was eveneens zeer goed,
alhoewel bij de ophaalziekte recidieve méér voorkwam. Naarmate
de schapen dichter bij het tijdstip van de geboorte der lammeren zijn,
is de kans op recidieve kleiner. Zoo ziet men schapen met ophaalziekte
na één injectie blijvend herstellen wanneer de lammeren nog op den dag
der injectie geboren worden ! Worden de lammeren enkele dagen na
de eerste injectie, dus na het optreden der ophaalziekte, geboren, dan
is vaak een tweede soms een derde injectie noodig voor blijvend herstel
is opgetreden.

Met deze therapie gaat er echter bij tijdige toepassing hiervan geen
schaap aan de ophaalziekte meer dood.

Dat de eigenaars der schapen deze behandeling weten te waardeeren,
bewijst het groote aantal door mij gedurende de laatste jaren behan-
delde dieren; nog dit voorjaar paste ik deze therapie toe bij 5 schapen
van een eigenaar, welke schapen prompt herstelden. Hiervan waren er
twee met de z.g. ophaalziekte, en drie welke sinds enkele dagen lamme-
ren bij zich hadden.

Verleden jaar kreeg ik op één dag bij één veehouder acht schapen met
ophaalziekte in behandeling, welke schapen na ieder twee injectiestoe-
gediend te hebben, tot verwondering van den eigenaar volkomen herstel-
den. Deze verwondering wordt verklaarbaar wanneer men bedenkt, dat
eertijds deze dieren onherroepelijk stierven, ondanks clc aderlatingen
welke door de veehouders op de patienten werden toegepast (een flinke
snede in een der ooren, en wanneer het noodig werd geoordeeld in beide
ooren).

Het merkwaardige van deze ophaalziekte vind ik steeds weer het feit
dat de ziekte speciaal op bepaalde bedrijven voorkomt. Dat de ziekte
echter niet alleen op Texel voorkomt, bewijst wel Uw opmerking naar
aanleiding waarvan ik U dit epistel doe toekomen. Bovendien levert
het verslag over de werkzaamheden v. d. Veeartsenijkundigen Dienst
1928 op blz. 242 daarvoor een bewijs. Collega Zuidam uit Hoofddorp
beschrijft daar volgens mijn meening precies dezelfde ziekte. Hij schrijft
daar nl. het volgende:

„Onder de hoogdrachtige schapen in deze streek komt een ziekte voor
waarbij de volgende verschijnselen zich voordoen. In het eerste stadium
blijven de schapen bij den koppel wat achter, blijven langer liggen en
eten onvoldoende. Daarna treden hersenverschijnselen op, gepaard met
verlies van het gezichtsvermogen, geheele verlamming en na een paar

dagen de dood. Bij secties door mij verricht, bleek, dat de aderen sterk
gevuld waren met taaie bloedstolsels en verder als eenige afwijking een
vettige degeneratie van de lever, terwijl in de baarmoeder minstens
twee, veelal drie groote lammeren werden aangetroffen. Buik- en borst-
organen werden een enkelen keer opgestuurd aan den directeur van het
Pathologisch Instituut van de Veeartsenijk. Hoogeschool te Utrecht.
Hierop ontving ik de mededeeling, dat de ziekte moest worden toege-
schreven aan stofwisselingsstoornis. In een enkel koppel gingen 6 schapen
aan deze ziekte te gronde".

De urine van deze dieren werd door mij nimmer onderzocht; een keer
was ik zoo gelukig wat urine te verzamelen, welke urine door Prof.
Sjollema werd onderzocht. Hierin werd veel aceton gevonden. Ook in
verschillende bloedmonsters w^rerd veel aceton gevonden.

Prof. Sjollema heeft zeer veel monsters bloed van schapen met
ophaalziekte en met melkziekte onderzocht, en vond bij beide ziekten
ongeveer dezelfde cijfers; wellicht is hier dan ook sprake van een en
dezelfde ziekte.

\'Pot zoover. Het is mij bekend, dat Prof. Sjollema over dit bloed-
onderzoek bij schapen nog wel nadere mededeelingen zal doen en dat
zijn cijfers anders zijn dan de mijne.

Samenvattende meen in de conclusie te mogen trekken, dat de ziek-
te uit Texel niet dezelfde is als de door mij beschrevene. Dit blijkt
in de eerste plaats uit het snellere beloop, ten tweede uit de verschillen
in Ca- en P. waarden van het bloed, ten derde uit het feit, dat bij de
Texelsche ziekte uitnemende resultaten worden verkregen met de Ca.
Mg. injectie, terwijl deze geheel in den steek laat, zelfs het einde verhaast
bij de door mij beschreven acetonurie der hoogdrachtige schapen.

Het is vooral de reactie op biluribine in het bloed, die ons hier een
goede, betrouwbare aanwijzing geeft, dat de leverfunctie gestoord is.
Eigenaardig is het, dat urobilinurie wel eens voorkomt, maar toch
meestal ontbreekt. Het is trouwens hoe langer hoe meer voor mij vast-
staande, dat de galkleurstof-reactie in het serum een betere en vroeger
optredende aanwijzing geeft voor de meeste leveraandoeningen dan de
urobiline-reactie in de urine.

Es wird eine Krankheit beschrieben die bei hochlrächtigen Schafen vorkommt;
ausnahmsweise sofort nach der Geburt der Lämmer. Die Schafen befinden sich
ohne Ausnahme in gutem bis sehr gutem Nahrungszustande. Symptome: starke
Sopor, kein Fieber, frequentes Atmen, Sensibilität stark abgenommen oder aufge-
hoben. Die Tiere bleiben stehen wo man sie hinsetzt, nehmen von nichts mehr Notiz
und scheinen blind. Bald sind sie nicht mehr im Stande zu stehen. Am Anfang
Verstopfung, nachher oft Diarrhöe. Zum Schluss manchmal Krämpfe. Karak-
teristisch ist die starke Acetonurie, oft enthält der Urin mehr als i % Aceton. Reaktion
des Harns amphoter oder alkalisch; Eiweiss und Zucker abwesend, Urobiline auch
meistens. Das Blutserum enthält meistens Gallefarbstoff. Morphologische Blutunter-
suchung keine Abweichungen. Ca. P. und Mg Gehalt des Blutes normal. Dauer
der Krankheit einige Tage. Prognose inläust, es sei denn das die Schafe bald Lämmer
werfen, wonach Heilung eintritt. Euter-insufflation, intravenöse Einspritzung mit

CaCL und MgCl_ä, subkutane Lufteinspritzung, Injektion mit Glucose und Insulin
(wonach die Acetonurie verschwindet), grössere Dosen Natriumbikarbonat und
Zucker ,,per os", nützen nichts.

Wahrscheinlich ist diese Krankheit identisch mit der „Domziekte" in Süd-Afrika,
die „Acidosis in pregnant ewes" in England und Amerika. Bei der Sektion findet
man eine fettige und parenchymatöse Leberentartung und eine parenchymatöse
Nierenentartung, manchmal eine akute Enteritis.

Nicht identisch ist die Krankheit mit der, welche auch bei hochträchtigen Schafen
vorkommt, das gleiche klinische Bild hat, wobei auch eine Lebergeneration vorkommt,
aber wobei niedrigen Ca und P. Gehalt des Blutes gefunden wird. Siç wird in man-
chen Gegenden Hollands konstatiert, besonders auf der Insel Texel (Noordijk).

Hier bei rettet die CaCL—MgCL Einspritzung (intravenös) das Leben. Diese
Krankheit, welche viel Übereinstimmung zeigt mit der Gebärparese bei Schafen,
verläuft auch schneller.

The author describes a disease occurring in sheep in the last weeks of gestation
or, in some cases, just after delivery.

Symptoms: great dullness, no fever, frequent respiration, strongly decreased or
lossed sensibility. The animals remain standing on the place where they are set
down and do not take notice of anything, seem to be blind.

Soon they are not able to stand any longer. In the initial phase there is consti-
pation, later on diarrhoea. Sometimes they end in convulsions.

A pronounced acetonuria is characteristic. The urin often contains more than
i% of aceton. The reaction of the urin is amphotair or alcaline; albumen and sugar
are absent, urobiline mostly too.

The bloodserum always contains bilirubin. Morphological bloodresearch shows
no abnormalities. The blood contains the normal percentage of Ca, P, and Mg.

The disease only lasts some days. Prognosis: absolutely infavourable, unless the
sheep lamb; in this ease the animals recover quickly.

Insufflation of air in the udder, intravenous injection of CaGl, or MgGL, subcu-
taneous injection of air, injection of glucose and insulin (after which the acetonuria
disappears) large doses of sodium bicarbonate and sugar per os have no results.

Probably this disease is identical to the South-african Domziekte, the acidosis
in pregnant ewes in England and America.

After dissection a fatty and parenchymatous liverdegeneration, sometimes an acute
enteritis is found.

This disease is not identical to that one which also occurs in high-pregnant sheep,
showing the same clinical picture and liverdegeneration and which is seen in some
parts of Holland (Texel).

In those cases the intravenous injection of CaCL-MgCL has excellent results.
This disease showing great resemblance to milkfever in sheep, shows a quicker
progress too.

L\'auteur nous décrit une maladie n\'atteignant que les brebis qui sont à terme,
ou en quelques cas, immédiatement après l\'agnelage. Sans exception les brebis
atteints étaient en bon, respect, en excellent état d\'entretien.

Symptômes observés : abattement profond: non fébricitants; respiration fréquente:
sensibilité fortement réduite ou totalement supprimée.

Les patients restent debout sur place sans se remuer; absolument indolents;
aveugles comme il parait. Bientôt ils ne sont plus capables dc rester sur pied. Au
début de la constipation, plus tard souvent de la diarrhée. A la fin quelquefois
des crampes, des convulsions. La maladie est caractérisée par l\'acétonurie; souvent

l\'urine renferme plus que i p. c. d\'acétone. La réaction de l\'urine est amphotaire
ou alcaline; celle-ci ne contient ni d\'albumon, ni de sucre, ni d\'urobiline non plus.

La durée de la maladie est de quelques jours; le pronostic est invariablement
défavorable, à moins que les brebis agnellent; s\'il en est le cas, bientôt les animaux
sont rétablis.

Ni l\'insufflation de la mamelle, ni l\'injection intraveineuse de chlorure de calcium
ou de chlorure de magnésium, ni l\'injection souscutanée d\'air, ni l\'injection de
glucose ou d\'insuline (après laquelle l\'acétonurie disparait), ni l\'administration
orale de fortes doses de bicarbonate de soude non plus, n\'excercent aucun effet
favorable.

Probablement cette maladie est identique à la „Domziekte" en Afrique méridio-
nale, et à ,,1\'acidosis in pregnant evves" en Angleterre et en Amérique.

L\'autopsie ne révèle qu\'une dégénérescence graisseuse et parenchymateuse du
foie; parfois une entérite aiguë.

Par contre cette maladie n\'est pas identique à celle constatée à plusieurs reprises
en certaines régions en Hollande et notamment dans Pile de Texel (Noordijk).

Cette maladie atteint aussi les brebis à terme de la gestation et s\'écoule sous les
mêmes signes cliniques. On peut observer aussi une dégénérescence du foie, toute-
fois, la teneur en Ca et en P du sang reste basse; l\'injection intraveineuse de CaCL-
MgCl,. se montre bien efficace. D\'ailleurs l\'auteur put constater que cette maladie,
qui ressemble beaucoup à la fièvre vitulaire des brebis, a une marche plus vite.

Over recente vondsten van beenderen in een veenlaag in de duinstreek
tusschen Hillegom en Lisse.

Rij het afgraven van terreinen der voormalige buitenplaats Vecncnburg tusschen
Hillegom en Lisse zijn in een veenlaag onder het zand van geologisch ouder duin
beenderen gevonden van het edelhert, de ree en den bever, alsook van huisdieren.

De huisdierresten wijzen, naar den palaeontoloog Dr. J. J. A. Bernsen heeft aange-
toond, op een klein hoogpootig varken en op een klein huisrund met korte, afge-
platte horens, overeenkomend, wat het varken betreft, met het „Torfschwein" en,
wat het huisrund aangaat, met het „Torfrind" der oudere Zwitsersche paalwoningen
ongeveer tot de zesde eeuw onzer jaartelling is blijven voortbestaan.

Van het ,,\'Torfrind" maken veredelde nakomelingen, onder den naam van het
,,Braunvieh", nog heden een belangrijk bestanddeel uit van den veestapel in de
Alpen.

Onderzoekingen van Prof. Bolk hebben aangetoond, dat het toenmaals bewoon-
bare deel van Nederland in vóór-Germaanschen tijd door het Alpine mcnschenras
is bevolkt geweest. De in het Noorden binnengedrongen Friezen hebben later waar-
schijnlijk hun eigen, grooter rundvee meegebracht; de alleroudste terpen bevatten
nog beenderresten van een reeds niet minder zuiver „Torfrind".

De veenlaag van Veenenburg met resten van edelhert, ree en bever doet
vermoeden, dat het een boschrijke, moerassige streek met een vochtig klimaat is
geweest.

De in de veenlaag gevonden steenen bijlen, klokbeker en bronzen voorwerpen
wijzen op den Bronstijd (plm. 1000 jaar vóór Chr.). v. D. B.

Uit NATURA, Maandorgaan der Nederlandsche Natuurhistorische Vereeniging,
No. 8, 15 Aug. 1933; door W. v. Harencarspel.

(Uit de Veterinaire Afdeeling van het Centraal Laboratorium voor de
Volksgezondheid te Utrecht.

BACTERIOLOGISCHE EN SEROLOGISCHE ONDERZOE-
KINGEN IN VERBAND MET PARA-
TYPHUS BIJ HET KALF i)

Van de primaire dierparatyphosen is de kalverparatyphus wel de
meest bekende. De verwekker van deze infectieziekte behoort tot de
groep der enteritis Gartner-bacillen, hoewel ook enkele malen Aert-
rycke-s. Breslaubacillen als oorzaak werden aangetoond (Henninger
Lehr).

De eerste beschrijving van deze ziekte, welke in ons land frequent
voorkomt, danken we aan Thomassen *). Deze noemde het oorzakelijk
micro-organisme pscudotyphusbacil. Later werden nog verschillende
andere namen aan het zelfde microörganisme gegeven o.a. pseudo-
colibacil (Poels, 1899), paracolibacil (C. O. Jensen 1905).

Van de Nederlandsche onderzoekers, die zich met de bestudeering
dezer Gartnerbacillose, vooral uit een oogpunt van vleeschkeuring
hebben beziggehouden, noem ik hier Luxwoi.da ³) en Douma ⁴). Een
uitvoerige monographie over de kalverparatyphus werd bewerkt door
Karsten ⁵), terwij, later door dezen onderzoeker een beknopt samen-
vattend artikel werd geschreven ⁶).

Ook bij het volwassen rund komen, horwei in geringer aantal, in-
fecties met Gartnerbacillen voor. Reeds door Poels \') is er terloops
op gewezen, dat pseudocolibacillen bewoners kunnen zijn van het
maag-darmkanaal der runderen. Latere onderzoekers hebben aange-
toond, dat deze bacillen infcctieuze ziekten bij runderen kunnen ver-
oorzaken, welke soms een enzoötisch karakter aannemen. De aangetaste
dieren maken een meer of minder sterk zieken indruk en hebben veelal

een met koorts verloopende haemorrhagische enteritis. Enkele rnaleri
wordt gewezen op een onderling verband tusschen de ziekte bij de kal-
veren en de volwassen dieren ¹). Verschillende gevallen van vleesch-
vergiftiging worden vermeld, welke in verband met deze Gärtner-
infecties der runderen zijn voorgekomen. Een mooi voorbeeld hiervan
vinden wij bij Lange en Preszler ²). Ook de melk van deze dieren
kan gevaar voor de volksgezondheid met zich meebrengen. Bourmer
en Doetsch ³) berichten in dit verband over 80 ziektegevallen bij den
mensch, welke door gebruik van kaas waren veroorzaakt. De melk,
waaruit deze kaas werd bereid, was besmet door een koe, die geen dui-
delijke ziekteverschijnselen had, echter met de faeces Gärtnerbacillen
uitscheidde. Een analoge waarneming werd gedaan door Bermbach ⁴).
Een uitvoerig onderzoek over de Gärtnerinfecties bij kalveren en run-
deren is medegedeeld door Pröscholdt ¹), terwijl in een publicatie
van recenten datum van Karsten ⁵) over een vergelijkende studie
van de Gärtnerinfectie bij kalveren en volwassen runderen wordt bericht.
De nadruk wordt erop gelegd, dat de volwassen runderen, in tegenstel-
ling met de kalveren, na een doorstane infectie vaak langdurig met de
faeces paratyphusbacillen uitscheiden. Deze bacillendragers vormen een
gevaar voor de overige dieren op denzelfden stal.

Uit een oogpunt van vleeschkeuring is van belang: ie, dat zoowel
bij het kalf als bij het volwassen rund ziekteverschijnselen kunnen
ontbreken; 2e, dat in tegenstelling met het vaak pathognomonisch
pathologisch-anatomisch beeld bij het kalf de veranderingen bij de
Gärtnerinfectie van het volwassen rund slechts zelden typisch zijn.
De bekende miliaire- en grootere necrosehaarden in de lever, alsmede
de hyperplastische miltzwelling, welk bij de kalveren zoo vaak worden
waargenomen, mist men als regel bij het volwassen rund.

In verband met het feit, dat de paratyphusinfectie bij het rund
enzoötisch kan optreden, verdient het aanbeveling, om bij het vast-
stellen van een dergelijke infectie, waarvoor in de eerste plaats de
vleeschkcuringsdiensten in aanmerking komen, de herkomst van dit

dier na te gaan en een bacteriologisch- en serologisch onderzoek bij alle
dieren van de betreffende stal in te stellen. Dit onderzoek zou ten-
minste eenmaal, bijvoorbeeld na 8 ä 10 dagen moeten worden herhaald.
Op deze wijze zouden behalve de klinisch zieke, ook de latent geïn-
fecteerde dieren, alsmede de bacillendragers kunnen worden opgespoord.
Dergelijke onderzoekingen zouden tevens moeten plaatsvinden in aansluiting aan
vleeschvergiftigingen, waarbij als oorzaak een rund wordt aangewezen, dat aan
paratyphus heeft geleden. Melk uit besmette stallen zou moeten worden ge-
pasteuriseerd, terwijl bij voorgenomen slachting van een dier uit deze
stallen, de betreffende keuringsdienst zou moeten worden gewaarschuwd.
Na de slachting zou dan steeds een uitgebreid bacteriologisch onder-
zoek moeten volgen. Volgens Karsten 12) zouden de bacillendragers
met zekerheid zijn te onderkennen door bacteriologisch onderzoek van
den galblaas-inhoud.

Enkele jaren geleden werd door mij een dergelijk stalonderzoek ver-
richt. In verband met de aandacht, welke vooral gedurende den
laatsten tijd aan dit onderwerp wordt besteed, komt het mij ge-
wenscht voor, de resultaten van dit onderzoek mee te deelen.

Op 4 April 1930 werd ons door collega Rinses, Directeur van den
vleeschkeuringsdienst „Zaanstreek" bericht, dat korten tijd 11a elkaar
twee kalveren waren geslacht, respectievelijk 10 en 17 dagen oud,
waarbij miliaire necrose van de lever, veroorzaakt door bacillus enteri-
tidis Gärtner, was waargenomen (het bacteriologisch onderzoek van
milt en vleesch had een negatief resultaat opgeleverd). Beide kalveren
waren afkomstig van eenzelfde boerderij te Krommenie.

Enkele dagen later (7 April) moesten weer twee kalveren van dezelfde
boerderij worden geslacht, waarbij bleek, dat ook deze dieren aan para-
typhose lijdende waren.

Het eene kalf was 3 dagen oud en vertoonde bij de keuring acute catarrhalc
enteritis met gezwollen mesenteriale lymphklieren, benevens serofibrineuze Poly-
arthritis v.n. van de ellebooggewrichten. In de organen waren geen miliaire haardjes
aanwezig. Bij het bacteriologisch onderzoek werden in milt, lever, nier, mesenteriale
lymphklieren, vleesch en darminhoud enteritis-Gärtnerbacillen aangetoond.

Het tweede kalf was 7 dagen oud en had de volgende veranderingen: miliaire
haardjes in lever en nieren, acute catarrhalc gastro-enterilis met sterk gezwollen
mesenteriale lymphklieren, benevens serofibrineuze Polyarthritis v.n. van de knie-
gewrichten. Bij cultureel onderzoek bleken in milt, lever, mesenteriale lymphklieren
en darminhoud enteritis-Gärtnerbacillen aanwezig te zijn, daarentegen waren de
nieren en het vleesch kiemvrij.

Op genoemde boerderij bevonden zich 22 koeien en 4 kalveren,
(3—4 weken oud), waaraan geen ziekelijke afwijkingen waren waar
te nemen, met name kwam geen diarrhee bij deze dieren voor. Teneinde
11a te gaan of zich latent geïnfecteerde dieren, eventueel bacillendragers,
op den stal bevonden, werd met den eigenaar overeengekomen, dat door
den practiseerenden dierenarts van elk dier afzonderlijk een monster

faeces en bloed en van de melkgevende dieren tevens een monster melk
zou worden genomen. Mede aanleiding tot dit onderzoek was een
mededeeling van Dr. Talma, arts te Krommenie, dat jaarlijks in de
omgeving gedurende den zomer tientallen patienten voorkwamen,
welke aan diarrhee lijdende waren, waarvoor geen oorzaak kon worden
vastgesteld.

Op 9 April 1930 werden de genoemde monsters in steriel glaswerk
verzameld en naar onze afdeeling gezonden, alwaar den volgenden
dag met het onderzoek werd aangevangen. In het geheel werden 26
monsters bloed, 26 monsters faeces en 16 monsters melk ontvangen.

Van elk bloedmonster werd een hoeveelheid van ^ 1 ccm geënt
in druivensuiker-bouillon, waaruit na 1 en 3 dagen Endopiaten werden
gestreken.

Van elk faeces-monster werden, zoowel direct als na ophooping
gedurende 24 uur in tetrathionaat-bouillon volgens Müller, Endo-
piaten geënt.

Van elk melkmonster werden, zoowel direct als na ophooping in
druivensuiker-bouillon en in tetrathionaat-bouillon, culturen op Endo-
piaten aangelegd.

Het gelukte op deze wijze in de faeces van twee volwassen runderen en van
twee kalveren paratyphusbacillen aan te toonen, welke alle tot het Gartner-type
behoorden.

Van belang is, dat bij deze 4 faecesmonsters reeds bij dirccten uit-
strijk paratyphuskoloniën tot ontwikkeling kwamen en wel bij één der
volwassen runderen in groot aantal.

Het onderzoek van de bloed- en melkmonsters, alsmede van 22 mon-
sters faeces op de aanwezigheid van paratyphusbacillen verliep nega-
tief. Van de volwassen runderen scheidden dus g% paratyphusbacillen met de
faeces uit, daarentegen van de kalveren 50%. Beide positieve runderen
stonden droog, zoodat niet kon worden nagegaan of ook met de melk
paratyphusbacillen werden afgegeven.

Alle Enteritis-Gartnerculturen, welke uit de faeces waren verkregen,
werden uitvoerig op hun cultureelc- en serologische eigenschappen
onderzocht, terwijl ook virulentie-proeven bij muizen werden ingesteld.
Ter controle werden enkele Gartnerstammen, uit organen van zieke
kalveren gekweekt, waaronder één afkomstig was van een kalf uit
denzelfden stal, alsmede enkele vleeschvergiftigingsstammen, op dezelfde
wijze onderzocht.

Er werden geen verschillen tusschen de onderscheidene Gartnerstammen waar-
genomen.

Het cultureel onderzoek geschiedde door enting op de „bonte rij". Glucose, mal-
tose en mannitol werden onder zuur- en gasvorming ontleed, lactose, saccharose,
arabinose en rhamnose bleven onaangetast. De indolreactie was steeds negatief.

typhussera. Alle culturen gaven een positieve, grofvlokkige reactie met Enteritis-
Gärtnerserum, ongeveer tot aan den titergrens, daarentegen een negatieve met
Aertrycke-, Schottmüller- en Suipestiferserum in verdunning i : 200. Met typhus-
serum werd een fijnkorrelige meeägglutinatie waargenomen.

Alle onderzochte stammen bleken, zoowel na voedering als na subcutane inspui-
ting, pathogeen voor muizen te zijn.

Met de bloedsera, welke na centrifugeeren der ingezonden bloed-
monsters waren verkregen, werden agglutinatieproeven verricht. Het
gedrag van elk serum werd nagegaan tegenover twee verschillende
culturen van bac. Enteritidis-Gärtner en een stam van bac. Paratyphi B.
Aertrycke. De beide Gärtnerculturen waren geïsoleerd uit organen van
z.g. paratyphuskalveren, één ervan was afkomstig van het 3 dagen oude
kalf, hetwelk hiervoren beschreven is. Voor het instellen der reactie
werden afspoelsels in physiologische keukenzoutoplossing van i 20 uur
oude agarculturen gebruikt. De aflezing geschiedde na verblijf der
buisjes gedurende 2 uur bij 37° C. en ^ 20 uur bij kamertemperatiuur.

Op deze wijze konden in de bloedsera van ig volwassen runderen, waartoe
ook de twee bacillenuitscheiders behoorden, in een verdunning van 1 : 50 agglu-
tininen ten opzichte van de gebezigde Gärtner- en Aertryckeculturen worden
aangetoond. De intensiteit dezer waargenomen reacties liep onderling
uiteen. In een verdunning 1 : 125 werd met geen dezer sera een positieve agglu-
tinatiereactie vastgesteld.

Aangezien de ervaring bij mensch en dier leert, dat na een infectie
met Gärtnerbacillen wel agglutininen ten opzichte van deze micro-
organismen ontstaan, echter geen of nagenoeg geen mede-agglutininen
tegenover Aertrycke- of andere paratyphusbacillen, mogen wij uit het
feit, dat bij genoemde 19 runderen agglutininen ten opzichte van Gärt-
ner- en Aertryckebacillcn in gelijk sterke mate (serumverdunning 1 : 50)
aanwezig waren, afleiden, clat deze agglutininen niet op een infectie
met Gärtnerbacillen berusten.

De sera van 3 volwassen runderen, zoomede van de 4 kalveren
vertoonden in een verdunning 1 : 50 met geen der gebruikte paratyphus-
culturen een spoor van agglutinatie. De negatieve bevindingen bij alle
onderzochte kalversera zijn in overéénstemming met die van Karsten
(monographie blz. 65), die bij gezonde kalveren op zijn vroegst in de
4e levensmaand agglutininen ten opzichte van Gärtnerculturen zag
optreden. In onderstaande tabel zijn de resultaten der bacteriologische
en serologische onderzoekingen weergegeven;

Koe i

,, 2

,, 6

„ 10
,, 11
,, 12
„ 13
» \'4

15
» ¹⁶

.. \'7
„ 18

,, 20
,, 21
>> 22
Kalf 23
». 24
.» 25
„ 26

De beide bacillen-uitscheidende kalveren werden 20 dagen na het
verrichten van de hierboven genoemde bacteriologische- en serologische
onderzoekingen in het abattoir te Zaandam geslacht. Deze kalveren
waren nu 6 a 8 weken oud. Bij het klinisch onderzoek vóór het slachten
werden geen afwijkingen vastgesteld. Na de slachting werden de vol-
gende pathologisch-anatomische veranderingen gevonden.

Kalf Mo. 25. Verscheidene grijze miliaire haardjes in de lever, slechts
enkele in de nieren; catarrhale enteritis van den dunnen darm.

Het microscopisch onderzoek der miliaire haardjes vertoonde het
beeld der poliferatieve „Ledschbor-haardjes".

Beide kalveren werden aan een uitvoerig bacteriologisch onder-
zoek onderworpen. Uit milt, lever, nieren, mesenteriale lymphklieren,
musculatuur en galblaasinhoud werden culturen aangelegd op agat-
en in druivensuiker-bouillon. Met uitzondering van de lever van kalf
No. 25, waarin colibacillen werden aangetoond, waren alle overige
onderzochte organen steriel. Bovendien werd van ieder kalf afzonderlijk

de inhoud van duodenum, jejunum, ilium, coecum, colon en rectum
op de aanwezigheid van paratyphusbacillen onderzocht, echter met
negatief resultaat.

Het blijkt derhalve, dat bij geen der beide kalveren, paratyphusbacillen in
organen of darminhoud konden worden aangetoond, hoewel zulks 20 dagen te
voren, wal betreft de faeces, wel het geval was.

Zooals reeds vermeld, verliep het serologisch bloedonderzoek, hetwelk
20 dagen voor het slachten plaats vond, negatief. Dit onderzoek werd nu
herhaald met bloed, dat bij de slachting uit de halsslagader was opge-
vangen.

Het resultaat van dit onderzoek was, dat het bloedserum van kalf jXo. 25
tot in een verdunning van r : 200 een positieve agglutinatiereactie gaf met Bacillus
enteritidis Gärtner en het bloedserum van kalf No. 26 tot in een verdunning
1 : 400. Beide bloedseragaven in een verdunning 1 : 50 een negatieve reactie met
Aertrycke-, Schottmüller- en Suipestifer-bacillen.

Zeer waarschijnlijk waren dus de kalveren korten tijd voor het
eerste onderzoek langs den weg van het digestie-apparaat met Gärtner-
bacteriën geïnfecteerd, zoodat nog geen agglutininen waren gevormd.

Blijkens de miliaire haardjes, welke bij de sectie aanwezig waren,
heeft er een verspreiding dezer bacteriën door het lichaam plaats-
gevonden, waarbij agglutininenvorming is opgetreden. In verband met
het negatieve resultaat van het bacteriologisch onderzoek moet worden
aangenomen, dat de kalveren de infectie hadden overwonnen en op weg
van genezing waren.

De algemeene opvatting is, dat de kalveren zich per os infecteeren,
waarna de bacteriën via den bloedstroom in alle organen terecht komen.
In dit stadium zijn de paratyphusbacillen niet in de faeces aan te toonen.
In de verschillende organen worden veranderingen opgewekt en wel
speciaal in de lever. Van hieruit worden de bacillen in de gal afgegeven,
waar deze microben een uitstekenden voedingsbodem vinden. Met de
gal worden zij dan in groote hoeveelheden in den dunnen darm uitge-
scheiden, welke dan secundair wordt aangetast.

In verband met het feit, dat bij het eerste onderzoek in de faeces
Gärtnerbacillen werden gevonden en geen aglutininen in het bloed,
terwijl 20 dagen later in het bloedserum specifieke Gärtneragglutininen,
echter nergens in het lichaam, met name niet in de galblaas, Gärtner-
bacillen konden worden aangetoond, mag worden aangenomen, dat de
Pathogenese ook anders kan verloopen n.1.:

primair een vermenigvuldiging der paratyphusbacillen in het darmkanaal en
secundair, een infectie van de verschillende organen.

Vatten wij de resultaten van dit onderzoek in het kort samen, dan blijkt
dat in een stal, waar paratyphus onder de kalveren voorkwam, onder de
gezonde dieren 2 kalveren (50%) en 2 koeien (9%) werden aangetroffen,
welke met de faeces Gärtnerbacteriön uitscheidden, evenwel geen spe-

cifieke agglutininen in hun bloedserum hadden, althans niet bij het eerste
onderzoek. Bij de slachting der twee bacillenuitschcidende kalveren,
20 dagen later, waren typische paratyphushaardjes in lever en nieren
aanwezig, echter geen paratvphusbacillen in organen of darminhoud.
Daarentegen bevonden zich op den dag der slachting in het bloedserum
van deze dieren specifieke agglutininen ten opzichte van Gartner-
bacteriën, respectievelijk in verdunningen van 1 : 200 en 1 : 400.

De uitscheiding van Gartnerbacteriën door de kalveren was dus maar
van korten duur geweest, hetgeen in overéénstemming is met de heer-
schende opvatting. De aanwezigheid van agglutininen in het bloedserum,
bij afwezigheid van paratvphusbacillen in het lichaam der beide kal-
veren, wijst er op, dat een positieve agglutinatie-reactie op zichzelf
geen aanleiding tot strenge maatregelen behoeft te zijn.

Over den duur der bacillen-uitscheiding door de volwassen dieren,
alsmede over een eventueel later opgetreden agglutininenvorming heb
ik geen gegevens kunnen verzamelen, aangezien ik tot mijn spijt ver-
hinderd was een tweede stalonderzoek te verrichten. In de Duitsche
(literatuur Karsten 1933) wordt een onderscheid gemaakt tusschen
toevals- of gelegenhcidsuitscheiders en langdurige uitscheiders („Dauer-
ausscheider"). De eerste zouden gekenmerkt zijn door het uitscheiden
gedurende een korten tijd van een klein aantal Gartnerbacteriën en de
afwezigheid van Gartneragglutininen in het bloedserum, de laatste
zouden gedurende langen tijd bacillen met de faeces uitscheiden en een
positieve agglutinatiereactie hebben. Bij ons onderzoek gelukte het bij
beide runderen door directen uitstrijk op endopiaten paratyphus-
koloniën aan te toonen, bij één van de twee zelfs in groot aantal. Op
grond hiervan, dus afgezien van de negatieve agglutinatiereactie, zou
dus één van de volwassen runderen tot de langdurige uitscheiders
moeten worden gerekend. Een uitgebreid onderzoek zal moeten uit-
maken in hoeverre de genoemde indeeling der bacillendragers juist is.

Men zou kunnen meenen, dat deze Gartnerbacillen ubiquitaire
kiemen zijn, welk onder bepaalde omstandigheden een ziekmakende
werking zouden kunnen uitoefenen. Op grond van eigen onderzoekingen
en literatuurstudie komt Karsten (monographie blz. 51) tot de con-
clusie, dat de verwekkers der paratvphus pathogene kiemen zijn, welke
behalve bij zieke- en genezen kalveren en op de door deze dieren
besmette voorwerpen, in de natuur geen algemeene verbreiding hebben
gevonden.

Onderzoekingen bij een groot aantal runderen, welke spoedig zullen
worden gepubliceerd, hebben mij de overtuiging gegeven, dat deze
opvatting van Karsten juist is.

Bovengenoemde bacillenuitscheidende koeien vormen een gevaar
voor de verspreiding der ziekte onder het vee. In dit verband dient erop
te worden gewezen, dat in de literatuur verschillende gevallen zijn
vermeld, waarbij paratvphus der kalveren werd veroorzaakt, door het

brengen van een bacillenuitscheidend rund op een tot dusver onbe-
smetten stal. Bovendien dreigen hier gevaren uit een oogpunt van volks-
gezondheid. Door bezoedeling der melk met faeces van besmette dieren
kunnen infecties op den mensch worden overgebracht. Dit is tevens
mogelijk door gebruik van vleesch, afkomstig van latent geïnfecteerde
runderen, waarbij geen afwijkingen worden gevonden, welke bijzondere
maatregelen noodzakelijk maken. Het komt mij om deze redenen dan
ook gewenscht voor, dat onderzoekingen, als hierboven beschreven,
op ruimere schaal worden voortgezet.

Aan het einde van deze mededeeling betuig ik volgaarne mijn bij-
zonderen dank aan collega Rinses voor zijn welwillende medewerking.

In een stal, waar paratyphus onder de kalveren voorkwam, werden
onder de klinisch gezonde dieren 2 kalveren (50%) en 2 koeien (9%)
aangetroffen, welke met de faeces Gaertnerbacteriën uitscheidden.
Deze dieren hadden, althans bij het eerste onderzoek, in hun bloedserum
geen specifieke agglutininen.

Na slachting der 2 bacillen-uitscheidende kalveren, 20 dagen later,
waren typische paratyphushaardjes in lever en nieren aanwezig, echter
geen paratyphusbacillen in organen of darminhoud. Daarentegen be-
vonden zich op den dag der slachting in het bloedserum van deze
dieren resp. in verdunningen van 1 : 200 en 1 : 400, specifieke aggluti-
ninen ten opzichte van Gaertnerbacteriën.

Gewezen wordt op het gevaar, dat deze besmette dieren voor de
verspreiding van paratyphusinfecties bij mensch en dier opleveren.

In einem Stall wo Paratyphus bei den Kälbern vorkam wurden bei den kli-
nisch gesunden Tieren 2 Kälber (50%) und 2 Kühe (9%) vorgefunden, welche
mit den Fäkalien Gärtnerbakterien ausschieden. In dem Blutserum dieser Tiere
fand man, wenigstens bei der ersten Untersuchung, keine spezifischen Agglutininen.
Nach dem Schlachten dieser zwei bazillenausscheidenden Kälber (20 Tage
später) wurden typische Paratyphusherdchen in Leber und Nieren gefunden, aber
keine Paratyphusbazillen in Organen oder Darminhalt.

Am Tage des Schlachtens aber befänden sich in dem Blutserum dieser Tiere,
bzw. in Verdünnungen von 1 : 200 und 1 : 400, spezifische Agglutininen in Bezug
auf Gärtnerbakterien. Es wird auf die Gefahr hingewiesen, welche diese infizierten
Tiere für die Verbreitung der Paratyphusinfcktion bei Mensch und Tier bieten.

Between the clinical healthy animals of a stable where paratyphus in cows
occurred the author found 2 calves (50%) and 2 cows (9%) that excreted Gartner
bacteriae in the stools.

During the first researches those animals had no specific agglutinins in their
bloodserum.

After slaughter, 20 days afterwards, the two bacteriae excreting calves showed
typical paratyphus foci in liver and kidneys, but no bacteriae in organs or bowel
contents could be stated.

On the day of slaughter on the other hand the blood serum of these animals
agglutinated in dilutions of 1/200 and 1/400 resp. with bacteria Gartner.

In verband met de belangstelling die tegenwoordig in onze kringen
voor diergeneeskundige ziekenfondsen aan den dag wordt gelegd, kan
het misschien nuttig zijn, aan de ervaringen die ik met een zoodanige
instelling heb opgedaan, meer bekendheid te geven.

Op verzoek van het Bestuur der Afd. Friesland van de Mij. voor
Diergeneeskunde, heb ik in de vergadering dier afdeeling op 13 Jan.
1.1. eenige mededeelingen omtrent dit onderwerp gedaan; men kan
hetgeen nu volgt, als een korte samenvatting daarvan beschouwen.

Den i Febr. 1927 kwam hier een vereeniging tot stand, genaamd „De
ziekteverzekering van het vee op Terschelling", welke vereeniging zich
ten doel stelt (art. 3 v. h. reglement) „den leden, wanneer hun vee door
ziekte is aangetast of door ongevallen is getroffen, veeartsenijkundige
hulp en bijstand, en bijaldien er moeilijkheden zijn gerezen bij of na
den verkoop van vee, veeartsenijkundige voorlichting te verzekeren".

Aanvankelijk was de animo om als lid toe te treden niet overmatig
groot; het was iets nieuws waar de veehouders eenigszins vreemd
tegenover stonden. Spoedig evenwel veranderde dit, zooals kan blijken
uit de volgende opgave :

Dans un élevage où chez les veaux la paratyphoïde a fait son apparition, l\'auteur
a pu dépister parmi les animaux cliniquement sains, deux veaux (50 p. c.) et deux
vaches (ig p. c.) qui évacuèrent avec les fèces des bacilles de Gartner.

Il parut, du moins au premier examen, que le sérum sanguin de ces animaux
ne renfermait pas d\'agglutinines spécifiques.

L\'abatage des deux veaux expulseurs de bacilles, qui eut lieu 20 jours plus tard, révé-
lait des foyers typiques de paratyphoïde tant dans le foie que dans les reins, cependant
sans que des organes ou de l\'intestin des bacilles paratyphiques puissent être isolés.

Au jour même de l\'abatage par contre, l\'auteur pouvait constater que le sérum
sanguin de ces animaux (resp. en solutions de 1 : 200 à 1 : 400) renfermait des
agglutinines spécifiques vis-à-vis les bacilles de Gärtner.

t.\'auteur insiste au danger que produisent ces animaux contaminés pour la diffu-
sion des infections paratyphiques chez l\'homme et les animaux.

Zooals men ziet, heeft de geregelde stijging van het ledental thans
plaats gemaakt voor een stilstand; een feit, dat ongetwijfeld op rekening
mag worden gesteld van de buitengewoon ongunstige tijdsomstandig-
heden. Tot bedanken voor het lidmaatschap is het echter nog niet
gekomen. Wanneer het geoorloofd is, uit een en ander een conclusie
te trekken, zou het deze zijn, dat men goed zal doen, voorloopig geen
overdreven verwachtingen te koesteren omtrent de toetreding van
leden tot nieuw op te richten ziekenfondsen, maar dat in meer normale
tijden, dergelijke instellingen in verschillende streken zeker zullen
slagen.

Uit den aard der zaak wordt door de leden van een ziekenfonds
meer en ook eerder hulp gevraagd, dan door anderen. Wanneer dit
niet in het overmatige geschiedt — en daarover heb ik volstrekt geen
klachten — kan dit m. i. slechts worden geapprecieerd. Men kan
inderdaad veel beter tijdig geroepen worden, dan bij verwaarloosde
gevallen of bij patiënten, waarop diverse huurlieden hun kunsten of
hun krachten hebben beproefd. Vergelijkende cijfers kan ik in dit
opzicht niet geven, omdat ik geen aanteekening houd van het aantal
afgelegde bezoeken bij, en het aantal geleverde medicamenten aan
fondsleden. Wel daarentegen heb ik genoteerd hoeveel maal verlos-
kundige hulp is ingeroepen, en ik geloof, dat men zich hieruit wel een
beeld van het verschil in hulp vragen kan vormen.

Vanaf 1 Jan. 1932 tot 1 Juli 1933, dus in anderhalf jaar, werd der-
halve door de fondsleden 174 maal verloskundige hulp gevraagd,
waarvan 128 maal voor rundvee, terwijl 44 maal door niet-fondsleden
bijstand werd verlangd, waarvan 18 maal voor rundvee.

In het laatst van 1932, dus ongeveer in het midden van de boven-
genoemde periode, bestond blijkens het tuberculose-onderzoek, onze
rundveestapel uit 2445 stuks ¹). Hiervan behoorden 1467 aan fonds-

*) Waarvan 2 reageerden, beide als kalf ingevoerd in 1932. Bovendien is de
toelating van 3 graskalveren geweigerd wegens twijfelachtige resp. positieve reactie
bij onderzoek na aankomst en later. Beide reactiedieren zijn dadelijk opgeruimd.

leden en 978 aan anderen. Het aantal verzekerde dieren verhoudt zich
dus tot het aantal niet-verzekerde dieren als 3 : 2, terwijl men boven
heeft kunnen zien, dat voor de fondsleden rond 7 maal zooveel verlos-
singen bij rundvee werden verricht als voor de niet-leden.

De contributieregeling is zoodanig, dat de verlossingen, onverschillig
bij welk dier, met ƒ 1.— per stuk worden gehonoreerd. Dat dit bedrag,
zelfs bij de tegenwoordige lage veeprijzen, voor de veehouders geen
bezwaar oplevert om spoedig hulp te vragen, is, meen ik, uit het boven-
staande wel gebleken. Ik geloof dan ook, dat een dergelijke regeling
aanbeveling verdient; het is vooral een zeer matig tarief voor ver-
lossingen, dat het lidmaatschap van een ziekenfonds voor de veehouders
aantrekkelijk maakt. Dit moge veel en gedeeltelijk zwaar werk voor
den dierenarts met zich brengen, maar het zal naar mijn oordeel
voldoening geven, en het zal een groote steun zijn in den strijd tegen
het voortwoekerend empirisme. Ook de Commissie, ingesteld door de
afd. Friesland voor de bestudeering van het vraagstuk der diergenees-
kundige ziekenfondsen, neemt dit standpunt in, getuige het feit, dat
zij in haar rapport een minimumtarief van ƒ 1.— per stuk voor rund-
veeverlossingen heeft voorgesteld. Dit rapport is in de afdeelingsver-
gadering van 22 Sept. 1.1. aangenomen.

De mij ter beschikking staande cijfers wettigen de voorloopige uit-
spraak, dat de sterfte van vee bij fondsleden geringer is dan bij anderen.
Hier kunnen echter zooveel verschillende factoren hun invloed doen
gelden, dat ik er de voorkeur aan geef, met publicatie daarvan te
wachten, tot ik over meer feitenmateriaal, dat zich over een langere
periode uitstrekt, beschik. Uit een en ander de conclusie te trekken,
dat door de anderen niet, of slechts zeer noode hulp wordt gevraagd,
zou onjuist zijn. Deze mogen soms wat langer wachten, of eerst trachten
zich zelf te helpen, maar zelden of nooit wordt hier een patiënt, althans
geen patiënt van beteekenis, verknoeid of verwaarloosd. Dit blijkt ook
wel uit den omslag, die door het onderling veefonds in de voorgaande
jaren moest worden geheven.

Voorop sta hierbij, dat de gezondheidstoestand van onzen veestapel
uitmuntend is en als zoodanig waarschijnlijk door die van geen
andere wordt geëvenaard; mij zijn althans geen streken bekend,
waar, zooals hier, in de laatste jaren bijvoorbeeld geen tuberculose,
paratuberculose, mond- en klauwzeer, infectieuse abortus en kop-
ziekte is geconstateerd. Dit gevoegd bij de gewoonte, spoedig hulp
te vragen, vooral ook op verloskundig gebied (opgemerkt zij, dat het
aantal rieren hier in verhouding tot de oudere koeien, buitengewoon
groot is), maakt dat de omslag laag is.

Bij het veefonds Terschelling zijn 170 veehouders aangesloten. In
dit fonds worden de koeien opgenomen, zoodra zij voor de eerste maal
gedekt zijn, en de paarden, zoodra zij als veulen op stal worden gezet,
of, bij aankoop, na hun komst op het eiland. Bij sterven wordt twee-
derde van de getaxeerde waarde uitgekeerd; in den omslag zijn alle
kosten voor taxatie, administratie, vergaderingen enz. begrepen.

Hiermede geloof ik mijn ondervindingen, voor zoover mogelijk ge-
baseerd op feitelijke gegevens, te hebben medegedeeld. Een pleidooi
voor het oprichten van ziekenfondsen zie men hier niet in, noch was
het mijn bedoeling, de vorming er van af te raden. Vrije praktijken
zullen hunne voor- en nadeelen hebben, ziekenfondsen hebben ze ook.
Tijdsomstandigheden, mentaliteit van de veehouders, wellicht ook de
persoonlijke eigenschappen van den dierenarts zullen bij de beoor-
deeling gewicht in de schaal leggen. Misschien zal ook niet in alle
streken en in alle praktijken, samenwerking tusschen dierenarts en
veehouders op fondsbasis mogelijk zijn. Daarom zal ieder, die zich
niet kan vereenigen met den tegenwoordigen gang van zaken in zijn
praktijk, voor zich zelf hebben uit te maken, of wellicht een zieken-
fonds in staat zal zijn, daarin verandering te brengen. Ons Hoofd-
bestuur geve daarbij echter leiding, opdat er geen chaos ontsta.

Van Iersel\') behandelde 17 patiënten met vreemde voorwerpen (van zeer
verschillende aard) in de slokdarm, die alle herstelden.

Bij vreemde voorwerpen in de long is de prognose niet altijd gunstig; vooral niet
bij kinderen beneden 3 jaar. Hier waren in vele gevallen apenoten geaspireerd;
van 11 dergelijke gevallen stierven er 5. Een apenoot kan een hoofdbronchus geheel
afsluiten; er werd bronchoscopie verricht: de apenoten werden dan zoo mogelijk
met de tang, en de stukken soms door uitzuiging, verwijderd. Vr.

De tijd ligt nog niet zoo ver achter ons, dat patholoog-anatomen en
clinici dikwijls met elkaar van meening verschilden omtrent den waren
aard van een bestaande ziekte. Men wist wel, dat van de eeuwenoude
criteria van ontsteking de patholoog-anatoom alleen de morphologische
als roodheid en zwelling, de clinicus de physiologische afwijkingen als
functiestoornis en pijn kan waarnemen en eveneens, dat beide groepen
van criteria niet zonder elkaar te denken zijn, omdat zij zich tot elkaar
verhouden als vorm en inhoud. Maar bij verschil van meening vergat
men wel eens, dat één van beide groepen soms niet aan den dagschijnt
te treden, zoodat het kan voorkomen, dat de eene onderzoeker den
anderen deswege verwijt, dat het menschelijk waarnemingsvermogen
nog niet volmaakt is.

Die tegenstelling van eenzijdige anatomische en eenzijdige functio-
neele beschouwing bij bepaalde gevallen treedt soms heel duidelijk
naar voren bij de pathologie van den darm. Hoe vaak stelt niet de
clinicus op z. i. goede gronden de diagnose „darmontsteking", terwijl
bij obductie geen aanleiding wordt gevonden om die bevinding te be-
vestigen. Omgekeerd valt in vele gevallen bij het leven geenerlei afwij-
king van de zijde van het darmkanaal waar te nemen, terwijl toch de
patholoog-anatoom ingevolge afwijkend schijnende anatomische ver-
schijnselen zich gerechtigd acht de diagnose enteritis uit te spreken.

Ik meen, gezien de in mijn proefschrift beschreven onderzoekingen
en studiën, te mogen zeggen, dat de oorzaak van deze tegenspraak
dikwijls schuilt in een minder juiste interpretatie van het begrip ont-
steking, zooals boven reeds beschreven.

Patholoog-anatomische en patholoog-physiologische verschijnselen
behooren bij elkaar en vooral bij den gevocligen darm vindt men de eene
groep niet zonder de andere. M. a. w. de patholoog-anatoom heeft
de vraag van Aschoff „mag de patholoog-anatoom clinisch denken ?"
zeer zeker bevestigend te beantwoorden; zoodat men achter elke pathol.
anatomische diagnose van darmcatarrh op wetenschappelijke gronden
een vraagteeken mag plaatsen, indien bij het leven geenerlei functie-
stoornis van dit orgaan viel te constateeren. De clinicus is volgens deze
opvatting zelden gerechtigd de diagnose „darmontsteking" uit te
spreken, omdat hij zich slechts eenzijdig, immers alleen van pathol.
physiologische verschijnselen, heeft kunnen overtuigen. Al bestaat b.v.

verhoogde peristatiek, dan behoeft de oorzaak hiervan nog niet in
afwijkingen van den darmwand te schuilen.

Ik ben met bovenstaande beschouwingen vooruitgeloopen op de
conclusies, waartoe ik in mijn studie kwam. Gezien bovenvermelde
tegenspraak van diagnoses bij bepaalde gevallen stelde ik mij voor na
te gaan, in hoeverre de tot heden als anatomisch ziekelijk aangeduide
afwijkingen mogelijk een andere beoordeeling zouden behoeven. Ik
heb daartoe bij zestig honden en zeven varkens een macroscopisch
en microscopisch onderzoek van den dunnen darm ingesteld (speciaal
van jejenum en ileum), nadat de dieren lijkstijf waren geworden, korter
of langer na den dood. Ik heb mij in het bijzonder toegelegd op het
onderzoek bij honden en verdeelde het materiaal in de volgende
groepen :

I. macroscopisch normale darmen, die ook clinisch, voor zoover
bekend, geen afwijkingen hadden te zien gegeven.

II. macroscopisch als pathologisch beoordeelde darmen, die meestal
clinisch niet ziek waren bevonden.

Voorgeschiedenis : het dier leed bij het leven aan chronische, purulente
endomctritis en was deswege met morphine-chlorofonn afgemaakt.
Tijdens het leven had het dier een functioneel normaal maag-darm-
kanaal.

Sectie : endometritis chronica en chronische nephritis. Verder geen
bijzonderheden. De maag is leeg, de dunne darmen gevuld met voedsel,
in colon cn rectum zijn normale faeces aanwezig. Duodenum en begin
jejunum hebben een lichtrood slijmvlies; dat van het overige jejunum
is bleek.

Physiologisch beschouwd zijn maag en darmen normaal, terwijl de
laatsten in functie verkeeren.

Microscopisch onderzoek van twee stukken uit het eind-jejunum, welke
in sublimaat-formol en 10 % formaline gefixeerd werden. Kleuringen
met Biondi, haemaluin-eosine, mucikarmijn en van Gieson.

Resultaat : de serosa, subscrosa, spierlagen, submucosa, muscularis
mucosae en Lieberkuhnsche klieren zijn normaal. In de sub-propria
en vlokken zijn enkele histiocyten, lymphocyten, plasmacellen cn eosino-
phiele cellen zichtbaar. Er is weinig belegsel op het slijmvlies; het
bestaat uit epitheelcellen, lymphocyten en een matige hoeveelheid
slijm. De bloedvaten van den geheelen darmwand zijn matig met bloed
gevuld, de darmvlokken zijn celarm. Op de meeste vlokken is het
epithelium nog intact.

kon plaats vinden, heeft er nog weinig afstooting van epithelium plaats
gevonden. De aanwezige hoeveelheid slijm was normaal voor het
onderzochte stuk eind-jejunum.

Voorgescheidenis : het dier is geopereerd wegens endometritis chronica
en adenoma carcinomatosa mammae.

Sectie : endometritis chronica, stomatitis ulcerosa en thrombose van
de vena portae, stuwingsmilt.

De maag is goed gevuld met rijstvoedsel, de dunne darm is weinig
gevuld. In liet rectum zijn brijachtige faeces aanwezig. Het duodenaal-
slijmvlies is donkerrood, plaatselijk van chocoladeachtig beslag voor-
zien. Het jejunaal-slijmvlies is kersrood en heeft een glazig belegsel,
terwijl het ileum blank van tint is. Het geheele dunnedarm-slijmvlies
is onregelmatig verdikt.

Physiologisch beschouwd is het jejunum in functie, maar, gezien de
wat weeke faeces in het rectum, mogelijk functioneel niet geheel
normaal.

Microscopisch onderzoek van drie stukken jejunum, welke in Carnoy,
sublimaat-formol en formaline 10 % gefixeerd worden. Kleuringen
met Biondi, benzidine-pcrhydrol, haemaluin-eosine, van Gieson en
mucicarmijn.

Resultaat : de darmwand maakt een gaven, maar sterk met bloed ge-
vulden indruk. De serosa, subserosa en spierlagen zijn normaal, alleen
zijn ook daar de bloedvaten sterk met bloed gevuld, evenals die van
de submucosa. De muscularis mucosae en de Lieberkühnsche klieren
zijn normaal. De subpropria is eveneens bloedrijk en maakt de indruk
wat uiteengedrukt te zijn. Daarin zijn als gewoonlijk talrijke plasma-
cellen en lymphocyten, verder eosinophiele cellen en enkele histiocyten
aanwezig. De darmvlokken hebben sterk met bloed gevulde capillairen
en zijn matig celrijk, te weten met lymphocyten, histiocyten, verschei-
dene plasmacellen en eosinophiele cellen. Het epithelium is intact.
Geen belegsel op de mucosa.

Diagnose : gestuwde darmwand. Er bestaat geen ontsteking, alleen
plaatselijk wat oedeem.

N.B. gezien de kersroode kleur en het onregelmatig verdikt zijn van
het slijmvlies zou men bij macroscopische beoordeeling er toe neigen
de diagnose „chronische catarrhale enteritis" uit te spreken. Ook hier
bracht microscopisch onderzoek opheldering.

Voorgeschiedenis : Het dier was wegens anaemie en een huidaandoening
behandeld. 20 April 1931 ontstond plotseling hondenziekte met hooge
koorts, dunne ontlasting (waarin wat bloed) en conjunctivitis puru-
lenta.

Sectie : 20 uur na den dood. Lever normaal, maag goed gevuld. Li
het duodenum, begin jejunum en overige jejunum een melkachtige,
slijmige inhoud; het slijmvlies van het jejunum is kersrood; dat van
het eind-jejunum heeft bovendien een onregelmatige oppervlakte,
waardoor het verdikt en gezwollen lijkt. De contractie van den darm-
wand is slecht, de wand op dwarse doorsnede blank, glad en glanzend,
terwijl de serosa-zijde normaal is. In colon en rectum bruine, waterige
faeces.

Physiologisch beschouwd is de darm abnormaal door de te weeke
faeces en de slechte contractie. De darm verkeert vermoedelijk wel in
functie.

Microscopisch onderzoek van stukken jejunum, welke gefixeerd zijn in
sublimaat-formol en Bouin vloeistof; kleuringen met haemaluin onythro-
cine, van Gieson en mucicarmijn.

Resultaat : beeld van een gaven darmwand. De bloedvaten in den ge-
heelen wand zijn matig gevuld. De serosa, subserosa, spierlagen, sub-
mucosa en muscularis mucosae zijn normaal, evenals de Lieberkühn-
sche klieren. De subpropria bevat lymphocyten, plasmacellen en
eosinophiele cellen. De darmvlokken zijn celrijk, te weten : met histio-
cyten, plasmacellen, eosinophiele cellen, lymphocyten en enkele leuco-
cyteri. Het epithelium is intact. Normale hoeveelheid slijm op de
mucosa voorhanden.

N.B. bij macroscopisch onderzoek was het slijmvlies rood en onregel-
matig verdikt. Men zou er toe overhellen de diagnose : „chronische
catarrhale enteritis" uit te spreken. De clinisch waargenomen diarrhee
bleek echter niet te wijten aan darmwandontsteking, doch was een
functiestoornis, vermoedelijk tengevolge van zenuwprikkeling. Het
epithelium was nog gaaf 20 uur na den dood !

Ik meen uit mijn onderzoekingen de conclusie te mogen trekken, dat
de gewone kenmerken als roodheid en de, moeilijk te beoordeelen,
exsudatie en zwelling, voor het macroscopisch onderzoek van licht
ontstoken hondendarmen geenerlei steun bieden, zoodat men wijs doet
zich steeds van het uitspreken van de een of andere diagnose te ont-
houden. Het microscopisch onderzoek maakt in een aantal verdachte
gevallen het stellen van een juiste diagnose mogelijk, indien men bij
het verwerken van het materiaal de grootst mogelijke voorzichigheid
in acht neemt. Wat de roode kleur van het slijmvlies betreft dient men
te bedenken, dat de darm in zijn submucosa van bloedvaatnetten
ongemeen rijk voorzien is, en dat men hier het verreweg grootste bloed-
reservoir van het lichaam heeft. Dit blijkt vooral bij passieve hyperaemie
van den lever, waarbij de darm secundair mede in stuwingstoestand
geraakt. Het is hierdoor, dat een darmwand op dwarse doorsnede
roodgelaagd, toch niet ontstoken behoeft te zijn. Indien de darm in
functie verkeert, heeft het slijmvlies eveneens een rood aspect, door

Tenslotte nog een woord over de clinische darmdiagnostiek. Wanneer
onderzoekers bij een patiënt het symptomen-complex : braken, diarrhee
en koorts aantreffen, zal het ineerendeel van hen het van de koortsgraad
laten afhangen of van maagdarmcatarrh of van maagdarmontsteking
gesproken moet worden. Men ziet : door het uitspreken van het woord
„ontsteking" wordt door hen met het begrip van functiestoornis onbe-
wust de voorstelling van een gedachte anatomische afwijking gecom-
bineerd. Genoemde stoornissen van de digestietractus kunnen echter
evengoed het gevolg zijn van een ander lijden, dat niet in den darm-
wand zetelt, en ik ben dan ook op phvsiologische overwegingen tot de
overtuiging gekomen, dat de oorzaken van diarrhee veelal elders te
zoeken zijn. Men heeft n.m.1. darmstoornissen van nerveuze aard o.a.
bij prikkeling van het centrale zenuwstelsel (zie groep III, geval No.
60); van chemischen aard, b.v. bij afwijkenden darminhoud, waarbij
zonder anatomischen afwijkingen tot verhoogde peristaltiek aanleiding
wordt gegeven, en in de derde plaats door abnormale stoffen in de
bloedbaan, die tot darmkrampen leiden, b.v. pilocarpine of choline e.d.

Hieruit volgt, dat bij koorts met diarrhee nog geen bewijs voor-
handen behoeft te zijn, dat ontsteking van den darmwand als de oorzaak
van het lijden mag worden aangemerkt. Vandaar, dat Prof. G. Katsch
voorstelde, voortaan bij clinische maag-darmstoornissen te spreken van
gastrosen en enterosen. Een clinicus kan geen catarrhale enteritis, in casu
een morphologische aandoening van den darmwand constateeren;
doch alleen een lichte stoornis van den normalen phvsiologischen toestand
Het is zooals Prof. M. Borst zegt : „enteritis is een conventioneel
begrip".

Johnson *) vond (in Malakka) in het bloed van een 4 maanden oud kind, dat
lichte koorts had, trypanosomen in zeer groot aantal. Een bloedpreparaat werd
gezonden naar de London School of Hyg. and Trop. Med., waar Thomson en
VVenyon de parasiet determineerden als Trypanosonra lewisi, de in alle wereld-
deelen veel voorkomende bewoner van het rattebloed. (die bij de rat in den regel
geen of niet hevige ziekteverschijnselen veroorzaakt).

Het kind was reeds 3 weken ziek, had 10 dagen koorts en genas zonder speci-
fieke behandeling. In het huis van de vader, een melkboer, waren veel ratten, die
ook wel over het kinderbedje liepen. Vr.

Virusvarkenspest \') Alhoewel de virusvarkenspest in de laatste jaren in ons land
geen heersehend karakter heeft, komt deze ziekte echter hier en daar toch meer of
minder uitgebreid voor.

Met hygiënische maatregelen, nl. slachting van de zieke varkens en passieve
immunisatie der nog gezonde, verdachte dieren, gepaard met een geregelde, gron-
dige ontsmetting der hokken, worden als regel voldoende resultaten verkregen.
Niettemin heeft men in het bijzonder in die bedrijven, waar in het voorjaar veel biggen
moeten worden aangekocht, vaak last van varkenspest, hetgeen tot vrij belangrijke
schade aanleiding kan geven. Zou het mogelijk zijn dergelijke dieren actief te immu-
niseeren, dan zou zulks voor die bedrijven ongetwijfeld van belang zijn. Op grond
van deze overwegingen zijn in verband met de resultaten, welke wel in de buiten-
landsche literatuur vermeld worden, proeven genomen, in hoeverre het mogelijk
zou zijn tot een actieve immunisatie van biggen te komen. Bij verscheidene proeven is
gebleken, dat de gevoeligheid van biggen voor de smetstof zeer verschillend is.
In hoeverre dit aan meerdere of mindere vatbaarheid moet worden toegeschreven
of aan bepaalde uitwendige invloeden, is niet aangetoond kunnen worden. Inen-
tingen met dezelfde smetstof en het zelfde serum gaven in het eene geval goede resul-
taten, n.1. de ingeente dieren bleven in leven, terwijl in andere toornen het aantal
inentings-zieken veel te groot was.

Het verschil in de uitwerking van de smetstof bij biggen stemt volkomen overeen
met dat bij volwassen varkens, zooals reeds jaren gezien is bij de immunisatie van
die dieren voor de bereiding van virusvarkenspest-serum. Het gelukt niet de smetstof
te verzwakken tot een constant werkende entstof en zoolang dit niet het geval is,
mag deze inenting niet gepropageerd worden.

Seifried ¹) met medewerking voor II en III van C. B. Cain) geeft hier de resul-
taten van zijn onderzoekingen over de histopathologie van varkenspest.

Als materiaal gebruikte hij bijna uitsluitend experimenteel geïnfecteerde varkens,
enkele spontane ziektegevallen (ter controle van de gevonden afwijkingen bij kunst-
matig geïnfecteerde dieren) en normale contrölevarkens uit dezelfde omgeving af-
komstig als de proefvarkens.

Vier virusstammen dienden voor de besmetting, waarvan twee laboratorium-
stammen en twee afkomstig van recente epidemiën.

De varkens werden, voor zoover zij niet spontaan stierven, gedood 6—49 dagen
na de infectie.

In het eerste artikel bespreekt hij de afwijkingen van het centrale zenuwstelsel.
In de bestaande literatuur (Hutyra-Marek, Huguenin, Brunschwiler, Waldmann,
Roehrer, Eberbf.ck), was het voorkomen er van wel bekend, doch de aard der
afwijkingen niet nauwkeurig onderzocht. S. heeft nu met alle gebruikelijke neuro-
histologische technieken 39 gevallen onderzocht, en vond in 33 gevallen afwijkingen,
cn wel een encephalo-myelitis met secundaire meningitis van niet-etterig karakter.
Naast infiltratie van de Virchow-Robinsche ruimten en meningen met ontstekings-
cellen, treden gliawoekeringen (zoowel van micro- als macroglia) op, terwijl degene-
ratieve veranderingen aan gangliëncellen door het geheele centrale zenuwstelsel
voorkomen (tigrolyse, kerndegeneratie, atrophie van endocellulaire neurofibrillen).
De gliawoekering treedt op zoowel om de geïnfiltreerde vaatscheeden, als in afzon-

1 ) O. Seifried: Histological Studies on Hog Cholera. 1. Lesions in the central nervous
system. II. Lesions of the vascular system. III. Lesions in the various organs. (Journal of ex-
perimental Medicine 1931, Bd. 53, blz. 277; 1932, Bd 56, blz. 345 en 351).

derlijke haardjes (gelijk aan de Babes\'sche knobbeltjes bij rabies. waarvan echter
tegenwoordig wel vaststaat, dat zij ook bij andere encephalitis-vormen voorkomen).

Woekering van gliavezels komt weinig of niet voor. Demyelinisatie (zooals bij hon-
denziekte — Perdrau en Pugh) treedt niet op, wel plaatselijke degeneratie van
zenuwvezels in het ruggemerg.

Speciaal is gezocht naar celinsluitsels, omdat Uhlenhuth en zijn medewerkers
deze in de cornea van varkens met pest waargenomen hadden.

Niettegenstaande enkele vormsels in de kern van gangliencellen zijn gevonden
meent S. deze niet als specifieke insluitsels, maar als degeneratieproducten te moeten
beschouwen. Tenslotte komen bloedingen voor in de vliezen, vaatscheeden en in het
eigenlijke hersenweefsel, terwijl eigenaardige vaatveranderingen aanleiding gaven
tot een onderzoek van de overige organen, waarop daar zal worden terug gekomen.

De gevonden encephalo-myelitis komt, vooral wat de gliawoekeringen betreft,
overeen met die bij andere virusziekten (Borna\'schc ziekte, dolheid, hondenziekte)
en werd in 33 van de 39 onderzochte gevallen gevonden. Hoewel ook andere onder-
zoekers (Waldmann, Roehrer, Eberbeck) hooge percentages vonden, meent S.
dat het specifieke karakter van de encephalitis niet bewezen is, terwijl zeker ence-
phalitis-vormen bij het varken voorkomen van bekende (influenza) en onbekende
oorzaak (Eiirlich, Fekete, Doyle, Bendinger) die ermee verwisseld kunnen worden.
Hierdoor is het vinden alleen van encephalitis slechts van beperkte waarde voor het
stellen van de diagnose varkenspest.

De artikelen II en III bevatten de beschrijving van de reeds genoemde vaat-
veranderingen, hoofdzakelijk in lymphklieren, milt, nieren, darmkanaal en lever,
hoewel ze ook principieel in andere organen kunnen worden aangetroffen.

Deze vaatveranderingen bestaan uit degeneratie van het endotheel van capillairen,
praecapillaircn en kleine arteriën (zelden grootere arteriën en venen), met oedema-
teuse doordrenking van de omgeving, bloeding, cellige infiltratie van de omgeving,
necrobiose en necrose, die zich in het omgevende weefsel kunnen uitbreiden. Plaat-
selijk kan in deze vaten, vooral in oudere stadiën, endotheelwoekering optreden.
Thrombose komt in kleine vaten zelden hierbij voor. Wel komt het in deze vaatjes
ten gevolge van de sterke zwelling van het omgevende weefsel tot dichtdrukken
van het lumen.

Zoowel voor het ontstaan van de bloedingen als van de necrose, zijn deze verande-
ringen van fundamcnteele beteekenis; zij worden volgens S. door een directe werking
van het circuleerende virus op het vaatendotheel veroorzaakt, en zijn, qua intensiteit,
van de virulentie ervan afhankelijk. Bovendien schijnen secundaire bacteriën deze
veranderingen te kunnen verergeren.

In de milt ontstaan herhaaldelijk (40—60 %) talrijke kleine anaemische infarcten
omgeven door een haemorrhagische randzóne, en meestal in rijen aan de scherpe
rand gezeten, maar ook wel op willekeurige plaatsen verdeeld. Microscopisch blijkt
hier weer de vaatwand-necrose oorzaak van deze infarcten te zijn, die dus niet op
een thrombose, maar op een necrose van de vaatwand en dichtdrukken van het vaat-
lumen berusten. Behalve de macroscopisch waarneembare inferctan vindt men bij
het microscopische onderzoek talrijke kleine necrosehaardjes, vaak van de penseel-
arterietjes in de follikels uitgaande. Naast bloedingen en vermeerdering van reti-
culumcellen is een opvallend verschijnsel het verminderde aantal lymphocyten,
een waarschijnsel dat ook in de lymphklieren wordt gevonden. S. meent dat het
virus de lymphopoiese remt, wat overeenstem met de climisch bekende lymphopenie
bij varkenspest.

Uitvoerig worden de lymphklierveranderingen besproken, waarbij blijkt, dat het
bekende macroscopische beeld van de gezwollen, gemarmerde klieren eensdeels
berust op dezelfde vaatveranderingen, anderdeels een gevolg is van de bijzondere
bouw van de varkenslymphklier, die a.h.w. het omgekeerde is van een normale
lymphklier.

veelvuldige bloedingen, terwijl (haemorrhagische) nephritis krachtens de optredende
infiltraten in oudere gevallen veelvuldig voorkomt.

In de darm komen de vaatveranderingen vooral in de mucosa, zelden in de sub-
mucosa voor, met veel bloedingen. Hoewel necrose in jonge gevallen hier blijkbaar
niet veel voorkomt, vermeldt S. ze nadrukkelijk. Deze waarnemingen zijn daarom
van beteekenis, omdat zoowel het overheerschen van de vaatveranderingen in de
mucosa, als het optreden van necrose, nog eens de aandacht vestigt op de mogelijk-
heid van zweervorming (jonge boutons) bij gevallen van zuivere viruspest. Het vinden
van jonge boutons geeft dus niet het recht om tot de aanwezigheid van een secun-
daire infectie te besluiten.

Daar de tot nu toe vaak onoverkomelijke moeilijkheden voor het stellen van de
diagnose viruspest iedere onderzoeker bekend zijn, ligt het voor de hand, dat het
vinden van karakteristieke histopathologische afwijkingen bij deze ziekte, van zeer
groote beteekenis is, en S. meent dan ook dat er een speciale diagnostische waarde
aan moet worden toegekend. Hoopvol stemt hierbij dat dc ongeveer gelijktijdig,
en onafhankelijk er van gedane onderzoekingen van Roehrer, vrijwel overeenstem-
men met de resultaten van Seifried. H. J. M. Hoogland.

Het is bekend, dat op het laboratorium van Waldmann op Riems reeds eenigen
tijd getracht wordt om zoowel het virus van het mond- en klauwzeer als van varkens-
pest met behulp van weefselculturen te vermeerderen.

Hecke deelt hiervan nu iets mede omtrent geslaagde proeven bij varkens-
viruspest.

Druppel-culturen met plexus chorioideus van varkens als cultuurweefsel in var-
kensplasma en varkensmilt-extract waren infectieus tot de 15e passage; „Flaschen-
kulturen" met beenmerg in plasma en Drew\'sche oplossing waren dit tot de 10e;
lymphklier-culturen daarentegen tot aan de 20ste cultuur-generatie.

Ook gelukte het viruspest met milt als cultuurweefsel na minstens 14 passages
verder te kweeken.

Kweekproeven met nierweefsel waren negatief. Groei van de cellen was dikwijls,
maar niet steeds, waar te nemen.

In controle-culturen zonder weefsel kon het virus bij 37⁰ C. hoogstens 18 dagen
lang aangetoond worden.

Bij andere controles, waarvan dochtcrgeneraties zooals van weefsel-culturen,
maar zonder weefsel, werden aangelegd verdween het virus reeds in de 2e generatie.

Bepaalde gegevens voor eene regelmatige verandering van het virus gedurende
het kweeken van de cultuur werden niet gevonden.

Proefdieren, welke niet ziek werden na inbrenging van cultuur, waren ook niet
immun tegen een volgende infectie met versche virus.

Op het Laboratorium van het A.G. für Serumproduction „Phylaxia", zijn door
Köves en Hegyeli ¹) onderzoekingen gedaan naar dc oorzaak van de afwijkende
uitkomsten bij verschillende varkens na simultaanenting. De dieren reageerden
daar zeer verschillend op en aanvankelijk leek het alsof die afwijkende reacties in
verband stonden met de virulentie of wel met verschillende varieteiten van de
smetstof. Tot nu toe is eene eventueele pluraliteit van het pestvirus nog niet vast-
gesteld.

Dat de gevoeligheid voor pestinfectie ook afhangt van het ras is bekend, evenals
het feit dat verschillende ziekten, abnormale stofwisseling etc. daarop invloed kunnen
uitoefenen.

Plaatsruimte ontbreekt om de genomen proeven hier te refereeren. Van de „Schluss-
folgerungen" zij het volgende medegedeeld:

ie. Na subcutane infectie bevat het bloed den zesden tot achtsten dag de grootste
hoeveelheid virus.

2e. Voor het aangeven van het virusgehalte van het bloed moet het virusgehalte
van de bloedlichaampjes en van het serum afzonderlijk worden genoemd.

3e. Milt, bloedlichaampjes, lever, lymphklieren en beenmerg bevatten als regel
de groote hoeveelheden virus het eerst en het langst.

4c. In deze organen vermeerdert zich waarschijnlijk het virus. Het verschijnt in
het bloedserum door afbraak van bloedlichaampjes of andere cellen.

6e. De teruggang van de virulentie van het bloedserum staat in verband met het
feit, dat van de 7e tot de 10e dag na de infectie reeds de vorming van de immun-
lichamen is begonnen.

Hij infectie met dusdanig serum worden dus niet alleen virus maar ook immun-
stoffen met tegengestelde werking ingebracht.

7e. Bij een langere ziekteduur neemt het virusgehalte van het bloedserum aan-
merkelijk af.

8e. Bij onderzoek naar het gehalte aan virus van een orgaan, moet met verschillende
omstandigheden, betreffende afkomst van het orgaan, rekening worden gehouden.

10e. De werking van uitwendige invloeden (als hitte, koude, etc.) of van chemische
middelen kan alleen goed worden gecontroleerd door vergelijking van nog juist
doodelijke hoeveelheden virus.

11e. De pathogeniteit van het virus wordt door onmiddellijke passage-entingen
van gevoelige varkens verhoogd.

12e. Om de virulentie van het pestvirus te verhoogen kunnen zoowel varkens
van 30 tot 50 kilo als van 70 tot 80 Kilo dienen. Het is van beteekenis, dat zij van
dezelfde streek af komstig zijn, en dat noch deze varkens zelf, noch hunne ouders
blootgesteld zijn geweest aan een pestinfectie, en dat volvirulent virus in meervoudig
doodelijke dosis aangewend wordt.

13e. Door kleinere hoeveelheden dan die, welke doodelijk zijn, in te spuiten,
worden gevoelige dieren geïmmuniseerd.

Onder bovenstaande titel wordt in het 18e rapport van de Directeur van de
Veterinairen Dienst in Zuidafrika over een ziekte bij varkens geschreven. \').

Er had zich een geval voorgedaan op eene varkenshouderij in het Louis Trichardt-
district waarbij alle varkens waren gestorven.

Er werd vermoed, dat de ziekte was binnengehaald door voederen met bloed
van een abattoir of door ondermelk van eene zuivelfabriek. In het tamelijk uitge-
breide rapport vindt men nergens de symptomatologie vermeld.

Ik heb getracht deze op te sporen uit de mij toegankelijke literatuur, en het bleek
mij nu, dat in 1931 door Montgomery in het ..Journal of Comp. Pathologie and Thera-
peutics" over dezelfde ziekte wordt bericht. M. noemt ze een ,,form of Swine Fever".
Nu wordt de naam Swine fever in Amerika en Engeland wel gebruikt voor Hog
cholera en zouden wij hier dus te doen hebben met een vorm van varkens-(virus)
pest.

M. noemt een rij van gevallen in verschillende districten welke zich hadden
voorgedaan in de jaren 1909 tot en met 1912. Er waren 1366 varkens aangetast en
1 ervan waren 1352 stuks (98.9 %) gestorven.

De ziekte treedt plotseling op; de zieke varkens staan met den kop naar beneden,
hangende staart en ingevallen flanken. De gang is onzeker en 24 uren na de eerste
verschijnselen kan het dier alleen maar loopen met een ,,zwaaien" van het achterstel;
dikwijls zijn de achterbeenen paretisch. De temperatuur loopt op tot boven 40°,

ongeveer 12 uren voor den dood tot 41° C. en wordt dan plotseling normaal of sub-
normaal. De zieke dieren weigeren het voedsel, daarentegen is de dorst normaal
of verhoogd; vaak drinken de patienten abnormaal veel water. Diarrhee wordt zelden
gezien, de faeces zijn normaal of vaster dan gewoonlijk, vaak met een laagje slijm
bedekt en soms met bloedstrepen.

Witte varkens komen in Zuidafrika niet veel voor, maar voor zoover aanwezig,
waren hierbij de ooren cyanotisch, later het geheele lichaam.

Meestal sterven de varkens binnen 48 uren, nadat de eerste verschijnselen zijn
waargenomen; dikwijls onder convulsies, soms in een staat van coma. In enkele
gevallen begint de epizootie met plotselinge sterfgevallen.

Ras of leeftijd schijnt geen invloed te hebben. Van de sectie wordt het volgende
vermeld:

Maag: mucosa congestief, dikwijls donkerrood met haemorrhagische punten;
milt: tot het tweevoudige gezwollen, donker en vast en met petechien van het kapsel;
nieren: subcapsulaire bloedingen, het geheele orgaan gespikkeld; hart: duidelijke
ecchymosen op en in de linker ventrikel; longen: interlobulair oedeem in ongeveer
50 % van de gevallen; lymphklieren: hyperplastisch en haemorrhagisch.

Montgomery heeft nog proeven genomen met twee wilde varkenssoorten van Oost-
afrika en het bleek toen, dat deze dieren tamelijk resistent waren tegen infectie
met virus. De meeste proefdieren werden niet eens ziek. Wel kwam het virus later
nog eenigen tijd in hun bloed voor.

Verder behelst het artikel nog proeven over de wijzen van infectie, eigenschappen
van het virus, immunisatie etc.

Het in den aanvang genoemde rapport beschrijft proeven van 1). G. Steyn te Onder-
stepoort.

1. Het virus wordt gedood in citraatbloed van aangetaste dieren na 70—84 dagen.
Na 5 dagen was het virus in bloed, dat in volkomen ontbinding verkeerde, nog
virulent.

2. Bloed geconserveerd met een desinficiens (glycerine-oxalaat) blijft het virus nog
langen tijd in virulente toestand bevatten.

3. Varkenshokken zijn nog drie weken na het laatste ziektegeval infectieus, ook
na desinfectie met kresol.

4. Immunisatieproeven: a. met virus in gal afkomstig van varkens aan viruspest
gestorven; b. met hyperimmun-serum en met virus behandeld met desinfectantia
waren over het algemeen niet bemoedigend.

5. Sommige wilde varkens, ofschoon goed gezond, maar aanwezig bij zieke varkens,
bleken het virus in hun bloed te bevatten.

Belder en Biermann ^j) berichten hierover naar aanleiding van proeven in het
Reichsgesundheitsamt genomen. Nog steeds is dit vraagstuk onopgelost. De hoofd-
reden hiervan is wel de onzekerheid waarin wij verkeeren t.o.v. de kennis van het
virus zelf. Wij weten van de „onzichtbare smetstoffen" weinig af; wij weten niet eens
of de virussoorten op zich zelf bestaande, levende organismen zijn of wel parasitisch
geworden bestanddeelen van micro- of macroörganismen. Ook niet of de bekende
virussoorten verplichte parasieten zijn of dat ze wellicht ook in apathogene vormen
kunnen voorkomen. Evenmin kennen wij de voorwaarden, die aanwezig moeten
zijn, om een avirulent geworden virus plotseling weer pathogeen te maken, zooals,
naar het schijnt, somwijlen voorkomt.

Dierproeven betreffende de varkens-viruspest bieden steeds bezwaren; absolute
uitkomsten worden maar zelden verkregen. Ik geef hier het volgende weer uit het

artikel van Beller en Biermann: Een varken was simultaan geënt. Na 26 dagen
zou de uitscheidingsproef plaats vinden, maar het dier wordt uitgeschakeld omdat
het nog een te hooge temperatuur had. Echter kon in de urine geen virusafscheiding
meer wordejt aangetoond. Daarna werd de temperatuur weer normaal en het varken
groeide goed. Na 4 maanden zou het worden geslacht, maar daags te voren stierf
het onder verschijnselen van acute varkenspest ! Mogelijkheid van infectie van buiten
af bestond niet.

Eene verklaring kan slechts worden gevonden door aan te nemen, dat eene latente
infectie virulent is geworden.

En juist het bezwaar, dat wij virussoorten slechts in dierproeven kunnen aantoonen
heeft het gevolg, dat wij dit dus alleen kunnen doen, wanneer het virus „ziekmakende"
eigenschappen bezit; anders ontsnapt het aan ons waarnemingsvermogen. Wij weten
dus ook niet of er behalve de ongeveer 200 bekende pathogene virussoorten nog
apatliogene vormen bestaan. Wel kunnen wij uit de opgedane ervaringen besluiten,
dat de als pathogeen bekende virussoorten lang niet steeds even sterk pathogeen zijn,
zonder dat wij overigens daarvan de reden weten.

Deze veranderingen in de virulentie kwamen bij deze proeven ook duidelijk
te voorschijn, analoog aan de waarnemingen in de praktijk. Nusshag *), Proe-
scholdt \'■\'), Wiemann ³) e.a. hebben over deze epidemiologische eigenaardigheden
van de varkenspest bericht; de proeven van B. en B. kunnen wellicht deze verschijn-
selen eenigszins verklaren.

Een bewijs voor het aanwezig zijn van varkenspest zonder dat klinische verschijn-
selen optreden vormt ook de uitkomst van sommige proeven van B. en B. Ongeveer
3 weken na simultaanenting werden varkens geinfecteerd met virushoudende (of
tenminste veronderstelde) urine. Er traden gcene verschijnselen op van pest. Deze
dieren werden daarna geinfecteerd met virulent virus. Ongeveer 24 tot 48 uur
na deze infectie stierven drie varkens, waarvan bij de sectie bleek, dat zij hadden
geleden aan een chronische diphtheroide, necrotische enteritis, welke moest dateeren
van eene voorafgaande varkenspest. Veranderingen als hier werden gevonden hebben
minstens 10 dagen noodig voor haar ontslaan, in den regel echter eenige weken.
(Zeller en Beller) ⁴).

B. en B. mecnen, dat zij op grond van hunne proeven, tot de volgende conclusies
zijn gekomen:

ie. De duur van de uitscheiding van virulent varkenspestvirus bij simultaan geënte
varkens hangt af van de meer of minder sterke reactie. Treedt deze klinisch niet of
zeer weinig te voorschijn, dan kan men practisch wel aannemen, dat de vinusuit-
scheiding met de urine na 4 weken is afgeloopen.

2e. Bij onvoldoende toediening van scrum en een daardoor ontstane langzamere
doorzieking komt het voor dat nog tot den \'j8sten dag virus wordt uitgescheiden
en een enkele keer kwam het voor, dat dit duurde tot den 67sten dag na de simultaan-
enting.

3e. Zoolang moet men dus ook rekening houden met virusdragers welke, onder
tot nu toe onbekende voorwaarden, weer in staat blijken te zijn tot besmetting.

4e. Van overwegende beteekenis is hierbij de kwestie van de virulentie. In aviru-
lente of zwak virulente vorm kan vaak het virus door entingsproeven niet worden
aangetoond.

5c. Eene immuniteit door dergelijk virus verkregen wordt door eene tweede
infectie met virulent virus opgeheven.

fie. Om deze reden heeft de immuniteit-proef tot afsluiting van de enting-proef slechts
een betrekkelijke waarde.

Ook Uhlenhuth, Miessner en Geiger *) hebben het vorige jaar over de kwestie
van virusuitscheiding uitgebreide onderzoekingen ingesteld. Zij hadden vooral ten
doel om vast te stellen hoe lang tegen viruspest geënte dieren nog na die enting
virus zouden uitscheiden.

Zij verdeelden hunne proeven in twee afdeelingen, in verband met de wijze, waarop
het uitgescheiden materiaal op de proefdieren werd overgebracht.

Bij de eene afdeeling werd het uitgescheiden materiaal uitsluitend parenteraa
(in hoofdzaak intramusculair) ingebracht; bij de andere afdeeling had dit per o
plaats of werden de proefvarkens met de geënte dieren samengebracht.

Als voornaamste bron van virusuitscheiding wordt de urine beschouwd; hiermede
werden dan ook hoofdzakelijk de dieren behandeld.

Het is nu gebleken, dat de uitkomsten der proeven zeer verschillend waren bij de
twee groepen tegenover elkaar.

Met behulp van enting (d.w.z. parenteale inbrenging van urine van simultaan
geënte varkens) kon worden aangetoond, dat 35 dagen na de voorbehoedende enting
nog virus in de urine dezer varkens voorkwam. Na 3g dagen was dit niet meer het geval.

Het is ook gebleken, dat bij deze proeven de met serum alleen geënte varkens, waar-
schijnlijk tengevolge eener langzamer verloop der immunisatie langer tijd virus-
uitscheiden dan de simultaan geënte dieren.

In de praktijk der varkenshouderij behoeft men zich echter, naar de uitkomst
dezer gehouden proeven, niet al te ongerust te maken. Het bleek toch, dat gevoelige
varkens, die 3 weken lang te zamen waren met immune varkens, welke voor 22,
29, 36 en 43 dagen simultaan geënt waren, niet ziek werden. Het gevaar voor ver-
spreiding der ziekte door volledig genezen varkens na simultaanenting is dus praktisch
van geringe beteekenis.

In Duitschland houdt men zich de laatste jaren op sommige instituten druk bezig
met het vraagstuk van de virusdragers en de virusverspreiders bij de varkenspest.
Dit probleem heeft daar bovendien nog zijne bijzondere beteekenis vanwege de
veterinaire politie.

David ²) heeft getracht het vraagstuk tot nadere oplossing te brengen door
onderzoek van het virusgehalte van het bloed. Zijn redenecring is ongeveer aldus : Het
aantoonen van de persistentie van het virus in de organen, b.v. de lymphklieren,
beteekent nog niets ten opzichte van de mogelijkheid van uitscheiding, daar immers
het virus daarin kan zijn vastgelegd. Wanneer evenwel er een uitscheiding plaast
vindt, dan moet het virus tenminste voorbijgaand (tijdelijk) in het stroomende bloed
voorkomen.

Het onderzoek nu leverde de volgende uitkomsten: Zoowel onder de „slijters"
(kümmernden) als onder de gezonde varkens komen virusdragers voor, die het virus
langer dan 21 dagen p.i. in virulenten vorm bij zich dragen.

Bij chronische ,,ziekelijke" varkens kon het virus nog in het bloed worden aangetoond
bij 4 van de 8 onderzochte dieren en wel eenmaal 30 en eenmaal 41 dagen na infectie;
verder eenmaal 95 dagen nadat het varken simultaan was geënt en eenmaal 24 dagen
na enting en daarna contactinfectie.

Bij klinisch gezonde varkens kon het virus worden aangetoond bij 3 van de 43 onder-
zochte dieren en wel: eenmaal 57 dagen na de simultaan-enting en 2 X bij geënte
en daarna aan contactinfectie blootgestelde varkens (24 en 30 dagen na de enting).

Sarnoviec ³) is over de simultaan-enting bij varkenspest goed tevreden; sedert
1927 aangewend geeft ze goede resultaten.

Het vorige jaar heeft hij bij dergelijke voorbehandelde dieren de uitscheiding
van het virus nagegaan, en o.a. het volgende geconstateerd:

ie. De geënte dieren verspreiden het virus door se- en excreties, en wel in ruimere
mate, naarmate de reactie sterker is geweest.

2e. Speeksel en urine bezitten alle eigenschappen van het pestvirus en kunnen
varkens besmetten langs verschillende wegen, vooral per os.

4e. Speeksel en urine verliezen hunne virulentie vanaf de 15e dag na het einde
van de reactie

5e. De mate van hun infecteerend vermogen kan worden bepaald door het onder-
zoek van de temperatuur-curve.

Door proeven, welke door Manninger in 4 groepen met de grootste nauw-
keurigheid werden uitgevoerd, werd vastgesteld, dat faeces in bloed van aan varkens-
pest lijdende of tegen pest simultaan geënte varkens in 20—28 dagen na de infectie
virusvrij worden en dus met betrekking tot ziekteverspreiding van geen belang
meer zijn. Zulke dieren kunnen dus na dien tijd gerust vervoerd worden.

Volgens Hegyeli ¹) gaat in het lichaam van immune en hyperimmune varkens
het virus, zelfs wanneer het in groote hoeveelheid is ingebracht, reeds korten tijd
na de inspuiting te gronde. Zulke dieren worden ook na eene nieuwe infectie geen
virusdragers.

De immuniteit tegen varkenspest moet dus worden beschouwd als een steriele
immuniteit.

Uhlenhuth, Miessner en Geiger ²) beschrijven den proefstal te Eystrup en
proeven omtrent spontane infectie in den proefstal, en bespreken daarna de be-
teekenis van dierproeven bij virusvarkenspest.

Het artikel leent zich niet al te goed voor een referaat. Echter verdient het gelezen
te worden door ieder, die zich met de nog steeds belangrijke en nog maar gedeeltelijk
opgeloste vraagstukken, welke de varkenspest betreffen, bezighouden.

Het feit, dat nog voortdurend zooveel geschreven wordt over deze ziekte (evenals
over abortus en tuberculose) is niet alleen een bewijs van hare beteekenis, maar is
ook een teeken dat vele punten nog niet zijn opgelost.

Varkenspest experimenteel overgebracht op den mensch, evenwel zonder
waarneembare verschijnselen.

Bij verschillende infectieziekten kent men het verschijnsel, dat de smetstof op andere
individuen kan worden overgebracht, die dan de eigenschap kunnen verkrijgen,
dat zij de oorspronkelijke, natuurlijk vatbare soort weer kunnen infecteeren, maar
zelf niet ziek worden.

Een nieuw voorbeeld hiervan is door Nicolle en Balozet ³) 1932, gegeven,
die bij den mensch 5 c.c. bloed hebben ingespoten (subcutaan) van een „pestvarken".

Vijf dagen later had deze persoon nog geen enkel pathologisch verschijnsel, toen
werd van hem bloed genomen, waarmee twee varkens werden ingespoten, resp.
met 5 en 55 c.c. Het eerste varken stierf den 24sten ,het tweede den igden dag
na de infectie, aan varkenspest.

Sarnowiec. ⁶) had, bij zijn onderzoekingen over de iminuniseerende waarde
van gedefibrineerd bloed en serum, opgemerkt dat alleen de zieke varkens reageerden

1 ) Können Schweine nach dem Überstehen einer Schweinepesl-erkrankung oder nach der
simultanen Schweinepestimpfung Virusträger sein ? Z. Hegyeli. Allatorvasi Lapok 1932.

op de infectie van gedefïbrineerd bloed door de vorming van een verdikking op de
injectieplaats, die warm en pijnlijk was, en door een algemeene reactie.

Hij heeft daarna proeven genomen met 40 zieke en 24 gezonde varkens. Bij deze
dieren heeft hij intradermaal aan de binnenkant van de dij een antigeen ingespoten,
bestaande uit gelijke deelen ricinusolie en bloed. Als gevolg van deze inspuiting
ontstaat nu bij zieke dieren een thermische reactie benevens eene locale en eene algemeene
reactie. Inspuiting van Ol. ricini alleen verwekt geen reactie.

De verhoogde temperatuur keert echter niet weer tot het normale terug en ten
gevolge der injectie neemt de ziekte een ernstig karakter aan. De inguinale klieren
zwellen op, worden warm en pijnlijk.

S. meent, dat deze onderkenningsmethode van groote, practische waarde is;
men verkrijgt in gevallen van varkenspest 97.5 % positieve resultaten.

Aan het instituut Pasteur zouden bij de cavia ten opzichte van mond- en klauw-
zeer analoge resultaten zijn verkregen.

Misschien kan het principe van deze methode aanleiding geven tot verdere onder-
zoekingen op dit gebied.

Delez *) heeft de karakteristieke, macroscopisch zichtbare laesies in de milt
(haemorrhagische infarcten) bij varkenspest nader onderzocht. Vooral bij varkens
met virus geënt schijnen ze voor t? komen. Het artikel in onderstaand tijdschrift is o.a.
met een vijftal microfoto\'s verlucht. De milten van 120 varkens werden onderzocht.

Delez geeft de volgende laesies aan: ie. Perifolliculaire haemorrhagie; 2. Peri-
folliculaire necrose; 3e. Extensieve necrose van het parenchym; 4e. Uitgebreide
hyperaemie; 5e. Necrotisch punt (aan de punt van de milt, komt overeen met 3);
6e. Endotheloïde cellenproliferatie.

Het bleek, dat de haemorrhagische en necrotische laesies in de milten voorkwamen
onafhankelijk van secundaire infecties.

Dr. Graub te Bern ¹) is wel van meening, dat entingen bij varkenspest een on-
ontbeerlijk hulpmiddel zijn bij de bestrijding maar toch nog zeer onvolkomen zijn.

Bij de serumenting is eene zekere actieve immuniteit niet altijd te verkrijgen. De
simultaan-enting geeft vaak goede resultaten, maar heeft oojk hare schaduwzijden.
Bij beide methoden is de tijd, waarop zij worden aangewend, van veel beteekenis.
Bij de simultaanenting oefenen slechte constitutie, fouten in de verpleging, enz.
zoowel als latente infecties grooten invloed uit op de verliezen; maar dit is ook bij
serumbehandeling het geval. Wanneer hier de varkens reeds geïnfecteerd zijn bij
de enting of daarna het virus opnemen, dan zijn de verhoudingen niet anders dan bij
de simultaanenting, en ook hier zijn zwakke dieren, fouten in de constitutie en chro-
nische ziekten van even groote beteekenis.

Steeds is bij varkenspest de mogelijkheid van het voorkomen van neveninfecties
aanwezig.

Klinisch en ook pathologisch-anatomisch zijn deze niet altijd gemakkelijk te onder-
kennen, en eene samenwerking tusschen laboratorium en dierenarts is zeer gewenscht.

De resultaten der entingen hangen niet alleen van de hoogwaardigheid der entstof-
fen af, maar in even groote mate van de juiste beoordeeling van ieder geval op
zichzelf door den behandelenden dierenarts.

Simultaanenting tegen varkens-pestvirus met „bestandseigenem"
Virus. (Stalvaccin) (Stalvirus).

Uhlenhut, Miessner en Geiger ²) hebben vrij uitgebreide proeven genomen
bij varkenshouders zelf, zoowel bij de mesters als bij de fokkers. In het geheel werd bij
35 varkenshouders geënt, waarbij verscheidene met over 200 varkens, eens zelfs
met ongeveer 1000, zoodat de geheele proef over een groot aantal dieren loopt.

Evenwel heeft men uit den aard der zaak ook hier te doen met een niet te ver-
mijden heterogeniteit van het entmateriaal.

Algemeen vaststaande conclusies kunnen ook hier niet worden genomen. Echter,
te zamen met de ervaringen te Eystrup (Geiger) opgedaan is het algemeen oordeel
der drie deskundigen t.o.v. de simultaan-enting vrij gunstig uitgevallen. Immers
zij berichten: ,,De simultaan-entingen hebben het groote voordeel boven de passieve
immunisatie met serum alleen, dat de dieren voor hun gansche leven beschut zijn.
De daarmede verbonden verliezen zijn bij een goede werkmethode zonder beteekenis
en staan in geen verhouding tot het bereikte voordeel.

Volgens hun oordeel bestaat er ook geen gevaar dat de simultaan geënte varkens
de viruspest zullen verspreiden. Hoogstens scheiden de dieren nog eene maand
na de enting het virus uit, d.i. nog binnen den tijd gedurende welken er in Duitsch-
land een verbod van vervoer beslaat.

Bovendien is deze uitscheiding zoo gering dat, practisch gesproken, voor eene
spontane besmetting van andere varkens geen vrees behoeft te bestaan.

De schrijvers vestigen nog vooral de aandacht op hunne ervaringen, dat in het
algemeen de uitslag van de simultaan-enting te gunstiger is, naarmate deze vroeger
plaats vindt.

De Directeur Dr. L. Detre ¹) der Hungaria Serumwerke te Budapest schrijft,
dat nog veelal wordt aangenomen, dat men slechts dan eene goede uitwerking der
simultaanenting kan verwachten, wanneer uitwendig waarneembare verschijnselen
kunnen worden opgemerkt.

Door proefnemingen bij 2138 varkens heeft hij aangetoond, dat dit niet noodzake-
lijk is. Echter kan bij die varkens, waarbij de reactie zonder duidelijke verschijnselen
verliep, die toch door den thermometer worden aangetoond. Temperatuurcurven
zijn bij het artikel gevoegd.

Door eene ervaring van verscheidene jaren heeft men een vergelijking kunnen
maken tusschen gedefibrineerd bloed en serum bij de prophylaxe van de varkens-
pest. Zoowel de curatieve als de immuniseerende werking kon men vergelijken.

Men meent te hebben opgemerkt, dat varkens ingespoten met gedefibrineerd
bloed voor längeren tijd immun zijn dan die, welke met serum zijn behandeld,
maar dat de „immuniseerende" waarde (la valeur immunisante) geringer is.

Het vraagstuk: serum of gedefibrineerd bloed is niet beperkt tot de varkenspest
alleen, maar verbonden aan talrijke kwesties van wetenschappelijke, zoowel als
practische waarde.

1. Bij gelijke dosis duurt de immuniseerende werking van gedefibrineerd bloed
langer dan die van serum; de immuniseerende kracht (pouvoir immunisant) van
het serum is grooter dan die van gedefibrineerd bloed.

2. De curatieve werking van het serum uit zich eerder dan die van het gedefibri-
neerde bloed; het serum is nog in staat de patienten te redden, wanneer de clinische
verschijnselen van de ziekte zich reeds openbaren.

3. Intraveneuse entingen bij pest heeft voordeelen boven subcutane; a. bescherming
der dieren in een gevorderd stadium van de incubatie; b. curatieve werking reeds bij
de helft van de voor subcutane enting gebezigde dosis.

4. De immuniseerende waarde van het subcutaan ingespoten serum overtreft met
een derde die van het gedefibrineerde bloed; intraveneuse injecties verdubbelen de
waarde van het serum.

-) Recherches sur la valeur immunisante du sang antipestique défibriné et du sérum chez
le porc. Wladislaw Sarnowiec. Office internat, des épizooties. I Bulletin Tome VI,
Numéro 3, Sept.—Oct. 1932.

5- Intraveneuse inspuiting van gedefibrineerd bloed geeft soms aanleiding tot
„choc", (5 dooden op 59 inspuitingen).

6. Inspuitingen van gedefibrineerd bloed onder de huid geeft aanleiding tot zwel-
lingen, meer of minder warm en pijnlijk, maar alleen bij febrieiteerende dieren.

Uit de onderzoekingen van Krüger bleek, dat het vleesch van geslachte runderen
soms Bangbacteriën kan bevatten. Bij 3 van de 30 onderzochte dieren kon hij n.1.
deze bacteriën in de middenrifpijlers aantoonen.

Er waren geen zichtbare, pathologisch-anatomische afwijkingen te vinden.
Krüger neemt derhalve aan, dat men hier te doen heeft met toevallige depóts van
virulente Bangbacteriën, welke bacteriënnesten slechts een zeer geringe invloed op
het dierlijk organisme hebben uitgeoefend. Als een infectiebron voor den mensch
komt het met Bangbacteriën besmette vleesch dan pas in aanmerking, als dit vleesch
gedurende het slachten rauw wordt gegeten, wat volgens hem weieens door loon-
slachters op grootere abattoirs wordt gedaan.

Onder bepaalde gunstige omstandigheden zou ook zelfs het contact met der-
gelijk vleesch, via de handen, zelfs bij een geheel intacte huid, een besmetting bij
den mensch kunnen veroorzaken, ofschoon Krüger toch meent, dat de aanraking
van b.v. een besmette uier of baarmoeder, veel meer gevaar met zich medebrengt.

Zur Frage der Verwendbarkeit der Haltbarkeitsprobe. (Dr. Doetsch,
Zeits. f. Fl. und Milchhyg. Jg. 43, 1933, pg. 208).

Sedert 1919 heeft Doetsch bij het bacteriologisch vleeschonderzoek ook de houd-
baarheidsproef van Müller verricht. Hij meent den uitslag van deze H.B. proef
van zeer veel belang te moeten achten voor de verdere beoordeeling van het betref-
fende slachtdier. In het geheel onderscheidt hij een 5 tal gevallen, welke zich bij het
onderzoek kunnen voordoen, n.1.:

a) Zoowel deaerobe als anaerobe cultures van het vleesch steriel. De H. B. proef
goed. Hierbij kan het vleesch gewoon goedgekeurd worden.

b) Zwakke of sterke aerobe groei. Anaerobe cultuur negatief. De H. li. proef
goed. In dit geval is de gunstige uitslag van de H. B. proef van veel belang, daar
men met groote waarschijnlijkheid een postmortale infectie van de vleeschmonsters
moet aannemen.

c) Aerobe cultuur steriel, zwakken tot sterken anaërobe groei. De H. B. proef
gunstig of ongunstig.

Bij geringen groei en negatieve H. B. proef moet men het vleesch als minderwaardig
beschouwen en naar de vrijbank verwijzen. Bij geringen groei en positieve H. B.
proef is het vleesch ondeugdelijk. Vooral de kleurveranderingen, bij de H. B. proef
optredende, en dc ontwikkelde stank zijn van veel belang.

d) Zoowel aëroob als anaëroob een groei, met ongunstige H. B. proef. Dan het
vleesch natuurlijk afkeuren.

e) Beide cultures steriel, echter de H. B. proef ongunstig tot juist nog voldoende.
In dit geval moet men voorzichtig zijn bij de bcoordeeling, daar men dan niet altijd
aan een postmortale infectie moet denken.

Uit het bovenstaande blijkt wel overduidelijk, dat de H. B. proef van groot belang
is, schrijft Doetsch. Dat ook de meeste dierenartsen deze meening zijn toegedaan,
blijkt z. i. uit de enquete, die Standfusz heeft verricht, volgens welke n.1. 50 dieren-
artsen de H. B. proef van veel belang achten en slechts 19 meenden, daaraan geen
beteekenis te moeten hechten voor het onderzoek.

Zu den Haltbarkeits-, Koch- und Bratproben. (Dr. M. Junack, Zeits. f.
Fleisch- und Milchhyg. Jg. 43, 1933, pg. 268).

In verband met het artikel van Doetsch geeft Junack hier zijn ervaringen weer
over bovengenoemd onderwerp.

Wat de houdbaarheidsproef betreft (een anaerobe cultuur tusschen vleeschmon-
ster en glaswand) werden bij 719 dieren, behalve een bacteriologisch onderzoek,
ook nog een houdbaarheidsproef en een kookproef verricht. Bij 524 dieren vielen
alle proefnemingen negatief uit, bij 195 dieren was één der proeven positief.

Bij 151 dieren of 19,1% van alle onderzochte dieren was de H.B. proef goed,
echter de kookproef niet, n.1.:

23 maal werd een „stallucht" opgemerkt, 2 maal een scherp, prikkelende geur,
52 maal een weëe geur, 64 maal een muffe geur, 6 maal een geur van oud vleesch,
en 4 maal een urine-achtige geur. Bij deze 151 dieren was de uitslag der H.B. proef
dus van veel belang voor de beslissing.

De kookproef wordt eveneens bij elk bacteriologisch onderzocht slachtdier uitge-
voerd. Sedert de 30 jaren, dat Junack in de vleeschkeuring werkzaam is, heeft hij
bij 3481 dieren de kookproef nagegaan; hiervan hadden 572 dieren, of 17,8% een
afwijkende geur. Hieronder waren 71 paarden, 21 stieren, 20 ossen, 396 koeien, 22
vaarsen, 12 kalveren, 29 varkens en 1 schaap. Bij elke soort van geelzucht is z. i.
de kookproef aangewezen.

Aan het slot van zijn artikel geeft Junack nog een uiteenzetting, hoe, volgens zijn
opvattingen, de kook- en braadproef moet worden verricht.

Vergleichende Untersuchungen verschiedener Schnellpökelverfahren.
(Dr. Otto Schraml. Zeits. f. Fl. und Milchhyg. Jg. 43, 1933, pg- \'43).

Om het gewoonlijk 3—8 weken durend pekelproces te verkorten, bediende
Schraml zich bij zijn proefnemingen van eenige z.g. snelpekclmethoden. Behalve
de reeds jaren bestaande pekelspuiten werden in Miinchen nog toegepast:

Het verschil tusschen deze 3 methoden bestaat hierin, dat bij 1) de pekel onder
vacuum, na het afzuigen van de lucht uit het vleesch, in het vleesch kan binnen-
dringen, bij 2) door middel van een groot aantal holle naalden de pekel door middel
van een hefboomwerking in het vleesch wordt geperst, terwijl bij 3) de pekel in de
bloedbaan onder druk wordt ingespoten. Bij alle 3 methoden werd het vleesch na
de behandeling nog 3—6 dagen voor napekeling in een pekelbak gelegd. Het rook-
verlies was gering. Bij 2) en 3) waren de hammen na het rooken soms nog zwaarder
geworden. Uit een chemisch onderzoek bleek, dat bij alle 3 methoden geen be-
zwaren van hygicnischen aard waren.

Volgens Sciiraml was methode 3) te prcfereeren, daar via de bloedbaan het
vleesch gelijkmatig wordt geinfiltreerd en deze toepassing het meest gelijkt op een
natuurlijke verspreidingsmethode.

Nachweis von Schwefelwasserstoff bei der Beurteilung des Frische-
zustandes von Fleisch. (F. Budagjan. Zeits. f. Unters. der Lebensmittel. Bd. 64,
1932, pg. 226).

Budagjan beschrijft een eenvoudige methode, waarbij in een koolzuur-atmosfeer
en met behulp van een koolzuurstroom in vleesch- en vischproducten eventueel
aanwezige zwavelwaterstof kan worden aangetoond. Een uitzondering moet worden
gemaakt voor sterk verhitte producten.

Een positieve zwavelwaterstofreactie moet beslist als een constante indicatie voor
een niet geheel zuiver verschen toestand van het vleesch worden aangemerkt, terwijl
een negatieve reactie echter niet als een zekere aanwijzing van verschheid kan worden
beschouwd, daar nog de mogelijkheid kan bestaan, dat een bepaalde omzetting
heeft plaats gehad, waarbij geen H,S is gevormd.

Ook bij deze methode zal men ook nog een organoleptisch onderzoek te hulp
moeten nemen, om alle gevallen van vleeschbederf te kunnen aantoonen.

Beitrag zur Verwendung des Stoffwechselnahrbodens von Simmons
in den bakteriologischen Fleischuntersuchung. (W. Huck & J. Möller,
Z. f. Fl. und Milchhyg. Jg. 43, 1933, pg. 245).

Bij de uitvoering van het bacteriologisch vleeschonderzoek komt men herhaal-
delijk bacteriën tegen, die in groeivorm geheel en al gelijken op Paratypbus-En-
teritis bacillen, echter geen positieve agglutinatie met de sera vertoonen en daarom
door Standfuss gerekend worden te behooren tot de Coli-intermedium groep.

Huck en Möller kwamen nu, als resultaat van hun onderzoekingen, tot de con-
clusie, dat de voedingsbodem van Simmons (bestaande uit agar 20 gr., keukenzout
5 gr., magnesiumsulfaat 0,2 gr., ammoniumphosphaat 1 gr., natriumcitraat 2 gr.,
aqua dest. 1000 gr. en broomthymolblauw, iA% alcoh. oplossing, 15 c.c., pH 6,8)
in ruim 90% der gevallen dergelijke bacteriën identificeeren als te behooren tot de
coligroep. Dit maakt het gebruik van andere electief voedingsbodems overbodig,
als saccharose-nutrose oplossing en trypsinebouillon. Hun resultaten zijn echter niet
in overeenstemming met die van Egger, die van 358 colistammen slechts bij 75
stammen op de Simmonsagar groei kon verkrijgen, terwijl de overige stammen
geen groei vertoonden.

Voor differentiatie van andere bacteriën is de bodem niet te gebruiken, daar deze
bacteriën te langzaam groeien of zelfs in het geheel geen groei geven.

Die kolloiden Eigenschaften und Veränderungen des Muskelfleisches.
(Kallert, Deuts. Schlachthof-Zeitung, 1932, pg. 173, 191).

De leer der kolloiden is van zeer groot praktisch belang, om een juist inzicht te
verkrijgen in het wezen der vleeschconserveering, waardoor een verdere vervol-
making van de verschillende daarbij toegepaste methoden mogelijk wordt. Uit-
gaande van een beschrijving van den fijneren, microscopischen bouw van de dwarsge-
streepte spieren, waarbij men als het ware een getrouw spiegelbeeld verkrijgt van
de verschillende kolloidale toestanden, deelt Kallert een en ander mede over de
veranderingen, die bij de verschillende methoden van vleeschconserveering en
vleeschtoebereiding kunnen optreden in den kolloidalen toestand van het spierweefsel.
Behandeld worden o.a. de toepassing van warme, droge lucht, van keukenzout,
iook, hooge temperatuur onder luchtafsluiting, lage temperatuur bij koeling en be-
vriezing, koken in water, braden in vet en het z.g. dampen-gaar koken boven heete
waterdamp.

Het zou te ver voeren hier dit belangwekkend artikel uitvoerig te refereeren;
belangstellenden zij naar het origineel verwezen.

Wel mag men met Kallert zeggen, dat de studie van de kolloid-chemische pro-
cessen in de dwarsgestreepte musculatuur nog in vele opzichten praktisch bruik-
bare gezichtspunten voor de vleeschhygiëne in het algemeen en voor de vleesch-
conserveering in het bijzonder, zullen opleveren.

Untersuchungen über die Dauer der Verwendbarkeit des Blutes von
Schlachttieren. (Dr. Kammel & Dr. Riedel, Tier. Rundschau, 1932. pg. 293).

Op grond van hun onderzoekingen kwamen Kammel & Riedel tot de conclusie,
dat men varkens- en runderbloed, afkomstig van geslachte dieren en op de gebrui-
kelijke wijze verzameld, op den dag van winning, zelfs bij een hoogen bewarings-
temperatuur en een naar verhouding hoog bacteriegehalte en zonder dat inen bij-
zondere conserveeringsvloeistoffen heeft bijgevoegd, als geschikt voor mcnschelijke
consumptie moet beschouwen.

De duur der houdbaarheid van het bloed van slachtdieren, tot aan het optreden
van grofzintuigelijk waarneembare rottingsverschijnselen, is in hoofdzaak afhan-
kelijk van 2 factoren; n.1. de temperatuur tijdens het bewaren en dc bactericide eigen-
schap van het bloed zelf. Toevoeging van een weinig keukenzout blijkt een uitste-
kend middel om de rotting van het bloed tegen te gaan.

Den grootsten invloed op de houdbaarheid heeft de temperatuur van de ruimte,
waarin het verzamelde bloed wordt bewaard. Na het oogenblik van winning moet
het bloed zoo spoedig mogelijk naar het koelhuis worden gebracht. Kammel &
Riedel vonden, dat het dan nog, mits een middelmatig bacteriegehalte aanwezig
is, zonder conserveeringsmiddel, 8 dagen lang deugdelijk kan blijven. Bij toevoeging
van 3—5% keukenzout wordt de houdbaarheid 2—3 maal zoo groot.

Het bepalen van het bacteriegehalte kan als hulpmiddel voor de beoordeeling
van het te gebruiken bloed wel gebruikt worden; toch is het bacteriegehalte niet
in ieder geval een betrouwbare indicator voor den graad van ontbinding. Alleen
van belang is de zintuigelijke waarneming; deze is voor de beoordeeling voldoende.
Welke praktische beteekenis men moet hechten aan het optreden van een vuil-
karmijnroode kleur bij het uitstrijken in een dunne laag moet nog verder praktisch
worden uitgewerkt.

1 929 und 1930 in Deutschland. (Statistische Berichte. Zeits. f. Fl. und Milchhyg.

In deze statistiek, bewerkt door het „Statistisch Reichsamt", vindt men in het kort
allerlei gegevens medegedeeld over de vleeschkeuring over geheel Duitschland.
Uit dit interessant cijfermateriaal wil ik slechts enkele getallen noemen.

Behalve het totaal aantal geslachte dieren, het vleeschverbruik per hoofd van de
bevolking, het aantal door dierenartsen gekeurde dieren, enz. wordt o.a. nog vermeld,
dat van iedere iooo stuks onderzochte slachtdieren, wegens septicaemie of het aan-
wezig zijn van vleeschvergiftigers, werden afgekeurd: paarden 7,21, runderen 2,05,
kalveren 1,56, varkens 0,15, schapen 0,24, en geiten 0,57. Als men het laagste getal
met 1 voorstelt, werd in volgorde van de diersoorten afgekeurd varken 1, schapen
i,4, geiten 3,3, kalveren 10, runderen 16, en paarden 56.

Een bacteriologisch onderzoek werd verricht bij 8050 paarden, 46354 runderen,
16470 kalveren, 15383 varkens, 1572 schapen en 234 geiten. Van 100 in het jaar
[930 gekeurde slachtingen werden bacteriologisch onderzocht: paarden 5,28, run-
deren 1,31, kalveren 0,4, varkens 0,09, schapen 0,10 en geiten 0,07. Hiervan bleken
vleeschvergiftigers te bevatten 1,23% der paarden, 1,29% der runderen, 9,61% der
kalveren, 0,94% der varkens, schapen 0,57% en geiten 0,85%.

Tuberculose kwam voor bij 25,13% der ossen, 18,93% der stieren, 38,52% der
koeien, 26,38% der pinken, 0,46% der kalveren, 2,33% der varkens, 0,20% der
schapen, 0,87% der geiten en 0,31% der paarden.

Wegens finnen werden geheel afgekeurd 159 runderen (0,004%), 753 varkens
(0,004%) ^en 36 kalveren (0,001%), terwijl voorwaardelijk werden goedgekeurd
wegens cysticercosis 11364 runderen (0,32%), 975 varkens (0,005%) ^en 137 kal-
veren (0,003%). Het aantal finnige varkens is in de beide jaren 1929 en 1930 respec-
tievelijk 3 tot 5 maal zoo groot geworden als in vroegere jaren; men schrijft dit toe
aan den grooten invoer van levende varkens uit Lithauen.

Ueber die methoden zum Nachweise heginnender Zersetzung des FTei-
sches. Prof. Brotzu, Zt. fur Untersuch. d. Lebensmittel, Bd. 63, Heft 5, S. 503.

Proteolytische en peptolytische fermenten in samenwerking met bacteriën ver-
oorzaken het optreden van bederf in vleesch. Dc onderkenning daarvan is in het
begin zeer moeilijk door middel van de reuk en ook zeer individueel. Men heeft
daarom gezocht naar methoden, die vaste waarden geven.

I. Prof. Ottolenghi nam een erwt- tot hazelnootgroot stukje vleesch, ontnomen
aan een monster, dat door sterk zwavelzuurbewerking uitwendig steriel was. Om
bederf door de aanwezigheid van een groot aantal kiemen te constateeren, streek
hij dit stukje over platen uit. Beter bevredigde een bacterioscopisch onderzoek van
50—60 gr. vleesch, op dezelfde wijze ontnomen, te persen en van het filtraat 0,01
cc op i cm² uit te strijken en te kleuren volgens Löffler.

II. Indirect zijn de bacteriën ook aan te toonen door hun vitale activiteit, zoo-
als het verbruik van zuurstof, het reduceeren van nitraten en het ontkleuren van
methyleenblauw.

a. De bepaling van het zuurstofverbruik is eerst door Tillmans en Mildner
voorgesteld. Zij bepalen de hoeveelheid aanwezig 0₃ bij begin der proef en na 2,
4, 6, 8 en io uur van het bij 23⁰ C. bewaarde vleesch.

b. Tillmans, Stroheoker en Schütze bepaalden daarop de reductie van 1 cc.
methyleenblauw-oplossing in 60 cc water door 5 gr. vleesch. Versch vleesch ont-
kleurt in go—240 minuten, zuur vleesch in 75—150 minuten en vleesch met begin-
nend bederf in 30—135 minuten.

In 60 cc. water komt 10 gr. vleesch en tevens een hoeveelheid kaliumnitraat,
welke 3 mgr. N₂O_s bevat. Ook hier worden na verschillende tijden, als het mengsel
hij 37° C. heeft gestaan, bepalingen gedaan om te constateeren hoeveel nitraat er
verdwenen is. Men doet dit gemakkelijk langs colorimetrischen weg met diphenyl-
amine. Als na 4 uur de nitraten verdwenen zijn, mag men aannemen dat het
vleesch ondeugdelijk is.

III. Proteïnen in vleesch worden door de bacteriën afgebroken en Prof. Otto-
lenghi heeft een quantitatieve bepaling van aminozuren ontworpen volgens de
methode Sörensen, naar de techniek van Henriques en GjaldbSk.

Aanbeveling verdient het om de bepaling te doen ten opzichte van het bij 70° G.
gedroogde vleesch, daar vleesch zeer kan wisselen in vochtgehalte. Prof. Otto-
lenghi kwam tot de conclusie, dat bij beginnend bederf 300—350 mgr. aminozuur
in rund- en kalfsvleesch aanwezig waren (100 gr. bij 70° C. gedroogd). I.. Grünhut
heeft getracht de methode Sörensen te verbeteren, maar ook aan zijn methode kle-
ven fouten. Zeer goed kan men ook het apparaat van Slyke gebruiken.

IV. Afwijkingen in de physische waarden, als geleidingsvermogen voor electri-
citeit en vriespunt-verlaging. De onderzoekingen van Ottolenghi, Tillmans,
Hirscii en Kuhn stemmen in dezen overeen en loopen vrijwel parallel met het ge-
halte aan aminozuren. De vriespunt-verlaging bij versch vleesch bedraagt P.937—
0.975⁰ C. en bij bederf stijgt hei boven i° C.

Tillmans en Mildner zochten verder naar de waarden van de pfl in vleeschsap.
Deze is volgens hen voor versch vleesch 5.48—5.53 en bij bedorven vleesch 6—7.
SciiMiDT onderzocht met de chinhydronelectode de pH van het warm b.ereidc
vleeschextract. Hij vond direct na de slachting een pH van 6.3, welke zonk tot 5.5—
5.8 en daarna weer steeg. Tusschen 6.1 en 6.3 is het vleesch verdacht van bederf.

Brotzu heeft verscheidene dezer methoden nagedaan eri komt tot dezelfde con-
clusies.

De clou van het artikel wordt gevormd door een graphische voorstelling, waarin
men ziet dat de pfl stijging gelijken tred houdt met het gehalte aan aminozuren,
onverschillig volgens welke methoden deze aminozuren bepaald zijn.

In een clinische les bespreekt Prof. Tendeloo ^l) de verschillende voorwaarden
en mogelijkheden van embolie, d.i. vastloopen of vastkleven aan den wand van blocd-
of lymphvaten, van met bloed of lymphe verplaatste corpusculaire deelen (gedeelte
van een thrombus, stolsel, vet, gasbellen, bacteriën, cellen, enz.). Een plotselinge
dood is alleen bekend bij haematogene verplaatsing van een stuk thrombus, stolsel,
vet of gas, waarbij zij niet als regel, doch slechts bij uitzondering den dood veroor-
zaken, vooral afhankelijk van de plaats waar de emboli terecht komen.

In verband met de clinische beteekenis wordt op deze drie vormen nader ingegaan,
en wel hoofdzakelijk op de embolie van thrombus- cn stolselgedeelten. Hierbij worden
allereerst de verschillen tusschen thrombus en stolsel besproken en nauwkeurig om-
schreven. Van principieele beteekenis voor de beoordeeling van intracardiale stolsels
bij gevallen van plotselingen dood, is de vraag of spekkige stolsels ook intravitaal

(in de agone = Orth, Kaufmann) kunnen ontstaan. Tendeloo meent op grond van
zijn ervaring, dat spekkige stolsels bij een plotselingen dood niet voorkomen; vindt
men ze wel, dan is de dood slechts schijnbaar plotseling, m.a.w. dan is de agone cli-
nisch niet herkend. Spekkige stolsels treden dus in het hart alleen bij aanwezigheid
van een agone op. Een kleine verandering in de lichaamshouding kan dan tot een
verplaatsing van het stolsel en event. een afsluiting van ostiën, dus tot den dood
aanleiding geven, die plotseling genoemd wordt als de agone niet is onderkend en
waarbij de clinicus in de eerste plaats denkt aan embolie. De gegevens omtrent de
voorwaarden voor het ontstaan der spekkige stolsels zijn nog zeer onvolledig; een na-
dere bestudeering ervan is zeker gewenscht, vooral daar Tendeloo zegt, dat zij
vaker doodsoorzaak zijn, dan emboli afkomstig van een intravasculaire of intra-
cardiale thrombus. H. J. M. Hoogland.

Bij jonge kinderen komen veelvuldig in de hartkleppen z.g. bloedcysten voor.
Voor hun materiaal vonden Levinson en Learner \') een frequentie van 75%
bij kinderen beneden 6 maanden. Daarboven neemt de frequentie af en slechts
zeldzaam komen zij boven 2 jaar voor.

Als resultaat van een critisch literatuur-onderzoek en reconstructies bij eigen
gevallen komen schrijvers tot de conclusie dat deze cysten ontstaan uit spleten
bekleed met endotheel, uitgaande van de oppervlakte der kleppen; de cysten ont-
staan wanneer door toevallige omstandigheden bloed in deze spleten wordt ge-
perst.

(Gezien het eveneens bij kalveren frequent voorkomen van deze bloedcysten,
is dit onderzoek van beteekenis, omdat het nadrukkelijk de rol van bloeddruk-
veranderingen voor het ontstaan der cysten bevestigt. De ervaring in de sectiezaal
wees reeds lang in deze richting. Ref.).

Een onderzoek bij dieren toonde de duidelijke invloed van koper op de algemeene
stofwisseling van het organisme aan. Konijnen met Cu. voorbehandeld, waren
tegen een latere infectie met tuberkelbacillen meer weerstandbiedend dan de controle-
dieren. Herinnerd wordt verder aan de geringere sterfte van koperarbeiders bij
cholera- en typhusepidemiën. Veenendaal.

Aci-steril (chcm. Fabrik Heyl & Co., Berlin, N. 65) bestaat uit methyleen difosfor-
zuur-natrium en hexamethyleen-tetramine ; aanbevolen tegen cystitis en pyelitis.

Biseplan (Chem. Fabrik Dr. Winser, Walldorf bij Frankfurt) is zilverpermangaat
(AgMn0₄); het lost gemakkelijk in water op; wordt gebruikt als wond-desinfectans
i : 1000, voor blaasspoeling 1 : 5000.

Bisuprol Schering-Kahlbaum) is een colloidaal bismuth-prcparaat dat 2% bismuth
bevat» Het colloide zakt bij bewaren op de bodem, kan door verwarmen op 30—40° C.
en dan schudden, weer in suspensie worden gebracht.

Calcibromat (Chem. l-\'abrik Sandoz, Basel) is calciumbromidc-lactobionaat; ta-
bletten gemakkelijk oplosbaar en aangenaam van smaak, werkt sedatief-neurotisch

Conlralgine-pasta (I. G. Farbenindustrie A.G.) bevat 2 % pantocaine, verder sabrol
en een vetrijke pasta die gemakkelijk resorbeert en langen tijd aan het slijmvlies
kleeft, zoodat een langdurige anaestesie van het slijmvlies ontstaat.

Corbasil (I. G. Farbenindustrie, Leverkusen) is het zoutzure zout van O-dioxyphe-
nylpropanoiamine; het witte poeder lost gemakkelijk op in water en alkohol, is
vaatcontraheerend en wordt gebruikt als locaal-anaesteticum, ook op slijmvliezen.

Als Uitgave van het Departement van Economische Zaken is verschenen de Lijst
van Officieele Personen, Instellingen en Vereenigingen op land- en tuin-
bouw-gebied. (Verslagen en Mededeelingen van de Directie van den Landbouw, 1933,
no. i).

Dit handige, ieder jaar verschijnend werkje behoeft geen aanbeveling; ieder die
op land- en tuinbouwgebied wel eens adressen van officieele personen, instellingen
of vereenigingen heeft gezocht, weet de groote waarde van deze lijst.

Bijdrage tot de biologie Mededeelingen uit het Physiologisch Laboratorium
der Universiteit van Amsterdam. Deel 22 (1932—1933).

De 22ste bundel van onderzoekingen, verricht in het Physiologisch laboratorium
van de Universiteit van Amsterdam is door den Directeur, Prof. Dr. G. van Rijnberk,
in het licht gegeven.

Het meerendeel der publicaties is gewijd aan de studie van geïsoleerde rugge-
merg-gedeelten bij den hond. Daarnaast werden verschillende vragen uit de alge-
meene spier- en zenuwphysiologie, ook bij de vogels, de sympathische pupil-inner-
vatie bij de kat en de physiologie der aderen onderzocht.

Het 23-tal onderzoekingen dat in dezen bundel is vereenigd, waarin tf.n Cate
een belangrijk aandeel heeft, levert evenals vorige jaren wederom een overtuigend
bewijs van de groote, jeugdige activiteit, die in het oude gebouw op den hoek van het
Jonas Daniël Meijerplein heerscht. J. Roos.

Van het Handboek der Algemeene Erfelijkheidsleer door Dr. M. J. Sirks is
nu, na ruim 10 jaar, een tweede druk verschenen, (bij Martinus Nijhoff te den
Haag). Prijs ƒ 16.—; in heel buckram ƒ 17.50.

Het spreekt wel haast vanzelf dat deze tweede druk veel omvangrijker is
dan de eerste uitgave; het aantal publicaties, nieuwe vondsten en werkhypothesen
is de laatste jaren zoo groot geweest dat, zelfs bij het streven van den schrijver naar
beknoptheid, vijf nieuwe hoofdstukken moesten toegevoegd worden.

Deze tweede druk is daardoor ,,up to date" en geeft de geheele erfelijkheidsleer
met de helderheid en critischcn zin, den schrijver eigen.

Wie wel eens tot het gehoor van Dr. Sirks behoord heeft zal in dit boek terug-
vinden de rustige betoogtrant, de logische behandeling der onderwerpen, die hem
als spreker ook kenmerken.

Als ondergr nd der algemeene veeteelt is deze uitgave een uitstekend werk, dat
als zoodanig warm aanbevolen kan worden. v. d. Plank.

In afl. 18 van ons Tijdschrift, (dezer jaarg.), kcynt een mededeeling voor van
collega Ferwf.rda over „wit vleesch bij een rund". Omtrent de oorzaak van deze
zeldzame afwijking tast hij in volkomen duister. Langs dezen weg wil ik de aandacht
van belanghebbenden vestigen op het feit, dat een functie-stoornis van de schildklr
hiervan de oorzaak kan zijn. In mijn verhandeling over „das Kehlkopfpfeifen beim
Pferd" beschrijf ik de verbleeking van de musculatuur van een paard, een jaar na
totale thyroidectomie. In ieder geval lijkt het mij de moeite waard in voorkomende
gevallen de aandacht op de schildklier te vestigen en zich te hoeden voor een oordeel
op het eerste gezicht. Mocht deze aangelegenheid een onderwerp worden voor
experimeteel onderzoek, dan diene men vooral te weten, dat de extirpatie van de
schildklier bij een volwassen rund, met noodzakelijk behoud van de epitheellichaamp-
jes, op zéér grootc moeilijkheden stuit. Nadere bijzonderheden hieromtrent vindt
men in mijn artikel over Glandulae parathyroideae (Epitheellichaampjes). Tijd-
schrift v. Diergeneeskunde, Dl. 44, 1917, pag. 155.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 September jongstleden vindt men
op bladzijde 954 een ingezonden stuk onder bovenstaanden titel van Collega W.
van der Burg, waarin hij stelling neemt tegen een opmerking, welke wij plaatsten
onder een bericht in het Juli-nummer van S.K.M., betreffende een gehouden enquête
door de Sophia-Verceniging tot Bescherming van Dieren.

De beschouwingen, welke de heer v. d. B. aan deze opmerking wijdt, worden
door ons dankbaar ais aanleiding aangegrepen om op deze enquête, en wat daar aan
vast zit, terug te komen. Met een wegens tijd- en plaatsgebrek tot enkele regels
gereduceerde opmerking kon ook werkelijk deze belangrijke zaak niet als afgedaan
beschouwd worden.

Bovendien vinden we thans gelegenheid een drukfout in de opmerking te her-
stellen; men dient namelijk in plaats van het woord „psychologische" physiologische
te lezen. Tot dusverre hadden we deze fout niet gerectificeerd, omdat we in de eerste
plaats meenden, dat de lezer zelf de fout wel zou opgemerkt hebben. Uit het geschrift
van den heer v. d. B. blijkt echter, dat dit niet het geval is. Voorts werpt een rec-
tificatie in een maandblad, 4 weken nadat de fout gemaakt is, weinig nut meer af.
Met deze drukfout zullen we echter, naar we uit het stuk van collega v. d. B. op-
maken, wel niet tevens zijn bezwaren hebben weggenomen.

Vóórdat we echter ons standpunt ten aanzien van de hierboven gememoreerde
enquête daarom nader belichten en omlijnen, moet ons eerst van het hart, dat we
zeer betreuren, dat de heer v. d. B. niet de goede journalistieke gewoonte heeft
gevolgd, om zijn „ingezonden", betreffende een publicatie in S.K.M., óók aan de
redactie van datzelfde blad aan te bicden. Deze zou daaraan gaarne plaats hebben
ingeruimd.

Thans rest ons niets anders dan hem op deze plaats van repliek te dienen, ver-
wachtende, dat hij hiervan even goed nota zal nemen als van de geïncrimineerde
opmerking, en in de hoop, dat de redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
dit antwoord geheel of ten deele in haar kolommen zal opnemen.

Wanneer we het door collega v. d. B. geschrevene systematisch ordenen, komen
daarin als voornaamste punten naar voren:

1. het standpunt in te nemen tegenover de ritueele slachtwijze (inbegrepen de
voorbereiding, de kwestie der overtollige slachtingen, etc.).

Wanneer we aan de hand van deze drie punten onze opmerking zullen rechtvaar
digen, dan kunnen we bij punt i al zeer kort zijn. Zeer kort, omdat we in onze op-
merking in het geheel niet spraken, dus ook geen meening uitten, over de ritueele
slachtmethode, noch over de voorbereidende maatregelen, noch over de overtollige
slachtingen, d.w.z. de slachtingefr, die volgens ritueele wijze verricht, doch niet voor
Israclieten bestemd kunnen zijn, omdat ze een veel te groot percentage uitmaken
van het totaal aantal geslachte dieren in verhouding tot het aantal Israëlieten.

De heer v. D. B. heeft klaarblijkelijk onze bezwaren tegen de enquête vereenzel-
vigd met door hem bij ons veronderstelde bezwaren tegen beperking of afschaffing
der ritueele slachtmethode.

Misschien zal daarom collega v. d. B. verbaasd zijn te vernemen, dat waarschijnlijk
wij in de beoordeeling dezer methode zeer dicht naast hem, misschien wel vóór hem
staan, in ieder geval wat de voorbereidende maatregelen en die overtollige slachtingen
betreft.

We herhalen echter „waarschijnlijk". En bedoelen daarmede, dat we wel een „in-
druk" en wel iets meer dan dat, hebben van de ritueele methode en die door middel
van één of ander schiettoestel, doch dat deze kwestie zeer moeilijk te beoordeelen is.
Moeilijk niet alleen door de plaats, de hersenen, waar de vernielende pin zijn werk
verricht, doch daarnaast gecompliceerd door de velerlei processen, welke zich
afspelen bij het zonder bedwelming verbloedende dier. Moeilijker nog, omdat we
immers al wat we beoordeelen, niet anders kunnen beoordeelen dan naar analogie
van wat men bij den mensch waarneemt.

Daarom zouden we, vóór en aleer we ons definitief als tegenstander van de ritueele
methode verklaren, eerst wat méér willen weten van die gecompliceerde processen,
welke zich bij de verschillende wijzen van dooden voordoen. En we spiegelen ons
daarbij aan de kwestie der electrische „bedwelming", welke de laatste jaren met
zooveel enthousiasme is gepropageerd en ontvangen, doch waarover men, nu deze
toepassing van den electrischen stroom nuchter, rustig en wetenschappelijk wordt
onderzocht, reeds van verschillende zijden andere geluiden hoort.

Daarom zijn we van meening, dat ook op deze vraag alléén de hersenanatoom
en -physioloog recht van antwoorden kan en dus mag hebben.

Het gaat er ons dus niet in de éérste plaats om — en nu betrekken we tevens punt 2
in onze beschouwing — of de slachthuisdierenarts meer bevoegd is dan de practicus
of de laboratoriumman, die „enkele ritueele slachtingen heeft gezien en het (pin)
schietmasker heeft zien gebruiken", waarop v. d. B. reeds het recht tot oordeelen
baseert.

liet gaat er alléén om, dat een zeer enkele onder ons op dit zeer speciale terrein
zoo onderlegd is, dat hij een wetenschappelijk gefundeerd oordeel kan uitspreken.

Dat men dit zou kunnen, alléén door het volgen van de lessen in de practische
vleeschkeuring aan het gemeentelijk slachthuis te Utrecht, zullen de docenten, hoe
hoog we hun kennis ook aanslaan, zelf zeker niet gaarne beamen.

Dat men dit zou kunnen, reeds nadat men „enkele ritueele slachtingen gezien en
het (pin)schietmasker heeft zien gebruiken", dus op louter vage indrukken, geeft
een verpletterende indruk van de wijze waarop een verklaring, zooals die door de
Sophia-Vereeniging werd gevorderd, volgens den heer v. d. B. kan worden ingevuld.
Hierover verbazen we ons zeer en betreuren het in nog hooger mate. Wij zijn van
meening — en deze meening wordt door de slachthuiservaring dagelijks bevestigd —
dat bij het afgeven van verklaringen en attesten „sich in der Beschränkung der Meister
zeigt." Daarom vonden we en vinden nog de 36 dierenartsen zeer verstandig, du de
vragen niet beantwoordden (of weigerden ze, onder opgave van redenen, te beant-
woorden, zooals we van sommigen stellig weten, wat heel iets anders is?), terwijl
de 28 collega\'s, die ruiterlijk erkenden „geen ervaring" te hebben, daarvoor een
eere-saluut toekomt. Er is vaak meer moed en zeker ook kennis voor noodig om zich
van een oordeel te onthouden, dan direct met een meening voor het publiek klaar
te staan.

Wat wil de practicus, de laboratoriumman, de practicus- hoofd van dienst, — die

wel keurt, doch, zooals van zelf spreekt, zelden bij het dooden aanwezig is — ja,
wat wil de slachthuisdierenarts omtrent deze kwestie meedeelen, dat niet alleen
waarde heeft in eigen oogen, maar ook in die van de werkelijk deskundigen, en dat,
en hierop komt het immers aan, als richtsnoer kan gelden voor de gemeenschap,
die haar vertrouwen in ons stelt en op onze adviezen afgaat ?

Mag deze laatste niet denken, ja met recht veronderstellen, dat deze verklaringen
van wetenschappelijk gevormde menschen ook degelijk en deugdelijk gefundeerd zijn ?

En is nu, omdat de waarde van een dergelijk attest gering is, gering moet zijn,
omdat de ervaring, maar bovenal de zeer bijzondere kennis, die alléén tot een zuiver
oordeel kan voeren, ontbreekt, is daarom een opmerking, die de juiste waarde aan-
geeft, daarom „geringschattend" ? Oordeelen we „geringschattend" over een muis
als we verklaren, dat zij kleiner is dan een olifant? Iets, wat op de juiste waarde
gesteld wordt, al is die waarde gering aan te slaan, wordt daarom nooit „gering-
schattend" beoordeeld!

De bespreking van het derde punt, de enquête zelf, maakt collega v. d. B. ons al
zeer gemakkelijk.

punt ter sprake te brengen, nu alle factoren aanwezig zijn, om een onzuivere uit-
spraak als het ware uit te lokken".

Van der Burg antwoordt: „Het tegendeel acht ik waarschijnlijk. Juist hetgeen
kortgeleden in Duitschland is geschied, zal menige collega aanleiding hebben gegeven
om zich niet positief uit te laten".

Een beter bewijs, dat onze vrees gegrond was, zou niet geleverd kunnen worden
dan door deze woorden.

D£t is het juist, waarom we deze enquête op dit tijdstip uit den booze achtten.
Wanneer de heer v. d. B. zelf meent, dat menig collega, onder invloed van de ge-
beurtenissen in Duitschland, weifelend is geworden in zijn oordeel, dan vragen we
met nog méér klem: wat hebben we, wat heeft de gemeenschap aan een dergelijk
oordeel, wat aan dergelijke enquête, en wat voor waarde mag nog aan de verkregen
cijfers worden toegekend ?

Zien wij nu spoken, wanneer we er ernstig tegen waarschuwen dergelijke kwesties
thans niet door een door politieke spanningen vertrokken bril te bezien ?

Als we juist aanraden hel middernachtelijk duister van dezen onzekeren tijd te
vermijden en te wachten op hel klare daglicht van rustiger dagen, dat alle proporties
weer zal normaliseeren ?

Liefde voor het dier is een gevoel, waarin we meenen voor niemand, ook niet voor
collega v. d. Burg, onder te doen.

Maar deze liefde wordt een „schuldige" liefde, wanneer als gevolg daarvan,
door een op onjuiste wijze en ongunstig tijdstip gehouden enquête, ongewettigde
en ongefundeerde meeningen geboren zouden worden.

Door daartegen een ernstig waarschuwend woord te laten hooren, meenen we niet
alleen het prestige en het belang van den Nederlandschen dierenarts te beschermen,
doch tevens dat van de gemeenschap te dienen. R.

Gaarne maakt ondergeteekende gebruik van de door de Redactie aangeboden
gelegenheid om een paar opmerkingen, naar aanleiding van bovenstaand Ingez.
Stuk van Collega Dr. K. Reitsma, te plaatsen. In de eerste plaats nota genomen
van de drukfout en aangeteekend, dat ook maandbladen goed zullen doen fouten
van een dergelijk kaliber te rectificeeren.

Het in zachte termen geuite verwijt, dat door mij de goede journalistische gewoonte
niet is gevolgd, wijs ik terug, daar in den aanhef van mijn artikel is uiteengezet,
waarom ons tijdschrift werd verkozen.

De mededeeling, dat in de geincrimeerde opmerking van Dr. R. geen meening
over de ritueele slachting was geuit, doet na de door mij uitgesproken opinie, dal deze
kwestie door hem momenteel voor taboe was verklaard, als overbodig, een beetje
vreemd aan. Dezerzijds moest zij ter sprake worden gebracht, als zijnde het onderwerp
LX 78

van de door de Sophia-Vereeniging ingestelde enquête. Tot mijn genoegen con-
stateer ik, dat collega R. en ondergeteekende geestverwanten zijn in zake dierenbe-
scherming, al houdt hij een slag om den arm door, waar het de betrokken slacht-
methoden betreft, het woord waarschijnijk in te lasschen.

Om ten aanzien van de ritueele slachting misverstand te voorkomen, stel ik er
prijs op uitdrukkelijk te verklaren, dat van mijn zijde nimmer medewerking is te ver-
wachten voor een streven naar een algeheel verbod van deze slachtmethode.

ie. of de Sophia-Vereeniging ontactisch heeft gehandeld, en een (voor haar doel
dienende) onzuivere uitspraak heeft uitgelokt, en

2e. aan welke der twee slachtmethoden, van humanitair standpunt, de voorkeur
moet worden gegeven, welke kwestie, in verband met de reeds gehouden discussie,
kan worden teruggebracht tot de enkelvoudige vraag: geeft een modern en juist aan-
gewend schietmasker bewusteloosheid ?

Ad i: Collega R. zegt, dat door mijzelf een bewijs is aangevoerd, dat zulks het geval
is geweest. Het wil mij voorkomen, dat hij vergeten is, wat hij in zijn redactioneele
opmerking heeft gezegd, of mij verkeerd heeft begrepen. Ik zal derhalve zijn woorden
— voor zoover noodig —• nog eens citeeren:

„Het was zeer ontactisch van de Sophia-vereeniging juist in dezen tijd dit omstreden
punt ter sprake te brengen, nu alle factoren aanwezig zijn om een onzuivere uitspraak
uit te lokken. De kwestie is van te ingewikkelden aard enz.

Juist om den verkeerden indruk, die de gegeven getallen op den leek maken is de
handeling der genoemde Vereeniging afkeurenswaardig".

Hieruit kan door mij niet anders worden gelezen, dan dat collega R. aanneemt,
dat in verband met den antisemitischen wind, die in Duitschland waait, meer dieren-
artsen zich tegen de ritueele slachting hebben verklaard, dan in minder bewogen tijden
het geval zou zijn geweest.

Ondergeteekende daarentegen is van meening, dat de Nederlandsche collega
die dezelfden bedachtzamen aard heeft als zijn doorsnee-landgenoot, juist met het oog
op de gebeurtenissen in Duitschland, niet geneigd zal zijn geweest zich in de anti-
semitische richting te laten dringen, en poneert dan ook de stelling, dat een derge-
lijke enquête, in meer rustige tijden gehouden, een hooger cijfer van voorstanders
voor de mechanische bedwelming zou hebben gegeven. Indien van een onzuivere
uitkomst sprake mag zijn, dan is die zeker niet in de richting, die het doel van de
Sophia-Vereeniging in het bijzonder zal dienen, nl. door in cijfers een dieperen
indruk op leeken te maken.

Ad 2. Voar ondergeteekende staat het, evenals voor onzen wetgever, vast, dat een
deugdelijk en op dejuiste wijze aangewend pin-schietmasker een rund tot bewusteloos-
heid brengt. Collega R. meent daaraan te moeten twijfelen en acht thans alleen den
hersen-anatoom en -physioloog bevoegd om ter zake een oordeel te vellen. Welnu,
ik hoop van harte, dat hij, die als directeur van een abattoir verplicht is dagelijks
runderen met zoo\'n instrument te doen vellen, weldra door zoo\'n bij uitstek deskun-
dige van zijn pijnlijken strijd tusschen plicht en geweten zal worden verlost.

C. A. Schueler te Oss, benoemd tot Hoofd Keuringsdienst, Kring Oss ; aan
C. A. van der Leeden, op verzoek, eervol ontslag verleend als zoodanig.

W. Westerhof, verhuisd van Wolvega naar Oss, praktijk overgenomen van
C. A. Schueler.

Verhuisd: Dr. J. J. F. Dhont, den Haag, (tijdelijk) naar Juliana van Stolberg-
plein 10, Tel. 770631.
J. van der Grift, Eemnesweg 19 Baarn, Tel. 442.

Den i6en Sept.. j.1. hield de afdeeling Overijssel hare algemeene vergadering te
Zwolle. In zijn openingswoord wees de voorzitter er op met welke moeilijkheden
de dierenartsen momenteel te kampen hebben, en hoe het thans meer dan ooit ge-
boden is zich aanéén te sluiten en paraat te blijven. Vervolgens werden de notulen
voorgelezen, waarna de ingekomen stukken werden behandeld. Deze namen nogal
eenigen tijd in beslag. Hierna werd overgegaan tot de verkiezing van een afgevaar-
digde naar de algemeene vergadering te Utrecht, alsmede van een plaatsvervangend
afgevaardigde. Hiervoor werden resp. gekozen de beeren J. Eshuis en R. Post.
Tot afgevaardigde in het H.B., in de plaats van het aftredende lid S. Simons, werd
verkozen de heer Th. v. d. VVeerd.

Vervolgens werd de beschrijvingsbrief der Maatschappij behandeld. Van de door
de afdeeling gestelde candidaten zal allen afdeelingssecretarissen mededeeling
werden gedaan. Na afwerking van dit huishoudelijke gedeelte der vergadering werd
een korte pauze gehouden, waarna met het tweede gedeelte van den middag een aan-
vang werd gemaakt n.1. met den vraag- en antwoordendag.

Deze was ingesteld, omdat zich zoo dikwijls in de praktijk moeilijkheden voordoen,
waarvoor men geen oplossing weet. Worden deze gezamenlijk besproken, dan komen
de „stemmen uit de praktijk" los en wordt zoo\'n onderwerp van verschillende zijden
belicht. Het bleek dan ook, uit de bij het bestuur ingekomen vragen en uit de belang-
stelling die hiervoor bestond, dat een dergelijk punt op de agenda ten zeerste werd
geapprecieerd. Zelfs gaf deze „vragenbus" aanleiding tot het besluit vaker zoo\'n
vraag- en antwoordendag te houden.

Ingekomen waren 14 vragen, die stuk voor stuk werden behandeld en door hen,
die op het gebied het onderwerp betreffende de noodige ondervinding hadden,
beantwoord.

Toen de vergadering dan ook om half zeven gesloten werd, bleken de leden ten
zeerste voldaan over dit agendapunt.

In de Algemeene Vergadering der Afdeeling, op 23 September j.1. te Arnhem
gehouden, werd de Cursus Post-Universitar Onderwijs in den a.s. winter (zie blz.
956 en 957 van het tijdschrift) besproken.

Als de meest geschikte plaatsen om de cursus te houden werden voor onze Af-
deeling genoemd Arnhem, Zutfen en Deventer. Leden der Afdeeling kunnen zich
voor 20 Octovera.s. alsnog voor de Cursus opgeven bij den Secretaris der Afdeeling.
Vermeld moet daarbij worden in welke van bovengenoemde plaats(en) men even-
tueel niet aan den Cursus deelneemt, en welke dag der week men het meest ge-
schikt acht. De Secretaris

Het Rijks Serologisch Instituut en het Centraal Laboratorium voor de Volksgezondheid
zijn, (wegens versobering), samengevoegd onder een leiding.

Geslaagd voor het Doctoraal-examen ie gedeelte: P. H. Wettum, J. M. v. d. Born
en Th. Kreuger. Idem voor het Doctoraal-examen 2e gedeelte: H. I.. L. van
Werven. Idem voor het Veearts-examen, R. Schuring, A. C. W. Veldhuizen,
H. v. d. Vijver en H. Welling.

Amsterdam. De in het vorige jaarverslag vermelde omstandigheid, dat de eige-
naren van op het abattoir aanwezig vleesch meermalen een groote zorgeloosheid
aan den dag leggen wat betreft den toestand, waarin dit vleesch verkeert, onderging
nog geenerlei verbetering. Het aantal gevallen, waarin uitwendig bedorven vleesch
werd aangetroffen, nam integendeel toe. In 1931 werd 42 maal boete opgelegd wegens
het voorhanden hebben van niet-deugdelijk vleesch in het koelhuis; in 1932 bedroeg
dit aantal zelfs 102.

Ongeveer ƒ 19.000 wordt per week aan accijns op geslachte varkens, ingevolge
de Crisis-Varkenswet, geïnd en geadministreerd.

In totaal nam het aantal slachtingen toe met 18.432 stuks: hoofdzakelijk betroffen
dit runderen, kalveren en schapen. Nog meer dan van varkens, namen de slachtingen
van paarden af, n.1. van 4335 in 1931 tot 1859 in 1932. Wat de invoer betreft, nam
die van rundvleesch af, die van andere vleeschsoorten, vooral van varkensvleesch,
daarentegen toe. Aan varkensvleesch werd b.v. alleen al ingevoerd 1.737.578 kg.
In het geheel werd in 1 932 ongeveer 32J millioen kg vleesch (in het been) in Amster-
dam verbruikt. Het aantal slagerswinkels bedroeg 1010. Uit het buitenland werd
641.705 kg vleeschwaren ingevoerd; voornamelijk vleesch in blik en darmen, blazen
en magen.

Het tuberculose-percentage is nogal hoog, n.1. 36,68 % bij riunderen, 1,22 % bij
graskalveren en 10,76 % bij varkens. In een apart staatje vindt men aangegeven
een overzicht van de percentages der gevallen van tuberculose bij runderen en var-
kens gedurende de laatste 10 jaren. Daaruit blijkt, dat, ondanks een toeneming
van de frequentie bij runderen in de meeste jaren, toch het percentage der niet
goedgekeurde dieren vrij sterk daalde; eveneens is dit, en nog in sterkere mate,
het geval bij varkens. Als oorzaak wordt opgegeven, dat de beoordeeling van tuber-
culose ten aanzien der keuringsbeslissing milder is geworden.

Wegens min of meer ernstige tuberculeuze aandoening van de pleura werden
in totaal 1198 voor-vierendeelen van runderen z.g. „afgelicht". In die gevallen worden,
behalve de pleura, ook nog verwijderd de ribben, tusschenribspieren, wervelkolom
en borstbeen. Hierdoor wordt bereikt, dat niet alleen de dicht onder de pleura ge-
legen lymphvaten, maar vooral de vele kleinere, langs de wervelkolom en het borst-
been gelegen lymphklieren worden verwijderd. Herhaaldelijk blijken bij wegens
pleura-tuberculose gevliesde, uit andere gemeenten ingevoerde rundervoorvoeten
deze pleuralymphklieren aangetast en niet verwijderd.

Het trichinen-onderzoek van alle geslachte varkens en van een gedeelte van het
ingevoerde varkensvleesch was negatief.

Het bacteriologisch vleeschonderzoek had 1163 maal plaats. Het aantal afgelegde
winkelbezoeken bedroeg 22.894 (1010 winkels). Bij deze bezoeken werd als ondeug-
delijk afgekeurd 1525 kg vleesch, 18.835 kg vleeschwaren en 3334 stuks blikken
geconserveerde vleeschwaren. De exploitatie van veemarkt en abattoir maakte het
mogelijk aan de gemeente uit te keeren ruim 400.000 gulden; die van het koelhuis
aan veemarkt en abattoir ruim ƒ 1750.—.

Almelo. Vergeleken met het vorige jaar is het aantal geslachte runderen en schapen
toegenomen, dat der varkens, nuchtere kalveren en paarden afgenomen. Met uit-
zondering van nuchtere kalveren, schapen en geiten, waarvan het slachtrecht per
stuk wordt geheven, worden van de andere slachtdieren de rechten geheven naar het
geslacht gewicht. Dit kg recht bedraagt 2 cent per kg voor varkens, graskalveren en
runderen, bestemd voor de vleeschwarenfabriek; voor plaatselijk gebruik 4 cent;
verder 3 cent per kg voor paarden en 8 cent per kg voor vette kalveren. Per geheel
slachtdier bedraagt dit recht gemiddeld ƒ8.46 voor paard,/ 11.40 voor rund,/5.20
voor vetkalf, ƒ 5.28 voor graskalf, en ƒ 4.40 voor varken, alle dieren bestemd voor
plaatselijk gebruik. Voor vleeschwarenfabriek bedraagt het recht gemiddeld per
geheel dier rund ƒ 3.90, graskalf/ 2.82 en varken ƒ 1.74. Onder dit recht is dan tevens
begrepen het vrije gebruik van voorkoelhuis alsmede van één aan de slagers toe-
gewezen koelcel, waarvan de grootte afhangt van het aantal slachtingen.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd 14 maal bij het rund verricht (met eenmaal
een positief resultaat), verder bij 1 graskalf, 1 vetkalf en 7 varkens.

Tuberculose werd waargenomen bij rund 14,5 %, varken 2,1 %, graskalf 1,4 %
en vetkalf 0,5 %. Bij het rund sinds 1929 een toeneming van 8,9 % tot 14,5 %.
F.chinococcose werd 50 maal geconstateerd bij het rund, 4 maal bij \'het paard,
37 maal bij het varken, en 4 maal bij het schaap. Bij slechts één rund en één graskalf
werd een fin, in beide gevallen in afgestorven toestand, aangetroffen.

Maastricht. Terwijl de invoer uit het buitenland zeer afnam, nam de invoer van bin-
nenlandsch vleesch, vooral van varkensvleesch, in buitengewone mate toe. Een 1900
inspecties werden uitgevoerd over 162 slagersbedrijven; hierbij werden 54 keer
partijtjes vleesch en vleeschwaren onbruikbaar gemaakt.

Tuberculose werd vastgesteld bij 1115 runderen of 22,08 %, bij 575 varkens of
2,41 % en bij 33 kalveren of 0,34 %. Echinococcen werden bij 45 runderen, 373
varkens en 8 paarden aangetroffen.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd 282 maal verricht, n.1. bij 82 runderen
(6 positief), 17 graskalveren (1 positief), 26 vette kalveren, 64 nuchtere kalveren
(9 positief), 83 varkens (11 positief), 9 paarden en t schaap.

In het verslag vindt men nog een overzicht van het aantal slachtingen sedert de
oprichting in 1902, gespecificeerd over alle slachtdier-soorten en verd;r ook nog
een overzicht van den gang der exploitatie sedert de oprichting. Hieruit blijkt, dat
sinds 1921 steeds een winst is behaald. In 1932 is dit bijna 69.000 gulden geweest.

Zutphen. Het aantal slachtingen bleef nagenoeg gelijk aan dat in 1931. In de ge-
meente Zutphen waren 41 slagerswinkels, in de geheele kring (met Gorssel en Warns-
veld) 55. Bij de inspecties werden 212 kg vleeschwaren afgekeurd.

Tuberculose werd aangetroffen bij 5,14 % der runderen, en 2,46 % der varkens.
Echinococcose werd vastgesteld bij 15 runderen en 4 paarden. Gysticercose kwam voor
bij 139 runderen, 10 maal in levensvatbaren vorm.

De gehouden kook- en braadproeven toonden aan bij 1 rund terpentijnlucht,
bij een ander rund acetonlucht, en bij 1 varken en 1 kalf urinelucht.

Uit verschillende dagbladberichten heeft men reeds kunnen lezen, hoe het den
vleeschkeuringsdienst te Rotterdam is gelukt, een belangrijke fraude op het spoor
te komen, waarbij valsche stempels werden gebruikt. Bleek eerst te Woerden de
oorzaak te schuilen, later werd een tweede haard ontdekt te Ouwerkerk aan den IJsel,

Gezien de groote moeilijkheid een valsche stempeling van het vleesch te ontdekken,
komt zeer zeker een woord van lof toe aan den dienst te Rotterdam. Uit de feiten
blijkt echter wel, dat het zeer gemakkelijk is, vleeschkeuringsstempels na te maken.
Mag men de berichten dienaangaande geloven, dan zou er zelfs een handel worden
gedreven in valsche stempels. Tegen vooruitbetaling van ƒ 60.— zou een stempel
kunnen worden geleverd van welke gemeente men maar wil.

Wil men echter behoorlijk tegen deze fraude kunnen optreden, dan moeten er
ten aanzien van de stempelmerken in de vleeschkeuringswet eenige veranderingen
worden aangebracht. Volgens de Telegraaf zouden er reeds maatregelen in voor-
bereiding zijn.

De „Vee- en Vleeschhandel" schrijft over deze kwestie, dat allereerst de Vleesch-
keuringswet dient te worden aangevuld met een bepaling, dat de aan te wenden
stempelmerken, in dien wet bedoeld, zullen gelden als van rijkswege uitgegeven zegels,
terwijl deze stempelmerken van rijkswege dienen te worden aangemaakt op een
centraal punt (zooals b.v. rijwielmerken, banderolles, enz.).

Voor de justitie en politie zou dan de taak worden vergemakkelijkt, omdat de ver-
dachten in voorloopige hechtenis kunnen worden genomen. Bovendien zou dan het
midsrijf van het maken en aanwenden van valsche merken komen te vallen onder
artikel 216 van het Wetboek van Strafrecht, dat met zijn maximum straf van 6 jaren
dreigt, terwijl deze misdrijven nu vallen onder artikel 219, volgens hetwelk slechts

maximaal 2 jaar gevangenisstraf kan worden opgelegd en waarbij volgens artikel 64
van het Wetboek van Strafvordering geen voorloopige hechtenis is toegelaten.

Opgemerkt wordt verder nog, dat zulk een wetswijziging alleen niet voldoende
zal zijn. Ook dient algemeen in den lande de controle te worden verbeterd. Meer
en meer blijkt wel, dat centralisatie in de uitvoering van de vleeschkeuringswet
noodzakelijk is.

Abattoirs, enz. De raad van Hoogeveen besloot 6 Aug. 1931 tot het stichten van een
abattoir. Door de ongunstige tijdsomstandigheden is men nog nimmer tot uitvoering
van dit besluit gekomen, zoodat er te H. nog altijd de onzekere toestand bestaat,
dat vele slagerijen niet voldoen aan de eischen, welke de wet stelt, omdat gewacht
wordt op de uitvoering van het raadsbesluit tot stichting van een abattoir.

Teneinde aan deze onzekere toestand een einde te maken, stellen 15. en W. voor
het raadsbesluit van 6-8-1931 in te trekken. Zoodra dit intrekkingsbesluit is genomen
kan aan de slagers worden medegedeeld, dat hunne slagerijen binnen een redelijken
termijn in orde gebracht moeten worden.

Aangenomen werd een voorstel van B. & W. van de Lier om de thans nog gel-
dende regeling van den vleeschkeuringsdienst voor de Westlandsche gemeenten te
wijzigen in dien zin, dat de batige saldi verdeeld zullen worden naar de keurloonen
der gemeenten en niet naar het zielental der aangesloten gemeenten. de G.

Het Instituut voor Praeventieve Geneeskunde, gevestigd te Leiden, hierin samen-
gaande met de Nederlandsche Vereeniging tot Bestrijding van het Tandbederf
(„Het Ivoren Kruis"), gevestigd te Rotterdam, verlangt een experimenteel onderzoek
naar de factoren, die de vorming — resp. de instandhouding — der harde tandweef-
sels, beïnvloeden.

Het Instituut voor Praeventieve Geneeskunde deelt mede, dat het aanvankelijk
een bedrag van ƒ 1000.— beschikbaar stelt voor dit onderzoek, welke som met
ƒ1000.— verhoogd kan worden, indien na 6 a 8 maanden de daarvoor aangewezen
Commissie van een voortgezet onderzoek belangrijke resultaten verwacht voor de
tandheelkunde.

Aan gegadigden wordt verzocht zich aan te melden vóór 15 November 1933 bij
ondergeteekende, die tevens nadere inlichtingen verstrekt (voor inlichtingen kan
men zich ook wenden tot TandartsJ. J. Backer Dirks, Hoogstraat 219a, Rotterdam).

Brochure, met nadere bijzonderheden over deze Prijsvraag, bij ons, ter inzage,
verkrijgbaar. Red.

Dit is een jaarlijksche tentoonstelling (die al vanaf 1869 bestaat), van (hoogstens)
eenjarige vogels (alleen duiven mogen ouder zijn) uit alle deelen van Duitschland
en van op de huisvogel-houderij betrekking hebbende industrie.

Alle ingezonden dieren moeten als „te koop" worden ingezonden; er zijn maxi-
mum-verkoopprijzen vastgesteld voor de verschillende Klassen; in de laagste
klassen is die prijs 25 Mark.

De Hannoversche Geflugelzuchtverein E.V. von 1869 geeft gaarne verdere in-
lichtingen en „wird bestrebt sein, Ihnen den Aufenthalt in Hannover so angenehm
wie nur irgend möglich zu machen". Adres: Otto Sievers, Hannover, Linden,
Fösse Strasse 77.

De Provinciale Diergeneeskundige Dienst regelt de klinisch-curatieve werkzaamheid
der Bulgaarsche dierenartsen.

1. Over het geheele gebied der provincie wordt den veehouder billijke, snelle,
en practische hulp verschaft.

2. Moderne diergeneeskundige klinieken met woningen en andere inrichtingen
voor het veterinair personeel worden overal opgericht.

3. De private praktijk wordt uitgeschakeld uit het gebied der curatieve werk-
zaamheid.

Met behulp van de provinciale kas en van het speciale fonds „Oprichting van nieu-
we diergeneeskundige klinieken" zijn in korten tijd over het geheele land een dicht
net van dergelijke instellingen gebouwd.

De te betalen kosten voor verleende hulp en adviezen in deze klinieken zijn laag
gesteld, terwijl de arme bevolking hare dieren kosteloos kan laten behandelen.

Door het groote aantal dezer klinieken is het verleenen van een snelle en vak-
kundige hulp verzekerd, temeer nog omdat de meeste dierenartsen voor dit doel
van rijkswege van paard en rijtuig zijn voorzien.

De bestrijding der besmettelijke en parasitaire dierziekten is in handen van den
Staat. Zij berust op de volgende principes:

C. De hiervoor benoodigde gelden worden verschaft door een speciaal fonds
„Epizootie"; het jaarlijks budget bedraagt ongeveer een millioen goudmark.

D. Centralisatie van alle veterinaire organen; de dierenartsen van Rijk, Provincie
en Gemeente enz. behooren a.h.w. allen tot de Diergeneeskundige afdeeling van het
Ministerie van Landbouw.

De Gemeentelijke Diergeneeskundige Dienst in Bulgarije heeft de opdracht om te zorgen
voor een goede controle van alle voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong voor de
geheele streek. Dit terrein wordt geregeld door de beide diergeneeskundige wetten
van 1922 en 1924 en omvat de vólgende principes:

1. Alle voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong zijn onderworpen aan eene
diergeneeskundige keuring;

2. Er is een zelfstandige Gemeentelijke diergeneeskundige dienst, welke zich
bemoeit met speciale werkzaamheden ten behoeve van de volksgezondheid en volks-
huisvesting.

Gemeentelijke instellingen als slachthuizen, markten, melkcentrales worden als
veterinaire inrichtingen beschouwd.

3. De onkosten van dezen Gemeentelijken Diergeneeskundigen Dienst worden
bestreden door een fonds als: „Slachthuis- en veestallenfonds" en „Fonds voor
schadeloosstelling bij in beslag nemen van vleesch".

4. Er bestaat een vast verband van den Gemeentelijken met den Rijksdiergenees-
kundigen Dienst; het gemeentelijk personeel behoort a.h.w. tot het personeel van de
Diergeneeskundige afdeeling van het Landbouwministerie.

De actieve deelneming der Bulgaarsche dierenartsen op het gebied der veeteelt
en veeverzekering wordt eveneens door de aangehaalde wetten geregeld.

Over het algemeen liet de gezondheidstoestand van den veestapel niet te wenschen
over; groote uitbreiding van besmettelijke ziekten kwam niet voor, terwijl op het
gebied van de bestrijding van malleus en tuberculose bevredigende resultaten
konden geboekt werden. Surra werd bij alle groote huisdieren geconstateerd, doch
het gelukte door middel van naganolinjectie de infectiebronnen onschadelijk te maken
en de ziekte tot staan te brengen.

Boutvuur. werd tweemaal te Soerabaia in denzelfden melkveestal waargenomen;
de geheele melkveestapel, bestaande uit 85 runderen werd daarna prophylactisch
ingespoten met boutvuurserum, waarmede verdere uitbreiding werd voorkomen.

Rabies kwam in alle residenties voor, behalve Madoera en Bodjonegora. (Een syste-
matische bestrijding, m.i. de eenige weg om deze gevaarlijke ziekte tot sporadische
gevallen terug te brengen, schijnt in Indië op groote bezwaren te stuiten, met het
gevolg, dat zooals in 1931, ± 330.000 honden op Java moesten worden afgemaakt;
voorwaar een wreede methode. Ref.).

Melkhygiene. Sedert Februari 1932 is de „Melkverordening Provincie Oost-Java"
in de daarvoor aangewezen gebieden in werking getreden en vanaf Maart werd het
melkonderzoek door de Provinciale dierenartsen geregeld uitgevoerd; de bevinding
van melk van onvoldoende samenstelling wordt maandelijks in het Provinciaal blad
en in de dagbladen gepubliceerd. Het is zeer zeker te betreuren, dat verkoop van melk
van onvoldoende samenstelling of hoedanigheid niet strafbaar is gesteld in de Melk-
verordening.

Dierenbescherming. De Vereeniging tot bescherming van dieren te Malang verricht
op dit gebied nuttig werk. Aan de keuring van dogcartpaarden verbond zij een
eenvoudige polikliniek, waar aan zieke, verwonde en kreupele paarden gratis hulp
wordt verleend. De dierenartsen-bestuursleden behandelen kosteloos de dieren,
waarvoor hulp gevraagd wordt. Met het bestuur der hyppische sportvereeniging
werd overeengekomen, dat bij een volgende meeting een nummer zal worden inge-
lascht, waarbij voor de best bestuurde dogcart prijzen worden beschikbaar gesteld.

Veeteelt. In den loop van het verslagjaar werden op Madoera proeven genomen
met het inkuilen van gras en bleek dat i 70% van het ingekuilde gras als bruikbaar
voedsel benut kan worden, zoodat technisch deze proef geslaagd is. Uit de vee-
telling gehouden op 10 October 1932, is gebleken, dat de runderstapel numeriek
is toegenomen en de bufFelstapel is afgenomen in getalsterkte, zooals te verwachten
was in streken waar de bevolking nog steeds sterk aangroeit, alle beschikbare gronden
zooveel mogelijk in cultuur gebracht moeten worden voor den aanplant van voeder-
gewassen voor de bevolking en hiermede de levensvoorwaarden voor den buflel
steeds ongunstiger worden. Door het Gouvernementsdepót Pengarasan (Tegal)
werden aan de bevolking verstrekt 308 Bengaalsche stieren (zebus) en 138 koeien.
Van de Boerderij „Generaal de Wet" te Tjisaroea werden 10 fokstieren verstrekt,
aan de bevolking van den Tengger voornamelijk. \'t Hoen.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Aug. niet waren geeindigd).

Mond- en Klauwzeer: bij 10.834 (>569) eigenaars, waarvan in Groningen bij 8;
Friesland bij 4; Overijsel bij 3; Gelderland bij 136 (128); Utrecht bij 677 (37);
Noordholland bij 570 (30); Zuidholland bij 4484 (457); Zeeland bij 1482 (586);
Noordbrabant bij 2900 (428); Limburg bij 570 (21) eigenaars.

Scabies (sarcoples en dermatocoptes) bij paard en schaap:
127 gevallen bij 3 eigenaars (202 bij 12 eig.), waarvan in Groningen (9, paarden,
bij i eig.); Friesland 12 bij 1 eig. (57 bij 7 eig.); Drenthe 112 bij 1 eig. (99 bij 2 eig.);
Utrecht 3 bij 1 eig.; Noordholland (12 bij 1 eig.); Zuidholland (25 bij t eig.).

Rotkreupel bij schapen: 266 gevallen bij 14 eig. (906 bij 51 eig.), waarvan in Groningen
i (122 bij 8 eig.); F\'riesland 198 bij 6 eig. (162 bij 18 eig.); Drenthe 15 bij 6 eig.
(19 bij 4 eig.); Gelderland (1); Utrecht (47 bij 5 eig.); Noordholland 52 bij 1 eig.
(173 bij 10 eig.); Zuidholland (382 bij 5 eig.).

Anthrax: 10 gevallen bij 10 eig., waarvan in Groningen 1; Friesland 1; Gelderland 4;
waarbij 1 varken, bij 3 eig.; Utrecht 1; Noordbrabant 2; Limburg 1. Vr.

Het meest kenmerkend is het likzuchtbeeld bij pinken. Het volgende
moge hiervan worden gezegd.

De kop is in verhouding tot den romp te groot, vooral te dik. De
hoorns zijn dikwijls vrij sterk ontwikkeld.

De beharing is dor; er is veel verbleekt, vaak kroesig. oud haar.
De witte huid ziet er vaak vuil-geel uit.

De ontwikkeling is niet zelden bijna een jaar ten achter. Een flink
kalf van circa | jaar is even forsch als vele likzuchtpinken van circa
i| jaar.

De oogen vertoonen een droomerige uitdrukking, terwijl het geheele
dier lusteloosheid teekent \'). Oestrus blijft uit. Er is geen geslachtsdrift
bij de stiertjes. De dieren snuffelen in het gras, maar eten het niet of
weinig; zij zonderen zich af en zoeken langs de kanten der weiden
slooten, heggen, afrasteringen enz. — naar ongewoon voedsel. Zij
vertoonen in den regel de neiging om aan kleeren te likken.

De veehouders duiden de ziekte veelal aan als teeuwsigheid; zij
spreken van teeuwsche pinken.

Men mag wel aannemen, dat de ziekte in veel gevallen zich in den
winter bij de jonge pinken begint te openbaren, n.1. in Januari of
Februari, ook wel reeds in December. De dieren eten dan slecht, weigeren
nu eens \'t eenc (b.v. koek) dan weer \'t andere voeder, vertoonen pica-
achtige verschijnselen; zij groeien slecht, vermageren en blijven in
ontwikkeling achter.

Wanneer zij daarna in erge likzuchtweiden loopen, wordt het lijden
erger. Zij vermageren dan sterker en op den duur gaan zij geheel uitge-
teerd cachectisch te gronde. Niet zelden is er den laatsten tijd chronische
diarrhee. Toch treedt, ook wanneer de dieren op likzuchtbedrijven
blijven, in de weide nogal eens langzamerhand verbetering op, vooral
wanneer het gelukt de dieren bijvoeder te doen opnemen. Dikwijls
worden lijdende pinken naar weiden overgebracht, die bekend zijn
om hare gunstige werking, o.a. in Overijsel de weiden langs de
Vecht. Zij genezen daar vrij vlug.

jaren geleden ontgonnen werden, is het verblijf op oudere weiden
dikwijls geschikt om de dieren op te knappen.

Bij kalveren komt het als regel niet tot zoo sterk geprononceerde
symptomen als bij pinken. Toch mag men aannemen dat dieren, die
als pink de kenmerken in sterke mate vertoonen, veelal reeds vóórdat
zij een jaar oud waren, likzuchtpatiënten waren.

Niet goed eten, bijten op hout enz.; niet normaal groeien, een dor
haarkleed, in \'t algemeen het voorkomen van teekenen, die op een
slechten welstand wijzen, zijn hier de verschijnselen.

Het kan, juist omdat de verschijnselen niet bijzonder karakteristiek
zijn, gemakkelijk voorkomen, dat men kalveren voor beginnende lik-
zuchtpatiënten houdt, terwijl zij in werkelijkheid aan een andere
ziekte lijden of omgekeerd.

Het zou gewenscht zijn te onderzoeken of bij likzuchtkalveren
anaemische toestanden voorkomen. Men neemt aan, dat jonge kal-
veren, die nog weinig ander voedsel dan melk en ondermelk kregen,
reeds beginnende likzucht kunnen hebben. Na te gaan of dit voor-
namelijk voorkomt bij jongen van koeien, die likzucht hebben gehad,
of wel bij kalveren, waarvan de vorige generaties op likzuchtbedrijven
zijn opgefokt, zou van belang zijn.

Ofschoon in den regel voornamelijk de aandacht wordt gevestigd
op likzucht van jonge dieren, zoo mag men toch niet uit het oog ver-
liezen, dat ook melkvee aan deze ziekte kan lijden en dat o.a. een
verminderde melkopbrengst daarmede gepaard gaal.

Wellicht staat hiermede de in dezelfde streken voorkomende anaemie
van melkvee in verband.

De heer Thijn deelt mij omtrent de verschijnselen van likzucht bij
volwassen dieren het volgende mede : ,,De eerste verschijnselen zijn
een sterk wisselende eetlust. Het krachtvoeder wordt het eerst geweigerd.

Ruwvoeder, vooral hard stroo, nemen de dieren het langst op.
Vermagering treedt daarna spoedig op en de melkgift wordt minder.
De ontlasting is hard. Likken treedt bij koeien minder op den voor-
grond; wel een sterke neiging om abnormale stoffen, zelfs mest en
lappen, te verorberen (pica)".

Sommige dierenartsen en vele boeren zijn ervan overtuigd, dat de
opvolgende generaties van runderen, die op likzuchtbedrijven worden
gehouden, in steeds ergere mate aan dit euvel lijden. Er zou dienten-
gevolge in verschillende zand- en veenstreken niet met succes met eigen
vee doorgefokt kunnen worden Een deel der dieren van likzucht-
bedrijven is, ook zonder dat het tot duidelijke likzucht-symptomen komt,
minderwaardig, wat een belangrijk economisch nadeel veroorzaakt.

De beteekenis eener studie van dit lijden bestaat dus niet alleen
in het aangeven eener geneeswijze dezer patiënten. Van grooter belang
is het, aan te geven hoe bereikt kan worden dat het vee zich in deze
streken krachtig ontwikkelt, zonder dat aanvoer van vee van andere
streken noodig is en hoe vermeden kan worden dat steeds weer een
deel der dieren economische schadeposten worden.

Ook schapen en geiten lijden in sommige streken aan deze ziekte.
Zij zou zelfs oorzaak zijn, dat in deze streken geen schapen gehouden
kunnen worden.

Likzucht wordt in ons land op zand- en op veengrond aangetroffen.
Waarschijnlijk zijn de meeste der voor enkele tientallen van jaren
ontgonnen heidegronden er niet geheel vrij van.

ik heb nog geen gelegenheid gehad een uitvoerig onderzoek in alle
provincies, waarin deze gronden voorkomen, in te stellen. Dat de
ziekte in Drente, Overijsel, Gelderland, Limburg en Noord-Brabant
op vrij groote schaal voorkomt, meen ik toch wel te mogen concludeeren.

Verder wordt de ziekte op sommige veengronden aangetroffen, met
name op die, welke niet of niet geheel van veen werden ontbloot en
dan vooral daar, waar het veen meer het karakter van moeras- of
laagveen dan van hoogveen draagt*), althans op de veenkoloniale
gronden — dus hoogveen waarvan alleen de bonksellaag (voornamelijk
weinig vergaan Sphagnum) overbleef en dat met circa 10 c.M. zand
vermengd werd — schijnt de ziekte weinig of niet voor te komen²).

Merkwaardig is het, dat van verschillende dichtbij elkaar gelegen
perceelen veengrond van sommige het hooi wel, en van andere geen
likzucht veroorzaakt.

Er dient op gewezen te worden, dat men a priori niet behoeft aan
te nemen, dat alle likzucht door de zelfde oorzaken ontstaat. Het is
mogelijk dat verschillende der typische symptomen, die hierboven voor
likzuchtpinken zijn aangegeven, niet altijd dezelfde aetiologie hebben ³).
Er is o.a. in Noord-Amerika een likzuchtvorm bestudeerd, die door
toediening van phosphaten geneest, zoodat men aanneemt dat zij
berust op phosphorzuurdcficiëntie. De uiterlijke kenmerken hiervan

komen blijkens de foto\'s en de beschrijving in verschillende opzichten
met die van de door mij bestudeerde likzucht overeen¹).

Vrij zeker is het hooi (gras) van sommige likzuchtbedrijven vrij arm
aan phosphorzuur. Het is denkbaar dat phosphorzuurarmoede naast
koperarmoede het gevaar van likzucht verhoogt. Tot nu toe zijn mij
echter geen feiten bekend geworden, die ervoor pleiten, dat phos-
phorzuurgebrek een rol bij den door mij onderzochten vorm van likzucht
speelt. De in deze streken vrij regelmatige bemesting met phosphorzuur
maakt het minder waarschijnlijk, dat deze stof in het hooi (gras) dezer
gronden regelmatig in onvoldoende hoeveelheid aanwezig is.

In Drente en Ovdrijsel bestaat bovendien bij vele boeren de meening,
dat kunstmest de ziekte verergert.

Onze analysen der hooimonsters van likzuchtperceelen (zand- en
veengrond) geven geen aanleiding aan te nemen, dat phosphorzuur-
gebrek dikwijls een rol speelt. Wel is er op enkele bedrijven nu en
dan vermoedelijk het phosphorzuur in het hooi krap.

Tot deze conclusie kom ik mede op grond van de hooianalysen uit
streken met aphosphorosis en van de P-eischen van pinken, die men
in de literatuur opgegeven vindt en verder omdat in tijden van droogte
de likzucht niet verergert — integendeel mag volgens mededeeling van
den heer Thijn worden aangenomen, dat op de veengronden de weide
slechter wordt bij veel regen en bij snellen grasgroei; beter daarentegen,
wanneer er minder gras is — en ten slotte omdat bij likzucht geen
rachitische symptomen voorkomen; geen stijfheid van de achterhand,
zwellende gewrichten of vervormingen der beenderen.

Tegen aphosphorosis pleit ook, dat het bloedserum der patiënten
een voor pinken normaal gehalte aan anorganisch phosphorzuur
bevat²), terwijl in streken met P-gebrek dit gehalte, o.a. in Zuid-
Afrika, dikwijls verlaagd is.

De gehalten van het hooi aan Ca, Mg, K, S en Cl waren normaal.
De veenhooimonsters hadden in den regel een normaal Na-gehalte;
van het zandgrondhooi was echter in de beide onderzochte monsters
het Na-gehalte bepaald laag (n.1. 0.062 en 0.068 %).

1 *) Ook schijnt het uiterlijk van dieren die in Nieuw-Zeeland aan bush-sickness
lijden — welke ziekte men aan ijzer-gebrek toeschrijft — veel overeenkomst met
dat van onze likzuchtpatiënten te vertoonen.

2 ) In Zweden zouden twee deficiënticziekten, die beide als aphosphorosis worden
aangeduid, voorkomen, waarvan een wel en de andere niet met melasse of suiker
geneest. Prophylactisch geeft men daar melasse en natriumphosphaat. (Zie Svan-
berg Kgl. Landtbruks Akad. Handl. Tid. 71, 660 (1932) door Chem. Abstr. 27,
753 (^:933))- Ook in Duitschland (Popp. Landw. Jahrb. 56, 647 (1921) en in ons
land (o.a. de heer L. v. Bergen) wordt melasse, bij likzucht aangewend. Aan-
nemende dat melasse werkt, dank zij het daarin aanwezig Cu en Fe, zal er veel
verschil kunnen zijn in werkzaamheid (begin of einde der campagne en riet- of
bietsuiker). In Zweden zouden Osteomalacie, Rachitis en Coxitis deformans op
P-arme veengronden voorkomen.

De resultaten der asch- en eiwitbepalingen geven geen reden in
deze richting de aetiologie van likzucht te zoeken, evenmin bestaat
er volgens onze onderzoekingen grond voor de meening, dat de ver-
houding der zure en basische aequivalenten in het hooi met het op-
treden van likzucht verband houdt.

Het waren de uitkomsten van het bloedonderzoek, in het bijzonder
de haemoglobine-gehalten, die de richting bepaalden, waarin verder
gezocht werd.

Alvorens deze te vermelden zij medegedeeld, dat van enkele patiënten
het volbloed en het serum op verschillende gehalten werd onderzocht,
n.1. op Ca, P, Mg, Na, Cl, suiker, ureum en aceton.

Duidelijke afwijkingen werden niet gevonden. Het suikergehalte van
het volbloed, dat bij 9 dieren werd bepaald — methode Folin — was
55 a 60 mg %. Waarschijnlijk is dit voor jonge dieren vrij normaal;
althans bij twee gezonde pinken vonden wij waarden tusschen 50
^en 55 ^mg %•

Het gehalte aan anorganisch phosphorzuur van het serum was
meestal tusschen 6 en 7 mg %; éénmaal 7.4. Bij dieren van circa 1 jaar
is het gemiddelde circa 7. Deze uitkomst pleit, zooals wij reeds zagen,
niet voor een ernstige phosphorzuurdeficiëntie als oorzaak dezer ziekte.

Het haemoglobinegehalte — bepaald volgens Sahli met behulp
van een apparaat met glazen vergelijkingszuiltjes — was dikwijls laag,
n.1. beneden 40. Waarden van circa 35, ook van ruim 40 werden her-
haaldelijk gevonden. Daarentegen was het gehalte bij enkele volwassen
patiënten circa 50, dus hoogstens enkele eenheden te laag.

Of er twee vormen van likzucht bestaan, waarvan de eene wel en
de andere niet met verlaging van het haemoglobinegehalte gepaard
gaat, is mogelijk ; waarschijnlijker is het dat de anaemie eerst later
optreedt.

Enkele der volwassen dieren met circa 50 haemoglobine werden
met koper plus ijzer behandeld en genezen.

Onder de dieren, waarvan het bloed bij het uitvoerig onderzoek
verder normaal was, waren er ook die een zeer laag haemoglobine-
gehalte bezaten.

Bij een haemoglobingehalte van 35 a 40, werd circa 20 mg % Fe
gevonden, overeenkomend met circa 7 % haemoglobine¹).

In het bloed van normale pinken werd circa 35 mg % Fe ge-
vonden of circa 10.5 % haemoglobine.

verder hel lage gehalte aan droge stof van het volbloed. Terwijl dit
gehalte bij normale runderen circa 19 % bedraagt, vonden wij
bij likzuchtpatiënten waarden, die tusschen circa 13 en 16 % schom-
melden. De verklaring hiervan is, dat het haemoglobinegehalte vaak
circa 334% te laag is. Iïet serum van likzuchtpatiënten bevat
normale of nagenoeg normale hoeveelheden eiwit; het kan derhalve
geen belangrijke afwijkingen in het droge stofgehalte van het bloed
veroorzaken.

De urine van drie likzuchtpatiënten werd onderzocht; er werd niets
bijzonders in gevonden. Onderzocht werd op suiker, aceton, eiwit; ook
werd de reactie der urine bepaald.

Tot heden werd geen onderzoek naar het microscopisch bloedbeeld
ingesteld. Dc ontvangen monsters waren alle te oud. Dit onderzoek
dient nog te geschieden.

Bij slechts een der dieren, die behandeld werden, had bepaling van
het haemoglobinegehalte vóór, tijdens en na de medicamentatie plaats.
Het steeg op den duur van circa 35 tot circa 50.

Eenmaal werd onderzocht (bij een volwassen koe) of achteruitgang
van den toestand gepaard ging met verlaging van het haemoglobine-
gehalte. Dit was het geval. In den tijd van 13 dagen was er een ver-
laging — zij het dan niet een zeer groote — n.1. van zes eenheden.

De uitkomsten betreffende dc haemoglobine-gehalten waren aan-
leiding om aan verstoring in de vorming van haemoglobine of van
de roode bloedlichaampjes beteekenis in de aetiologie of pathogenese
dezer ziekte toe te kennen, al hadden wij bij sommige — speciaal
volwassen — patiënten lagere waarden verwacht.

Op grond hiervan werd onderzocht of het hooi der likzuchtbcdrijven
arm was aan de elementen, van welke men aanneemt dat onvoldoende
opname anaemie doet ontstaan, n.1. ijzer en koper. Ook werd onder-
zocht of het mangaangehalte zeer afwijkend was, ofschoon het van
dit laatste element onzeker is of het in dit opzicht een rol speelt.

Van andere factoren, die de haemoglobine-vorming beïnvloeden,
met name van bepaalde aminozuren, werd niet nagegaan of zij hier
van beteekenis zijn. In verband met het optreden dezer ziekte bij dieren
die nagenoeg uitsluitend met melk (ondermelk) zijn gevoed, werd dit
onderzoek niet noodig geoordeeld.

Dat likzucht een deficiëntieziekte is, is op grond van verschillende
feiten waarschijnlijk; o.a. de snelle genezing bij overbrenging naar
bepaalde weiden.

Het effect hiervan zou natuurlijk ook op andere wijze verklaard
kunnen worden, n.1. door aanwezigheid in de eerste weide van scha-
delijke planten, die in de tweede ontbreken. Behalve dat hiervan,
voorzoover mij bekend is, nooit iets is gebleken, pleit daarentegen,
dat, zooals door verschillende boeren werd ondervonden, dc dieren,
indien het gelukt ze bij te voederen, in likzuchtweiden normaal kunnen
blijven.

Het was dus de vraag of onvoldoende opname van de elementen,
welke voor de haemoglobine-vorming en voor de vorming der roode
bloedcellen noodig zijn, de oorzaak van likzucht is.

De Cu-gehalten der door ons onderzochte hooimonsters uit streken
waar geen likzucht voorkomt, schommelden in den regel tusschen
6 en 12 mg. per K.G.

Een enkele maal werd circa 5 mg. Cu per K.G. hooi gevonden.
Het gemiddelde gehalte (van 18 mcnsters) aan Cu per K.G. hooi
was i 7-5 ^mg-

In hooi van likzuchtbedrijven werd herhaaldelijk gevonden 2 a 3 mg.
Cu per K.G.; enkele malen tusschen 3 en 5 mg., maar soms ook minder
dan i mg.

Het ligt voor de hand, dat niet steeds met zekerheid gezegd kan
worden, of het vjederen van het geanalyseerd hooi de oorzaak van
het ontstaan der ziekte was; ten eerste omdat op de meeste bedrijven
hooi van twee of meer perceelen na elkaar gevoederd wordt; ten tweede
omdat niet altijd is uit te maken in welk deel van den staltijd de ziekte
ontstond, m. a. w. of het eerste of het later gegeven hooi de ziekte
veroorzaakte.

In vele gevallen mag men aannemen dat de ziekte gedurende den
staltijd ontstaat. Volgens vele veehouders zijn veelal in Januari en
Februari — maar zeker ook vaak eerder — de eerste teekenen duidelijk
op te merken.

Onze Fe-bcpalingen in het hooi maken het niet waarschijnlijk dat
Fe-gebrek dikwijls tot likzucht leidt¹). De kleur van het water der
slooten en de aanwezigheid van ijzeroergronden in de nabijheid van
verscheidene likzuchtbedrijven deden deze conclusie voorzien. Toch is
dit een punt waaromtrent uitvoeriger onderzoekingen gewenscht zijn.

Van mangaan mag op grond onzer hooianalysen worden aange-
nomen, dat er dikwijls eer te veel dan te weinig van aanwezig is²).

Wanneer men op grond der onderzoekingen van de laatste jaren
aanneemt, dat aan koper een belangrijke rol in het levend organisme
— plantaardig zoowel als dierlijk — mag worden toegekend en dat
het als vrijwel zeker beschouwd mag worden dat Cu-gebrek tot anae-
mische toestanden leidt, dan was er, nu het hoo, der likzuchtbedrijven
lage Cu-gehalten bevatte, reden om te beproeven of deze vorm van
likzucht door toediening van Cu genezen kan worden.

Er was nog een andere grond voor de veronderstelling, dat er op
deze bedrijven Cu-gebrek bestaat.

Het bleek mij n.1. dat in dezelfde streken — dikwijls op dezelfde
bedrijven — de ontginningsziekte bij haver enz. voorkomt. Deze ziekte

1 *) Uitvoeriger mededeelingen over onze verschillende hooionderzoekingen hoop
ik binnenkort in het Landbouwkundig Tijdschrift te doen.

2 ) Volgens onze proeven met een konijn heeft deze overmaat geen ongunstige
gevolgen.

nu kan door bemesting met kopersulfaat voorkomen of genezen worden.
Men heeft tot nu toe weliswaar dikwijls aangenomen, dat zij door een
schimmel zou worden veroorzaakt — haar althans niet aan Cu-gebrek
toegeschreven — maar het is al heel moeilijk in te zien, dat 50 K.G.
of ook 100 K.G. kopersulfaat gemengd met de bouwvoor van 1 H.A.
schimmeldoodend zou werken. Te meer nu gebleken is, dat verschil-
lende schimmels door toevoeging van geringe hoeveelheden koper-
sulfaat zich krachtiger ontwikkelen¹).

De meening, dat de werking eener kopersulfaatbemesting niet aan
Cu-voorziening der plant moet worden toegeschreven, berust vooral
op analysen, volgens welke compost, dat als geneesmiddel voor ont-
ginningsziekte wordt gebruikt, geen Cu bevat.

Wij hebben echter met zekerheid kunnen aantoonen, dat in compost
zooveel Cu aanwezig is, dat er minstens evenveel Cu mee in den bodem
wordt gebracht, als bij bemesting met kopersulfaat.

Dezen zomer werd reeds een proef verricht met het doel om na te
gaan of door bemesting met kopersulfaat likzucht voorkomen kan
worden. De uitkomsten geven aanleiding hiermede voort te gaan.

Uit het onderzoek van monsters rogge, tarwe en haver, bleek dat
bemesting met CuS0₄ het Cu-gehalte dezer gewassen verhoogt²).

De grasmonsters van bedrijven waarop likzucht voorkwam, bevatten
met slechts één uitzondering 10 mg. of meer Cu per K.G. droge stof.
Zij waren dus minder Cu-arm dan de hooimonsters. In het ééne Cu-
arme monster werd 5 mg. gevonden.

Men zou uit deze uitkomsten geneigd zijn af te leiden, dat als regel
de Cu-deficiëntie van het wintervoeder oorzaak der ziekte is. Dit komt
overeen met wat vele veehouders meenen, n.1. dat een deel der dieren
in de weiden geleidelijk beter wordt.

Zoolang niet bekend is, hoeveel Cu van het gras wordt geresorbeerd,
kunnen wij niet weten of bij de gevonden Cu-gehalten van het gras
verwacht zou mogen worden, dat toediening van sulfas cupricus in
de weide zonder effect zou moeten zijn. In gras van twee weiden langs
de Vecht (Ov.), waarvan bekend is, dat likzuchtpatiënten er genezen,
werd 15 en 25 a 30 mg. Cu per K.G. (in de droge stof) gevonden.
Het eene monster bezat dus een hoog Cu-gehalte.

De behandeling der likzuchtpatiënten geschiedde in den eersten
tijd, n.1. van af Februari tot Mei 1933, met een mengsel van ijzer en
koper. Er waren twee redenen om Fe naast Cu te geven. In de eerste
plaats werd verwacht —• wat bij proeven over experimcnteele voedings-

1 \') Dr. Brandenburg, die in een vroegere publicatie schimmelintoxicatie aannam,
komt in het Tijdschr. over Plantenziekten van Aug. 1933, op grond van water-
cultures van haver tot de conclusie, dat ontginningsziekte bij haver aan koper-
gebrek toegeschreven moet worden.

2 ) Deze monsters werden mij door Ir. J. Wind verschaft, wien ik daarvoor gaarne
mijn hartelijken dank betuig.

anaemie ook is gebleken — dat, wanneer het eenmaal tot een vrij
sterke daling van het haemoglobinegehalte is gekomen, aanwending
van ijzerpraeparaten de genezing zou versnellen.

In de tweede plaats dacht ik toen nog aan de mogelijkheid, dat de
betrekkelijk hooge mangaangehalten van het hooi nadeelig zouden
kunnen zijn en dit bezwaar door wijziging der Fe/Mn-verhouding
wellicht kleiner zou worden.

Op stal zijn alle 23 behandelde dieren dooi deze medieamentatie
genezen en wel 16 koeien en 7 jonge dieren.

Ook bij dieren, die nog geen duidelijke verlaging van het haemoglo-
binegehalte vertoonden en waarbij de symptomen in het algemeen
nog weinig geprononceerd waren, bleek een behandeling met Fe -f Cu
zeer gunstig op den gezondheidstoestand der dieren te werken.

In één geval bleek het bloed van een in lichten graad lijdend dier
reeds een duidelijk verlaagd haemoglobinegehalte te bevatten. Het
weigerde nog slechts alleen krachtvoeder en at nog goed het ruwvoeder
en de aardappels, terwijl het nog in tamelijk goeden voedingstoestand
verkeerde.

Bij het verder onderzoek zal nauwkeurig dienen nagegaan te worden,
hoe de toestand en de samenstelling van het bloed is bij beginnende
likzucht en bij in erge mate lijdende dieren, zoomede in het eind-
stadium met diarrhee en verder welke veranderingen bij toediening
van Cu in het haemoglobine- en watergehalte en in het microscopische
bloedbeeld optreden.

Een uitvoerig onderzoek van bloed in dit opzicht zal wellicht ook
kunnen leeren in hoeverre in ons land verschillende vormen van lik-
zucht bestaan, waarvan aetiologie en wellicht ook pathogenese uiteen-
loopen, met name of er vormen zonder anaemie zijn.

De behandeling in de weide is met een grooter aantal dieren geschied
dan op stal en wel in vier provincies, n.1. Drente, Overijsel, Gelderland
en Limburg. Het aantal dierenartsen dat de therapie toepaste be-
droeg nagenoeg 20.

In de weide zijn de meeste dieren uitsluitend met CuSO , behandeld;
toch zijn ook daar aan een aantal zoowel Cu als Fe toegediend, waarbij
zooveel mogelijk getracht werd, beide behandelingswijzen in haar
uitwerking te vergelijken. Veel verschil werd daarbij in den regel niet
geconstateerd. Toch zou ik nog niet willen concludeeren, dat Fe-
toediening naast die van Cu steeds overbodig is.

Slechts van zeer weinige werd gerapporteerd, dat geen duidelijke
vooruitgang te bespeuren was¹).

1 ) De mogelijkheid bestaat, dat een ander lijden oorzaak van het negatief resul-
taat was.

In den regel werd mij medegedeeld, dat in een paar weken (2 a 3)
een merkbare vooruitgang was waar te nemen, soms in één week. De
eetlust was dan teruggekeerd, zoodat de dieren weder normaal liepen
te grazen. Ook waren de dieren opgewekter geworden. Verbetering
van het haarkleed volgde, geleidelijk verdwenen de magerheid en
begonnen de dieren te groeien; de bronst trad weder op. De dosis
kopersulfaat werd in den loop der proefbehandelingen gebracht op
¹/₃a¹/₂ gr. per dag voor dieren, die niet in al te slechten toestand ver-
keerden. Volgens enkele proeven zou een dosis van 1 gram niet aar.
te bevelen zijn. In vele gevallen is circa ¹/₅ gr. aan te raden.

Of het geven van vrij groote doses gedurende korten tijd of wel
van kleine doses gedurende enkele weken de voorkeur verdient en of
een intermitteerende toediening van CuS0₄ voordeden heeft werd
nog niet onderzocht. Het kopersulfaat werd meestal in druppelvorm
toegediend, b.v. 20 a 40 dr. eener 20 % oplossing¹). De druppels
werden in een stuk brood of voederkoek opgezogen. In vele gevallen
namen de dieren binnen enkele dagen deze toespijs gaarne op.

Toediening van koper in den vorm van liksteenen komt mij niet
gewenscht voor. ²)

Bij pinken die in erge mate in ontwikkeling achter zijn gebleven,
is de kans dat zij zich, ook na doelmatige behandeling, nog tot flink-
gebouwde dieren zullen ontwikkelen, vaak gering, daarom is het aan-
gewezen om de therapie in te stellen, zoodra zich bij een kalf de eerste
likzuchtverschijnselen openbaren — dus preventief te werken — met
name op likzuchtbedrijven.

Wanneer de opvatting van vele boeren juist is, dat likzuchtpinken
in de weide, ook op eigen bedrijf dikwijls beter worden, dan dienen
wij ecnigszins voorzichtig te zijn met het trekken van conclusies uit
onze proeven in de weide.

Intusschen, onze proefdieren knapten meestal snel op, soms binnen
een week; bovendien waren wij enkele malen in de gelegenheid in
dezelfde weide een deel van de lijdende pinken te behandelen; er
was dan verschil in het voordeel van de behandelde dieren waar te
nemen.

Er blijft intusschen een feit bestaan, dat tot voorzichtigheid maant,
n.1. dat het gras, dat de proefdieren gebruikten volstrekt niet altijd
koperarm was. Of de verklaring, dat de ziek van stal gekomen dieren
groote doses koper behoeven en daarom ook bij tamelijk koperrijk
gras nog op kopersulfaattoediening reageeren, juist is, zal men zonder
meer niet als zeker mogen aanemen.

2 ) Bij dieren, die niet aan Cu-gebrek lijden, is veel Cu, en langdurig gebruik
er van, niet zonder gevaar voor leverbeschadiging.

Wij mogen ons niet voorstellen thans reeds een volledig inzicht in
de aetiologie en Pathogenese dezer ziekte te hebben. Is Cu-gebrek
inderdaad het primaire, en zoo ja, komt het dan dadelijk tot uitdrukking
in verlaging van het haemoglobinegehalte of heeft het primair invloed
op den eetlust ? *)

Op enkele der vragen inzake aetiologie en pathogenese van likzucht
wees ik hierboven reeds. Ook dienen Cu-bepalingen in bloed, urine
en haar te geschieden.

Het zal, naar ik hoop, mogelijk zijn althans eenige ervan in samen-
werking met mijn laboratorium te onderzoeken ; voorbereidingen
daarvoor zijn reeds getroffen.

Het zal mij zeer aangenaam zijn, dat vele dierenartsen in afwachting
daarvan de kopertherapie tegen likzucht beproeven. De staltijd leent
zich daarvoor wel het best.

Zeer zal het door mij op prijs worden gesteld, met deze proefbe-
handelingen en de uitkomsten ervan, in kennis te worden gesteld.
Gaarne zal ik zooveel mogelijk behulpzaam zijn b.v. door het bloed
der patiënten en het hooi te onderzoeken.

Afgaande op hetgeen de ervaring dit jaar reeds leerde, verwacht
ik dat het aan vele der in zand- en veenstreken praktijk-uitoefenende
dierenartsen, wanneer zij eenige moeite daarvoor willen doen, niet
moeilijk zal vallen geschikte dieren voor dit doel te vinden.

Tot slot een woord van dank aan de dierenartsen, die op mijn verzoek
de therapeutische behandeling hebben willen instellen, in het bijzonder
aan den heer Thtjn, die bereid was dit het eerst te doen en verder
aan de heercn Dr. j. J. Vleeschhouwer en H. Hooghovdt, die de
hoofdzaak van het analytisch werk hebben verricht.

Die in den Sand- und Moorgegenden der Niederlande vorkommende Form von
Lecksucht verursacht der Landwirtschaft dieser Gegenden grosze Schäden.

Sie geht wie wir fanden mit einer Erniedrigung des Haemoglobins und des Eisens
somit mit einer damit korrespondierenden Erhöhung des Wassergehaltes des Blutes
einher.

Dass das Heu von Lecksuchtbetrieben Kupferarm ist, war das wichtigste Resultat
unserer Heuanalysen. Phosphor- oder Eisenmangcl ist nicht die Ursache der meisten
Lecksuchtfälle. Dieser Kupfermangel im Heu, der Charakter der Krankheit einer
Dcfizienz-Krankheit, die Anaemie der Tiere, und auch die Überlegung, dasz die
in denselben Gegenden vorkommenden Urbarmachungskrankheit von Hafer und
von anderen Getreiden wahrscheinlich auf Kupfermangel beruht, veranlassten
mich Lecksuchtpaticntc mit schwefelsaurem Kupfer behandeln zu lassen.

Ein Teil der Tiere enthielt zugleicherzeit ein Eisenpräparat. In den meisten
Fällen war die Cu-Wirkung ebensogut als diejenige von Cu und Fe zusammen.

Im Stall wurden 23 Tiere, in der Weide mehr als 80 Tiere geheilt. Nur in sehr
wenigen Fällen trat keine deutliche Besserung ein.

Uit het Bacteriologisch Laboratorium van de Geneeskundige Kliniek
der Rijks Universiteit te Utrecht.

Binnen het genus Brucella zijn op grond van het veelvuldig voor-
komen bij bepaalde diersoorten, resp. de bijzonderc pathogeniteit voor
mensch of huisdieren, 3 species of typen te onderscheiden : melitensis =
caprinus (Bruce 1887), abortus = bovinus (Bang 1896) en suis = porcinus
(Traum 1914). In later tijd zijn nog enkele stammen gevonden, die

Onderzoekingen van de laatste jaren hebben naast deze onder-
scheidingskenmerken met betrekking tot de pathogeniteit (en de daar-
mede verband houdende epidemiologische bijzonderheden) ook het
bestaan van biologische cultuurverschillen aan het licht gebracht.
Indien mag worden aangenomen, dat er een constante correlatie is
tusschen deze cultureele en de pathogene eigenschappen en de aldus
gedifferentieerde typen constant zijn, (dus niet, of slechts hoogst zelden
in elkaar overgaan), dan zal de registreering van het type der in een
bepaald landsgebied aangetroffen Bruccllastarnmen o.m. van waarde
kunnen zijn voor bestudeering van epidemiologische vraagstukken. Om
twee voorbeelden te noemen zal daardoor een leidraad worden ge-
geven bij de opsporing van het smetstofreservoir (runder-, geiten-,
varkensstapel) en zal nader tot oplossing kunnen worden gebracht de
vraag, of de sedert kort opgemerkte uitbreiding der brucellosis bij
andere diersoorten dan het rund, te wijten is aan het binnenslepen
van tot nu toe hier niet bekende Brucellatypen, dan wel of de bekende
inheemsche bovine stam voor alle ziektegevallen aansprakelijk is.

Afgezien van serologische onderzoekingen en virulentieproeven bij
apen (o.a. K. F. Meyer; F. Huddleson en Hali.man ¹) zijn van de
voor typen-differentieering van Brucella aangegeven methoden, de door
Huddleson en Abell ²) ingevoerde bacteriostatische proeven en de
bepaling van het vermogen tot vorming van zwavelwaterstof de
belangrijkste gebleken (Lit. 3). Neemt men bovendien in aanmer-
king de eigenschap der primaire kweek om zich al dan niet aan de
atmosferische lucht te kunnen vermenigvuldigen, dan zijn de genoemde
Brucella-typcn te onderscheiden volgens onderstaand schema.

1 Kleurstoffen van The National Aniline Chemical Comp. U. S. A.
Verdunning 1 : 50.000. Voedingsbodem : leverbouillon volgens Hudd-
leson, pH 6.6.

-f- = groei niet belangrijk geremd, resp. FI₂S gevormd binnen 4 dagen.
— = groei geheel of grootendeels geremd, resp. H₂S niet gevormd
binnen 4 dagen.

De volgende, in Nederland gekweekte Brucellastammen zijn op de
aangegeven wijze onderzocht : *)

49 cultures van het rund (13 van Veenbaas, Leeuwarden; 14 van
de Rijks-Serum Inrichting, 12 zelf geïsoleerd);

Bovendien zijn nog in onderzoek genomen een aantal stammen,
afkomstig uit het buitenland (10 uit Denemarken van mensch, rund
en varken, Kristensen, Thomsen; 2 uit Duitschland van koeien,
Zeller; 8 uit Frankrijk van mensch en geit, Instit. Pasteur, Lisbonne;
2 1 uit Spanje, Italië en Palestina van mensch en geit, door bemiddeling
van Kristensen, Lisbonne, G. S. Wilson, Londen en Zeller; 3 uit
Amerika van mensch en varken, Carpenter).

Deze 126 cultures waren in het algemeen goed in bovenstaand
schema te voegen, waarbij alle Fransche, Spaansche en Italiaansche
stammen en die uit Palestina de kenmerken hadden van het melitensis-
type (hoewel soms zwak H₂S werd gevormd), de Deensche stammen
van mensch en rund en de in Duitschland geïsoleerde cultures, die
van het abortus-type, de Deensche „varkensstammen" die van het
type-Thomsen, de Amerikaansche stammen van menschelijken oorsprong
en van het varken, die van het tvpe-TRAUM.

Aan de hand van het indeelingsschema moeten alle in Nederland
geïsoleerde kweeken tot het boviene (Bang) type worden gerekend. Wel
kwamen enkele geringe afwijkingen voor. Een der door Veenbaas in
Friesland uil een geaborteerd kalf gekweekte stam, weck, naar hij
mededeelde, af door onmiddellijke groei aan de lucht; hetzelfde nam ik
waar bij den stam afkomstig van een hond.¹) Het vermogen tot vorming
van zwavelwaterstof was steeds voorhanden, hoewel in zeer verschil-
lende mate. Door gentiaanviolet werden 6 stammen volledig in hun
groei belemmerd, door methylviolet 3. Op thionine-agar had geen
groei plaats, met uitzondering van 2 stammen, die na 3 dagen een
zwakke vermenigvuldiging toonden.

Differentiatie langs serologischen weg heeft voor de Brucellagroep
in het algemeen weinig gunstige resultaten gegeven. Het heeft geen
nut de talrijke agglutinatie- en agglutinineabsorbtie-proeven, die met
de „Nederlandsche" cultures zijn verricht uitvoerig te bespreken.
Sommige „melitensis-sera" hadden weliswaar grooter selectief vermogen
voor de meeste „melitensisstammen", een scherpe lijn kon evenwel niet
worden getrokken. Hetzelfde geldt voor de „BANO-sera" en de „abortus-
stammen". De serologische gegevens hebben voor het typenonderzoek
geen bruikbare aanknoopingspunten geleverd.

1 ) Een klein aantal stammen groeide reeds in de eerste subcultuur aan de atmos-
ferische lucht evengoed als bij verhoogde koolzuurspanning.

Vermeld dient nog de ervaring, dat veel van de in Nederland ge-
kweekte Brucellastammen de neiging hadden, binnen korten of langen
tijd deegachtig, of eenigszins slijmig te groeien. Vooral de bij paarden
geïsoleerde cultures gaven dit verschijnsel vaak in sterke mate te zien,
zelfs soms al in de primaire cultures. Bij volledig deegachtige groei
gedragen zij zich als R (Rough) modificatie. Het is gelukt door passage
bij cavia\'s en konijnen, dergelijke stammen weer terug te voeren in
het ook in antigeen opzicht „normale" type. Waarschijnlijk mag men
de oorspronkelijke cultuur opvatten als een reversiebele variant van
den gewoonlijk gekweekten vorm. (ZieookZ.f. Inf.krh der Haust., 1. c.).

An 82 in Holland isolierten Brucellastammen (von Menschen, Kühen, Pferden
und von einem Hunde), wurde versucht durch bakteriostatische Versuche über ihr
Verhalten bestimmter Anilinfarbstoffen gegenüber und durch Bestimmung ihres
H.jS produzierenden Vermögens (Huddleson und Abell), eine Typenbestimmung
herbeizuführen.

Auf diese Weise mussten sämtliche Stämme in den bovinen (abortus Bang) Typus
eingeteilt werden.

The author tested 82 cultures of Brucella, isolated in Holland from man, cattle,
horses and a dog, on the bacteriostatic proporties of some aniline dyes and on their
H..S producing ability (Huddleson and Abf.ll).

According to the results they must all be classified in the bovine (abortus, Bang)
type.

l\'Auteur a étudié le pouvoir bactériologique de certains couleurs d\'aniline sur
82 souches de Brucella, isolés en Hollande, de l\'homme, de la vache, du cheval
et d\'un chien.

En rendant compte en outre de la production de H₂S (Huddleson et Abell)
toutes les cultures devaient être classifiées comme type bovin (abortus Bang).

Sedert eenige jaren is aan de methoden, die ons bij de vleeschkeuring
ten dienste staan, een nieuwe toegevoegd, n.1. de bepaling van de
waterstofionen-concentratie, de z.g.n. P. H.-bepaling. In wezen kunnen
wij door haar leeren kennen in welke mate tijdens het besterven van
vleesch een wijziging in den zuurgraad is opgetreden; juister gezegd,
welken zuurgraad — voorzoover deze in geïoniseerden vorm tot uiting
komt — het vleesch ten slotte heeft bereikt. Het is een bekend feit,
dat normaal bestorven vleesch een meer zure reactie heeft, dan dat
hetwelk direct na de slachting onderzocht wordt. De bedoeling van dit
artikel is om uit de literatuur die er over de zuurvorming bestaat,
en die een geweldigen omvang heeft bereikt, eenige belangrijke zaken
naar voren te brengen, die tot een goed begrip van de resultaten der
P. H.-bepaling in vleesch kunnen bijdragen.

Met behulp van de P. H.-bepaling wordt onderzocht de H-ionen-
concentratie in extracten van bestorven vleesch, n.1. van de dwars-
gestreepte spieren (de gladde spieren nemen een geheel andere plaats
in). De P. H. is de physische weerspiegeling van een chemischen toe-
stand. Nu is de chemische toestand van bestorven vleesch afhankelijk
van de chemische samenstelling van de rustende, levende spier en de
veranderingen, welke daarin tijdens het leven door het werk, en na de
slachting (tijdens het besterven) optreden. In beperkteren zin geldt
dit natuurlijk evenzeer voor de stoffen welker ontstaan tot de ver-
andering in P. H. bijdraagt.

Het is reeds lang bekend, dat in de normale werkende spier zuur
wordt gevormd en dat dit melkzuur is; ook voor het zuur worden
tijdens het besterven moet dit zuur verantwoordelijk gesteld worden.
Het lag voor de hancl aan te nemen dat er een moederstof hiervoor
in de spier is opgeslagen. Deze stof is gebleken het glycogeen te zijn.
Door geschikte methoden waarbij de zeer belangrijke melkzuurvorming
tijdens het bewerken van het vleesch werd voorkomen, konden Meijer-
hof en andere onderzoekers, bij herhaling der proeven van Fletcher
en Hopkins aantoonen, dat bij door prikkeling opgewekte contracties
der overlevende geïsoleerde kikvorschspier, uit glycogeen een aequi-
valente hoeveelheid melkzuur wordt gevormd, vermoedelijk via een
hexose als intermediair product. Verder is aangetoond, dat voor de
melkzuurvorming tijdens den rigor en in vele gevallen ook bij een
kunstmatigen rigor die door warmte of door chemische agentia is
verwekt — en in spierbrij of spierperssap —- in wezen ook het glycogeen
verantwoordelijk is voor de melkzuurvorming.

Wat is de beteekenis van de melkzuurvorming tijdens de functie ?
Voor de contractie is energie noodig. Oorspronkelijk had men, in na-
volging van Liebig, aangenomen, dat deze door afbraak van eiwitten
werd geleverd. Het ligt meer voor de hand aan te nemen, dat vooral
de afbraak van glycogeen tot melkzuur met opvolgende neutralisatie
daarvan, de energie levert en inderdaad is er zeer veel wat daarvoor
pleit. Dat evenwel de verhoudingen niet zoo gemakkelijk zijn vast te
stellen, blijkt uit de ontdekking (door Eggleton en Eggleton in 1927)
van een andere belangrijke stof in de spieren van gewervelde dieren
(o.a. kikvorsch, schildpad, hond), het phosphageen, dat een creatine-
fosforzuur-verbinding is, bij de spiercontractie snel wordt afgebroken
en dan anorganisch P levert naast organisch gebonden P. Door Lunds-
gaard is waargenomen, dat door vergiftiging met mono-joodazijnzure-
natrium een zeer sterk rigorachtige toestand van de levende spier was
te verkrijgen, zonder dat daarbij melkzuur wordt gevormd, terwijl
een snelle afbraak van phosphageen plaats heeft. De afbraak van
phosphageen zou eveneens voldoende energie voor de spiercontractie
kunnen leveren. De rol van de melkzuurvorming als energiebron zou
dan een andere kunnen zijn; dit komt nog ter sprake. Het is zeer waar-
schijnlijk dat de chemie van de spiercontractie veel ingewikkelder is
dan men tot nu toe heeft gemeend.

a. Tijdens het leven. Hiertoe werd onderzocht de geïsoleerde over-
levende spier, vooral van de kikvorsch. Gedurende de samentrekking
van de spier wordt melkzuur gevormd zoowel bij een verblijf van de
spier in een zuurstof- als in een N- of H-atmosfeer. Tijdens de ver-
slapping en de daaropvolgende rust- of herstelfase verdwijnt het melk-
zuur weer uit de spier als deze in O verblijft; dit is niet het geval in
waterstof en stikstof. De melkzuurvorming geschiedt door anaerobe
splijting van het glycogeen, en de verdwijning vindt plaats onder
invloed van zuurstof. De eliminatie van melkzuur geschiedt slechts
voor het kleinste gedeelte oxydatief, het proces van afbraak wordt
grootendeels in teruggaande richting geleid en er vindt een resynthese
van het glycogeen uit melkzuur plaats. Wij hebben hier dus te doen
met een omzetting die reversibel is (zulks in tegenstelling met de later
te noemen melkzuurvorming bij hel besterven na den dood, welk
proces slechts in den aanvang nog in teruggaande richting geleid kan
worden, doch in toto irreversibel is). Evenwel is de resynthese niet
volledig.

Zooals A. V. Hili. op grond van onderzoekingen naar de warmte-
ontwikkeling door de contraheerende spier reeds vermoedde, verbrandt
± ⁴1₆ van het melkzuur met behulp van de beschikbare zuurstof tot
CO, en H,0; de daarbij vrijkomende energie wordt benut om het
overige ⁱj_i gedeelte weer tot glycogeen op te bouwen. Dit alles is vast-
gesteld bij de geïsoleerde spier, maar de verhoudingen in het levende

organisme zijn daarmee in overeenstemming. Echter wordt het verloop
daar eenerzijds vereenvoudigd, anderzijds gecompliceerd door den
invloed van bloedsomloop, zenuwen en hormonen.

In het levend organisme kan men de spierwerking eenigermate
trachten te benaderen door stofwisselingsonderzoekingen o.a. ook
door vaststelling van het respiratie-quotiënt en door urine-onderzoek.
Uiteraard krijgt men dan slechts zeer globale gegevens welker ver-
melding evenwel ter illustratie eenig nut kan hebben. Men ziet bij
eenigszins voortgezette inspanning melkzuur in de urine optreden, en
wel in zeer groote hoeveelheden bij die bewegingen, waarbij een snelle
afbraak van glycogeen plaats heeft tengevolge van zeer snelle spier-
contracties die in \'t algemeen slechts korten tijd volgehouden kunnen
worden (snel trappenloopen, hardloopen op den korten afstand). Bij
bewegingen die langer dan i —i uur volgehouden moeten worden
(io K.M. hardloopen, Marathonloop, voetbalwedstrijd) of met rustige,
krachtige spiersamentrekkingen gepaard gaan (verschillende soorten
van krachtsport) is de eliminatie uit het lichaam betrekkelijk gering,
ook wanneer de uitscheiding door het transpireeren in rekening is
gebracht.

Voor aard en duur van de beweging is van belang de hoeveelheid
glycogeen in de spieren, de snelheid waarmee dit kan worden afge-
broken (waartoe, daar glycogeen zich in water niet splitst, een ferment
noodig is) en de snelheid waarmee het melkzuur geëlimineerd kan
worden (door resynthese en uitscheiding). Bij snelle beweging weegt
de eliminatie niet tegen de vorming op en hoopt het melkzuur zich
in het lichaam op; een deel treedt uit de spier in het bloed en wordt
met de urine uitgescheiden.

Bij langzame contracties is de melkzuurvorming minder stormachtig;
de spier is na korten tijd vrijwel in staat dit zuur weer op te bouwen.
Er treedt maar weinig melkzuur in het bloed over. Wij hebben hier
een evenwichtstoestand tusschen afbraak en opbouw. (Het is gebleken,
dat bij langdurige beweging de aantasting van eiwit meer van belang
wordt).

Indien het organisme niet over het vermogen beschikte om het zuur
tijdelijk onschadelijk te maken en de spieren niet konden functio-
neeren onder een tekort aan O, m. a. w. indien de glycogeen-afbraak
niet door anaerobe splijting, maar door oxydatie plaats had, zou men
feitelijk geen en allerminst snellen arbeid kunnen verrichten daar de
aanvoermogelijkheden van zuurstof slechts beperkt zijn. Het is nood-
zakelijk iets dieper in te gaan op de factoren die het melkzuur in de
spier onschadelijk maken en tot de verwijdering bijdragen. Voorzoover
er zuurstof ter beschikking is, vindt er reeds tijdens den arbeid resyn-
these plaats. Bij snelle contracties evenwel is er een grooter zuurstof-
tekort en hoopt het melkzuur zich meer in de spier op; in sterker mate
dan bij langzamer contracties. De spier is door de bufferstoffen in het
weefselvocht in staat om groote hoeveelheden zuur te binden (door

Na-carbonaat, fosfaten, doch vooral door proteinen). Een ander deel
diffundeert in het bloed — dat door bufferstoffen en uitscheiding uit
het lichaam zich ervan tracht te ontdoen — tot een evenwichtstoestand
is ingetreden. Het herstel van de spier verloopt bij den mensch in 2
fases; de eerste, de krachtigste, duurt onder normale omstandigheden
5 a io minuten, en hangt samen met de verwijdering van het melkzuur
in de spier zelf. De daaropvolgende fase kan tot 8o minuten aanhouden.
In deze tijdsruimte diffundeert melkzuur vanuit het bloed terug in de
spieren (ook in die welke steeds in rust hebben verkeerd) en in de
lever en wordt op zijn beurt opgebouwd. (Meijerhof e. a. toonden
aan dat bij dezen opbouw, na aftrek van het oxydatief verwijderde,
uit melkzuur een aequivalente hoeveelheid glycogeen ontstaat).

De snelheid der eliminatie kan door verschillende factoren beïnvloed
worden, waaronder de volgende genoemd mogen worden. Zooals reeds
werd gezegd, vindt de verwijdering in de spieren plaats onder den
invloed van zuurstof. Slechts wanneer deze in voldoende mate en met
voldoende snelheid op de plaatsen kan komen waar de resynthcse
plaats heeft, zal er een snel en volledig herstel intreden. De opname
in en het transport van de zuurstof door het organisme en de binding
aan dat gedeelte van het melkzuur dat verbrand wordt, bepaalt dus
of de spier zich al dan niet volledig herstelt, en daardoor de prestatie
van den persoon voorzoover de invloed van de melkzuurvorming ver-
antwoordelijk is voor de afmatting. Diepte en frequentie der adem-
haling, maar in meerdere mate het slagvolume van het hart, de rijkdom
aan haemoglobine van het bloed, de diffusie door de capillairwanden
zijn dus van belang. Bij anaemie zal de regeneratie moeilijker plaats
vinden hetgeen een maar al te bekend verschijnsel is bij den mensch.
Doch ook in de spier zelf zijn factoren aanwezig. Al is de aanvoer
nog zoo goed, als de interne distributie niet deugt zal er toch vertraging
komen in de verwerking van de zuurstof. Men stelt zich voor, dat in
de weefsels de zuurstof vanaf de haemoglobine van het bloed via tus-
schenstadia o.a. de spierhaemoglobine, Waruurg\'s ademhalingsfer-
ment, bij de contractiele elementen komt, die het verder verwerken.
Het myochroom zou meer zuurstofstapelplaats dan eigenlijke tusschen-
schakel zijn. Ook hier mag het niet haperen. Zoo zijn het in laatste
instantie de katalysatoren (vooral Fe-verbindingen) en de oxydasen,
die niet alleen het uithoudingsvermogen, maar ook de regeneratie-
snelheid bepalen. Tenslotte is ook de H-ionen-concentratie van grooten
invloed, daar de snelheid van het herstelproces evenredig is aan het
quadraat van de zuurconcentratie in de spier. Het is vooral het lactaat-
ion (uit het Na-lactaat dat bij de neutralisatie van het melkzuur ont-
staat) hetwelk een toeneming van de spierademhaling opwekt en het
ontwijkende C0₂ werkt prikkelend op het ademhalingscentrum. Ten-
slotte bevorderen fosfaat en Ca als ion de resynthese; terwijl andere
ionen haar tegenwerken. Mineralen kunnen direct en indirect (via het
zenuwstelsel) een grooten invloed op de spierfunctie uitoefenen. De

melkzuurvorming en -verwijdering is een zeer ingewikkeld mechanisme
en nog lang niet in alle deelen verklaard ; evenmin haar invloed bij
vermoeidheid (waarbij trouwens ook de toestand van colloïden, door-
laatbaarheid van membranen e. a. factoren een rol zullen spelen).

Aan het slot van de beschrijving mijner onderzoekingen over de
P.H. in varkensvleeschextracten noemde ik o.a. als conclusies : ,,Er
bestaat bij het varken een (grooter) verschil in P.H.waarde van ver-
schillende spieren (dan bij het rund) (in bestorven toestand gemeten).
Dit verschil is gekoppeld aan een grootere normale kleurvariatie der
spieren dan bij het rund, in dien zin, dat een lichtere kleur gepaard
gaat met een lagere P.H. (dus hooger zuurgraad). Er is dus een zeker
constant verschil tusschen roode en witte spieren." Zoo\'n verschil is
ten aanzien der spierchemie reeds vroeger geconstateerd en wel voor-
namelijk door Embden en zijn medewerkers. Zij kenden toen nog niet
het phosphageen ; bij hun methoden vonden zij een vorming van
anorganisch phosphaat, dat zij zich ontstaan dachten uit een hexosefos-
forzuren ester, dien zij lactacidogeen noemden en welken zij als een
intermediär product tusschen glycogeen en melkzuur beschouwden.
Volgens hen zou een deel van het lactacidogeen gepraeformcerd in de
dwarsgestreepte spieren voorkomen ; het zou uiteenvallen in melkzuur
en fosforzuur, dat zich daarna onmiddellijk met nieuwe he.xose uit den
glycogeenvoorraad tot lactacidogeen zou verbinden. Dit gepraefor-
meerde lactacidogeen zou snelle, snel optredende spiercontracties
mogelijk maken ; de voorraad glycogeen zou den tijdsduur bepalen ge-
durende welken deze contracties volgehouden kunnen worden. Bij het
onderzoek naar het lactacidogeengehalte van verschillende spieren bij
verschillende diersoorten kwamen karakteristieke feiten aan het licht.
Het bleek dat bij kikvorschen in de zomermaanden wanneer juist het
gehalte aan glycogeen het laagst is, meer lactacidogeen in de spieren
wordt gevonden dan bij kikvorschen die den winterslaap en dus een
tijd van minimale beweging, tegemoet gaan. In dien tijd (de herfst)
is daarentegen juist het glycogeengehalte het hoogst. Door kikvorschen
op hooger of lager temperatuur te brengen en zoo de activiteit te beïn-
vloeden, gelukte het overeenkomstige verschillen als bij de wisseling der
jaartijden op te wekken. Bij padden met van nature langzame bewegin-
gen kwam minder lactacidogeen voor dan bij kikvorschen die zich
in snelle sprongen voortbewegen. In het dierenrijk komen diersoorten
voor met donkere en bleekc spieren (vogels, konijn), en het is bekend,
dat de bleeke spieren de snel-, de donkere de langzamer contraheerende
zijn. Bij de kip, die een loopvogel is, werd in de bleeke spieren steeds
een hooger gehalte aan lactacidogeen gevonden (b.v. M. pectoralis)
dan in de donkere (spieren van de achterste ledematen). Embden vond
ook constante verschillen in gehalte aan andere chemische stoffen. Er
zijn talrijke speculaties mogelijk omtrent de beteekenis dezer verschil-
len. Op één punt moeten wij echter in verband met ons onderwerp nog
de aandacht vestigen. Wanneer men een kikvorsch laat hongeren, ver-

dwijnt geleidelijk de glycogeenreserve ; met de toenemende verzwak-
king wordt eindelijk, doch pas laat, het lactacidogeengehalte minder.
Wanneer men nu zoo\'n dier sterk vermoeit, dan zou volgens Meijerhof
naderhand, bij het besterven minder zuur noodig zijn om een bepaalde
P.H. te bereiken, dan bij een krachtig dier. Men schrijft dit toe aan een
verminderd gehalte aan bufferstoffen. Het zou kunnen zijn, dat in
bleeke spieren in normale omstandigheden minder bufferstoffen voor-
kwamen; dit zou overeenstemmen met het feit, dat bij het varken in
de door mij onderzochte gevallen — waarbij echter geen hoeveelheden
gevormd zuur werden bepaald - de witte spieren vaak nog wel een
voldoenden zuurgraad bereikten. Of deze hypothese juist is kan slechts
door het experiment beslist worden. Voorzoover de melkzuurophooping
verantwoordelijk is voor het ontstaan van vermoeidheid zou dan
(zoowel bij het konijn als bij het varken, die beide een aantal bleeke
spieren hebben) de snelle vermoeidheid begrijpelijk zijn. Wanneer de
glycogeenvoorraad bepaalt (zij het dan gecompliceerd door de resyn-
these, die van zoovele factoren afhankelijk is, en in de bleeke en donkere
spieren ook zou kunnen verschillen) hoe lang de arbeid volgehouden
kan worden, dan zal naarmate deze voorraad kleiner wordt, door
welke factoren dan ook, er minder melkzuur kunnen worden gevormd.
Dit onderwerp zal bij den rigor worden behandeld.

Het is zeer opmerkelijk, dat bij verschillende ziekten en bij koorts het
lactacidogeen niet verminderd is. Na arbeid vond Cohn het lactacido-
geengehalte in de witte spieren van het konijn sterk, in de roode niet
verminderd. Wel ziet men vermindering na strychninekrampen bij den
hond. (Al heeft men tegenwoordig, na de ontdekking van het phospha-
geen, een andere opvatting over de fosfor-stofwisseling in de spieren,
en kent aan de „lactacidogeen" genoemde stof een andere beteekenis toe,
toch blijft het de groote verdienste van Embden dat hij vooral op de belang-
rijke rol van fosfor-verbindingen naast het melkzuur heeft gewezen en
het eerst de beteekenis er van voor den prikkel tot contractie heeft onder-
kend. Sedert de ontdekking van het phosphageen komt dit meer en
meer naar voren. Zelfs gaat men zoover te veronderstellen dat de energie
der melkzuurvorming daarbij zou kunnen dienen om een resynthese
van het afgebroken phosphageen te bewerken. Ook de eigenaardige
variatie in het lactacidogeengehalte blijft opmerkelijk).

In bovenstaand overzicht heb ik in groote trekken de factoren weer-
gegeven, welke van invloed kunnen zijn op de gesteldheid van de spieren
bij de slachting en meer speciaal aan de lotgevallen van het melkzuur
aandacht geschonken. Nu dient de melkzuurvorming tijdens het be-
sterven besproken te worden. Met den naam „besterven" duiden wij
in den regel aan een toestandsverandering na den dood of na de slach-
ting, waarbij de spier zich verkort en harder wordt. Daarbij zien we
als constant verschijnsel een sterke melkzuurvorming; of deze als
causale factor voor het optreden van lijkstijfheid beschouwd moet

worden, staat echter nog geenszins vast. Bij de bestudeering van dit
verschijnsel onderzoekt men ook de vormen van rigor, welke ontstaan
door verwarming of door invloed van chemicaliën (zuren, basen,
chloroform, narcotica), waarbij in een deel der gevallen ook melkzuur
wordt gevormd. De hoeveelheid zuur die na sterke verkleining der spie-
ren wordt gevonden, is bij al deze vormen van rigor ongeveer gelijk,
terwijl Parnas en Wagner konden vaststellen dat steeds glycogeen
en melkzuur in aecjuivalente hoeveelheden verdwijnt, respectievelijk
optreedt.

Men heeft, ten einde de post-mortale zuurvorming te bestudeeren,
de spier in 3 toestanden onderzocht, n.1. geïsoleerd, doch intact; als
spierbrij; als celvrij spiersap.

Als de geïsoleerde overlevende spier in een O-atmosfeer verblijft,
treedt geen rigor op; een gecontraheerde spier verslapt. Het proces der
melkzuurvorming is dan n.1. reversibel, doch bij bewaring in een
anaerobe omgeving (H- of N atmosfeer, of uitgekookte Ringersche
vloeistof), verloopt het proces irreversibel en treedt lijkstijfheid op.
Bij den rigor is het proces irreversibel, zoodra de in de spier aanwezige
zuurstof verbruikt is, hetgeen niet voor alle spiervezels gelijktijdig het
geval is. Men heeft gezegd, dat bij een bepaalden P.H. het eiwit zou
stollen en zoo de rigor tot stand zou komen. Wanneer men echter,
volgens Deuticke, een geïsoleerde spier gedurende eenigen tijd bloot-
stelde aan een tetanische prikkeling, dan kon men waarnemen hoe het
melkzuurgehalte steeg tot 0.561 % zonder dat er rigor optrad, terwijl
wanneer na het beëindigen der prikkeling lijkstijfheid ontstond, het
gehalte 0.4 % was.

Ons interesseert in het bijzonder, wat verschillende auteurs mee-
deelen over het zoogenaamde zuurvormingsmaximum. Ranke meende
(1865) al, dat verwijdering uit de bloedcirculatie ten slotte een onver-
anderlijk zuurvormingsmaximum zou veroorzaken. Fletcher en
Hopkins stelden vast, dat de melkzuurhoeveelhcid welke ontwikkeld
wordt bij warmte-rigor onafhankelijk is van de voorbehandeling van
de geïsoleerde spier. Of deze in verschen onvermoeidcn toestand door
warmte tot rigor wordt gedwongen, dan wel na langdurige vermoeiing
door vaak herhaalde prikkeling met langere tusschenpoozen in zuurstof-
atmosfeer, steeds zou bij rigor een overeenkomstige hoeveelheid zuur
optreden. Zij spraken het vermoeden uit, dat er een zelfremming van
de melkzuurvorming bestaat, die bij kikvorschcn eenigermate afhanke-
lijk zou zijn van het jaargetijde.

Ook Meijerhof nam dit verschijnsel waar; volgens hem mag men
niet van een constante eindwaarde spreken. Drie factoren zouden vol-
gens hem van invloed zijn op het zuurvormingsmaximum. Wanneer
het opgetreden zuur wordt geneutraliseerd, zoodat de P.H. op een
nuttige hoogte kan worden gehandhaafd, het zoutmilieu der spier goed
is gekozen en wanneer het gelukt om het afsterven binnen korten tijd
te voorkomen dan is geen maximumzuurvorming te verwachten.

Het laatste punt is duidelijk, daar de zuurvorming wel optreedt bij de
stervende, doch niet bij de doode spier. Wanneer men aan spierbrij
een stof toevoegt, die de mclkzuurvorming per tijdseenheid sterk ver-
snelt (o.a. coffeïne), dan wordt veel meer melkzuur gevormd dan anders
het geval zou zijn geweest. Lacquer toonde aan dat in een oplossing
van bicarbonas natricus (bufferstof) de splitsing in de spiervezels verder
gaat dan gewoonlijk. Blijkbaar wordt dus de zuurvorming door de
H-ionen-concentratie zelf geremd. Meijerhof nam waar, dat door
toevoeging van glycogeen, glucose of hexosefosforzuur aan de spierbrij
alleen dan een splitsing voorbij het zuurvormingsmaximum is te ver-
krijgen als de spierbrij gemengd is met een isotonische oplossing van
K₂HP0₄, dat een constant bestanddeel van de spier is. Dan kon de
geheele glycogeenvoorraad uitgeput worden, en werd ook uit de toe-
gevoegde koolhydraten melkzuur gevormd. Het blijkt dus wel, dat
aan de zuurvorming, en dus indirect aan de daling van de P.H. een
natuurlijke grens is gesteld, die onder de normale omstandigheden be-
heerscht wordt door de H-ionen-concentratie zelf, dus door de chemische
samenstelling. Reeds wezen wij daarop bij het verschil van donkere
en bleekc spieren. Daarnaast — en dit komt vooral tot uiting bij af-
wijkingen van het normale — is er nog een factor, n.1. de reserve aan
moederstof van het melkzuur, het glycogeen. Is de hoeveelheid daarvan
gering, hetzij door een stoornis in de stofwisseling (lever, spieren) of
in de darmresorbtie, door hongerlijden, uitputtenden arbeid of b.v.
strychnine-krampen, behandeling met phloridzine, dan zal er minder
zuur gevormd worden en kan het zijn dat de zuurvorming het maxi-
mum, dat — zooals in voorgaande regelen is beschreven, door de
samenstelling van het spiersap wordt bepaald — niet eens bereikt.

Bij het optreden van den rigor mortis is het bekend, dat deze het
snelst verloopt bij spieren die tevoren sterk gefunctioneerd hebben
(opjagen van wild). Men is geneigd dit toe te schrijven aan het reeds
aanwezige zuur (tot uiting komend in een naar den zuren kant ver-
schoven P.H. van de werkende spier, die zelfs 6 a 5.8 kan worden).
Toch schijnt er nog een factor te zijn. Men ziet iets overeenkomstigs
bij den rigor die door verwarming optreedt en waarbij ook zuurvorming
wordt waargenomen. Na vermoeienden arbeid ontstaat de warmte-rigor
bij een lagere temperatuur. Maar toevoeging van alkaliën brengt hier-
in geen verandering, zuur-toevoeging doet het proces niet sterker
worden. Doorstrooming met dextrose-houdende oplossing heft deze
werking echter op. Bij vermoeide spieren is de rigor vaak minder
krachtig; deze wordt door suikerhoudende oplossingen ook versterkt.
Goedgevoede spieren besterven later, respectievelijk bij hooger tempe-
ratuur dan uitgeputte, glycogeenarme, en hebben intensiever rigor.
Spanning en zuurvorming zijn evenredig met den glycogeenvoorraad
van de spier. De hoeveelheid glycogeen en de hoeveelheid melkzuur
beslissen over de intensiteit en den duur van den rigor, maar waarschijn-

lijk niet over het tijdstip van optreden. Dit hangt vooral af van de ge-
voeligheid der colloidale massa voor verstikkingsinvloeden.

Witte spieren zouden eerder besterven dan donkere, hetgeen zou
wijzen op een mindere gevoeligheid der laatste voor nadeelige invloeden.
Jonge dieren hebben in het algemeen bleeker spieren dan oude, vol-
groeide (fokbeeren vertoonen lang niet die kleur-variatie als bij snel-
gemeste castraten worden gevonden; het kalf heeft veel bleeker vleesch
dan een volwassen rund). Het verschijnsel van den rigor verschilt
inderdaad met den leeftijd. Bij diverse spieren is verschil in begintijd
van besterven al naar de functie. Ook zenuwinvloeden kunnen van
belang zijn. B.v. heeft eenzijdige prikkeling van een labyrinth asym-
metrisch besterven na den dood tengevolge; enkele gevallen van on-
middellijken rigor na den dood waargenomen in den oorlog bij hoofd-
verwonding — worden ook wel aan nerveuze invloeden toegeschreven.
(Misschien ook enkele overeenkomstige gevallen na electrische bedwel-
ming bij toepassing van een koptang?).

In een afzonderlijk artikel zullen aan de hand van dit overzicht nog
enkele ervaringen bij de P.H.bepaling in vleeschextracten belicht
worden.

Bovenstaand overzicht omvat een beschrijving, in groote trekken,
van de melkzuurvorming in de spieren, waarover een enorme literatuur
bestaat, en moet dienen om eenig inzicht te verkrijgen in het vraagstuk
der P.H.bepaling in extracten van bestorven vleesch, een in de laatste
jaren ingevoerde methode ten dienste der vleeschkeuring.

Geraadpleegde Literatuur: Michaelis, Die Wasserstofionenkonzciitration I, Ile
Aufl. 1922. Id., Oxydations-Reduktions-Potentiale (zweiter Teil der „Wasser-
stofionenkonzentration) 1928. Ci.ark, The Determination of\' Hydrogen Ions 1922.
Fooij, Bepaling der Waterslofionenconcentratie en bederf van vleesch. Diss. Utrecht
1930. Schoon, De Colorimetrische bepaling der waterstofionenconcentratie in vleesch-
extracten en de waarde hiervan voor de beoordeeling van vleesch van zieke dieren.
Diss. Utrecht 1931. Hill, Muscular Activity. Meijerhof, Über die Milchsäure-
bildung in der zerschnittenen Muskulator. Pflügers Archiv für die gesamte Physiolo-
gie 1921 Bd. 183 S. 115. Embdf.n, Schmitz und Meincke, Uber den Einfluss der
Muskelarbeit auf den Lactacidogengehalt der quergestreiften Muskulator. Hopte
Seyler\'s Zeitschrift für Physiol. Chemie 1921 Bd. 113 S. 110. Embden, Gräfe und
Schmitz, Über Steigerung der Leistungsfähigkeit durch Phosphatzufuhr id. S. 67.
Embden und Gräfe, über den Einfluss der Muskelarbeit auf die Phosphorsaure-
ausschcidung id. S. 108. Wechselmann, Untersuchungen über den Lactacidogen-
gehalt des Froschmuskcls id. S. 146. Adler, Einfluss der Aussentemperatur auf den
Lactacidogengehalt des Frosches id. S. 174. Adler und Günzburg, Einfluss der
Aussentemperatur auf den Lactacidogengehalt des Froschmuskels id. S. 187. Adler.
Über den Einfluss der Jahreszeit auf den Lactacidogengehalt des Froschmuskels
id. S. 193. Embden und Adler, Über die Phosphorsaure-verteilung in der weissen
und roten Muskulatur des Kaninchens, id. S. 201. Lyding, Untersuchungen über den
Lactacidogenphosphorsaure und Restphosphorsauregehalt von Hühner und Tauben-
muskeln: id. S. 223. Panos Panajotakos, über die Phosphorverteilung in den
Schenkelmuskeln der Kröte, id. S. 245. Cohn, Über den Einfluss der Muskelarbeit
auf den Lactacidogengehalt in den roten und weissen Muskulatur der Kaninchen,

id. S. 253. Embden und Isaac, über den Einfluss der Phosphorvergiftung auf
den Lactacidogengehalt des Froschmuskels id. S. 271. Adam, Über den Einfluss
des Fiebers auf den Phosphorsaurehaushalt des Muskels id. S. 281. Lawaczeck,
Über den Mechanismus der Beeinflussung des Lactacidogengehalts von Frosch-
muskeln durch wechselnde Aussentemperatur id. S. 301. Riesser, Kontraktion und
Starre, Handbuch der normalen und pathol. Physiologie Bd. 8 T. 1. S. 218. Embden,
Chemismus der Muskelkontraktion id. S. 369. Id. Chemismus der Muskulatur id.
S. 442. Neuschloss, Der Einfluss anorganischer Ionen auf die Fähigkeit des Mus-
kels id. Meijf.rhof. Atmung und Anaerohiose des Muskels id. S. 530. Jamin, Degene-
ration und Regeneration, u.s.w. id. S. 541. Schenck und Craemer, Der Einfluss
schwerer körperlichen Arbeit auf den menschlichen Stoffwechsel, id. Ergebnisse
der sportärtzlichen Untersuchungen bei den 9 ten Olympischen Spielen in Am-
sterdam 1928, herausg. v. Buvtendijk. Snapper und Grünbacm, Über Milchsäure-
ausscheidung in Harn und Schweiss bei verschiedenen Sortarten id. Kudrjawzew,
Über die Beeinflussung der menschlichen Leistungsfähigkeit durch Ermüdungstoffe,
in: Arbeitsphysiologie, Zeitschrift für die Physiologie des Menschen bei Arbeit und
Sport, Bd. 1, 1929. Schmidt, Über kolloid-chemischen Veränderungen bei der
Ermüdung des Warmblütermuskels, id. Bd. 1, 1929 S. 136. Meijerhof, Die che-
mischen Vorgänge im Muskel und ihr Zusammenhang mit Arbeitsleistung und
Wärmebildung. Monograph a. d. Gesamtgebiet der Physiologie der Pflanzen und
der Tiere, 22 by 1930. Fletcher and Hopkins, Lactic Acid in Amphibian Muscle,
Journ. Physiology 35 (1906—7) p. 247. Eggleton and Eggleton, The Inorganic
Phosphate a and labile form of organic phosphate in the gastrocnemius of the Frog.
Biochem. Journal 21 p. 190 (1927). Ec.glf;ton and Eggleton, The Physiological
Significance of „Phosphagen". Journal of Physiology 63 (1927) P. 155. Eggleton
and Eggleton, Further observations on phosphagen, Journal of Physiol. 65 (1928)
p. 14. Lundsgaard, Untersuchungen über Muskelkontraktionen ohne Milchsäure-
bildung, Bioch. Zeitschrift Bd. 217 (1930). Lundsgaard, Über die Energetik der
Anaeroben Muskelkontrakten. Bioch. Zeitschrift Bd. 233 ( 1931 ) S. 322.

Verfasser bespricht die Milchsäurebildung in den Muskeln, deren Studium des-
halb nützlich ist weil es eine Einsicht gewährt über das Problem der Pu Bestimmung
in Extrakte von mürbem Fleisch.

The author discusses the formation of lactic acid in the muscles. This is important
in order to gain an insight into the question of the estimation of Pu;, in extracts of
tender meat.

L\'auteur décrit la formation de l\'acide lactique dans les muscles. L\'étude de cette
formation est utile car elle donne une idée du problème de la détermination du Pu
dans les extraits de viandes rassises.

Ik meen goed te doen met het volgende onder de aandacht van de
practici te brengen. Wie op het gebied van het stelselmatig-tuberculose-
onderzoek werkzaam geweest is, weet bij ervaring, dat in deze afdeeling
soms heel veel werk en inspanning van ons gevraagd wordt.

Het zijn de stallen met een tamelijk hoog reactie-cijfer waar uit-
breiding plaats heeft en waar het zoeken en vooral het vinden van de
open lijders voor ons een probleem is, dat ons niet loslaat.

En te erger wordt dit, wanneer wij zoeken in een rubriek waarin
deze open lijder niet te vinden is.

Ik bedoel hiermede de noodzakelijkheid om in sommige gevallen
de schapen ook in ons onderzoek te betrekken.

Reeds voor eenige jaren wees collega Veenbaas in het Verslag van
den Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland op het voorkomen van
open tuberculose bij schapen, die aanleiding kan zijn tot het besmetten
der runderen.

Ik heb zelfde fout begaan en ongetwijfeld velen met mij, om aan
deze mededeeling niet voldoende aandacht te schenken.

En hier is wel eenige aanleiding voor. De tuberculose onder schapen
wordt een hooge uitzondering genoemd; het onderzoek heeft plaats
in de wintermaanden; men stapt uit de auto op het erf en in de stallen;
men ziet geen schapen en denkt niet aan schapen.

Zoo heb ik in een bedrijf met uitmuntend zwartblaard vee, waar
uitbreiding van het reactie-cijfer plaats had, eenige jaren te vergeefs
gezocht.

Ik was na veel inspanning op het doode punt aangekomen en het
toeval hielp mij hier.

De eigenaar vond dit voorjaar op een morgen een schaap in het
land liggen met prolapsuteri in zeer uitgeputten toestand.

Dit in aanmerking genomen, alsmede de zeer lage prijs der schapen,
was een aanleiding voor hem het dier direct naar de noodslachtplaats
te Zuidhorn te laten vervoeren.

Collega Anema, die het dier keurde, constateerde hierbij uitgebreide
tuberculose met verweekte haarden in longen en lever.

Hij wist, dat ik bij den eigenaar moeilijkheden met mijn onderzoek
had en deelde mij daarom het resultaat van de keuring mede.

Feitelijk waren de Wet op de Vleeschkeuring, die het onderzoek
voorschreef en de zeer goede verstandhouding met mijn buur-collega
Anema de oorzaak, dat ik voor dit bedrijf de open lijder kon vinden.

Met den eigenaar besprak ik daarna deze ontdekking en de man zag
er niet vreemd van op.

Hij vertelde mij, dat hij zijn bedrijf begonnen was door vier fokscha-
pen aan te koopen van een handelaar in Friesland. Met deze schapen
was het niet best gegaan en drie ervan waren als wrak of gestorven
opgeruimd. Het vierde en laatste was het eerder door mij genoemde.
Uit deze vier schapen had hij een nieuwe generatie gefokt ten getale
van zeven, welke omstreeks April gedeeltelijk lammeren bij zich hadden
en een vrij gunstigen indruk maakten.

Opruimen in totaal was toen niet goed mogelijk en na overleg met
collega Veenbaas heb ik deze zeven schapen getuberculineerd. Na
sensibilisatie is de oog- en cutaan-reactie toegepast.

De eerste gaf geen enkele positieve aanwijzing;- de laatste gaf bij
twee schapen voldoende zwelling om van reactie te kunnen spreken.

Deze schapen zijn van een oormerk voorzien en zullen dezen herfst
geslacht en gecontroleerd worden.

Bij positieve bevinding zal natuurlijk de geheele toom opgeruimd
worden. Ondertusschen valt het tuberculose-onderzoek bij schapen niet
mee, hoe nuttig en noodig het in sommige gevallen ook mag zijn.

Verfasser beschreibt einen Fall von Tuberkulose bei Rindern, wobci tuberkulöse
Sehafe die Ursaehe der Infektion waren.

The author mentions a case of tuberculosis in cows, on which occasion the herd
was infected by tuberculous sheep.

L\'auteur décrit un cas de tuberculose chez des vaches oü 1\'infection fut causée
par des moutons tuberculeux.

Alle factoren, die een abnormale ligging ten gevolge kunnen hebben,
moeten als praedisponeerende worden beschouwd.

Heeft het dier nu bij het in werking stellen der buikpers een liggende
en vooral daarbij een hellende houding, dan gaat het proces vlug in
zijn werk en krijgen wij den uterus in zijn geheel of bijna geheel om-
geven door de secundinae. Gaat het dier onmiddellijk na den partus

1 ) Beknopt verslag van een voordracht gehouden op een afdeelingsvergadering
met vermelding van de aldaar gemaakte op en aanmerkingen.

staan, dan duurt het als regel langer en is de uterus meestal ontdaan
van de secundinae. De trek van de secundinae, de zuigende kracht
van een met kracht door het bekken getrokken vrucht zijn begun-
stigende factoren. Zoo worden hier nog wel bij gerekend de aard en
de vulling der buikorganen, alsmede de ruimte of ligplaats waar de
koe kalft. Tapken b.v. beweert in zijn werk, dat een koe in de weide
kalvende nooit prolaps-uteri zal krijgen. Ik moet bekennen, dat ik nog
nooit bij een in de weide kalvende koe prolaps zag; het zal evenwel
moeilijk zijn hierover een statistiek te krijgen, daar, in mijn omgeving
tenminste, zeer weinig runderen in den weidetijd kalven.

De bespreking over de voorbereiding voor de repositie geeft mij
aanleiding om eenigszins uitvoerig te zijn. Ik heb hier verschillende
redenen voor.

Toen ik ruim 4 maanden de praktijk uitoefende, kreeg ik voor het
eerst een prolaps-uteri te zien en te reponeeren.

Het water, te gebruiken voor eventueele reiniging van de gepro-
labeerden uterus, moet zuiver zijn (bij voorkeur regenwater). Na de
reiniging is behandelen met Oleum raparum aan te raden; zoodat ik
daarom steeds een flesch zuivere Ol. rapae meeneem. Verder wordt
door mij meegenomen een houten bord waarop de uterus gelegd wordt
wanneer met het reponeeren begonnen wordt, het benoodigde mate-
riaal voor een vulva-hechting, een uterus-amputatie, een sacraal-
anaesthesie, alsmede eenige koolstaven en zuurstof-capsules.

In de gevallen, dat de uterus tijdens het reponeeren verontreinigd
is, b.v. door faeces van de koe, breng ik direct na afloop een paar
koolstaven en een paar zuurstof-capsules in den uterus. Twee of drie
dagen later bezoek ik.een dergelijke patiënt weer en irrigeer deze nu
flink met het bekende therapogeen. Zeer tot mijn nadeel heb ik in
het begin te veel geïrrigeerd.

De grootste moeilijkheid in de voorbereiding is in den aanvang voor
mij geweest het omhoog brengen van het achterstel van de koe.

Wijlen leeraar de Bruin leerde ons op zijn colleges de methode van
,,de koe op de deur". Deze is mij zeer slecht bevallen en heb ik spoedig
laten varen.

Het omhoogtillen door middel van een touw er onder door, en dan
aan iederen kant twee helpers, voldeed mij ook niet. De trekkracht
van veel menschen schijnt erg gering te zijn en voor een groot aantal
helpers ontbreekt de plaats in vele gevallen. Het resultaat is dan, dat
de buik van de koe op den grond blijft, het achtereind (bekken) gaat
wat omhoog. Hier wordt stroo of een gevulde zak onder geschoven,
maar na even werken ligt de koe er vaak weer voor.

Reponeeren bij het staande dier gaf mij ook vaak aanleiding tot
moeilijkheden en de ervaringen hierbij opgedaan zijn de volgende.

Wanneer de koe tijdens den geheelen duur der behandeling blijft
staan is deze methode heel goed. Gaat zij daarbij vóór op de knieën
liggen, terwijl het achterstel staande blijft, dan gelukt het werk nog

veel vlugger en ook veel gemakkelijker. Dit zijn evenwel zeer hooge
uitzonderingen, waar men niet op mag rekenen. Toen ik den eersten keer
een uterus moest reponeeren, kon ik van dezen buitengewonen toestand
profiteeren. Nu kon ik in de praktijk opmerken, dat sterk gebouwde
en oudere koeien vooral een of twee dagen na den partus het staan
langer volhouden dan vaarzen en pas gekalfde koeien. Heel vaak zag
ik, dat deze laatste op het oogenblik dat de uterus ongeveer half naar
binnen is gebracht, neiging hebben om te gaan liggen. Dan doet men
alle moeite om het dier overeind te houden, maar het geeft niets. Als
deze neiging er is, gaan zij toch liggen, en op welke manier ?

fk zag steeds, dat het voorstel het langst overeind bleef. De achter-
hand zakt het eerst in elkaar en de uterus die half naar binnen is ge-
bracht, komt in zijn geheel weer terug, en is niet te keeren en als men
niet goed oppast, gaat de koe gedeeltelijk er op zitten.

Zoowel in de geheele verloskunde, als in deze afdeeling, is een vast
werkplan, een vaste methode, verre te verkiezen boven een werkwijze
met allerlei mogelijkheden. De operateur kan regelmatig doorwerken;
het komt het te behandelen dier en den eigenaar ten goede en maakt
op de omstanders een prettigen indruk.

Wanneer ik bij aankomst de koe liggende aantref, wat het meest
voorkomt en ik ook het liefst zie, dan tracht ik te weten te komen of
het dier kan staan of niet. Bij twijfel hiervan veronderstel ik, dat het
wel gelukken zal.

Tijdens de voorbehandeling, welke altijd eenigen tijd duurt, laat ik
een stroopak halen. Ik bedoel hiermee een pak stroo zooals het machi-
naal dorschen en persen deze oplevert.

De afmetingen zijn: 1 M. lang, 50 c.M. breed en 55 a 60 c.M. hoog.
Hier in de prov. Groningen zijn deze op de meeste bedrijven aanwezig.
Is er geen, dan kan er vaak een bij een buurman geleend worden en
is er heelemaal geen, dan moet ik op een andere wijze hierin voorzien.
Evenwel een stroopak is verreweg te verkiezen; deze ligt vast en be-
schadigt de dieren niet.

Nadat de uterus voldoende gereinigd en in een schoon laken ge-
wikkeld is, wordt de koe van den stal gehaald. Staande op de gang
er achter, laat ik het stroopak dwars onder de koe schuiven zoo kort
mogelijk vóór de achterbeenen.

Is er dan nog tijd voor een arm vol hooi op het stroopak aan te
brengen, dan gebeurt dit, maar vaak is er geen tijd voor, daar het
dier al bewegingen maakt om te gaan liggen. Twee personen vóór
bij de koe buigen de voorbeenen in den carpus en drukken het dier
voor op den grond. Zij gaan hiermee door en verhinderen, links en
rechts geplaatst, een mogelijk afbuigen van den romp, waarvoor een
geringe, maar toch eenige kans bestaat. Op het oogenblik dat de voor-
beenen gebogen worden, heeft de koe vaak neiging met een der achter-

beenen op of over het stroopak te gaan staan. Dit zou tot een mislukking
leiden en daarom moet men het voorkomen, door zelf het achterbeen
te pakken bij den hak en deze naar beneden te drukken.

Het dier komt zoo in een zeer schuine houding te liggen, met de
schenkel-dijstreek op het stroopak en met het borstbeen op den grond.
Een neiging om vooruit te zakken is er meestal niet; blijkt deze te be-
staan, dan laat men de twee helpers, die het bord vasthouden waarop
de uterus ligt, met één hand de achillespees van het betreffende achter-
been naar beneden en op of achter het stroopak drukken.

De operateur neemt plaats tusschen de twee achterbeenen; de koe
verkeert door de zeer abnormale houding in een zenuwachtigen angstigen
toestand, en vergeet het persen of is tot veel persen niet in staat en de
uterus gaat nu vrij snel naar binnen.

Nadeelige gevolgen heb ik nooit gezien, zelfs niet bij oude en vrij
magere melkkoeien.

Is de uterus binnengebracht, dan laat deze zich in die houding zeer
gemakkelijk uitstrijken en zoo ver mogelijk naar voren brengen.

Om de koe weer in de staande houding te brengen laat men haar
vóór vrij en trekt het stroopak eronder weg, terwijl men het achterstel
een tegenovergestelden druk geeft.

Daarop volgt een wandeling met de koe, waarna zij weer bij haar
stalgenooten wordt geplaatst. De uterus, die zeer snel naar binnen is
gebracht en daarbij weinig heeft geleden, geeft als regel weinig of
geen neiging tot napersen. De benoodigdheden voor sacraal-anaesthesie
heb ik steeds bij mij, ik heb ze evenwel nog nooit behoeven te gebruiken
bij deze behandeling. Tenslotte wil ik nog opmerken, dat men het
veiligste werkt met vier helpers, die niet alle volwaardig behoeven te
zijn; met drie gelukt het evenwel ook, het beste is dan het rund naast
een schutting of wand te plaatsen.

Het spreekt van zelf, dat deze methode, hoe mooi ik ze ook vindt,
en hoe gaarne ik ze toepas, achterwege moet blijven bij een koe, die
niet staan kan of niet staan wil.

Zooals ik reeds opmerkte, beviel het omhoog tillen mij steeds slecht.
Daarom gaf ik in latere jaren meer de voorkeur aan wentelen van
het rund.

Mijn ervaring is, dat vier en in sommige gevallen zes personen niet
in staat zijn een rund voldoende hoog op te tillen. Evenwel zijn twee
personen in staat een rund te wentelen mits de persoon, die den kop
vasthoudt, voldoende meewerkt. Maten zijn in dezen niet te noemen.
Men wentelt zoo lang, tot het rund naar schatting achter hoog genoeg
ligt, hetgeen men in twee of drie wentelingen wel kan bereiken.

Gesteld dat het op de rechterzijde ligt met het achterstel op een
hoogte van 20 c.M., dan kan men met wentelen op links wel komen
op 40 c.M. en bij weer wentelen op rechts wel op 60 c.M.

Men moet het stroo laten leggen in een hellend vlak en gezorgd
moet worden, dat het dier niet vooruit glijdt.

Voor vulling voldoen het beste, de schijven stroo die men verkrijgt
door een stroopak los te maken, deze hebben reeds een persing onder-
gaan en geven weinig mee.

Verder moet men er aan denken, dat men het hoogere gedeelte
waarop men de koe wentelt reeds laat beginnen niet naast, maar onder
de achterbeenen, door deze een weinig te laten optillen.

Behalve bij de prolaps-uteri-behandeling gebruik ik deze methode
van wentelen ook wel in de verloskunde, wanneer om de een of andere
reden het achterstel een hooge ligging moet hebben en het dier niet
meer kan staan.

Er zijn pract. collega\'s, die deze olie bij voorkeur nooit gebruiken
en als reden daarvoor opgeven, dat zij dan den uterus beter met
hun handen kunnen pakken.

Het is wel vreemd en toch ook weer gelukkig, dat wij met onze
verschillende methoden er allemaal komen.

Toch zou ik deze olie, welke ik zeer ruim gebruik, vooral in de
omgeving van vulva en cervix, niet gaarne willen missen. Behalve een
inhullende en het glijden bevorderende werking, welke ik steeds meen
te kunnen waarnemen, wordt er ook aan toegeschreven een beschut-
tende werking op de uterusmucosa. Dit laatste is niet te bewijzen,
toch meen ik dat de goede resultaten, die empiristen en veehouders
vaak bereiken, mede hieraan moeten worden toegeschreven.

Verfasser beschreibt seine Methode der Reposition bei Prolapsus uteri. Die Kuh
wird hingelegt mit dem Hinterkörper etwas höher liegend, was man erreicht
durch unterschieben einer Strohmatratze.

The author mentions his method of reponing the prolapsed uterus in the cow.
The animal is laid down, and by means of straw a higher position of the hind part
is obtained.

L\'auteur décrit son procédé de reduction du renversement de la matrice, chez
la vache. On couche la vache sur un matelas de paille, de facon a ce que 1\'arrière-
train et les jambes de derrière soient un peu plus hauts que le reste du corps.

Onder ,,Silicosis" heeft men alle pathologische veranderingen in de
longen te verstaan, welke optreden tengevolge van de langdurige in-
ademing van kiezelzuurhoudend stof, zooals o.a. voorkomt in de zand-
steenbedrijven en in de goudmijnen in Zuid Afrika, waar de werklieden
dagelijks aan de inademing van groote hoeveelheden kwartsstof zijn
blootgesteld. Gelijktijdige inademing van kolenstof, kalkstof of kaolin
in de bedrijven vermindert de schadelijke gevolgen van de inademing
van kwartsstof.

Het anatomische beeld van een silicotische long heeft in gevorderde
gevallen groote overeenkomst met het beeld van tuberculose. Bij door-
snede vindt men de long overal met knobbels van fibreus weefsel ( =
bindweefsel) doorvlochten en wel op sommige plaatsen zoo dicht, dat
daar het normale longweefsel bijna geheel door het bindweefsel ver-
drongen is. Zulk een toestand van woekering van het bindweefsel in
de long betitelt men als ,,fibrosis". De oorsprong hiervan is het bind-
weefsel tusschen de alveolen, lobuli en om de bronchioli, vaten etc.
in de long. Hierin treden afzonderlijke centra van woekering van bind-
weefsel, z.g. „noduli" op, welke tengevolge van hun voortschrijdenden
groei elkaar in latere stadia kunnen raken en tot een samengestelde
nodulus kunnen samengroeien. Bij zware gevallen van silicosis treedt
tenslotte een massieve fibrosis op, tengevolge waarvan door de verdrin-
ging van het normale longweefsel, ademnood en hypertrophie van
de rechter hartkamer optreden. Evenals bij tuberculose worden ook
bij vergevorderde gevallen van Silicosis caverncn in het longweefsel
aangetroffen.

Oorspronkelijk heeft men getracht de primaire oorzaken van de
Silicosis aan morphologische en physische invloeden toe te schrijven.
De ingeademde kwartspartikeltjes zouden door hun scherpkantigheid
het longweefsel beschadigen en aldus tot de klinisch bekende ver-
schijnselen van fibrosis aanleiding geven. Deze meening is echter on-
houdbaar gebleken, daar door Willis (1928) en Gardner (1932),
Carleton (1927), Haynes (1931) en Buchanan (1931) is vastgesteld,
dat de moderne slijpmaterialen carborundum (CSi) en de hoofdbe-
standdeelen van amaril, namelijk korund (A1₂0₃) en haematiet (Fe₂0₃),
ofschoon harder en even scherp als kwarts (Si0₂), bij geregelde inade-
ming door mensch of dier niet tot fibrosis aanleiding geven.

Nadat Gye, Purdy en Kettle (1922) hadden aangetoond, dat sub-
cutane injectie van kolloid opgelost kiezelzuur bij muizen dezelfde
verschijnselen van fibrosis veroorzaakt als vast kiezelzuur, is men op-

gelost kiezelzuur als een speciaal celvergift gaan beschouwen en de
schadelijke werking van ingeademd kwartsstof gaan zoeken in het
kolloid in oplossing gaan van sporen kiezelzuur. Sedert dien tijd heeft
het dan ook niet aan pogingen ontbroken om een oplosbaarheid van
kwarts in het organisme aan te toonen. Door de uitgebreide onder-
zoekingen van o.a. Cooke (1927), Gardner en Cummings (1931) over
de longfibrosis welke optreedt tengevolge van de voortdurende inade-
ming van asbeststof (MgSiO_s) is komen vast te staan, dat dit in het or-
ganisme oplosbaar is en Mills (1931) slaagde er op zeer fraaie wijze in
aan te toonen, dat de uit waterhoudend kiezelzuur bestaande spiculae
van Spongilla fragilis, na intrapleurale injectie in het longweefsel van
den hond, in verloop van anderhalf jaar zichtbaar worden aangetast.
Tot op heden was het echter nimmer gelukt een oplosbaarheid van het
kristallijne kiezelzuuranhydride in den vorm van kwarts binnen het
organisme chemisch met zekerheid aan te toonen.

Van bijzonder groot belang voor de beantwoording van de vraag
waar de schadelijke werking van ingeademd kwartsstof in de longen
aangrijpt, is, dat reeds Arnold in 1885 heeft waargenomen dat inge-
ademde stofpartikeltjcs in de longen door phagocyteerende cellen, z.g.
,,stofcellen" worden opgenomen en hierdoor via het lymphevatenstelsel
worden getransporteerd naar de lympheknobbeltjes. Dit is door latere
onderzoekers (Mavrogordato 1918, Haldane 1918, Permar 1920,
Willis 1921, Carleton 1924, Collis 1926, Haynes 1931 en Gardner
1931) bevestigd. Het in de lympheknobbeltjes achtergehouden kwarts-
stof geeft na het afsterven van de phagocyteerende cellen aanleiding
tot een fibreuse woekering, gephagocyteerd kolenstof, carborundum -
en amarilstof daarentegen niet.

Schrijver heeft nu voor \'t eerst waargenomen in weefselculturcn van
zijn medewerkster, Mej. Dr. M. P. de Bruyn—Ouboter (1931), dat
gephagocyteerd kwartsstof vacuoliseering van de stofhoudende cellen
veroorzaakt, kolen-, carborundum- en amarilstof daarentegen niet.
Gelijktijdig met de vacuoliseering gaat een afsterven van de cel gepaard.

Aanvankelijk meende ik, door de geringe chemische aantastbaar-
heid van kwarts (Si0₂), carborundum (SiC) en de hoofdbestanddeelen
van amaril (56% A1₂0₃ en 35% Fe₂0₃), hun uiteenloopend gedrag
na de phagocytose te moeten toeschrijven aan verschillen in grens-
vlak-eigenschappen, daar verschillende gegevens ervoor spraken dat
fijngepoederd kwarts een hoogere negatieve electrische lading aan zijn
oppervlakte zou dragen dan carborundum en amaril. Aldus hoopte ik
de vernietiging van de normale celstructuur na de phagocytose van
kwarts te kunnen verklaren door uitvlokking van positief geladen ei-
witten aan het sterk negatief geladen kwartsoppervlak. Het eindresul-
taat van talrijke kataphorese-proeven leerde echter, dat in physiolo-
gisch milieu (waarvoor ik bloedserum gebruikte) kwarts, carborundum
en de bestanddeelen van amaril allen een practisch gelijke grensvlak-
potentiaal bezitten, zoodat verschil in oppervlakte-werking uitgesloten is.

Daarentegen bleek fijngepoederd kwarts (partikelgrootte 2—5
micron) in verloop van 2 tot 7 dagen bij 40° C. merkbaar in phosphaat-,
boraat- en koolzuur-bicarbonaatbuffermengsels, benevens in gebuf-
ferde Ringersche oplossingen van pH 6,8 tot pH 8,4 op te lossen. Zelfs
door physiologische NaCl-oplossingen en gedestilleerd water werd
bij 40° C. in tijd van een week een aantoonbare hoeveelheid kiezelzuur
uit het kwartspoeder opgelost, terwijl dit niet het geval was na een week
lang behandelen van amaril en gezuiverd carborundum met de boven-
genoemde gebufferde oplossingen. Blancoproeven met de diverse ge-
noemde buffermengsels gaven eveneens een negatief resultaat.

Nu bleek mij uit experimenten in samenwerking met Prof. Dr. H.
G. Bungenberg de Jong, dat opgelost kiezelzuur bij physiologische
zoutconcentratie in staat is, positief geladen eiwitten als clupeïne en
gelatine beneden hun isoëlectrisch punt uit te vlokken, waarbij wij ons
tevens konden overtuigen, dat ook de tegen physiologische zoutcon-
centraties resistente complex-coacervaten van clupeïne en natrium-
nucleïnaat bij neutrale reactie door kiezelzuuroplossingen van hun ty-
pische structuur beroofd en ontwaterd worden. (Onder complex-
coacervaten in het algemeen heeft men een wederzijdsche gezamen-
lijke afscheiding van twee tegengesteld geladen hydrophiele kolloiden
uit het dispersiemilieu in den vorm van vloeibare druppels te verstaan).

Daar er nu talrijke aanwijzingen zijn, dat complexe kolloid-systemen
deel uitmaken van de opbouwende bestanddeelen van de levende cel,
is de vernietiging van de typische celstructuur der macrophagen na de
phagocytose van kwartsstof volgens schrijver toe te schrijven aan de
sterk uitvlokkende werking van sporen kolloid opgelost kiezelzuur op
de positief geladen protoplasma-eiwitcomponenten van de cel. Door
de complexvorming tusschen het negatieve kiezelzuur en het positief
geladen eiwit verkrijgt dit laatste hydrophobe eigenschappen, hetgeen met
zich brengt, dat een gedeelte van het water dat oorspronkelijk als hydrata-
tie-water diende, thans als vacuole binnen de cel uitgescheiden wordt.

Met de vernietiging van de fijne structuur van de cel gaat een af-
sterven gepaard, waarna de afstervingsproducten vrijkomen. Uit ver-
schillende onderzoekingen met weefselculturcn is nu gebleken, dat de
afstervingsproducten van de phagocyteerende cellen een stimuleerenden
invloed hebben op de vermeerdering van de omliggende bindweefsel-
elementen : m.a.w. „fibrosis" kunnen veroorzaken (Carrei.l, Fischer,
De Haan 1932).

Resumeerend is op grond van bovengenoemde onderzoekingen te
concludeeren, dat de schadelijke invloed van ingeademd kwartsstof is
te zoeken in zijn destrueerende werking op het protoplasma van de
phagocyteerende cellen in de long, tengevolge van de sterk eiwituit-
vlokkende werking van sporen kolloid opgelost, kiezelzuur. Deze cellen
verliezen hierdoor hun structuur en sterven af. De hierbij vrijkomende
afstervingsproducten veroorzaken woekering van de omliggende bind-
weefselelementen en zijn als oorzaak van de longfibrosis te beschouwen.

Prof. H. J. Lameris \') deelde hierover zijn oordeel mede, gegrond op kliniese
waarnemingen en proefondervindelijk onderzoek.

Men onderscheidt : overplanten van weefsel van het eene individu op het ander
van dezelfde soort (homcio-lransplantatie), van verschillende soort (heterotransplantatie)
en verplaatsen van weefsel van de eene plaats naar de andere van hetzelfde individu
(auto-transplantatie). Daarbij veronderstelt men dat het verplante weefsel op de
nieuwe plaats in het organies verband wordt opgenomen en blijft groeien en functio-
neeren. (inplanten van dood materiaal noemt men alloplastiek of allotransplantatie).

Auto-transplantatie kan men met allerlei weefsel verrichten als men zorgt, dat het
transplantaat met de moederbodem verbonden blijft totdat het uit de nieuwe bodem
gevoed wordt.

Vrije auto-transplantatie, waarbij het weefsel uit het verband van het lichaam
wordt genomen en daarna weer ingeplant, is maar binnen veel engere grenzen
mogelijk. Huid-epithelium en epithelium met een deel van het corium kan vrij
getransplanteerd worden. Vetweefsel wordt gedeeltelijk necroties; peesbladen en
beenweefsel sterven af. Endocrine klieren kunnen verplant worden. Neemt men
een stuk van de thyroidea weg en verplant dat op een andere plaats, dan gaat het
geheel of grootendeels te gronde. Neemt men echter de geheele thyroidea weg en
transplanteert men daarna een deel van het orgaan, dan ontwikkelt zich dat en
functioneert, om in de behoefte van het lichaam te voorzien. Die behoefte bevordert
het gelukken der transplantatie. Deze kan mislukken als men terzelfder tijd in die
behoefte voorziet door het inspuiten van het extract van het orgaan.

De resultaten van homoio-transplantatie zijn nog veel minder gunstig. Overplanting
van huid van het eene individu op een ander van dezelfde soort, terwijl het trans-
plantaat met een brug van huid met den gever verbonden blijft totdat het door
de ontvanger behoorlijk gevoed wordt, schijnt aanvankelijk te gelukken. Na korten
tijd wordt het transplantaat echter afgestooten (soms onder verschijnselen die aan
een anaphylactiese reactie doen denken). In het begin kan het transplantaat, zelfs
bij vrije transplantatie, groeien, zoodat men den indruk krijgt dat het in het organies
verband van den ontvanger is opgenomen. Nauwkeurige waarneming doet echter
tot de slotsom komen dat het toch weer wordt afgestooten. Ditzelfde geldt voor elk
ander weefsel; soms kan het als vreemd voorwerp in het lichaam van den ontvanger
worden opgesloten.

Ook is hetzelfde van toepassing op de endocrine klieren; van de gevolgen van
de vrije homoio-transplantatie daarvan hebben velen nog steeds te hoog gespannen
verwachting. Als de functie van een intern secerneerend orgaan onvoldoende is
of ontbreekt, heeft overplanting van een gelijksoortig orgaan zeer zeker invloed
op het individu, maar dit is zeer tijdelijk; het getransplanteerde orgaan voorziet
de ontvanger van het noodige totdat het te gronde is gegaan. Het transplantaat
gaat dood en wordt door bindweefsel vervangen (zooals microscopies onderzoek
leert). Dit proces kan men niet tegenhouden door het individu (proefdier) in een
toestand van „orgaanhonger" te brengen; integendeel wordt dan de vernietiging
bevorderd.

Leeftijd, ras en bloedverwantschap van gever en ontvanger hebben invloed op
de snelheid van dat proces, maar blijvende ingroeiing met behoud van functie
komt niet voor.

Hetero-transplantatie heeft nog minder succes. Wel kan overplanten van een orgaan
op een individu van een ander soort inwerking hebben, echter zoolang tot het
door het lichaam van den ontvanger is opgeruimd. Homoio- en hetero-transplantatie

*) Voordracht Ned. Alg. Ziektek. Vereen., N. T. v. G. 1933, III, No. 29, Blz. 3414.

zijn volgens Lameris onmogelijk en de verhalen over duurzame biologiese werking
van getransplanteerde organen (Voronoff e. a.) zijn volgens hem fabels.

Bij de discussie waren velen van meening dat spreker\'s conclusies misschien wat
te ver gaan. (Ook Voronoff zal dat misschien vinden en de resultaten van diens
operatie zijn, hoewel dan ook tijdelijk, toch zeker in vele gevallen loonend. Ref.).

Niettegenstaande de geringe bactericide werking van boorzuur, wordt dit middel
toch vaak in de oor- en oogheelkunde aangewend. Vertan \') heeft het gedurende
18 jaren in de chirurgie toegepast. Het eerst prophylactisch bij zoodanige wonden,
waarbij een wondinfectie niet uit te sluiten was. Hierbij werd het boorzuur alleen
in poedervorm aangewend. Onaangename prikkelingen hiervan werden niet waar-
genomen. De erdoor verwekte, locale hyperaemie werkte begunstigend op het
genezingsproces. Door bestrooiing der hechtingen kon ettering worden voorkomen.
Hij gebruikte het ook bij etterende, gangraeneuze wonden, bij de behandeling
van abcessen, bij etterige ontsteking van het peritoneum. Het boorzuur zou de
phagocytose niet tegengaan. Vertan veronderstelt dat door de locale hyperaemie
de afweerkrachten van het weefsel worden aangezet en daardoor een sterkere
granulatie zou optreden. Verder zou het, door osmotisch werkende krachten, tot
een intensievere vloeistofafgifte van den kant van het weefsel komen, welke waar-
schijnlijk tot een „Ausschwemmung" van bacteriën en toxinen leidt.

Het neuroom ontstaat door het uitgroeien der ascylinders van uit den centralen
stomp; dit wordt ten zeerste bevorderd door het rekken van de zenuw bij de operatie,
zooals dit geschiedt bij de gebruikelijke techniek de zenuw door middel van b.v.
de sleufsonde te spannen. Aan de heelkundige kliniek der Diergeneeskundige Hooge-
school te Stockholm ²) wordt dit daarom achterwege gelaten. Na inspuiten van
een kleine hoeveelheid 3 % oplossing van cocaïne in de bloot gelegde zenuw, wordt
deze in haar oorspronkelijke ligging doorgesneden, waarna van den pcripheren
stomp een gedeelte wordt verwijderd. v. Nederveen.

Prof. Wittman ¹) te Berlijn, bespreekt de periostale beenwoekeringen aan de
ondervoet.

Bij het paard in rust wordt op de ondervoet steeds druk van de lichaamslast
uitgeoefend; door de aanspanning van verschillende peezen en banden echter ook
nog een trekkracht. Gedurende de beweging werken deze krachten maximaal op
de extremiteiten in, in \'t bijzonder op de beenderen, de peezen en de banden van
de ondervoet. Via de insertie-punten werken zij door tot in het inwendige van de
beenderen en hebben zelfs invloed op hun structuur.

Wordt de inwerkende kracht te groot, dan ontstaan verscheuringen in de banden,
met als gevolg een chronische ontsteking van de banden, en weer via de insertie-
punten, van het been, waardoor exostose-vorming plaats heeft. Dit gaat heel vaak
gepaard met kreupelheid.

De diagnostiek hiervan is veelal zeer moeilijk. Men moet nauwkeurig inspecteeren,
palpeeren en vergelijken met de andere ondervoet. Het been wordt het best naar
voren gestrekt, onderzocht. Vaak zal men echter een röntgen-foto noodig hebben
voor een zekere diagnose.

1 ) Die periostalen Knochenneubildungen und Gestaltveränderungen der Z.^e^nknochen des
Pferdes. Wittman, Tier. Rundschau 1933. No. 8. 9 en 10.

Het bandapparaat aan de ondervoet is zeer ingewikkeld. Er zijn veel aanhech-
tingsplaatsen; alleen het kootbeen heeft er al een 30-tal. De kans op beenwoeke-
ringen is dus heel groot. Oorzaken hiervoor zijn o.a. onregelmatige standen, steile
kootstand, lage verzenen, lange toon, gebroken voetas, beslag met kalkoenen. Ook
de te verrichten arbeid kan predisponeerend werken.

Wittman geeft verder een uitvoerige beschrijving van de anatomische bouw
van de ondervoet. Hij geeft aan op welke plaatsen het veelvuldigst beenwoekeringen
worden aangetroffen, en ook het waarom hiervan. Deze beschouwingen zijn echter
te technisch om in een kort referaat te kunnen worden weergegeven.

De beste methode ter voorkoming van beenwoekeringen of ter genezing van
kreupelheid, wanneer reeds beenwoekeringen zijn ontstaan, is het aanbrengen van
een passend beslag. De sterkst belaste kant moet vooral goed ondersteund worden.
Ook moet het rollen over de toon gemakkelijk gemaakt worden. Het doortreden
in de kogel doet steeds veel pijn, vooral als het kootbeen bij de kreupelheid betrokken
is. Om toch eenige veering te hebben worden dergelijke paarden te Berlijn als volgt
beslagen.

Van het benoodigde ijzer worden de takken horizontaal over 5 c.M. gespleten
en de beide deelen, zoo ontstaan, ongeveer 2 c.M. van elkaar getrokken. Die ruimte
wordt opgevuld met caoutchouc. Dit wordt op zijn plaats gehouden door een niet.
Deze niet wordt aangebracht door het bovenste deel van de gespleten tak. Het
andere eind komt vrij te liggen in een gleuf in de bovenkant van het onderste deel
van de gespleten tak, zoodat bewegen van de caoutchouc mogelijk is, waardoor
de beoogde veering kan optreden. H. Lubberts.

S. Hofland *) beveelt aan, wanneer bij het rund het rectale onderzoek geen
voldoende opheldering geeft omtrent bepaalde ziektetoestanden der buikorganen
of bij het stellen der diagnose drachtigheid, vaginaalsnede te verrichten, zooals
geschiedt bij ovariotomie, waardoor men in staat wordt gesteld de buikorganen
grootendeels af te tasten. H. beschrijft vier gevallen van liggingsveranderingen
van den darm, waarbij door het manuaal ingrijpen (massage enz.) op deze wijze
herstel werd verkregen. v. Nederveen.

Bij aandoeningen der anaalzakken van den hond wordt als eenig afdoend middel
operatieve verwijdering daarvan aangeraden. De anatomische verhoudingen ter
plaatse worden in woord en beeld nauwkeurig weergegeven; de operatietechniek
wordt duidelijk beschreven ¹).

De operatie werd onder morphine-narcose met succes verricht bij een hond,
om hem het vele blaffen, vooral \'s nachts te beletten. De snede werd gemaakt door
het lig. crico-thyreoideum en verlengd door de eerste tracheaalring om een beter
overzicht van stembanden en stemzakjes te verkrijgen.

Mc. Coy en Mc. Nutt ³) hebben reeds vroeger een en ander omtrent de midden-
oorontsteking bij hond en kat en omtrent de resultaten die zij daarbij met operatie
hebben verkregen, medegedeeld. (Journ. Am. Vet. Med. Ass. 1930. p. 617 en 1933,
P- 557)- Een aantal nieuwe, met succes geopereerde gevallen van middenooront-

1 ) Glandes anales de chien. Cochjot, Bressou et Monet. Receuil de Med. Vet.
1933- ^N°- 7- P- 385-

2 ) Ventricle-Stripping operation in the dog. Chambers, The Vet. Rec. 1933. p. 203.
*) Further observations on bulla osteotomy in the dog, with case reports. Mc. Coy and

steking waarbij ophooping van pus in het cavum tympani voorkwam, worden
beschreven. Als bijzonderheid kan nog worden vermeld, dat zij met een speciaal
daarvoor gemaakte otoscoop de trommelvliezen ook bij den hond, konden overzien.

Bijna steeds is het een onregelmatig stuk been dat in den slokdarm blijft steken.
De plaats der obstructie is meestal tusschen de aorta en het diaphragma. Vloeibaar
voedsel (melk) wordt daarbij vaak nog vrijwel zonder veel bezwaren opgenomen;
opneming van wat vast voedsel b.v. stukjes vleesch daarentegen veroorzaakt braken.
Bij het röntgen-onderzoek wordt aangeraden vooraf bariumpap toe te dienen en
sondeeren enkel onder narcose te verrichten. De oesophagotomie wordt gedaan
onder algemeene anaesthesie met chloroform-aether, waarbij wat atropine is gedaan
om de speekselsecretie wat tegen te gaan en de prikkelbaarheid van de vagus te
verminderen, (geen morphine-braken).

De operatie vindt plaats in rugligging met de voorbeenen naar achteren. Na het
inbrengen van een gummicatheter wordt een snede gemaakt in de mediaanlijn
tot op de trachea; de links daarvan verloopende slokdarm wat uit de wond gehaald
en ingesneden en vervolgens met een lange tang het corpus alienum verwijderd.
Hierna wordt enkel de slokdarm gehecht; de huid- en spierwond wordt voor een
vrije drainage open gelaten. De eerste 48 uur wordt geen voedsel of drank per os
versterkt; wel wordt rectaal en ook subcutaan 5 % glucose-oplossing af en toe
oegediend.

Girard en Masseron hebben in Recueil de Méd. Vét. 1933 een nieuwe wijze
van chondrotomie van het kraakbeen van de oorschelpen van den hond beschreven.
In plaats van een geknopte bistouri werd door hen voor subcutane doorsnijding
van het kraakbeen gebruikt een lus van bronsdraad, daar die zeer buigzaam is
en niet gauw breekt. De draad wordt met behulp van een Pravazsche naald sub-
cutaan om het kraakbeen gelegd, waarna dit wordt doorgezaagd. Etteringen of
kraakbeennecrose zouden daarbij later nimmer zijn waargenomen.

Mallet²) blijft bij zijn reeds vroeger aangegeven techniek, waarbij met een
puntige, rechte bistouri de operatie subcutaan wordt verricht.

De bistouri wordt aan de buitenzijde van het oor ingebracht; het doorsnijden
wordt aan de binnenzijde met de duim gecontroleerd, daar moet worden voorkomen
dat de huid hier wordt gelaedeerd. Daarna wordt gedurende ± 48 uur een stukje
lood aan de punt van de oorschelp bevestigd om het oor de goede stand te laten
behouden. (Zie ook Nagel: Kippohr-operation beim Hunde. M. T. W. 1928).

Bij een halfjaar ouden foxterrier, die zes weken te voren door een auto was over-
reden en sedert veel braakte, werd klinisch en röntgenologisch door Svend Larsen
en Moltzen-Nielsen ³) een hernia diaphragmatica vastgesteld.

De operatie geschiedde onder aether-narcose met behulp van een overdruk-
respiratie-apparaat, model Möllgaard. De scheur in het middenrif was ± 8 c.M.
lang en 4 c.M. breed; de organen (omentum, milt, deel maag en leverkwabben)
werden uit de borstholte gehaald en de opening werd met acht zijdehechtingen
gesloten. Herstel volgde.

1 >) Inlra-lhoracic oesophageal obstruction in the dog; praesternal Oesophagotomy. Wright,
The Vet. Journ. 1933. p. 113.

2 ) Chondrotomie auriculaire chez le chien. Mallet, Recueil de Med. Vet. 1933.
No. 9. p. 544.

3 ) Hernia diaphragmatica traumatica durch Operation geheilt. Svend I.arsen und Molt-
zen-Nielsen, D. T. W. 1933. S. 420.

4 ) Ueber die Heilung von ein fachen und komplizierten Knochenbruchen bei Hunden. Schroe-
der, Tier. Rundsch. 1933. S. 303.

makkelijk te bereiken, zonder dat verkortingen van het lidmaat en sterke bewegings-
stoornissen het gevolg zijn, wanneer goed zittende verbanden kunnen worden
aangelegd en daardoor een blijvende retentie der breukeinden mogelijk is. Dezelfde
resultaten zijn ook bij gecompliceerde fracturen in die omstandigheden nog wel
te bereiken. Moeilijker wordt de zaak wanneer de breuk zich op een plaats bevindt,
waarbij fixatie der breukeinden door een verband onmogelijk is. Beenhechting
kan in die gevallen soms gewenscht zijn en dan nog resultaat opleveren. Echter
kunnen ook de conservatieve methoden op den duur soms nog tot zeer goede resul-
taten leiden, zoodat men met de prognose voorzichtig moet zijn.

De vrouwelijke hond bezit een volkomen gevormd lieskanaal (canalis inguïnalis)
met een uitwendige liesring (annulus inguïnalis externus s. subcutaneus) en een
inwendige liesring (annulus inguïnalis internus); bij de andere vrouwelijke huis-
dieren is het lieskanaal slechts aangeduid door een uitwendige liesring. Een lies-
breuk is daardoor ook bij de teef mogelijk: als inhoud worden veelvuldig uterus-
hoornen, zelden ook darmen, aangetroffen. Omtrent twee gevallen van liesbreuken,
welke ter sectie kwamen, wordt door Bogdaschew ¹) uitvoeriger mededeeling
gedaan. In een dezer gevallen kwam ook de gevulde blaas erin voor. Als oorzaken
voor het ontstaan van liesbreuken worden genoemd : trauma, springen, val, stoot,
drachtigheid. In 25.5 °/₀ is bij de sectie vastgesteld dat de inwendige liesring, waar-
door het lig. teres loopt, door peritoneum en fascia transversa geheel was afgesloten;
het lieskanaal stond dan niet in open verbinding met de buikholte; in 57 % was
zulks wel het geval, door een kleine opening, door het lig. teres evenwel vrijwel
geheel ingenomen; in 16.5 % was een ruimer lieskanaal aanwezig.

In twee der gevallen deed het lieskanaal zich voor als een groote trechtervormige
holte, in het abdomen uitkomende.

Er wordt op gewezen dat liesbreuken bij de teef eerst dan mogelijk zijn, wanneer
lieskanaal, en wel in het bijzonder de inwendige liesring, zeer sterk ontwikkeld is.
De vorming van liesbreuken is anatomisch niet mogelijk wanneer het lieskanaal
slecht ontwikkeld is en door peritoneum en fascia transversa is afgesloten en bij
normaal ontwikkelde lieskanaal en ring eerst dan wanneer andere oorzaken (o.a.
sprong, stoot enz.) daartoe meewerken; laatstgenoemde oorzaken kunnen, wanneer
een groot kanaal en opening aanwezig is, hiertoe uit den aard der zaak al heel
gemakkelijk aanleiding geven.

Henniger ²) wijst er op dat aan de verzorging van het gebit bij de dieren nog
te weinig aandacht wordt geschonken en dat de behandelingsmethoden hierbij
grootcndeels van zuiver symptomatischen aard zijn.

Een preparaat van het „Deutsche Pharmazeutischc Gesellschaft Norgine" Berlijn,
een alcoholische oplossing van anthrachinoglycoside en salicylzuur onder den naam
van „Pyralvex" in den handel gebracht, is door hein bij kleine huisdieren in ver-
schillende gevallen van ulcereuze gingivitis en alveolair-periostitis met goed resul-
taat aangewend.

Ook door Breidert (Pyralvex in der Hundepraxis, ref. Munch. Tierarztl. Woch.
\'933\' S. 210.) wordt het aanbevolen, niet alleen voor mondaandoeningen, maar
ook voor oorlijden en praeputiaalcatarrh.
Uretrotomie bij kleine huisdieren.

Stenose van de urethra door steentjes wordt bij reuen en katers niet zoo heel
zelden waargenomen. Bij honden raken de steentjes het meest ingeklemd juist
achter het penisbeentje of in de sleuf daarvan. Bij de pogingen om operatief deze

1 \') Ueber den Leistenbruch bei den Karnivorenweibchen. (Hundinnen). Bogdasghew,
Berl. Tier. Woch. 1933. S. 357.

2 ) Eine neuartige Behandlung in der Stomatologie der Kleintierpraxis. Henninger, 1933.
S. 227.

steentjes te verwijderen, kan de urethra gemakkelijk meer of minder sterk gelaedeerd
worden en kunnen als gevolg daarvan ter plaatse stricturen ontstaan.

Cozzens \') raadt in die gevallen aan een opening in de urethra te maken in
het midden tusschen de arcas ischiadicus en het scrotum. De urethra is hier wijder;
van hieruit kan men ook cystoscopisch de blaas overzien en eventueele blaassteentjes
verwijderen.

Het belangrijkste van zijn mededeeling is evenwel dat hij op deze plaats een
urethrafistel zich laat vormen, waaruit in het vervolg dan de urine komt. De
bezwaren hiervan zouden volgens hem niet groot zijn. De urethra wordt hier dus
te voorschijn gehaald en aan de huid vastgehecht.

Rekking der opening is vooral den eersten tijd af en toe noodig; met een puntigen
arterieklem zou zulks heel goed kunnen geschieden. Op dezelfde manier zou ook
bij den kater de urethrostomie kunnen worden uitgevoerd.

In het begin van 1933 beschreef Bern. Fischer-Wasels een bijzonder ziektegeval,
waarbij tijdens het leven geen zekerheid omtrent den aard der longafwijking kon
worden verkregen. Het gelukte na een uitgebreid pathol. anatomisch onderzoek
om als oorzaak voor de chronische longontsteking, de aanwezigheid van betrekkelijk
groote hoeveelheden paraffinum Iiquidum (naar schatting ruim 100 gram) in het
longweefsel vast te stellen. De patiënt bleek jaren achtereen menthol-paraffine te
hebben opgesnoven. B. Fischer meende dat zijn geval een unicum voorstelde.
Fokke Meursing ¹) beschrijft nu een volkomen soortgelijk geval bij een vrouw
van 57 jaar. De paraffine komt in de longalveolen terecht door aspiratie, event.
door verslikken en blijft daar grootendeels liggen. Afvoer langs lymphbanen of
door ophoesten blijkt slechts van weinig beteekenis te zijn. Als reactie ontstaat een
haardvormige bindweefselnieuwvorming; de alveolen zijn in dit gebied bekleed
met kubische epitheelcellen en het lumen der alveolen bevat phagocyten min of
meer beladen met paraffinedruppels (oleophagen) en „FYemdkörper-" reuzencellen,
die grootere druppels omvatten. In de lymphbanen komen ook druppeltjes voor.

Meursing haalt hierbij nog twee andere gevallen aan, die eveneens in het Am-
sterdamsche pathol. laboratorium zijn waargenomen, en stelt voor om aan deze
afwijking de naam van pneumonoliposis te geven, in analogie met de pneumono-
coniosis.

Bij een nauwkeurige literatuurstudie blijken er in het geheel 1 7 gevallen te zijn
uit de laatste jaren (sinds 1927).

Het blijkt uit deze gevallen, dat allerlei vetachtige stoffen tot deze veranderingen
aanleiding kunnen geven (olijfolie, levertraan, alboline); waarschijnlijk veroorzaakt
echter paraffinum liquiduin de sterkste reactie. De veranderingen komen overeen
met de resultaten van experimenteele onderzoekingen, waar bij proefdieren intra-
tracheaal werd ingespoten met olieachtige stoffen (Guiesse-Pei.lisier 1920, Corper
en Freed 1922).

De publicatie van deze gevallen is vooral bedoeld als waarschuwing voor lang-
durig aanwenden van paraffine als vehikel voor geneesmiddelen in de neusholte,
omdat deze stof meestal als volmaakt onschuldig werd beschouwd. Intusschen is
er ook reeds van andere zijde op gewezen, dat paraffine (subcutane en perirectale
inspuitingen) niet zonder meer wordt geresorbeerd of reactieloos blijft liggen, maar
tot granulomen (paraffinoom, eleoom) aanleiding kan geven.

De invloed van de rundveeteeltselectie volgens een puntenschaal op het
aantal punten door de dochters behaald bij de stamboekkeuring.

Het vorig jaar is door de Ned. Genetische vereeniging een prijsvraag uitgeschreven,
met het doel te doen nagaan in hoeverre individuen, bij de keuring met een hoog
aantal exterieur-punten gewaardeerd, ook nakomelingen geven hooger in puntental
dan het doorsnee-peil en omgekeerd: nakomelingen van dieren met een laag aantal
punten beneden het doorsnee-peil.

Door den cand.-veearts J. B. Buursma is een antwoord op deze prijsvraag inge-
zonden, dat een prijs is toegekend.

Waar gegevens uit stamboeken verwerkt moeten worden zal, bij de bestaande
inrichting van deze boeken, gebruik gemaakt moeten worden van biometrische
methoden; ook in deze prijsvraag was het ondoenlijk op andere wijze te werken.
E. heeft dan ook uit het materiaal verschillende correlatie-coëfficiënten berekend
en daaruit zijn conclusies getrokken. Dit materiaal is moeizaam verzameld uit de
gedrukte boeken van het F. R. S.

Bij de beantwoording mocht alleen gebruik gemaakt worden van gegevens uit
de officieele stamboeken, waardoor niet toegestaan was nakomelingen te contro-
leeren van fokstieren of -koeien welke met een zeer gering aantal punten gewaardeerd
zouden worden. Overigens zou het verzamelen van laatstbedoelde gegevens ook
enorm veel tijd en geld kosten door het ontbreken van eenige registratie ervan.

De prijsvraag was nog weer in twee onderdeelen gesplitst, A de invloed der stieren
en B die der koeien.

Strehl en Revesz \') behandelden met goed gevolg bronchitis met aether. Streiil
gaf intramusculaire inspuitingen: (ampullen met 0.5 gram aether, 0.5 gram olijfolie
en 10 m.gr. psicaïne).

In ruim 200 gevallen (waarvan 150 nauwkeurig werden waargenomen) was,
op een uitzondering na, het resultaat zeer goed.

Bij acute bronchitis was terstond na de eerste inspuiting de ademhaling ruimer;
na een tweede inspuiting (de volgende dag) was de bronchitis meestal genezen.

Bij exacerbaties van chronische bronchitis was meestal een inspuiting voldoende.

Bij asthma gaven de inspuitingen groote verlichting. Bij griep-epidemiën met
bronchitis waren de patiënten na 2 of 3 inspuitingen genezen. In enkele gevallen
waren 4 inspuitingen noodig, waarbij telkens een dag werd overgeslagen.

De aether kan ook per os toegediend worden; het gevolg was dan echter minder
treffend; (ol. cerebinth., aether c. spirit, aa 3; daags 10 druppels).

Revesz kreeg goede resultaten met laten ruiken van aether: watte-tampons
gedrenkt met aether werden in beide neusgaten gebracht; de patiënt moet dan
diep ademhalen. Dit wordt 5 tot 8 maal per dag herhaald. Vrijburg.

Gevonden is dat bepaalde stoffen overgaan van het bloed in het lumbaalvocht
en weer andere stoffen dit niet doen. De eerste gaan alzoo door de menigeale barrière
heen. Hiertoe behoort o.a. urotropine. Vastgesteld is verder dat herpes-virus
urotropine zulks ook doet. Ook tetanusantitoxine komt, indien met urotropine
gelijktijdig in het lichaam gebracht, gemakkelijk in het lumbaalvocht. Van deze
eigenschap heeft men nu gebruik gemaakt bij de behandeling van tetanus. Gaubert
deelt dan tenslotte mede ook bij dieren lijdende aan tetanus, met tetanus-urotropine-
serum goed resultaat te hebben verkregen. Veenendaal.

Gaubert: Urotropine-serum dans le traitement du tetanos. Rev. Vétér. 1932, p. 674.

De agenda bevatte hoofdzakelijk aangelegenheden van huishoudelijken aard.
Weliswaar zou Collega Dr. J. Bosma, van den Provincialen Keuringsdienst voor
Waren een inleiding houden over uierstreptomycosis, doch voor gebrek aan tijd
moest dit tot een volgende vergadering worden uitgesteld.

De behandeling van den beschrijvingsbrief voor de 8oe Algemeene Vergadering
der Maatschappij liep vrij vlot van stapel. De gang van zaken ten aanzien van het
in te stellen bezoldigde secretariaat werd wel gewaardeerd. Betreffende het tijdschrift
werd op verdergaande bezuiniging aangedrongen. Bij het bespreken van candidaten
voor den Centralen Raad werd door een der aanwezigen opgemerkt, dat dit college
niet aan de verwachtingen voldoet. Anderzijds en van bevoegde zijde werd uiteen-

Ter beantwoording van B heeft Buursma van 7 stieren uit het F. R. S. in totaal
478 nakomelingen nagezocht en de correlatie-coëfficiënt berekend tusschen het
aantal exterieurpunten van deze nakomelingen en hare eigen moeders. Hierbij
werd een nietszeggende correlatie gevonden. Dezelfde bewerking is toegepast op
het totale puntenaantal van 300 willekeurig gekozen stamboekkoeien en de moeders
daarvan; ook uit deze groep werd wederom een weinig- of nietszeggende correlatie-
coëfficiënt berekend.

Uit deze 778 waarnemingen trekt schrijver de conclusie dat: ,,in het algemeen
gesproken, de kans om uit de koe met een hoog aantal punten voor exterieur, een
dito dochter te fokken, klein is.

De uitkomsten worden echter anders wanneer in de eerstbedoelde groep dieren
afzonderlijk berekend wordt, de correlatie tusschen de dochters van iederen stier
afzonderlijk en hare moeders.

Dan zien wij dat in sommige gevallen er een veel grootere overeenkomst is tusschen
het punten-aantal der nakomelingen (halfzusters dus) en de moeders. De schrijvei
voegt dan ook bij zijn conclusie nog een tweede, n.1. dat bij sommige combinaties
van ouderdieren de kans dat de nakomelingen veel op de moeders zullen lijken
van beteekenis is.

Hier heeft het den schijn alsof de genetische samenstelling van den vader veel
minder invloed heeft kunnen uitoefenen.

Voor de stierenkeuring komt B. tot vrijwel dezelfde conclusie. Het materiaal
daarvoor was echter niet zeer uitgebreid en moest op een andere wijze bewerkt
worden. Door deze omstandigheden is daarbij dan ook de conclusie niet zoo over-
tuigend.

Het is een verheugend verschijnsel dat er onder a.s. collega\'s één dit veeteelt-
kundig werk heeft geambieerd.

Het bestuur van de Ned. Genetische vereeniging heeft de brochure van een
inleiding voorzien waarin de wensch wordt uitgesproken dat de gepubliceerde
resultaten aanleiding mogen zijn tot meer dergelijke onderzoekingen op dit gebied.

Ongetwijfeld zal deze wensch worden vervuld, daar het punt in kwestie van groot
belang is voor de exterieurkeuring in het algemeen.

Wanneer de resultaten door Buursma gevonden, uit grooter materiaal bevestigd
worden, komt de vraag aan de orde in hoeverre de exterieurkeuring dient te worden
gehandhaafd of althans te worden vereenvoudigd.

Dit onderzoek geeft wel cenige aanwijzingen, doch geeft anderzijds nog geen
aanleiding om de eeuwenoude beoordeeling naar het uiterlijk geheel uit te schakelen.

Met belangstelling wachten wij resultaten van meer onderzoekingen op dit ge-
bied af.

De besproken brochure is verkrijgbaar bij Dr. L. Hac.edoorn, Secr. Ned. Gen.
Ver., Soesterberg. G. M. v. d. Plank.

gezet, dat dit instituut nog slechts in de kinderschoenen staat en dat na uitbreiding
van het aantal Bindende Besluiten zijn beteekenis steeds grooter en duidelijker
zal worden.

Een langdurige discussie volgde over de tariefovereenkomsten met de verschillende
instanties voor tuberculosebestrijding. De honoreering voor de werkzaamheden hiervoor
is laag, zoo laag, dat voor den collega, die zijn bestrijdingsarbeid verricht in een
gebied, waar slechts enkele veehouders bij een \\ereeniging voor tuberculosebestrij-
ding zijn aangesloten, de onkosten nauwelijks meer gedekt worden. Toch werd
terwille van de goede zaak voor de volgende campagne nog een kleine crisisreductie
toegestaan. Het deed ons genoegen, dat ook de Directeur van den gezondheidsdienst
der V. V. Z. M., Collega Dr. Y. M. Kramer, door zijn aanwezigheid blijk van
belangstelling in deze aangelegenheid gaf.

De hoofdschotel vormde de voortgezette behandeling der diergeneeskundige zieken-
fondsen. Behandeld werd een grondreglement, dat als leiddraad zou kunnen dienen
voor de reglementen, volgens welke eventueel op te richten ziekenfondsen zouden
kunnen worden ingericht. Dit grondreglement is ontworpen door de commissie
voor het ziekenfondswezen, en werd behoudens een enkel amendement aangenomen.
Een bindend besluit ten behoeve der ziekenfondsen is in voorbereiding. Algemeen
werd het zeer gewaardeerd dat het Hoofdbestuur bijzondere interesse voor het
werk der genoemde commissie betoont, waardoor wij het voorrecht hadden, dat
de Secretaris van het Hoofdbestuur, collega J. H. ten Thije ex ofïicio gast der
afdeeling was en aan de besprekingen deel nam; aldus kregen wij menigen kijk
op de belangstelling voor ziekenfondsen in andere Provinciën en hoorden wij van
de zegeningen die een enkele collega aldaar aan de werking van het ziekenfonds
meende te moeten toeschrijven.

De Commissie voor het ziekenfondswezen verklaarde zich bereid, diligent te
blijven, waardoor zij den dank der vergadering oogstte.

Collega A. J. Hibma deed mededeeling van een kalf, dat klinisch aan houtvuur
had geleden, doch er niet aan was gestorven. Wel was het na verloop van een maand
tot het bot vermagerd. Het werd tot het verrichten van sectie opgeofferd, nadat
het een achterbeen had gebroken. Gevonden werd een groot abces in de musc.
serratus dorsalis, waaromheen necrotische spierstukken. Histologisch en bacterio-
logisch (Path. Inst. Facult. Veeartsen.) werd de diagnose boutvuur bevestigd.

De 36e Kringavond werd gehouden den 28en September j.1. Aanwezig waren
14 leden en 1 introducé. Collega Rinses bedankte om gezondheidsredenen als lid.

De secretaris-penningmeester bracht verslag uit over het afgeloopen vereenigings-
jaar. In kas was een batig saldo van ƒ 26.85. De contributie voor het volgend jaar
werd vastgesteld op ƒ 1.50.

Collega S. Teljer te Amsterdam werd als lid aangenomen. Wegens bedanken
van collega Dr. R. H. van Gelder als voorzitter, werd als zoodanig met algemeene
stemmen gekozen collega Dr. C. J. Folmer.

Besproken werd het rapport, omvattende het resultaat der gehouden enquête,
betreffende de veterinaire keuring op honden-tentoonstellingen. Besloten werd dit
rapport, aangevuld met de, door den Kring naar aanleiding van deze enquête
genomen besluiten, ter overweging toe te zenden aan het Hoofdbestuur van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Van den Secretaris van de Internationale Veeartsenijkundige Con-
gressen, Prof. Dr. L. de Blieck, ontvingen wij inlichtingen (die wij,
iets verkort, hieronder weergeven) omtrent de minimum-kosten voor
reis en verblijf, voor deelnemers aan het i2de Internationale Veeartse-
nijkundig Congres te New York.

Prof, de Blieck deelde mondeling mede dat de totale kosten ongeveer
500 Gulden (afhankelijk van de dollarkoers) zullen bedragen.

Deelneming aan dit congres kan zeer zeker sterk worden aangeraden,
daar het, zoowel wetenschappelijk als anderzins, zeer veel zal bieden.

given by Mr. Orville E. Mc. Kim, Chairman of the Committee on Local Arrange-
ments, Port Chester, New York.

Steamship Arrangements. The United States Lines have been chosen as the official
company. The company has quoted the winter rate, and in tourist class on the
S. S. Washington or S. S. Manhattan.

Hotels. The Waldorf Astoria Hotel in New York City, which is the headquarters
of the Congress for 1934 meeting, has placed at our disposal a most ideal arrange-
ment. They have made concessions in their rates for foreign visitors attending the
Congress, and it is the desire and hope of the Committee on local arrangements,
that all visitors from other countries will utilize the facilities arranged for at the
Waldorf Astoria. We are fortunate indeed, to have as headquarters the largest and
best equipped hotel in the world. Due to the concessions made by the Waldorf
Astoria it will be possible for delegates from foreign countries to be taken care of
very reasonably. The room rate is: One in a room $ 4.00 per day. Two in a room
with twin beds $ 3 50 per day each. All rooms are equipped with private bath.

The restaurant facilities in the most moderately priced of its three dining rooms
viz, „The Savarin" make it possible for one to dine well at a very reasonable rate.
Breakfast, luncheon and dinner may be obtainable for $ 2.35, making the entire
hotel expenditure less than $ 6.50 per day.

In the event that visitors desire a lower rate, it will be possible for the Committee
on Local Arrangements to arrange for same in nearby hotels as low as $ 2.50 per
day. The foreign visitors however, are urged to arrange to take their room accom-
modations in the Waldorf Astoria Hotel inasmuch as we can better guarantee the
services".

Hence S 350 is ample to enable European visitors to attend the Congress and
be well taken care of while so doing.

Most important for visitors: Make steamship and hotel reservations early. Make
all hotel reservations through Committee on Local Arrangements, c/o Waldorf
Astoria Hotel, New York City.

In the very near future you will be advised to the exceedingly small cost that
a short tour can be made after the Congress. This tour will embrace : —

Visit to Cornell University at Ithaca, N. Y., with inspection of the Veterinary
College; thence to Niagara Falls, returning to Buffalo; boat trip on Lake Erie to
Detroit, thence to Chicago where the world famous stock yards and abattoirs will
be seen; thence to Washington, D. C., for the pleasure of seeing the capital of the
United States; thence to Philadelphia, Pa., to visit the University of Pennsylvania,
and its Veterinary Department, then back to New York City.

Many short excursions are being planned without cost to the visitors, to such
points as the famous Walker-Gordon Farms with its unique rotary milking plat-
form; the United States Military Academy at West Point, N. Y.; boat rides around
the city of New York on the Hudson, East and Harlem rivers, as well as New York
Bay and Long fsland Sound.

For the ladies an elaborate plan is being formulated, which will include visits
to the Museums of Fine Arts and Naturel History, Radio City and many interesting
sight seeing excursions along the Hudson River and through various scenic park-
ways in the immediate environs of New York City.

Alkmaar. Niettegenstaande de ongunstige tijdsomstandigheden bleef het vleesch-
verbruik vrij wel constant. Vooral was de vraag naar goedkooper vleesch toege-
nomen. Het aantal slachtingen nam bij enkele diersoorten toe (o.a. runderen met
5-8 %, graskalveren 115.4 %, nuchtere kalveren 13.4 % en schapen 227.3 %)> hij
andere dieren weer af (n.1. paarden met 14.7 % en varkens met 4.9 %). In de
overeenkomsten met enkele omliggende gemeenten werd een wijziging gebracht,
betrekking hebbende op de heffing van keurloon van ter plaatse uit nood of ge-
storven afgekeurde dieren. Werd voorheen de helft van het gewone keurloon in
rekening gebracht, thans werd bepaald, dat bij algeheele afkeuring geen keurloon
verschuldigd is. Bovendien kregen de veehouders een tegemoetkoming in de kosten
van het vervoer van groote cadavers naar het slachthuis in die gevallen, waarin
de Burgemeester van de betrokken gemeente zulks billijk achtte. Hierdoor werd
voorkomen, dat deze dieren zonder aangifte werden begraven. Gestorven kleine
dieren, als schapen, kalveren en varkens, werden, na aangifte, door eigen personeel,
met behulp van eigen materiaal, aan huis afgehaald.

Een 1093 inspecties werden verricht bij 77 slagers en 12 slachterijen. De invoer
van vleesch daalde met 25 %.

Vóór October 1932 werd alle afgekeurde vleesch en afvallen in een verbrandings-
oven van de gemeente-reiniging verbrand; na dien datum werd alles gratis afgehaald
door de N.V. „Gekro" te Overschie.

Tuberculose kwam voor bij 33.41 % der runderen en 8.1 % der varkens. Ver-
kalkte exemplaren van cysticercus inermis werden waargenomen bij 5 runderen
en I graskalf; levende parasieten bij 14 graskalveren. Deze dieren werden in het
vrieshuis van het abattoir 14 dagen bij — 10° C. bewaard.

Bacteriologisch vleeschonderzoek vond 204 maal plaats; in 177 gevallen met
negatief resultaat. In 13 gevallen werd de Enteritis-Gartnerbacil gekweekt; n.1.
bij i gestorven rund; 1 vetkalf normale slachting, 2 noodslachtingen en 1 gestorven;
4 nuchtere kalveren normale slachtingen, 3 noodslachtingen en 1 gestorven.

Breda. Teneinde het verslag begrijpelijk (en dus meer interessant!) te maken
zijn ook gegevens van vorige jaren in dit verslag verwerkt. Het heeft daardoor
een groote omvang gekregen. Evenals elders ook te Breda een vermindering van

het aantal varkensslachtingen en een toeneming van enkele andere diersoorten,
als runderen.

Wat de uitponderij betreft, wordt vermeld, dat in een 2-tal gemeenten van den
Kring het z.g. „uitponden" plaats vond. Door een nieuwe, met de kringgemeenten
tot stand gekomen regeling, waarin een verbodsbepaling tegen de verkoop van
vleesch vanuit lokalen, die niet aan de eischen der Vleeschkeuringswet voldoen,
is opgenomen, is het uitponden voortaan in den geheelen kring verboden.

Vergeleken met andere jaren is het aantal gevonden finnen zeer groot, n.1. 104
afgestorven en 19 levende exemplaren. Echinococcen werden 60 maal waargenomen.
Zeer uitvoerige gegevens vindt men over de 3 auto\'s, waarmede de buitenkeuring
wordt verricht.

Tuberculose kwam voor bij 17.8% der runderen en 3.7% der varkens. Op
een eenigszins onduidelijke wijze wordt medegedeeld, wat er in 1932 van de niet-
gekeurde varkens (z.g. huisslachtingen) aan tuberculeuze varkens en organen is ge-
consumeerd, waarna dan de ontboezeming volgt, dat dit komt, omdat de huis-
slachtingen vrij zijn van keuring.

Bij de winkelinspecties (1213 op 141 slagersbedrijven) wordt zeer omslachtig
een z.g. kaartsysteem vermeld.

Bacteriologisch onderzoek vond 349 maal plaats. De kook- en braadproef werd
in alle gevallen van noodslachting verricht en gaf vaak typische aanwijzingen,
b.v. bij schijnbaar gelocaliseerde phlegmonen met stinkende uitscheiding, bij peri-
carditis traumatica, bij acetonaemie, bij te veel bietenvoedering en bij endometritis.
In daarvoor in aanmerking komende gevallen wordt ook nog de pH bepaald.

Waarom slechts in „verdachte gevallen" van de op het slachthuis aangevoerde
cadavers een uitstrijkpraeparaat op miltvuur wordt gemaakt, en niet van alle cada-
vers is onbegrijpelijk. In de buitengemeenten worden zelfs nog tal van cadavers
begraven onder politietoezicht zonder dat een enkel onderzoek plaats vindt.

Het onbruikbaar maken van het afgekeurde materiaal vereischt nog al veel
zorgen. Eerst werd het materiaal met paard en wagen weggebracht naar de ge-
meentelijke vuilnisbelt, vlak bij het slachthuis gelegen. Later is deze belt verplaatst
naar een stuk grond in Teteringen; dit stuk heide is echter op ongeveer 17 K.M.
afstand gelegen, zoodat het vervoer zeer kostbaar is. Onder de steekruimte in de
varkenshal is door eigen personeel een installatie gebouwd, waarin voortaan een
groot deel van de afval op het slachthuis zelf zal kunnen worden vernietigd.

Na deze gegevens wordt een en ander medegedeeld over de slachthuis-organisatie
en de slachthuistechniek. Op elk slachthuis wordt, volgens den heer Meyer, te
veel aandacht besteed aan de keuring en te weinig aan de slachthuis-organisatie
en de techniek. Vermeld wordt o.a. de werk-coöperatie, gesticht door dc Bredasche
slagers, waarbij de slachtdieren coöperatief worden geslacht en de verschillende,
in het afgeloopen jaar aangeschafte technische installaties.

Dank zij de nog steeds gunstig werkende „Onderlinge Noodslachtingen ver-
werking" van den kring Breda N. C. B. wordt van de noodslachtplaats een zeer
intensief gebruik gemaakt.

Door invoering van een zeer uitvoerig gebruik van grafische voorstellingen in
allerlei vorm kan men eiken dag een zeer groot aantal gegevens, het bedrijf be-
treffende, aflezen.

Bij dit bedrijf zijn aangesloten 9 gemeenten, te weten Winterswijk, Aalten, Bergh,
Dinxperlo, Groenlo, Lichtenvoorde, Wehl, Wisch en Zevenaar. Uitgezonderd
Winterswijk, hebben de meeste dezer gemeenten alle cadaverhuisjes, waarheen de
cadavers moeten worden gebracht. Teneinde de aangiften te bevorderen, wordt
bij het brengen van kleine cadavers onder 150 K.G. een brengloon gegeven, en
worden de zwaardere dieren door den dienst opgehaald. Gedurende 1932 zijn
verwerkt 6595 cadavers; een vermeerdering van 507, in vergelijking met 1931.
In de gemeente Lichtenvoorde bedroeg deze toeneming ongeveer 100 %. Het
percentage aangegeven gestorven dieren, uitgedrukt in het totaal aantal stuks vee

volgens de veetelling Zomer 1930, blijkt voor de verschillende aangesloten gemeenten
nogal uiteen te loopen, wisselt van 9.3 % in Winterswijk tot 1.9 % in Zevenaar.

Verkregen werd 441.599 K.G. eindproducten, n.1. 310.200 K.G. diermeel,
126.099 K.G. vet en 5300 K.G. bloedmeel. Aan electriciteit werd verbruikt 23.471
K.W.U. en aan steenkolen 280 ton. De grootste sterfte vond plaats onder kalveren
en varkens.

Aan ruw materiaal werd verwerkt 1.064.200 K.G. Dit gaf een opbrengst van
310.200 K.G. dier- en vleeschbeenderenmeel of 29.15%, 126.099 K.G. vet of
i 1.86 %. Aan vocht bleek dit materiaal te bevatten 59 %. Een 26.500 K.G. bloed
werd verwerkt, daaruit kreeg men 5300 K.G. bloedmeel of 20 %. Dit bloed bleek
80 % vocht te bevatten.

Zeist. Het aantal geslachte runderen en kalveren nam vrij sterk toe, n.1. resp.
12.9 % en 10.73 %; de varkens vertoonden een teruggang van 1.7 %. Er werden
1767 controlebezoeken gebracht aan een 40-tal slagerswinkels, en een 15-tal be-
zoeken aan vleeschwarenwinkels. Tuberculose werd geconstateerd bij 12.77 % der
runderen, 12.42 % der varkens en 0.57 % der kalveren.

Blijkens een bericht in de N. R. Ct. heeft de Algemeene Vereeniging van Poeliers
en Wildhandelaren zich met een adres gewend tot den Minister van Justitie, in
welk adres wordt geklaagd over de uitvoering van de vleesehkeuringswet. De klacht
is gebaseerd op de omstandigheid, dat de vleesehkeuringswet niet wordt gehandhaafd
en dat de met de uitvoering belaste ambtenaren zoodanige adviezen geven, dat
de voorschriften dier wel krachteloos worden gemaakt.

Adressante dringt, na een aantal voorbeelden te hebben opgesomd, er bij den
Minister op aan : a) te gelasten, een beter toezicht op de vleeschwinkels te houden,
en b) den verkoop van wild en gevogelte door slagers en anderen, wier inrichtingen
niet aan de wettelijke eischen voldoen, te verbieden.

Blijkbaar houdt dit adres verband met het feit, dat er slagers zijn, die zich niet
uitsluitend met de handel en verkoop van vleesch bezig houden, doch ook wild
en gevogelte in hun winkels verkoopen. Reeds voor eenigen tijd verscheen in de
,,Vee- en Vleeschhandcl" ook over deze kwestie een beschouwing en werd zelfs
door den Nederlandschen Slagershond een adres verzonden aan den Minister van
Sociale Zaken, in welk adres o.a. het volgende werd opgemerkt :

„Het verkoopen van wild en gevogelte in een slagerij is niet bij de wet verboden
en een overtreding van art. 1 en 2 der Vleesehkeuringswet heeft daarbij niet plaats,
omdat deze artikelen algemeene bepalingen en geen ge- of verbod inhouden, en
dus niet te overtreden zijn."

Uit de slagerijen kunnen alleen krachtens arl. 19 der Vleesehkeuringswet worden
geweerd „voor de volksgezondheid schadelijke producten". Gevogelte nu, dat voor
de volksgezondheid schadelijk is, meenen adressanten, mag door niemand verkocht
worden, ook niet door poeliers. Gewezen werd nog op het feit, dat, zoo al de poeliers
concurrentie ondervinden, ook den slagers veelvuldig concurrentie wordt aangedaan
door verkoop van producten in allerlei winkels, welke producten van oudsher tot
het uitsluitende debiet van den slager behoorden." In antwoord op dit adres werd
den Nederl. Slagershond medegedeeld, dat aan de hand der bestaande wettelijke
voorschriften van hygiënischen aard de verkoop van gevogelte in vleeschwinkels
dient te worden tegengegaan, hetgeen echter niet de consequentie medebrengt,
dat ook maatregelen moeten worden genomen tegen den verkoop in andere dan
in vleeschwinkels van producten, welke van oudsher tot het uitsluitend debiet van
den slager behoorden, maar welker verkoop tot op heden krachtens de vleeseh-
keuringswet niet aan voorschriften is onderworpen.

In verband met de behandeling in de Tweede Kamer van het voorstel, aan de
N. T. F. een millioen uit \'s Rijks schatkist te verstrekken voor den bouw van een

destructor te Woerden, heeft de Federatie van Overheidsdestructoren in Nederland
nogmaals een memorie van bezwaren tegen de credietverleening aangeboden,
terwijl eveneens het destructiebedrijf te Overschie een adres over deze aangelegen-
heid heeft verzonden. Intusschen heeft deze actie succes gehad; het voorstel van
den Minister werd door de Tweede Kamer met 50 stemmen tegen tg stemmen ver-
worpen. Afgevaardigden, die vroeger om deze regeeringssteun gevraagd hebben,
waren thans van zienswijze veranderd. In meer dan één opzicht waren, volgens
hen, de omstandigheden veranderd. De ervaring met verschillende gemeentelijke
inrichtingen ter verwerking van cadavers en afgekeurd vleesch, de ervaring ook
met den bestaanden destructor te Overschie, die evenmin van rijkswege ondersteund
wordt, had hun de overtuiging bijgebracht, dat het rijk niet onder de leuze „cen-
tralisatie" in malaisetijd groote risico\'s op zich mocht nemen.

Op 13 October j.1. verscheen het Staatsblad No. 483, houdende een Koninklijk
Besluit van 23 September, tot toepassing van de artikelen 9 en 12 van de Land-
bouwcrisiswet op rundvee. Gedurende het tijdvak van 15 Oct. 1933 tot 15 Oct.
1934 is het in voorraad hebben van rundvee, ten aanzien waarvan uit hoofde van
de wet van 2 Aug. 1822, Stbl. No. 31, accijns is voldaan of van een dood stuk rundvee,
waaraan slachtingshandelingen zijn verricht, slechts toegestaan tegen betaling van een
door onzen Minister telkens voor een door hem te bepalen tijdvak vast te stellen
bedrag, dat verschillend kan zijn naar mate van den betaalden accijns. Dit bedrag
moet worden betaald ten behoe.ve van het Landbouw-Crisis-Fonds, en wordt tegelijk
met den geslachtsaccijns betaald aan den ontvanger der accijnzen. De Minister
van oeconomische zaken heeft voorts bepaald, dat voor het tijdvak van 15 Oct.
tot en met 31 December het bedrag, bedoeld in art. 2 van het Crisis-Rundveebesluit
zal worden vastgesteld op 200 % van de accijns op het geslacht.

Eigenaardig in bovenstaande voorschriften is wel de door mij gecursiveerde zin,
waarin staat aangegeven, dat het niet toegestaan is, een dood stuk rund, waaraan
slachtingshandelingen zijn verricht, dus b.v. een noodslachting, in voorraad te
hebben als geen extra-heffing is betaald. Dit is n.1. ten eenenmale onmogelijk.
Indien noodslachting moet plaats vinden zal de eigenaar van zoo\'n dier toch altijd
eerst tot het in nood dooden en verder afslachten overgaan en daarna pas kan hij
zijn maatregelen nemen tot betaling van accijns en extra-heffing. Bij elke nood-
slachting van een rund zal dus in strijd met dit voorschrift worden gehandeld.

Begin October verscheen een vijjde druk van de Vleeschkeuringswet, editie Schuur-
man & Jordens. Tn deze druk vindt men alle aanvullingen en wijzigingen tot en
met 16 Maart 1931, verschenen.

De Kroon heeft goedkeuring onthouden aan het beroep, ingesteld door den
gemeenteraad van Kerkrade tegen de beslissing van Ged. Staten van Limburg,
waarbij de goedkeuring werd onthouden aan het raadsbesluit tot de niet aanstelling
van een 2den hulpkeurmeester van vee en vleesch. Door overlijden was een vacature
ontstaan.

Naar aanleiding van in de vorige raadsvergadering te Dordrecht gestelde vragen
betreffende de naleving van de voorschriften op den verkoop van buitenlandsch
bevroren vleesch hebben B. en W. thans medegedeeld, dat het juist is, dat tegen
3 volksslagerijen diverse processen-verbaal zijn opgemaakt wegens overtreding
van art. 36 der verordening op den keuringsdienst en dat het eveneens juist is, dat
in die winkels ook thans nog buitenlandsch bevroren vleesch wordt verkocht, zonder
dat naar hun oordeel behoorlijk aan de bepalingen van genoemd artikel wordt
voldaan. B. en W. deelen verder mede, dat deze zaak in handen is van de betrokken
rechterlijke autoriteit, aan wier beleid het verder optreden moet worden overge-
laten, omdat het niet op den weg van hun college ligt, hangende deze rechtzaak,
nadere maatregelen te nemen. de G.

Dit nummer is gewijd aan het Veeartsenijkundig Instituut te
Buitenzorg, ter herdenking van het 25-jarig bestaan van die inrichting
en bevat een „Jubileumbundel" van artikels, van verschillende
medewerkers; ¹) verder een foto van het Instituut, en portretten van
de Directeuren, vanaf de oprichting: Prof. Dr. L. de Bi.ieck (1908
—1915), J. Ch. F. Sohns (1915—1919), en Dr. C. Bubberman
(1921—heden); vei der van de aanwezige wetenschappelijke staf:
Dr. C. Bubberman, Prof. Dr. F. L. PIuber, Dr. F. C. Kraneveld,
Dr. B. J. Krijgsman en de Assistenten: R. M. Tohir Soemanegara,
Anwar Nasoetion, Moh. Rosa en R. Djanaenoedein. (De bacte-
riologen L. W. M. Lobel en Dr. W. K. Picard zijn met verlof
in Europa.)

Het 25-jarig bestaan is, met het oog op de tijdsomstandigheden,
niet zoo feestelijk herdacht als deze inrichting wel verdiende. Het
Veeartsenijkundig Instituut toch heeft een schitterende „Staat van
Dienst". Er is en wordt daar zonder ophef en met echt hollandse
eenvoudigheid, degelijkheid en nauwkeurigheid, veel, veelzijdig en
belangrijk w^rerk verricht op Diergeneeskundig en verwant gebied.

Benoemd : tot Hoogleeaar in de Veterinaire Anatomie, aan de Vlaamsche
Universiteit te Gent, J. de Regt, Assistent aan het Instituut voor Anatomie te Utrecht.

Bij den aanvang van den nieuwen cursus is collega J. de Regt benoemd tot
docent in de anatomie der huisdieren en in de vergelijkende ontleedkunde, aan
de Veeartsenijkundige Hoogeschool welke verbonden is aan de medische Faculteit
van de Universiteit te Gent.

Dc veelvuldige bezoeken van autoriteiten, dierenartsen en studenten uit België
aan onze onderwijsinrichting hebben onze zuidelijke buren doen zien, hoe zij
ten onrechte tot heden uitsluitend het oog op de oude Fransche instellingen
gericht hebben gehouden, waardoor niet te hunner kennis kwam hetgeen hier te
lande was bereikt. Vele zijn de besprekingen geweest, die aan de oprichting der
Gentsche Hoogeschool zijn vooraf gegaan, doch wij mecnen in dc benoeming
van collega de Regt een der teekenen te mogen zien, dat de stichting van het
nieuwe centrum van vétérinair onderwijs in de Nederlandsche taal thans een
feit is geworden en dat hare verdere ontplooiing tegemoet gezien kan worden.

Wij wenschen daarmede onze Vlaamsche collega\'s van harte geluk en richten
onze gelukwenschen natuurlijk ook tot collega de Regt. Vermeld zij hier, dat
een docentschap als door hem aanvaard, hem opgenomen doet zijn in den kring
der hooglecraren. In het dagelijksch leven voeren deze titularissen evenzeer den
titel van professor. Moge de taak hem op de schouders gelegd hem ook vele
moeilijkheden brengen, het moet een aanlokkelijk denkbeeld zijn mede te arbeiden
aan de verbreiding der Nederlandsche wetenschappelijke inzichten ook buiten
onze grenzen. Van verschillende zijden vernamen wij, dat de heer de Regt te
Gent recht hartelijk werd ontvangen. Niet minder hartelijke wenschen van
Hollandsche eollega\'s en vrienden vergezellen hem bij zijn arbeid op deze nieuwe
verantwoordelijke post. C. F. van Oijen.

1 ) De inhoud komt overeen met het „Veeartsenijkundig Instituut", No. 4 van
de N.-t. Bladen, en wordt in ons Tijdschrift gerefereerd.

Er ontbreken nog vele antwoord-kaarten voor de naamlijst, Zeer gaarne zou
ik ze alle terug hebben; ook die waarin geen wijziging behoeft te worden ge-
bracht. Kroes.

Als voortzetting van de bekende jaarlijksche Reports of the Director of Veterinary
Services and Animal Industry, van de Union of South Africa, Department of Agriculture,
Onderstepoort, Pretoria, zal voortaan, om de 3 maanden, verschijnen : The Onder-
stepoort Journal of veterinary science and animal industry. Edited by
P. J. du Toit, Director.

Wij ontvingen No. 1 van Vol. 1, Juli 1933, en vermelden hieronder de titels
van de daarin voorkomende artikels.

De voor onze lezers belangrijke onderwerpen zullen in het tijdschrift worden
gerefereerd.

G. A. H. Bedford and J. D. W. A. Coles : The Transmission of Aegyptianella
pullorum Carpano to Fowls by means of Ticks belonging to the Genus Argas.

P. J. du Toit, R. A. Alexander and W. O. Neitz : The Immunization of Mules
with formalised Horsesickness Virus II.

P.J. du Toit, R. A. Alexander and W. O. Neitz : The Immunization of Horses
against Horsesickness by the use of formalised Virus, Part II.

W. O. Neitz and A. D. Thomas : Rabies in South Africa. Occurrence and Dis-
tribution of Cases during 1932.

fl. O. Monnig and I. P. Marais : The Administration of Anthelminthics to
Horses in Bran.

H. O. Monnig : Wild Antelopes as Carriers of Nematode Parasites of Domestic
Ruminants, Part III.

R. J. Ortlepp : Ozolaimus megatyphlon (Rud 1819), a little known Helminth from
Iguana tuberculata.

R. J. Ortlepp : Joyeuxia fuhrmanni Baer, 1924, a hitherto unrecorded Cestode
Parasite of the domestic Cat in South Africa.

H. O. Monnig : Studies on the Alimentary Tract of the Merino Sheep in South
Africa. 1. Investigations into the Physiology of Deglutition.

J. Quinlan, G. S. Mare and L. L. Roux: A Study of the Duration of Motility of
Spermatozoa in the different Divisions of the Reproductive Tract of the Merino Ewe.

D. G. Steyn : Lathyrus sativus, L. (Chickling Vetch, Khesari, Indian Pea) as a
Stock Food.

D. G. Steyn : Recent Investigations into known and unknown Poisonous Plants
in the Union of South Africa.

A. C. Leemann : A Short Summary on our Botanical Knowledge of Lolium temu-
lentum L.

D. G. Steyn : Poisoning of Human Beings by Weeds contained in Cereals.
(Bread Poisoning).

Utrechtsche Universiteitsgids. Uitg. vanwege het Utrechtsche Universiteitsfonds.
Jg. io. Utrecht, N.V. Oosthoek\'s Uitg.-Mij., 1933. 8°.

Verslag van de veemarkt en het abattoir en den keuringsdienst van slachtdieren,
vleesch en vleeschwaren te Amsterdam over het jaar 1932. [Door J. C. A. ReeserJ.
Amsterdam, Stadsdrukkerij, 1933. Gr. 8°. 36 biz.

J. C. de Ruyter de Wildt, Vischineel en diermeel bij het mesten van varkens,
\'s Gravenhage, Alg. Landsdrukkerij, 1933. 8°. 46 blz.

Hoenders en duivenatlas. Herdr. Amsterdam, H. Meulenbelt, 1933. KL 8°. 28 blz.
m. afb. op 12 pi. ƒ 0.45

Lijst van officiëele personen, instellingen en vereenigingen op land- en tuinbouw-
gebied. \'s Gravenhage, Landsdrukkerij, 1933. 8°. ƒ 1.—
Verslagen en mededeelingen van de Directie van den Landbouw. 1933.
A. van de Velde, Vade mecum voor chemisch en bacteriologisch onderzoek van
levensmiddelen. Antwerpen, De Ned. Boekhandel, 1933. 8°. 168 blz. fr. 30.—
Annali dell\' Istituto sperimentale di zootecnia in Modena. Vol. 1. Anni 1931 —
1932. Modena. 1932. 8°.

C. E. Hurst, The mechanism of creative evolution. New York etc., Macmillan
Co., 1932. 8°. XXI 365 P- ^vv- \'99 fig- ^and ¹ pl-

Certain biological factors related to talowiness in milk and cream. By P. H. Tracy
a. o. Urbana, Coll. of Agric., 1933. 8°. 15 p.

R. A. Kelser, Manual of veterinary bacteriology. 2d ed. London, Baillière,
Tindall and Cox, 1933. 8°. IX 552 p. Sh. 27.6

H. Graf : Chemical Blood Studies I. Comparative Studies on Blood, ,,Laked"
and „Unlaked" Blood Filtrates of Animals in Health and Disease with particular
Reference to Methods and Technique employed.

T. J. Wilken-Jorden and H. Graf: Chemical Blood Studies II. The Deter-
mination of Urea in Animal Filtrates (Laked and Unlaked).

H. Graf : Chemical Blood Studies III. Comparative studies on „Laked" and
„Unlaked" Blood Filtrates of Sheep in Health and during Hcartwater (Rickettsia
ruminantium Infection) and Blue Tongue (Catarrhal Fever).

H. Graf : Chemical Blood Studies IV. Comparative Studies on „Laked" and
„Unlaked" Blood Filtrates of Horses in Health and during Horsesickness (Pestis
equorum).

H. Graf : Chemical Blood Studies V. Comparative Studies on „Laked" and
„Unlaked" Blood Filtrates of Bovines in Health and during Anaplasmosis (A. mar-
ginale Infection) and Piroplasmosis (P. bigeminum Infection).

J. H. Heck benoemd tot Gouvernementsveearts, N.-I., en geplaatst te VVatam-
pone (Celebes).

A. E. Hertzler, Technic of local anesthesia. 5th ed. St. Louis, C. V. Mosby,
1933- 8°. 292 p. w. ill. S 5.—

E. M. N ghsert and J. W. Connelly, Effectiveness of the swine sanitation
system in the South. Washington, Government Printing Office, 1933. 8°. 14 p. w.
ill. and diagr.

Some important factors affecting costs in hog production by R. H. Wilcox a. o. Urbana,
Agr. Exp. Stat., 1933. 8°. 60 p. w. ill. and diagr.
Univ. of Illinois. Agr. Exp. Stat. Bull. No. 390.

A. Cross, The Pekingese dog. London, Simpkin, 1933. 8°. 369 p. Sh. 21.—•
S. Jacobson, Horses: from dealer to covert. London, Constable, 1933. Kl. 8°.
XII 124 p.w. half-tone drawings. Sh. 7.6

W. Bolton Tomson, Fluid milk. London, Balliere, Tindall and Cox, 1933. 8°.
48 p. Sh. 2.—

E. P. Phillips, South African grasses. Johannesburg, Central News Agency, 1933.
8°. 224 p.w. 121 pi. and text fig. Sh. 25.—

Bacillary white diarrhoea of chicks. London, H. M. Stationery Office, 1933. 8°.
Advisory leaflet. Nr. 168. Ministry of Agriculture etc.

Ph. Gee, The truth about pit ponies and colliery horses. London, Lincoln\'s Inn,
1933. 8°. W. phot.

E. Lewis, The high mettled racer. London, Constable and Co, 1933. 8°. Sh. 7.6
Experiments on living animals. Return showing the number of experiments on living

animals during the year 1932. London, H. M. Stationery Office, 1933.
House of Commons reports and papers. Nr. 158.

F.. B. H. Soame, Cats: long haired and short. Their breeding, rearing and showing.
London, Melhuen, 1933. 8°. XIV 177 p.w. 23 ill. and 2 diagr. Sh. 5.—

T. D. Bell and J. K. Tallent, Turkeys. London, H. M. Stationery Office, 1933.
8°. 16 p.w. ill.

Report of the New York State Veterinary College at Cornell University for the
year 1931—32. Albany, J. B. Lyon Comp.. 1933. 8°. 190 p.w. fig.
State of New York. Legislative doc. (1933). Nr. 18.

Deutscher Veterinär-Kalender für 1934 und 1935. Hrsg. in zwei Teilen von R. Schmaltz.
Berlin, R. Schoetz, 1933. M. 6.—
Y. Kon, Ueber die Silberreaktion der Zellen. Jena, G. Fischer, 1933. Gr. 8".
IV 92 S. M. 4.—
Handbuch der Rindviehzucht und-Pflege. Hrsg. von Th. Camenzind. >3te Aufl. Kleine
Ausg. Leipzig, Deutsche Tierzucht-Verlagsges., 1933. 8°. VIII 238 S. m. Abb.
und Taf. M. 3.75
Th. Henkel, Katechismus der Milchwirtschaft. Ein Leitfaden f.d. Unterricht an
Molkereischulen u.s.w. 6te Aufl. Stuttgart, Ulmer, 1933. Kl. 8°. 390 S. M. 4.60
Verzeichnis der deutschen und deutschsprechenden .... Tierärzte.....im Aus-
land und in den abgetrennten Gebieten. Hrsg. von W. Franke. Leipzig, G. Thieme,
1933. 8°. 84 S. M. 5.—
A. Schotterer, Die wissenschaftlichen Grundlagen und die Entwicklung der
Rinderzucht in den oesterreichischen Bundesländern Salzburg, Kärnten, Tirol
und Vorarlberg während der letzten Jahre. Hannover, M. und H. Schaper, 1933.
8°. M. 12 Abb. M. 6.—
Arbeiten der Dt. Ges. f. Züchtungskunde. H. 60.

Jahrbuch für wissenschaftliche und praktische Tierzucht einschl. der Züchtungs-
biologie. Hrsg. von der Dt. Ges. f. Züchtungskunde. Schriftleitung : J. Schmidt und
E. Lauprecht. Jg. 25. Hannover, M. und H. Schaper, 1933. Gr. 8°. 338 S.

L. Plate, Vererbungslehre. M. bes. Berücksichtigung der Abstammungslehre
und des Menschen. 2te Aufl. Bd. 2. Jena, G. Fischer, 1933. Gr. 8°. 677 S. m. 155
Abb. im Text. M. 32.—

VV. Müseler, Reitlehre. 2te Aufl. Berlin, P. Parey, 1933. 8°. 175 S. m. 10 Abb.
nach Photogr. und 36 Skizzenfolgen. M. 4.80

Die Verbreitung von Tierseuchen und die Ergebnisse der Schlachtvieh- und Fleisch-
beschau. Bearb. im Statist. Reichsamt. 193t. Berlin. R. Hobbing, 1933. 4°. 113
S. m. 4 Ktn. M. 10.—

Jahresbericht der Physiologie und experimentellen Pharmakologie. Bibliogr.
Jahresregister der Berichte über die ges. Physiologie und experim. Pharmakologie.
Hrsg. von P Rona und T. Peterfi. Bd. 12. Bericht über das Jahr 1931. Berlin, J.
Springer, 1933. 4⁰. XII 870 S. M. 138.—•

Tu. Fleischhauer, Was muss der Landwirt und Tierhalter von Tierkrankheiten
wissen? Aus der Praxis bearb. Mühlhausen, C. W. Schmidt, 1933. 8°. 32 S.

C. Krause, Lehrbuch der Sektion der Haustiere. Berlin u.s.w., Urban und Schwar-
zenberg, 1933. 4⁰. VIII 4- 275 S. m. 57 Abb. im Text. M. 12.—
Veröffentlichungen aus den Jahres-Veterinär-Berichten der beamteten Tierärzte
Preussens. Zusammengest, von J. Wiemann. Jg. 21. Für die Jahre 1929 und 1930.
Tl. 2. Berlin, R. Schoetz, 1933. 4⁰. 202 S. M. 10.—
R. W. Darre, Das Schwein als Kriterium für nordische Völker und Semiten.
München, J. F. Lehmanns Verlag, 1933. 8°. 35 S. M. 1.—

Erlernen des Ausstopfens, Konservierens und Skelettierens von Vögeln und Säuge-
tieren. Neubearb. von R. Neunzig. 5te u. 6le Aull. Magdeburg, Creutz, 1933. 8°.
106 S. m. 33 in den Text gedr. Abb. M. 1.80

Jahresbericht der Preussischen Versuchs- und Forschungsanstalt für Tierzucht in
Tschechnitz. Erst, von W. Z^orn• Vom 1 Apr. 1931 bis 31 März 1933. Berlin,
P. Parey, 1933. 4⁰. 37 S. M. 2.—

\'Jahresberichte der Preussischen Versuchs- und Forschungsanstalt für Milchwirt-
schaft in Kiel. Erst, von H. Bünger. Umf. den Zeitraum vom 1 Apr. 1931 bis 31 März
1933. Berlin, P. Parey, 1933. 4⁰. 36 S. m. 1 Textabb. M. 1.80

Jahresbericht Veterinär-Medizin. Zugl. Referatenbeilage zum Archiv für wissen-
schaftliche und praktische Tierheilkunde. Hrsg. von A". Neumann-Kleinpaul und 0.
Zietzschmann. Bd. 53, H. 1, 2. Berlin, J. Springer, 1933. 8°. 96 S.
It. H. 3, 4. Ibid. 1933. S. 97—208.

Festschrift zum 60 Geburtstag von E. Z^a"der. Forschungsergebnisse aus dem Ge-
biete der Bienenkunde. Hrsg. von .1. Himmer und E. Wohlgemuth. Leipzig, Leipziger
Bienenzeitung, [1933]. Gr. 8°. 131 S. m. Abb. M. 1.50

I". Honcamp, Das Fischmehl als Futtermittel. Tl. 1. Berlin, P. Parey, 1933. Gr. 8°.
IV -f 272 S. m. 27 Abb. M. 8.40

Tl. 1. Ueber die Gewinnung, Zusammensetzung und Verdaulichkeit von Fisch-
mehl und über den Futterwert desselben f. Jung- und Milchvieh.
Aus: Landw. Versuchsstationen. Bd. 115, H. 3/6 u. 116. H. 3/4.
R. Ranninger, Praktische Schweinezucht. M. einem Anh. über Hausschlachtung
und die vollst. Verwertung des Schweines. 4te Aufl. Wien, Scholle-Verlag, 1933.
Gr. 8°. 81 S.m. 34 Abb. M. 1.50

Fontani, Procédés modernes de congélation rapide des denrées alimentaires.
Thèse de Lyon. 1933.

Fages, Contribution à l\'étude de l\'ostéosarcome du chien. Thèse de Lyon. 1933.
Teissier, Contribution à l\'étude de l\'inspection des volailles et du gibier. Thèse
de Lyon. 1933.

Sallière, Histoire, organisation et avenir de l\'abattoir municipal français. Thèse
de Lyon. 1933.

Sauvage, Action de l\'acide arsénieux sur les papillomes cutanés des solipèdes.
Thèse de Lyon. 1933.

Monier, Contribution à l\'étude de la pathologie du canal lacrymal chez le cheval.
Thèse de Lyon. 1933.

Prat, Contribution à l\'étude pharmaoodynamique d\'un nouvel anesthésique
local synthétique du groupe des esters aminobenzoiques d\'aminoalcools. Thèse de
Lyon. 1933.

F. Erfle, Beitrag zur Diagnose und Therapie der Streptokokkenmastitis. Inaug.-
Diss. München. 1933.

K. Klöne, Ueber die Unterschiede in der Empfindlichkeit roter Blutkörperchen
verschiedener Haustiere gegenüber den Stoffen der Filixsäuregruppe. Inaug.-Diss.
München. 1933.

B. Mundhe, Kulturstudien an Erregern von Aktinomykose. Inaug.-Diss. Mün-
chen. 1933.

W. Pfaffe, Ueber Brucella abortus-Infektion bei Pferden. Inaug.-Diss. Mün-
chen. 1933.

J. ScHäTZL, Ueber den hormonalen Trächtigkeitsnachweis bei der Stute. Inaug.-
Diss. München. 1933.

M. Wolf, Die Verkalkung und Verknöcherung der Kehlkopf-Knorpel beim
Rot- und Rehwild. Inaug.-Diss. München. 1933.

H. Petersen, Veränderungen an den Zehenknochen und ihren Gelenkflächen
bei der Stallklaue des Rindes. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

J. Schmidt, Ueber die Schwankungen des Gehalts der Milch an Fett und fett-
freier Trockensubstanz und die Bedeutung dieser Schwankungen für den Nachweis
der Milchverfälschungen durch Abrahmen und Wasserzusatz. Inaug.-Diss. Leip-
zig- \'933-

F. Büchner, Die quantitative Katalasebestimmung des Hundeblutes mit einer
neuen einfachen Methode. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

R. Beckendorf, Vergleichende histologische Untersuchungen über den feineren
Bau der quergestreiften Muskulatur des Hausgeflügels. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

J. Filff, Ein Fall von anscheinender akuter Pyogenespyämie. Ein Beitrag zur
Kenntnis der geweblichen Reaktion des Organismus gegenüber dem Bact. pyogenes.
Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

S. Haack, Blutdruckmessungen bei Hunden und ihr Wert als klinische Unter-
suchungsmethode. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

O. Kern, Ueber die Ausscheidung von Abortusbazillen durch Harn und Galle
beim Hunde. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

J. Voigt, Vergleichende Untersuchung über das Verhalten der Lymphknoten
normaler und „kümmernder" Schweine. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

F. Münchberg, Der Wert der Bestimmung des Reststickstoffes der Milch und
seiner Bestandteile für die Milchhygiene. Habilitationsschrift Wien. 1933.

G. Heim, Ist die Methode nach Gregersen zum Nachweis von Blut in den tierischen
Faeces brauchbar? Inaug.-Diss. Giessen. 1933.

K. FIalbfass, Versuche über die Feststellung der Trächtigkeit des Rindes durch
den Nachweis der Geschlechtshormone in der Milch. Inaug.-Diss. Giessen. 1933

G. Graf, Der kulturelle Nachweis von Tuberkelbakterien für die Diagnose-
stellung der offenen Tuberkulose im Rahmen des freiwilligen Tuberkulosetilgungs-
verfahrens mit den Nährböden nach Patragnani und Besredka. Inaug.-Diss. Giessen.
1933-

O. Rupp, Vergleichende Untersuchungen über die Brauchbarkeit verschiedener
neuer Nährböden für die Tuberkelbakterienkultur. Inaug.-Diss. Giessen. 1933.

Th. Asher, Isolierung und chemische Untersuchung des Hämosiderins in der
Pferdemilz. Inaug.-Diss. Giesen. 1933.

H. Ritter, Experimentelle Versuche bei Hunden über die Giftigkeit von Benzin
oder Karbolsäure vergällten Alkohol bei perkutaner Applikation. Inaug.-Diss.
Giessen. 1933.

G. Krüger, Ueber die Blutgefässversorgung der Zehe und bes. des Zehenend-
organs des Pferdes. Inaug.-Diss. Giessen. 1933.

F. Schreiber, Die Rauschbranddiagnose mit dem Fortnerverfahren. Inaug.-Diss.
Giessen. 1933.

P. Berke, Beiträge zu den Fermentreaktionen der Schafmilch. Inaug.-Diss.
Budapest. 1933.

A. Bernard, Untersuchungen über den Einfluss der Körpermasze und mechani-
schen Verhältnisse auf die Leistungsfähigkeit beim Pferd. Inaug.-Diss. Budapest.
1933-

A. Fekete, Ueber den Oxygen- und Zuckerverbrauch der Blutzellen im Blute
der Hühner- und Rinderfeten. Inaug -Diss. Budapest. 1933.

M. Ligeti, Der Einfluss des Glyzerins und des Malachitgrüns auf die bovine
Tuberkelbazillen-Kultur. Inaug.-Diss. Budapest. 1933.

St. Stranz, Die Behandlung der Phlegmone mit Eigenserum beim Pferd. Inaug.-
Diss. Budapest. 1933.

Fr. Veghelyi, Ueber den Glykogengehalt der Muskeln und Organe einiger
Haustiere. Inaug.-Diss. Budapest. 1933.

M. Jordaan, Die Schafzucht in der Südafrikanischen Union. Inaug.-Diss. Leip-
zig. 1932.

L. Klatt, Die Veränderung des prozentischen Milchfettgehaltes und der Milch-
menge durch den Einfluss bestimmter Vatertiere in Herden der „Danziger Herd-
buchgesellschaft". Inaug.-Diss. Jena. 1932.

H. Schiftan, Ueber die biologische Wertigkeit des Futtereiweiss bei wachsenden
Schweinen. Inaug.-Diss. Berlin. 1932.

E. Seife, Ueber den Zellgehalt in chemisch einwandfreier und physiologisch
veränderter Milch. Inaug.-Diss. Hamburg. 1932.

H. Gremels, Zur Physiologie und Pharmakologie der Energetik des Säugetier-
herzens. Habilitationsschrift München. 1933.

K. Lambrecht, Korrelative Beziehungen zwischen Milch- bzw. Fettleistung und
Körperdiinensionen beim Höhenfleckvieh Mitteldeutschlands. Inaug.-Diss. Halle.
\'933-

W. Bachmann, Ueber den Einfluss der Euterinfektion auf das Zellbild der
Milch. Inaug.-Diss. Bern. 1932.

Tu. Jacobs, Ueber einen Fall von Unterkieferkrebs beim Hunde. Inaug.-Diss.
Rostock. 1932.

W. Adamek, Ueber die Blutgcfässgeschwülsle bei den Tieren. Inaug.-Diss.
Berlin. 1933.

J. Vonnahme, Untersuchungen über das Verhalten nichtagglutinierter und
agglutinierter Geflügelcholerabakterien im kataphoretischcn Versuch. Inaug.-Diss.
Berlin. 1933.

H. Weniger, Versuche zur Verbesserung der Methoden zum morphologischen
Studium bcscheideter Larvenstadien der Pferdestrongyliden. Inaug.-Diss. Berlin.
1933-

E. Wiederhöft, Die Begriffe „abgestanden und inkurabel" der Abdeckerei-
gerechtigkeiten. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

H. Wähgeldt, Die Behandlung einer Hornhauterkrankung des Pferdes mit der
Jontophorese. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

H. Kuchler, Arekolinwirkung am isolierten Darm des Hundes. Inaug.-Diss.
Berlin. 1933.

J. Cuypers, Ikterus und Futtergelbfärbung der Schlachttiere sowie ihre Diagnose
auf chemischem Wege. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

G. Michatsch, Die Entwicklung des Rinderhodens von der Geburt bis zur Ge-
schlechtsreife. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

W. Tüting, Kataphoretische Untersuchung agglutinierter und nichtagglutinierter
Rotlauf-Bakterien. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

R. Schulte, Beitrag zur Kontrolle der Desinfektionswirkung (Phenol) durch
die Kataphorese. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

A. Schlicht, Ueber die Verwendbarkeit der Narkosezelle für die Aethernarkose
der Katze. Inaug.-Diss. Berlin. 1933.

W. Thomas, Ein Beitrag zur Kataphorese abgetöteter nicht agglutinierter und
agglutinierter Bakterien der Typhus- und Paratyphusgruppe. Inaug.-Diss. Berlin.
\'933-

H. Maoer, Beziehungen zwischen Kieselgur und Oleum Chenopodii. Inaug.-
Diss. Berlin. 1933.

E. Emminger, Untersuchungen am Knochensystem jugendlicher Tiere nach
Injektion natürlicher und künstlicher Porphyrine. Inaug.-Diss. München. 1932.

G. Niethammer, Anatomisch-histologischc und physiologische Untersuchungen
über die Kropfbildungen der Vögel mit bes. Berücksichtigung der Umbildungen im
Kröpfe brütender Tauben. Inaug.-Diss. Leipzig.1933.

E. Lohse, Histologische Untersuchungen über die Streptokokkenmastitis des
Rindes. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

H. Mütlich, Ueber Serumbehandlung des Milzbrandes und über Versuche zur
Erzielung einer wirksamen prophylaktischen Immunisierung gegen Milzbrand mit
einfachem, antibakteriellem Milzbrandserum. Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

II. Petzold, Der Schluckreflex nach elektrischer Reizung der Pharynxschleim-
haut (nach Untersuchungen beim Hund). Inaug.-Diss. Leipzig. 1933.

H. Tschumi, Fortgesetzte Untersuchungen über die Beziehung von Milz und
Schilddrüse zum Eiscnstolfwechsel. Inaug.-Diss. Bern. 1932.

R. Wurst, Beiträge zur mikroskopischen Anatomie der Koppe. Inaug.-Diss.
Wien. 1933.

W. Jäger, Die Zucht des veredelten deutschen Landschweines in Ostlirol. Inaug.-
Diss. Wien. 1933.

M. Djemal, Die Blutplättchen bei Krankheiten des Pferdes und Hundes. Inaug.-
Diss. Wien. 1933.

W. Vaterl, Beiträge zur Morphologie der Akardier beim Rind. Inaug.-Diss.
Wien. 1933.

H. Kollar, Die Geburtstraumen bei Hundewelpen unter bes. Berücksichtigung
der Hinterendlage. Inaug.-Diss. Wien. 1933.

W. David, Die Beeinflussung des Blutbildes bei gesunden, tuberkulösen und mit
anderen sporadischen Krankheiten behafteten Pferden durch Tuberkulin. Inaug.-
Diss. Hannover. 1933.

H. Holtgreve, Untersuchungen über die \'leeinflussung des Blutzuckergehaltes
der Kaninchen durch Adiposan-Freiburg. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

G. Ilgmann, Zitzenform und Strichkanalmündung in ihrer Beziehung zur Ent-
stehung von Eutererkrankungen. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

A. Muth, Ueber den Abortus artificialis beim Rind durch Enukleation des
Corpus luteum graviditatis und pseudo-graviditatis. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

G. Plate, Der beschleunigte, direkte Nachweis der Brucella abortus in der Milch
mit Hilfe des Meerschweinchenversuches. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

F. Prasuhn, Studien über den Zellgehalt von Vorzugsmilch. Inaug.-Diss. Han-
nover. 1933.

G. Reichwald, Narkoseversuche bei Schweinen mit Evipan-Na und Chloral-
hydrat intravenös in die Ohrvene. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

W. Reinhardt, Klinische und pharmakologische Untersuchungen über ein
neues „reizstofffreies" Aloepräparat. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

Dr. h. c. J. J. F. DHONT-medaille, aangeboden in de Algemeene
Vergadering der Maatschappij voor Diergeneeskunde op 14 Oct. 1933.
Aan de achterzijde leest men in een randschrift: „Dr. h.c. J. J. F. Dhont,
voorzitter der Maatschappij voor Diergeneeskunde van 1915—1934"-
In een groot middenvak staat verder : „Aangeboden uit hoofde van
bijzondere verdiensten ten opzichte van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde aan Dr. h.c. J. J. F. Dhont". De medaille is in
goud geslagen en vervaardigd in de ateliers van Cornelis Begeer,
Oudkerkhof 27, Utrecht.

Uit het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie der Rijksuniversiteit
te Utrecht. Directeur : Prof. Dr. J. ROOS.

Aanleiding tot het hier te beschrijven onderzoek was een verzoek
van den Heer J. P. van der Slooten, Lector in de Practische vleesch-
keuring aan de Utrechtsche Universiteit, Directeur van het Gemeente-
Abattoir te Utrecht. Collega Van der Slooten achtte het onmogelijk
zich een oordeel te vormen over de doelmatigheid der in den handel
zijnde electrische doorstroomingsapparaten, die bedwelming van
slachtdieren beoogen, door enkel de dieren in zijn slachthal te door-
stroomen en gade te slaan, en riep de hulp van het laboratorium in.
Na onze bereidverklaring om het vraagstuk in onderzoek te nemen
stelde de fabrikant een doorstroomingstoestel ter beschikking van het
laboratorium en konden de volgende onderzoekingen worden verricht.

Sedert enkele jaren wordt in slachthuizen, voornamelijk in het
buitenland, de electrische stroom toegepast met het doel de dieren
bewusteloos te maken, en hen daardoor te onttrekken aan de gewaar-
wordingen, die bij den daarop volgenden verbloedingsdood kunnen
worden opgewekt. Vooral bij varkens en schapen vindt deze behande-
ling toepassing. Aanvankelijk werd een rhythmisch onderbroken ge-
lijkstroom gebruikt en wel op grond van de in 1902 en volgende jaren
door Leduc (12—15) meegedeelde ervaring, dat zulk een stroom, wan-
neer hij aan zeer bepaalde eischen voldeed, in staat was bij het konijn
en den hond een toestand op te wekken die op narcose geleek, en hem-
zelf in een eigenaardigen toestand bracht, dien wij nader zullen be-
schrijven. Met zulk een gelijkstroom van een spanning van liefst 5 tot
20 Volt, een stroomsterkte van enkele m. Amp. en een rhythmische
w ijze van onderbreking, waarbij een vaste verhouding tusschen stroom-
tijd en pauze in acht genomen werd kon Leduc (15) in 3 tot 5 minuten
konijnen in een op narcose lijkenden toestand brengen, die eenige
uren was te handhaven. Ook het aantal wisselingen moest aan bepaalde
eischen voldoen, en liefst 85—90 per secunde bedragen. Werd dit
aantal overschreden of daalde het beneden de 60, dan kwamen de
spieren in hevige kramp met het gevolg, dat de dieren uitgeput raakten.
Bij het gebruik van sterkere stroomen deed zich een inconveniënt voor :
de adembewegingen werden stopgezet en het dier stikte.

Aangemoedigd door deze resultaten heeft Leduc zichzelf aan de
doorstrooming onderworpen. Hij beschrijft de gevolgen aldus (15) :

centres moteurs sont complètement inhibés. Le sujet est dans l\'im-
possibilité de réagir aux excitations mêmes les plus douloureuses, il

avions conscience de notre impuissance à nous mouvoir et à commu-
niquer avec nos collègues; nous sentions les contacts.....Cependant

nous avons toujours pensé suffisammant pour regretter.....La respi-
ration fut gênée, il semble donc bien que dans l\'inhibition cérébrale
électrique, c\'est toujours par la respiration que la vie s\'arrête.....

Leduc had spijt, dat zijn vrienden de proef niet verder hadden
durven voortzetten wat echter, gezien de belemmering van de adem-
bewegingen, wel begrijpelijk is.

De redenen, waarom Leduc het beeld met narcose vergelijkt preci-
seert hij niet. Merkwaardig heeft ook de aan den lijve gevoelde toestand
hem geen aanleiding gegeven, de vergelijking nader te toetsen.

Met dit laatste doel voor oogen willen wij het verschijnselcomplex
der chemische narcose beschouwen.

Narcose kan men beschrijven als een op slaap gelijkenden toestand,
waarin tijdelijk de werkzaamheden van vele cellen met name van het
centrale zenuwstelsel worden opgeheven en o. a. de reflexen geheel of
gedeeltelijk worden geremd. De diepte van de narcose wordt bepaald
door den graad van de vergiftiging met het narcoticum. Is deze ver
voortgeschreden, dan kunnen alle reflexen geheel of gedeeltelijk zijn
opgeheven; is de narcose minder diep dan is dit alleen met de hoogste
het geval.

Een kenmerk van de narcose is de selectiviteit van het narcoticum.
Het eerst wordt dat gedeelte van de reflexbaan aangetast, dat in het
centrale zenuwstelsel, b.v. het ruggemerg gelegen is. Doch voordat dit
geschiedt oefent het narcoticum zijn werking reeds uit op de tusschen
het spinale centrum en de hoogerc deelen gelegen verbinding, waardoor
bij de hoogere dieren met den reflex gewaarwordingen kunnen worden
verbonden.

Aan deze selectiviteit ontleenen de chemische narcotica hun beteeke-
nis voor de chirurgie. Echter zal de chirurg eerst dan met zijn narcose
tevreden zijn wanneer niet alleen de gewaarwordingsbanen geblokkeerd
zijn, doch ook de reflexen, voor zooverre zij zijn arbeid bemoeilijken,
zijn opgeheven. Men denke b.v. aan de reflectorische samentrekking
van de buikspieren bij aanraken van het peritoneum. Pas nadat behalve
de gewaarwordingsbanen ook deze reflexen genarcotiseerd zijn wordt
de buikoperatie mogelijk.

Aan den anderen kant zullen de automatische centra, die voor het
leven onmisbaar zijn zoo lang mogelijk moeten worden gespaard, zal
de narcose bruikbaar zijn. De waarde van een narcoticum wordt voor
een belangrijk deel bepaald door de marge, die vrij is tusschen de uit-
schakeling van eerstgenoemde reflexcentra en het aantasten van de

medulla oblongata, waar genoemde voor het leven noodzakelijke centra
zijn gelegen.

Wat leeren nu de waarnemingen van Leduc ? Zijn motorische centra
waren volledig geremd en de adembewegingen belemmerd. Hij kon
noch spreken, noch bewegen. Het bewustzijn en de waarneming waren
echter niet gestoord: hij was zich zijn onmacht om met de omgeving
in verbinding te komen bewust; hij was in staat pijnprikkels te voelen
en als pijnlijk te onderkennen, de contacten te voelen, denkprocessen
te verrichten. In het bijzonder verdient het de aandacht, dat reacties
op als pijnlijk onderkende prikkels hem onmogelijk waren. Wij moeten
hieruit besluiten, dat het centrale zenuwstelsel aangetast werd op een
wijze, verschillend van die, welke de narcose kenmerkt. Zijn het in de
narcose de hoogere functies die het eerst uitgeschakeld worden, be-
wustzijn en waarneming, terwijl later de reflexcentra aan de beurt
komen, bij Leduc is het juist andersom. En terwijl bij narcose de medulla
gespaard blijft werd bij Leduc het ademcentrum geremd, hoe zwak
de stroom ook gekozen was. Daarmede wordt de door hem opgestelde
vergelijking onaanvaardbaar.

De door Leduc gegeven naam electronarcose is echter tot een ge-
vleugeld woord geworden, al geven verschillende onderzoekers zich
ook rekenschap van het verschil met de narcose. Zoo zegt Von Neer-
gaard (19) uitdrukkelijk, het woord slechts ter wille van het spraak-
gebruik te bezigen, zonder daarbij aan narcose te denken. Zimmer-
mann (24) en Keller (9, 10) spreken de juistheid van de benaming
tegen op grond van proeven, bij honden en katten verricht.

Dat Leduc\'s streven om op de beschreven wijze tot een physische nar-
cose voor den mensch te geraken in de sedert verloopen 40 jaren geen
ingang gevonden heeft, vindt in het voorgaande een gereede verklaring.

Wel hebben de LEDUc\'sche stroomen toepassing gevonden in appa-
raten, waarmede men slachtdieren beoogde te bedwelmen. Deze weg
is spoedig weer verlaten, en de meeste zoo niet alle in de slachthuizen
gebruikte apparaten maken gebruik van wissel- in plaats van onder-
broken gelijkstroom. Deze verandering bracht vereenvoudiging: nu
kon algemeen de stadswisselstroom als bron worden gebezigd, terwijl
de motor en de aan slijtage onderhevige bewegende contacten, die
Leduc\'s schema vereischte, konden vervallen.

Stelt men nu de vraag, op welke gronden het gebruik van den
wisselstroom voor het gestelde doel berust dan komt men na kennis-
neming van de literatuur tot de merkwaardige slotsom, dat met name
in de slachthuisliteratuur nog steeds Leduc\'s proeven met gelijkstroom
opgeld doen. Dat deze echter, ook al was de door Leduc getrokken
vergelijking juist geweest, niet van toepassing kunnen zijn wanneer
men stroomen gebruikt, die in alle opzichten van de door hem gebruikte
verschillen, behoeft geen nader betoog. Nog merkwaardiger is dat
Leduc\'s ervaring, dat wisselstroomen voor „narcose" niet geschikt zijn
(16) noch toepassing, noch vermelding vindt.

Ook het ons ter beschikking gestelde toestel is een wisselstroomappa-
raat. Het bevat een transformator, die de 220 Volt spanning, door
de Utrechtsche Centrale geleverd, transformeert tot een spanning van
50, 60 of 70 Volt, al naar men wenscht. De transformator is geborgen
in een waterdicht sluitende metalen doos. De stroom bereikt het dier
via twee electroden die tot een tang zijn vereenigd, welke het hoofd
tusschen haar bekken kan vatten. Gummi sponzen, aan de einden be-
vestigd, zorgen nadat zij in een 20 % keukenzoutoplossing gedompeld
zijn voor een goed contact met de huid. Voor het varken hebben de
contacten een oppervlak van 35 c.M². De voor kleinere dieren bestemde
electroden hebben een oppervlakte van 7 c.M². ongeveer.

Door het hoofd bilateraal tusschen de tang te grijpen wordt het in
dwarsche richting doorstroomd. Naar het voorschrift van den ontwerper
worden bij het varken beide bekken even onder de ooren geplaatst, of
wel één der bekken kan voor het eene, de andere even achter het andere
oor geplaatst worden. Als regel gebruikten wij eerstgenoemden stand.

De proeven werden verricht bij de kat, den hond, het konijn (vol-
wassen dieren), het varken (gewicht 20—45 K.G.), jonge geiten (3
maand oud) en het kalf (tot 1 week oud). Bij het varken en het kalf
werden de groote, bij de overige de kleine electroden gebruikt, terwijl
de spanning van den gebruikten stroom meestal 60 of 70 Volt bedroeg.
Een enkelen keer gebruikten wij 50 Volt bij kleine dieren. Belangrijke
verschillen in de resultaten leverden de verschillende spanningen niet
op. Overeenkomstig de bij het apparaat verstrekte voorschriften werd
gedurende 10 tot 15 secunden doorstroomd. In enkele experimenten
werd met een bepaald doel langere, soms ook kortere doorstrooming
toegepast; dit zal afzonderlijk aangegeven worden. In de doorstroo-
mingsketen namen wij een micro-ampèremcter op, om steeds de stroom-
sterkte te kunnen aflezen. Deze voorzorg is gewenscht om tweeërlei
reden. Eerstens bestaan er groote weerstandsverschillen tusschen de
verschillende diersoorten en dieren van dezelfde soort; in de tweede
plaats kan de weerstand gedurende de doorstrooming belangrijk ver-
anderen. Regeling van de stroomsterkte was mogelijk gemaakt door
een in de keten geplaatsten veranderlijken weerstand. Bij alle dieren
behalve het varken werden de haren op de plaats voor de electroden
weggeknipt, alvorens de huid met de 20 % keukenzoutoplossing vochtig
werd gemaakt. Bevochtiging van de omgeving der contactplaatsen
werd vermeden.

De dieren werden op een verstelbaar tafelblad geplaatst, waarin
4 openingen voor de beenen. Op deze wijze was het lichaam vrij in
zijn bewegingen en konden deze goed worden gevolgd.

Doorstroomt men de kat 10 tot 15 secunden met den vollen stroom
van het apparaat die, al naar den huidweerstand van het dier, wisselt

tusschen 300 en 600 m.Amp., dan geeft het dier de volgende verschijn-
selen te zien.

Zoodra de stroom wordt gesloten krijgt "de kat een schok, het begin
van tonische krampen die het heele lichaam betreffen. Het hoofd
wordt krachtig voorover gebogen, zoodat de onderkaak ferm op de
tafel drukt; pas na 50 secunden gaat deze druk afnemen. De voorbeenen
komen terstond in maximalen strekstand : zij worden achterwaarts ge-
strekt met volairflexie en spreiding van de teenen. De achterbeenen
komen in overeenkomstigen stand doch bereiken dezen op een andere
wijze : gedurende 5 secunden ongeveer worden zij half gebogen lang-
zaam naar voren gestoken om daarna in gestrekte houding achter-
waarts te gaan en via den verticalen stand evenwijdig met de voorbeenen
te komen, met plantairflexie van de teenen. De romp kromt zich naar
boven (cyphosis). Deze houding van hoofd, hals, romp en beenen kan
i tot minuut blijven bestaan.

De kramp van de spieren zou de adembewegingen onmogelijk maken,
ook al zouden deze niet op andere wijze worden beïnvloed. Tot 45
secunden blijven deze stilstaan. Daarna komen onregelmatige adem-
bewegingen waarschijnlijk als gevolg daarvan, dat niet alle ademspieren
tegelijk haar functie hervatten; 10 secunden later hebben de adem-
bewegingen weer een normaal uiterlijk.

Merkwaardig is de beweging van den staart. Deze gaat bij het aan-
zetten van den stroom snel naar beneden, om daarna gedurende 15 se-
cunden geleidelijk in gestrekte houding naar boven te gaan, zoodat hij
na 20 secunden verticaal staat. Doordat zijn haren loodrecht overeind
staan lijkt hij een lampenwisscher, in zijn midden ongeveer 7 c.M. dik,
terwijl de normale diameter 4 c.M. bedroeg. Niet alleen de staartharen
geven de verschijnselen van sympathische prikkeling te zien, doch ook
de rugharen staan overeind. De heele houding van het dier lijkt treffend
op die van de nijdige, opgewonden kat, die gereed staat om den hond
te lijf te gaan. De haarerectie houdt tot 6 minuten aan; dus minuten
nadat de staart gedaald is (hij blijft 20 tot 30 secunden verticaal staan)
laten zij zich nog niet glad strijken.

De oogleden sluiten zich zoodra de stroom gesloten wordt; doch
nauwelijks is deze onderbroken of de oogspleet verwijdt zich boven
haar norm, terwijl de bulbus oculi naar buiten gedrongen wordt (pro-
trusio bulbi). De pupil blijkt nu maximaal verwijd te zijn. Was sluiting
der oogleden belet dan blijkt in de eerste secunden van de doorstrooming
de ontwikkeling van de mydriasis, die tegen het einde der doorstrooming
maximaal geworden is, te zijn gepaard gegaan met parasympathische
prikkelverschijnselen, retractio bulbi en het over den bulbus schuiven
van het derde ooglid, terwijl de pupil zich slechts langzaam verwijden
kon. Deze parasympathische verschijnselen wijken allengs echter voor
de sympathische, die dus zoowel den pupilstand (mydriasis) als den
stand van bulbus (exophthalmos) en derde ooglid (retractie) gaan
beheerschen. Het langst blijft de mydriasis bestaan; pas na J tot § mi-

nuut is zij zoover afgenomen, dat een lichte myosis is waar te nemen die
na enkele secunden verdwijnt, en de pupil heeft haar middenstand
teruggekregen.

Verder vertoonen de oogbollen nystagmus horizontalis, soms naar
rechts, soms naar links. Deze begint niet gedurende de doorstrooming
doch ongeveer 50 secunden tot 1 minuut erna. Soms maakt het hoofd
de nystagmusbewegingen mee. Zij houden | tot 4 minuten aan, om
dan na een pauze van enkele minuten zwakker opnieuw te beginnen
met den snellen slag in de aanvankelijke of in de tegengestelde richting.
Of wel deze tweede phase in de oogkramp geeft een nystagmus verti-
calis te zien.

Op het oogenblik dat de stroom wordt afgebroken nemen de skelet-
spierspanningen af, en begint het dier een meer normale houding te
herkrijgen. Van verslapping van de spieren is echter geen sprake, wat
blijkt uit de sterke spierstroomen die geregistreerd worden; deze zijn
zoo krachtig, dat zij de registratie van andere electrische verschijnselen,
die men bij het dier zou willen toepassen eenigen tijd onmogelijk maken.
Aan dit stadium sluit zich (20—30 sec. na de doorstrooming) een periode
van krachtige convulsies aan, waarbij vrijwel alle skeletspieren meedoen.
Deze duurt 30 secunden. Ongeveer 1 minuut na de doorstrooming loopt
dik speeksel uit den mond, dat de haren aaneen kleeft.

Dat varianten op deze beschrijving, ontleend aan een kat, die 10 se-
cunden werd doorstroomd met 300 m.Amp. voorkomen, vooral wat de
aangegeven tijden betreft, behoeft geen betoog. Zoo overwegen bij
sommige dieren de sympathische oogverschijnselen reeds van het begin
van de doorstrooming af zoodanig, dat de oogleden zich niet sluiten,
de pupillen zich verwijden en de bulbi uitpuilen onder retractie van
het membrana nictitans, welke verschijnselen 8 minuten en langer kun-
nen blijven bestaan. Bij sommige dieren sluiten de clonische krampen
dadelijk bij de tonische aan, en zij worden soms gevolgd door een
periode van rillingen. Andere katten hebben reeds gedurende de door-
strooming naast de tonische ook clonische krampen, waarvan de eerste
na de doorstrooming blijven, terwijl de convulsies ophouden; dit is
echter uitzondering. De clonische krampen wisselen in hevigheid, en
kunnen 20 sec. doch ook eenige minuten duren. Soms urineeren en
defaeceeren de dieren bij de doorstrooming.

Bij de andere diersoorten zijn de verschijnselen principieel dezelfde;
zij verschillen in details.

Het uit den mond loopen van speeksel is alleen duidelijk bij den hond
en de kat.

Bij het konijn worden in het begin de sympathische prikkelverschijn-
selen geheel verdrongen door de parasympathische : geringe myosis en
retractio bulbi gedurende de heele doorstrooming. Pas na het onder-
breken hiervan komen geringe mydriasis en exophthalmos in de plaats,
die tot | minuut blijven bestaan. De erectio pilorum ontbreekt of is
uiterst gering. Het hoofd wordt gestrekt.

Ook de geit geeft gedurende de doorstrooming myosis te zien; deze
gaat pas | minuut later in mydriasis over, gepaard met exophthalmos.
Verder vertoont het dier duidelijke erectie van de rugharen, verticaal
gaan van den staart, strekken van het hoofd en achterwaarts gaan van
de ooren; evenals bij den hond geringe opisthotonus.

Bij het varken trekt de houding van de achterbeenen de aandacht :
na een snelle achterwaartsche beweging in strekstand komen zij na 2 a
3 sec. in tonische buiging, terwijl de voorbeenen naar achteren gestrekt
blijven. Verder wordt ook hier het hoofd niet voorover gebogen maar
aanvankelijk gestrekt, om na 6 sec. slap voorover te vallen. Alleen in
het begin hebben hier de parasympathische oogverschijnselen de over-
hand. Nog tijdens of onmiddellijk na de doorstrooming wijken zij voor de
sympathische. De rugborstels komen overeind. Soms treden ook bij het
varken de convulsies terstond na de doorstrooming op.

Bij alle dieren stijgt de lichaamstemperatuur. De stijging bedraagt
bij een doorstrooming met 250—500 m.Amp. gedurende 10 sec. 0.3
tot 0.7⁰ C.

Tabel 1 geeft een voorbeeld van het temperatuurverloop. Na 15
min. blijkt in den regel de normale lichaamstemperatuur nog niet
teruggekeerd.

i. Tonische en clonische contracties van de skeletspieren van hoofd
hals, romp, staart en ledematen. De buigers en de strekkers van de
laatste alsook antagonistisch werkende spiergroepen elders komen
tegelijk in contractie; de normale toestand is dus verstoord. De eind-
stand van een lichaamsdeel wordt bepaald door de krachtsverhouding
der elkaar tegenwerkende spiergroepen. Deze contracties zijn het ge-
volg van prikkeling van het centrale zenuwstelsel : bij het gecurariseerde
dier ontbreken zij behoudens bij de spieren van hoofd en nek, die door
de nabijgelegen electroden direct geprikkeld worden.

Niet alleen het in den schedel gelegen deel van het centrale zenuw-
stelsel ondergaat de werking van den stroom. Ook spinale dieren (waarbij
het spinale deel gescheiden is van de hoogere gedeelten van het cen-
trale systeem) geven krampen te zien in spiergroepen, die alleen met
het spinale gedeelte samenhangen.

2. Contracties van gladde spieren van het oog, als gevolg van
prikkeling van het sympathische en het parasympathische deel van het
autonome systeem, en haarspieren.

Wij komen op deze werking nader terug en laten den invloed op de
buikorganen buiten bespreking.

3. Prikkeling van de medulla oblongata; deze vraagt in het bijzon-
der onze aandacht. Zij uitte zich reeds door de werking op het adem-
centrum. Het vaguscentrum en het vasomotorencentrum komen daar-
nevens in bespreking.

Ten einde de werking op dit deel van het centrale zenuwstelsel, dat
door zijn centra van vitale beteekenis is, te leeren kennen, registreerden
wij bij de genoemde diersoorten den arterieelen bloeddruk en de adem-
bewegingen. Voor het schrijven van den bloeddruk werd gebruik ge-
maakt van de arteria carotis communis. Op de gebruikelijke wijze
werd bij het genarcotiseerde dier het centrale einde van een dezer
arteriën met behulp van een anti-stollingsvloeistof zoodanig in ver-
binding gebracht met een open kwikmanometer, dat de stand van het
kwik den arterieelen druk en zijn schommelingen aangaf. Een drijver,
die zich op het kwik in het open been bevond registreerde deze. Figuur 1
geeft het effect van de doorstrooming te zien, nadat het dier uil de
narcose was bijgekomen.

De bloeddruk blijkt te stijgen van 160 tot 230 m.m. Aan het einde
van de doorstrooming heeft hij zijn maximum bereikt en gaat dan
langzaam dalen. Nog een tweede gevolg heeft de doorstrooming : de
frequentie van het hart, kenbaar aan de systolische schommelingen
in de drukkromme, is gedurende de doorstrooming sterk afgenomen.
Zoodra de doorstrooming ophoudt verdwijnt ook dit verschijnsel, en
de hartfrequentie wordt weer ten naaste bij gelijk aan die vóór de door-
strooming. Het vasomotorencentrum en de hartvagus blijken dus ge-
prikkeld te worden. Dat de stroom het vaguscentrum aangrijpt en niet
den stam is eenvoudig aan te toonen door de halsvagi hoog door te
snijden. Het vaguseffect is dan verdwenen. (Fig. 2).

Fig. 2. Arterieele bloeddruk van de kat bij electrische doorstrooming. Beide vagi
zijn hoog aan den hals doorgesneden. T = tijdsignaal, dat sec. aangeeft; S = door-
stroomingssignaal; B — arterieele bloeddruk.

Figuur 2 licht ons verder in omtrent den graad van prikkeling van
het vaatvernauwende centrum in de medulla. De bloeddruk stijgt hier
van 108 tot 264 m.m., dus meer dan too %, wat een zeer sterke con-
tractie van arteriola en capillairen bewijst. Dat bij intacte vagi de
stijging minder beloopt is aan het vaguseffect te danken: de hier-
door teweeggebrachte afneming van de hartfrequentie werkt de stijging
tegen, compenseert deze ten deele. Aan dezen bloeddrukverlagenden
invloed van de vagusprikkeling moet ook de korte daling worden toe-
geschreven, die in Fig. 1 aan de stijging voorafg\'ing, en die in Fig. 3.
bij het varken geschreven, nog duidelijker aan den dag treedt.

De adembewegingen werden volgens de methode van Marey ge-
schreven. Daartoe werd gebruik gemaakt van de drukveranderingen
in de longen en deze werden geregistreerd door een tambour, die met
behulp van een tracheacanule met de trachea was verbonden. Om het
dier van voldoende versche lucht te voorzien was in deze verbinding
een luchtreservoir opgenomen, dat tusschen de proeven in met versche
lucht werd gevuld.

Uit het pneumogram is het oogenblik van ophouden van de adem-
bewegingen te lezen en tevens de phase, waarin dit geschiedt. Deze
laatste blijkt samen te hangen met de sterkte van den toegepasten
stroom. Wordt de volle stroomsterkte gebruikt of stroomen sterker dan
40 a 50 m.Amp. dan komt de thorax in inspiratiekramp, die geruimen
tijd aanhoudt nadat de stroom onderbroken is. Pas na | tot 1 minuut
heeft ontspanning plaats, kan de thorax samenvallen, en is vervolgens
inspiratie weer mogelijk. Is de stroom zwakker, dan blijft de thorax
in exspiratiehouding stilstaan. Merkwaardig scherp laat zich de grens
op 40 a 50 m.Amp. vaststellen. Gebruikt men een stroom van deze
sterkte dan geeft het pneumogram niet zelden den overgang te zien
van den exspiratie- naar den inspiratiestand: zoodra de doorstrooming
begint staat de thorax stil in exspiratiestand, die na enkele secunden
geleidelijk naar den inspiratiestand overgaat, om hierin of hier nabij
te blijven, zoolang de adembewegingen blijven stoppen. Wij geven in
Fig. 4 een kromme van het gebeuren bij sterke doorstrooming, in
Fig. 5 een voorbeeld van het stilstaan in exspiratiestand, terwijl in
Fig. 6 een overgangsvorm weergegeven wordt, waarbij de stroom-
sterkte 40 m.Amp. bedroeg.

Fig. 4. Arterieele bloeddruk en adembewegingen van
de kat bij electrische doorstrooming met 160 m. Amp.
Stilstaan van de adembewegingen in inspiratiestand.
T = tijdsignaal, dat sec. aangeeft; S = doorstroo-
mingssignaal; B arterieele bloeddruk; P pneu-
mogram ; i = inspiratie. .

Fig. 5. Arterieele bloeddruk en adem-
bewegingen van de kat bij electrische
doorstrooming met 5 m. Amp. Stilstaan
van de adembewegingen in exspira-
tiestand. T = tijdsignaal, dat sec.
aangeeft; S = doorstroomingssignaal;
P - pncumogram; i = inspiratie;

"ig. 6. Arterieele bloeddruk en adembewegingen van de kat bij electrische doorstrooming met
^o m. Amp. Stilstaan van de adembewegingen, terwijl de exspiratie- overgaat in inspiratiestand,
f = tijdsignaal, dat sec. aangeeft ; S = doorstroomingssignaal ; B = arterieele bloeddruk ;
P= pneumogram; e = exspiratie; i = inspiratie.

De stroom van 40—50 m.Amp. blijkt nog in een ander opzicht een
grens te vormen. Blijven de adembewegingen bij het gebruik van
sterkere stroomen eenigen tijd na de doorstrooming nog stop staan,
of zijn zij althans sterk veranderd, wanneer zwakkere stroomen gebruikt
worden beginnen zij weer zoodra de doorstrooming ophoudt. Dikwijls
gaan enkele diepere bewegingen de normale vooraf.

Deze waarnemingen zijn in verband te brengen met een ander experi-
ment : het opwekken van ademreflexen door prikkeling van den cen-
tralen vagusstomp. Zooals bekend is vervoert de nervus vagus afferente
prikkels, die in de longen ontstaan door de rekking van de alveolen
tijdens de inspiratie. Einthoven (5) heeft deze op elegante wijze aange-
toond, door de actiestroomen te registreeren van het met de long ver-
bonden vaguseinde : telkens wanneer de longen uitzetten wordt een
salvo van impulsen langs de vagi naar boven gestuurd. Het zijn deze,
die via het vaguscentrum naar het ademhalingscentrum gaan, en de
inspiratie die haar maximum nadert remmen. Is de inspiratie op deze
wijze tot staan gebracht, dan kan grootendeels passief de exspiratie
volgen. Een overeenkomstig effect kan men krijgen door den centralen
vagusstomp met zwakke electrische prikkels te prikkelen : de inspiraties
worden dan geremd en de thorax kan daardoor blijven stilstaan in
exspiratiestand. Gebruikt men sterkere prikkels, dan krijgt men een
geheel ander effect doordat ook inspiratorische vagusvezelen geprikkeld
worden, en hun effect overweegt : de thorax blijft in verwijden stand
stilstaan.

Bij electrische doorstrooming nu op de gebruikelijke wijze, dus met
stroomen sterker dan 50 m.Amp., zien wij hetzelfde effect optreden:
kramp van de inspiratiespieren met het gevolg, dat de thorax in ver-
wijden toestand blijft stilstaan. De prikkeling werkt na; de kramp
blijft, nadat de doorstrooming opgehouden heeft, nog bestaan tot
£ minuut of langer.

Was daarentegen een zwakke doorstrooming gebruikt (beneden 40
m.Amp.), dan neigt het geheele beeld naar het eerst beschrevene :
stilstaan van de adembewegingen in exspiratiestand als gevolg van
remming van de inspiraties. Wordt de rem opgeheven door het onder-
breken van den stroom, dan keert zonder meer de normale toestand
snel terug. Al is dit mechanisme niet geheel passief, doordat tot zekere
hoogte exspiratiespieren actief meedoen, het karakter is veel minder
krampachtig dan in het eerste geval, waarin uitsluitend door spier-
contracties de thoraxstand beheerscht wordt.

In Fig. 7 wordt de remming van de inspiratie door een doorstroo-
ming met 10 m.Amp. duidelijk weergegeven.

Fig. 7. Arterieele bloeddruk en adembewegingen van de kat bij electrische door-
strooming met 10 m. Amp. Remming van de reeds begonnen inspiratie. T = tijd-
signaal, dat sec. aangeeft; S doorstroomingssignaal; P pneumogram; B =
arterieele bloeddruk; e exspiratie, i inspiratie.

De vorming van twee vrij scherp gescheiden verschijnsel-groepen door
prikkeling van het ademcentrum, al naar de stroom zwakker of sterker
is dan 40—50 m.Amp. wordt dus door prikkeling van den geïsoleerden
vagus toegelicht.

Het ademcentrum is voor electrische doorstrooming zeer gevoelig.
Reeds stroomen van 2 tot 3 m.Amp. beïnvloeden het. Hun werking
wisselt echter naar de prikkelbaarheid. Soms worden de adembewegin-
gen verlangzaamd en verdiept, soms oppervlakkiger en versneld, een
anderen keer weer versneld en tevens dieper, terwijl ook stilstand het
gevolg kan zijn. Boven de 10 m.Amp. wordt het resultaat constanter,
in den hierboven omschreven zin.

De adembewegingen blijken dus op een specifieke wijze, die bepaald
wordt door de sterkte van de prikkeling van het centrum in de medulla,
te worden beïnvloed.

Komen wij nu tot de vraag, welke overeenkomst er bestaat tusschen
de verschijnselen die de dieren, doorstroomd met den door ons toege-
pasten wisselstroom, te zien gaven en die van het dier onder narcose,
dan valt een algemeen verschil op: bij de laatste geen verhoogde maar
verlaagde werkzaamheid van zenuwcentra, die door diepe narcose
zoo ver kan worden doorgevoerd, dat sommige geheel buiten werking
worden gesteld. Bij narcose geen spierkrampen, maar verslapping van
de skeletspieren. In het bijzonder de werking op de centra in de medulla
is een fundamenteel andere. Terwijl het een kenmerk van de narcose

is, dat deze lang onaangetast blijven, wordt door de electrische door-
strooming dit deel van het zenuwstelsel sterk aangepakt.

Dat stroomen van 2—3 m.Amp. in staat zijn het ademcentrum te
prikkelen zeiden wij reeds. Het vagus- en het vasomotorencentrum
blijken dan nog onaangetast: de veranderingen die de bloeddruk te
zien geeft beperken zich tot de gevolgen van het wijzigen der adem-
bewegingen (zie Fig. 5 en Fig. 8). Vanaf 10 m.Amp. wordt het vaso-
motoreneffect duidelijk: de bloeddruk kan 40 m.m. en meer stijgen.
Van een invloed op den hartvagus is nu nog weinig of niets te be-
speuren, ofwel deze treedt pas aan den dag, nadat de prikkel 10 sec.
of langer geduurd heeft (zie Fig. 9). Een stroom van 20—30 m.Amp.
prikkelt gewoonlijk alle drie centra vanaf zijn begin.

Alle drie centra toonen dus groote gevoeligheid voor den wissel-
stroom. Het grootst is zij bij het ademcentrum; daarop volgt het vaso-
motorencentrum, daarop het vaguscentrum.

Het spreekt vanzelf, dat naast de directe werking van den stroom
op genoemde medullaire centra prikkeling van de in de onmiddellijke
nabijheid hiervan gelegen zenuwvezelen niet uit te sluiten is. Dit geldt
zoowel voor de einden der afferente als voor de efferente in aanmerking
komende banen.

Wij hebben voorts getracht eenig inzicht te krijgen in de wijze,
waarop de doorstrooming op het centrale zenuwstelsel inwerkt, en
maakten daarbij gebruik van volgende middelen.

3. Sommige verschijnselen, die gebruikt worden om den graad
van verdooving te beoordeelen.

i. Heeft men de dieren vooraf genarcotiseerd met een vluchtig
narcoticum (kat met aether, hond, konijn en geit met een mengsel
van aether en chloroform) dan verminderen de krampen al naar de
diepte van de narcose. Het eerst verdwijnen de clonische krampen.
Reeds een lichte narcose, d.w.z. zoo diep dat de corneareflex juist
negatief is, is hiervoor in den regel bij de kat voldoende. Bij de andere
dieren wordt een diepere narcosetoestand vereischt. Bijzonder moeilijk
is het bij den hond en de geit. De diep genarcotiseerde hond vertoont
na de tonische nog gedurende 5 of 10 sec. clonische krampen en bij de
geit blijven zij nog bestaan, zij het ook zwak, zelfs nadat de narcose
tot de grens van het mogelijke is voortgezet.

Nog minder gemakkelijk zijn door narcose de tonische krampen te
coupeeren. Lichtere narcose beperkt ze tot den duur van de door-
strooming; gedurende de narcose blijven zij echter bestaan, bij den
hond zelfs vrij hevig, al was het dier in diepe narcose.

Het feit, dat de tonische krampen minder sterk dan de clonische
door de narcose bcinvloed worden zou kunnen doen vermoeden, dat
deze het minst met de functie van de hersenschors samenhangen.

Wij hebben ons verder de vragen gesteld (a) of de narcoseduur door
de electrische doorstrooming kan worden beinvloed, (b) of onvoldoende
chemische narcose door doorstrooming kan worden aangevuld.

(a). Wij bepaalden daartoe het oogenblik, waarop na het toedienen
van het narcoticum de corneareflex terugkwam. Wij trachtten dieren
van hetzelfde lichaamsgewicht in een ongeveer gelijken narcosetoestand
te brengen door gedurende een bepaalden tijd de narcose met een vooraf
vastgestelde hoeveelheid narcoticum voort te zetten nadat de cornea-
reflex negatief geworden was. Doet men dit bij de kat, dan blijken in
opeenvolgende proeven de tijden, noodig om het narcoticum uit te
scheiden totdat de hoornvliesreflex weer aan te toonen is, niet volkomen
met elkaar overeen te komen. Dit is ook niet te verwachten. De wijze
van longventilatie en de toestand van het zenuwstelsel vormen factoren,
die gelijkheid van deze tijden onmogelijk maken. Men vindt echter
bruikbare waarden; zoo vonden wij b.v. 3, 3^, 2\\ en 2§ minuten.

Herhaalt men deze waarneming terwijl het dier tevens iosecunden
electrisch werd doorstroomd, dan blijven deze tijden vrijwel constant;
het oogenblik waarop de ooglidreflex weder op te wekken is wordt

niet verlaat, in sommige proeven misschien verkort. Verlenging van
de narcose konden wij dus niet waarnemen.

(b). Brengt men katten in onvoldoende narcose, zoo, dat de cornea-
reflex nog juist positief is, dan is de corneareflex onmiddellijk na een
electrische doorstrooming weer positief wanneer de toegepaste stroom-
sterkte zoodanig was gekozen, dat zonder narcose na het onderbreken
van den stroom de reflex terstond weer aantoonbaar was. De door-
strooming volgde onmiddellijk op de narcose en de stroomsterkte werd
zoo groot mogelijk genomen. Onvolledige werking van het narcoticum
bleek dus door deze onvolledige doorstrooming niet te worden aan-
gevuld.

Met de voorstelling, dat electrische doorstrooming een verdoovings-
toestand opwekt zijn deze ervaringen moeilijk te rijmen.

Het spreekt vanzelf, dat de medullaire centra bij genarcotiseerde
dieren even sterk aangegrepen worden als bij normale: door de narcose
werden deze gespaard, door den electrischen doorstroomingsprikkel
niet.

2. Zijn bij de kat de hersenhemispheren weggenomen voordat zij
electrisch wordt doorstroomd, dan zijn de gevolgen van de doorstroo-
ming alleen daardoor te onderscheiden van die bij het intacte dier,
dat de clonische krampen of geheel ontbreken of veel zwakker
worden. Ook hier komen de skeletspieren in sterke tonische kramp,
de staart gaat opwaarts, de sympathische effecten zijn even duidelijk
als bij het normale dier, ook wat den bloeddruk betreft. Het spreekt
vanzelf, dat de verschijnselen aan de pupil komen te vervallen, doordat
deze reeds maximaal verwijd zijn als gevolg van het hemispherenverlies.
De corneareflex is evenals bij de normale kat 20—30 sec. na de door-
strooming weer positief.

De aanwezigheid van de hersenschors blijkt dus voor de tonische
spierkrampen onnoodig te zijn en het vermoeden, door de onder 1
meegedeelde ervaring reeds gewekt, namelijk dat het onjuist is om in de
door de doorstrooming veroorzaakte spierkrampen een uiting te zien
van veranderde functie van de groote hersenen, zooals Müller meent,
wordt bevestigd. Van de hand van dezen schrijver zijn in de veterinaire
literatuur tal van opstellen verschenen over de „electrische bedwel-
ming", waarin weliswaar redeneeringen en theorieën voor een bonte
afwisseling zorgen, doch de door den schrijver aan den dag gelegde
beslistheid niet in overeenstemming is met de wetenschappelijke zeker-
heid. Wij kunnen deze theorieën niet volgen, omdat zij voor de vraag
naar de werking van den electrischen stroom geen waarde hebben.
Een uitzondering moet worden gemaakt wanneer de schrijver aan-
knoopt aan de physiologie, of dit beoogt te doen. Zoo ziet Müller (18)
in de „tonische spastische werking" op de spieren en de bloedvaten
het bewijs, dat „door den stroom de normale physiologische werkzaam-
heid van de groote hersenen braakgelegd is"; dit braakleggen zou wor-
den teweeggebracht doordat de bloedtoevoer naar de hersenen ver-

hinderd wordt. Wij hopen dit laatste in een volgende publicatie te be-
handelen. Dat de tonische spierkrampen weinig kunnen leeren omtrent
den toestand waarin doorstrooming de groote hersenen brengt, laat
staan aan uitschakeling van haar werkzaamheid door den stroom zouden
moeten worden toegeschreven, toonen de proeven bij thalamuskatten
aan: de tonische spierkrampen worden hier onverminderd opgewekt,
ofschoon het preparaat geen groote hersenen meer bezit. Dat de vaat-
krampen het uitschakelen van de groote hersenen zouden bewijzen,
kon a priori moeilijk ernstig opgevat worden. Ten overvloede gaven
ook op dit punt de thalamuskatten het antwoord.

3. Verder blijkt voor de zenuwcentra weinig bescherming uit te
gaan van de electrische doorstrooming. Prikkelt men een afferente
zenuwstomp van b.v. den nervus peroneus, dan treedt een reflectorische
verhooging van den arterieelen bloeddruk op.

1 Brengt men het dier in narcose, dan verdwijnt deze reflex en hij
ontbreekt bij een prikkelsterkte, zelfs grooter dan de aanvankelijk
werkzame.

Welken invloed heeft nu de electrische doorstrooming ? Korten tijd na,
soms zelfs gedurende de doorstrooming met den vollen stroom blijkt
de bloeddrukreflex op te wekken door een prikkel, die tijdens de aether-
narcose onwerkzaam was ondanks het feit, dat door de doorstrooming
de bloeddruk reeds belangrijk verhoogd was.

Beschouwen wij thans bij de kat de reflectorische pupilverwijding.
Ook deze is op te wekken door prikkeling van een afferente zenuw. Is
het dier in aethernarcose gebracht, dan gelukt het niet deze te ver-
oorzaken met een prikkel, die bij het normale dier een duidelijke my-
driasis verwekte. Zoolang het dier in narcose blijft, blijft de weg voor
de pupilverwijding geblokkeerd. Laat men de kat uit de narcose,
waarin zij enkele minuten geweest is, bijkomen, dan is na een tijd,
wisselende van 4 tot 10 minuten de reflex weer aan te toonen, zooals
uit tabel 2 blijkt.

Bepaalt men nu dezen tijd na de electrische doorstrooming (zie
Tabel 2), dan blijkt hij belangrijk korter te zijn en te varieeren
tusschen minder dan 10 en 70 sec. Dit op zich zeifis niet bevreemdend.
Het feit zou te vereenigen zijn met de voorstelling, dat de door de
electrische doorstrooming in het zenuwstelsel teweeg gebrachte toe-
stand sneller eindigt dan die, door het chemische narcoticum opge-
wekt, hetwelk uitgescheiden moet worden, doch er mede overeenkomt
wat zijn aard betreft. Deze voorstelling is echter onhoudbaar, want
het ontbreken van den reflex blijkt niet te worden beheerscht door den
toestand van het centrale zenuwstelsel. De reflex is niet eerder na de
electrische doorstrooming aan te toonen, doordat de pupil in maxi-
malen mydriasis blijft verkeeren. Ook al was de baan tot de centra en zijn
deze zelf vrij, dan nog belemmert de toestand van het eindorgaan, de
pupil, het vaststellen van dit feit. Het gevolg is, dat de aangegeven
tijdwaarden te hoog zijn. Zij geven slechts het oogenblik aan, waarop
de pupil weer in staat is door verwijding te reageeren op den prikkel,
dien de centra doorlieten. De laatste 3 waarden uit tabel 2 laten zien,
hoe kort deze tijd zijn kan, mits maar de toestand van de pupil het
aantoonen van den reflex toelaat.

In tabel 3 geven wij nog een reeks van waarnemingen, die den
nauwen samenhang toonen tusschen den tijd, waarna de reflex weder
aantoonbaar en het oogenblik, waarop de als indicator dienende pupil
weer bruikbaar is.

De verschijnselen na de doorstrooming verdienen nog om andere
redenen onze aandacht. Wanneer prikkeling in plaats van verdooving
het beeld van het electrische doorstroomde dier beheerscht, worden
dan wellicht de zenuwcentra in een toestand van vermoeienis gebracht,
waarvan verdooving het gevolg zou kunnen zijn ? Verhoogde werkzaam-
heid als voorlooper van verdooving is een in de physiologie overbekend
verschijnsel. De excitatieverschijnselen, die bij de chemische narcose
het verdoovingsstadium voorafgaan, bij het eene narcoticum en de eene
diersoort duidelijker dan elders, zijn er een voorbeeld van.

Heeft men het dier 10 sec. doorstroomd en sluit men na een onder-
breking van b.v. i sec. de keten opnieuw, dan treden opnieuw de spier-
krampen en de overige doorstroomingsverschijnselen op. Registreert
men den bloeddruk terwijl men dit eenige keeren achtereen herhaalt,
dan blijkt de daling, die bij het ophouden van de doorstrooming be-
gint, telkens weer te wijken, en telkens opnieuw plaats te maken voor
bloeddrukverhooging. Van een verlamming als gevolg van de sterke
prikkeling is hier dus geen sprake. Fig. 13 geeft hiervan een voorbeeld;
de stroomsterkte bedroeg 500 m.Amp.

Doorstroomt men een dier vele malen, b.v. 10 keer, telkens gedurende
10 sec. of meer, met pauzen van niet meer clan enkele minuten, dan
treedt ten slotte vermoeienis van de skeleto-motorische zoowel als van
de autonome centra aan den dag: het dier reageert niet meer met
krampen en de reactie van het vasomotorische centrum, het adem-
centrum en het vaguscentrum wordt een andere. Het blijkt dan, dat ge-
noemde centra niet tegelijk vermoeid raken maar dat ook hierin een
vaste volgorde te onderkennen is. Fig. 14 geeft de bloeddrukkromme
van een kat, die 13 keer telkens ongeveer 10 sec. doorstroomd was.
De bloeddrukstijging ontbreekt; in de plaats daarvan vertoont de
kromme een daling, die het gevolg is van vaguswerking op het hart
nadat het vasomotorische centrum reeds uitgeput is. Tegen het einde
van de doorstrooming neemt ook het vaguseffect en de daling af.

Verkeert het dier eenmaal in dezen toestand dan geeft onderbreking
van de doorstrooming bloeddrukstijging. Fig. 15 geeft zulk een kromme
te zien, waarin dus de bloeddrukeffecten van fig. 13 omgekeerd zijn.
Aan het eind van de kromme komt het oogenblik, waarop ook het
vaguseffect gaat verdwijnen.

Fig. 15. Kat was tevoren 14 maal doorstroomd. Het vasomotorische centrum is
verlamd. Het vaguscentrum reageert nog en veroorzaakt bloeddrukdaling gedurende
de eerste doorstroomingen. Na eenige herhalingen wordt ook de vaguswerking
zwakker. T = tijdsignaal, dat sec. aangeeft; S - signaal voor electrische door-
strooming; B = arterieele bloeddruk.

Van genoemde centra in de medulla wordt als regel het eerst het
vasomotorische uitgeput. Daarop volgt het ademcentrum, zoodat kunst-
matige adembewegingen toegepast moeten worden om het dier in
het leven te houden. Het vaguscentrum houdt het het langst uit. Het
kan zich bovendien na zijn uitputting weer herstellen, en pas kort voor-
dat het dier sterft blijkt het voor goed zijn werking te hebben verloren.

Wij herhalen echter, dat al deze uitputtingsverschijnselen zich pas
na herhaaldelijke doorstrooming voordoen. Bij den voorgeschreven
tijdsduur van 10 tot 15 sec. en ook al zou men dezen met 100 % over-
schrijden, is van vermoeienis van deze noch van motorische centra
sprake.

Na de doorstrooming gedragen de dieren zich zeer verschillend.
Meestal blijven zij gedurende enkele minuten slap op tafel liggen
en beginnen daarna zich te bewegen; hun gang is aanvankelijk onzeker
of stijf. Dit is echter niet steeds het geval. Soms is de hond, de kat en
het varken reeds 1 tot minuut na de doorstrooming nijdig en agressief.
Zij nemen een boosaardige houding aan, schreeuwen en probeeren van
de tafel weg te komen. De kat blaast als men haar met de hand nadert,
defaeceert en bijt fel in een voorwerp dat men haar voorhoudt. De
hond probeert te bijten in de hand die hem nadert en blaft, het varken
gilt. Laat men het dier met rust, dan is het soms na eenige minuten
gekalmeerd. Echter niet steeds. Zoo was een met 200 m.Amp. door-
stroomde kat 50 sec. na de doorstrooming gevaarlijk door haar woede
en bleef gedurende een uur in dezen toestand. Het dier volgde met het
hoofd elke beweging in de nabijheid en werd woedend zoodra men het
naderde. Dit volgen met het hoofd zagen wij ook bij dieren, waarbij de
agressieve verschijnselen gedurende korteren tijd waargenomen werden.

Vermelding verdient het gedrag van een hond, die eenige keeren
achtereen was doorstroomd met 200 m.Amp. Een kwartier na de
laatste doorstrooming liep hij eenigszins onbeholpen de kamer rond,
liep tegen tafelpooten aan, rolde zich op in een hoek, was schuw bij
nadering en beet, wanneer men hem trachtte aan te raken. Den vol-
genden morgen bleek het dier zeer angstig en nijdig; het lag in een hoek
van zijn hok doch vloog overeind wanneer men naderde, sprong dan
grommende tegen het hek op, liet zijn tanden zien en was niet door
zachte behandeling in handen te krijgen. Vier dagen heeft deze toestand
voortbestaan. Daarna kon door middel van een teef het dier uit zijn
hok worden gelokt en verdween geleidelijk de abnormale gemoeds-
toestand. Gedurende twee dagen heeft het dier niet gegeten of gedronken.
De normale gemoedstoestand van dezen hond was zeer goedaardig.

In een ander experiment trachtte de hond een kwartier na door-
strooming met 175 m.Amp. gedurende 10 sec., de kamer te ontvluchten.
Verschijnselen van opwinding bij den hond beschreef in 1903
Battelli (2), onaangename herinnering aan de doorstrooming werd

door verschillende onderzoekers waargenomen. (Kok en Van Harre-
veld (ii) bij wisselstroom, Zimmermann (24) en Von Neergaard (19)
bij onderbroken gelijkstroom volgens Leduc.)

Weer anders gedroegen zich sommige katten na de doorstrooming
Zij lagen terstond 11a het openen van den stroom te hijgen met geopenden
mond en naar buiten hangende tong, met een ademfrequentie van 90
tot 240 per minuut, en waren reeds 45 sec. na de doorstrooming agressief.
Op dit oogenblik was de corneareflex positief. Zij waren 10 tot 15 sec.
doorstroomd geworden met minstens 250 m.Amp.

Acustische prikkels werden door de kat, den hond en het varken in
den regel binnen 50 sec. beantwoord door een hoofdbeweging of een
beweging van de ooren. In sommige proeven reageerde de kat 40 sec.
in een enkel geval reeds 35 sec. na de doorstrooming. De convulsies
waren soms nog als spierrillingen aanwezig. Merkwaardig sterk waren
somwijlen de reacties op betrekkelijk zwakke acustische prikkels van
een bepaalde kwaliteit b.v. het tegen elkaar schuren van een paar
stukjes schuurpapier.

Even dient te worden stilgestaan bij den corneareflex. Niet omdat deze
in het complex der doorstroomingsverschijnselen een belangrijke plaats
verdient, maar omdat men hem in de literatuur deze inruimt, onge-
twijfeld als gevolg van de rol die hij speelt bij de beoordeeling van de
chemische narcose. Tal van vleeschhygiënisten besluiten tot bewuste-
loosheid van het varken dat met den electrischen stroom behandeld
werd, op grond van het ontbreken van den corneareflex gedurende
eenigen tijd. Zoo b.v. Matthiesen en Grüttner (17) die den reflex
ongeveer 15 sec. afwezig vonden. Kok en Van Harreveld (i i) houden
het voor zeer waarschijnlijk, dat het bewustzijn bij een 20 sec. door-
stroomden hond was gestoord, op grond van het geruimen tijd uit-
blijven van genoemden reflex. Zij geven den tijd niet nader aan.
Hobday (7) meent, dat onmiddellijk bewusteloosheid van de varkens
optreedt zoodra de stroom doorgaat, omdat op dit oogenblik de con-
junctivaalreflex negatief is.

Wij moeten hier op de onjuistheid van dit besluit wijzen. Het spreekt
vanzelf, dat het aanraken van het hoornvlies of van de conjunctiva
pas dan door ooglidsluiting kan worden gevolgd, wanneer de oogleden
vrij zijn om te sluiten. Zoolang de oogleden door kramp van de spieren
opengesperd worden gehouden zal sluiten onmogelijk zijn. Daar nu
door de electrische doorstrooming deze kramp wordt opgewekt ligt
het voor de hand dat aanraken van de cornea en van de conjunctiva
gedurende de doorstrooming niet door sluiten van de oogleden gevolgd
kan worden. Hiermede verliest het betoog van Hobday betreffende
bewusteloosheid en verdooving den grond, waarop het rustte.

Ook na de doorstrooming zijn besluiten als deze gewaagd, omdat de
symphathische prikkelverschijnselen belangrijk langer aanhouden dan de
zichtbare skeletspierkrampen. Dat Kok en Van Harreveld (ii) den

corneareflex langer zagen uitblijven dan de adembewegingen is zeer
begrijpelijk; hun onderstelling, dat dan wel zeer waarschijnlijk het be-
wustzijn gestoord is wordt door deze waarneming echter niet gemoti-
veerd.

De beteekenis van den corneareflex voor het beoordeelen van den
toestand van het centrale zenuwstelsel na de electrische doorstrooming
is dus belangrijk geringer dan zij bij de chemische narcose is. Een
overeenkomstige ervaring deden wij reeds op bij den pupilverwij-
dingsreflex. Alleen een positieve corneareflex laat een besluit toe, nl.
dat de reflexbaan weder vrij is; een negatieve leert ons weinig. De po-
ging om besluiten te trekken uit het ontbreken van dezen reflex tijdens
en na de doorstrooming staat gelijk met het onderzoek naar de deugde-
lijkheid van het slot van een dichtgespijkerde deur.

Een uitspraak van L. Hill (6) over de electrische narcose van het
varken verdient nog even onze aandacht. Het wekt bevreemding dat
deze vaststelt dat, terwijl de adembewegingen door den stroom stop-
gezet waren, de sterk verwijde pupillen ongevoelig waren voor licht
en de conjunctivareflex verdwenen was, zonder hieraan toe te voegen,
dat deze verschijnselen niets kunnen leeren omtrent het doel van zijn
onderzoek: de vraag naar het al of niet bewusteloos zijn van het dier.
Thans maakt het den indruk, dat ook deze onderzoeker aan deze feiten
eenige waarde voor zijn conclusie toekent, wat zonder twijfel niet de
bedoeling kan zijn geweest.

Bij het meerendeel van onze doorstroomde dieren bleef de cornea-
reflex |—minuut na de doorstrooming negatief. Een positieve reflex
binnen dezen tijd was evenwel geen uitzondering; bij herhaling bleek
20 sec. na de doorstrooming bij 2 katten, die io sec. met 300 tot
350 m.Amp. doorstroomd waren, de ooglidreflex op te wekken. Een-
maal was dit reeds na 10 sec. mogelijk. Bij den hond werden overeen-
stemmende tijden gevonden. Bij het varken was eenmaal na 20 en een-
maal na 10 sec. de reflex weer aan te toonen. Bij de geit was dit 20 tot
35 sec. na doorstrooming met 500—600 m.Amp. het geval.

Wij willen nog wijzen op het feit, dat de hond en het varken soms
spontaan knippen met de oogleden voordat de corneareflex kan worden
aangetoond. Een varken, dat 12 sec. met 600 m.Amp. doorstroomd
was, gaf dit reeds na 10 sec. te zien. Hoewel het normale oogknippen
een reflex is, waarbij de prikkel van de cornea uitgaat gelooven wij toch
niet in deze ooglidbewegingen reflexen te mogen zien. Eerstens is bij
deze dieren de corneareflex niet steeds opzettelijk op te wekken, maar
daarnevens blijkt niet zelden de ooglidbeweging samen te gaan met een
convulsie, die over het heele lichaam loopt. Waarschijnlijk betreft het
hier krampen van de ooglidspieren, die met de elders waar te nemen
clonische krampen op één lijn moeten worden gesteld.

De hier beschreven proeven toonden aan dat het beeld, bij ver-
schillende proefdiersoorten opgewekt door electrische doorstrooming
met een wisselstroom van 50 perioden per secunde en een spanning van
50, 60 of 70 Volt, toegepast op de aangegeven wijze, gekenmerkt is
door prikkeling van het centrale cerebrospinale en van het autonome
zenuwstelsel. De gevolgen van directe prikkeling van de naaste omgeving
van de electroden, spieren en zenuwen, wijzigen dit beeld niet belangrijk.

In het bijzonder bleek de medulla oblongata voor deze doorstroo-
mingswijze zeer gevoelig, wat gedemonstreerd werd aan drie hier ge-
legen belangrijke centra : het ademcentrum, het vasomotorencentrum
en het vaguscentrum. Ook de nystagmus moet voor een belangrijk
deel aan bulbaire prikkeling toegeschreven worden; de kern van Dei-
ters met haar omgeving heeft men leeren kennen als een gebied, van
waaruit prikkelingstoestanden tot nystagmus horizontalis en verticalis
kunnen leiden.

Deze algemeene prikkeling beheerscht het beeld, dat daardoor fun-
damenteel verschilt van elke tot nu toe bekende verdooving. De buiten-
gewone gevoeligheid van de medulla oblongata voor deze prikkelsoort
accentueert andermaal het contrast.

Door zijn prikkelende werking onderscheidt zich de wisselstroom
van den gelijkstroom, zooals Leduc hem toepaste. Is reeds uit de door
Leduc gegeven beschrijving (15) tot een verlammenden invloed op
motorische zenuwcentra te besluiten, in tegenstelling met den prikkelen-
den die van den wisselstroom uitgaat, Scheminzky (21, 22) toondedit ver-
schil bij visschen aan. Nadat deze aanvankelijk had gevonden (21), dat
visschen door wisselstroom in een toestand van onbeweeglijkheid gebracht
worden, die overeenstemming vertoont met de verdooving, door gelijk-
stroom op te wekken, brachten latere onderzoekingen (22) aan het
licht, dat bij wisselstroomgebruik niet van verdooving of verlamming
sprake is, maar dat een toestand van algemeene spierspanning de dieren
belet zich te bewegen. In 1920 hebben Bikei.es en Zbyszewski (3) op
het prikkelende effect van zwakke wisselstroomen (tot 75 m.Amp.) op
hersenen en verlengde merg gewezen; zij doorstroomden het hoofd van
den hond en het konijn in verticale richting en schreven den bloeddruk.

Door toepassing bij genarcotiseerde dieren toonden wij vervolgens
aan, dat de prikkelende werking een zeer intensieve is. Het gelukt niet,
door narcose de prikkeleffecten te coupeeren, ook niet voor zoover zij
buiten het verlengde merg hun ontstaan vinden.

Het is niet mogelijk met zekerheid aan te geven, aan welke deelen
van het centrale zenuwstelsel de verschillende krampen moeten toe-
geschreven worden. Wel kon met zekerheid de onjuistheid worden aan-
getoond van de opvatting, dat er samenhang zou bestaan tusschen
tonische krampen en de werking van den stroom op de hersenschors.
Eenig verband tusschen bewusteloosheid en tonische krampen is in de

physiologie niet bekend. Waarschijnlijk moet allereerst aan de pons
en den hersenstam worden gedacht als centra voor deze krampen.

De samenhang tusschen de tonische en de clonische krampen is een
merkwaardige. Bij den hond, de kat, het varken en de geit volgen de
laatste, wanneer de stroomsterkte een zekere grens overschreden heeft.
Zwakke stroomen, bij den hond en de geit beneden 35 m.Amp., bij de
kat nog minder, geven alleen tonische spierkrampen. Wil men aan-
knoopen aan de waarnemingen, dat door prikkeling van de hersen-
schors bij den hond clonische spierkrampen opgewekt worden, dan zou
men tot de voorstelling geraken, dat om dit hemispherengebied met
de hier toegepaste methode te prikkelen een sterkere stroom verlangd
wordt dan door lager gelegen hersendeelen; dat het schorsgedeelte dus
minder prikkelbaar is. Dat bij narcose de clonische krampen eerst
verdwijnen, en zelfs lichte narcose hiertoe voldoende kan zijn, schijnt zich
bij bovengenoemde waarneming aan te sluiten. Dat de electrische
doorstrooming door clonische krampen gevolgd wordt vormt dan echter
wederom een markant verschil met narcose, en is moeilijk met ver-
dooving van de schors te rijmen.

Het konijn onderscheidt zich van de andere dieren. Stroomen be-
neden 20 m.Amp. geven hier overwegend clonische krampen, terwijl
voor tonische in den regel een sterkere prikkel wordt vereischt. In
verband hiermede wijzen wij op een onderzoek van Samaja (20) die
tot het besluit kwam, dat in tegenstelling met andere laboratorium-
dieren bij het konijn ook van middenhersenen en verlengde merg uit
clonische spierkrampen kunnen ontstaan. Ook het gedrag van het
konijn tegenover dat van de andere dieren zou dan in de richting
wijzen van de mogelijkheid, dat subcorticale gedeelten sterker dan
de corticale door dezen wisselstroom worden getroffen.

De vraag, of een secundaire vcrdooving, als gevolg van vermoeienis
of uitputting van centra door de sterke prikkeling in het spel kon zijn,
beantwoordden wij ontkennend. Zelfs wanneer de doorstroomingsduur
die door de ontwerpers der methode is aangegeven met 100 % zou
overschreden worden, is hiervan geen sprake. Door onderzoek van
reflexen onderzochten wij daarna, of op eenige wijze een be-
schermende werking op de zenuwcentra van de electrische doorstroo-
ming uitging. Ook zulk een werking bleek niet te bestaan. Evenmin
vult onvolledige electrische doorstrooming een te voren opgewekte
niet-volledige narcose aan.

Wij moeten op deze gronden tot het besluit komen, dat wij in de
electrische schedeldoorstrooming een zeer sterken prikkel voor het dier-
lijk lichaam leerden kennen en op geen enkel verschijnsel de hand
konden leggen, dat op een bedwelmingstoestand of een bescherming
van het zenuwstelsel in welken vorm ook, kon wijzen.

Dat in tegenstelling hiermede vele schrijvers en sommige onder-
zoekers zich gerechtigd voelen om van „narcose" of „bedwelming"
te spreken vindt zijn verklaring voor een belangrijk deel in een niet

juiste interpretatie van de waargenomen verschijnselen. Reeds wezen
wij erop, hoe het ontbreken van den pupilreflex en den corneareflex
bevorderlijk is geweest voor het trekken van ongeoorloofde besluiten.
Hetzelfde kan van spierreflexen in het algemeen worden gezegd. Wij
zullen enkele voorbeelden noemen, die zoowel wisselstroom als onder-
broken gelijkstroom betreffen.

tw en Bary (8) trachtten de vraag of dieren bewusteloos worden
door Leduc\'sche stroomen te beantwoorden, door na de doorstroo-
ming het oogenblik vast te stellen, waarop „een bewuste reactie op
pijnprikkels terugkeerde". Daartoe werd het dier (zij gebruikten hon-
den) geknepen in zijn teenen, zijn staart of zijn ooren. Het dier werd
voor bewusteloos gehouden, wanneer het niet op deze pijnprikkels rea-
geerde op een „apparently conscious manner". Wat zij hieronder ver-
staan wordt niet aangegeven. Maar hun omschrijving, dat beenen
en nek bij de doorstrooming stijf werden en „na het openen van den
stroom convulsies optraden die verscheiden minuten konden duren"
toont aan, dat zij gebruik maakten van een proefobject, de skelet-
spieren, omtrent wier vrijheid om te reageeren gegronde twijfel bestaat.

In overeenstemming met ons bezwaar is ook hun ervaring, dat
bij doorstrooming van het merg van nek tot lende de stroom in het
algemeen alleen dan voldoende was om „analgesie" te veroorzaken,
wanneer hij tevens spierstijfheid verwekte !

Het overzicht van de literatuur, die zich bezighoudt met de vraag
naar de bewusteloosheid, door wisselstroomen op te wekken (wij me-
moreerden reeds een en ander bij de beschrijving van onze proeven)
moge beginnen met de opmerking, dat zulk een overzicht wel bijzonder
kort kan zijn. Hoe groot het aantal verhandelingen ook is, vooral in de
slachthuisliteratuur, onderzoekingen hierover zijn bijzonder schaarsch.
Men vraagt zich af, op welke gronden de dierenartsen, die de z.g.
electrische bedwelming in toepassing brengen zich beroepen.

Clark en Tweed (4) publiceerden in 1932 een onderzoek bij het
schaap, waarbij zij den arterieelcn bloeddruk registreerden. Zij kwamen
tot het besluit, dat bewusteloosheid onmiddellijk intrad, voor zoover te
oordeelen is (so far as can be judged). Dit oordeel werd gebaseerd op
het gedrag van het dier. Want, zeggen zij, was het dier niet bewusteloos
clan zou het probeeren om op de been te komen, zoodra de stroom ver-
broken werd; en het zou zonder twijfel geluiden laten hooren. Ook hier
moeten wij herhalen, dat alleen dan de spieren van skelet en van strot-
tenhoofd kunnen reageeren, wanneer zij niet door den toestand waarin
de doorstrooming haar bracht hierin worden belemmerd. En onmid-
delijk nadat de stroom is afgezet verkeeren zij zonder twijfel in kramp-
toestand, waardoor zij als indicator onbruikbaar zijn.

Battelli (2) onderzocht bij den hond en den aap wisselstroomen
van verschillende spanningen (van 120 tot 140 Volt) en met 45 wis-
selingen per sec., die in verticale richting door den schedel werden
gevoerd. Hij deelde de verschijnselen in als tonische krampen, clonische

krampen en coma; in dit laatste stadium bleef het dier liggen, om na
io—20 min. overeind te komen; de doorstroomingsduur had 2 tot
10 sec. beloopen. De vraag naar het bewusteloos zijn van proefdieren
werd niet in het onderzoek betrokken.

Met het doel deze vraag te beantwoorden werd in Engeland door
een baconfabrikant tot een Commissie het verzoek gericht, de door-
strooming van varkens en schapen te onderzoeken. Door de Commissie,
bestaande uit Symes, L. Hill en Hobday, werden in 1932 daarop een
75-tal slachtvarkens doorstroomd en gadegeslagen. Gebruikt werd een
wisselstroom van 60—70 Volt, geleverd door een toestel, aangeduid als
„Electrolethaler", dat geheel overeenkomt met het door ons gebruikte,
terwijl ook de wijze van doorstrooming en de vorm van de electroden
dezelfde was. Het korte rapport, waarin de Commissieleden hun be-
vindingen neergelegd hebben verdient onze aandacht.

De individueele rapporten van de onderzoekers stemmen met el-
kaar in zooverre overeen, dat alle drie onmiddellijke bewusteloosheid aan-
nemen, zoodra de tang was aangelegd en de stroom doorging. Symes (23)
licht deze conclusie toe door erbij mee te deelen, dat onmiddellijk
stijfheid van den romp en de ledematen intrad en dat de dieren geen
geluid gaven, zich niet verzetten, of eenig ander teeken van onbehagen
gaven. Hoe de onderzoeker zich deze uitingen voorstelt bij een dier,
waarbij de spieren onmiddellijk stijf zijn (immcdiate rigidity) zegt hij
niet nader, en is ons niet duidelijk. Dat tegelijk met het bewustzijn weer
controle over de spieren (muscular control) werd waargenomen is voor
den rapporteur een bijzonderheid, voor ons vanzelfsprekend, en vol-
komen in overeenstemming met onze reeds gegeven uiteenzetting.

Hobday (7) geeft als eenig bewijs van de onmiddellijke bewusteloos-
heid zoodra de tang was aangelegd, het negatief zijn van den cornea-
refïex; wij bespraken de waarde van dit argument reeds vroeger en
toonden zijn onbruikbaarheid aan.

Ook het besluit van Hill (6) mist motiveering. Daar de oogcentra
en het respiratiecentrum buiten werking worden gesteld door de door-
strooming, aldus Hill, is het duidelijk dat de hoogere centra, die het
bewustzijn verzorgen, en die veel gevoeliger zijn, al eerder onwerkzaam
zijn geworden. Waaruit besluit echter de schrijver dat eerstgenoemde
centra uitgeschakeld zijn ? Het eenige wat hij, het dier zonder meer
bekijkend, aan het ademmechanismc kon waarnemen was het ophouden
van de adembewegingen; dit moet, zooals wij aantoonden, evenwel
niet aan buiten werking stellen, doch integendeel aan verhoogde werk-
zaamheid van het ademcentrum toegeschreven worden. Met de centra
voor de oogbewegingen is het niet anders gesteld.

Een bijdrage tot de beantwoording van de vraag naar den toestand
van het bewustzijn bij de doorstroomde varkens leveren deze rapporten
dus geenszins.

Het onderzoek bij schapen, dat op overeenkomstige wijze plaats
had, leverde een overeenkomstig resultaat. Nog maakt het rapport

van Hobday gewag van enkele mannelijke varkens, die eenige malen
werden doorstroomd, en in den toestand van onmacht werden ge-
castreerd. Ook deze ervaringen bij drie dieren, waarvan één niet meer
bijkwam, leeren niets omtrent de gestelde vraag.

Wij herhalen dus ons besluit, dat wij bij de electrische schedeldoor-
strooming geen enkel verschijnsel dat op vermoeienis, uitputting, be-
dwelming of bescherming van het zenuwstelsel kon wijzen, vermochten
op te sporen. Kan desondanks ten opzichte van pijngewaarwordingen
en bewustzijn, die niet rechtstreeks voor onderzoek toegankelijk zijn,
een uitzonderlijke werking worden ondersteld ? Wij kunnen noch op
grond van onze experimenten, noch aan de hand van andere ons
bekende physiologische feiten deze mogelijkheid aannemelijk maken.

Dat wil niet zeggen, dat bewusteloosheid of vermindering van het
bewustzijn door deze electrische doorstrooming niet mogelijk zou zijn.
Wordt zij zoo lang voortgezet, dat de ademstilstand tot asphyxie voert,
dan zal het dier bewusteloos worden ten gevolge van koolzuurop-
hooping en zuurstofgebrek. Voor de vraag die wij hier behandelen legt
deze bewusteloosheid evenwel weinig gewicht in de schaal, omdat zij
voor haar ontwikkeling een niet onbelangrijken tijd zal vragen en het
op zijn minst onzeker is, of zij zelfs aan het einde van de 45 secunden,
den tijd dat de adembewegingen stilstonden, tot stand is gekomen.

Bewusteloosheid, die het gevolg zou kunnen zijn van pijn, veroor-
zaakt door de tetanische spierkrampen is even onzeker.

Tenslotte moet de mogelijkheid, dat een ingreep in het centrale
zenuwstelsel zoo heftig, als hier plaats heeft een toestand van „rem-
ming" zou kunnen nalaten open blijven. Wij komen dan echter tot
een gebied van woorden zonder begrip, waar elke concrete kennis en
elke basis ontbreekt.

Onderzocht werd de werking van een wisselstroom van 50, 60 en 70
Volt spanning, en 50 perioden per secunde bij de kat, den hond, het
varken, de geit, het konijn en het kalf. De stroom werd geleverd door
een apparaat, dat geconstrueerd is voor het gebruik in slachthuizen
en een transformator bevat, die op den stadswisselstroom kan aange-
sloten worden. Met behulp van twee tot een tang vereenigde electroden
werd op de door den constructeur aangegeven wijze de schedel in
dwarsche richting doorstroomd bij normale, genarcotiseerde en thala-
musdieren. Uit de proeven bleek:

1. De werking van den stroom is gekenmerkt door zijn sterk prik-
kelend effect op het cerebrospinale en het autonome zenuwstelsel.
Verlammings-, uitputtings- of verdoovingsverschijnselen doen zich
niet voor.

2. Het beeld vertoont geen punt van overeenkomst met narcose.
Daarentegen bestaan fundamenteele tegenstellingen. Bescherming voor
zenuwcentra blijkt niet van deze electrische doorstrooming uit te gaan.

3- De electrische doorstrooming vult de chemische verdooving niet
aan, werkt deze veeleer tegen.

4. De literatuur werd besproken en de daar vermelde besluiten
werden toegelicht, met name wat de machteloosheid van de dieren
betreft.

1. Battelli, F. Handb. der gesamt, med. Anwendungen der Elektrizität, her-
ausgegeben von Boruttau und Mann. Leipzig 1909, Bnd. 1, blz. 550 enz.

5. Einthoven, W. Onderzoek. Physiol. Lab. te Leiden. Tweede reeks, VII,
1908, 177.

7. Hobday, F. T. G. The Vet. Record. 12, 1932, 470.
Hobday, F. T. G. Vet. Journal. 88, 1932, 454.

12. Leduc, S., Malherbe, A. et Rouxf.au, A. Compt. rend. de la Soc. de Biol.
54, 1902, 1297.

14. Leduc, S. et Rouxeau, A. Compt. rend. de la Soc. de Biol. 55, 1903, 897;
899; 9°\'-

15. Leduc, S. Zeitschr. f. Electrother. u. physikal. Heilmeth. 5, 1903, 374 en 403.

18. Müller, M. Deutsche Schlachth. Zeit. 29, 1929, 88.
Müller, M. Veterinary Journal, 88, 1932, 452.

20. Samaja. Revue méd. de la Suisse romande 1904; meegedeeld door Battelli (i).

Dr. D. J. Kok, mede namens zijn medewerker Dr. van Harreveld sprekende,
verdeelt het vraagstuk der electro-narcose in twee deelen : ie. de beantwoording
van de academische vraag of er inderdaad narcose is of niet, en 2e. het practische
belang voor de toepassing in het slachthuis. Persoonlijk beschikt spreker over
een ruime ervaring in het gebruik van een electro-narcose ; hij doorstroomt echter
zeer lang, in vergelijking met de experimenten van Prof. Roos, en de optredende
verschijnselen brengt hij onder in een drietal stadia : ie. een excitatiestadium,
2e. een overgangsstadium met gecompliceerde verschijnselen, 3e. een narcosestadiuin.

Ten slotte stelt Dr. Kok een tweetal vragen, nl. in welke positie de dieren den
stroom toegediend kregen : vrijstaand, dan wel met gebonden ledematen ; en of
de experimenten met de thalamuskat genomen zijn in het acute stadium, dus kort
na de doorsnijding, dan wel in het chronische stadium.

voor de beenen, die zich dus vrij konden bewegen. Diverse thalamuspreparaten
werden gebruikt.

Een tegenstelling tusschen de vraag of verdooving plaats heeft eenerzijds en het
door den heer Kok genoemde practische belang anderzijds, kan spreker niet zien.
Integendeel staat of valt de bruikbaarheid van de methode met de verdooving,
die het onderwerp van het onderzoek vormde.

De doorstroomingsduur werd genomen overeenkomstig de voorschriften van den
ontwerper van de methode.

W. van der Burg : Prof. Roos noemde de ervaringen van Leduc, die zichzelf
liet doorstroomen en die absoluut niet in narcose geraakte. Er zijn echter toch
ook andere onderzoekers, die zich in electro-narcose hebben laten opereeren en
die het tegendeel beweren van Leduc.

Prof. Roos : Onze onderzoekingen hielden zich alleen bezig met den stroom
van het beschreven apparaat. Het aantal vragen dat zich hierbij voordeed was
reeds groot genoeg. In de gevallen door den heer v. d. Burg bedoeld, werden andere
stroomen gebruikt.

Dr. Postma : In het Abattoir te Amsterdam heeft men het toestel van Ir. Wein-
berger (München) beproefd. Het ontbreken van het geschreeuw der varkens
was een welkome verbetering in de slachthal. Zooals reeds werd gezegd ontbrak
ook de corneareflex bij de doorstroomde dieren, maar bij de keuring werden nog
al eens fracturen van de wervelkolom vastgesteld, en verder had men aan het abattoir
den indruk dat de dieren niet bedwelmd waren.

Verf. untersuchte die Wirkung eines Wechselstromes von 50, 60 und 70 Volt
Spannung und 50 Sekundenperioden auf Katze, Hund, Schwein, Ziege, Kaninchen
und Kalb. Den Strom lieferte ein für den Schlachthofgebrauch bestimmter Apparat,
der einen Transformator besitzt welcher dem Wechselstromnetz der Stadt ange-
schlossen werden kann. Mit Hilfe zweier zangenförmig geschlossener Elektro-
den wurde vorschriftsmässig der Schädel von normalen, narkotisierten und
Thalamustieren quer durchströmt. Die Versuche ergaben : I. Die Stromwirkung
kennzeichnet sich durch einen starken Reizeffekt auf das zerebrospinale und
auf das autonome Nervensystem. Lähmungs-, Bctäubungs- oder Erschöpfungs-
erscheinungen treten nicht auf. 2. Es ergibt sich keinerlei Übereinstimmung mit
dem Narkosebild. Dagegen obwalten fundamentelle Widersprüche. Von dieser
elektrischen Durchströmunggeht keine Beschützung der Nervenzentren aus. 3. Die
elektrische Durchströmung füllt die chemische Betäubung nicht an, sie ist eher
entgegenwirkend. 4. Das Schrifttum und die daselbst aufgeführten Schlüsse insbe-
sondere bezüglich der Ohnmacht der Tiere werden erörtert.

The author researched the action of alternating currents (Volt, of 50, 60 and
70; 50 periods a second) in the cat, dog, pig, goat, rabbit and calf. The current
was supplied by an apparatus constructed for slaughteries and containing a trans-
formator that can be switched on the town alternating current. By means of two
electrodes used as a pair of tongs the current was lead in transversal direction through
the skull of normal, narcotised and thalamusanimals, in the way indicated by the
constructor.

1. The current stimulates heavily the cerebrospinal- and the autonomie nervous
system. Symptoms of paralysis, exhausting or anaesthesia are not found.

2. The picture shows no resemblance to narcosis. In the contrary there are
fundamental contrasts. Protection of the nervous centra was not obtained by the
current.

3. The electric streaming does not complete the chemical anaesthesia but rather
works against it.

4. Literature is discussed and the conclusions found there are explained, especially
i n view of the powerlessness of the animals.

De penningmeester der Maatschappij verzoekt den leden van het Hoofdbestuur,
den leden en plaatsverv. leden van den Centralen Raad en den leden van commissies,
ingesteld door het Hoofdbestuur, hun declaraties over 1933 wel te willen inzenden
vóór 20 December a.s., opdat deze voor het afsluiten der boeken kunnen worden
voldaan. De leden van het H. B. echter eerst na de op 16 December te houden ver-
gadering.

De leden en plaatsverv. leden van den Centralen Raad zenden hun declaratie
in bij den secretaris van dien Raad, de overige rechtstreeks bij mij.

Deze afdeelingsvergadering was in hoofdzaak gewijd aan de behandeling van
het programma der Alg. Vergadering.

Onder de ingekomen stukken was o.m. een schrijven van den Diergeneeskundigen
Studenten-Kring, waarin om steun werd verzocht. De afdeeling besloot deze ver-
eeniging te steunen met het lidmaatschap à ƒ 10.—- per jaar, terwijl de voorzitter
nog de opwekking liet hooren om invididueel als lid toe te treden.

Eenige discussie werd gevoerd naar aanleiding van een schrijven van Collega
van Heusden, als secretaris van de Commissie tot onderzoek en bestrijding der
Kwakzalverij, waarin de klacht werd geuit, dat nog zoo weinig leden de toege-
zonden vragenlijst hadden beantwoord.

Vervolgens deelde Prof. Krediet nog een en ander mede over den te houden
post-universitairen cursus. Besloten werd nog eens extra hierover aan den leden
een rondschrijven te sturen.

Het programma der Alg. Vergadering werd verder afgewerkt, en gaf geen aan-
leiding tot bijzondere opmerkingen. De afdeeling kon zich geheel, wat de belangrijke
punten betreft, met de voorstellen van het Hoofd-Bestuur vereenigen.

L\'auteur examina l\'effet d\'un courant alternatif de 50,60, 70 Volts et de 50 périodes
par seconde, sur le chat, le chien, le porc, la chèvre, le lapin et le veau.

Le courant était fourni par un appareil construit à l\'usage des abattoirs, contenant
un transformateur, et adaptable au courant alternatif de la ville. A l\'aide de deux
électrodes disposés en pince, on lança obliquement, d\'après la façon indiquée
par le constructeur, un courant électrique à travers le crâne d\'animaux normaux,
anesthésiés et de chats thalamus.

1. L\'effet du courant se caractérise par une forte excitation du système nerveux
cérébro-spinale et autonome, sans manifestations de paralysie, d\'épuisement ou
ou d\'anesthésie.

2. L\'individu traité ne présente aucun symptôme de l\'animal narcotisé; au con-
traire des différences notables sont observées. Une protection des centres nerveux
n\'est pas obtenue par le courant.

3. Le passage du courant ne complète pas l\'anesthésie chimique ; au contraire
celli-ci est plutôt contrecarrée par lui.

4. Après avoir relaté les diverses publications parues à ce sujet, l\'auteur a commenté
les conclusions développées et notamment leurs relation avec l\'impuissance des
animaux.

Bij de opening, Vrijdag 13 October, des morgens om 11 uur in de groote zaal
van de Industrieele Club in het Jaarbeursgebouw worden de leden, speciaal de
afgevaardigden van de bijzondere afdeelingen, door den voorzitter welkom geheeten.

Van de ingekomen stukken leest de secretaris voor een schrijven van Prof. Dr.
Berger, die wegens ambtsbezigheden verhinderd is ter vergadering te komen en
van ons eerelid, Dr. Vrijburg, die aan de tot hem gerichte uitnoodiging om de
vergadering bij te wonen gevolg heeft gegeven. Verder is ingekomen een uitnoodiging
van het bestuur van den Diergeneeskundigen Studenten-Kring, die het H. B. en
de leden der Maatschappij na afloop van den gemeenschappclijken maaltijd uitgenoo-
digd heeft tot bijwoning van een reünie met de leden van D. S. K. in de bovenzaal
van Hotel de 1\'Europe. Ten slotte zijn binnengekomen alle mandaten van de afge-
vaardigden der bijzondere afdeelingen, waarbij bleek dat alle afdeelingen waren
vertegenwoordigd en wel als volgt :

Voorts is de presentielijst geteekend door 18 individueel stemmende leden. Aan
de mededeelingen van het H. B., zooals die in de agenda zijn afgedrukt, wordt
nog toegevoegd, dat aan het einde van 1933 als lid van het H. B. ook nog aftreedt
collega Simons voor de afdeeling Overijssel.

Voorts wordt mcdedeeling gedaan, dat het H. B. in zijn, den vorigen dag gehou-
den, vergadering Dr. Vrijburg herbenoemd heeft als lid van de redactie van het
Tijdschrift. Dr. Vrijburg, die door verschillende afdeelingen candidaat was ge-
steld, verklaarde deze benoeming aan te nemen.

In afwijking van de volgorde van de agenda stelt de voorzitter thans aan de
orde punt 9, verkiezing van een lid der Notulen Commissie. Als zoodanig wordt
de heer W. v. d. Burg benoemd.

Het rapport der Secretariaats-Commissie wordt zelf niet in bespreking gebracht,
aangezien daartegen in de afdeelingen geen bezwaren zijn gemaakt ; wel worden
de conclusies besproken naar aanleiding van het voorstel van het H. B. om tot
verkiezing van een nieuwen secretaris over te gaan, die een honorarium van ƒ 2400.—
zal genieten.

Het blijkt dal alle afdeelingen, uitgezonderd Zuid-Holland, accoord gaan met
het voorstel van het H. B. De afgevaardigden van Friesland, Noord-Brabant en
Gelderland-Overijssel merken op, dat zij dezen toestand aanvaarden als een over-
gangstoestand, maar dat moet worden aangestuurd op de aanstelling van een vol-
ledig gesalarieerden secretaris-ambtenaar. Gelderland-Overijssel laat opmerken,
dat het noodig is daarvoor kapitaalvorming na te streven.

Namens de afdeeling Zuid-Holland deelt de afgevaardigde, Dr. Overbeek,
mede, dat zijn afdeeling het voorgestelde salaris te hoog vindt. Naar de meening
van de afdeeling Zuid-Holland wordt het bestaande secretariaat gecontinueerd,
omdat het in het rapport der Secretariaats-Commissie neergelegde niet volledig

wordt uitgevoerd. Over dit voorstel heeft de afdeeling Zuid-Holland reeds een rond-
schrijven naar haar zusterafdeelingen gezonden.

De voorzitter antwoordt, dat ieder lid der Maatschappij het rapport der Secreta-
riaats-Commissie heeft kunnen bestudeeren. Het bevreemdt hem daarom, dat
thans pas deze opmerking vanuit de afdeeling Zuid-Holland wordt gemaakt. Deze
bezwaren hadden toch reeds veel eerder naar voren kunnen worden gebracht. Alle
afgevaardigden in het H. 13. hebben medegedeeld, dat de behandeling van het
rapport in hun afdeelingen practisch niet tot het maken van bezwarende opmer-
kingen aanleiding gegeven heeft. Tevens is daarbij gebleken, dat men met een
overgroote meerderheid uit de 3 conclusies aan het einde van het rapport de „goed-
koope oplossing" verlangde. Men mag dus niet langer de „gratificatie" van den
tegenwoordigen secretaris continueeren, maar moet voor het vele door den secre-
taris te presteeren werk een behoorlijke belooning uittrekken. Met het oog hierop
was het H. B. in zijn recht de thans gevolgde procedure te volgen, door het rapport
zelf niet ter sprake te brengen, maar aan de vergadering voor te stellen een nieuwen
secretaris te kiezen tegen een hoogere belooning dan de huidige geniet.

Dr. Douma trekt een analogon tusschen de besprekingen, die gevoerd zijn toen
de vleeschkeuringswet tot uitvoering moest worden gebracht en waarbij in vele
gemeenten bij het stichten van een vleeschkeuringsdienst de gemeentebesturen een
zoo goedkoop mogelijke oplossing gezocht hebben. Dit is principieel niet juist.

Men heeft zich af te vragen wat een billijke belooning is voor het werk, dat ge-
presteerd moet worden en niet hoe of men het zoo goedkoop mogelijk gedaan kan
krijgen. Tenslotte vraagt Dr. Douma aan den voorzitter of het de bedoeling is 0111
den tegenwoordigen toestand te houden en uitsluitend een anderen functionaris te
kiezen en diens belooning te verhoogen. Hierop antwoordt de voorzitter, dat het
de bedoeling is om aan het secretariaat geleidelijk uitbreiding te geven in den zin
als in het secretariaatsrapport is vastgelegd. Of de daarin uitgesproken wenschen
alle tot de volle 100 % tot uitvoering zullen komen, zal de toekomst leeren. In elk
geval moet de te verkiezen functionaris dit rapport voortdurend als een leiddraad
gebruiken bij het uitbreiding geven aan zijn werkzaamheden.

Bij de stemming over het voorstel van het H. B., n.1. de verkiezing van een secre-
taris tegen een honorarium van ƒ2400.—, blijken alle afdeelingen voor te stemmen,
uitgezonderd Zuid-Holland die 2 stemmen voor heeft en 12 tegen; voorts bracht
Gelderland-Overijssel nog 1 stem blanco uit. Van de individueel stemmende leden
was er 1 stem tegen het voorstel, zoodat dit dus met een overgroote meerderheid
is aangenomen.

Thans komt in behandeling de wijziging der Statuten. De voorgestelde wijziging
van artikel 8 wordt zonder bespreking aangenomen.

Bij de bespreking van artikel 16 merkt dr. Overbeek op, dat Zuid-Holland aan
het H. B. de bevoegdheid wil geven om het penningmeesterschap niet alleen aan
den secretaris of den ondervoorzitter op te dragen maar eventueel ook aan een
ander H. B. lid, opdat de keuze wat ruimer zal zijn. De voorzitter antwoordt hierop,
dat zulks onmogelijk is, aangezien de penningmeester krachtens de Statuten lid is
van het D. B., waarvan de leden door de Algemeene Vergadering moeten worden
gekozen.

Dr. Douma merkt op, dat in de toelichting tot de wijziging van artikel 16 gespro-
ken wordt van een „vol-ambtelijk secretariaat" en een „secretaris-ambtenaar".
Dit is toch niet in overeenstemming met wat zoo even bij de behandeling van het
H. B. voorstel omtrent de wijziging van het secretariaat is verteld. De voorzitter
geeft toe, dat de redactie van de toelichting tot verwarring aanleiding zou kunnen
geven. De qualificaties „secretaris-ambtenaar" en volambtelijk secretariaat" zijn
niet gelukkig.

Ook de voorgestelde wijziging van artikel 16 wordt zonder stemming aange-
nomen.

Thans volgt de bespreking van de voorgestelde wijziging van het Huishoudelijke
Reglement.

Bij de behandeling van de voorgestelde wijziging van artikel 16 vraagt collega
A. J. E. de Voocd, waarom men van i Juni gemaakt heeft 15 Juni en waarom niet
b.v. i Juli (tijdstip voor hetwelk de voorstellen voor de Algemecne Vergadering
bij het H. B. moeten zijn ingediend). Van Heusden antwoordt hierop, dat zulks
geschied is omdat enkele afdeelingen eind Mei of begin Juni pas vergaderen. Het
H. B. vergadert omstreeks 1 Juli en aangezien de agenda voor de Alg. Verg. in het
i Augustus nummer moet verschijnen is het H. B., door het contract met het Tijd-
schrift verplicht de copie voor 15 Juli in te dienen. Om deze reden is het bezwaarlijk
de termijn later dan 15 Juni te stellen.

Bij de behandeling van het voorstel der afdeeling Groningen-Drenthe om het
aantal plaatsvervangende leden voor den Centralen Raad van 2 op 3 te brengen
en daarbij te bepalen, dat minstens 1 dier 3 leden in Utrecht woonachtig moet zijn,
splitst de voorzitter het voorstel in tweeën. Het eerste gedeelte, n.I. om het aantal
plaatsvervangende leden van 2 op 3 te brengen, heeft het H. B. overgenomen en
dit blijkt ook in alle afdeelingen te zijn aanvaard, maar het tweede gedeelte van
het voorstel, n.1. dat een der plaatsvervangende leden in Utrecht moet wonen,
heeft geen bijval in het H. B. gevonden.

De voorzitter verzoekt daarom aan den afgevaardigde van Groningen-Drenthe
of hij bereid is dit gedeelte van het voorstel in te trekken. De afgevaardigde, collega
Anema, kan aan dit verzoek niet voldoen, aangezien zijn afdeeling hem dat niet
toegestaan heeft. Hij meent dat in Utrecht de keuze uit een groot aantal eminente
collegae makkelijk genoeg is om een plaatsvervangend lid voor den Centralen
Raad te verkiezen. Het eventueel telefonisch ter vergadering roepen van dat plaats-
vervangend lid acht hij geen bezwaar, aangezien ook de plaatsvervangende leden
de agenda van de vergadering van den Centralen Raad ontvangen en dus van te
voren hunne gedachten over de te behandelen onderwerpen kunnen laten gaan.
Om die reden meent Anema het voorstel van Groningen-Drenthe te moeten hand-
haven. Aangezien geen enkel lid of plaatsvervangend lid van den Centralen Raad
ter vergadering aanwezig blijkt te zijn, deelt van Heusden als oud-lid van den
Centralen Raad mede, dat de plaatsvervangende leden wel kennis krijgen van een
te houden vergadering en van de te behandelen onderwerpen, maar de zittingen
niet meemaken en aangezien het onderzoek van de meeste zaken in étappes geschiedt
op verschillende zittingen, acht spreker het een groot bezwaar, dat iemand inciden-
teel een gedeelte van het onderzoek in een bepaalde zaak meemaakt. Vereischt is,
dat men er geheel inzit.

Anema antwoordt hierop, dat zijn afdeeling inlichtingen heeft, dat de Centrale
Raad wel eens onverrichter zake uiteen is moeten gaan, omdat er slechts4 leden
aanwezig waren. De voorzitter antwoordt nog, dat er nergens in ons reglement
voorgeschreven staat, dat de vergaderingen van den Centralen Raad in Utrecht
moeten worden gehouden. Niet uitgesloten is, dat in de toekomst de woonplaatsen
van de leden eenmaal zoo zullen zijn, dat het practischer is om op een andere plaats
te vergaderen.

Bij de bespreking van de verkiezing van leden voor den Centralen Raad wordt
door Dr. Overbeek nog mededeeling gedaan van een voorstel zijner afdeeling,
waarbij de mogelijkheid geopperd wordt, dat ook leden van het H. B. en wel maxi-
maal 2, lid kunnen zijn van den Centralen Raad. De voorzitter acht dit ongewenscht
en meent, dat het beter is, dat de leden van het H. B. geen zitting hebben in den
Centralen Raad.

Dr. Overbeek ontvangt op het voorstel van de afdeeling Zuid-Holland slechts
den steun van de afdeeling Noord-Holland (Sieswerda), zoodat ingevolge art. 51
van het Huidhoudelijk Reglement, daar niet het vereischte aantal van 3 afgevaar-
digden is verkregen, het niet verder in behandeling kan komen.

Thans wordt gestemd over het voorstel der afdeeling Groningen-Drenthe, waarbij
blijkt, dat men met algemeene stemmen er voor is om het aantal plaatsvervangende
leden van den Centralen Raad op 3 te brengen. Bij het tweede gedeelte van het
voorstel, n.1. dat een dier plaatsvervangende leden in Utrecht woonachtig moet

zijn, blijkt dat behalve de stemmen der afdeeling Groningen-Drenthe, slechts t
der aanwezige individueel stemmende leden nog voor dit voorstel is en dat verder
alle andere afdeelingen en de overige individueel stemmende leden tegen het voor-
stel zijn, zoodat het dus niet wordt aangenomen.

Nu dit gedeelte van het voorstel der afdeeling Groningen-Drenthe verworpen is.,
richt Anema nog een verzoek aan de afdeelingen n.1. om met den wensch van de
afdeeling Groningen-Drenthe bij het kiezen van leden voor den Centralen Raad
zooveel mogelijk rekening te houden.

De voorgestelde wijzigingen van art. 49, 75 en 76 worden zonder bespreking
aangenomen. Slechts wordt door den voorzitter nog een opmerking gemaakt, dat
in de agenda een kleine fout geslopen is met betrekking tot art. 75, waar in plaats
van de 1 Juli aflevering, de 15e Juli had hooren te staan.

Bij de bespreking van art. 77, waarbij men door een wijziging de verplichting
aan de candidaat-leden, om ook het Tijdschrift te betrekken, wil laten vervallen,
maakt Prof. de Blieck de opmerking, dat hij het toch wel op principieele gronden
gewenscht acht de studenten te verplichten tot het nemen van een studenten-abon-
nement op ons Tijdschrift. Prof. van Oijen antwoordt hierop namens de redactie,
dat practisch gesproken iedere student ons Tijdschrift leest. Het komt menigmaal
voor, dat in één huis 2 of 3 studenten wonen en het is onnoodig, dat daar dan 2 of
3 Tijdschriften komen, vooral ook omdat men door. het verplichtend stellen van het
studentenabonnement de contributie voor de candidaatleden tot een ongewenschte
hoogte opvoert. Hierna wordt ook de voorgestelde wijziging van artikel 77 aange-
nomen.

Bij de bespreking van de voorgestelde wijziging van art. 81 verwijst Dr. Reitsma
naar wat het vorig jaar in de Algemeene Vergadering door de afgevaardigde van
de afdeeling Gelderland-Overijssel met betrekking tot dit punt is te berde gebracht.
Hij deelt mede, dat zijn afdeeling het gewenscht vindt een scheiding te trekken
tusschen de waarnemers, die lid zijn van de Maatschappij en de waarnemers, die
dit niet zijn. Hij meent, dat aan de eersten geen vergoeding moet worden gevraagd,
en aan de niet-leden onzer Maatschappij wel. In zijn afdeeling is men van oordeel,
dat onze Maatschappij deze kleine diensten wel aan hare leden kan bewijzen,
zonder dat zij daarvoor een vergoeding behoeven te geven.

Ten Thijf. deelt mede, dat hij het ongewenscht acht onder de waarnemers een
scheiding te maken tusschen leden der Maatschappij en niet-leden der Maatschappij.
De gevraagde vergoeding zal de waarnemer zeer gaarne opbrengen. De kosten die
telken jare aan telefoongesprekken en telegrammen en porti worden gemaakt schat
hij op eenige tientallen guldens. Wanneer de bemoeienissen van het bureau van
plaatsvervangers zich zelf bedruipen, behoeft hij geen onderscheid te maken tusschen
plaatsvervangers, die hij „goedkoop" kan bereiken, of die slechts met verzending
van dure draadberichten kunnen worden bereikt. Zulks is in het belang van de
leden, die om een waarnemer vragen. Bovendien geven verschillende jonge afge-
studeerde collegae zich op voor het lidmaatschap der Maatschappij, terwijl zij pas
kunnen worden aangenomen op de eerstvolgende H. B.vergadering, die nog wel
eens maanden lang op zich kan laten wachten. Gedurende dien tijd zouden zij dus
verplicht zijn de retributie aan de Maatschappij te betalen, hoewel zij het niet
kunnen helpen, dat zij nog niet aangenomen zijn als lid.

De voorzitter vraagt of het voorstel der afdeeling Gelderland-Overijsel steun
vindt in de vergadering. Slechts collega Eshuis wenscht het voorstel namens de
afdeeling Overijssel te steunen, naar hij uitdrukkelijk mededeelt slechts uit princi-
pieele overwegingen. Aangezien de vereischte steun dus niet verkregen wordt brengt
de voorzitter het voorstel der afdeeling Gelderland-Overijssel niet in stemming
en is de wijziging van art. 81 conform het voorstel van het H. B. dus aangenomen.

Thans komt aan de orde punt 6 der agenda, de verkiezing van een nieuwen
voorzitter. De voorzitter verzoekt de collegae Sala, Simons en Dr. Postma zich te
willen belasten met de waarneming van het stembureau.

dat met 216 stemmen en 1 blanco tot voorzitter gekozen is Prof. Dr. Krediet,
welke mededeeling door de aanwezigen met applaus wordt begroet.

De voorzitter richt zich na het bekend worden van dezen verkiezingsuitslag tot
Prof. Krediet en zegt dat het hem nog meer waard is te weten, wie tot voorzitter
verkozen is, dan de algemeene stemmen waarmede hij gekozen is. Het is zeker niet
gemakkelijk om een nieuwen voorzitter voor onze Maatschappij te kiezen, maar
spreker is overtuigd, dat wij hier „the man in the right place" zullen krijgen. De
voorzitter wenscht hem bij het besturen der Maatschappij den steun toe, dien spreker
zelf steeds in zoo ruime mate genoten heeft en wenscht hem namens de Maatschappij
van harte geluk met deze benoeming.

Prof. Krediet bedankt den voorzitter voor diens woorden en de leden voor de
groote eer, die zij hem te beurt hebben laten vallen. Hij had wel gedacht tot voor-
zitter te zullen worden gekozen, maar had toch niet durven denken alle stemmen
uit alle afdeelingen te zullen krijgen. Spreker voelt het als een zware last op hem
drukken, als men verwacht, dat hij het voorzitterschap zoo zal vervullen, dat er
geen aanmerking te maken zal zijn, maar belooft niettemin zijn uiterste best te zullen
doen bij het vervullen van zijn plicht. Het goede voorbeeld, dat onze huidige voor-
zitter thans reeds zoo lange jaren gegeven heeft, zal hij voor oogen houden en de
uitslag der stemming is hem bij voorbaat reeds een waarborg voor de medewerking,
die hij bij het vervullen van zijn functie zoozeer zal behoeven.

Thans staat de ondervoorzitter van Heusden op en doet namens de grootst moge-
lijke meerderheid van het H. B. aan de vergadering het voorstel aan den aftredenden
voorzitter Dr. Dhont het eere-lidmaatschap der Maatschappij aan te bieden.

De voorzitter, verrast door het feit, dat men zulks buiten hem om in het H. B.
heeft kunnen klaar spelen, wordt verzocht dit voorstel in de vergadering te doen
behandelen, doch zulks is niet noodig, het wordt bij acclamatie aangenomen.

Dr. Dhont is onder den indruk van het eere-lidmaatschap, dat hem op deze
wijze aangeboden is en dankt voor de bijzondere wijze, waarop men dit tot stand
gebracht heeft. Spreker herinnert er aan hoe hij aanvankelijk tegen het bekleeden
van deze functie heeft opgezien, maar memoreerde, hoe op een goeden dag collega
Dr. Overbeek en Dr. Büchli bij hem kwamen met het verzoek een candidatuur
voor het voorzitterschap der Maatschappij aan te nemen. Collega Kroes deed
hetzelfde verzoek per brief. Dit is het allereerste begin geweest van zijn voorzitter-
schap, van welke functie hij is gaan houden; het is hem altijd een vreugde geweest
op te kunnen gaan naar een vergadering, hetzij een Algemeene Vergadering of een
H. B.vergadering, of een bijeenkomst van eenige commissie en hij heeft zijn functie
altijd naar beste kunnen vervuld. Tenslotte betuigt Dr. Dhont zijn diep gevoelde
erkentelijkheid voor het aangeboden eere-lidmaatschap.

Hierna staat Dr. Vrijburg op en stelt de vergadering voor het niet bij dit
eere-lidmaatschap te laten en ofschoon ons reglement een dergelijke functie niet
kent, Dr. Dhont niet alleen tot eere-lid, maar ook tot eere-voorzitter verkiezen,
waartoe onder bijval van de vergadering besloten wordt. Ook hiervoor deelt
Dr. Dhont mede zeer erkentelijk te zijn.

Aangezien besloten is om een nieuwen secretaris te verkiezen, die ƒ 2400.— ho-
norarium zal genieten, kan overgegaan worden tot verkiezing van dezen functiona-
ris, ingevolge het voorstel in punt 7 der agenda vervat. De verkiezing blijkt tot
resultaat te hebben, dat op van Heusden zijn uitgebracht 198 stemmen, op Dr.
Büchli i stem en stem blanco.

De voorzitter wenscht naar aanleiding van den uitslag dezer verkiezing collega
van Heusden geluk met zijn benoeming. Hij is er van overtuigd, dat van Heusden
zijn nieuwe functie met een zelfde nauwgezetheid en liefde zal vervullen, waarmede
wij zijn werk in de Maatschappij op verschillende gebieden tot dusver hebben leeren
kennen. De secretaris toch is vaak meer nog dan de voorzitter het middelpunt in
de vereeniging, waarom alles draait en persoonlijk heeft hij zoozeer van de kwali-
teiten van van Heusden kunnen profiteeren als de kapitein, die er op vertrouwt,
dat de stuurman de goede koers houdt.

Van Heusden is verrast met nagenoeg algemeene stemmen in de nieuwe functie
te zijn beroepen. Hoe zich die functie zal uitbreiden, moet worden afgewacht. Voor
een groot gedeelte is het een credietverkiezing. Hij zegt evenwel toe, getrouw aan
het neergelegde in het rapport der secretariaats-commissie, aan welk rapport hij
zelf zijn medewerking heeft verleend, zijn functie te zullen uitbreiden. Meer dan
iemand anders is de secretaris in zijn werk afhankelijk van den steun van anderen.
Van dien van den voorzitter en de leden van het H. 13. is spreker overtuigd. Onder
de leden in de diverse afdeelingen zijn er evenwel nog velen, wier belangstelling
voor de Maatschappij zich niet verder uit dan het betalen van contributie en het
ontvangen van het Tijdschrift. Dat moet, zoo mogelijk, anders worden en daar-
voor zal spreker zijn best doen.

Thans richt de voorzitter woorden van waardeering en dank tot den aftredenden
secretaris ten Thijf.. Hij betreurt het, dat tijdsgebrek den secretaris noopte te be-
danken, aangezien hij voor het vervullen van deze functie bewezen heeft ongetwij-
feld de kwaliteiten te bezitten. De uitbreiding van het secretariaat maakt het even-
wel onmogelijk deze functie als een „bijbaantje" voor de avonduren op te vatten.

Ten Thije antwoordt hierop, dat hij de werkzaamheden voor het secretariaat
steeds met vreugde en opgewektheid heeft vervuld. Zeker kan hij ronduit verklaren,
dat de hoeveelheid dezer werkzaamheden hem is tegengevallen. Waren het aan-
vankelijk de vele extra bemoeienissen bij de wijziging van Statuten en Huishoudelijk
Reglement, later, bij het inslaan van een meer maatschappelijke richting onzer
Maatschappij, bleek het, dat de hoeveelheid correspondentie met de bijzondere
afdeelingen en individueele leden en het werk in de commissies, waar de secretaris
qualitate qua zitting in moest hebben, heel vaak zoo omvangrijk werd, dat de
avonduren meestal niet genoeg waren; daardoor hoopte zich het werk op, dat
spreker voor zich als zijn zwarte lijst beschouwde, n.1. van zaken, die eigenlijk nog
moesten worden afgedaan, maar waar men eenvoudig niet aan toe kwam. Niemand
is dan ook zoo overtuigd geweest van zijn tekortkomingen als spreker zelf en het is
daarom in het belang der Maatschappij geweest, dat hij van harte heeft meegewerkt
als secretaris der Secretariaats-Commissie bij het tot stand brengen van dit nieuwe
secretariaat. Zich richtend tot zijn opvolger van Heusden, zegt de secretaris, dat
hij aan niemand liever dan aan hem juist het secretariaat zou overdragen, omdat
hij overtuigd is, dat van Heusden deze functie zal vervullen op de wijze als spreker
voor zichzelf steeds zou hebben gewenscht. Van de H.13.leden was er niemand, die
zoo nauwgezet alles controleerde als van Heusden en van niemand heeft hij ook
zooveel kritiek ondervonden, maar het was een kritiek, die altijd bij voorbaat wel-
kom was, omdat zij steeds de „zaak" en nooit den „persoon" betrof. Het is daarom,
dat ook hij zijn opvolger veel voldoening in zijn nieuwe functie toewenscht.

Na de pauze stelt de voorzitter aan de orde de verkiezing van een ondervoorzitter.
Dc toestand, die in art. 27, 5de lid van het Huishoudelijk Reglement onder oogen
is gezien, heeft zich in deze vergadering voorgedaan, n.1. dat een lid van het D.B.
tot een andere functie in dat bestuur is verkozen, zoodat de vergadering in de nieuw
ontstane vacature zal moeten voorzien.

Het is daarom, dat de voorzitter aan dc orde stelt de verkiezing van een onder-
voorzitter.

Naar aanleiding van deze mededeeling vraagt de afgevaardigde van Noord-
Brabant, collega Bos, het woord en zegt dat zijn afdeeling als ondervoorzitter gaarne
zou willen zien iemand, die in de practijk, werkzaam is als hoedanig de afdeeling
haar voorzitter Kirch, aanbeveelt, die in zijn afdeeling, zoowel als in het H. B.
als elders, reeds blijken gegeven heeft iemand te zijn, dien men vol vertrouwen in
de functie van het ondervoorzitterschap zou verkiezen.

Eshuis zegt namens de afdeeling Overijssel, dat in dezen tijd de practici hoe lan-
ger hoe meer in het gedrang komen. Zijn afdeeling acht het dan ook gewenscht,
dat de nieuwe voorzitter den steun van een practicus, of althans van iemand, die

veel voeling met de practijk houdt en haar nooden en behoeften door en door kent,
naast zich zal hebben. Als zoodanig noemt zijn afdeeling collega Tenhaeff te Leeu-
warden.

Hibma deelt namens de afdeeling Friesland mede, dat ook zijn afdeeling Tenhaeff
heeft aangewezen voor de bekleeding van het ondervoorzitterschap.

Xamens de afdeeling Zuid-Holland deelt Dr. Overbeek mede, dat zijn afdee-
ling den vroegeren ondervoorzitter collega v. d. Burg te \'s Gravenhage weer candidaat
stelt voor het ondervoorzitterschap. Het verheugt hem, dat de heer van der Burg
zich een candidatuur heeft laten welgevallen, nadat hij aanvankelijk van het aan-
vaarden van een candidatuur afgezien had. De wijze waarop collega v. d. Burg
het ondervoorzitterschap-pcnningmeesterschap gedurende 6 jaren heeft vervuld
is zoodanig, dat een nadere aanbeveling van deze candidatuur achterwege kan
blijven.

Sieswerda, zegt dat men in de afdeeling Noord-Holland met de woorden van
Dr. Overbeek volkomen accoord gaat.

Alsnu wordt tot stemming overgegaan en als uitslag van de verkiezing meldt
collega Sala namens het stembureau, dat zijn uitgebracht op :

v. d. Burg 92 stemmen, Kirch 67 stemmen, Tenhaeff 64 stemmen, v. d. Berg
Zwolle) 1 stem, zoodat er een herstemming moet plaats vinden tusschen v. d. Burg
en Kirch. Bij deze herstemming verkrijgt v. d. Burg 131 stemmen en Kirch 93,
zoodat tot ondervoorzitter gekozen is collega v. d. Burg.

De voorzitter wenschtden nieuw gekozene van harte geluk met den uitslag van deze
verkiezing en memoreert diens punctualiteit en helder oordeel over vereenigings-
zaken, waarvan wij in het H.B. reeds zoo meermalen mochten profiteeren. Het
verheugt hem dat collega v. d. Burg weerkeert in het H. B. en nog wel in het D. B.
en hij hoopt, dat v. d. Burg naast den nieuwen voorzitter met voldoening werk-
zaam zal zijn.

De nieuw gekozen ondervoorzitter dankt voor die vriendelijke woorden en zegt,
dat hij hoopt aan de gestelde verwachtingen te zullen voldoen.

Bij de verkiezing van diverse functionarissen ingevolge punt 8 der agenda brengt
de voorzitter tijdens het opnemen der stemmen de daarop volgende punten der
agenda ter tafel, zoodat de behandeling dezer punten telken male onderbroken
wordt door vermelding van een uitslag van een verkiezing door collega Sala, wat
het afwerken van de agenda bevordert en aan de behandeling van de volgende
punten geen afbreuk blijkt te doen. In dit verslag wordt daarom de chronologische
volgorde verbroken van mededeeling te doen van den uitslag dier verkiezingen.

Allereerst wordt overgegaan tot verkiezing van een voorzitter van den Centralen
Raad, waarvoor de aftredende voorzitter der Maatschappij, Dr. Diiont, door de
meeste afdeelingen candidaat is gesteld. Dr. Overbeek stelt voor om deze candida-
tuur bij acclamatie te bevestigen, doch omdat de Centrale Raad ook rechtsprekend
college is, dat eventueel hooge boete kan opleggen, wordt uit juridische overwegingen
de benoeming bij acclamatie achterwege gelaten en wordt de vereischte schriftelijke
stemming gehouden. De uitslag is dat op Dr. Dhont als voorzitter van den Centralen
Raad zijn uitgebracht 202 stemmen en 1 blanco.

Dr. Dhont zegt bij het hooren hiervan zich te hebben afgevraagd of hij met het
oog op zijn leeftijd, deze functie wel zou mogen aanvaarden. Toen wij 2 jaar geleden
collega v. d. Slooten als voorzitter van den Centralen Raad gekozen hebben,
waren wij allen overtuigd thans een functionaris te hebben gekozen, die bij uitstek
geschikt was voor het moeilijke en weinig benijdenswaardige werk, dat voor den
voorzitter van den Centralen Raad was weggelegd. Spreker had zich in de benoe-
ming van v. d. Slooten oprecht verheugd. Nu de omstandigheden er toe geleid
hebben, dat hij v. d. Slooten\'s opvolger wordt als voorzitter van den Centralen
Raad, zegt spreker dat hij deze moeilijke functie naar beste kunnen zal vervullen
en dus in de leiding van den Centralen Raad hoopt bij te dragen tot het bestaan
van zoo goed mogelijk collegiale toestanden en samenwerking in onze Maatschappij.

Na de verkiezing van een voorzitter van den Centralen Raad wordt de verkiezing
gehouden voor een lid van den Centralen Raad in de vacature Klauwers.

Namens de afdeeling Groningen-Drenthe merkt Anema op, dat thans een inspec-
teur van de V. A. D. den Centrale Raad verlaat als lid. Zijn afdeeling meent, dat
er ook een inspecteur moet terug komen, als hoedanig zij aanbeveelt collega ten
Hoopen.

Na de gehouden verkiezing blijkt, dat van de 200 uitgebrachte stemmen ten
Hoopen er 142 op zich vereenigd heeft. Voorts zijn uitgebracht op Vullinohs
25 stemmen, Rutgers (Friezenveen) ig stemmen, P. J. de Jong (Culemborg)
7 stemmen, Kranenburg 2 stemmen en op een 4-tal andere leden ieder 1 stem,
terwijl er 1 stem blanco was, zoodat ten Hoopen bij eerste stemming is verkozen.

Nog een derde vacature in den Centralen Raad moet vervuld worden n.1. de
vacature van Heusden, die door zijn overgang naar het D. B. der Maatschappij
het lidmaatschap van den Centralen Raad moest neerleggen.

Door verschillende afdeelingen is in deze vacature candidaat gesteld collega
P. J. de Jong te Culemborg, terwijl collega Kranenburg door de afdeeling Zuid-
Holland candidaat werd gesteld en Vullinghs door de afdeeling Limburg.

Eshuis wenscht nog een candidaat te noemen voor den Centralen Raad. Wij
hebben in het college in de eerste plaats noodig iemand, die de belangen der practici
kan behartigen en die blijk gegeven heeft op de gedragingen, vooral van de jongeren,
die in deze moeilijke tijden nog wel eens buiten de streep gaan, invloed te kunnen
uitoefenen. Hij noemt daarom den naam van collega Rutgers te Friezenveen, die
de candidaat is voor deze functie voor de afdeeling Overijssel.

Versélewel de Witt Hamer deelt mede, dat in de afdeeling Limburg voor
deze vacature Vullinghs candidaat is gesteld.

De uitslag van de stemming is, dat als lid van den Centralen Raad in de vacature
van Heusden 226 stemmen zijn uitgebracht, waarvan collega P. J. de Jong er 124
op zich vereenigt. Verder verkreeg Rutgers (Friezenveen) 47 stemmen, Vullinghs
24 stemmen, Kranenburg 23 stemmen, ten Hoopen 5 stemmen en werden er
blanco uitgebracht 3 stemmen, zoodat gekozen is P. J. de Jong, Culemborg.

Tenslotte wordt als plaatsvervangend lid voor den Centralen Raad, vacature
ten Hoopen, die tot lid gekozen is, verkozen collega Klauwers, die reeds in alle
afdeelingen was gecandideerd. Van de 224 uitgebrachte stemmen verkreeg collega
Klauwers er 199, terwijl er 24 stemmen blanco werden uitgebracht en 1 op Winter.

Hiermede was een eind gekomen aan de vele verkiezingen, die de agenda van
deze vergadering vermeldde en de voorzitter zei uit aller naam dank aan de com-
missie voor stemopneming, de H.B.leden Sala, Simons en Dr. Postma, die hun
werk zoo hebben verricht, dat de vergadering zonder stoornis de overige agenda-
punten tegelijkertijd heeft kunnen afwerken.

Van deze werd het eerst aan de orde gesteld punt 10, het verslag van de geldmid-
delen der Maatschappij en der diverse fondsen.

Al de verschillende rekeningen en verantwoordignen werden onveranderd goed-
gekeurd. Slechts maakte Dr. Reitsma namens de afdeeling Gelderland-Overijssel
een opmerking naar aanleiding van de afrekening van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde, waarbij hij mededeelt, dat de begrooting van het Tijdschrift voor
het jaar 1932 met een bedrag van ƒ 1697.— is overschreden. Wel waren er bijzondere
omstandigheden, die zulks billijkten, maar principieel acht spreker dit onjuist.

v. Heusden antwoordt hierop, dat de toegestane ƒ 11000.— bij de begrooting
slechts met een bedrag van ƒ 1 73.— is overschreden. Naar sprekers meening moet
het totale bedrag genoemd worden en moet men niet gaan kijken naar de afzon-
derlijke posten, waarin deze begrooting gesplitst is.

Prof. van Oijen deelt als penningmeester van de redactie van het Tijdschrift
mede, dat het hooge bedrag, dat Dr. Reitsma noemt, is ontstaan doordat de redactie
buiten de Maatschappij om gelden heeft gekregen, zoo b.v. een aanzienlijk bedrag
voor de financiering van het feestnummer van het Tijdschrift, dat uitgegeven
werd ter gelegenheid van het Jubileum van Prof. Wester en voor de beschrijving

van de nieuwe gebouwen der Rijksseruminrichting. Wanneer men vast hield
aan de opvatting door Dr. Reitsma medegedeeld, zou men van dergelijke bijzondere
aanbiedingen geen gebruik mogen maken, omdat dan de begrooting overschre-
den werd.

Ook de oud-penningmeester van het H.B., collega v. d. Burg, acht het inzicht
van de afdeeling Gelderland-Overijssel onjuist, aangezien zonneklaar gebleken
is, dat uit de gelden van de Maatschappij niet meer uitgegeven is dan krachtens
het reglement uitgegeven mag worden.

Alsnu komt aan de orde de behandeling van het reglement van het D. F. van
EsvELüfonds. De voorzitter stelt allereerst de afgevaardigden in de gelegenheid
naar voren te brengen, wat over de voorgestelde wijzigingen in hunne resp. afdee-
lingen is kenbaar gemaakt.

Anema deelt mede, dat men in de afdeeling Groningen-Drenthe het reglement
van het van EsvELDfonds nog wil wijzigen zoodanig, dat het nog meer dan thans
het geval is, een liefdadige strekking krijgt. De oudere leden, die van Esveld ge-
kend hebben weten, dat hij nog meer bekend stond als kameraad en als helper
dan als iemand, wiens wetenschappelijke navorschingen zijn geheele leven in beslag
namen. Spreker citeert uit de notulen, wat in de Algemeene Vergadering van het
jaar 1923 door het H.B. is gezegd bij de behandeling van het reglement van het
van EsvELDfonds in die vergadering. Eveneens citeert hij uit die notulen, wat de
afgevaardigde voor de afdeeling Gelderland-Overijssel, collega P. J. de Jong,
destijds gezegd heeft, over een toekomstige liefdadige strekking van het fonds. Het
is daarom, dat de afdeeling Groningen-Drenthe aan art. 3 van het voorgestelde
concept-reglement een sub C wil toevoegen, waarin bepaald wordt, dat deze baten
ook bestemd zullen worden tot vergrooting van het ondersteuningsfonds en voorts
wil zijn afdeeling art. 5 zoodanig veranderd hebben, dat de helft van de netto jaar-
lijksche rente besteed wordt voor wetenschappelijke doeleinden en de andere helft
gestort wordt in het ondersteuningsfonds.

De voorzitter antwoordt collega Anema, dat art. 5 geheel gaat in de richting,
als door Groningen-Drenthe wordt bedoeld. De oorspronkelijke bedoeling van de
stichters van het van EsvELDfonds is geweest, dat dit fonds zou worden bestemd
voor het uitschrijven en beloonen van prijsvragen. Door de nu voorgestelde wijziging
wordt door het H.B. beide doeleinden, dus zoowel het wetenschappelijke als het liefda-
dige, tegelijk nagestreefd, waardoor men naai zijn meening in de goede richting gaat.

Ten Thije voegt er nog aan toe, dat de historie van dc laatste 20 jaren heeft
geleerd, dat dc baten van het van EsvELDfonds slechts zeer sporadisch worden
bestemd voor wetenschappelijke doeleinden. Indien zich dus in het beheer van
het van EsvELDfonds door het H.B. eenige continuiteit manifesteert en dat mag
wel verwacht worden, dan zal in de meeste jaren van de rente van het van EsvELD-
fonds niets worden gebruikt voor wetenschappelijke doeleinden en dan komt deze
geheele rente, zoodra zij ƒ 700.— of meer bedraagt en die tijd zal niet ver meer
afzijn, ten goede aan het ondersteuningsfonds. Het voorstel van Groningen-Drenthe
beoogt, dat de halve netto opbrengst in het ondersteuningsfonds wordt gestort ;
bij een zelfde beheer als tot dusver zal bij aanneming van het voorstel van het H. B.
als regel de geheele rente in het ondersteuningsfonds worden gestort. Wanneer
de afdeeling Groningen-Drenthe het geven van een liefdadige strekking aan het
van EsvELDfonds dus zooveel mogelijk wil bevorderen, met welke principieele
bedoeling spreker het overigens wel eens kan zijn, raadt hij uit practische overwe-
gingen aan, om het voorstel van Groningen-Drenthe in te trekken en dat van het
H.B. aan te nemen, omdat de bedoeling van dc afdeeling Groningen-Drenthe
dan in veel sterker mate zal worden bereikt.

Hiervoor heeft Anema echter geen toestemming, zoodat de voorzitter vraagt of
het voorstel van de afdeeling Groningen-Drenthe gesteund wordt. Deze steun
blijlt uit, zoodat het verder niet in behandeling kan worden genomen. Hiermede
is het reglement voor het van EsvELDfonds zooals het H.B. het heeft voorgesteld
voor een tijdvak wederom van 10 jaren vastgesteld.

Het voorstel van het H. B. tot opheffing van het reglement van het ondersteunings-
fonds (punt 12 der agenda) wordt zonder bespreking aangenomen.

v. d. Burg heeft daar ondermeer in opgemerkt, dat voor ons Tijdschrift een
kleiner bedrag is uitgetrokken dan het vorige jaar. Hij beveelt daarom aan in het
Tijdschrift niet meer op te nemen de uitgebreide verslagen en afrekingen der ver-
schillende fondsen. Men kan het daarin meegedeelde in een samenvattend uittreksel
in het jaarverslag publiceeren en de leden van het H.B. kunnen kennis nemen
van de uitgebreide verslagen.

Dr. Overbeek merkt naar aanleiding van de begrooting van het Tijdschrift
nog op, dat de laatste post, n.1. een bijdrage van ƒ 200.— in de uitgaven van de
Acta Veterinaria, hier ten onrechte in de begrooting van het Tijdschrift is geboekt,
volgens de meening van de afdeeling Zuid-Holland.

Prof. v. O ij en antwoordt hierop, dat de redactie voor het geval zou kunnen komen te
staan, dat zij aan een bepaald artikel gaarne een of 2 vellen druks van het Tijdschrift
zou geven, maar dat het geheele artikel te groot is om in het Tijdschrift op te nemen.
Wordt nu een dergelijk artikel uitgegeven in de Acta Veterinaria dan kan het Tijd-
schrift de kosten voor een of 2 vel druks bijdragen voor de financiering van het
nummer der Acta en den jaargang van het Tijdschrift een of 2 vel druks in omvang
inkrimpen. Telkenmale als een nummer der Acta moet worden uitgegeven moet
de begrooting de goedkeuring van het H.B. wegdragen.

Dr. Reitsma ondersteunt de opmerking van Dr. Overbeek. Wij krijgen hier
naast elkaar 2 soorten van uitgaven, n.1. die voor het Tijdschrift en die voor de
Acta. Uit de kas van het eene kan nu met goedvinden van het H.B. worden over-
geheveld naar de kas van het andere.

Ook de oud-penningmeester v. d. Burg is het uit begrootings-technisch stand-
punt volkomen eens met de opmerking der beide vorige sprekers.

Besloten wordt nu, dat een aparte post op de begrooting gebracht wordt groot
J200.— voor de Acta Veterinaria en dat de post voor het Tijdschrift met een even
groot bedrag zal worden verminderd, dus op f 9500.— zal worden gebracht.

Naar aanleiding van de begrooting van het Tijdschrift merkt Hibma nog op, dat
in de vergadering van zijn afdeeling, nog al wat gesproken is over het Tijdschrift.
In 1926 stelde de afdeeling Friesland reeds voor om de bijdrage van de Maatschappij
aan het Tijdschrift te brengen op ƒ 9000.— waaraan de nadrukkelijke voorwaarde
verbonden werd, dat deze uitgave ook niet mocht stijgen. Het is daarom dat de
afdeeling het bedrag van ƒ 9700.— weer terug wil brengen tot ƒ 9000.—.

Namens de afdeeling Overijssel steunt Eshuis dit voorstel. Ook in de afdeeling
Gelderland-Overijssel heeft men over de bijdrage van de Maatschappij aan het
Tijdschrift lang gesproken.

Dr. Reitsma vraagt waarom geen gevolg gegeven wordt aan den in het rapport
der Secretariaats-Commissie voorgestelden omvang voor ons Tijdschrift van 80 vel.

Prof. van Oijen deelt hierop mede, dat de 90 vellen omvang nu al terug zijn ge-
bracht tot 84 vel. De sprong naar 80 vel is hem te groot, wanneer het niet absoluut
noodig is.

De afgevaardigde van Noord-Brabant, collega Bos, laat een geheel ander geluid
hooren dan de afgevaardigden, die voor hem het woord gevoerd hebben. In Noord-
Brabant heeft men een felle actie gevoerd juist voor uitbreiding van het Tijdschrift,
vooral met clinische lessen, voor welke uitbreiding men zich ten slotte financieele
offers zou moeten getroosten.

Volgens v. Heusden heeft de Secretariaats-Commissie in haar rapport voorge-
steld ƒ gooo.- aan het Tijdschrift ten koste te leggen, wanneer de résumé\'s in de
vreemde talen door den secretaris-ambtenaar zouden worden vervaardigd. Thans
moet daar een bedrag van ƒ 350.— voor worden betaald, zoodat volgens het rapport
men eigenlijk tot ƒ g350.— zou kunnen gaan en daar is deze begrooting van f g700.—
aan het Tijdschrift slechts ƒ 300.— boven.

Xaar aanleiding van de woorden van Prof. van Oijen, dat de 84 vellen voor
het komende jaar bedoeld zijn als overgang naar de 80 vel, trekt Hibma het voor-
stel van de afdeeling Friesland in.

Prof. van Oijen stelt nog de vraag, wat men nu wenseht voor 1934 ƒ9500.- -
ten koste leggen aan het Tijdschrift, of een Tijdschrift van 84 vel uitgeven. Wanneer,
wat niet onmogelijk is, de drukkosten nog zullen dalen, mag toch een Tijdschrift
van meerderen omvang worden uitgegeven, wanneer men maar niet de ƒ 9500.—
■overschrijdt.

Bij de bespreking voor de begrooting van het Diergeneeskundig Jaarboekje deelt
Dr. de Graaf mede, dat de afdeeling Utrecht gaarne zou zien, dat om de 2 jaar
•een jaarboekje werd uitgegeven en dat men telkens na 1 jaar door een apart inleg-
blaadje de veranderingen zou aangeven, die tot dusver noodzakelijk worden.

Prof. van Oijen deelt mede, dat alleen al in de ledenlijst, die voor onze leden
het voornaamste gedeelte van het jaarboekje uitmaakt, telken jare reeds honderd-
tallen veranderingen noodzakelijk zijn. Ook in de besturen van afdeelingen en
vereenigingen komen telken jare io-tallen veranderingen voor. Het is daarom,
dat hij aanneming van het voorstel der afdeeling Utrecht ontraadt.

Dr. Reitsma stelt voor namens de afdeeling Gelderland-Overijssel om het jaar-
boekje van 10J vel omvang op gj vel terug te brengen. Het geheele begin tot de
ledenlijst zou kunnen vervallen.

v. Heusden antwoordt hierop, dat de posttarieven op veler verzoek in elk geval
behouden blijven. De maten en gewichten enz. zullen vervallen, waardoor de
redactie van het jaarboekje zelf reeds § è 1 vel druks bezuinigt op het Jaarboekje.
Hierdoor wordt verdere behandeling van het voorstel der afdeeling Gelderland-
Overijssel overbodig.

Bij voortgezette behandeling van de begrooting werden nog enkele inlichtingen
gevraagd en opmerkingen gemaakt van minder belang. Slechts Dr. Reitsma deelt
nog namens de afdeeling Gelderland-Overijssel mede, dat wij zullen hebben te
streven in de toekomst naar een volledig gesalarieerd secretaris-ambtenaar. Als
grondslag daarvoor heeft men in onze Maatschappij noodig een kapitaal. De kapi-
taalvorming moet daarom worden aangemoedigd. Het is daarom, dat zijn afdeeling
voorstelt op deze begrooting op te brengen een pro memorie post voor kapitaal-
vorming om aan het streven tot kapitaalvorming uitdrukking te geven, waarmede
bij de samenstelling van toekomstige begrootingen rekening kan worden gehouden.

Thans brengt de voorzitter in bespreking een voor den aanvang der vergadering
door de afdeeling Groningen-Drenthe schriftelijk ingediend voorstel, dat gesteund
wordt door 3 afgevaardigden van andere afdeelingen, n.1. door de collegae Eshuis,
Hibma en Sieswerda, namens wicn evenwel verklaard wordt, dat zij het voorstel
hebben onderteekend, niet omdat zij het er mede eens waren, maar om het in be-
spreking te kunnen brengen. Het voorstel beoogt bij de aanneming van de Statuten-
wijziging met het aanvragen van de Koninklijke goedkeuring te wachten tot na
de Algemeene Vergadering van 1934, omdat wel eens zou kunnen blijken, dat
wij als secretaris noodig hebben iemand, die buiten onze Maatschappij staat. Ge-
dacht wordt aan een jurist.

De voorzitter zou aanneming van dit voorstel funest achten, want dan hebben
wij in het komende jaar geen penningmeester in onze Maatschappij, die krachtens
de bovengenoemde Statutenwijziging moet worden aangewezen door het H.B.

Anema verdedigt namens de afdeeling Groningen-Drenthe het voorstel. Hij
meent, dat in de toekomst blijken kan, dal wij een jurist noodig hebben en dit is
een reden, waarom zijn afdeeling met dit voorstel voor den dag komt.

Tenhaeff stelt de vraag waarom de afdeeling Groningen-Drenthe met deze
gedachte niet voor den dag gekomen is bij de behandeling van het rapport der

Secretariaats-Commissie, of nog liever waarom heeft zij deze meening niet aan
de Secretariaats-Commissie tijdens haar werkzaamheid kenbaar gemaakt. Het
is veel te laat om thans met het voorstel voor den dag te komen. Om die reden
wenscht hij er geen steun aan te verleenen.

De secretaris ten Thije deelt nog mede, dat hij reeds eenige jaren van het H. B.
plein pouvoir heeft om bij voorkomende gelegenheden juridische adviezen in te
winnen. Doch practisch komt dit hoogstens 2 of 3 maal per jaar voor en de kosten
zijn gering ; zelfs al zou het in de toekomst vaker noodig zijn, dan nog zouden wij
makkelijk ons een juridische adviseur kunnen uitkiezen. Naar zijn meening heeft
iemand, die meent dat een jurist de functie van secretaris in onze Maatschappij
kan vervullen, niet de flauwste notie, van wat er in het secretariaat omgaat. De secre-
taris moet aan alle kanten geworteld zijn in het veterinaire milieu, moet daarin
van alle markten thuis zijn, moet overal zijn persoonlijke relaties hebben en moet
alle werken in onze veterinaire samenleving persoonlijk kunnen beoordeelen. E11
dat kan een buitenstaander stellig niet en ook nooit zoo Ieeren als iemand, die
in de veterinaire wereld is opgegroeid.

Aangezien blijkt, dat het voorstel van de afdeeling Groningen-Drenthe door
niemand gesteund wordt, kan het niet verder in behandeling komen.

Hierbij vraagt Dr. te Hennepe allereerst inlichtingen over de werkzaamheden
van den Centralen Raad. De voorzitter verwijst naar een verslag, dat in het voor-
jaar gestaan heeft in ons Tijdschrift over de werkzaamheden van den Centralen
Raad over 1932. Het volgend voorjaar kunnen wij weer een dergelijk verslag tege-
moet zien.

Verschillende andere collegae uiten er hun misnoegen over, dat wij zoo weinig
hooren van het werk van den Centralen Raad. Verschillende kwesties worden
genoemd, die al zeer geruimen tijd, soms langer dan een jaar, aanhangig zijn bij
den Centralen Raad, terwijl er nog geen uitspraak is gevallen. Kircii vraagt of het
niet gewenscht is, dat de Centralen Raad telken male na behandeling van een
zaak, die daarvoor geschikt is en die van algemeen belang is, kennis geeft in het
Tijdschrift.

Dr. Overbeek leest uit het verslag van de laatste H.B. vergadering het gedeelte
voor, dat gaat over dc handelingen van het lid Dr. de Zeeuw. Gebleken is. dat de
Centralen Raad van deze handelingen zeer tijdig kennis heeft gekregen. Nu in Octo-
ber hebben wij nog geen uitspraak van den Centralen Raad. Het blijkt buiten-
gewoon jammer, dat geen der leden of plaatsvervangende leden van den Centralen
Raad ter vergadering aanwezig is. Ter elfder ure komt het plaatsvervangend lid
ten Hoopen ter vergadering, die mededeelt, dat de Centrale Raad sedert 1 Juli
niet meer bijeen geweest is.

De voorzitter deelt mede, dat hij persoonlijk over het werk van den Centralen
Raad teleurgesteld is geweest en zegt toe zijn best te zullen doen, dat onder zijn
leiding hierin zoo spoedig mogelijk verandering zal komen. Zij, die kritiek uit-
oefenen, dienen intusschen te bedenken, dat de Centrale Raad nog pas kort aan
zijn bij uitstek moeilijke taak bezig is en dat hij door het bedanken van een 2-tal
leden en langdurige ongesteldheid van zijn waarnemend voorzitter, zeer bemoeilijkt
was in zijn functie. Er hebben dus wel buitengewone omstandigheden gegolden,
die veel verontschuldigen en hopelijk zal in de toekomst daarin verbetering worden
gebracht.

Verder merkt collega Hoffmann bij de rondvraag nog op, dat de apotheken der
dierenartsen onder controle staan van de inspecteur van de V. A. D.; niet evenwel
de apotheken der kwakzalvers. Bij deze laatsten is een onderzoek b.v. naar bedwel-
mende middelen en verdoovende middelen onmogelijk. Spreker is hierover reeds
bij een officier van Justitie geweest en heeft ervaren, dat bij de huidige wetgeving
daaraan niets is te doen. Hij wil daarom gaarne deze opmerking ter kennis brengen
van de commissie ter bestrijding van de kwakzalverij.

Nadat gebleken is, dat niemand meer het woord verlangt sluit de voorzitter het
huishoudelijk gedeelte der vergadering, nadat Dr. Vrijburg uit naam der aanwe-
zigen hem dank heeft gebracht voor zijn leiding.

Er was nog een geruimen tijd beschikbaar voor een gezellig samenzijn, alvorens
om half zeven een 42-tal collega\'s zich vereenigden aan een gemeenschappelijken
maaltijd in het Jaarbeursgebouw, waarbij Prof. Wester en Prof. Roos (Prof. Kla-
renbeek was verhinderd), onze sprekers op de wetenschappelijke vergadering, mede
aanzaten als gast. Er heerschte een gezellige stemming en onder de speeches waren
er natuurlijk verschillende op den scheidenden voorzitter, Dr. Dhont.

Na afloop van den maaltijd staken wij het Vreeburg over naar hotel de 1\'Europe,
waar de bezoekers der vergadering tot het bijwonen van een reünie waren uitge-
noodigd door den Diergeneeskundigen Studenten Kring, bij verkorting D. S. K.
lil vorige jaren werd deze reünie verzorgd door de Diergeneeskundige Faculteit
van het U. S. C. en later in afwisseling met die van Unitas. In zeker opzicht, waartoe
ook behoort het organiseeren dezer jaarlijksche reünie, heeft D. S. K. de functie
dezer beide studenten-faculteitsvereenigingen overgenomen en het spreekt van-
zelf, dat de jongelui hun beste beentje hadden voorgezet om deze reünie te doen
slagen. Een volledig succes was daarvoor ook hun welverdiend loon. Een groot
aantal studenten en vele dierenartsen waren vereenigd in de groote tooneelzaal
van 1\'Europe, toen de voorzitter van D. S. K., de heer D. J. B. Rutgers ons het
welkom toeriep namens zijn vereeniging. Spr. vond gelegenheid hierbij woorden
van dank te spreken voor den steun onzer Maatschappij, in raad en daad genoten,
die bij de oprichting en in het eerste levensjaar van D. S. K. zoo zeer van noode
was.

De nadruk werd er nog eens op gelegd, dat D. S. K. niet beoogt te zijn een her-
boren Absyrtus, daar datgene, wat Absyrtus bood, thans gezocht moet worden in
de groote, algemeene studentenorganisaties. D. S. K. propageert dan ook steeds
tot een dier organisaties toe te treden, want van onze veterinaire studenten was een
in verhouding tot andere faculteiten veel te groot percentage, „nihilist".

Dat zij in haar streven aanstonds succes kon oogsten, stemt tot voldoening, want
van de nieuw aangekomen studenten is ruim 60 % lid eener groote studenten-
organisatie en daarmee gaat onze faculteit aan de spits harer zusterfaculteiten.

Namens de Maatschappij sprak Dr. Dhont woorden van dank aan het bestuur
van D. S. K.

De voorzitter van D. S. K. bleek ook nog over andere qualiteiten dan het han-
teeren van den voorzittershamer te beschikken, want een groot deel van het cabaret-
programma werd gevuld door nummers, door hem samengesteld w.o. een zangspel
in drie bedrijven. Ook lang nadat het „officieele" programma was afgeloopcn
bleven vele reünisten en studenten bijeen.

\'s Anderen daags, des Zaterdags om half elf werd een begin gemaakt met de
wetenschappelijke vergadering, die ditmaal werd gehouden in de groote dinerzaal
van het Jaarbeursrestaurant, welke door de aanwezigen geheel gevuld was.

Bij den aanvang roept de voorzitter allen aanwezigen het welkom toe, in het
bijzonder den genoodigden en onzen Belgischen collega Dr. Nijs uit Diest, die
telken jare onze vergadering pleegt te bezoeken. Voorts memoreert dc voorzitter
de enkele dagen geleden plaats gehad hebbende benoeming van een onzer leden
tot hoogleeraar in de veterinaire anatomie aan de faculteit voor veeartsenijkunde
der Vlaamsche Universiteit te Gent, n.1. collega J. de Regt, tot dusver assistent
van Prof. Krediet.

Ten slotte zegt Dr. Dhont er zich in te verheugen dat hij in deze Algemeene
Vergadering het welkom kan toeroepen aan een nieuwe bijzondere afdeeling n.1.
aan die der actieve paardenartsen, die op hun verzoek in de voorlaatste Hoofdbe-
stuursvergadering als een aparte afdeeling zijn erkend. Het is met vreugde dat de
voorzitter dit feit ter kennis der vergadering brengt, die door een krachtig applaus
haar instemming met deze woorden betuigt.

De secretaris leest kennisgevingen voor van den president-curator, Dr. J. P.
Fockema Andreae en van den secretaris van het college van curatoren, Dr. L.
Baron de Geer van Jutphaas, die tot hun spijt wegens ambtsbezigheden waren
verhinderd aanwezig te zijn.

Bij het begin van onze bijeenkomst noodig ik U allereerst uit een
hulde te brengen aan hen, die voor goed van ons zijn heengegaan, maar
daarom niet uit onze gedachten zijn verdwenen.

Er zijn mannen uit onzen kring verdwenen, die onuitwischbare sporen
hebben achtergelaten. Daarbij denk ik aan onzen collega Prof. Dr. H.
M. Kroon, die ons zoo onverwacht ontviel in zijn volle werkzaamheid
en dien wij altijd in onze vergaderingen mochten ontmoeten en die ons
in zijn groote trouwhartigheid steeds zijn wijzen raad gaf;

aan den nestor onzer Maatschappij Dr. j. Mazure, een door allen
geacht, door velen bemind collega, die èn om zijn karakter, zoowel
als om zijn kunde een schitterende figuur in onze kringen mag worden
genoemd !

Deze beiden hebben zich als vooraanstaande figuren in het Hoofd-
bestuur onzer Maatschappij bizonder onderscheiden.

Verder werden van ons weggenomen de collegae van Nes, Wiersum,
Plet, Veenstra en de Fluiter, die zich allen op hun eigen wijzen
sympathieën hebben weten te verwerven en een welbesteed leven
achter zich hadden, waarom hun nagedachtenis zal blijven.

Doch ook onder de jongeren richtte de dood zijne verwoestingen
aan, met groote deelneming vernamen wij het verscheiden van onze
makkers Heering, Reisinger, Driessen en Dr. v. d. Heijden, die
aan het begin hunner loopbaan aan hun huisgezin en vrienden werden
ontnomen.

Zij allen rusten in vrede ! Menigmaal zullen onze gedachten in eer-
bied bij hen verwijlen.

Al. H. Ik zou mij zeer gelukkig achten, wanneer ik in de laatste
vergadering, die ik mag leiden, U niets dan goeds voor de naaste
toekomst zou kunnen voorspellen, maar helaas ! De sombere vooruit-
zichten, die ik reeds in de vorige jaren naar voren bracht zijn zich
aan het verwezenlijken en er begint een noodtoestand te heerschen,
die op velen onzer zwaar drukt. Onze patiënten gaan voortdurend in
waarde achteruit, vele eigenaren van deze zijn aan langzame ver-
arming ten prooi, wat moet de strijd om het bestaan voor ons dus steeds
moeilijker worden.

Deze toestand baart ook Uw Hoofdbestuur groote zorgen en al
meenen sommige buitenstaanders, dat de zaken wel eens langs ons
heengaan en er meer voor de individueele leden kon gedaan worden,
dan zeg ik hen van deze plaats, dat zij de zaken niet van den goeden
kant bezien en vergeten de oude waarheid, „dat de beste stuurlieden

steeds aan den wal staan". Ik bedoel hiermede niet, dat het Hoofd-
bestuur nimmer gefaald heeft, maar ik zou hiermede willen waar-
schuwen tegen de verleiding, die zoo licht opkomt, om in tegenspoed
dadelijk een zondebok te zoeken, waarop men zijn tegenspoed kan
wreken. Laten zij die ontevreden zijn zich zelf eens afvragen : zou ik
het beter doen ? En laten zij ook bedenken, dat de verhoudingen waar-
onder gearbeid wordt op verschillende plaatsen zoo hemelsbreed van
elkander afwijken.

Hierbij denk ik aan de ongepaste wijze, waarop door enkelen hun
misnoegen is te kennen gegeven over de overeenkomst, die tusschen
het H. B. en de pluimvee-vereenigingen was aangegaan in zake entingen
tegen diphtherie. Men heeft zich daarover uitgelaten in bewoordingen,
die niet als welgevoegelijk kunnen worden aangemerkt en de schrijvers
zelf meer nadeel doen dan hen, op wie zij toornden. En dit alles ondanks
het overleg, dat dezerzijds vooraf met de meest in de zaak betrokken
collegae gepleegd was !

Hebben de opstandigen in deze zich wel voldoende rekenschap
gegeven van de moeilijkheden, die zich voordoen bij het tot stand
brengen van een overeenkomst, die zoo eenigszins mogelijk, voor allen
en in het geheele land moet kunnen gelden ? Een verder bewijs voor
de naar mijn oordeel bestaande onervarenheid op dit gebied : in een
der Afdeelingen is de wensch uitgesproken, dat voortaan bij het sluiten
van overeenkomsten steeds de Afdeelingen zouden worden gehoord.
Dat is wel het toppunt van onbekendheid met de wijze waarop over-
eenkomsten moeten worden tot stand gebracht. Bovendien is het een
miskennen van de taak van het Hoofd-resp. Dagelijksch Bestuur.
Men vergeet bij het uiten van dergelijke wenschen, dat de leden van het
H. B. de vertrouwensmannen moeten zijn in wier handen de belangen der
leden worden gelegd en op wier bekwaamheid en geschiktheid men
rekent. Zij moeten de leiders en niet de volgers zijn.

Blijken zij de kennis en ervaring daarvoor te missen, dan moet
men hen door anderen vervangen of trachten hen te overtuigen dat
zij den verkeerden weg bewandelen. Een mederegecrcn van anderen
in de uitvoering van zaken is onbestaanbaar !

In de laatste jaren hooren wij zoo dikwijls den eisch : wij moeten
meer in de richting van vakvereeniging gaan, maar hebben zij, die
dien wensch propageeren, de juiste voorstelling van de gevolgen, die
daaraan verbonden zijn ? Ik zelf ben niet in staat daarop een voldoend
antwoord te geven, omdat ik niet weet wat er aan een vakvereeniging
vast zit. Een dergelijke vereeniging lijkt mij steeds onvereenigbaar met
ons vrije beroep. Ik zeg nogmaals, dat ik niet competent ben daarin
een uitspraak te doen en had zoo gaarne gewild, dat wij voor deze
vergadering een bevoegd spreker hadden kunnen vinden om deze
zaak eens duidelijk voor ons uiteen te zetten. Dit is helaas niet gelukt,
maar ik hoop dat men eens ernstig over deze zaak zal nadenken en tot

een beslissing zal komen. Voor den rustigen gang van zaken in onze
maatschappij acht ik dit van uitnemend belang !

In den laatsten tijd is het ons gebleken, dat er een zekere onrust be-
gint te groeien, die tot het gevolg heeft een minder goedgezinde be-
oordeeling van de handelingen van het Hoofdbestuur, natuurlijk gevolg
van den huidigen tegenstand en daarom vergeeflijk. Maar M. H.
wees voorzichtig, bedenk dat tegenspoed niet moet leiden tot onderling
krakeel en onverdiende verwijten, maar integendeel tot samenwerking,
tot billijke beoordeeling van wat men ziet gebeuren. Door eendracht
en saamhoorigheid alleen kunnen we den draak bestrijden, die in deze
moeilijke tijden het bestaan nog moeilijker maakt, ik bedoel de kwak-
zalverij, de door leeken zoo gebenedijde, door de wetenschap veraf-
schuwde !

Het H.B. benoemde dit jaar een commissie, die tot taak kreeg een
onderzoek te doen naar den omvang van het kwaad en de middelen
tot bestrijding ervan, voorzeker een wijze daad, maar met onzekerheid
omtrent het resultaat. Een van de belangrijkste zaken in deze materie
is de handel en het gebruik van sera en entstoffen en de invoer daarvan
uit het buitenland, omdat hier de groote oorzaak ligt van de uitbreiding
van het enten door onbevoegden en gevolgelijk de opbloei der kwak-
zalverij in de laatste jaren. Het in 1929 uitgebracht rapport van de te
dezer zake ingestelde Commissie bracht de goede oplossing, maar had
geen enkel practisch gevolg en het kwaad woekerde voort. Het is moei-
lijk te gelooven, dat in dezen tijd de vruchten van het werk der Com-
missie wel zullen kunnen worden geplukt, maar toch moeten middelen
en wegen daartoe in het brandpunt onzer belangstelling staan.

In verband met deze zaak breng ik gaarne van deze plaats namens
de Maatschappij een woord van hulde aan onzen steeds diligenten
collega Tenhaeff, die met niet genoeg te prijzen volharding heeft
medegewerkt, om inzake het enten door leeken een uitspraak van den
Hoogen Raad der Nederlanden te verkrijgen, die voor ons van buiten-
gewoon belang is. Collega Tenhaeff aan U onzen dank daarvoor !

Ik zou over dit onderwerp nog veel meer kunnen zeggen, maar
het woord van den Voorzitter bij de opening dezer vergadering mag
den tijd der officieele sprekers niet in beslag nemen.

M. H. In moeilijke dagen ben ik tot den voorzittersstoel gekomen
en ik verlaat hem helaas in nog moeilijker omstandigheden van geheel
anderen aard. Moge het mijn opvolger gegeven zijn, met ons aller
medewerking ons schip koers te doen houden !

Een applaus beloonde den voorzitter voor deze rede, die door den druk der tijden
helaas niet in optimistischen toon kon zijn gesteld.

Direct daarna begon Prof. Dr. J. Roos zijn met lichtbeelden opgeluisterde rede
over „Electrische doorstrooming bij dieren" (zoogenaamde electronarcose), die
apart in het tijdschrift zal verschijnen, voor de pauze nog gevolgd door een mede-
deeling van Prof. Dr. B. Sjollema over de oorzaak en behandeling van likzucht
bij dieren. Ook van deze voordracht komt een verslag in het tijdschrift.

Na de pauze, toen alle leden hun plaats in de vergaderzaal weer hadden opge-
zocht, brak allereerst het gewichtige oogenblik aan van de uitreiking van het eerste
exemplaar der Dr. h.c. J. J. F. DHONT-medaille aan onzen scheidenden voorzitter.
De aanbieding geschiedde door den oud-ondervoorzitter onzer Maatschappij,
collega W. van der Burg, die als woordvoerder optrad namens het comité dat
zich ten doel had gesteld Dr. Dhont bij diens aftreden als voorzitter te huldigen
en die daarbij de volgende redevoering uitsprak :

Eenige maanden geleden hebben enkele Uwer vrienden, allen voor
en na Uw medewerkers waar het de behartiging van de belangen van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde betrof, beraadslaagd, hoe zij
U, bij het door ons reglement voorgeschreven nederleggen van de
18 jaren lang door U op meesterlijke wijze vervulde functie van voor-
zitter onzer Maatschappij, eenigszins naar verdienste zouden kunnen
huldigen.

Dat op heden, naast een uit het hart gesproken woord van grooten
dank, voor alles wat door U als voorzitter voor de Nederlandsche
dierenartsen in die voorbije 18 jaren werd verricht en voor de wijze
waarop, een bijzondere huldiging niet kon en niet mocht ontbreken,
stond reeds lang van te voren bij ons allen vast. Al was het niet in woor-
den uitgesproken, het stond ons in het hart gegrift.

Bij onze overleggingen was dan ook slechts sprake van de wijze,
waarop, daar wij rekening hadden te houden met de ongunst der tijden,
die ons tot ons groot leedwezen een aan de bekende Schotsche zuinig-
heid herinnerende beperking in de daarvoor uit te trekken middelen
oplegde.

Met ons bescheiden plan, voor de uitvoering waarvan Uwe welwil-
lende medewerking noodig was, hebben wij dan ook slechts te voor-
schijn durven komen, U kennende als wars van alle groot gedoe. Ty-
peerend daarvoor was Uw vraag, toen ik U ter zake polste : waaraan
heb ik dat verdiend ?

Aan mij, als helaas de eenige nog in het leven zijnde oud-onder-
voorzitter, die gedurende zes jaren het voorrecht heeft gehad om bij
de beraadslagingen in hoofdbestuurs- en algemeene vergaderingen
aan Uw rechterhand te zitten, zonder nochtans U de diensten van
zoo\'n hand ooit te hebben bewezen — zoozeer waart ge steeds voor
Uw niet altijd gemakkelijke taak berekend — valt de groote eer te
beurt om U heden eenigermate antwoord op de toenmaals gestelde
vraag te geven.

Met het oog op den beperkten tijd daarvoor beschikbaar, kan ik
dit helaas slechts in zeer korte trekken doen en moet ik mij bepalen
tot het weergeven van enkele, zoo objectief mogelijk gekozen, aan-
teekeningen uit Uw schitterende, gelukkig nog ongeschreven, conduite
als Voorzitter onzer Maatschappij.

Bestaande uit de H.H. : W. van der Burg (Voorzitter), A. v. Heusden, Prof
Dr. G. Krediet, wijlen Dr. J. Mazure, K. Schuytemaker, J. H. ten Thije. Dr.
H. A. Vermeulen en Dr. A. Vrijburg.

In 1915 werd U, toenmaals, in verband met de vele werkzaamheden,
verbonden aan de verantwoordelijke betrekking van directeur van het
eerste groote gemeentelijk slachthuis, nog geen vaste bezoeker van onze
vergaderingen, onder nadere goedkeuring, den voorzittershamer als
het ware in de hand gedrukt en door de vergadering daarin met alge-
meene stemmen bevestigd.

Getuigde zulks in die ongewisse tijden, toen het gedaver der kanonnen
van over onze zuidelijke grenzen tot ver in Holland voortdreunde, toen
alles, ook in ons land, op maatschappelijk gebied op zijn grondvesten
schudde en de belangen der dierenartsen in velerlei opzicht op ernstige
wijze bedreigd werden, niet van een ongewoon vertrouwen in Uwe
geschiktheid voor de functie van Voorzitter ?

Een dergelijk vertrouwen, Geachte Eerevoorzitter, ontstaat niet
geheel spontaan. Het moet gebaseerd zijn geweest op Uw kwaliteiten
als directeur van het abattoir te Rotterdam zoowel als mensch, de
grondslagen van Uw prestige onder Uw collega\'s in engeren en meer
uitgebreiden zin.

Sober en kenschetsend voor Uw persoonlijkheid was, na Uw woord
van dank voor die bevestiging, de zinsnede uit Uw mond : ik hoop,
dat men in zijn verwachtingen niet teleurgesteld zal worden.

Daarna werd de gewichtige agenda van de vergadering, waarop
o.m. de kwestie van het melkonderzoek en de voorstellen tot reorgani-
satie van onze Maatschappij voorkwamen, ter hand genomen. Wie
de moeite neemt om de notulen dier belangrijke vergadering in Septem-
ber 1915 nog eens te herlezen, zal het opvallen, hoe weinig bij de dis-
cussies door U zelf het woord werd genomen. Feitelijk slechts éénmaal,
tijdens de uitvoerige gedachtenwisseling over afdeelings- contra groeps-
vertegenwoordiging in het Hoofdbestuur, waarbij er door U met klem
op werd gewezen, dat de laatste fataal moest worden geacht, aangezien
er voor bijzondere belangen geen plaats is in onze Maatschappij. Ik
zou hieraan toe willen voegen, een weloverwogen uitspraak, door U
terecht tot heden gehandhaafd.

Reeds deze eerste vergadering, door U geleid, gaf den leden den
indruk, dat hun keuze van een voorzitter een juiste was geweest. En
hoezeer werd die indruk, welke zij mede naar huis namen, in volgende
jaren een overtuiging !

Uit den aard der zaak kan het niet in mijn bedoeling liggen om het
25-tal algemeene vergaderingen, waaronder een 7 buitengewone, die
U hebt voorgezeten, de revue te doen passeeren. Een enkelen keer
echter wil ik een greep doen uit Uw openingsreden, die als een kostbaar
gerecht weldra op het „menu" van de jaarlijksche algemeene vergade-
ringen mochten prijken.

Het is o.m. hierin, dat U blijken hebt gegeven van Uw liefde voor
en toewijding bij het dienen van de belangen der Nederlandsche dier-
geneeskunde. Nimmer hebt Gij geschroomd om Uwe meening te ken-
nen te geven, ook al was zij in afwijking met die van gezaghebbende
dan wel hooggeplaatste personen. Hierbij denk ik aan Uw stelling

nemen inzake de aansluiting van de Veeartsenijkundige Hoogeschool
bij de Universiteit alhier, naar aanleiding van een uit den catheder
verkondigd inzicht, dat zulks moest worden ontraden. Verder Uwe
afwijzing van een mogelijke splitsing van de Rijksseruminrichting en
Uwe kritiek op het samensmelten van de beide Veeartsenijkundige
Diénsten, zonder dat de betrokken instanties ter zake waren gehoord.

Andere malen was de vleeschkeuring, haar geschiedenis of haar
uitvoering naar de wet, welke aanvankelijk niet al te best van stapel
wilde loopen, een onderwerp van beschouwing. Kortom alle belang-
rijke diergeneeskundige vraagstukken van den dag, zooals o.m. de
kwestie van een serumwet en de zoo nauw daarmede samenhangende
kwakzalverij werden door U behandeld en van Uw standpunt van die-
renarts en man van rijpe levenservaring belicht.

Ook ons, den dierenartsen in het algemeen, hebt Gij Uw kritiek
niet gespaard; vermanend, somswijlen berispend, was die niettemin
opbouwend, opbeurend en aanmoedigend, vooral toen in de steeds
moeilijker wordende jaren, als gevolg van vernietiging van rieëele
waarden, ook de hoogere, de moreele begonnen te wankelen of werden
vertreden.

In vergaderingen waart Gij de rustige en ondanks het klimmen
Uwer jaren, de onvermoeide leider, steeds volkomen op de hoogte der
zaken. Zelf weinig het woord voerend, hadt Gij de bijzondere gave
om eiken spreker het volle pond te geven en toch de zaken tot een be-
vredigend einde af te wikkelen.

Geen wonder, dat de Alg. Vergadering in 1921, om U als Voorzitter
te kunnen handhaven, na vroegtijdige voorbereiding door twee afdee-
lingen afzonderlijk, ,,de wet verzette" en de gelukkige mogelijkheid
opende om U tot op den dag van heden in den voorzitters-stoel te doen
blijven.

Intusschen was ook van andere zijde waardeering uitgesproken.
Voor U als dierenarts door de toekenning van het doctoraat honoris
causa ter gelegenheid van het eeuwfeest van ons diergeneeskundig
onderwijs en voor U als onzen Voorzitter door de benoeming tot
officier in de orde van Oranje-Nassau. Het was collega de Leur,
die in die vergadering U speciaal naar aanleiding van dit laatste feit
als tolk van allen woorden van hulde en van dank voor Uwe ver-
diensten als Voorzitter toesprak.

Met vermelding dezer verdiensten in vergaderzaal en bij de behan-
deling van de honderd en een aangelegenheden in het Hoofdbestuur
in die lange jaren, is geenszins voldoende naar voren gebracht, wat Gij
alles voor onze Vereeniging en voor tal van collega\'s persoonlijk hebt
verricht. Voor een Voorzitter, die zijn taak verstaat, valt er heel wat
te doen, dat niet zoo aan de openbaarheid wordt prijsgegeven. En Gij
waart het, die, indachtig aan de aloude waarheid, dat men door be-
sprekingen op het daarvoor juist gekozen oogenblik heel wat meer kan
bereiken dan met lange missives, steeds bereid werd gevonden om
mondeling bij de autoriteiten of besturen van vereenigingen onze

belangen te bepleiten om langs dezen weg het beoogde doel, zoo niet
altijd te bereiken, dan toch in vele gevallen te benaderen.

Daarvoor zijn bijzondere eigenschappen, als tact, algeheele beheer-
sching van het te behandelen onderwerp, slagvaardigheid en menschen-
kennis noodig.

En deze eigenschappen, die Gij in groote mate bezit, hebt ge steeds
met volle overgave, ook zelfs, wanneer Gij persoonlijk daarvan geen
doorslaggevende resultaten meendet te mogen verwachten, ten behoeve
onzer vereeniging in het veld gebracht, om niet te spreken van de tal-
looze malen, dat ge persoonlijk goeden raad hebt gegeven aan collega\'s,
die daaraan behoefte hadden en zich tot U wendden.

Het kan U dan ook niet bevreemden dat — zooals reeds werd opge-
merkt — het van te voren bij onze Commissie vast stond, dat op heden
een bijzonder blijk van hulde aangewezen was; immers een volk, dat
zijn verdienstelijke mannen niet eert, is en decadence en hetzelfde geldt
voor een vereeniging. Gelukkig is zulks met de onze nog niet het geval,
zooals gisteren is gebleken uit Uw benoeming met algemeene stemmen
tot eere-voorzitter onzer Maatschappij.

Onze Commissie heeft gemeend en ik ben overtuigd, dat de aanwezige
leden daarmede ten volle zullen instemmen, dat met woorden van
dank en het besluit van gisteren, waarvan de indruk na enkele jaren
in de herinnering der leden min of meer zal zijn vervaagd, U bij lange
niet het volle pond zou zijn gegeven. Een meer blijvende hulde aan Uw
persoon en Uw naam is noodig om ook in de toekomst de herinnering
aan U, onzen beminnelijken en verdienstelijken oud-voorzitter, levendig
te houden.

Ter bereiking van dat doel heeft zij gemeend te moeten trachten een
Dr. h.c. J. J. F. dhont-medaille in te stellen, bestemd om uitgereikt
te worden aan hen, die zich voor de Maatschappij voor Diergenees-
kunde bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt. Dank zij dc groote activi-
teit van mijn mede-functionarissen in onze Commissie en den daad-
werkelijken steun van enkele honderden onzer leden, wier namen U
zult aantreffen in een voor U bestemd album, is zij daarin mogen
slagen.

Een groot voorrecht acht ik het om het eerste exemplaar daarvan,
in goud geslagen, aan U te mogen uitreiken, in de hoop, dat U dit
blijk van waardeering van de zijde van Uw vereerders en vrienden
uit den boezem onzer Maatschappij zult willen aanvaarden en dat wij
U ondanks Uw hoogen leeftijd nog vele jaren in ons midden zullen
mogen begroeten en van Uw voorlichting en opbeuring bij het be-
wandelen van den moeilijken weg, die ongetwijfeld voor onze vereeni-
ging en vele onzer leden persoonlijk in het zicht is, nog lang zullen
mogen profiteeren.

Het zal U, die gisteren de U met algemeene stemmen opgedragen
functie van Voorzitter van den Centralen Raad heeft aanvaard, zeer
zeker aan den goeden wil daartoe niet ontbreken.

overhandig U hierbij het eerste exemplaar daarvan, prijkende met
Uwe door kunstenaarshand vervaardigde beeltenis en voorzien van een
toepasselijke inscriptie.
Ik heb gezegd.

In een eindeloos applaus, zooals niet vaak op onze vergaderingen wordt gehoord,
betuigden alle aanwezigen hun bijval met deze woorden. In deze oogenblikken
mocht onze voorzitter uit de breede lagen onzer Maatschappijleden de bewijzen
ontvangen van de waardeering en sympathie, die hij met zijn persoon en leiding
zich alom in onze Maatschappij heeft weten te verwerven.

De plaquette zelf, uitgevoerd in de ateliers van Cornelis Begeer, Oudkerkhof
te Utrecht, is Go m.m. in diameter en werd in goud afgeslagen. Zij draagt aan de
voorzijde de beeltenis van Dr. Dhont, omgeven door het randschrift : Dr. h. c.
J. J. F. Dhont en aan de keerzijde ,,Dr. h. c. J. J. F. Dhont, voorzitter der Maat-
schappij voor Diergeneeskunde 1915—1934". Door een smal randje is dit rand-
schrift afgescheiden van een groot middenvak, waarin men leest : „aangeboden
uit hoofde van bijzondere verdiensten ten opzichte van de Maatschappij voor

de uitreiking eener medaille de naam van den begiftigde kan worden gegraveerd.
Deze eerste maal was er ingevuld natuurlijk „Dr. h. c. J. J. F. Dhont".

Ieder der aanwezigen roemde de fraaie uitvoering der plaquette, zoowel als de
goede gelijkenis en Dr. Dhont zelf dankte, geroerd en onder den indruk van deze
bewijzen van verknochtheid.

Bij de plaquette werd aangeboden een in perkament gebonden album met op-
dracht en bevattende de namen van hen, die in dit huldeblijk hadden bijgedragen,
een en ander samengesteld door den Utrechtschen teekenaar Dik van Luin.

Hierna werd de wetenschappelijke vergadering voortgezet met een voordracht
van prof. dr. A. Klarenbeek over „de hond en de Weilsche ziekte", waarna prof.
dr. J. Wester aan de hand van een aantal lichtbeelden en een film sprak over
„hydrocephalia interna".

Alle voordrachten werden met aandacht door de aanwezigen aangehoord en door
een korte gedachtenwisseling gevolgd. De voordrachten zullen t. z. t. afzonderlijk
in het tijdschrift verschijnen.

Bij de rondvraag sprak prof. dr. de Bi.ieck woorden van aanbeveling voor het
internationale congres voor diergeneeskunde, dat den volgenden zomer in New
York zal worden gehouden. Een groot aantal rapporteurs is reeds aangezocht,
waaronder ook verscheidene uit ons land. De passage- en verblijfkosten zijn niet
zoo hoog als men wel zou denken. Een overtocht in de toeristenklasse van een oceaan-
stoomer en een tiendaagsch verblijf in Amerika, waarbij voor excursies is gezorgd
en alle onkosten inbegrepen zijn, kost bij den huidigen dollarkoers ongeveer 500 gul-
den. Nadere bijzonderheden zullen in het tijdschrift worden bekend gemaakt.

Nadat gebleken was dat niemand meer het woord verlangde sloot de voorzitter
onder dankzegging deze voor de laatste maal door hem gepresideerde Algemeene
Vergadering.

Vele der aanwezigen bleven nog geruimen tijd gezellig bijeen in het Jaarbeurs-
restaurant. Daar wachtten de leden der veterinaire damesclub reeds op het weer-
keeren harer eegaas uit de wetenschappelijke beslommeringen naar de sfeer der
gezelligheid en elders ontwaarden wij de kegelbroeders onder de veterinairen,
want de kegelclub der veterinaire studenten D. I. G. had gedurende een week
lang een nationaal kegelconcours georganiseerd ter gelegenheid van haar 20-jarig
bestaan. De prijsuitreiking had men vastgesteld op den Zaterdagavond, 14 October,
die voor velen een voortzetting van de Algemeene Vergadering beteekende.

Zoo behoort dan deze 80ste Algemeene Vergadering weer tot het verleden en
over haar welslagen mogen wij tevreden zijn. In de huishoudelijke vergadering
werd een aantal gewichtige zaken afgehandeld. De kwestie van het secretariaat
werd na een serieuze voorbereiding door een daartoe speciaal in het leven geroepen

commissie en door het Hoofdbestuur na ampele discussie opgelost op een wijze,
waarvan wij vertrouwen, dat zij de overgang zal worden naar het volledig bezoldigde
secretaris-ambtenaarschap. Een herziening van Statuten en Huishoudelijk Re-
lement vond plaats, het reglement van het D. F. van EsvELD-fonds werd gewijzigd
en opnieuw voor een tiental jaren vastgesteld, alles overeenkomstig de Hoofd-
bestuursvoorstellen. Ten slotte nog hadden verkiezingen plaats voor de gewichtigste
functies in onze Maatschappij ; wij kozen o.a. een nieuw Dagelijksch Bestuur met
een nieuwen voorzitter der Maatschappij en een nieuwen voorzitter en nog twee
leden in den Centralen Raad.

De Vrijdag-vergadering was beter bezocht dan vorige jaren, het diner was niet
minder bezocht dan andere jaren, hoewel de secretaris daags te voren nog zorg
had of de maaltijd wel kon doorgaan (wanneer zullen de leden toch eens leeren
zich tijdig op te geven!) en de Zaterdag-vergadering was ook even goed bezocht
als andere jaren. Hieraan heeft men de malaise niet kunnen bespeuren. Menig
practiseerend collega kon echter ter vergadering komen, omdat er in de praktijk
„toch niets te doen was" en velen, die dit jaar niet met vacantie konden gaan moesten
in dit vergaderingsbezoek daarvoor de compensatie vinden. En wanneer men zijn

maar wij willen het verslag eener welgeslaagde vergadering niet in mineur eindigen,
want aan de stemming ontbrak niets.

Kort verslag van de Hoofdbestuursvergadering op Donderdag 12 October
1933 in Hotel Terminus te Utrecht.

Aanwezig : dr. Dhont, van Heusden, ten Thije, Santema, Kroes, Simons, Ode,
prof. Krediet, Sala, de Ronde, dr. Postma, v. d. Vliet, Kircii, dr. Brands.

Bij de opening heet de voorzitter de aanwezigen welkom en richt zich in het
bijzonder tot dr. Brands, die als vertegenwoordiger der militaire paardenartsen
voor de eerste maal in het Hoofdbestuur zitting heeft. Dat het ten vorigen jare
ingeleide contact tusschen de Militair Veterinaire Vereeniging en onze Maatschappij
gevoerd heeft tot het stichten eener bijzondere afdeeling onzer Maatschappij, ge-
vormd door dc actieve paardenartsen, met een eigen afgevaardigde in het Hoofd-
bestuur, verheugt ons zeer. Op deze welkomstwoorden van den voorzitter heeft
dr. Brands later geantwoord, er aan herinnerende, hoe bijna alle jongere paarden-
artsen reeds invidueel lid der Maatschappij waren en hoe menigeen in de afdeelingen
het contact uit de studiejaren met zijn vakgenooten heeft gecontinueerd. Met waar-
deering memoreert spreker dc door onzen voorzitter namens de Maatschappij
toegestoken vriendenhand, die het mogelijk maakte dat oude geschillen konden
blijven rusten en dat men zich van weerszijden verheugt over het hernieuwde contact.

Naar aanleiding der notulen wordt de vraag gesteld of het niet op den weg onzer
Maatschappij ligt aan de „groep hygiëne" te vragen een memorie op te stellen,
waarin de taak en positie van den hulpkeurmeester bij de vleeschkeuring voor de
toekomst wordt besproken. Een desbetreffend verzoek zal aan de „groep hygiëne"
worden gericht.

Aan de afgevaardigden wordt gevraagd, hoe men in de afdeelingen dacht over
de tarieven, die het Hoofdbestuur dezen zomer geadviseerd heeft te berekenen
bij de massa-entingen tegen diphtherie. Over het algemeen was men tevreden
over de resultaten, fn de pluimveecentra op de Veluwe en op verschillende andere
plaatsen neemt de pluimveepraktijk van den dierenarts weer toe. Het mag dan
zijn, dat er hard gewerkt moet worden voor een zeer matige belooning, doch nu
het tarief zoodanig is, dat de kippenhouder er geen financieel voordeel meer bij
heeft om zelf te enten, ziet menig dierenarts, dat althans dit gedeelte van zijn praktijk
niet verder verloren gaat, integendeel. Niet overal was men echter even tevreden
over het door het Hoofdbestuur opgestelde tarief. Met name in de afdeeling Gro-
ningen—Drenthe is aanvankelijk nog al wat verontwaardiging geweest, die echter

al grootendeels geluwd was na de gehouden afdeelingsvergadering. Men wenschte
ten slotte overleg met de afdeelingen, alvorens het Hoofdbestuur tot het opstellen
van dergelijke tarieven overging. Dit zal praetisch weinig resultaat geven ; thans
reeds pleegt het Hoofdbestuur zich te laten adviseeren door een aantal dierenartsen
met pluimveepraktijk uit verschillende deelen des lands en de conferenties met de
bestuurderen der pluimveeorganisaties worden namens hel Hoofdbestuur gevoerd
door een commissie van enkele dezer dierenartsen. Wat wil men nog meer ? Ook
in de afdeeling Limburg waren stemmen opgegaan, die er voor pleitten het
regelen der pluimveetarieven maar aan de plaatselijke dierenartsen over te laten.
Dit is goed waar de pluimveepraktijk geheel in handen van den dierenarts is, maar
waar zulks niet het geval is, daar kunnen de organisaties der pluimveehouders
veel voor ons doen.

Naar aanleiding hiervan deelen Kirch en Sala mee dat door de Gebr. Bon-
gaerts te Beegden (L.) een entstof „geen minderwaardig buitenlandsch fabrikaat"
doch afkomstig uit ons eigen Rijksseruminstituut te Rotterdam onder den naam
van Antidiphtherin aan de organisaties van jonge boeren in Limburg wordt aan-
geboden. De fleschjes dragen op het etiket het opschrift R. S. I. Rotterdam en
den naam Antidiphtherin. Zoowel door den directeur der Rijksseruminrichting
als door de Firma Brocades is een aanklacht bij de justitie ingediend. Zooals be-
kend is de naam antidiphtherin wettig gedeponeerd en mag alleen door de Firma
Brocades worden gebruikt.

Ten aanzien van de op handen zijnde pullorumcampagne wordt meegedeeld,
dat men zoowel in België als in Engeland geen genoegen meer neemt met certifi-
caten, die afgegeven zijn na een snelagglutinatie met de druppelmethode. Slechts
de agglutinatie in enkele erkende laboratoria met serum van opgezonden bloed-
monsters zal worden erkend.

De inkrimping van den rundveestapel komt ook nog ter sprake. Gememoreerd
wordt de aanstaande vrijwillige levering op de markt. Namens onze Maatschappij
is dr. van der Plank afgevaardigd in de adviescommissie der rundveecentrale,
terwijl van te voren een bespreking had plaats gevonden van het Dagelijksch Be-
stuur samen met de collegae van df.n Berg (Zwolle), Schuytemaker, Veenbaas
en dr. v. d. Plank.

Veronderstellende, dat de Algemeene Vergadering \'s anderen daags de voor-
gestelde wijziging van art. 13 van het Huishoudelijk Reglement zou aannemen,
waardoor de bepaling van de contributie der candidaatleden aan het Hoofdbestuur
zou komen in plaats van aan de Algemeene Vergadering, werd dc contributie der
candidaat-leden voor 1934 op ƒ 1.- gesteld. Daarvoor ontvangen de candidaat-
leden het Jaarboekje, terwijl zij desgewenscht voor ƒ 10.— een studenten-abonne-
raent op ons Tijdschrift kunnen verkrijgen.

De huidige secretaris, ten Thije, verklaarde zich bereid ook na 1 Januari 1934
het bureau voor plaatsvervanging en inlichtingen te blijven bcheeren. Het is ge-
wenscht dat iemand, die de jonge collegae persoonlijk kent, dit bureau bestuurt.
Het Hoofdbestuur gaat hiermede accoord.

Indien de voorgestelde wijziging van art. 81 van het Huishoudelijk Reglement
door de Algemeene Vergadering zou worden aangenomen, besluit het Hoofdbestuur
het betreffende artikel van het reglement op het bureau voor plaatsvervanging
dusdanig te wijzigen, dat de waarnemers, die door bemiddeling van het bureau
een waarneming of assistentie verkrijgen voor langeren duur dan 3 dagen, daarvoor
een vergoeding aan de Maatschappij verschuldigd zijn van ƒ2.50, zulks ter delging
van de kosten voor telefoon, telegrammen, porti, enz. Het desbetreffende reglement
zal apart in het Tijdschrift worden gepubliceerd.

Met het oog op de voorbereiding voor de Algemeene Vergadering wordt de
agenda voor deze vergadering nog eens doorgenomen, waarbij vooral aandacht
wordt geschonken aan de wijze, waarop het rapport der secretariaatscommissie
in de afdeelingen is ontvangen. Met de strekking van dit rapport en het daaruit
resulteerende voorstel in punt 4 der agenda voor de Algemeene Vergadering (ver-
kiezing van een secretaris tegen een honorarium van ƒ 2400.—) ging men in alle

afdeelingen accoord, behalve in Zuid-Holland. Overijssel en Noord-Brabant aan-
vaardden het voorstel als overgangsmaatregel om zoo spoedig mogelijk te komen
tot een volledig gesalarieerd ambtenaar. Zoo ook Gelderland-Overijssel, dat aan-
drong op kapitaalvorming in onze Maatschappij, als zijnde een eerste voorwaarde
alvorens wij kunnen overgaan tot de aanstelling van een volledig gesalarieerd
secretaris-ambtenaar. In Noord-Holland had men het juister gevonden een secretaris-
ambtenaar te benoemen ; er had dan een oproep geplaatst kunnen worden en ge-
gadigden hadden kunnen solliciteeren naar deze betrekking. Deze opvatting is
echter onjuist ; wij scheppen nog geen positie van secretaris-ambtenaar, doch wij
verhoogen eenvoudig het honorarium van den secretaris en verkiezen een nieuwen
secretaris met ingang van 1 Januari 1934 omdat wij de werkzaamheden van den
secretaris in den geest van het secretariaats-rapport willen uitbreiden. Het is slechts
een proef, uit het verloop waarvan zal moeten blijken of wij al dan niet moeten
overgaan tot het instellen van een volambtelijk secretariaat. Thans kiezen wij alleen
een nieuw lid in het Dagelijksch Bestuur, voor welke candidatuur iedere afdeeling
candidaten kon noemen.

De meening van de afd. Zuid-Holland week in sterke mate af van die harer
zusterafdeelingen. Aangezien zij hare meening reeds bij afzonderlijk schrijven aan
de overige afdeelingen heeft kenbaar gemaakt, heeft het geen zin er hier uitvoerig
bij stil te staan. De afdeeling achtte een uitbreiding van het secretariaat overeen-
komstig het secretariaatsrapport onnoodig en verkiezing van een secretaris tegen
een honorarium van ƒ 1000.— voldoende.

Verwacht werd dat haar afgevaardigde ter Algemeene Vergadering geen steun
zou vinden bij zijn voorstel, om punt 4 in dien zin te wijzigen.

Bij de behandeling der begrooting in de afdeelingen is gebleken, dal in de af-
deeling Friesland en Gelderland-Overijssel de wensch bestaat om de subsidie van
het Tijdschrift op ƒ 9000.— te brengen, zij het ook dat de afdeeling Gelderland-
Overijssel zulks eerst op een volgende begrooting wenscht.

De vergadering wijdde ook nog vrij uitvoerige besprekingen aan de zaak der
veterinaire ziekenfondsen. De Hoofdbestuursleden hadden kennis genomen van
wat in de afdeeling Friesland met betrekking tot deze aangelegenheid reeds is ver-
richt. In Friesland is deze kwestie reeds eenige vergaderingen aan de orde. Een
commissie heeft een enquête gehouden en een aantal bepalingen ontworpen, waaraan
eventueel op te richten ziekenfondsen moeten voldoen. Op deze bepalingen is reeds
weer een prae-advies van het afdeelingsbestuur gegeven en het geheel is op 22 Sep-
tember in behandeling geweest in de afdeelingsvergadering, waarbij ondergeteekendc
met het oog op deze aangelegenheid tegenwoordig was. De bedoeling is, dat men
aanstuurt op een bindend besluit voor de afdeeling Friesland.

In het Zuiden des lands is collega Boors de pionier op het gebied der ziekte-
verzekering voor de algemeene praktijk. Ook van diens ervaringen werd mede-
deeling gedaan door den secretaris.

Besloten werd het onderzoek naar de mogelijkheid voor veterinaire ziekenfondsen
naar de afdeelingen te verwijzen, aangezien de omstandigheden, waaronder de
praktijk wordt uitgeoefend in de verschillende deelen des lands, zelfs in het gebied
van een enkele afdeeling, reeds zoo zeer verschillen. In de komende afdeelings-
vergaderingen kan de behandeling van dit onderwerp dus tegemoet worden gezien.

Tenslotte werd nog een aantal collegae, meerendeels pas afgestudeerd, aange-
nomen als lid, nl.

Dr. G. Leurink, oud hoofd v. d. Burg. Veeartsenijk. Dienst N. O. I., Witten-
burgerweg 54, Wassenaar; H. D. Senstius, gouv. veearts ie kl., Medan ; H. Hen-
driks, gouv. veearts ie kl. (met verlof), Lucas Bolwerk 14, Utrecht; A. W. Groen-
woud, Zuidwendingeweg, Nieuwe Pekela ; J. v. d. Grift, Baarn ; A. Kuipers,
majoor-paardenarts, Amersfoort ; R. Jaarsma, Jollenstraat 9, Sneek ; H. Busse-
maker, Stationsstraat A. 249, Veghel ; H. v. d. Vijver, Biervliet ; G. B. ten Haken,
Markt 72, Didam ; S. Loman, Smilde.

Professor A. Calmf.tte is, op 70-jarigen leeftijd, te Parijs overleden. Hij was een
leerling van Pasteur ; eenige jaren leider van het Institut Pasteur te Saigon, later
van dat van Rijssel ; daarna was hij, als Onderdirecteur, verbonden aan het
Institut Pasteur .te Parijs.

Van zijn wetenschappelijk werk, op velerlei gebied, zijn zeer bekend : zijn arbeid
op het gebied van serumbereiding tegen slangengif, maar vooral zijn entmethode
tegen de Tuberculose, waaraan hij, met zijn medewerker, de dierenarts Guerin,
tot aan zijn dood werkte. Vr.

Kort na den dood van Prof. Calmette overleed, op 75 jarigen leeftijd Prof. Dr. E.
Roux, Directeur van het Institut Pasteur te Parijs, en eveneens een leerling
van Pasteur. Onder diens leiding deed hij, met Chamberland, de bekende
onderzoekingen over het miltvuur. Van zijn talrijke werken en onderzoekingen zijn
yooral bekend zijn studies op het gebied der diphterie, en der syphilis. Vr.

Crisisrundveecentrale. In de dagbladen verschijnen herhaaldelijk mededeelin-
gen van genoemde instelling betreffende overneming van dieren.

Vele van deze communiqués betreffen alleen plaats en datum waar vee aange-
boden kan worden, doch ook komen meermalen bepalingen daarin voor welke voor
ons van veel belang zijn.

Zoo is in de navolgende mededeeling een belangrijke principieele kwestie opge-
lost, n.1. het dienstbaar maken der veebeperking aan de saneering van den veestapel.

De hierop betrekking hebbende zinnen uit bedoelde mededeeling neem ik daarom
over :

„Aangezien de C. R. C. de daartoe in aanmerking komende dieren naar de
destructiebedrijven verwijst, biedt zij gelegenheid tot levering van guste dieren,
lijdend aan tuberculose of para-tuberculose, die daardoor gevaarlijk zijn voor hun
omgeving en toebehooren aan leden van een erkende organisatie ter bestrijding
van veeziekte of van een andere, eveneens door de Crisis Rundveecentrale als zoo-
danig te erkennen organisatie, die zich op het gebied van bestrijding van veeziekten
beweegt. Elk dier moet worden aangeboden door den eigenaar zelf en vergezeld
zijn van de schriftelijke verklaring van een dierenarts met fiat van den betrokken
inspecteur van den Veeartsenijkundigen dienst, blijkens welke verklaring het voor
den gezondheidstoestand van den veestapel gewenscht is, dat het desbetreffende
dier wordt opgeruimd.

Deze dieren worden geclassificeerd naar gebruikswaarde ; de korting wegens
niet-drachtigheid wordt niet toegepast."

Door dezen maatregel kan dus een begin gemaakt worden, via de Centrale, met
voor het bedrijf ongewenschtc dieren op tc ruimen, en is verkregen wat door velen
van ons werd gewenscht en waarop ik reeds voor de oprichting der C. R. C. in ons
Tijdschrift gewezen heb.

Voor de organisaties ter bestrijding van veeziekten is dit een uitstekende gelegen-
heid om hun doel nader te komen.

De dieren worden geclassificeerd naar gebruikswaarde en korting wegens niet-
drachtigheid wordt niet toegepast ; mede uit deze bepaling blijkt de ernst van het
streven naar een gezonden veestapel.

Misschien zouden op den duur ook andere ziekten onder deze bepaling kunnen
vallen ; in het eerder genoemde artikel wees ik op de besmettelijke abortus ; de koeien
welke brucella\'s in de melk uitscheiden leveren zeer zeker een groot gevaar op voor
den gezondheidstoestand van den veestapel en kunnen bovendien nog als gevaarlijk
voor den mensch worden beschouwd. Misschien (en zulks zou zeer gewenscht zijn)
werken deze bepalingen ertoe mede dat meer dan voorheen gestreefd zal worden
naar het oprichten van nieuwe of aansluiting bij reeds bestaande „gezondheids-
diensten". De taak van den dierenarts als hygiënist zal hierdoor aan beteekenis
winnen. v. d. Plank.

Bij K. B. is met ingang van i Jan. een wijziging gebracht in de gebieden behoorende
bij de inspecties van de heeren Dr. Overbeek te Rotterdam en K. de Vink te \'s Gra-
venhage.

De gemeente \'s Gravenzande wordt bij het „district \'s Gravenhage" gevoegd,
de gemeente Nieuwerkerk aan den IJssel, bij het „district Rotterdam".

Vergadering op Zaterdag 18 November a.s., des voorm. 10.15 uur, in het Phar-
maceutisch Laboratorium, Catharijnesingel 60, te Utrecht.

Dr. W. K. Mertens (mede namens Dr. A. G. van Veen) : De bongkrek-ver-
giftigingen te Banjoemas.

Dr. J. Smit : De oorzaken van het verschijnsel der „bulking" van geactiveerd slib.

Het Verslag van de werkzaamheden van het Nationaal Zoötechnisch Instituut
te Boekarest werd aan de Redactie toegezonden. In het met vele afbeeldingen
geïllustreerde boekje, worden, in twaalf hoofdstukken, behandeld : Administratie,
Biologische verrichtingen, Hygiëne, Voedsel-vraagstukken, Lactologische onder-
zoekingen, Visch- en Bijenteelt, Selectie-vraagstukken, Werkzaamheden op de
verschillende Proefboerderijen.

Aan dc Pluimveehouderij wordt veel zorg besteed. Men wil de hoenderfokkerij
in Roemenie op een hooger peil brengen. Het Zoötechnisch Instituut geeft inlich-
tingen aan dc boeren omtrent de betere rassen (witte Leghorn, Rode Island) ;
brochures worden uitgegeven waarin opfok-ziekten, en bestrijding behandeld
worden.

Ook op de Proefboerderijen wordt op dit gebied gewerkt, door : invoer van Witte
Leghorns, Reds ; legwcdstrijden ; opfok van kuikens voor de slacht. Diphterie-
entingen worden steeds meer toegepast.

Voor de Varkenshouderij worden Lincoln- en Yorkshire varkens ingevoerd.
Het Yorkshire past zich in het Rocmeensch klimaat goed aan.

De voornaamste teelt is die van schapen. De vereenigingen van schapenhouders
staan onder controle van het Zoötechnisch Instituut.

Een der Proefboerderijen houdt zich o. a. bezig met vetmesten van schapen ;
onderzocht worden gewicht en smaak bij verschillende voedsels.

Prof. Constantinescu deed onderzoekingen op erfelijkheids-gebied, omtrent
een letalen factor voor schapen met grijze kleur. Wanneer deze factor voor grijs
homozygoot aanwezig is dan zijn de vruchten niet levensvatbaar.

Bij Kon. besluit is den paardenarts ie klasse W. 1\'. M. 1\'ulle, van het per-
soneel van den militairen veterinairen dienst, eervol ontslag verleend ;

zijn benoemd en aangesteld bij het res.-personeel der landmacht, bij den
militairen veterinairen dienst, tot res.-dirigeerend paardenarts, met den rang van
majoor, de res.-paardenartsen ie kl. J. L. Moerkercken van der Meulen en
H. ter Bf.ek.

BESCHOUWINGEN OVER DE PH-BEPALING ALS HULP-
MIDDEL BIJ DE BEOORDEELING VAN VLEESCH,

Soms ontmoet men de opvatting, dat de bepaling van de waterstof-
ionen-concentratie in extracten van bestorven vleesch, regelmatig
toegepast bij de vleeschkeuring, zou zijn — althans zou moeten zijn —
een objectief, maar ook universeel middel om deugdelijk en minder
deugdelijk vleesch — hetzij door bederf dan wel door ziekte ontstaan —
van elkaar te onderscheiden. Het wekt verwondering, dat bij zeer
belangrijke structuurveranderingen van het vleesch de pH dikwijls
normaal wordt gevonden en dat dit ook het geval kan zijn bij tal van
ernstige ziektetoestanden bij onze slachtdieren. Men dient evenwel te
bedenken, dat met behulp van de pH-bepaling slechts wordt onder-
zocht of de zuurvorming-voorzoover zij betrekking heeft op het ge-
ioniseerde gedeelte der zure verbindingen — al of niet op de normale
wijze heeft plaats gevonden. Bij de beoordeeling van vleesch is zij
misschien een somtijds waardevol hulpmiddel — en zal zij dit temeer
zijn, indien bij onderzoek op groote schaal blijkt, dat inderdaad bij
een verhoogde pH grootere kans op bederf bestaat — maar zij mag in
geenen deele in de plaats treden van de methoden, die ons in de vleesch-
keuring reeds ten dienste staan. Zij kan in bepaalde gevallen een
nuttige aanvulling er van zijn.

Het is goed zich even voor den geest te roepen, om welke redenen
vleesch minder geschikt of ongeschikt kan zijn voor de consumptie.
Men onderscheidt daarbij locale en algemeene veranderingen; de
eerste omvatten een enkele spier- of spiergroep, de algemeene hebben
betrekking op het geheele of bijna het geheele spierstelsel. Men kent
structuurveranderingen, (waarbij 6f de spiervezels óf het bindweefsel
veranderd zijn), óf afwijkingen in de scheikundige samenstelling. Beide
begrippen zijn echter niet streng te scheiden, daar aan sommige ver-
anderingen in bouw misschien afwijkingen in samenstelling ten grond-
slag liggen. Hiervan is nog zeer weinig bekend. Niet steeds behoeft
het eigenlijke vleesch zichtbaar veranderd te zijn, doch het kan door
toevoeging van bestanddeelen ongeschikt zijn geworden voor mensche-
lijk gebruik. Heeft dit alles betrekking op veranderingen die tijdens
het leven zijn opgetreden, ook na de slachting kan, naast normale
wijzigingen als besterven en autolyse, het bederf optreden, welk onder-
werp hier echter buiten bespreking blijft.

In de handboeken vinden wij dat wij hebben te letten op : abnormale
reuk, smaak, kleur of consistentie. Deze afwijkingen zijn slechts secun-

dair; de beoordeeling van het vleesch richt zich wel mede naar deze
afwijkingen, maar wordt tevens beïnvloed door de (ziekte)processen,
die er aan ten grondslag liggen. Men vindt opgegeven dat verande-
ringen kunnen ontstaan door (de lijst maakt geen aanspraak op vol-
ledigheid) : atrophie, algemeene vermagering, pigment- en kalkneerslag,
degeneratie, necrose, abscesvorming, circulatiestoornissen, exsudaat,
transsudaat (waterzucht), bloedingen, gezwellen, parasieten, koorts,
embolie, verschillende vormen van myositis, tuberculose, actinomycose,
botryomycose, spierverkleuring, geelzucht, onvoldoende uitbloeding,
abnormaal besterven.

Wij zouden hieraan nog kunnen toevoegen: toevoer van smet-
stoffen incl. bacteriën. Ook heeft men dan nog de veranderingen in
reuk en smaak door bestanddeelen van het voedsel en die door ziekte-
producten en geneesmiddelen. Al deze afwijkingen zijn direct zichtbaar
of toch betrekkelijk eenvoudig aantoonbaar; dan wel is haar aanwezig-
heid op min of meer goede gronden te vermoeden (filtreerbare smet-
stoffen; tuberkelbacillen). Men is evenwel overtuigd, dat bij verschil-
lende ziekten ziekteproducten met bloeds- en lymphbaan worden
verspreid en in het vleesch worden neergelegd. Men zou deze graag
aantoonen, omdat slechts dan een rationeele beoordeeling mogelijk
zou zijn. Tenslotte is het mogelijk, dat de stofwisseling veranderd is
of bacteriën het spiermilieu in scheikundig opzicht veranderen en er
daardoor bij sommige ziekten een abnormale chemische samenstelling
van het vleesch ontstaat. Dat deze mogelijkheid inderdaad voorkomt,
scheen bevestigd te worden door de grootere bederfelijkheid en ge-
voeligheid voor infecties bij vleesch, dat afkomstig is van noodslach-
tingen. Tot voor kort was het niet gelukt, eenige abnormale samen-
stelling van het vleesch aan te toonen (dit is te begrijpen, daar onze
kennis van de fijnere, normale samenstelling nog vele lacunes vertoont);
althans, niet door een methode die in de praktijk der vleeschkeuring
bruikbaar was. In de laatste jaren is echter de pH-bepaling in zwang
gekomen, een phvsische methode, die ons in zooverre iets leert omtrent
wijziging in de scheikundige samenstelling, dat ermee het optreden of
ontbreken van zure verbindingen wordt aangetoond (dus slechts een
openbaringsvorm van een chemische verandering). Wij leeren aller-
minst den geheelen physisch-chemischen toestand kennen, die van veel
meer factoren afhankelijk is. De nadere bestudeering van deze methode
heeft ons geleid tot het inzicht, dat bij deze reactie-verandering vooral
het melkzuur een groote rol speelt; het is van groote beteekenis bij het
besterven maar ook bij de normale spierfunctie. Tenslotte zijn wij tot
het inzicht gekomen, op theoretische gronden en door toepassing der
pH-bepaling in de praktijk (zooals blijkt uit de publicaties van abattoir-
dierenartsen), dat wij met deze methode bestudeeren de mate waarmee
een ziekteproces de spierwerking heeft beïnvloed.

Het loont de moeite om aan de hand van onze tegenwoordige kennis
omtrent de zuurvorming in de spieren eens na te gaan, hoe daarbij

stoornissen zouden kunnen optreden en van welken aard de ziekte-
processen zouden moeten zijn, die dan een rol zouden kunnen spelen.
Daarna zullen deze gegevens aan de ervaring met de pH-bepaling
getoetst kunnen worden.

De pH-bepaling wordt verricht in bestorven vleesch. Wij leeren
daarom een eindtoestand kennen en het is eigenlijk onverschillig welke
zuren daarbij een rol spelen. Voor een goed begrip over het ontstaan
van de afwijkingen in den zuurgraad is het van belang, dat vrijwel
uitsluitend het melkzuur hier de verantwoordelijkheid draagt.

Spieren, welke in het levende lichaam nog haar plaats innemen,
zijn het beste in staat haar functie uit te oefenen, wanneer de reactie
der sappen aan weinig verschuiving onderhevig is en de pH zich in de
omgeving van plus minus 7 bevindt. Om sterke verschuivingen ook naar
den zuren kant te vermijden, dienen de bufferstoffen, n.1. Na-carbonaat,
fosfaten en vooral proteïnen. Echter kunnen zij niet verhinderen, dat
bij zeer hevige inspanning de pH wel eens daalt tot 6,3, soms tot 6,0.

Die spieren zullen tot de grootste inspanning in staat zijn, welke het
grootste gehalte aan bufferstoffen bezitten. Vleesch als consumptie-
artikel daarentegen krijgt zekere gunstige eigenschappen, wanneer het
bestorven is, indien (en misschien omdat) erin voldoende zuur is op-
getreden (dat de lijkstijfheid echter door stolling der myosine onder
invloed van het gevormde zuur ontstaat, staat in geenen deele vast).
Hiervoor zou onder bepaalde omstandigheden een sterke buffering
ongewenscht kunnen zijn. Evenwel kan het zijn, dat een spier met een
hoog buffergehalte om andere redenen weer nuttige eigenschappen
heeft.

Terwijl de pH van vleesch, dat zooeven uit het lichaam is genomen,
als 6,7—7 in de veterinaire literatuur is opgegeven (de eerste waar-
schijnlijk een te lage waarde, omdat bij de gevolgde techniek der
verwerking nog zeer veel melkzuur kan worden gevormd), is deze bij
bestorven rundvleesch b.v. tusschen 5,5 en 6,2 gelegen. Het gelukt
niet om bij vleesch nog belangrijk lagere waarden te bereiken; men
heeft hier het zuurvormings-maximum bereikt.

De H-ionen-concentratie werkt zelf als rem. De grootte van het
zuurvormings-maximum is afhankelijk van :

Als 3e zou men zich kunnen denken de factoren (enzymen), die voor
de omzetting van het glycogeen moeten zorg dragen. Hiervan is echter
weinig bekend. Hetzelfde geldt voor de fermenten, die bij den opbouw
werkzaam zijn.

In normale gevallen is de grootte van den glycogeen-voorraad voor
ons doel van minder belang, daar er steeds nog een reserve aangetoond
kan worden (zeer groot bij paardevleesch). Van doorslaande beteekenis
wordt zij echter, wanneer, door welke oorzaak dan ook, op het oogen-
blik der slachting de voorraad zeer klein is, daar het kan zijn dat dan

geen voldoende melkzuur gevormd kan worden om het normale zuur-
vormings-maximum te bereiken.

Om afwijkingen van het normale te kunnen beoordeelen, dienen wij
te weten of in de afzonderlijke spieren de pH een constante grootheid
is, en welke waarde zij daar heeft. Daar de spieren een verschillende
functie hebben, kan men zich voorstellen, dat het milieu, dat de zuur-
vorming beïnvloedt, niet bij alle gelijk is. Het is wel gebleken, dat
inderdaad de pH verschilt, al zijn de variaties bij de eene diersoort
grooter dan bij de andere. Bij het varken bestaat er een veel sterker
verschil in eindwaarde der afzonderlijke spieren dan bij het rund en
wel in correlatie met de spierkleur. In de literatuur was reeds bekend,
dat er een belangrijk verschil in chemische samenstelling bestaat tus-
schen lichte en donkere spieren. Het is niet onmogelijk, dat er ook
in het gehalte aan bulferstoffen verschil bestaat.

Zoodra er nu ziekelijke afwijkingen of vermoeidheid optreden, wordt
de beteekenis van de grootte van den glycogeenvoorraad overwegend
voor de vleeschkeuring n.1. als hij zoo gering wordt, dat er niet genoeg
zuur meer gevormd kan worden om zelfs in normaal gebufferd milieu
de normale pH van bestorven vleesch te bereiken.

Er zijn twee reserve-depóts voor glycogeen in het lichaam, n.1. de
lever en de musculatuur. De lever bouwt glycogeen op uit de kool-
hydraten van het voedsel en geeft het, in den vorm van suikers, weer
af aan het bloed, indien er elders behoefte aan bestaat. De groote vraag
komt uit de spieren, die de suikers weer kunnen opbouwen tot glycogeen,
waarvan zij steeds een voorraad onderhouden. Door de spiercontracties
ontstaat melkzuur en wordt glycogeen verbruikt. Een deel wordt weer
aangevuld, doordat de spier in staat is tot resynthese van het melkzuur,
waarbij de oorspronkelijke hoeveelheid glycogeen echter niet weer
geheel wordt aangevuld, daar er eenig melkzuur in het bloed is ge-
diffundeerd, en plus minus i ƒ5 van het melkzuur wordt geoxydeerd
om de energie te leveren voor de resynthese van de rest. De lever moet
dus steeds voor aanvulling zorg dragen. Verbruik en herstel zijn de
2 factoren, die invloed hebben op de grootte van de glycogeen-reserve.
Vergroot verbruik wordt gevonden bij intensieven arbeid en bij koorts
(verhoogde verbranding). De mogelijkheid van aanvulling wordt be-
heerscht door : ongehinderde resynthese van melkzuur en voldoenden
toevoer van suikers. De resynthese is afhankelijk van den zuurstof-
toevoer en van de stoffen in de weefselsappen, die de schakels vormen
tusschen de haemoglobine van het bloed en het gevormde melkzuur.
Slagvolume van het hart, frequentie van den hartslag, diepte van de
ademhaling, haemoglobine-gehalte van het bloed, wijdte der capillairen
die bij de rustende spier gesloten zijn, het gehalte aan Warburg\'s
ademhalingsferment e. a., zijn dus voor de resynthese van belang. Bij
zeer lang aanhoudende bewegingen, dus bij groote vermoeidheid,
vindt de resynthese slechts onvolkomen plaats; de spier krijgt niet
voldoende gelegenheid om het zuurstoftekort in te halen. De resynthese

verschilt naar spier- en naar diersoort. (De invloed van eventueele
synthetische fermenten blijft ook hier buiten bespreking).

De aanvoer van nieuwe grondstof wordt beheerscht door den toevoer
van voedsel, de koolhydraat-resorbtie in den darm en door de kool-
hydraat-stofwisseling met de lever als centraal punt.

De afvoer van melkzuur met het bloed is afhankelijk van de snelheid,
waarmee de diffusie uit dat spierweefsel in het bloed kan plaats hebben,
en de snelheid waarmee dit zich weer van overtollig zuur kan ontdoen
(bufferwerking, resynthese in andere spieren en lever, uitscheiding uit
nieren en met zweet). In elk geval kan zij slechts langzaam geschieden.

Een groot verbruik zal den glycogeen-voorraad kunnen verminderen
tot beneden de hoeveelheid die noodig is om aan de spier bij het be-
sterven na de slachting nog een voldoenden zuurgraad te verleenen.
Wanneer zal dit nu het geval zijn ? In de eerste plaats bij langdurigen
arbeid, die tot groote vermoeidheid voert. Nu dient men echter
bij zijn oordeel over vermoeidheid zeer voorzichtig te zijn. Deze toe-
stand hangt niet alleen af van de aanwezigheid van het zuur in de
spier of van een onvoldoende hoeveelheid glycogeen. Ook de andere
bestanddeelen ondergaan wijziging, de colloïdchemische toestand, de
permeabiliteit is veranderd. Ondervinden zij den invloed der zuur-
vorming, omgekeerd wordt deze weer beïnvloed door den toestand der
overige deelen. De aard van de beweging is van groote beteekenis.
Bij snelle beweging wordt in korten tijd veel melkzuur gevormd; er
is een zeer groot zuurstof-tekort, de resynthese is onvoldoende, er
hoopt zich dus veel melkzuur op in de spier; bij langdurigen, minder
intensieven arbeid is er meer een evenwichtstoestand tusschen verbruik
en resynthese. Op den duur echter gaat de vitaliteit van de spier toch
verminderen en wordt de resynthese minder. Al wordt nu bij inten-
sieven arbeid veel melkzuur gevormd, dan zal dit zich vooral in de
spier ophoopen; wordt een dier in dit stadium geslacht, dan is wel dc
glycogeenvoorraad sterk verminderd, maar er kan nog zeer goed een
voldoende zuurgraad bereikt worden; dit geschiedt zelfs eerder dan
anders. De diffusie van melkzuur uit de spier gaat n.1. niet zeer snel.
Al zal op den duur intensieve arbeid die met snelle hevige contracties
gepaard gaat, den glycogeenvoorraad verminderen, dan zal dit op
de pH in bestorven vleesch nog niet onmiddellijk van invloed behoeven
te zijn. Men ontkomt niet aan de gedachte, dat intensieve beweging,
zelfs leidende tot vermoeidheid, na het besterven nog geen verhoogde
pH behoeft mee te brengen, voor het geval het milieu overigens gelijk
blijft. Men is geneigd te veronderstellen, dat dit vooral wèl het geval
zal zijn, als de spier reeds van den aanvang af weinig glycogeen bezat.
Volgens Schoon zou bij het varken relatief minder glycogeen voor-
komen dan bij de andere slachtdieren, reeds in normale gevallen.
Dit zou dan de verklaring moeten zijn van het feit, dat bij varkens
de pH veel eerder afwijkt, zoodra een iets langer durende intensieve
arbeid wordt verricht.

Naast den arbeid hebben wij enkele andere factoren genoemd, die
den glycogeenvoorraad beïnvloeden. In de lijn van bovenstaande kan
men verwachten, dat zij ook bij het varken meer hun invloed doen
gelden dan bij andere dieren. Het wegdiffundeeren van melkzuur
hebben wij reeds besproken. Daarnaast heeft men dan nog de resynthese
en den aanvoer van suikers. Men is geneigd aan de resynthese de
minste beteekenis toe te kennen. Zij is van zeer groot belang voor de
spierfunctie tijdens het leven, hangt samen met de vermoeidheid,
maar zelfs al is de resynthese onvoldoende, dan nog diffundeert het
melkzuur slechts langzaam uit de spier en ondervindt de eind-pH nog
geen wijziging. Is echter de resynthese onvoldoende, dan zal het langer
duren vóór het glycogeen zich heeft hersteld en zal er meer melkzuur
in het bloed overgaan.

Grooteren invloed zal men moeten toekennen aan den aanvoer van
suikers. Is deze permanent onvoldoende, dan kan men verwachten,
dat op den duur dc glucogeenreserve daalt tot beneden de boven
aangegeven grens óf zóóver dat er maar één van de bovengenoemde
factoren (arbeid, koorts en onvoldoende resynthese) bij behoeft te
komen, om de gewichtige grens naar beneden te overschrijden.

Geven wij aan de hand dezer beschrijving een opsomming van de
ziekten, die den glycogeenvoorraad kunnen beïnvloeden, dan zijn dit :

a. vermoeidheid c.q. uitputting, vooral tengevolge van snelle be-
wegingen, die tot het uiterste volgehouden zijn; langdurige hooge
koorts;

b. hartgebreken, die het slagvolume en de slagfrequentie vermin-
deren; longafwijkingen, die gepaard gaan met verminderde zuurstof-
opneming; anaemie ;

c. onvoldoende voeding (intensieve vermagering), darmlijden; aan-
doening der organen, die dc suikerstofwisseling regelen (lever, pancreas).
De eerste alleen voorzoover zij gepaard gaan met onvoldoenden toevoer
resp. resorbtie van koolhydraten.

Wij hebben evenwel gezien, dat het zuurvormings-maximum ook
beheerscht wordt door dc samenstelling van het spiersap, door de
hoeveelheid bufferstoffen. Is het mogelijk dat deze door ziekte in
verhoogde mate voorkomen, dan zal men onder sommige omstandig-
heden eerder een verhoogde pH vinden in het bestorven vleesch;
daarentegen zal bij een verlaagd gehalte reeds een nog voldoenden
zuurgraad door een geringere hoeveelheid zuur ontstaan. In analogie
met wat bij kikvorschen is waargenomen zou dit laatste bij honger-
toestanden het geval kunnen zijn; als dit zoo is, zou het voor een deel
het verlagen van de glycogeen-reserve bij onvoldoende voeding op-
heffen. Vermeerdering van de hoeveelheid bufferstoffen is aannemelijk,
wanneer het vleesch meer bloed bevat dan in de gezonde, rustende
spier voorkomt. Dit is het geval bij onvoldoende uitbloeding. Bij arbeid
schijnen zich talrijke capillairen te openen die in rust gesloten zijn,
zoodat de spieren meer bloed kunnen bevatten; (per tijdeenheid moet

er meer bloed door de spier stroomen dan tijdens de rust). Wanneer
een dier geslacht wordt tijdens of vlak na arbeid, zal dit meerdere
bloed niet geheel uitgedreven worden. En zeer zeker zal men mindere
uitbloeding aantreffen bij onvoldoende hartwerking, hetzij door ziekte,
hetzij door hevige vermoeidheid. Proeven, die ik heb genomen met
toevoeging van bloedserum aan extracten van bestorven vleesch leerden
mij, dat de bufferkracht van het bloed zeer groot moet zijn. (Toe-
voeging van bloed, hetwelk de natuurlijke verhoudingen zou hebben
weergegeven, zou misschien nog sprekender resultaten hebben laten
zien, doch kon wegens de storende kleurwerking niet toegepast worden,
daar onderzocht moest worden met de colorimetrische methode. Be-
paling van het bloedgehalte in vleesch, vergeleken met electrometrisch
vastgestelde pH-verandering in extracten door toevoeging van aequi-
valente hoeveelheden bloed, zou hier op haar plaats zijn).

Wanneer zal bij een ziekte, die op één der bovenbeschreven wijzen
invloed zou kunnen uitoefenen op de eind-pH, dit ook aan den dag
treden ? Voor de meeste zal dit niet zoo spoedig gebeuren. Wanneer
echter verschillende afwijkingen samenwerken, zal het mogelijk zijn,
dat in den tijd die de ziekte heeft geduurd, de glycogeen-voorraad
zoo is gedaald op het oogenblik der slachting, dat er geen voldoende
zuur meer gevormd kan worden. Koorts (van langen duur) zal mis-
schien een rol spelen, hevige vermoeidheid doet dit zeker in belangrijke
mate : (a), (vooral wanneer daarbij door verminderde hartfunctie
mindere uitbloeding bestaat); verminderde hartwerking (b) door ver-
moeidheid of ziekte, vooral die welke een geringere uitbloeding ver-
oorzaakte. Toch zal het, wanneer er een zeer groote glycogeenvoorraad
aanwezig was, zeer lang kunnen duren vóór de reactie-verandering
aan den dag treedt. Bij rund en paard zal het waarschijnlijk veel later
geschieden dan bij het varken; dit dier moet door zijn vermoedelijk
geringere glycogeen-reserve en den minderen weerstand van het hart
bij inspanning, die spoedig mindere uitbloeding tengevolge heeft, als het
ware gepraedisponeerd zijn voor een verandering van den zuurgraad.
Dyspnoe en anaemie, vermagering, uittering, gestoorde suikerstof-
wisseling, zullen elk op zichzelf van minder invloed zijn, maar in
combinatie met de vorige juist de grens kunnen doen overschrijden.
Rcsurneerende kunnen wij zeggen, dat de eind-pH bij ziekten, zelfs
uit de genoemde groepen, nog niet dadelijk verandert, maar dat dikwijls
combinatie van eenige dezer factoren noodig is, om gevolgen te geven.

Vergelijken wij nu eens de resultaten die zijn verkregen met de
pH-bepaling in het vleesch van zieke dieren met de theoretische af-
leiding, zooals die hier werd ontwikkeld. Vóór de pH-bepaling in zwang
kwam, vindt men in dc literatuur opgegeven, dat vleesch minder zuur
wordt door dyspnoe, hartzwakte, onvoldoende oxydatie, traumatische
pericarditis, tympanitis, pneumonie, septische metritis, peritonitis,
slecht uitgebloed zijn. Verder bij uitputtend transport, beenbreuk,
verstikking, verlammingstoestanden, zware spierkneuzing bij varkens.

Bijna zonder uitzondering zijn deze in het theoretisch schema onder
te brengen; gevallen van verlamming ook, mits men daarmee bedoelt
dat alleen het gedeelte der musculatuur, dat nog tot beweging in staat
is, minder zuur wordt (dit is te Amsterdam en elders bij de pH-bepaling
meermalen geconstateerd).

Voor de pH-bepaling beperk ik mij tot mijn eigen ervaring bij een
groot materiaal, dat meerendeels uit slachtdieren bestond, welke de
levende keuring hadden ondergaan, waarbij de ziekte nog niet in alle
hevigheid woedde, terwijl sommige acute afwijkingen, die tot nood-
slachting aanleiding geven (tympanitis e. a.) niet gezien werden.
Zooals bekend is, kwam ik tot de volgende conclusies (Tijdschr. v.
Dierg. 1932, afl. 21), die weergegeven zijn voorzoover zij op deze
plaats van belang zijn :

2e. In enkele gevallen kwam bij hydraemische schapen met hevige
leverdistomatosis en anaemie een verhoogde pH voor, bij andere niet.

3e. Bij nuchtere kalveren kwam bij mindere uitbloeding nogal eens
een verhoogde pH voor.

4e. Bij dieren, die onvoorwaardelijk ter slachting werden toegelaten,
werd meermalen bij ziekelijke afwijkingen reeds een verhoogde pH
gevonden.

5e. Er is geen overeenstemming gevonden tusschen de hevigheid van
het pathologisch-anatomisch waarneembare ziektebeeld en de mate,
waarin de pH veranderd is. Of er bepaalde ziekteprocessen zijn, waarbij
een afwijkende pH eerder te verwachten is (hier werd gedacht aan long-
en leveraandoeningen, waarbij ik soms aanwijzingen in die richting
meende gezien te hebben), kon wegens het kleine materiaal niet met
zekerheid vastgesteld worden.

6e. Het is noodzakelijk om van elke diersoort de normale pH der
spieren te bepalen.

ie. De pH is bij het varken labieler dan bij andere dieren, daar reeds
betrekkelijk lichte aandoeningen afwijkingen ervan veroorzaken.

2e. Er is grooter verschil tusschen de afzonderlijke spieren dan bij
de andere slachtdieren en wel in correlatief verband met de spierkleur,
individueel beschouwd.

3e. Bij onvoldoende uitbloeding schijnt in het bijzonder neiging te
bestaan tot een verhoogde pH.

4e. Het is mogelijk, dat bij schijnbaar normale slachtvarkens een
verhoogde pH wordt gevonden.

5e. In den zomer schijnen meer afwijkingen in de pH voor te komen
dan \'s winters (factor der vermoeidheid ?)

6e. Bij de beoordeeling van vleesch, dat in lichte mate organoleptisch
afwijkt, kan de bepaling van de pH steun verleenen (de afwijkingen

die met een verhoogde pH gepaard gaan, gelijken vaak treffend op
die welke een gevolg zijn van onvoldoende uitbloeding. Daar bij de
beoordeeling van minder uitgebloed vleesch de graad der afwijking
in het keuringsregulatief als criterium wordt genomen, lijkt het mij toe,
dat hier de pH-bepaling een groote steun kan zijn (toevoeging v. d. S.,
d.d. Augustus 1933). In groote trekken stemmen deze aan grootendeels
niet zwaar zieke dieren verkregen gegevens m.i. overeen met wat
theoretisch werd afgeleid; reden dus, waarom wij mogen aannemen,
dat deze beschouwingen althans eenigermate in staat zijn om ons
inzicht in het vraagstuk der pH, bepaald in extracten van bestorven
vleesch, te verhelderen.

Hoewel het niet direct op het bovenstaande onderwerp aansluit,
meen ik de vrijheid te mogen nemen hier enkele woorden te wijden
aan het artikel van Schoon en Ooms in het Tijdschrift van Diergen.
van 15 April 1933 (blz. 393) betreffende : „Onderzoekingen over den
zuurgraad van vleesch bij gezonde en zieke dieren", welke betrekking
hebben op 30 dieren. Deze zijn inderdaad een bevestiging van mijn
resultaten, welke zij blijkbaar niet gekend hebben, daar zij wel mijn
voorloopige mededeeling in het wester-gedenkno. van het Tijdschr.
v. Diergen. aanhalen, doch met geen woord melding maken van het
uitvoerige verslag mijner onderzoekingen, dat in October 1932 is ver-
schenen. Overeenstemming bestaat voorzoover aangetoond is, dat de
afzonderlijke spieren een verschillende pH kunnen hebben. Dit verschil
blijft wel bestaan, ook al onderzoekt men op alle mogelijke onderling
zeer verschillende tijden na de slachting, zooals Schoon en Ooms
hebben gedaan. Echter is aan de schrijvers blijkbaar de correlatie met
de spierkleur ontgaan, die bij het varken zeer sterk, bij de andere
dieren echter ook door mij is gevonden. Zij vinden bij het varken iets
kleinere verschillen tusschen de uitersten, doch hierbij kunnen ge-
ringere leeftijdsverschillen dier slachtdieren in het spel zijn geweest.

Terecht merken de schrijvers op, dat het in den regel voldoende
zal zijn, 2 stukken vleesch van een dier te onderzoeken en dat men
bij varkensvleesch genoegen zal moeten nemen met het feit, dat meer-
malen in sommige gedeelten een pH voorkomt, die boven 6,2 is ge-
legen. Dat het zoogenaamde fijne vleesch daar altijd beneden zal
zijn, stemt niet overeen met de ervaring aan mijn materiaal verkregen,
waar b.v. de M. quadriceps dikwijls een hoogere pH bezat. Evenals
ik moesten Schoon en Ooms zich bijna steeds vergenoegen met dieren,
die ziekelijke afwijkingen te zien gaven, ook in die gevallen, waar wij
gaarne normale varkens hadden onderzocht. Wel konden zij een 8-tal
gezonde varkens onderzoeken, die bestemd waren voor de bacon-
bereiding, maar deze dieren bleken geslacht te zijn kort na een ver-
moeiend transport en waren dus ook niet normaal.

Resumeerende meen ik ook na de onderzoekingen van Schoon en
Ooms, bij een veel te klein en niet beter materiaal dan het mijne, de

eischen te moeten handhaven, die ik aan het einde van mijn artikel
in het Tijdschr. v. Diergen., 1932, afl. 21, heb gesteld :

,,ad. 8e. In verband met conclusie 7 (n.1. de mindere toepasselijkheid
van het schema van Schoon bij de beoordeeling van varkensvleesch)
is het voor een juiste beoordeeling van de waarde der pH-bepaling
voor de keuring van varkensvleesch van belang dat vastgesteld worden:

a. De pH van de belangrijkste spiergroepen bij absoluut normale
varkens (dezen eisch zeer streng te stellen wegens de groote verander-
lijkheid van de pH). Pas dan kan een definitiefoordeel gevormd worden
over het gewone slachtmateriaal in gezonden en zieken toestand.

b. Of er verband bestaat tusschen de normale kleur-variatie dei-
afzonderlijke spieren en de gevoeligheid voor bacterieele infecties of
voor bederf".

Het onder b genoemde onderzoek heeft alleen ten doel een grootere
bederfelijkheid van de deelen met de hoogste pH aan te toonen (die
wij bij overigens normaal varkensvleesch echter zullen hebben te
accepteeren), in verband met de laatste alinea der conclusies :

„Tenslotte moge nog opgemerkt worden, dat pas een juist oordeel
over de beteekenis van de pH voor de beoordeeling van vleesch kan
worden gevormd, nadat „op grootere schaal" een onderzoek is verricht
naar het verband tusschen een (abnormaal) verhoogde pH en grootere
gevoeligheid voor secundaire infecties c.q. bederf van het vleesch".

Aan de hand van een eerder (Tijdschr. v. Diergen. 1933, afl. 21)
door schrijver gegeven overzicht over „Melkzuurvorming in de spieren"
wordt theoretisch afgeleid bij welke ziekelijke afwijkingen een onvol-
doende zuur worden van bestorven vleesch is te verwachten. Daarna
worden hiermee vergeleken de resultaten verkregen met de pH-be-
paling bij voor het meerendeel niet ernstig zieke dieren en wordt
aangetoond, dat de gegevens in groote lijnen overeenstemmen. Het
theoretische overzicht is dus in staat gebleken, verhelderend te werken
in het nog duistere gebied der pH-bepaling.

Verfasser überlegte bei welchen pathologischen Abweichungen man aus theo-
retischen Gründen einen niedrigen pH-Wert von mürbem Fleisch erwarten darf.
Das Resultat der pH-Bestimmungen welche Verfasser ausführte bei (nicht schwer)
kranken Schlachttieren, stimmte, im ganzen genommen, überein mit der theoreti-
schen Betrachtung.

According to the theory one should expect a low Ph of tender meat in different
diseases. The author describes those cases and concludes that the estimations carried
out by him in (not seriously) ill slaughter animals, in the main, agree with those
theoretical contemplations.

L\'auteur envisage les anomalies pathologiques pour lesquelles, théoriquement,
un faible degré d\'acidité de la viande rassise peut être escompté.

Les résultats de détermination du pH, effectués par l\'auteur sur des animaux
de boucherie malades, corroboraient entièrement les prévisions théoriques.

Kliniek voor kleine Huisdieren der Rijksuniversiteit te Utrecht.
Directeur : Prof. Dr. A. KLARENBEEK.

Het is wenschelijk gebleken een onderzoek te doen instellen naar
de wijze, waarop de fokkerijen van vossen in den tijd der pelsrijpheid
de dieren worden gedood. Enkele artikelen in „Avicultura" gaven
daartoe aanleiding. De Nederlandsche Vereeniging van Fokkers van
Zilvervossen verleende haar volle medewerking bij het houden van een
enquête; gegevens werden verzameld van 39 fokkerijen.

Bij de critische beoordeeling moet rekening worden gehouden met
bijzondere omstandigheden, die de keuze van de methode beperken.
Pelsbeschadiging moet uitgesloten zijn, zoodat b.v. dooden door de
kogel niet kan geschieden ; de dieren kunnen niet gelijktijdig op de
farm worden gedood, daar hun pels slechts kort en niet gelijktijdig
rijp is; het dooden door den dierenarts is daarom op de meest afgelegen
fokkerijen te kostbaar; het moet veelal plaats vinden door het personeel,
zoodat aan het gebruik van vergiffen groote gevaren zijn verbonden.
Ook doet het gebruik, dat van het eindproduct moet worden gemaakt,
de vraag rijzen, of niet bepaalde methoden, vooral die, waarbij van
vergiften gebruik wordt gemaakt, nadeelig kunnen zijn voor de duur-
zaamheid der pels, respectievelijk gevaren kunnen opleveren bij het
dragen. De enquête wees uit, dat 11 fokkers electrisch dooden; 5 door
chloroform-inademing; 12 door inspuiting van strychninezout, waarvan
bij 6 de inspuiting door een dierenarts wordt verricht; 4 door snellen
en krachtigen druk met de knie bij het in zijligging vastgehouden dier,
en i door verstikking als gevolg van het dicht houden der neusgaten.

Het samengevatte oordeel der fokkers over dc door hen toegepaste methode
luidt als volgt :

Inspuiting met strychnine wordt goed bevonden, doch de meesten achten
de methode gevaarlijk om zelf toe te passen. Verschillende fokkers
vinden daardoor de kosten een groot bezwaar. Een dierenarts-fokker
verkiest de methode boven de chloroform-inhalatie en de kniedruk.

Chloroform-inhalatie. De beoordeeling is gunstig; de methode wordt
humaan en practisch geacht. Een dierenarts-fokker kan inspuiting of
indruppeling van chloroform in de neusgaten niet aanbevelen. Enkele
vinden de kosten nogal hoog.

Kniedruk op de borstkas. Het oordeel is zeer uiteenloopend. Sommigen
noemen de methode humaan en snel. Eén lid geeft aan, dat de dieren
in den regel na twee minuten dood zijn; ook is er een lid, dat de methode
wel toepast, maar haar niet humaan vindt.

Verstikking. Het lid, dat de dieren doodt, door luchtintreding in de
neus te beletten, betitelt deze handelwijze als ,,wel humaan".

De electrische methode wordt door degenen die haar in practijk brachten
zeer aanbevolen; zij vinden haar humaan en snel; de dood treedt na
3—6 secunden, sommigen meenen direct, in. Ten aanzien van het
gevaar, bestaande in het gebruik van door de fokkers zelf samengestelde
toestellen, wordt door de meesten de reserve gemaakt, dat „als het
toestel goed is", of „wanneer voorzichtig en met overleg wordt ge-
handeld" enz. geen gevaar voor het personeel is te duchten.

Uit een en ander is vast te stellen, dat de waardeering der toegepaste
methode veelal uiteenloopt en dat verschillende maatstaven worden
aangelegd met betrekking tot de bruikbaarheid ervan. Op verzoek van
de Commissie van Advies van bovengemelde Vereeniging werd door
mij nagegaan, welke methode voor het dooden in de gegeven omstan-
digheden het meest aanbeveling verdient. De vereeniging stelde
daarbij tevens gelden beschikbaar voor het construeeren van een
electrocutietoestel voor vossen. Allereerst werd door mij gewezen op
de eischen, waaraan iedere methode moet voldoen; zij moet zijn snel,
zeker en veilig en kan alleen dan onder alle omstandigheden humaan
zijn. Aan deze eischen kunnen de meeste toegepaste methoden niet
voldoen. Inspuiting van strychninezout-oplossing in het hart, de longen
of de lichaamsholte kan als onfeilbare methode worden beschouwd.
De inspuiting is niet pijnlijk; zij wordt gevolgd door een vaak korte,
vaak ook een verscheidene secunden durende periode, waarbij het dier
de werking van het gif niet bewust ondergaat. De daarop meest plot-
seling intredende strychnine-krampen, beginnend met de tetanische
strekkramp en later overgaande in dc toxisch clonischc krampen vinden
bij bewustzijn plaats en moeten pijnlijk en angstwekkend zijn. De
methode is om verschillende redenen als zoodanig niet aan te bevelen.
Het gebruik van strychnine-zouten is hoogst gevaarlijk; het gif behoort
in handen van den deskundige. Niet altijd is het krampstadium zeer
kort. Wel is zij humaan te achten, indien op een bepaald tijdstip nog
een tweede inspuiting in het hart met een verzadigde magnesium chloride-
oplossing wordt gegeven, waardoor hartparalyse optreedt en de krampen
uitblijven. Om practische redenen is deze gecombineerde methode
evenmin op de fokkerij aan te raden. Het dooden met chloroform door
middel van inademing heeft eveneens ernstige bezwaren, vooral, omdat
het geschiedt bij een vastgehouden dier, dat zich door de adem-bemoei-
lijking en de chloroformdamp hevig verzet en dat niet snel, althans
in de meeste gevallen, de narcotische werking der chloroform ondergaat.
Ook bedwelming door het plaatsen in een kleine ruimte met chloroform-
damp bezwangerd kan niet worden aangeraden. Het inspuiten van
chloroform in de neusgaten veroorzaakt een vrij zeker steeds korte,
maar dan toch altijd een hevige prikkel, die zeer pijnlijk moet zijn.
De op voorbeeld van Canadeesche fokkers door enkele leden toegepaste
kniedruk op de borstkas, waarbij plotseling het volle lichaamsgewicht van
dengeen, die de handeling verricht via de knie op de borstkas van
het dier in zijligging wordt overgebracht, heeft een actie van een der

Vereenigingen tot bescherming van dieren uitgelokt. Of de daarbij
klaarblijkelijk vooropgestelde meening, dat de methode voor het dier
een ongemotiveerd lijden beteekent, juist is, kan niet onmiddellijk
worden beoordeeld. Tegen de methode dient echter tevens te worden
aangevoerd, dat zij ruw is en dat het resultaat te veel afhankelijk is
van bijkomstige omstandigheden, zooals het karakter van den uit-
voerenden persoon, plotselinge beweging van het dier, enz. De ge-
gevens van enkele fokkers, die deze methode toepassen en niet constant
goede resultaten verkrijgen, houden een waarschuwing in en doen twijfel
wekken aangaande de bedrijfszekerheid. Hetzelfde geldt voor de ver-
slikking, welke door het mechanisch dichthouden van de neusgaten
ontstaat.

De methode der electrocutie kan, mits aan bepaalde eischen wordt
voldaan, het best voldoen. Met den 220 V. wisselstroom, waarmede
in mijn instituut reeds vele dieren werden gedood en die ook door
de meeste fokkerijen van het Provinciale net kan worden betrokken,
treedt de dood in enkele secunden in. Dit kan echter alleen geschieden,
wanneer de fixatie van het dier goed is en goed blijft, de polen goed
zijn aangelegd en op hun plaats blijven, zoodat de stroom steeds ten
volle wordt doorgezonden en de stroom eerst doorgaat, wanneer het
dier niet kan worden benaderd. De door de fokkers gebruikte apparaten
kunnen de gevraagde waarborgen niet geven, zoodat o.a. de kans
bestaat, dat ongelukken zullen plaats vinden. Rekening houdende met
de verschillende voorwaarden, te stellen bij de vervaardiging van een
geschikt electrocutietoestel voor deze diersoort, en partijtrekkende van
ervaringen, die met andere toestellen bij honden werden opgedaan,
werd in mijn instituut door collega Ernst een toestel, dat door hem
zal worden beschreven, ontworpen. De ervaringen met dit toestel zijn
gunstig, zoodat ik heb gemeend voor de vossenfokkerij het dooden door
electrischen stroom te moeten verkiezen boven de overige methoden.

Als samenvattend oordeel over de in ons land gangbare methoden tot
dooden van de vossen mag gelden, dat een herziening der methoden
op verschillende fokkerijen gewenscht is, zoowel uit een oogpunt van
dierenbescherming als ter voorkoming van ongevallen bij het personeel
en dat electrocutie dezer pelsdieren met een daarvoor geschikt toestel
voorkeur verdient.

Het door mij ontworpen toestel bestaat uit een stevige houten tafel
met een door een plaat eterniet bedekt blad. Vast op dit blad bevestigd
bevinden zich 4 houten balkjes, ieder voorzien van een halfcirkel-
vormige uitholling; zij zijn twee aan twee door middel van scharnieren
zoodanig aan elkaar bevestigd, dat de uithollingen op elkaar passen
en een groote en een kleine cirkelvormige opening vormen. Deze
balkjes dienen tot fixatie van het dier. De kleine opening is bestemd
voor doorlating van de hals, en de groote voor de lenden. Door een

eenvoudige grendel zijn de balkjes aan elkaar te bevestigen. Deze
wijze van fixatie is gekozen, omdat zij: 1°. eenvoudig in uitvoering is;
2°. omdat fixatie b.v. van de ledematen tot gevolg heeft dat bij de
strekking die tijdens de stroomdoorvoering optreedt de ledematen
zouden breken, en dit dus voor het dier een wel is waar korte, maar
toch onnoodige kwelling zou beteekenen; 3⁰. omdat pelsbeschadiging
hierbij uitgesloten is. Is het dier gefixeerd, dan is het mogelijk om het
van de omgeving te isoleeren door middel van een omgekeerde houten
doos, die met een scharnier op het tafelblad is bevestigd. Deze doos
sluit geheel over het dier en de bereikbare stroomdraden heen. Aan
de voorzijde van den tafel bevindt zich een ebonieten plaat, waarop
een milliampère-meter en een schakelaar, benevens een stopcontact
voor de stroom-toevoer is gemonteerd. De schakelaar dient om de
electrische stroom, die naar het dier gevoerd wordt, te kunnen openen
en sluiten. De ampère-meter meet de sterkte van de stroom, die door
het dier plaats heeft. De waarde hiervan bepaalt de doodende kracht
van de stroom. De constructie van het toestel is dan ook gericht op
een zoo hoog mogelijk ampèrage van de doodende stroom. Voor dit
doel is o.a. gebruik gemaakt van het meest gunstige contact tusschen
het dier en de toevoerdraden n.1. door middel van een metalen klem
op de bovenlip en een, aan de staartharen gefixeerde, poolpen in de
anus. De ampère-meter geeft bovendien iedere hapering of ieder
onvoldoende contact direct aan, zoodat de bedrijfszekerheid erdoor
wordt verhoogd. De verdere electrische montage van het toestel is
geheel geïsoleerd, ingebouwd onder het blad van de tafel en van onderen
beschermd door een plaat, die zich tusschen de steunlatten van de tafel
bevindt. Alleen op het bovenblad komen de 2 poolknoppen te voor-
schijn voor de aansluiting van de polen, die contact zullen maken met
het dier. Deze poolknoppen, de polen en het dier zelf zijn de eenige
plaatsen, die voor de persoon, die het toestel bedient gevaar kunnen
opleveren, daar aanraking van de andere onder stroom staande deelen
door de inbouw onmogelijk is. Om nu ook dit gevaar te verhinderen,
is het toestel zoo geconstrueerd, dat door middel van contact-onder-
breking de spanning alleen dan op de beide polen staat, wanneer het
deksel op de tafel geheel dicht is en dus de polen en het dier voor de
persoon in kwestie niet meer te bereiken zijn. Het toestel kan aange-
sloten worden op 220 Volt wisselstroom, die bijna overal in de pro-
vincie is te verkrijgen. Een fokker, die echter 120 Volt wisselstroom
mocht bezitten, kan zich helpen door voor het toestel een transformator
te plaatsen, die in de secundaire kring 220 Volt geeft, mits de ampèrage
voldoende hoog is. De ervaringen met dit toestel zijn gunstig, zoodat
ik meen voor de vossenfokkerij het dooden door electrische stroom te
moeten verkiezen boven de overige methoden. De tijd tusschen stroom-
inschakeling en intreden van den dood is zeer kort, de methode dus
snel; zij is volkomen veilig en biedt alle zekerheid, die van een dergelijk
apparaat verwacht mag worden.

Kliniek voor kleine Huisdieren, Rijksuniversiteit te Utrecht,
Directeur : Prof. Dr. A. KLARENBEEK.

Sinds 1926 wordt door de Perleberger Impfstoffwerke een preparaat
in den handel gebracht, dat oorspronkelijk uit wetenschappelijke over-
wegingen aanspraak kon maken op onze belangstelling. Het werd
vervaardigd op aanwijzingen van Dr. A. Müller te Freiburg, bestaat
uit een kiemvrij extract van feutale vliezen en bezit volgens opgave
een specifieke werking op de zieke huid, die ,,von ihm umgestimmt
und zur Heilung angeregt wird". Het middel zou daarom bij alle
huidaandoeningen toe te passen zijn. Het wordt goed verdragen,
ernstige reactie-verschijnselen treden niet op. Het kan bij alle dieren
worden gebruikt. Ontstekingsverschijnselen der huid verdwijnen snel,
de huid wordt gladder, de haren komen snel terug. Een locale be-
handeling is onnoodig. Perlacar overtreft door eenvoud van toepassing
en zekerheid der werking alle andere middelen en maakt een zeer
hygiënische therapie der huidziekten der huisdieren, die in handen
van den dierenarts moet blijven, mogelijk.

Het middel werd oorspronkelijk alleen bij demodicosis aanbevolen.
Voorzoover het kleine huisdier betreft, komen nu voor behandeling
met Perlacar in aanmerking : demodicosis, scabies, eczemen, intertrigo,
alopecia, groote vlakke huidwonden, Otitis externa, enz. Met eenige
ervaring kan na 2—3 behandelingen het residtaat worden beoordeeld;
treedt in het geheel geen verbetering in, zooals zelden voorkomt, dan
is een locale behandeling, samen met Perlacar-inspuiting, noodig.
Het middel wordt subcutaan toegediend; groote doses, zooals bij het
paard, ook intramusculair. Dc injectie is om de 2—4 dagen te herhalen,
tot de ontstekingsverschijnselen verdwenen zijn en de haren zijn terug-

Verfasser sind der Meinung, dass die Tötung durch Elektrizität die beste Art ist,
Pelzfüchse zu töten.

The authors think electrocution with a for that purpose useful apparatus the
best way of killing furfoxes on the farms.

D\'après 1\'opinion des auteurs, 1\'électrocution est la meilleure manière de tuer
les renards ä fourrure.

gekomen. Meest zijn 3-—5 inspuitingen voldoende. Katten en jonge
honden spuit men 2.5—5 c.c., volwassen honden 5—10 c.c. in.

Tot zoover de gegevens van de Perleberger Impfwerke. Wij
zouden dus in Perlacar een oto- of organotherapeuticum hebben;
de door hormale dysfunctie gestoorde huidweerstand o.a. tegenover
parasieten en bacillen (demodicosis, scabies resp. furunculose) zou door
dit middel weer zoo „umgestimmt" worden, dat de ziekte-veroorzakers
er geen vat meer op zouden hebben. Wij zouden Perlacar ook kunnen
onderbrengen in de groep van onspecifieke geneesmiddelen. De geringe
kennis van het verband tusschen huidfunctie en stofwisseling, de vele
nog niet opgeloste moeilijke physiologische en pathologische problemen
van de stofwisseling, de veelzijdigheid van oorzaak en aspect der huid-
ziekten en daarbij het zeer vele, dat de Perleberger Impfwerke van het
preparaat beloofde, maakte ons enthousiasme juist niet groot. Daar-
toe droeg eveneens bij het feit, dat het reeds in 1926 in de kliniek voor
kleine huisdieren bij eenige honden lijdende aan demodicosis werd
toegepast met volkomen onvoldoende resultaat, ondanks nauwkeurige
opvolging der voorschriften. Voor ons zou dan ook geen aanleiding
tot proefneming hebben bestaan, was het niet, dat in een vloed van
Duitsche publicaties sinds 1927 vrijwel algemeen de gunstige werking
bij talrijke ziekten bij hond, kat en paard werd vermeld. Wie daarover
meer wil weten, raadplege o.a. : Jakob en Dehner T. R. 38, 1932,
No. 52. Bij critisch lezen der beschrijvingen konden wij ons echter
in vele gevallen niet vereenigen met de conclusies en met den aard
der proeven. Zoo is het om enkele opmerkingen te maken foutief de
werking te bcoordeelen op eczema madidans, een huidziekte, die vooral
onder verhindering van irritatie van buitenaf vrijwel steeds in enkele
dagen spontaan of met allerlei weinig specifieke middelen geneest;
evenmin werd bij de gevallen van demodicosis veel te weinig rekening
gehouden met de mogelijkheid van spontane genezing; bij deze ziekte
werd ook te weinig microscopisch onderzoek verricht; vele gevallen,
waarbij naast de Perlacar-therapie ook nog een locale behandeling werd
toegepast, leenen zich daardoor evenmin voor exacte gevolgtrekking.
Hoewel wij dus alle reden hadden om critisch gestemd te blijven ten
opzichte van de waarde van Perlacar, besloten wij een herhaling der
proeven in de kliniek in te stellen. Voor de beoordeeling van het pre-
paraat kozen wij een tweetal ziekten, scabies bij de kat en demodicosis
bij den hond, die volgens de opgaven van de fabriek zich voor een
behandeling goed leenen. Wij hadden daarbij het voordeel, dat wij
de diagnose en genezing door het microscopisch onderzoek konden
vaststellen en dat wij experimenteerden met ziekten, waarvan wij het
klinisch aspect nauwkeurig kenden en waar wij ook van wisten, welke
uitkomsten onze uitwendige dermotherapie opleverde. De dieren wer-
den te voren op parasiet-rijkdom microscopisch onderzocht; de huid-
en beharing-afwijkingen werden vastgesteld evenals de algemeene
toestand, leeftijd (voornamelijk bij demodicosis). De inspuitingen wer-

den daarna toegediend volgens voorschrift; geen andere locale be-
handeling werd ingesteld.

Het resultaat der Perlacar-behandeling bij de scabies-patiënten was
bedroevend; bij geen der dieren trad eenigerlei verbetering in. De met
adhaerente korstjes bedekte, diffuus onthaarde kophuid bleef droog,
stootte de korstjes niet af; de mijt-rijkdom bleef stabiel. Zelfs in ge-
vallen van matige scabies, met nog geringe crusteuze veranderingen
van de huid rondom de oogen en van de voorrand van de oorschelp
(geen chorioptes auricidaris), werd geen verbetering met 5—6 injecties
dus na ruim 14 dagen verkregen, een tijd die meer dan voldoende
is voor radicale genezing door uitwendige behandeling. Een
niet beter resultaat werd met demodicosis bereikt. Van een snel
terugkeeren der haren, een „gladder worden van de huid", zooals
vermeld wordt, een tot staan komen van de uitbreiding der huidziekte,
een gunstig beïnvloeden van de secundaire coccen-infecties en de daarbij
gevormde pustulae in enkele der behandelde gevallen, werd door ons
niets bespeurd. De mijt-rijkdom onderging geen verandering ten gunste.
Van een „Umstimmung" van de huid moge dan al in deze gevallen
door Perlacar mogelijk sprake geweest zijn, de bewijzen voor de „An-
regung zur Heilung" bleven echter verre. Gelijktijdig met ons onderzoek
pasten Jakob en Dehner te Giessen Perlacar bij scabies, acne, demo-
dicosis, eczemen en alopecia bij honden toe. Hun publicatie daarover
getiteld „Völliges Versagen des Perlacar bei der Behandlung von
Hautkrankheiten des Hundes" laat geen twijfel over hun oordeel over;
in alle gevallen faalde het preparaat volkomen; in geen enkel geval
kon verbetering worden verkregen; de jeukte eventueel aanwezig, werd
niet verminderd, aantal en vitaliteit der parasieten bleven gelijk. Wij
zouden met deze gegevens kunnen volstaan, ware het niet, dat wij
nog een verklaring zouden willen geven voor het groote verschil in
beoordeeling tusschen ons — en met ons Jakob en Dehner — en het
overgroote deel der Duitsche publicaties. Wij zouden daarover het
volgende kunnen mededeelen. Perlacar is een voorbeeld van een on-
specifiek eiwit en organo-therapeuticum en als zoodanig principieel
toe te passen bij allerlei ziekten, waarbij een cel-activeering en een
bevordering van een normale functie van organen, ook der huid ge-
wenscht is. Daar slechts uiterst zelden de aard der dysfunctie bekend is,
zal het gebruik vooral b.v. bij huidziekten nog empirisch en de be-
handeling een probeeren zijn; gevoegd bij de onbekende factoren, die
tijdstip der injecties en doseering der onspecifieke eiwitten alle be-
heerschen, wordt deze therapie gemaakt tot een hazardspel, waarbij
de kansberekening ongunstiger is dan bij de locale behandeling, waar
door direct contact met geschikte preparaten, en vette constituentia,
de huid gunstig beïnvloed kan worden. Te probeeren is elk op het
principe der Perlacar-therapie berustend middel steeds, waar de
pharmaco-, resp. de physische therapie faalt of niet ten volle verbetering
brengt. Ook combinatie kan dan nuttig zijn. Dit is het geval bij demo-

dicosis, een parasitaire ziekte, waarvan het verloop zeer afhankelijk
is van onbekende interne factoren, bij verschillende klinisch goed
bekende, doch in wezen niet opgehelderde endogeen toxische derma-
tosen en eventueel bij de neurodermatosen. Onder de beide laatste
groepen vallen natuurlijk ook de daarbij secundair ontstane eczemen,
alopecia enz. Eigenaardig is in dit verband, dat deze endogeen toxische
dermatosen in de officieele opgave der Perleberger Impfwerke juist
ontbreken. Het eenige geval, waarbij wij meenden een merkbaar
resultaat te hebben gezien, was juist bij een hond met pruritus en
secundaire eczemen, hoewel wij ook hier de invloed van de veranderde
voeding na opneming in de kliniek niet als factor van beteekenis mochten
uitsluiten. Het principe der „Umstimmung" van de huid als thera-
peutische maatregel is ons echter in het geheel niet duidelijk, als
het gaat om behandeling van de kat of de hond met scabies. Voor deze
beide ziekten geldt, dat ieder dier ten allen tijde besmet kan worden
met scabies-mijten en binnen bepaalden tijd genezen kan worden.
Geen bijzondere factoren van beteekenis beïnvloeden besmetting en
verloop. Het verwonderde ons ook weinig bij onze proeven bij katten-
scabies negatieve resultaten te verkrijgen. Geheel anders zijn de ver-
houdingen bij de demodicosis, waar de inwendige factoren of zoo men
wil de totale stofwisselingsverhoudingen de besmettingskans, ernst der
ziekte, spontane genezing, mijt-rijkdom, secundaire infectie, beheer-
schen; waarbij wij een verdwijnen der vatbaarheid bij volwassen dieren
zien en bij welke ziekte kunstmatige besmetting meestal niet gelukt.
Gunstige werking van een middel als Perlacar zou verklaard kunnen
worden. Het is echter gebleken, dat men van dit middel bij deze
ziekte geen therapeutisch effect behoeft te verwachten.

Een critisch oordeel wordt gegeven over behandeling met en litera-
tuur over Perlacar. Het falen van de therapie bij scabies van de kat
en demodicosis van de hond, welke ziekten voor behandeling geschikt
heeten te zijn, wordt vermeld.

Die Verfasser machten Versuche mit „Perlacar" u. m. bei Demodicosis beim
Hunde und bei Scabics bei der Katze. Es steilte sich heraus, dass das Mittel gegen
diese beiden Krankheiten wertlos war.

The author experimented with Perlacar in cases of demodicosis in dogs and
scabies in cats. The drug proved to be useless against these cutaneous diseases.

Les auteurs ont fait des épreuves avec „Perlacar" (e. a.) contre le demodicosis
chez le chien et le scabies chez le chat. Ce médicament s\'est montré inefficace
contre ces deux maladies.

Rijksuniversiteit te Utrecht. Kliniek voor kleine huisdieren.
Directeur : Prof. Dr. A. KLARENBEEK.

De bedwelmende werking van verschillende tot het geslacht Derris
der Papillionaceae behoorende klimplanten is reeds lang bekend.
Bewoners van tropische streken, ook in ons Indië, maakten haar ten
nutte bij de vischvangst. Verschillende onderzoekers gingen de chemi-
sche structuur en de physiologische werking na der geïsoleerde sub-
stanties en bestudeerden de bestrijding der parasieten bij plant en dier.
Het gebruik van derrisproducten, voornamelijk van de gepulveriseerde
wortel van Derris elliptica en Derris malaccensis neemt de laatste
jaren aanzienlijk toe. Zij vormen ook een belangrijke aanwinst bij de
vernietiging van eenige bij huisdieren voorkomende parasieten, zooals
de hypoderma bovis bij het rund, puliciden, haemotopinus en tricho-
clectus bij de carnivoren.

Planten. Van de vele tot dit geslacht behoorende planten komen er
ongeveer 25 in ons Indië voor. De hoeveelheid der werkzame bestand-
deelen is daarbij zeer verschillend. Uitsluitend van belang is de D.
elliptica (Akar toeba of Tuba root), een slingerplant, die bij voorkeur
op hoogen grond groeit en waarvan de onder den grond gegroeide
stengels en daarvan weer de dunne meer dan de dikke, rijk zijn aan
werkzame bestanddeelen. Groeiplaats, tijd van oogsten en wijze van
bewaren spelen een rol ten opzichte van de werkzaamheid en duur-
zaamheid. Van de overige Derrisplanten in Indië is dc Derris uliginosa
rijk aan werkzame producten; de cultuur is echter voor ons Indië nog
van geen practische beteekenis; de D. malaccensis wordt voornamelijk
op Malakka gekweekt en is zeer werkzaam. In Amerika kent men
planten met dezelfde werking; de Lonchocarpus nicou de Cracca
toxicaria en de Cracca vogelii; van de beide eersten gebruikt men de
wortel; van de laatste de bladen.

Bestanddeelen. De werking berust op het gehalte aan stoffen, die aan
elkaar verwant zijn en die door extractie met verschillende stoffen
(alcohol, aether enz.) kunnen worden verkregen. Het „derrid", dat
Greshoff in 1890 reeds isoleerde en waarmede ook van Sillevoldt
zijn onderzoekingen verrichtte, bleek bij latere onderzoekingen van
anderen, uit componenten te bestaan met naverwante structuur. In ,
de benaming der geïsoleerde stoffen door de verschillende onderzoekers
vooral in Amerika en Japan bestaat verwarring. De naam rotenon van
het hoofdproduct is afkomstig van een Japansche onderzoeker Nagai,
die de stof isoleerde (,,roh ten" is de Japansche naam voor derris-
wortel). De meeste stoffen werden geïsoleerd door Clark : rotenon,
deguelin, tephrosine en toxicarol, waarvan rotenon de krachtigste

werking bezit. Davidson bevestigde de laatste uitspraak en stelde
tegenover bepaalde insecten een verschil in toxiciteit vast : rotenon 400,
deguelin 40, tephrosine io, toxicarol 1. Gewoonlijk wordt de werking
van derrispoeder bepaald naar het gehalte aan rotenon, dat in de
wortels van Derris elliptica kan wisselen van 0.5—12 %. Rotenon is
goed oplosbaar in chloroform, benzine, alcohol, aether en in verschil-
lende andere stoffen o.a. in oleum picis. Voordat men door uitkristalli-
seeren volgens een bepaald procédé de werking kon bepalen, trachtte
men de toxiciteit na te gaan door middel van een klein vischje (trichopus
trichopterus). Verschillende factoren als gewicht der vischjes, concen-
tratie der de rrisvloeistof en temperatuur der vloeistof beïnvloeden
daarbij echter het resultaat en maakten de methode omslachtig. Een
volkomen duidelijk verband tusschen de geïsoleerde stoffen en de
werking is nog niet aangegeven. Waterige oplossingen van derrispoeder
hebben, bij een practisch volkomen onoplosbaarheid van rotenon in
water, een uiterst krachtige werking in zeer sterke verdunningen, het-
geen berusten moet op het feit dat de ballaststoffen wel in oplossing
komen en daarbij de rotenon medenemen. Schmitt wijst er eveneens
op, dat door toevoering van zuiver rotenon aan derrisextracten een
veel grootere giftigheid ontstaat dan men uit de toegevoegde hoeveel-
heid zou mogen verwachten. Ook deze waarneming wijst op nog
onbekende processen, die de werking beïnvloeden. Georgi en Gunn
i.ay Teik spreken eveneens hun oordeel uit in ongeveer gelijken zin,
dat het rotenongehalte alleen, niet verantwoordelijk kan zijn voor de
giftigheid.

Werking op lagere en hoogere dieren. Derrispoeder of extracten ervan
hebben een giftige werking zelfs vaak in zeer sterke verdunning op
verschillende lagere dieren, terwijl de toxiciteit voor hoogere dieren
gering of betrekkelijk gering is. Een uitvoerige physiologische en toxi-
cologische studie maakte reeds van Hasselt. Hij stelde het volgende
vast : Derris is een sterk gif, dat bij gezonde dieren onderhuids, per
os of intraveneus verstrekt, hevige vergiftiging geeft, door de werking
op het centrale zenuwstelsel. De verschijnselen zijn : bedwelming,
vertraging van ademhaling en hartslag, pupilverwijding, zweet- en
speekselsecretie. De algemeene verschijnselen werden, waargenomen bij
kikkers, muizen, cavia\'s, konijnen, katten en ook bij visschen, die ge-
bracht werden in een zwakke derris-oplossing. Het derris werkt, noch
haemolyseerend, noch agglutineerend op bloed. Op de ademhaling
werkt het eerst prikkelend, later verlammend; eerst treedt geringer
aantal ademhalingen op, maar het volume wordt grooter. Kort voor
de verlamming treedt cyanose in. De verlamming van het ademhalings-
centrum is slechts voorbijgaand en men kan door kunstmatige adem-
haling de warmbloedige dieren in het leven houden. Bij onderzoek
bij kikkers, muizen, konijnen werd geconstateerd : vertraging van den
hartslag met onregelmatigheden, later hartverlamming, die echter
later dan de ademhalingsverlamming optreedt. De verschijnselen zijn

niet te veranderen door doorsnijding van de N. Vagus, noch door
atropine. Op de geïsoleerde darm werkt derris verlammend. De locale
werking op de slijmvliezen en het subcutane weefsel is zeer gering. In
de maag wordt het weinig of niet geresorbeerd, door den darm wel,
zoodat spoedig intoxicatie optreden kan. Brengt men met de sonde
derris in de maag bij de kat, dan treden de verschijnselen na 20 minu-
ten in; bij pylorusafsnoering zelfs na 3 uur nog niet en wel na ver-
wijdering der omsnoering en ook snel bij de kat, waar derris gebracht
is tusschen afsnoering van de pylorus en een darmlis. De dood bij
intoxicatie wordt naar groote waarschijnlijkheid door ademhalingsver-
lamming veroorzaakt.

Een groot aantal publicaties bestaat verder over de werking van
extracten op insecten, die de verschillende culturen in Indië benadeelen.
Bestrijding o.a. van de tabaksluis, bladluis en van jonge rupsen bleek
zeer goed practisch mogelijk te zijn. Vergelijkingen worden daarbij
getroffen met de werking van nicotinesulfaatoplossing; daarbij valt
op, dat tegenover sommige dieren of lagere organismen de werking
zeer krachtig is, tegenover andere weer\' geen werking wordt waarge-
nomen. Ook in Amerika en Europa heeft men bestrijding van insecten
met rotenon in studie genomen, b.v. tegen luis in sla, spint in kom-
kommers enz. De werking is een contactwerking, soms ook werkt het
als een maaggif (Spoon). Verschillende mededeelingen doen de in-
secticide werking uitkomen bij bestrijding van vlooien en luizen.
Mc Indoo verdreef door poedering van hond en kip de parasieten;
de dieren ondervonden van de onverdunde derrispoeder geen nadeel.
Een mengsel van talk en derrispoeder (2J %) werkte eveneens goed.
Heyne doodde vlooien en teken bij den hond met een extract van
i : 50. Hier en daar komen losse mededeelingen voor over bestrijding
van teken en schurftmijten bij vee. In de mededeelingen van het Deli-
proefstation wordt vermeld, dat Engeland, Amerika en Japan zich
vooral voor Derrispoeder interesseeren door de gunstige resultaten met
de cattle-dip verkregen; ook verwacht men veel van de ontluizing
van schapen met derrisextract. Niettemin zijn de exacte gegevens over
deze toepassingen nog zeer schaarsch. De bestrijding van de runder-
horzel met derrispoeder werd door Baudet en de Boer kortelings
beschreven; de zeer gunstige resultaten komen overeen met die, welke
Götze reeds meldde. Behalve met extract werd door de eerste onder-
zoekers ook met 2 % rotenon-zalf uitstekend gevolg gezien. Toxicolo-
gische proeven op hoogere dieren vindt men in de literatuur vrijwel
niet; wel vermeldden alle publicaties, dat van vergiftigingsverschijn-
selen bij een dier, ingewreven tot bestrijding van de ectoparasieten met
derrispoeder of met extract, niets blijkt. Alleen Buckingham deed
proeven over schadelijkheid bij hoogere dieren. Hij diende per os aan
hond, varken, schaap, koe en kip rotenon toe in capsule. Geen der
dieren ondervond nadeel. Zelfs pups van 4 weken verdroegen 65—
125 m.G. zonder nadeel, evenals lammetjes 250 m.G. Herleid tot de

hoeveelheid derrispoeder bij 2 % gehalte aan rotenon, is de toxiciteit
der gebruikelijke extracten voor uitwendige behandeling gering. Dc
vraag of de toxische werking van derrispoeder aan het rotenongehalte
alleen beoordeeld mag worden werd reeds besproken.

Het leek ons gewenscht door eigen onderzoek een inzicht te krij-
gen in de bruikbaarheid van derrisextracten bij de bestrijding van
verschillende parasitaire aandoeningen, alsmede van de toxiciteit voor
enkele diersoorten. De proeven werden genomen met derrispoeder met
een gehalte aan rotenon van 2 %, dat ons door Prof. le Cosquino de
Bussy, hoofd van de Afdeeling Handelsmuseum van het Koloniaal
Instituut te Amsterdam ter beschikking werd gesteld.

Derrispoeder per os. Bij het gebruik van derrispoeder al of niet met
neutraal poeder vermengd ter bestrijding van ectoparasieten of van
derrisextracten, kan een gedeelte van het poeder of extract door likken
per os worden opgenomen. Het gevaar voor intoxicatie per os moet
dus onder het oog worden gezien.

Kat. Een nadeelige werking kon bij enkele dieren worden waarge-
nomen, aan welke derrispoeders met 2 % rotenongehalte in capsule
werd toegediend. Dezelfde dosis geeft bij het zelfde dier soms duidelijke
soms geen werking; bij andere dieren treedt daarmede vaak geen enkele
reactie in. De verschijnselen beginnen meest niet binnen het uur. Het
volkomen rustige dier wordt dan plotseling onrustig, heeft bewegings-
stoornissen (ataxie), vomeert soms, deponeert een enkele keer meestal
normale faeces, speekselt, miauwt klagelijk, heeft wijde pupillen,
die zwak reageeren, is onverschillig op aanroepen en reageert vaak
sterker dan normaal op aanraking. Meermalen maakt het dier daarbij
een zeer zieken indruk, ligt comateus ter zijde met snelle, oppervlakkige,
vaak onregelmatige ademhaling. Dc verschijnselen zijn kwantitatief en
kwalitatief, in ieder geval afzonderlijk, verschillend. Zij duren meestal
slechts enkele minuten, waarna vrij snel volledig herstel intreedt. Bij
één kat trad in coma de dood in, 10 minuten na begin der symptomen.
De corneareflex was reeds verdwenen; de ademhalingsfrequentie 9,
de pols 120, de temperatuur 37.5⁰ C. Bij de sectie werd derrispoeder
in de dunne darm gevonden; geen gastritis; geen erosies van maag- en
darmslijmvlies, geen hyperaemie van het maagslijmvlies was te vinden.
Het verschil in werkingsintensiteit komt tot uiting bij de volgende
proef. Bij een kat werd 10 dagen achtereen telkens 1 gram poeder
verstrekt. De ie, 2e en 4e dosis werd goed verdragen; de 3e, 7e en ge
gaven tot snel voorbijgaande braakprikkel aanleiding circa één uur
na toediening, de 8e daarenboven tot coördinatiestoornis, terwijl de
6e en 10e het beschreven symptomencomplex opwekte. Het lichaams-
gewicht was na de 10e dosis niet verminderd. Bij dieren, die de halve
dosis ontvingen, werden dezelfde waarnemingen gedaan; de aanvallen
waren echter meestal wat milder.

hond worden vastgesteld. Na toediening van i—2 gram overeenko-
mende met 80 resp. 125 m.G. pro Ko. trad vomitus meestal na 1 —
uur op; het braken was bij hetzelfde dier weer niet constant en steeds
snel voorbijgaand. Andere verschijnselen werden niet opgemerkt; ook
niet bij vaak herhaalde dagelijksche toediening.

Kip. Bij dit dier traden na eenige dagen herhaalde doses van 1 gram
derrispoeder in capsule, overeenkomende met 600 m.Gr. pro Ko.
geen klinische verschijnselen op; wel verminderde het lichaamsgewicht.
Bij doseering van 2 gram pro die per dier trad bij 2 dieren na 3 dagen
de dood in. Maag en darm waren normaal van aspect, de longen
waren zeer bloedrijk.

Uit deze proeven blijkt een nadeelige werking te kunnen worden
opgewekt. Daarvoor werden echter gebruikt doseeringen die niet in aan-
merking komen bij uitwendige behandeling van parasieten. De ver-
schijnselen zijn zeer snel voorbijgaand en doen denken aan het soms
optredende symptomencomplex bij den hond na zoutzure arecoline
toediening per os. De verschijnselen schijnen onmiddellijk op te treden
na het oplossen van de capsule in de alcalische darminhoud; een locale
prikkel schijnt niet hevig te zijn.

Werking van extracten. Met een op rotenongehalte gestandaardiseerd
derrispoeder (2 %), werd getracht na te gaan de toxiciteit van ver-
schillende extracten, de duurzaamheid, de invloed van koken enz.
De in de verschillende publicaties gebruikte extracten zijn op ver-
schillende wijze bereid, de concentratie is zeer verschillend. Götze
wijst vooral op het gebruik van koud geëxtraheerde vloeistoffen;
anderen achten koken geheel zonder bezwaar. Verschillende extracten
werden door ons bereid, daarna onderhuids ingespoten bij ratten; ook
cavia\'s en kippen werden soms gebruikt.

De verschijnselen, die bij intoxicatie ontstonden, bleken met elk
extract hetzelfde te zijn; zij worden vooral beheerscht door verandering
der ademhaling, die meest eerst pompend is en daarna trager en opper-
vlakkiger wordt ; ze kunnen door centrale evenwichtsstoornissen, soms
met onrust en krampen gepaard gaande, worden gecompliceerd. De
extracten geven geen locale reactie. Na de extractie werd steeds door
hydrophilegaas gefiltreerd, het residu werd uitgeperst tot droog. Het
extract werd daarna aangevuld tot de oorspronkelijke hoeveelheid. De
waterige extracten hadden steeds een bruin tot lichtgrijs wit melk-
achtige kleur; de alcoholische extracten waren helder cognackleurig.
Geen der waterige extracten vlokten uit, ook niet na weken.

3°. Koud bereid waterig extract (1 : 10). 24 uur extraheeren onder
meermalen schudden.

5°. Alcoholisch extract (i : 100). Alcohol 96 %. Gedurende 24 uur
koud extraheeren onder meermalen schudden.

Het uitgeperste, geëxtraheerde derrispoeder van alle extractberei-
dingen werd voor verdere beoordeeling nogmaals geëxtraheerd volgens
de eerste methode en onderling vergeleken. Verder werd nagegaan de
werking van extract, bereid volgens de ie methode 14 dagen te voren.
De werking der extracten hoofdzakelijk op ratten, verder op cavia\'s
en kippen bestudeerd, was kwalitatief steeds dezelfde, verschilde slechts
kwantitatief. Met extract 1 stierven ratten met een gemiddelde dosis
overeenkomende met 180 m.G. derrispoeder (2 % rotenon) pro Ko.,
cavia\'s 60 m.G. pro Ko., kippen 130 m.G. pro Ko. Vooral bij de cavia\'s
liep de letale doseering ver uiteen; bij de rat was de letale dosis
vrij constant. Dezelfde uitkomsten werden verkregen met de beide
andere warmbereide waterige extracten (2 en 4). Het alcoholische
extract 5 was minder werkzaam dan de vorige extracten; ratten ver-
droegen tot 40, zelfs tot 70 m.G., cavia\'s tot 200 m.G., kippen meer
dan 200 m.G. Ook het koudwaterig extract (3) was minder werkzaam
en ongeveer gelijkwaardig aan het alcoholische extract. De 2e extracten
verkregen na behandeling van het reeds eerder geëxtraheerde derris-
poeder, waren aanzienlijk minder werkzaam dan de vorige. Het extract
verkregen na behandeling van derrispoeder, dat voor bereiding van
extract 1 had gediend, doodde de rat niet in hoeveelheden, overeen-
komende met 200 m.G. poeder, de cavia«verdroeg 400 m.G. nog zonder
bezwaar. Het werkzaamst der 2e extracten bleek te zijn het 2e extract
van het poeder van extract 4, al was ook hiervan de werking veel
geringer dan van extract 4 zelf. De extracten 1, 3, 5 behielden hun wer-
king minstens 14 dagen; de toxiciteit was voor de rat gelijk gebleven.

Wij meenen, dat uit deze proeven de aanwijzing volgt, dat het gebruik
van alcoholische, respectievelijk koud bereide waterige extracten voor
practische doeleinden geen noodzakelijkheid is en zelfs geen bijzondere
aanbeveling verdient. De warmbereide extracten zijn minstens gelijkwaardig;
koken schaadt de werking niet. De voordeelen bij het gebruik van deze
extracten is, dat de bereiding snel geschiedt en ten opzichte van het
alcoholische extract ook goedkooper is. Lang bewaren van waterige
extracten is niet gewenscht; daar vaak schimmeling optreedt; vindt
men geen schimmel, dan kan het extract na minstens 14 dagen nog
gebruikt worden. De werking van rotenon alleen kwam bij een kat,
welke 40 m.G. pro Ko. subcutaan ontving, tot uiting. Na eenige uren
trad een ernstig intoxicatiebeeld in; ataxie, rolbeweging om de lengteas,
spastische paralysis, amaurosis, matige mydriasis, convulsies, tremor,
gestoorde psyche, depressie, hallucinaties, miauwen, braken. De
symptomen eindigden met den dood.

Practische toepassing van derrispoeder. Hoewel het indicatiegebied zich
vermoedelijk zal uitbreiden, wanneer de proefnemingen in alle rich-
tingen zijn uitgevoerd, kan nu reeds vermeld worden, dat derrispoeder
een uitstekend middel is ter bestrijding van puliciden, van haemato-

pinus piliferus en trichodectus latus bij hond, kat en vos. Bij verschil-
lende dieren werd het onderzoek verricht. Gebruikt werden :
extracten i : 300 (bij rotenongehalte 2 %) bereid op | uur waterbad
van i ioo° of ^ uur koken. De bereiding kan geconcentreerd geschie-
den, verdunning kan later volgen. Filtratie kan plaats vinden; beter
is het derrispoeder, dat, zooals uit voorgaande extract-proeven bleek,
niet ten volle is geëxtraheerd, tevens te gebruiken. Voor het goede
contact met de huid is toevoeging van een weinig vloeibare zeep,
respectievelijk van wat zeepspiritus zeer gewenscht. Met deze vloeistof
wordt het geheele dier ingewreven; gebeurt dit goed, dan sterven de
parasieten af, vlooien verlaten deels het lichaam. Herhaling is meest
onnoodig, bij luisbesmetting wel raadzaam met het oog op de neten.
2° : Derrispoeder vermengd met talcum venetum (2b %, bij rotenon-
gehalte van 2%). Ook hiermede wordt vooral bij pulex-infectie zeer
afdoende resultaat verkregen. Bij geen der behandelde dieren werd,
ook niet met veel geconcentreerder extracten of poedermengsels, nadeel
voor de gezondheid ondervonden. Jonge katjes van enkele weken
kunnen er zonder bezwaar mee behandeld of in gebaad worden. Geen
gunstige resultaten werden verkregen bij de bestrijding van endo-
parasitaire infecties. Toediening per os van derrispoeder in capsules
bij honden met taenia, ascaris en ankylostoma had geen uitwerking.
Wel schijnen de vooruitzichten van een werking op scabies-mijten
goed te zijn; althans konden wij genezing waarnemen bij 3 jonge
katjes met groote rijkdom over het lichaam (o.a. perineum, navelstreek)
aan sarcoptes minor, na 2 keer behandeling binnen 8 dagen met 1 : 300
waterige extract. De mijten en eieren waren na 14 dagen verdwenen.
Verdere proefnemingen zullen daarvoor echter moeten worden ge-
nomen. Wij achten ook voor de kleine huisdier-practijk het derrispoeder
een aanwinst.

Van Hasselt : Over de physiol. werking v. Derrid. Kon. Acad. v. Wet. Amsterdam.
Verslag gew. vergad. Wis- en Nat. Afd. 1910. Deel XIX, ie deel, blz. 704
en Arch. Intern, de Pharmacodynamic et de therapie Vol. XXI, 1911.

Koloniaal Instituut te Amsterdam. Mededeelingen XXVI. Afd. Handelsmus. 1929, No. 8.

Ir. W. Spoon : Waarnemingen over de samenstelling van derriswortel uit Ned.
Oost-Indië, in verband met zijn eventueele waarde als insecticide. De Indische
mercuur 1931, 6 Mei. Dr. W. Spoon. Derriswortel en het insecticide rotenon
„De bergcultures" 1933, No. 27.

R. Götze : Ueber die Derriswurzel (Tuba root) und ihre Anwendung zur Bekämp-
fung von Ektoparasiten bei Rindern. D. T. W. 41. 1933.

Baudet — de Boer : Over het gebruik van derrispoeder, rotenon, teerpreparaten
en terpentijn bij de bestrijding van de runderhorzellarve. T. v. D. 60, 1933
No. 12.

Het komt voor, althans in mijn ambtsgebied, waar ik met de zorg
voor de herkeuring van trekhonden belast ben, dat dieren, die in eerste
instantie zijn afgekeurd, wegens onvoldoende borstbreedte, bij her-
keuring worden goedgekeurd.

Zulks gebeurt ook, als de eerste keuring wordt verricht door een
dierenarts en het is mij gebleken, dat de bedoelde breedte op verschil-
lende wijzen wordt bepaald.

Het voorschrift verbiedt het gebruik van trekhonden met geringere
borstbreedte dan 14 c.M., gemeten tusschen de middenpunten der boegen.

Allereerst wordt in de exterieurleer onder borstbreedte verstaan de
geheele breedte der voorborst. Wat hier is aangeduid is iets anders
en ten onrechte met dien naam bestempeld.

De boeg (het boeggewricht met omgevend weefsel) is verder, in
tegenstelling met b.v. een bol of kubus, een onsvmmetrisch lichaam
en het middenpunt vormt op zijn minst een puzzle. Als het bestaat,
zal het inwendig gezocht moeten worden in het midden tusschen
buiten- en binnenzijde.

Door den boeg tusschen duim en vinger te nemen kan worden geschat
waar het middenpunt ligt en beproefd den afstand tusschen beide te
meten.

Ook kan worden getracht de afstand van den binnenzijde van den
eenen boeg tot de buitenzijde van den anderen vast te stellen.

Verfasser machten mit Derrispulver die Erfahrung, dass es ein ausgezeichnetes
und ein für die Tiere unschädliches Mittel gegen verschiedene Hautparasite ist.
Sie benützen Derrispulver gemischt mit Talcum venetum (2j %) oder ein wässe-
riges Extrakt (1 : 300) gemischt mit ein wenig Spiritus Saponatus.

To the experience of authors derrisroot-powder is an excellent and non toxic
medicament for animals against several skin parasites.

They use derrisroot-powder mixed with talcum venetum (2J %) or the
watery extract (1 : 300) mixed with a little spiritus saponatus.

D\'après l\'expérience des auteurs, la poudre Derris est un remède excellent et
inoffensif pour les animaux, contre les différents parasites de la peau.

Us employent la poudre Derris mélangée au talcum venetum (2J %) ou un
extrait aqueux (1 : 300) additionné d\'un peu de Spiritus Saponatus.

BIJDRAGE TOT DE KENNIS DER PANCREASDISTOMA-
TOSE BIJ HET RUND, VEROORZAAKT DOOR EURY-
TREMA PANCREATICUM (Janson, 1889, Looss, 1907) ¹).

Het voorkomen van deze trematoden is slechts in de tropische ge-
westen bekend en hare aanwezigheid is vastgesteld in Japan (Janson,
Katsurada, Saito), Cochin-China (Giard, Billet), Tonkin (Gomy),
Maleische Staten (Purvis), Java (De Does), Voor-Indië (Ware, Sen),
Brazilië (Lauro Travassos), Sumatra (Burggraaf).

De parasiet is bladvormig en heeft een breede, spoelvormige ge-
daante, aan den voorrand afgerond en aan het staarteinde meer toe-
gespitst. Hij heeft in het centrum en in de achterste helft van het
lichaam donkere plekken, die veroorzaakt worden door de in den sterk
gewonden uterus opgehoopte eieren. Opvallend zijn de beide zuig-
nappen. De kleur is vuurrood.

Het is niet heel gemakkelijk en er is ervaring voor noodig, om de
borstbreedte, zooals deze is aangegeven, nauwkeurig te bepalen.

In ruim verspreide gedrukte : „aanwijzingen voor de houders en
geleiders van hondekarren en voor de met het toezicht belaste ambte-
naren", staat dat de middenpunten op de voorborst goed voelbaar
zijn en zij zijn daar op een teekening aangeduid. Het maakt den indruk,
dat hier bedoeld zijn de op de voorborst voelbare cristae humeri (meest
naar voren stekend deel).

Het behoeft wel geen betoog, dat deze vlakken of punten zeker niet
de middenpunten der boegen zijn.

Nu is, althans bij vele honden, de afstand, zooals deze boven is aan-
gegeven, grooter dan die tusschen de meest naar voren stekende deelen
der cristae, zoodat door meten op de in de handleiding aangeduide
wijze den eigenaar van den hond te kort kan worden gedaan.

Het belang van een juiste toepassing der Trekhondenwet 1910 vraagt
zooveel mogelijk uniformiteit bij keuring en herkeuring. Veelvuldige
verschillen in de uitspraak maken den indruk, dat öf de eerste, óf de
tweede keuring niet juist geschiedde.

Misschien kan het bovenstaande de bedoelde uniformiteit eeniger-
mate bevorderen.

De buikzuignap is het krachtigst ontwikkeld en gelegen minder dan
de helft van de lichaamslengte verwijderd van den mondzuignap, die
aan den uitersten voorsten rand gelegen is. De pharynx is kort en ge-
spierd, de beide darmtakken zijn ongeveer even lang, onvertakt en
eindigen blind ongeveer ¹/₆ van de lichaamslengte verwijderd van het
staarteinde. Bloedpigment is door mij nooit in de darmtakken waar-
genomen. De beide testikels zijn gelegen op gelijke hoogte even achter
de buikzuignap; het ovarium ligt direct achter de testes. Een Laurf.r\'scIi
kanaal is aanwezig, eveneens een receptaculum seminis, dat vaak vrij
groot kan zijn. Het „lichaampje van Mehlis" ontbreekt niet. De
cirrusbuidel is cylindrisch van vorm en begint bij de genitaalopening,
gelegen direct achter de splitsing van de oesophagus en eindigt even
vóór en terzijde van den buikzuignap, of naast de voorste grens hiervan.
In den cirrusbuidel bevinden zich de cirrus, ductus ejaculatorius en
vas deferens. De dooierklieren zijn gelegen nabij de zijranden in de
middelste helft van het lichaam en zijn slechts gering ontwikkeld. Bij
het excretie-apparaat moet genoteerd worden de aanwezigheid van
een tweetal lengtekanalen loopend evenwijdig aan de zijranden van
het lichaam van den parasiet en een excretieblaas zich uitstrekkend
tot het midden van het lichaam.

De eieren zijn donkerbruin van kleur, ovoïd van vorm met een
dekseltje aan de stompe pool. In het ei bevinden zich één of 2 centrale,
donkergekleurde lichaampjes. I)e schaal bezit een dubbele contour.

Looss onderscheidt nog steeds de E. pancreaticum van de E. coelo-
maticum, niettegenstaande de kenmerken van de beide parasieten
volgens Ware in elkaar overgaan.

Als verblijfplaats moeten de uitvoergangen van het pancreas en het
duodenum aangenomen worden, slechts zelden de overige deelen van

den dunnen darm en de voormagen. Het aantal geïnfecteerde runderen
op de Oostkust van Sumatra is groot en bij het meerendeel der door
mij verrichte secties bleek het pancreas met deze parasieten geïnfecteerd
te zijn.

De pancreas-distomatose was in deze gevallen als regel een toevallige
sectiebevinding.

De literatuur bevat over pancreas-distomatose slechts zeer spaarzame
gegevens en slechts enkele van de onderzoekers, die dezen parasiet
beschreven hebben, stelden een oppervlakkig onderzoek betreffende de
pathologisch-anatomische veranderingen in. Door mij zijn een 16-tal
gevallen nauwkeurig onderzocht, waarbij steeds het pancreas vrij sterk
door parasieten besmet was (minimaal ^ 50 exemplaren).

Macroscopisch gaf het pancreas slechts weinig afwijkingen te zien.
In de groote uitvoergang bevonden zich de parasieten, soms zelfs
10—12 exemplaren op één doorsnede van een groote gang. De ver-
anderingen bestaan vooral uit een onregelmatige uitzetting van het
lumen, veelal gepaard met een verdikking van den wand; soms een
verdunning van den wand, waarbij dan steeds een cyste-vorming
gevonden wordt, als gevolg van overmatige uitzetting van een ver-
anderd ganggedeelte. De mucosa der groote, en in mindere mate ook
die der middelgroote uitvoergangen, bevat veelal zeer talrijke kleine
woekeringen (^ 1 m.M.) en geeft macroscopisch den indruk, alsof
zij met zandkorrels bestoven is. Soms zijn zij veel grooter (f 6 m.M.)
en hebben meer den vorm van poliepachtige nieuwvormingen. Som-
mige gangen vallen na het verdwijnen der parasieten weder samen;
deze hebben een ster- of spleetvormig lumen en worden als kleine,
lichter gekleurde, niet scherp begrensde haardjes tusschen de klier-
kwabjes opgemerkt. Het klierweefsel zelve is slechts weinig veranderd.
Wel vindt men vaak kleine, scherp omschreven lichter gekleurde haard-
jes van eenigszins gezwelachtig uiterlijk en met een vastere consistentie
dan de omgeving (hyperplasiehaardjes van het exocrine klierweefsel).

De microscopische veranderingen aan de uitvoergangen kunnen worden
samengevat als een chronische sialangitis. Dc verdikking van den wand
is een gevolg van een sterke bindweefselwoekering; bovendien draagt
nog hiertoe bij een belangrijke vermeerdering van het aantal slijm-
klieren in dc mucosa, eventueel versterkt door een cysteuze uitzetting
van deze klieren. In de mucosa ziet men difTuse of meer haardvormige
ophoopingen van chronische ontstekingscellen : lymphocyten, plasma-
cellen, polyblasten en een zeer wisselend aantal eosinophile cellen.
Niettegenstaande de sterke uitzetting vertoont de mucosa een sterkere
plooiïng en papilvorming, waarbij soms een meerlagigheid van het
bekleedende epitheel geconstateerd kan worden. Opvallend is het, dat
de epitheelbekleeding intact blijft, wat wel een gevolg zal zijn van
cle gladde oppervlakte der parasieten.

De belangrijkste veranderingen van het epitheel zijn de omvorming
van cylinderepitheelcellen in bekercellen; het door druk van de para-
sieten platter worden van het epitheel; dit laatste treedt het sterkst
op den voorgrond op die plaatsen, waar de parasiet zich door zijn
zuignappen heeft vastgehecht aan den wand van een uitvoergang; het
epitheel kan hier zelfs geheel verdwijnen. Naast de sterke plooiïng
ontstaan ook instulpingen en cysten, uitgaande van het bekleedende
epitheel, die in den wand van een gang tot een kamvormig vertakt
netwerk van spleetvormige holten of buisjes aanleiding kunnen geven.
De muscularis is steeds versmald en vaak atrophisch; hetzelfde geldt
voor het netwerk van elastische vezelen, dat in de grootere uitvoer-
gangen aanwezig is; in de kleinere uitvoergangen zien wij soms een
vermeerdering en grover worden der elastische vezelen.

Necrose is af en toe in den wand van uitvoergangen te zien, wisselend
in uitbreiding. Meestal is zij oppervlakkig, maar dringt soms door den
verzwaarden wand heen en is dan tot in het omgevende klierparenchym
te vervolgen. In het aangrenzende weefsel treedt daarbij een sterke
ccllige infiltratie op en daarna vorming van een granulatieweefsel. In
deze necrotische gebieden vindt men vele distomum-eieren en „fremd-
körper" reuzencellen. De oorzaken van deze necrose zijn niet met
zekerheid aan te geven; waarschijnlijk is het een toevallige samen-
werking van verschillende factoren als : druk veroorzaakt door een
ongunstige groepeering der parasieten, toxinenwerking afkomstig van
levende of vervallen parasieten, bacteriën (microscopisch zijn deze niet
aangetoond), misschien ook het activeeren van pancreas-fermenten als
gevolg van de chronische ontsteking.

Bij enkele gevallen zijn tevens in den wand der uitvoergangen
lichaampjes gevonden, die in vorm, bouw en eigenschappen geheel
doen denken aan hyaline of amyloïd; zij zijn ovaal, onregelmatig ovaal
of meer gelobd van vorm, homogeen van structuur, soms meer gelaagd
(als bij corpora amylacea). Zij hebben de volgende kleurreacties :
paars met haemaluin-eosine, rood-bruin met van Gieson, geringe tot
duidelijke metachromasie met gentiaanviolet. Kalk is door de reactie
van v. Kossa aangetoond. Deze afzettingen kunnen worden beschouwd
als gevolgen van de chronische ontsteking, terwijl de kalkafzetting
hierbij secundair is.

De veranderingen van het klierparenchym zijn een gevolg van de
veranderingen in de uitvoergangen; de parenchym-veranderingen zijn
niet gelijkmatig, doch a. h. w. van kwabje tot kwabje verschillend. Het
nieuwgevormde bindweefsel van den wand der uitvoergangen straalt
in het klierweefsel uit door middel van breede strooken, die gedeelten
van het klierparenchym afsnoeren en dit doen degenereeren. De uit-
straling van het bindweefsel kan ook meer diffuus plaats vinden, waarbij
de acini afzonderlijk door bindweefseldraden omsponnen worden en
degeneratieve veranderingen ondergaan. Een andere wijze van be-
schadiging van het exocrine klierweefsel geschiedt door secreetstuwing,

die vooral ontstaat bij aanwezigheid van distomen in de intralobulaire
gangen en bij necrose in de uitvoergangen. Overigens treden de ver-
schijnselen van secreetstuwing niet of weinig op den voorgrond.

Bij de secreetstuwing zien wij in de getroffen kwabjes een uitzetting
van de intralobulaire gangen en Schaltstücke; dit gaat door tot de
centro-acinaire cellen; deze gaan woekeren en als gevolg hiervan
verdwijnen de kliercellen van den betreffenden acinus. Dit verdwijnen
van de kliercellen begint aan den ingang van den acinus en schrijdt
voort naar den top; gedurende deze ondergang der kliercellen heeft
zich uit de centro-acinaire cellen a. h. w. een verlengstuk van het
Schaltstück gevormd, dat daarvan niet is te onderscheiden en het
kwabje is nu veranderd in een complex van gekronkeld verloopende
buisjes. Tot den ondergang van het exocrine klierweefsel werken naast
de secreetstuwing, de bindweefselwoekering en de woekering der centro-
acinaire cellen ook de toxinen der parasieten mede. Bij ondergang
van exocrine weefsel zonder duidelijke secreetstuwing zien wij ook een
vermeerdering der centro-acinaire cellen, hierbij echter gaat de degene-
ratie-atrophie van de kliercellen aan deze woekering vooraf; zij draagt
dan meer het karakter van een vacaatwoekering.

Regeneratieve veranderingen ontstaan in het exocrine klierweefsel
en wel in den vorm van hyperplasiehaardjes; deze bestaan uit complexen
van vergroote acini, waarbij veelal de vergrooting een gevolg is van
een celvermeerdering. Deze cellen hebben meestal een normale zöne-
kleuring, soms zijn 2 kernen aanwezig. De klieracini bevatten meestal
centro-acinaire cellen; Schaltstücke ontbreken echter. Bij de groote
hyperplasiehaarden worden meestal verschillende centra aangetroffen,
gescheiden door bindweefselstrooken. Een bindweefselkapsel ontbreekt
steeds bij deze hyperplasiehaarden. Het omgevende klierweefsel ver-
toont steeds drukverschijnselen.

De LANGF.RHANs\'sche eilandjes ondergaan eveneens veranderingen n.1.
atrophie, op de plaatsen waar een plaatselijke of diffuse bindweefsel-
vermeerdering in de kwabjes aanwezig is; zelfs kan dit bindweefsel
het eilandje binnendringen, vooral perivasculair, soms pericellulair.
De veranderingen aan het endecrine weefsel zijn veel minder uitgebreid
dan die van het exocrine weefsel, aangezien de secreetstuwing op het
eerstgenoemde geen invloed heeft. Vaak krijgt men den indruk, dat
het aantal eilandjes vermeerderd is, echter dit is niet bewezen; wel
ziet men vaak hypertrophische vormen der LANGERHANs\'sche eilandjes :
deze zijn dan vergroot en onregelmatig van vorm. Opmerkelijk is de
groote activiteit van het endocrine klierweefsel, gezien de geringe
beschadiging waaraan het is blootgesteld door de distomatose.

Het is niet waarschijnlijk dat de verklaring hiervan gezocht moet
worden in het verband dat er bestaat tusschen het endocrine- en exocrine
weefsel n.1. de mogelijkheid van overgang van beide celsoorten in
elkaar. Deze overgangen komen meer dan normaal voor bij verschil-
lende gevallen en dit zou dus beteekenen, dat bij sterk verval van

exocrine weefsel een vermeerderde overgang van endocrine- naar
exocrine weefsel medehelpt om de hoeveelheid exocrine klierweefsel
op peil te houden.

Bij één geval is een tumor gevonden, gelegen te midden van het
klierparenchym; deze had een afgeplatten bolvorm met de grootste
doorsnede van 8 m.M. Op grond van een uitgebreid microscopisch
onderzoek bleek deze tumor een autonoom karakter te bezitten en
werd de diagnose gesteld : carcinoom met beginnenden uitgroei en
waarschijnlijk van multicentrischen oorsprong. De bouw had eenige
gelijkenis met het endocrine klierweefsel. Een direct verband met de
distomatose is niet aangetoond; mogelijk lijkt dat de langdurige ont-
stekings- en regeneratieve processen tot de tumorvorming hebben
aanleiding gegeven; hierbij kan natuurlijk een specifieke werking van
de toxinen der distomen niet principieel worden ontkend, hoewel
hiervoor naar aanleiding van dit ééne geval geen bijzondere aanwijzing
bestaat.

In verschillende gevallen werden vaatveranderingen aangetroffen,
veroorzaakt door Schistosomum spindalis Montgomery.

Verfasser sah auf Sumatra bei Rindern Viele Fälle von Pankreas-Distomatose,
welche durch Eurytrema pancreaticurn verursacht waren.

Er beschreibt den Parasit und die makroskopischen und mikroskopischen Aen-
derungen des Pankreas.

Post-mortum examination of cattle in Sumatra showed many cases of distomatosis
of the pancreas, caused by Eurytrema pancreaticum.

The author gives a description of the worm and of the macroscopical and mi-
croscopical alterations of the pancreas.

L\'auteur fait mention de distomatosis chez le bétail ä Sumatra, causé par Eury-
trema pancreaticum. II donne une description de ce parasite et des altérations
macroscopiques et microscopiques du pancréas.

Voor de wereldoorlog waren in Europa nog ongeveer 1600 wisents, waarvan 111
het Bialowieza woud 750 stuks. Tijdens en na de oorlog is die diersoort bijna geheel
uitgeroeid. Er werd toen een internationale vereeniging gesticht ter behoud van de
wisent; het resultaat is niet groot; in 1931 waren er nog 59 stuks, over verschillende
plaatsen verdeeld. In Polen zijn nog 12 volbloed dieren, gedeeltelijk in Silezië, ge-
deeltelijk in de Bialowiezaheide.

Wroblewski ¹) raadt nu aan ook de dieren uit Silezië naar Bialowieza te brengen,
waar het bos- en heide-terrein het best voor hen geschikt is.

Tutt¹) geeft een overzicht van de in de praktijk het meest voorkomende oorzaken van

De chronische ontsteking van de uterus-mucosa (endometritis) is in verreweg
de meeste gevallen oorzaak van de steriliteit der koeien.

Nielsen maakte een indeeling naar de graad van den ontsteking : Endometritis
puerperalis ; chronische catarrhale endometritis ; purulente metritis ; pyometra ;
chronische endometritis met cysteuze degeneratie van de ovariën.

De oorzaak van de verschillende endometritiden is infectie, welke vooral tijdens
of na de partus gemakkelijk kan optreden. De symptomen welke zich voordoen
zijn afhankelijk van den ernst van het lijden. Vaginaal onderzoek (uitvloeiing) en
rectaal onderzoek (grootte, consistentie van den uterus) geven uitsluitsel en zijn
meestal in staat de juiste diagnose en eventueel de prognose te doen stellen. De
behandeling hangt natuurlijk af van de bevinding. In de meeste gevallen kan vol-
staan worden met het inbrengen van 150 tot 200 c.c. van een 1 % Lugolsche solutie
in den uterus, welke behandeling eventueel herhaald kan worden na eenigen tijd.

Bij ernstiger aandoening kan men een 5 % Joodtinctuur-oplossing inbrengen
in een hoeveelheid van 20 tot 50 c.c. Deze behandelingen gecombineerd met uterus-
massage en eventueel uitknijpen van corpus luteum geven de beste resultaten in
vergelijking met andere methoden. (Ook wij prefereeren deze behandeling. Ref.).

Cervicitis komt meestal voor tegelijk met een endometritis, maar kan ook af-
zonderlijk bestaan. De cervix is dan rood, gezwollen, terwijl ook uitvloeiing bestaat,
welke dikwijls een zure reactie heeft waardoor de spermatozoiden sterven.

Aangezien meestal een endometritis tegelijkertijd aanwezig is, zal bij deb ehan-
deling hiervan ook de cervicitis verdwijnen, terwijl een aanstippen met joodtinctuur
gunstig werkt.

Salpingitis is dikwijls de oorzaak van steriliteit bij een groot aantal koeien.
Aetiologisch zien wij hoe infectie van den uterus secundaire salpingitis veroor-
zaakt welke vroeg of laat weer pathologische veranderingen in de ovariën tengevolge
heeft.

De diagnose salpingitis is niet gemakkelijk te stellen ; alleen wanneer de tubae
bij rectaal exploreeren duidelijk te voelen zijn, mag men hiertoe concludeeren.
De prognose is ook hier afhankelijk van verschillende factoren, maar is meestal
ongunstig. Een eenzijdige salpingitis gaat dikwijls over in een beiderzijdsche en
veelal is dan ook de ontsteking der tubae ongeneeslijk.

De behandeling is verschillend. Bij aanwezigheid van ovariaalcysten moeten
deze worden uitgedrukt; endometritiden moeten intensief behandeld, enz.

Een cyste veroorzaakt onregelmatigheden in den oestrischen cyclus, terwijl een corpus
luteum het optreden van de cyclus verhindert. Bij palpatie voelt een corpus luteum
hard aan, terwijl een cyste zich voordoet als een blaas, die gemakkelijk is stuk te
drukken. Het onderscheid tusschen een cyste en een follikel is niet zoo gemakkelijk
uit te maken. Het regelmatige verloop van de cyclus kan hierbij van dienst zijn,
daar bij een normalen cyclus nooit cysten aanwezig zijn.

Nielsen concludeert, dat de grootte van de follikels nogal varieert evenals die der
cysten. De diagnose cysteuze ontaarding van de ovariën kan dan ook bij palpatie
niet gesteld worden, tenzij de cysten groote afmetingen hebben aangenomen.

De klinische diagnose is moeilijk en het combineeren van de verschillende symp-
tomen (grof worden van de vulva, het weg zijn van de banden enz.) kan eenige
zekerheid geven.

Cysten treden gewoonlijk 2 tot 4 weken na de partus of na abortus op. De prog-
nose van ovariale aandoeningen is afhankelijk van den graad en de oorzaak van het
lijden, (salpingitis, pyometra etc.).

Vaginitis-granulosa-infectiosa komt vooral veel voor in kudden besmet met
Abortus-Bang. De oorzaak is onbekend. Bij het openhouden van de vulva is het
vaginaal slijmvlies bedekt met gezwollen follikels, bleek of rood van kleur, terwijl
de omgeving gezwollen is. Soms bestaat een muco-purulente uitvloeiing. In acute
gevallen toonen de dieren pijnuitingen na urineeren. De stier kan door dekken zich
zelf infecteeren en aldus de besmetting overbrengen.

De meeningen over het lijden als oorzaak voor steriliteit, zijn sterk uiteenloopend.
In het algemeen neemt men tegenwoordig aan dat de aandoening bij vaarzen
dikwijls een oorzaak is voor steriliteit, terwijl zij bij oudere koeien van weinig betee-
kenis is. De beste behandeling zou zijn het bestuiven met jodoformpoeder.

Het voorkomen van besmettelijk verwerpen gaat meestal gepaard met een hoog
percentage van steriliteit. Wanneer de ziekte plotseling hevig uitbreekt, volgt eerst
langzamerhand steriliteit (waarschijnlijk in verband met het feit dat de uteruswand
meer of minder is aangetast geworden). Niet de abortus, maar de ontsteking van de
uterus moet worden behandeld.

Schrijver merkt op dat volgens de laatste meening abortus en steriliteit niets met
elkaar hebben te maken : abortus is een specifieke infectie en steriliteit een a-speci-
fieke infectie van het genitaalapparaat.

Door verschillende onderzoekers is vast komen te staan dat verschillende zouten
in het voedsel (voornamelijk calcium en phosphor) van overwegende beteekenis
zijn, voor het goed functioneeren der geslachtsorganen. Schrijver legt tevens den
nadruk er op, dat in het rantsoen der dieren behalve de vitaminen A-B-C en D ook
het vruchtbaarheidsviatmine E., als niet te verwaarloozen factor in het steriliteits-
probleem, in voldoende hoeveelheid aanwezig dient te zijn. H.

Volgens Zschokke en Hess persisteert het corpus luteum niet alleen wanneer
abnormale uterusinhoud aanwezig is, maar ook wanneer de dieren zeer weelderig
gevoed worden.

Het persistcerende corpus luteum wordt veel te vaak gediagnostiseerd ; normaal
blijft een corpus luteum ook geruimen tijd aanwezig, n.1. van den 5en dag na de bronst
tot de volgende bronst. De diagnose corpus luteum persistens is pas geoorloofd,
wanneer bij herhaald onderzoek is gebleken, dat hetzelfde corpus luteum steeds
aanwezig is.

Het uitdrukken van een corpus luteum wekt sterke uteruscontracties en hype-
raemie van het geslacht-apparaat op.

Schlichtino ¹) heeft 342 gevallen van steriliteit, hoofdzakelijk na abortus Bang-
infecties, gecontroleerd. De dieren waren 5 maanden post partum nog niet bronstig
geweest of zij waren nog niet weer drachtig.

33 % ^van de dieren werd normaal bronstig, zonder dat afwijkingen aan het geni-
taalapparaat werden waargenomen ; 9.9 % werd normaal bronstig, terwijl ook af-
wijkingen werden gezien ; 6.7 % werd onregelmatig tochtig zonder klinische afwij-
kingen te toonen ; 10 % werd onregelmatig tochtig en had wèl afwijkingen ; 23 %

werd niet tochtig en gaf geen afwijkingen te zien en in 17 % werden de dieren niet
tochtig, maar vertoonden wèl symptomen aan het genitaalapparaat.

De dieren, die regelmatig tochtig werden en geen afwijkingen te zien gaven,
en die, welke niet tochtig werden zonder afwijkingen te toonen, werden zeer inten-
sief gevoed en op stal gehouden. Onder de dieren, die onregelmatig tochtig werden,
en ook afwijkingen van het genitaalapparaat hadden, waren 3 gevallen van tuber-
culose van uterus en tubae en twee gevallen van nymphomanie. In de gevallen,
waarin de bronst langer dan 6 weken op zich liet wachten, kon een verrassende
regelmaat in het vormen van het corpus luteum, en van follikels in een of beide
ovaria, geconstateerd worden. Ook bij metritis was dit het geval.

De tijd, die in de literatuur opgegeven wordt voor het optreden van bronst na
het uitknijpen van een corpus luteum, varieert van 24 uur tot 20 dagen ; volgens
sommigen treedt slechts schijnbronst op. Door het uitknijpen van het corpus luteum
wordt de regelmaat van den cyclus niet verstoord; wordt een corpus luteum 5 dagen
na de ovulatie uitgedrukt, dan zal na 19 dagen pas weer bronst optreden. Het ovarium
functioneert niet zelfstandig maar staat weer onder invloed van de hypophyse. Ook
de tijdruimte tusschen de partus en de eerste bronst is ongeveer een veelvoud van 21
dagen, soms zelfs slechts 21 dagen. Ook wanneer na retentio secundinarum, endome-
tritis, metritis, vaginitis of cervicitis met als gevolg een corpus luteum perstistens
dat uitgedrukt wordt, weer bronst optreedt, is deze tijd weer een veelvoud van 21
dagen. Schrijver heeft follikelrijping en vorming van een corpus luteum kunnen
constateeren, zonder dat bronst zichtbaar werd ; ook het uitdrukken van het corpus
luteum verbrak den cyclus niet. Ook tijdens de graviditeit gaat de ovariale cyclus
door. Schrijver heeft een corpus luteum graviditatis en een follikel in hetzelfde
ovarium of in het andere meermalen waargenomen. Dit verklaart ook het optreden
van bronst tijdens de graviditeit. Deze follikels barsten echter meestal niet en ook
blijft de vorming van een corpus luteum uit ; de follikels worden atretisch. Het corpus
luteum persisteert pas dan, wanneer de uterusaandoeningen een zekeren graad hebben
bereikt, het is dan slechts een symptoom, dat in het ovarium optreedt. Pyometra
is dikwijls de primaire aanleiding. Toch zijn de corpora lutea hierbij ook niet steeds
als pathologisch aan te merken, n.1. wanneer in den uterusinhoud resten van feti of
secundinae zijn te vinden. Het corpus luteum is dan een corpus luteum graviditatis.

Het corpus luteum wordt veel te dikwijls als oorzaak van steriliteit aangemerkt,
het is slechts een symptoom. Doordat bij het uitknijpen van het corpus luteum
hyperaemie en verhoogde hormoonsecretie worden opgewekt, wordt de volgende
ovulatie vergezeld van bronstsymptomen. T.

Van drie koeien, welke reeds meermalen gekalfd hadden, hebben Miller, Swett,
Hartman en Lewis getracht eitjes te krijgen. Van de drie proefdieren was nauw-
keurig bekend, wanneer zij bronstig waren geweest, de datum van de dekking en
van de partus enz.

Koe A. 11 geboren 7 Februari 1923. Zij was 8 maal gedekt, waarop 6 concepties
waren gevolgd.

Den I3den Maart 1930 was de koe tochtig en werd zij gedekt door twee stieren
om 10.05 en 10.10 des ochtends.

In een geringe hoeveelheid sperma van den eersten stier bleken alle spermatozoiden
levend te zijn, in dat van den tweeden ongeveer 70 %. In den vroegen morgen van
15 Maart 1930 trad er bloedige uitvloeiing op. Enkele uren daarna (48 uur na de
dekking) werd de koe geslacht en het genitaalapparaat onderzocht. In het oviduct
bevond zich een tweecellig eitje. In den uterus bevond zich een goudgele visceuze
vloeistof, welke dikker was dan het wit van een kippenei. Dc pH bedroeg 9—9.2.

Uit deze waarneming blijkt dat de opvatting, dat wanneer bloedige uitvloeiing
optreedt na dekking, geen bevruchting volgt, onjuist is en dat bevruchting plaats
vindt binnen 48 uur na verschijnen van den oestrus.

Koe A. rj geboren 24 Oct.. 1723. Na 12 paringen volgde viermaal bevruchting.
De koe was 8 Juni 1930 tochtig, werd om 8.15 \'s ochtends gedekt en 3 dagen later om
9.19 \'s ochtends geslacht. Bloeding na den oestrus had in heel geringe mate plaats
gevonden. Ovulatie had niet plaats gehad. Wel waren in het eene ovarium twee,
in het andere één groote follikel, waarin zich geelachtige visceuze vloeistof bevond en
waarvan de wand dik en geel was ; eitjes ontbraken. Deze follikels waren bezig te
gronde te gaan.

Koe No. 41 /,, geboren 17 April 1928. De koe was tochtig op 20 October 1930 en
werd toen des ochtends om 9 uur enkele malen gedekt door jonge stieren ; drie dagen
later om 9.46 \'s ochtends gedood.

Het eitje werd ver afgedaald gevonden in den isthmus tubae. Het eitje was niet
bevrucht. De onderzoekers zochten de oorzaak hiervan in een ovulatie eenigen tijd
voor de paring, zoodat de spermatozoiden een eitje vonden dat niet meer te be-
vruchten was.

In het linker ovarium bevond zich een corpus luteum groot 8 bij 6 m.M., helder
rood van kleur. Een oud corpus luteum was niet aanwezig, zoodat het waarschijnlijk
was, dat de vorige bronst zonder ovulatie had plaats gevonden.

De uterus bevatte niet overmatig veel vloeistof, maar slechts het gewone secretie-
product. De pH van dit product bedroeg 7—7.2. In de vagina bevond zich veel
geelslijmig secreet waarin bloedstrepen aanwezig waren.

Dit secretum was waarschijnlijk afkomstig uit den uterus, ook hiervan bedroeg
de pH 7—7.2.

Daarna volgt een beschrijving van het gevonden eitje, waarvan de afmetingen
bedroegen 140 bij 145 micro.

Noodzakelijk voor bevruchting zijn de aanwezigheid van een eitje en spermato-
zoid, waarvan de eerste bevrucht kan worden en de laatste kan bevruchten.

Het manlijk dier mag niet te veel dekken, omdat dan het aantal spermatozoiden
en hun vitaliteit te veel kunnen afnemen. De individueele verschillen zijn hierbij
groot.

Spermatozoiden leven in het vrouwelijk geslachtsapparaat hoogstens 48 uren.
In de vagina verliezen de spermatozoiden hun beweeglijkheid reeds na enkele uren
en zijn daarna door spermalytische processen snel verdwenen. In de cervix leven
volgens verschillende onderzoekers de spermatozoiden het langst.

Het ei komt waarschijnlijk niet vrij in de eerste uren van den oestrus, maar meer
tegen het einde, zoodat het aanbevelenswaard is de coitus omstreeks het midden
der bronst te doen plaats hebben. Te meer geldt dit, omdat Knaus en Hammond
e. a. vaststelden, dat het vrij gekomen eitje slechts gedurende enkele uren bevrucht
kan worden. Bijv. bij het konijn 2 tot 4 uren. Bij mensch en dier wordt de levensduur
van de eicel hoogstens op 24 uur geschat.

Vrouw : Volgens Knaus vindt de ovulatie, bij een cyclusduur van 28—30 dagen,
van den I2en tot i6en dag na het begin der menses plaatst en hij stelt de conceptie-
termijn in verband met den levensduur der spermatozoiden tusschen den 11 en en
I7en dag.

Volgens Ogino vindt de ovulatie plaats op den I2en tot i6en dag voor de
komende menstruatie.

duurt i—3 dagen. Meestal vindt de ovulatie niet plaats voor het 13e uur van de
oestrus, in enkele gevallen was de follikel nog niet gebarsten na 45—70 uur.

Lewis stelde vast, dat in 80 % der gevallen 16 uren na de coitus geen levende
spermatozoïden meer gevonden werden in het vrouwelijk genitaalapparaat. Volgens
hem heeft men de meeste kans op succes bij dekken, wanneer dit niet vroeger plaats
vindt dan het 18e uur van den oestrus.

Schapen : Bij Merino-schapen in Zuid-Afrika treedt de oestrus gedurende het
geheele jaar op met tusschenpoozen van 16—18 dagen en is de gemiddelde duur
40 uren (24 tot 96 uur). Volgens Quinlan 4) vindt de ovulatie plaats omstreeks het
30ste tot 40ste uur van den oestrus. De vitaliteit der spermatozoïden in het vrouwelijk
geslachtsapparaat is zeer verschillend. In de cervix zijn zij levend gevonden tot
48 uur na de coitus ; waarschijnlijk behoort zoo\'n langen tijd tot de uitzonderingen.
In de vagina sterven zij spoedig. In het corpus uteri en in de oviducten beweegt een
groot percentage reeds niet meer na 18 uur. Na 30 uur vindt men behalve in de
cervix vrijwel nooit meer levende spermatozoiden, en die nog bewegen kunnen niet
meer bevruchten.

Het ei is in 50 % der gevallen slechts te bevruchten 6 tot 12 uren na den follikel-
bersting. 6 uur na de coitus bevinden zich de spermatozoiden in de tuba.

Paarden : De oestrus is min of meer aan het seizoen gebonden, keert terug na 28—
30 dagen, en duurt 4 tot 9 dagen. De ovulatie vindt plaats gedurende de drie laatste
dagen van den oestrus. In de vagina zijn de spermatozoiden dood na 5 tot 6 uren.
In het overige gedeelte van het geslachtsapparaat vond Anderson levende sper-
matozoiden tot hoogstens 16 uur na de coitus.

Hammond stelde vast, dat bij copulatie tegen het einde van den oestrus de ferti-
liteit van de merrie verhoogd wordt. Volgens deze onderzoeker is het wenschelijk
merrie\'s niet vroeger te laten dekken dan den 5den tot 6den dag van den oestrus.

Rund : De oestrus komt het geheele jaar voor met tusschenruimte van 19 tot 22
dagen. De oestrus duurt 18—24 uur, en de ovulatie vindt laat gedurende den oestrus
plaats.

Volgens Renkert leven de spermatozoiden in de genitalia van de koe slechts
kort ; in de vagina hoogstens 5^6 uren.

Wester bevestigde deze waarnemingen en vond levende spermatozoiden in uterus
en oviduct van de koe tot hoogstens 40 uur na de coitus en beschouwt dezen tijd
als de limiet van hun vitaliteit. De grootste fertiliteit is te verwachten wanneer de
coitus niet vroeger plaats vindt dan het negende tot twaalfde uur van den oestrus.

Quinlan, Mare en Roux *) bestudeerden de beweeglijkheid van de spermatozoiden
van drie zeer vruchtbare rammen in de verschillende afdeelingen van het geslachts-
apparaat van normale Merino-schapen. Zij verzamelden direkt na de dekking uit
de vagina sperma in een steriele pipet, en brachten dit langs operatieven weg ine en
uterushoorn en in een tuba-fallopii. De schapen werden direkt na de dekking onder
chloralhydraat-narcose gebracht (jugularis).

Het bleek dat de spermatozoiden na de dekking in de vagina meestal na 12 uur
onbeweeglijk waren ; slechts zelden nam men na 18—24 uur nog enkele spaarzaam
beweeglijke exemplaren waar. In het carvicaal-kanaal treft men 24—48 uur na de
copulatie zeer veel, en zeer beweeglijke spermatozoiden aan. Brachten zij langs
operatieven weg het zaad in een uterus-hoorn en een tuba-fallopii, dan bleek dat
respectievelijk reeds na 9 en na 6—12 uur, de beweging opgehouden had.

plaats der spermatozoïden moet worden beschouwd ; tevens volgt hieruit dat een ontste-
king van de cervix en het kanaal voor de bevruchting fataal moet zijn.

Bij schapen komt een ziekelijke afwijking van dit gedeelte van het geslachtsappa-
raat weinig voor. Noordijk.

In Zuid-Afrika worden de koeien het geheele jaar buiten gehouden. De dieren
leven onder de meest natuurlijke omstandigheden ; eten steeds gras, krijgen minstens
8 uur per dag zonlicht, ontvangen voldoende vitaminen D. en toch nam Theiler ¹)
waar, dat een groot aantal koeien niet ieder jaar een kalf bracht. In verschillende
gedeelten is men reeds tevreden als iedere twee jaar een kalf geboren wordt. Vooral,
wanneer men met erge droogte te kampen heeft, worden er minder kalveren ge-
boren. Er treedt dan een tijdelijke steriliteit bij deze dieren op, die een jaar of langer
duurt.

De oorzaak dezer voorbijgaande steriliteit is volgens Theiler bij de Afrikaansche
weiderunderen toe te schrijven aan phosphorgebrek. Het gras is armer aan phosphor
dan in Europa en bevat minder calcium dan in Zwitserland.

Theiler beschrijft proeven die bewijzen, dat het gebrek aan phosphor, de Aphos-
phorosis, de oorzaak van steriliteit kan zijn. Du Toit en Bischop hebben proeven
genomen op een farm Armoedsvlakte in Bechuanaland. Het gras daar is arm aan
Ca en pH. Een troep koeien werd beendermeel bijgevoerd, hiervan kalfden binnen
het jaar 87.3 % ; van de controle-dieren ; die geen beendermeel kregen, 56.5 %.
Ook in Amerika werd vastgesteld, dat koeien met Ca.arm dieet, maar bij voldoende
P. toevoer, vruchtbaar bleven.

Nu men wist dat aphosphorosis steriliteit gaf, ging men na welke veranderingen
in het sexueele leven der dieren optrad.

Bij schapen was het bekend, dat indien het gedurende den dektijd erg droog was,
steriliteit volgde, omdat de bronst uitbleef; volgens Theiler is de oorzaak ook weer
phosphorgebrek. Onderzoekingen in Minnesota leerden dat bij phosphor-arme
voeding van koeien de bronst uitbleef; waarschijnlijk is dat ook zoo bij de runderen
die op phosphorarme Afrikaansche weiden verblijven. Onderzoekingen hierover
zijn nog aan den gang. Waarschijnlijk treden bij phosphorgebrek geen corp.lutea
persist. en cysten in de ovariën op en volgt ook geen abortus. Het is Theiler niet
bekend of in Zwitserland steriliteitsgevallen voorkomen, die op phosphorgebrek
berusten hoewel hij de waarschijnlijkheid zeer groot acht.

Hij raadt aan het bloed op phosphorgebrek te onderzoeken. Vooral het organische
phosphor in het bloed neemt af bij phosphorarme voeding.

Indien men bloed onderzoekt van dieren, die een dieet rijk aan phosphor en
calcium krijgen en van dieren die weinig van deze mineralen bekomen, dan ver-
andert het Ca.-gehalte van het bloed slechts in zeer gering mate, het phosphor-
gehalte veel meer. K.

Bij de verschillende infectieuze oorzaken van steriliteit bij koeien, kan volgens
verschillende onderzoekers, ook de trichomonas bovis gerekend worden.

In vagina en uterus worden zij bij steriliteit meermalen gevonden ; zelfs werden
in enkele gevallen van abortus, trichomonaden als eenige oorzaak aangetroffen.
De stier kan als mechanische overbrenger worden beschouwd, daar ook in het
praeputium van den stier trichomonaden werden gevonden (Abelein).

In een onder controle staanden veestapel (Bang-vrij), waar veel steriliteit voor-
kwam, kon ondanks nauwkeurig microscopisch en bacteriologisch onderzoek geen
oorzaak gevonden worden.

1 ) Das Phosphoidefizit und die Unfruchtburkeit des Rindes. A. Theiler. Schweizer
Archiv für Tierheilkunde. Bnd. 75. Heft 2, pag. 47.

Slechts ¹/₃ van de dieren kalfde normaal, de rest aborteerde of werd niet drachtig.

Bij enkele van deze dieren was uitvloeiing en werd een pyometra gediagnostiseerd.
Bij sectie werd een groote, met geelachtig dunne, iets stinkende pus gevulde uterus
gevonden. Cultures van deze pus bleven steriel. Bij microscopisch onderzoek van
de pus vond men een groote hoeveelheid protozoën, later geïdentificeerd als tricho-
monaden. In vele gevallen was het, vooral bij abortus, moeilijk om de pus steriel
op te vangen daar zeer gemakkelijk verontreiniging door faeces plaats had. In de
gevallen echter waarin dit wel gelukte, bleken alleen trichomonaden aanwezig te
zijn.

Een stier uit deze kudde werd gebracht in een gezonde kudde (waar dus geen
steriliteit voorkwam). Na verloop van eenigen tijd traden dezelfde verschijnselen
op als in de eerste kudde en konden ook trichomonaden als eenige ziekte-verwekker
worden aangetoond.

In een derde kudde waar men veel te kampen had met de fokkerij (abortus,
steriliteit), was nooit op trichomonaden onderzocht. Aangezien van enkele dieren
de klinische verschijnselen veel overeenkomst hadden met die van de beide andere
kudden, werd ook hier op trichomonaden onderzocht en werkelijk als oorzaak
gevonden. De uterusaandoening is bij deze infectie het meest typeerend, terwijl
aan cervix of vagina dikwijls geen afwijkingen worden gevonden.

Abelejn is van meening, dat indien door bepaalde oorzaken steriliteit in een kudde
aanwezig is, een secundaire trichomonas-infectie den toestand ten zeerste verslechtert.

De uitvloeiing is verschillend van aard en lijkt dikwijls op die welke bij andere
aandoeningen voorkomt. De inhoud van den uterus is meestal geelachtig en dun
vloeibaar. In een natief pracparaat van de uitvloeiing kunnen de trichomonaden
gemakkelijk worden onderkend, waardoor de diagnose gesteld kan worden.

Een nadere beschrijving van de protozoë en de beste manier van cultiveeren wordt
verder aangegeven.

Het gelukte schrijvers met de gekweekte trichomonaden abortus op te wekken
bij een vaars en verder bij konijnen en cavia\'s. K.

Allereerst wijzen Berge en Shoop >) op het feit dat er, wat de nomenclatuur
der spirillen betreft, nog verwarring bestaat. Dan wordt een kort overzicht gegeven
van in de literatuur vermelde gevallen van abortus bij schapen, veroorzaakt door
spirillen. Volgens Mac Fadyean en Stockman is deze ziekte in Engeland meestal
een gevolg van een spirillen-infectie ; zij vonden spirillen in uterus, vruchtvliczen
en feti, terwijl spirillen-cultuur, aan schapen gevoederd, abortus opwekte. In Amerika
vermelden Wf.lch en Marsh, in Duitschland Spiegl, iets dergelijks. Grim ver-
meldt dat in Silezië 12.7 % van een kudde drachtige schapen verwierp ; hij vond
spirillen in de feti (maaginhoud, bronchiaalslijm, organen), in de nageboorte en
baarmoeder. Schapen verwierpen plotseling 14 dagen voor den lamtijd, zonder
eenig voorafgaand verschijnsel. Grim trof hygiënische maatregelen en gaf subcutaan

5 c.c. eener 15 % atoxyl-oplossing. Graham en Thorp zagen de ziekte bij 70 van
241 lamschapen.

Berge en Shoop namen de ziekte waar in twee bedrijven ; van 360 drachtige
dieren verwierpen er 193. Vooraf geen enkel verschijnsel ; slechts enkele schapen
hielden een metritis over, waaraan zij stierven. Steeds abortus in de 2de helft der
drachtigheid. Bij 50 % der schapen gingen de secundinae pas na 3 dagen af. Nim-
mer werd de ziekte eerder waargenomen in deze bedrijven. Onderzocht werden

6 feti ; bij sectie vuil-roode vloeistof in de lichaamsholten ; in 2 gevallen grauw-witte
haardjes in de lever. Microscopisch onderzoek op Brucella abortus Bang en Bac-

terium abortus ovis negatief. Cultereel werden slechts uit den lebmaag-inhoud der
feti, onder anaeroben groei, spirillen gekweekt verschillend van lengte, met ver-
schillend aantal windingen. Giemsakleuring ; bipolaire zweepdraden, waardoor
typische beweging (met een ruk naar voren en weer terug), waardoor zij in het
gezichtsveld blijven.

Deze beweging is karakteristiek. Uitdrogen en warmte (verhitting op 6o°, na
3 minuten dood) worden door de spirillen slecht verdragen. In vloeibare media
kon men ze gi maand levend houden. In het bloed der schapen werden agglutininen
aangetoond. Voor desinfectie 3 % carbolopl. Het gelukte niet abortus op te wekken
bij drachtige muizen door subcutane en intra-abdominale injectie van spirillen-
cultuur ; wel gelukte dit bij een hoogdrachtige cavia. Hierbij was het onderzoek der
feti negatief; echter werden in de baarmoeder van het na drie dagen gedoode
moederdier spirillen gevonden, die volkomen met die der agarcultuur overeen
kwamen.

Alhoewel geen spirillen in het drinkwater te vinden waren, meenen de schrijvers
toch dat besmetting langs dezen weg niet uit te sluiten is. E. Noordijk.

Aangezien voor schapen weinig de hulp van deskundigen wordt ingeroepen,
beschikt men over weinig gegevens betreffende het besmettelijk verwerpen bij scha-
pen ; toch kan aangenomen worden dat deze ziekte dikwijls voorkomt en niet onbe-
langrijke schade veroorzaakt.

Hindmarsh en Blumer¹) namen onder een kudde van 4000 dieren bij 130 stuks
de ziekte waar, en van dit aantal stierven er 30 aan een metritis. Men ziet vooraf
geen enkel symptoom ; na het verwerpen bloedige uitvloeiing uit de scheede, met
retentio secundinarum. Bij de sectie vindt men den uterus-wand verdikt, met helder
vocht geinfiltreerd, waarin veel fijne bacillen.

Bij intraperitoniale en intraveneuze enting van cavia\'s met den gevonden bacil,
zag men bij die cavia\'s snel abortus optreden ; eveneens bij vaginale infectie. Ook
bij een schaap trad abortus op na intraveneuze infectie. Behalve in den uterus was
ook in de andere organen der proefdieren de bacil te vinden. E. Noordijk.

A. Hufbauer ²) schrijft over een nieuwe bacterieele oorzaak van verwerpen
bij het paard in het Joegoslavische Tijdschrift een artikel van 25 bladzijden, waar-
van ik alleen de Duitsche samenvatting kan lezen.

Het gevonden organisme (Flavo-bakterium) is een Gramnegatief beweeglijk
staafje, vormt geen kapsel of sporen, geen indol of zwavelwaterstof. Op agar-agar
ontwikkelen zich oranjekleurige koloniën, die na eenige dagen intensief rood worden.
Lakmoeswei wordt rood, melk in 24 uur gestold.

Muizen en cavia\'s aborteerden. Bij groote huisdieren (paard en rund) kon een
vroeggeboorte worden opgewekt.

Uit de serologische onderzoekingen bleek, dat geen groepverwantschap bestaat
met de paratyphusgroep. Beijers.

Holmboe ³) deelt in het Norsk veterinacr Tidsskrift mede, dat het soms nood-
zakelijk kan zijn, abortus op te wekken bij het rundvee. Hij schrijft, dat, wanneer
men in staat is, het corpus luteum van het ovarium aan de drachtige baarmoeder-
hoorn uit te knijpen, het dier met zekerheid verwerpt. Hij schrijft verder, dat het hem

1 ) Infectious Abortion of Sheep : Priliminary Report by W. L. Hindmarsh and
C. C. Blumer. The Australian Veterinary Journal, Aug. 1932, pag. 149.

2 ⁸) Flavo-bakterium als Erreger des bakteriellen Verfohlens in unsern Gestiiten. Veteri-
narski Arhiv. 1932, No. 10.

eens onmogelijk was, wegens gebrek aan ruimte in het bekken, het zonder operatie
te verwijderen. (Wegens zijn goed voorgeslacht was de eigenaar bijzonder op dit
dier gesteld). Het jonge dier was drachtig geworden op een leeftijd van 8 maanden.
Na laparatomie en verwijdering van het corpus luteum werd het bronstig (2 etmalen
na de operatie), terwijl het een week later verwierp. Nadeelige gevolgen werden
niet waargenomen. Huizinga.

Drie ongeveer gelijktijdig afgekalfde koeien van één stal werden eenige dagen
na het kalven ziek onder dezelfde verschijnselen. De dieren aten en herkauwden
niet meer : de melkgift verminderde sterk, temperatuur was verhoogd (tot 42⁰), pols
en ademhaling waren versneld. Uit de baarmoeder kwam een wit, vlokkig, vrijwel
reukeloos vocht.

Deze metritiden, die behandeld werden met uterus-spoelingen, antifebrine per
os en lactalbumine subcutaan, waren alle drie vrij hardnekkig : bij de eerste koe
ging de metritis nog over in peritonitis.

Behalve deze baarmoeder-ontstekingen trad 8 tot 18 dagen na het kalven diphte-
ritsche ontsteking op van het vaginaal slijmvlies, welke zich tot de cervix uitstrekte.

Het „beängstigend bösartige" verloop deed ten slotte tot een microscopisch
onderzoek besluiten, bij welk onderzoek B. pyogenes werd gevonden.

Ook bij sectie van de eerst ziek geworden koe, die in nood was geslacht, werd
de bacil aangetoond in de organen. De twee andere koeien genazen langzaam.

Drie op den stal aanwezige dragende koeien werden geënt met stalspecifieke cul-
tuur : de dieren bleven na het kalven gezond. W. P. C. Bos.

Het is bekend, dat in verschillende planten substanties voorkomen die de werking
van het follikel-hormoon hebben. De stof, die deze werking geeft, komt er evenwel
in zoo kleine hoeveelheden in voor, dat zij niet kunnen dienen als uitgangsmateriaal
voor de afscheiding van follikclhormoon. Toch meent Frei ²) dat het niet onmoge-
lijk is, dat men nog wel eens extract uit planten zal krijgen, waarin het in voldoende
hoeveelheid voorkomt. Zoo is door den cand. med. B\'sic onder leiding van Frei
een plantenextract onderzocht, dat veel meer follikel-hormoon bevatte dan men
anders aantreft. Na inspuiting bij cavia\'s en konijnen na ver doorgevoerde zuivering,
kon de onderzoeker duidelijk invloed waarnemen op den uterus, n.m. verdikking
van het endometrium en vermeerdering van uterusklieren ; ook bcinvloedde het
praeparaat de uteruscontracties zoowel in vivo als in vitro. K.

Een 7-jarige koe had reeds eenige dagen symptomen van een naderende partus.
Hij vaginaal onderzoek kon Benesch ³) geen portio vaginalis onderkennen. Bij
rectaal onderzoek bleek een torsio uteri naar rechts te bestaan. Wentelen gedurende
langen tijd gaf geen resultaat. Door middel van laparotomie werd de torsie opge-
heven. Eenigen tijd later werd bij vaginaal onderzoek vastgesteld, dat de cervix
nog volkomen gesloten en onmogelijk manueel te openen was, omdat geen cervix-
kanaal te onderkennen was. Het dier werd nu zoo spoedig mogelijk geslacht. Bij
een nauwkeurig onderzoek van de cervix bleek een dusdanige vergroeiing te hebben
plaats gehad, dat van het eigenlijke cervixkanaal niets meer te onderkennen was.

1 Durch B. pyogena bovis hervorgerufene ansteckende Metritis und Vaginitis bei Kühen.
Bühlmann, Schweiz. Archiv f. Tierh.k. 1933, Hft. 6, S. 312.

2 ) Ueber eine Pflanzensubstanz mit follikulinahnlicher Wirkung. W. Frei. Schweizer
Archiv für Tierheilkunde. Bnd. 74, Heft 12. pag. 569.

3 ) Vollständige Verwachsung des Z^rvikalkanales als Geburtshindernis beim Rind. (F. Be-
nesch, Wiener Tier. Monatschr. No. 1, S. 1, 1933.

Een specifieke oorzaak voor de afwijking werd niet gevonden. Een vergroeiing
van de cervix komt zeer zelden voor ; een enkel geval is in de literatuur beschreven,
waarbij dan een tuberculose van het slijmvlies de oorzaak was.

Begin Juli werd hulp ingeroepen voor een koe, die in Juli 1931 gedekt was. Zoowel
bij rectaal als vaginaal onderzoek vond Frodl \') geen afwijking. Het kalf leefde
nog goed, zoodat een afwachtende houding werd aangenomen. Twee weken later
nog geen verschijnselen die op een naderende partus wezen ; de buikomvang nam
echter toe en het opstaan ging veel moeilijker. In het laatst van Juli ving de partus
aan. Bij vaginale exploratie was een reusachtig kalf te voelen en tevens een pas
ontstane ruptuur van den uterus. Het dier werd spoedig geslacht. Het kalf, dat reeds
hoorntjes had, woog 87 K.G. De drachtigheid had 12 maanden en 27 dagen geduurd.

Een rund waarbij reeds zeven weken een prolapsus vaginae bestaan had, moest
in nood geslacht worden, omdat er een ruptuur van den vaginawand ontstaan was,
waardoor colon en jejunum naar buiten kwamen. De eigenaar had het niet de
moeite waard gevonden om voor de behandeling van de prolapsus hulp in te roepen.
Perl ¹) beveelt de behandeling door middel van een tamponade der vagina aan.
Deze methode is echter niet juist, want door het inbrengen van voorwerpen in de
vagina wekt men juist persen op. Repositie van de prolapsus en een flessahechting
geeft meestal een goed resultaat, hoewel het aanbeveling verdient dergelijke dieren
voor de fokkerij uit te sluiten. C. J. de Gier.

Naast de vele methoden voor behandeling van torsio uteri bij het rund beschrijft
Lovset ²) een methode, welke volgens hem en den door hem genoemden Zweed-
schen dierenarts Torsten Hallenborg, die reeds eerder over het onderwerp schreef,
als de beste wordt aanbevolen.

Lovset kwam er toe de zoogenaamde extra-abdominale methode toe te passen,
nadat eenige door hem op andere wijzen behandelde gevallen geen succes hadden.
De techniek is zeer eenvoudig.

De patiënt wordt geworpen op die zijde, naar welke de baarmoeder gedraaid
is ; de voorbeenen worden samengebonden, de achterbeenen eveneens en het dier
wordt iets gestrekt. De dierenarts plaatst zich aan de rugzijde van het dier en pal-
peert het kalf door den buikwand. Terwijl dc koe langzaam over den rug wordt
gedraaid, schuift men met beide handen tegen het kalf. Als het goed gaat, draaien
dus de koe en het kalf in tegengestelde richting. Meer dan eenmaal draaien over
den rug is zelden noodig.

De behandeling eischt, (volgens Lovset) weinig ruimte, kan zelfs wel op den
stal plaats vinden. Lovset schrijft : De methode is eenvoudig, altijd succesvol en
humaan. (Ik heb nog niet de gelegenheid gehad, de extra abdominale methode
toe te passen ; meestal leiden de andere methoden tot het doel. Ref.).

Een drietal patiënten lijdende aan bovengenoemde kwaal worden door Merkf. ³)
beschreven, waarbij echter geen nieuwe gezichtspunten worden aangegeven. Door
wentelen was in geen der gevallen de torsie op te heffen, waarom schrijver zijn toe-
vlucht nam tot de keizersnede. Aangezien er nog al eenige tijd verliep tusschen

1 ) Beitrag zur Beurleilung des Prolapsus vaginae beim Rind. (D. Perl, Tier. Rundschau
No. 12. S. 198. 1933.

2 ) Utretning av torsio uteri. (A. Lovset, Norsk vet. tidsskrift. 1932. No. 11. S. 426.

3 *) Beitrag zur Torsio uteri des Schweines. (Dr. R. Merke, Wiener Tier. Monatschrift,

het eerste onderzoek en het begin van de operatie bleek dat bij één patiënt een
gedeeltelijke spontane opheffing van de torsie had plaats gehad. Door een kleine
manipulatie was de getordeerde ie ampul in normale ligging te brengen en had
het verdere gedeelte van den partus een normaal beloop. Bij een andere patiënt
werd door bijzondere omstandigheden geen behandeling ingesteld. Het dier stierf
niet en de uit elkaar gevallen emphysemateuze vruchten werden na eenigen tijd
spontaan afgedreven. Vetmesten was niet mogelijk omdat het dier slecht wilde
eten, zoodat tot slachten geadviseerd werd.

De Keizersnede bij Zeugen beschrijft Onghena *) als volgt : De zeug wordt
op haar rechterzijde (wat evenwel geen axioma is) op een tafel gelegd, de voor-
beenen bij elkaar gebonden naar voren bevestigd en de achterbeenen bij elkaar
gebonden naar achteren bevestigd. Voorbereiding als bij elke buikoperatie, maar
verder zorgen voor voldoende schoone handdoeken.

Huidsnede van 15 è 20 c.M. van de punt der uitwendige heup naar onderen
en iets naar voren. Spierlaag kan men insnijden en verder met den vinger open scheu-
ren. Buikvlies wordt met den vinger geopend, vervolgens de baarmoederhoorn
naar buiten gehaald en opgevangen op een aseptisch stuk linnen.

Een insnijding van 10 & 12 c.M. wordt gedaan aan den bovenkant, zooveel moge-
lijk bij het corpus uteri, waardoor men beide hoornen kan bereiken. Door druk
op de biggen kan men ze verwijderen via de gemaakte opening. Deze wordt met
zijden draad gehecht. Buikwand wordt in twee lagen gehecht; eerst de spieren
en daarna de huidwond. Dier mag na de operatie de eerste dagen niets dan drinken
hebben. Vast voedsel geeft men na verloop van 8 dagen. C. J. de Gier.

Het is bekend dat de repositie van prolapsus uteri bij zeugen als regel weinige
successen kan boeken. Böhne ¹) beschrijft nu drie gevallen, waarin hij deze repositie
bewerkstelligd heeft van de buikholte uitgaande, waardoor dus een laparotomie
moest worden verricht.

Hij spreekt in zijn bericht van drie gevallen. De eerst geopereerde zeug stierf
gedurende de operatie. De beide andere doorstonden de operatie goed. Van No. 2
vermeldt hij, dat de zeug terstond na de operatie de biggen liet zuigen.

Aan de ligamenta, welke met de punten van de uterushoornen verbonden zijn,
mag niet getrokken worden. B.

Miles ²) schrijft vele abnormale verlossingen bij het schaap toe aan het gebruik
van rammen met te zwaar hoofd. Meestal toch zijn de voorbecnen in normale
ligging, of gemakkelijk daarin te brengen, doch het hoofd blijft door zware ont-
wikkeling achter. Hulp is soms moeilijk, omdat men vaak pas geroepen wordt als
de eigenaar het niet af kan, en doordat deze de onderkaak heeft willen fixeeren
en dit lichaamsdeel er af getrokken heeft. Schrijver raadt aan een vinger in de
oogholte te brengen ; dan lukt het wel. (Anders één of beide voorbeenen weg-
nemen. ref.). Verder wijst hij op niet ontsloten zijn der cervix ; hij schrijft dit toe
aan litteekenvorming na vroegere moeilijke geboorten. (Deze afwijking komt zoowel
bij oudere schapen, die meermalen gelamd hebben, als bij primac-para voor ;
alhoewel dus bij oudere schapen een vroegere moeilijke geboorte zeer zeker hiervan
de oorzaak kan zijn, is dit bij primae-para uitgesloten. De meeste schapen met
deze afwijking zijn zeer moeilijk te verlossen, en hoogst ondankbare patiënten ;
veelal toch sterven zij aan een metritis. Ref.).

2 ) A few notes on Routine Cases of Parturition in the Ewe, bij K. A. Miles. The Vet.
Journal 1932, No. 7 ; p. 308.

Schrijver nam nimmer torsio uteri bij het schaap waar. (Komt wel degelijk voor ;
is doorgaans gemakkelijk op te heffen ; echter alleen door wentelen, aangezien
er geen ruimte is om het bij het staande dier te doen. Ongeveer bij i % der ab-
normale verlossingen bij het schaap komt deze afwijking voor. Ref.).

Rosendahl ¹) vermeldt een geval bij een inlandsche vrouw, die, toen zijn hulp
werd ingeroepen een halve maand geleden in partu was, terwijl de partus 10 maan-
den over tijd zou zijn.

Bij de zwaar zieke vrouw vond hij in de mediaanlijn van den buik een ongeveer
15 c. M. lange overlangs verloopende wond beginnende ongeveer 2 vingers breedte
boven de symphysis en gaande tot ongeveer drie vingers breedte boven de navel.
De wond had onregelmatige randen en hoeken, en de omgeving was vuilgroen
verkleurd. Uit de wond puilde een zwartgroene, sterk stinkende massa, die bestond
uit los van elkaar liggende schedelbeenderen, de wervelkolom en enkele ribben.
De cervix liet nauwelijks een vinger door en in de vagina bevonden zich sterk
stinkende bloedige lochia.

Na verwijdering van de botjes bleek dat de uterus geheel verdwenen was, met
uitzondering van een stompje portio vaginalis. De plaats van den uterus werd inge-
nomen door de beenderen, welke omgeven waren door fibrine, die zich uitbreidde
op de omgevende sterk uitgezette en hyperaemische darmen. Nadat de beenderen
verwijderd waren werd de buikholte uitgespoeld met lauwwarme permanganas
kalicus-oplossing 1 : 4000 en getamponeerd met jodoformgaas. De algemeene toe-
stand was na 7 dagen bevredigend.

Het wettelijk voorschrijven of mogelijk maken van Sterilisatie van personen
die erfelijk belast zijn met krankzinnigheid, zwakzinnigheid, epilepsie en andere
erfelijke zielsziekten wordt hoe langer hoe meer wenselijk geacht, om sociale, eugene-
tiese, geneeskundige, humanitaire en crimineel-politieke redenen.

In verschillende staten van Noord-Amcrika bestaan reeds wetten dienaangaande,
eveneens in Denemarken, Duitschland en Zwitserland (kanton Waadland). In
Zweden en Engeland wordt eraan gewerkt.

In Californië werden tot 1932 reeds 10.000 personen gesteriliseerd; in Denemarken
een klein aantal mannen en 10 imbecile meisjes.

Collega Low (Engeland) vermeldt het volgende: een koe (van fries ras) beviel,
11a 7 maanden zwangerschap, van 2 doode kalveren. De volgende dag kwamen nog
2, eveneens dood; \'s nachts daarop stierf de koe; in de uterus vond men nog twee
doode kalveren.

1 Een geval van spontane ruptuur van den buikwand bij een bevalling. (D. A. Rosendahl,
Geneeskundig Tijdschrift voor Nederlandsch-Indië, Deel 73, Afl. 18, 1933.

Den 19 October 1933 overleed, na een kort ziekbed, te Haarlem,
in den ouderdom van 56 jaar, Jan Flohil, dierenarts aldaar.

Geboren 9 Jan. 1877 te Rijsoord, gemeente Ridderkerk, alwaar zijn
vader arts was, bezocht hij de 5-jarige H. B. S. te Dordrecht in 1891.
Na afgelegd eindexamen deed hij, in 1896, met goed gevolg examen
voor de toenmalige Veeartsenijschool, waar hij in 1900 zijn studie
voor Veearts voltooide.

Flohil begon zijn veeartsenijkundige loopbaan als praktiseerend
dierenarts te Breukelen, welke plaats hij in 1902 met Fijnaart verwissel-
de, door zijn benoeming tot Gemeente-veearts aldaar. Wel trok de
diergeneeskundige praktijk Flohil aan, maar toch kon hij in den aan-
vang hierin geen volkomen bevrediging vinden, waarom hij besloot
zich op de Vleeschkeuring te gaan toeleggen en te trachten de eigen-
aardige moeilijkheden welke zich op dit gebied voordoen, te bestudeeren
en te leeren kennen.

Hij solliciteerde naar de betrekking van Keuringsveearts aan de
Veemarkt en het Abattoir te Amsterdam, in welke betrekking hij eenigen
tijd werkzaam was. Hier deed Flohil zich kennen als een ambitieus
collega, terwijl elk pathologisch geval zijn volle belangstelling had.
Toen hierop te Haarlem de betrekking open kwam van Onderdirecteur
aan het Openbaar Slachthuis, werd Flohil aangewezen deze functie
te vervullen. Dat heeft hij gedaan met zijn bekende accuratesse, en het
was in deze jaren dat hij zich ook meer met microscopische onderzoe-
kingen bezig hield; steeds trachtte hij naar uitbreiding zijner kennis.

Toch bleek zijn verlangen naar de diergeneeskundige praktijk ten
slotte de overhand te krijgen en toen de gelegenheid zich voordeed
zich te associeeren met den te Haarlem en omstreken zoo bekenden
en gewaardeerden collega Kruymel, ging Flohil zich weer wijden
aan de praktijk.

Zijn onderzoek was steeds nauwkeurig en af, en meermalen ver-
zekerde Flohil dat hij in zijn praktijk veel profijt had van de kennis
aan de slachthuizen verkregen. Ook in de praktijk liet hij niet af van
wetenschappelijk onderzoek en meermalen heb ik hem bewonderd
dat hij in zijn drukke praktijk, die den geheelen mensch vroeg, nog tijd
wist te vinden voor deze werkzaamheden.

Behalve de genoemde functies welke Flohil vervulde, werd hij
benoemd tot plaatsvervangend Inspecteur, tot plaatsvervangend Hoofd

van den Keuringsdienst te Velsen, en tot plaatsvervangend lid in de
Arbitrage-Commissie van de Vereeniging voor Vee-arbitrage.

Was Flohil een Collega waarop wij trotseh kunnen zijn, hij was
boven alles iemand dien men meer leerde waardeeren en achten naar-
mate men hem beter leerde kennen. Steeds was hij bescheiden en
eenvoudig in al zijn doen; zijn handelingen waren steeds nobel; veel
woorden vond hij overbodig. In zijn huisgezin waar ik Flohil ook eenige
iaren leerde kennen, was hij een zorgzaam echtgenoot en een liefderijk
vader; de zijnen, die hem zoo lief waren, hebben door zijn heengaan
een zwaar verlies te dragen.

Ook zijn collega\'s zullen hem missen en kunnen slechts dankbaar zijn
voor wat hij hun aan vriendschap heeft geschonken.

De achting en vriendschap die men Flohil toedroeg, bleek bij zijn
begrafenis uit de aanwezigheid van vele vrienden, collega\'s en be-
kenden. Het was ook hier dat voldaan werd aan zijn uitdrukkelijken
wensch van bescheidenheid, „geen toespraken, geen bloemen".

Ieder die met de uitvoering dezer wet te maken heeft zal met vreugde de
nieuwste (derde) druk van dit werk begroeten. Wel zou men kunnen vragen,
waarom daarmede niet gewacht tot dat een herziening van het Keuringsregulatief
haar beslag zal hebben gekregen ? Doch terecht hebben de uitgevers de publicatie
van dezen bundel niet tot dat tijdstip uitgesteld. Genoemde herziening, zal allicht
wijzigingen in andere besluiten noodig maken en nog veel tijd vorderen.

Het werk was uitverkocht; tal van belangrijke besluiten waren slechts toeganke-
lijk als verspreide stukken in de afleveringen der Staatscourant. Op een nieuwen
druk kon practisch niet langer gewacht worden.

De rangorde der stukken is zeer doeltreffend geworden. Men vindt alle be-
sluiten handelende over de zelfde hoofdzaken bijeen, terwijl aan den voet der
bladzijden waarop de tekst der wet is afgedrukt, de pagina\'s zijn aangeduid,
waarop de voorschriften ter uitvoering der diverse artikelen voorkomen.

De samenstellers, die krachtens hun ambt kennis nemen van alle regcerings-
besluiten deze wet betreffende, zelfs vóór dat de inkt daarvan droog is, hebben
velen met dezen bundel aan zich verplicht. Het schiften en ordenen zal vaak
hoofdbreken gekost hebben.

Wij twijfelen niet of in eiken keuringsdienst en op tal van gemeentehuizen zal
dit boek een waardige plaats vinden.

Bij het lezen van afl. 21 van ons tijdschrift viel mij op dat, in afwijking met het
tot nu toe gevolgd, en ook in deze aflevering toegepast gebruik, het verslag van
het abattoir te Breda in min of meer critischen zin is besproken.

Ik zal de laatste zijn om te beweren dat er ook aan mijn verslag of aan andere
verslagen niets te verbeteren zou zijn. Te anderer plaatse heb ik vroeger reeds
gewezen op het totaal gebrek aan uniformiteit in onze verslagen.

Daar het echter nimmer gebruikelijk is geweest op de abattoirverslagen com-
mentaar te leveren, lijkt het mij ongewenscht dat hier de schijn wordt gewekt
dat er bij een verslag een uitzondering wordt gemaakt.

Ware het bovenbedoelde verslag niet van Breda geweest, maar van een andere
plaats, dan zou ik daarover eveneens dezelfde opmerkingen hebben gemaakt. Van
uitzondering is dus geenszins sprake.

Gewoonlijk leenen zich de jaarverslagen, behoudens dan het feit van het ont-
breken van ook maar eenige uniformiteit in de verstrekte gegevens, niet zoo voor
een kritische bespreking, daar zij hoofdzakelijk cijfers geven. Het bedoelde verslag
van Breda wijkt echter wel eenigszins af van den algemeen, tot heden gebruike-
lijken vorm, niet alleen wat het uiterlijk betreft, maar ook door de wijze, waarop
de verschillende gegevens behandeld worden. de Graaf.

Reglement, ingevolge art. 81 van het Huishoudelijk Reglement onzer
Maatschappij door het Hoofdbestuur vastgesteld voor het Bureau voor
Plaatsvervanging en Inlichtingen der Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Art. 1. Het Bureau voor Plaatsvervanging heeft ten doel bemiddeling te ver-
leenen tusschen leden der Maatschappij en dierenartsen, die genegen zijn voor
een collega waar te nemen of hem assistentie te vcrleenen.

Art. 2. De administratie berust bij den directeur, die, zoo hij tevens nog in
andere functie aan dc Maatschappij verbonden mocht zijn, van zijne bemoeiingen
als directeur afzonderlijk administratie houdt.

Art. 3. De bemiddeling bestaat uitsluitend in het verschaffen van inlichtingen
en adressen.

Art. 4. De waarnemers, die door tusschenkomst van het bureau een waarneming
of assistentie verkrijgen voor langer duur dan 3 dagen, zijn daarvoor een bedrag
van ƒ 2.50 schuldig ter bestrijding der door het bureau van plaatsvervanging te
maken kosten.

Art. 5. Zij, die zich bij den directeur hebben opgegeven beschikbaar te zijn
als waarnemer of assistent, zijn gehouden van hunne verbintenissen, die buiten
het bureau om tot stand gekomen zijn, den directeur onverwijld kennis te geven.

Zij geven den directeur kennis van iedere verandering in hun adres gedurende
den tijd dat zij ,,ter beschikking" zijn, zoo ook van de wijze, waarop zij telefonisch
bereikbaar zijn. Zij geven eveneens zoo tijdig mogelijk kennis van afwezigheid
langer dan een dag of van verhindering om aan een oproep gevolg te geven.

Art. 6. De directeur is bevoegd een waarnemer van de lijst der beschikbare
waarnemers tijdelijk of definitief te schrappen. Is de waarnemer lid of candidaat-
lid der Maatschappij, dan geschiedt zulks onder opgaaf van redenen en staat hem
hooger beroep bij het Hoofdbestuur open.

Art. 7. In urgente gevallen, waarin dit reglement niet voorziet, beslist de
directeur, zoo noodig na overleg met het Dagelijksch Bestuur, behoudens nadere
verantwoording aan het Hoofdbestuur.

Vermeld wordt, dat in 1932 twee belangrijke wijzigingen in de uitvoering van
den taak van den keuringsdienst voorkwamen, n.1. op 18 Febr. het vervallen van
de praeventieve keuring der vleeschwaren en op 15 Aug. de invoering van een
heffing op het varkensvleesch ten behoeve van het Stabilisatiefonds.

Bij het bacteriologisch vleeschonderzoek werd 12 maal een positief resultaat
verkregen, n.1. in de volgende gevallen :

Uit de organen en enkele lymphklieren van een tweetal runderen, beide lijdende
aan een ernstige met koorts gepaard gaande podarthritis werden Gramnegatieve
bacillen gekweekt, van welke stammen er één als bacillus coli kon worden gedeter-
mineerd. Uit de organen van een rund met traumatische pericarditis Grampositieve
staafjes. Bij een tweetal nuchtere kalveren met ziekte van Ledschbor werden in het
geheele lichaam paratyphusbacillen gevonden. Colibacillen werden bij een 3-tal
nuchtere kalveren aangetoond ; één leed aan gastro-enteritis acuta ; van de anderen
had het eene slechts nierpetechiën, terwijl het derde geen macroscopisch zichtbare
afwijkingen te zien gaf; de ziekteverschijnselen tijdens het leven waren hier een reden voor
het instellen van een bact. onderzoek. Bij een 3-tal varkens werden vlckziektebacillen
gevonden en bij een varken met enteritis crouposa Grampositieve staafjes.

Kook- en braadproef werd 62 maal verricht, met 9 maal positief resultaat (een-
maal bij een rund, vleesch met zoet-weeige reuk en 8 maal bij varkens-beren en
cryptorchiden).

Bij alle runderen, graskalveren, vette kalveren en nuchtere kalveren werd naar cysti-
cercosis gezocht. Positief was dit onderzoek bij 187 runderen en 2 vette kalveren
resp. 3.05 % en 0.09 %. Levende parasieten werden gevonden bij 29 runderen
en de 2 vette kalveren.

Tuberculose kwam voor bij 7.76 % der runderen, bij 3.95 % der varkens, bij
0.8 % der vette kalveren, bij 1.3 % der graskalveren. Echinococcosis werd waar-
genomen bij 0.52 % der runderen, 9.50 % der paarden en 3.05 % der varkens.

Uit een staat van het vleeschverbruik kan men zien, dat het gemiddeld verbruik
per hoofd der bevolking per jaar op 54 K.G. zou komen, zeker een hoog gemiddelde,
daar voor Nederland 40 K.G. wordt aangenomen. In de berekening van dit cijfer
zitten echter nog vele onzekere factoren.

Ook te Rheden kwam men tot een iets hooger vleeschverbruik per hoofd der
bevolking per jaar dan in 1931, n.1. 45.3 K.G. tegen 44.6 K.G. in 1931. Het ver-
bruik van varkensvleesch nam iets af. In een graphische voorstelling vindt men
ten slotte de veranderingen in de consumptie der vleeschsoorten, uitgedrukt in
percentages van de totale vleeschconsumptie, aangegeven.

Bact. vleeschonderzoek werd 69 maal verricht, met 11 maal een positief resultaat.
Deze gevallen betroffen :

2 runderen : een met peritonitis-coccen en een met emphysemateuze vrucht-
saprophyten.

De kook- en braadproef was steeds negatief. Cysticercus inermis kwam voor
hij 5-1 % der runderen en 2.5 % der kalveren. Tuberculose werd waargenomen
bij 4.6 % der runderen en 4.5 % der varkens ; echinococcose bij 0.6 % der run-
deren, 18.3% der paarden en 1.3% der varkens.

Het aantal inspecties bedroeg 539 (41 slagerswinkels en 82 vleeschwarenwinkels).
Winst ƒ 2163.31.

De onvoldoende voorziening met technisch personeel van de machinekamer
bracht in 1932, gedurende den tijd dat de machinist ziek was, nog al moeilijkheden;
niet alleen miste de koelinstallatie juist in het koelseizoen het toezicht van een vak-
kundige, echter moesten ook overigens onbeduidende reparaties door een machine-
fabriek worden uitgevoerd.

In de wijze van onbruikbaarmaking kwam geen verandering. Overleg werd
gepleegd met de N. C. B. over de mogelijkheid gemeenschappelijk met Noord-
Brabant de destructie te regelen. Een definitief resultaat werd echter nog niet bereikt.

Bacteriologisch vleeschonderzoek werd 49 maal verricht. Bepaling van de pH.
vond plaats in 20 gevallen : in 5 gevallen had dit een voorwaardelijke goedkeuring
ten gevolge. De kook- en braadproef geschiedde 18 maal ; met 3 positieve gevallen
(bij i beer, bij 1 ruin en bij 1 cryptorchied).

Tuberculose werd vastgesteld bij 15% der runderen, 0,73 % der kalveren, 1,91 %
der varkens.

Wat de controle betreft, wordt medegedeeld, dat door de vele slachtingen en
door ziekten van het personeel slechts weinig tijd voor controle overbleef.

Overtreding van art.3K. van het Koninkl. Besluit van 10 Juli 1926,
is niet strafbaar.

Een slager te Dokkum had op 6 Mei 1932, in zijn slachtplaats een rund en een
schaap geslacht en volgens het proces-verbaal niet voldaan aan den eisch, voor-
geschreven in art. 3 K. van het Koninkl. Besluit van 10 Juli 1926, volgens welke
de vaste afval, voor zooveel zij niet onmiddellijk na iedere slachting van het terrein
wordt verwijderd, moet worden verzameld in een goed afgedekten waterdichten
bak en met kalk worden bestrooid. Op het terrein van de slachterij waren aange-
troffen twee open waschteilen, waarin zich vaste afval (onder andere mest), darmen,
ingewanden en een kalfskop bevonden. Op 9 Mei bevonden zich deze teilen nog
ter plaatse.

Door den verdediger van verdachte werd aangevoerd, dat in art. 3 van boven-
genoemd K.B. staat, dat voor slachterijen, behalve de in art. 1 van vermeld K.B.
genoemde eischen, bovendien gelden de in dat art. 3 genoemde voorschriften ; dat
het K.B. dus onderscheid maakt tusschen eischen en voorschriften ; dat ten laste
gelegd had moeten worden het niet voldoen aan een voorschrift; dat bij een K.B.
voorschriften, als bedoeld in art. 3, niet gegeven mochten worden; dat art. 19 der
Vleeschkeuringswet slechts spreekt van eischen, waaraan onder andere slachterijen moeten
voldoen ; dat bij Algem. Maatr. van Bestuur niet verder gegaan mag worden ;
dat het voorschrift van art. 3 K. niet bindend is.

De kantonrechter overwoog in zijn vonnis, dat het niet voldoen aan een der
in art. 3 voorkomende voorschriften noch bij de Vleeschkeuringswet, noch ergens
anders, strafbaar is gesteld. Verdachte werd ontslagen van alle rechtsvervolging.

Door de Commissie van Overleg, samengesteld uit den Ned. Slagershond, den
Ned. R.K. Hanzebond van Slagerspatroons en den Ned. Grossiersbond voor den
Vleeschhandel, is, blijkens een mededeeling in de „Keurmeester" van Oct. j.1.,
aan den gemeenteraad van Amsterdam een adres gezonden, waarin wordt aange-
drongen op een zoodanige wijziging van de Verordening op den Vleeschkeurings-
dienst, dat slechts ambtenaren, niet in dienstverband der gemeente A. staande,
een herkeuring mogen verrichten. Genoemde Commissie vestigt er de aandacht
op, dat een herkeuring alleen dan voor den belanghebbende waarde heeft, wanneer
zij geschiedt door andere daartoe bevoegde ambtenaren dan die de eerste keurings-
daad hebben verricht of daarvoor de verantwoordelijkheid dragen. Het recht van
herkeuring, zooals dat in A. is geregeld, verliest echter voor belanghebbende zijn
onpartijdigheid, omdat voor herkeuring dezelfde personen zijn aangewezen als die

de eerste keuring hebben verricht of althans voor deze eerste keuring verantwoorde-
lijk zijn, zoodat het rechtsgevoel van den belanghebbende altijd onbevredigd blijft.

Bovendien wordt nog medegedeeld, dat de Directeur-Generaal van de Volks-
gezondheid ook de bestaande regeling inzake herkeuring te A. onbevredigend
acht en zijn medewerking heeft toegezegd tot het verkrijgen van een wijziging
in dien zin, dat de herkeuring geschiedt door ambtenaren, die niet aan het abattoir
te A. verbonden zijn.

Nieuwe voorschriften betreffende het bacteriologisch vleeschonderzoek
in Duitschland.

Teneinde, zooveel mogelijk die vleeschvergiftigingen, welke het gevolg zijn van een
intravitale infectie van het slachtdier, te voorkomen, heeft men in Duitschland
met ingang van i Nov. j.1. de bestaande voorschriften betreffende het verplichtend
instellen van een bacteriologisch vleeschonderzoek gewijzigd en nieuwe bepalingen
afgekondigd. Volgens deze nieuwe bepalingen moet de keuringsveearts voortaan
bij elke noodslachting en bij elke slachting, waarbij de ziekte van het dier gepaard ging met
ernstige ziekteverschijnselen tijdens het leven, een bacteriologisch vleeschonderzoek verrichten,
uitgezonderd de volgende gevallen : a. mond- en klauwzeer, zonder eenige bij-
komende ziekte ; b. longziekte van het rund ; c. schapenpokken, zonder bijkomende
ziekte ; d. vlekziekte van het varken ; e. borstziekte van het varken ; ƒ. varkenspest ;
g. beenbreuk, uitwendige verwondingen en andere, door uitwendige oorzaken
ontstane belccdigingen (b.v. vreemd lichaam in den slokdarm) ; h. uitstulping van
inwendige organen (baarmoeder, blaas en rectum) ; als de slachting onmiddellijk
na de prolapsus heeft plaats gevonden of als nog geen bijkomende ziekteverschijn-
selen zijn waar te nemen (koorts).

Verder moet een bacteriologisch vleeschonderzoek worden verricht bij alle slachtdieren, waarbij:

2. als belangrijke organen bij de geslachte keuring ontbreken, of deze een zoo-
danige behandeling hebben ondergaan, dat door een onderzoek daarvan een be-
oordeeling van het geheele dier niet meer mogelijk is ;

3. als slachting zonder levende keuring heeft plaats gevonden, behalve als kan
worden aangetoond, dat de levende keuring op andere gronden dan wegens ziekte
is worden nagelaten ;

4. bij alle dieren, welke, hoewel gezond schijnende, kort voor de slachting vleesch-
vergiftigingsbacillen blijken uit te scheiden en dit bacteriologisch is kunnen worden
aangetoond.

Nieuw is verder de bepaling, dat, als wegens de daaraan verbonden kosten, de
eigenaar van een slachtdier afziet van een bacteriologisch onderzoek, deze een
destructie van het dier moet toestaan, en ook, dat het vleesch van kalveren, waarbij
alleen in de organen vleeschvergiftigers zijn aangetoond, toch het geheele dier
moet worden afgekeurd. Dus alle kalveren met necrosehaardjes in de lever, moeten
voortaan worden afgekeurd.

Ook is aangegeven, wat men moet doen met het vleesch van dieren, welke in
gezonden toestand vleeschvergiftigingsbacillen blijken uit te scheiden. Daar hier
met de mogelijkheid moet worden rekening gehouden, dat het vleesch gemakkelijk
met deze bacillen kan worden besmet, mag het vleesch voorwaardelijk worden
goedgekeurd, terwijl alle organen, met bijorganen (b.v. darmen met krans, lever
en pancreas) van waaruit, blijkens het bact. onderzoek, de bacillen worden ver-
spreid, moeten worden afgekeurd.

Vindt, wegens het instellen van een bact. onderzoek, een onderbreking van de
vleeschkeuring plaats, dan moet het vleesch van een voorloopig merkteeken worden
voorzien, opdat geen verwisseling kan plaats hebben en dergelijk vleesch bij ver-
gissing in verkeer wordt gebracht.

De controle, uitgeoefend op de naleving der vleeschkeuringswet en
plaatselijke keuringsverordeningen.

In de ,,Vee- en Vleeschhandel" van 20 Oct. verscheen een artikel over boven-
genoemd onderwerp, waaraan het volgende is ontleend :

Moet onder normale omstandigheden reeds de repressieve controle op de na-
leving der vleeschkeuringswet en van de bepalingen der keuringsverordeningen,
uitgeoefend door de keuringsdiensten, van veel belang worden geacht, de crisis-
maatregelen, op vleesch betrekking hebbende, stellen de absolute noodzaak dier
controle in een nog scherper licht. De aan den dag getreden handelingen met valsche
stempels, ter ontduiking van den crisis-accijns, doen het ergste vreezen, nu de crisis-
heffing op runderen (en misschien op andere slachtdieren ?) in werking treedt.

Hoewel, krachtens art. 44 der vleeschkeuringswet, behalve de keuringsambte-
naren, ook de rijks- en gemeentepolitie met het opsporen van overtredingen zijn
belast, zal dit voor het grootste deel wel op het domein van den keuringsdienst
liggen.

De vraag mag nu worden gesteld, of de controle der keuringsdiensten aan redelijke
eischen voldoet. Het is onmogelijk, hierop een afdoend antwoord te geven, omdat
hieromtrent weinig gegevens bekend zijn.

Daar, waar de uitvoering van den keuringsdienst uitsluitend aan één veearts
is opgedragen, zal in den regel van het uitoefenen eener geregelde repressieve con-
trole weinig kunnen komen. In de eerste plaats is die functionaris krachtens zijn
opleiding en ambt niet bij uitstek een geschikt persoon te achten voor speurders-
diensten, terwijl vaak hem daarvoor de tijd zal ontbreken. Dit laatste geldt ook
voor hulpkeurmeesters, die een volle dagtaak hebben met de uitvoering der keuring
zelve. Daar verder juist op het platteland frauduleuze slachting veel gemakkelijker
verricht kan worden dan in de steden dient vooral in de gedecentraliseerde keu-
ringsdiensten een bijzondere zorg aan de controle te worden besteed.

Het toezicht op den invoer van vleesch en op winkels, enz. in de steden is van-
zelfsprekend eveneens noodzakelijk. In verschillende gemeenten met een abattoir
wordt dit toezicht op de minder drukke slachtdagen door de hulpkeurmeesters
verricht. Dat deze in dit opzicht toch beperkte controle voor 100 % voldoende
is te achten, kan zonder meer niet worden gezegd. De gegevens, betrekking heb-
bende op de controle op vleeschwinkels, vleeschwarenwinkels, enz., voorkomende
in de jaarverslagen zijn dikwijls zeer gering. De verslagen van de hieronder genoemde
openbare slachthuizen geven inlichtingen op dit punt.

Uit deze cijfers blijkt wel, dat de jaarverslagen, wat dit onderdeel betreft, niet
uniform zijn ingericht. Voorts loopen de aantallen inspecties in verhouding tot
die der winkels nogal uiteen.

Ook op dit gebied zijn de gemeentelijke keuringsdiensten, practisch gesproken,
geheel vrij hoe zij de controle verrichten. Dat deze toestand intusschen geheel

bevredigend is, zal wel niemand willen beweren. Juist omdat het toezicht van zoo-
veel gewicht is, zou het stellen van eenige normen van hoogerhand niet overbodig zijn.

Verlaging van de jaarwedde van den keuringsveearts te Hemelumer
Oldephaert c. a. door den Raad van State goedgekeurd.

Bij Koninklijk Besluit van 14 September 1933 is, met vernietiging van het besluit
van Ged. Staten van Friesland van ! Febr. 1933, alsnog goedgekeurd het raads-
besluit der gemeente Hemelumer Oldephaert en Noordwolde van 5 Nov. 1932,
waarbij de jaarwedde van den keuringsveearts, hoofd van dienst, in die gemeente
van ƒ 2000.— op ƒ 1700.— werd teruggebracht.

In het Koninklijk Besluit wordt overwogen, dat, al mag met den Inspecteur
der Volksgezondheid een jaarwedde van ƒ 2000.— voor dezen functionaris niet
hoog worden geacht, tegen het toekennen van een jaarwedde van ƒ 1700.— geen
bezwaar kan bestaan nu daarvoor een alleszins berekende functionaris kon worden
verkregen en verhooging in de toekomst, wanneer de belangen van den dienst
zulks vorderen, nog altijd mogelijk is.

Naar den Heer Tenhaeff mij mededeelde, is de kwestie deze, dat de gemeente
er zich op beriep, dat bij een plaats gehad hebbend overleg met den belanghebbende,
toen nog sollicitant, deze de genoemde verlaging acceptabel achtte, waarbij in
aanmerking mag worden genomen, dat deze benoeming zou beslissen over het
zijn van één of twee dierenartsen in de gemeente, gelijk de praktijk heeft bewezen,
doordat de benoemde thans de eenige dierenarts in de gemeente is.

De Raad van State heeft er dus in dit geval rekening mee gehouden, dat de be-
trokken functionaris de verlaging acceptabel achtte.

Moge dit een waarschuwing zijn voor de collega\'s en zij er leering uit trekken.

De vergoeding voor het gebruik van een auto ten behoeve van den
vleeschkeuringsdienst.

De raad van de gemeente F\'erwerderadeel had besloten de vergoeding van den
hulpkeurmeester bij den vleeschkeuringsdienst voor het gebruik van een auto te
verlagen van ƒ 700. per jaar tot ƒ 600.—, benevens de door hem verschuldigde
wegenbelasting, op grond dat alles, ook het onderhoud van een auto, veel goed-
kooper was geworden, terwijl voorts door den hulpkeurmeester een lichtere wagen
zou kunnen worden aangeschaft, die minder benzine nam. Het besluit werd ge-
nomen in afwijking van de meening van B. en W.

Volgens een bericht in de „Leeuwarder Courant" hebben thans Ged. Staten
op grond van art. 10 der vleeschkeuringswet den raad voorgeschreven, aan den
hulpkeurmeester voor het gebruik van een auto over 1933 wederom een vergoeding
toe te kennen tot het tot dusver geldende bedrag, 0.111. uit overweging, dat zij zich
met B. en W. en den inspecteur van de volksgezondheid op het standpunt stellen,
dat een vergoeding van ƒ 600.— per jaar voor het gebruik van een auto, waarmee
11 a 12000 K.M. per jaar moet worden gereden, hetgeen dus neerkomt op een be-
drag van ongeveer 5! cent per K.M., ontoereikend is ;

dat, aangezien van den hulpkeurmeester niet kan worden gevergd, dat hij de
onkosten, voortvloeiende uit het gebruik van den automobiel ten behoeve van den
dienst uit eigen zak betaalt, het gevolg van de lagere vergoeding zal zijn, dat hij
minder gebruik maakt van de auto dan tot dusver, tot schade van een goede uit-
voering van de vleeschkeuringswet;

In verband met de verwerping door de Tweede Kamer van het regeeringsvoorstel
om aan de N. T. F. een rentedragend voorschot te verleenen voor de stichting van
een destructor ter bediening van een bepaald gedeelte van het land, heeft de Vete-
rinaire Inspectie van de Volksgezondheid zich tot de betrokken gemeentebesturen
gewend om inlichtingen betreffende de voornemens inzake de te volgen gedragslijn
met betrekking tot de destructie van afgekeurd vleesch.

Een 3-maandelijksche opleiding aan een groot slachthuis noodzakelijk
als men in Württemberg als dierenarts in de vleeschkeuring wil werk-
zaam zijn.

In overleg met het Rijksministerie van Binnenlandsche Zaken heeft de Minister
van Binnenlandsche Zaken in Württemberg, naar het ,,Z. F. Fl. U. M." mededeelt,
bepaald, dat voortaan slechts dan een dierenarts met een functie in de vleesch-
keuring mag worden belast, als hij minstens drie maanden werkzaam is geweest op
een groot openbaar slachthuis, dat onder leiding staat van een dierenarts.

Blijkens het voorloopig verslag der Tweede Kamer over de begrooting van het
Departement voor Sociale Zaken hebben sommige kamerleden de wenschelijkheid
betoogd, ook met het oog op bezuiniging de uitvoering van de vleeschkeuringswet
te onttrekken aan de gemeentebesturen en te vervangen door een rijksuitvoering.

Sommige leden meenden dat de keuringsdiensten ook konden worden benut
voor allerlei onderzoekingen, die thans door speciale diensten en bureaux worden
verricht. (V. en VI.).

Geen vernieuwing van het abattoir te Utrecht. B. en W. schrijven in hun toelichting
tot de begrooting : „De tijdsomstandigheden laten de uitvoering van plannen tot
vernieuwing van de slachtplaats niet toe. Intusschen is bij ons nog wel in onderzoek
wat tot verbetering van den bestaanden toestand kan worden gedaan".

Overeenkomstig het voorstel van B. en W. van Poortugaal is door den raad aldaar
besloten tot het aangaan van een overeenkomst met de N.V. Gekro te Overschie,
om de destructie van afgekeurd vee en vleesch aan hen op te dragen. de G.

Achtkarspelen. Een klacht werd besproken over de Thermo-Chemische fabriek
te Bergum. Opgemerkt werd dat onder het personeel verscheidene leden aan vlekziekte lijden.
De vraag werd der Commissie gesteld of daartegen iets gedaan kan worden. De
Commissie vond, dat het zeker niet op haar weg zou liggen zich te bemoeien met
ziekten van het personeel. Daar de fabriek toch zeker onder Rijkstoezicht staat
en het personeel vaak zeer onvoorzichtig omgaat met besmettelijk vee en daardoor
een gevaar voor zichzelf maar ook voor de omgeving kan veroorzaken, werd de
wenschelijkheid uitgesproken, deze zaak onder de aandacht te brengen van
Dr. Bf.kenkamp, Inspecteur te Groningen.

In het schrijven aan de Commissie werd bericht, dat genoemde Inspecteur met
zijn collega voor den veterinairen dienst een onderzoek zou instellen.

Venlo. De gezondheidscommissie voor dit district wendde zich in 1931 tot de
gemeentebesturen in haar district met het verzoek, bij nieuw te bouwen boerderijen
de plannen ter beoordeeling te mogen ontvangen, uit het oogpunt der melkhygiëne.
Zij had daarmede succes, terwijl tevens bij verbouw haar advies werd gevraagd
(inrichting van melkkamers, verbetering standplaats, inrichting mest- en gier-
bcwaarplaatsen enz.).

Speciaal in Velden (Gemeente Arcen en Velden) werden deze adviezen ge-
regeld opgevolgd.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i September niet waren geëindigd.)

Mond- en Klauwzeer : bij 11856 (8406) eigenaars, waarvan in Groningen bij 41 (5);
Friesland bij 90 (3) ; Drenthe bij 20; Overijsel bij 9; Gelderland bij 921 (134);
Utrecht bij 2329 (432) ; Noordholland bij 4408 (534) ; Zuidholland bij 3993 (2682);
Zeeland T>ij 1104 (1482;) Noordbrabant bij 2639 (2636); Limburg bij 710 (498)
eigenaars.

Vleeschkeuringswet en haar uitvoering. Vleeschkeuringswet (Wet van 25 Juli 1919,
S. no. 524) met uitvoeringsbepalingen toegelicht door L. Lietaert Peerbolte en
H. C. L. E. Berger. 3de dr. Alphen, N. Samson N.V., 1933. Gr. 8°. 396 biz. m. afb.

G. Vercellana, L\'epifisi ed i suoi rapporti con le ghiandole sessuali. Rivista
syntetica ed osservazioni personali sulle epifisi di bovini interi e castrati. Parma,
tip. gia Coop, parm., 1932. 8°. 85 p. c. 24 fig.

L. Ragni, L\'utilita della estrazione manuale della placenta. Castelfiorentino,
tip. Giovannelli e Carpitelli, 1933. 8°.

.ƒ. Nicolas, L\'alimentation rationnelle de la vache laitière. Liège, Gillet-Jacques,
1933- ¹°- ⁶4 P-

V. Domicent, Pourque vos poules rapportent. Guide pratique pour éleveurs.
Bruxelles, Domicent, 1933. 8°. 32 p. av. fig.

G. Leighton, Pocket handbook of meat inspection. 2d ed. Edinburgh etc., Hodge
and Co., 1933. 8°. VIII 137 p. Sh. 6.—

R. Fenstermacher and W. L. Jellison, Diseases affecting moose. St. Paul,
University Farm, 1933. 8°. 20 p. w. 6 fig.

L. W. Taylor, C. A. Gunns and B. D. Moses, The effect of current interruption
in electrical incubation. Berkeley, Univ. of California Printing Office, 1933. 8°. 19 p.

R. D. Lillie, I. The pathology of psittacosis in man and II. The pathology of
psittacosis in animals and the distribution of rickettsia psittaci in the tissues of man
and animals. Washington, Government Printing Office, 1933. 8°. 66 p. w. 4 pi.

C. A. Kofoid and R. F. Maclennan, Ciliates from Bos indicus Linn. III. Ber-
keley, Univ. of California Press, 1933. Gr. 8°. 33 p. w. 16 fig. and 1 pi.

H. H. Mitchell, The feeding of mineral supplements to livestock. Urbana,
Agr. Exp. Stat., 1933. 8°. 8 p.

M. Levine, An introduction to laboratory technique in bacteriology. Rev. ed.
New York, Macmillan, 1933. Kl. 8°. 303 p. $ 1.75

R. H. Wolcott, Animal biology. New York, McGraw-Hill, 1933. 8°. 632 p. w.
ill., maps and diagr. $ 5-50

G. N. Calkins, The biology of protozoa. 2d ed. London, Baillière, Tindall and
Cox, 1932. 8°. X 624 p. w. 223 ill. and 2 col. pi. Sh. 37.6

eigenaars (313 bij 3 eig.), waarvan in Groningen (9, paarden, bij 1 eig.) ; Friesland
31 bij 2 eig. (53 bij 6 eig.) ; Drenthe 1 (211 bij 3 eig.) ; Noordholland (12 bij 1 eig.);
Zuidholland (28 bij 2 eig.).

Rolkreupel bij schapen: 55 gevallen bij 4 eig. (1022 bij 55 eig.), waarvan in Gro-
ningen 30 bij 2 eig. (109 bij 7 eig.) ; Friesland 14 bij 1 eig. (331 bij 21 eig.) ;
Drenthe (32 bij 8 eig.) ; Gelderland (7 bij 2 eig.) ; Utrecht (34 bij 4 eig.) ; Noord-
holland (127 bij 8 eig.) ; Zuidholland 11 bij 1 eig. (382 bij 5 eig.).

Anthrax : 4 gevallen bij 4 eig. (1), waarvan in Friesland 1 ; Gelderland 2, waar-
van i varken; Utrecht (1) ; Noordholland 1 ; Noordbrabant 1.

R. Johns, So you like dogs. London, Methuen, 1933. 8°. 183 p. w. 12 ill. Sh. 2.6
F. C. Hitchcock, „Saddle up". A guide to equitation and stable management,
incl. hints to instructors. London, Hurst and Blackett, 1933. 8°. 304 p. w. ill. Sh. 10.6
R. Johns, Lucky dogs. 2d cd. London, Methuen, 1933. 8°. XI 180 p. w. 16 ill.

W. Kalkoff, Erzeugung und Absatz von Eiern in Nordwestdeutschland unter
bes. Berücksichtigung der Genossenschaften. Berlin, 1\'. Parey, 1933.8°. 80 S. m. 2
graph. Darst. und 3 Ktn. M. 7.80

C. Oppenheimer, Chemische Grundlagen der Lebensvorgänge. Eine Einführung
in biologische Lehrbücher. Leipzig, G. Thieme, 1933. 8°. 298 S.

M. Werner—Ehrenfeucht, Der neue Reiter. Berlin, Verl. Offene Worte,
[\'933]- 8°. 255 S. m. 333 Bldn im Text. M. 3.60

0. Seifried und E. Heidegger, Pathologische Mikroskopie für Studierende
und Tierärzte. Stuttgart, F. Enke, 1933. 8°. M. 4.—

M. Hartmann, Die methodologischen Grundlagen der Biologie. Leipzig, Meiner,
1933. Gr. 8°. 27 S. M. 1.50

W. Engeler, Die Ergebnisse statistischer Auswertung 4ojähriger Herdebuch-
aufzeichnungen beim schweizerischen Braunvieh. Zugl. ein Beitrag zur Mono-
graphie des schweizerischen Braunviehs. Bern, Verbandsdruckerei, 1933. Gr. 8°.
VII 137 S. m. 65 Tab. und 18 graph. Abb. Schw. fr. 5.—

K. Most und P. Böttger, Leitfaden für die Abrichtung des Hundes. 8te Aufl.
Berlin, Kameradschaft, 1933. 8°. 281 S. m. Abb. u. 1 Taf. M. 5.50

H. Braun, Die örtliche Betäubung, ihre wissenschaftlichen Grundlagen und
praktische Anwendung. 8te Aufl. Neubearb. von A. LäwEN. Leipzig, J. A. Barth,
\'933- Gr. 8°. XI 571 S. m. 223 z. T. färb. Abb. M. 35.—

Handbuch der Biochemie des Menschen und der Tiere. Hrsg. von C. Oppenheimer.
2te Aufl. Erg.-Werk. Bd. 1. Erg. zu Bd. 1—3 des Hauptwerkes. Halbbd. 1, 2. Jena,
G. Fischer, 1933. Gr. 8°. M. 82.—

F. Dinkhauser, Der zweckmässige Rindviehslall. Berlin, P. Parey, 1933. Gr.
8°. 24 S. m. Abb.

K. Schützler, Kurze Geschichte der ostpreussischen Käserei und des Tilsiter
Käses. Hildesheim, Molkerei-Zeitung, 1933. 8°. 51 S.

Eidgenössische Viehzählung vom 21 April 1933. Ergebnisse nach Kantonen. Hrsg.
vom Eidgen. Statist. Amt. Bern, Francke, 1933. 4°. 8 S.

M. Hartmann, Allgemeine Biologie. Eine Einführung in die Lehre vom Leben.
2te Aufl. Jena, G. Fischer, 1933. 4⁰. XII 792 S. m. 660 z. T. färb. Abb. im Text
und 1 Taf. M. 40.—■

Merkblatt über das ansteckende Verkalben der Kühe. Bearb. im Reichsgesund-
heitsamt. Ausg. 1933. Berlin, J. Springer, 1933. Gr. 8°. 8 S.

Leiserinc und Hartmann, Der Fuss des Pferdes sowie anderer Einhufer und
Klauentiere in Bezug auf Bau, Verrichtungen, Beschlag, Pflege und Krankheiten.
I4te Aufl. Neubearb. von A. Fischer. Hannover, M. und H. Schaper, 1933. 8°.
M. 682 Abb. M. 24.—

W. Kolle und R. Prigoe, Die symptomlose Infektion. Jena, G. Fischer, 1933.
Gr. 8°. 46 S. \' M. 2.40

Arbeiten aus dem Staatsinstitut f. exp. Therapie u. s. w. H. 28.
P. Schmieder, Der Viehpfleger. Ein Lehr- und Handbuch für den Melkerberuf.
3te Aufl. Neudamm, J. Neumann, 1933. Kl. 8°. 165 S. m. 154 Textabb. und 2 Vor-
druckmustern. M. 6.—-

W. Grote, Die Entwickelung der westfälischen Warmblutzucht und ihre her-
vorragendsten Stutenstämme. Düsseldorf, G. H. Nolte, 1933. 8°. M. 3.80

Ergebnisse der allgemeinen Pathologie und pathologischen Anatomie des Men-
schen und der Tiere. Hrsg. von O. Lubarsch, R. von Ostertag, W. Frei. Bd. 26.
Erg.-Bd. München, J. F\\ Bergmann, 1933. 4⁰. VI 444 S. M. 66.—

Bd. 26.-Erg. Bd. Allg. Pathologie und pathol. Anatomie des Auges. Red. von
K. Wessely. Bearb. von M. Baurmann.

S. Taussig, Die Schafzucht in den überseeischen Woll- und Schaffleisch-Aus-
fuhrländern. A. Golf, Die Karakulzucht in ihrem Heimatlande Turkestan-
Berlin, P. Parey, 1933. 4⁰. 72 S. m. 13 Abb.

Machet, Le méta ou méthaldéhyde. Recherches expérimentales. Thèse de Paris.
\'933-

Theureaux, De la hernie inguinale droite chez le cheval adulte. Thèse de Paris.
\'933-

Pinnetaux, Diagnostic des boiteries du pied chez le cheval. Percussion méthodi-
que du sabot à l\'appui forcé. Thèse de Paris. 1933.

Charlier, De l\'existence à l\'état saprophytique du démodex chez les jeunes
chiens et sur les mamelles des chiennes nourrices. Thèse de Paris. 1933.

Le Poul, Contribution à l\'étude de l\'indigestion spumeuse du rumen. Thèse de
Paris. 1933.

Masson, Contribution à l\'étude des amyotrophies chez le cheval et de leur traite-
ment. Thèse de Paris. 1933.

Adam, Recherches sur les mammites primitives de la vache. Thèse de Paris. 1933.
[ Barreis, Contribution à l\'étude de l\'élevage dans le Sundgar. Thèse de Paris.
1933-

Faure, L\'aspect économique du problème des viandes marocaines. L\'industrie
frigorifique et la coopération agricole au service de l\'élevage. Thèse de Paris. 1933.

Ai.quier, Contribution à l\'étude de la piroplasmose canine et son traitement.
Thèse de Paris. 1933.

F. Sausen, Thrombose, Endokard- und Gefässverkalkungen bei einem tuber-
kulösen Pferde. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

F. Schöllner, Ueber Amyloid bei Tuberkulose und infektiöser Anämie des
Pferdes. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

Chr. Steckenborn, Adenokarzinom und Rundzellenkarzinom des Duodenums
bei Hunden. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

O. Wassmann, Zur Sekretion der Glandula mandibularis des Pferdes. Inaug.-
Diss. Hannover. 1933.

F. Weinrich, Versuche zur Bekämpfung der Räude bei Rindern mit Derris-
präparaten. Inaug.-Diss. Hannover. 1933.

E. Will, Vergl. Untersuchungen des roten Blutbildes gleichgeschlechtlicher
Ziegenzwillingslämmer. Inaug.-Diss. Hannover. 1933. du Buy.

Uit het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie der Rijks-Universiteit
te Utrecht. (Directeur: Prof. Dr. J. Roos).

Wij besloten onze eerste mededeeling over de electrische doorstroo-
ming van dieren (5) met de verklaring, dat wij geen verschijnsel konden
opsporen dat op vermoeienis, uitputting, bedwelming, of bescherming
van het centrale zenuwstelsel als gevolg van de schedeldoorstrooming
met wisselstroom wees, en dat wij ons geen mechanisme konden voor-
stellen, dat bedwelming aannemelijk kon maken. Het onderzoek,
dat hier meegedeeld zal worden werd ingesteld met het doel, een
van andere zijde gegeven antwoord op de vraag hoe dit geschiedt te
bestudeeren.

Müller is overtuigd, dat dieren, die met den wisselstroom worden
behandeld op de wijze die wij vroeger (5) beschreven, bedwelmd
worden en deelt mede (3, 4), dat deze bedwelming op de volgende
wijze tot stand komt. Door de doorstrooming wordt de bloedtoevoer
naar de hersenen afgesneden ; de aldus op onbloedige wijze opgewekte
hersenanaemie is de oorzaak van bewusteloosheid, gevoelloosheid en
van spierkrampen. De wijze, waarop dit afsnijden van den bloedtoevoer
moet geschieden wordt door den schrijver niet nader toegelicht.

Wij hebben eenigen twijfel omtrent dit mechanisme niet kunnen
onderdrukken, ondanks de verzekering van den schrijver, dat twijfel
hier gebrek aan biologische zakenkennis verraadt. Tot twijfel beston-
den, naar ons voorkwam, voldoende redenen. Hoe zou, vroegen wij
ons af, de bloedtoevoer naar de hersenen „afgesneden" moeten wor-
den ? Het hart klopt gedurende en na de doorstrooming door. Daling
van den arterieelen bloeddruk, waarbij in andere vaatgebieden een
zoo groote hoeveelheid bloed vastgehouden zou kunnen worden, dat
de hersenvoorziening ernstige schade moest lijden door consecutieve
anaemie, doet zich niet voor. Zelfs bleek de bloeddruk belangrijk
te stijgen en ook na de doorstrooming eenigen tijd verhoogd te blijven.
Hersenanaemie als gevolg van locale vasoconstrictie in het hersen-
gebied is zeer onwaarschijnlijk, omdat vaatvernauwende zenuwen
in de hersenbloedvaten zeer spaarzaam aanwezig zijn of ontbreken.
(Zie o. m. Bayliss (i).)

rechtvaardigd. Immers, de in de physiologie neergelegde feiten werden
verzameld uit onderzoekingen, in hoofdzaak bij den hond en de kat
verricht. De geit en het varken waren als ongewone laboratoriumdieren
niet in het onderzoek betrokken geweest. Daarnaast waren de gebruikte
onderzoekmethoden andere, doordat uiteraard niet electrische door-
strooming van het hoofd toepassing vond.

Alvorens onze resultaten mee te deelen willen wij wijzen op
de gevolgen van de uitzonderingspositie die, bij de tot nu toe onder-
zochte dieren althans, de hersenvaten ten opzichte van andere ge-
bieden van het lichaam innemen. Een algemeene vasoconstrictie ver-
hoogt den arterieelen bloeddruk en zal daardoor de doorbloeding be-
vorderen van die organen, waar de arteriola niet vernauwd werden. Door
het ontbreken van vasoconstrictoren in de hersenen zal dus niet alleen
worden voorkomen, dat deze minder bloed ontvangen zooals regel
is in andere vaatgebieden, ondanks den verhoogden bloeddruk,
maar zij profiteeren zelfs van de algemeene vaatvernauwing en krijgen
een betere doorstrooming. Zooals Bayliss en Hill (2) aantoonden
heeft betere doorbloeding van de hersenen dan ook alleen plaats ten
koste van de andere organen, die dus daarin ondergeschikt zijn gesteld
aan dit voor het lichaam zoo bijzonder belangrijke deel van het centrale
zenuwstelsel. Dit voordeel wordt verkregen door de passiviteit van haar
bloedvaten, ten gevolge waarvan de bloedvoorziening der hersenen
dus practisch geheel afhangt van den algemeenen arterieelen en den
veneuzen bloeddruk.

Wij verrichtten de proeven bij de kat, den hond, de geit en het
varken. Bij het diep genarcotiseerde dier werd het schedeldak getrepa-
neerd; de schedelopnening werd afgesloten met een stop, waarin een
kleine opening, die via een nauwe buis verbonden was met een zeer
gevoeligen tambour. Het horizontaal verloopende verbindingsbuisje
werd grootendeels met Ringersche vloeistof gevuld en gefixeerd. Bij
enkele proeven werd het inwendige blad van de dura mater, dat de her-
senen omgeeft, intact gelaten; als regel werd het door een kruissnede
geopend en werden de slippen weggeknipt. Bij de kat en de geit werd
met een scherpen lepel een deel van het midden van den gyrus suprasyl-
vius weggenomen, en nadat de bloeding gestild was en de resten van
stolsels waren verwijderd de verbinding tot stand gebracht. Groote
zorg werd besteed aan de fixatie van het hoofd, wat, gezien de kram-
pen die als gevolg van de doorstrooming optreden, noodzakelijk is.
Nadat wij ons overtuigd hadden, dat passieve bewegingen van romp
en ledematen den stand van den zeer gevoeligen schrijver niet of
slechts uiterst weinig beïnvloedden, werd tot de proef overgegaan.

Voor de electrische doorstrooming gebruikten wij den getransfor-
meerden stadswisselstroom, geleverd door het apparaat en toegevoerd
op de voorgeschreven wijze, zooals wij in onze eerste mededeeling (5)
aangaven.

Fig. i laat zien₅ hoe
het volume der hersenen
(met de meningen) ten
nauwste samenhangt
met den arterieelen
bloeddruk. De bloed-
drukschommelingen en
die van het hersenvo-
lume volgen elkaar op
den voet. Dat de systoli-
sche toppen van de vo-
lumekrommehoogerzijn
dan die van den bloed-
druk is het gevolg van
de groote gevoeligheid
van de volumeregistra-
tie. Daarnevens geeft de
schedelkromme langza-
me golvingen te zien, die
blijken samen te gaan
met de adembewegingen.

Elke wijziging van
den arterieelen druk
veroorzaakt een over-
eenkomstige veran-
dering van het her-
senvolume. Verhoogt
men den eerste door
een adrenaline-in-
spuiting of door prik-
keling van een affe-
rente zenuw dan
meent ook het hersen-
volume toe. Wij
geven in Fig. 2 een
voorbeeld.

De samenhang met
den arterieelen druk
is eenvoudig. Door
de vasoconstrictie in
andere vaatgebieden
wordt een grootere
hoeveelheid bloed ge-
bracht naar de her-
senvaten, waar niet
door vaatsamentrek-
king het stroombed

Dat de adembewegingen van invloed zijn op het hersenvolume
wordt door Fig. 3 in het licht gesteld. De kromme werd verkregen
bij een kat, die door kunstmatige adembewegingen werd geventileerd.
Worden deze laatste stopgezet dan houden de respiratie-schommelingen,
die de volumekromme aanvankelijk te zien gaf, op, om terug te keeren
zoodra de machine weer wordt aangezet. Tevens daalt het hersen-
volume gedurende het stilstaan der adembewegingen; in deze phase
komen de kleine systolische-bloeddrukschommelingen, die aanvanke-
lijk niet zichtbaar waren, voor den dag.

Fig. 3. Daling van het hersenvolume bij de kat door stopzetten van de kunst-
matige adembewegingen. T = tijdsignaal, dat sec. aangeeft ; S = signaal voor
de adembewegingen ; V = hersenvolume.

Wanneer wij bedenken,
dat het stopzetten van de
adembewegingen den arte-
rieelen bloeddruk verhoogt,
doordat het stijgende C0₂-
gehalte van het bloed het
vasomotorencentrum prik-
kelt, en dus algemeene
vasoconstrictie opwekt, dan
zou het hier geregistreerde
verschijnsel eenige verwon-
dering kunnen wekken.
Fig, 4 verschaft de ge-
wenschte opheldering.

Fig. 4. Daling van het hersenvolume en sterke daling van den veneuzen bloed-
druk bij de geit door stopzetten van de kunstmatige adembewegingen. T = tijd-
signaal, dat sec. aangeeft; S = signaal voor de adembewegingen; vB = veneuze
bloeddruk ; V = hersenvolume ; P = pneumogram.

De sterke daling van den veneuzen druk verraadt een zoo sterk aan-
zuigen van veneus bloed naar de borstholte, dat de hierdoor opgewekte
hersenvolunie-afneming den invloed van de arterieele drukstijging
opheft en overcompenseert.

Zoo zien wij het volume van de hersenen bepaald door de twee factoren
die wij reeds noemden : den arterieelen en den veneuzen druk. Toe-
neming van elk van deze twee vergroot het volume van de hersenen.
Het is allereerst via haar invloed op den veneuzen omloop, dat de
adembewegingen schommelingen van het hersenvolume bewerkstelli-
gen ; in tweede instantie zullen ook de arterieele drukschommelingen,
voor zoover zij van de adembewegingen het gevolg zijn, zich aan het
hersenvolume meededen.

Het volume van de hersenen met de meningen zal onder physiologische
omstandigheden dus voortdurend schommelen. Bij de door ons gekozen
proefopstelling is het aantoonen van deze volumeverandering vrij gemak-
kelijk: de omgevende ruimte, opgesloten in de beenige schedelholte en
met vloeistof gevuld, vormt een reserve, van waaruit een grootere of
kleinere hoeveelheid vloeistof ontwijken kan in het buisje, dat de com-
municatie met den tambour tot stand brengt. De schedelinhoud blijft
dus, ondanks het wisselende volume van de daarin geborgen organen,
onder constanten druk verkeeren. Wij vestigen hierop de aandacht,
omdat onder physiologische omstandigheden de toestand anders is.
Ook dan zullen de invloeden, die wij leerden kennen zich doen gelden;
en zoowel de arterieele als de veneuze drukveranderingen zouden tot
telkens terugkeerende vrij scherpe verhoogingen van den intracranieelen
druk leiden, indien wij de schedelholte moesten beschouwen als een
onelastische, afgesloten beenige holte, zooals de theorie van Monro
en Kellie ruim een eeuw geleden deed. Deze opvatting behoeft echter
ecnige aanvulling. Door het foramen magnum communiceert zij met
het wervelkanaal, en hersenen en ruggemerg bevinden zich, met
screuze vloeistof omgeven, in een door de dura omsloten koker, wiens
inhoud, zij het door fijne arachnoidale strookjes in zijn spinaal ge-
deelte doorschoten, één communiceerende cerebro-spinale ruimte
vormt. Deze koker, door een durablad opgehangen in den beenigen
schedel, heeft in zijn spinaal gedeelte een grootere vrijheid ten gevolge
van het met los vetweefsel gevulde cavum epidurale, dat hem van de
wervelbogen en -lichamen scheidt. Leidde Monro en Kellie\'s voor-
stelling tot de slotsom, dat het in de schedelholte aanwezige bloed ten
allen tijde vrijwel hetzelfde volume moest hebben, omdat de schedel-
capaciteit onveranderlijk en zijn inhoud onsamendrukbaar is, ook ons
inzicht in deze kon een verandering ondergaan, door tal van proef-
nemingen bevestigd. Doordat de cerebrospinale vloeistof zich verplaat-
sen kan van hier naar elders en verder het heele centrale zenuwstelsel
omgeven is door vliezen met bloedvaten, die elasticiteit bezitten, be-
staat een reciproque verband tusschen het binnen den duraalzak aan-

Neemt dus de druk in de schedelholte, die steeds geheel gevuld is,
ten gevolge van verschuiving van arterieel bloed naar de hersenen toe,
dan werken de meningen als veerkrachtige kussens, wier inhoud ont-
snappen kan, terwijl het centraalorgaan zelf kleine verplaatsingen onder-
gaat. Onder physiologische omstandigheden, wanneer de schedelholte
gesloten is, zullen de volumeveranderingen van de hier geborgen orga-
nen wel is waar minder groot zijn dan in ons experiment, waar de
intracranieele druk gelijk blijft aan den atmospherischen. In zooverre
wordt dus onze registratie begunstigd, dat de gevolgen van de physio-
logische wisselingen in onze proeven op duidelijke wijze tot uitdruk-
king komen.

Welk effect heeft nu de electrische doorstrooming op het hersenvolu-
me ? Bij alle onderzochte dieren is dit hetzelfde : het hersenvolume
neemt gedurende de doorstrooming toe als gevolg van de rijkere voor-
ziening met bloed. Fig. 5 geeft een overzicht van de resultaten bij de
kat, die tweemaal telkens gedurende 10 sec. werd doorstroomd met
een stroom van resp. 275 en 200 m. Amp.

In Fig. 6 geven wij bij den hond geschreven krommen, die door de
grootere gevoeligheid van de schrijfmethode een meer gedetailleerd
beeld geven. De toeneming van het hersenvolume volgt geheel den
arterieelen bloeddruk. De twee scherpe toppen die de volumekromme
te zien geeft, aangeduid met 1 en 2, die den doorstroomingstijd begren-
zen, zijn van bijkomstigen aard; 1 is het directe gevolg van de sterke
spierkrampen, die bij het sluiten van den stroom plotseling in volle
kracht optreden. Deze invloed is niet geheel te voorkomen door zorg-
vuldige fixatie van het hoofd en den romp. Evenmin door de algemeene
spierkrampen op te heffen door middel van curare, noch zelfs door de
belangrijkste nekspieren door te snijden, omdat de spieren in de nabijheid
van de electroden, die direct door den stroom tot samentrekking wor-
den gebracht, een geringe wijziging brengen in den stand van de eerste
halswervels ten opzichte van het hoofd. Houdt de doorstrooming op
dan verdwijnen deze krampen, en als gevolg treedt de tweede top aan
het licht. Bij een ideale registratie zouden beide toppen ontbreken en
zou de kromme ook in haar begin een geleidelijk verloop hebben.

In Fig. 7 geven wij krommen van de geit, in Fig. 8 van het varken,
doorstroomd met resp. 300 en 500 m.Amp.

Fig. 7. Electrische doorstrooming van de geit veroorzaakt toeneming van het
hersenvolume. T = tijdsignaal, dat 5 sec. aangeeft ; S = signaal voor door-
strooming ; B = arterieele bloeddruk; rV = hersenvolume ; P - pneumogram.

Fig. 8. Electrische doorstrooming van het varken veroorzaakt toeneming van het
hersenvolume. T = tijdsignaal, dat 20 sec. aangeeft; V = hersenvolume ;
S = signaal voor doorstrooming.

Ofschoon wij in Fig. 8 niet het pneumogram schreven is het stilstaan
van de adembewegingen als gevolg van de doorstrooming duidelijk

zichtbaar, namelijk in de volumekromme. Ongeveer 40 sec. na de
doorstrooming komen hier kleine scherpe topjes voor den dag, die het
gevolg zijn van de hervatte adembewegingen. Ook vóór de doorstroo-
ming zijn zij te zien.

Bleek uit het voorafgaande het volume van de hersenen gedurende
de doorstrooming toe te nemen, en bleek deze toeneming althans voor
een deel te kunnen worden verklaard uit het verloop van den arterieelen
druk, registratie van den veneuzen bloeddruk gedurende de door-
strooming licht ons verder in.

In Fig. 9 is tegelijk met den arterieelen- de veneuze bloeddruk ge-
schreven bij een kat, die met een zwakken stroom, 10 m. Amp., door-
stroomd werd. Dientengevolge werden de adembewegingen niet stop-
gezet, doch integendeel dieper en frequenter. Zoowel de arterieele als
de veneuze bloeddruk stijgen. De laatste, opgenomen in de vena cava
inferior, liep op van 30 tot 80 m.m. H₂0, als gevolg van de spierkrampen.

Fig. 10 toont een overeenkomstig verloop van beide drukkrommen
bij een doorstrooming met 100 m. Amp., waardoor de adembewegingen
tot stilstand werden gebracht. Ook hier toeneming van den arterieelen
en den veneuzen druk; de eerste steeg van 114 tot 184 m.m. Hg., de
veneuze van 28 tot 48 m.m. H₂0.

Fig. 10. Electrische doorstrooming van de kat met 100 m.Amp. veroorzaakt
stijging van den arterieelen en den veneuzen bloeddruk, terwijl de adembewe-
gingen worden stopgezet. T = tijdsignaal, dat sec. aangeeft; S = signaal voor
doorstrooming ; vB — veneuze bloeddruk ; B = arterieele bloeddruk ; P = pneu-

Er is dus geen sprake van, dat ten gevolge van de electrische door-
strooming de hersenen in een toestand van anaemie komen. Integendeel
neemt haar volume toe als gevolg van een rijkere bloedvoorziening,
deels van arterieelen, deels van veneuzen oorsprong. Heeft men door
curare de spierkrampen gecoupeerd en daarmede de veneuze stuwing,
dan blijkt de arterieele hyperaemie voldoende om volumetoeneming
ten gevolge te hebben. Figuur 6 gaf daarvan een voorbeeld. Is de sche-
del ongeopend, dan zal de arterieele hyperaemie meer nog dan in het
experiment de belangrijkste component vormen, omdat de veneuze
vaten en holten gemakkelijk worden leeggedrukt, wanneer de sterk
toegenomen arterieele bloeddruk een grooter kwantum arterieel bloed
in de hersenvaten brengt.

Bij de kat, den hond, de geit en het varken werd de verandering van
het hersenvolume (met de meningen) bij electrische schedeldoor-
strooming met wisselstroom vastgesteld.

het hersenvolume toe ten gevolge van een rijkere bloedvoorziening.
In deze hyperaemie heeft bij het intacte dier de arterieele hyperaemie
een nog belangrijker aandeel dan in het experiment.

1. Bayliss, Sir W. M., The vaso-motor system. Ed. Longmans, Green and Co.,
London, 1923.

3. Müller, M., Deutsche Schlachthofzeitung, 32, 1932, 3.
Müller, M. Münch. T. Wochenschr. 83, 1932, 28.

Bei der Katze, dem Hunde, der Ziege und dem Schweine wurden die Änderungen
am Gehirnvolumen bei elektrischer Schädeldurchströmung mittels Wechselstrom,
registriert. Gehirnanämie trat dabei nicht auf. Im Gegenteil nimmt das Gehirn-
volumen infolge einer reichlicheren Blutversorgung an Umfang zu. Bei dieser Hyper-
ämie ist beim intakten Tiere die arterielle Hyperämie in einem noch erheblicheren
Grade mitbeteiligt als in den Versuchen.

Whilst an alternating current was lead through the skull of cats, dogs, goats
and swine the alteration of the brain volume was recorded.

Anaemia of the brains was not stated. In the contrary the brain volume becomes
greater in consequence of a richer blood supply.

In this hyperaemia the arterial hyperaemia has a still more important part in
intact animals than in the experiment.

Les auteurs ont déterminé chez le chat, le chien, la chèvre et le porc, les modifica-
tions de volume produites par le passage d\'un courant alternatif à travers le crane.

Aucune anémie du cerveau ne fut constatée ; par contre ils observaient une
augmentation de volume de la masse cérébrale due à un apport plus considérable
de sang.

Dans cet état d\'hyperémie cérébrale l\'hyperémie artérielle se montrera plus
forte chez le sujet normal que chez l\'animal d\'expérience.

In de Tijdschrift-aH. van 15 Nov., bij de discussie op de Alg. Vergadering, na de
voordracht van Prof. Roos, over Electrische doorstrooming, staat vermeld, dat ik
gezegd zou hebben :

,,dat men aan het Amsterdamsche Abattoir den indruk had dat de dieren niet
bedwelmd waren". Dit is niet geheel juist ; ik zeide „dat wij niet geheel overtuigd
waren of er in werkelijkheid bedwelming aanwezig was, daar het ontbreken van
de cornea-retiex en van het schreeuwen, misschien ook anders verklaard kan wor-
den".

Paratyphus-bevindingen zijn bij het bacteriologisch vleeschonderzoek
vrij zeldzaam, waarom het ons gerechtvaardigd voorkwam een dergelijk
geval te publiceeren, te meer daar dit geval ten duidelijkste demon-
streerde dat men zich bij het bacteriologisch „vleesch" onderzoek zeer
zeker niet tevreden kan stellen met een onderzoek van vleesch (in engeren
zin).

Gaat men de statistieken van Duitsche onderzoekingsinstituten na,
dan treft altijd weer het vrij hooge percentage paratyphusbevindingen
bij het bacteriologisch vleeschonderzoek, en vraagt men zich af of een
betere techniek hier niet een rol bij speelt. Het ligt ook voor de hand
dat bij infectie van een slachtdier dit niet direct geheel zal zijn geïnfec-
teerd. Over den weg welke bacteriën volgen bij infectie van dieren zijn
uitvoerige onderzoekingen gedaan. Weliswaar werden deze proeven
op muizen gedaan, maar er is geen enkele reden om aan te nemen,
dat de infectie bij onze slachtdieren anders zou verloopen. M. Müller
infecteerde muizen per os, doodde ze op verschillende tijdstippen en
ging door bacteriologisch onderzoek van organen en lymphklieren na
hoever de infectie was voortgeschreden. Hij kwam tot de conclusie dat
de bacteriën den navolgenden weg namen : darmlumen, darmfollikels,
mesenteriale lymphklieren, popliteus en axillaire lymphklieren, lever,
milt, bloed en musculatuur. Hij neemt dus aan een lymphogene ver-
spreiding waardoor eerst lymphklieren en ook milt en lever worden
geïnfecteerd. Berndt daarentegen vond bij zijn voedingsproeven bij
muizen dat de bacteriën vanuit den darm opgenomen worden, maar
via de lymphbanen zeer spoedig in het bloed komen, echter hieruit
weer snel verdwijnen en dan nog alleen zijn aan te toonen in de organen
en lymphklieren, die dus als het ware de bacteriën uit het bloed hebben
afgefiltreerd. Orskov en Moltke kwamen tot dezelfde conclusies als
Berndt, dus dat de inwendige organen haematogeen worden geïnfec-
teerd, waarna de bacteriën weer uit het bloed verdwijnen. In milt en
lever beginnen de bacteriën zich te vermeerderen en tenslotte volgt
door verzwakking van het dier de tweede invasie van het bloed en de
dood onder algemeene septicaemie met overstrooming van alle organen
en de geheele musculatuur met bacteriën.

In analogie met deze onderzoekingen zullen wij dus ook bij geïn-
fecteerde slachtdieren alle mogelijke stadia kunnen aantreffen.

Dr. Hölzel en Dr. Lachensc-hmidt van het slachthuislaboratorium
te München beschreven 30 gevallen van paratyphusbevindingen bij

slachtdieren. Zij gebruikten 2 monsters vleesch, 2 lymphklieren, lever,
milt en nier. Na 3 uur Anreicherung in de tetrathionaatbodem volgens
Leon Müller streken zij uit op Conradi-Drigalski-agar. Uit hun sta-
tistiek blijkt dat geen enkel van de genoemde monsters (vleesch, orga-
nen, lymphklieren) kan worden gemist, daar anders het aantal para-
typhusbevindingen veel geringer zou zijn geweest. Verschillende malen
konden namelijk slechts uit één of enkele monsters paratyphusbacteriën
worden gekweekt. De Anreicherung achten zij ook absoluut noodza-
kelijk.

Om tot onze eigen bevinding te komen : 28 Aug. 1933 werd aange-
voerd een vaars, welke, reeds vóórdat het slachthuis was bereikt, wegens
dreigend levensgevaar door halssnede moest worden gedood. De eige-
naar deelde mede dat de vaars met een andere in een weide voor jongvee
liep en eerst over drie weken aan de telling was. Geheel onverwacht
had ze geaborteerd. Daags tevoren had hij niets bijzonders aan het
dier bemerkt. Na het aborteeren gaf ze slechts weinig melk, de eetlust
was gering, zij werd lusteloos en kreeg een profuse waterige diarrhee.
Na enkele dagen werd een dierenarts geconsulteerd; de toestand ging
achteruit, de diarrhee bleef bestaan, waarom de eigenaar 5 dagen na
de abortus besloot het dier op te ruimen.

Op dezen stal was de laatste jaren geen sterfte onder de kalveren of
het melkvee (9 stuks) voorgekomen. Bij de keuring van het geslachte
dier werd het volgende gevonden :

Vaars in goede voedingstoestand; De secundinae nog in den uterus
en verspreidden reeds een onaangenamen reuk; Lever iets gezwollen,
milt niet; longen, hart en nieren geen afwijkingen; nagenoeg de ge-
heele dunne darm vrij hevig ontstoken; mesent. klieren wat gezwollen
en rood.

Het vleesch zag er goed uit, was droog en van een behoorlijke kwali-
teit, zoodat de slager zelfs onvoorwaardelijke goedkeuring ver-
wachtte. Een bacteriologisch onderzoek werd ingesteld en wel uit milt,
nier, lever en vleesch. Elk monster werd afgestreken op een Gaszner-
plaat en geënt in druivensuikerbouillon.

Lever- en niermonsters gaven op de Gasznerplaat gele koloniën te
zien naast blauwe; de gele echter sterk overheerschend. Door den kleur-
omslag en den eigenaardigen slijmigen groei was deze cultuur reeds
verdacht paratyphus te zijn. De vorm (methyleenblauw-preparaat) was

typisch; beweeglijk in hangende druppel. De bacil werd op het Centraal
Laboratorium nader gedifferentieerd als de bac. enteritidis Gartner.

Uit dit eerste onderzoek bleek dat het miltmonster wel groei te zien
gaf in de dr.s. bouillon, echter niet op de Gasznerplaat. Een Gaszner-
plaat geënt uit de dr.s.bouillon-cultuur gaf een reincultuur van para-
typhus. Daar uit het vleesch noch op de Gaszner-plaat noch in de dr.s.
bouillon was gegroeid leek het ons interessant na te gaan hoe ver de
verspreiding van de bacteriën in dit geval was gegaan. Allereerst
werden daartoe onderzocht 8 lichaams-lymphklieren en wel op Gaszner-
agar en in dr.s. bouillon.

Alle lymphklieren, behalve de R. liesplooi-klier gaven groei en
gasvorming in de dr.s. bouillon. Rekening moet worden gehouden
met de mogelijkheid dat de negatieve bevinding in de R. liesplooiklier
veroorzaakt is door een technische fout. Bij het afschroeien van een
betrekkelijk dunne klier kan deze gemakkelijk in zijn geheel gesterili-
seerd worden. De cultures bleken paratyphus-bacillen te zijn (vorm,
beweeglijkheid enz.).

Op de platen gaven slechts 4 van de 8 lymphklieren groei te zien.
Hieruit blijkt dus ook weer dat de vloeibare bodem betrouwbaarder
is dan de vaste. De op die 4 platen gegroeide koloniën vertoonden een
gelen kleuromslag en bleken te bestaan uit een reincultuur van
paratyphus-bacillen. Van de 8 onderzochte lymphklieren bleken er
dus 7 paratyphus-bacillen te bevatten.

Vervolgens moest nu worden nagegaan in hoeverre het vleesch ge-
ïnfecteerd was. Hiertoe werden uit de linker lichaamshelft 8 vleesch-
monsters genomen en op de gebruikelijke wijze onderzocht.

In dit stadium bleek dus het vleeseh van alle onderzochte monsters
steriel te zijn. De reactie was alcalisch (M. long. dorsi 6.7 M. gracilis
6.9) hoewel niets dit zou hebben doen vermoeden (kleur, consistentie
enz.).

Na 5 dagen (2 dagen koelhuis en 3 dagen buitentemperatuur) werd
dit onderzoek van het vleeseh herhaald om na te gaan of misschien een
Anreicherung in het vleeseh had plaats gehad of dat zich bacteriën
van uit lymphkliercn of lymphbanen in het vleeseh hadden verspreid.
Hiertoe werden vleeschmonsters genomen uit de R. lichaamshelft met
als resultaat :

Hier dus weer op geen enkele plaat groei, terwijl slechts in 1 dr.s.
bouillonbuis Gartner bacillen werden aangetoond. Acht dagen na
de slachting werden dus slechts in 1 van 8 vleeschmonsters Gartner-
bacillen gevonden en dan nog alleen in den vloeibaren bodem.

Twee dagen later werden wederom een 6-tal vleeschmonsters onder-
zocht. Gedurende deze dagen is het vleeseh bewaard bij kamertempera-
tuur. Het weer was droog en koel, alleen \'s middags wat warm. De
buitenoppervlakte van het vleeseh bevond zich nu reeds in een begin-
stadium van bederf.

Bij dit onderzoek konden dus in 2 van de 6 vleeschmonsters Gartner-
bacillen worden aangetoond.

Volledigheidshalve werd door ons ook de pathogeniteit en de toxi-
citeit van den geïsoleerden Gartnerstam nagegaan. Twee witte muizen
subcutaan ingespoten met 0.3 c.c. van een 24 uur oude bouillon-cultuur
stierven na resp. 2 en 25 dag. Intraperitoneale injectie van 0.5 c.c.
toxine (een 5 dagen gegroeide cultuur gedood door 10 min. verhitten

op ioo° C.) doodde 2 witte muizen na resp. 19 en 32 uur, terwijl onze
laboratoriumstammen steeds atoxisch bleken te zijn.

Resumeerende hebben wij dus hier een geval waarin bij het eerste
onderzoek Gärtnerbacillen werden gevonden in organen en lymph-
klieren. Zelfs na 10 dagen bewaren van het vleesch waren slechts in
2 van de 6 vleeschmonsters Gärtnerbacillen aan te toonen. Nadrukkelijk
zij er hier dus nog eens op gewezen dat men voor een bacteriologisch
onderzoek niet kan volstaan met vleesch, maar ook organen en lymph-
klieren hierin moet betrekken. Besluit men een bacteriologisch onder-
zoek in te stellen dan zal men dit in elk geval volledig moeten doen,
dus uit organen, lymphklieren en vleesch, ongeacht de pathologisch-
anatomische bevindingen. Tevens is uit dit onderzoek gebleken dat
men niet kan volstaan met uitsluitend gebruik te maken van vaste
voedingsbodems, maar steeds ook elk monster zal moeten enten in
bouillon of liever nog druivensuikerbouillon, omdat sporadisch aanwezige
bacteriën hierin gemakkelijker tot groei komen en de gasvorming reeds
een aanwijzing is dat vleeschvergiftigers aanwezig kunnen zijn.

Naast de vloeibare bodems kunnen echter vaste electieve platen niet
gemist worden. Vooral wanneer een gemengde infectie aanwezig is,
zooals heel vaak in organen het geval is, ziet men vaak enkele spora-
dische paratyphus-koloniën tusschen andere tot groei komen en vallen
deze ondanks hun klein aantal onmiddellijk door hun kleuromslag op.
Ook isolatie en verdere identificatie is van uit deze platen gemakkelijk.
Indien een bepaald monster op de plaat niet tot groei komt, doch wel
groei en gasvorming in dr.s. bouillon te zien geeft, kan men een oese
hiervan met behulp van een Drigalski-spatel over een electief-bodem
uitstrijken, ten einde de bacteriën nader te identificeeren.

Uit de literatuur weet men dat bij het bacteriologisch vleeschonder-
zoek de paratyphus-bevindingen vrij vaak beperkt blijven tot organen
en lymphklieren, het vleesch dus steriel is. Evenzoo kan men bevinden
dat organen en lymphklieren onschuldige saprophyten herbergen,
terwijl het vleesch kiemvrij is.

In dit laatste geval lijkt het ons niet rationeel om tot algeheele af-
keuring over te gaan; zonder bezwaar zal een dergelijk slachtdier goed-
gekeurd kunnen worden. Zagen wij boven dat een rneer volledig inge-
steld bacteriologisch onderzoek noodzakelijk is om slachtdieren welke
slechts sporadisch vleeschvergiftigers bevatten, te onderkennen en aan
de consumptie te onttrekken, omgekeerd kan het helpen voorkomen,
dat slachtdieren worden afgekeurd, welke slechts enkele apathogene
kiemen bevatten in organen en (of) lymphklieren.

Rest ons nog een woord van dank aan de veterinaire afdeeling van
het Centraal Laboratorium voor de identificatie van enkele cultures.

Bovenstaand artikel was juist ingezonden toen door ons een tweede
geval van een Gärtner-infectie bij een slachtdier gevonden werd dat

ons de vermelding waard leek, omdat dit het eerder geschrevene nog
eens kwam bevestigen.

20-10, 1933, ongeveer 9 uur \'s avonds werd een koe per as als nood-
slachting aangevoerd met de anamnese dat zij niet meer at en het
benauwd had. De dienstdoende opzichter deelde ons mede dat de koe
nog stond en een vrij vluggen indruk maakte. Den volgenden morgen
werden bij de keuring geen orgaanafwijkingen waargenomen, alleen
het slijmvlies van den dunnen darm was iets gezwollen; bij navraag
geeft de aanvoerder toe dat de koe wat diarrhee heeft gehad. Naar
aanleiding hiervan en mede omdat de koe niet levend gekeurd is wordt
een bacteriologisch vleeschonderzoek ingesteld.

Het is een goede jonge koe in besten voedingstoestand. De pH van
een vleeschmonster na 24 uur genomen uit de rugspieren bedraagt 6.6.
Voor bact. onderz. werd gebruikt vleesch, lever, milt en nier.

Vleesch en nier zijn dus bij bact. onderz. kiemvrij. Materiaal uit de
milt bevat slechts uiterst weinig vleeschvergiftigers (op de plaat een
enkele kolonie). De lever naast veel plompe anaerobe staven (welke
op de Gasznerplaat niet tot groei komen) een vrij groot aantal kiemen
behoorende tot de paratyphus-enteritis groep.

Til verband met deze uitslag leek het ons van belang eens verder
na te gaan hoe het gesteld was met de verspreiding der gevonden
vleeschvergiftigers door het slachtdier. Hiertoe werden 24 uur na het
eerste onderzoek van een 18-tal monsters culturen aangelegd zoowel
in vloeibaren als op vasten bodem. De beoordeeling na 2 x 24 uur (hier
viel een Zondag tusschen) leverde het navolgende resultaat op (zie
tabel).

Nagenoeg alle buizen waren wat troebel, terwijl in verscheidene een
kleine hoeveelheid gas gevormd was. Intiisschen kan blijkens onze
ervaring na 2 X 24 uur niet meer met zekerheid op de gasvorming
worden afgegaan, daar het meer voorkomt dat culturen die na 24 uur
duidelijk gasvorming te zien geven, dit na 2 of 3 dagen niet meer
doen, waarschijnlijk is dan de beschikbare druivensuiker verbruikt en
het eerder gevormde gas ontweken. Van alle buizen werd een uitstrijk-
preparaat gemaakt en na kleuring beoordeeld. Uit monster 14 en 17
waren in groote hoeveelheid plompe staven gegroeid. Buis 13 bevatte
staphylococcen in reincultuur. Voorzoover in de overige buizen (1, 4,
11, 15, 16 en 18) groei aanwezig was, was deze cultuur zeer arm aan
bacteriën van weinig typischen vorm. De vorm deed denken aan coli-
achtige staafjes, in andere buizen meer aan coccen. Uit enkele van

deze buizen werd een hangende druppel-preparaat gemaakt waaruit
bleek dat wij met een beweeglijken bacil te doen hadden. Daar ook
in de buizen waar groei en gasvorming was opgetreden slechts weinig
bacteriën en dan nog van zeer atypischen vorm werden gevonden hebben
wij van alle druivensuikerbouillons (uitgezonderd 13 en 14) een öse
overgeënt op een agarplaat volgens Gaszner. Het resultaat werd na
24 uur afgelezen en opgeteekend in kolom 3. Op een 6-tal platen
groeiden nu typische Gartner-koloniën met duidelijke gele verkleuring
en slijmwalvorming.

Een hieruit verkregen cultuur werd opgezonden naar liet centraal
laboratorium te Utrecht en ook daar als bac. enteritidis Gartner ge-
ïdentificeerd.

Teneinde de pathogeniteit en toxiciteit van dezen stam na te gaan
werden nog enkele muizenproeven genomen. Een tweetal witte muizen
werd subcutaan ingespoten met 0.3 c.c. van een 24 uur oude bouillon-
cultuur. Deze muizen stierven na 28 en 4 X 24 uur. Twee andere
muizen werden gevoerd met brood gedrenkt in 2 c.c. van dezelfde
cultuur en stierven na 5 en 6 dagen. Een 4 X 24 uur gegroeide cultuur
werd gedood door gedurende 10 minuten verhitten op 100 C. en met
0.5 c.c. van het verkregen toxine werden 10 muizen intra-peritoneaal
ingespoten. Van deze 10 stierven er 7 binnen 24 uur.

De geïsoleerde Gartner-stam was dus zoowel subcutaan als per os
virulent voor muizen, terwijl zij bovendien sterk toxisch bleek te zijn.

XJlt het Openbaar Slachthuis te Groningen. Directeur : J. GOEDHART.
ALCOHOL NIET STEEDS BACTERIE-VRIJ,

Een mededeeling over het niet steeds bacterie-vrij zijn van alcohol,
voorkomende als „bladvulling" in het T. v. D. van i Oct. j.1. blz. 1067,
geeft den referent aanleiding, in aansluiting op de opmerking over
steriliseering van alcohol voor chirurgische doeleinden, tot de volgende
preciseering : „indien tenminste de gevonden kiemen levend zijn".
Dit geeft mij aanleiding tot publiceering van een merkwaardig geval
van kiemhoudendheid van alcohol, welk euvel ons veel last en hoofd-
breken heeft gekost.

Nu mag de eisch tot steriliseering van alcohol wel wat overdreven lijken,
een feit is, dat er wel degelijk microörganismen in alcohol kunnen leven:
onnoodig te zeggen, dat die tot een zeer resistente soort behooren.

Het geval, dat ik U zou willen beschrijven gaat over een cylinder
met alcohol, 95 %, die geregeld gebruikt werd voor het afkoelen dei-
deugdelijk geflambeerde harpoenen, pincetten en messen voor het
bacteriologisch vleeschonderzoek.

Het drama heeft zich al een tijd geleden afgespeeld n.1. in 1925;
de publicatie is van uitstel tot afstel gekomen, totdat genoemd referaat
de belangstelling weer levendig maakte.

In April 1925 zagen wij ons plotseling voor het onaangename feit
gesteld, dat de meeste, zoo niet alle aangelegde culturen bij het bacterio-
logisch onderzoek van vleeseh „gegroeid" waren. Maakte men een
uitstrijkje, dan zag men plompe sporenhoudende staafjes of niets
anders dan sporen; bij ieder onderzoek weer hetzelfde. Dat gaf rumor
in casa ! Hier was klaarblijkelijk een verontreiniging in het spel, maar
waar lag de oorzaak? Alles werd grondig schoongemaakt; de voedings-
bodems werden opnieuw deugdelijk gesteriliseerd, de harpoenen en
pincetten haast roodgloeiend verhit; niets hielp; de sporen kwamen
evengoed met tergende regelmaat voor den dag. Er bleef nu nog één

Verfasser sind der Meinung dass es, bei der bakteriologischen 1\'leischuntersuchung,
für die Erfassung etwa vorhandener Paratyphus (Gärtner) bakterien, notwendig
ist, Organproben und Lymphdrüsse zu untersuchen, und sowohl feste wie
flüssige Nährböden (Traubenzuckerbouillon) zu benützen.

In bacteriological meat research, (paratyphus Gärtner), the authors advice
to examine Organs and lvmph glands and to use solid as well as liquid (glucose-
broth) culture media.

D\'après les auteurs il importe pour 1\'examen de viandes (au point de vue
paratyphique Gärtner) d\'examiner les organes et les glandes lymphatiques, et
d\'utiliser ä eet effet aussi bien les milieux solides que liquides (glucose-bouillon).

ding over, de cylinder met alcohol. Een schuchter gemaakte opmerking,
dat de alcohol dan besmet moest wezen, werd direct van de hand
gewezen als zijnde te absurd. Maar om deze veronderstelling te toetsen
aan de werkelijkheid werd den 20sten April de volgende afdoende
proef genomen :

1. door gebruik te maken van in water gesteriliseerde messen en
pincetten (8 buizen agar werden aangelegd).

2. door de geflambeerde harpoenen en pincetten in verschen alcohol
af te koelen (4 buizen agar).

3. door de geflambeerde instrumenten af te koelen in den ouden,
verdachten alcohol (4 buizen agar).

Den volgenden dag waren alle buizen van 1 en 2 steriel, terwijl
in die van 3 weer dezelfde bacterie gegroeid was. Tableau ! De boos-
wicht zat dus wel in den alcohol, die natuurlijk niet meer werd gebruikt
en voor nader onderzoek werd opgeborgen. De onaangename voor-
vallen hebben zich daarna niet herhaald; er werd voor gezorgd, dat
de alcohol geregeld ververscht werd.

De bacterie bleek te zijn een sporenvormende, gasvormende, anaerobe
bacil. Besmet vleesch op schuin gestolde agar gebracht gaf geen zicht-
baren groei, maar in uitstrijk waren de bacillen, of liever de sporen,
rijkelijk aan te toonen. Het vleesch gaf blijkbaar voldoende anaerobe
verhouding om de bacillen tot ontwikkeling te laten komen tusschen
agar en vleesch. In agar, hooge laag, zag men na een dag sterke gas-
vorming met uiteenrukken van den voedingsbodem.

Van een stuk vleesch, dat bij bacteriologisch onderzoek steriel was
gebleken, werden kleine stukjes ^ 10 minuten gekookt. Pincetten
werden gesteriliseerd in water.

i a. stukjes gekookt vleesch werden in de oude besmette alcohol
gelegd, daarna in bouillon en in een Petrischaal, in welke laatste het
stukje overgoten werd met agar,

b. stukjes vleesch in oude alcohol, waarna, voordat zij in bouillon
en Petrischaal gebracht werden, de aanhechtende alcohol werd afge-
brand, zoo lang, totdat alle alcohol was verbrand.

II. Dezelfde proef werd genomen met vleesch, door middel van
gesteriliseerde harpoenen en pincetten genomen uit het steriele stuk
vleesch (Ha, Ub, IIc).

III. Geflambeerde harpoenen en pincetten werden afgekoeld in deoude
alcohol, waarna de aanhechtende alcohol weer werd afgebrand. Vervol-
gens werden zij eenige oogenblikken gebracht in buizen met bouillon
en met vloeibare agar, terwijl een agarplaat ermee werd bestreken.

De uitslag van deze proeven den volgenden dag was als volgt :
la en li : groei in bouillon en onder agar, Ic steriel. Ha en IIb eveneens
gegroeid, IIc steriel.

In weerwil dus van het feit, dat de stukjes vleesch, na verblijf in
de alcohol, waren afgebrand — het duurde geruimen tijd voordat
alle alcohol was verbrand bevatten zij toch nog levende micro-
organismen; wel een bewijs van den grooten weerstand der sporen (proef
\\b en 116).

De uitslag van de derde proef was, dat alleen de anaerobe cultuur
gegroeid was onder gasvorming, terwijl de aerobe culturen geen groei
vertoonden, wat dan ook niet te verwonderen was, omdat hierin nu
geen stukjes vleesch aanwezig waren, die eenigszins anaerobe ver-
houdingen konden scheppen.

Er zijn later nog enkele proeven genomen, die echter geen nieuwe
gezichtspunten meer opleverden en alleen opnieuw aantoonden, dat
wij hier te maken hadden met een anaerobe, gasvormende, sporen-.
vormende bacil. Het is mij niet gelukt de bacil te identificeeren. Toen
ik na enkele maanden daartoe nog eens een poging wilde wagen gingen
de proeven niet meer op : de bacil was blijkbaar afgestorven.

Dat dit geval van kiemhoudendheid van alcohol niet op zichzelf
staat bewijst voor mij wel, behalve het aangehaalde referaat, een
mondelinge mededeeling van collega Fros, die iets dergelijks met
alcohol heeft gehad.

De vraag doet zich voor : hoe is die bacil in de alcohol gekomen ?
Was die daar al in aanwezig of is die er tijdens het gebruik in terecht
gekomen? In ieder geval heeft de bacil zich op een of andere manier
in die alcohol kunnen ontwikkelen, misschien door de aanwezigheid
van verontreinigingen, zooals afgebrande vleeschpartikeltjes, die zich.
bij afkoelen van de harpoenen, daarvan wel eens losmaken en op den
bodem van den cylinder blijven liggen. Het beschreven inicro-organisme
bevond zich alleen op den bodem van de cylinder, het is mij in ieder
geval niet gelukt deze uit de bovenstaande alcohol te isoleeren.

Bei der bakteriologischen Fleischschau wurden Verfassers Kulturen und Nähr-
böden beständig verunreinigt durch einen unbekannten sporenbildenden und
gasbildenden anaeroben Bazillus.

Oerselbe Bazillus wurde auch auf dem Boden des Glasgefäszes gefunden worin
man den im Laboratorium benützen (95 %) Alkohol aufbewahrte. Es zeigte sich,
dass der Alkohol die Ursache der Verunreinigung war.

In bacteriological meatinspection in the cultures and media of aulhor always
an unknown sporulating and gas-forming anaerobic bacillus was growing.

It appeared that the alcohol was responsible for it, as the same bacillus was
encountered in the glass vessel containing the alcohol which was used in the labo-
ratory.

En procédant a l\'examen de la viande de boucherie, dans tous les milieux de
culture de l\'auteur il se développait un bacille inconnu ; ce bacille était anaerobe,
donnait des spores et dégageait du gaz.

Le même bacille fut retrouvé au fond du recipient ou l\'on gardait l\'alcool (95 % )
employé au laboratoire. Le bacille avait donc cultivé dans l\'alcool.

Naar aanleiding van het verslag betreffende de behandeling van
Prolapsus Uteri bij het rund zou ik gaarne een opmerking maken.
Toevallig heb ik in Juni 1933 een geval van Prolapsus Uteri be-
handeld, hetwelk in de weide optrad. De uterus was bij mijn komst
reeds van de secundinae ontdaan, ingewanden waren niet ingetreden.
Repositie werd bij het staande dier verricht en verliep zonder veel
moeite ; het dier perste niet en was zeer rustig. De meening van
Tapken, dat een koe in de weide nooit een Prolapsus Uteri zal
krijgen, is dus onjuist.

Naar aanleiding van het artikel van collega Bruijei. in het Tijd-
schrift van 1 Nov. 1933 betreffende de behandeling van Prolapsus
Uteri bij het rund, zou ik gaarne liet volgende willen opmerken.

Prolapsus Uteri bij het rund komt wel degelijk voor tijdens den
weidegang ; ik heb eenige gevallen in behandeling gehad. Het rund
kan dan de gewenschte schuine stand worden gegeven, tenminste
wanneer het dier kan staan ■— wat meestal het geval is — door een
kuil te laten graven van ongeveer 40 c.M. diepte, waarin het dier
mei de voorbeenen wordt geplaatst.

Verder is het zeer jammer, dat collega Bruijel steeds zijn tutocaiu
of een ander praeparaat voor sacraal-anaesthesie ongebruik heeft
gelaten. Wanneer hij het wel had gebruikt, zou hij zeker even enthou-
siast daarover zijn, als alle collega\'s, die in de laatste jaren de
sacraal-anaesthesie bij Prolapsus Uteri hebben toegepast.

Wie het eenmaal heeft gebruikt, kan het niet meer missen. Dit is
de meening van alle collega\'s, met wie ik over deze behandelings-
methode heb gesproken. Het vergemakkelijk de repositie zeer, vooral
in moeilijke gevallen.

Ook zou ik de sacraal-anaesthesie willen aanbevelen bij verlossin-
gen, vooral bij vaarsen, waarbij men in dubio verkeert al of niet
over te gaan tol embryotomie. Het vergemakkelijkt soms de extractie.
Ook bij hevig persen gedurende een embryotomie kan één of meer
injecties van 10 cc. van 0.5 % tutocain nuttig werken.

De therapie bij hondenziekte levert volgens Hetzel \') in de praktijk nog moei-
lijkheden op en de algemeen gebruikelijke symptomatische behandeling voldoet
niet. Aan verschillende middelen van Bayer (Hoechst) wordt daarom door hem
in dit artikel bij de bestrijding van de hondenziekte aandacht geschonken en het
gebruik daarvan aanbevolen.

„Omnadine" dat eiwitstoffen en stofwisselingsproducten uit apathogene bacteriën
benevens lipoïden der gal en dierlijke vetten zou bevatten, zou bij de bestrijding van
met koorts gepaard gaande infectieziekten gunstig werken. Het wordt beschouwd
als een onspecifiek immun therapeuticum, daar het op onspecifieke wijze afweer-
stoffen tegen specifieke microörganismen zou verwekken en alzoo in staat is een
immuniseering te bewerkstelligen. Het wordt vooral gebruikt in het begin der
hondenziekte; de resultaten daarmede zouden dan het best zijn. In het algemeen
geschiedde de injecties intramusculair. In een voortgeschreden stadium der ziekte
met septicaemisch karakter, verder bij encephalitis en myelitis wordt intraveneus
,,trypalfavine" (chcmotherapeuticum) aanbevolen; bij darmaandoeningen ,,istizine"
of,,pulbit" en wel „istizine" bij verstopping, „pulbit" een ongiftig, niet prikkelend
anti-aiarrheïcum. bij diarrhee; bij hart- en longlijden ,,hexeton"; bij encephalomyeli-
tische processen ,,luminal-natrium"; bij chronisch ziekteverloop en gestoorde orgaan-
functie ,,yalrencaseine" (onspccifieke prikkeltherapie en ook ,,aricyl" (arsenicum-
praeparaat); bij gestoorde functie der nerveuze organen, o.a. chorea, paresis, ,,tono-
phosphan" een organisch phosphorpraeparaat.

Tenslotte wordt „Vigantol" aanbevolen voor jonge dieren teneinde hun weer-
standsvermogen tegenover infectieziekten te verhoogen. Toevoer van phosphor in
opgeloste- en assimileerbare vorm kan daarnaast geschieden met „tonophosphan".

Photodynamische inactiveering van het hondenziekte-virus door middel
van methyleenblauw.

Perdrau en Tour»¹) hadden reeds vroeger de photodynamische werking van
methyleenblauw op bepaalde virussoorten vastgesteld. Sommige soorten bleken
zeer gevoelig en werden bij een kleuroplossing van 1 : 100.000 en bij gewone be-
lichting reeds in enkele minuten geïnactveerd.

Het hondcnzickte-virus van fretten afkomstig en aldus geïnactiveerd bleek een
goed vaccin voor fretten te zijn. Eén enkele dosis subcutaan toegediend bleek vol-
doende om immunisatie op te wekken. Fretten b.v. die één enkele kleine dosis vaccin
subcutaan ontvingen, bleken nog immun 11a maand (de langste tijd van waar-
neming door hen gedaan). De werkzaamheid van het op bovengenoemde manier
geïnactiveerde virus bleek dus hoog te zijn. Te lang voortgezette of te sterke be-
straling verminderde evenwel de werkzaamheid van het vaccin. Het gevaar voor
overbestraling bleek intusschen niet groot, daar een bestraling 24 maal zoo groot
als die welke voor inactivatie noodig is, nog geen merkbare vermindering van de
werkzaamheid van het vaccin tengevolge had.

Ook het gedroogde, zoo geïnactiveerde vaccin, bleek voldoende zijn werkzaamheid
te hebben behouden. Bij kamertemperatuur gedurende twee maanden bewaard
gedroogd vaccin, beschutte fretten nog voldoende.

Het vaccin uit miltsuspensie van honden bereid, bleek bij andere honden inge-
spoten evenzeer een goede immuniseerende werking uit te oefenen. Ten slotte bleek

1 ) Pf.rdrau and Todd : Canine distemper. The high antigenic value of the virus after
photodynamic inaetivation by methylenblue. The journ. of Comp. Pathol. and Ther.
\'933- No. 2. p. 78.

het virus indien het in het celvrije filtraal voorkwam zeer gevoelig te zijn voor de
photodynamische werking van het methyleenblauw; indien dit echter tegelijk met
levende cellen daarin aanwezig was, bleek het zeer resistent hiertegen te zijn. Zulk-
is van belang, daar de toevallige aanwezigheid van levende cellen in het filtraat
een bron van fouten voor het inactiveeren van het virus kan zijn.

Voor immunisatie tegen hondenziekte kan eerst vaccin (5 c.c. met formaline
behandeld virusfiltraat) en 12 dagen later gedroogd virus (dat vooraf moet worden
gesuspenseerd) worden ingespoten of wel kan de simultaan-enting (hoogimmun
-j- homoloog serum virus) worden toegepast. De serumbereiding geschiedt als
volgt: twee achtereenvolgende dagen wordt een van hondenziekte genezen (of een
geënt) een maand in observatie gehouden dier met 20 c.c. virus (emulsie van milt
en abdominale lymphklieren) ingespoten. De hond moet hierop met geringe koorts re-
ageeren. Den derden, vijfden en zevenden dag na de tweede inspuiting wordt het bloed
met behulp van de complementbindingsmethode op het gehalte van antilichamen
onderzocht en het dier, wanneer de hoeveelheid antistoffen in het bloed het grootst
is, door verbloeding gedood. Men heeft nu ook, volgens de methode Felton, de
antilichamen gezuiverd en geconcentreerd en daardoor een serum verkregen dat
4 a 5 maal sterker zou werken dan het gewone serum. Dit serum is evenwel nog niet
in den handel. Liégeois en Bertrand \') hebben een kleine hoeveelheid van Dalling
voor hun proeven ontvangen; het wordt intramusculair of intraveneus aangewend.
Het serum kan ook als curativum worden ingespoten (intramusculair of intraveneus
30—50 c.c. en meer).

Liecéois en Bertrand gaven de injecties in de dijspieren, telkens 10 c.c. Van de
elf door hen aldus met serum behandelde honden genazen er acht. Het serum zoo
vroeg mogelijk aanwenden en wel in het begin der ziekte, vóór secundaire compli-
caties zijn opgetreden, daar juist dan een goede werking te verwachten is.

Alexander ¹) geeft een overzicht van de voornaamste onderzoekingen van den
laatsten tijd betreffende het hondenziekte-vraagstuk. Omtrent een en ander is reed*
in vroegere referaten mededeeling gedaan o.a. wat betreft de onderzoekingen van
Laidlavv en Dunkin en van Scheingmann.

Schlingmann vond in 88 % bac. bronchisepticus bij de natuurlijke honden-
ziektegevallen. Dieren hiervan hersteld bleven volgens hem vatbaar voor de experi-
menteele infectie. Laidlaw en Dunkin gebruikten bij hun proeven vooral de fret.
daar dit dier zeer . gevoelig voor de infectie bleek.

In het kort wordt iets medegedeeld omtrent de aetiologie der ziekte; de methode
van infectie; de ziekteverschijnselen (pustulae der huid zouden in de experimenteele
gevallen ontbreken). De aetiologie der zenuwaandoeningen is niet geheel duidelijk:
aan neurotropismus van het virus wordt gedacht. Verder worden behandeld de
prophylactische maatregelen welke den laatsten tijd tegen de hondenziekte wel
worden toegepast en wordt iets uitvoeriger ingegaan op de serum- en vaccinbereiding.

Het vaccin wordt voornamelijk bereid uit de milt en de abdominale lymphklieren
van dieren, aan hondenziekte lijdende, op het hoogtepunt van ziek zijn, daar dan
een maximum hoeveelheid daarin zou voorkomen. Deze organen worden onder
streng aseptische maatregelen verwijderd en fijn gewreven.

Daarna wordt zooveel physiologische kcukenzoutoplossing toegevoegd tot een
20 % oplossing is verkregen, vervolgens de massa goed geschud en dan door hydro-
phylgaas gefiltreerd. Een deel van dit filtraat wordt bij fretten ingespoten om de
virussterkte vast te stellen. Eerst na deze controleerende proef wordt formaline

1 ) Alexander : Canine distemper with parlicular rejerence to immunisation. A revievv.
The Journ. of the South African Veter. Med. Assoc. 1933, p. 71.

toegevoegd en wel zooveel lot de emulsie o.i % formaldehyde bevat. Het filtraat
wordt nu gedurende vier dagen in een ijskast geplaatst waarna het voor gebruik
geschikt is.

Later heelt men ook nog ammonia liquida toegevoegd; de formaldehyde wordt
daardoor tot urotropine ontleed waardoor locale prikkelingsverschijnselen na de
injectie zouden uitblijven. Veertien dagen na de vaccin-injectie wordt virus inge-
spoten. Voor de immunisatie zijn jonge dieren van 3—4 maanden het geschiktst.
Door Dalling is den laatsten tijd een meer houdbaar gedroogd virus bereid.

Bij dc bespreking der hyperimmun-serum-bereiding wordt gezegd dat, met
behulp van de complementbindingsmethode, het wel mogelijk is de goede sera
vast te stellen, maar niet om de slechte te elimineeren en wordt gewezen op de
moeilijkheden steeds een goed werkzaam serum te bereiden.

Voor immunisatie kan ook een simultaanenting (serum en virus( worden toege-
past ; bij reeds uitgebroken hondeziekte, de serumtherapie. Volgens mededeelin-
gen in de literatuur (o.a. Dalling) zouden vooral met de vaccin-virusmethode
goede resuliaten zijn bereikt. Er wordt hierbij met nadruk op gewezen dat eenigen
tijd na dc virus-injectie de dieren smetstofdragers zijn en eventueel vatbare dieren
zouden kunnen besmetten.

Thomson \') deelt mede dat in Denemarken gedurende het jaar 1931 -1932 door
174 dierenartsen 876 honden, van drie maanden of iets ouder, tegen hondeziekte
werden geënt.

In den herfst van 1932 werd over omtrent 784 dieren rapport uitgebracht; 95% der
geënte honden bleek immuniteit te hebben verkregen, ongeveer 2 % (14 honden)
hadden, als gevolg der enting, geringe verschijnselen van hondeziekte, slechts een
dier stierf.

Er wordt op gewezen dat hel noodzakelijk is de dieren voor en gedurende het
immunisatie-proces tegen evcntueele infecties van buiten te beschutten.

Van 246 honden werd bericht dat zij immun tegen de natuurlijke hondeziekte-
infectie waren. Af en toe was 11a de vaccin-in jectie abcesvorming ontstaan. in enkele
gevallen urticaria, eczeem of anaphvlactische shock. Vef.nendaal.

Tusschcn petechiaaltyphus en varkenspest bestaat eenige overeenkomst, welke
vooral hierop berust, dat de verwekker bij beide ziekten eerst het endothelium van
de arteriolen cn de capillairen aantast. Na deze beschadiging van dc bloedvaten
treden veranderingen in de organen op. Als zichtbaar verschijnsel, ook van diag-
nostische beteekenis, zijn bij beide ziekten de huidbloedingen van belang. Bij beide ziet
men zenuwverschijnstlen en het ..bloedbeeld heeft overeenkomst, terwijl ook de experi-
menteele incubatietijd vrijwel gelijk is. Hiermede is echter nog niet aangetoond,
dat de oorzaak van beide ziekten gelijk is (dezelfde is).

Köbe²) heeft nu nagegaan of misschien de Wf.il—Felix-reactie (d. i. aggl. v. Bact.
Proteus X 19 door serum van vlektyphus-patiënlen) ook zou gebruikt kunnen worden
voor de diagnostiek bij varkenspest. Dit was echter niet het geval ; hij kon geen
agglutininen t.o.v. B.-proteus X 19 in het serum van pestziekte varkens aantoonen.

Glasser ¹) bespreekt de redenen, waarom naar zijn meening het optreden van
varkenspest gedurende de laatste 10 jaren zooveel is verminderd. In de eerste plaats

wijt hij dit aan onze vermeerderde kennis van de aetiologie : betere diagnostiek en
behandeling en vooral de betere bestrijdingsmiddelen (methoden) der Veterinaire
Politie. Verder zouden in aanmerking komen een grootere resistentie der varkens,
betere hygiënische toestanden, en teruggang van den handel in varkens.

(Opgemerkt dient te worden, dat ook in andere landen, Nederland o. a.. waar
geen politic-maatregelen worden getroffen t.o.v. varkenspest, de hevige acute
vorm hiervan met hare groote sterfte lang niet meer zooveel voorkomt als vroeger),

De resistentie van het varkenspestvirus in beenmerg, spieren en huid
van geconserveerde geslachte varkens.

Reeds in 1880 maakte Detmers opmerkzaam op het gevaar voor infectie door
voederen van afval. Later, nadat een virus als de eigenlijke oorzaak van de varkens-
pest was aangetoond, is er door verschillende onderzoekers op gewezen en (of) aan-
getoond, dat dit virus nog geruimen tijd in werkzamen toestand in beenmerg, spie-
ren en huid achter kan blijven, nadat een conserveering door inpekeling, inzouting
of rooken had plaats gevonden.

Nu heeft Doyle ^j) onlangs proeven genomen om na te gaan hoe lang dit virus
in dergelijke gevallen nog virulent kan blijven, als zijnde dit van belang vooral bij
invoer van bacon enz. Dit betreft dan gevallen, waarbij de varkens waren geslacht
voordat clinische symptomen waren opgemerkt. Het is Doyle bij zijn onderzoek
gebleken, dat nog geruimen tijd de smetstof werkzaam bleef.

De voornaamste bron van infectie bleek wel te zijn het beenmerg van varkens,
welke waren geslacht in een vroeg stadium der ziekte d. i. voor zichtbare verschijnselen
aanwezig zijn.

Het virusgehalte van spieren en huid is betrekkelijk laag bij het begin der ziekte,
maar wordt later hooger.

Het „rooken" der geslachte varkens heeft niet veel invloed op de vitaliteit van het
virus.

Doyle is van meening, dat, naar aanleiding van de uitkomsten der laatste onder-
zoekingen betrffende deze vitaliteit bij mond- en klauwzeer, vogelpest, varkenspest
e. a., het noodzakelijk is onze opvattingen eenigszins te veranderen en in hel vervolg
geconserveerde, geslachte dieren te beschouwen als bronnen van infectie.

ie. Het virus van varkenspest bleef 73 dagen virulent in beenmerg van gezouten en
gepekelde geslachte varkens. (Het is niet precies uitgemaakt of het langer dan 73
dagen nog virulent bleef).

2e. Het virus bleef 17 dagen virulent in huid en spieren van varkens die waren geslacht
voor het optreden van klinische verschijnselen. Er waren enkele aanduidingen van
virulentie van virus aanwezig in gezouten spieren na 73 dagen.

3e. In gezouten huid en spieren afkomstig van varkens welke waren geslacht toen zij
reeds verschijnselen van pest hadden bleef het virus 42 dagen virulent.

4e. Het virus bleef in elk geval nog 37 dagen virulent in beenmerg en spieren en 19
dagen in de huid van na het slachten gerookte varkens.

Uhlenhut, Miessner en Geiger ²) hebben verschillende preparaten onder-
zocht op hun desinfecteerend vermogen. Op grond van dit onderzoek geven zij
aan, dat een vloeistof samengesteld uit 2 proc. Natronloog- en 5 proc. kalkmelk
het middel is om te worden aangewend bij ontsmetting in gevallen van varkenspest.

Ook hadden zij goede resultaten met een preparaat van de I. G. Farbenindustrie
A.-G. genaamd Frosiltn, dat reeds in eene oplossing van 1 % het virus onwerkzaam
zou maken. de Craaf,

O. Seifried und E. Heidegger. Pathologische Mikroskopie für Studierende
und Tierärzte. Verlag Ferdinand Enke, Stuttgart, 1933. Prijs ƒ2.35.

Er bestaan verschillende zeer goede histologische technieken, waarvan sommige
al een respectabel aantal herdrukken hebben beleefd. De vraag komt onwillekeurig
op, of wij aan de bestaande technieken niet meer dan voldoende hebben, en deze
vraag is zonder meer niet met ja of neen te beantwoorden.

Bijna alle bestaande technieken munten uit door hun groote uitgebreidheid. Dit
kan een voordeel zijn, maar het is beslist een nadeel voor den beginneling of liever
voor den niet volkomen geroutineerde. Men kan uit de vele geboden voorschriften
en recepten geen keuze doen, omdat de schrijvers in den regel er niet vierkant voor
uitkomen welke methode volgens hen de beste is, misschien wel omdat zij zelve
niet al die methoden hebben geprobeerd. Een beginneling heeft dan ook aan de
bestaande technieken niet bijzonder veel, eer nog werken zij verwarrend.

Het lijkt mij daarom allerminst een overbodig werk van de heeren Seifried en
Heidegger om in klein bestek — ongeveer 70 bladzijden de meest voorkomende
methoden van microscopisch onderzoek te behandelen. Men vindt in deze techniek
de methoden van onderzoek van niet-gefixeerde weefsels, se- en excreta, exsudaten,
parasieten, bacteriën ; verder methoden van weefselfixatie, snijden met bevries-
microtoom, insluiten van weefsel in paraffine en celloïdine, snijden, kleuren enz.

F,r staat bijzonder veel in dit boekje en het lijkt mij handig ingericht. De beschrij-
vingen van het insluiten in paraffine en celloïdine en van het snijden, hadden wel
wat uitvoeriger mogen zijn, en de bijzondere kleurmethoden voor het centrale
zenuwstelsel, protoplasmastructuren e. d. hadden in dit boekje zonder bezwaar
achterwege kunnen blijven.

(Jurt Krause. Lehrbuch der Sektion der Haustiere. Urban und Schwarzenberg,
Berlin -Wien 1933. 57 Abbildungen im Text. Prijs : ƒ7.20 gebonden.

Dit leerboek is zuiver technisch gehouden, in tegenstelling tot soortgelijke werken,
waarin vaak meer of minder uitgebreid de diagnostiek een rol speelt. In zijn voor-
woord deelt de schrijver ons mede, dat hij zich, om het boek niet te uitgebreid dus
te kostbaar te maken, belangrijk heeft moeten beperken en dat de oorspronkelijke
opzet mede omvatte het anatomische, histologische, bacteriologische, parasitolo-
gische, protozoölogische en toxicologische onderzoek van het cadaver. F,r blijft echter
nog voldoende over.

Na een vrij uitvoerig historisch overzicht geeft Sehr, verschillende wetenswaardig-
heden over de localitcit voor het verrichten van secties, over instrumentarium,
kleeding, desinfectie, desodoratie. Vervolgens een grondschema voor het verrichten
van een sectie, niet van een sectie op een bepaald dier, doch zuiver van een algemeen
standpunt bezien. Hierop volgen de bijzondere methoden van sectie op paard,
herkauwers, varken, hond, vogels. Aan elk der diersoorten is een hoofdstuk gewijd.
De geheele gang van de sectie is telkens nauwkeurig beschreven.

Bijzonder gemakkelijk is, dat voor elke diersoort uitvoerig zijn aangegeven de
ouderdomskenmerken, gemiddelde lichaamsgewichten, maten en gewichten vari
de verschillende organen, en allerlei andere gegevens, die men anders slechts met
moeite uit verschillende boeken bijeen moet zoeken, dikwijls zelfs nergens kan vin-
den. Alleen al door deze gegevens is het boek een waardevol bezit.

Ik ben begonnen te schrijven, dat het boek zuiver technisch gehouden is; dit is
niet geheel juist, immers Krause wijdt ook enkele bladzijden aan de lijkverschijn-
selen en aan de doodsoorzaak.

Voorbeelden van sectieprotocollen zijn niet gegeven, wel echter een „Unterlage"
d. w. z. een lijst met de volgorde van de te beschrijven zaken.

Tenslotte nog eenige hoofdstukken over het conserveeren van organen, het maken
van museumpreparaten, de fotografie in dienst van de sectie en de vernietiging van
cadavers.

Hoewel ik mij niet bewust was, dat er behoefte bestond aan een sectie-techniek,
ben ik na het lezen van het boek van Curt Krause tot de overtuiging gekomen,
dat schrijver een goed werk heeft verricht en ons iets nuttigs heeft gegeven. Ik weet
zeker, dat wij het bock vaak zullen raadplegen, en ik weet ook zeker, dat er voor
collega\'s, die nu en dan een serieus cadaveronderzoek verrichten, heel veel leerzaam*
in staat. Schornagei .

De teken van den Oost-Indischen archipel. Departement van Landbouw.
Nijverheid en Handel; Veeartsenijk. Mededeel., No. 79, 38 pp.. 48 fig.. 5 kaarten.
Landsdrukkerij Batavia.

De schrijvers geven een systematische beschrijving en een determinatietabel van
de volgende tot nu toe in Nederl.-Indie gevonden tekensoorten (soorten bij huis-
dieren parasiteerend, met * gekenmerkt). Argas persicus*. Boöphilus annulatus*.
Rhipicephalus sanguineus*, R. haemaphysaloides*, Haemaphysalis papuana*.
H. bispinosa*, H. cornigera*. H. hystricis*, H. wellingtoni*, H. leachi*. H. toxopei.
H. novae-guineae. H. monospinosa, Amblyomma testudinarium*, A. cyprium*.
A. sublaeve, A. helvolum, A. caelaturum, A. cordiferum, A. geomydae, A. robin-
soni, A. dammermani, A. papuana, Aponomma gervaisi, A. trimaculatum, Derma-
centor auratus, Ixodes holocyclus, I. cordifer, I. spinocoxalis, en I. granulatus. Van
de meeste soorten zijn afbeeldingen bijgevoegd, voor hel meerendeel goed geslaagde
en instructieve origineele teekeningen. Op 5 kaarten is de verspreiding der verschil-
lende tekensoorten in Oost-Indie weergegeven. Het geheel maakt een goed ver-
zorgden indruk en zal zeker voor den geïnteresseerden Gouvernementsveearts van
groot nut kunnen zijn. De schrijvers hebben met hun brochure in een werkelijke
behoefte voorzien.

Die Geburtshilfe bei Rind und Pferd (Entwicklungs- und Berichtigung* -
mechanik) Ein praktischer Kursus für Tierärzte und Studierende, von Dr. Franz
Benesch. o. Professor der Geburtshilfe an der Tierärztlichen Hochschule in Wien.
Mit g4 Abbildungen im Text. Preis R. M. 7.50; geb. 8.50.

Benesch heeft onze literatuur verrijkt met een leerboek, waarin een beperkt
gedeelte der verloskunde van paard en rund wordt behandeld n.m. de „Entwick-
lungs- en Berichtigungsmechanik\'\'.

Hij begint met eenige algemeene beschouwingen en behandelt dan de sacraal-
anaesthesie op een duidelijke manier. De afbeeldingen bij dit hoofdstuk zijn, wat
betreft de teekeningen, heel goed, de foto\'s zijn minder goed geslaagd.

Hierna volgt een bespreking van de uitrusting benoodigd bij een normale verlos-
sing en bij reposities. Het aanbevolen instrumentarium is sober, alleen bevindt zich
hieronder een geboorlc-kruk volgens Kühn, die verder bij de reposities een belang-
rijke rol zal spelen, maar die in ons land, zoover mij bekend is. niet gebruikt wordt,
terecht mijns inziens.

Het grootste deelte van het boek is gewijd aan de ontwikkeling van absoluut
en relatief te groote vruchten en reposities.

Wat de eerst genoemde gevallen betreft, wordt gewezen op de trekkracht, die
uitgeoefend mag worden en hoe deze het beste tot zijn recht komt. Mooie teekeningen
maken duidelijk, dat met afwisselend trekken aan een der voorbeenen een iets te
groote vrucht nog juist geboren kan worden. De embryotomie wordt niet behandeld.

De repositieleer wordt uitvoerig behandeld en van de abnormale liggingen zijn
meerendeels uitstekende afbeeldingen aanwezig.

De beschrijving der reposities kan mij over het algemeen slechts matig voldoen.
Uitvoerig zijn hier vele reposities beschreven met het hierboven genoemde instru-
ment van Kühn, terwijl de meest gebruikelijke repositiemethoden niet steeds kunnen
bogen op een afdoende en juiste beschrijving.

in ons tijdschrift mogen wij enkele belangrijke artikelen en ingezonden stukken
uit dag- en landbouwbladen de veeteelt betreffende niet onbesproken laten.

Het meerendeel der lezers zal misschien enkele der bedoelde stukken reeds gelezen
hebben, doch het kwam mij nuttig voor ook in dit tijdschrift daaraan een enkel
woord te wijden.

Het begin van dit alles is geweest een artikel van Dr. A. de Graaff in Economische
en statistische Berichten waarop gevolgd zijn stukken in N. Rott. Ct., de Nieuwe
Veldbode en andere landbouwbladen.

Dr. de Gr. meent, om in het kort de bedoeling samen te vatten, dat de veeteelt
in ons land meer rationeel gedreven zou moeten worden. Zijn bestrijders wijst hij
er speciaal op dat wij kunnen wijzen op vele goede bedrijven doch dat een grootere
groep veehouders en fokkers (hier in den zin van vermeerderen van het aantal)
op irrationeele wijze doorwerken.

Ken landbouwmedewerker van dc N. Rott. Cl. schrijft in het Ochtendblad C
van de Nieuwe Rott. Ct. een zeer lezenswaardig artikel, waarin m. i. de kern van
de zaak getroffen wordt.

Het „kopje" van dit artikel spreekt al zeer sterk : „Wal boer en tuinder tot heden
aan bedrijfsverbetering deden, berustte op voorlichting en overreding. Dwang is
daarbij nooil uitgeoefend. Is dit Systeem ook thans nog te handhaven en, zoo ja,
op welke voorwaarden ?"

De moeilijkheden in de veeteeltbedrijven welke thans worden ondervonden en
v ermoedelijk niet in afzienbaren tijd een oplossing zullen vinden, hebben de over-
tuiging aan het wankelen gebracht dat alleen voorlichtend en leidend te werk
gegaan moet worden.

Verplichte stierenkeuringen werden een jaar geleden door velen nog uit den
booze geacht ; er schijnt nu een kentering te komen.

De landbouwmedewerker van de N. Rott. Ct. vraagt heel voorzichtig : „Zou
de regeering het aandurven steun aan dc boter straks afhankelijk te stellen van een
verplichting tot melkcontrole ?"

Zal inderdaad de melkcontrole, welke toch de basis moet zijn voor iedere ratio-
neele fokkerij (van ieder vermeerderingsbedrijf), de noodzakelijke uitbreiding
ondergaan, dan ben ik overtuigd dal dit niet alleen kan geschieden door propaganda
cn voorlichting.

Wij hebben immers allen van nabij kunnen zien hoe zelfs in de tijden van hoog-
conjunctuur veehouders die wel aan veeverbetering trachtten te doen (door aan-
koop van stiertjes uit Stamboek- of registerouders) de melkcontrole (ƒ 3. — per koe of
minder) van dc hand wezen niettegenstaande de propaganda daarvoor gemaakt.

Schrijver van meergenoemd artikel ziet de verbetering in de veeteelt m. i. vol-
komen terecht in dc volgende richting : „minder doch meer productief vee zoodat
men op een deel van het land groote hoeveelheden voeder voor den winter kan
telen : kostelijk eiwitrijk jong gras of veel opbrengende groene gewassen kan ensilee-
ren. waarbij men gebruik kan maken van de goedkoope stikstofmest en een belangrijk
bedrag kan besparen op den aankoop van voederkoeken, die deels van buitenlandschen
oorsprong zijn. of in ons land verv aardigd worden uit grootendeels buitenlandsche
grondstoffen. En waarbij de boer met goedkoope of eigen werkkrachten werkt en
bespaart op de voorloopig nog veel duurdere industrieele en transportdiensten".

Ten slotte geeft hij als therapie of prophylaxe : „Doch bij de gedaante-verwisseling,
die de veehouding dus kan ondergaan, komt thans alles aan op een intensieve voor-
lichting en/of op door de regeering te nemen maatregelen".

Wat de voorlichting betreft, daar hebben reeds vele dierenartsen in eigen omgeving
krachtdadig aan mede-gewerkt, er zijn echter ook collega\'s die zich op dit gebied
afzijdig hebben gehouden. Tot hen de raad zooveel mogelijk mede te werken aan
het propageeren van veeverbeteringsmaatregelen. Het nauwe contact met een groot
aantal veehouders biedt daartoe vele mogelijkheden. v. n. Plank.

In herinnering wordt gebracht dat op i Januari 1934 Voorzitter
der Maatschappij wordt :

Prof. Dr. G. Krediet, Frederik Hendrikstraat 82, Utrecht.
Tel. 16034 (huis) en 14667 (Veterinair Anatomisch Instituut) ;

en Secretaris-Penningmeester: A. van Heusden, In de Betouwstraat 30,
Nijmegen, tel. 981, aan wien alle stukken, het secretariaat betreffende,
zijn te richten: dus ook aanvragen om keurings-, ziekte-, schade-
en sectieformulieren.

Bureau voor plaatsvervanging en inlichtingen blijft in beheer bij onderge-
teekende, aan wien dus aanvragen om Waarnemers of Assistentie ge-
richt moeten worden.

Zij die zich opgegeven hebben als waarnemer, houden dus den
ondergeteekende bij voortduring op de hoogte van hunne eventueele
adreswijzingen, verhindering om te vervangen, gemaakte afspraken
buiten bemiddeling van het bureau om, enz.

Aan het einde van mijne werkzaamheden als Secretaris is het mij
een behoefte dank te betuigen aan allen, die op eenigerlei wijze
mij hunne medewerking hebben verleend.

De 37e Kringavond werd gehouden 16 November j.1. Aanwezig waren 9 leden
en 2 introducé\'s. De voorzitter, collega Dr. Folmer, herdacht onzen, ons onlangs
door den dood ontvallen onder-voorzitter, collega J. Flohil. Bij de teraardebestel-
ling was de Kring vertegenwoordigd door collega Dr. Folmer en ondergeteekende.

Voorlezing werd gedaan van en goedkeuring gehecht aan het schrijven te richten
tot het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde naar aanleiding
van de gehouden enquête, betreffende de veterinaire keuring op hondententoon-
stellingen.

Vervolgens werd door collega Dr. R. H. van Gelder de film: ,.De bestrijding
der streptococcen-mastitis" vertoond.

Deze film werd in Duitschland opgenomen onder leiding van Seeleman, met de
bedoeling, de boeren op te wekken hunne door deze ziekte aangetaste koeien des-
kundig te laten behandelen.

Zij laat ons zien, de afwijking der melk, de veroorzaakte schade, de verandering
aan den uier, het onderzoek van den uier, het chemisch- en bacteriologisch onder-
zoek der melk, de te nemen hygiënische maatregelen en ten slotte de behandeling
van den uier door infusie\'s met eene oplossing van entozon (1 : 1250).

Een uitnemende propagandafilm, waarvan het derde gedeelte voor een leeken-
publiek wellicht te zeer de finesses der behandeling weergeeft.

Het D. F. van EsvELD-fonds heeft ten doel de herinnering aan wijlen Dirk Frede-
rik van Esveld, aan wien de Diergeneeskunde en hare beoefenaars in Nederland
en Koloniën zooveel verschuldigd zijn. ook bij het nageslacht levendig te houden.

Het kapitaal wordt, onder den naam D. F. van EsvELD-fonds, kosteloos beheerd
door het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde.

b. het verleenen van steun bij wetenschappelijken arbeid c.q. publicatie er van.
op het gebied van de geneeskunde en de biologie, al dan niet in samenwerking met
andere stichtingen, welke een gelijk doel hebben.

Sub a. Door het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde kan,
echter hoogstens om de drie jaar, een prijsvraag worden uitgeschreven op het gebied
der geneeskunde in den ruimsten zin, of op dat der biologie, waaraan uitsluitend
Nederlanders kunnen deelnemen. Alle kosten, hieruit voortvloeiende, komen ten
laste van de baten van het fonds. Aan den samensteller van het beste, mits goedge-
keurde antwoord, worden de Gouden van Esveld-medaille en een bedrag in geld,
bij de uitschrijving te bepalen, toegekend. De beoordeeling van ingekomen antwoor-
den zal voor elke prijsvraag worden opgedragen aan een door het Hoofdbestuur te
benoemen commissie. Een bekroond antwoord wordt eigendom der Maatschappij
en door deze binnen een jaar na de bekroning gepubliceerd.

Sub b. Alleen gediplomeerden en candidaten in geneeskundige en biologische
wetenschappen kunnen hiervoor in aanmerking komen.

Hetgeen na aftrek van de kosten, bedoeld in art. 3, van de baten overblijft, wordt
jaarlijks aangewend tot vermeerdering van het kapitaal, zoolang de rente hiervan het
bedrag van 700 gulden netto niet bereikt heeft.

Heeft de jaarlijksche netto rente van het fonds in eenig jaar het bedrag van 700
gulden overschreden, dan wordt hetgeen van deze rente, na aftrek van de kosten,
bedoeld in art. 3, overblijft, op 1 Januari daaropvolgend, gestort in het Ondersteu-
ningsfonds der Maatschappij.

Telken jare doet het Hoofdbestuur in een Algemeene Vergadering der Maat-
schappij voor Diergeneeskunde rekening en verantwoording van het gehouden
beheer.

In het tiende jaar, waarin dit reglement van kracht is, kunnen aan een Algemeene
Vergadering der Maatschappij voor Diergeneeskunde voorstellen worden gedaan
tot wijziging van dit reglement.

Ingeval de Maatschappij voor Diergeneeskunde ontbonden wordt, wordt het
fonds gestort in het Jubileumfonds, gesticht bij de herdenking van het 1 oo-jarig
bestaan der Inrichting van Onderwijs in Veeartsenijkunde in ons land.

Aldus aangenomen in de Algemeene Vergadering der Maatschappij voor Dierge-
neeskunde te Utrecht op 13 October 1933.

Het Nederlandsch Nationaal Comité wekt de Collega\'s op, lid te
worden van bovengenoemd Congres. De uitgebrachte rapporten en
discussies hierover, welke aan de leden zullen worden toegezonden
zijn de kosten van het lidmaatschap reeds alleszins waard. Deze
bedragen $ 5.— .

Het Nationaal Comité spreekt de hoop uit, dat een groot aantal
Nederlandsche Collega\'s in Augustus 1934 naar New-York zal gaan.
Zij, die lid wenschen te worden, eventueel naar New-York gaan,
worden verzocht zich bij ondergeteekende op te geven, daar het
dan event. mogelijk zou zijn het zoodanig te regelen, dat een
collectieve reis gemaakt kan worden, hetzij van Nederlandsche
Collega\'s, of eventueeel gecombineerd met Collega\'s uit verschillende
landen van Europa.

Ged. Stalen van Gelderland weigerden goedkeuring voor een raadsbesluit der
gemeenten in den Kring Valburg, waarbij de bezoldiging van den keuringsveearts
met 23 % werd gekort. In dezen Kring wordt de bezoldiging uitgekeerd naar een
percentage van de ontvangen keurlooncn. Men wilde dit van 65 op 50 % terug-
brengen. Ged. Staten achtten alleen een korting van 10 % toelaatbaar.

Vereeniging van Centraal Laboratorium voor de Volksgezondheid en
Rijksserologisch Instituut.

Aan Dr. W. A. Timmerman, Rijks-seroloog te Utrecht, is door den Minister van
Sociale Zaken opgedragen : samensmelting van bovengenoemde Inrichtingen voor
te bereiden.

De contributies voor het leesjaar 1934 zullen in de 2de helft van December
worden geïnd. Zij die nog willen toetreden tot een groep, moeten zich zoo
spoedig mogelijk, en liefst vóór 1 Januari, opgeven, bij collega Eichholtz,
Weteringschans 145, Amsterdam. Het leesgeld bedraagt wederom ƒ 10.—.

Beperking van de rundveestapel en van het melkoverschot door een
zelfde maatregel.

Wij vragen hier de aandacht voor dc uiteenzettingen van den heer Ariëns, Rijks-
veeteeltconsulent, gehouden in de algemeene vergadering van den Brabantschen
Zuivelbond op Donderdag 18 Mei te Breda over dit onderwerp. Zie Officieel orgaan
van den F. N. Z. van 15 November Extra Blad No. 46.

De heer A. stelt voor een gegarandeerden prijs vast te stellen voor vet kalfsvleesch,
zoodat het mesten loonend wordt.

ie. een groot aantal kalveren, waarvan de vrouwelijke anders tot melkvee zouden
worden aangehouden, nu als gemest kalf van de hand worden gedaan ;

2e. zij zullen echter voordien elk ± 300—400 L. volle melk nuttigen waardoor
de gewenschte beperking van den melkvoorraad onmiddellijk wordt verkregen ;

3e. het volgens jaar zal slechts een beperkt aantal jonge dieren aan den veestaipe
worden toegevoegd. Deze maatregel eenige jaren volgehouden moet automatschl
den veestapel op een lager niveau brengen.

De voorsteller beseft dat op het kalfsvleesch verloren zou worden en wil uit een
heffing van 1 o ct. per pond (waarom niet meer ; het is nog slechts i J van de handels-
waarde van veel vleesch, ref.) de middelen vinden ter financiering van deze opzet.
Bij tijdelijke overproductie van kalfsvleesch moet dit in de koelhuizen bewaard
worden.

Een gedeelte van deze heffing zou de voorsteller beschikbaar willen houden om
tuberculeus en aan andere ziekten lijdend vee ter saneering van den veestapel
op te ruimen.

Afgezien van het bedrag der heffing, waartoe eenige vrijmoedigheid heeft geleid,
schijnt het voorstel toch alleszins de overweging waard om zoo noodig naast andere
systemen te worden toegepast. Het laat groote bedrijfsvrijheid, grijpt niet ruw in
en volgt een weg die vroeger steeds in tijden van melkoverschotten met voorliefde
werd bewandeld. . C. F. v. O.

Korten tijd na het verschijnen van het vorige nummer van dit tijdschrift heeft
het bestuur der Crisis-Rundveecentrale gepubliceerd op welke wijze en onder welke
voorwaarden het dieren lijdende aan tuberculose en para-tuberculose zal
overnemen.

Ter overneming kunnen worden aangeboden minstens éénmaal gekalfd hebbende
aan tuberculose lijdende guste runderen, van eigenaren, die lid zijn van een georga-
niseerde tuberculose-bestrijding onder het rundvee en die bovendien :

2de de tuberculose-vrije opfok van hun jongvee overeenkomstig den aard van
hun bedrijf zooveel mogelijk bevorderen ; en

3de zich verbinden om, indien aanvulling van hun veestapel door aankoop
noodzakelijk is, slechts niet-reactiedieren aan te koopen.

Ten slotte moet de opruiming der runderen zijn in het werkelijk belang van de
tuberculose-bestrijding onder het rundvee.

Overeenkomstig de vorige publicaties moet een door den Inspecteur van den
Veeartsenijkundigen Dienst gefiatteerde verklaring van den veearts worden over-
gelegd.

De runderen worden geschat naar bedrijfswaarde en kunnen alleen door den
eigenaar zelf worden aangeboden (geen vee van handelaren).

De vraag welke runderen precies een gevaar voor den veestapel opleveren is
m. i. geen vraag meer ; daar waar op een stal een enkel reageerend dier voorkomt
onder een koppel geheel vrij vee, zal dit dier een gevaar opleveren. In een sterk
besmetten stal daarentegen zal één ziek dier niet beschouwd kunnen worden als een
gevaar voor den veestapel.

Uit bedoelde circulaire blijkt dat het bestuur der C. R. C. de zoo gewenschte
saneering van onzen veestapel ernstig aanpakt.

Uit enkele vragen tot mij gericht, in verband met de overneming van tuberculeuze
runderen door de C. R. C. blijkt mij, dat de desbetreffende mededeelingen van
genoemde instelling niet door alle collega\'s juist zijn opgevat. Daarom geeft ik hier
weer, hoe het bestuur der C. R. C. zich een en ander denkt, en daarmede in verband
de uitvoering der maatregelen.

Het hoofddoel van de C. R. C. is inkrimping en daarnaast zullen zooveel mogelijk
de maatregelen dienstbaar gemaakt worden aan de saneering van den veestapel.

Met deze saneering nu is een begin gemaakt door de bepaling betreffende tuber-
culeuze dieren.

Daar steeds gevraagd werden drachtige koeien, is nu een uitzondering gemaakt
en kan ook niet-drachtig vee aangeboden worden, n.1. die dieren waarvan de dieren-
arts verklaart (gefiatteerd door den inspecteur van den Veeartsenijkundigen dienst)
dat zij lijdende zijn aan tuberculose of paratuberculose en een gevaar vormen voor
den veestapel.

De klassificeering van dit vee geschiedt volgens bedrijfswaarde ; naar gelang
van de conditie kan dus een open lijdster zeer verschillend gewaardeerd worden.

Door sommige colega\'s werd gewezen op het feit dat veehouders aangesloten bij
een vereeniging voor tuberculose-bestrijding met Rijkssteun, in een nadeelige positie
komen, daar de C. R. C. wellicht meer betaalt voor een open lijdster (in goede con-
ditie) dan de vergoeding bedraagt bij opruimen door de vereeniging. Bovendien
moet in het laatste geval een sectieverslag worden overgelegd.

De C. R. C. stelt zich op het standpunt dat de eigenaar lid van een bedoelde ver-
eeniging voor zich zelf zal moeten uitmaken wat hem het voordeeligst uitkomt,
opruimen als tot nu toe, ofwel aanbieden aan de C. R. C. ; misschien is het moge-
lijk, wanneer hij besluit het rund aan de C. R. C. over te doen, door het duidelijk te
merken, ook nog een sectieverslag te verkrijgen. Nu momenteel de overneming
gelijken tred houdt met de verwerking zullen waarschijnlijk ter keuringsplaats wel
inlichtingen te verkrijgen zijn waarheen de dieren vervoerd worden.

De voorzitter der C. R. C., die zoo welwillend was deze geheele zaak uitvoerig
met mij te bespreken, deelde bovendien mede dat collega P. \'t Hooft, Inspecteur
van den Veeartsenijkundigen Dienst, bij de genoemde en eventueel nog te nemen
maatregelen voortdurend geraadpleegd wordt, zoodat wij verzekerd kunnen zijn
dat voor saneeringsmaatregelen deskundige adviezen worden gegeven.

In het voorloopig verslag, uitgebracht door de Tweede Kamer der Staten-Generaal
op de begrooting voor Economische Zaken voor het jaar 1934 komen onder Vee-
teelt de beide volgende vragen voor :

1. Eenige leden achten het noodig over te gaan tot bestrijding van de runder-
horzel. Zij vroegen, of de Regeering daartoe stappen wil doen.

2. Gevraagd werd, of de Minister het niet wenschelijk acht, een licht examen in
te stellen voor veecastreurs en veeverloskundigen. Dit examen zou een praktijk-
examen moet zijn, daar het vooral op routine aankomt. Alleen zij, die met een
anderen castreur hebben medegereisd en eenige jaren praktijk hebben, ook van
abnormale gevallen, zouden tot het examen moeten worden toegelaten. Er zijn te
veel castreurs ; een gemiddelde van 10 per provincie scheen den hier aan het woord
zijnde leden voldoende. Werd een examen ingesteld, dan zou de veehouder, die
operatief ingrijpen door een onbevoegd castreur toelaat, met straf bedreigd kunnen
worden.

In de Memorie van Antwoord, hierop uitgebracht door den Minister, worden de
volgende antwoorden gegeven :

1. Ten aanzien van de wettelijke bestrijding van de runderhorzel, welke door
eenige leden noodig wordt geacht, zij het volgende medegedeeld.

bond en met instemming van de landbouworganisaties, huidenclubs en looiers-
bonden in ons land een speciale commissie gevormd, die zich tot taak stelde, de be-
strijding van de runderhorzel ter hand te nemen. Deze „runderhorzelbestrijdings-
commissie" trachtte het gestelde doel te bereiken door het voeren van propaganda
op de basis van een vrijwillige bestrijding, zulks geheel in den geest van alle belang-
hebbenden, die van oordeel waren, dat dwang van Regeeringszijde te dezer zake
niet dienstig was. Wwl heeft van den beginne af deze bestrijding de belangstelling
en de medewerking gehad van den Veeartsenij kundigen Dienst. Ten einde intusschen
de bestrijding zooveel mogelijk te bevorderen, werd door den toenmaligen Minister
van Binnenlandsche Zaken en Landbouw aan Gedeputeerde Staten van de onder-
scheidene provinciën verzocht te bevorderen, dat in de gemeentelijke verordeningen,
de veemarkten betreffende, werd opgenomen een verbod van aanvoer op de markten
van vee, waarbij duidelijk waarneembaar zijn de zg. wormbuiten, veroorzaakt door
de larve van de runderhorzel. Slechts enkele van de betrokken gemeentebesturen
verleenden hiertoe evenwel hun medewerking. De overige waren blijkbaar bevreesd
voor nadeeligen invloed op den aanvoer van runderen op hunne markten en werden
hierin van landbouwzijdé gesteund in verband met de meening, dat de betreffende
maatregelen waardevermindering van met wormbuiten bezet vee tengevolge zouden
hebben. Bestrijding der betreffende ziekte van Regeeringswege zou voorts bij de
bestaande structuur der Veewet het tot stand komen eener afzonderlijke wet, de
runderhorzelwet, noodzakelijk maken. Dit zou eveneens gelden ten aanzien van elke
andere ziekte, niet in artikel 45 der Veewet genoemd, ten opzichte waarvan bestrij-
ding in den loop der tijden noodzakelijk mocht blijken. Zoodanige afzonderlijke
wetten zouden evenwel, zeer ten onrechte, in het buitenland een ongunstigen indruk
kunnen vestigen met betrekking tot den gezondheidstoestand van onzen veestapel.
Intusschen wordt bij de, bij den Veeartsenijkundigen Dienst in bewerking zijnde,
wijzigingen van de Veewet, met het bovenstaande rekening gehouden en getracht
een zoodanige structuur der betreffende bepalingen te ontwerpen, dat, zonder een
nadere wet, andere dan in de Veewet genoemde ziekten eveneens kunnen worden
bestreden. Indien een zoodanige wijziging is tot stand gekomen, zou nader kunnen
worden overwogen hoe ten aanzien van de bestrijding van de runderhorzel ware te
handelen.

2. De vraag of de ondergeteekende het niet wenschelijk acht een licht examen
in te stellen voor „veecastreurs" en veeverloskundigen wordt vooralsnog ontkennend
beantwoord. De werkzaamheden toch, door deze personen verricht, behooren feite-
lijk tot het arbeidsterrein van de veeartsen. Ook de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, destijds gevraagd naar haar gevoelen omtrent het uitoefenen van de veever-
loskunde door leeken, heeft verklaard, dat zij van meening is, dat deze uitsluitend
aan veeartsen dient te worden toevertrouwd. Voorts heeft ook de Nederlandsche
vereeniging tot Bescherming van dieren gewezen op de noodzakelijkheid, dat de
onderwerpelijke handelingen in de toekomst niet meer door leeken zullen worden
verricht. Mede in verband met de omstandigheid, dat het aantal veeartsen gedurende
de laatste jaren belangrijk is toegenomen, waardoor ook ten plattelande over vol-
doende veeartsenijkunde hulp kan worden beschikt, is de ondergeteekende niet van
meening, dat het verrichten van de betreffende bewerkingen door leeken van Rijks-
wege moet worden bevorderd. Overigens heeft de ervaring geleerd, dat door ,,cas-
treurs" en veeverloskundigen de kwakzalverij in de hand wordt gewerkt, terwijl zij
vaak oorzaak zijn van het overbrengen van smetstof van het vee van het eene erf
naar het andere.

Deze meening van den Minister komt de commissie tot onderzoek en bestrijding
der kwakzalverij zeer van pas ; daar de commissie eveneens van meening is, dat
alle werkzaamheden, die op het arbeidsterrein van den dierenarts liggen, ook door
deze moeten worden verricht, hoopt zij in deze uitspraak van den Minister een eerste
steun te vinden in de poging, de uitoefening der diergeneeskunde in die richting
te kunnen krijgen.

Mochten hiernaast nog maatregelen genomen worden om de sera en entstoffen
uit handen van onbevoegden te houden, dan zou er kans bestaan de kwakzalverij,
die nu zoo welig bloeit, gedeeltelijk den kop te kunnen indrukken.

(De cijfers tussen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Oct. niet waren geëindigd(.

Mond- en Klauwzeer : bij 7373 (15292) eigenaars, waarvan in Groningen bij 157
(45) ; Friesland bij 384 (92) ; Drenthe bij 85 ; Overijsel bij 133 (5) ; Gelderland bij
1073 (912) ; Utrecht bij 894 (2425) ; Noordholland bij 2381 (4387) ; Zuidhollang
bij 600 (3758) ; Zeeland bij 277 (920) ; Noordbrabant bij 1046 (2307) ; Limburd
^bij 343 (44 0 eigenaars.

Scabiës (sareoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 47 gevallen bij 4 eigenaars
(338 bij 13 eig.), waarvan in Groningen 6 bij 1 eig. (9, paarden, bij 1 eig.) ; Fries-
land 6 bij i eig. (81 bij 7 eig.) ; Drenthe (211 bij 3 eig.) ; Overijsel 17 bij 1 eig. ;
Noordholland 24 bij 2 eig. (12 bij 1 eig.) ; Zuidholland (25 bij 1 eig.).

Rotkreupel bij Schapen : 137 gevallen bij 12 eig. (965 bij 49 eig)., waarvan in Gro-
ningen (136 bij 8 eig.) ; Friesland (305 bij 20 eig.) ; Drenthe 39 bij 7 eig. (32 bij
8 eig.) ; Gelderland 13 bij 1 eig. ; Utrecht (13 bij 2 eig.) ; Noordholland 23 bij
2 eig. (98 bij 6 eig.) ; Zuidholland 56 bij 1 eig. (381 bij 5 eig.).

Anthrax : 10 gevallen, waarvan in Friesland 1; Gelderland 2 (1) ; Utrecht 2;
Zuidholland 2 ; Noordbrabant 2 ; Limburg 1.

De Paardenarts ie kl. Dr. J. G. C. van Vloten van het 8e Regiment Veld-
Artillerie te Ede is met ingang van 1 December 1933 overgeplaatst bij het
ie Regiment Veld-Artillerie te Utrecht.

Bij Kon. besluit is den res.-paardenarts 2e kl. N. C. W. Hesse, van het per-
soneel van den militairen veterinairen dienst, eervol ontslag verleend;

benoemd bij den geneeskundigen dienst der landmacht, tot paardenarts 2e kl.
de heer N. C. W. Hesse, voornoemd.

H. Hendriks verhuisd van Utrecht naar Vleuten, Parkweg A 79, telef. 36, giro
No. 229914.

J. M. Hoffmann belast met de leiding van de keuringsdiensten van voor uitvoer
bestemd vleesch te Nieuwerkerk a. d. IJsel en te Overschie,met standplaats Rot-
terdam.

					aantal en
V			Ge-	Leef-	aard der
g
6	Datum		slacht	tijd	gevonden
3 c	VINDPLAATS.	der	der	finnen
"o >			hospes.	hospes.	le-	afge- stor-
					vend	ven
1	2—5	uitw. kauwspier ..........................	V.	lijr-	I
2	3—5	uitw. kauwspier ..........................	m.	\'ï jr-	i
3	4—5	oppervlakte uitw. kauwspier ..............	V.	2 jr.		i
4	4—5	tegen de crista facialis, diep ..............	m.	■i jr.	i
5	5—5	inw. kauwsp. midden in sneevlakte ........	V.	6 jr.
6	5—5	uitw. kauwsp. ie sneevlakte middenin ....	m.	li jr-		i
7	12—5	uitw. kauwsp. 2e sneevlakte middenin ......	m.	2i jr.		i
8	,8-5	(inw. kauwsp. midden in ..................	m.	¹4 jr-		1
		(uitw. kauwsp. ie sneevlakte middenin ....	m.	li jr.		i
		(uitw. kauwsp. 2e sneevlakte tegen crista fac.	m.	\'i jr-		i
9	18—5	uitw. kauwsp. ie sneevl. tegen crista fac.	V.	7 jr-		i
10	18—5	inw. kauwsp. vleezig gedeelte ..............	m.	li jr-	i
11	"9—5	septum cordis ............................	m.	2 jr.		i
12	24—5	septum cordis .............................	V.	²i.i^r-		i

Volgnummer 1	Datum	VTNDPLAA\'1 S.	Ge- slacht der hospes.	Leef- tijd der hospes.	aantal en aard der gevonden finnen. \| afgc- le- ! stor- vend ven.
\'3	28-5	uitw. kauwsp. 2e sneevl. middenin ........	m.	²i jr.	1
H	3-6	uitvv. kauwsp. ie sneevl. aan kaakrand ....	v.	4 J^r\'	i
	8—6	inw. kauwsp. midden in ..................	m.	2 A jr.	i
16	q—6	uitw. kauwsp. verspreid ..................	v.	2 .jr.	3
\'7	9-6	uitw. kauwsp. 2e sneevl. midden in ........	m.	2è jr.		i
18	9-6	uitw. kauwsp. ie sneevl. tegen crista fac.	v.	3 J^r-		1
it)	9-6	(uitw. kauwsp. bij kaakrand................	v.	4 ,i^r-		1
		(inw. kauwsp. bij kaakrand................	v.	4 J^r-		i-
20	9-6	uitw. kauwsp. ie sneevl. middenin ........	m.	2 jr-		i
21	m—6	uitw. kauwsp. tegen crista fac.............	m.	2 jr.
22	12—6	beide uitw. kauwspieren, midden in ........	v.	3 J^r-
23	.7-6	uitw. kauwsp. ie sneevl. midden in ........	v.	7 jr-		i
24	22—6	uitw. kauwsp. 2e sneevl. tegen crista fac.	v.	5 J^r-		i
25	22—6	inw. kauwsp. en üitw.k.sp. bij kaakrand ....	os.	3 J^r\'	2
26	25—6	uitw. kauwsp. ie sneevl. middenin ........	v.	2 jr.		i
27	26—6	uitw. kauwsp. ie sneevl. middenin ........	m.	\'i.ir.		i
28	2—7	uitw. kauwsp. oppervlakkig bij kaakrand ....	m.	3 J^r-		i
29	8—7	(uitw. kauwsp. ie sneevl. middenin ........	m.	5 J^r-	1
		(septum cordis ..........................	m.	5 J^r-		i
30	8—7	septum cordis ............................	m.	2 jr-		i
31	\'4—7	uitw. kauwsp. midden in ..................	v.	4 l^r-	i
32	, \'5—7	uitw. kauwsp. te sneevl. middenin ........	v.	2i jr-		i
33	18—7	uitw. kauwsp. ie sneevl. middenin ........	v.	4 J^r-		1
34	20—7	septum cordis ............................	m.	2 jr.		i
3t	20—7	uitw. kauwsp. te sneevl. middenin ........	v.	5 J^r-		i
36	28—7	inw. kauwsp. midden in ...................	m.	2èjr.	i
37	28—7	uitw. kauwap. le sneevl. middenin ........	m.	2 jr.		i
38	29—7	uitw. kauwsp. te sneevl. middenin ........	m.	2 jr-		i
39	3\'—7	uitw. kauwsp. ie sneevl. middenin ........	os.	2* jr.	2
40	1—8	uitw. kauwsp. ie sneevl. middenin ........	v.	2èjr-	2
4\'	1—8	uitw. kauwsp. tegen crista fac.............	m.	1 è jr-		i
42	3-8	septum cordis ............................	os.	3 J^r-		1
43	3-8	septum cordis ............................	v.	2è jr-		i
44	4-8	uitw. kauwsp. ie sneevl. bij kaakrand ......	v.	7 J¹"-	1
45	\'5-8	uitw. kauwsp. 2e sneevlakte tegen crista fac. .	os.	3 ,l^r-	1
46	16—8	uitw. kauwsp. bij kaakrand ................	v.	6 jr.		i
47	18—8	uitw. kauwsp. middenin ..................	v.	24 jr.		t
48	20—8	uitw. kauwsp. 2e sneevl. bij crista fac.......	v.	6 jr.		i
49	20—8	uitw. kauwsp. ie sneevl. middenin ........	v.	2 J jr.		i
50	20—8	uitw. kauwsp. ie sneevl. middenin ......	v.	4 jr-		i
51	22—8	uitw. kauwsp. 2e sneevl. bij kaakrand ......	m.	2 jr.	1
52	23—8	uitw. kauwsp. ie sneevl. middenin ........	v.	4 jr-		i

Jaar	Inkom- sten in R.M.	Toe- of afneming van jaar tot jaar in 0/ /o •	Uitgaven voor vleesch in R.M.	Toe- of afneming van jaar tot jaar in %
\'9²5	33-9	—		5-89	-
192(1	34-¹	0.6	/O	6.14	2.7 %
1927	3Ö-4	->- 11.7	0/ /O	6.62	7-8\' %
1928	4\'-9	10.-	-%	6.9 f	" 4-4 %
	42.8	2.1	%	7.46	8.0 %
\'930	39-9	6.8	%	6-93	1 r 7-\' 0
¹93¹	33-4	- \'6.3	0/ /O	548	- 20.9 %

Hier volgen	de correcties:
Pag.	114,	16e	regel	van	onderen =	58 jaren te veranderen in circa 50 jaren.
Pag.	¹ \'4,	7e	regel	van	onderen =	lees: 85 % v. d. Arnhemsche drinkmelk.
Pag.	¹ \'5.	9e	regel	van	onderen -	lees: momentpasteurisatie meest bij 85° C.
Pag.	116,	12e	regel	van	boven =	inplaats van 18 jaren te lezen: 10 jaren.
Pag.	>17.	8e	regel	van	boven =	lees: Waar aldus de melkinrichting feitelijk induceerde tot de oprichting van slijters- centrales .....enz.
Pag.	120,	22e	regel	van	onderen =	lees: In \'t algemeen is de bouwboer, in land- bouwkundig opzicht, heel wat beter bij dan de melkveehouder.
Pag.	120,	20e	regel	van	onderen	lees: ,,de" inplaats van „den".
Pag.	122,	\'5^e	regel	van	onderen =	de komma achter gebieden moet vervallen.

!925-	52	.. 59-
1925- ..	52	755
■ 926. „	53	>. 579

2e ,	! 5 >,	>> 4—8, ,	5-5
3e	5 »	3—5.	4.2
4e	7	2—4>	2.8
5e	5 »,	„ 2—4,	2.6
6e	6 „	„ 2—5,	2.8
7e	5	2—3,	2-3
8e	6	,, 2 ,	2.0
9^C	5	„ 2—3,	, 2.2
10e ,	, 5 >>	«2	2.0

1891.	deel	18	blz.	264.	Enzoötische Cerebrospinaal-Meningitis bij het rund.
\'895-	„	22	J J	372.	Iets over embryotomie.
1898.	Ï>	25	J >	191-	De zuivelfabrieken en de verbreiding der besmettelijke veeziekten.
1901.	ÏÏ	28	}>	389-	De keuring van voor export bestemd vleesch.
1901.	j)	28	>>	439-	Torsio uteri bij een merrie.
1902.	jj	29	) J	49-	Hoe onderzoekt men of melk niet verwarmd, gepasteuri- seerd of gekookt is.
1904.	"	3\'	afl.	8.	Over onderzoekingslactosera. (Voordracht i.d. afd. Geld. Over. van de Mij. ter bevordering der veeartsenijkunde).
>9°5-	> 5	32	»	i.	De kennis van melk en melkhygiëne worde als leervak aan \'s Rijks Veeartsenijschool ingevoerd.
1907.	>>	34	31	i.	De geschiedenis der vleeschkeuring in Nederland.
1908.	>>	35	)>	65-	Langs de grenzen van het veeartsenijkundig gebied.
1908.	>>	35	jï	333-	Het tuberculineeren door veeopzichters.
1909.	5>	36	)Ï	21.	De inkrimping der veeartsenijkundige practijken.
1910.	»	37	Ï>	125-	De scheidsrechterlijke uitspraak in geschillen omtrent koop en verkoop van huisdieren.

1910.	deel	37	blz	287.
1911.		38	3 3	432-
1911.	i]	38	33	667.
1911.	»»	38		781.
¹9¹3-	j»	40	„	\' 77-
\'913-	Ï»	40		851.
1914.	„	4¹	33	1131.
\'915-	»	42		270.
\'9\'5-	33	42	33	447-
\'915-	3 3	42	"	621.
i9\'5-	3 3	42	33	859-
1916.	3 3	43	„	607.
1916.	„	43	33	754-
	3 3	44	33	239-
\'9\'7-	3 3	44	33	347-
¹9¹7-	33	44	33	5.6.
1918.	3 3	45	»	25 \'■
19.8.	3 3	45	33	647.
¹9¹9-	3J	46	»>	co
1920.	3 3	47		83-
1920.	3 3	47	»	105.
1920.	5 3	47	3 3	312.
1920.	3 3	47	3 3	506.
1920.	"	47	»	610.
1920.	3 3	47		654-
1922.		49		399-
1922.	33	49		⁶79-
1923-	3 3	50	3 3	281.
>923-	33	50	33	591.
1923-	3 3	50	3 5	620.

				ling, verteerbaarheid en invloed op de melkproductie.
				(In samenwerking met Dr. G. M. v. d. Plank).
1927-	,,	54	105.	De Fokmethoden (Voordracht 15 Nov. 1926 voor het
				Maandagavond gezelschap).
■ 927-		54	,, 210.	Hygiëne van de hoef.
1928.		55	>, 4°-	De huidverpleging en de stofzuiger.
1928.	j,	55	„ 96	Studie van het hoefmechanisme.
■ 929-		56	„ 458.	Het beslag met kalkoenen en de beschadiging van het
				wegdek.
1929-	„	46	„ 673.	De strijd tusschen Auto en paard en zijn invloed op de
				paardenfokkerij in Nederland.
1929-		56	,, 965-	De invloed van Ultraviolette stralen op de melkproductie.
1929-		56	„ 1285.	De invloed van Ultraviolette stralen op de melkproductie
				bij geiten.
1930-	„	57	,» 379-	De Keuring van trekhonden volgens punten.
\'⁹³°:	„	57	,, 1002.	De invloed van de voeding van aan ultraviolette stralen
				blootgestelde gist op de melkproductie.
\'93°-		57	„ 1183.	Het gebruik van guttapercha-(rubber) Hoefijzers.
\'93¹-	„	58	cc t£>	Enkele subletaal factoren bij huisdieren in Nederland.
			(in samenwerking met Dr. G. M. v. d. Plank).
¹93¹ •	„	58	„ 699.	Hoefbeslag tegen het uitglijden.
■93¹-	,,	58	„ I164.	De keuring van Trekhonden volgens Kon. Besluit van 16
				Mei 1931.
\'932-	„	59	„ 392-	Hoefbeslag tegen het uitglijden.
\'932-		59	„ 885.	Voederproeven met Cenovitan (bestraalde droge gist).

Onderzochte spieren of spiergroepen.	, \|2.	3-	4-	5-	6.	7-	8.
Haascarbonade .....................	5	95	5-9	5-85	6. i	6.15	6	°5	5-95	5	9
Rugcarbonade.......................	5	85	5-9	5-8	5-9	6.1	5	9	5-95	5	9
Halscarbonade ......................	6	25	6.65	6. i	6.1	6-55	6	25	6.25	6	t
Voorschenkel........................	6	3	6-3	6.1	6.1	6-5	(i	25	⁶ -45	6	35
Achterschenkel ......................	6	35	6.25	6.2	6.05	6.65	6	3	6.2	6	8
M. Masseter.........................	6	3	6-5	6. i	6-45	6.7	6	3	6.4	6	5
Adductoren ...........................	5	9	5-95	5-8	6.05	6. i	6	—	6.—	5	95
M. Quadriceps......................	6	—	5 ■ 95	5-7	6.—	6-5	6	i	6.2	6	35
Broekspieren ........................	5	95	6. i	6.—	6..5	6.05	6		6.05	6	15
M. Supraspinatus....................	6	i	6.2	6-3	6.05	6.4	6	35	6.25	6	35
M. Subscapularis......................	6	2	6.4	6.15	—	6-4.5	6	\'5	6.25	6	55
M. Pectoralis .......................	6	i	6. i	5-85	—	⁶-45	6	i	6.—	6	25

1	2.	3 •	4-	5-	6.	7-	8.
Ham.............	6	45	6.25	6-45	6. —	6-45	6.7	6-55	6.65
Carbonade ........	6	3	6.1	6.2	6 05	6.05	6.15	6-35	6-55
Schouder .........	6	45	6.25	6.7	6-35	6-35	6-45	6-5	6.7

Onderzochte spieren of spier- groepen.	i .	2.	3-	4-	5-	6.	7-	8.	9-
Haascarbonade ................	6-9	6-3	6.1	6	45	6.1	6.25	6-5	6.4	6.1
Rugcarbonade.................	7- —	6.8	5-9	6	55	6.1	6.—	6-3	6-3	6.05
Halscarbonade ................	6-9	—		6	6	6.8	6-75	6.8	6.9	6.63
Voorschenkel..................	6.9	6.85	6.65	6	5	6.9	6.85	6.65	6-75	6.65
Achterschenkel ................	6.9	6-5	e-5	6	5	«■3	6.7	6-55	6.7	6-55
Kauwspier ....................	7-°5	⁶-35	-	6	35	6.65	6.25	⁶-45	6-75	6-3
Adductoren.....................	ff.ffï	6.2	6.	6	45	6-3	6-3	6.4	(>■35	6\'. 1
M. quadriceps ................	6.9	6.65	6-5	6	55	6.85	⁶-55	6-75	6-75	6.6
Broekspieren ..................	6.85	6-55	6.05	6	6	6.65	6-75	6.85	6.6	6-5
M. supraspinatus ..............	7- —	6.4	6-5	6	6	6.9	6-5	6.85	6.9	6-45
M. subscapularis................	7- —	6.7	6-45	6	35	6.₉	6.65	6.85	f>-55	6.65
M. pectoralis .................	7- —	6-45	6.4	6	5	6.65	6-3	6-75	6.65	6.6

Onderzochte spieren of spiergroepen.	i .	2.	3-	4-	5-	6.	7-	8.	9-	10.	11.	12.	13-
M. masseter.............	6.9	6-55	6.6	6.7	6-5	6-9	6-5	6-5	6-5	6-45	—	6-75	6-5
M. radialis dorsalis .....	6.8	6-55	6-55	6.85	⁶-35	6-3	7-°5	6-3	6.2	6.3	6.9	6.9	6.4
M. tibialis anterior .....	6-55	6.8	6-5	6.7	6.1	6.15	7- —	6-95	4-35	\'> • 35	6.85	6.4	6-5
M. gluteus..............	6.65	6.4	6.25	6-55	6.1	6.—	6.7	6. i	⁶-45	6.1	6.9	7- —	6.6
Adductoren ...............	6.25	6-5	6-55	6.7	5-9	5-95	6.9	6.65	6.1	6-3	7- —	6.7	6\'-.?.
M. Semi-tendinosis ......	6.25	6.85	6 • 35	6.8	6.1	6.2	6.9	6.9	6.15	6-3	6.8	6-75	6-5
M. pectoralis ............	6.65	6.4	6-35	7-05	6.15	6.15	6-75	6.8	6.4	6-35	6-9	6.9	6. i
M. longissimus dorsi ....	6 ■ 45	6-3	6.15	6.9	6.15	6. o=>	7-05	6.9	6.9	6-45	⁶-95	6.85	6.4;
M. longissimus cervicis.	6-5	6.7	6.4	6 ■ 95	6.1	6.3	6-75	6-5	6.6	6 • 35	7-1	^R • 95	6-3

Onderzochte
spieren.	i			2				3			4				5			b
		X.		J2		2.		JS	Crt J2		J2		.c		£	C/3 £		J£	00 -C
	-	fü u		-		4J u		-	<D u		-		V u		-	tu u			<U u
M. gracilis........	5-85	5-9	5	■75	5	•75	6	•55	6.6	6	•4	6	3	6	—	5-85	6	—	6.1
M. long, dorsi ....	5-7	5-75	5	.6	5	.6	6	•05	6.05	5	■9	5	9	5	•9	5-9	5	•75	5-75
M. subscapularis. . .	6.05	6.05	6	•55	6	•55	6	•55	6.65	6	•75	6	75	6	■45	6-45	6	•7	6.65
M. pectoralis.......	5-75	5-8₅	5	•9	5	•9	6	•25	6.3	6	•75	6	—	6	•4	6-45	6	.6	6-55

Onderzochte spieren.	i		*		3		4		5-
				t/3				Vi		CA
		_c		X	Ji	■C		JZ
		L.	-	H) U	-	OJ u	-	<U JH	-	<u >H
M. pectoralis...............	6-55	6.65	5-85	5-85	6.1	6.—	6.1	6.15	5-7	5-75
M. gracilis.................	5-9	6.—	6. —	6.—	5-95	5-95	6.—	6.2	5-75	5-75
M. long, dorsi .............	6 • 75	6.0	5-9	5-9	6.65	6 • 55	6.—	5-95	6.1	5-8
M. subscapularis ...........	—	—	6.—	5-9	6.2	6.2	6.15	6.1	585	5-75

		5	.0	30			3		5	.0	20	3°	1\'	2
seconden.				minuten.			uren.
Loog	2% 1% 0.5%	2-*)	2- 3x2- 2x2- ixi - i	4x2- 3x2-	2 - 2-
Z»ur	2% 1% 0.5%		2x2- 2x2- 2-	2x2- 2x2- 2-	4x2- 3x2- 2x2-	2-	2-	2x2- 2-	2- 2- 2-	2- 2x2-	2-	2x2-	2-

100	ccm.	/	^I»75
100	s»	>J	!.75
100	Î )	>)	¹ \'75
too	>Ï	ÎÎ	!>75
100		> J	¹ >75
100	>>	>>	¹ \'75
100		5>	¹ >75
100	))	î 5	^I>75
100	ï>	3 >	■>75
100	ÎÏ	>)	\'.75
100	J>	J>	1,40
100	)>	55	2,50
10	Î )	55	0,20
20	ï)	55	°\'35
3°	))	55	0,50
40	ï)	55	0,65
5°	>)	55	0,80
60	ï>	55	0,90
70	ÎÎ	55	î,—
80	)>	55	1,10
90	5 î	55	1,20
100	ï>	55	i,3°
		55	0,15
		55
10	))	55	0,15
I	J)	55	°)°5
10	)ï	55	0,20

78		80
73		90
76		82
9\'		73
82		80
80		9°
480	totaal	495

	i	2	3
Totale variatie..........	100%	100%	100%
V. tusschen de jaren ....	19.5%	65%	^r5>4%
V. in de jaren.........	80,5%	34-2%	84.6%

1 2% 1 1% 1 0.3% 1 0.2% 1 O.I%
Loog	1 10—15 min. 1 40—50 min. \| 4—5 uur \| 6—8 uur \| 12—14 uur
Zuur	1 I—2 min. 1 3—5 min. \| 10—15 min. \| 20—30 min. \| 60—75 min. Tabel III. Runderblaarwand in i—0.1% loog- en zuuroplossing.
1 1% 1 0.3% 1 0.2% 1 o..%
Loog	1 20—30 min. 1 3—4 uur \| 5 ä 6 uur \| 14 ä 15 uur

	1 2% 1 1%	1 0.3%	1 0.2%	1 0.1%
Blaarwand	1 10—15 min. 1 40—50 min.	1 4 ä 5 uur	1 6 ä 8 uur	1 12—14 uur
Lymphe	1 5—10 sec. 1 30—40 sec.	j 2—3 min.	1 5—8 min.	1 30—40 min
	Varkensblaarwand en	lymphe in zuur	opliossngen.
	1 2% 1 1%	1 0.3%	1 0.2%	1 0.1%
Blaarwand	1 I—2 min. 1 3—5 min.	1 10—15 min	1 20—30 min.	1 60—75 min.

%	1	2 \| i \| 0.6	0.4	0-3
Loog	1	i k 2 uur I 12 a 15 uur\| > 30 uur \|	> 4 etm.
Zuur	1	2 1 3 min. \|i5 è 20 min.\| 30 min.	16 uur	< 30 uur
B. Varkensblaarwand in een mengsel van faeces zuuroplossing in de verhouding 1 : 2.	met 2—0.4	% loog- en
%	2 \| i \| 0.6	0.4
Loog		35—40 min. \| 4 & 5 uur \| 10 a	12 uur \| 12	k 15 uur

Verhouding.	i : i	2 : 1
2%	kresolzwavelzuur ........................	8 uur	i uur
3%	>> }> ........................	4 uur
1%	formaline ..............................	5 ^uur	i uur
2%		4 uur
1%	loog en kalk ............................	4 uur
2%	j) )> ............................	2 uur
\'%	loog ..................................	8 uur	30 min.
2%	..................................	6 uur
<% 2%	zwavelzuur ..............................	20 min. 2 cl 3 min.	12 min. 2 a 3 min.

2% oplossing.	i % oplossing
Blaarwand in	loog	zuur	Blaarwand in	loog	zuur
water ......	10—15 min.	i—2 min.	water	40—50 min.	3—22 min.
faeces 1:1 . .	i—2 uur	2—3 min.	faeces 1 : 1	12—15 uur	15—10 min.
,, 1:2	35 ^mln-	2—3 min.	,, 1:2	4—5 uur	10—5 min.

	Virus	der Lymphe	Virus der Blasenwand
Konzentr.	Natronlauge	Schwefelsäure	Natronlauge	Schwefelsäure
2%	5—10 Sec.		10—15 Min.	10— 15 Min.	1—2	Min.
1%	30—40 Sec.		30—40 Min.	40 —50 Min.	3—5	Min.
0.5%	[ Min.		1 Stunden	—
0.3%	2-3 Min.		2—3 Stunden	4—5 Stunden	10—15	Min.
0.2%	5—8 Min.		4—5 Stunden	6—8 Stunden	20—30	Min.
001 %	30—40 Min.		5—6 Stunden	12—14 Stunden	60—75	Min.
0.05%	> 24 Stund.		8 Stunden	—		—

	Zusammen mit den Des- infektionsmitteln	Vernichtungsdauer von
Blasenwand in	im Verhältn.	in der Kon- zentration	Natronlauge	Schwefelsäure
Wasser ........		2%	10—-15 Min.	1—2 Min.
Fäses..........	1 : 1	2%	1—2 Stunden	2—3 Min.
,, ..........	1 : 2	2%	35 Min.	2—3 Min.
Wasser ........		■%	40—50 Min.	3—5 Min.
Fäses..........	1 : 1		12—15 Stund.	15—20 Min.
> j ..........	1 : 2		4—5 Stund.	10—12 Min.
Dung ........		2P/0	5—6 Stund.	30—40 Min.

	Virus de	la lymphe	\\	irus des	membranes
Concentr.	soude caust.	Acide suif.	soude	caust.	Acide suif.
2%	5—10 sec.	10—15 min.	10— 15	min.	1—2 min.
\'%	30—40 sec.	30—40 min.	40—50	min.	3—5 min.
0.5%	i min.	1 heure			—
0.3%	2—3 min.	2—3 heures	4- 5	heures	10—15 min.
0.2%	5—8 min.	4—5 heures	6—8	heures	20—30 min.
0.1%	30—40 min.	5—6 heures	12—14	heures	60—75 min.
0.05%	> 24 heures	8 heures	—		—

	mélangés avec les désinfectants		Durée de	destruction
Des Membranes enfoncées, dans	dans la proportion	dans la concentration	de	la	soude	de l\'acide
l\'eau ........		2%	10—	-15	min.	i—2 min.
les excrém ....	i : i	2%	i —	-2	heures	2—3 min.
,, ....	i : 2	2%		35	min.	2—3 min.
l\'eau ........		1%	40-	-50	min.	3—5 min.
les excrém.....	i : i	1%	12—	-\'5	heures	15—20 min.
91 ....	i : 2	1%	4-	"5	heures	10—12 min.
		2*	5—	-6	heures	30—40 min.

GROEP I	GROEP II
gew.		afwij-	Kwadra-	gew.		afwij-	Kwadra-
toe-	gem.	kingen	ten afw.	toe-	gem.	kingen	ten afw.
neming	(M)	van M	van M	neming	(M)	van M	van M
78	80	—2	4	80	82.5	—2-5	6.25
73	80	—7	49	90	82.5	7-5	56-25
76	80	—4	16	82	82.5	—0.5	O.25
9\'	80	11	121	73	82.5	—9-5	9⁰-25
82	80	2	4	80	82.5	—2-5	6.25
80	80	0	0	9°	82.5	7-5	5⁶-²5

TABEL DER BESL1SSINGE Art. 1 Keurini
NAMEN DEK AF- WIJKINGEN	Afgekeurd.	Gesteriliseerd.	Verkoop o/d toe- zicht.	Goedgekeurd.
Groep A. Veepest Schaapspokken Hondsdolheid Kwade droes Miltvuur Boutvuur Maligne Oedeem Petechiaal typhus Trichinenziekte Vleesch met micro- organismen niet elders genoemd Sterke algemeene vermagering	in alle gevallen
Groep B. Varkenspest Piroplasmosis Leucaemie ■Snel bederf ver- wacht	Afgekeurd. 1. bij ernstige niet plaatselijke afwij- kingen. 2. vleesch kiem- lioudend.	Gesteriliseerd, in alle overige ge- vallen
Groep C. § i. Haemorrh. Septich. Septichaem. ziek- tebeeld Septichaemie Toxinaemie Pyaemie Peritonitis Koliek Haemoglobinurie	Afgekeurd. 1. bij niet plaatse- lijke afwijkingen. 2. vleesch kiem- houdend.		Verkoop o/d toe- zicht, in alle overige ge- vallen.
§ 2. Hydraemie Onvoldoende uit- bloeding Abnormale kleur Abnormaal uiter- lijk Abnormale consis- tentie Abnormale geur Abnormale smaak Ontbreken der keu- ring voor het slach- ten	Afgekeurd. 1. bij ernstige niet plaatselijke afwij- kingen. 2. vleesch kiem- houdend. 3. post mortale veranderingen door niet tijdig verwij- deren der inge- wanden.	Gesteriliseerd. bij met koken ver- dwijnende afwij- king in geur en smaak (uitzonde- ring).	Verkoop o/d toe- toezicht. overige gevallen, be- halve die, vermeld als uitzonderingen.	Goedgekeurd . bij binnen 24 1 : verdwijnende j bij plaatselijke wijkingen in kl en uiterlijk 1 inbegrip van i< rus, alleen v dieren, die v< het slachten v den gekeurd, ( zondering).

TABEL DER BESLISSINGEN OMTRENT ORGANEN EN DEELEN. Art. 2. Keuringsregulatief.
Namen der Afwijkingen.	Afgekeurd.	Gesteriliseerd.	Afschroeien of uitsmelten.	Goedgekeurd
Groep A. Abnormale kleur Abnormaal uiterlijk Abnormale consistentie Abnormale geur Abnormale smaak Onvoldoende uitbloeding Bezoedeling met smetstof Verontreiniging Afkeuring bij Wet Longen verkeerd opgeblazen	In alle gevallen ge- heel orgaan.
Groep B. Echinococcen Abcessen Distomatose Andere parasitaire aandoeningen^ Andere ziekelijke veranderingen^	alle gevallen heele orgaan heele orgaan het abonormale indien dit verwij- derd kan worden, anders heele orgaan.			/Lever bij ui ^zondering i \'versnijdenl
Tuberculose. 1 orgaan met tuberculose (lymph- klier.) 2 Been tuberculose. 3 Vleeschlympklier. 4 Deelen — anders dan vet — met niet verwijderbare tuber- culose. a Deelen met tuberculose van pleu- ra of peritoneum. b vet met niet verwijderbare tuber- culose. KEURING Afkeuren : algemeene spiertubei Steriliseeren : indien tuberkelba Geacht worden tuberkelbacillen I. Dieren, die voor de slachting gemeene acute miliair-tuberculose II. Acute miliaire tuberkels in orj of vleeschlymphklieren. III. Zwelling of ontsteking var Tot de organen sub. 11 bedoeld zi	geheel geheele beender- stelsel. beenderstelse) van vierendeel. geheel. TUBERCULOSE "culose. (Zie ook vern :illen in vleesch. in vleesch te zijn b ernstig ziek zijn en w van de long, hetzij ;anen diealleenviadeg vleeschlymphklieren jn in de eerste plaats te	GEHEELE DIE ïagering). j : aarbij na de slachtin welling of ontstekin rootecirculatiewordei waarin tuberkelbaci rekenen : nieren, nu	oppervlakte afschroeien uitsmelten REN. j gevonden w 1 der vleesch] geinfecteerd. len zijn gevoi :ningen.	}rdt hetzij £ ymphklieren ziehierondei iden.

Behandelde dieren.	Aantal wormknobbels.	Aard der knobbels.	Gebruikt middel.	Datum iste behandeling.	Datum 2 behandeli
A. i	io	jong		24—3—\'33	28—3—\'3;
B. 4	25	jong		3—4—\'33	— 1
B. 5	25	jong	O	3—4—\'33	— 1
C. i	24	rijp	S P U) C/5 O	26—4—\'33	3—5—\'3
C. 2	45	"jP		26—4—\'33	3—5—\'3
C. 6	49	rijp		26—4—\'33	3—5- \'3
B. i	18	jong		3—4—\'33	>9—4— \'3
B. 2	■5	jong		3—4—\'33	\'9—4—\'3
C. 3	44	rijp	X 0 1	26—4—\'33	3—5—\'3
C. ₄	32	rijp	■j r&	26—4—\'33	3—5—\'^
A. 2	links 19	jong		24—3—\'33	28—3—
rechts 17	jong	Ol. Picis Ol. Tereb. Spir. meth. aa	24—3-\'33	28—3—\'^
B. 3	20	jong	Ol. Picis Ol. Tereb. aa	3—4—\'33	19—4—\'^
C. 5	links 26	rijp	2 % Rotenon in Ol. Picis.	26—4—\'33
rechts 18	rijp	Ungt. rotenoni 2%	26—4—\'33

647 -
Resultaten na i behandeling.	Datum eindcontrole.	Eindresultaat.	Opmerkingen.
evige knobbels voel-	■9—4—\'33	Alle knobbels verdwenen.
ïobbels nog voelbaar, verschrompeld (19/4).	3—5—\'33	Nog 2 kleine knobbels over.	Slechts éénmaal behandeld
1 stevige wormknob- meer aanwezig. (19/4)	3—5—\'33	i jonge, kleine knobbel voelbaar.	Slechts éénmaal behandeld
ievige knobbels te voe- i levende larve uitge- :t ter controle.	\'2—5—\'33	7 stevige knobbels aanwe- zig, waaruit levende lar- ven gedrukt.	Bij iste behandeling, mid- del 8 dagen oud; bij 2e versch bereid.
fnobbels over, uit 2 «in ter controle Ie- le larven gedrukt.	12—5—\'33	3 levende larven verwij- derd, rest verschrompeld.	Zie vorige.
\'ende en 5 doode lar- I uitgedrukt; nog 33 >bels over.	\'2—5—\'33	Alles verschrompeld.	Als vorige. Het dier stond op stal.
(evig aanvoelende ibels overgebleven.	3—5—\'33	11 gespannen knobbels.	Haarkleed stug en aaneen- gekleefd.
g stevige knobbels te in.	3—5—\'33	7 knobbels te voelen; hier- uit ter controle levende larven gedrukt.	Als vorige. Tevens huid korstig en gerimpeld.
evige knobbels, waar- 2 uitgedrukt (levende u.	>2—5—\'33	31 vast aanvoelende knob- bels, waaruit levende lar- ven zijn te knijpen.	Als vorige.
tobbels over, uit 3 er- Sevende larven ge- \|t.	\'2—5—\'33	19 stevige knobbels te tel- len. Hieruit levende lar- ven te drukken.
led gespannen worm- ibels voelbaar.	¹9—4—\'33	Knobbels niet geteld, maar nog verscheidene aanwezig.
12 stevige knobbels rebleven.	\'9—4—\'33	Als links; beiderzijds brui- ne, levende larven uitge- knepen.	Het dier is onrustig tijdens de behandeling.
fcd voelbare, stevige bels over.	3—5—\'33	Nog 5 stevige wormknob- bels te voelen.	Tast de huid sterk aan; laat met groote, ingedroog- de stukken los.
stugge huid niet te 1. i levende en 3 doo- jven uitgedrukt.	\'2—5—\'33	Géén knobbels meer aan- wezig.	Huid sterk geschubd; groo- te ingedroogde stukken huid laten los.
inde larve uitgedrukt, Verschrompeld.	\'2—5—\'33	i levende larven uitge- drukt verder niets te voe- len.	Evenals links éénmaal be- handeld. Rechts eerst ha- ren verwijderd.

	Runderen.	Varkens.	Paarden.
	Gewone slacht.	Nood - slacht.	Gestorv. dieren.	Gewone slacht.	Nood- slacht.	Gestorv. dieren.	Gewone slacht.	Nood- slacht.	c Ges die
	A	P	A	P	A	P	A	P	A	P	A	P	A	P	A	P	A
1930	34	—	28	4	5	I	13	i	3	—	7	i	I	—	7	—	3
\'93\'	44	—	30	i	9	—	19	—	2	—	3	—	5	—	5		i i
\'932 (ie halfjaar)	33	i	11	i	9	I	9	—	2	—	7	—	2	—	3	—	2
Totaal	111	— i	69	—6	23	—2	41	-	7-	-0	\'7	— I	8-	-0	\'5	—0	&
Positief	0-9%	8-7%	8-7%	O A⁰/ 2.4 /Q	0%	5-9%	0	%	0	0/ /o	c
	Vette Kalveren.	Graskalveren.	Schapen.
	Gewone slacht.	Nood- slacht.	Gestorv. dieren.	Gewone slacht.	Nood- slacht.	Gestorv. dieren.	Gewone slacht.	Nood- slacht.	Ge di
	A	P	A	P	A	P	A	P	A	P	A	P	A	P	A	p	A
\'93°																	11
\'93\'	4
\'932 (re halfjaar)	3
Totaal	7—0	I —	-0	i —	-0	5-	-0			2-	-0	i-	-0			i
Positief	0%	0%	0%	o⁰/	\'0			0%	0%			o<

Nos.	der runderen.	i	2	3	4	5 1	6 1	7 1	8 1	9 1	10
21	Mrt. \'s m.	38,5	38,2	38,0	38,>	38,3	38,5	38,5	38,9	38,2	38,8
	\'s av.	38,6	38,6	38,8	38,7	38,7	38,8	38,8	38,7	39.-¹	38,9
22	,, \'s m.	38,4	38,5	38,1	38,6	38,6	38,7	38,9	38,6	3.9°	38,9
	\'s av.	38,6	38,4	38,8	38,5	38,5	38,8	38,8	38,7	38,9	38,8
23	„ \'s m.	38,6	38,4	38,5	39.8	38,2	38,9	38,4	38,5	38,8	38,9
	\'s av.	38,5	38,3	38,7	38,2	38,7	38,7	38,6	38,7	38,7	38,2
24	„ \'s m.	38,4	38,6	38,7	38,8	38,8	38,5	38,6	38,7	38,9	38,1
	\'s av.	39.°	38,7	38,7	38,7	38,6	38,8	38,7	38,9	38,5	38,5
25	,, \'s m.	38,5	38,2	38,7	38,5	38,5	38,4	38,5	38,5	38,8	38,2
	\'s av.	38,8	38,4	38,8	38,5	38,4	38,6	38,7	38,8	38,8	38,3

Nos.	der runderen.	i	2	3	4	5	6	\' 7	8	9	10
26	Mrt. \'s m.	40,1	40,0	40,2	40.9	4\'.3	41,0	41,1	41,0	40,1	4i,3
	\'s av.	39.5	39.b	39.6	40,6	39.5	40,5	40,0	40,6	39,6	39,7
27	,, \'s m.	3«,«	39.5	39.7	41,0	39.7	41,0	39.7	39.5	38,7	40,4
	\'s av.	3Ö.Ö	40.7	39.8	40,6	39.3	39.8	40,0	39.7	39.4	40,4
28	„ \'s m.	40, i	40.7	40,0	40.4	39.6	40,8	39.2	40,5	39.3	38,9
	\'s av.	39,6	40,4	39.8	40,5	40,0	40,4	39.8	40,3	39.^h	39.¹
29	,, \'s m.	38,9	38,8	38,6	39.2	38,6	40.5	38,6	39,8	38,4	38,1
	\'s av.	38,9	38,8	38,6	38,9	38,7	39.¹	38,0	39,3	38,2	38,2
30		38,5	38,3	38,5	38,7	38,6	39.2	38,3	39,i	38,1	38,0

Nos.	der runderen.	i	2	3	4	5	6	7	8	9	10
12	Apr. \'s m.	38,5	38,5	38,8	38,7	38,5	38,6	38,4	38,8	38,3	38,8
	\'s av.	38,6	38,3	38,9	38,8	38,4	38,8	38,7	38,5	38,6	38,9
13	„ \'s m.	38,2	38,2	38,7	38,6	38,6	38,5	38,8	38,8	38,9	38,2
	\'s av.	38,3	38,7	38,6	38,9	38,5	38,7	38,8	38,6	38,1	38,9
\'4	,, \'s ra.	38,4	38,7	38,5	38,5	38,5	38,4	38,4	38,7	38,7	38,6
	\'s av.	38,6	38,6	38,4	38,7	38,7	38,6	38,6	38,8	38,8	38,7
\'5	„ \'s m.	38,6	38,3	38,3	38,3	38,3	38,3	38,5	38,5	38,7	38,4
	\'s av.	38,6	38,5	38,7	38,5	38,7	38,6	38,7	38,6	38,8	38,9

Nos. der	runderen.	i	2	3	4	5	6	7	8	9	10
16 Apr	\'s m.	40,2	40,1	40,2	40,8	4i,3	41,1	41,0	41,0	40,2	4\',4
	\'s av.	39>^b	39,5	39,7	39,8	40,9	4°,5	40,0	39,7	39,8	40,0
17	\'s m.	3«,9	39,ti	40,0	40,6	39,8	40,9	39,7	38,9	39,5	39,4
	\'s av.	38,B	4°,5	39,8	40,9	39,7	40,0	39,^b	39,8	39,4	40, i
18 „	\'s m.	40,2	40,6	40,0	4o,5	39,b	40,2	39,9	40,5	39,9	38,8
	\'s av.	39,5	39,o	38,9	39,2	39,o	39,3	39,7	39,8	39,3	38,5
19	\'s m.	38,9	38,8	38,6	38,8	38,7	39,2	39,3	39,5	38,4	38,8
	s av.	38,8	38,8	38,4	38,7	38,7	39,i	39,i	38,8	38,1	38,7
20 ,,	\'s m. \'s av.						38,8 38,8	38,9 38,8

Data.	Soort bloed.	Behandeling bloed.	Aangelegde cultuur.	Overgeënt.	Resultaat.
17/11 1 uur na njectie	Vena Jugul. Sin.	Citraat	L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vloeibaar	25/11 L.z.g. vast	negatief, negatief, negatief, negatief.
		Citraat Azijnzuur i%	L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vloeibaar	25/11 L.z.g. vast	negatief. positief na 61 dagen (16-1) negatief. negatief.
17/n 5 uur na injectie	Vena Jugul. Sin.	Citraat	L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vast		negatief, negatief, negatief.
		Citraat Azijnzuur	L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vast		negatief. verontreinigd. verontreinigd.
18/11	Vena Jugul. Sin.	Citraat	L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vast		verontreinigd. negatief. negatief.
		Citraat Azijnzuur i%	L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vast		negatief, negatief, negatief.
■9/II	Vena Jugul. Sin.	Citraat	L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vast		negatief, negatief, negatief.
		Citraat Azijnzuur i%	L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vast		verontreinigd, verontreinigd, verontreinigd.
20/11	Vena Jugul. Sin.	Citraat	L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vast		negatief, negatief, negatief.
		Citraat Azijnzuur i%	L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vast		negatief, negatief, verontreinigd.
21/11	Vena Jugul. Sin.	Citraat	L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vast		negatief, negatief, negatief.
		Citraat Azijnzuur i%	L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vast		negatief. verontreinigd. verontreinigd.
26/11	Venajugul. Sin.	Citraat	L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vast		negatief, negatief, negatief.
		Citraat Azijnzuur i %	L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vast L.z.g. vast		verontreinigd, verontreinigd, verontreinigd, verontreinigd.